Վիքիպեդիա hywiki https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Մեդիա Սպասարկող Քննարկում Մասնակից Մասնակցի քննարկում Վիքիպեդիա Վիքիպեդիայի քննարկում Պատկեր Պատկերի քննարկում MediaWiki MediaWiki քննարկում Կաղապար Կաղապարի քննարկում Օգնություն Օգնության քննարկում Կատեգորիա Կատեգորիայի քննարկում Պորտալ Պորտալի քննարկում Վիքինախագիծ Վիքինախագծի քննարկում Սևագիր Սևագրի քննարկում TimedText TimedText talk Մոդուլ Մոդուլի քննարկում Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 800 8486577 8483852 2022-08-10T14:21:00Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = <br/>[[Մեր հայրենիք]]<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | languages_type = պետական լեզու | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ}} | [[religion]] = 97,1 % [[Քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|Հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area = 29,743 | areami² = 11&nbsp;484 | area_rank = 138-րդ | percent_water = 4,71 | population_census = {{nowrap|{{decrease}} 3.018.854<ref name="Armenia information ">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia|publisher=Armstat |accessdate=20 February 2014}}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_census_year = 2011 | population_census_rank = 134-րդ | population_density = 101,5 | population_densitymi² = 262,9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | population_estimate = 2.924.816<ref>[http://www.armstat.am/file/article/nasel_01.01.2016.pdf The population of Armenia as of 01.01.2016]</ref> | population_estimate_year = 2016 | GDP_PPP_year = 2017 | GDP_PPP = {{nowrap|$28.342 միլիարդ<ref name="imf">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=53&pr1.y=9&c=911&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title= Report for Selected Countries and Subjects |work = World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=[[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]] |date = April 2019 |accessdate= 18 August 2019}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_per_capita = $9,476<ref name="imf"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$11.537 միլիարդ<ref name="imf"/>}} | GDP_nominal_rank = [[Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|132֊րդ]] | GDP_nominal_year = 2017 | GDP_nominal_per_capita = $3,857<ref name="imf"/> | Gini_year = 2015 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 32.4 <!--number only--> | Gini_ref =<ref name=WB1>{{cite web |url= http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |title= Gini index |publisher=[[World Bank]] |accessdate= 12 May 2016}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2015 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase | HDI = 0,743 <!--number only--> | HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |title=Human Development Report 2016 |year=2016 |publisher=United Nations |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 14 |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf}}</ref> | HDI_rank = 84-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref><ref>The [[UN]] [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm classification of world regions] places Armenia in Western Asia; the [[Central Intelligence Agency|CIA]] [[The World Factbook|World Factbook]] {{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |title=Armenia |work=The World Factbook |publisher=[[CIA]] |accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 2 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101010101707/https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |archivedate=2010 թ․ հոկտեմբերի 10 |deadurl=no }} {{cite web |url=http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=asia&Rootmap=armeni&Mode=d&SubMode=w |title=Armenia |publisher=[[National Geographic Society|National Geographic]] }}, {{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35178/Armenia |title=Armenia |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] }}, {{cite book|title=Calendario Atlante De Agostini|date=2015|publisher=Istituto Geografico De Agostini|location=Novara|language=Italian|isbn=9788851124908|page=sub voce|edition=111}} and ''Oxford Reference Online'' {{cite web |url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199546091.001.0001/acref-9780199546091-e-652 |title=Oxford Reference |publisher=Oxford Reference Online |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 20 }} also place Armenia in Asia.</ref>, թեև աշխարհաքաղաքական և մշակութային առումներով գտնվում է [[Արևելյան Եվրոպա|արևելյան]] և [[հարավարևելյան Եվրոպա]]յում։ Հյուսիսային մասում՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում։ [[Հյուսիս]]ում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, [[արևելք]]ում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], [[հարավ]]ում՝ [[Իրան]]ին, [[արևմուտք]]ում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում [[Արցախ]]ն է<ref group="Ն">Ըստ [http://www.nkr.am/hy/chapter-I-foundations-of-constitutional-order Արցախի սահմանադրության (1.2)]՝ Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետու­թյուն անվանումները նույնական են։</ref>, իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան Հայաստանը զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ պատմիչ Մովսես Խորենացու՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում [[մ.թ.ա. 2492|մ. թ. ա. 2492]] թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի թագավոր [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայաստանը 1-ին պետությունն է, որը պետական կրոն է հռչակել [[քրիստոնեություն]]ը 301 թվականին։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name=armstat>ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է [[1995]] թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել [[2005]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ [[Վանի թագավորություն]]ը հիմնվել է մ․ թ․ ա․ 860 թվականին, որին մ․ թ․ ա․ VI դարում փոխարինել է [[Սատրապական Հայաստան]]ը։ Մ․ թ․ ա․ I դարում՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք [[Մեծ Հայք]]ը հասնում է իր առավելագույն մեծությանը և հզորությանը։ Հայաստանն առաջին պետությունն է, որ ընդունել է [[քրիստոնեություն]]ը որպես պետական [[կրոն]] 3-րդ դարից մինչև վաղ 4-րդ դարն ընկած ժամանակահատվածում<ref>({{cite book |last=Garsoïan|first=Nina|title=Armenian People from Ancient to Modern Times|editor=ed. R.G. Hovannisian|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|year=1997|pages=Volume 1, p.81}})</ref><ref>{{cite book|last=Stringer|first=Martin D.|title=A Sociological History of Christian Worship|url=https://archive.org/details/sociologicalhist00stri|year=2005|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0521819555|page=[https://archive.org/details/sociologicalhist00stri/page/n101 92]}}</ref><ref>{{cite web|title=Armenia Facts|url=http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/armenia-facts/|publisher=''[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]''|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 12}}</ref><ref>Որոշ ավելի փոքր ժողովուրդներ պնդում են, որ իրենք են առաջինն ընդունել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն՝ [[Օսրոյենե]]ն, [[Սիլուրներ]]ը, [[Սան Մարինո]]ն</ref>։ Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն է ընդունվել մ․թ․ 301 թվականին<ref>{{cite book|first=René|last=Grousset|title=Histoire de l'Arménie|publisher=Payot|year=1947|edition=1984|page=122}}. Estimated dates vary from 284 to 314. Garsoïan (''op.cit.'' p.82), following the research of Ananian, favours the latter.</ref>։ Հին հայկական թագավորությունը վաղ V դարում բաժանվել է [[Բյուզանդիա]]յի և [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի միջև։ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների]] կառավարման ժամակաշրջանում՝ 9-րդ դարում, Հայաստանը վերականգնել է իր պետականությունը։ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով 1045 թվականին թագավորությունն անկում է ապրում, Հայաստանը գրավում են [[Սելջուկ-թուրքերի սուլթանություն|սելջուկ-թուրքերը]]։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին հիմնվել է [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ XVI–XIX դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական կայսրությունների իշխանության տակ։ XIX դարում Արևելյան Հայաստանը գրավվում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] կողմից․ Արևմտյան Հայաստանը՝ Հայաստանի մեծ մասը, դեռևս մնում է Օսմանյան կառավարման տակ։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|title = United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|url = http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|website = www.armenian-genocide.org|accessdate = 2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html |date=2009-03-14 }}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ= Heather S. Gregg.|վերնագիր = Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում= http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն = Inter-University Committee on International Migration|թվական= 2002|մեջբերվող էջեր = 19|էջերի թիվ= 35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության է ենթարկվել և բնաջնջվել [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո, ոչ ռուսական պետությունները, այդ թվում նաև Հայաստանը, հռչակում են իրենց անկախությունը. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ (վերջինս 1922 թ. մարտի 12-ից մինչև 1922 թ. դեկտեմբերի 13-ը հանդիսանում էր [[Անդրկովկասի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Դաշնային Միություն]]<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, 1922 թվականի դեկտեմբերի 13-ից վերածվեց [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]])<ref name="dic.academic.ru"/>, որն էլ, իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հիմնադիր չորս անդամներից մեկը (Ռուսաստանի Դաշնային ԽՍՀ, Ուկրաինական ԽՍՀ, Բելառուսական ԽՍՀ և Անդրկովկասի Դաշնային ԽՍՀ)<ref name="dic.academic.ru"/>։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ը, դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվել է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39 %-ը կողմ քվեարկեց ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու և Հայաստանի անկախության օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|dead-url=yes}}</ref>։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցել է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանը աջակցում է ''դե ֆակտո'' անկախ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությանը]], որն անկախացել է 1991 թվականին։ == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեխք-Վանաձորյան մշակույթ|Թռեխք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթ]]ի ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ [[երկաթի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|Հայաստանում երկաթի դարը]] սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] 7u0n3w9y9qxrhzm967rydo3s1nd9now 8486582 8486577 2022-08-10T14:25:25Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ}} | [[religion]] = 97,1 % [[Քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|Հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area = 29,743 | areami² = 11&nbsp;484 | area_rank = 138-րդ | percent_water = 4,71 | population_census = {{nowrap|{{decrease}} 3.018.854<ref name="Armenia information ">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia|publisher=Armstat |accessdate=20 February 2014}}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_census_year = 2011 | population_census_rank = 134-րդ | population_density = 101,5 | population_densitymi² = 262,9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | population_estimate = 2.924.816<ref>[http://www.armstat.am/file/article/nasel_01.01.2016.pdf The population of Armenia as of 01.01.2016]</ref> | population_estimate_year = 2016 | GDP_PPP_year = 2017 | GDP_PPP = {{nowrap|$28.342 միլիարդ<ref name="imf">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=53&pr1.y=9&c=911&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title= Report for Selected Countries and Subjects |work = World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=[[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]] |date = April 2019 |accessdate= 18 August 2019}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_per_capita = $9,476<ref name="imf"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$11.537 միլիարդ<ref name="imf"/>}} | GDP_nominal_rank = [[Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|132֊րդ]] | GDP_nominal_year = 2017 | GDP_nominal_per_capita = $3,857<ref name="imf"/> | Gini_year = 2015 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 32.4 <!--number only--> | Gini_ref =<ref name=WB1>{{cite web |url= http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |title= Gini index |publisher=[[World Bank]] |accessdate= 12 May 2016}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2015 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase | HDI = 0,743 <!--number only--> | HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |title=Human Development Report 2016 |year=2016 |publisher=United Nations |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 14 |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf}}</ref> | HDI_rank = 84-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref><ref>The [[UN]] [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm classification of world regions] places Armenia in Western Asia; the [[Central Intelligence Agency|CIA]] [[The World Factbook|World Factbook]] {{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |title=Armenia |work=The World Factbook |publisher=[[CIA]] |accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 2 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101010101707/https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |archivedate=2010 թ․ հոկտեմբերի 10 |deadurl=no }} {{cite web |url=http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=asia&Rootmap=armeni&Mode=d&SubMode=w |title=Armenia |publisher=[[National Geographic Society|National Geographic]] }}, {{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35178/Armenia |title=Armenia |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] }}, {{cite book|title=Calendario Atlante De Agostini|date=2015|publisher=Istituto Geografico De Agostini|location=Novara|language=Italian|isbn=9788851124908|page=sub voce|edition=111}} and ''Oxford Reference Online'' {{cite web |url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199546091.001.0001/acref-9780199546091-e-652 |title=Oxford Reference |publisher=Oxford Reference Online |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 20 }} also place Armenia in Asia.</ref>, թեև աշխարհաքաղաքական և մշակութային առումներով գտնվում է [[Արևելյան Եվրոպա|արևելյան]] և [[հարավարևելյան Եվրոպա]]յում։ Հյուսիսային մասում՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում։ [[Հյուսիս]]ում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, [[արևելք]]ում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], [[հարավ]]ում՝ [[Իրան]]ին, [[արևմուտք]]ում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում [[Արցախ]]ն է<ref group="Ն">Ըստ [http://www.nkr.am/hy/chapter-I-foundations-of-constitutional-order Արցախի սահմանադրության (1.2)]՝ Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետու­թյուն անվանումները նույնական են։</ref>, իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան Հայաստանը զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ պատմիչ Մովսես Խորենացու՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում [[մ.թ.ա. 2492|մ. թ. ա. 2492]] թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի թագավոր [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայաստանը 1-ին պետությունն է, որը պետական կրոն է հռչակել [[քրիստոնեություն]]ը 301 թվականին։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name=armstat>ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է [[1995]] թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել [[2005]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ [[Վանի թագավորություն]]ը հիմնվել է մ․ թ․ ա․ 860 թվականին, որին մ․ թ․ ա․ VI դարում փոխարինել է [[Սատրապական Հայաստան]]ը։ Մ․ թ․ ա․ I դարում՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք [[Մեծ Հայք]]ը հասնում է իր առավելագույն մեծությանը և հզորությանը։ Հայաստանն առաջին պետությունն է, որ ընդունել է [[քրիստոնեություն]]ը որպես պետական [[կրոն]] 3-րդ դարից մինչև վաղ 4-րդ դարն ընկած ժամանակահատվածում<ref>({{cite book |last=Garsoïan|first=Nina|title=Armenian People from Ancient to Modern Times|editor=ed. R.G. Hovannisian|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|year=1997|pages=Volume 1, p.81}})</ref><ref>{{cite book|last=Stringer|first=Martin D.|title=A Sociological History of Christian Worship|url=https://archive.org/details/sociologicalhist00stri|year=2005|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0521819555|page=[https://archive.org/details/sociologicalhist00stri/page/n101 92]}}</ref><ref>{{cite web|title=Armenia Facts|url=http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/armenia-facts/|publisher=''[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]''|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 12}}</ref><ref>Որոշ ավելի փոքր ժողովուրդներ պնդում են, որ իրենք են առաջինն ընդունել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն՝ [[Օսրոյենե]]ն, [[Սիլուրներ]]ը, [[Սան Մարինո]]ն</ref>։ Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն է ընդունվել մ․թ․ 301 թվականին<ref>{{cite book|first=René|last=Grousset|title=Histoire de l'Arménie|publisher=Payot|year=1947|edition=1984|page=122}}. Estimated dates vary from 284 to 314. Garsoïan (''op.cit.'' p.82), following the research of Ananian, favours the latter.</ref>։ Հին հայկական թագավորությունը վաղ V դարում բաժանվել է [[Բյուզանդիա]]յի և [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի միջև։ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների]] կառավարման ժամակաշրջանում՝ 9-րդ դարում, Հայաստանը վերականգնել է իր պետականությունը։ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով 1045 թվականին թագավորությունն անկում է ապրում, Հայաստանը գրավում են [[Սելջուկ-թուրքերի սուլթանություն|սելջուկ-թուրքերը]]։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին հիմնվել է [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ XVI–XIX դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական կայսրությունների իշխանության տակ։ XIX դարում Արևելյան Հայաստանը գրավվում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] կողմից․ Արևմտյան Հայաստանը՝ Հայաստանի մեծ մասը, դեռևս մնում է Օսմանյան կառավարման տակ։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|title = United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|url = http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|website = www.armenian-genocide.org|accessdate = 2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html |date=2009-03-14 }}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ= Heather S. Gregg.|վերնագիր = Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում= http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն = Inter-University Committee on International Migration|թվական= 2002|մեջբերվող էջեր = 19|էջերի թիվ= 35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության է ենթարկվել և բնաջնջվել [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո, ոչ ռուսական պետությունները, այդ թվում նաև Հայաստանը, հռչակում են իրենց անկախությունը. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ (վերջինս 1922 թ. մարտի 12-ից մինչև 1922 թ. դեկտեմբերի 13-ը հանդիսանում էր [[Անդրկովկասի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Դաշնային Միություն]]<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, 1922 թվականի դեկտեմբերի 13-ից վերածվեց [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]])<ref name="dic.academic.ru"/>, որն էլ, իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հիմնադիր չորս անդամներից մեկը (Ռուսաստանի Դաշնային ԽՍՀ, Ուկրաինական ԽՍՀ, Բելառուսական ԽՍՀ և Անդրկովկասի Դաշնային ԽՍՀ)<ref name="dic.academic.ru"/>։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ը, դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվել է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39 %-ը կողմ քվեարկեց ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու և Հայաստանի անկախության օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|dead-url=yes}}</ref>։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցել է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանը աջակցում է ''դե ֆակտո'' անկախ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությանը]], որն անկախացել է 1991 թվականին։ == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեխք-Վանաձորյան մշակույթ|Թռեխք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթ]]ի ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ [[երկաթի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|Հայաստանում երկաթի դարը]] սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] nz7q7u24zt470t7v0noixg65s9rxhrb 8486585 8486582 2022-08-10T14:26:43Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ}} | [[religion]] = 97,1 % [[Քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|Հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area = 29,743 | areami² = 11&nbsp;484 | area_rank = 138-րդ | percent_water = 4,71 | population_census = {{nowrap|{{decrease}} 3.018.854<ref name="Armenia information ">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia|publisher=Armstat |accessdate=20 February 2014}}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_census_year = 2011 | population_census_rank = 134-րդ | population_density = 101,5 | population_densitymi² = 262,9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | population_estimate = 2.924.816<ref>[http://www.armstat.am/file/article/nasel_01.01.2016.pdf The population of Armenia as of 01.01.2016]</ref> | population_estimate_year = 2016 | GDP_PPP_year = 2017 | GDP_PPP = {{nowrap|$28.342 միլիարդ<ref name="imf">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=53&pr1.y=9&c=911&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title= Report for Selected Countries and Subjects |work = World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=[[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]] |date = April 2019 |accessdate= 18 August 2019}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_per_capita = $9,476<ref name="imf"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$11.537 միլիարդ<ref name="imf"/>}} | GDP_nominal_rank = [[Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|132֊րդ]] | GDP_nominal_year = 2017 | GDP_nominal_per_capita = $3,857<ref name="imf"/> | Gini_year = 2015 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 32.4 <!--number only--> | Gini_ref =<ref name=WB1>{{cite web |url= http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |title= Gini index |publisher=[[World Bank]] |accessdate= 12 May 2016}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2015 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase | HDI = 0,743 <!--number only--> | HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |title=Human Development Report 2016 |year=2016 |publisher=United Nations |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 14 |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf}}</ref> | HDI_rank = 84-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref><ref>The [[UN]] [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm classification of world regions] places Armenia in Western Asia; the [[Central Intelligence Agency|CIA]] [[The World Factbook|World Factbook]] {{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |title=Armenia |work=The World Factbook |publisher=[[CIA]] |accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 2 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101010101707/https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |archivedate=2010 թ․ հոկտեմբերի 10 |deadurl=no }} {{cite web |url=http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=asia&Rootmap=armeni&Mode=d&SubMode=w |title=Armenia |publisher=[[National Geographic Society|National Geographic]] }}, {{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35178/Armenia |title=Armenia |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] }}, {{cite book|title=Calendario Atlante De Agostini|date=2015|publisher=Istituto Geografico De Agostini|location=Novara|language=Italian|isbn=9788851124908|page=sub voce|edition=111}} and ''Oxford Reference Online'' {{cite web |url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199546091.001.0001/acref-9780199546091-e-652 |title=Oxford Reference |publisher=Oxford Reference Online |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 20 }} also place Armenia in Asia.</ref>, թեև աշխարհաքաղաքական և մշակութային առումներով գտնվում է [[Արևելյան Եվրոպա|արևելյան]] և [[հարավարևելյան Եվրոպա]]յում։ Հյուսիսային մասում՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում։ [[Հյուսիս]]ում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, [[արևելք]]ում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], [[հարավ]]ում՝ [[Իրան]]ին, [[արևմուտք]]ում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում [[Արցախ]]ն է<ref group="Ն">Ըստ [http://www.nkr.am/hy/chapter-I-foundations-of-constitutional-order Արցախի սահմանադրության (1.2)]՝ Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետու­թյուն անվանումները նույնական են։</ref>, իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան Հայաստանը զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ պատմիչ Մովսես Խորենացու՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում [[մ.թ.ա. 2492|մ. թ. ա. 2492]] թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի թագավոր [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայաստանը 1-ին պետությունն է, որը պետական կրոն է հռչակել [[քրիստոնեություն]]ը 301 թվականին։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name=armstat>ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է [[1995]] թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել [[2005]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ [[Վանի թագավորություն]]ը հիմնվել է մ․ թ․ ա․ 860 թվականին, որին մ․ թ․ ա․ VI դարում փոխարինել է [[Սատրապական Հայաստան]]ը։ Մ․ թ․ ա․ I դարում՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք [[Մեծ Հայք]]ը հասնում է իր առավելագույն մեծությանը և հզորությանը։ Հայաստանն առաջին պետությունն է, որ ընդունել է [[քրիստոնեություն]]ը որպես պետական [[կրոն]] 3-րդ դարից մինչև վաղ 4-րդ դարն ընկած ժամանակահատվածում<ref>({{cite book |last=Garsoïan|first=Nina|title=Armenian People from Ancient to Modern Times|editor=ed. R.G. Hovannisian|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|year=1997|pages=Volume 1, p.81}})</ref><ref>{{cite book|last=Stringer|first=Martin D.|title=A Sociological History of Christian Worship|url=https://archive.org/details/sociologicalhist00stri|year=2005|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0521819555|page=[https://archive.org/details/sociologicalhist00stri/page/n101 92]}}</ref><ref>{{cite web|title=Armenia Facts|url=http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/armenia-facts/|publisher=''[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]''|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 12}}</ref><ref>Որոշ ավելի փոքր ժողովուրդներ պնդում են, որ իրենք են առաջինն ընդունել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն՝ [[Օսրոյենե]]ն, [[Սիլուրներ]]ը, [[Սան Մարինո]]ն</ref>։ Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն է ընդունվել մ․թ․ 301 թվականին<ref>{{cite book|first=René|last=Grousset|title=Histoire de l'Arménie|publisher=Payot|year=1947|edition=1984|page=122}}. Estimated dates vary from 284 to 314. Garsoïan (''op.cit.'' p.82), following the research of Ananian, favours the latter.</ref>։ Հին հայկական թագավորությունը վաղ V դարում բաժանվել է [[Բյուզանդիա]]յի և [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի միջև։ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների]] կառավարման ժամակաշրջանում՝ 9-րդ դարում, Հայաստանը վերականգնել է իր պետականությունը։ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով 1045 թվականին թագավորությունն անկում է ապրում, Հայաստանը գրավում են [[Սելջուկ-թուրքերի սուլթանություն|սելջուկ-թուրքերը]]։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին հիմնվել է [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ XVI–XIX դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական կայսրությունների իշխանության տակ։ XIX դարում Արևելյան Հայաստանը գրավվում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] կողմից․ Արևմտյան Հայաստանը՝ Հայաստանի մեծ մասը, դեռևս մնում է Օսմանյան կառավարման տակ։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|title = United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|url = http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|website = www.armenian-genocide.org|accessdate = 2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html |date=2009-03-14 }}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ= Heather S. Gregg.|վերնագիր = Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում= http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն = Inter-University Committee on International Migration|թվական= 2002|մեջբերվող էջեր = 19|էջերի թիվ= 35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության է ենթարկվել և բնաջնջվել [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո, ոչ ռուսական պետությունները, այդ թվում նաև Հայաստանը, հռչակում են իրենց անկախությունը. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ (վերջինս 1922 թ. մարտի 12-ից մինչև 1922 թ. դեկտեմբերի 13-ը հանդիսանում էր [[Անդրկովկասի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Դաշնային Միություն]]<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, 1922 թվականի դեկտեմբերի 13-ից վերածվեց [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]])<ref name="dic.academic.ru"/>, որն էլ, իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հիմնադիր չորս անդամներից մեկը (Ռուսաստանի Դաշնային ԽՍՀ, Ուկրաինական ԽՍՀ, Բելառուսական ԽՍՀ և Անդրկովկասի Դաշնային ԽՍՀ)<ref name="dic.academic.ru"/>։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ը, դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվել է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39 %-ը կողմ քվեարկեց ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու և Հայաստանի անկախության օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|dead-url=yes}}</ref>։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցել է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանը աջակցում է ''դե ֆակտո'' անկախ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությանը]], որն անկախացել է 1991 թվականին։ == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեխք-Վանաձորյան մշակույթ|Թռեխք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթ]]ի ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ [[երկաթի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|Հայաստանում երկաթի դարը]] սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] ah6ehsc8d8kgwlu2rby9x3hs4trpkjg 8486596 8486585 2022-08-10T15:15:29Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ}} | [[religion]] = 97,1 % [[Քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|Հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area = 29,743 | areami² = 11&nbsp;484 | area_rank = 138-րդ | percent_water = 4,71 | population_census = {{nowrap|{{decrease}} 3.018.854<ref name="Armenia information ">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia|publisher=Armstat |accessdate=20 February 2014}}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_census_year = 2011 | population_census_rank = 134-րդ | population_density = 101,5 | population_densitymi² = 262,9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | population_estimate = 2.924.816<ref>[http://www.armstat.am/file/article/nasel_01.01.2016.pdf The population of Armenia as of 01.01.2016]</ref> | population_estimate_year = 2016 | GDP_PPP_year = 2017 | GDP_PPP = {{nowrap|$28.342 միլիարդ<ref name="imf">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=53&pr1.y=9&c=911&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title= Report for Selected Countries and Subjects |work = World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=[[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]] |date = April 2019 |accessdate= 18 August 2019}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_per_capita = $9,476<ref name="imf"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$11.537 միլիարդ<ref name="imf"/>}} | GDP_nominal_rank = [[Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|132֊րդ]] | GDP_nominal_year = 2017 | GDP_nominal_per_capita = $3,857<ref name="imf"/> | Gini_year = 2015 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 32.4 <!--number only--> | Gini_ref =<ref name=WB1>{{cite web |url= http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |title= Gini index |publisher=[[World Bank]] |accessdate= 12 May 2016}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2015 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase | HDI = 0,743 <!--number only--> | HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite web |title=Human Development Report 2016 |year=2016 |publisher=United Nations |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 14 |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf}}</ref> | HDI_rank = 84-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref>՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհի]] հյուսիսարևելյան մասում։ Քաղաքական և մշակութային իմաստով, սակայն, գտնվում է [[Հարավարևելյան Եվրոպա|հարավարևելյան Եվրոպայի]] [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանում]]։ Հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], հարավում՝ [[Իրան|Իրան Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ արևմուտքում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում Բերձորի միջանցքով կապվում է [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությանը]], իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի էքսկլավ [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան Հայաստանը զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը՝ [[Այրարատ]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունյաց նահանգների]] մի մասը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում մ. թ. ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորի ճակատամարտում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի բռնատար տիրակալ [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ Արամե արքայի ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվում է Վանի թագավորությունը, որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, Արգիշտի Ա թագավորը հիմնադրում է Հայաստանի մերօրյա քաղաքամայր Երևանը։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում՝ Տիգրան Բ Մեծի կառավարման տարիներին, Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին՝ ձգվելով [[Կասպից ծով|Կասպից ծովից]] մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ|Կովկասյան լեռներից]] մինչև [[Միջագետք|Միջագետքի]] անապատները։ 4-րդ դարում՝ 301 թվականին, Հայաստանը դառնում է առաջին պետությունն աշխարհում, որն ընդունում է քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն։ Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո՝ 5-րդ դարում, Հայաստանը բաժանվում է Սասանյան Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև։ 9-րդ դարում Բագրատունիները վճռական պայքար մղելով արաբ զավթարարների դեմ վերականգնում են հայկական անկախ թագավորությունը, որը, սակայն, անկում է ապրում 1045-ին՝ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին գոյություն է ունենում [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ 16-19-րդ դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական տերությունների իշխանության տակ։ 19-րդ դարում Արևելյան Հայաստանը անցնում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]], իսկ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում է մնալ Օսմանյան կառավարման ներքո։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|title=United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|website=www.armenian-genocide.org|accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html|date=2009-03-14}}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ=Heather S. Gregg.|վերնագիր=Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում=http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն=Inter-University Committee on International Migration|թվական=2002|մեջբերվող էջեր=19|էջերի թիվ=35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության և բնաջնջման է ենթարկվում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի, հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո Հայաստանը հռչակում է իրեն անկախ պետություն. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, որն էլ իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] չորս հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="dic.academic.ru" />։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ն]], դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվում է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39%-ը կողմ են քվեարկում ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ^² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name="armstat">ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է 1995 թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի լուծումը<ref>{{Cite web|url=https://www.mfa.am/hy/foreign-policy/|title=Արտաքին քաղաքականություն|website=www.mfa.am|language=hy|accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեղքյան մշակույթ|Թռեղք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-մեծամորյան մշակույթ|Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթի]] ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ Հայաստանում երկաթի դարը սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] ck0pmqy6n39z2ed5z9x93o80dd6b49z 8486890 8486596 2022-08-10T23:55:06Z O'micron 37161 տվյալների թարմացում wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | official_languages = [[հայերեն]]<ref>{{cite web|title=Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն, հոդված 20|url=http://www.president.am/hy/constitution-2015/|publisher=president.am|access-date=հունվարի 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171223102232/http://www.president.am/en/constitution-2015/|archive-date=|url-status=live}}</ref> | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ<ref>Գառնիկ Ասատրյան, Վիկտորիա Առաքելովա [https://web.archive.org/web/20110511044234/http://www.hra.am/file/minorities_en.pdf Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունները] ապրիլի 16, 2010</ref><ref>Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի նախարարություն [http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc "The ethnic minorities in Armenia. Brief information"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010143439/http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc |date=10 October 2017 }}. As per the most recent census in 2011. [http://mincult.am/national_minority.html "National minority"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170216082403/http://mincult.am/national_minority.html |date=16 February 2017 }}.</ref>}} | [[religion]] = 97,1 % [[քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area_km2 = 29,743 | area_rank = 138-րդ | area_sq_mi = 11,484 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 4.71<ref name="cia-fact">{{cite web|title=The World Fact Book – Armenia |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia/ |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=17 July 2010 }}</ref> | population_estimate = 2,963,900<ref>{{Cite web |url=https://www.armstat.am/en/?nid=12&id=19001&submit=Search |title=Statistics |access-date=July 2, 2021 }}</ref> | population_census = {{nowrap| 3,018,854<ref name="Armenia information">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publisher=Armstat |access-date=20 February 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010144321/http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info |access-date=24 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150626115837/http://countrymeters.info/en/Armenia |archive-date=26 June 2015 |url-status=live }}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_estimate_year = 2021 | population_estimate_rank = 137-րդ | population_census_year = 2011 | population_census_rank = | population_density_km2 = 101.5 | population_density_sq_mi = 262.9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$43.550 միլիարդ<ref name="IMF GDP">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=911,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2021|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=3 January 2022}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_per_capita = $14,701<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$13.612 միլիարդ<ref name="IMF GDP"/>}} | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_rank = 127-րդ | GDP_nominal_per_capita = $4,595<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 104-րդ | Gini = 29.9 <!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = նվազում <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name=WB1>{{cite web |url= https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |title= GINI index (World Bank estimate) - Armenia |publisher= [[World Bank]] |access-date=17 June 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181121041937/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |archive-date= 21 November 2018 |url-status=live |df= dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.776 <!--number only--> | HDI_year = 2019 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = նվազում<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref> | HDI_rank = 81-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref>՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհի]] հյուսիսարևելյան մասում։ Քաղաքական և մշակութային իմաստով, սակայն, գտնվում է [[Հարավարևելյան Եվրոպա|հարավարևելյան Եվրոպայի]] [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանում]]։ Հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], հարավում՝ [[Իրան|Իրան Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ արևմուտքում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում Բերձորի միջանցքով կապվում է [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությանը]], իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի էքսկլավ [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան Հայաստանը զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը՝ [[Այրարատ]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունյաց նահանգների]] մի մասը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում մ. թ. ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորի ճակատամարտում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի բռնատար տիրակալ [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ Արամե արքայի ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվում է Վանի թագավորությունը, որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, Արգիշտի Ա թագավորը հիմնադրում է Հայաստանի մերօրյա քաղաքամայր Երևանը։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում՝ Տիգրան Բ Մեծի կառավարման տարիներին, Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին՝ ձգվելով [[Կասպից ծով|Կասպից ծովից]] մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ|Կովկասյան լեռներից]] մինչև [[Միջագետք|Միջագետքի]] անապատները։ 4-րդ դարում՝ 301 թվականին, Հայաստանը դառնում է առաջին պետությունն աշխարհում, որն ընդունում է քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն։ Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո՝ 5-րդ դարում, Հայաստանը բաժանվում է Սասանյան Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև։ 9-րդ դարում Բագրատունիները վճռական պայքար մղելով արաբ զավթարարների դեմ վերականգնում են հայկական անկախ թագավորությունը, որը, սակայն, անկում է ապրում 1045-ին՝ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին գոյություն է ունենում [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ 16-19-րդ դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական տերությունների իշխանության տակ։ 19-րդ դարում Արևելյան Հայաստանը անցնում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]], իսկ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում է մնալ Օսմանյան կառավարման ներքո։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|title=United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|website=www.armenian-genocide.org|accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html|date=2009-03-14}}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ=Heather S. Gregg.|վերնագիր=Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում=http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն=Inter-University Committee on International Migration|թվական=2002|մեջբերվող էջեր=19|էջերի թիվ=35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության և բնաջնջման է ենթարկվում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի, հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո Հայաստանը հռչակում է իրեն անկախ պետություն. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, որն էլ իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] չորս հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="dic.academic.ru" />։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ն]], դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվում է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39%-ը կողմ են քվեարկում ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ^² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name="armstat">ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է 1995 թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի լուծումը<ref>{{Cite web|url=https://www.mfa.am/hy/foreign-policy/|title=Արտաքին քաղաքականություն|website=www.mfa.am|language=hy|accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեղքյան մշակույթ|Թռեղք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-մեծամորյան մշակույթ|Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթի]] ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ Հայաստանում երկաթի դարը սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] 942z0s17w04lzdaa5veenfh3jys4wln 8486893 8486890 2022-08-10T23:57:16Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | official_languages = [[հայերեն]]<ref>{{cite web|title=Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն, հոդված 20|url=http://www.president.am/hy/constitution-2015/|publisher=president.am|access-date=հունվարի 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171223102232/http://www.president.am/en/constitution-2015/|archive-date=|url-status=live}}</ref> | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ<ref>Գառնիկ Ասատրյան, Վիկտորիա Առաքելովա [https://web.archive.org/web/20110511044234/http://www.hra.am/file/minorities_en.pdf Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունները] ապրիլի 16, 2010</ref><ref>Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի նախարարություն [http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc "The ethnic minorities in Armenia. Brief information"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010143439/http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc |date=10 October 2017 }}. As per the most recent census in 2011. [http://mincult.am/national_minority.html "National minority"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170216082403/http://mincult.am/national_minority.html |date=16 February 2017 }}.</ref>}} | [[religion]] = 97,1 % [[քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area_km2 = 29,743 | area_rank = 138-րդ | area_sq_mi = 11,484 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 4.71<ref name="cia-fact">{{cite web|title=The World Fact Book – Armenia |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia/ |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=17 July 2010 }}</ref> | population_estimate = 2,963,900<ref>{{Cite web |url=https://www.armstat.am/en/?nid=12&id=19001&submit=Search |title=Statistics |access-date=July 2, 2021 }}</ref> | population_census = {{nowrap| 3,018,854<ref name="Armenia information">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publisher=Armstat |access-date=20 February 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010144321/http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info |access-date=24 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150626115837/http://countrymeters.info/en/Armenia |archive-date=26 June 2015 |url-status=live }}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_estimate_year = 2021 | population_estimate_rank = 137-րդ | population_census_year = 2011 | population_census_rank = | population_density_km2 = 101.5 | population_density_sq_mi = 262.9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$43.550 միլիարդ<ref name="IMF GDP">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=911,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2021|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=3 January 2022}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_per_capita = $14,701<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$13.612 միլիարդ<ref name="IMF GDP"/>}} | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_rank = 127-րդ | GDP_nominal_per_capita = $4,595<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 104-րդ | Gini = 29.9 <!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = նվազում <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name=WB1>{{cite web |url= https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |title= GINI index (World Bank estimate) - Armenia |publisher= [[World Bank]] |access-date=17 June 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181121041937/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |archive-date= 21 November 2018 |url-status=live |df= dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.776 <!--number only--> | HDI_year = 2019 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = նվազում<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref> | HDI_rank = 81-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref>՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհի]] հյուսիսարևելյան մասում։ Քաղաքական և մշակութային իմաստով, սակայն, գտնվում է [[Հարավարևելյան Եվրոպա|հարավարևելյան Եվրոպայի]] [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանում]]։ Հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], հարավում՝ [[Իրան|Իրան Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ արևմուտքում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում Բերձորի միջանցքով կապվում է [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությանը]], իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի էքսկլավ [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան ՀՀ-ն զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը՝ [[Այրարատ]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիա նահանգների]] մի մասը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում մ. թ. ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորի ճակատամարտում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի բռնատար տիրակալ [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ Արամե արքայի ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվում է Վանի թագավորությունը, որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, Արգիշտի Ա թագավորը հիմնադրում է Հայաստանի մերօրյա քաղաքամայր Երևանը։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում՝ Տիգրան Բ Մեծի կառավարման տարիներին, Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին՝ ձգվելով [[Կասպից ծով|Կասպից ծովից]] մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ|Կովկասյան լեռներից]] մինչև [[Միջագետք|Միջագետքի]] անապատները։ 4-րդ դարում՝ 301 թվականին, Հայաստանը դառնում է առաջին պետությունն աշխարհում, որն ընդունում է քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն։ Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո՝ 5-րդ դարում, Հայաստանը բաժանվում է Սասանյան Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև։ 9-րդ դարում Բագրատունիները վճռական պայքար մղելով արաբ զավթարարների դեմ վերականգնում են հայկական անկախ թագավորությունը, որը, սակայն, անկում է ապրում 1045-ին՝ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին գոյություն է ունենում [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ 16-19-րդ դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական տերությունների իշխանության տակ։ 19-րդ դարում Արևելյան Հայաստանը անցնում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]], իսկ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում է մնալ Օսմանյան կառավարման ներքո։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|title=United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|website=www.armenian-genocide.org|accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html|date=2009-03-14}}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ=Heather S. Gregg.|վերնագիր=Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում=http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն=Inter-University Committee on International Migration|թվական=2002|մեջբերվող էջեր=19|էջերի թիվ=35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության և բնաջնջման է ենթարկվում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի, հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո Հայաստանը հռչակում է իրեն անկախ պետություն. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, որն էլ իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] չորս հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="dic.academic.ru" />։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ն]], դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվում է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39%-ը կողմ են քվեարկում ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ^² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name="armstat">ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է 1995 թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի լուծումը<ref>{{Cite web|url=https://www.mfa.am/hy/foreign-policy/|title=Արտաքին քաղաքականություն|website=www.mfa.am|language=hy|accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեղքյան մշակույթ|Թռեղք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-մեծամորյան մշակույթ|Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթի]] ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ Հայաստանում երկաթի դարը սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] f0f5ja7xldqwlgylycwmtxz469nwegq 8486900 8486893 2022-08-11T00:01:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | official_languages = [[հայերեն]]<ref>{{cite web|title=Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն, հոդված 20|url=http://www.president.am/hy/constitution-2015/|publisher=president.am|access-date=հունվարի 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171223102232/http://www.president.am/en/constitution-2015/|archive-date=|url-status=live}}</ref> | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ<ref>Գառնիկ Ասատրյան, Վիկտորիա Առաքելովա [https://web.archive.org/web/20110511044234/http://www.hra.am/file/minorities_en.pdf Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունները] ապրիլի 16, 2010</ref><ref>Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի նախարարություն [http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc "The ethnic minorities in Armenia. Brief information"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010143439/http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc |date=10 October 2017 }}. As per the most recent census in 2011. [http://mincult.am/national_minority.html "National minority"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170216082403/http://mincult.am/national_minority.html |date=16 February 2017 }}.</ref>}} | [[religion]] = 97,1 % [[քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area_km2 = 29,743 | area_rank = 138-րդ | area_sq_mi = 11,484 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 4.71<ref name="cia-fact">{{cite web|title=The World Fact Book – Armenia |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia/ |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=17 July 2010 }}</ref> | population_estimate = 2,963,900<ref>{{Cite web |url=https://www.armstat.am/en/?nid=12&id=19001&submit=Search |title=Statistics |access-date=July 2, 2021 }}</ref> | population_census = {{nowrap| 3,018,854<ref name="Armenia information">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publisher=Armstat |access-date=20 February 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010144321/http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info |access-date=24 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150626115837/http://countrymeters.info/en/Armenia |archive-date=26 June 2015 |url-status=live }}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_estimate_year = 2021 | population_estimate_rank = 137-րդ | population_census_year = 2011 | population_census_rank = | population_density_km2 = 101.5 | population_density_sq_mi = 262.9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$43.550 միլիարդ<ref name="IMF GDP">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=911,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2021|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=3 January 2022}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_per_capita = $14,701<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$13.612 միլիարդ<ref name="IMF GDP"/>}} | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_rank = 127-րդ | GDP_nominal_per_capita = $4,595<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 104-րդ | Gini = 29.9 <!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = նվազում <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name=WB1>{{cite web |url= https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |title= GINI index (World Bank estimate) - Armenia |publisher= [[World Bank]] |access-date=17 June 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181121041937/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |archive-date= 21 November 2018 |url-status=live |df= dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.776 <!--number only--> | HDI_year = 2019 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = նվազում<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref> | HDI_rank = 81-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref>՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհի]] հյուսիսարևելյան մասում։ Քաղաքական և մշակութային իմաստով, սակայն, գտնվում է [[Հարավարևելյան Եվրոպա|հարավարևելյան Եվրոպայի]] [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանում]]։ Հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], հարավում՝ [[Իրան|Իրան Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ արևմուտքում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում Բերձորի միջանցքով կապվում է [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությանը]], իսկ հարավարևմտյան կողմում՝ Ադրբեջանի էքսկլավ [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն]]ը։ Այժմյան ՀՀ-ն զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը՝ [[Այրարատ]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիա նահանգների]] մի մասը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում մ. թ. ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, Հայոց ձորի ճակատամարտում հաղթում է [[Ասորեստան]]ի բռնատար տիրակալ [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ Արամե արքայի ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվում է Վանի թագավորությունը, որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, Արգիշտի Ա թագավորը հիմնադրում է Հայաստանի մերօրյա քաղաքամայր Երևանը։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում՝ Տիգրան Բ Մեծի կառավարման տարիներին, Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին՝ ձգվելով [[Կասպից ծով|Կասպից ծովից]] մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ|Կովկասյան լեռներից]] մինչև [[Միջագետք|Միջագետքի]] անապատները։ 4-րդ դարում՝ 301 թվականին, Հայաստանը դառնում է առաջին պետությունն աշխարհում, որն ընդունում է քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն։ Արշակունյաց թագավորության անկումից հետո՝ 5-րդ դարում, Հայաստանը բաժանվում է Սասանյան Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև։ 9-րդ դարում Բագրատունիները վճռական պայքար մղելով արաբ զավթարարների դեմ վերականգնում են հայկական անկախ թագավորությունը, որը, սակայն, անկում է ապրում 1045-ին՝ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին գոյություն է ունենում [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ 16-19-րդ դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական տերությունների իշխանության տակ։ 19-րդ դարում Արևելյան Հայաստանը անցնում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]], իսկ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում է մնալ Օսմանյան կառավարման ներքո։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|title=United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|website=www.armenian-genocide.org|accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html|date=2009-03-14}}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ=Heather S. Gregg.|վերնագիր=Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում=http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն=Inter-University Committee on International Migration|թվական=2002|մեջբերվող էջեր=19|էջերի թիվ=35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության և բնաջնջման է ենթարկվում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի, հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո Հայաստանը հռչակում է իրեն անկախ պետություն. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, որն էլ իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] չորս հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="dic.academic.ru" />։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ն]], դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվում է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39%-ը կողմ են քվեարկում ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ^² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name="armstat">ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է 1995 թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի լուծումը<ref>{{Cite web|url=https://www.mfa.am/hy/foreign-policy/|title=Արտաքին քաղաքականություն|website=www.mfa.am|language=hy|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեղքյան մշակույթ|Թռեղք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-մեծամորյան մշակույթ|Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթի]] ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ Հայաստանում երկաթի դարը սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] ru1kbmet0ghaod9effrsns6n04w2lsk 8486912 8486900 2022-08-11T00:03:39Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Այլ}} {{Աուդիո հոդված|Hy-Հայաստան (Armenia).ogg|Սեպտեմբերի 15, 2016‎|4552746}} {{Տեղեկաքարտ Երկիր | հայերեն_անվանում = <big>Հայաստան</big></br>Հայաստանի Հանրապետություն | դրոշի_պատկեր = Flag of Armenia.svg | դրոշի_նկարագրում = Հայաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Armenia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Հայաստանի զինանշան | քարտեզի_պատկեր = Armenia on the globe (Armenia centered).svg | օրհներգ = Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգ<br/>«[[Մեր հայրենիք]]»<br/><br/><center>[[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center> | official_languages = [[հայերեն]] | national_motto = «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» | languages_type = պետական լեզու | official_languages = [[հայերեն]]<ref>{{cite web|title=Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն, հոդված 20|url=http://www.president.am/hy/constitution-2015/|publisher=president.am|access-date=հունվարի 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171223102232/http://www.president.am/en/constitution-2015/|archive-date=|url-status=live}}</ref> | languages_sub = yes | languages2_type = | languages2 = [[Հայերենի այբուբեն]] | languages2_sub = yes | ethnic_groups_year = Հունիս 2015 | ethnic_groups = {{Unbulleted list |98,1% [[հայեր]] |1,2% [[եզդիներ]] | 0,4% [[Ռուսները Հայաստանում|ռուսներ]]| 0,3% այլ<ref>Գառնիկ Ասատրյան, Վիկտորիա Առաքելովա [https://web.archive.org/web/20110511044234/http://www.hra.am/file/minorities_en.pdf Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունները] ապրիլի 16, 2010</ref><ref>Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի նախարարություն [http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc "The ethnic minorities in Armenia. Brief information"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010143439/http://mincult.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc |date=10 October 2017 }}. As per the most recent census in 2011. [http://mincult.am/national_minority.html "National minority"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170216082403/http://mincult.am/national_minority.html |date=16 February 2017 }}.</ref>}} | [[religion]] = 97,1 % [[քրիստոնեություն]], որից 92,6 % [[ՀԱԵ|հայ առաքելական]]<ref name="armstat"/> | demonym = հայ | մայրաքաղաք = [[Երևան]] | latd=40 |latm=11 |latNS=N |longd=44 |longm=31 |longEW=E | largest_city = մայրաքաղաք | government_type = [[Խորհրդարանական հանրապետություն|Խորհրդարանական]] | leader_title1 = [[Հայաստանի Նախագահ]] | leader_name1 = [[Վահագն Խաչատուրյան]] | leader_title2 = [[Հայաստանի վարչապետ|վարչապետ]] | leader_name2 = [[Նիկոլ Փաշինյան]] | legislature = [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]] | sovereignty_type = հիմնադրում և անկախացում | established_event1 = ավանդական տարեթիվ | established_date1 = մ.թ.ա. 2492<ref name="ՄԽ" /> | established_event2 = [[Վանի թագավորություն]] | established_date2 = մ.թ.ա. 859-585 | established_event3 = [[Երվանդունիների թագավորություն]] | established_date3 = մ.թ.ա. 570-201 | established_event4 = [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] | established_date4 = մ.թ.ա. 189-1 | established_event5 = [[Արշակունիների թագավորություն]] | established_date5 = 54-428 | established_event6 = [[Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date6 = 885-1045 | established_event7 = [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկյան Հայաստան]] | established_date7 = 1080-1375 | established_event8 = [[Զաքարյան իշխանապետություն]] | established_date8 = 1199-1261 | established_event9 = [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետություն]] | established_date9 = 1918-1920 | established_event10 = [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ]] | established_date10 = 1920-1991 | established_event11 = անկախություն | established_date11 = սեպտեմբերի 21, 1991 | area_km2 = 29,743 | area_rank = 138-րդ | area_sq_mi = 11,484 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 4.71<ref name="cia-fact">{{cite web|title=The World Fact Book – Armenia |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia/ |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=17 July 2010 }}</ref> | population_estimate = 2,963,900<ref>{{Cite web |url=https://www.armstat.am/en/?nid=12&id=19001&submit=Search |title=Statistics |access-date=July 2, 2021 }}</ref> | population_census = {{nowrap| 3,018,854<ref name="Armenia information">{{cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publisher=Armstat |access-date=20 February 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010144321/http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref name="News.am">{{cite news |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info |access-date=24 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150626115837/http://countrymeters.info/en/Armenia |archive-date=26 June 2015 |url-status=live }}</ref><!--end nowrap:-->}} | population_estimate_year = 2021 | population_estimate_rank = 137-րդ | population_census_year = 2011 | population_census_rank = | population_density_km2 = 101.5 | population_density_sq_mi = 262.9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 99-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$43.550 միլիարդ<ref name="IMF GDP">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=911,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2021|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=3 January 2022}}</ref><!--end nowrap:-->}} | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_per_capita = $14,701<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal = {{nowrap|$13.612 միլիարդ<ref name="IMF GDP"/>}} | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_rank = 127-րդ | GDP_nominal_per_capita = $4,595<ref name="IMF GDP"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 104-րդ | Gini = 29.9 <!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = նվազում <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name=WB1>{{cite web |url= https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |title= GINI index (World Bank estimate) - Armenia |publisher= [[World Bank]] |access-date=17 June 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181121041937/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AM |archive-date= 21 November 2018 |url-status=live |df= dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.776 <!--number only--> | HDI_year = 2019 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = նվազում<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref> | HDI_rank = 81-րդ | currency = [[Հայկական դրամ|դրամ]] ([[Հայկական դրամի նշան|֏]]) | currency_code = AMD | time_zone = [[UTC+4]] | utc_offset = +4 | patron_saint = [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]] | drives_on = right | calling_code = 374 | cctld = [[.հայ]] և [[.am]] | footnote_a = [[Armenian orthography reform|Reformed orthography]].<ref>{{cite book | title=Armenian: Modern Eastern Armenian | url=https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878 | publisher=John Benjamins Publishing | date=2009 | last=Dum-Tragut | first=Jasmine | location=Amsterdam | page=[https://archive.org/details/armenianmodernea00dumt_878/page/n28 12] | isbn=9789027238146 | quote=The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.}}</ref> | footnote_b = Declared. | footnote_c = [[Armenian independence referendum, 1991|Referendum]]. |leader_title3=[[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|Ազգային ժողովի նախագահ]]|leader_name3=[[Ալեն Սիմոնյան]]}} '''Հայաստան''' {{արտասանություն|Hy-Հայաստան.ogg|}}, պաշտոնական անվանումը՝ '''Հայաստանի Հանրապետություն''', պետություն [[Առաջավոր Ասիա]]յում<ref>Central Intelligence Agency.[https://books.google.am/books?id=xutfBgAAQBAJ&pg=PT5241&dq=cia+world+factbook+armenia+completely+in+asia&hl=nl&sa=X&ei=uqWTVcv-H6-y7QbB_JfgAg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=cia%20world%20factbook%20armenia%20completely%20in%20asia&f=false "The CIA World Factbook 2015"] Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039</ref>՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհի]] հյուսիսարևելյան մասում։ Քաղաքական և մշակութային իմաստով, սակայն, գտնվում է [[Հարավարևելյան Եվրոպա|հարավարևելյան Եվրոպայի]] [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանում]]։ Հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան]]ին, արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]], հարավում՝ [[Իրան|Իրան Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ արևմուտքում՝ [[Թուրքիա]]յին։ Հարավարևելյան կողմում [[Լաչինի միջանցք|Բերձորի միջանցքով]] կապվում է [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությանը]], իսկ հարավ-արևմուտքում Ադրբեջանի էքսկլավ [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունն]] է։ Այժմյան ՀՀ-ն զբաղեցնում է [[պատմական Հայաստան]]ի տարածքի միայն մեկ տասներորդը՝ [[Այրարատ]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք նահանգների]] մի մասը<ref>{{Cite book|title=The Oxford Encyclopedia of Economic History|url=https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse|last=|first=|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0195105070|location=|pages=[https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse/page/156 156]|via=}}</ref>։ «Հայաստան» անվանումը վերաբերում է նաև ողջ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ին, որտեղ կազմավորվել և իր պատմական ուղին է անցել [[հայ ժողովուրդ]]ը։ Ըստ հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ [[Հայոց պատմություն|հայ ժողովրդի պատմության]] սկիզբն է համարվում մ.թ.ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ [[Հայկ նահապետ]]ը, [[Հայոց ձորի ճակատամարտ|Հայոց ձորի ճակատամարտում]] հաղթում է [[Ասորեստան]]ի բռնատար տիրակալ [[Բել]]ին և անկախություն նվաճում<ref name="ՄԽ">Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն</ref>։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ [[Արամե|Արամե արքայի]] ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվում է [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորությունը]], որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, [[Արգիշտի Ա]] թագավորը հիմնադրում է Հայաստանի մերօրյա [[Երևան|քաղաքամայր Երևանը]]։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում՝ [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան Բ Մեծի]] կառավարման տարիներին, [[Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորություն|Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը]] հասնում է իր հզորության գագաթնակետին՝ ձգվելով [[Կասպից ծով|Կասպից ծովից]] մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ|Կովկասյան լեռներից]] մինչև [[Միջագետք|Միջագետքի]] անապատները։ 4-րդ դարում՝ 301 թվականին, Հայաստանը դառնում է առաջին պետությունն աշխարհում, որն [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|ընդունում է քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն]]։ [[Հայաստանի առաջին բաժանում|Արշակունյաց թագավորության անկումից]] հետո՝ 5-րդ դարում, Հայաստանը բաժանվում է [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյան Պարսկաստանի]] և [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայի]] միջև։ 9-րդ դարում [[Բագրատունիներ|Բագրատունիները]] վճռական պայքար մղելով արաբ զավթարարների դեմ, վերականգնում են [[Բագրատունիների թագավորություն|հայկական անկախ թագավորությունը]], որը, սակայն, անկում է ապրում 1045-ին՝ Բյուզանդիայի դեմ պատերազմների պատճառով։ 11-14-րդ դարերում [[Միջերկրական ծով]]ի ափին գոյություն է ունենում [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը և ապա՝ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորությունը]]։ 16-19-րդ դարերում հայերի հայրենիքը, որը կազմված էր Արևելյան և Արևմտյան Հայաստաններից, ընկնում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և Պարսկական տերությունների իշխանության տակ։ 19-րդ դարում Արևելյան Հայաստանը անցնում է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]], իսկ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում է մնալ Օսմանյան կառավարման ներքո։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իշխանության ղեկին կանգնած [[Երիտթուրքեր|երիտթուրքական]] «[[Միություն և առաջադիմություն|Իթթիհաթ վե թերաքի»]] կուսակցությունն իրականացնում է [[Հայոց ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.169/current_category.6/affirmation_detail.html#15|title=United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities|website=www.armenian-genocide.org|accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>[http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html International Association of Genocide Scholars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314082403/http://www.genocidescholars.org/resolutionsstatements.html|date=2009-03-14}}, 2005</ref>, որի արդյունքում [[1915]]–[[1923]] թվականներին<ref name="Encyclopedia of genocide">Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, vol. 1, p. 161</ref><ref name="Dictionary of Genocide">Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, p. 21:<blockquote>The Armenian Genocide Institute-Museum was opened in Yerevan, Armenia, in [[1995]], as part of the events commemorating the eightieth anniversary of the beginning of the Armenian genocide (1915-1923) at the hands of the Young Turk regime.</blockquote></ref><ref name="Heather Gregg 19">{{գիրք|հեղինակ=Heather S. Gregg.|վերնագիր=Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States|վայր=ԱՄՆ|հղում=http://web.mit.edu/cis/www/migration/pubs/rrwp/13_divided.pdf|հրատարակություն=Inter-University Committee on International Migration|թվական=2002|մեջբերվող էջեր=19|էջերի թիվ=35}}</ref><ref name="Berger">''Alan L. Berger.'' Bearing witness to the Holocaust, p. 55:<blockquote>Indeed, following the shock of the Holocaust, we have become aware of mass destruction that preceded and followed the Second World War. One thinks, for example, of the Armenian genocide of 1915-1923, of the Stalinist Gulag, Burundi, Biafra, Indonesia, Sudan, Ethiopia, and of the Cabodian «autogenocide».</blockquote></ref> զանգվածային տեղահանության և բնաջնջման է ենթարկվում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նահանգների, այդ թվում՝ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի, հայ բնակչությունը։ 1918 թվականին՝ [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից և Ռուսական կայսրության անկումից հետո Հայաստանը հռչակում է իրեն անկախ պետություն. հիմնվում է [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն]]ը։ 1922 մարտի 12-ին Հայաստանը մտնում է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմի մեջ<ref name="dic.academic.ru">Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/87803/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F]</ref>, որն էլ իր հերթին, 1922 թվականին դեկտեմբերի 30-ին դառնում է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] չորս հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="dic.academic.ru" />։ 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Անդրկովկասյան Դաշնությունը կազմալուծվում է, իսկ անդամ պետությունները, այդ թվում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ն]], դառնում են խորհրդային հանրապետություններ։ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը հիմնվում է 1991 թվականին՝ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության փլուզումից]] հետո, երբ համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանի՝ ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների 94,39%-ը կողմ են քվեարկում ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու օգտին<ref>{{Cite web|url=http://www.ilur.am/news/view/18686.html|title=Ինչպես կատարվեց անկախության հանրաքվեն - iLur.am՝ Ի լուր աշխարհի|website=www.ilur.am|archive-url=https://web.archive.org/web/20170414175421/http://www.ilur.am/news/view/18686.html|archive-date=2017 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ^² տարածք (138-րդն աշխարհում) և ունի 2 930 450 մարդ բնակչություն (136-րդն աշխարհում)։ Մայրաքաղաքը [[Երևան]]ն է, պետական լեզուն՝ [[հայերեն]]ը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref name="armstat">ՀՀ Ազգային Վիճակագրության ծառայություն, ''[http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf ՀՀ ԱՎԾ «2011 թվականի հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»]''</ref>։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն ժամանակակից Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է<ref>{{cite web | url=https://president.am/hy/constitution-2015/ | title=Հայաստանի Սահմանադրություն Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները | lang=Հայերեն | quote=Հոդված 18.1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում։}}</ref>։ Հայաստանն [[Ունիտար պետություն|ունիտար կառուցվածքով]], բազմակուսակցական համակարգով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] ազգային պետություն է։ [[Հայաստանի Սահմանադրություն]]ն ընդունվել է 1995 թվականի [[հուլիսի 5]]-ին և փոփոխությունների ենթարկվել 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> ու 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.elections.am/referendum/election-26015/|title=Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|website=Elections.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820194008/http://www.elections.am/referendum/election-26015/|dead-url=yes}}</ref> համապետական հանրաքվեների արդյունքում։ Հայաստանը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.panorama.am/am/news/2009/03/02/mak/1263958|title=1992-Ի ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԱԿ-Ի ԱՆԴԱՄ ԴԱՐՁԱՎ ՆԱԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ|website=www.panorama.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN/|title=ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160918033216/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/UN|dead-url=yes}}</ref>, [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO/|title=ՀԱՎԱՔԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20161124124206/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CSTO|dead-url=yes}}</ref>, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ի<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS/|title=ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908104105/http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CIS|dead-url=yes}}</ref>, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]]<ref>{{Cite web|url=http://www.mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ - Միջազգային կազմակերպություններ - Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն|website=www.mfa.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160827074809/http://mfa.am/hy/international-organisations/CoE/|dead-url=yes}}</ref>, [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.a1plus.am/2345.html|title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԴԱՐՁԱՎ ԱՌևՏՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԱՆԴԱՄ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|title=Հայաստանի Հանրապետության Մաքսային Ծառայություն|website=www.customs.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160908150938/http://www.customs.am/Content.aspx?itn=csIRWTOMembership|dead-url=yes}}</ref> և ավելի քան 40 այլ միջազգային կազմակերպությունների անդամ է։ 2015 թվականի հունվարի 2-ին Հայաստանն անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[https://armlur.am/287252/ Հունվարի 2-ից Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամ է]</ref><ref>[https://news.am/arm/news/246730.html Այսօրվանից Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է]</ref>։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի լուծումը<ref>{{Cite web|url=https://www.mfa.am/hy/foreign-policy/|title=Արտաքին քաղաքականություն|website=www.mfa.am|language=hy|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Անվան ստուգաբանություն == {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի անվանում}} Հայաստանի անվան առաջացման վերաբերյալ տարբեր ժամանակներում տրվում էին տարբեր վարկածներ։ Ըստ հայկական ավանդույթի՝ Հայոց անվանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկն]] է։ Սերունդները հետագայում նրա անունով էլ կոչվել են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր, '' երկիրը՝ [[Հայք]], Հայոց աշխարհ։ [[Միջնադար]]ում «Հայ» արմատին ավելացավ իրանական «-ստան»՝ ''տեղանք'' նշանակող վերջածանցը, և երկրի անունը դարձավ ''Հայաստան''։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] և [[Միքայել Չամչյան]]ի՝ «Արմենիա» անունն սկիզբ է առել [[Արամ]] անունից, ով [[Հայկ Նահապետ]]ի ուղիղ ժառանգորդն էր, իսկ ըստ [[Լեո]]յի՝ կոչվել է հայոց ծագման մասին հունական առասպելի հերոս ''Արմենիոսի'' անունից, որը գալով [[Թեսալիա]]յից՝ բնակվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում և ձուլվում այնտեղ ապրող ցեղերի հետ<ref>{{գիրք |հեղինակ = Լեո |մաս = |վերնագիր = Երկերի ժողովածու |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = 1 |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |ISBN = }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ հայերի ինքնանվանումն առաջացել է [[հայասա]] պետության անվանումից<ref>Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989</ref><ref name="Bauer">Elisabeth Bauer. ''Armenia: Past and Present'' (1981), p. 49</ref>, իսկ պարսկական ''Արմինա'' անվանումը (հետագայում հունարենի արտասանման առանձնահատկությունների շնորհիվ դարձել է ''Արմենիա''), որը նշվում է Բեհիսթունի արձանագրությունում, առաջացել է մեկ այլ հայկական ցեղի՝ Արմե ցեղի անվանումից<ref>"{{lang|grc|Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι}} (The Armenians border on the [[Chalybes]] to the south)"․ {{cite book|last=Chahin|first=Mark|title=The Kingdom of Armenia|publisher=[[Routledge]]|year=2001|location=London|page=fr. 203|isbn=978-0-7007-1452-0}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական հոդված|Հայոց պատմություն}} === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Հայաստան}} [[Պատկեր:Hayk statue.JPG|311x311px|աջից|մինի|[[Հայկ Նահապետի արձան (Երևան)|Հայկ նահապետի արձանը]]]] Հայ ժողովուրդը կազմավորվել ու իր պատմական ուղին է անցել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում։ Դա հնագույն մարդու նախնական բնակեցման այն տարածքներից է, որը հարուստ է նախնադարի բոլոր փուլերին վերաբերող հուշարձաններով։ [[Քարի դար]]ն ընդունված է բաժանել 3 փուլերի՝ [[հին քարի դար]] (պալեոլիթ, մինչև մ. թ. ա . XII հազարամյակ), [[միջին քարի դար]] (մեզոլիթ, մ. թ. ա. XII հազարամյակ – մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր) և [[նոր քարի դար]] (նեոլիթ մ. թ. ա. VII հազարամյակի կեսեր – մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսեր), որոնցից յուրաքանչյուրն իրենց հերթին բաժանվում են առանձին փուլերի։ Նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ [[ստորին պալեոլիթ]]ը, Հայաստանի տարածքում սկսվել է մոտ 2 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի են այս ժամանակաշրջանի մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայաններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Դրանցից հայտնի է [[Գուգարք]]ում հայտնաբերված հին քարեդարյան կայանը, որի տարիքը մոտ 1, 8 միլիոն տարի է։ Այն [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի՝ մարդու մինչև այժմ հայտնի հնագույն կայանն է։ Հնագույն ժամանակների մասին հարուստ տեղեկություններ են պարունակում նաև [[Ազոխի քարայր]]ն [[Արցախ]]ում, [[Արտին լեռան պալեոլիթյան կայաններ|Արտին լեռան շրջակայքը]] և մի քանի հուշարձաններ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում։ [[Միջին պալեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանը Հայկական լեռնաշխարհում ավարտվել է մոտ 40 հազար տարի առաջ։ [[Վերին պալեոլիթ]]ն ընդգրկում է մոտ 40000–14000 թվականներն ընկած ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնի են վերին հինքարիդարյան շուրջ 60 հուշարձան։ Դրանց հիմնական մասը գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան, հարավային և հարավարևմտյան մասերում՝ [[Եփրատ]]ի ավազանում, [[Կորդուք|Կորդվաց աշխարհում]], [[Տիգրիս]]ի ավազանում և այլուր։ [[Միջին քարի դար]]ի հուշարձանների թիվը լեռնաշխարհի սահմաններում դեռևս չի անցնում 35-ից, որոնք ինչպես բացօթյա կայաններ ու հնավայրեր են, այնպես էլ քարայր կացարաններ ու ժայռածածկեր։ Այժմյան Հայաստանի տարածքում այս փուլի հուշարձաններ կան [[Ապարան]]ի գոգավորությունում։ [[Նոր քարի դար]]ի ընթացքում՝ մ. թ. ա. 8 հազարամյակի վերջերից, արդեն գոյություն ունեին կայացած երկրագործական հասարակություններ։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափին պեղված հնավայրի տվյալները եկան փաստելու, որ այստեղ կայուն բնակատեղիներ հիմնող առաջին համայնքները հանդես են գալիս արդեն մ. թ. ա. X հազարամյակից։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում ակնհայտ դարձավ, որ [[Հայկական Տավրոս]]ից հյուսիս ընկած շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։ [[Եդեսիա]]յի մոտ գտնվող [[Պորտաբլուր]] հնավայրի արևելյան հատվածի վաղ շերտերում բացվել է 1000 քառ. մետր տարածք զբաղեցնող մի հրապարակ, որի հարևանությամբ պեղվել են այսպես կոչված «սալե կոթողների տունը» և «գանգերի տունը»։ Այս հասարակության կյանքում մեծ տեղ են զբաղեցրել հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք գերազանցապես կապված էին նախնիների պաշտամունքի և ցլի պաշտամունքի հետ։ Պորտաբլուրում բացվել են [[Երկիր]] մոլորակի վրա մինչ օրս հայտնի ամենահին տաճարները։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 700 քարե արձանիկներ։ Մ. թ. ա. V հազարամյակի կեսերին և IV հազարամյակի ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը թևակոխել են [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձի-քարի դար]] (էնեոլիթ), որին հաջորդում է [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|բրոնզի դարը]] (մ. թ. ա. III–II հազարամյակներ)։ Լեռնաշխարհը ներկայանում է զարգացման նույն մակարդակի վրա գտնվող և համասեռ մշակույթով հասարակությամբ, որը շուրջ հազար տարի պահպանում է մշակութային միասնությունը։ Տարածում է գտնում [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը. հայտնի է [[Շենգավիթ հնավայր|Շենգավիթյան մշակութային համալիրը]] [[Երևան]]ի հարավարևմտյան մասում։ Մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջին երկու հարյուրամյակներում արմատավորվում են, այսպես կոչված, [[Թռեղքյան մշակույթ|Թռեղք-Վանաձորյան մշակութային]] համալիրները։ Դրանք ներկայացված են բացառապես դամբարաններով, իսկ մեծաքանակ բնակատեղիներ չեն փաստագրվում։ Լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբներից հանդես է գալիս տեղական [[Ծոփք-Մալաթիայի մշակույթ|Ծոփք-Մալաթիայի միջին բրոնզիդարյան մշակույթը]]։ Մ. թ. ա. XVI դարի վերջից մ. թ. ա. XIII դարի առաջին կեսն ընկած ժամանակահատվածում հստակ ընդգծվում է վերոհիշյալ մշակույթների խաչասերման և «ժողովրդագրական պայթյունի» հետ զուգորդվող [[Լճաշեն-մեծամորյան մշակույթ|Լճաշեն-Մեծամորյան մշակույթի]] ծավալման համապատկերը։ Այդ ժամանակաշրջանի գտածոներից կարելի է առանձնացնել ծիսական անոթները, սպիտակ և կարմիր գույներով հարդարված խեցեղենը, բրոնզե դաշույնները, նետասլաքները, մեծաքանակ ուլունքները և այլ նյութեր։ Հայաստանում երկաթի դարը սկսվում է մ. թ. ա. II հազարամյակում։ Երկաթի պաշարներով հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Մուշ]], [[Խնուս]] և այլն, Առաջավոր Ասիայում դարձավ հումքի գլխավոր մատակարար և գերիշխող դիրք գրավեց։ === Հին շրջան === ==== Վանի թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Վանի թագավորություն}} [[Պատկեր:Urartian Fresco02.jpg|մինի|[[Էրեբունի ամրոց]]ի որմնանկար]] [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում առաջացած հնագույն պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր (Ուրարտու)՝ [[Վան]] մայրաքաղաքով ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ. թ. ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]])։ Այն հզորության գագաթնակետին է հասել [[Մենուա]] (մ. թ. ա. 810–786), [[Արգիշտի Ա]] (մ. թ. ա. 786–764) և [[Սարդուրի Բ]] (մ. թ. ա. 764–735) արքաների օրոք՝ զբաղեցնելով [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքը, Արևմտյան [[Իրան]]ը, Հարավային [[Միջագետք]]ը և [[Միջերկրական ծով]]ի ափամերձ տարածքները։ [[Արարատյան դաշտ]]ի տարածքում հիմնադրվել են [[Թեյշեբաինի]], [[Արգիշտիխինիլի]] և [[Էրեբունի]] քաղաք-ամրոցները. վերջինիս անվան հետ է ընդունված կապել Հայաստանի ներկայիս մայրաքաղաքի՝ [[Երևան]]ի անունը։ Վանի թագավորությունից մեզ են հասել բազմաթիվ քարե արձանագրություններ, բերդերի ու տաճարների մնացորդներ, որոնք վկայում են պետության հարուստ մշակույթի ու զարգացած պետական համակարգի մասին։ Մ. թ. ա. 8-րդ դարի կեսերից սկսած Վանի թագավորությունը թուլանում և անկում է ապրում [[Ասորեստան]]ի և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի ցեղերի՝ սկյութների ու կիմմերների դեմ պատերազմների արդյունքում։ Ուրարտուի վերջին թագավոր [[Ռուսա Դ]]-ն իշխել է մ. թ. ա. 609–590 (կամ 585) թվականներին, որից հետո Վանի թագավորությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Հայերը կամ նրանց անմիջական նախնիները բնակվել են Վանի թագավորության տարածքում, և նրան հաջորդած Երվանդունյաց թագավորությունը եղել է զուտ հայկական։ Համաշխարհային պատմագիտության մեջ չկա միարժեք կարծիք Վանի թագավորության և հայ ժողովրդի կապի մասին։ Գիտնականների զգալի մասը առանձնացնում է ուրարտական լեզուն և մշակույթը հայկականից՝ համարելով, որ հայկական ցեղերը գերիշխանության են հասել Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում միայն Վանի թագավորության կործանումից հետո։ Ըստ մեկ այլ վարկածի, որն ընդունվում է մի քանի հայ պատմաբանների կողմից, Վանի կամ Արարատյան թագավորությունը ի սկզբանե եղել է զուտ հայկական կազմավորում, և մ. թ. ա. 6-րդ դարի սկզբում տեղի է ունեցել ընդամենը իշխող դինաստիայի փոփոխություն։ ==== Երվանդունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Երվանդունիների թագավորություն}} Մ. թ. ա. 570-ական թվականներին [[Մերձավոր Արևելք]]ի քաղաքական ասպարեզում է հայտնվում [[Երվանդունիների թագավորություն]]ը։ Հայաստանի պետական -սահմանները համընկել են ճիշտ [[Ուրարտու|Արարատյան տերության]] և հայ ժողովրդի էթնիկական սահմաններին։ Դրա մասին են վկայում հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ի, ասորի ճանապարհորդ [[Մար Աբաս Կատինա]]յի և այլոց աշխատությունները։ [[Երվանդ Ա]] Հայկազյանի որդին՝ [[Տիգրան Ա]]-ն (մ. թ. ա. մոտ 560–535), պարսից Աքեմենյան արքա [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ի հետ [[մ.թ.ա. 550|մ. թ. ա. 550]] թվականին մասնակցել է Մարաստանի, իսկ 538/537 թվականին [[Բաբելոն]]իայի թագավորությունների կործանմանը։ [[Հայկազյան-Երվանդունիներ]]ը շարունակաբար գահակալել են մինչև մ.թ.ա. III դարի վերջը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից և [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Աքեմենյան տիրակալության անկումից հետո, Հայաստանում գահակալող [[Երվանդ Գ]]-ն իրեն հռչակել է անկախ թագավոր (մ. թ. ա. 331 - մոտ 300) և պայքարել հունա-մակեդոնական նվաճողների դեմ։ Նրա աջակցությամբ [[մ.թ.ա. 331|մ. թ. ա. 331]] թվականին Փոքր Հայքի թագավոր է հռչակվել զորավար և նրա թերևս մերձավոր ազգական Միթրաուստեսը (Միհրվահիշտ)։ Երվանդ Գ արքան, հակահարված հասցնելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավարներ Մեմնոնի և [[Սելևկոս Նիկատոր]]ի ոտնձգություններին, հաջողությամբ պաշտպանել է [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության անկախությունը։ Նրա աջակցությամբ իրենց անկախությունը պահպանել են նաև փոքրասիական մի քանի պետություններ՝ [[Փոքր Հայք]]ի, [[Պոնտոս]]ի և [[Կապադովկիա]]յի թագավորությունները։ Մ. թ. ա. III դարի ընթացքում Մեծ Հայքից անջատվում են [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի]] և [[Կոմմագենե]]ի թագավորությունները, որտեղ նույնպես իշխում էին [[Երվանդունիներ]]ը։ Նրանք հատում են սեփական դրամները, կառուցում քաղաքներ ու բերդեր։ Հայաստանը կորցնում է միասնականությունը, ինչը վտանգ է հանդիսանում իր անկախության համար։ Ծայրագավառներից շատերը անցնում են հարևան պետությունների ազդեցության և գերիշխանության տակ։ [[Երվանդ Դ Վերջին]]ը (մ. թ. ա. 220–201) [[Ախուրյան]]ի և [[Երասխ գետ|Երասխի]] գետախառնման մոտ հիմնադրել է [[Երվանդաշատ]] նոր մայրաքաղաքը, որից քիչ հյուսիս՝ Երվանդակերտը և Երվանդավանը, իսկ Ախուրյանի աջ ափին՝ [[Բագարան]] ավանը։ [[Մ.թ.ա. 200|Մ. թ. ա. 200]] թվականին սելևկյան զորքերի աջակցությամբ հայ զորավար [[Արտաշես Բարեպաշտ|Արտաշեսը]] տապալել է Երվանդ Դ-ին և կարգվել Մեծ Հայքի կուսակալ։ ==== Արտաշեսյանների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արտաշեսյանների թագավորություն}} [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մեծի]] մահից հետո նրա կայսրությունը բաժանվել է մի քանի մասերի և նրա զորավարներից մեկը՝ [[Սելևկոս Նիկատոր]]ը, մ.թ.ա. III դարում ստեղծել է մի պետություն, որն իրեն է ենթարկել նաև [[Մեծ Հայք]]ը։ Մ. թ. ա. 190 թվականին սելևկյան արքա [[Անտիոքոս III Մեծ]]ի բանակը հռոմեացիների կողմից ջախջախվել է [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ում։ Առիթից օգտվելով [[Արտաշես Ա|Արտաշեսը]] Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում իրենց հայտարարել են անկախ թագավորներ։ [[Արտաշես Ա]]-ն (մ. թ. ա. 189–160) իրականացրել է բազմաթիվ բարեփոխումներ, որոնք նպաստել են պետության տնտեսության զարգացմանը։ Ռազմական բարեփոխումների շնորհիվ նա ընդարձակեց երկրի սահմանները և միավորեց երկրից անջատած ծայրագավառները։ Արարատյան դաշտի [[Խոր վիրապ]] կոչվող վայրում հիմնվեց [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը ժամանակակիցների կողմից երբեմն անվանվում էր «Հայկական Կարթագեն», քանի որ քաղաքի կառուցման վայրն ընտրել էր Հանիբալը։ Հայաստանը [[Արտաշեսյաններ]]ի օրոք հզորության գագաթնակետին հասավ [[Արտաշես Ա]]-ի թոռան՝ [[Տիգրան Մեծ]]ի օրոք (մ. թ. ա. 95–55)։ Նա գրավեց [[Ծոփք]]ը, որտեղ իշխում էր Զարեհի հետնորդ Արտանեսը և ազատագրեց պարթևականների տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը, իսկ մ. թ. ա. 83 թվականին՝ Սելևկյանների պետությունը և մայրաքաղաք [[Անտիոք]]ը, որն ուներ ավելի քան կես միլիոն բնակչություն։ Տիգրան Մեծի տերությունը ավանդաբար ընդունված է անվանել «Ծովից ծով Հայաստան»։ Ի նշան հզորության և աշխարհակալ պետության՝ մ. թ. ա 80 թվականին [[Հայկական Տավրոս]]ի մատույցներում հիմնվեց նոր մայրաքաղաք՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]], որը շրջափակված էր բարձր բերդապարիսպներով։ Տիգրանակերտն ու Արտաշատը միմյանց հետ կապված էին «Արքունի ճանապարհ»-ով։ Մ. թ. ա. 69 թվականին մայրաքաղաքը գրավվեց հռոմեացի [[Լուկուլլոս]]ի կողմից՝ [[հայ-հռոմեական պատերազմ]]ի ընթացքում (մ. թ. ա. 69–66)։ Մ.թ.ա. 66 թվականին Հայաստանը ծանր հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի արդյունքում [[Տիգրան Մեծ]]ը հրաժարվեց իր նվաճած հողերից, և պարտավորվեց տարեկան 600 տաղանդ ռազմատուգանք վճարել և հարկ եղած դեպքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]] օգնել զորքով։ [[Տիգրան Մեծ]]ի որդու՝ [[Արտավազդ Բ]]-ի օրոք (մ. թ. ա. 55–34) Հայաստանը դարձավ հռոմեա-պարթևական պատերազմի թատերաբեմ։ [[Մարկոս Կրասսոս]]ի և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի արշավանքների արդյունքում Հայաստանը զգալիորեն կորցրեց իր ինքնուրույնությունը. հայոց արքան ընտանիքի հետ գերվեց, իսկ նրան հաջորդած մի քանի թագավորները չկարողացան վերականգնել նախկին հզորությունը։ Մ. թ. 1 թվականին Արտաշեսյան հարստությունը վերացվեց<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_1>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 15-21։</ref>։ ==== Արշակունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արշակունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Սուրբ Թադևոս և Բարդուղիմեոս.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Թադևոս Առաքյալ|Սուրբ Թադևոս]] և [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]]. [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում]]]] [[Արտաշեսյան թագավորություն|Արտաշեսյան թագավորության]] անկումից հետո կես դար Արտաշատում գահ էին բարձրանում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] և [[Պարթևստան]]ի դրածոները։ Իրավիճակը կայունացավ, երբ 52 թվականին գահ բարձրացավ պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Արշակունու]] եղբայրը՝ [[Տրդատ Ա|Տրդատը]]։ 54 թվականին, չհաշտվելով դրա հետ, Հռոմի կայսր [[Ներոն]]ը [[Հռոմեա-պարթևական պատերազմ (54-64)|պատերազմ]] սկսեց հայ-պարթևական դաշինքի դեմ։ 59 թվականին հռոմեական զորքերը [[Կորբուլոն]]ի գլխավորությամբ արշավեցին Հայաստանի վրա և գրավեցին ու ավերեցին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ու [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ 62 թվականին [[Հռանդեա]]յում հայ-պարթևական զորքերը հակահարված տվեցին հռոմեացիներին, և 63 թվականին Հռոմի կայսր Ներոնը ճանաչում է Տրդատի գահակալությունը։ 66 թվականին Տրդատը Հռոմից վերադառնում է Հայաստան՝ որպես հայոց թագավոր և հիմք է դնում [[Արշակունիներ|Արշակունիների հարստությանը]] (66–428)։ 2-3-րդ դարերում՝ մինչև 226 թվականի հեղաշրջումն Իրանում, Հայաստանը շարունակում էր լինել համեմատաբար խաղաղ վիճակում՝ հովանավոր Հռոմի և դաշնակից Պարթևստանի հարևանությամբ։ Հայաստանում Արտաշատից ոչ հեռու հիմնադրվում է նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ը։ Իրանում իշխանության գալուց հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյանները]] ցանկանում են գահընկեց անել նաև հայ Արշակունիներին և Պարսկաստանին միացնել Մեծ Հայքի թագավորությունը։ 4-րդ դարի սկզբին՝ 301 թվականին, հայոց արքա [[Տրդատ Գ Մեծ]]ը (287–330) [[քրիստոնեություն]]ն ընդունում է որպես [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|հայոց պետության պաշտոնական կրոն]]՝ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] կաթողիկոսական գլխավորությամբ։ Երկրորդ դարակազմիկ իրադարձությունը [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական կարգերի հաստատումն]] էր։ Տրդատի որդու՝ [[Խոսրով Գ Կոտակ]]ի օրոք (331–338) կառուցվում է ևս մեկ մայրաքաղաք՝ [[Դվին]]ը։ [[Արշակ Բ]] Արշակունու օրոք (350–368) սրվում են հարաբերությունները պարսից արքա [[Շապուհ Բ Երկարակյաց]]ի (309–379) հետ։ Երկրում սկսվում է ներքին լարվածություն, ապա այն ներքաշվում է պատերազմի մեջ։ Արդյունքում հայոց թագավորը փակվում է Անհուշ բերդում, իսկ իր որդին՝ [[Պապ թագավոր|Պապը]], գահ է բարձրանում հռոմեացիների օգնությամբ։ Որոշ ժամանակ անց՝ 387 թվականին Հայաստանը [[Հայաստանի առաջին բաժանում|առաջին անգամ բաժանվում է]] երկու մասի։ Հռոմեական (Արևմտյան) Հայաստանում թագավոր է կարգվում Պապի որդի [[Արշակ Գ]]-ն (378–389), իսկ մնացած երկրում՝ [[Խոսրով Դ]]-ն (384–389)։ Վերջինիս որդի [[Վռամշապուհ]]ի (389–415) օրոք՝ 405 թվականին, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը ստեղծում է [[Հայոց գրերի գյուտ|հայերենի այբուբենը]]<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_2>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 21-24։</ref>։ 428 թվականին ներքին երկպառակությունների արդյունքում հայոց պետականությունը կործանվում է։ === Միջնադար === ==== Վաղ միջնադար ==== {{Հիմնական հոդված|Մարզպանական Հայաստան|Բյուզանդական Հայաստան}} [[Պատկեր:Mesrop Mashtots by Francesco Majotto.jpg|մինի|[[Մեսրոպ Մաշտոց]]. [[Հայ գրերի գյուտ]]ը, ըստ իտալացի նկարիչ Ֆրանչեսկո Մաջոտտոյի|309x309փքս]] [[Վռամշապուհ]] արքայի օրոք (389–415) [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ստեղծել է [[հայերենի այբուբեն]]ը։ [[Հայ գրերի գյուտ]]ը Արշակունիների դարաշրջանի երրորդ խոշոր իրադարձությունն էր։ Վռամշապուհի որդու՝ [[Արտաշես Գ]]-ի (423–428) գահընկեց արվելուց հետո՝ 428 թվականին, Հայաստանի արևելյան մասը հռչակվեց որպես պարսից տերության առանձնահատուկ վարչատարածքային միավոր՝ մարզպանություն։ [[Արևմտյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Ծոփք]], [[Աղձնիք]] ու [[Բարձր Հայք]] նահանգներն ու [[Փոքր Հայք]]ը, շարունակեցին մնալ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]]) կայսրության տարածքում։ Մարզպանական Հայաստանն արտոնյալ կարգավիճակով ինքնավար պետություն էր, որտեղ պահպանվում էին հայ նախարարների և բարձրադաս հոգևորականների ավանդական իրավունքներն ու արտոնություները, պաշտոնակալությունները, հայկական զորաբանակը, հարկային համակարգը և այլն։ Հայ նախարարների քաղաքական միասնությունն արտահայտվում էր ընդհանուր զորաբանակով, որը գլխավորում էր Հայոց [[սպարապետ]]ը, կառավարման միասնական համակարգով, ըստ անհրաժեշտության Հայոց [[կաթողիկոս]]ի նախագահությամբ գումարվող համազգային ժողովով։ Հայաստանում մարզպան են նշանակվել նաև ազգությամբ հայ մեծատոհմիկ նախարարներ, որոնցից առաջինն էր [[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ Սյունին]] (443–451)։ 440-ական թվականներին պարսից արքունիքը որդեգրեց մարզպանական Հայաստանի պետական ինքնավարությունը վերացնելու և այն պարսկական սովորական նահանգի վերածելու քաղաքականություն։ Դրան հաջորդեց 447 թվականին անցկացված աշխարհագիրը (մարդահամար և եկամուտների հաշվառում), մեհյանների ու ատրուշանների կառուցումը։ Պարսից շահ [[Հազկերտ Բ]]-ն 449 թվականին հատուկ հրովարտակով հայոց նախարարներից պահանջեց ուրանալ [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]]ը, որով հայերը կզատվեին հարևան բյուզանդացիներից և աստիճանաբար կձուլվեին պարսիկներին։ Հայերը մերժում են այս պահանջը և ընդվզում պարսիկների դեմ սպարապետ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ։ 450 թվականին սկսվում է [[Վարդանանց պատերազմ]]ը, որն ավարտվում է [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ով (մայիսի 26, 451 թվական)։ Հայերը հետագայում ևս ստիպված են եղել պայքարել ինքնուրույնությունը պահպանելու համար ([[Վահանանց պատերազմ]], 481–484, [[Կարմիր Վարդանի ապստամբություն]], 571–572), ինչի արդյունքում տեղի է ունեցել [[Հայաստանի երկրորդ բաժանում]]ը (591) և երկրի հիմնական մասն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]]։ Հայաստանի բյուզանդական հատվածում ևս կայսրերը վարում էին ձուլման քաղաքականություն։ [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրը (527–565), ով ձգտում էր վերականգնել նախկին Հռոմեական կայսրության հզորությունը, իրեն էր ենթարկել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, [[Իսպանիա]]ն ու [[Իտալիա]]յի որոշ գավառներ։ Նա վերացնում է հորից ավագ որդի ժառանգության իրավունքը, ինչի արդյունքում հայ նախարարական տների հզորությունը վերանում է, և նրանք վերածվում են շարքային բերդատերերի։ Հայ նախարարներին ստիպում էին մեկնել կայսրության սահմաններ՝ պայքարելու թշնամիների դեմ։ Հիշարժան է [[Սմբատ Դ Բագրատունի|Սմբատ Բագրատունու]] ըմբոստացումը [[Մորիկ]] կայսեր դեմ։ Դրա արդյունքում կայսրը նրան նետել տվեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կրկեսի գազանների առջև՝ հոշոտման։ Հայ նախարարը կարողացավ հաղթել ցուլին, առյուծին ու արջին, ապա ազատ արձակվեց։ ==== Արմինիա կուսակալություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արմինիա կուսակալություն}} 7-րդ դարի 30-ական թվականներին [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] տեղի ունեցած քաղաքական ու կրոնական տեղաշարժերի արդյունքում ձևավորվեց [[Արաբական խալիֆայություն]]ը։ 640–650 թվականներին [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Արաբական երեք անգամ]] արշավել են Հայաստան, որից հետո հայ նախարարները [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ որոշեցին հաշտության և դաշնային պայմանագիր կնքել արաբների հետ։ 652 թվականին հայերը [[Ասորիք]]ի արաբ կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ [[Դամասկոս]]ում կնքում են [[հայ-արաբական պայմանագիր]]ը, որով Հայաստանը կես դար ժամանակահատվածով արտոնյալ դիրք ու ինքնիշխանություն է ստանում։ 698-700 թվականներին արաբների հերթական արշավանքի արդյունքում Հայաստանը գրավվեց, և [[Վիրք|Վրաստանի]] ու [[Աղվանք]]ի հետ մտցվեց մեկ վարչաքաղաքական միավորի՝ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Երկիրը սկսեց կառավարել արաբ ոստիկանը, ով նստում էր [[Դվին]] քաղաքում։ Նրան զուգահեռ բարձր դիրք ունեին կրոնական առաջնորդ հայոց [[կաթողիկոս]]ը և քաղաքական առաջնորդ [[հայոց իշխան]]ը։ Արաբ հարկահավաքի պաշտոնի կողքին կար հայկական համարժեքը՝ [[իշխանաց իշխան]]ը։ Հայոց այրուձիի հրամանատարությունը շարունակում էր գտնվել սպարապետի ձեռքում։ Միաժամանակ, [[Վասպուրական]]ում, [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և Վրաստանում 9-րդ դարից նշանակվում է [[գահերեց իշխան]]ի պաշտոնը։ Նա վերադասի իրավունք էր ստանում մյուս բերդատեր նախարարների հանդեպ։ [[Պատկեր:David of Sasun 2.JPG|մինի|ձախից|[[Սասունցի Դավիթ (արձան, Երևան)|Սասունցի Դավթի արձանը Երևանում]]]] Արաբական տիրապետությունը երկպառակություն է մտցնում հայ ավագանու շարքերում. [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունի]] թագավորների [[Թագադիր ասպետություն|թագադիր ասպետները]]՝ [[Սպեր]]ի տեր [[Բագրատունիներ]]ը կարողանում են իրենց շուրջ համախմբել բազմաթիվ նախարարական տներ, ովքեր սատարում են արաբական քաղաքականությունը, և սեփական ուժերով պետությունը վերականգնելու գաղափարը։ Դրան հակառակ [[Տայք]]ի տերերը՝ հայոց [[սպարապետ]]ի պաշտոն զբաղեցնող [[Մամիկոնյաններ]]ը, ունեին բյուզանդական կողմնորոշում և փորձում էին կայսրության զորքերով դուրս վտարել արաբներին Հայաստանից և վերականգնել բյուզանդական գերիշխանությունը։ 8-րդ դարում հայերը [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|մի քանի անգամ ապստամբեցին]] Արաբական խալիֆայության դեմ, սակայն էական արդյունքի չկարողացան հասնել՝ այս անջատվածության պատճառով։ Մեկդարյա պայքարն ավարտվեց Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր գլխավորեցին հայոց պետականության վերականգնման պայքարը։ 8-րդ դարի վերջից Բագրատունիները գլխավորում էին երկրի բոլոր կարևոր պաշտոնները, և գահերեց իշխաններ նշանակում իրենց հավատարիմ զինակիցներին՝ [[Արծրունիներ]]ին, [[Սյունիներ]]ին ու [[վրաց Բագրատունիներ]]ին։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձավ հայոց իշխան և իր տիրույթներին միացրեց Մամիկոնյանների հայրենիք [[Տարոն (գավառ)|Տարոնը]] և [[Տայք]]ը, [[Կամսարականներ|Կամսարական]] իշխանների կալվածք [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակը]] և [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտնը]]։ IX դարի կեսին՝ [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|850–855 թվականներին]], հայերը կրկին ապստամբության դրոշ բարձրացրին արաբական տիրապետության դեմ։ 850 թվականին հայերը Հայաստանից հեռացնում են ոստիկան Աբուսեթին, իսկ 851 թվականին արաբական բանակի գլուխ է անցնում նրա որդի Յուսուֆը։ Հայոց մարզպան և իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունու]] որդիները՝ Աշոտն ու Դավիթը, կարողանում են արժանի հակահարված տալ թշնամու զորքերին, իսկ Յուսուֆը սպանվում է։ Այս դեպքերն արտացոլված են [[Սասունցի Դավիթ էպոս]]ի հիմքում։ 853–855 թվականներին պայքարը ղեկավարում էր Բագրատի եղբոր՝ [[Սմբատ Խոստովանող]]ի որդի [[Աշոտ Մեծ|Աշոտը]]։ Նա պայքարում է թուրք զորավար Բուղայի բանակի դեմ և 855 թվականին հաղթանակով ավարտում ապստամբությունը<ref name=aghayan_hay_jox_patmutyun_3>Ծ. Պ. Աղայան. «Հայ ժողովրդի պատմության նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37։</ref>։ Աշոտը 855 թվականին դառնում է հայոց իշխան, ապա նաև՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերի վկայությամբ՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը։ Դրան նպաստում է նաև 876 թվականին հայազգի [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը և [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստության]] հիմնադրումը Բյուզանդիայում։ 885 թվականին կաթողիկոս [[Գևորգ Գառնեցի]]ն [[Բագարան (ավերակ)|Բագարան]] քաղաքում Աշոտին օծում է հայոց թագավոր։ Թագ և թագավորական զգեստներ են ուղարկում Բաղդադի խալիֆն ու Բյուզանդիայի կայսրը. հայոց պետականությունը վերականգնվում է Բագրատունիների դրոշի ներքո։ ==== Բագրատունիների թագավորություն ==== {{Հիմնական հոդված|Բագրատունիների թագավորություն}} [[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]] շահնշահի արձանը Անիում. ձեռքին պահում էր [[Անիի Գագկաշեն եկեղեցի|Անիի զվարթնոցատիպ եկեղեցու]] մանրակերտը|459x459փքս]] 885 թվականին [[Աշոտ Մեծ|Աշոտ Բագրատունին]] դարձավ նոր արքայատոհմի հիմնադիր, որը Հայաստանում իշխեց մինչև 1045 թվականը։ Նա ստեղծեց 40 000-անոց բանակ, որի սպարապետ դարձավ իր եղբայր [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]]։ Հայոց թագավորությունը վերականգնվեց, և Աշոտի որդի [[Սմբատ Նահատակ|Սմբատի]] թագավորությամբ (890–914) դարձավ շառանգական ավատաիրական միապետություն։ Հայոց թագավորի աջակցությամբ Տայքի Բագրատունյաց տոհմի Ատրներսեհ իշխանը կարգվեց [[Վրաստան]]ի թագավոր։ Սմբատ թագավորի օրոք երկրում հաստատվեց անկայուն իրավիճակ, որից օգտվեց հարևան Ատրպատականի ամիրայությունը։ 908 թվականին Գագիկ Արծրունուն ճանաչելով հայոց թագավոր՝ նա ցանկացավ խալիֆայության հսկողության տակ վերցնել Հայաստանը։ Միաշամանակ թշնամու կողմն անցավ Սմբատի եղբայր [[Աշոտ սպարապետ]]ը։ 914–922 թվականներին տևած պատերազմը Սմբատի որդի [[Աշոտ Երկաթ]]ը (914–928) ավարտեց հաղթանակով։ Անժառանգ Աշոտին փոխարինեց եղբայր [[Աբաս Ա Բագրատունի|Աբասը]] (928–953), ով հիմնադրեց [[Կարս]] մայրաքաղաքը և [[Կարսի առաքելոց եկեղեցի]]ն։ [[961]] թվականին Աբասի որդի [[Աշոտ Գ Ողորմած]]ը (953–977) Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք է դարձնում [[Անի]]ն։ Քաղաքի զարգացման համար մեծ ջանք ու միջոցներ են ծախսել [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ]] (977–990) և [[Գագիկ Ա]] (990–1020) շահնշահը։ Վերջինիս կինը՝ [[Կատրանիդե Բ|Կատրանիդե թագուհին]], ավարտին է հասցնում [[Անիի մայր տաճար]]ի կառուցումը (1001)։ Զարգացած միջնադարում բոլոր միապետություններն անցել են ավատատիրական մասնատվածության փուլը։ Դեռ Սմբատ Ա թագավորի օրոք սկսվել էր Բագրատունյաց թագավորության մասնատումը. 908 թվականին որպես ինքնուրույն, թեև ենթակա միավոր առաջացել էր [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը (908–1021)՝ [[Արծրունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի]] ու [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի]] իշխանությունները դարձել էին Բագրատունիների կողմից կառավարվող ինքնուրույն միավորներ։ Մայրաքաղաքի՝ Կարսից Անի փոխադրելուց հետո առաջանում է [[Կարսի թագավորություն|Կարսի (Վանանդի)]] (963-1065), ավելի ուշ՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն]]ը (978-1113)։ 987 թվականին ինքնուրույն թագավորություն է ստեղծվում [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]] (987–1170)՝ [[Սյունիներ]]ի գլխավորությամբ, իսկ 1008 թվականին Անիի Բագրատունիների վերահսկողությունից վերջնականապես ազատվում և որպես ինքնուրույն պետություն է դառնում [[Վրաց թագավորություն]]ը՝ [[Բագրատիոնիներ]]ի գլխավորությամբ։ Հետագայում՝ Գագիկ Ա-ի որդիների միջև ծավալված գահակալական պայքարի արդյունքում արևելյան ու արևմտյան հատվածների է բաժանվում բուն արքունի տիրույթը՝ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Քաջ]]ի միջև։ Վերջինիս որդին 1045 թվականին գահընկեց է արվում, և բուն Հայաստանում հայ ժողովուրդը մոտ մեկ հազարամյակ զրկվում է սեփական պետություն ունենալուց։ Բագրատունիների թագավորության օրոք Հայաստանը բարգավաճում է. զարգանում են արհեստները ու միջազգային առևտուրը, նոր փուլ են մտնում [[երկրագործություն]]ը և [[անասնապահություն]]ը, որոնց արտադրանքը ուներ արդեն միջազգային պահանջարկ։ Տնտեսության զարգացման հետ մեկտեղ զարգանում են հին քաղաքները, առաջանում են նորերը։ Որպես միջնադարյան քաղաքներ հայտնի էին [[Դվին]]ը, Կարսը, Անին, [[Արծն]]ը (հետագայում՝ Արզրում), [[Վան]]ը, [[Երևան]]ը։ Կառուցվում են նոր բերդեր ու ամրոցներ, վանքեր ու եկեղեցիներ, ավելի է կատարելագործվում [[Զարգացած միջնադարի հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետությունը]]։ Այդ դարաշրջանից մեզ հասած բազմաթիվ եկեղեցիներ ունեն համաշխարհային հռչակ, իսկ [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանք]]երը գրանցված են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների]] ցանկում։ ==== Կիլիկյան Հայաստան ==== {{Հիմնական հոդված|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն|Կիլիկիայի հայկական իշխանություն}} [[Պատկեր:Portrait of Levon V in manuscript of Armenian translation of Assises d'Antioche.jpg|մինի|ձախից|[[Լևոն Ե]] թագավորի (1320-1342) մանրանկարը, հեղինակ՝ [[Սարգիս Պիծակ]] (1331)|285x285փքս]] [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավային սահմանների մոտ գտնվում է [[Կիլիկիա]] երկրամասը ([[հունարեն]]՝ «կալիս», «կալիկա», թարգմանաբար՝ նշանակում են «քարքարոտ»)։ Ունեցել է երեք հիմնական շրջան՝ լեռնային, դաշտային և բլորոտ կամ քարքարոտ։ Բնակեցված է եղել տարբեր ազգերով ու ժողովուրդներով, որոնցից առավել մեծաքանակ էին [[հույներ]]ն ու [[ասորիներ]]ը։ [[Հայեր]]ը հաստատվել են մ․ թ․ ա․ 1-ին դարից սկսած, երբ Կիլիկիան գրավվել է [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից։ Հայերի խմբերը ավելի են շատացել [[Պավլիկյան շարժում|Պավլիկյան]] և [[թոնդրակյան շարժում]]ներից հետո։ Զարգացած միջնադարում [[Անիի թագավորություն|Անիի թագավորության]] անկումից հետո (1045) հայերի հոսքը ստվարացել է։ XI դարում Կիլիկիայի հարևան տարածքներում ստեղծվում են [[Սեբաստիայի իշխանություն|Սեբաստիայի]], [[Մալաթիայի իշխանություն|Մալաթիայի]] և [[Քեսունի իշխանություն]]ները։ Դրանք չեն կարողանում իրենց ազդեցությունը տարածել Կիլիկիայում. փոխարենը դա հաջողեցնում է Անիի վերջին թագավոր [[Գագիկ Բ]]-ի (1042–1045) թիկնապահ [[Ռուբեն Ա|Ռուբենը]]։ [[Ռուբինյաններ]]ի կամ [[Կիլիկիայի հայկական իշխանություն]]ը գոյություն է ունենում ավելի քան մեկ դար՝ 1080–1198 թվականները, ապա վերածվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|թագավորության]] (1198–1375)։ Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ Բացի այդ, այն սահմանակցում էր իսլամադավան պետությունների հետ, ուստի հայտնի էր որպես «քրիստոնյա կղզի մուսուլմանական ծովում»։ XI դարի վերջից Միջերկրական ծովի արևելյան ափին սկսվում են պատերազմներ կաթոլիկ եվրոպացիների և մուսուլմանների միջև՝ Երուսաղեմի գրավման համար։ Պատմության մեջ դրանք հայտնի են որպես [[խաչակրաց արշավանքներ]], որոնց արդյունքում ձևավորվել են [[Անտիոքի դքսություն]]ը, [[Տրիպոլիի կոմսություն|Տրիպոլիի]] և [[Եդեսիայի կոմսություն]]ները, [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը։ Խաչակրաց պետությունների տարեգրքերում Կիլիկյան Հայաստանը հայտնի է որպես «Փոքր Հայք»։ Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, [[ֆրանսերեն]] բառեր և տիտղոսներ։ Խաչակիրները ևս շատ բաներ վերցրեցին [[հայեր]]ից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ զարգացած տնտեսություն, վաճառաշահ քաղաքներ։ Կիլիկյան Հայաստանի հարուստ մշակույթի մեջ իր ուրույն տեղն ունի [[մանրանկարչություն]]ը։ ==== Զաքարյան իշխանապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Զաքարյան իշխանապետություն}} [[Պատկեր:Geghard - Armenia (2909472096).jpg|մինի|[[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Հայաստանում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից]] մեկը՝ [[Գեղարդի վանք]]ը, կառուցվել է [[Զաքարյաններ]]ի օրոք|324x324փքս]] [[11-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թյուրքերի արշավանքներից]] հետո [[Մերձավոր Արևելք]]ում առաջացավ նոր քաղաքական միավոր՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն]]ը։ Այդ ժամանակ [[Լոռու թագավորություն]]ում իշխում էին [[Կյուրիկյաններ]]ը, իսկ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքում]]՝ [[Սյունիներ]]ը։ Հայկական իշխանություններից [[Արծրունիներ]]ի տոհմի մի ճյուղը տիրում էր [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] կղզուն։ Սասունի [[Թոռնիկյաններ]]ի իշխանությունը միակն էր Հարավային Հայաստանում, որ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո (1071) պահպանեց իր անկախությունը։ [[Սասուն (գավառ)|Սասունից]] բացի, Թոռնիկյանները տիրում էին [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում ընկած գավառներին։ Սյունիքի թագավորության հարևանությամբ հայկական իշխանությունների խիտ ցանց էր հաստատված [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] (Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Ծար)։ [[12-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին քայքայվող սելջուկյան տիրակալության դեմ Վրաստանում և Հայաստանում ծավալված ազատագրական պայքարը գլխավորել են [[վրաց Բագրատունիներ]]ի շուրջ համախմբված [[Մամիկոնյաններ]]ի շառավիղները՝ Օրբեթցիները (Օրբեթ բերդի անվանումով) կամ [[Օրբելյաններ]]ը, ապա և [[Զաքարյաններ]]ը։ Հայաստանը ազատագրելու նախաձեռնությամբ հանդես են գալիս [[Սարգիս Զաքարյան|Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի]] որդիները՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե ամիրսպասալարը]] և [[Իվանե Ա|Իվանե աթաբեկը]] (թագաժառանգի խնամակալը)։ 1198–1203 թվականներին ազատագրվեց ժամանակակից Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքը, շրջակա գավառները՝ Կարսը, Սուրմալուն, Նախիջևանը։ [[Զաքարյան իշխանապետություն]]ը մտնում էր [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] մեջ՝ որպես նրա ինքնուրույն միավոր։ Այն գոյատևեց մինչև 1261 թվականը՝ ընկնելով մոնղոլական տիրապետության հարվածներից։ Փաստացի մոնղոլները 1236 թվականին գրավել էին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, իսկ 1244 թվականի արշավանքի ժամանակ նվաճեցին Հայաստանը ամբողջությամբ։ 14-17 դարերում՝ ուշ միջնադարում, Հայաստանը ասպատակել են զանազան միջինասիական ցեղեր ու ժողովուրդներ՝ [[Լենկթեմուր]]ի զորքերը (1386–1405), [[Կարակոյունլուների տերություն|Կարակոյունլուները]] (1405–1468), [[Ակկոյունլուների տերություն|Ակկոյունլուները]] (1468–1502)։ Այնուհետև Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ, ինչ արդյունքում այն երկու անգամ ([[Հայաստանի երրորդ բաժանում|1555]] և [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում|1639 թվականներին]]) բաժանվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Արևելյան Հայաստանը բաժանված էր 3 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների ([[Երևանի կուսակալություն|Երևանի]], [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] և [[Թավրիզի կուսակալություն|Թավրիզի]]), իսկ [[Արևմտյան Հայաստանը Օսմանյան կայսրության կազմում|Արևմտյան Հայաստանը]]՝ փաշայությունների միջև ([[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի կամ Էրմենիստանի]] և [[Վանի փաշայություն|Վանի]]՝ Մեծ Հայքի թուրքական հատվածը, [[Սվազի փաշայություն|Սվազի կամ Սեբաստիայի]]՝ Փոքր Հայք, [[Դիարբեքիրի փաշայություն|Դիարբեքիրի կամ Խարբերդի]]՝ Հայկական Միջագետք)։ === Նոր շրջան === ==== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ==== [[Պատկեր:Erevan - La Mosquée bleue 01.JPG|մինի|ձախից|[[Կապույտ մզկիթ (Երևան)|Կապույտ մզկիթը]] Երևանում կառուցվել է 1766 թվականին՝ պարսկական տիրապետության շրջանում|277x277փքս]] 18-րդ դարում Հայաստանը շարունակվում էր բաժանված մնալ [[Միջին Արևելք]]ի երկու տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Իրան]]ի միջև։ Թուրք-պարսկական հերթական պատերազմը ընթանում է Հայաստանում՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդում։ Հայ ժողովուրդը դիմադրում է թուրքական տիրապետության դեմ, և ազատագրական-ինքնապաշտպանական պայքար է կազմակերպվում [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանում (1724)]], [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքում (1722–1730)]], [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախում (1724–1731)]]։ Իրանում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն, և գահին է հաստատվում [[Նադիր շահ]]ը (1736–1747)։ Ավելի ուշ Արևելյան Հայաստանում կուսակալությունները բաժանվում են [[Հյուսիսային Իրանի խանություններ|խանությունների]]՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]], [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]], [[Խոյի խանություն|Խոյի]], [[Մակուի խանություն|Մակուի]] և [[Ուրմիայի խանություն|Ուրմիայի]]։ Այդ իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ Արևելյան Հայաստանը միանում է Ռուսական կայսրությանը։ Արևմտյան Հայաստանը շարունակում էր մնալ Օսմանյան կայսրության կազմում։ Այնտեղ ևս տեղի ունեցան վարչատարածքային փոփոխություններ. փաշայությունները բաշանվեցին վիլայեթ-նահանգների ([[Կարսի վիլայեթ|Կարսի]], [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի]], [[Ախալցխայի վիլայեթ|Ախալցխայի]], [[Վանի վիլայեթ|Վանի]], [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիրի]], [[Սեբաստիայի վիլայեթ|Սեբաստիայի]], [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի]], [[Խարբերդի վիլայեթ|Խարբերդի]])։ Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական և տնտեսական ծանր վիճակում։ Արդեն գոյություն չունեին միջնադարյան հայկական հզոր իշխանական տները, նախկին հզորությունը չուներ հայ առաքելական եկեղեցին։ Ժաղովրդի ազատագրությունը կապվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի գերտերությունների հետ, սակայն XIV դարից ի վեր գործնական քայլեր չէին արվում։ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|Էջմիածնի (1547)]], [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|Սեբաստիայի (1562)]] ժողովներն ավարտվում են Եվրոպա պատվիրակություն ուղարկելու որոշումներով, սակայն նրանք վերադառնում են ձեռնունայն։ 1677 թվականին Էջմիածնում գումարվում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|նոր եկեղեցական ժողով]], և Եվրոպա է ուղարկվում [[Իսրայել Օրի]]ն։ Նա 20 տարի դեգերում է Եվրոպայում, և վերջնականապես կողմնորոշվում է դեպի հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]], որի շահերը [[Մերձավոր Արևելք]]ում համընկնում էին հայ ժողովրդի շահերին։ Նման դիրքորոշում են ունենում նաև XVIII դարի հայ ազատագրական այլ գործիչներ՝ [[Հովսեփ Էմին]]ը, [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[Մովսես Սարաֆյան]]ը, [[Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղության|Հովսեփ Արղությանը]] և ուրիշներ։ XVIII դարի վերջին հայերի տոկոսը, առավելապես Արևելյան Հայաստանում, խիստ նվազել էր։ Հայերին սպառնում էր ֆիզիկական բնաջնջման վտանգը։ Գյուղերի էին վերածվել միջնադարյան ծաղկուն քաղաքները, քիչ թե շատ քաղաքի կարգավիճակ ունեին վարչական կենտրոններ [[Երևան]]ը և [[Շուշի]]ն։ ==== Ռուսական տիրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}} 19-րդ դարի սկզբին Ռուսական կայսրությունն ընդարձակվում է հարավ։ 1801 թվականին, վրաց վերջին թագավոր [[Գեորգի XII]] Բագրատունին Ռուսաստանին է կտակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն]]ը (Արևելյան Վրաստանը)։ Դրա հետ միասին Ռուսաստանին են անցնում [[Ջավախք]]ի մի մասը, [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] և [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]]։ Մինչ այդ երկիրը գտնվում էր Իրանի կազմում, ուստի շահը պատերազմ է հայտարարում Ռուսաստանին։ [[Պատկեր:Aleksandrapol (Gyumri) in 19th century.jpg|մինի|Գյումրի ([[Ալեքսանդրապոլ]]) քաղաքը ռուսական շրջանում]] [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայոց մայրաքաղաքները]] Ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|առաջին պատերազմի]] արդյունքում 1813 թվականին Ռուսաստանին է անցնում գրեթե ամբողջ [[Հարավային Կովկաս]]ը, այդ թվում՝ նաև [[Շիրակի մարզ|Շիրակը (Շորագյալ)]], [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքը (Զանգեզուր)]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախը (Ղարաբաղ)]]։ Գոհ չմնալով այդ պատերազմի արդյունքից՝ գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան 1826 թվականին առանց պատերազմ հայտարարելու ներխուժում է Արցախ և պաշարում [[Շուշիի բերդ]]ը։ Ռուսները հայերի օգնությամբ կարողանում են դուրս գալ պաշարումից, և 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ազատագրում են Երևանը։ 1828 թվականին [[Թուրքմենչայ]]ում կնքվում է [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական պայմանագիր]], որով հաստատվում է ներկայիս Իրանի սահմանը։ Այնտեղի հայաբնակ գավառներից Արևելյան Հայաստան են տեղափոխվում 42 000 հայեր։ [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|Ռուս-թուրքական պատերազմի]] արդյունքում Ռուսաստանին միանում են [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը, և Արևելյան Հայաստան են հայրենադարձվում 75-80 հազար հոգի։ Ձևավորվում են [[Երևանի նահանգ|Երևանի]] և [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ները։ Ռուսական կայսրության կազմում Արևելյան Հայաստանը մնում է մինչև 1918 թվականը։ 1878 թվականին Ռուսաստանին է միանում նաև [[Կարսի մարզ]]ը։ 19-րդ դարի ընթացքում զգալի նվաճումների է հասնում հայկական մշակույթը, զարթոնք ապրում գիտությունը։ Որպես քաղաքներ բարգավաճում են [[Երևան]]ը (32 000), [[Ալեքսանդրապոլ]]ը (Գյումրի, 35 000), [[Շուշի]]ն (42 000), [[Ելիզավետպոլ]]ը (Գանձակ, 59 000), [[Կարս]]ը (21 000), հազարավոր հայեր են հաստատվում Անդրկովկասի մշակութային մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ում և արդյունաբերական կենտրոն [[Բաքու|Բաքվում]]։ Հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ստանում սեփական հողում վերականգնելու դարեր առաջ կորցրած պետականությունը։ === Նորագույն շրջան === ==== Հայաստանի առաջին հանրապետություն ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի առաջին հանրապետություն}} 1917 թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո ռուսական զորքերը աստիճանաբար լքում են [[Հարավային Կովկաս]]ը։ Այնտեղ ձևավորվող տեղական ինքնակառավարման մարմինները աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույնություն։ [[Առաջին աշխարհամարտ]]ի ընթացքում անկարող լինելով դիմակայել թուրքական հարձակմանը, անդրկովկասյան միությունը փլուզվում է. մայիսի 26-ին [[Կայզերական Գերմանիա]]յի հովանավորությամբ իր անկախության մասին է հայտարարում Վրաստանի ազգային խորհուրդը՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ների տարածքում։ Մայիսի 27-ին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] օգնությամբ [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] ու [[Բաքվի նահանգ]]ներում «Ադրբեջան» անունով պետություն ստեղծելու հռչակագրով հանդես է գալիս թյուրքական [[Մուսավաթ]]ական կուսակցությունը։ Մայրաքաղաքը հռչակվում է [[Ելիզավետպոլ]]ը, քանի որ [[Բաքու]]ն գրավված էր [[բաքվի կոմունա|կոմունիստների]] կողմից։ Մայիսի 28-ին Թիֆլիսի հայոց ազգային խորհուրդը հռչակում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հայոց գավառների վրա։ [[Պատկեր:ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ 16.jpg|մինի|ձախից|[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]ին նվիրված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|հուշահամալիր]] Հայաստանի [[Արմավիր]] քաղաքից ոչ հեռու]] Մինչ այդ, [[Հայոց մեծ եղեռն]]ից հետո նպատակ ունենալով վերջնականապես բնաջնջել հայ ժողովրդին, 1917 թվականի դեկտեմբեր ամսից թուրքական զորամասերը կարողացել էին գրավել ռուսների ազատագրած տարածքները՝ [[Երզնկա]]ն, [[Էրզրում քաղաք|Էրզրումը]], [[Վան]]ը, [[Բիթլիս]]ը, [[Բայազետ]]ը, և գարնանը ներխուժել էին Արևելյան Հայաստան։ [[Կարս]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] անկումից հետո թուրքերը ներխուժում են [[Արարատյան դաշտ]]։ [[Մայիսյան հերոսամարտեր]]ի ([[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատ]], [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]], [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ (1918)|Ղարաքիլիսա]]) արդյունքում հայ ժողովուրդը վերականգնեց իր պետականությունը։ Իր գոյության ընթացքում՝ 1918–1920 թվականներին, Հայաստանում կային բազմահազար գաղթականներ, երկիրը գտնվում էր պատերազմական վիճակում, տարածված էին սովն ու համաճարակները։ Չնայած ծանր պայմաններին, Հայաստանում եղել են նաև դրական տեղաշարժեր։ Բացվել է առաջին հայկական ժամանակակից բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը՝ [[Երևանի պետական համալսարան]]ը (1919), հայերենը երկար դարեր անց առաջին անգամ ճանաչվել է պետական լեզու, կազմավորվել է հայկական բանակը։ Հայաստանը ստացել է միջացգային ճանաչում, դիվանագիտական ու առևտրային հարաբերություններ են հաստատվել հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրների հետ։ Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը փաստացի տարածվում էր նախկին [[Երևանի նահանգ]]ի ու [[Կարսի մարզ]]ի, ինչպես նաև [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի հայաբնակ մի քանի գավառների վրա։ [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Արցախի Հանրապետություն|Ղարաբաղն]] ու [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] եղել են վիճելի տարածքներ՝ Ադրբեջանի հետ, իսկ [[Լոռի]]ն ու [[Ջավախք]]ը՝ Վրաստանի։ 1920 թվականի օգոստոսի 20-ին կնքված [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Հայաստանին էին անցնելու այն տարածքները, որոնք ռուսներն ազատագրել էին Օսմանյան կայսրությունից։ Սակայն Թուրքիան չճանաչեց այդ պայմանագիրը և հարձակվեց Հայաստանի վրա։ Պատերազմի արդյունքում կնքվեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Դաշնակցության կառավարությունը հրաժարվեց ոչ միայն [[Արևմտյան Հայաստան]]ից, այլև Կարսից, Սուրմալուից ու Շիրակից, իսկ Նախիջևանում պետք է հաստատվեր «մի երրորդ պետության» գերիշխանություն։ Նման պայմաններում Զանգեզուրում կազմակերպվեց [[Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանություն]], որի գլուխ անցավ [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] վերջնականապես հանձնվեց Կարմիր բանակին, և Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։ ==== Հայկական ԽՍՀ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն}} Հայկական ԽՍՀ-ն հռչակվել է 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ [[Իջևան]]ում, պաշտոնապես հիմնադրվել 3 օր անց՝ [[դեկտեմբերի 2]]-ին՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] և [[ՌԽՖՍՀ]] միջև ստորագրված [[Համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և ՌԽՖՍՀ միջև (դեկտեմբերի 2, 1920)|համաձայնագրով]]։ Հայկական ԽՍՀ-ն սկզբում եղել է անկախ միավոր, ապա մտել ԽՍՀՄ կազմը՝ նախ որպես [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան Դաշնային ԽՍՀ]] հանրապետություն (1922–1936), ապա՝ որպես ինքնուրույն միավոր (1936–1991)։ [[Պատկեր:Emblem of the Armenian SSR.svg|մինի|Հայկական ԽՍՀ զինանշան]] Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր նախօրոք մշակված հնգամյա պլաններով։ Այդ ընթացքում Հայաստանում բացվել են տասնյակ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, Հայաստանը գյուղատնտեսական երկրից վերածվել է արդյունաբերական զարգացած երկրի։ Այն կարողանում էր էլեկտրաէներգիա մատակարարել հարևան պետություններին, քանի որ արտադրում էր ավելի շատ, քան կարող էր սպառել. երկրում գործում էին մեկ [[ատոմակայան]] ([[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Մեծամոր]]), երեք [[ջերմային էլեկտրակայան|ջերմային]] ([[Հրազդանի ՋԷԿ|Հրազդան]], [[Վանաձորի ՋԷԿ|Վանաձոր]], [[Երևանի ջերմաէլեկտրակայան|Երևան]]) և տասնյակ ջրային էլեկտրակայաններ։ Կառուցվել էին [[Նաիրիտ]] արհեստական կաուչուկի գործարանը, [[Վանաձորի քիմիական գործարան]]ը, մետաղաձուլական կոմբինատներ [[Կապան]]ում, [[Քաջարան]]ում ու [[Ալավերդի]]ում, տեքստիլ ֆաբրիկաներ [[Գյումրի]]ում։ Մայրաքաղաք [[Երևան]]ը ամբողջովին կառուցապատվեց նոր թաղամասերով, գյուղերը վերածվեցին քաղաքների, կառուցվեցին նորերը։ Զգալի փոփոխություններ կրեց կրթական համակարգը։ Տարրական ու միջնակարգ դպրոցներ բացվեցին գրեթե բոլոր գյուղերում, իսկ խոշոր բնակավայրերում հիմնվեցին թերի բարձրագույն ու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ։ Երևանի պետական համալսարանից առանձնացան [[Վալերի Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան|լեզվաբանական]], [[Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական ինստիտուտ|բժշկական]], [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|պոլիտեխնիկական]], [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտ|մանկավարժական]] և այլ ինստիտուտներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեցան Վանաձոր, Գյումրի, Գորիս քաղաքներում։ Կրթական համակարգի զարգացման հետ զուգընթաց զարգացավ առողջապահությունը. բացվեցին բազմաթիվ հիվանդանոցներ, ամբուլատորիաներ, կլինիկաներ։ Խորհրդային Հայաստանի ռազմական ուժը հանդիսանում էր [[ԽՍՀՄ]] բանակի մասը։ Հայերը մեծ ներդրում են ունեցել խորհրդային ժողովուրդների [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում (1941–1945)։ 1, 3 միլիոն բնակչությունից 250 000-ը զորակոչվել են բանակ, որոնց մի մասը չի վերադարձել տուն։ Պատերազմից հետո կազմակերպվել է [[1946-1948 թվականների արևմտահայերի մեծ հայրենադարձություն|մեծ հայրենադարձություն]], և Հայաստան են ժամանել 86 000 հայեր։ Հայաստանի բնակչությունը 1989 թվականի վերջին մարդահամարով կազմել էր 3, 3 միլիոն բնակիչ, որոնց բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին։ 70 տարի առաջ, երբ Հայաստանում նոր էին հաստատվում խորհրդային կարգեր, բնակչությունը հասնում էր 700 000 մարդու, որոնց մեջ մեծ թիվ էին կազմում մուսուլմանները։ ==== Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն ==== [[Պատկեր:Yerevan Republic Square clock tower.jpg|մինի|[[Հայաստանի Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] շենքը|328x328փքս]] Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը ծնվել է բարդ պայմաններում. 1988 թվականին սկսվել էր [[Արցախյան շարժում]]ը, դեկտեմբերի 7-ին [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տեղի ունեցավ [[Սպիտակի երկրաշարժ|ավերիչ երկրաշարժ]]։ Հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում ադրբեջանաբնակ 500 000 հայեր լքեցին երկիրը, որոնցից 350 000-ը փախստականի կարգավիճակով տեղափոխվեցին Հայաստան։ Սպիտակի երկրաշարժից հետո զոհվեցին 25 000 բնակիչ, անօթևան մնացին 530 000-ը։ Հայաստանից [[Հյուսիսային Կովկաս]] են էվակուացվում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, մյուս կողմից՝ 1990 թվականին հակամարտությունը վերաճում է պատերազմի։ [[Արցախյան գոյամարտ]]ը տևում է 4 տարի՝ 1990–1994 թվականները։ Պատերազմի պատճառով քայքայվեց երկրի տնտեսությունը. այն կանգնեց [[Մութ ու ցուրտ տարիներ|էներգետիկ ճգնաժամի]] առջև, երբ փակվեցին արևելյան և արևմտյան սահմանները [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ։ Բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը, տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ։ Անկախության գործընթացը սկսվել էր 1990 թվականից։ Օգոստոսի 23-ին [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Հռչակագիր Հայաստանի անկախության]] մասին, որի համաձայն Հայկական ԽՍՀ-ն վերանվանվեց Հայաստանի Հանրապետություն։ Խորհրդարանը որոշեց 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե՝ ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրապետության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 2 միլիոն 43 հազար մարդ (կամ քվեարկության իրավունք ունեցողների 94, 39 տոկոսը), «այո» ասաց անկախությանը։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 23-ին հանրապետության Գերագույն խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն։ Հոկտեմբերի 16-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքում՝ ձայների ճնշող մեծամասնությամբ (83 տոկոս) հանրապետության նախագահ ընտրվեց արցախյան շարժման առաջնորդներից [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը, իսկ փոխնախագահ՝ [[Գագիկ Հարությունյան]]ը։ ԽՍՀՄ փլուզումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 8) և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցության]] (ԱՊՀ) ստեղծումը (1991 թվականի դեկտեմբերի 21) տեղի ունեցավ միաժամանակ։ Հայաստանն առաջիններից էր, որ անդամագրվեց ԱՊՀ-ին՝ 11 պետությունների շարքում։ Երկրորդ միջազգային կազմակերպությունը, որին անդամակցեց Հայաստանը, [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն]]ն էր (ՄԱԿ, մարտի 2, 1992)։ 1994 թվականին Արցախ-Ադրբեջան գոտում կնքվեց զինադադար. Հայաստանն ու Արցախը հաղթանակով ավարտեցին իրենց պարտադրած պատերազմը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանն ընդունեց իր գլխավոր օրենքը՝ [[Հայաստանի Սահմանադրություն|սահմանադրությունը]]։ Այն հիմնված է [[Ֆրանսիայի Սահմանադրություն|Ֆրանսիայի սահմանադրության]], ինչպես նաև՝ [[Մխիթար Գոշ]]ի [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]], [[Սմբատ Գունդստաբլ]]ի [[Դատաստանագիրք (Սմբատ Սպարապետ)|Դատաստանագրքի]], [[Շահամիր Շահամիրյան]]ի [[Նոր տետրակ, որ կոչի հորդորակ|Նոր տետրակի]] և [[Որոգայթ փառաց]]ի վրա։ 2005 թվականին տեղի ունեցան [[ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումներ (2005)|սահմանադրական բարեփոխումներ]]։ 1998 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարվում է նախագահի պաշտոնից, և նոր նախագահ է դառնում [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը։ Երկրորդ թեկնածուն՝ [[Կարեն Դեմիրճյան]]ը, ով նախկինում ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարն էր (1974–1988), ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով]]ի նախագահ, իսկ սպարապետ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը՝ [[Հայաստանի վարչապետ]]։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում տեղի է ունենում [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն|ողբերգություն]]. սպանվում են Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, 6 պատգամավորներ։ Այդ ժամանակ [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային Անվտանգության]] ղեկավարի պաշտոնում էր [[Սերժ Սարգսյան]]ը, ով 2008 թվականին դառնում է Հայաստանի երրորդ նախագահը՝ փոխարինելով Ռոբերտ Քոչարյանին։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցան սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե։ Հանրաքվեի արդյունքներով Հայաստանը անցավ [[Խորհրդարանական հանրապետություն|կառավարման խորհրդարանական համակարգին]], այսինքն երկրի գլխավոր դեմքն էր դառնում ոչ թե նախագահը այլ վարչապետը։ 2018 թվականին ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխության]] արդյունքում, Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 23-ին հրաժարական տվեց, իսկ մայիսի 8-ին Ազգային ժողովը երկրորդ փորձից, Հայաստանի վարչապետ է ընտրում թավշյա հեղափոխության առաջնորդ՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ին։ Հայաստանի անկախությունն օգնել է երկրի միջազգային ճանաչմանը։ Այստեղ են տեղի ունեցել [[Շախմատային օլիմպիադա 1996|շախմատի միջազգային օլիմպիադան]] (1996), [[Համահայկական խաղեր]]ը (1999 թվականից սկսած), [[Ոսկե ծիրան]] կինոփառատոնը (2004 թվականից սկսած), [[Մանկական Եվրատեսիլ 2011 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլը]] (2011) և շատ այլ փառատոներ, հանդեսներ և մրցույթներ։ Հայոց պետականության վերականգնումը կարևոր քայլ էր [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] պահպանման, [[Հայոց լեզու|Հայոց լեզվի]] զարգացման և ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդման համար։ 2018 թվականին նշվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 100-ամյակը և Երևանի 2800-ամյակը։ == Աշխարհագրություն == {{Հիմնական|Հայաստանի աշխարհագրություն}} {{Ֆոտոշարք|լ1=257|Armenia Topography.png|լ2=250|Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|տեքստ=1. Հայաստանի ռելիեֆի քարտեզ 2. Հայաստանի տարածքի<br /> արբանյանակային նկար (2003 թվական)|align=right}} Հայաստանը գտնվում է [[Միջին Արևելք]]ում՝ [[Հարավային Կովկաս]]ում։ Այստեղ կան միջազգայնորեն ճանաչված երեք (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) և փաստացի գոյություն ունեցող երեք ([[Աբխազիա]], [[Հարավային Օսիա]], [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախ]]) պետություններ։ Նախկին ինքնավար հանրապետություններից [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանը]] պահպանել է իր կարգավիճակը, իսկ [[Աջարիա]]ն դարձել է Վրաստանի մարզերից մեկը։ Հայաստանը հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանի, հարավից՝ [[Իրան]]ի, արևելքից՝ Ադրբեջանի, արևմուտքից՝ Թուրքիայի հետ։ Հանրապետության հարավային մարզերը՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքն]] ու [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորը]] արևելքից սահմանակցում է Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը, իսկ արևմուտքում հայկական երկրորդ հանրապետությունն է՝ Արցախը։ Հայաստանի սահմանների երկարությունը հասնում է 1 570 կմ է։ Արևելյան սահմանի երկարությունը հասնում է 566 կմ֊ի․ սահմանից այն կողմ Ադրբեջանն է ու Արցախը։ Արևմուտքում անցնում է թուրքական սահմանը (311 կմ), ապա՝ Ադրբեջանի անկլավային տարածք Նախիջևանի սահմանը (221 կմ)։ Հայաստանի հյուսիսային սահմանը Վրաստանի հետ ունի 219 կմ, իսկ հարավային սահմանն Իրանի հետ՝ 44 կմ։ Հայաստանի ծայրակետերն են՝ * հյուսիս՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] {{Coord|41.283|N|45|E||display=inline|name=accident site}} * հարավ՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|38.817|N|46.167|E||display=inline|name=accident site}} * արևելք՝ [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] {{Coord|41.083|N|43.45|E||display=inline|name=accident site}} * արևմուտք՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] {{Coord|39.13|N|46.617|E||display=inline|name=accident site}} Հայաստանի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք է՝ 360 կմ, իսկ արևմուտքից արևելք՝ 200 կմ։ <center>{{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Հայաստան}}|Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}|Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = {{Դրոշ|Արցախ}} [[Արցախ]]|Հարավ = {{Դրոշավորում|Իրան}}|Հարավ-արևմուտք = {{Դրոշ|Ադրբեջան}}[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]] |Արևմուտք = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}|Հյուսիս-արևմուտք = }} </center> === Լեռնագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռնագրություն}} Հայաստանը լեռնային երկիր է։ Տարածքի 76.5%-ը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1.000-2.500 մ բարձրության վրա։ Լեռնաշղթաները գրավում են մոտ 14 000 կմ² կամ երկրի ընդհանուր մակերեսի 47%, բարձրավանդակները կազմում են երկրի մակերեսի ավելի քան մեկ երրորդը կամ շուրջ 11 000 կմ²։ Ամենաբարձր կետը [[Արագած]] լեռն է՝ 4.090 մետր, և ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը՝ 375 մ։ Մյուս բարձր լեռնագագաթներն են [[Կապուտջուղ]]ը (3 906 մ) և [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակը]] (3 598 մ)։ ==== Հողեր ==== Երկրի տարածքը կազմում է 29․743 կմ², որի 71,3% կազմում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, 12,4 %՝ անտառային, 7,7 %՝ հատուկ պահպանվող տարածքներ և 8,6 %՝ այլ հողեր։ Թեև Հայաստանի տարածքը փոքր է, սակայն հողային ծածկույթը խիստ բազմազան է։ Դրա վրա ազդող գործոններից ամենակարևորները համարվում են [[կլիմա]]ն, տեղանքի ռելիեֆը և զանազան [[ապար]]ների առկայությունը։ Մեր երկրում [[հող]]երը, ինչպես և կլիման, փոխվում են վերընթաց գոտիականությամբ։ Երկրի այն հատվածներում, որտեղ կան ռելիեֆի դրական ձևեր՝ [[լեռ]]ներ, [[բլուր]]ներ, թմբաշարեր, սարեր, այդտեղ հողերը աղքատիկ են, բարակ շերտով, [[հումուս]]ով աղքատ, լվացված, գերակշռում են կմախքային հողերը։ Իսկ ռելիեֆի բացասական ձևերում՝ գոգավորություններ, [[գետահովիտ]]ներ, լեռան ստորոտներ, դաշտեր, գերակշռում են հումուսով հարուստ ու բերրի հողերը։ Հայաստանում առաձնացվում են թվով 15 ծագումնաբանական հողատիպեր. [[Պատկեր:Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] * ''Կիսաանապատային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են հիմնականում 800-1300 մետր բացարձակ բարձրություններում։ Հիմնականում կղզիակերպ տարածված են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան գոգավորության]] ցածրադիր մասերում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]] և [[Եղվարդի սարավանդ|Եղվարդի]] սարավանդներում, [[Խոր Վիրապ (այլ կիրառումներ)|Խորվիրապի բլրի]] հատվածում, [[Երանոսի լեռնաշղթա|Երանոսի]] և [[Ուրծի լեռնաշղթա|Ուրծի]] լեռնաշղթաների ստորին հատվածներում։ Ձևավորվում են խիստ չոր ցամաքային կլիմայի և աղքատ բուսածածկույթի պայմաննեում։ Այս հողերը կազմում են 65 հազար հա մակերես։ Հումուսի քանակը հասնում է 1,5-2 %։ Քարամաքրման, արհեստական ոռոգման, քիմացման հետևանքով այս հողերը վերածվել են կուլտուր-ոռոգելի հողերի՝ ձեռք բերելով բերրիություն, կնձիկայնություն։ Ներկայումս հենց այս հողերն են տալիս կորիզավոր պտուղների, [[խաղող]]ի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մեծ մասը։ Քանի որ [[Արարատյան դաշտ]]ում շատ են [[գրունտային ջրեր]]ի մակարդակը, որոնք արագորեն գոլորշիանում են, ուստի այստեղ առաջանում են նաև [[Աղակալած հողեր|աղուտներ]]։ Աղուտներում աճում են [[աղածաղիկ]], [[աղահասկիկ]], [[օշինդր]] և այլն։ Արարատյան դաշտի այն հատվածներում, որտեղ տարածված են շրջակա լեռներից եկած լավաները, առաջացել են «ղռեր»։ * ''Լեռնաշագանակագույն հողեր'', սրանք անցումային դիրք են գրավում կիսաանապատային գորշ հողերի և լեռնային սևահողերի միջև։ Հանրապետության հյուսիս-արևելքում դրանք ընկած են 600-800 մետր բարձրությունների վրա, Արարատյան գոգավորությունում 1300-1500 մետր բարձրությունները, իսկ երկրի հարավ-արևելքում հասնում են մինչև 1600-1800 մետր բարձրությունները։ Հողերը ձևավորվում են շոգ և համեմատաբար չոր կլիմայական պայմաններում։ Լեռնաշագանակագույն հողերի մակերեսը կազմում է շուրջ 420 հազար հա տարածք։ Հումուսի պարունակությունը հասնում է 3-4 %-ի։ Այս հողերի վրա մշակում են հիմնականում [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային մշակաբույսեր]], կորիզավոր պտուղներ, [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]], մերձարևադարձային բույսերից [[թուզ]], [[Նռնենի|նուռ]]։ [[Պատկեր:Խոսրովի արգելոց 1.jpg|մինի|աջից|Արարատյան գոգավորության լեռնային սևահողային շրջան]] * ''Լեռնային սևահողեր'', այս հողատեսակը հանրապետությունում ամենատարածվածն է։ Տարածված են Արարատյան գոգավորության հարակից թույլ ալիքավոր հրաբխային սարավանդներում, [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], Սևանի ավազանում։ Որոշ չափով հանդիպում են նաև [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] ու [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մեղմաթեք լեռնալանջերի 1300-2400 մետր բարձրություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս հողերը կազմում են 730 հազար հա մակերես։ Սևահողերն ունեն կնձիկահատիկային կառուցվածք։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-75 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-11%, ինչը հիմնականում պայմանավորված է [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային]] հոծ բուսածածկույթի քայքայման հետ։ Սևահողերի տարածման շրջաններում գլխավորապես մշակում են հացահատիկային մշակաբույսերից [[ցորեն]], [[գարի]], [[հնդկացորեն]], այլ մշակաբույսերից՝ [[շաքարի ճակնդեղ]], [[կարտոֆիլ]], կերային զանազան բույսեր՝ [[առվույտ]], [[իշառվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], քիչ քանակությամբ ծխախոտ և պտղատու ծառեր։ * ''Լեռնանտառային դարչնագույն հողեր'', այս հողերը տարածվում են հիմնականում անտառային գոտու ցածրադիր տեղամասերում։ Ընդգրկում են հիմնականում հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծալքաբեկորավոր լեռների մինչև 1500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը հասնում է 530 հազար հա-ի։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 55-65 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 6-8%։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես [[խոտհարք]]ներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|մինի|աջից|Լեռնանտառային հողերի տարածման գոտի]] * ''Լեռնանտառային գորշ հողեր'', այս հողերը տարածված են կրկին անտառային գոտոմ, սակայն միջին և բարձրադիր տեղամասերում։ Տարածման բարձրությունը հյուսիսարևելյան շրջանում հասնում է մինչև 2100 մետրը, իսկ հարավարևելյան շրջանում՝ 2400 մետրը։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 50-55 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 4-5%։ Մշակում են հիմնականում նույն բույսերը, ինչ վերոնշյալ հողատիպի դեպքում՝ հացահատիկային բույսեր, պտուղ-բանջարեղեն։ Որպես խոտհարքներ նույնպես լայն կիրառություն ունեն։ [[Պատկեր:Արագած լեռը Շիրակի դաշտից.jpg|մինի|աջից|Շիրակի դաշտի սևահողային գոտին]] * ''Մարգագետնատափաստանային հողեր'', վերոնշյալ երկու հողատիպերից վերև տարածվում են այս հողերը։ Սրանք տարածված են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] 2100-ից մինչև 2400-2500 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 360 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 40-45 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 8-11%։ Սրանք կիրառվում են որպես խոտհարքեր՝ ստորին հատվածներում, որպես [[արոտավայր]]եր՝ բարձրադիր շրջաններում։ * ''Լեռնամարգագետնային հողեր'', այս հողերը տարածվում են մարգագետնատափաստանային հողերից վեր, հրաբխային լեռնազանգվածների և ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մինչև 3300 մետր բարձրությունները։ Մակերեսը կազմում է շուրջ 370 հազար հեկտար։ Հումուսատար շերտի հաստությունը կազմում է 20-30 սմ։ Իսկ հումուսի պարունակությունը հասնում է 7-8%։ Այս հողերի վրա տարածված են [[ալպյան մարգագետիններ]]ը։ Չունեն երկրագործական նշանակություն։ Օգտագործվուն են որպես արոտավայրեր, հիմնականում ոչխարների արածման համար։ ==== Լեռներ ու լեռնաշղթաներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լեռների ցանկ}} Հայաստանի լեռները ամբողջությամբ գտնվում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ|Լոռու]], [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] մարզերի սահմանագլխին գտնվում է [[Ջավախքի լեռնաշղթա]]ն։ Երկարությունը մոտավորապես 50 կմ է և ձգվում է [[Թռեղք]]ից ([[Թրիալեթ]]) մինչև [[Բազումի լեռնաշղթա]]։ Այստեղ են [[Աշոցքի սարահարթ|Աշոցքի]] և [[Լոռվա սարահարթ]]երը։ Ամենաբարձր գագաթը [[Աչքասար]]ն է (3196 մ)։ Ջավախքի լեռնաշղթան հայտնի է նաև իր [[ջրվեժ]]ներով։ Լեռնաշղթան հիմնականում ծածկված է [[ալպյան մարգագետին]]ներով և կանաչ [[արոտավայր]]երով։ Հայաստանի [[Լոռու մարզ]]ում են գտնվում Բազումի, Փամբակի և Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Հարավ-արևելքում [[Ծաղկունյաց լեռնաշղթա]]ն է։ [[Գուգարաց լեռնաշղթա|Գուգարաց լեռները]] բնական սահման են Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երի միջև։ Տավուշում են գտնվում [[Միափորի լեռներ|Միափորի]], [[Հախումի լեռնաշղթա|Հախում]], [[Տավուշի լեռներ|Տավուշ]], [[Խնձորուտի լեռնաշղթա|Խնձորուտ]] և այլ լեռնաշղթաներ։ Հյուսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներից ամենաբարձրը [[Թեժլեռ]]ն է (3101 մ)։ [[Սևանի լեռնաշղթա]]ն սահմանաբաժան է Հայաստանի և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] միջև։ Ավելի հարավ ճյուղավորվում են երկու լեռնաշղթաներ՝ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] և [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի լեռները]]։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ]]երի, ապա՝ Հայաստանի և [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] բնական սահմանն է։ Բարձր կետը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ [[Պատկեր:Aragats.jpg|մինի|[[Արագած]] լեռ]] Հայաստանում գտնվող լեռնային հրաբխային լեռներ են՝ [[Գեղամա լեռնաշղթա]]ն և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածը (4090.1 մ)։ Գեղամա լեռնավահանի երկարությունը մոտ 65 կմ է, լայնությունը՝ 35 կմ<ref name="GVP">{{cite web | url=http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0104-07- | title=Geghama Ridge at Global Volcanism Program | accessdate=2011 փետրվարի 16}}</ref>։ Հրաբխային կոներից ամենաբարձրը [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակն]] է՝ (3597, 3 մ)։ Գեղամա լեռնաշղթայից դեպի արևմուտք է ձգվում [[Ողջաբերդի լեռնաբազուկ]]ը։ Գեղամա լեռնաշղթայում կան մի շարք լեռնային ոչ մեծ լճեր, այդ թվում խառնարանային։ Լճերից մեկը Աժդահակ լեռան խառնարանում է, որը սնուցվում է ձնհալով։ Գեղամա լեռնաշղթայում կարելի է հանդիպել թռչունների մոտ 250 տեսակ, ինչը կազմում է [[Հայաստանի թռչունների ցանկ|Հայաստանում հանդիպող թռչնատեսակների]] 70%-ը։ Լեռնաշղթայի հարավային լանջերի որոշ հատվածներ մտնում են «[[Խոսրովի անտառ]]» պետական [[արգելոց]]ի տարածքի մեջ։ Հանրապետության կենտրոնական հատվածում տարածվում է Արագածի լեռնազանգվածը։ Այն ունի 400 մ խորությամբ և 3 կմ տրամագծով հսկա խառնարան, որի պատերի մնացորդները կազմում են լեռան չորս կատարները։ Կատարները կիսաշրջանաձև են, կազմում են 270 աստիճանի աղեղ։ Արագածի լանջերը մեղմ թեքություն ունեն, որոնք փռված են գագաթների շուրջը հսկայական տարածությունների վրա՝ տեղ-տեղ կազմելով ընդարձակ բարձրավանդակներ, սարավանդներ, հարթություններ ([[Ապարանի դաշտ]]ը, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], [[Շամիրամի սարավանդ|Շամիրամի]] սարահարթերը, [[Օհանավանի սարավանդ|Օհանավանի]], [[Մարալիկի սարահարթ|Մարալիկի]] սարավանդները և այլն), մասնատված են ճառագայթաձև տարածվող խոր հովիտներով, կիրճերով, հեղեղատներով։ Արագածի գագաթներին մշտական ձյուն է նստած, իսկ փեշերին արտահայտվում են տարվա բոլոր եղանակները՝ իրենց նրբերանգներով․ լեռնային շրջաններում կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրությունների։ ==== Հովիտներ ու գոգավորություններ ==== Հայաստանի տարածքի մոտ 80 %-ը լեռներ են։ Երկրի ամենամեծ գոգահովիտներից են [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]], [[Շիրակի գոգավորություն|Շիրակի]], [[Սևանի գոգավորություն|Սևանի]] և [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի]] գոգավորությունները։ Արարատյան գոգավորությունը գտնվում է [[Արաքս]]ի ավազանի միջին մասում։ Հատակը՝ [[Արարատյան դաշտ]]ը (բարձր. 800–1000 մ), թույլ թեքությամբ իջնում է դեպի հարավ-արևելք։ Այն ամենախիտ բնակեցված հատվածն է, որտեղ ապրում է ազգաբնակչության կեսը։ [[Պատկեր:Malatya apricot trees.jpg|մինի|ձախից|Ծաղկած [[ծիրանենի]]ն՝ [[Արարատյան դաշտ]]ում]] Սևանի գոգավորությունը շրջապատված է [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով. այստեղ է գտնվում Կովկասի ամենամեծ լիճը՝ [[Սևանա լիճ|Սևանը]]։ Նրա ջրահավաք ավազանը ներառում է երեք տասնյակ գետեր ու գետակներ, որոնք գտնվում են գոգավորության սահմաններում։ Միաժամանակ հանդիսանում է [[Սևան ազգային պարկ]]ի հիմնական տարածքը։ Հանրապետության հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում Շիրակի գոգավորությունը։ Շրջանակված է [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ներով և [[Արագած]] լեռնազանգվածով։ Արևմուտքում միանում է [[Կարսի սարահարթ]]ին։ Հատակը՝ [[Շիրակի դաշտ]]ը, գտնվում է 1550–1600 մ բարձրության վրա։ Ունի 25-30 կմ երկարություն և 18-20 կմ լայնություն։ Այն ևս տեկտոնական իջվածք է, լցված լճային, հրաբխային և նորագույն ալյուվիալ, պրոլյուվիալ և այլ նստվածքներով։ Նրան հարակից Փամբակի գոգավորությունը գտնվում է [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] ու [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]] լեռնաշղթաների միջև։ [[Ջաջուռի լեռնանցք]]ից մինչև [[Գայլաձոր]]ի կիրճը այն ձգվում է 1300-1600 մ բարձրության վրա։ Այս իջվածքը ևս լցված է նստվածքներով, ունի շինանյութերի հանքավայրեր, տորֆի ու լիգնիտի պաշարներ։ Լեռնային պայմաններ ունեցող երկրի համար այս գոգավորություններն ունեն կենսական նշանակություն, հանդիսանում են [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսության]], մասնավորապես՝ [[Երկրագործություն|երկրագործության]] հիմնական օջախները, այստեղ է կենտրոնացած բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը։ Այստեղ ոչ միայն գյուղական բնակավայրերն են, այլև հանրապետության խոշորագույն քաղաքները՝ [[Երևան]]ը, [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Արմավիր]]ը և այլն։ ''Հայաստանի տարածքի բաշխվածությունը ըստ բարձրության գոտիների'' {| class="wikitable" |- ! Բացարձակ բարձրությունը !! Գոտու մակերեսը (հազար կմ²) |- | 375-500 || 0,02 |- | 500-800 || 0,53 |- | 800-1000 || 2,37 |- | 1000-1400 || 4,33 |- | 1400-2000 || 10,40 |- | 2000-2500 || 7,29 |- | 2500-3000 || 3,80 |- | 3000-4090 || 1,00 |- | Ընդամենը || 29,74 |- |} Հայաստանը 10-րդ ամենաբարձր երկիրն է աշխարհում ըստ իր տարածքի [[:en:List of countries by average elevation|միջին բարձրության]]։ ==== Օգտակար հանածոներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի օգտակար հանածոներ}} [[Պատկեր:Kajaran Copper-Molybdenum mine.JPG|մինի|[[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր]]]] Լինելով լեռնային երկիր՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ է զանազան օգտակար հանածոներով։ Հին ժամանակներից շահագործվել են [[պղինձ|պղնձի]], [[կապար]]ի, [[արծաթ]]ի, [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի և այլ հանքեր։ Պղինձը հանդիպում է նաև [[մոլիբդեն]]ի հետ՝ պղնձամոլիբդենային հանքավայրերում [[Քաջարանի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Քաջարանի]], [[Ագարակի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Ագարակի]] և վերջերս շահագործման հանձնված [[Թեղուտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայր|Թեղուտի]] հանքավայրերը։ Սև մետաղներից երկաթի համեմատաբար խոշոր հանքավայրեր կան [[Սվարանցի երկաթի հանքավայր|Սվարանցի]], [[Հրազդանի երկաթի հանքավայր|Հրազդանում]] և [[Աբովյանի երկաթի հանքավայր|Աբովյանում (Կապուտան)]] հանքավայրերը։ Հայաստանում հսկայական են շինանյութերի պաշարները։ [[Բազալտ]]ի շերտերը հազարավոր քառակուսի կիլոմետր տարածք են զբաղեցնում։ [[Պեռլիտ]]ը հանդես է գալիս ավազի ու խճի տեսքով։ Հանդիպում են տուֆի, բազալտի (որձաքար), հրաբխային կավերի, գրանիտի, մարմարի և այլ հանքավայրեր։ Հայաստանում հայտնի են Ջաջուռի և Ջերմանիսի ածխահանքերը։ Հայկական լեռնաշխարհը հռչակված է իր բազմաթիվ սառը և տաք հանքային ջրերով, որոնցից վերջինները մեծ մասամբ հայտնի էին ջերմուկ անունով։ Հնում նշանավոր էին Վարշակի, Վայոց ձորի ջերմուկները, այժմ՝ [[Ջերմուկ]]ի, [[Դիլիջան]]ի, [[Արզնի]]ի, [[Բջնի]]ի և այլ հանքային աղբյուրները։ === Վերընթաց լանդշաֆտային գոտիներ === Հայաստանի տարածքում լանդշաֆտային գոտիները միմյանց հերթափոխում են ուղղահայաց ուղղությամբ, քանի որ մեր մոտ ռելիեֆը լեռնային է. [[կլիմայական գոտիներ]]ի հերթափոխը լեռներում կոչվում է վերընթաց գոտիականություն։ Հանրապետությունում հերթափոխվում են հետևյալ՝ թվով հինգ վերընթաց լանդշաֆտային գոտիները՝ * անապատակիսաանապատային * լեռնատափաստանային * լեռնանտառային * մերձալպյ-ալպյան * ձյունամերձ '''Անապատակիսաանապատային''' լանդշաֆտների գոտին հանրապետությունում գոյացել է գոգավոր, տափարակ ռելիեֆի պատճառով ձևավորված չոր, [[խիստ ցամաքային կլիմա]]յի ներգործության պայմաններում։ Այս գոտին հիմնականում տարածված է [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Վայքի]] գոգավորություններում։ Անապատակիսաանապատային լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են կղզյակներով։ Որպես այդպիսին առանձին համատարած գոտի չեն առաջացնում։ Այստեղ տարածված են [[աղուտներ]]ը։ [[Պատկեր:Արարատյան դաշտը.jpg|մինի|աջից|Արարատյան դաշտի կուլտուր-ոռոգելի հողերը]] Կիսաանապատային լանդշաֆտներն համեմատաբար ընդարձակ գոտի են կազմում երկրի նախալեռնային շրջաններում՝ 800-1400 մետր բարձրություններում։ Այստեղ տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 230-300 մմ։ Գլխավոր հողատիպը լեռնային գորշ հողատիպերն են, որոնք իրենցից «ղռեր» են ներկայացնում։ Մշակվող տարածքներում հողերը ենթարկվել են բարելավման՝ քարամաքրում, աղազերծում, քիմիացում, դրենաժավորում, արհեստական ոռոգում և դարձել են կուլտուր-ոռոգելի։ Տեղումների ժամանակահատվածում, որը հիմնականում գարնանն է լինում, կիսաանապատերը ծածկվում են էֆեմեր (կարճակյաց) բուսականությամբ։ Սրանք արագ չորանում են տաք օրերի և ամռան գալուն պես։ Այս գոտում ամենաբնորոշ բույսերից են [[օշան]]ը, [[օշինդր]]ը, [[աղածաղիկ]]ը, [[Աղահասկիկ մերձկասպյան|աղահասկիկը]], ֆրիգանոիդ՝ (լեռնաչորասեր) բուսականությունից՝ [[Գազ (բույս)|գազի]] մի քանի տեսակների գերակշռությամբ։ Կենդանիներից բնորոշ տեսակներից են [[սողուններ]]ը՝ [[Իժեր|իժ]], [[Գյուրզա|հայկական գյուրզա]], [[Լորտուներ|լորտու]]։ [[Միջատներ]]ից տարածված են [[կարիճներ]]ն ու [[Մորմ (կենդանի)|մորմերը]]։ Գոտում տարածված թռչուններից են [[Արագիլներ|արագիլը]], [[բազեներ]]ից՝ [[Պատկեր:Չորասեր բուսականություն.jpg|մինի|աջից|Չորասեր բուսականություն]] օձակեր բազեն, [[Լոր (այլ կիրառումներ)|լորը]], [[Մեղվակերներ|մեղվակերը]], [[Հոպոպներ|հոպոպը]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկը]]։ Կենդանիներից բնորոշ են [[աքիս]]ը, [[Համստերներ|համստերը]], [[դաշտամկներ]]ը, իսկ շամբուտներում՝ [[վարազ]]ը և [[եղեգնակատու]]ն։ Անապատակիսաանապատային գոտին զբաղեցնում է հանրապետության ամբողջ տարածքը ավելի քան 10%-ը։ Սա համարվում է ջերմասեր մշակաբույսերի տարածման հիմնական ու գլխավոր շրջանը։ '''Լեռնատափաստանային''' լանդշաֆտները Հայաստանի տարածքում ամենամեծ տարածում ունեցողներն են համարվում։ Այս գոտում առանձնացվում են երկու լանդշաֆտային ենթագոտիներ՝ չոր լեռնատափաստանային և սևահողային տափաստանային։ [[Պատկեր:Շիրակի դաշտը հունիսի վերջին.jpg|մինի|աջից|Տափաստանային բուսականություն]] '''Չոր լեռնատափաստանային''' ենթագոտին տարածվում է հիմնականում [[Արարատյան գոգավորություն|Արարատյան]] և [[Վայքի լեռնաշղթա|Վայքի]] նախալեռնայի շրջաններում։ Հասնում է մինչև 1800 մետր բարձրությունները։ [[Կլիմա]]ն այստեղ տաք է և չորային։ Ի տարբերություն անապատակիսաանապատային գոտու, այստեղ տեղումները համեմատաբար քիչ ավելին են՝ 300-400 մմ։ Չոր լեռնատափաստանները հանրապետության հյուսիս-արևելքի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] նախալեռներում հետանտառային լանդշաֆտներ են, որոնք առաջացել են մարդու երկարամյա գործունեության հետևանքով։ Կլիման մերձարևադարձային է՝ չափավոր տաք ու մեղմ ձմեռներով։ Չոր լեռնատափաստանային ենթագոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 15%-ը։ Այս ենթագոտին Զանգեզուրում և Հայաստանի հյուսիս-արևելքում նպաստավոր է մերձարևադարձային բույսերի՝ [[Նռնենի|նուռ]], [[թուզ]], [[Խուրմա սովորական|խուրմա]], իսկ Արարատյան դաշտում և Վայոց ձորում՝ պտղաբուծության, հացահատիկի, ծխախոտի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի և տեխնիկական բույսերի մշակման համար։ '''Սևահողային տափաստանների''' ենթագոտին տարածվում է վերոնշյալ գոտուց ավելի վեր և հասնում է մինչև 2000-2400 մետր բարձրությունները։ Այս գոտին զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի 25%-ը։ Սևահողային տափաստանները հիմնականում ձևավորվել են լավային սարավանդների և բարձրադիր գոգավորություննեում։ Այս ենթագոտում [[ամառ]]ները տաք են իսկ [[ձմեռ]]ները ցուրտ։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ-ի։ [[Հումուս]]ի քանակությունունը հողում հասնում է 15 %-ի։ Տարածված բուսականությունը տիպիկ տափաստանային է՝ [[սիզախոտ]], [[փետրախոտ]], [[շյուղախոտ]], [[դաշտավլուկ]], [[ավելուկ]]ներ, [[եղինջ]], [[սիբեխ]] և այլն։ Այս գոտու վերին սահմաններին տարածվում են համեմատաբար խոնավ [[Մարգագետին|մարգագետնային]] տափաստանները։ Կենդանական աշխարհը բավականին բազմազան է։ Հիմնականում տարածված են կրծողները և թռչունները, ինչպես նաև շատ են միջատները։ Կրծողներից՝ [[մկներ]], [[դաշտամկներ]], [[աքիս]], [[ճագար]], [[Ճագարամկներ|ճագարամուկ]]։ Թռչուններից՝ [[Բազեներ|բազե]], [[Բվեր|բու]], [[բվեճ]], [[Ագռավներ|ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|ճնճղուկ]], [[Սովորական կաչաղակ|կաչաղակ]]։ Սևահողային տափաստանները Հայաստանում հացահատիկի մշակման գլխավոր շրջանն են։ Շիրակի դաշտ, Լոռու դաշտի և Սևանի ավազանի սևահողերում հիմնականում մշակում են աշնանացան [[ցորեն]], գարնանացան [[գարի]], [[կորեկ]], [[հաճար]], [[վարսակ]], [[աշորա]], [[կարտոֆիլ]], [[կաղամբ]], [[շաքարի ճակնդեղ]], [[ծաղկակաղամբ]] և այլն։ [[Պատկեր:Խաչաղբյուր գետի ջրվեժը.jpg|մինի|աջից|Անտառային գոտի Լաստիվերում]] '''Լեռնանտառային''' լանդշաֆտները հիմնականում տարածված են հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան շրջաններում՝ Հայաստանում գտնվող լեռնային համակարգերը հիմնականում հողմակողմ (հյուսիսային) լանջերը։ Սրանք զբաղեցնում են Հայաստանի տարածքի 10%-ը։ Հյուսիսարևելյան շրջաններում, որտեղ առավել խոնավ է, անտառի վերին սահմանը հասնում է մինչև 2000 մետր բարձրությունները, իսկ հարավ-արևելքում՝ Զանգեզուրի հատվածում՝ մինչև 2400 մետր բարձրությունները։ Լեռնանտառային գոտում կլիման համեմատաբար մեղմ է։ Այստեղ ձմեռները չափավոր ցուրտ են, սակայն ձնառատ, գարունը զով է ու խոնավ, [[Մթնոլորտային տեղումներ|տեղումնառատ]], ամառը տաք է, արևոտ եղանակներով, աշունը՝ մեղմ է։ Տեղումների տարեկան միջին քանակությունը կազմում է 600-700 մմ։ Տարածված են լեռնանտառային գորշ և դարչնագույն հողերը։ Բույսերից հիմնականում տարածված են լայնատերև և փշատերև տեսակները։ Անտառներում հանդիպում են [[բոխի]], [[թխկի]], [[սոսի]], [[կաղնի]], [[հաճարենի]], [[Հոն|հոնի ծառ]], [[կեչի]], [[սզնի]], [[Տանձենի կովկասյան|վայրի տանձ,]] [[ընկուզենի]], [[նշենի]], [[եղևնի]], [[եղևին]], [[սոճի]]։ Կենդանիներից՝ [[Սկյուռանմաններ|սկյուռ]], անտառային [[վարազ]], [[գորշ արջ]], [[Փայտփորներ|փայտփոր]], [[Արծիվներ|արծիվ]], [[Բազեներ|բազե]] և այլն։ [[Պատկեր:Ծաղիկների գորգը-Շիրակ.jpg|մինի|աջից|Ծաղիկների գորգ՝ Շիրակ]] '''Մերձալպյան և ալպյան''' լանդշաֆտները հանրապետության տարածքում հյուսիսային գոտում սկսվում են 1900-2000 մետր, իսկ հարավային գոտում՝ 2400 մետր բարձրություններում։ Սրանք ձևավորվել են հիմնականում ցածր ջերմաստիճանների և համեմատաբար առատ խոնավության պայմաններում։ Այս գոտում տարվա կեսը ձմեռը է, տևական ու սառնամանիքային, ձնառատ։ Ամառները կարճ են ու զով։ Բավականին բարձր է [[Արեգակնային ճառագայթում|արեգակնային ճառագայթային էներգիայի]] ինտենսիվությունը, ինչը նպաստում է ցերեկվա ընթացքում գետնի արագ և ուժեղ տաքացմանը։ Տարածված են հիմնականում ծաղկող բույսեր՝ [[Զանգակ (բույս)|զանգակ]], [[ձնծաղիկ]], [[գնարբուկ]], [[երիցուկ]], [[հովտաշուշան]], [[աստղաշուշան]], [[երեքնուկ]], [[հիրիկ կովկասյան]], [[Պապլոր հայկական|պապլոր]], և այլն։ '''Ձյունամերձ''' լանդշաֆտները հանրապետությունում տարածվում են հիմնականում բարձր լեռնային գոտիներում՝ 3500 մ-ից վեր ([[Արագած]], [[Կապուտջուղ]], [[Աժդահակ (լեռնագագաթ)|Աժդահակ]], [[Ծղուկ (լեռ)|Ծղուկ]] և այլն)։ Այս գոտում հիմնականում տիրապետում են մերկ ժայռերը, ձյան բծերն ու սառնամանիքային հողմահարման երևույթները։ Բուսածածկույթ այստեղ չի առաջանում։ Միայն որոշ տեսակի [[մամուռներ]] ու [[քարաքոսեր]] են տարածվում։ հողերը կմախքային, պարզագույն հողեր են, ավազներ։ === Ջրագրություն === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի ջրագրություն}} Հայաստանը հարուստ է ջրային պաշարներով։ Երկրում կան մոտ 9480 գետեր, որոնցից 379-ը ունեն 10 կմ-ից ավել երկարություն, և 100-ից ավել լճեր, որոնց մի մասը չորանում է ամռանը։ Դարեր շարունակ Հայաստանը կոչվել է «գետերի և լճերի երկիր»՝ «Նաիրի»։ Երկրի տարածքի 4, 7%-ը (1, 4 հազար կմ²) կազմում է ջուրը։ ==== Գետեր ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի գետերի ցանկ}} [[Պատկեր:Rivers of Armenia and Artsakh.png|մինի|ձախից|[[Հայաստանի գետերի ցանկ|Հայաստանի գետերը իրենց ավազաններով]]]] Հայաստանի ամենաերկար գետերն են՝ [[Արաքս]]ը, [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյանը]], [[Դեբեդ]]ը, [[Որոտան]]ը, [[Հրազդան գետ|Հրազդանը]], [[Աղստև (գետ)|Աղստևը]], [[Արփա]]ն և [[Քասաղ (գետ)|Քասաղը]]<ref>https://armstat.am/file/article/marz_09_1.pdf</ref>։ Գետերի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 23 հազար կմ։ Հայաստանի գլխավոր գետը Արաքսն է՝ Հրազդան վտակով։ Այն ունի 1072 կմ երկարություն, որից 158 կմ-ը անցնում է Հայաստանի տարածքով. այն Հայաստանի բնական սահմանն է Թուրքիայի և Իրանի հետ։ Գետերի մեծ մասը Արաքսի վտակներն են։ Ամենաերկարը Ախուրյանն է (186 կմ)։ Այն սկիզբ է առնում [[Արփի լիճ|Արփի լճից]] և թափվում Արաքս գետը՝ կազմելով Հայաստանի արևմտյան սահմանը Թուրքիայի հետ։ Այն հանրապետության երրորդ գետն է՝ միջին ծախսը 26, 9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն խոր մ)։ Երկրի ներսում՝ Որոտան (179 կմ, Հայաստանում՝ 119 կմ), Հրազդան (141 կմ) և Արփա (126 կմ, Հայաստանում՝ 90 կմ) գետերի վրա, կառուցված են մեկ տասնյակից ավելի ջրաէլեկտրակայաններ, ինչպես նաև՝ ջրամբարներ ու լճակներ։ Այդ խոշոր գետերի հովիտներում է կենտրոնացած հանրապետության հիմնական բնակչությունը, խոշոր գյուղերն ու քաղաքները։ Հյուսիս-արևելյան շրջանում՝ [[Լոռու մարզ|Լոռու]] և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերում, գետերը պատկանում են [[Կուր]] գետի ավազանին։ Առավել խոշորներն են՝ [[Դեբեդ]]ը՝ [[Փամբակ]] ու [[Ձորագետ]] վտակներով, [[Աղստև]]ը, [[Գետիկ]]ը և այլն։ ==== Լճեր և ջրամբարներ ==== {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի լճեր}} [[Պատկեր:Boat on the Lake Sevan.jpg|մինի|[[Սևանա լիճ]]]] Հայաստանում կան բազմաթիվ լճեր, որոնցից ամենամեծը՝ [[Սևանա լիճ]]ը, գտնվում է ծովի մակարդակից 1900 մ բարձրության վրա։ Այն հանրապետության խոշորագույն ձկնաբուծական կենտրոնն է ու քաղցրահամ ջրի ամենամեծ աղբյուրը [[Մերձավոր Արևելք]]ում։ Աշխարհի քաղցրահամ ջրով լճերի շարքում՝ գտնվելու վայրի բարձրությամբ, այն զիջում է միայն [[Տիտիկակա]] լճին (3812 մ, [[Անդեր]])։ Սևանը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մեծությամբ երրորդ լիճն է ([[Վանա լիճ|Վանա լճից]] և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիայից]] հետո)։ Հնում հայտնի է եղել «Գեղամա ծով», «Գեղարքունյաց ծով» և այլ անուններով։ Լճի մակերեսը 1240 կմ² է, խորությունը հասնում է 83 մետրի։ Սևանա լճի շրջապատում են 4 լեռնաշղթաներ՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]] (հյուսիս-արևմուտք), [[Արեգունի լեռնաշղթա|Արեգունի]] (հյուսիս-արևելք), [[Վարդենիսի լեռնաշղթա|Վարդենիսի]] (հարավ), [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]] (արևմուտք)։ Լճի մեջ լցվում է 28 գետ ու գետակ, որոնց տարեկան գումարային հոսքը շուրջ 0,8 կմ³ է, իսկ լճից սկիզբ առնող միակ գետի՝ [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] միջոցով իրականացվող ջրերի տարեկան արտահոսքը 0,7 կմ³։ 1936 թվականին առավելագույն խորությունը եղել է 98,7 մ, ապա լճի ջրերի օգտագործման հետևանքով իջել է մինչև 79,7 մետրի (2000 թվականին)։ Հայելու մակերեսը պակասել է 12,5 տոկոսով՝ հասնելով 1238.8 կմ²։ Այժմ, [[Արփա-Սևան ջրատար|Արփա-Սևան]] և [[Որոտան-Արփա-Սևան|Որոտան-Արփա]] ջրատար թունելների շնորհիվ լճի մակարդակը բարձրացել է 2 մետրով. դրանով փորձ է արվում պահպանել լճի բուսական ու կենդանական աշխարհը։ Ստեղծվել է [[Սևան ազգային պարկ]]ը՝ էկոլոգիական խնդիրը լուծելու համար։ Հայաստանում հայտնի են [[Արփի լիճ|Արփի]], [[Այղր լիճ|Այղր]], [[Պարզ լիճ|Պարզ]], և բազմաթիվ այլ [[Լիճ|լճեր]]։ Ոռոգման և էլեկտրաէներգիայի ապահովման նպատակով կառուցվել են 74 [[ջրամբար]]ներ՝ 988 միլիոն մ² ընդհանուր մակերեսով<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1CmJe5zU8d3mvJjHMeglxds89wBU|title=ՀՀ ջրամբարներ (հեղ. hetq.am) – Google Իմ քարտեզները|website=Google My Maps|accessdate=2018 թ․ մարտի 14}}</ref>։ Ամենամեծը [[Ախուրյանի ջրամբար]]ն է՝ 525 միլիոն մ² մակերեսով։ ==== Ստորգետնյա ջրեր և աղբյուրներ ==== [[Պատկեր:Jermuk Waterfall4.jpg|մինի|[[Ջերմուկի ջրվեժ]]|ձախից]] Հայաստանի տարածքում ստորգետնյա ջրերի դերը մեծ է գետերի հոսքի ձևավորման գործում։ Դա վերաբերում է խոշոր գետերի վտակներին. առավելապես ստորգետնյա սնում ունեն [[Մեծամոր (գետ)|Մեծամոր]] (93 %), [[Աշոցք (գետ)|Աշոցք]] (85 %), [[Գավառագետ]] (83 %), [[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]] (78 %), [[Գորիս (գետ)|Գորիս]] (73 %), [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] (69 %), [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] (59 %) և այլ գետեր։ Այդպիսով, Հայաստանի ստորգետնյա ջրերի պաշարները գնահատվում են 4, 017 միլիարդ մ³։ Մոտ 70%-ը հոսում է դեպի Արարատյան դաշտ, որի ջրային պաշարները գտնվում են 40-300 մ խորության վրա։ Խմելու ջրի 96%-ը օգտագործվում է ստորգետնյա ջրերից։ Տարեկան օգտագործվում են մոտ 3 միլիարդ մ² ստորգետնյա ջուր, որից 1,6 միլիարդ մ²-ը աղբյուրների, 1,4 միլիարդ մ²-ը՝ գետերի և լճերի կողմից։ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 8000 աղբյուրներ<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Armenian+Soviet+Socialist+Republic Armenian Soviet Socialist Republic]</ref>։ Հայաստանի դաշտային ու հովտային հատվածներում բավական շատ են [[Արտեզյան ջրեր|արտեզյան]] ([[Արարատյան դաշտ|Արարատյան]], [[Մասրիկի դաշտ|Մասրիկի]], [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]], Վերին Ախուրյանի ավազաններ) և քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով («Արարատ», «Արզնի», «Բջնի», «Դիլիջան», «Լիճք», «Լոռի», «Հանքավան», «Ջերմուկ», «Սևան» և այլ հանքային ջրեր)։ 20֊րդ դարի վերջից բնապահպանական լուրջ խնդիր է ստորգետնյա ջրերի մաքրության պահպանումը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=762 Հայկական հանրագիտարան, ստորգետնյա ջրեր]</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի կլիմա}} Հայաստանի տարածքը գտնվում է [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային]] գոտու հյուսիսային լայնություններում։ Այն բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու տարվա 4 եղանակների առկայությամբ։ Հայաստանի տարածքում կլիմայաստեղծ գործոնները բազմազան են։ Կլիման հիմնականում [[լեռնային կլիմա|լեռնային]] է՝ կապված ռելիեֆի հետ։ Զգալի ազդեցություն ունեն հարևան զոնաները՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] անապատները, [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերին մոտ լինելը, ինչպես նաև [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]] ու [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] բարձրավանդակների հարևանությունը։ {| class="wikitable sortable" |- ! Բնակավայր !! Բարձր.<br />(մ) !! Տեղումներ <br />(մմ) !! Օրական ջերմ. <br />(°C) !! Ձյան միջին<br />խորություն!! Ձյան նվազագույն<br />խորություն !! Ձյան առավելագույն<br />խորություն !! Ձյունառատ<br />օրեր !! Խոնավ.<br /> % |- | [[Բագրատաշեն]] || 453 || 444 || 11.7 || - || - || - || - || 72 |- | [[Մեղրի]] || 627 || 259 || 13, 8 || 5 || 27 || 0 || 21 || 61 |- | [[Կապան]] || 705 || 544 || 11, 5 || 10 || 32 || 2 || 34 || 71 |- | [[Իջևան]] || 732 || 563 || 10, 6 || 10 || 28 || 1 || 38 || 73 |- | [[Արտաշատ]] || 829 || 235 || 11, 1 || 10 || 44 || 0 || 39 || 65 |- | [[Արմավիր]] || 861 || 244 || 11, 3 || 10 || 42 || 0 || 45 || 60 |- | [[Երևան]] || 942 || 316 || 11, 4 || 12 || 46 || 0 || 44 || 60 |- | [[Արենի]] || 1009 || 357 || 11, 8 || 14 || - || - || 40 || 56 |- | [[Եղեգնաձոր]] || 1267 || 398 || 10, 8 || 18 || - || - || 50 || 66 |- | [[Ապարան]] || 1291 || 651 || 4, 3 || 56 || 92 || 10 || 125 || 69 |- | [[Եղվարդ]] || 1317 || 407 || 9, 8 || 28 || 68 || 0 || 74 || 62 |- | [[Վանաձոր]] || 1350 || 586 || 7, 4 || 17 || 38 || 3 || 72 || 71 |- | [[Ստեփանավան]] || 1397 || 683 || 6, 6 ||19 || 53 || 4 || 73 || 73 |- | [[Տաշիր]] || 1507 || 713 || 5, 8 || 17 || 37 || 2 || 72 || 75 |- | [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]] || 1552 || 439 || 7, 1 || 12 || 56 || 2 || 63 || 69 |- | [[Գյումրի]] || 1556 || 477 || 5, 8 || 26 || 61 || 4 || 96 || 70 |- | [[Սիսիան]] || 1580 || 365 || 6, 6 || 12 || 34 || 3 || 73 || 68 |- | [[Թալին]] || 1582 || 435 || 7, 9 || 24 || 64 || 2 || 82 || 59 |- | [[Արթիկ]] || 1750 || 516 || 5, 8 || 22 || 51 || 5 || 95 || 66 |- | [[Ֆանտան]] || 1798 || 640 || 6, 0 || 50 || 79 || 13 || 124 || 66 |- | [[Ճամբարակ]] || 1861 || 557 || 4, 8 || 16 || 37 || 5 || 102 || 74 |- | [[Սևան (քաղաք)|Սևան]] || 1936 || 556 || 4, 0 || 36 || 83 || 3 || 136 || 74 |- | [[Մեծ Մասրիկ]] || 1940 || 390 || 4, 2 || 21 || 35 || 7 || 109 || 69 |- | [[Մարտունի (գյուղ)|Մարտունի]] || 1995 || 457 || 5, 6 || 26 || 75 || 2 || 98 || 67 |- | [[Պաղակն]] || 2004 || 574 || 1, 8 || 53 || 81 || 17 || 138 || 74 |- | [[Արագած]] || 3329 || 1065 || -2, 7 || 166 || 235 || 66 || 252 || 73<ref>{{Cite web |url=http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2004 թ․ հուլիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040725083929/http://www.unccd.int/actionprogrammes/centraleu/national/2002/armenia-eng.pdf |dead-url=yes }}</ref> |} == Բուսական և կենդանական աշխարհ == === Կենդանական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի կենդանական աշխարհ}} [[Պատկեր:Armenian2.jpg|220px|մինի|[[Հայկական մուֆլոն]]ը Հայաստանի ամենաբնորոշ կենդանատեսակներից է՝ ընտանի ոչխարների նախնին, գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում<ref>{{Cite book|title = The Complete Fauna of Iran|url = https://books.google.am/books?id=t2EZCScFXloC|publisher = I.B.Tauris|date = 2005-10-14|isbn = 9781850439462|language = en|first = Eskandar|last = Firouz}}</ref>]] Հայաստանի կենդանական աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքի և երկրբանական ու լեռնագրական բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ Հայաստանն՝ որպես Հայկական լեռնաշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուսական և կենդանական աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի միջև է։ Հայաստանի ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը [[կաթնասուններ]] են, 353-ը՝ [[թռչուններ]], 53-ը՝ [[սողուններ]], 8-ը՝ [[երկկենցաղներ]], 39-ը՝ [[ձկներ]]։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Հայաստանում տարածված անողնաշարների 90 %-ը կազմում են [[միջատներ]]ը։ Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) էնդեմիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։ Հայաստանի էնդեմիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի ([[Շելկովնիկովի ծառագորտ]], [[կովկասյան մարեհավ]] և այլն), Կովկասի ([[Դարևսկու իժ]], [[ժայռային մողեսներ]]ի մեծամասնությունը և այլն), Արևելյան Կովկասի ([[անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ]], [[զոլավոր մողես]] և այլն), Ատրպատականաարևելահայկական ([[հայկական լեռնատափաստանային իժ]], [[հայկական էյրենիս]], [[Ռադդեի իժ]], [[Դալի ավազամուկ]] և այլն) և Հայկական լեռնաշխարհի ([[Չեռնովի մերկաչք մողես]], [[սևավիզ քարաթռչնակ]], [[վայրի հնդկահավ]], [[հայկական որոր]] և այլն) էնդեմիկ խմբերին։ «[[Հայաստանի Կարմիր գիրք|Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գրքում»]] (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են ([[ոսկրային ձկներ]]՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ === Բուսական աշխարհ === {{Հիմնական|Հայաստանի բուսական աշխարհ}} Հայաստանի բուսական աշխարհը ներկայացնում են մոտ 3600 տեսակի [[անոթավոր բույսեր]] ([[Կովկասի ֆլորա]]յի մոտ 60 %-ը), որոնք ընդգրկված են ավելի քան 800 ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ Հայաստանի տարածքով են անցնում շատ բուսատեսակների տարածման արեալների սահմանները։ 156 ընտանիքի 879 ցեղի պատկանող 3260 բուսատեսակ ներառված է «[[Հայաստանի ֆլորա (ժողովածու)|Հայաստանի ֆլորա»]] ժողովածուի 11 հատորում։ 4 նոր ընտանիքներ, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ենթատեսակ հայտնաբերվել են ավելի ուշ։ [[Պատկեր:Յոթ եղբոր արյուն.jpg|մինի|աջից|Էնդեմիկ դիֆելիպեա տուրնեֆորի (Diphelypea tournefortii)]] Հայաստանի ֆլորայի [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկների]] թիվը կազմում է 124 տեսակ, որը նրա բուսական աշխարհի տեսակային ընդհանուր բազմազանության մոտ 3%-ն է, իսկ Կովկասի ֆլորայի՝ 1,5%-ը։ ՀՀ-ի ֆլորայի էնդեմիկ տաքսոնները ներկայացնում են 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տեսակ։ Էնդեմիկ են [[նաիրյան նշենի]]ն, [[հայաստանյան արոսենի]]ն, [[Թախտաջյանի կաթնուկ]]ը, [[Թամամշյանի օշան]]ը, [[Մաղաքյանի ստելերոպսիս]]ը, [[Տիգրանի թանթրվենի]]ն, [[Արարատի իշամառոլ]]ը, [[Բարսեղյանի վուշ]]ը և այլն։ Առանձնահատուկ տեղ են գրավում վայրի էնդեմիկ [[հացազգիներ]]ը ([[ցորեն]], [[գարի]], [[աշորա]], [[վարսակ]])։ Ըստ ռուս բուսաբան [[Նիկոլայ Վավիլով]]ի՝ Հայաստանն Առաջավոր Ասիայում հասկավոր հացաբույսերի առաջացման բնօրրաններից է։ Հայաստանի ֆլորայի կազմում զգալի են նաև մնացորդային (ռելիկտային) տեսակները, որոնց մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, կան նաև մնացորդային խոտաբույսերի որոշ տեսակներ։ 2010-ին [[ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության ինստիտուտ|ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում]] պատրաստվել և տպագրվել է «[[Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք|Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքի»]] 2-րդ՝ լրամշակված հրատարակությունը, որտեղ գրանցված են 452 տեսակի [[բարձրակարգ բույսեր]], որոնցից ԲՀՊՏ-ներում ներկայացված են 166-ը կամ 36,7 %-ը։ Հայաստանի 12%-ը անտառապատ է, որից 5%-ը գտնվում է Լոռիի, 4%-ը Տավուշի, 1%-ը Սյունիքի, 0,5%-ը Կոտայքի, 0,5%-ը Վայոց ձորի, իսկ մյուս 1%-ը տեղաբաշփված են մյուս մարզերով։ Անտառները հիմնականում՝ լայնատերև, սաղարթավոր և ասեղնատերևավոր են։ === Բնապահպանություն === {{Հիմնական|Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ}} [[Պատկեր:NorthIsland 24-Apr-2008.JPG|մինի|ձախից|[[Արփի լիճ]]ը [[Գարուն|գարնան]]ը]] Հայաստանում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հիմնադրումն սկսվել է 1986 թվականից, երբ հիմնադրվել են առաջին հատուկ պահպանվող տարածքները՝ 3 արգելոց և 6 արգելավայր<ref name="WWF-Armenia"/>։ [[Պատկեր:Արփի լիճը.jpg|մինի|աջից|Արփի լիճը ամռանը]] [[File:CO2 emissions per capita in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Russia, Germany, Italy, USA in 2000-2012.jpg|thumb|CO₂ արտանետումներ, տոննա ըստ շնչի, 2000-2012թթ.]] Ըստ՝ Հայաստանի «[[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին]]» օրենքի (1991)՝ որպես [[բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ]] երաշխավորված են [[ազգային պարկ]]երը, [[արգելոց]]ները, [[արգելավայր]]երը և [[բնության հուշարձաններ]]ը<ref>{{cite web | url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1777&lang=arm | title=Հայաստանի Հանրապետության օրենքը բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին | date=ընդունվել է 1991 | quote=Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին տրվում է պետական արգելանոցների, ազգային պարկերի, պետական արգելավայրերի, բնության հուշարձանների կարգավիճակ։}}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը (ներառյալ Սևանա լիճը) 380 հազար հեկտար է՝ Հայաստանի տարածքի 12,5%-ը։ Ցամաքային լանդշաֆտների պահպանվող տարածքները կազմում են Հայաստանի տարածքի մոտ 6%-ը<ref>{{գիրք |հեղինակ = Գևորգյան Ա․, Աղասյան Ա․ |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգի ներկա վիճակը |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = |թվական = 2008 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = |isbn = }}</ref>։ Հայաստանում գործում են 4 ազգային պարկ ([[Սևան ազգային պարկ|Սևան]], [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջան]])՝ 178102 հա, [[Արփի լճի ազգային պարկ]], [[Արևիկ ազգային պարկ]], 26 [[Հայաստանի արգելավայրերի ցանկ|արգելավայր]]՝ 89442 հա, 3 արգելոց ([[Խոսրովի անտառ արգելոց|Խոսրովի անտառ]], [[Շիկահողի արգելոց|Շիկահողի]], [[Էրեբունի արգելոց|Էրեբունի]])՝ 39615 հա ընդհանուր տարածքով<ref name="WWF-Armenia">{{գիրք |հեղինակ =Սիրանուշ Գալստյան, Գեռա Ոսկանյան, WWF-Հայաստան |մաս = |վերնագիր = Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքները և անտառները |բնօրինակ = |հղում = http://d2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/pas_brochure_1.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Արտ Սայթ ՍՊԸ |թվական = 2012 |հատոր = |էջերի թիվ = 52 |մեջբերվող էջեր = 4-16 |isbn = 978-99941-2-701-6}}</ref>, 230 բնության հուշարձան<ref>{{cite web | url=http://www.mnp.am/?p=196 | title=Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկ | date=25․08․2014 | accessdate=01.08.2015 }}</ref>։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական ներգործություն ունեցող տնտեսական գործունեությունը սահմանափակելու կամ արգելելու նպատակով Հայաստանի Կառավարությունը սահմանել է պահպանական գոտիներ։ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում պահպանվում են ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային կազմի 60%-ը, այդ թվում՝ հազվագյուտ, անհետացման եզրին հայտնված և բնաշխարհիկ տեսակների գերակշռող մասը, ինչպես նաև վայրի գենետիկական պաշարները։ Համաձայն 2018 թ. [[Էկոլոգիական արդյունավետության գործակից|Էկոլոգիական Արդյունավետության Գործակցի]] տվյալների Հայաստանը դասվում է 180 երկրների միջև 63֊րդը <ref>{{Cite web|url=https://epi.envirocenter.yale.edu/epi-country-report/ARM|title=Environmental Performance Index|website=epi.envirocenter.yale.edu|language=en|accessdate=2018 թ․ փետրվարի 2}}</ref>։ Ընդ որում՝ ըստ '''Էկոլեգիական Արողջոյթյան''' հիմնական ենթագործակցի այն 109-րդն է, իսկ համաձայն '''Միջավայրի Կենսունակության''' մյուս հիմանկան ենթագործակցի այն 27-րդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ համաձայն այս ուսումնասիրության Հայաստանի հիմնական էկոլոգիական խնդիրը բնակչության առողջությունն է, իսկ բնապահպանական հարցերը գտնվում են համեմատաբար լավ վիճակում։ Բնակչության առողջությունը գնահատող ենթագործակիցներից առավել մտահոգիչ է '''բնակչությանը առնչող օդի որակի''' ենթագործակիցը, համաձայն որի Հայաստանը է 142-րդն է աշխարհում՝ գտնվելող վատագույն 40 երկրների շարքում։ == Տնտեսություն == {{հիմնական|Հայաստանի տնտեսություն}} [[պատկեր:հնա.svg|մինի|Հայաստանի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]֊ն որպես Աշխարհի ՀՆԱ֊ի տոկոս]] [[Պատկեր:Metsamor NPP aerial view 1.jpg|աջից|մինի|240x240px|[[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան|Հայկական ատոմակայանը]]]] Հայաստանի անկախացումից (1991) հետո հանրապետությունում սկսվել է ազատ շուկայական հարաբերություններին, սեփականության պետական միասնական ձևից սեփականության բազմաբնույթ ձևերին անցնելու գործընթացը։ 1999-ին սեփականաշնորհվել է 1492 փոքր, միջին և խոշոր ձեռնարկություն, պետ․ գույքը, առևտրի, հասարակական սննդի, բնակչության կենցաղային սպասարկման, անավարտ շինարարության օբյեկտների գերակշռող մասը։ Գյուղատնտեսության մեջ (սկսած 1991-ից) սեփականաշնորհվել են [[հող]]ը, գյուղատնտեսական [[կենդանի]]ները, մեքենաների և արտադրական այլ միջոցների 85-90%-ը։ 1993-ի նոյեմբերին արմատավորվել է Հայաստանի ազգային արժույթը՝ [[դրամ]]ը, որով հնարավոր է դարձել վարել անկախ և ինքնուրույն դրամավարկային ու գանձարանային քաղաքականություն։ 1992-ից ազատականացվել են գները և արտաքին տնտեսական կապերը։ Արմատավորվել են հարկային և բյուջետային նոր համակարգեր, գործողության մեջ են դրվել [[հարկ]]երի տարբեր տեսակներ, կրճատվել բյուջեի հաշվին կապիտալ ներդրումները, բացառվել լրավճարները, ստեղծվել արտաբյուջետային հիմնադրամներ։ [[Երկրաշարժ]]ի, ապա [[ԽՍՀՄ]] փլուզման, արցախյան հակամարտության, տրանսպորտատնտեսական շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, [[Հայկական ատոմային էլեկտրակայան]]ի կանգնեցման հետևանքով 1991–93-ին թողարկվող արտադրանքի ծավալը կրճատվել է 60%-ով, աշխատավարձի աճը հետ է մնացել գերսղաճի տեմպից, պետական բյուջեի եկամուտների անկումը հանգեցրել է սոցիալական բնույթի ծախսերի և կենսական նշանակության սպասարկման ծառայությունների կտրուկ կրճատման, աճել է գործազրկությունը։ Այս տարիները ժողովրդի մեջ հայտնի են որպես [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]։ Չեն ձևավորվել արտադրական ներուժի լիարժեք օգտագործման և արտադրության արդյունավետ վարելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները, չեն լուծվել հումքի մատակարարման և արտաքին շուկա դուրս գալու խնդիրները։ Տնտեսության համակարգային փոփոխությունները, երկրաշարժը, ավանդական շուկաների կորուստը ևն հանգեցրել են շատ ձեռնարկությունների չաշխատելուն, մյուսները գործում են արտադրական հզորությունների նվազագույն կարողությամբ։ Արտադրանքի ծավալի նվազում հատկապես նկատելի էր մեքենաշինության և մետաղամշակման, թղթի-թաղանթանյութի, փայտամշակման, շինանյութերի, թեթև և արդյունաբերության այլ ճյուղերում։ Անցման փուլում տնտեսության քանակական ցուցանիշների բացասական միտումները հանգեցրել են որակական ձևախեղումների։ Եթե 1987-ին համախառն ներքին արդյունքում արդյունաբերության բաժինը 45% էր, գյուղատնտեսությանը՝ 14%, ապա 1994-ին դրանք համապատասխանաբար եղել են 25,9% և 48%։ 1998-ին արդյունաբերության տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքում նվազել է մինչև 24%, գյուղատնտեսության բաժինը կազմել է 34,2%, ծառայությունների ոլորտինը՝ 32,3%: === Ծխախոտագործություն === [[Պատկեր:Armenian Cigarettes.jpg|մինի|Հայաստանից արտահանվող պատրաստի արտադրատեսակների շարքում առաջին տեղում սիգարետն է]] 2016 թվականին [[ծխախոտ]]ի արտադրությունը զբաղեցնում էր Հայաստանի մշակող արդյունաբերության մոտ 15%-ը՝ ունեցած կշռով զիջելով միայն սննդի արտադրությանն ու հիմնային մետաղների արտադրությանը<ref>[https://armlur.am/636416/ Հայաստանում ծխախոտի արտադրության ծավալներն ավելացել են]</ref>։ 2016 թվականին Հայաստանից արտահանվել է մոտ 21 միլիարդ հատ սիգարետ (սիգար, սիգարիլլա), որի մաքսային արժեքը կազմել է 209 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ 2015 թվականի համեմատ արտահանվածի քանակն աճել է մոտ 5 միլիարդ հատով կամ 31%-ով։ 2016-ին գրանցված միջին փոխարժեքի՝ ծխախոտի արտադրությունը Հայաստանում կազմել է շուրջ 281 միլիոն դոլար։ Իսկ արտահանվել է 209 միլիոն դոլարի՝ արտադրվածի 75%-ի չափով<ref>[https://hetq.am/hy/article/77578 Ուր է արտահանվում հայկական ծխախոտը]</ref>։ === Գյուղատնտեսություն === {{Հիմնական|Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում}} Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ. թ. ա. 9-րդ դարի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գյուղատնտեսական համալիրը դարեր ի վեր եղել է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճղուղը։ Սա հիմնականում պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հայերը վարել են նստակյաց կյանք։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերով՝ բուսաբուծությամբ (հողագործությամբ) ու անասնապահությամբ, Հայաստանում զբաղվել են հազարամյակներ առաջ։ Դա են վկայում բազմաթիվ գյուղատնտեսական գործիքները, որոնք հայտնաբերվել են պեղումների ժամանակ։ Կարևոր ապացույց են համարվում նաև բազմաթիվ ջրանցքների առկայությունը։ Նախքան խորհրդային կարգեր հաստատվելը, Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում էր զարգացման ագրարային, այն է, գյուղատնտեսական փուլում։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո հողը պետականացվել է։ Ամբողջ բնակչության ավելի քան 85 %-ն զբաղված էր գյուղատնտեսության այս կամ այն ճյուղերով։ Ընդ որում գյուղատնտեսական համալիրիհամախառն արտադրանքը ամբողջ երկրի [[ՀՆԱ]]-ում կազմում էր 70-75 %։ [[1991]] թվականի անկախացումից անմիջապես հետո տեղի ունեցան զգալի փոփոխություններ գյուղատնտեսության մեջ։ Այս շրջանում, թերևս, ամենակարևոր ու բեկումնային փոփոխությունն այն էր, որ հաստատվեց հողի և գյուղատնտեսական մյուս արտադրամիջոցների նկատմամբ մասնավոր սեփականություն. կատարվեցին հողի զանգվածային սեփականաշնորհումներ։ Լուծարվեցին նախկին կոլտնտեսություններն ու [[սովխոզ]]ները։ Այժմ այդ հողային սեփականատերերի ընդհանուր քանակը կազմում է ավելի քան 340 հազար։ Գյուղատնտեսության մեջ այժմ զբաղված է Հայաստանի տնտեսության մյուս ոլորտներում զբաղվողների ընդհանուր թվաքանակի շուրջ 40%-ը։ [[Հայաստանի անկախության հռչակագիր|Անկախության]] սկզբնական ժամանակահատվածում կտրուկ անկում ապրեց գյուղմթերքի արտադրությունը, կրճատվեցին գյուղատնտեսական ցանքատարածություններն ու հողահանդակները։ Տեխնիկայի հին և մաշված լինելու պատճառով ընկավ [[բերքատվություն]]ը։ Բայց հետագա տարիներին պետական ծրագրերի ներդրումներով աճ արձանագրվեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ մասնագիտացված շատ ճյուղեր նույնիսկ գերազանցեցին ԽՍՀՄ տարիների ցուցանիշները։ Ներկայումս Հայաստանի ամբողջ գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 26 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://minagro.am/2015/10/%D5%B0%D5%B0-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80-%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8-%D5%AF-35/|title=ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար Սերգո Կարապետյանի զեկույցը «Հայագրոֆորում» համաժողովին|last=|first=|date=2015-10-16|website=|publisher=ՀՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ|accessdate=17 Սեպտեմբերի 2016}}</ref>։ Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի քիչ ու սահմանափակ լինելու պարագում էլ, այսօր երկրում զարգանում է բազմաճյուղ գյուղատնտեսությունը։ Դրա վրա ազդող ամենագլխավոր գործոնը համարվում է [[Բնական պայմաններ|բնակլիմայական պայմաններ,]] որոնք թույլ են տալիս զբաղվելու զանազան ճյուղերով։ Ներկա դրությամբ Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ կան շուրջ երեսուն ճյուղեր։ Մեր երկրի [[կլիմա]]ն թույլ է տալիս, որպեսզի երկրում մշակվեն 100-ից ավելի բուսատեսակներ։ ==== Երկրագործություն ==== {{Հիմնական|Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում|Բանջարաբուծությունը Հայաստանում|Պտղաբուծությունը Հայաստանում}} [[Բուսաբուծություն]]ը Հայաստանի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] առաջատար ճյուղն է։ Դրան բաժին է ընկնում համախառն արտադրանքի ծավալի ավելի քան 60%-ը։ Բուսաբուծության արտադրանքը օգտագործվում է գլխավորապես որպես [[պարեն]]մթերք ու անասնակեր, իսկ մյուս մասը որպես հումք տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար։ Դաշտավարության վերին սահմանը մեր երկրում հասնում է մինչև 2200 մետր բացարձակ բարձրությունները։ Ամենաշատը մշակում են [[Հացահատիկային բույսեր|հացահատիկային]] և հատիկաընդեղենային մշակաբույսերը, որոնք կազմում են հանրապետության ողջ ցանքատարածությունների շուրջ 55%-ը։ Դաշտավարության մեջ երկրորդ տեղն զբաղեցնում է կերային մշակաբույսերի մշակումը, ավելի քան 23%-ը, դրանք են՝ բազմամյա և միամյա խոտաբույսեր, անասնակերի եգիպտացորեն, արմատապտուղներ, տեխնիկական բույսեր և այլն։ Հայաստանում հացահատիկ մշակում են գրեթե ամենուրեք՝ 500-ից մինչև 2200 մետր բարձրություններում։ [[1913]] թվականին այն զբաղեցնում էր 308 հազար հա մակերես, [[1965]] թվականին՝ 220 հազար, [[1985]]-ին՝ 135 հազար, [[2007]]-ին 172 հազար։ [[2006]]–[[2007]] թվականներին Հայաստանում արտադրվել է 294000 տոննա [[Հացահատիկային կուլտուրաներ|հացահատիկ]], իսկ [[2012]] թվականին՝ 450 հազար տոննա։ Հացահատիկային մշակաբույսեր Հայաստանում հիմնականում մշակում են [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի]] և [[Լոռու դաշտ|Լոռվա դաշտերում]], [[Տեղի սարավանդ]]ում, [[Կարմրաշենի սարավանդ|Կարմրաշենի]], Մաստարայի սարավանդներում։ Գերակշռող բույսերն են՝ աշնանացան ցորենն ու գարնանացան [[գարի]]ն։ Ինչպես նաև մշակում են [[եգիպտացորեն]], [[վարսակ]], [[հաճար]], [[հնդկացորեն]] և այլն։ Տեխնիկական մշակաբույսերի բուծումը Հայաստանում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարիներին հենվում էր [[Բամբակենի|բամբակենու]] մշակության վրա։ Այժմ մշակում են [[Ծխախոտ (բույս)|ծխախոտ]]՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշում]], [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքում]], [[շաքարի ճակնդեղ]]՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակում]], [[Լոռու մարզ|Լոռիում]], [[արևածաղիկ]]՝ Շիրակում, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[խորդենի]]՝ [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրում]], [[կտավատ]]՝ Շիրակում, Լոռիում, Հայաստանում բանջարաբուծությունը գյուղատնտեսության առաջնային ենթաճյուղերից մեկն է, որն ունի հազարամյակների պատմություն և ավանդույթներ։ Նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի և ագրոէկոլոգիական պայմանների շնորհիվ Հայաստանում աճում են բանջարեղենի բազմաթիվ տեսակներ։ Հայաստանում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[Բադրիջան|սմբուկը]], [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[Գինձ|համեմը]], [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, սեխը, [[դդում]]ը, [[դդմիկ]]ը։ Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։ 2011 թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30, 7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970, 2 հազար տ։ Ցանքատարածությունների մոտ 80%-ը զբաղեցրել են լոլիկը, տաքդեղը, վարունգը և սմբուկը։ Միևնույն ժամանակ մեծ պահանջարկ ունեն թե՛ թարմ, և թե՛ վերամշակված բանջարեղենի ոչ ավանդական տեսակները, որոնք արժեքավոր են թե սննդային, և թե բուժիչ հատկանիշների տեսանկյունից։ Դրանցիցն են՝ կաղամբազգիներից՝ [[Բրոկկոլի|բրուսելյան կաղամբը]], չինական կաղամբը, պեկինյան կաղամբը, ինչպես նաև բրոկոլին և կոլրաբին, իսկ տերևաբանջարներից՝ տարբեր ձևերի և գույների [[Հազար (բույս)|հազարները]]։ Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։ Հայտնաբերվել են (Արմավիր, Շենգավիթ, Գառնի և այլն) 3-6 հազար տարվա ծիրանի, դեղձի, սալորի, խաղողի սերմեր։ ==== Անասնապահություն ==== [[Անասնապահություն]], գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային և գյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչունների բուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք ([[կաթ]], [[միս]], [[Ձու (սննդամթերք)|ձու]], [[ճարպ]] և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, [[բուրդ]], [[կաշի]], [[մորթի]]), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ ([[ձի]], [[եզ]], ջորի, [[Ուղտեր|ուղտ]], [[եղջերու]], և այլն), օրգանական պարարտանյութ ([[գոմաղբ]] և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր, ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։ [[Հայկական լեռնաշխարհ|Հայկական բարձրավանդակում]] անասնաբուծական գիտելիքները սաղմնավորվել են անասնապահության սկզբնավորման հետ միասին ([[Նոր քարի դար|նեոլիթի]] դարաշրջան)։ Ծովինար բերդի ([[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափ) պեղումներից հայտնաբերվել են տավարի, ընտանի ոչխարի և խոզի ոսկորներ։ [[Ուրարտական սեպագիր արձանագրություններ|Ուրարտական]] սեպագիր արձանագրություևներում հիշատակված են եզը, ցուլը, արջառը, կովը, ոչխարը, գառը, հարևաև երկրներից ավար առած հարյուր հազարավոր գլուխ տավարի և ոչխարի մասին։ Այս ամենը վկայում են, որ Հայկական բարձրավանդակում ապրող ցեղերը դեռևս շատ վաղուց զբաղվել են անասնապահությամբ։ Անասնաբուծության առաջընթացի, տեխնիկայի, մշակույթի և երկրների միջև տնտեսական կապերի զարգացման հետ միասին ընդլայնվում են անասնաբուծական գիտելիքները։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում Հայաստանում հայտնի է եղել [[Մետրոդորոս Սկեպսացի|Մետրոդորոսին]] վերագրվող [[Արամեերեն|արամեատառ]] «Բանականության առկայությունն անխոս կենդանիների մոտ» երկախոսությունը։ Հայ մատենագիրները (Եզնիկ Կողբացի, Եղիշե, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և այլք) իրենց երկերում մասնակիորեն բնութագրել են Հայաստանի կենդանիներին, իսկ որոշ հեղինակներ շոշափել են բազմացման, ժառանգականության, բնազդներին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր։ [[V դար]]ում հայերեն է թարգմանվել [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]] «Վեցօրից»–ը, որտեղ նկարագրված են կենդանիների բնազդը, բազմացումը և այլն։ [[XII դար]]ում (կամ ամենաուշը XIII դարի սկզբին) մի անհայտ հեղինակ [[արաբերեն]]ից թարգմանել է «Գիրք վաստակոց» աշխատությունը։ Այս աշխատության առանձին գլուխներում նկարագրված են ձիերը, կովերը, ոչխարները, մեղուները, շները, հավերը, նրանց կերակրումն ու խնամքը, զուգավորումը, հղիությունը, ինչպես նաև ոչխարների խուզը, հավերի գիրացումը, թռչնանոցները, մեղվանոցի տեղի ընտրությունը ևայլն։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայկական թագավորության]] ժամանակաշրջանից մեզ են հասել ձիաբուծության մասին գրվածքներ «Բազմավեպ», 1867, յտք. 12)։ XVII դարի առաջին կեսիև Աբրահամ Կոստանդնուպոլսեցին կազմում է կենդանաբանակաև հայերեն առաջին աշխատությունը։ Հայաստանում բուծված կենդանիների նկարագրություևներ կան [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի աշխարհագրական մեևագրություններում։ Կենդանիների բուծման, թռչնաբուծության, մեղվաբուծության, շերամապահության, ձկնաբուծության և այլ հարցերին է նվիրված Ն. Տ. Տաղավարյաևի «Կենդանաբուծություն» աշխատությունը (անտիպ)։ Հայաստանում անասնաբուծության զարգացման իսկական վերելքն սկսվում է խորհրդային իշխանությաև օրոք։ Հայկական ԽՍՀ-ում անասնաբուծության զարգացման գործում վաստակ ունեն Ա. Զ. Թամամշևը (Թամամշյան), Ավ. Հ. Քալանթարը, Ի. Ա. Երիցյանը, Ս. Կ. Կարապետյանը, Ա. Ա. Ռուխկյանը, Զ. Ք. Դիլանյանը, Ն. Ա. Մալաթյանը, Վ. Բ. Ոսկանյանը, Ա. Գ. Երիցյանը, Ս. Գ. Քարամյանը, Ս. Ա. Առաքելյաևը, Ն. Գ. Ստեփանյանը և ուրիշներ։ ==== Տավարաբուծություն ==== Արարատյան հարթավայրում է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծամասնությունը, բացի դրանից մոտիկ է մայրաքաղաք Երևանը։ Մեծ է կերային մշակաբույսերի տարածքները։ Կան բազմաթիվ կաթի վերամշակման գործարաններ։ Այս բոլոր հանգամանքները խթան են հանդիսանում, որպեսզի կաթնային տավարաբուծությունը զարգանա այս գոտում։ Մեր հանրապետության նախալեռնային գոտին մասնագիտացել է կաթնամսատու տավարաբուծությամբ։ Այս ճյուղի զարգացմանը նպաստող հանգամանքներից են տավարի ներմուծված նոր սորտերը և տեղական «կովկասյան գորշ» սորտը։ Հանրապետության լեռնային գոտին մասնագիտացած է մսակաթնատու և մսատու տավարաբուծությամբ։ Դրա զարգացման գլխավոր պատճառը հարուստ բուսածածկույթ ունեցող ալպիական ալպիական մարգագետիններն ու միջլեռնային գոգավորությունների դաշտերի տափաստանների հարուստ բուսականությունն է։ Տավարաբուծությունը ՀՀ-ում անասնապահության առավել զարգացած ճյուղն է։ Մեկ գյուղացիական տնտեսության հաշվով՝ տավարի միջին գլխաքանակը 2, 3 է (այդ թվում՝ 1, 3 կով)։ Հանրապետությունում բուծվող տավարի գլխաքանակի 98 %-ը կովկասյան գորշ տավարի ցեղի կենդանիներն են։ Արտադրվող մսի (կենդանի զանգվածով) 62 %-ը և կաթի 98, 5 %-ն ստացվել են տավարաբուծությունից (2010 թվական)։ ==== Ոչխարաբուծություն ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը եղել է ոչխարաբուծության սկզբնավորման կենտրոններից։ Դեռևս [[մ.թ.ա. IX դար|մ. թ. ա. IX դար]]ի կեսին Հայկական լեռնաշխարհում հայտնի էին ոչխարների տարբեր տիպեր։ Ժողովրդական երկարատև ընտրասերման միջոցով Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են մազեխ, բոզախ, բալբաս, Ղարաբաղի, կարամանյան ոչխարի ցեղեր։ Ոչխարաբուծությունն սկսել է զարգանալ հատկապես Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց և խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո։ [[1988]] թվականին հանրապետությունում կար 1,72 միլիոն ոչխար, [[1991]] թվականին՝ 1 միլիոն։ Անկախացումից հետո ագրարային բարեփոխումների հապճեպ իրականացման և սխալների, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման, տնտեսվարման նոր պայմաններում ոչխարաբուծությունը հետընթաց է ապրել։ Ոչխարների և այծերի գլխաքանակը [[1998]] թվականին կրճատվել է գրեթե կիսով չափ և կազմել 521 հազար իսկ [[2011]] թվականին՝ 559.2 հազար։ Բուծվում են հիմնականում կիսանրբագեղմ տիպի, հայկական կիսակոպտաբուրդ, քիչ քանակությամբ՝ բալբաս, բոզախ, մազեխ և Ղարաբաղ ցեղերի ոչխարներ։ ==== Խոզաբուծություն ==== Խոզի մսի հիմնական արտադրողները գյուղացիական տնտեսություններն են։ Հայաստանում բուծում են խոզերի խոշոր սպիտակ, լանդրաս, ուկրաինական տափաստանային և այլ ցեղեր։ [[2011]] թվականին հանրապետությունում կար 114,8 հազար խոզ։ Սովորաբար [[խոզաբուծություն]]ը զարգանում է այն վայրերում, որտեղ մշակում են հացահատիկային մշակաբույսեր, և որտեղ առաջանում են սննդարդյունաբերական ավելցուկներ ու թափոններ։ Խոզաբուծության զարգացման առաջատար շրջանները մեր հանրապետությունում հիմնականում Երևանին հարակից մարզերն են։ Ինչպես նաև բնական կերով հարուստ անտառային ռեսուրսներով մարզերը, մասնավորապես Տավուշը։ ==== Թռչնաբուծություն ==== Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն ժամանակներից տարածված են եղել ընտանի թռչունների առանձին տեսակներ ([[հավ]], [[աղավնի]] և այլն)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտեսությունները։ 1920-ական թվականների վերջին հանրապետությունում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չի գերազանցել 1, 42 %-ը։ [[1925]] թվականին [[ՀԽՍՀ]] հողժողկոմատը կազմակերպել է թռչնաբույծների 10 ընկերություն։ Թռչնաբուծական առաջին ֆերման հիմնադրվել է [[1926]]թվականին Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում)։ [[1930]] թվականին ստեղծվել է առաջին թռչնաբուծարանը ([[Դիլիջան]]ի մոտ), ապա ստեղծվել են ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծական ֆերմաներով տնտեսություններ։ [[1955]] թվականին սկսել է գործել [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] շրջանի Շահումյան ավանի (այժմ՝ Արմավիրի մարզում) թռչնաբուծական առաջին ֆաբրիկան։ Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են Լուսակերտի, [[Արզնի|Արզնուտոհմային]], [[Գետամեջ (Կոտայքի մարզ)|Գետամեջի]] (Կոտայքի մարզ), [[Ջրառատ]]ի, «Արաքս» ([[Արմավիրի մարզ]]), [[Գնդեվազ]]ի ([[Վայոց ձորի մարզ]]), «Սյունիք» ([[Սյունիքի մարզ]]), «Շիրակ» ([[Շիրակի մարզ]]), «Երևան» (Երևանի քաղաքապետարան) թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, «Արգո» թռչնաբուծական տնտեսությունը։ [[2011]] թվականին ՀՀ-ում կար 3462, 5 հազար թռչուն, արտադրվել է 633, 6 միլիոն ձու։ ==== Մեղվաբուծություն ==== {{Հիմնական|Մեղվաբուծությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Armenian_Grandma_involved_in_Beekeeping.JPG|մինի|Հայ մեղվաբույծ կին]]Մեղվաբուծության հնագույն կենտրոններից է Հայաստանը։ Մեղվաբուծության զարգացմանը նպաստել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմանները, հնագույն ժամանակներից հայկական դեղին, գորշ մեղուների ցեղերի ու նրանց խառնացեղերի առկայությունը։ [[1904]] թվականին Հայաստանի ներկայիս տարածքում կար 18 հազար, [[1918]]–[[1920]] թվականներին՝ 15-16 հազար մեղվաընտանիք։ Մեղվաբուծության զարգացման համար [[1931]] թվականին Երևանում հիմնադրվել է Հարավային Կովկասյան ([[1933]] թվականից՝ Հայկական) մեղվաբուծական գոտիական, [[1958]] թվականին՝ փորձնական կայանը, [[1960]]-ական թվականների վերջերից՝ [[Մեղրի|Մեղրու]] մեղվաբուծարանը (հայկական դեղին մեղվի ցեղի մայրեր բուծելու համար) և գորշ ([[Տավուշ]]) մեղուների արգելոցները։ [[1970]]–<nowiki/>[[1980]]-ական թվականներին ստեղծվել են Նաիրիի մեղվամայրատոհմաբուծարանը, միջտնտեսական ձեռնարկություններ ([[Կապան]]ում, [[Ապարան]]ում և [[Ախուրյան]]ում), [[Գորիս]]ի և [[Աշտարակ]]ի մեղվաբուծական տնտեսությունները, [[1988]] թվականին՝ «Նեկտար» մեղվաբուծական արտադրագիտական միավորումը, [[1997]] թվականից՝ «Մուլտի Գրրսպ» կոնցեռնի «Մուլտի Ագրո» ԳԱԿ-ի մեղվաբուծական ԳՀ կայանը։ Բնակչության 1000 շնչին ընկնող մեղվաընտանիքների քանակով Հայաստանը աշխարհում առաջիններից է։ [[2011]] թվականին Հայաստանում կար 250 հազար մեղվաընտանիք։ ==== Ձկնարդյունաբերություն ==== {{Հիմնական|Ձկնարդյունաբերությունը Հայաստանում}}[[Պատկեր:Sevan_trout_Севанская_форель.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|[[Սևանի իշխան]]]][[Պատկեր:ATC_Field_trip_to_Unifish_(1).JPG|աջից|մինի|210x210փքս|Ձկնաբուծարան Հայաստանում]][[Ձկնաբուծություն]]ը՝ որպես տնտեսության ճյուղ, հանրապետությունում ձևավորվել է [[1920]]-ական թվականներին։ [[1923]] թվականին հիմնադրվել է Երևանի ձկնաբուծական կայանը ([[1935]] թվականից՝ ջրակենսբանական կայան), կառուցվել են [[Գավառ]]ի ([[1924]] թվական), Կարճաղբյուրի ([[1931]] թվական), [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] ([[1959]] թվական, «Ձուկ»), [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճքի]] ([[1971]] թվական, «Գոս» ՓԲԸ) և այլ ձկնաբուծարաններ։ [[1931]] թվականին ստեղծվել է «Հայձուկտրեստը», [[1964]] թվականին՝ ՀԽՍՀ ԺՏԽ-ին առընթեր ձկնաբուծական տնտեսության վարչությունը։ [[1965]] թվականից հանրապետությունում ձևավորվել է լճակային ձկնաբուծությունը։ Ստեղծվել են ([[1968]] թվական) Եղեգնուտի կարպա-լճակային, [[Ակնա լիճ|Ակնա լճի]] ֆորելային, [[Մեծամոր (լիճ)|Մեծամոր լճի]] [[Իշխան ձուկ|իշխան ձկան]], [[Արմաշ (Արարատի մարզ)|Արմաշի]] ծածանաբուծական ([[1975]] թվական) տնտեսությունները, [[Մասիս]]ի կարպալճակային «Ձուկ» կոմբինատը, [[Եղեգնաձոր]]ի ձկնաբուծարանը, ինչպես նաև «Խոսրով»-ի անտառ-արգելոց և Մեղրու ֆորելային տնտեսությունները և այլն։ [[2010]] թվականին ձկնաբուծական լճակային տնտեսությունների ընդհանուր ջրային մակերեսը 2677 հեկտար էր, որից 1860, 7 հեկտարն՝ [[Արարատ]]ի, իսկ 722 հեկտարն՝ [[Արմավիրի մարզ]]ում։ Հայաստանում ջրային մակերեսի յուրաքանչյուր հեկտարից ստացվել է միջին հաշվով 1, 96 տոննա ապրանքային [[ձուկ]]։ Սառեցված և վերամշակված ձուկ ու խավիար արտահանվում են [[ԱՄՆ]], [[Ռուսաստան]], [[Վրաստան]] և [[Ուկրաինա]]։ Հայաստանում արդյունագործական նպատակներով բուծում են սպիտակ ու սև ամուրներ, [[Սպիտակ հաստաճակատ|սպիտակ]] ու խայտաբղետ պնդաճակատներ, թիաքիթ, ճապոնական կարպ (կոյ), աֆրիկյան լոքո, [[Թառափաձուկ|թառափազգիներից]]՝ սիբիրյան և ռուսական թառափներ, [[Սաղմոնաձկներ|սաղմոնազգիներից]]՝ [[Ծիածանափայլ իշխան|ծիածանափայլ]] և [[ոսկեփայլ իշխան]]ներ, [[Գեղարքունիք]]ի կարմրախայտ և այլն։ ==== Անտառային տնտեսություն ==== Ներկայումս անտառածածկ է Հայաստանի տարածքի մոտ 11 %-ը, սակայն հանրապետության անտառազուրկ տարածքների զգալի մասը վաղ անցյալում ծածկված է եղել անտառներով։ Դարերի ընթացքում անկանոն շահագործման և հատման հետևանքով [[Հայաստանի անտառներ]]ի զգալի մասը ոչնչացվել է, անհետացել են բույսերի բազմաթիվ արժեքավոր տեսակներ, պահպանված անտառները հիմնականում ցածրարժեք տնկարկներ են։ Խորհրդային տարիներին վերականգնվել են անտառային բազմաթիվ զանգվածներ, ստեղծվել են նորերը։ [[ՀԽՍՀ]]-ում առաջին անտառային տնտեսությունները հիմնադրվել են [[1924]] թվականին [[Հրազդան]]ի շրջանում (այժմ՝ [[Կոտայքի մարզ]]ում)։ [[1924]]–[[1985]] թվականներին ստեղծվել են մոտ 115 հազար հեկտար տնկարկներ։ [[1991]]-[[1995]] [[մութ ու ցուրտ տարիներ]]ին գերհատվել են բազմաթիվ անտառներ։ Անտառային ֆոնդի զգալի տարածքներ տուժել են զանգվածային անթույլատրելի ծառահատումներից, կրճատվել են անտառածածկ տարածքները, ավելացել են տարահասակ ցածրարժեք անտառները, խախտվել է անտառի ջրաբանական ռեժիմը, ակտիվացել են էրոզային երևույթները, սողանքներն ու հեղեղումները։ [[1993]] թվականին [[Հայաստանի անտառային ֆոնդ]]ը 460 հազար հեկտար էր, որից 334,1 հազար հեկտարն անտառածածկ տարածքներ էին, մոտ 50 հազար հեկտարն՝ արհեստական։ Հայաստանի կառավարության [[2005]] թվականի որոշմամբ հաստատվել է Հանրապետության անտառի զարգացման ազգային ծրագիրը։ [[2004]]–[[2009]] թվականներին պետական բյուջեի և տարբեր ծրագրերի հաշվին 30,5 հազար հեկտար տարածքում կատարվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ։ [[Ճապոնիա]]յի Կառավարության «Պարենային արտադրության աճ» գործընկերային ֆոնդի հաշվին [[2006]]–<nowiki/>[[2009]] թվականներին տարբեր մարզերում հիմնվել է 1288 հեկտար, իսկ [[Գերմանիա]]յի շրջակա միջավայրի, բնապահպանության և միջուկային անվտանգության դաշնային նախարարության, Գերմանիայի զարգացման բանկի (Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետ) ֆինանսավորմամբ [[2009]] թվականին [[Լոռու մարզ]]ում ստեղծվել են 100 հեկտար, [[ՄԱԿ]]-ի զարգացման ծրագրի շրջանակում՝ Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի հատկացումներով՝ [[Սյունիքի մարզ]]ում՝ 10 հեկտար անտառամշակույթներ։ [[ՄԱԿ]]-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության աջակցությամբ [[2009]] թվականից [[Կոտայքի մարզ]]ում իրականացվում է անտառապատման և անտառվերականգնման ծրագիր։ === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական հոդված|Զբոսաշրջությունը Հայաստանում}} Զբոսաշրջային հիմնական կենտրոններ են հանդիսանում [[Ծաղկաձոր]]ը, [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկ]]ը, [[Արզնի]]ն և [[Դիլիջան]]ը։ [[Քաջարան]], [[Սիսիան]], [[Մեղրի]] քաղաքները հայտնի են իրենց հանքային աղբյուրներով, որոնք իրենց բաղադրությամբ մոտ են [[Չեխիա]]յի [[Կառլովի Վարի]]ի աղբյուրներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Л.А. Багрова (автор-составитель)|վերնագիր = «Я познаю мир: Страны и народы: Азия, Африка, Австралия, Америка»|վայր = Մոսկվա|հրատարակություն = АСТ|տարեթիվ = 2004|մեջբերվող էջեր = 591|isbn = 5-17-006314-8 (ООО «Издательство АСТ»), УДК 087.5:913(100), ББК 26.89(0)я2}}</ref>։ Զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի վանական համալիրը]], [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու հեթանոսական տաճարը]], [[Նորավանք]]ը, [[Սևանա լիճ]]ը, [[Զվարթնոց|Զվարթնոցի տաճարի]] ավերակները, [[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդի ամրոցը]] և [[Մատենադարան]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.armeniatravel.ru/|title=АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - АРМЕНИЯ ТУРИСТИЧЕСКАЯ - ЖУРНАЛ ДЛЯ ТУРИСТОВ!|website=www.armeniatravel.ru|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ Ըստ Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2015 թվականին Հայաստանում գործում էր 186 գրանցված հյուրանոց<ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/60733|title=Մեկ տարում Հայաստանում 8 նոր հյուրանոց է բացվել - Հետք - Լուրեր, հոդվածներ, հետաքննություններ|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>, ինչպես նաև հյուրանոցային տնտեսության 337 օբյեկտ՝ հյուրանոց, մոթել, հյուրանոցատիպ հանգրվան, առողջարան, պանսիոն, հանգստյան կամ մասնագիտացված տուն, զբոսաշրջային բնակատեղի և ճամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/news/192948/|title=Հայաստանի հյուրանոցային օբյեկտների միայն 36 տոկոսն է մայրաքաղաքում|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ ==== Հայաստանի տեսարժան վայրեր ==== Հայաստանը հարուստ է մշակութային և բնական հուշարձաններով, ինչի համար էր նրան անվանում են «թանգարան՝ բաց երկնքի տակ»։ Հայաստանում հաշվվում է ավելի քան 4 հազար բացառիկ հուշարձաններ։ Դրանց շարքում են նաև մինչքրիստոնեական շրջանի հուշարձանները՝ ուրարտական [[Էրեբունի ամրոց]]ի, [[Թեյշեբաինի]]ի, հնագույն հայկական մայրաքաղաքների՝ [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիրի]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատի]] ավերակները, [[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճարը]] և այլն։ Առանձնապես Հայաստանը հարուստ է քրիստոնեական ճարտարապետության հուշարձաններով։ Դրանք են՝ [[Վաղարշապատ]]ի Մայր տաճարը, [[Նորավանք]]ի, [[Գեղարդի վանք|Գեղարդի]], [[Խոր Վիրապ]]ի, [[Գոշավանք]]ի, [[Սևանավանք]]ի վանական համալիրները, [[Զվարթնոց]]ի հնագույն տաճարի ավերակները, [[Նորատուսի գերեզմանատուն|Նորատուսի խաչքարաշատ գերեզմանատունը]] և այլն։ Բնության բացառիկ հուշարձանների թվին են խատկանում [[Սևանա լիճ]]ը, [[Ջերմուկ]]ի ջրվեժը, [[Պարզ լիճ|Պարզ]] և [[Քարի լիճ|Քարի]] լճերը, [[Խնձորեսկ]]ի ժայռերը, ինչպես նաև երկրի տարաբնույթ լեռնային լանդշաֆտը։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Tatev Monastery from a distance.jpg|[[Տաթևի վանք]] Պատկեր:Amberd castle.jpg|[[Ամբերդ (ամրոց)|Ամբերդ ամրոց]] Պատկեր:2014 Prowincja Armawir, Zwartnoc, Ruiny katedry Zwartnoc 17.JPG|[[Զվարթնոց]]ի տաճար Պատկեր:Armenia Garni side.jpg|[[Գառնու Միհրի տաճար|Գառնու Միհր աստծո տաճար]] Պատկեր:Ժայռեր Հին Խնձորեսկում.jpg|Ժայռեր Հին Խնձորեսկում Պատկեր:Zorats Karer 2008, part of the stone circle.jpg|Նախապատմական մեգալիթյան [[Զորաց քարեր|Քարահունջ]] համալիրը </gallery> === Արդյունաբերություն === 1994-ից արդյունաբերության առանձին ճյուղերում (էներգետիկա, տրանսպորտ, սննդի ու վերամշակող ևն) նկատվում են արտադրության անկումային գործընթացների կասեցում և մասնակի աճի միտումներ։ Ֆինանսավորման բոլոր աղբյուրների հաշվին գործարկվել են 12715, 1 միլիոն դրամի հիմնական ֆոնդեր (1999)։ Կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուրների մեջ զգալի է օտարերկրյա ֆինանսական կազմակերպությունների բաժինը (46,4%)։ Հայաստանը առևտրատնտեսական կապեր ունի 33 պետությունների (այդ թվում՝ [[ԱՊՀ]] 9 երկիր) հետ։ 1999-ին ԱՊՀ երկրների բաժինն ապրանքների արտահանման ծավալի մեջ կազմել է 24,3%, ներմուծման մեջ՝ 23,9%, այլ երկրներինը համապատասխանաբար՝ 75,7% և 76,1%։ Հայաստանը ունի բավականին զարգացած էներգահամակարգ, որն ընդգրկում է արտադրող կայաններ, էլեկտրացանցային ընկերություններ, գազի ընկերություններ, ինստիտուտներ<ref>[http://www.minenergy.am/hy/en/2010-06-12-19-38-02 Հայաստանի էներգահամակարգը]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը քիմիական արդյունաբերության տեսական կշիռն արդյունաբերական արտադրանքի ընդհանուր ծավալում կազմել է 6-7 % (1990)։ Արտադրվել են կալցիումի կարբիդ, կաուչուկ, արհեստական խեժեր, [[ազոտ]]ական պարարտանյութ, արհեստական մանրաթել, [[վիտամին]]ներ, ավտոդողեր, լայն սպառման առարկաներ ևն։ Պատկերը խիստ փոխվել է ՀՀ անկախացումից հետո։ Հայաստանում մեքենաշինությունը ձևավորվել է 1929–40-ին, իսկ հետպատերազմյան տարիներին զարգացումն ուղեկցվել է որակական տեղաշարժերով։ Ճյուղը ներառում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությունը, ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, հաստոցաշինությունը, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը ևն։ Գունավոր մետաղաձուլության զարգացման հիմքը [[պղինձ|պղնձի]], պղինձ-[[մոլիբդեն]]ի, բազմամետաղային, [[ոսկի]]-բազմամետաղային ու ոսկու արդյունահանումն է։ Դրանց հանքանյութերը պարունակում են նաև հազվագյուտ և ազնիվ մետաղներ։ Ճյուղը ներառում է պղնձամոլիբդենային, բազմամետաղային ու ոսկու արդյունաբերությունները։ 1999-ին մասնակիորեն գործել են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային, Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատները, Կապանի հանքահարստացուցիչ ֆաբրիկան, «Հայոսկի» ՓԲը։ Ճյուղը թողարկում է մոլիբդենի, պղնձի խտանյութ, պղնձի գլանվածք, փայլաթիթեղ ևն։ ՀՀ մոլիբդենի պաշարներով հայտնի է Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը, որի բազայի վրա գործում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։ Շինանյութերի արդյունաբերության զարգացման հիմքը հրաբխային ապարների՝ [[տուֆ]]ի (արդյունահանումը՝ հիմնականում [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] ու [[Արագածոտնի մարզ]]երում), պեռլիտի (Արագածի պեռլիտի գործարան), [[բազալտ]]ի (գրեթե բոլոր մարզերում), [[մարմար]]ի (Արզականի, Խոր վիրապի հանքավայրեր), գրանիտի ([[Կոտայք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշ]]ի, [[Վայք]]ի մարզերի հանքավայրեր) արդյունահանումն է։ Ճյուղը ձևավորվել է 1920-ական թթ․, երբ հիմնադրվել են «Անիպեմզա», «Արթիկտուֆ», Ջաջուռի կրի կոմբինատները, 1936–41-ին՝ Արարատի ցեմենտի գործարանը։ Ճյուղը ներառել է հավաքովի երկաթբետոնե կառուցվածքների ու տարրերի, ցեմենտի, ոչ հանքային շինանյութերի, երեսպատման նյութերի ու տարրերի, խեցեգործական արդյունաբերությունները։ [[Անտառ]]անյութի, փայտամշակման եվ թղթի-թաղանթանյութի արդյունաբերության առաջին արդյունաբերական կենտրոններ են եղել [[Իջևան]]ը, [[Տավուշ]]ը, [[Ալավերդի]]ն։ 1945-90-ին [[կահույք]]ի ֆաբրիկաներ են կառուցվել Երևանում, Վանաձորում, Արմավիրում, Գյումրիում և այլուր։ Թողարկվում է կահույք, նրբատախտակ, մանրատախտակ, սղոցանյութ ևն։ 1999-ին արտադրվել է սղոցանյութ, մանրատախտակ, շինափայտ ևն։ Թեթև արդյունաբերությունը մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը ներառել է 7 ճյուղ (բամբակազտիչ, բրդի, մետաքսի, տրիկոտաժի, կարի, կաշվի և կոշիկի), կազմելով սպառման առարկաների թողարկման ընդհանուր ծավալի մոտ 60%-ը։ Համախառն արտադրանքի ծավալով մեքենաշինությունից հետո գրավել է 2-րդ տեղը (1990)։ [[Սպիտակի երկրաշարժ|1988-ի դեկտեմբերի երկրաշարժի]], ԽՍՀՄ փլուզման և տնտեսական շրջափակման հետևանքով ճյուղի ձեռնարկությունների գերակշռող մասը դադարեց գործելուց, անկում ապրեցին արտադրանքի թողարկման ծավալները։ 1994-ից սկսած ճյուղի 160 ձեռնարկություններից 85-ը սեփականաշնորհվել է։ 1999-ի հունվար-հունիսին թողարկվել է 1894, 3 միլիոն դրամի տեքստիլ և կարի արտադրանք։ 1999-ին գործել են Երևանի «Գարուն», «Տոսպ», «Էրեբունի», «Հայք», Գյումրու «Տավրոս», Վանաձորի «Բազում» ԲԲԸ-ները, Երևանի «Հայգորգ», «Մահուդ» ՓԲԸ-ները ևն։ [[Սնունդ|Սննդի]] արդյունաբերությունն անցյալում միավորել է 200-ից ավելի ձեռնարկություններ, 18 տարբեր ճյուղեր և տվել ՀՀ արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալի 18, 8%-ը։ Թողարկել է [[կոնյակ]], [[գինի]], սննդամթերք, [[ծխախոտ]], ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, [[հաց]], [[ձուկ]], պահածո ևն։ Շինարարության ոլորտը ներառում է արդյունաբերական շինարարությունը, գյուղական շինարարությունը և բնակարանային շինարարությունը։ === Տրանսպորտ և կապ === {{Հիմնական|Տրանսպորտը Հայաստանում}} Հայաստանում առկա են տրանսպորտի գրեթե բոլոր տարատեսակները, բացառությամբ ջրային տրանսպորտի։ Տարբեր տեսակների զարգացումը պայմանավորված է աշխարհագրական դիրքի և լեռնային մակերևույթի առանձնահատկություններով։ Մեր երկրում այժմ գործում են հետևյալ տրանպորտային միջոցները՝ երկաթուղային, ավտոմոբիլային, օդային, խողովակաշարային, էլեկտրահաղորդային տրանսպորտի ճյուղերը։ Վերջին քառորդ դարի ընթացքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակման բացասական հետևանքները գոնե մասամբ մեղմելու նպատակով վերակառուցվել ու կառուցվել են նոր ռազմավարական նշանակության՝ Հայաստանը Վրաստանի և Իրանի հետ կապող միջպետական ավտոմոբիլային մայրուղիներ։ ==== Երկաթուղային տրանսպորտ ==== '''[[Հայկական երկաթուղի]]ն''' իրականացնում է ուղևորների փոխադրում միջպետական ուղևորափոխադրական գնացքներով, ինչպես նաև կատարում է բեռնափոխադրումներ։ Հայկական երկաթուղին պատկանում է [[Հարավկովկասյան երկաթուղի|Հարավկովկասյան երկաթուղուն]], որն իր հերթին հանդիսանում է [[Ռուսական երկաթուղի|Ռուսական երկաթուղու]] դուստր կազմակերպությունը։ Շահագործման ենթակա երկաթուղիների երկարությունը կազմում է 725 կմ։ Տեղակայված են 73 կայարաններ, որոնցից 69՝ գործող և 4՝ չշահագործվող։ Երկաթուղային ողջ համակարգը էլեկտրիֆիկացված է։ Կայարաններ կան [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Վանաձոր]]ում։ Կա միջպետական 4 անցումներ՝ [[Այրում (կայարան)|Այրում]]-[[Սադախլո (կայարան)|Սադախլո]] ([[Վրաստան]]), [[Ախուրյան (կայարան)|Ախուրյան]]-[[Դոգուկապի (կայարան)|Դոգուկապի]] ([[Թուրքիա]]), [[Երասխ (կայարան)|Երասխ]]-[[Վելիդաղ (կայարան)|Վելիդաղ]] ([[Ադրբեջան]]) և [[Իջևան (կայարան)|Իջևան]]-[[Ջաֆարլի (կայարան)|Ջաֆարլի]] ([[Ադրբեջան]])։ Այժմ գործում է միայն Այրում-Սադախլո երկաթգիծը։ Ախուրյան-Դոգուկապի երկաթգիծը վերականգնվում է և հայ-թուրքական սահմանի բացումից հետո, որը [[1992]] թ փակվել է [[Թուրքիա]]յի նախաձեռնությամբ՝ կապված [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] հարցում [[Ադրբեջան]]ին սատարելու պատճառով, կրկին կշահագործվի։ Հայկական երկաթուղին ունի 3 լոկոմոտիվների և 2 վագոնների դեպո՝ * [[Սանահինի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրու լոկոմոտիվային դեպո]] * [[Երևանի լոկոմոտիվների դեպո]] * [[Գյումրիի վագոնների դեպո]] * [[Երևանի վագոնների դեպո]] ==== Ավիացիոն տրանսպորտ ==== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան]] Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է։ Այն գտնվում է Զվարթնոցից ոչ հեռու, Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Երևանից 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հանդիսանում է խոշոր օդակայան, և ազգային ավիափոխադրողն է երկրում [[Էյր Արմենիա]]ն։ Զվարթնոց օդակայանը բացվել է 1961-ին։ Այն ժամանակ ընդունում էր միայն ներքին՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ կատարվող չվերթներ։ 1985-ին [[Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն]]ը (ICAO) շնորհեց օդանավակայանին 2-րդ կարգ։ Նոր վերջնակայաններ (թերմինալներ) բացվել են 1998-ին՝ Բեռնային համալիրը, իսկ 2007-ին՝ Նոր միջազգային ուղևորափոխադրման վերջնակայանը։ 2002 թ. հուլիսին ՀՀ կառավարության և «Կորպորասիոն Ամերիկա» (Corporation America, «Քորփորեյշն Ըմերիքա») ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, ըստ որի Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը կոնցեսիոն կառավարման հանձնվեց «Արմենիա միջազգային օդանավակայաններ» ընկերությանը 30 տարի ժամկետով։ ===== Շիրակ օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Շիրակ (օդանավակայան)|«Շիրակ» օդանավակայան]] '''«Շիրակ» օդանավակայանը''' հանդիսանում է միջազգային օդանավակայան, որը սպասարկում է Հայաստանի խոշորությամբ երկրորդ Գյումրի քաղաքը և Շիրակի մարզը։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրի քաղաքից 5 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Կառուցվել է 1961 թվականին և խոշորությամբ երկրորդն է Հայաստանում Երևանի [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|«Զվարթնոց»]] միջազգային օդանավակայանից հետո<ref>[http://www.aviation.am/eng/gorc/aeroport.htm Armenian Civil Aviation Department — Gyumri Airport]{{ref-en}}</ref>։ ===== Էրեբունի օդանավակայան ===== :Հիմնական հոդվածը՝ [[Էրեբունի (օդանավակայան)|«Էրեբունի» օդանավակայան]] '''Էրեբունի օդանավակայան''', նախկինում քաղաքացիական, այժմ՝ ռազմական օդանավակայան [[Երևան]]ում։ Տեղակայված է Երևանի կենտրոնից 7, 3 կմ հեռավորության վրա։ Ներկա դրությամբ օգտագործվում է [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|Հայաստանի]] և Ռուսաստանի ռազմա-օդային ուժերի կողմից։ Նաև օգտագործվում է մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից, որոնք չարթերային ուղղաթիռային թռիչքներ են իրականացնում երկրի ներսում, ինչպես և դեպի [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]] և [[ԱՊՀ]]։ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերը Հայաստանում բաղկացած են 426-րդ ավիախմբի 18 «ՄիԳ-29» կործանիչներից և 700-րդ օդա-տրանսպորտային հսկիչ կենտրոնից, որը տեղակայված է Էրեբունի օդանավակայանում գտնվող 3624-րդ օդային բազայում<ref>[http://warfare.be/?catid=255&linkid=1600 МиГ-29/МиГ-35 Опорный самолёт-истребитель] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.kommersant.com/p766827/Russia, _military_bases/ Российские Военные Базы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''Коммерсант Власть''{{ref-ru}}</ref>։ ===== Այլ օդանավակայաններ ===== *[[Շինուհայր (օդանավակայան)|Գորիսի օդանավակայան]] *[[Ստեփանավան (օդանավակայան)|Ստեփանավանի օդանավակայան]] === Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս === Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների<ref>[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է երկրի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկան եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ {| class="wikitable" ! Տարի | [[1990]] | [[1995]] | [[2000]] | [[2005]] | [[2010]] | [[2015]] | [[2017]] |- ! Ցուցանիշ | 0.631 | 0.604 | 0.648 | 0.692 | 0.728 | 0.749 | 0.756 |} == Պետական կառուցվածք == Հայաստանը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է։ Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման սկզբունքի հիման վրա։ === Կառավարում === {{Ֆոտոշարք|2014 Erywań, Budynek Zgromadzenia Narodowego Republiki Armenii.jpg|Yerevan square by Rita W.jpg|լ1=230|լ2=190|լ3=180|տեքստ=1. Ազգային ժողովի շենքը 2. Կառավարության շենքը|align=right}} ==== Օրենսդիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Ազգային ժողով}} Հայաստանում բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային Ժողովն]] է։ Ազգային Ժողովը կազմված է հարյուր երեսուներկու պատգամավորից։ Ազգային Ժողովն ընտրվում է համապետական ընտրությունների միջոցով՝ հինգ տարի ժամկետով։ Հայաստանի յոթերորդ՝ արտահերթ գումարման Ազգային ժողովի ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին։ Հայաստանի յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովում ստեղծվեց պատգամավորական 3 խմբակցություն՝ [[Իմ քայլը դաշինք]] (88 պատգամավոր), [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] (26 պատգամավոր), [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] (18 պատգամավոր)։ Այս խմբակցություններից՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ը ստեղծվել է 2018 թ. օգոստոսին, [[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2004]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին, [[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]]ը՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 12]]-ին<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/parliament.php?id=parliament&lang=arm|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ [[2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ի խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցում էր 11 կուսակցություն, կուսակցական խմբակցություն և դաշինքներ, որոնք պայքարում էին Ազգային ժողովում համամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար։ Մեծամասնական ընտրակարգով բաշխվող 132 մանդատների համար պայքարում էր 1400–ից ավելի թեկնածու<ref name=":0" />։ Խորհրդարանական ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցեց 2,593,140 ընտրող կամ ընտրելու իրավունք ունեցողների 1,261,105-ը։ Համապետական խորհրդարանական ընտրություններին կարող էր մասնակցել 2, 594 միլիոն ընտրող<ref>{{Cite web|title = Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով|url = http://www.elections.am/proportional/|website = Elections.am|accessdate = 2016-01-31|archive-date = 2016-01-19|archive-url = https://web.archive.org/web/20160119121522/http://www.elections.am/proportional/|dead-url = yes}}</ref>։ {| class="wikitable" | colspan="6" | |- ! colspan="2" |Կուսակցություն !Ձայներ !% !Մանդատներ !+/– |- | |[[«Իմ քայլը» դաշինք]] |884,864 |70.42 |88 | +83 |- | |[[Բարգավաճ Հայաստան կուսակցություն]] |103,801 |8.26 |26 |–5 |- | |[[Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն]] |80,047 |6.37 |18 | +15 |- | colspan="6" | |- | |[[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն]] |59,083 |4.70 |0 |–58 |- | |[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]] |48,816 |3.88 |0 |–7 |- | |[[«Մենք» դաշինք]] ([[Ազատ դեմոկրատներ (Հայաստան)|ԱԴ]][[Հանրապետություն կուսակցություն|–Հ]]) |25,176 |2.00 |0 |–1 |- | |[[Սասնա Ծռեր համահայկական կուսակցություն|Սասնա Ծռեր]] |22,868 |1.82 |0 |Նոր |- | |[[Օրինաց երկիր կուսակցություն|Օրինաց Երկիր]] |12,393 |0.99 |0 |0 |- | |[[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Քաղաքացու որոշում]] |8,514 |0.68 |0 |Նոր |- | |«Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցություն |6,458 |0.51 |0 |Նոր |- | |«Ազգային առաջընթաց» կուսակցություն |4,121 |0.33 |0 |Նոր |- | colspan="2" |Անվավեր քվեաթերթիկներ |5,111 |– |– |– |- | colspan="2" |'''Ընդամենը''' |'''1,261,105''' |'''100''' |'''132''' |'''+27''' |- | colspan="2" |Գրանցված ընտրողներ/մասնակցություն |2,593,140 |48.63 |– |– |- | colspan="6" |Աղբյուր ՀԸՀ<br /> |} ==== Գործադիր իշխանություն ==== {{Հիմնական|Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի կառավարություն}} Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է։ Հանրապետության Նախագահը հետևում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը։ Նախագահը Հանրապետության անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն է։ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Հայաստանի քաղաքացիների կողմից՝ հինգ տարի ժամկետով։ Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է Հայաստանի կառավարությունը։ [[Կառավարություն]]ը կազմված է վարչապետից և նախարարներից։ Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման և պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա Նախագահը վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին։ Վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և ազատում է կառավարության անդամներին։ Այսօր Հայաստանում գործում են հետևյալ նախարարությունները<ref>«[http://gov.am/am/structure/ ՀՀ Կառավարության կառուցվածք]» վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ {{Սյուն}} # [[ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարություն|ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն]] # [[ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն]] # [[ՀՀ Առողջապահության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արդարադատության նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն]] # [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության շրջակա միջավայրի նախարարություն|ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն]] # [[ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն|ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]] # [[ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն]] # [[ՀՀ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն]] # [[ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն|ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն]] # [[ՀՀ Ֆինանսների նախարարություն]] {{Սյունակ ավարտ}} ;Կառավարությանն առընթեր մարմիններն են<ref>[http://gov.am/am/adjunct-bodies/ «ՀՀ Կառավարության առընթեր մարմիներ»] Վերցված 18 Սեպտեմբերի 2016</ref>՝ # [[Ազգային անվտանգության ծառայություն]] # [[Հայաստանի Հանրապետության պետական վերահսկողության ծառայություն|Պետական վերահսկողության ծառայություն]] # [[ՀՀ Կադաստրի կոմիտե|ՀՀ կադաստրի կոմիտե]] # [[ՀՀ ոստիկանություն|Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն]] # [[Միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե]] # [[Պետական գույքի կառավարման վարչություն]] # [[Պետական եկամուտների կոմիտե]] # [[Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն|Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտե]] ==== Դատական իշխանություն ==== Հայաստանում արդարադատությունն իրականացվում է միայն դատարանների միջոցով՝ Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան։ Հայաստանում գործում են [[Ընդհանուր իրավասության դատարան|ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի]], [[Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան|վերաքննիչ դատարանները]] և [[Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարան|վճռաբեկ դատարանը]], որը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, բարձրագույն իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև մասնագիտացված դատարադատական ատյանն է, և արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է։ Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution&lang=arm#6|title=National Assembly of Armenia {{!}} Official Web Site {{!}} parliament.am|website=www.parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ === Վարչատարածքային բաժանում և տեղական ինքնակառավարում === {{Հիմնական|Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում}} {{-}} Հայաստանն [[ունիտար պետություն]] է և բաժանվում է 10 մարզերի և մայրաքաղաքի, որոնք են՝ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! style="width:140px;" | Մարզ ! style="width:80px;" | Մարզկենտրոն ! style="width:80px;" | Տարածք ! style="width:80px;" | Բնակչություն |- | 1. [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]] | ք. [[Աշտարակ]] | style="text-align:right" |2 753 կմ² | style="text-align:right" |126 278 |- | 2. [[Արարատի մարզ|Արարատ]] | ք. [[Արտաշատ]] | style="text-align:right" |2 096 կմ² | style="text-align:right" |252 665 |- | 3. [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]] | ք. [[Արմավիր]] | style="text-align:right" |1 242 կմ² | style="text-align:right" |255 861 |- | 4. [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]] | ք. [[Գավառ]] | style="text-align:right" |5 348 կմ² | style="text-align:right" |215 371 |- | 5. [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]] | ք. [[Հրազդան]] | style="text-align:right" |2 089 կմ² | style="text-align:right" |241 337 |- | 6. [[Լոռու մարզ|Լոռի]] | ք. [[Վանաձոր]] | style="text-align:right" |3 789 կմ² | style="text-align:right" |253 351 |- | 7. [[Շիրակի մարզ|Շիրակ]] | ք. [[Գյումրի]] | style="text-align:right" |2 681 կմ² | style="text-align:right" |257 242 |- | 8. [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]] | ք. [[Կապան]] | style="text-align:right" |4 506 կմ² | style="text-align:right" |134 061 |- | 9. [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]] | ք. [[Իջևան]] | style="text-align:right" |2 704 կմ² | style="text-align:right" |121 963 |- | 10. [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]] | ք. [[Եղեգնաձոր]] | style="text-align:right" |2 308 կմ² | style="text-align:right" |53 230 |- | 11. [[Երևան]] | - | style="text-align:right" |227 կմ² | style="text-align:right" |1 091 235 |} Մարզերն իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական համայնքներից, որոնցում իրականացվում է տեղական ինքնակառավարում։ Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Հայաստանի կառավարությունը, որի տվյալ որոշումները վավերացնում է Հանրապետության Նախագահը։ Հայաստանի տարածքում գտնվում է 926 համայնք, որոնցից 48 քաղաքային համայնքներ, 866 գյուղական համայնքներ։ Համայնքները ղեկավարվում են համայնքի ղեկավարի և ավագանու կողմից, որոնք ընտրվում են 3 տարի ժամկետով։ Երևան քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների, որոնք ղեկավարվում են վարչական շրջանների ղեկավարների կողմից։ Վերջիններիս նշանակում է Երևանի քաղաքապետը։ Երևանի քաղաքապետին ընտրում է Երևան քաղաքի ավագանին<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=95037|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref>։ {| class="sortable wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;" ! !Վարչական շրջան !Տարածք, հա !Բնակչություն, հազար մարդ |- |1 |[[Աջափնյակ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/achapnyak/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2582 |109, 6 |- |2 |[[Ավան վարչական շրջան|Ավան]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/avan/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |812 |53, 1 |- |3 |[[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/arabkir/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1 324, 99 |117, 704 |- |4 |[[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/davtashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |651, 8 |42, 207 |- |5 |[[Էրեբունի (վարչական շրջան)|Էրեբունի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/erebuni/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4850 |126, 3 |- |6 |[[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/kentron/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1335 |126, 6 |- |7 |[[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/malatia-sebastia/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |2516 |142, 6 |- |8 |[[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nor-nork/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1449, 8 |129, 4 |- |9 |[[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք-Մարաշ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nork-marash/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |470 |11, 3 |- |10 |[[Նուբարաշեն վարչական շրջան|Նուբարաշեն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/nubarashen/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |1724 |9, 7 |- |11 |[[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/shengavit/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |4090 |137, 4 |- |12 |[[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]]<ref>{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/districts/qanaqer-zeytun/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Վարչական շրջաններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21}}</ref> |760, 01 |74, 4 |} Հայաստանում կա 949 գյուղ<ref>http://armstat.am/file/doc/99459668.pdf</ref>։ === Զինված ուժեր === {{Հիմնական|Հայաստանի զինված ուժեր}} [[Պատկեր:Coatofarms mil.gif|աջից|մինի|Հայաստանի զինված ուժերի զինանշանը]] [[1992]] թվականի [[հունվարի 28]]-ին ՀՀ Կառավարությունը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության մասին» որոշում՝ դրանով իսկ իրավականորեն ազդարարեց Հայոց Ազգային բանակի ստեղծումը։ Հայաստանի բանակի թվաքանակը կազմում է 44.800 զինվոր (ժամկետային զինծառայողներ), գումարած ևս 210.000 պահեստային զինվորներ<ref name=TheMilitaryBalanc>{{գիրք|հեղինակ = The International Institute of Strategic Studies (IISS) |մաս = |վերնագիր = Ռազմական հաշվեկշիռ |բնօրինակ = The Military Balanc |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = |հրատարակչություն = Routledge; Pap/Chrt edition (հունվար 24, 2014) |թվական = 2014 |հատոր = |էջեր = 170 |էջերի թիվ = 510 |սերիա = |isbn = 978-1857437225 |տպաքանակ = }} {{ref-en}}</ref>։ Բանակի բյուջեն կազմում է $447 միլիոն (2013 թվականին)<ref name=TheMilitaryBalanc/>։ Բանակը բաժանված է երեք հիմնական ճյուղի՝ [[ՀՀ ցամաքային զորքեր|ցամաքային զորքեր]], [[Հակաօդային պաշտպանություն|հակաօդային պաշտպանության զորքեր]] և [[Հայաստանի ռազմաօդային ուժեր|ռազմաօդային ուժեր]]։ [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի գերագույն գլխավոր հրամանատարը երկրի վարչապետն է։ === ներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի դրոշ}} [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|200px|մինի|Հայաստանի դրոշը]] [[Հայաստանի դրոշ]]ը կարմիր, կապույտ, նարնջագույն (վերևից ներքև)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1 Հայաստանի Սահմանադրության հոդված 13]</ref>, հավասարաչափ հորիզոնական շերտերով ուղղանկյուն պաստառ է՝ լայնքի և երկայնքի 1:2 հարաբերակցությամբ։ Այն չափերով և գույներով Հայաստանի առաջին Հանրապետության ([[1918]]–[[1920]] թթ) դրոշի կրկնությունն է։ Դրոշը հաստատել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը [[1990]] թվականի [[օգոստոսի 24]]-ին։ [[2006]] թվականի [[հունիսի 15]]-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշի մասին» նոր օրենքը։ {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի զինանշան}} [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|մինի|աջից|200px|Հայաստանի զինանշանը]] Հայաստանի պետական զինանշանի մասին օրենքն ընդունվել է Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի կողմից [[1992]] թ. [[ապրիլի 19]]-ին։ 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներից հետո՝ [[2006]] թ. [[հունիսի 15]]-ին [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] կողմից ընդունվել է «ՀՀ զինանշանի մասին» նոր օրենքը։ Հայաստանի զինանշանի հեղինակներն են նկարիչ [[Հակոբ Կոջոյան]]ը և ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը<ref>[https://www.gov.am/am/official/ Հայաստանի կառավարություն]</ref>։ {{Հիմնական հոդված|Մեր Հայրենիք}} [[Պատկեր:Mer Hayrenik instrumental.ogg|մինի|աջից|Հայաստանի օրհներգը]] [[Մեր հայրենիք|Հայաստանի ազգային օրհներգը]] ընդունվել է [[1991]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին և հիմնված է Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա՝ տեքստի որոշ փոփոխություններով (օրինակ՝ նախկին «Մեր Հայրենիք՝ թշվառ, անտեր» տողը արմատապես վերախմբագրվել է հետևյալ տեքստով «Մեր Հայրենիք՝ ազատ, անկախ»)։ Հիմնի տեքստը վերցվել է [[Միքայել Նալբանդյան]]ի կողմից գրված «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, երաժշտության հեղինակն է [[Բարսեղ Կանաչյան]]ը։ == Արտաքին քաղաքականություն == {{main|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ|Դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ Հայաստանում}} [[2011]] թվականի սեպտեմբերի տվյալներով Հայաստանի Հանրապետությունը դիվանագիտական հարաբերություններ ունի [[ՄԱԿ]]-ի անդամ 194 պետությունների հետ։ ՀՀ մայրաքաղաք [[Երևան]]ում հավատարմագրված են 33 օտարերկրյա դեսպանություններ։ Հայաստանը նախկին [[ԽՍՀՄ]] անդամ մի շարք պետությունների հետ անդամակցում է [[ՀԱՊԿ]]-ին, որը ստեղծվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի հիման վրա։ ՀՀ-ն անդամակացում է նաև [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդին]], [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցությանը]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ին և այլն։ [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ից Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությանը]]<ref>[http://kapital.kz/gosudarstvo/34090/armeniya-vstupila-v-evrazijskij-soyuz.html Армения вступила в Евразийский союз — Деловой портал Капитал. кз<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. === Ադրբեջան === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն#Ադրբեջան}} {{Տես նաև|Արցախյան ազատամարտ}} [[Պատկեր:Armenian diplomatic missions.PNG|մինի|աջից|450px|Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների քարտեզը]] Հայաստանը և [[Ադրբեջան]]ը վարում են բանակցություններ [[Արցախ]]ի կարգավիճակի հարցով՝ [[ԵԱՀԿ]] Մինսկի խմբի շրջանակներում։ [[Ադրբեջան]]ում հաճախ սիրում են կրկնել, որ եթե բանակցությունները արդյունք չունենան, իրենք պատրաստ են [[Արցախ]]ի տարածքը ետ վերադարձնել ռազմական ճանապարհով<ref>[http://www.km.ru/glavnoe/2006/03/03/kommentarii-dnya/esli-azerbaidzhan-primenit-silu-armeniya-otvetit-priznaniem-stat Новости на km.ru: Если Азербайджан применит силу, Армения ответит признанием статуса независимости Нагорного Карабаха]</ref>։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ին Հայաստանի, [[Ադրբեջան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի նախագահները ստորագրեցին [[Լեռնային Ղարաբաղի հռչակագիր]]ը։ Առաջնորդները համաձայնվեցին աշխատել կոնֆլիկտի լուծման վրա, միայն խաղաղ ճանապարհով։ [[Ադրբեջան]]ի արտաքին քաղաքականությունը ուղղված է Հայաստանի շրջափակմանը բոլոր առումներով։ [[2006]] թվականին [[արաբերեն|արաբալեզու]] [[Ալ Ջազիրա]] հեռուստաընկերությանը տված հարցազույցի ժամանակ [[Իլհամ Ալիև]]ը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը վարել և շարունակել է վարել քաղաքականություն, որի նպատակը Հայաստանին էներգետիկ և տրանսպորտային փակուղի մտցնելն է, քանի դեռ [[Ադրբեջան]]ը ետ չի վերադարձրել [[Արցախ]]ի տարածքները<ref>[http://www.regnum.ru/news/723494.html Ильхам Алиев: Азербайджан загнал Армению в тупик.]</ref>։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը այժմ փակ է, ինչպես նաև երկրների միջև հաստատված չեն դիվանագիտական հարաբերություններ։ === ԱՄՆ === [[Պատկեր:Embassy of Armenia-Washington.JPG|աջից|180px|մինի|ՀՀ դեսպանատունը [[Վաշինգտոն (Կոլումբիա)|Վաշինգտոնում]]]] {{main|Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականություն#ԱՄՆ|Հայ-ամերիկյան հարաբերություններ}} {{Տես նաև|ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի}} [[ԱՄՆ]]-ն ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին և բացել իր դեսպանատունը [[Երևան]]ում [[1992]] թվականի փետրվարին։ Մինչ [[ԽՍՀՄ]] կազմից ՀՀ դուրս գալը, [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի շահերը ներկայացնում էր [[ԱՄՆ-ի հայկական լոբբի]]ն։ [[2005]] թվականին ամերիկյան կառավարությունը հատկացրել է Հայաստանին 7 միլիոն դրամ՝ բարելավելու [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի կապի համակարգը։ Հայաստանում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է [[Ռիչարդ Միլս]]ը<ref>[https://www.state.gov/u-s-relations-with-armenia/ U.S. Relations With Armenia, Ամերիկայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք]</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ում Հայաստանի դեսպանատունը բացվել է [[1992]] թվականի մարտին։ 2005 թվականից մինչև 2014 թվականը ԱՄՆ-ում Հայաստանի դեսպանն է եղել [[Թաթուլ Մարգարյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1199 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Թ. ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-158-Ա:]</ref>, 2014-2016 թթ.՝ ՀՀ նախկին վարչապետ [[Տիգրան Սարգսյան]]ը<ref>[https://president.am/hy/decrees/item/1200 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2014 թ. Հունիսի 26, Երևան, ՆՀ-159-Ա:]</ref><ref>[https://president.am/hy/decrees/item/2399 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ Տ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԵՎ ԼԻԱԶՈՐ ԴԵՍՊԱՆԻ ՊԱՇՏՈՆԻՑ ԱԶԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ։ 2016 թ. Հունվարի 12, Երևան, ՆՀ- 5 -Ա:]</ref>, իսկ ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսյանի հունվարի 12-ի հրամանագրով՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կուբայի Հանրապետությունում, Կոստա Ռիկայի Հանրապետությունում, Գվատեմալայի Հանրապետությունում և Պանամայի Հանրապետությունում ՀՀ նախկին դեսպան [[Գրիգոր Հովհաննիսյան]]ը (նստավայրը՝ Վաշինգտոն)<ref>[https://armenpress.am/arm/news/831748 «Արմենպրես», 12 հունվարի, 2016 թ., Երևան]</ref>։ 1995 թվականին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Լոս Անջելես]] քաղաքում հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր [[հյուպատոսություն]]ը։ 2013 թվականի օգոստոսից Լոս Անջելես քաղաքի Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսն էր Սերգեյ Սարկիսովը<ref name="ԱՄՆ">{{Cite web |url=http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us/ |title=ՀՀ ԱԳՆ, Երկկողմ հարաբերություններ. ԱՄՆ-Հայաստան |accessdate=2016-09-10 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725233056/http://www.mfa.am/hy/country-by-country/us |dead-url=yes }}</ref>։ [[ԱՄՆ]] 44 նահանգներ ճանաչել են [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ === Ռուսաստան === {{main|Հայ-ռուսական հարաբերություններ}} Հայաստանի տարածքում է տեղակայված [[ռուսական 102-րդ ռազմաբազա]]ն, որը գտնվում է [[Գյումրի]]ում։ Այն իրականացնում է մարտական հերթապահություն՝ ԱՊՀ հակաօդային միացյալ պաշտպանության շրջանակներում։ [[Ռուսաստան]]ի հետ առևտրաշրջանառությունը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է հանրապետության արտաքին առևտրի 20,8 %-ը<ref name=autogenerated1>Бабаян Д.К. Регион Большого Кавказа в геоэкономической стратегии Китая // Россия и новые государства Евразии. - 2011. - № 3 (12). - С. 56</ref>։ Ռուսաստանը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը։ Ռուսական ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 240 մլն դոլար։ Հայկական մի շարք խոշոր ձեռնարկություններ պատկանում են ռուսական ընկերություններին։ Օրինակ, մինչ [[2006]] թվականի [[Գազպրոմ]]ին է պատկանել «Հայռուսգազարտի» միայն 45%-ը, իսկ ներկայումս «Հայռուսգազարտը» վերանվանվել է [[Գազպրոմ Արմենիա]]յի, և բաժնետոմսերի 100%-ը պատկանում է [[Գազպրոմ]] ընկերությանը<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=664470 Армения переходит на «Газпром»]</ref>։ Ռուսաստանին է պատկանում [[Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայան]]ը, որը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ոչ միայն Հայաստանին, այլև [[Իրան]]ին և [[Վրաստան]]ին։ Էլեկտրակայանը, մի քանի այլ ձեռնարկությունների հետ մեկտեղ փոխանցվել է ռուսական կողմին [[2002]] թվականին՝ Հայաստանի արտաքին պարտքի մարման պայմանով<ref>[http://raztes.am/arm/about/ ՀրազՋԷԿ ֊ Ընկերության մասին]</ref>։ === Հունաստան === {{Հիմնական|Հայ-հունական հարաբերություններ}} [[Հունաստան]]ը առաջին երկրներից մեկն է, որը ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը [[1991]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ին։ Հունաստանը պաշտոնապես ճանաչել է նաև [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Հունաստան]]ը համարվում է Հայաստանի երկրորդ ռազմական դաշնակիցը և Հայաստանի մոտակա դաշնակիցը [[ՆԱՏՕ]]-ում։ === Վրաստան === {{Հիմնական|Հայ-վրացական հարաբերություններ}} Հայաստանի պետական սահմանը [[Թուրքիա]]յի և [[Ադրբեջան]]ի հետ փակ լինելու պատճառով՝ [[Վրաստան]]ը ունի կարևորագույն դեր Հայաստանից և դեպի Հայաստան ապրանքների արտահանման և ներկրման համար։ Հայաստանը չունի բաց ելք դեպի ծով, այդ իսկ պատճառով օգտվում է վրացական նավահանգիստներից։ [[Վրաստան]]ի հետ Հայաստանը ունի [[երկաթուղի|երկաթուղային գիծ]]։ Հայաստանը էլեկտրաէներգիա է արտահանում [[Վրաստան]]։ [[2009]] թվականին վրացական ապրանքների արտահանման ծավալներով Հայաստանը զբաղեցրել է չորրորդ հորիզոնականը։ === Իրան === {{main|Հայ-իրանական հարաբերություններ}} [[Իրան]]ի և Հայաստանի սահմանը տարանցիկ գոտի է համարվում [[Արաբական աշխարհ]]ից դեպի [[Եվրոպա]] մեկնող բեռնատարների համար։ Կարչևան ավտոճանապարհը սկսել է գործել 1990-ական թվականների սկզբից<ref>[http://archive.travel.ru/iran/formalities/travel/ КПП на границах Ирана]</ref>։ Երկու երկրների միջև ակտիվ բանակցություններ են ընթանում երկաթգծի կառուցման վերաբերյալ։ [[2004]] թվականի մայիսին երկու երկրների միջև կնքվել է [[Իրան-Հայաստան գազատար]]ի հիմնական պայմանագիրը։ Գազատարի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[մարտի 19]]-ին՝ ՀՀ նախկին նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի և [[Իրան]]ի նախկին նախագահ [[Մահմուդ Ահմադինեժադ]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.newsru.com/finance/19mar2007/gazoprovod.html Открытие газопровода]</ref>։ === Թուրքիա === {{main|Հայ-թուրքական հարաբերություններ}} [[Թուրքիա]]ն պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանը [[1991]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին, սակայն մինչ օրս վերջինիս հետ չի հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ։ Հայաստանը Թուրքիայի Հանրապետությունից պահանջում է ճանաչել [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը։ [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ի ժամանակ [[Թուրքիա]]ն հայտարարեց հայ- թուրքական սահմանի փակման վերաբերյալТ<ref>Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. p. 768: ''«Independent Armenia faced difficulties. Azerbaijan and Turkey imposed a blockade on Armenia, isolating the nation.»''</ref>, ինչը պաշտոնապես բացատրվում է [[Ղարաբաղյան պատերազմ]]ում [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի մասնակցությամբ։ Երկու երկրները ունեն ակտիվ առևտրաշրջանառությունը, ինչը սակայն ունի ոչ պաշտոնական բնույթ։ [[2008]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-ին [[Թուրքիա]]յի նախագահ [[Աբդուլա Գյուլ]]ը պաշտոնական այցով ժամանեց Հայաստան<ref>[http://e-vox.ru/Analitik/c54069/ Domain e-vox.ru maybe for sale<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2009]] թվականի [[հոկտեմբերի 10]]-ին ՀՀ արտգործնախարար [[Էդվարդ Նալբանդյան]]ը և [[Թուրքիա]]յի արտգործնախարար [[Ահմեդ Դավութօղլու]]ն [[Ցյուրիխ]]ում ստորագրեցին «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» հռչակագրերը<ref>[http://newsru.com/world/11oct2009/tuyr.html Турция и Армения положили конец вековой вражде] NEWSru 11 октября 2009.</ref><ref name="Protoc">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8299712.stm|title=Armenia and Turkey normalise ties |date=10 октября 2009|publisher=Би-Би-Си|accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ Փաստաթղթերը ենթադրում էին «անկախ պատմաբանների» խորհուրդ, որը զբաղվելու էր [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] հարցով<ref name="Protoc"/>։ [[Հոկտեմբերի 11]]-ին Ադրբեջանի ԱԳՆ քննադատեց թուրքական կողմի գործողությունները<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8301314.stm |title=Azerbaijan condemns Turkish pact |date=11 октября 2009|publisher=Би-Би-Си |accessdate=11 октября 2009|lang=en}}</ref>։ === Պակիստան === {{հիմնական հոդված|Հայ-պակիստանյան հարաբերություններ}} [[Պակիստան]]ը [[ՄԱԿ]]-ի անդամ միակ երկիրն է, որը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը։ Պակիստանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաները դա բացատրում են [[Արցախյան ազատամարտ]]ում [[Ադրբեջան]]ի շահերը պաշտպանելով։ == Ժողովրդագրություն == {{Wikidata/Population}} === Էթնիկ կազմ === {{Տես|Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ}} Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն։ [[2011]] թվականի մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի մշտական բնակչությունը կազմել է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են<ref>[http://armstat.am/file/doc/99478353.pdf ԱՎԾ, Մարդահամարի տվյալներ, ըստ ազգության, սեռի և տարիքի]</ref>։ Ազգային փոքրամասնությունների թիվը կազմում է մոտ 60 հազար, որոնցից առավել մեծաքանակ են՝ եզդիները (35,3 հազար) և ռուսները (11,9 հազար)։ === Կրոնական կազմ === {{Հիմնական հոդված|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} Բնակչության մոտ 94%-ը տոկոսը իրեն [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդ է համարում։ Կրոնական փոքրամասնությունների թվում են. [[Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի|կաթոլիկներ]], [[մոլոկաններ]], [[Ռուս ուղղափառ եկեղեցի|ռուս ուղղափառներ]], [[Հայ Ավետարանական Եկեղեցի|ավետարանականներ]], բապտիստներ, հոգեգալստականներ, խարիզմատական քրիստոնյաներ, [[Եհովայի վկաներ]], [[մորմոններ]], [[եզդիներ]], [[Հուդայականություն|հուդայականներ]], [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլմաններ]] (հիմնականում՝ քրդեր) և [[Շիա]] մուսուլմաններ։ Ընդհանուր առմամբ Հայաստանում գրանցված է 66 կրոնական համայնք<ref>Հայաստանի կառավարություն, ''[http://www.gov.am/u_files/file/kron/Tsutsak2-%20herakhos-new.pdf Ցանկ Հայաստանում գրանցված կրոնական կազմակերպությունների]''։</ref>։ [[Պատկեր:Ejmiadzin Cathedral2.jpg|200px|մինի|Էջմիածնի Մայր տաճարը]] Այսօր Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է, սակայն սահմանադրությունը ճանաչում է [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]]՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում՝ միևնույն ժամանակ երաշխավորելով կրոնական փոքրամասնությունների ազատությունը։ [[Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի]]ն հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է։ Կենտրոնը [[Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ն է։ Եկեղեցու գլուխ կանգնած է [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ «Առաքելական» է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են [[Հիսուս Քրիստոս]]ի առաքյալներ [[Սուրբ Թադեոս]]ը և [[Սուրբ Բարդուղիմեոս]]ը, ովքեր Հայաստանում առաջինն են քարոզել [[Քրիստոնեություն]]ը և այստեղ էլ նահատակվել (մ. թ. I դար)։ Այդ ժամանակ էլ Քրիստոնեությունը [[Ասորիք]]ից ու [[Կապադովկիա]]յից մուտք է գործել Հայաստան և սկզբում տարածվել [[Մեծ Հայք]]ի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում։ 301-ին, Հայոց [[Տրդատ Գ]] թագավորի օրոք, Հայոց առաջին հայրապետ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ի ջանքերով Քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցի են կազմում՝ Կաթողիկոսություն ամենայն հայոց, [[Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո]], [[Երուսաղեմի հայոց պատրիարքություն]], [[Պատրիարքություն հայոց Թուրքիո]]։ Հայաստանի և [[Արցախ]]ի տարածքում գործում են հետևյալ թեմերը․ Այրարատյան հայրապետական, Շիրակի, [[Գուգարաց թեմ|Գուգարաց]], Սյունյաց, Արմավիրի, Արագածոտնի, Գեղարքունյաց, Կոտայքի, Արցախի։ Հայաստանի տարածքից դուրս գործում են Վրաստանի, Ռուսաստանի, Նոր Նախիջևանի, Ուկրաինայի, Ատրպատականի (Թավրիզ), Սպահանի (Նոր Ջուղա), Թեհրանի (Թեհրան), Եգիպտոսի թեմերը, Փարիզի (հայրապետական պատվիրակ), Մարսելի շրջան, Լիոնի շրջան, Անգլիա-Լոնդոն (հայրապետական պատվիրակ), Ռումինիայի, Բուլղարիայի թեմերը, Իտալիայի հոգևոր հովվությունը, Հունաստանի թեմը, Կենտրոնական Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ (Ավստրիա և Շվեդիա), Շվեդիայի հոգևոր հովվությունը, Գերմանիայի, Շվեյցարիայի, ԱՄՆ-ի Արևելյան (Նյու Յորք), ԱՄՆ-ի Արևմտյան (Լոս Անջելես), Կանադայի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Ուրուգվայի թեմերը, Իրաքի թեմը, Հնդկաստանի և Ծայրագույն Արևելքի հայրապետական պատվիրակ, Կալկաթայի հոգևոր հովիվ, Սուդանի հոգևոր հովվությունը, Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի թեմը։ Հայ եկեղեցին ունի իր ներկայացուցիչները Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարքության, Քենթրբերիի և Համայն Անգլիո արքեպիսկոպոսության մոտ։ Կա հինգ վանահայրություն՝ Սուրբ Հռիփսիմեի, Սուրբ Գայանեի, Սուրբ Շողակաթի, Սուրբ Գեղարդի, Խոր վիրապի։ {| class="wide sortable" |+Հայաստանի կրոնական կազմն ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների<ref name="Перепись2011">[http://armstat.am/file/doc/99484908.pdf Окончательные итоги Национальной переписи населения Республики Армения 2011 года. Таблица 5.4 Население (городскoe, сельскoe) по национальности, полу и вероисповеданию]</ref> |- ! <small>Ազգություն</small> !! <small>{{comment|ԸԲ|Ընդհանուր բնակչություն}}</small> !! <small>{{comment|ԴՈւ|Դավանանք ունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀԱԵ|Հայ առաքելական}}</small> !! <small>{{comment|Ա|Ավետարանական}}</small> !!<small>{{comment|Ե|Եզդիականություն}}</small>!! <small>{{comment|Կ|Կաթոլիկ}}</small> !! <small>{{comment|ԵՎ|Եհովայի վկաներ}}</small> !! <small>{{comment|Ու|Ուղղափառներ}}</small> !! <small>{{comment|Հ|Հեթանոսներ}}</small> !! <small>{{comment|Մ|Մոլոկաններ}}</small> !! <small>{{comment|այլք|այդ թվում՝ մուսուլմաններ, հուդդայականներ}}</small> !! <small>{{comment|ԴՉ|Դավանանք չունեցող}}</small> !! <small>{{comment|ՀՊ|Հրաժարվել են պատասխանել}}</small> !! <small>Կրոն չեն նշել</small> |- | '''Հայաստան (ընդհանուր)''' || '''3&nbsp;018&nbsp;854''' || '''2&nbsp;897&nbsp;267''' || '''2&nbsp;796&nbsp;519''' || '''29&nbsp;280''' || '''25&nbsp;204''' || '''13&nbsp;843''' || '''8&nbsp;695''' || '''7&nbsp;532''' || '''5&nbsp;434''' || '''2&nbsp;872''' || '''7&nbsp;888''' || '''34&nbsp;373''' || '''10&nbsp;941''' || '''76&nbsp;273''' |- | [[Հայեր]] || 2&nbsp;961&nbsp;801 || 2&nbsp;843&nbsp;545 || 2&nbsp;784&nbsp;553 || 28&nbsp;454 || 0 || 13&nbsp;247 || 8&nbsp;581 || 3&nbsp;413 || 734 || 0 || 4&nbsp;563 || 33&nbsp;254 || 10&nbsp;086 || 74&nbsp;916 |- | [[Եզդիներ]] || 35&nbsp;308 || 33&nbsp;772 || 3&nbsp;597 || 532 || 24&nbsp;518 || 0 || 40 || 0 || 3&nbsp;624 || 0 || 1&nbsp;461 || 413 || 547 || 576 |- | [[Ռուսներ]] || 11&nbsp;911 || 11&nbsp;078 || 4&nbsp;899 || 150 || 0 || 336 || 37 || 2 798 || 0 || 2&nbsp;755 || 103 || 325 || 132 || 376 |- | [[Ասորիներ]] || 2&nbsp;769 || 2&nbsp;556 || 935 || 47 || 0 || 11 || 14 || 601 || 2 || 0 || 946 || 162 || 20 || 31 |- | [[Քրդեր]] || 2&nbsp;162 || 2&nbsp;098 || 180 || 42 || 682 || 0 || 2 || 0 || 1 068 || 0 || 124 || 29 || 18 || 17 |- | [[Ուկրաինացիներ]] || 1&nbsp;176 || 1&nbsp;121 || 674 || 10 || 0 || 44 || 8 || 360 || 0 || 19 || 6 || 34 || 8 || 13 |- | [[Հույներ]] || 900 || 838 || 692 || 6 || 0 || 24 || 2 || 109 || 0 || 0 || 5 || 41 || 9 || 12 |- | [[Վրացիներ]] || 617 || 401 || 253 || 10 || 0 || 23 || 4 || 93 || 0 || 0 || 18 || 17 || 16 || 183 |- | [[Պարսիկներ]] || 476 || 401 || 27 || 0 || 3 || 12 || 0 || 1 || 0 || 0 || 358 || 17 || 36 || 22 |- | այլ || 1&nbsp;634 || 1&nbsp;393 || 661 || 29 || 1 || 143 || 6 || 150 || 6 || 98 || 299 || 64 || 51 || 126 |- | {{Comment|Չեն պատասխանել|հրաժարվել են ազգության մասին հարցին պատասխանել}} || 100 || 64 || 48 || 0 || 0 || 3 || 1 || 7 || 0 || 0 || 5 || 17 || 18 || 1 |} === Քաղաքներ === {{Հիմնական հոդված|Հայաստանի քաղաքները}} {{Հայաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} Իրենց աշխարհագրական նշանակությամբ, այսինքն՝ աշխատանքի [[աշխարհ]]ագրական բաժանմանն իրենց մասնակցության աստիճանով, Հայաստանի քաղաքները բաժանվում են երեք [[խումբ|խմբի]]. # Համապետական կենտրոն։ Դա Հայաստանի տարաբնակեցման մասնական համապետական համակարգի կենտրոնն է՝ [[Երևան]] մայրաքաղաքը։ Երևանում կենտրոնացած են Հայաստանի իշխանության բարձրագույն մարմինները, այստեղ հանգուցվում են ներհայաստանյան և միջազգային տրանսպորտային ուղիները։ # [[Մարզ]]ային (տարածաշրջանային) կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը կենտրոն է երկրի ա մասի՝ համեմատաբար ընդարձակ տարածաշրջանի համար։ Լրիվ ձևավորված կամ ձևավորվող այդպիսի կենտրոններ են մարզերի վարչական կենտրոնները։ Դրանց շարքում առավել հասուն և բարձր կարգի կենտրոններ են [[Գյումրի]]ն, [[Վանաձոր]]ը, [[Կապան]]ը, [[Գավառ]]ը և [[Իջևան]]ը։ # Տեղական նշանակության կենտրոններ։ Այդպիսիք են Հայաստանի մնացած քաղաքները, այդ թվում նախկին վարչական շրջանների կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության ոլորտում են գտնվում շրջակա [[գյուղ]]ական բնակավայրերը։ Եթե [[Երևան]]ն իրեն է ձգում երկրի տարածքն ամբողջությամբ, ապա տարածաշրջանային (մարզային) կենտրոնը՝ այդ տարածքի միայն մի մասը։ == Կրթություն և գիտություն == [[Երևան]]ում գտնվում է [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]ն։ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Թուրքմենստան]]ի, [[Հունգարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի գիտությունների ակադեմիաների և [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] հետ։ === Լեզու === {{հիմնական|Հայաստանի լեզուներ}} Հայաստանի պետական լեզուն հայերենն է, որի գրերը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը։ === Գրականություն === {{Հիմնական|Հայ գրականություն}} [[Պատկեր:Movses khorenatsi illustration.jpeg|մինի|200px|Մովսես Խորենացի]] Մեզ հասած հայերեն լեզվով ամենահին գրական ստեղծագործությունները պատկանում են [[V դար|V]]-[[VI դար]]երին։ Նախ և առաջ դրանք [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] ([[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց»]]), [[Կորյուն]]ի («[[Վարք Մաշտոցի]]») պատմական ստեղծագործություններն են։ Վաղ միջնադարում ([[XI դար]]) է ստեղծագործել [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի]]ն՝ «Թղթեր» աշխատության հեղինակը։ Նա հայերեն է թարգմանել նաև [[Էվկլիդես]]ի «Սկզբունքներ» աշխատությունը։ Պատմական հայտնի աշխատություններ են գրել նաև [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի]]ն («Հայոց պատմություն» և «Շարից հայրապետացն Հայոց», [[IX դար]]ի վերջ և [[X դար]]ի սկիզբ), [[Թովմա Արծրունի]]ն (960–1030), [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը (XIII դար) և այլք։ «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսը ստեղծվել է [[VII դար|VII]]-[[X դար]]երի ընթացքում։ Հայկական պոեզիայի ավելի հին քնարական, բարոյախրատական և փիլիսոփայական արտացոլումը կարելի է գտնել [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] (951–1003), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալու]] (1112–1173), [[Հովհաննես Թլկուրանցի|Հովհաննես Թլկուրանցու]] (XIV–XV դարեր), [[Ֆրիկ]]ի (XIII–XIV դարեր) և այլոց ստեղծագործություններում։ [[XII դար|XII]]-[[XIII դար]]երում են ստեղծագործել առակագիրներ [[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Վարդան Այգեկցի]]ն։ [[XIX դար]]ում հայ գրականությունն ու արվեստը զարգանում էին ռուսական և արևմտաեվրոպական մշակույթի ազդեցության ներքո։ Հայ երգահաններ [[Կոմիտաս]]ը և [[Գրիգոր Սյունի]]ն հավաքում էին ժողովրդական երգեր և օգտագործում համերգային ելույթների ժամանակ։ Հայտնի երգահաններից են նաև [[Տիգրան Չուխաջյան]]ը (1837-1898 թթ, հայ առաջին օպերաների, օպերետաների, սիմֆոնիկ և կամերային ստեղծագործությունների հեղինակ), [[Ալեքսանդր Սպենդիարյան]]ը (1871-1928) և [[Արմեն Տիգրանյան (երգահան)|Արմեն Տիգրանյանը]] (1879–1950)։{{Հիմնական|Հայկական մշակույթ}} [[Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ|Հայ ժողովրդի կազմավորմանը]] համընթաց ձևավորվում է նաև հայկական մշակույթը, որի հիմքում ընկան հայկական ցեղերի և ցեղախմբերի լոկալ մշակույթները, որոնք դարերի ընթացքում նկատելի ընդհանրություններ ձեռք բերեցին և միավորվելով ստացան համահայկական մշակույթի բնույթ։ Առանձին տեղ է գրավում [[Ուրարտական մշակույթ|ուրարտական մշակութային ժառանգությունը]] հայկական մշակույթի մեջ։ Կատարված հնագիտական պեղումները վկայում են, որ ուրարտական մշակույթի շատ տարրեր կազմել են ձևավորվող համահայկական մշակույթի բաղկացուցիչ մասը<ref name="մշակույթ">{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր=Երկու հիմնական ուղղությունների ձևավորումը հին հայկական մշակույթի մեջ |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/3140/1/1979-2%2845%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1979 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ= 45-53|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միաժամանակ հայ ժողովուրդը, ապրելով [[Ասիա]]յի ու [[Եվրոպա]]յի սահմանագլխին, շուտով ներգրավվում է հունահելլենիստական հին կամ անտիկ աշխարհի ոլորտը։ Այսպիսով, ավելի քան երկու հազար տարի առաջ հայկական մշակույթի մեջ ձևավորվում է հելլենիստական ուղղությունը, որով հայկական մշակույթը կապվում է արևմտյան մշակույթի հետ<ref>{{հոդված |հեղինակ=Բ․ Ն․ Առաքելյան |վերնագիր= Հելլենիստական ուղղության ձևավորումը հին հայկական մշակույթում|բնօրինակ= |հղում= http://hpj.asj-oa.am/5347/1/1995-2%28177%29.pdf|հրատարակության հեղինակ= |հրատարակություն=Պատմա-բանասիրական հանդես |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական=1995 |թողարկում= |հատոր= |համար=№ 2 |էջերի թիվ=177-182 |isbn= |issn= 0135-0536|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Միջին դարերում հայկական մշակույթը տևական և սերտ կապերի մեջ է եղել ինչպես բյուզանդական, այնպես էլ արաբական քաղաքակրթությունների հետ<ref name="մշակույթ" />։ Նոր ժամանակներում հայ ժողովուրդը, արևելյան ժողովուրդների թվում առաջիններից մեկն էր, որը լայնորեն հաղորդակից դարձավ եվրոպական նոր քաղաքակրթությանը՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ ունեցած կապերին հաղորդակից լինելու շնորհիվ<ref name="մշակույթ" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական|Հայկական ճարտարապետություն}} Հայկական ճարտարապետության մեջ մեծ դեր է խաղում [[տուֆ]]ը, որը ամենատարածված շինանյութն է Հայաստանում, որտեղ և գտնվում է աշխարհում տուֆի երկու ամենախոշոր հանքավայրերից մեկը (մյուսը գտնվում է [[Իտալիա]]յում)։ Տուֆը շինարարության մեջ օգտագործվում է վաղնջական ժամանակներից<ref>[http://www.armportal.ru/armenia/1925-tuf-iz-kotorogo-postroena-armeniya.html «Տուֆը, որով կառուցված է ողջ Հայաստանը» Հայկական ինտերնետ պորտալ]</ref>։ ==== Նախնադար ==== [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում ճարտարապետության զարգացման համար կարևոր է նորքարեդարի ժամանակաշրջանը, երբ հայտնագործվել են կավաշաղախի կապակցող հատկությունները, ստեղծվել է առաջին արհեստական շինանյութը՝ հում աղյուսը, կառուցվել են առաջին վերգետնյա բնակարանները։ [[Քարայր]]ը՝ որպես հիմնական կացարան, տեղը զիջել է բնակարանին<ref>{{cite web | lang=անգլերեն | url=http://ancientneareast.tripod.com/Cayonu_Tepesi.html | title=Pre-Pottery Neolithic Cayonu Tepesi}}</ref>։ Մ. թ. ա. III հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է շենգավիթյան մշակույթը, կառուցվել են մեկ կամ մի քանի շարք պարիսպներով ամրոց-բնակատեղիներ՝ բերդշեներ, կիկլոպյան կառույցներ, մետաղագործ, կենտրոններ (Մեծամոր)<ref>{{հոդված |հեղինակ=Արտակ Գնունի |վերնագիր=Շենգավթյան մշակույթի բնակավայրերում տեղադրված սրբավայրերը և պաշտամունքային կառույցները |բնօրինակ= |հղում=http://hpj.asj-oa.am/1461/1/2006-1%28236%29.pdf |հրատարակության հեղինակ=Պատմա-բանասիրական հանդես |հրատարակություն= |տիպ=հանդես |վայր=Երևան |հրատարակչություն= |թվական= 2006|թողարկում= |հատոր= |համար=№ 1 |էջերի թիվ=236-253 |isbn= |issn=0135-0536 |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |լեզու=հայերեն |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>։ Բրոնզի դարում բարձր զարգացման են հասել մեգալիթյան կառույցները, մասնավորապես՝ միայն Հայկական լեռնաշխարհում հանդիպող ջրի պաշտամունքին նվիրված մենհիր [[վիշապաքար]]երը։ Մեգալիթյան կառույցների եզակի համալիր է [[Քարահունջ|Զորաց քարերը]]՝ [[Սիսիան]]ի մերձակայքում։ Առաջացել են հայկական ժողովրդական բնակարանի՝ գլխատան ծածկի նախատիպերը, բազմասյուն կառուցվածքներ, երկհարկանի տներ։ Երևան են եկել մոնումենտալ ճարտարապետության ([[Մոխրաբլուր]]) և ամրաշինական (Յանիքթեփե, Շրեշ բլուր) կառույցներ։ Լեռնային գոտում տարածվել են անմշակ քարերից և ժայռաբեկորներից «կիկլոպյան» տեխնիկայով կառուցված շինությունները (Գառնի, Ձյանբերդ և այլն)։ ==== Հին շրջան ==== Նախորդ դարաշրջանի ամրոց-բնակատեղիների փոխարեն կառուցվել են ավելի հուսալի ամրոցներ և քաղաքներ, նաև ջրանցքներ, որոնցից հայտնի է հատկապես [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի]] (Շամիրամի) ջրանցքը։ Ամրոցներով շրջափակվել են [[Տուշպա]], [[Մենուախինիլի]], [[Սարդուրիխուրդա]] և այլ քաղաքներ։ Բնակելի թաղամասերը, որպես կանոն, կառուցվել են բարձունքների ստորոտներում, պարսպապատ միջնաբերդը՝ գագաթներին։ Մեկից ավելի բարձունքների դեպքում հաճախ ստեղծվել է բազմամիջուկ քաղաքաշինական համակարգ՝ մի քանի միջնաբերդերով (Արգիշտիխինիլի, Անզաֆ, Հայկաբերդ, Տուշպա-Ռուսախինիլի)։ Հատակաձևերը եղել են ազատ, կանոնավոր ցանցի, խառը, նաև դարավանդաձև համակարգային սկզբունքներով։ Քաղաքաշինությանը բնորոշ էր սոցիալական տարբեր խավերին պատկանող թաղամասերի առանձնացումը։ Միջնաբերդերը բաղկացած էին պալատական, պաշտամունքային, տնտեսական, զորանոցային բաժանմունքներից, 2-3 շարք պարիսպներից՝ կրկնվող աշտարակներով և որմնահեցերով։ Հաճախ պարսպի՝ բնականից չպաշտպանված մասերում ստեղծվել են արգելակներ՝ խրամներ։ [[Թեյշեբաինի]]ի միջնաբերդն զբաղեցնում էր երկհարկանի պալատը, որի ստորին հարկում տնտեսական և արտադրական բաժիններն էին, իսկ վերին հարկում՝ բնակելի, հանդիսությունների և պաշտոնական արարողությունների սենյակները։ Հայտնի են տաճարի 3 հորինվածքային տիպեր՝ քառակուսի եզրագծով, անկյունային աշտարակներով (Թոփրակկալե, Ազնավուրթեփե, Կայալիդերե, Չաուշթեփե, Ալթընթեփե), պարզ ուղղանկյուն հատակաձևով, երկայնական առանցքով տեղադրված մուտքով (Էրեբունի, Մուսասիր) և ուղղանկյուն, լայնական ձգված հատակաձևով (Խալդի աստծու տաճարը)։ Ներսը սվաղվել է, հարդարվել որմնանկարներով, սալապատվել մարմարով և ընդելուզվել գունավոր քարերով։ Կոթողներն ունեցել են պաշտամունքային նշանակություն, կանգնեցվել են զոհարանների մոտ։ Արհեստական քարայրերը ծառայել են պաշտամունքի, թաղման, բնակության և այլ նպատակների։ Վանա ժայռի քարայրերը (Խորխոռյան մեծ և փոքր, Իչկալա, Նավթկույու) ուղղանկյուն հատակաձևերով, հարթ կամ թաղանման առաստաղներով, միմյանց հետ հաղորդակցվող դահլիճ-սենյակներ են։ Կառուցվել են ջրանցքներ (աքվեդուկ), փորվել են թունելներ։ Ջրանցքներից մի քանիսը՝ Շամիրամի, Դալմայի, Կարմիր բլուրի, գործում են ցայսօր։ Կառույցների որմերի և մույթերի ստորին շարքերը շարվել են անմշակ կամ կոպտատաշ քարերով, սրբատաշ են եղել սյունախարիսխները, որոշ պաշտամունքային կառույցների որմեր, արձանագրություններով և քանդակապատ քարերը։ Հիմնական շինանյութը հարդաշաղախ հում աղյուսն էր։ Սյուները, բարավորները, հեծանային կառուցվածքները եղել են փայտից։ ==== Հելլենիստական շրջան ==== Հայկական ժողովրդական բնակելի տան հիմնական տիպի՝ գլխատան նախօրինակները նկարագրել է [[Քսենոփոն]]ն իր «[[Անաբասիս]]» երկում (մ. թ. ա. V դար)։ Մ. թ. ա. III – մ. թ. I դարերում են հիմնադրվել [[Արմավիր (մայրաքաղաք)|Արմավիր]], [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Վաղարշապատ]], [[Զարեհավան]], [[Տիգրանակերտ]] քաղաքները՝ որպես վարչական և արհեստավորական կենտրոններ։ Դրանք, ինչպես և նույն ժամանակաշրջանի ամրոցները (Գառնի, Արտագերս, Անի-Կամախ, Օշական, Դարույնք) ու հեթանոսական սրբավայրերը (Բագավան, Բագրևանդ, Աշտիշատ, Երիզա) եղել են քաղաքաշինության և ճարտարապետության կազմավորման հիմնական օղակները։ Ըստ գրավոր աղբյուրների՝ մասամբ նաև Գառնիի, Արմավիրի, Արտաշատի և անտիկ այլ հնավայրերի պեղածո նյութերի՝ Հայաստանի քաղաքաշինությունը, ճարտարապետությունը և շինարարական տեխնիկան մ.թ.ա. IV դարից զարգացել են հունա-հռոմեական, իսկ մ. թ. ա. I դարից՝ նաև հռոմեական մշակույթների փոխազդեցությամբ՝ դառնալով «հայկական հելլենիզմի» մշակույթի բաղկացուցիչ մասը։ Քաղաքների բնական պաշտպանվածությունը լրացվել է արհեստական շինություններով (պարիսպներ, հողապատնեշներ, ջրլեցուն խանդակներ), որոնցով առանձին-առանձին շրջապատվել են քաղաքի 2 բաղադրիչները՝ միջնաբերդն ու բուն քաղաքը։ Առանձնապես հզոր և հուսալի էին Տիգրանակերտի ավելի քան 25 մ բարձրության պարիսպները։ Տեղանքի նպատակահարմարությամբ և պաշտպանական շինությունների հզորությամբ աչքի է ընկել նաև թագավորական Գառնի (մ. թ. ա. IIII–I դարեր) ամառանոցը, որի բնականից անպաշտպան հատվածները (հատկապես՝ հյուսիսում) ողջ երկայնքով պատված էին ամրակուռ բրգավոր պարիսպներով։ Կառուցողական տեխնիկան (տձև և կանոնավոր քարերից անշաղախ շարվածք, արճճով մածուցված երկաթե կապեր, սյունահեծանային համակարգ) նույնպես վկայում է տեղականի և անտիկ հունա-հռոմեականի զուգակցման մասին։ ==== Վաղ միջնադար ==== Հայաստանում [[քրիստոնեություն]]ը պետականորեն ընդունելուց հետո կառուցվել են նորատիպ պաշտամունքային շենքեր, որոնք սկզբնապես կրել են անտիկ ճարտարապետության ազդեցությունը։ Քանդվում են բոլոր հեթանոսական տաճարները, բացառությամբ [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ի, որը կառուցված է եղել ի պատիվ [[Միհր]] աստծո<ref name=hrayr_isabekyan>Հրայր Իսաբեկյան «Հայկական ռենեսանսի ճարտարապետությունը» էջ 9-21</ref>։ IV-V դարերի եկեղեցական շենքերը հիմնականում ''բազիլիկատիպ'' են՝ միանավ կամ եռանավ։ Անհամեմատ շատ են պահպանվել միանավ ոչ մեծ չափերով դահլիճները, որոնց աղոթասրահները ծածկվել են միասնական թաղով և ամփոփվել երկլանջ կտուրի տակ (Գառնիի, [[Թանահատի վանք|Թանահատի]] և այլ եկեղեցիներ)։ Եռանավ բազիլիկի «արևելյան տիպին» են պատկանում Աղցի (IV դար), Քասաղի (IV–V դարեր) և այլ եկեղեցիները, որոնք առնվել են երկլանջ ընդհանուր կտուրի տակ, իսկ «արևմտյան տիպին»՝ [[Երերույքի տաճար|Երերույքի]] (IV-V դարեր), Ծիծեռնավանքի (IV–V դարեր, Սյունիք) և այլ եկեղեցիները, որոնց միջին նավը բարձր է եզրայիններից, և յուրաքանչյուր նավն առնվել է առանձին կտուրի տակ։ Եկեղեցիների մեծ մասում [[խորան]]ը ներգծվել է արտաքին պատերի ուղղանկյուն եզրագծի մեջ, որոշ միանավ և եռանավ եկեղեցիներ ունեցել են արտաքին սյունասրահներ։ Հայաստանում VI–VII դարերում լայնորեն տարածվել է ''խաչաձև կենտրոնագմբեթ'' եկեղեցիների տարբեր տիպերի շինությունները։ Դրանց հիմնական ճարտարապետական գաղափարը ներքին ծավալների միավորումն է ենթագմբեթային տարածության շուրջ։ Գմբեթավոր դահլիճները (Պտղնիի (VI-VII դարեր), Արուճի (661–666), Դդմաշենի (VII դար)), գմբեթավոր բազիլիկները (Տեկորի (V դար), Օձունի (VI դարի վերջ)), ինչպես նաև եռախորան գմբեթավոր բազիլիկները (Դվինի Սբ․ Գրիգոր (608–615), Թալինի Կաթողիկե (VII դար) սերել են եռանավ բազիլիկ հորինվածքից։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների հորինվածքային գաղափարը զարգացել է Մոխրենեսի (570-ական թվականներ), Ավանի (588–597) եկեղեցիների օրինակով, դասական կատարելության հասել նույնատիպ մյուս կառույցներում (Հռիփսիմե (618), Գառնահովիտ (VI–VII դարեր)։ Հայտնի է, որ Վրաստանում հայ քարգործ վարպետների մասնակցությամբ [[VII դար]]ում կառուցվել են Մցխեթի Սբ․ Խաչ (Ջվարի), Աթենի Սբ․ Սիոն (ճարտարապետ՝ Թոդոսակ) եկեղեցիները։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ եկեղեցիների նոր հորինվածքներ ստեղծելու ձգտումը VII դարի կեսին պսակվել է [[Ներսես Գ Շինարար]] կաթողիկոսի կառուցած, դարաշրջանի գլուխգործոց [[Զվարթնոց]]ի եկեղեցով (641-652), որտեղ խաչաձև քառախորան միջուկը ներգծվել է բազմանիստ շրջանաձև պարագծի մեջ և ամփոփվել եռաստիճան ծավալում։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ հորինվածքից են սերում ''բազմախորան եկեղեցիները'' (Եղվարդի Զորավար (661–685), Արագած (VI դար))։ VI–VII դարերում զուգահեռաբար մշակվել են խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների բազմազան տարբերակներ՝ Աշտարակի [[Կարմրավոր]] (VI դար), [[Լմբատավանք|Լմբատավանքի Սբ․ Ստեփանոս]] (VI դար) և այլն։ Աշխարհիկ շենքերի ճարտարապետությունը զարգացել է միանգամայն ինքնուրույն ուղիով՝ ժողովրդական բնակելի տան ճարտարապետությանը բնորոշ հորինվածքային և կառուցվածքային լուծումներով։ Դվինի 2 (V և VII դարեր), Արուճի 2 (VII դար) պալատների հորինվածքներում կենտրոնական տեղ են գրավել սյունազարդ դահլիճները՝ քարե սյուներին հենվող հազարաշեն տիպի փայտե ծածկերի համակարգով։ ===== Հուշակոթողային արվեստ ===== Պաշտամունքային ճարտարապետությունից վաղ և նրան զուգահեռ վերելք է ապրել հուշակոթողային արվեստը ([[քարակոթող]]ներ, [[հուշասյուն]]եր, [[խաչարձան]]ներ, [[դամբարան]]ներ)։ ''Քարակոթողները''՝ ուղղաձիգ, քառանիստ, բազմանիստ կամ կլոր հատվածքով, հիմնականում հուշասյուներ են, որոնք հայտնաբերվել են Հայաստանի շատ վայրերում (Ագարակ, Երերույք, Խոշավանք և այլուր)։ Մի մասը (Դվին, Ջրվեժ, Զովունի) պսակված էր «թևավոր» խաչով։ Այդ կառույցներում հիմնականում պահպանված է աստիճանաձև որմնախարիսխ + խորանարդաձև պատվանդան + սյունանման կոթող դասական հորինվածքը։ Սովորաբար կերտվել են տուֆի տարատեսակների ամբողջական զանգվածից, մակերեսները հիմնականում մշակվել են խորհրդանշական, բուսական կամ երկրաչափական քանդակներով և զարդամոտիվներով։ Դրանք դարձել են սկզբունքորեն նոր տիպի կոթողների՝ խաչքարերի ձևավորման հիմքը՝ դրսևորվելով մի շարք սյունակոթողների (Ագարակ, Թալին, Կողբ) և խաչքարերի (Թալին, Գառնի) հորինվածքային նմանությամբ։ Հուշասյուները (Ջրվեժ, Ավան, Դվին) կանգնեցվել են կարևոր իրադարձությունների առիթով։ Դրանք ունեն կոթողների ընդհանուր հորինվածք և պսակված են արտահայտիչ խոյակով։ Կոթողների կառուցման ավանդույթը հարատևել է մինչև ուշ միջնադար (Տաթև, Հովհաննավանք, Հաղպատ)։ Վաղմիջնադարյան ''դամբարանները'' բաժանվում են 2 խմբի, առաջինը [[վկայարան]]ներ են, որտեղ թաղվել են հանուն քրիստոնեական հավատքի նահատակված սրբերն ու սրբացած անձինք (Հռիփսիմե, Գայանե, Գրիգորիս և ուրիշներ), երկրորդը՝ աշխարհիկ և հոգևոր մարդկանց դամբարաններ (Արշակունիներինը՝ Աղցում (IV դար), Մեսրոպ Մաշտոցինը՝ Օշականում (V դար) և այլն)։ Դամբարանները մեծ մասամբ երկհարկ են, որոնց գետնափոր կամ կիսագետնափոր ստորին հարկի տապանատան վրա կառուցվել է աղոթասրահը։ VI-VII դարերի [[մահարձան]]ների ճարտարապետությունը ներկայացվում է Օձունի և Աղուդիի բարձրարվեստ հուշարձաններով։ Քարի մշակման արվեստն իր բազմազան դրսևորումներով հասել է կատարելության։ [[Քանդակազարդում|Քանդակազարդմանը]] զուգահեռ կարևորվել են [[խճանկարչություն]]ը և [[որմնանկարչություն]]ը։ Խճանկարների մնացորդներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարի]], Դվինի Սբ․ Գրիգոր եկեղեցու և [[Զվարթնոց]]ի պեղումներից։ Վաղ միջնադարի որմնանկարներ կան Աղցի դամբարանում, Քասաղի, Երերույքի, Աշտարակի [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|Ծիրանավոր]] բազիլիկներում, Էջմիածնի Մայր տաճարում, [[Տեկորի տաճար|Տեկորի]], Զվարթնոցի և այլ եկեղեցիներում։ Շինարարական արվեստում տեղի է ունեցել արմատական հեղաշրջում, չոր շարվածքը փոխարինվել է [[կրաշաղախ]]ով և [[կրաբետոն]]ով։ VII դարում ավարտվել է բազմերանգ, որոշակի և յուրահատուկ դիմագծով հայկական ազգային ճարտարապետության կազմավորումը։ ==== Զարգացած միջնադար ==== ===== Բագրատունյաց թագավորություն ===== [[VIII դար]]ից՝ [[արաբական խալիֆություն|արաբական խալիֆության]] տիրապետության շրջանում, Հայաստանի մեծ մասում գրեթե կանգ է առել շինարարությունը։ Այդուհանդերձ, առանձին իշխան, տիրույթներում և երկրի ծայրամասային շրջաններում կառուցվել են դամբարաններ, պալատներ և այլն (Նախճավանի Արտավազդ Կամսարականի դամբարանը, Դվինի միջնաբերդի պալատ և այլն)։ Ըստ մատենագրական տվյալների՝ շինարարություն են ծավալել նաև կաթողիկոսները. [[Հովհան Օձնեցի|Հովհան Օձնեցի Իմաստասերը]] VIII դարի 1-ին տասնամյակներում կառուցել է եկեղեցիներ, այդ թվում նաև հայրենի [[Հովհան Օձնեցու վանք|Օձուն գյուղում]], [[Դավիթ Ա Արամոնեցի]]ն իր ծննդավայր Արամոնքում (Արամուս) VIII դարի 1-ին կեսին՝ եկեղեցի և պալատ։ VIII–IX դարերում ձևավորվել և հետագայում կատարելության է հասել [[խաչքար]]ի արվեստը։ 885 թվականին [[Բագրատունիներ]]ի գլխավորությամբ հայկական պետականության վերականգնումից հետո քաղաքային կյանքի զարգացումը, աշխարհիկ մտածողության վերելքը, միջազգային առևտրի աշխուժացումն ու ընդլայնումը նպաստել են աշխարհիկ ճարտարապետության և քաղաքաշինության զարգացմանը։ Քաղաքացիական ճարտարապետության արժեքավոր հուշարձաններ են [[Անի]]ի պաշտպանական կառույցները, կամուրջները, հյուրատները, բնակելի տները և այլն։ Անիում արգասաբեր գործունեություն է ծավալել [[Տրդատ ճարտարապետ|Տրդատ]] ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները՝ [[Անիի Մայր տաճար]]ը, [[Գագկաշեն]]ը, Արգինայի կաթողիկոսարանը և եկեղեցին, հայկական ճարտարապետության նշանավոր ստեղծագործություններից են։ Ինքնատիպ հորինվածքով աչքի է ընկել [[Անիի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի|Անիի Սբ Առաքելոց]] 5-գմբեթանի եկեղեցին (1004–1031)։ Անիի օրինակով զարգացել են մեծ թվով քաղաքներ և խոշոր ավատատիրական կենտրոններ ([[Աղթամար]], [[Ամբերդ]], [[Լոռի բերդ|Լոռիբերդ]])։ Անի-Շիրակի ճարտարապետական դպրոցի կարևոր հուշարձաններից են [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի]] (X դար) և [[Խծկոնք վանք|Խծկոնքի Սբ Սարգիս]] (1027) կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները, որոնք ունեն բազմանիստին ներգծված 4 անկյունային ավանդատներով քառախորան հորինվածք։ Վասպուրականում՝ [[Աղթամար կղզի|Աղթամար կղզում]], կառուցվել է [[Արծրունիներ]]ի նստավայրը՝ նավահանգստով, պալատով, [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Սբ Խաչ եկեղեցով]]։ VIII–XI դարերում Հայաստանի հուշակառույցներն աչքի են ընկել ձևերի բազմազանությամբ։ Վաղմիջնադարյան հուշասյուների հորինվածքը դարձել է ինքնատիպ կոթողների՝ [[Տաթևի վանք]]ի (906) և [[Որոտնավանք]]ի (X դար) ճոճվող սյուների ստեղծման հիմքը։ Քաղաքներից զատ՝ ճարտարապետությունը զարգացել է առանձին իշխանական տիրույթներում, ամրոցներում, հատկապես վանական համալիրներում, որոնք, արագորեն աճելով, վերածվել են ժամանակի կարևոր մշակութային կենտրոնների։ IX–XI դարերումում Հայաստանում ավատատիրության զարգացումը հանգեցրել է որոշակի նկարագրով և տեղական առանձնահատկություններով ճարտարապետական դպրոցների (Արարատյան, Անի-Շիրակի, Սյունիքի, Վասպուրականի, Լոռու, Արցախի) ձևավորմանը։ IX–X դարերից կիրառվել են նախկինում մշակված հատակագծային և ծավալատարածական հորինվածքների բազմաթիվ ձևեր՝ միանավ դահլիճներում ([[Նորավանք]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Բյուրական)|Բյուրականի Սբ Հովհաննես]] և այլն), գմբեթավոր դահլիճներում (Շիրակավանի Սբ Փրկիչ, Հաղպատի Սբ Նշան), գմբեթավոր բազիլիկներում (Անիի Մայր եկեղեցի), բազմախորան կենտրոնագմբեթ ([[Աբուղամրենց Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի|Աբուղամրենց Սբ Գրիգոր]], Փրկչի, [[Հովվի եկեղեցի|Հովվի]]), քառախորան, 3/4 հենախորշերով (Աղթամարի Սբ Խաչ), փոքր խաչագմբեթ (Սևանի եկեղեցիները) և այլ կառույցներում։ ===== Զաքարյան իշխանապետություն ===== XII–XIII դարերում զարգացման բարձր մակարդակի են հասել քաղաքները ([[Անի]], [[Դվին]], [[Կարին]], [[Կարս]], [[Երզնկա]]), կարևորվել աշխարհիկ շինությունները։ Հատկանշական են Անիի Պարոնի և Սարգսի, Մրենի Սարգսի և Սահմադինի (1276–86) պալատները, երկհարկանի իջևան-հյուրատները։ XII–XIV դարերում հայ ճարտարապետության մեջ կարևոր տեղ ունեն վանական համալիրները, որոնցից շատերը համակառուցային ճարտարապետության գլուխգործոցներ են։ Նոր թափ է առել ու տարածվել գավիթ-ժամատների, դպրոցների, սեղանատների, գրատուն-մատենադարանների, աղբյուրների, կոմունալ և տնտեսական կառույցների շինարարությունը, որով ամբողջացվել են վանական համալիրները։ Որոշակի տեղ են ունեցել նաև հուշակառույցները (խաչքար-մոնումենտներ, տոհմային դամբարաններ և այլն)։ 12-XIV դարերում եկեղեցիների հիմնական տիպերն էին գմբեթավոր դահլիճը ([[Անիի Սուրբ Գրիգոր վանք (Աղջկաբերդ)|Անիի Սբ Գրիգոր]], [[Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի|Տիգրան Հոնենցի]]) և 4 անկյուններում երկհարկ ավանդատներով, ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր տիպը (Գեղարքունիքի Կարմիր եղցի, Տեղեր և այլն)։ Նորություն էին երկհարկ, եռաստիճան եկեղեցիները (Գոշավանքի գրատուն-եկեղեցին, [[Եղվարդի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Եղվարդի Սբ Աստվածածին]])։ X–XI դարերում Հայաստանում կազմավորվել է շինության նոր տիպ՝ գավիթը, կառուցվել է եկեղեցուն կից՝ արևմտյան կողմում։ Դրանք ունեցել են հիմնականում կրոնական, նաև աշխարհիկ նշանակություն, միաժամանակ եղել են տապանատներ։ Վանական համալիրներում տարածված էր 4 սյուներով քառակուսի դահլիճի դասական տիպը՝ բաժանված 9 հատվածի, կենտրոնում՝ վրանաձև ծածկով ([[Թեղենյաց վանք]], [[Սանահինի վանք|Սանահին]], [[Գոշավանք]])։ Մշակվել են նաև անսյուն՝ փոխհատվող կամարների վրա հենվող ծածկով (Առաքելոց, Խորակերտի), զույգ խաչաձևվող կամարներով՝ դեպի արևմուտք երկարացված մասով ([[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Մշկավանք]])։ XII–XIII դարերի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից են Հաղպատի վանական համալիրի Սբ Նշան եկեղեցու գավիթը, Համազասպի ժամատունը, զանգակատունը, սեղանատունը։ Դարաշրջանի ճարտարապետության նշանավոր նմուշներից է [[Գեղարդ]]ի վանական ժայռափոր համալիրը (XIII դար)։ XIII դարի 1-ին կեսից մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով Հայաստանն ապրել է տնտեսական խոր անկում։ XIV դարի կեսերից շինարարական գործընթացը խիստ դանդաղել է, իսկ XV–XVI դարերում գրեթե դադարել է, և միայն XVII դարում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ շարունակվել է շինարարությանյան և ճարտարապետության զարգացումը։ ==== Ուշ միջնադար ==== XIII–XIV դարերում՝ [[Մոնղոլ-թաթարական տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլ-թաթարական]] ցեղերի ասպատակություններից, XV–XVI դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներից հետո Հայաստանում միայն XVII դարի սկզբից համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել երկրի վերականգնման և շինարարական գործունեության վերսկսման համար։ Կարճ ժամանակում կառուցվել են բազմաթիվ պաշտամունքային, քաղաքացիական շինություններ և ճարտարապետական համալիրներ։ Հիմնականում ուղղանկյուն հատակագծով համալիրները շրջափակված էին պարիսպներով, որոնց պարագծով տեղաբաշխվել են բնակելի և տնտեսական շինությունները ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]]՝ Տաթևի Մեծ անապատ, [[Կնեվանք]], [[Շատիվանք]] և այլն)։ Որոշ դեպքերում վանքի եկեղեցուն արևմուտքից կցվել է գավիթ ([[Սուրբ Թովմա առաքյալ վանք (Ագուլիս)|Սբ Թովմա]], Էրեմերի Սբ Աստվածածին, [[Կտուց անապատ]] և այլն)։ XII դարի վանական համալիրներին բնորոշ է հորինվածքներում պաշտամունքային և պաշտպանական խնդիրների զուգակցումը։ XVII-XVIII դարերում պաշտպանական նպատակներով ամրացվել և հարմարեցվել են [[Գնդեվանք]]ը, [[Նորավանք]]ը և այլն։ XVII դարի նորակառույց համալիրներում է ձևավորվել վանք-ամրոցի հորինվածքը, որի բնորոշ նմուշներից են Տաթևի Մեծ անապատի, Շատիվանքի, [[Խոր վիրապ]]ի և այլ համալիրներ։ Ճարտարապետական համակառույցների կազմավորման ընթացքում մեծ դեր են ունեցել աշխարհիկ շինությունները՝ բնակելի շենքերը, սեղանատները, գավիթներն ու աստիճանաձև զանգակատները։ ==== Նոր շրջան ==== ===== Թուրք-պարսկական տիրապետություն ===== XVII–XVIII դարերում Սյունիքում կառուցվել են հիմնականում միանավ և եռանավ բազիլիկ, Նախիջևանում՝ 4 հենարաններով գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցիներ, [[Այրարատ]]ում և [[Վասպուրական]]ում, բազիլիկ կառույցներից բացի, նաև այլ տիպեր՝ գմբեթավոր դահլիճներ, խաչագմբեթ եկեղեցիներ։ Եթե վաղմիջնադարյան բազիլիկներում ներքին տարածությունը բաժանվել է 3-4 զույգ մույթերով 3 նավի, ապա XVII դարի բազիլիկներում մույթերը հիմնականում 2 զույգ են, կան նաև 1 զույգ մույթերով ([[Հորթատեր]], Կնեվանք, [[Ռինդ]] և այլն)։ Դրանք չունեն վաղմիջնադարյան կառույցների գետնախարիսխները, սյունասրահները, ճակտոնները։ XVII դարի գմբեթավոր բազիլիկները ([[Մուղնու Սուրբ Գևորգ եկեղեցի|Մուղնու]], Ագուլիսի, Մեսրոպավանի և այլն) իրենց հատակագծային և ծավալային լուծումներով մոտ են VII դարի նույնատիպ հուշարձաններին։ Եթե [[Արևմտյան Հայաստան]]ում դեռևս կիրառվել է քառասյուն գավիթների կենտրոնակազմ հորինվածքը, ապա [[Արևելյան Հայաստան]]ում XVII դարում գավիթները վերածվել են եռակամար բաց սրահի՝ կցվելով եկեղեցիների արևմտյան ճակատներին։ Որոշ դեպքերում այդ սրահները համատեղվել են զանգակատների հետ (Մուղնի, Շողակաթ, Երևանի Զորավոր)։ XVII դարում նախադրյալներ են ստեղծվել երկրում ճանապարհների բարեկարգման, կարավանատների ու կամուրջների վերանորոգման և նորերի կառուցման համար։ Բազմաթիվ խոշոր կամուրջներ են կառուցվել [[Հրազդան գետ|Հրազդան]], [[Քասաղ գետ|Քասաղ]], [[Որոտան]], [[Մեղրի (գետ)|Մեղրի]], [[Փամբակ]] և այլ գետերի վրա։ Ուշ միջնադարի կառույցներից հատկապես ուշագրավ են Աշտարակի (1664), Երևանի (1679), Օշականի (1706) բազմաթռիչք կամուրջները՝ տեղանքի հարմար ընտրությամբ և ինքնատիպ հորինվածքներով։ Զգալիորեն զարգացել են [[Վան]], [[Կարս]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Կարին]], [[Երզնկա]], [[Գյումրի]], [[Էջմիածին]] քաղաքները, հատկապես [[Երևան]]ը՝ Արևելյան Հայաստանի վարչական կենտրոն դառնալուց հետո։ XVI-XVIII դարերում Երևանի տարածքային կառուցվածքը եռաստիճան էր՝ բերդ, համատարած այգիներով բնակելի թաղամասեր և քաղաքը շրջապատող բազմաթիվ բնակավայրեր։ XVII–XVIII դարերի ճարտարապետությունը կարևոր դեր է խաղացել Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության ավանդույթների պահպանման և հետագա զարգացման մեջ։ ===== Ռուսական տիրապետություն ===== XIX դարի սկզբին պարսկական լծից [[Արևելյան Հայաստան]]ի ազատագրումը պայմանավորել է տնտեսության, ինչպես նաև քաղաքաշինության և ճարտարապետության որոշակի առաջընթաց։ Կառուցվել են Հայաստանի համար նորաբնույթ շենքեր՝ բանկեր, եվրոպական տիպի հյուրանոցներ, թատրոններ և այլն, միևնույն ժամանակ պահպանվել են ժողովրդական բնակելի տան և եկեղեցական կառույցների ազգային ավանդական ձևն ու ոճը։ Քաղաքները մասամբ ([[Երևան]], [[Վաղարշապատ]]) կամ ամբողջովին ([[Ալեքսանդրապոլ]], [[Կարս]], [[Գորիս]]) վերակառուցվել են կանոնավոր հատակագծման սկզբունքով։ Վերակառուցման և հատակագծման աշխատանքներն առավել ծավալվել են XIX դարի վերջին – XX դարի սկզբին, երբ քաղաքները Հայաստանում վերածվել են կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացման կենտրոնների։ Արդյունաբերության և առևտրի զարգացմանն էապես նպաստել են երկաթուղու կառուցումը մինչև Ալեքսանդրապոլ և Կարս (1899), Երևան (1902), ինչպես և խճուղային կապի ստեղծումը (Գորիս՝ 1877, [[Նոր Բայազետ]] և [[Շուշի]]՝ 1881)։ Կարևորվել են բնակարանների ջրամատակարարումը և կոմունալ սպասարկումը, բարեփոխվել սանիտարահիգիենային պայմանները։ Սկզբունքորեն արդիականը և ժամանակի համար առաջադիմականը եղել է քաղաքների ու քաղաքատիպ բնակավայրերի վերակառուցումը՝ նոր հատակագծերի հիման վրա, որի շնորհիվ խառնիճաղանջ ու տարերայնորեն կառուցապատված մի քանի քաղաքներում արմատավորվել են փողոցների ուղղահայաց, կանոնավոր ցանցեր։ Նոր ոճերի (գլխավորապես՝ ռուսական կլասիցիզմի, մասամբ՝ մոդեռնի) ազդեցությամբ ձևավորվել է Երևանի, Գյումրիի, Կարսի, մասամբ նաև Վաղարշապատի, Շուշիի ճարտարապետական նոր դիմագիծը։ [[Հարավային Կովկաս]]ի կենտրոնական քաղաքների՝ [[Թիֆլիս]]ի և [[Բաքու|Բաքվի]], ինչպես նաև [[Վրաստան]]ի ([[Ախալքալաք]], [[Ախալցխա]], [[Գորի]], [[Թելավ]], [[Սիղնաղ]], [[Անանուխ (քաղաք)|Անանուխ]], [[Ադրբեջան]]ի ([[Գանձակ]], [[Շամախի]]) հայ բնակչությունն իր անմիջական մասնակցությամբ նպաստել է բնակավայրերի միայն տնտեսական, մշակութային, այլև ճարտարապետության ու քաղաքաշինության զարգացմանը։ Թիֆլիսում ու Բաքվում են ստեղծագործել [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի և քաղաքացիական ճարտարագետների ինստիտուտի սաներ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն (1868–1937), [[Գաբրիել Տեր-Միքելյան]]ը (1874–1949), [[Ղազարոս Սարգսյան]]ը և այլք։ Հայ ճարտարապետները մասնագիտական գործունեություն են ծավալել Ռուսական կայսրության Սանկտ Պետերբուրգ, [[Մոսկվա]], [[Դոնի Ռոստով]], [[Կամենեց-Պոդոլսկ]], [[Վլադիկավկազ]], [[Գրոզնի]], [[Դզլար]], [[Աստրախան]], [[Արմավիր]], [[Կրասնոդար]], [[Պյատիգորսկ]], [[Կիսլովոդսկ]], [[Լվով]] քաղաքներում, [[Ղրիմ]]ում, [[Մոլդովա]]յում և այլուր։ XX դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Կրատովոյում (Մոսկվայի մարզ) և [[Յարոսլավլ]]ում բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել ճարտարապետ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը, որի նախագծերով կառուցվել են [[Շչերբատովների տուն]]ը (Մոսկվա), հիվանդանոցային մասնաշենքերի ու բնակելի ավանի ընդարձակ համալիր (Կրատովո)։ Բազմաթիվ են հայկական ճարտարապետության կառույցները նաև գաղթավայրերում, գրեթե ամենուր կառուցվել են եկեղեցական շենքեր, հաճախ՝ օժանդակ շինություններով։ Մասնավորապես Հելիոպոլսի եկեղեցին իր ընդհանուր ձևերով և համաչափություններով հիշեցնում է [[Մարմաշենի վանք|Մարմաշենի Կաթողիկեն]], [[Լոնդոն]]ի Սբ Սարգիս եկեղեցին կրկնել է Հաղպատի զանգակատան ձևերը, [[Ալեքսանդրիա]]յի Պողոս-Պետրոս եկեղեցին հարազատ է Հայաստանում տարածված բազիլիկ կառույցներին։ Ինքնատիպ են [[Սան Ֆրանցիսկո]]յի Սբ Հռիփսիմե, [[Դաքա]]յի հայկական եկեղեցիների հորինվածքները։ ==== Նորագույն շրջան ==== ===== 1920–1960 թվականներ ===== XX դարի 2-րդ տասնամյակից սկսվել է հայկական ճարտարապետության նոր փուլը, որը կարևորվել է քաղաքաշինական նշանակալի աշխատանքներով, քաղաքների և գյուղերի վերակառուցումներով և բարեփոխումներով։ 1924 թվականին [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ն իր կազմած [[Երևան]]ի գլխավոր հատակագծում առաջին անգամ կիրառել է քաղաքաշինական նոր սկզբունքներ (բնակավայրի բոլոր մասերի միասնություն, կենտրոնի և ծայրամասերի հակադրության վերացում, օրգանական ներդաշնակություն միջավայրի հետ և այլն), որոնք հետագայում դրվել են Հայաստանի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի հիմքում։ 1924–1925 թվականներին Երևանում կառուցվել են 1-3-հարկանի երկսեկցիոն բնակելի տներ՝ 2-3-հարկանի բնակելի տներ կառուցվել են նաև [[Գյումրի]]ում, [[Վանաձոր]]ում։ 1920–30-ական թվականներին արվել են շենքերի տիպայնացման առաջին փորձերը։ 1920-ական թվականներին միաժամանակ ծավալվել է հասարակական շենքերի շինարարությունը ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Ակադեմիական Թատրոն|Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի]] շենքը, [[Կառավարական տուն (Երևան)|Կառավարական տունը]])։ 1920-30-ական թվականների 1-ին կեսին Հայաստանում ճարտարապետությունը զարգացել է 2 ուղղությամբ՝ առաջինը Ա. Թամանյանի և նրա դպրոցի դավանած ազգային ճարտարապետական ժառանգության ստեղծագործական վերամշակումն էր, երկրորդը՝ կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը, որի հետևորդներն էին ճարտարապետներ Կ. Հալաբյանը, Մ. Մազմանյանը, Գևորգ Քոչարը, նրանց գործերում կառույցի ձևը ճշտորեն համապատասխանում էր նրա գործառնական նշանակությանը։ Իրագործվել են արդյունաբերական կառույցների, ջրէկների շինարարության, բարեկարգման աշխատանքներ Երևանում, Գյումրիում և այլուր։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941–1945) տարիներին արդյունաբերական կարևոր օբյեկտների շինարարությանը զուգընթաց գյուղերում և շրջկենտրոններում կառուցվել են նաև բնակելի տներ, ակումբներ և հասարակական շենքեր։ Տարածվել է պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանների կառուցումը։ Հետպատերազմական շրջանում կառուցվել են հասարակական շենքերի համալիրներ, ինչպիսին Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակինն]] է, որտեղ Կառավարական տան ճարտարապետությունը պայմանավորել է մյուս շենքերի տեղադրությունը և հորինվածքները։ 1950-ական թվականներին հասարակական կենտրոններ են ստեղծվել նաև Գյումրիում և Վանաձորում։ 1955 թվականից շինարարության ինդուստրացումը և տիպային նախագծերը չեն նպաստել բնակելի զանգվածների ուշագրավ և բազմազան կառուցապատմանը։ ===== 1960–2015 թվականներ ===== 1970-ական թվականների կեսերից նկատելի են զանգվածային կառուցապատման գեղարվեստական նկարագրի հարստացման որոնումները, որոնք դրսևորվել են անհատական նախագծերով կառուցված բազմաթիվ բնակելի տներում և թաղամասերում։ Երկաթբետոնի արտահայտչական հնարավորությունների օգտագործման, ճարտարապետության ազգային ինքնատիպության նորովի ընկալման օրինակներ են 1960-ական թվականներին նախագծված մի շարք կառույցներ՝ Երևանում՝ [[Սունդուկյանի անվան թատրոն|Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնը]], [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կամերային երաժշտության տունը]], «[[Ռոսիա կինոթատրոն|Ռոսիա»]] կինոթատրոնը։ Բնակելի և հասարակական շենքերի շինարարությանը զուգընթաց հանրապետության քաղաքներում իրագործվել են բարեկարգման ծավալուն աշխատանքներ (Երևանում՝ [[Օղակաձև զբոսայգի]]ն, [[Կասկադ|Կասկադի համալիրը]])։ Լուծվել են քաղաքային երթևեկության և հետիոտն շարժման շատ խնդիրներ։ Կառուցվել են պատմական նշանավոր դեպքերն ու դեմքերը հավերժացնող հուշարձաններ՝ [[Ծիծեռնակաբերդ|Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը]] Ծիծեռնակաբերդում, [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր]]ը և այլն։ 1988 թվականի [[Սպիտակի երկրաշարժ]]ի հետևանքները, 1990-ական թվականների սոցիալ-տնտեսական անբարենպաստ պայմանները բացասաբար են անդրադարձել երկրում ճարտարապետաշինական գործընթացի վրա։ Այդուհանդերձ, շարունակվում են երկրաշարժի հետևանքների վերացման, աղետի գոտու անօթևան բնակիչներին բնակարաններով ապահովելու, բնակավայրերի քաղաքաշինական բարեփոխման, բնակելի ֆոնդի արդիականացման աշխատանքները։ [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակում]] տարբեր երկրների ([[Իտալիա]], [[Չեխոսլովակիա]], [[Նորվեգիա]] և այլն), ինչպես նաև [[ԽՍՀՄ]] մի շարք հանրապետությունների շինարարական կազմակերպություններ կառուցել են բնակելի թաղամասեր, դպրոցներ, առողջապահական օբյեկտներ։ 2007 թվականին հիմնականում վերականգնվել է քաղաքի կենտրոնը, մայրուղիները կառուցապատվել են ուշագրավ ճակատային լուծումներով բնակելի շենքերով։ Հանրապետության խոշոր քաղաքները կառուցապատվել են առավելապես բնակելի զանգվածներով։ Երկրի անկախացումից հետո (1991 թվականից) իրագործվել են կարևոր քաղաքաշինական աշխատանքներ։ 2000 թվականին ավարտվել է Գյումրիի [[Անի թաղամաս]]ի կառուցապատումը, 2007 թվականին Երևանում ավարտվել է Հանրապետության և [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակներն]] իրար կապող [[Հյուսիսային պողոտա (Երևան)|Հյուսիսային պողոտայի]] շինարարությունը։ Կատարվում են ծավալուն աշխատանքներ տարանցիկ ճանապարհների, ստորգետնյա անցումների և անցուղիների կառուցման, քաղաքի կենտրոնի երթևեկությունը թեթևացնելու, խցանումները վերացնելու համար և այլն։ Անկախության տարիների 1-ին տասնամյակի ճարտարապետությունը բնորոշվում է եկեղեցական շենքերի աննախընթաց շինարարությամբ։ Նոր եկեղեցիներ են կառուցվել ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում և Երևանի համայնքներում, սակայն մեծ մասում հիմնականում կրկնվում են միջնադարյան ծավալատարածական հորինվածքները, պակասում նորարարությունը և արդիականի զգացողությունը։ Արդի քաղաքաշինությանը բնորոշ են որակական նոր փոփոխությունները, տիպային և նորմատիվային պահանջների մեղմացումը, նոր շինանյութերի, կոնստրուկցիաների և տեխնոլոգիաների կիրառումը, ճարտարապետական ազգային ավանդույթների և համաշխարհային փորձի զուգադրումը և այլն։ Վերջին տարիներին Երևանում կառուցվել են ավանդականն արդիականի հետ զուգակցող մի շարք շենքեր՝ [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին]] (2001, ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 2001), [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի վարչական շենքը (ՀՀ պետական մրցանակ՝ 2008), Երևանի Կասկադի համալիրը (1975–2005) և [[Տերյան փողոց (Երևան)|Տերյան փողոցի]] (2007) բնակելի-հասարակական համալիրները, [[Հյուսիսային պողոտա]]յի բազմագործառնական համալիրը (2007), [[Ռուսաստանի հրապարակ (Երևան)|Ռուսաստանի հրապարակի]] [[Մոսկվայի տուն (Երևան)|Մոսկվայի տունը]] (2007) և այլն։ === Կերպարվեստ === {{Հիմնական|Հայկական կերպարվեստ}} Հայկական կերպարվեստը ներկայացվում է [[որմնանկարչություն|որմնանկարչության]], [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]], [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]], [[քանդակագործություն|քանդակագործության]], [[գորգագործություն|գորգագործության]], դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարբեր տարատեսակներով։ {{Հիմնական|Որմնանկարչությունը Հայաստանում}} [[Պատկեր:StMary-Dadivank.jpg||մինի|ձախից|150px|Որմնանկար Դադիվանքում, XIII դարի սկիզբ]] Հայկական որմնանկարչության առավել հայտնի նմուշները պատկանում են [[V դար]]ի կեսերին։ Դրանք [[Երևան]]ի [[Պողոս-Պետրոս եկեղեցի|Պողոս-Պետրոս եկեղեցու]] որմնանկարներն են։ Ավելի վաղ նմուշները պատկանում են [[VII դար]]ին ([[Լմբատավանք]], [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Արուճ)|Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի]] և այլն) և վկայում են ինտերիերի նկարազարդման մնայուն ավանդույթի մասին<ref name="pravenc.ru"/>։ Մինչ օրերս պահպանված [[Տաթևի վանք]]ի որմնանկարի մի հատվածը մոտավորապես [[930]] թվականի աշխատանք է<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.icon-art.info/book_contents.php?lng=ru&book_id=29&chap=7&ch_l2=10|title=[VI.10. Искусство Армении] - Лазарев В. Н., История византийской живописи|website=www.icon-art.info|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>, իսկ [[Գնդեվանք]]ի որմնանկարները՝ [[914]] թվականի<ref name=":0" /> {{Հիմնական|Քանդակագործությունը Հայաստանում}} {{Տես նաև|Խաչքար}} Հայկական վաղ միջնադարյան քանդակները ներկայացված են [[IV դար|IV]]–[[V դար]]երի [[քարակոթող]]ներով, զարդաքանդակավոր և սյուժետային ռելիեֆներով։ Առավել վաղ նմուշները՝ [[Աղձք]]ի [[Արշակունիներ]]ի գերեզմանաքարերի ռելիեֆները, պատկանում են [[364]] թվականին<ref name="pravenc.ru">:[http://www.pravenc.ru/text/76104.html#part_26 Ուղղափառ հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 286-322, ք․ Մոսկվա, 2001 թ]</ref> Պահպանվել է հուշակոթողների խոյակ [[Քասախ]]ում (մոտ [[IV դար]]) և [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ի ճակատին քանդակած 2 ռելիեֆ ([[IV դար]]ի վերջ)<ref name="pravenc.ru" />։ Ընդհանուր առմամբ հայկական [[քանդակագործություն]]ը ներկայացված է 3 հիմնական դպրոցներով՝ Այրարատյան, Տաշիրյան և Սյունիքյան։ [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երում սկսվում է քանդակագործական արվեստի զարգացման նոր շրջան (կլոր քանդակ և ռելիեֆներ), որը տարբերվում էր դեկորատիվ տարրերի հարստությամբ․ առանձնանում են ոճական ուղղություններ<ref name="pravenc.ru"/>։ Այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետության և կերպարվեստի գլուխգործոցն է դառնում [[Զվարթնոց]]ի տաճարը, որը կառուցվել է [[640]]–[[650]]-ական թվականներին։ Հայտնվում են սյուժետային պատկերավոր ռելիեֆներ (Պտղնիի, Մրենի եկեղեցիներում), երեցփոխների բարձրաքանդակային պատկերներ (Սիսիան)։ [[V դար|V]]-[[VII դար]]երում ձևավորվում է [[խաչքար]]երի արվեստը՝ հուշակոթողներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են քարակոթողներ՝ խաչի փորագրված պատկերով։ Խաչքարային արվեստը հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երում։ Հայաստանի տարածքում հաշվվում է մոտ մի քանի հազար խաչքար, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր անկրկնելի նախշով, թեև բոլոր նախշերը սովորաբար արվում են նույն ոճով։ {{Հիմնական|Հայկական մանրանկարչություն}} [[Պատկեր:Annunciation from 13th century Armenian Gospel.jpg|մինի|աջից|150px|XIII դարի մանրանկար]] Միջնադարյան Հայաստանի [[կերպարվեստ]]ի պատմության մեջ առաջատար տեղ է զբաղեցրել [[գրքային մանրանկարչություն]]ը։ Ամենավաղ նմուշները պատկանում են [[VI դար|VI]]-[[VII դար]]երին<ref>[https://books.google.am/books?id=OR_PHoKZ6ycC&pg=PA269&dq=earliest+armenian+miniature&lr=&as_brr=3&ei=k5EJS6j1PJrAywT_uYDMDw&hl=ru#v=onepage&q=&f=false Մ․ Չահին «Հայաստանի Թագավորություն», էջ 269, 2001 թ]</ref>։ Հայկական մանրանկարչության յուրահատկությունն է հանդիսանում տեղական տարբեր դպրոցների՝ [[Կիլիկիա]]յի, [[Գլաձոր]]ի, [[Տաթև]]ի, [[Վասպուրական]]ի և այլն դպրոցների բազմազան ոճերը։ Հայկական մանրանկարչական արվեստի վաղ նմուշներից են «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը» ([[862]] թ), [[Ավետարան]]ը ([[986]] թ), «[[Էջմիածնի Ավետարան]]ը» ([[989]] թ), «[[Մուղնիի Ավետարան]]ը» ([[XI դար]]) և այլն։ Ոճաձևային բազմազանությամբ է առանձնանում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի մանրանկարչությունը, երբ զարգանում են հայկական մանրանկարչության մի շարք տեղային ինքնաբավ դպրոցներ։ Միջնադարյան Հայաստանի կիրառական արվեստը ներկայացված է հարուստ և բազմաբնույթ կերամիկայով՝ նկարազարդված և փորագրված ջնարակած կերամիկայով, ոչ ջնարակված, խորացված և ռելիեֆային զարդանկարով կերամիկայով։ Խեցեգործական արտադրության հիմնական կենտրոնները տեղակայված էին [[Անի]] և [[Դվին]] քաղաքներում, որոնք ծաղկում էին ապրում մինչև [[XII դար|XII]]–[[XIII դար]]երը։ Պահպանվել են [[XIV դար]]ի գործվածքներ, մետաղական գեղարվեստական պատրաստվածքներ՝ այդ թվում [[XIII դար|XIII]]–[[XIV դար]]երի դրվագակերտ արծաթե և ոսկեզօծ կերտվածքներ, եկեղեցական նշանակության պարագաներ, ձեռագիր գրքերի արծաթե և ոսկե շրջանակներ (օրինակ [[Կիլիկիա]]յում պատրաստված Ավետարանի շրջանակը, [[1255]] թ)։ Անիում՝ [[Գագիկաշեն]] եկեղեցու պեղումների ժամանակ, հայտնաբերվել է [[XI դար]]ի ջահ։ Հայտնի են նաև փայտի վրա փորագրված բարձրակարգ գեղարվեստական նմուշներ, որոնց ամենավաղ օրինակները պատկանում են [[X դար]]ին։ Այս արվեստում իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տաճարների փայտե դռները (դուռ [[Մուշ]]ից, [[1134]] թ, [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] մոտ գտնվող [[Առաքելոց եկեղեցի|Առաքելոց եկեղեցու]] դռները, [[1176]] թ և այլն)։ Միջնադարում եկեղեցիները և տաճարները զարդարվել են նաև [[խճանկար]]ներով։ Վաղ քրիստոնեական շրջանի խճանկարների հատվածներ են հայտնաբերվել [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարում]], [[Զվարթնոց]]ի և Դվինի տաճարներում<ref name="pravenc.ru"/>։ === Կիրառական արվեստ === {{Հիմնական|Հայկական գորգ}} Հայկական գորգը տերմին է, որը բնութագրում է խավավոր և ոչ խավավոր գորգերը, որոնք գործել են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ապրող հայերը՝ սկսած նախաքրիստոնեական շրջանից (մինչև մ․ թ․ ա․ IV դար) մինչև մեր օրերը<ref>Բ․ Թեմուրջյան «Գորգագործությունը Հայաստանում», ք․ Երևան, 1955 թ</ref><ref>Ս․ Դավթյան «Հայկական կարպետ», ք․ Երևան, 1975 թ</ref><ref>Տիգրան Կույումջյան «"Les tapis à inscriptions arméniennes", in "Tapis et textiles arméniens"», էջ 247-253 ք․ Մարսել, 1991 թ</ref><ref>Վ․ Ազատյան, Ա․ Մարգարյան «Հայկական գորգեր», էջ 286, ք․ Երևան, 1986 թ</ref><ref>Լյուսի Տեր-Մանուելյան «Ջուլհակներ, վաճառականներ և թագավորներ․ Հայկական մակագրված գորգեր», 1984 թ</ref><ref>Էմեթ Իլանդ «Կովկասի ներգաղթած հայկական գորգերը», էջ 8, ք․ Բերքլի, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, 1990 թ</ref><ref>Մյուրեյ Իլանդ «Celebrating Rites of Passage in Inscribed Armenian Rugs», էջ 155, ք․ Սան Ֆրանցիսկո, 2002 թ</ref><ref>Մանյա Ղազարյան «Հայկական կարպետ», էջ 288, ք․ Լոս Անջելես, 1988 թ</ref><ref>Մանիա Ղազարյան «Հայկական կարպետներ», էջ 111, ք․ Մոսկվա, 1985 թ</ref><ref>Ա․ Պողոսյան «Կարպետները հայկական ժողովրդական արվեստի, մշակույթի և ինքնության մեջ», էջ 150-165, ք․ Բլումինգտոն և Ինդիանապոլիս, 2001 թ</ref>։ Գորգագործությունը հանդիսանում է հայկական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տարատեսակներից մեկը<ref name="complexhistory">{{Cite web |url=http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |title=Տիգրան Կույմջյան «Հայկական տեքստիլ․ ամփոփում», 2007 թ |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125102924/http://armenianstudies.csufresno.edu/faculty/kouymjian/articles/armenia_textiles.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այն անքակտելիորեն կապված է հայերի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի այլ տարատեսակների հետ՝ շարունակելով ազգային կերպարվեստի մյուս տեսակների ավանդույթները։ Հայկական գորգերը պարսկական, ադրբեջանական և այլ գորգերից հիմնականում տարբերվում են նրանով, որ հայկական զարդանախշերում կիրառվում են մարդկանց և կենդանիների ոճավորված պատկերներ<ref>Սերգեյ Տոկարև «ԽՍՀՄ ժողովուրդների ազգագրություն․ կենցաղի և մշակույթի պատմական հիմքեր», էջ 295, 1958 թ</ref>։ Սովորաբար Հայաստանում գորգերը փռում են հատակին, տան ներքին պատերին, բազմոցներին, սնդուկներին և մահճակալներին<ref name="ReferenceA">Ն․ Մառ «Արմգիզ», էջ 197, ք․ Երևան, 1939 թ</ref><ref>[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/gadlo/08.php Ա․ Գադլո «Անդրկովկասի և Միջին Ասիայի ժողովուրդների ազգագրություն․ ավանդական մշակույթ»]</ref>։ Մինչ այժմ հաճախ գորգեր են կախվում դռան մուտքի մոտ, տաճարների և եկեղեցիների խորաններում։ Զարգանալով հինավուրց ժամանակներից՝ գորգագործությունը Հայաստանում հանդիսանում էր կենցաղի անբաժանելի մասը, քանի որ գորգագործությամբ զբաղվում էին գրեթե յուրաքանչյուր հայ ընտանիքում։ Ընդ որում գորգագործությունը ամենուրեք հայ կանանց զբաղմունքն էր<ref>{{Cite web |url=http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |title=«Հայեր․ XIX դարի վերջ և XX դարի սկիզբ» |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091224053350/http://www.ethnomuseum.ru/section69/23/2503/3766.htm |dead-url=yes }}</ref>։ === Թանգարաններ և գրադարաններ === === Երաժշտություն և պարարվեստ === {{Հիմնական հոդված|Հայկական երաժշտություն}} {{Տես նաև|Հայկական ժողովրդական երաժշտություն}} [[Պատկեր:Певческий сборник. 1322 г. (Ierus. Arm. 1644. P. 245).jpg|աջից|մինի|200px|Երգերի ժողովածու, 1322 թ]] Հայկական երաժշտությունը հազարամյակների պատմություն ունի։ Այն առաջացել է հայոց լեզվի ձևավորման հետ մեկտեղ։ Մ․ թ․ ա․ III դարում ձևավորվեցին հայկական երաժշտության սկզբնական ճյուղերը՝ գյուղացիական, պաշտամունքային (հեթանոսական) և [[գուսան]]ների ժողովրդական արվեստը։ [[Քրիստոնեություն]]ը [[301]] թ ընդունելուց հետո առաջ է գալիս նաև նոր ճյուղ՝ քրիստոնեական եկեղեցու երաժշտությունը։ [[Գուսան]]ները հայ ժողովրդական երգիչներն են։ Նրանց գործունեությունը բացառապես աշխարհիկ է։ Նախաքրիստոնեական Հայաստանում [[հելլենիզմ]]ի դարաշրջանում գուսաններն ի սկզբանե ծառայում էին [[Գիսանե]] աստվածուհուն նվիրված տաճարում։ Գուսանական երաժշտությունն սկիզբ է առնում ստրկատիրական դարաշրջանի Հայաստանի «վիպասանների» արվեստից։ Զարգացած [[ֆեոդալիզմ]]ի դարաշրջանից ի հայտ եկան ''գուսանները'' և ''վարձակները''։ Գուսանների մասին վկայություն են տվել [[V դար]]ի պատմիչներ [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Փավստոս Բուզանդ]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Եղիշե]]ն և այլք։ Գուսանները հանդես էին գալիս խնջույքներում, հարսանիքներում և ժողովրդական գործիքների ուղեկցությամբ կատարում էին իրենց երգերը։ [[301]] թվականից հետո [[հայկական եկեղեցի]]ն հետապնդում էր գուսաններին։ [[Շարական]]ները հոգևոր երգերն են<ref name="Н. Тагмизян">[http://armenianhouse.org/zolyan/poems-ru/foreword.html Ն․ Տագմիզյան «Շարականներ։ Սուրեն Զոլյանի թարգմանությունները», 1990 թ]</ref>։ Ամենաշատը պահպանվել են V–XV դարերի շարականներից։ Հին հայկական հոգևոր երաժշտությունը կազմված է 4 հիմնական ժանրից՝ [[կցուրդ]], [[կացուրդ]], [[կանոն]] և [[տաղ]]<ref name="Н. Тагмизян"/>։ Շարականներն իրենցից ներկայացնում են հին հայկական մշակույթի՝ մասնավորապես [[պոեզիա]]յի, [[երաժշտություն|երաժշտության]] և պրոֆեսիոնալ երգարվեստի սինթեզից։ Արդեն [[XVII դար]]ում Բարսեղ Տչոն կաթողիկոս Ներսեսի կարգադրությամբ կազմեց «[[Շարակնոց]]» ժողովածուն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ «Այդ ժամանակ Հայաստանում այնքան շատ էին կանոնական եկեղեցական երգերը, որ մի թեմի երգիչները չգիտեին մյուս թեմի երգերը''»։ [[Տաղ]]երը շարականների պես երաժշտական և բանաստեղծական արվեստի սինթեզ են։ Նրանք համեմատաբար ծավալուն [[մոնոդիա]]ներ էին, որոնք իրենց բովանդակությամբ և մեղեդայնությամբ հիշեցնում էին հետագա ժամանակաշրջանների վոկալ և գործիքային արիաները։ Տարբերակվում են հոգևոր և աշխարհիկ տաղեր։ Առաջիններն ավելի ծավալուն են, քան աշխարհիկները։ Տաղը, որպես երաժշտական ժանր, գլխավորապես զարգացել է [[X դար]]ում՝ հիմնականում [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] շնորհիվ։ Հոգևոր տաղերը, ի տարբերություն շարականների, կանոնական երգեր չէին և տոնակատարությունների ժամանակ կատարվում էին տվյալ իրադարձությանն ավելի մեծ հանդիսավորություն հաղորդելու համար։ Աշխարհիկ տաղը զարգանում է [[Ֆրիկ]]ի ստեղծագործությունների մեջ ([[XIII դար]])։ Ամենահին աշխարհիկ տաղերից մեկը՝ «Կռունկ»-ը, ստեղծվել է միջնադարում և պահպանվել է [[XVII դար]]ի տեքստերում։ {{Հիմնական հոդված|Դուդուկ|Դհոլ}} [[Պատկեր:Duduk.png|50px|ձախից|մինի|Հայկական դուդուկ]] [[Հայկական դուդուկ]]ը պատրաստվում է բացառապես [[ծիրանենի|ծիրանենուց]]։ Ծիրանենին ձայնն անդրադարձնելու յուրահատուկ հատկություն ունի։ Դուդուկանման գործիքներն այլ երկրներում պատրաստում են այլ նյութերից ([[սալորենի]], [[ընկուզենի]]), սակայն ըստ որոշ մասնագետների պնդման՝ նման դուդուկին բնորոշ է բավականին սուր, ռնգային ձայնը, մինչդեռ հայկական դուդուկը տարբերվում է մեղմ հնչողությամբ, որն ավելի շատ մարդկային ձայնի է նման։ [[Լեզվակ]]ը պատրաստվում է 2 կտոր [[եղեգ]]ից, որն աճում է [[Արաքս]] գետի ափին։ Ի տարբերություն երկակի լեզվակ ունեցող այլ գործիքների՝ դուդուկի աղեղաձողը բավականին լայն է, որն էլ գործիքին հաղորդում է իր տխուր հնչողությունը։ [[1920]]–[[1930]]-ական թվականներին հայկական դուդուկը բարելավվեց Վ․ Բունիի կողմից, ով, պահպանելով ժողովրդական գործիքի հիմնական ձևը, ստեղծեց տարբեր ռեգիստրերի 3 տիպի դուդուկ։ Նրանցից վերջինը, որն ամենացածր, բարիտոնային ռեգիստր ուներ, իր ստեղծողի պատվին անվանվեց «[[բունիֆոն]]»<ref>[http://www.music-dic.ru/html-music-enc/d/2846.html Երաժշտական հանրագիտարան։ Դուդուկ։ Խմբ․՝ Յու․ Կելդիշ]</ref><ref>[http://www.duduk.com Duduk.com] {{ref-en}}</ref>։ 2008 թվականին դուդուկն ու նրա երաժշտությունն ընդգրկվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական համաշխարհային ժառանգության ցանկում<ref>{{cite web | url=http://www.webcitation.org/6kPWJAZp7 | title=Duduk and its music | publisher=unesco.org | date=2008 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>։ [[Պատկեր:Armenian Dhol.jpg|150px|մինի|աջից|Դհոլ]] [[Դհոլ]]ը (թմբուկ՝ drum) հայկական<ref>[http://www.duduk.com/Arm-music-ins/Dhol/info.html Հայկական դհոլի պատմությունը]</ref> հարվածային երաժշտական գործիք է։ Պատկանում է երկկողմանի [[թմբուկ]]ի ընտանիքին, որն ունի [[գլան]]ի ձև և ծածկված է մեկ կամ երկու [[թաղանթ]]ներով։ Նախկինում հայերը դհոլն օգտագործել են ռազմական արշավներից առաջ, իսկ ներկայումս կիրառվում է անսամբլներում՝ [[զուռնա]]ների հետ և ուղեկցվում է պարերով։ Դհոլի առաջացումը կապված է [[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի պատմության]] հեթանոսական շրջանին։ Սակայն այս երաժշտական գործիքը դեռևս կիրառվում է [[Հայկական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցում]]։ Դհոլ նվագելու համար անհրաժեշտ են 2 փայտե ձողեր (հաստ՝ կոպալ, բարակ՝ ճիպոտ)՝ պատրաստված [[բամբուկ]]ից կամ [[եղեգ]]ից։ Ձայնը դուրս է գալիս դհոլին այդ ձողերի հարվածից կամ էլ դհոլին ձեռքի ափերի, մատերի հարվածներից (վերջինս առավել հայտնի է)։ === Թատրոն և կրկես === {{Հիմնական հոդված|Հայկական թատրոն}} [[Պատկեր:Petrosadamian.jpg|մինի|աջից|200px|Պետրոս Ադամյանը Համլետի դերում]] Հայկական թատրոնն առաջացել է մ. թ. ա. I հազարամյակում՝ ստրկատիրական համայնական կարգերի ժամանակ [[Գիսանե]] և [[Անահիտ]] աստվածուհիներին նվիրված ծիսակատարություններից։ Հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոնն առաջացել է հելլենիստական դարաշրջանի հայկական միապետություններում [[ողբերգություն]]ից և ժողովրդական [[կատակերգություն]]ից։ Հույն պատմաբան [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ [[մ.թ.ա. 69|մ. թ. ա. 69]] թ․ [[Տիգրան Մեծ]] (Տիգրան Բ Մեծ) արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17">[http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/9.htm Театральная Энциклопедия, М., издательство Советская энциклопедия, 1961, том I]</ref><ref name="История Древнего мира2">История Древнего мира, издание 2-е, Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой, М., 1983, том 2 стр. 399-414</ref><ref>{{Cite web |url=http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |title=Плутарх, Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 21 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120515053723/http://krotov.info/lib_sec/16_p/plu/tarh_lukull.htm |dead-url=yes }}</ref> կառուցել է [[Սիրիա]]յի հելլենիստական [[ամֆիթատրոն]]ների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում։ Հայտնի է նաև, որ Տիգրանի որդի [[Արտավազդ Բ]]-ն (մ․ թ․ ա․ 56–34 թթ, ով [[ողբերգություն]]ներ էր գրում Հայաստանի հյուսիսային մայրաքաղաք [[Արտաշատ]]ում (որին հռոմեացիները Հայաստանի [[Կարթագեն]] էին անվանում), ստեղծել է հելլենիստական ոճի թատրոն<ref name="Театральная энциклопедия, стр. 17"/>։ Մեզ հասած առաջին դրամատուրգիական ստեղծագործություններն են [[Հովհաննես Երզնկացի|Հովհաննես Երզնկացու]] դրամատիկական պոեմը և [[Առաքել Սյունեցի|Առաքել Սյունեցու]] «[[Ադամգիրք]]ը»։ [[XVII դար|XVII]]-[[XIX դար]]երում թատրոնը զարգացավ նաև [[Լվով]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Վենետիկ]]ի, [[Վիեննա]]յի, [[Չենայ]]ի (Մադրաս), [[Կալկուտա]]յի հայկական գաղթօջախներում։ [[1810]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Մ․ Բժիշկյանի ղեկավարությամբ բեմադրվում են առաջին հայկական ներկայացումները։ [[1846]]-[[1866]] թթ այստեղ աշխատում է «Արամյան թատրոն»-ը (ղեկավար՝ [[Հովհաննես Գասպարյան]]), որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս [[Թբիլիսի]]ում, [[Երևան]]ում, [[Թավրիզ]]ում։ [[1836]] թ Գ․ Շերմազանյանը Թիֆլիսում ստեղծում է «Շերմազանյան դարպաս» թատրոնը։ [[XIX դար]]ի [[1850]]-ական թվականներին Կոստանդնուպոլսում գործում էին մի քանի սիրողական թատրոններ, որտեղ բեմադրվում էին Մ․ Պեշիկթաշլյանի, Ս․ Հեքիմյանի, Թ․ Թերզյանի և այլոց պիեսները։ [[1860]]-ական թվականների սկզբին սիրողական թատերախմբերից ձևավորվում են հայկական պրոֆեսիոնալ թատրոններից «Արևելյան թատրոնը»՝ Հեքիմյանի գլխավորությամբ Կոստանդնուպոլսում ([[1861]]) և [[Գևորգ Չմշկյան|Գ․ Չմշկյանի]] ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ([[1863]])։ Թբիլիսյան թատերախմբի գործունեությունը, հայկական ռեալիստական դրամատուրգիայի հիմնադիր [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի ստեղծագործությունները («[[Պեպո]]», «[[Խաթաբալա]]», «[[Էլի մեկ զոհ]]» և այլն) հաստատեցին ռեալիզմը հայկական բեմի վրա։ [[XIX դար]]ի վերջին [[XX դար]]ի սկզբին ազգային դրամատուրգիայի ռեալիստական ավանդույթներն արտահայտվեցին [[Հակոբ Պարոնյան]]ի («[[Պաղտասար աղբար]]»), [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի («[[Պատվի համար]]», «Եվգինե», «Արմենուհի» և այլն), [[Լևոն Շանթ]]ի («[[Հին Աստվածներ]]») ստեղծագործություններում։ Այդ ժամանակ սկսեցին ստեղծագործել դրամատուրգներ [[Վրթանես Փափազյան]]ը («Ժայռ»), Ս․ Տարայանը («Սոկրատես»), Է․ Տեր-Գրիգորյանը, [[Նար-Դոս]]ը, Լ․ Մանվելյանը, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը և այլն։ === Կինո === {{Հիմնական|Հայկական կինո}} Հայկական կինեմատոգրաֆը սկիզբ կարելի է համար [[1923]] թ [[ապրիլի 16]]-ը, երբ կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց [[Հայաստանի Կինոյի Պետական Կոմիտե]]ն։ [[1924]] թվականի [[մարտ]]ին [[Երևան]]ում ստեղծվեց առաջին հայկական կինոստուդիան՝ [[Հայֆիլմ]]ը՝ նույն թվականին նկարահանելով [[Խորհրդային Հայաստան]]ի առաջին փաստագրական ֆիլմը։ «[[Նամուս (ֆիլմ)|Նամուս»]]-ը առաջին հայկական սև-սպիտակ համր ֆիլմն է ([[1925]]), որը նկարահանվել է [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի համանուն վեպի հիման վրա, որը պատմում է 2 սիրահարների դաժան ճակատագրի մասին։ Ֆիլմի ռեժիսորն է [[Համո Բեկնազարյան]]ը, ով նկարահանել է նաև առաջին ձայնային ֆիլմը՝ «[[Պեպո (ֆիլմ)|Պեպո»]]-ն [[1935]] թ։ Հայտնի ռեժիսորներից են նաև [[Սերգեյ Փարաջանով]]ը («[[Նռան գույնը]]»), [[Հենրիկ Մալյան]]ը («[[Նահապետ (ֆիլմ)|Նահապետ»]]), [[Արտավազդ Փելեշյան]]ը («[[Տարվա եղանակները (ֆիլմ, 1975)|Տարվա եղանակները»]]), [[Էդմոնդ Քեոսայան]]ը, [[Ֆրունզե Դովլաթյան]]ը, [[Միքայել Վարդանով]]ը («[[Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)|Փարաջանով:Վերջին գարուն»]]), [[Լևոն Մկրտչյան]]ը («[[Հովհաննես Շիրազ (ֆիլմ)|Հովհաննես Շիրազ»]]), [[Ատոմ Էգոյան]]ը («[[Արարատ (ֆիլմ)|Արարատ»]]), [[Մայքլ Հակոբ Հակոբյան]]ը, ով հայտնի է հայկական ցեղասպանության, ժամանակակից հայկական պատմության և պատմական Հայաստանի մասին փաստագրական ֆիլմերով։ Ժամանակակից հայկական կինեմատոգրաֆն ամեն տարի նկարահանում է 2 կամ 3 խաղարկային ֆիլմ, 8 կարճամետրաժ և 15 վավերագրական ֆիլմեր<ref>Յան Հայդեն Սմիթ «Ֆիլմերի միջազգային ուղեցույց», 2012 թ</ref>։ === Խոհանոց === {{Հիմնական|Հայկական խոհանոց}} [[Պատկեր:Khorovats.jpg|աջից|մինի|150px|[[Խորոված]]]] Հայկական խոհանոցը համարվում է [[Հարավային Կովկաս]]ի ամենահին, իսկ [[Ասիա]]յի ամենահին խոհանոցներից մեկը<ref>[http://www.eda-server.ru/books/pohlebkin_armenian.htm Վ․ Պոխլեբկին «Աշխարհի ժողովուրդների ազգային խոհանոցները», ք․ Մոսկվա, 1990 թ]</ref>։ Հայտնի է, որ հայերը գիտեին խմորման և թխման գործընթացների մասին դեռևս 2500 տարի առաջ։ Շատ հայկական կերակրատեսակների պատրաստման ավանդույթները մինչ այսօր անփոփոխ են մնացել։ Հայկական խոհանոցն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են տարբեր պատմական, աշխարհագրական, կլիմայական և նույնիսկ պատմա-քաղաքական գործոններով։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում մի ժամանակ գտնվում էր [[Ուրարտու]] պետությունը։ Եվ Հայաստանում պահպանվել են այդ հնագույն պետության նյութական մշակույթի հուշարձանները։ Իսկ հայկական խոհանոցը իր վրա կրել է դեռևս այն ժամանակների աշխարհագրա-կլիմայական և հասարակարգային գործոնների ազդեցությունը։ === ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ === {{Հիմնական|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ}} Հայաստանի տարածքում կա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության երեք օբյեկտ<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/am|title=Armenia - UNESCO World Heritage Centre|last=Centre|first=UNESCO World Heritage|website=whc.unesco.org|language=en|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>՝ * [[Հաղպատավանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանական համալիրները, * [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], Վաղարշապատի եկեղեցիները՝ [[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի|Սուրբ Հռիփսիմե]], [[Սուրբ Գայանե եկեղեցի|Սուրբ Գայանե]], [[Շողակաթ]], և [[Զվարթնոց]] հնագիտական հուշարձանը, * [[Գեղարդի վանք]]ը և [[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը։ <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:Haghpat Monastery, Armenia.jpg|[[Հաղպատավանք|Հաղպատի վանք]] Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|[[Սանահինի վանք]] Պատկեր:Zvartnots2.jpg|[[Զվարթնոց]] Պատկեր:Echmiadzin, Jerevan, Armenia.jpg|[[Էջմիածնի Մայր Տաճար]] </gallery> </center> <center> <gallery widths="140px" heights="140px"> Պատկեր:S. Hripsime exterior.JPG|[[Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցի]] Պատկեր:Գայանե46.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] Պատկեր:Монастырь Гегард, Гехард.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Ազատի ջրամբար.JPG|[[Ազատ գետ]]ի վերին հոսանքը </gallery> </center> == Սպորտ == {{Հիմնական|Հայկական սպորտ}} {{Տես նաև|Հայաստանն օլիմպիական խաղերում}} [[Պատկեր:Yurik Vardanian.jpg|200px|աջից|մինի|[[Յուրի Վարդանյան]]ը 1980 թվականի Մոսկվայի օլիմպիական խաղերի ոսկե մեդալակիր]] [[Պատկեր:Levon Aronian grandmaster 08 19 2007.jpg|մինի|ձախից|220px|Լևոն Արոնյան. 19.08.2007]] [[Պատկեր:Ireland Armenia teams.jpg|մինի|Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Դուբլինում, Իռլանդիա]] Հայաստանում շատ սպորտաձևեր են հայտնի, որոնցից են [[ըմբշամարտ]]ը, [[ծանրամարտ]]ը, [[ձյուդո]]ն, [[ֆուտբոլ]]ը, [[շախմատ]]ը և [[բռնցքամարտ]]ը։ Հայաստանի լեռնային ռելիեֆը հնարավորություն է տալիս զբաղվել այնպիսի սպորտաձևերով, ինչպիսին են [[Դահուկային սպորտ]]ը, [[լեռնագնացություն]]ը։ Լինելով լեռնային երկիր՝ ջրային սպորտաձևերով կարելի է զբաղվել լճերում՝ հիմնականում [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։ Հայաստանը հաջողությամբ հանդես է գալիս [[Շախմատը Հայաստանում|շախմատի]], [[Ծանրամարտը Հայաստանում|ծանրամարտի]] և [[Ըմբշամարտը Հայաստանում|ըմբշամարտի]] միջազգային մրցաշարերում։ Հայաստանը նաև միջազգային սպորտային համայնքի ակտիվ անդամն է․ հանդիսանում է [[ՈՒԵՖԱ|Եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիաների միության]] (ՈՒԵՖԱ) և [[Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա]]յի անդամ։ Պարբերաբար անց են կացվում նաև [[Համահայկական խաղեր]]։ Մինչ [[1992]] թվականը հայերը մասնակցում էին [[Օլիմպիական խաղեր]]ին՝ ներկայացնելով [[ԽՍՀՄ]]-ն։ Հանդիսանալով ԽՍՀՄ-ի մի մասը՝ Հայաստանը հաջողությամբ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ արժանանալով բազմաթիվ մեդալների։ Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերում առաջին հայ մարզիկը, ով մեդալի է արժանացել մարմնամարզիկ [[Հրանտ Շահինյան]]ն էր, ով [[1952]] թվականին [[Հելսինկի]]ում կայացած Օլիմպիական խաղերին ստացել է 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալներ։ Հայաստանը [[ԱՊՀ]] միասնական թիմի կազմում մասնակցել է [[1992]] թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային Օլիմպիական խաղերին]], որը տեղի է ունեցել [[Բարսելոնա]]յում։ Ունենալով ընդամենը 5 մարզիկ՝ այս խաղերին ստացել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ ծանրամարտում և ըմբշամարտում։ [[1994]] թվականի [[Լիլեհամեր]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր]]ին Հայաստանը մասնակցել է որպես անկախ պետություն։ Հայաստանը մասնակցում է Ամառային Օլիմպիական խաղերի [[բոքս]]ի, [[ըմբշամարտ]]ի, [[ծանրամարտ]]ի, [[ձյուդո]]յի, [[մարմնամարզություն|մարմնամարզության]], [[վազք]]ի, ջրասուզման, [[լող]]ի մրցաշարերին։ Երկիրը մասնակցում է նաև Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի լեռնադահուկային, [[դահուկավազք]]ի և [[գեղասահք]]ի մրցաշարերին։ {{հիմնական|Ֆուտբոլը Հայաստանում}} [[Ֆուտբոլ]]ը նույնպես հայտնի է Հայաստանում։ Ամենահայտնի ֆուտբոլային թիմը 1970-ական թվականների [[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ)|Երևանի Արարատն]] է, որը [[1973]] թ դարձավ [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] գավաթակիր և [[1975]] թ Խորհրդային Միության Բարձրագույն լիգայի հաղթող։ Արարատ ՖԱ-ի վերջին հաջողությունը [[1974]]–[[1975]] թթ [[Եվրոպայի Գավաթ]]ի առաջնությունն էր, որտեղ չնայած տանը տարած հաղթանակին՝ քառորդ եզրափակիչում պարտվեց [[Բավարիա Մյունխեն|Մյունխենի Բավարիային]]։ Հայաստանը մասնակցում էր միջազգային մրցաշարերին [[ԽՍՀՄ]]-ի ֆուտբոլային թիմի կազմի մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո [[1992]] թ [[Հայաստանի Ֆուտբոլի Ազգային հավաքական]]ի ձևավորվելը։ Հայաստանի հավաքականը մեծ մրցաշարերում լուրջ հաջողությունների չի հասել թեև վերջին բարելավումների շնորհիվ հավաքականը [[2011]] թ [[սեպտեմբեր]]ի տվյալներով [[ՈՒԵՖԱ-ի համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակ]]ում զբաղեցրել է 44-րդ տեղը։ Ազգային հավաքականը ղեկավարում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]ն։ [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ (ֆուտբոլ)|ֆուտբոլի Հայաստանի բարձրագույն խումբը]] երկրի ֆուտբոլային մրցաշարի բարձրագույն մրցաշարն է, վերջին տարիներին երկրի չեմպիոն մեծ մասամբ դարձել է [[Փյունիկ ՖԱ]]-ը։ Հայազգի հայտնի շատ ֆուտբոլիստներ կան՝ [[Հենրիխ Մխիթարյան]], [[Յուրա Մովսիսյան]], [[Յուրի Ջորկաեֆ]], [[Ալեն Բողոսյան]], [[Անդրանիկ Իսքանտարեան]], [[Անդրանիկ Թեյմուրյան]], [[Էդգար Մանուչարյան]], անցյալի ֆուտբոլիստներից [[Սարգիս Հովիվյան]], [[Նիկիտա Սիմոնյան]], [[Խորեն Հովհաննիսյան]] և այլն։ Ջորկաեֆը և Բողոսյանը Ֆրանսիայի ազգային հավաքականի կազմում դարձել [[1998]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության չեմպիոն։ Անդրանիկ Թեյմուրյանը Իրանի ազգային հավաքականի կազմում հանդես է եկել [[2006]] թ Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում, Էդգար Մանուչարյանը հանդես է եկել [[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս ՖԱ]]-ում, իսկ Հենրիխ Մխիթարյանը ներկա պահին հանդես է գալիս անգլիական [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]] ակումբում և շատ մասնագետների կարծիքով համարվում է Եվրոպայի լավագույն կիսապաշտպաներից մեկը։ {{հիմնական|Շախմատը Հայաստանում}} [[Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա]]ն (սկզբնական շրջանում՝ սեկցիա) ստեղծվել է [[1927]] թվականին<ref name="federation">{{cite web | url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | title=ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇԱԽՄԱՏԻ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ | publisher=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա | accessdate=30-07-2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ | archivedate=30-07-2015}}</ref>։ Հայաստանը ՖԻԴԵ-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հայաստանի տղամարդկանց հավաքականը [[37-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2006]]<ref name="2006 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2006/2006arm.html | title=37-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Turin 2006 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[38-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2008]]<ref name="2008 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2008/2008arm.html | title=38-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Dresden 2008 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> և [[40-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2012]]<ref name="2012 olympiad">{{cite web | url=http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | title=40th Olympiad Istanbul 2012 Open tournament | publisher=Turkish Chess Federation | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9 | archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120905180608/http://results.chessolympiadistanbul.com/tnr77681.aspx?art=20&lan=1&flag=30&snr=3 | dead-url=yes }}</ref> թթ. դարձել է [[շախմատի համաշխարհային օլիմպիադա]]յի չեմպիոն, երեք անգամ՝ ([[30-րդ Շախմատային օլիմպիադա|1992]]<ref name="1992 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1992/1992arm.html | title=30-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Manila 1992 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[35-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2002]]<ref name="2002 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2002/2002arm.html | title=35-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Bled 2002 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, [[36-րդ Շախմատային օլիմպիադա|2004]]<ref name="2004 olympiad">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2004/2004arm.html | title=36-րդ Շախմատային օլիմպիադա։ Calvia 2004 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականներին) օլիմպիադայի բրոնզե մեդալակիր, 2011<ref name="2011 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2011t/2011arm.html | title=8th World Team Chess Championship: Ningbo 2011 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թ. դարձել է աշխարհի թիմային առաջնության հաղթող, չորս անգամ երրորդ տեղն է գրավել աշխարհի թիմային առաջնություններում (1997<ref name="1997 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1997t/1997arm.html | title=4th World Team Chess Championship: Lucerne 1997 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2001<ref name="2001 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001arm.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2005<ref name="2005 world">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2005t/2005arm.html | title=6th World Team Chess Championship: Beer Sheva 2005 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref>, 2015<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ մայիսի 27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150527175421/http://tsaghkadzor2015.fide.com/static/article/26?lang=am | dead-url=yes }}</ref> թվականներին), Եվրոպայի չեմպիոն (1999<ref name="1999 europe">{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1999e/1999arm.html | title=12th European Team Chess Championship: Batumi 1999 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 9}}</ref> թվականին)։ Երևան թիմը հաղթել է եվրոպական ակումբների գավաթի խաղարկությունում ([[1995]] թվականին)։ Հայաստանի կանանց հավաքականը 2003 թ. դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն, Երևանի Միկա կանանց ակումբը՝ [[2006]] թ. Եվրագավաթի հաղթող։ [[Լևոն Արոնյան]]ը, ով պատմության մեջ ամենաբարձր Էլո վարկանիշ ունեցող շախմատիստների ցուցակում չորրորդն է<ref>{{cite web | url=http://pogonina.com/index.php?option=com_content&task=view&id=810 | title=Highest-Rated Chess Players of All Time | author=Administrator}}</ref><ref>{{cite web | url=http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | title=All time Top 100 by Highest Elo Rating | accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 1 | archive-date=2014 թ․ մարտի 6 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180116/http://chess-db.com/public/top100alltime.jsp | dead-url=yes }}</ref><ref>[http://2700chess.com/files/highest300.png Highest "Live ratings" of All Time]</ref><ref>{{cite web | url=http://www.2700chess.com | title=Live Chess Ratings – 2700chess.com}}</ref><ref>"Live Elo" covers rating achieved after every single chess game played, what constitutes live performance of players in between of FIDE's regular monthly rating lists.</ref> 2005-ին դարձել է աշխարհի գավաթակիր, [[Վլադիմիր Հակոբյան]]ը [[1999]]-ին՝ աշխարհի փոխչեմպիոն։ Հայաստանն այժմ ունի 36 գրոսմայստեր, 25 միջազգային վարպետ, 17 ՖԻԴԵ-ի վարպետ<ref>{{cite web | url=https://ratings.fide.com/topfed.phtml?tops=0&ina=2&country=ARM | title=FIDE Country Top vhess players | publisher=ՖԻԴԵ | accessdate=1 Օգոստոս 2015}}</ref>։ Միջազգային վարկանիշներ ունեն 285, ազգային՝ ավելի քանի 3000 շախմատիստներ։ Հայաստանում անցկացվել են բազմաթիվ խոշորագույն միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ<ref>{{cite news | url=https://armenpress.am/arm/news/752204 | title=Մարտի 3-ին Երևանում տեղի կունենա Եվրոպայի շախմատի անհատական առաջնության առաջին փուլը | date=մարտի 3, 2014 | agency=[[Արմենպրես]] | accessdate=30-07-2015}}</ref>։ 1996-ին Երևանում անցկացվել է շախմատի 32-րդ համաշխարհային օլիմպիադան<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/1996/1996in.html | title=32nd Chess Olympiad: Yerevan 1996 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, [[2001]]-ին՝ աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://www.olimpbase.org/2001t/2001in.html | title=5th World Team Chess Championship: Yerevan 2001 | publisher=OlimpBase | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref>, 2015-ին աշխարհի թիմային առաջնությունը<ref>{{cite web | url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | title=World Team Championship 2015 | publisher=FIDE World Team Championship 2015 | accessdate=30-07-2015 | archive-date=2015 թ․ ապրիլի 20 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150420021925/http://tsaghkadzor2015.fide.com/news/list/?lang=am | dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://sport.mediamax.am/am/news/chess/8679|title=2015թ. շախմատի Աշխարհի թիմային առաջնությունը կհյուրընկալի Հայաստանը|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tsaghkadzor2015.fide.com/|title=World team chess championship|website=tsaghkadzor2015.fide.com|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 6|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913202939/http://tsaghkadzor2015.fide.com/|dead-url=yes}}</ref>։ 2011 թվականին Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը շախմատը դարձրեց հանրակրթական առարկա<ref>{{cite news | url=http://www.rferl.org/content/armenia_introduces_chess_as_mandatory_school_subject/24333249.html | title=Armenia Introduces Chess As Mandatory School Subject | date=սեպտեմբերի 19, 2011 | agency=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]] | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | language=անգլերեն}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/15/armenia-chess-compulsory-schools | title=Armenia makes chess compulsory in schools | date=նոյեմբերի 15, 2011 | accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 12 | newspaper=[[The Guardian]] | language=անգլերեն}}</ref>։ Շախմատ անցնում են երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դասարաններում<ref name="aljazeera">{{cite news | url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/03/201331792224757326.html | title=Chess mania captures Armenia's attention | date=մարտի 24, 2013 | agency=[[Ալ-Ջազիրա]] | accessdate=2013 թ․ մարտի 25 | last=Parameswaran; Gaedtke | first=Gayatri; Felix | language=անգլերեն}}</ref>։ == Մամուլ == {{Հիմնական|Հայկական տպագրություն}} [[Պատկեր:Urabatagirq.jpg|մինի|աջից|200px|Ուրբաթագիրք՝ հայկական առաջին տպագիր գիրքը, Վենետիկ, 1512 թ]] Հայաստանում գործում են ԶԼՄ-ի բոլոր տեսակները՝ թերթեր, ամսագրեր, ռադիո, հեռուստատեսություն, ինտերնետ։ [[Գրաքննադատություն|Գրաքննությունն]] արգելված է [[2004]] թ. ընդունված ԶԼՄ-ի վերաբերյալ օրենքով։ Հայաստանում առավել հայտնի են հեռարձակվող ԶԼՄ-ները։ Ընդհանուր առմամբ գործում են 40 մասնավոր հեռուստաալիք և 2 հասարակական հեռուստատեսային ցանցեր, ինչպես նաև ռուսախոս հեռուստաալիքներ<ref name="BBC.1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1108052.stm#media ԶԼՄ-ները Հայաստանում]</ref> և բազմաթիվ ռադիոկայաններ<ref>[http://radiomap.eu/am/yerevan Հայաստանի ռադիոկայանները http://radiomap.eu կայքում]</ref>։ [[1926]] թ. [[Երևան]]ում հեռարձակվում են առաջին ռադիոհաղորդումները։ [[1956]] թ սկսում է աշխատել երևանյան հեռուստակենտրոնը։ [[1968]] թ. 2 հանրապետական ռադիոծրագրով և 1 հեռուստածրագրով սկսեցին հաղորդումներ հեռարձակվել [[հայերեն]], [[ռուսերեն]], [[ադրբեջաներեն]], [[քրդերեն]] լեզուներով։ Հեռուստածրագրեր էին հեռարձակվում նաև հայերեն և արաբերեն լեզուներով արտասահմանյան հանդիսատեսի համար։ Փոխանցումալող սարքերը թույլ էին տալիս հեռուստահաղորդումներ դիտել գրեթե ամբողջ հանրապետության տարածքում։ [[1512]]-[[1513]] թվականներին [[Վենետիկ]]ում տպագրվեցին առաջին հայերեն գրքերը՝ «Պարզատումար», «Աղթարք», «Պատարագատետր», «Պարզատումար», «Տաղարան»։ Այնուհետև հայերեն լեզվով տպագիր գրքեր հայտնվեցին նաև [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] (1567), [[Հռոմ]]ում (1584), [[Փարիզ]]ում (1633), [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգում]] (1680), [[Ամստերդամ]]ում, [[Նոր Ջուլֆա]]յում ([[Իրան]]), [[Լվով]]ում, [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] (1771), [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգում]] (1780), [[Աստրախան]]ում, [[Մոսկվա]]յում, [[Թիֆլիս]], [[Բաքու|Բաքվում]]։ [[1794]] թ. [[Մադրաս]]ում ([[Հնդկաստան]]) լույս տեսավ հայերեն առաջին շաբաթաթերթը՝ «[[Ազդարար]]»-ը, իսկ ավելի ուշ Կալկուտայում՝ «Ազգասեր» ամսագիրը։ [[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին աշխարհի տարբեր երկրներում հայերեն լեզվով լույս էր տեսնում մոտ 30 ամսագիր և թերթ, որոնցից 6-ը՝ Կոստանդնուպոլսում, 5-ը՝ Վենետիկում, 3-ը՝ (այդ թվում «Կովկաս» և «Արարատ» թերթերը) Թիֆլիսում։ Մոսկվայում լույս էր տեսնում «[[Հյուսիսափայլ]]» ամսագիրը, որը մեծ դեր խաղաց հայկական սփյուռքի հոգևոր կյանքում։ == Տոներ և հիշատակի օրեր == {{Հիմնական|Հայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկ}} {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Ամսաթիվ ! Տոնի անվանում ! Նշումներ |- | [[հունվարի 1]], [[հունվարի 2|2]] | Ամանոր, Նոր Տարի | Ոչ աշխատանքային օրեր |- | [[հունվարի 6]] | Սուրբ Ծնունդ | [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]ն [[Քրիստոսի մկրտություն|Քրիստոսի մկրտության]] հետ նշում է [[Սուրբ ծնունդ]]ը [[Աստվածահայտնություն|Աստվածահայտնության]] մեկ տոնով (հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը։ Հին տոմարով՝ հունվարի 19) |- | [[հունվարի 28]] | Բանակի օր | Ոչ աշխատանքային օր<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1624&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 20.11.2002</ref>։ |- | [[մարտի 8]] | Կանանց տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[ապրիլի 7]] | Մայրության, գեղեցկության և սիրո տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1623&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 07.05.2002</ref> | |- | [[ապրիլի 24]] | Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|Այս օրը հարյուր հազարավոր մարդիկ բարձրանում են Ծիծեռնակաբերդի բարձունք և ծաղիկներ են խոնարհում հավերժական կրակի մոտ|Ն}} |- | [[մայիսի 1]] | Աշխատանքի օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 8]] | Երկրապահի օր | |- | [[մայիսի 9]] | Հաղթանակի և խաղաղության տոն | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[մայիսի 28]] | Հանրապետության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։|Ն}} |- | [[հունիսի 1]] | Երեխաների իրավունքների պաշտպանության օր | |- | [[հուլիսի 5]] | Սահմանադրության օր | Ոչ աշխատանքային օր |- | [[սեպտեմբերի 1]] | Գիտելիքի, գրի և դպրության օր | |- | [[սեպտեմբերի 21]] | Անկախության տոն | Ոչ աշխատանքային օր{{ref+|1991 թվականի այս օրը հայ ժողովուրդը համազգային հանրաքվեի արդյունքում կողմ քվեարկեց [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] կազմից դուրս գալու և անկախության օգտին։|Ն}} |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը | Թարգմանչաց տոն | |- | [[դեկտեմբերի 7]] | Երկրաշարժի զոհերի հիշատակի և աղետներին դիմակայության օր | |- | Զատկից 8 շաբաթ հետո՝ հինգշաբթի օրը | Սուրբ Վարդանանց տոն՝ բարի գործի և ազգային տուրքի օր | |- | Զատկից 64 օր հետո՝ կիրակի օրը | Սուրբ Էջմիածնի տոն<ref>Ըստ [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1622&lang=arm&enc=utf8 «Հայաստանի Հանրապետության տոների և հիշատակի օրերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխությունների մասին օրենքի] առ 26.09.2001</ref> | |- |} ;Այլ հայտնի տոներ և հիշատակի օրեր {| class="standard collapsible collapsed" |- ! Օր ! Տոնի անվանում ! Նկարագրություն |- | փետրվարի 14 | [[Տրնդեզ]] | Տոնի աղբյուրը հեթանոսական է, իսկ հիմնական խորհրդանիշը կրակն է, որի վրայից թռչում են երիտասարդները՝ չթողնելով միմյանց ձեռքերը, որպեսզի կապն ամուր լինի։ Այդ ժամանակ մեծերը նրանց վրա ցորենի և կտավատի սերմեր են լցնում։ |- | փետրվարի 11 (2017 թվականին) | [[Սուրբ Սարգիս (տոն)|Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր]] | Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օրը Հայաստանում պաշտոնապես նշում են 2007 թվականից։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 23.01.2016, 11.02.2017, 27.01.2018, 16.02.2019, 08.02.2020, 30.01.2021, 12.02.2022, 04.02.2023, 27.01.2024, 15.02.2025, 31.01.2026, 23.01.2027, 12.02.2028, 27.01.2029, 16.02.2030<ref>{{cite web | url=http://www.qahana.am/am/holidays/2012-02-04/1 | title=Երիտասարդների և սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի հիշատակության օր | publisher=Արարատյան հայրապետական թեմ | date=Փետրվար 4, 2012 | accessdate=Սեպտեմբեր 10, 2016}}</ref>: |- |փետրվարի 19 |Գիրք նվիրելու օր | Տոնը հիմնադրվել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանի կողմից։ Հատկանշական է, որ 1869 թվականի հենց այդ օրը ծնվել է [[Հովհաննես Թումանյան]]ը։ |- |փետրվարի 21 |Մայրենի լեզվի օր | |- |փետրվարի 28 |Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում կազմակերպված ջարդերի զոհերի հիշատակի և բռնագաղթած հայ բնակչության իրավունքների պաշտպանության օր | Փետրվարի 28-ը պետական մակարդակով հայտարարված է ադրբեջանական ջարդերի զոհերի հիշատակի օր, ինչպես նաև Ադրբեջանից բռնագաղթածների իրավունքների պաշտպանության օր։ |- | ապրիլի 2 (2016 թվականին) |Սուրբ Վարդանանց զորավարների և 1036 վկաների հիշատակության օր | Նշվում է ի հիշատակ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի գլխավորությամբ հայերի պարտության։ Պարսիկները, հանդիպելով հայերի կոպիտ դիմադրությանն ու կրելով հսկայական կորուստներ, ստիպված եղան հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից ւ հայերի ինքնության հանդեպ ոտնձգություններից։ Տոնն ամեն տարի նշվում է հինգշաբթի օրը՝ Սուրբ Զատկից 8 շաբաթ առաջ։ 451 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Ավարայրի ճակատամարտը։ Ըստ պատմագրի՝ «յուրաքանչյուր մարդ իր հոգում եկեղեցի էր ու ինքն էլ հոգևորական»։ Հանուն հայրենիքի, Հայոց եկեղեցու և քրիստոնեության պահպանման՝ հերոսական մահով ընկան իշխան Վարդան Մամիկոնյանն ու նրա 1036 կողմնակիցները՝ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերը։ Իրենց մահով նրանք ապացուցեցին հայ ազգի ապրելու կամքը և նրա լինելու իրավունքը։ Ավարայրի ճակատամարտը վկայությունն էր, որ հայերին ոչինչ չի ստիպի հրաժարվել քրիստոնեական հայրենիքից։ Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Եկեղեցին ներգրաված էր հայրենիքի պաշտպանության գործում։ Հայ եկեղեցին Հովսեփ կաթողիկոսի և Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ հայ մարտիկների հետ մասնակցեցին պարսիկների դեմ պատերազմին։ Մարտից առաջ հայ հոգևորականները մկրտության և Սուրբ Պատարագի խորհրդով առավել ամրապնդում էին մարտիկների հավատն ու ոգին։ «Եվ սեղան կանգնեցնելով՝ ամենասուրբ խորհուրդը կատարեցին, պատրաստեցին նաև ավազան, և եթե զորքի բազմության մեջ չմկրտված մարդ կար, ամբողջ գիշերը մկրտեցին։ Եվ առավոտյան Սբ. հաղորդություն ընդունեցին», - գրում է Եղիշե պատմիչը, թե ինչ էր կատարվել Ավարայրի ճակատամարտի նախօրեին։ Ի հիշատակ Վարդան Մամիկոնյանի և այլ զոհերի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում և հայկական բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Սուրբ Պատարագ։ Այս տոնը հանդիպել և հանդիպելու է հետևյալ ամսաթվերին՝ 04.02.2016, 23.02.2017, 08.02.2018, 28.02.2019, 20.02.2020, 11.02.2021, 24.02.2022, 16.02.2023, 08.02.2024, 27.02.2025, 12.02.2026, 04.02.2027, 24.02.2028, 08.02.2029, 28.02.2030 |- |մարտի 23 |Օդերևութաբանության միջազգային օր | |- |մարտի 27 |Թատրոնի միջազգային օր | |- |ապրիլի 1 |Հումորի և ծիծաղի օր |Հայաստանում նշվում է 2006 թվականից |- |ապրիլի 4-11 |Թումանյանական օրեր |[[Հովհաննես Թումանյան]]ի հիշատակի օրեր |- |ապրիլի 16 |Ոստիկանության օր |2001 թվականի այս օրը Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվեց «Ոստիկանության մասին» օրենքը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=67163|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref>։ |- |ապրիլի 18 |Հուշարձանների պահպանության միջազգային օր | |- |ապրիլի 26 |Սահմանապահի օր |Նշվում է 2007 թվականից |- |մայիս 7 |Ռադիոյի օր | Սահմանվել է ի պատիվ [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպովի]] կողմից առաջին ռադիոկապի սեանսի և առաջին ռադիոընդունիչի փորձարկման։ |- |մայիսի 9 |Շուշի գրավման օր |Տոնը նվիրված է Շուշիի ազատագրման մասնակիցներին |- |մայիսի 15 |Ընտանիքի օր | |- |մայիսի 16<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5390&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ուսանողների և երիտասարդների օր | |- |մայիսի երրորդ կիրակի օր |ՀՕՊ զորքերի օր | |- |մայիսի 18 |Թանգարանների համաշխարհային օր |Այս օրը Հայաստանի բոլոր պետական թանգարանները բաց են մինչ կեսգիշեր՝ «[[Թանգարանային գիշեր]]» |- |մայիսի 26 |[[Սարդարապատի հերոսամարտ|Սարդարապատի ճակատամարտում հաղթանակի օր]] | Սարդարապատի հերոսապատումը տեղի է ունեցել [[1918]] թ-ի [[մայիսի 21]]-[[Մայիսի 27|27]], հայկական կանոնավոր զորամասերի, աշխարհազորի և [[Արևելյան Հայաստան]] ներխուժած թուրքական զորաբանակի միջև։ |- |հունիսի 14 |Բռնադատվածների հիշատակի օր | Ընդունվել է [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ-ի]] նախաձեռնությամբ խորհրդային իշխանության տարիներին բռնադատվածների հիշատակին |- |հունիսի 15 |Ավիացիայի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց [[ՀՀ ռազմաօդային ուժեր|ՀՀ ՌՕՈՒ]] կազմավորումը։ |- |հունիսի երրորդ կիրակի օր |Բուժաշխատողի օր | |- |հուլիսի 1 |Դատախազության աշխատողի օր | |- |հունիսի 5 |Բնապահպանի օր | |- |հուլիսի 25 |[[Արմավիր|Արմավիր քաղաքի]] օր | |- |օգոստոսի 11 |Ազգային ինքնության տոն (Նավասարդ) | Ըստ ավանդության՝ հայոց անվանդիր նահապետ Հայկն այս օրը սպանեց ասորական արքա Բելին և դրեց Հայկական պետականության հիմքը։ Դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին և համարվում է ավանդական հայկական տոմարի առաջին տարին։ Հեթանոսական ժամանակներում այս օրը Հայաստանում նշվում էր Ամանորը։ |- |օգոստոսի երկրորդ կիրակի օր |Շինարարի օր | |- |օգոստոսի վերջին կիրակի օր |[[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] օր | Հաստատվել է 1999 թվականին։ |- |սեպտեմբերի 4 | Փրկարարի օր | Հաստատվել է 2008 թվականին։ |- |սեպտեմբերի առաջին կիրակի օր |Նավթագազային ոլորտի աշխատողի օր | |- |սեպտեմբերի 7 |Ինժեներական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ինժեներական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 2000 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 5 |Ուսուցչի միջազգային օր | Հաստատվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի]] կողմից 1994 թվականին։ |- |հոկտեմբերի 8 |Տանկիստի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ տանկային զորքերի կազմավորումը։ |- |հոկտեմբերի 10 |Քիմիական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ քիմիական զորքերի կազմավորումը։ Հաստատվել է 1996 թվականին։ |- | հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օր (ՀՀ վարչապետի որոշմամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|title=Կառավարության որոշումներ - Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրոնային կառավարում {{!}} e-gov|website=www.e-gov.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-date=2017 թ․ մայիսի 18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170518195201/https://www.e-gov.am/gov-decrees/item/1808/|dead-url=yes}}</ref>) |[[Երևան]]ի օր |Երևան՝ աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը (հիմնադրվել է մ.թ.ա. 782 թվականին) |- |Հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օր |Բերքատոն |Գյուղացիական տոն |- |հոկտեմբերի 16 |Հայկական մամուլի օր | 1794 թվականի այս օրը [[Մադրաս]]ում լույս տեսավ առաջին հայկական պարբերական ամսագիրը՝ «Ազդարարը»։ |- |հոկտեմբերի 19 |Հրթիռա-հրետանային զորքերի օր |1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հրթիռա-հրետանային զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 5 |Հետախուզական զորքերի օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ հետախուզական զորքերի կազմավորումը։ |- |նոյեմբեր 7 |Գինու համազգային տոն | |- |դեկտեմբերի 9<ref>{{Cite web|url=http://parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=5221&lang=arm|title=Legislation: National Assembly of Armenia|website=parliament.am|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 10}}</ref> |Ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օր | |- |նոյեմբերի 11 | [[Գարեգին Բ|Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի]] ընտրության, գահակալության և օծման տարեդարձ | |- |նոյեմբերի 17 |Ուսանողների միջազգային օր | |- |նոյեմբերի 17 |Ռազմաբժիշկների օր | 1992 թվականի այս օրն ավարտվեց ՀՀ ԶՈՒ ռազմական հոսպիտալի կազմավորումը։ |- |նոյեմբերի 22 |Բանկային աշխատողի օր | 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի տարածքում ԽՍՀՄ Պետական բանկի ռուբլու փոխարեն շրջանառության մեջ դրվեց ՀՀ Կենտրոնական բանկի թողարկած [[հայկական դրամ]]ը։ Հաստատվել է 2003 թվականին։ |- |դեկտեմբերի 3 |Հաշմանդամների միջազգային օր | |- |դեկտեմբերի 20 | Ազգային անվտանգության մարմինների աշխատողի օր | |- |դեկտեմբերի 22 |Էներգետիկների օր | |- |} == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:Kohrvirab.jpg|[[Խոր Վիրապ]] Պատկեր:Yerevan Night012.JPG|Երևանի կենտրոնի գիշերային տեսարան Պատկեր:Harichavank-Harich2 - Copy.JPG|[[Հառիճավանք]], XIII դար Պատկեր:Geghard1.jpg|[[Գեղարդի վանք]] Պատկեր:Canyon Lori.jpg|Կիրճ [[Լոռու մարզ]]ում Պատկեր:Tatev monastery 03.JPG|[[Սյունիքի մարզ]]ում գտնվող [[Տաթևի վանք]]ի շրջակայքը Պատկեր:429 Djermouk canyon à l'entrée de la ville vu du pont.JPG|[[Ջերմուկ]]ն աշնանը Պատկեր:Shaki Waterfall2.jpg|[[Շաքիի ջրվեժ]]ը Պատկեր:Old Goris.jpeg|[[Գորիս]] քաղաքի սրածայր ժայռերը Պատկեր:Traditional Sevanian sailing boats.png|[[Սևանա լիճ]] Պատկեր:Sevkatar (Sevsar).jpg|Սևկատար հրաբուխը Պատկեր:Garni Gorge Armenia (28).JPG|[[Գառնու կիրճ]] </gallery> == Տես նաև == {{Պորտալ|Հայաստան|Ասիա|Եվրոպա}} * [[Արցախ]] * [[Լեռնահայաստան]] * [[Հայաստանի պետական համակարգ]] * [[Վանի թագավորության մշակույթ]] * [[Հայկական լեռնաշխարհ]] * [[Հայկական կերպարվեստ]] * [[Հայկական պետականությունների ղեկավարների ցանկ]] * [[Հայաստանը վաղ միջնադարում]] * [[Հայաստանում հայտարարված սգո օրերի ցանկ]] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> {{ՎՊԵ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://e-gov.am/ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն] * [https://www.armenianchurch.org/index.jsp?&lng= Հայ Առաքելական եկեղեցի] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Main_Page Armeniapedia.org] {{Վիքիբառարան|Հայաստան}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայաստանի վարչական բաժանում}} {{ԱՊՀ}} {{Կովկաս}} {{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}} {{Եվրոպական երկրներ|nocat=1}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Ասիական երկրներ|nocat=1}} {{ՀՀՀ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայաստան]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] k4je1ha0gu1w3ltvivkc4d1fc11934t 0 1449 8486568 8485571 2022-08-10T14:11:31Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երկիր | բնագիր_անվանում = საქართველო | հայերեն_անվանում = Վրաստան | դրոշի_պատկեր = Flag of Georgia.svg | դրոշի_նկարագրում = Վրաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Greater coat of arms of Georgia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Վրաստանի զինանշան | national_motto = ძალა ერთობაშია<br>''ձալա էրթոբաշիա''<br>({{Lang-hy|«Ուժը միասնության մեջ է»}}) | national_anthem = [[Թավիսուփլեբա|თავისუფლება]]<br>''Թավիսուփլեբա՝ Վրաստանի ազգային օրհներգ''<br>({{Lang-hy|«Ազատություն»}})<br>[[File:Georgian national anthem.oga|center]] | image_map = Georgia on the globe (claimed) (Afro-Eurasia centered) (zoomed).svg | map_caption = Վրաստանի տեղագրությունը մուգ կանաչով, բաց երանգով՝ [[Վրաստանի օկուպացված տարածքներ|Ռուսաստանի կողմից օկուպացված տարածքները]] | capital = [[Թբիլիսի]] | coordinates = {{Coord|41|43|N|44|47|E|type:city}} | largest_city = մայրաքաղաք | official_languages = [[վրացերեն]]<br>[[աբխազերեն]]<ref>[https://matsne.gov.ge/en/document/view/30346?publication=35 Վրաստանի սահմանադրություն]</ref> | regional_languages = | languages_type = Պաշտոնական լեզուներ | ethnic_groups = 86.8%՝ [[վրացիներ]]<br>&nbsp;&nbsp;6.2%՝ [[ադրբեջանցիներ]]<br>&nbsp;&nbsp;4.5%՝ [[Հայերը Վրաստանում|հայեր]]<br>&nbsp;&nbsp;2.8%՝ [[Վրաստանի բնակչություն|այլ]] | ethnic_groups_year = 2014 | religion = {{դրոշավորում|Վրաց ուղղափառ եկեղեցի}} | demonym = Georgian | government_type = [[ունիտար պետություն|ունիտար]] [[խորհրդարանական հանրապետություն|խորհրդարանական]] [[հանրապետություն]] | leader_title1 = [[Վրաստանի նախագահ|Նախագահ]] | leader_name1 = [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]] | leader_title2 = [[Վրաստանի խորհրդարան|Խորհրդարանի խոսնակ]] | leader_name2 = Շալվա Պապուաշվիլի | leader_title3 = [[Վրաստանի վարչապետների ցանկ|Վրաստանի վարչապետ]] | leader_name3 = [[Իրակլի Ղարիբաշվիլի]] | legislature = [[Վրաստանի խորհրդարան|Խորհրդարան]] | sovereignty_type = Ստեղծման պատմություն | established_event1 = [[Կողքիս]] և [[Վիրք]] | established_date1 = մ․թ․ա․ 13-րդ դար-մ․թ․ա․ 580 | established_event2 = [[Աբխազիայի թագավորություն]] և [[Վրաց թագավորություն|Վրաց Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date2 = 786-1008 | established_event3 = [[Վրաց թագավորություն]] | established_date3 = 1008 | established_event4 = [[Վրաց թագավորություն#Մասնատում և անկում|Պառակտ Վրաստան]] | established_date4 = 1463-1810 | established_event5 = [[Վրաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Ռուսական անեքսիա]] | established_date5 = <br>սեպտեմբերի 12, 1801 | established_event6 = [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն]] | established_date6 = <br>մայիսի 26, 1918 | established_event7 = [[Վրաստանի խորհրդայնացում]] | established_date7 = փետրվարի 25, 1921 | established_event8 = Հանրապետության հռչակում | established_date8 = ապրիլի 9, 1991 | established_event9 = Սահմանադրության ընդունում | established_date9 = օգոստոսի 24, 1995 | area_km2 = 69,700 | area_footnote = | area_rank = 119-րդ | area_sq_mi = 26,911 | percent_water = | population_estimate = 3,723,500{{Ref label|population|a|}}<ref>{{cite web|url=http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/mosaxleobis%20ricxovnoba%202019_ianvari%20(eng).pdf|title=Number of Population|publisher=|accessdate=2019 թ․ մայիսի 3|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716062622/http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=473&lang=eng|archive-date=2011 թ․ հուլիսի 16|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> | population_census = 3,713,804{{Ref label|population|a|}}<ref name="2014 Census">{{cite web|url=http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf|title=2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia|publisher=|accessdate=2016 թ․ մայիսի 2|archive-url=https://web.archive.org/web/20160808154843/http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 8|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> | population_estimate_year = 2019 | population_estimate_rank = 130-րդ | population_census_year = 2014 | population_density_km2 = 53.5 | population_density_sq_mi = 138.6 | population_density_rank = 137-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$46.055 billion<ref name="imf.org">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=35&pr.y=14&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=915&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2018 |publisher=International Monetary Fund |website=IMF.org |access-date=2019 թ․ ապրիլի 23}}</ref>}} | GDP_PPP_year = 2019 | GDP_PPP_rank = 112th | GDP_PPP_per_capita = $12,409<ref name="imf.org"/> | GDP_PPP_per_capita_rank = 101-րդ | GDP_nominal = {{nowrap|$17.836 billion}}<ref name="imf.org"/> | GDP_nominal_year = 2019 | GDP_nominal_rank = 118st | GDP_nominal_per_capita = $4,805<ref name="imf.org"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 105-րդ | Gini = 37.9 <!-- number only --> | Gini_year = 2017 | Gini_change = increase<!-- increase/decrease/steady --> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=2019 թ․ ապրիլի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180720065529/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |archive-date=2018 թ․ հուլիսի 20 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.780 <!-- number only --> | HDI_year = 2017 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/GEO |title=Human Development Indicators |date=2018 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 18 |publisher=United Nations Development Programme |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918231318/http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/GEO |archive-date=2018 թ․ սեպտեմբերի 18 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref> | HDI_rank = 70-րդ | currency = [[վրացական լարի]] (₾) | currency_code = GEL | time_zone = GET | utc_offset = +4 | utc_offset_DST = | DST_note = | time_zone_DST = | date_format = | drives_on = right | calling_code = 995 | iso3166code = GE | cctld = [[.ge]] [[.გე]] | official_website = [http://gov.ge/ gov.ge] }} '''Վրաստան''' ({{lang-ka|საქართველო}}՝ արտասանվում է «Սաքարթվելո»), պաշտոնական անվանումը մինչև 1995 թվականը՝ '''Վրաստանի Հանրապետություն''' ({{lang-ka|საქართველოს რესპუბლიკა}}), [[ինքնիշխան պետություն]] [[Հարավային Կովկաս|Հարավկովկասյան տարածաշրջանում]], որը միջանկյալ դիրք է զբաղեցնում [[Արևելյան Եվրոպա]]յի և [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի միջև։ Գտնվում է [[Մեծ Կովկաս|Մեծ Կովկասի լեռնային համակարգի]] արևմտյան և կենտրոնական հատվածներում։ Արևմուտքում Վրաստանի ափերը ողողում են [[Սև ծով]]ի ջրերը, հյուսիսում սահմանակցում է [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնությանը]], հարավ-արևմուտքում՝ [[Թուրքիայի Հանրապետություն|Թուրքիային]], հարավում՝ [[Հայաստան]]ին, հարավ-արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]]։ Մայրաքաղաքը [[Թբիլիսի]]ն է, որը նաև երկրի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կենտրոնն է։ Զբաղեցնում է 69 700 կմ² տարածք, իսկ բնակչությունը՝ ըստ 2019 թվականի մարդահամարի տվյալների, կազմում է 3 723 500 մարդ։ Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կազմում են [[վրացիներ]]ը, գլխավոր ազգային փոքրամասնություններն են [[ադրբեջանցիներ]]ն ու [[Հայերը Վրաստանում|հայերը]]։ Վրաստանը խորհրդարանական կառավարման համակարգով սահմանադրական, բազմակուսակցական հանրապետություն է։ [[Վրաստանի պատմություն|Վրաստանի պատմության]] ակունքները հասնում են մինչև [[բրոնզի դար]]։ Պատմական ուրույն ուղի են անցել առաջին վրացական պետությունները՝ [[Վիրք]]ը, իսկ արևմուտքում՝ [[Կողքիս]]ը։ 4-րդ դարում՝ Միհրան Գ արքայի կառավարման տարիներին, [[Քրիստոնեության ընդունումը Վիրքում|վրաց արքունիքն ընդունում է քրիստոնեությունը]]։ 11-րդ դարում Վրաստանը միավորվում է մեկ պետության՝ [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] կազմի մեջ․ [[Բագրատիոնիներ|Վրաց Բագրատունիների]] դրոշի ներքո համախմբվում են ոչ միայն պատմական վրացական հողերը, այլև հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրներ։ [[Դավիթ Շինարար]]ի կառավարմամբ սկսվում է [[Վրացական ոսկեդար|վրաց պատմության ոսկեդարի ժամանակաշրջանը]], որը շարունակվում է մինչև [[Թամար (վրաց թագուհի)|Թամար թագուհու]] գահակալման ավարտը՝ երբ Վրաստանը հասնում է իր երբեմնի հզորության գագաթնակերտին։ Ավելի ուշ, քոչվոր [[Մոնղոլներ|մոնղոլների ասպատակությունների]] և [[Թուրք-պարսկական պատերազմներ|թուրք-պարսկական հակամարտությունների]] արդյունքում թուլացած Վրաստանը մասնատվում է և վերջինիս հենքի վրա առաջանում են [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի]], [[Իմերեթի թագավորություն|Իմերեթի]] և [[Կախեթի թագավորություն]]ները։ 1801 թվականին [[Վրաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Արևելյան Վրաստանը, ապա ամբողջ երկիրը, անցնում է Ռուսական կայսրությանը]]՝ դառնալով «կռվախնձոր» տարածաշրջանային գերտերությունների միջև։ 1917 թվականին [[Ռուսական հեղափոխություն|Բոլշևիկյան հեղափոխությունից]] հետո Վրաստանը մտնում է [[Անդրկովկասյան կոմիսարիատ]]ի կազմի մեջ, իսկ մեկ տարի անց՝ 1918 թվականի մայիսի 26-ին, հռչակվում է [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն|Վրաստանի ժողովրդավարական հանրապետության]] անկախությունը։ Վրաց ազգային պետությունը երկար կյանք չի ունենում և 1921 թվականին ենթարկվում է [[Վրաստանի խորհրդայնացում|խորհրդային կարմիր բանակի ռազմախուժմանը]]։ Արդյունքում՝ ստեղծվում է [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրացական ԽՍՀ-ն]]՝ որպես [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմում գտնվող ինքնավար հանրապետություն։ Ազգությամբ վրացի [[Իոսիֆ Ստալին|Իոսիֆ Ջուղաշվիլին (Ստալին)]] դառնում է ԽՍՀՄ պատմության ամենանշանավոր գործիչը, որին էլ վերագրվում [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ում խորհրդային ժողովուրդներին տոնած հաղթանակն ու ամբողջ ժամանակաշրջանի նվաճումները։ ԽՍՀՄ անկումից հետո՝ 1991 թվականին, հռչակվում է Վրաստանի Հանրապետության անկախությունը, իսկ 1995 թվականին ընդունվում է համավրացական առաջին Սահմանադրությունը։ Անկախության առաջին տարիներն անցնում են [[Քաղաքացիական պատերազմ Վրաստանում|քաղաքացիական պատերազմի]] պայմաններում, որին հաջորդում են [[Աբխազիա]]յի և [[Հարավային Օսիա]]յի անջատողական նկրտումներն ու [[Տնտեսական ճգնաժամ Վրաստանում (2008—2010)|տնտեսական ճգնաժամը]]։ 2003 թվականին հաղթությամբ է պսակվում [[Վարդերի հեղափոխություն]]ը, որով Վրաստանի արտաքին քաղաքականությունը շրջադարձային կերպով թեքվում է դեպի արևմուտք ([[Եվրոպական միություն]], [[Հյուսիս-Ատլանտյան դաշինք|Հյուսիսատլանտյան դաշինք (ՆԱՏՕ)]]) և ուղեկցվում ժողովրդավարական, ինչպես նաև տնտեսական բարենորոգումներով։ Ներկայումս [[Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի միջազգային ճանաչում]]ը համարվում է Վրաստանի [[Տարածքային ամբողջականություն|տարածքային ամբողջականության]] առանցքային խնդիրը։ Այնուամենայնիվ, միջազգային հանրության ճնշող մեծամասնությունն ընդունում է Ռուսաստանի կողմից այդ [[Վրաստանի օկուպացված տարածքներ|տարածքների օկուպացված լինելու հանգամանքը]]։ == Պատմություն== === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Վրաստան}} Վրաստանի տարածքում հայտնաբերվել են նյութական մշակույթի հուշարձաններ, որոնք ստորին քարի դարից են։ [[Նոր քարի դար]]ի և [[Բրոնզի դար|բրոնզեդարյան]] վաղ երկրագործական մշակույթի բնակավայրեր հայտնաբերվել են [[Քվեմո-Քարթլի]]ում, Ռիոն-Ղվիրիլյան ավազանում և այլուր։ Արևելյան Վրաստանում վաղ երկրագործական մշակույթին փոխարինել է [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը։ Մ.թ.ա. 8-րդ դարում ստեղծվել են ցեղային կայուն միություններ, խորացել է ունեցվածքային և սոցիալական անհավասարությունը, նախնադարյան համայնական հասարակարգի քայքայման և դասակարգային հարաբերությունների ձեավորման պրոցեսը։ [[Պատկեր:Arshakid Armenia ARM.JPG|մինի|[[Արշակունիների թագավորություն]]ը, [[Վիրք|Վրաստանը]] և [[Աղվանք]]ը|380px]] Մ.թ.ա. 6-րդ դարում Արևմտյան Վրաստանի տարածքում ձևավորվել է [[Կոլխիդայի թագավորություն]]ը։ Մ.թ.ա. 4-րդ դարում Արևելյան Վրաստանում ուժեղացել է [[Իբերիայի թագավորություն]]ը՝ [[Արմազ]], ապա՝ [[Մցխեթ]] կենտրոնով։ Մ.թ.ա. 3-1-ին դարերում Վրաստանի բնակչության մեծամասնությունը կազմող ազատ և կիսազատ հողագործ-համայնականները նաև հիմնական զինվորական ուժն էին։ Կիրառվում էր նաև ստրկական աշխատանքը։ [[Հելլենիստական դարաշրջան]]ում Վրաստանի քաղաքական և տնտեսական մշակութային սերտ կապեր ուներ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Հայաստանի]], [[Սելևկյանների պետություն|Սելևկյանների պետության]], [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] հետ։ Մ.թ.ա. 1-ին դարում [[Հռոմեական կայսրություն]]ը գրավել է Իբերիան։ Իբերական թագավորության և [[Լազիկա]]յի (Լազական թագավորություն) հետագա հզորացմամբ մ.թ. 2-4-րդ դարերում հռոմեական ազդեցությունը թուլացել է։ Վրաստանում ավատատիրական հարաբերությունները ձևավորվել են մ.թ. 2-4-րդ դարերում (4-6-րդ դարերում դարձել են տիրապետող)։ [[4-րդ դար]]ում տիրապետող կրոն է դարձել [[քրիստոնեություն]]ը։ === Վաղ միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը վաղ միջնադարում}} [[Հայեր]]ի ու [[աղվաններ]]ի դաշնակցությամբ ուժեղացել է Քարթլիի բնակիչների պայքարը [[Սասանյան Պարսկաստան|սասանյան]] զավթիչների դեմ։ [[Վախթանգ Գորգասալ|Վախթանգ I Գորգասալ]]ի թագավորության ժամանակաշրջանում (5-րդ դարի երկորրդ կես) նշանակալից շինարարական աշխատանք է կատարվել, կարևոր կենտրոն, ապա նաև Քարթլիի մայրաքաղաք է դարձել [[Թիֆլիս]]ը։ 523 թվականին Պարսկաստանը Քարթլիում վերացրել է թագավորական իշխանությունը, երկրի գլուխ կարգել իր կառավարչին (մարզպանին), որի նստավայրը Թիֆլիսն էր։ 562 թվականի պարսկա-բյուզանդական պայմանագրով Արևմտյան Վրաստանը (Լազիկան) ընկել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայի]] տիրապետության տակ։ 7-րդ դարի սկզբից բյուզանդական ազդեցությանն է ենթարկվել նաև Քարթլին։ === Զարգացած միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը զարգացած միջնադարում}} [[Պատկեր:Vepkhistkaosani zichy.jpg|մինի|[[Թամար թագուհի]] (1184-1213)]] Մինչև [[9-րդ դար]] վրացիները հայերի և աղվանների հետ համատեղ պայքարել են Վրաստանին տիրած արաբ նվաճողների դեմ։ Վրաստանը [[Մարզպանական Հայաստան|Հայաստանի]] և [[Աղվանք]]ի հետ մտնում էր [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Ավելի ուշ Վրաստանը ազատագրվել է նաև Բյուզանդիայից ունեցած կախումից։ 8-րդ դարի վերջին և 9-րդ դարի սկզբին ներկայիս Վրաստանի տարածքում ձևավորվել են ավատատիրական խոշոր իշխանություններ ([[Կախեթի իշխանություն|Կախեթ]], [[Հերեթի իշխանություն|Հերեթ]], [[Աբխազիայի թագավորություն|Աբխազիա]])։ Աբխազիայի Լեոն II իշխանը ողջ Արևմտյան Վրաստանը միավորել է Էգրիս-Աբխազական թագավորության մեջ (մայրաքաղաքը՝ [[Քութայիս]])։ [[10-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին և [[11-րդ դար]]ի սկզբին ձեավորվել է միասնական ավատատիրական պետություն՝ [[Վրաց Բագրատունիներ]]ի ներկայացուցիչ [[Բագրատ III]] թագավորի (975-1014) գլխավորությամբ։ [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] տնտեսական, մշակութային և քաղաքական առավելագույն հզորության է հասել 12-13-րդ դարերում։ 12-րդ դարի առաջին քառորդին, [[Դավիթ Շինարար]] թագավորի օրոք (1089-1125) [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկյան թուրքերի]] տիրապետությունը թոթափած Վրաստանը դարձել է [[Մերձավոր Արևելք]]ի հզոր պետություններից մեկը։ Վրաց թագավորությունը հզորության գագաթնակետին է հասնում [[Թամար թագուհի|Թամար թագուհու]] իշխանության տարիներին (1184-1213)։ Քաղաքական և մշակութային կապեր են հաստատվել [[Կիևյան Ռուսիա]]յի հետ, ուժեղացել է հայ-վրացական համագործակցությունն ու զինակցությունը։ Հիմնադրվել է [[Զաքարյանների իշխանապետություն]]ը<ref>{{Cite web |url=http://www.findarmenia.com/arm/history/20/267/271 |title=Հյուսիսարևելյան Հայաստանի ազատագրումը |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 3 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304223621/http://www.findarmenia.com/arm/history/20/267/271 |dead-url=yes }}</ref>։ Բարձր զարգացման է հասել Վրաստանի [[մշակույթ]]ը, [[գրականություն]]ը, [[փիլիսոփայություն]]ը, [[արվեստ]]ը, [[ճարտարապետություն]]ը։ Այդ ժամանակաշրջանում է ստեղծվել [[Շոթա Ռուսթավելի|Շոթա Ռուսթավելու]] «Ընձենավորը» պոեմը։ [[13-րդ դար]]ի երկրորդ քառորդին Վրաստանը զավթել են մոնղոլ-թաթարները։ [[14-րդ դար]]ի վերջին երկիրն ասպատակել են [[Լենկ Թեմուր]]ի հրոսակները։ 15-րդ դարի վերջին, ավատատիրական երկպառակությունների հետևանքով, Վրաստանը բաժանվել է անկախ թագավորությունների ([[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի]], [[Իմերեթիայի թագավորություն|Իմերեթիայի]], [[Կախեթի թագավորություն|Կախեթի]])։ === Ուշ միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը ուշ միջնադարում}} [[Պատկեր:Vakhtang VI (European clothes).jpg|մինի|[[Վախթանգ VI]] (1716-1724)]] Մինչև [[16-րդ դար]]ը Իմերեթիայի թագավորությունից փաստորեն առանձնացել են [[Մեգրելիայի իշխանություն|Մեգրելիայի]] և [[Գուրիայի իշխանություն|Գուրիայի]] իշխանությունները, 17-րդ դարի սկզբին՝ Աբխազիան։ Վրաստանի մասնատմանը նպաստել է կիսանկախ ավատատիրական տիրույթների (սաթավադո) ի հայտ գալը, որոնց տերերն իմունիտետի իրավունք էին ստացել՝ իրենց ձեռքում կենտրոնացնելով վարչական և դատական իշխանությունը։ [[16–րդ դար|16]]-[[18-րդ դար]]երում Վրաստանը դարձել է [[Հարավային Կովկաս]]ում գերիշխանության համար պայքարող [[Օսմանյան կայսրություն|Թուրքիայի]] և [[սեֆյան Պարսկաստան|Իրանի]] միջև ընդհարումների թատերաբեմ։ Վրաստանին մեծագույն վնաս են հասցրել 17-րդ դարի առաջին քառորդին Իրանի շահ Աբաս I-ի ավերիչ արշավանքները [[Քարթլի]] և [[Կախեթի մարզ]] (Կախեթում բնաջնջվել է 100 000 մարդ, 200 000՝ գերեվարվել [[Իրան]])։ 1625 թվականին Գ. Սաակաձեի գլխավորությամբ ժողովրդական խոշոր ապստամբություն է ծագել պարսկական լծի դեմ։ 1659 թվականին ապստամբել են [[Կախեթի մարզ]]ի բնակիչները։ Վախթանգ VI-ի օրոք (1703-1724) շինարարական լայն աշխատանքներ են կատարվել, վերականգնվել է ոռոգման համակարգը, կարգավորվել է պետական կառավարումը, հրատարակվել են օրենսդրական ակտեր։ [[15-րդ դար]]ում վերսկսվել, իսկ 16-18-րդ դարերում կանոնավոր բնույթ են ստացել մոնղոլ-թաթարական լծի ժամանակաշրջանում ընդհատված ռուս-վրացական կապերը։ Վրաստանի կառավարողները Թուրքիայի ու Իրանի դեմ ռազմական օգնության խնդրանքով բազմիցս դիմել են Ռուսաստանին։ Ռուս-վրացական մերձեցման գործում կարեոր դեր է խաղացել 17-րդ դարի վերջին [[Մոսկվա]]յում ստեղծված վրացական գաղթավայրը։ === Նոր ժամանակներ === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը նոր ժամանակներում}} [[Պետրոս I]]-ի [[Կասպիական արշավանք]]ից հետո, թուրքական և իրանական հալածանքների պայմաններում, Վախթանգ VI-ը և վրացական շատ քաղաքական ու մշակութային գործիչներ ապաստանել են Ռուսաստանում։ [[18-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին, [[Հերակլ II]]-ի օրոք միավորված [[Քարթլի-Կախեթական թագավորություն]]ը հզորացել է, վերականգնվել և զարգացել է տնտեսությունը, աշխուժացել առևտուրը։ Առավել նշանակալի քաղաքներն էին [[Թիֆլիս]]ը (մինչև 25 000 բնակիչ), [[Գորի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Թելավ]]ը։ Սաղմնավորվել են առաջին մանուֆակտուրաները։ Իմերեթիայի թագավոր Սողոմոն I-ը (1752-84) հնազանդեցրել է անջատամետ ավատատերերին և երկրից վտարել թուրքական զավթիչներին։ [[Պատկեր:Coat of arms of Tiflis Governorate 1878.svg|մինի|ձախից|[[Թիֆլիսի նահանգ]]ի (1846-1917) զինանշան]] 17-18-րդ դարերում զարգացել է վրացական մշակույթը, սկզբնավորվել է գրատպությունը։ Հասարակական մտքի առաջատար ուղղություններից է դարձել լուսավորականությունը։ Ռուս-վրացական հարաբերությունների ամրապնդումը հանգեցրել է 1783 թվականին նրանց միջև [[Գեորգիևսկի պայմանագիր|պայմանագրի]] կնքմանը, որը բարդացրել է Վրաստանի քաղաքական հարաբերությունները Իրանի և Թուրքիայի հետ։ 1795 թվականին Իրանի շահ Աղա Մուհամեդ-խան Կաջարի զորքերը ներխուժել են Վրաստան, գրավել և ավերել Թիֆլիսը։ Հերակլ 2-րդի մահից (1798) հետո, ուժեղացած ավատատիրական հետադիմության պայմաններում, երկրում ստեղծվել է ճգնաժամային վիճակ։ 1801 թվականին Արևելյան Վրաստանը միացավ [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանին]]։ Քարթլի-Կախեթական թագավորությունը դադարեց գոյություն ունենալ։ 19-րդ դարի ընթացքում (1803-64) Ռուսաստանի կազմի մեջ մտավ նաև Արևմտյան Վրաստանը։ Ռուս-պարսկական ([[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|1804-13]], [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|1826-28]]) և ռուս-թուրքական ([[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1806-1812)|1806-1812]], [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|1828-29]]) պատերազմների հետևանքով, որոնց ակտիվորեն մասնակցեցին և վրացիները, ազատագրվեցին վրացական տարածքներ։ Վրաստանի՝ Ռուսաստանին միանալը, չնայած երկրում հաստատված գաղութային վարչակարգին, ունեցավ առաջադիմական նշանակություն, թուրքական և պարսկական լծից Վրաստանի ազատագրման միակ ուղին էր այդ։ [[Կապիտալիզմ]]ի զարգացման ուղին բռնած Ռուսաստանի տնտեսական կյանքի մեջ ներգրավվելը նպաստեց Վրաստանի սոցիալ-տնտեսական վերելքին, ամրապնդվեց վրաց ժողովրդի մշակութային կապը ռուս և Ռուսական կայսրության մյուս ժողովուրդների հետ։ Ցարիզմի գաղութային քաղաքականությունը և ճորտատիրական լուծը գյուղացիական զանգվածային ելույթների պատճառ դարձան։ 1804 թվականին ապստամբեց Լեռնային Քարթլիի, 1812-1813 թվականներին՝ [[Կախեթի մարզ]]ի, 1819-1820 թվականներին՝ [[Իմերեթիա]]յի բնակչությունը։ Ցարիզմի զավթողական քաղաքականության դեմ ելավ (1832) նաև ազնվական մտավորականությունը։ Ազնվականության հետադիմական մասը ձգտում էր Վրաստանում վերականգնել թագավորական իշխանությունը, իսկ դեմոկրատ, ուղղության ներկայացուցիչները, որոնք գաղափարապես կապված էին դեկաբրիստների հետք պայքարում էին Վրաստանում հանրապետություն կամ էլ սահմանադրական միապետություն ստեղծելու համար։ [[Պատկեր:Tiflis by aivazovsky.jpg|մինի|300px|աջից|[[Հովհաննես Այվազովսկի]], [[Թբիլիսի]]]] 1830-40-ական թվականներին համեմատաբար կայուն վիճակը պայմաններ ստեղծեց Վրաստանի տնտեսության հետագա զարգացման համար։ Ապրանքադրամական հարաբերությունների զարգացմամբ ուժեղանում էր գյուղացիների շահագործումը, որն է՝ լ ավելի խորացավ ցարիզմի գաղութային քաղաքականությամբ։ 1841 թվականին՝ Գուրիայում, 1857 թվականին Մեգրելիայում տեղի ունեցան խոշոր գյուղացիական ապստամբություններ։ Արտադրողական ուժերի հետագա զարգացումը փոփոխություններ մտցրեց հասարակության սոցիալական կառուցվածքի մեջ։ Աճեց քաղաքային բնակչությունը։ 1865 թվականին Արևելյան Վրաստանի քաղաքային բնակչությունը կազմում էր 18,8 %։ Հասարակական-տնտեսական զարգացումը, դասակարգային պայքարի սրումը Ռուսաստանում ստիպեցին ցարական կառավարությանը 1864-1871 թվականներին Վրաստանում վերացնել ճորտատիրական իրավունքը։ Իր ամբողջ սահմանափակվածությամբ հանդերձ գյուղացիական ռեֆորմը արագացրեց կապիտալիզմի զարգացումը Վրաստանում։ 1860-ական թվականների կեսից սկսվեց Անդրկովկասյան երկաթուղու շինարարությունը, 1872 թվականին բացվեց Թիֆլիս-Փոթի երկաթուղին, 1883 թվականին ավարտվեց Բաթում-Թիֆլիս-Բաքու երկաթուղին։ 1883 թվականին Թիֆլիսում կազմակերպվեցին Անդրկովկասյան երկաթուղու գլխավոր արհեստանոցները, որոնցում 19-րդ դարի վերջին աշխատում էր 3 000 բանվոր։ Անդրկովկասյան երկաթուղագիծը 1900 թվականին ներգրավվեց երկաթուղիների համառուսական ցանցի մեջ։ Արդյունաբերական տարբեր ճյուղերում (տեքստիլ, մետաղամշակության, կաշվի, կոնյակի, ծխախոտի են) առաջացան խոշոր ձեռնարկություններ։ Զարգանում էր լեռնահանքային արդյունաբերությունը (Տղիբուլիի քարածուխը, ճիաթուրայի մանգանը)։ Տեղի էր ունենում արտադրության կենտրոնացում։ Հիմնադրվում էին տեղական (առավելապես հայկական և ռուսական) և արտասահմանյան կապիտալիստների բաժնետիրական ընկերություններ։ 20-րդ դարի սկզբին մշակող արդյունաբերության ծավալը (1860-ական թվականների համեմատ) աճեց 1 միլիոն ռուբլուց 21 միլիոն ռուբլի։ [[Պատկեր:Vasily Timm. Lezginka (Kavkazskii tanets) na terrasakh v Tiflise.jpg|մինի|[[Լեզգինկա]]]] Վրաստանի քաղաքային բնակչությունը 19-րդ դարի վերջին կազմեց 15,3 %։ Կապիտալիստական հարաբերությունները ներթափանցեցին և վրացական գյուղ։ Խորացավ գյուղացիության դասակարգային շերտավորումը, կուլակները (որոնք կազմում էին գյուղական բնակչության 5 %֊ը) տիրում էին մշակվող հողատարածությունների 30 %֊ին, կիսապրոլետարական տարրը՝ 55-60 %-ին։ Կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացումը, Վրաստանի քաղաքական և տնտեսական համախմբումը պայմաններ ստեղծեցին և ավարտեցին վրացական բուրժուական ազգի ձևավորումը։ 1870-1890-ական թվականներին կապիտալիզմի զարգացման ընթացքում ձևավորվեց Վրաստանի բանվոր դասակարգը։ 19-րդ դարի վերջին հաշվվում էր շուրջ 36 000 բանվոր։ Վարձու աշխատողների ընդհանուր թիվը 120 000 էր։ Ցարիզմի գաղութային քաղաքականությունը, ազգային և սոցիալական ճնշումը առաջ էին բերում Վրաստանի աշխատավորների ընդվզումը։ Ռուսական ազատագրական շարժման գաղափարները ազդում էին վրացական առաջավոր մտավորականության վրա։ 1860-ական թվականներին Վրաստանում ուժեղացավ ազգային-ազատագրական շարժումը, որի գլուխ կանգնեցին գրողներ, հասարակական գործիչներ, հեղափոխական դեմոկրատներ [[Իլյա Ճավճավաձե]]ն, [[Ակակի Ծերեթելի]]ն, Ն․ Նիկոլաձեն, Դ․ Ծերեթելին և ուրիշներ, որոնք կրթություն էին ստացել Ռուսաստանում և հաղորդակցվել [[Վիսարիոն Բելինսկի|Վիսարիոն Բելինսկու]], [[Ալեքսանդր Գերցեն]]ի, Ն․ Ա․ Դոբրոլյուբովի, [[Նիկոլայ Չեռնիշևսկի|Նիկոլայ Չեռնիշևսկու]] հեղափոխական գաղափարներին։ Վրացական վաթսունականները («թերքդալեուլեբի») պայքարում էին վրաց ժողովրդի սոցիալական և ազգային ճնշման դեմ։ 1860-ական թվականների վերջից Վրաստանի ձեռնարկություններում տեղի են ունեցել տնտեսական առաջին գործադուլները։ 1870-ական թվականներին, ռուս նարոդնիկների ազդեցությամբ ծնունդ առավ Վրաստանի նարոդնիկական շարժումը, 1870-ական թվականների վերջին առաջացան բանվորական խմբակներ։ Վրաստանի պրոլետարիատը ներգրավվում էր համառուսական հեղափոխական շարժման մեջ։ 1887 թվականին Թիֆլիսում հիմնադրվեց Անդրկովկասի առաջին բանվորական կազմակերպություններից մեկը՝ «Բանվորական միությունը»։ [[Պատկեր:Ներսիսյան դպրոց.jpg|մինի|Թիֆլիսի [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան դպրոց]] (1824-1924), հիմնադրել է ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Ներսես Ե Աշտարակեցի|Ներսես Աշտարակեցին]]|300px|աջից]] 1880-1890-ական թվականներին աճեց բանվորական խմբակների թիվը։ Մարքսիստական գաղափարների պրոպագանդմամբ հանդես եկան Ռուսաստանից և Ուկրաինայից եկած սոցիալ-դեմոկրատները (Ֆ․ Ե․ Աֆանասև, Ս․ Յա․ Ալիլուև, Ա․ Մ․ Կալյուժնի, Ի․ Ի․ Լուզին, Ֆ․ Ի․ Մայորով)։ 1892 թվականի վերջին ձևավորվեց վրացական մարքսիստական կազմակերպությունը՝ «Մեսամեդասի»-ն։ Վրաստանում գործադուլային շարժումը ձեռք էր բերում կազմակերպված բնույթ։ 20-րդ դարի սկզբին Վրաստանում բանվոր, շարժումը թևակոխեց նոր փուլ։ Սոցիալ-դեմոկրատների գլխավորությամբ վրացական պրոլետարիատը սկսեց մասսայական քաղաքական պայքար։ 1900-1902 թվականներին խոշոր գործադուլներ եղան Թիֆլիսի, Բաթումի ձեռնարկություններում և ճիաթուրայի արդյունաբերական շրջանում։ Համառուսական մասշտաբի խոշոր հեղափոխական ելույթ էր 1902 թվականի Բաթումի գործադուլն ու ցույցը։ 1903 թվականի մարտին Թիֆլիսում կայացավ Կովկասյան սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպությունների I համագումարը։ [[Ռուսական հեղափոխություն (1905–1907)|1905-1907 թվականների հեղափոխության]] ժամանակաշրջանում Վրաստանում ծավալվեց բանվորների և զինվորների հեղափոխական պայքար։ 1905 թվականի հունվարին 18 թվականի Թիֆլիսի երկաթուղային բանվորների գործադուլը վերածվեց համընդհանուրի։ Ոստիկանության հետ գյուղացիների զինված ընդհարումներ եղան Գորիի, Թիանեթի գավառներում, Կախեթի, Մեգրելիայի գյուղերում։ Գուրիայում իշխանությունն անցավ գյուղացիական կոմիտեների ձեռքը, բռնագրավվեց կալվածատիրական հողը, ստեղծվեցին զինված «կարմիր հարյուրակներ»։ Վրաստանում հոկտեմբերյան քաղաքական ցույցը վերածվեց զինված ապստամբության։ 1905 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին առաջացան առաջին արհմիութենական կազմակերպությունները։ 1905 թվականի վերջին գրեթե ամբողջ Արևմտյան Վրաստանը և Արևելյան Վրաստանի մի մասը գտնվում էր ապստամբ ժողովրդի ձեռքին։ Ցարիզմը դաժանորեն ճնշեց ապստամբությունը։ == Պետական խորհրդանիշներ == === Դրոշ === {{Հիմնական|Վրաստանի դրոշ}} Ներկայիս դրոշը ընդունվել է 2004 թվականին, համաձայն ''«Դրոշի մասին օրենքի»''։ Բացի այդ էլ «Դրոշի մասին օրենքի» երկրորդ էջում գրվում է, թե ինչ սխեմայով է կազմվել դրոշը։ Երկարությունը հարաբերվում է լայնության, այնպես ինչպես 3։2։ === Օրհներգ === {{Հիմնական|Թավիսուփլեբա}} Վրաստանի պետական օրհներգի բառերը վերցված են [[Զաքարիա Պալիաշվիլի|Զաքարիա Պալիաշվիլու]] ([[1871]]-[[1933]]) երկու օպերաներից՝ «Դաիսի» և «Աբեսալոմ և Էթերի»։ Խոսքերի հեղինակը ժամանակակից վրաց բանաստեղծ [[Դավիթ Մեգրլաձե]]ն է, ով օգտագործել է մեջբերումներ վրաց դասական բանաստեղծներ [[Ակակի Ծերեթելի|Ակակի Ծերեթելու]], [[Վաժա Փշավելա|Վաժա Փշավելու]], [[Գրիգոլա Օրբելիանի]]ի և [[Գալակտիոն Տաբիձե]]ի բանաստեղծություններից։ == Բնակչություն == {{Wikidata/Population}} Վրաստանի բնակչությունը [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ի դրությամբ կազմել է 3 729 635 մարդ։ Բնակչության միջին խտությունը կազմում է 53.5 մարդ/կմ։ Բնակչության աճը [[2014]] թվականի համեմատ կազմում է -14.7%: Վրաստանի ուրբանիզացվածության մակարդակը կազմում է 57,4%<ref>{{Cite web |url=http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/According%20to%20preliminary%20results%20of%20the%202014%20population%20census%20Final.pdf |title=Վրաստանի բնակչության թիվն ըստ Վրաստանի ազգային վիակագրական ծառայության |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 7 |archive-date=2015 թ․ հոկտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151023164201/http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/According%20to%20preliminary%20results%20of%20the%202014%20population%20census%20Final.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Երկրի բնակչությունը բազմազգ է։ Բնակչության մեծամասնությունը՝ 70%-ը, [[վրացիներ]] են։ [[Հայեր]]ը կազմում են Վրաստանի բնակչության 9%-ը՝ հիմնականում բնակվելով [[Թբիլիսի]]ում (այն եղել է արևելահայության մշակույթի կենտրոնը), [[Ջավախք]]ում և [[Աբխազիա]]յում։ Շատերը ուծացել (ասիմիլացվել են) [[Կախեթի մարզ]]ում։ Վրաստանում բնակվում են նաև [[ռուսներ]], [[ադրբեջանցիներ]], [[աբխազներ]], [[աջարներ]], [[հույներ]], [[օսեր]], [[քրդեր]] և այլ ազգեր։ Վրացիները պատկանում են իբերա–կովկասյան լեզվաընտանիքի քարթվելական լեզվախմբին։ Հավատացյալները հիմնականում ուղղափառ քրիստոնյաններ են, մասամբ՝ մուսուլմաններ(Աջարիա)։ Կան նաև կաթոլիկության հետևորդներ։ Թույլ են բնակեցված Կոլխիդայի ճահճապատ դաշտավայրը և բարձր լեռնային գոտին։ Խտաբնակ են զարգացած երկրագործության շրջանները և ծովափնյա նեղ շերտը։ == Բնություն == === Ռելիեֆ === Վրաստանի ռելիեֆում զուգակցվում են բարձրլեռնային, միջին բարձրության լեռնային, բլրանախալեռնային, դաշտավայրահարթավայրային, սարահարթային և սարավանդանման ռելիեֆի ձևերը։ [[Պատկեր:Mt. Kazbegi in The Greater Caucasus.jpg|մինի|[[Կազբեկ]] լեռ <br />({{lang-ka|ყაზბეგის}}, 5034 մ)]] Վրաստանի հյուսիսը զբաղեցնում է [[Մեծ Կովկաս]]ը, որի համակարգը բաղկացած է Գլխավոր կամ Ջրբաժան և հարակից մի շարք լեռնաշղթաներից։ Դրանցից Վրաստանի սահմաններում նշանավոր են՝ [[Գագրայի լեռնաշղթա|Գագրայի]], [[Բզիբի լեռնաշղթա|Բզիբի]], [[Կոդորի լեռնաշղթա|Կոդորի]], [[Սվանեթի լեռնաշղթա|Սվանեթի]], [[Էգրիսի լեռնաշղթա|Էգրիսի]], [[Լեչխումի լեռնաշղթա|Լեչխումի]], [[Ռաճայի լեռնաշղթա|Ռաճայի]], [[Խարուլի լեռնաշղթա|Խարուլի]], [[Լոմիսի լեռնաշղթա|Լոմիսի]], [[Գուդիսի լեռնաշղթա|Գուդիսի]], [[Քարթլիի լեռնաշղթա|Քարթլիի]], [[Կախեթի լեռնաշղթա|Կախեթի]] լեռնաշղթաները՝ հարավային լանջին, [[Խոխի լեռնաշղթա|Խոխի]], [[Շավանի լեռնաշղթա|Շավանի]], [[Կիդեգանի լեռնաշղթա|Կիդեգանի]], [[Խեսուրեթի լեռնաշղթա|Խեսուրեթի]] և [[Պիրիկիտի լեռնաշղթա|Պիրիկիտի]] լեռնաշղթաները՝ հյուսիսային լանջին։ Ջրբաժան լեռնաշղթայից հյուսիս գտնվող լեռնաշղթաների վրա են [[Շհարա]] (5068 մ), [[Կազբեկ]] հրաբխային կոնը (5047 մ), [[Թեբուլոսմթա]] (4493 մ), [[Դոնոսմթա]] (4174 մ), [[Դիկլոսմթա]] (4285 մ) և այլ գագաթներ։ Մեծ Կովկասից հարավ՝ մերձլայնական ուղղությամբ, ձգվում է միջլեռնային դեպրեսիան, որը Ձիրուլի զանգվածով (Վերին Իմերեթյան սարավանդ) բաժանված է Կոլխիդայի և Իվերիայի ([[Կուր]]ի արևմտյան մաս) հարթավայրա-բլրային իջվածքների։ Երկու իջվածքների զգալի մասերը կազմում են [[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ը, [[Ներքին Քարթլիի հարթավայր|Ներքին Քարթլիի]], [[Ստորին Քարթլիի հարթավայր|Ստորին Քարթլիի]], [[Ալազանի հարթավայր|Ալազանի]] (Կախեթի) ալյուվիալ հարթավայրերը։ Ավելի հարավ՝ լայնական ուղղությամբ, ձգվում են [[Փոքր Կովկաս]]ի վրացական մասի [[Մեսխեթի լեռնաշղթա|Մեսխեթի]], [[Շավշեթի լեռնաշղթա|Շավշեթի]], [[Թրիալեթի լեռնաշղթա|Թրիալեթի]], [[Լոքի լեռնաշղթա|Լոքի]] միջին բարձրության (մինչև 2850 մ) լեռնաշղթաները։ Հանրապետության ծայր հարավում է [[Հարավային Վրացական հրաբխային բարձրավանդակ]]ը, որի ամենաբարձր կետը [[Աբուլ]] լեռն է (3301 մ)։ [[Պատկեր:Vill.baghlebi.JPG|մինի|ձախից|[[Կոլխիդայի դաշտավայր]]]] Վրաստանի տարածքը մտնում է [[Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային օղակ|Ալպիական ծալքավոր մարզի]] մեջ և բաժանվում մի շարք խոշոր միավորների։ Հյուսիսում՝ Մեծ Կովկասի առանցքային շրջանում է Գլխավոր կամ Ջրբաժան լեռնաշղթայի անտիկլինորիումը։ Վերջինս կազմված է մինչքեմբրիի և պալեոզոյի մետամորֆային ապարներից։ Գլխավոր լեռնաշղթայի ծալքավոր հաստվածքները վրաշարժված են Մեծ Կովկասի հարավային լանջի ծալքավոր համակարգի նկատմամբ։ Մեծ Կովկասի տեկտոնական կառուցվածքներից դեպի հարավ ([[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ից մինչև Արտաքին Կախեթ) գտնվում է հիմնականում հերցինյան կոնսոլիդացում ունեցող Վրացական միջադիր զանգվածը։ Նստվածքային ծածկոցը կազմված է լեյասի կարմիր կրաքարերից, բայոսի պորֆիրիտային շերտախմբից, բաթի ածխաբեր շերտերից, վերին յուրայի խայտաբղետ գոյացումներից, կավիճ-էոցենի կարբոնատային ապարներից և մոլասներից։ Ավելի հարավ ձգվում է Աջարա-Թրիալեթի ծալքավոր համակարգը, որը բաղկացած է կավճի հրաբխածին ու կարբոնատային նստվածքներից և պալեոգենի տերիգեն ու հրաբխածին ապարներից։ Ծայր հարավում ([[Ջավախքի բարձրավանդակ]]ից մինչև [[Մառնեուլի դաշտավայր]]) տարածվում է հերցինյան կոնսոլիդացման երկրորդ միջլեռնային ստրուկտուրան՝ Արտվին-Բոլնիսի զանգվածը։ Ջավախքի բարձրավանդակը կազմված է պլիոցենի և պլեյստոցենի լավաներից։ Դեպի արևելք ընդհանուր խորասուզման հետևանքով զարգացած են մոլասները։ Ծալքավորությունն ընդհատվող է և մեղմաթեք։ === Օգտակար հանածոներ === [[Պատկեր:Tkvarcheli aerial.jpg|մինի|[[Տղվարչելի]]]] Հիմնական օգտակար հանածոներն են․ Վրացական զանգվածի սահմաններում մանգանի հանքաքարը ([[Ճիաթուրա]]յի հանքավայրը), քարածուխը ([[Տղիբուլի]], [[Տղվարչելի]]) և նավթը ([[Կոլխիդա]], Արտաքին Կախեթ), որոնք կապված են մեզոզոյի, պալեոգենի և նեոգենի նստվածքների հետ։ Մեծ Կովկասի հյուսիսային լանջին կան բազմամետաղային և ծարիր-մկնդեղային հանքավայրեր։ Հարավում հայտնի է պղնձի խոշոր հանքավայր ([[Մառնեուլ]])։ Տարածված են շինանյութերը ([[մարմար]], [[թերթաքար]]եր, [[տուֆ]]եր, ցեմենտի հումք և այլն), հանքային և թերմալ աղբյուրները։ Հողային ծածկույթին բնորոշ է լավ արտահայտված բարձունքային գոտիականությունը։ Արևմտյան Վրաստանի բլրանախալեռնային շրջաններում տարածված են կարմրահողերն ու դեղնահողերը, [[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ում՝ ճահճայինի մերձարևադարձային պոդզոլային, Իվերյան հատվածում, միջլեռնային իջվածքներում՝ սևահողերը, շագանակագույն, դարչնագույն և մոխրադարչնագույն հողերը։ Լեռնաանտառային գոտում զարգացած են անտառային շագանակագույն, գորշ պոդզոլացված և հումուսակարբոնատային հողերը։ Ավելի բարձր տարածված են լեռնամարգագետնային հողերը։ === Կլիմա === Վրաստանի կլիման անցումային է մերձարևադարձայինից ցամաքայինի։ Կոլխիդայի դաշտավայրին (500-600 մ բարձրություններում) բնորոշ է խոնավ մերձարևադարձային կլիման՝ համեմատաբար տաք ձմեռով։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը 3-6&nbsp;°C է, օգոստոսինը՝ 23- 24&nbsp;°C, տարեկան տեղումները՝ 1200- 2800 մմ։ Իվերիայի իջվածքում, Կոլխիդայի համեմատ, ձմեռը ցուրտ է, -2&nbsp;°C-ից մինչև 1,5&nbsp;°C, տարեկան տեղումները քիչ են՝ 300-800 մմ։ Օգոստոսի միջին ջեր մաստիճանը 23-26&nbsp;°C է։ [[Պատկեր:Mtkvari01.jpg|մինի|ձախից|[[Կուր]] գետը Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիի կենտրոնում]] Միջլեռնային իջվածքի ցածրադիր մասերում տարեկան միջին ջերմաստիճանը 12-15&nbsp;°C է։ Լեռնային շրջաններին բնորոշ է բարձունքային գոտիականությունը։ Տարեկան տեղումների քանակը [[Սև ծով]]ին հարող լան ջերին 3000-4000 մմ է, արևելյան մասի լեռնային մարզերի ներքին շրջաններում՝ մինչև 600-800 մմ։ Ամենացածր ջերմաստիճանը լինում է փակ իջվածքներում, օրինակ, [[Ռաճայի լեռնաշղթա]]յի Շաորի գոգավորությունում -35&nbsp;°C-ից մինչև -40&nbsp;°C է։ Վրաստանի հարավային լեռնային շրջաններին բնորոշ է չաւիավոր ցամաքային կլիման՝ թույլ ձնածածկույթով և խիստ ցուրտ ձմեռով։ Վրաստանում սառցադաշտերի (ավելի քան 605 հատ) ընդհանուր տարածությունը 520 քառ. կմ է։ === Ջրագրություն === Գետերը պատկանում են [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերի ավազաններին։ Խոշոր գետը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի ամենահյուսիսային՝ [[Կուր]] գետն է՝ [[Քվաբլիանի]], [[Մեծ Լիախվի|Մեծ]] և [[Փոքր Լիախվի]], [[Մեջուտա]], [[Կասպի]], [[Քսանի]], [[Արագվա]], [[Իորի]], [[Ալազան (գետ)|Ալազան]], [[Փարվանա (գետ)|Փարվանա]], [[Թեձամ]], [[Ալգեթի]], [[Խրամ (գետ)|Խրամ]], [[Դեբեդ]] և այլ վտակներով։ Կուրը թափվում է Կասպից ծով, [[Ռիոն]]ը, [[Ինգուր]]ը, [[Կոդոր]]ը, [[Ճորոխ]]ը՝ Սև ծով։ Գետերի սնումը խառն է, հիմնականում սառցադաշտային։ Հորդանում են գարնանը։ Աջարական ծովափնյա շրջաններին և [[Մեսխեթի լեռնաշղթա]]յի լանջերին բնորոշ են աշնանաձմեռային վարարումները։ Արագահոսության շնորհիվ լեռնային գետերը միշտ չէ, որ ձմռանը սառցակալում են։ Վրաստանը հարուստ է էներգառեսուրսներով։ Գետերի ընդհանուր պոտենցիալ հզորությունը 18,2 միլիոն կվտ է, պոտենցիալ ռեսուրսները՝ 159,4 միլիարդ կվտ/ժ։ Լճերից նշանավոր են [[Փարվանա լիճ|Փարվանան]], [[Կարծախ]]ը, [[Պալեոստոմ]]ը, [[Տաբածղուրի]]ն, [[Ռիցա]]ն և այլն։ === Բուսական և կենդանական աշխարհ === Բուսականությունը բազմազան է ու ինքնատիպ։ Հաշվվում են ավելի քան 4500 տեսակ [[Սպորավոր բույսեր|սպորավոր]] և [[Ծաղկավոր բույսեր|ծաղկավոր]] բույսեր (ավելի շատ, քան ԽՍՀՄ ամբողջ եվրոպական մասի բուսատեսակները)։ Վրաստանը հարուստ է էնդեմիկ և ռելիկտային բուսատեսակներով ([[դիոսկորեա]], [[պոնտական մտրավարդ|պոնտական]] և [[կովկասյան մրտավարդ]], [[կովկասյան արմավենի]], [[դափնեկեռաս]], [[խուրմա]] և այլն)։ [[Պատկեր:Cervus elaphus LC0367.jpg|260px|աջից]] Տարածքի 37%-ը անտառածածկ է։ Լեռնաանտառային ցածրադիր գոտին ներկայացված է լայնատերև խառն անտառներով ([[կաղնի]], [[բոխի]], [[շագանակենի]]), ավելի բարձր՝ Արևմտյան Վրաստանի լեռների վերին գոտում, Հարավային Օսիայի և Թրիալեթի լեռնաշղթաների արևմտյան մասերում տարածված են [[Եղևնի|եղևնու]] և եղևնու մուգ ասեղնատերև անտառները, իսկ Թուշեթի և Խևսուրեթի բարձրլեռնային հովիտներում՝ [[սոճի|սոճու]] անտառները։ Անտառային գոտու սահմանից վեր, 2800-3500 մ բարձրության վրա [[ալպյան մարգագետիններ]] են։ Տափաստանների մեծ մասը զբաղեցնում են կուլտուրական տնկարկները, բայց դրանք դեռևս ընդարձակ արեալ ունեն Իվերիայի իջվածքում և Վրաստանի հարավային լավային սարավանդներում։ Վրաստանի ֆաունան կազմված է միջերկրածովյան և կենտրոնաասիական տեսակներից։ Մեծ Կովկասի ալպիական գոտում հանդիպում են Կովկասյան էնդեմիկ լեռնային այծը, [[քարայծ]]ը, [[կովկասյան լեռնային հնդկահավ]]ը, [[բեզոարյան այծ]]ը, անտառներում՝ [[գորշ արջ]]ը, [[ազնիվ եղջերու]]ն, [[այծյամ]]ը, [[լուսան]]ը, [[գայլ]]ը, [[աղվես]]ը, [[նապաստակ]]ը են։ Կենդանական և բուսական աշխարհի պահպանման համար ստեղսվել են 15 (այդ թվում՝ [[Լագոդեխի արգելոց|Լագոդեխի]], [[Բորժոմի արգելոց|Բորժոմի]], [[Ռիցայի արգելոց|Ռիցայի]]) արգելանոցներ։ == Տնտեսություն == {{Տես նաև|Գիտությունը Վրաստանում}} Վրաստանը ինդուստրալ-ագրարային երկիր է։ Այն ունի զարգացման միջին մակարդակ։ Տնտեսությունը բազմաճյուղ է։ Դրա գլխավոր նախադրյալը բնակլիմայական պայմանների և ռեսուրսների բազմազանությունն է։ Արդյունաբերական արտադրանքի արժեքն զգալիորեն գերազանցում է գյուղատնտեսականին։ Զարգացած են նաև առևտուրն ու սպասարկման ոլորտը։ ԽՍՀՄ կազմում Վրաստանը հայտնի էր սև մետաղների, մեքենաների, քիմիական նյութերի, շինանյութի և մերձարևադարձային գյուղատնտեսության մթերքներ արտադրող երկիր։ Մեծ է երկրի տնտեսության կախվածությունը արտաքին առևտրից։ Վրաստանի համար տնտեսական զարգացման հզոր գործոն է [[Սև ծով]]ը։ Վրաստանում նաև զարգացած է առողջարանային տնտեսությունը - Սև ծովի ափի, Բորժոմ, Ծղալտուբո և այլ լեռնային տարածքներում։ == Աշխարհագրություն == === Վարչական բաժանում === {{հիմնական|Վրաստանի վարչական բաժանում}} '''Մխարե''' ([[վրացերեն]]՝ მხარე), Վրաստանի վարչական բաժանման միավոր։ Թարգմանվում է որպես «տարածք»։ Ըստ Վրաստանի նախկին նախագահ [[Միխայիլ Սահակաշվիլի|Միխայիլ Սահակաշվիլու]]՝ [[1994]] մինչև [[1996]] թվականները Վրաստանը ժամանակավորապես բաժանված է ռեգիոնների մինչև սեպարատիստական հակամարտությունները [[Աբխազիա]]յում և [[Հարավային Օսիա]]յում չլուծվեն։ {{Վրաստանի վարչական բաժանման քարտեզ|float=right}} [[Պատկեր:20110421 Tbilisi Georgia Panoramic.jpg|մինի|աջից|Թբիլիսի]] Տարածքային պետը ''«պետության կոմիսարն»'' է (სახელმწიფო რწმუნებული, ''սախելմծիփո ռծմունեբուլի''), ոչ պաշտոնապես ''«գուբերնատոր»'', որին նշանակում է հանրապետության նախագահը։ Գույություն ունի 9 մխարե, փակագծերում կենտրոնն է՝ * [[Գուրիայի մարզ]] ([[Օզուրգեթ]]) * [[Իմերեթի մարզ]] ([[Քութայիս]]) * [[Կախեթի մարզ]] ([[Թելավ]]) * [[Քվեմո-Քարթլի]] ([[Ռուսթավի]]) * [[Մցխեթ-Մթիանեթ]] ([[Մցխեթա]]) * [[Ռաճա-Լեչխում և Քվեմո Սվանեթ]] ([[Ամբրոլաուրի]]) * [[Սամեգրելո և Զեմո-Սվանեթի]] ([[Զուգդիդի]]) * [[Սամցխե-Ջավախք]] ([[Ախալցխա]]) * [[Շիդա Քարթլի]] ([[Գորի]]) {{Վրաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} === Տրանսպորտ === Վրաստանում կարևոր նշանակություն ունի երկաթուղային տրանսպորտը։ [[ԽՍՀՄ]] տարիներին երկաթուղիների երկարությունը 881 կմ-ից (1920) հասել է 1470 կմ ([[1985]])։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ([[1941]] - [[1945]]) տարիներին [[Սև ծով]]ի ափի երկայնքով կառուցվել է Ցխակայա - [[Սուխում]]-Տուապսե երկաթուղին։ [[Բաքու]]-[[Բաթում]] հիմնական երկաթուղին ունի ճյուղավորումներ՝ [[Թբիլիսի]] - [[Թելավ]], [[Գորի]]-[[Ցխինվալի]], [[Խաշուրի]]-[[Վալե]], [[Զեստափոն]]-[[ճիաթուրա]], [[Սամտրեդիա]]-[[Փոթի]], [[Օչամչիրա]]-[[Տղվարչելի]], [[Ռիոն]] - [[Քութայիս]]-[[Տղիբուլի]] են։ Երկաթուղիներն ամբողջապես էլեկտրաֆիկացված են։ Ավտոճանապարհների երկարությունը 22,3 հազար կմ է, որից 19,1 հզ․ կմ կոշտ ծածկով։ Առավել կարևորներն են [[Ռազմավիրական ճանապարհ|Ռազմավիրականը]] (Թբիլիսի-Օրջոնիկիձե), Սևծովյանը ([[Բաթում]]-[[Նովոռոսիյսկ]]), Սամտրեդիա - Թբիլիսի - Բաքու մայրուղիները։ Խողովակաշարային տրանսպորտը ներկայացված է Բաքու - Բաթում նավթամուղով, գազամուղներով՝ [[Ադրբեջան]]ից [[Հյուսիսային Կովկաս]]ից։ Տրանսպորտը զարգացած է ամենուր։ Ավտոմոբիլային և երկաթուղային տրանսպորտի շնորհիվ Վրաստանը կապվում է Հարավկովկասյան երկրների և Ռուսաստանի հետ։ Ծովային գլխավոր նավահանգիստներն են [[Բաթում]]ը, [[Փոթի]]ն, [[Սուխում]]ը։ Երկրի գլխավոր օդանավակայաններն են [[Թբիլիսի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Սուխում]]ը։ == Արդյունաբերություն == Բազմաճյուղ է ու հենվում է սեփական օգտակար հանածոների, աշխատանքային ռեսուրսների և հարմար աշխարհագրական դիրքի վրա։ Վերջինիս մեջ առաջնային տեղը պատկանում է գյուղատնտեսական հումքի մշակման ճյուղերին։ Սննդի ու թեթև արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում արդյունաբերական արտադրանքի 2/3-ը։ === Սննդի արդյունաբերություն === Սննդի արդյունաբերության կարևոր արտադրատեսակներից են [[թեյ]]ը, [[գինի]]ն և պտղաբանջարեղային պահածոները, [[հանքային ջուր|հանքային ջրերը]], որոնց զգալի մասը արտահանվում է։ Թեյի արտադրության հիմնական շրջանը Արևմտյան Վրաստանն է։ [[Գինեգործություն]]ը զարգացած է [[Կախեթի մարզ]]ում և Ռիոնի գետի հովտում։ Պահածոների արդյունաբերությունը տեղաբաշխված է ամենուր։ === Թեթև արդյունաբերություն === Թեթև արդյունաբերության խոշորագույն ձեռնարկությունները՝ [[բամբակ]]յա, [[բուրդ|բրդյա]], [[մետաքս]]յա գործվածքների, [[կոշիկ]]ի, տեղաբաշխված են [[Թբիլիսի]], [[Գորի]], [[Քութայիս]] քաղաքներում։ === Մեքենաշինություն === Մեքենաշինության ճյուղերից հատկապես զարգացած է տրանսպորտի մեքենաշինությունը։ [[Թբիլիսի]]ում թողարկվում են էլեկտրաքարշեր, ուղղաթիռներ, [[Քութայիս]]ում՝ բեռնատար ավտոմեքենաներ, [[Փոթի]]ում ու [[Բաթում]]ում՝ նավեր։ Առաջատար ճյուղեր են նաև հաստոցաշինությունն ու գյուղատնտեսական մեքենաշինությունը։ Ավտոմոբիլաշինության ու տրակտորաշինության կենտրոն է Քութայիսը, նավաշինական՝ Բաթումն ու Փոթին։ Մեքենաշինությանը մետաղով ապահովելու նպատակով [[Ռուսթավի]]ում գործում էր մինչև 2000 թ. սև մետաղաձուլական կոմբինատ, որն աշխատում է սեփական [[ածուխ|ածխի]] ու [[մանգան]]ի, ինչպես նաև [[Ադրբեջան]]ի Դաշքեսանի հանքավայրից ներկրվող [[երկաթ]]ի հանքաքարի հիմքի վրա։ === Վառելիքաէներգետիկական արդյունաբերություն === Վառելիքաէներգետիկական արդյունաբերությունը հենվում է սեփական քարածխի, [[նավթ]]ի ու գետերի ջրաէներգետիկական պաշարների վրա։ Խոշոր ՋրԷԿ-ն է [[Ինգուրիինն]] է։ Արդյունաբերության խոցելի տեղն այն է, որ ցածր է վառելիքաէներգետիկ ապահովվածությունը․ անհրաժեշտ նավթի և բնական գազի հիմնական մասը ստիպված է լինում ներմուծել։ Տեղական մանգանի, ներմուծվող երկաթի և քարածխի բազայի վրա աշխատում է Ռուսթավիի լրիվ ցիկլի մետալուրգիական կոմբինատը։ === Քիմիական արդյունաբերություն === Քիմիական արդյունաբերությունը զարգացած է [[Ռուսթավի]]ում, որտեղ սև մետաղաձուլական կոմբինատներից ստացված արտադրական թափոններից արտադրում են ազոտային պարարտանյութեր։ Արտադրվում է արհեստական մանրաթել, ներկեր, կենցաղային քիմիական իրեր։ == Գյուղատնտեսություն == Գյուղատնտեսական արտադրանքի գերակշիռ մասն ապահովում է հողագործությունը, որի զարգացման կարևոր նախադրյալներն են մերձարևադարձային կլիման ու բերրի հողերը։ Դրա շնորհիվ այստեղ աճում են մերձարևադարձային մշակաբույսեր։ [[Թեյ]]ը Վրաստանի արևմտյան մասում մշակում են 19-րդ դարի վերջից։ Այն դարձել է երկրի կարևորագույն մշակաբույսը։ Թեյի մշակման արագ աճը պայմանավորված է նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] ներքին շուկայի մեծ պահանջարկով։ Արևմտյան Վրաստանում մշակում են ցիտրուսային պտուղներ (առավելապես՝ [[մանդարին]])։ Պտղատու այգեգործությունը տարածված է հանրապետության մեծ մասում։ Խաղողագործությունը զարգացած է ծովի մակարդակից 300-600 մետր բարձրությունների վրա։ Արևելյան մասում մշակում են [[խնձոր]] ու [[տանձ]]։ Շատ են [[դափնի|դափնու]] և [[տունգ]]ի տնկարկները։ Տունգը օգտագործում են մետաղները՝ ժանգոտվելուց, իսկ փայտը՝ փտումից պաշտպանելու համար։ Հացահատիկային բույսերից Վրաստանի արևմտյան՝ խոնավ, մասում գերակշռում է [[եգիպտացորեն]]ը, իսկ արևելյան՝ չորային մասում՝ [[ցորեն]]ն ու [[գարի]]ն։ Պալարապտղային բույսերից մշակում են [[կարտոֆիլ]], սակայն դրա համախառն բերքը լրիվ չի բավարարում երկրի բնակչության պահանջարկը։ Կարտոֆիլի մշակության գլխավոր շրջանը [[Ջավախք]]ն է։ Անասնապահությունը համեմատապար թույլ է զարգացած։ Խոշոր եղջերավոր անասնապահությամբ զբաղվում են ամենուր։ Արևմտյան մասում գերակշում են [[խոզաբուծություն]]ն ու [[թռչնաբուծություն]]ը, արևելյանում՝ [[ոչխարաբուծություն]]ը։ == Աշխարհագրական դիրք == {{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Վրաստան}} |Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} |Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = |Հարավ = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}} {{Դրոշավորում|Հայաստան}} |Հարավ-արևմուտք = |Արևմուտք = [[Սև ծով]] |Հյուսիս-արևմուտք = }} <gallery> Պատկեր:Վրաստան,Ծալկաի շրջան գյուղ Բուռնաշեթի հանրակրթական դպրոց.jpg| Պատկեր:Վրաստան․Ծալկաի շրջան, գյուղ Բուռնաշեթ.jpg| Պատկեր:Raffi gravestone fixed.jpg| Պատկեր:House Museum Stalin.jpg| Պատկեր:Armenian church in Batumi, general view.jpg| | Պատկեր:Tbilisi Mtkvari Kur.JPG| Պատկեր:View from Narikala.jpg| </gallery> == Աղբյուրներ == {{Ծանցանկ}} == Տես նաև == * [[Հայերը Վրաստանում]] == Արտաքին հղումներ == {{Քույրհղումներ |Թեմա = Վրաստան |Պորտալ = Վրաստան |Վիքիբառարան = Վրաստան |Վիքիլսարան = Վրաստան |Վիքիգրքեր = Վրաստան |Վիքիքաղվածք = Վրաստան |Վիքիդարան = Վրաստան |Վիքիցեղեր = |Վիքիլուրեր = Վրաստան |Վիքիպահեստ = საქართველო |Մետա-վիքի = |Նախագիծ = Հայ-վրացական միամսյակ }} * [https://president.gov.ge Վրաստանի նախագահ] * [https://gov.ge Վրաստանի կառավարություն] * [https://parliament.ge Վրաստանի Ազգային Ժողովը] * [http://www.vrastan.ge/ «Վրաստան» հասարակական-քաղաքական թերթ] * [https://sknews.ge/ Հարավային Դարպաս - Վրաստանի հայ համայնքի թերթը] * [https://www.a-info.org/ Ջավախքի տեղեկատվական կայք] * [http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=791 Վրաստանի մասին հայկական հանրագիտարանում] * [https://helloblog.ge/ Վրաստանի մասին այցելուների համար] * [http://armenia.mfa.gov.ge/ Վրաստանի դեսպանատունը Հայաստանում] {{ՎՊԵ|Georgia‎|Վրաստան}} {{Վրաստանի վարչական բաժանում}} {{Վրաստանի քաղաքներ}} {{Համաշխարհային ժառանգություն Վրաստանում}} {{Եվրոպական երկրներ}} {{Ասիական երկրներ}} {{Կովկաս}} {{Սևծովյան երկրներ}} {{ԱՊՀ}} {{ԳՈՒԱՄ}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Պորտալ|Վրաստան|գույն=1}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Վրաստան]] [[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:1991 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] 0etjb3nvlqjfe0fjys2h61mlrx6b9zc 8486569 8486568 2022-08-10T14:12:14Z O'micron 37161 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երկիր | բնագիր_անվանում = საქართველო | հայերեն_անվանում = Վրաստան | դրոշի_պատկեր = Flag of Georgia.svg | դրոշի_նկարագրում = Վրաստանի դրոշ | զինանշանի_պատկեր = Greater coat of arms of Georgia.svg | զինանշանի_նկարագրում = Վրաստանի զինանշան | national_motto = ძალა ერთობაშია<br>''ձալա էրթոբաշիա''<br>({{Lang-hy|«Ուժը միասնության մեջ է»}}) | national_anthem = [[Թավիսուփլեբա|თავისუფლება]]<br>''Թավիսուփլեբա՝ Վրաստանի ազգային օրհներգ''<br>({{Lang-hy|«Ազատություն»}})<br>[[File:Georgian national anthem.oga|center]] | image_map = Georgia on the globe (claimed) (Afro-Eurasia centered) (zoomed).svg | map_caption = | capital = [[Թբիլիսի]] | coordinates = {{Coord|41|43|N|44|47|E|type:city}} | largest_city = մայրաքաղաք | official_languages = [[վրացերեն]]<br>[[աբխազերեն]]<ref>[https://matsne.gov.ge/en/document/view/30346?publication=35 Վրաստանի սահմանադրություն]</ref> | regional_languages = | languages_type = Պաշտոնական լեզուներ | ethnic_groups = 86.8%՝ [[վրացիներ]]<br>&nbsp;&nbsp;6.2%՝ [[ադրբեջանցիներ]]<br>&nbsp;&nbsp;4.5%՝ [[Հայերը Վրաստանում|հայեր]]<br>&nbsp;&nbsp;2.8%՝ [[Վրաստանի բնակչություն|այլ]] | ethnic_groups_year = 2014 | religion = {{դրոշավորում|Վրաց ուղղափառ եկեղեցի}} | demonym = Georgian | government_type = [[ունիտար պետություն|ունիտար]] [[խորհրդարանական հանրապետություն|խորհրդարանական]] [[հանրապետություն]] | leader_title1 = [[Վրաստանի նախագահ|Նախագահ]] | leader_name1 = [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]] | leader_title2 = [[Վրաստանի խորհրդարան|Խորհրդարանի խոսնակ]] | leader_name2 = Շալվա Պապուաշվիլի | leader_title3 = [[Վրաստանի վարչապետների ցանկ|Վրաստանի վարչապետ]] | leader_name3 = [[Իրակլի Ղարիբաշվիլի]] | legislature = [[Վրաստանի խորհրդարան|Խորհրդարան]] | sovereignty_type = Ստեղծման պատմություն | established_event1 = [[Կողքիս]] և [[Վիրք]] | established_date1 = մ․թ․ա․ 13-րդ դար-մ․թ․ա․ 580 | established_event2 = [[Աբխազիայի թագավորություն]] և [[Վրաց թագավորություն|Վրաց Բագրատունիների թագավորություն]] | established_date2 = 786-1008 | established_event3 = [[Վրաց թագավորություն]] | established_date3 = 1008 | established_event4 = [[Վրաց թագավորություն#Մասնատում և անկում|Պառակտ Վրաստան]] | established_date4 = 1463-1810 | established_event5 = [[Վրաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Ռուսական անեքսիա]] | established_date5 = <br>սեպտեմբերի 12, 1801 | established_event6 = [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն]] | established_date6 = <br>մայիսի 26, 1918 | established_event7 = [[Վրաստանի խորհրդայնացում]] | established_date7 = փետրվարի 25, 1921 | established_event8 = Հանրապետության հռչակում | established_date8 = ապրիլի 9, 1991 | established_event9 = Սահմանադրության ընդունում | established_date9 = օգոստոսի 24, 1995 | area_km2 = 69,700 | area_footnote = | area_rank = 119-րդ | area_sq_mi = 26,911 | percent_water = | population_estimate = 3,723,500{{Ref label|population|a|}}<ref>{{cite web|url=http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/mosaxleobis%20ricxovnoba%202019_ianvari%20(eng).pdf|title=Number of Population|publisher=|accessdate=2019 թ․ մայիսի 3|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716062622/http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=473&lang=eng|archive-date=2011 թ․ հուլիսի 16|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> | population_census = 3,713,804{{Ref label|population|a|}}<ref name="2014 Census">{{cite web|url=http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf|title=2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia|publisher=|accessdate=2016 թ․ մայիսի 2|archive-url=https://web.archive.org/web/20160808154843/http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf|archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 8|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> | population_estimate_year = 2019 | population_estimate_rank = 130-րդ | population_census_year = 2014 | population_density_km2 = 53.5 | population_density_sq_mi = 138.6 | population_density_rank = 137-րդ | GDP_PPP = {{nowrap|$46.055 billion<ref name="imf.org">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=35&pr.y=14&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=915&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2018 |publisher=International Monetary Fund |website=IMF.org |access-date=2019 թ․ ապրիլի 23}}</ref>}} | GDP_PPP_year = 2019 | GDP_PPP_rank = 112th | GDP_PPP_per_capita = $12,409<ref name="imf.org"/> | GDP_PPP_per_capita_rank = 101-րդ | GDP_nominal = {{nowrap|$17.836 billion}}<ref name="imf.org"/> | GDP_nominal_year = 2019 | GDP_nominal_rank = 118st | GDP_nominal_per_capita = $4,805<ref name="imf.org"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 105-րդ | Gini = 37.9 <!-- number only --> | Gini_year = 2017 | Gini_change = increase<!-- increase/decrease/steady --> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=2019 թ․ ապրիլի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180720065529/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |archive-date=2018 թ․ հուլիսի 20 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.780 <!-- number only --> | HDI_year = 2017 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/GEO |title=Human Development Indicators |date=2018 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 18 |publisher=United Nations Development Programme |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918231318/http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/GEO |archive-date=2018 թ․ սեպտեմբերի 18 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref> | HDI_rank = 70-րդ | currency = [[վրացական լարի]] (₾) | currency_code = GEL | time_zone = GET | utc_offset = +4 | utc_offset_DST = | DST_note = | time_zone_DST = | date_format = | drives_on = right | calling_code = 995 | iso3166code = GE | cctld = [[.ge]] [[.გე]] | official_website = [http://gov.ge/ gov.ge] }} '''Վրաստան''' ({{lang-ka|საქართველო}}՝ արտասանվում է «Սաքարթվելո»), պաշտոնական անվանումը մինչև 1995 թվականը՝ '''Վրաստանի Հանրապետություն''' ({{lang-ka|საქართველოს რესპუბლიკა}}), [[ինքնիշխան պետություն]] [[Հարավային Կովկաս|Հարավկովկասյան տարածաշրջանում]], որը միջանկյալ դիրք է զբաղեցնում [[Արևելյան Եվրոպա]]յի և [[Հարավարևմտյան Ասիա]]յի միջև։ Գտնվում է [[Մեծ Կովկաս|Մեծ Կովկասի լեռնային համակարգի]] արևմտյան և կենտրոնական հատվածներում։ Արևմուտքում Վրաստանի ափերը ողողում են [[Սև ծով]]ի ջրերը, հյուսիսում սահմանակցում է [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնությանը]], հարավ-արևմուտքում՝ [[Թուրքիայի Հանրապետություն|Թուրքիային]], հարավում՝ [[Հայաստան]]ին, հարավ-արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանին]]։ Մայրաքաղաքը [[Թբիլիսի]]ն է, որը նաև երկրի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կենտրոնն է։ Զբաղեցնում է 69 700 կմ² տարածք, իսկ բնակչությունը՝ ըստ 2019 թվականի մարդահամարի տվյալների, կազմում է 3 723 500 մարդ։ Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կազմում են [[վրացիներ]]ը, գլխավոր ազգային փոքրամասնություններն են [[ադրբեջանցիներ]]ն ու [[Հայերը Վրաստանում|հայերը]]։ Վրաստանը խորհրդարանական կառավարման համակարգով սահմանադրական, բազմակուսակցական հանրապետություն է։ [[Վրաստանի պատմություն|Վրաստանի պատմության]] ակունքները հասնում են մինչև [[բրոնզի դար]]։ Պատմական ուրույն ուղի են անցել առաջին վրացական պետությունները՝ [[Վիրք]]ը, իսկ արևմուտքում՝ [[Կողքիս]]ը։ 4-րդ դարում՝ Միհրան Գ արքայի կառավարման տարիներին, [[Քրիստոնեության ընդունումը Վիրքում|վրաց արքունիքն ընդունում է քրիստոնեությունը]]։ 11-րդ դարում Վրաստանը միավորվում է մեկ պետության՝ [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] կազմի մեջ․ [[Բագրատիոնիներ|Վրաց Բագրատունիների]] դրոշի ներքո համախմբվում են ոչ միայն պատմական վրացական հողերը, այլև հարևան ու հեռավոր բազմաթիվ երկրներ։ [[Դավիթ Շինարար]]ի կառավարմամբ սկսվում է [[Վրացական ոսկեդար|վրաց պատմության ոսկեդարի ժամանակաշրջանը]], որը շարունակվում է մինչև [[Թամար (վրաց թագուհի)|Թամար թագուհու]] գահակալման ավարտը՝ երբ Վրաստանը հասնում է իր երբեմնի հզորության գագաթնակերտին։ Ավելի ուշ, քոչվոր [[Մոնղոլներ|մոնղոլների ասպատակությունների]] և [[Թուրք-պարսկական պատերազմներ|թուրք-պարսկական հակամարտությունների]] արդյունքում թուլացած Վրաստանը մասնատվում է և վերջինիս հենքի վրա առաջանում են [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի]], [[Իմերեթի թագավորություն|Իմերեթի]] և [[Կախեթի թագավորություն]]ները։ 1801 թվականին [[Վրաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Արևելյան Վրաստանը, ապա ամբողջ երկիրը, անցնում է Ռուսական կայսրությանը]]՝ դառնալով «կռվախնձոր» տարածաշրջանային գերտերությունների միջև։ 1917 թվականին [[Ռուսական հեղափոխություն|Բոլշևիկյան հեղափոխությունից]] հետո Վրաստանը մտնում է [[Անդրկովկասյան կոմիսարիատ]]ի կազմի մեջ, իսկ մեկ տարի անց՝ 1918 թվականի մայիսի 26-ին, հռչակվում է [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն|Վրաստանի ժողովրդավարական հանրապետության]] անկախությունը։ Վրաց ազգային պետությունը երկար կյանք չի ունենում և 1921 թվականին ենթարկվում է [[Վրաստանի խորհրդայնացում|խորհրդային կարմիր բանակի ռազմախուժմանը]]։ Արդյունքում՝ ստեղծվում է [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրացական ԽՍՀ-ն]]՝ որպես [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմում գտնվող ինքնավար հանրապետություն։ Ազգությամբ վրացի [[Իոսիֆ Ստալին|Իոսիֆ Ջուղաշվիլին (Ստալին)]] դառնում է ԽՍՀՄ պատմության ամենանշանավոր գործիչը, որին էլ վերագրվում [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ում խորհրդային ժողովուրդներին տոնած հաղթանակն ու ամբողջ ժամանակաշրջանի նվաճումները։ ԽՍՀՄ անկումից հետո՝ 1991 թվականին, հռչակվում է Վրաստանի Հանրապետության անկախությունը, իսկ 1995 թվականին ընդունվում է համավրացական առաջին Սահմանադրությունը։ Անկախության առաջին տարիներն անցնում են [[Քաղաքացիական պատերազմ Վրաստանում|քաղաքացիական պատերազմի]] պայմաններում, որին հաջորդում են [[Աբխազիա]]յի և [[Հարավային Օսիա]]յի անջատողական նկրտումներն ու [[Տնտեսական ճգնաժամ Վրաստանում (2008—2010)|տնտեսական ճգնաժամը]]։ 2003 թվականին հաղթությամբ է պսակվում [[Վարդերի հեղափոխություն]]ը, որով Վրաստանի արտաքին քաղաքականությունը շրջադարձային կերպով թեքվում է դեպի արևմուտք ([[Եվրոպական միություն]], [[Հյուսիս-Ատլանտյան դաշինք|Հյուսիսատլանտյան դաշինք (ՆԱՏՕ)]]) և ուղեկցվում ժողովրդավարական, ինչպես նաև տնտեսական բարենորոգումներով։ Ներկայումս [[Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի միջազգային ճանաչում]]ը համարվում է Վրաստանի [[Տարածքային ամբողջականություն|տարածքային ամբողջականության]] առանցքային խնդիրը։ Այնուամենայնիվ, միջազգային հանրության ճնշող մեծամասնությունն ընդունում է Ռուսաստանի կողմից այդ [[Վրաստանի օկուպացված տարածքներ|տարածքների օկուպացված լինելու հանգամանքը]]։ == Պատմություն== === Նախնադար === {{Հիմնական հոդված|Նախնադարյան Վրաստան}} Վրաստանի տարածքում հայտնաբերվել են նյութական մշակույթի հուշարձաններ, որոնք ստորին քարի դարից են։ [[Նոր քարի դար]]ի և [[Բրոնզի դար|բրոնզեդարյան]] վաղ երկրագործական մշակույթի բնակավայրեր հայտնաբերվել են [[Քվեմո-Քարթլի]]ում, Ռիոն-Ղվիրիլյան ավազանում և այլուր։ Արևելյան Վրաստանում վաղ երկրագործական մշակույթին փոխարինել է [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]ը։ Մ.թ.ա. 8-րդ դարում ստեղծվել են ցեղային կայուն միություններ, խորացել է ունեցվածքային և սոցիալական անհավասարությունը, նախնադարյան համայնական հասարակարգի քայքայման և դասակարգային հարաբերությունների ձեավորման պրոցեսը։ [[Պատկեր:Arshakid Armenia ARM.JPG|մինի|[[Արշակունիների թագավորություն]]ը, [[Վիրք|Վրաստանը]] և [[Աղվանք]]ը|380px]] Մ.թ.ա. 6-րդ դարում Արևմտյան Վրաստանի տարածքում ձևավորվել է [[Կոլխիդայի թագավորություն]]ը։ Մ.թ.ա. 4-րդ դարում Արևելյան Վրաստանում ուժեղացել է [[Իբերիայի թագավորություն]]ը՝ [[Արմազ]], ապա՝ [[Մցխեթ]] կենտրոնով։ Մ.թ.ա. 3-1-ին դարերում Վրաստանի բնակչության մեծամասնությունը կազմող ազատ և կիսազատ հողագործ-համայնականները նաև հիմնական զինվորական ուժն էին։ Կիրառվում էր նաև ստրկական աշխատանքը։ [[Հելլենիստական դարաշրջան]]ում Վրաստանի քաղաքական և տնտեսական մշակութային սերտ կապեր ուներ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Հայաստանի]], [[Սելևկյանների պետություն|Սելևկյանների պետության]], [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] հետ։ Մ.թ.ա. 1-ին դարում [[Հռոմեական կայսրություն]]ը գրավել է Իբերիան։ Իբերական թագավորության և [[Լազիկա]]յի (Լազական թագավորություն) հետագա հզորացմամբ մ.թ. 2-4-րդ դարերում հռոմեական ազդեցությունը թուլացել է։ Վրաստանում ավատատիրական հարաբերությունները ձևավորվել են մ.թ. 2-4-րդ դարերում (4-6-րդ դարերում դարձել են տիրապետող)։ [[4-րդ դար]]ում տիրապետող կրոն է դարձել [[քրիստոնեություն]]ը։ === Վաղ միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը վաղ միջնադարում}} [[Հայեր]]ի ու [[աղվաններ]]ի դաշնակցությամբ ուժեղացել է Քարթլիի բնակիչների պայքարը [[Սասանյան Պարսկաստան|սասանյան]] զավթիչների դեմ։ [[Վախթանգ Գորգասալ|Վախթանգ I Գորգասալ]]ի թագավորության ժամանակաշրջանում (5-րդ դարի երկորրդ կես) նշանակալից շինարարական աշխատանք է կատարվել, կարևոր կենտրոն, ապա նաև Քարթլիի մայրաքաղաք է դարձել [[Թիֆլիս]]ը։ 523 թվականին Պարսկաստանը Քարթլիում վերացրել է թագավորական իշխանությունը, երկրի գլուխ կարգել իր կառավարչին (մարզպանին), որի նստավայրը Թիֆլիսն էր։ 562 թվականի պարսկա-բյուզանդական պայմանագրով Արևմտյան Վրաստանը (Լազիկան) ընկել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայի]] տիրապետության տակ։ 7-րդ դարի սկզբից բյուզանդական ազդեցությանն է ենթարկվել նաև Քարթլին։ === Զարգացած միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը զարգացած միջնադարում}} [[Պատկեր:Vepkhistkaosani zichy.jpg|մինի|[[Թամար թագուհի]] (1184-1213)]] Մինչև [[9-րդ դար]] վրացիները հայերի և աղվանների հետ համատեղ պայքարել են Վրաստանին տիրած արաբ նվաճողների դեմ։ Վրաստանը [[Մարզպանական Հայաստան|Հայաստանի]] և [[Աղվանք]]ի հետ մտնում էր [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] մեջ։ Ավելի ուշ Վրաստանը ազատագրվել է նաև Բյուզանդիայից ունեցած կախումից։ 8-րդ դարի վերջին և 9-րդ դարի սկզբին ներկայիս Վրաստանի տարածքում ձևավորվել են ավատատիրական խոշոր իշխանություններ ([[Կախեթի իշխանություն|Կախեթ]], [[Հերեթի իշխանություն|Հերեթ]], [[Աբխազիայի թագավորություն|Աբխազիա]])։ Աբխազիայի Լեոն II իշխանը ողջ Արևմտյան Վրաստանը միավորել է Էգրիս-Աբխազական թագավորության մեջ (մայրաքաղաքը՝ [[Քութայիս]])։ [[10-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին և [[11-րդ դար]]ի սկզբին ձեավորվել է միասնական ավատատիրական պետություն՝ [[Վրաց Բագրատունիներ]]ի ներկայացուցիչ [[Բագրատ III]] թագավորի (975-1014) գլխավորությամբ։ [[Վրացական թագավորություն|Վրացական թագավորության]] տնտեսական, մշակութային և քաղաքական առավելագույն հզորության է հասել 12-13-րդ դարերում։ 12-րդ դարի առաջին քառորդին, [[Դավիթ Շինարար]] թագավորի օրոք (1089-1125) [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկյան թուրքերի]] տիրապետությունը թոթափած Վրաստանը դարձել է [[Մերձավոր Արևելք]]ի հզոր պետություններից մեկը։ Վրաց թագավորությունը հզորության գագաթնակետին է հասնում [[Թամար թագուհի|Թամար թագուհու]] իշխանության տարիներին (1184-1213)։ Քաղաքական և մշակութային կապեր են հաստատվել [[Կիևյան Ռուսիա]]յի հետ, ուժեղացել է հայ-վրացական համագործակցությունն ու զինակցությունը։ Հիմնադրվել է [[Զաքարյանների իշխանապետություն]]ը<ref>{{Cite web |url=http://www.findarmenia.com/arm/history/20/267/271 |title=Հյուսիսարևելյան Հայաստանի ազատագրումը |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 3 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304223621/http://www.findarmenia.com/arm/history/20/267/271 |dead-url=yes }}</ref>։ Բարձր զարգացման է հասել Վրաստանի [[մշակույթ]]ը, [[գրականություն]]ը, [[փիլիսոփայություն]]ը, [[արվեստ]]ը, [[ճարտարապետություն]]ը։ Այդ ժամանակաշրջանում է ստեղծվել [[Շոթա Ռուսթավելի|Շոթա Ռուսթավելու]] «Ընձենավորը» պոեմը։ [[13-րդ դար]]ի երկրորդ քառորդին Վրաստանը զավթել են մոնղոլ-թաթարները։ [[14-րդ դար]]ի վերջին երկիրն ասպատակել են [[Լենկ Թեմուր]]ի հրոսակները։ 15-րդ դարի վերջին, ավատատիրական երկպառակությունների հետևանքով, Վրաստանը բաժանվել է անկախ թագավորությունների ([[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի]], [[Իմերեթիայի թագավորություն|Իմերեթիայի]], [[Կախեթի թագավորություն|Կախեթի]])։ === Ուշ միջնադար === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը ուշ միջնադարում}} [[Պատկեր:Vakhtang VI (European clothes).jpg|մինի|[[Վախթանգ VI]] (1716-1724)]] Մինչև [[16-րդ դար]]ը Իմերեթիայի թագավորությունից փաստորեն առանձնացել են [[Մեգրելիայի իշխանություն|Մեգրելիայի]] և [[Գուրիայի իշխանություն|Գուրիայի]] իշխանությունները, 17-րդ դարի սկզբին՝ Աբխազիան։ Վրաստանի մասնատմանը նպաստել է կիսանկախ ավատատիրական տիրույթների (սաթավադո) ի հայտ գալը, որոնց տերերն իմունիտետի իրավունք էին ստացել՝ իրենց ձեռքում կենտրոնացնելով վարչական և դատական իշխանությունը։ [[16–րդ դար|16]]-[[18-րդ դար]]երում Վրաստանը դարձել է [[Հարավային Կովկաս]]ում գերիշխանության համար պայքարող [[Օսմանյան կայսրություն|Թուրքիայի]] և [[սեֆյան Պարսկաստան|Իրանի]] միջև ընդհարումների թատերաբեմ։ Վրաստանին մեծագույն վնաս են հասցրել 17-րդ դարի առաջին քառորդին Իրանի շահ Աբաս I-ի ավերիչ արշավանքները [[Քարթլի]] և [[Կախեթի մարզ]] (Կախեթում բնաջնջվել է 100 000 մարդ, 200 000՝ գերեվարվել [[Իրան]])։ 1625 թվականին Գ. Սաակաձեի գլխավորությամբ ժողովրդական խոշոր ապստամբություն է ծագել պարսկական լծի դեմ։ 1659 թվականին ապստամբել են [[Կախեթի մարզ]]ի բնակիչները։ Վախթանգ VI-ի օրոք (1703-1724) շինարարական լայն աշխատանքներ են կատարվել, վերականգնվել է ոռոգման համակարգը, կարգավորվել է պետական կառավարումը, հրատարակվել են օրենսդրական ակտեր։ [[15-րդ դար]]ում վերսկսվել, իսկ 16-18-րդ դարերում կանոնավոր բնույթ են ստացել մոնղոլ-թաթարական լծի ժամանակաշրջանում ընդհատված ռուս-վրացական կապերը։ Վրաստանի կառավարողները Թուրքիայի ու Իրանի դեմ ռազմական օգնության խնդրանքով բազմիցս դիմել են Ռուսաստանին։ Ռուս-վրացական մերձեցման գործում կարեոր դեր է խաղացել 17-րդ դարի վերջին [[Մոսկվա]]յում ստեղծված վրացական գաղթավայրը։ === Նոր ժամանակներ === {{Հիմնական հոդված|Վրաստանը նոր ժամանակներում}} [[Պետրոս I]]-ի [[Կասպիական արշավանք]]ից հետո, թուրքական և իրանական հալածանքների պայմաններում, Վախթանգ VI-ը և վրացական շատ քաղաքական ու մշակութային գործիչներ ապաստանել են Ռուսաստանում։ [[18-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին, [[Հերակլ II]]-ի օրոք միավորված [[Քարթլի-Կախեթական թագավորություն]]ը հզորացել է, վերականգնվել և զարգացել է տնտեսությունը, աշխուժացել առևտուրը։ Առավել նշանակալի քաղաքներն էին [[Թիֆլիս]]ը (մինչև 25 000 բնակիչ), [[Գորի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Թելավ]]ը։ Սաղմնավորվել են առաջին մանուֆակտուրաները։ Իմերեթիայի թագավոր Սողոմոն I-ը (1752-84) հնազանդեցրել է անջատամետ ավատատերերին և երկրից վտարել թուրքական զավթիչներին։ [[Պատկեր:Coat of arms of Tiflis Governorate 1878.svg|մինի|ձախից|[[Թիֆլիսի նահանգ]]ի (1846-1917) զինանշան]] 17-18-րդ դարերում զարգացել է վրացական մշակույթը, սկզբնավորվել է գրատպությունը։ Հասարակական մտքի առաջատար ուղղություններից է դարձել լուսավորականությունը։ Ռուս-վրացական հարաբերությունների ամրապնդումը հանգեցրել է 1783 թվականին նրանց միջև [[Գեորգիևսկի պայմանագիր|պայմանագրի]] կնքմանը, որը բարդացրել է Վրաստանի քաղաքական հարաբերությունները Իրանի և Թուրքիայի հետ։ 1795 թվականին Իրանի շահ Աղա Մուհամեդ-խան Կաջարի զորքերը ներխուժել են Վրաստան, գրավել և ավերել Թիֆլիսը։ Հերակլ 2-րդի մահից (1798) հետո, ուժեղացած ավատատիրական հետադիմության պայմաններում, երկրում ստեղծվել է ճգնաժամային վիճակ։ 1801 թվականին Արևելյան Վրաստանը միացավ [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանին]]։ Քարթլի-Կախեթական թագավորությունը դադարեց գոյություն ունենալ։ 19-րդ դարի ընթացքում (1803-64) Ռուսաստանի կազմի մեջ մտավ նաև Արևմտյան Վրաստանը։ Ռուս-պարսկական ([[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|1804-13]], [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|1826-28]]) և ռուս-թուրքական ([[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1806-1812)|1806-1812]], [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|1828-29]]) պատերազմների հետևանքով, որոնց ակտիվորեն մասնակցեցին և վրացիները, ազատագրվեցին վրացական տարածքներ։ Վրաստանի՝ Ռուսաստանին միանալը, չնայած երկրում հաստատված գաղութային վարչակարգին, ունեցավ առաջադիմական նշանակություն, թուրքական և պարսկական լծից Վրաստանի ազատագրման միակ ուղին էր այդ։ [[Կապիտալիզմ]]ի զարգացման ուղին բռնած Ռուսաստանի տնտեսական կյանքի մեջ ներգրավվելը նպաստեց Վրաստանի սոցիալ-տնտեսական վերելքին, ամրապնդվեց վրաց ժողովրդի մշակութային կապը ռուս և Ռուսական կայսրության մյուս ժողովուրդների հետ։ Ցարիզմի գաղութային քաղաքականությունը և ճորտատիրական լուծը գյուղացիական զանգվածային ելույթների պատճառ դարձան։ 1804 թվականին ապստամբեց Լեռնային Քարթլիի, 1812-1813 թվականներին՝ [[Կախեթի մարզ]]ի, 1819-1820 թվականներին՝ [[Իմերեթիա]]յի բնակչությունը։ Ցարիզմի զավթողական քաղաքականության դեմ ելավ (1832) նաև ազնվական մտավորականությունը։ Ազնվականության հետադիմական մասը ձգտում էր Վրաստանում վերականգնել թագավորական իշխանությունը, իսկ դեմոկրատ, ուղղության ներկայացուցիչները, որոնք գաղափարապես կապված էին դեկաբրիստների հետք պայքարում էին Վրաստանում հանրապետություն կամ էլ սահմանադրական միապետություն ստեղծելու համար։ [[Պատկեր:Tiflis by aivazovsky.jpg|մինի|300px|աջից|[[Հովհաննես Այվազովսկի]], [[Թբիլիսի]]]] 1830-40-ական թվականներին համեմատաբար կայուն վիճակը պայմաններ ստեղծեց Վրաստանի տնտեսության հետագա զարգացման համար։ Ապրանքադրամական հարաբերությունների զարգացմամբ ուժեղանում էր գյուղացիների շահագործումը, որն է՝ լ ավելի խորացավ ցարիզմի գաղութային քաղաքականությամբ։ 1841 թվականին՝ Գուրիայում, 1857 թվականին Մեգրելիայում տեղի ունեցան խոշոր գյուղացիական ապստամբություններ։ Արտադրողական ուժերի հետագա զարգացումը փոփոխություններ մտցրեց հասարակության սոցիալական կառուցվածքի մեջ։ Աճեց քաղաքային բնակչությունը։ 1865 թվականին Արևելյան Վրաստանի քաղաքային բնակչությունը կազմում էր 18,8 %։ Հասարակական-տնտեսական զարգացումը, դասակարգային պայքարի սրումը Ռուսաստանում ստիպեցին ցարական կառավարությանը 1864-1871 թվականներին Վրաստանում վերացնել ճորտատիրական իրավունքը։ Իր ամբողջ սահմանափակվածությամբ հանդերձ գյուղացիական ռեֆորմը արագացրեց կապիտալիզմի զարգացումը Վրաստանում։ 1860-ական թվականների կեսից սկսվեց Անդրկովկասյան երկաթուղու շինարարությունը, 1872 թվականին բացվեց Թիֆլիս-Փոթի երկաթուղին, 1883 թվականին ավարտվեց Բաթում-Թիֆլիս-Բաքու երկաթուղին։ 1883 թվականին Թիֆլիսում կազմակերպվեցին Անդրկովկասյան երկաթուղու գլխավոր արհեստանոցները, որոնցում 19-րդ դարի վերջին աշխատում էր 3 000 բանվոր։ Անդրկովկասյան երկաթուղագիծը 1900 թվականին ներգրավվեց երկաթուղիների համառուսական ցանցի մեջ։ Արդյունաբերական տարբեր ճյուղերում (տեքստիլ, մետաղամշակության, կաշվի, կոնյակի, ծխախոտի են) առաջացան խոշոր ձեռնարկություններ։ Զարգանում էր լեռնահանքային արդյունաբերությունը (Տղիբուլիի քարածուխը, ճիաթուրայի մանգանը)։ Տեղի էր ունենում արտադրության կենտրոնացում։ Հիմնադրվում էին տեղական (առավելապես հայկական և ռուսական) և արտասահմանյան կապիտալիստների բաժնետիրական ընկերություններ։ 20-րդ դարի սկզբին մշակող արդյունաբերության ծավալը (1860-ական թվականների համեմատ) աճեց 1 միլիոն ռուբլուց 21 միլիոն ռուբլի։ [[Պատկեր:Vasily Timm. Lezginka (Kavkazskii tanets) na terrasakh v Tiflise.jpg|մինի|[[Լեզգինկա]]]] Վրաստանի քաղաքային բնակչությունը 19-րդ դարի վերջին կազմեց 15,3 %։ Կապիտալիստական հարաբերությունները ներթափանցեցին և վրացական գյուղ։ Խորացավ գյուղացիության դասակարգային շերտավորումը, կուլակները (որոնք կազմում էին գյուղական բնակչության 5 %֊ը) տիրում էին մշակվող հողատարածությունների 30 %֊ին, կիսապրոլետարական տարրը՝ 55-60 %-ին։ Կապիտալիստական հարաբերությունների զարգացումը, Վրաստանի քաղաքական և տնտեսական համախմբումը պայմաններ ստեղծեցին և ավարտեցին վրացական բուրժուական ազգի ձևավորումը։ 1870-1890-ական թվականներին կապիտալիզմի զարգացման ընթացքում ձևավորվեց Վրաստանի բանվոր դասակարգը։ 19-րդ դարի վերջին հաշվվում էր շուրջ 36 000 բանվոր։ Վարձու աշխատողների ընդհանուր թիվը 120 000 էր։ Ցարիզմի գաղութային քաղաքականությունը, ազգային և սոցիալական ճնշումը առաջ էին բերում Վրաստանի աշխատավորների ընդվզումը։ Ռուսական ազատագրական շարժման գաղափարները ազդում էին վրացական առաջավոր մտավորականության վրա։ 1860-ական թվականներին Վրաստանում ուժեղացավ ազգային-ազատագրական շարժումը, որի գլուխ կանգնեցին գրողներ, հասարակական գործիչներ, հեղափոխական դեմոկրատներ [[Իլյա Ճավճավաձե]]ն, [[Ակակի Ծերեթելի]]ն, Ն․ Նիկոլաձեն, Դ․ Ծերեթելին և ուրիշներ, որոնք կրթություն էին ստացել Ռուսաստանում և հաղորդակցվել [[Վիսարիոն Բելինսկի|Վիսարիոն Բելինսկու]], [[Ալեքսանդր Գերցեն]]ի, Ն․ Ա․ Դոբրոլյուբովի, [[Նիկոլայ Չեռնիշևսկի|Նիկոլայ Չեռնիշևսկու]] հեղափոխական գաղափարներին։ Վրացական վաթսունականները («թերքդալեուլեբի») պայքարում էին վրաց ժողովրդի սոցիալական և ազգային ճնշման դեմ։ 1860-ական թվականների վերջից Վրաստանի ձեռնարկություններում տեղի են ունեցել տնտեսական առաջին գործադուլները։ 1870-ական թվականներին, ռուս նարոդնիկների ազդեցությամբ ծնունդ առավ Վրաստանի նարոդնիկական շարժումը, 1870-ական թվականների վերջին առաջացան բանվորական խմբակներ։ Վրաստանի պրոլետարիատը ներգրավվում էր համառուսական հեղափոխական շարժման մեջ։ 1887 թվականին Թիֆլիսում հիմնադրվեց Անդրկովկասի առաջին բանվորական կազմակերպություններից մեկը՝ «Բանվորական միությունը»։ [[Պատկեր:Ներսիսյան դպրոց.jpg|մինի|Թիֆլիսի [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան դպրոց]] (1824-1924), հիմնադրել է ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Ներսես Ե Աշտարակեցի|Ներսես Աշտարակեցին]]|300px|աջից]] 1880-1890-ական թվականներին աճեց բանվորական խմբակների թիվը։ Մարքսիստական գաղափարների պրոպագանդմամբ հանդես եկան Ռուսաստանից և Ուկրաինայից եկած սոցիալ-դեմոկրատները (Ֆ․ Ե․ Աֆանասև, Ս․ Յա․ Ալիլուև, Ա․ Մ․ Կալյուժնի, Ի․ Ի․ Լուզին, Ֆ․ Ի․ Մայորով)։ 1892 թվականի վերջին ձևավորվեց վրացական մարքսիստական կազմակերպությունը՝ «Մեսամեդասի»-ն։ Վրաստանում գործադուլային շարժումը ձեռք էր բերում կազմակերպված բնույթ։ 20-րդ դարի սկզբին Վրաստանում բանվոր, շարժումը թևակոխեց նոր փուլ։ Սոցիալ-դեմոկրատների գլխավորությամբ վրացական պրոլետարիատը սկսեց մասսայական քաղաքական պայքար։ 1900-1902 թվականներին խոշոր գործադուլներ եղան Թիֆլիսի, Բաթումի ձեռնարկություններում և ճիաթուրայի արդյունաբերական շրջանում։ Համառուսական մասշտաբի խոշոր հեղափոխական ելույթ էր 1902 թվականի Բաթումի գործադուլն ու ցույցը։ 1903 թվականի մարտին Թիֆլիսում կայացավ Կովկասյան սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպությունների I համագումարը։ [[Ռուսական հեղափոխություն (1905–1907)|1905-1907 թվականների հեղափոխության]] ժամանակաշրջանում Վրաստանում ծավալվեց բանվորների և զինվորների հեղափոխական պայքար։ 1905 թվականի հունվարին 18 թվականի Թիֆլիսի երկաթուղային բանվորների գործադուլը վերածվեց համընդհանուրի։ Ոստիկանության հետ գյուղացիների զինված ընդհարումներ եղան Գորիի, Թիանեթի գավառներում, Կախեթի, Մեգրելիայի գյուղերում։ Գուրիայում իշխանությունն անցավ գյուղացիական կոմիտեների ձեռքը, բռնագրավվեց կալվածատիրական հողը, ստեղծվեցին զինված «կարմիր հարյուրակներ»։ Վրաստանում հոկտեմբերյան քաղաքական ցույցը վերածվեց զինված ապստամբության։ 1905 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին առաջացան առաջին արհմիութենական կազմակերպությունները։ 1905 թվականի վերջին գրեթե ամբողջ Արևմտյան Վրաստանը և Արևելյան Վրաստանի մի մասը գտնվում էր ապստամբ ժողովրդի ձեռքին։ Ցարիզմը դաժանորեն ճնշեց ապստամբությունը։ == Պետական խորհրդանիշներ == === Դրոշ === {{Հիմնական|Վրաստանի դրոշ}} Ներկայիս դրոշը ընդունվել է 2004 թվականին, համաձայն ''«Դրոշի մասին օրենքի»''։ Բացի այդ էլ «Դրոշի մասին օրենքի» երկրորդ էջում գրվում է, թե ինչ սխեմայով է կազմվել դրոշը։ Երկարությունը հարաբերվում է լայնության, այնպես ինչպես 3։2։ === Օրհներգ === {{Հիմնական|Թավիսուփլեբա}} Վրաստանի պետական օրհներգի բառերը վերցված են [[Զաքարիա Պալիաշվիլի|Զաքարիա Պալիաշվիլու]] ([[1871]]-[[1933]]) երկու օպերաներից՝ «Դաիսի» և «Աբեսալոմ և Էթերի»։ Խոսքերի հեղինակը ժամանակակից վրաց բանաստեղծ [[Դավիթ Մեգրլաձե]]ն է, ով օգտագործել է մեջբերումներ վրաց դասական բանաստեղծներ [[Ակակի Ծերեթելի|Ակակի Ծերեթելու]], [[Վաժա Փշավելա|Վաժա Փշավելու]], [[Գրիգոլա Օրբելիանի]]ի և [[Գալակտիոն Տաբիձե]]ի բանաստեղծություններից։ == Բնակչություն == {{Wikidata/Population}} Վրաստանի բնակչությունը [[2015]] թվականի [[հունվարի 1]]-ի դրությամբ կազմել է 3 729 635 մարդ։ Բնակչության միջին խտությունը կազմում է 53.5 մարդ/կմ։ Բնակչության աճը [[2014]] թվականի համեմատ կազմում է -14.7%: Վրաստանի ուրբանիզացվածության մակարդակը կազմում է 57,4%<ref>{{Cite web |url=http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/According%20to%20preliminary%20results%20of%20the%202014%20population%20census%20Final.pdf |title=Վրաստանի բնակչության թիվն ըստ Վրաստանի ազգային վիակագրական ծառայության |accessdate=2015 թ․ դեկտեմբերի 7 |archive-date=2015 թ․ հոկտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151023164201/http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/According%20to%20preliminary%20results%20of%20the%202014%20population%20census%20Final.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Երկրի բնակչությունը բազմազգ է։ Բնակչության մեծամասնությունը՝ 70%-ը, [[վրացիներ]] են։ [[Հայեր]]ը կազմում են Վրաստանի բնակչության 9%-ը՝ հիմնականում բնակվելով [[Թբիլիսի]]ում (այն եղել է արևելահայության մշակույթի կենտրոնը), [[Ջավախք]]ում և [[Աբխազիա]]յում։ Շատերը ուծացել (ասիմիլացվել են) [[Կախեթի մարզ]]ում։ Վրաստանում բնակվում են նաև [[ռուսներ]], [[ադրբեջանցիներ]], [[աբխազներ]], [[աջարներ]], [[հույներ]], [[օսեր]], [[քրդեր]] և այլ ազգեր։ Վրացիները պատկանում են իբերա–կովկասյան լեզվաընտանիքի քարթվելական լեզվախմբին։ Հավատացյալները հիմնականում ուղղափառ քրիստոնյաններ են, մասամբ՝ մուսուլմաններ(Աջարիա)։ Կան նաև կաթոլիկության հետևորդներ։ Թույլ են բնակեցված Կոլխիդայի ճահճապատ դաշտավայրը և բարձր լեռնային գոտին։ Խտաբնակ են զարգացած երկրագործության շրջանները և ծովափնյա նեղ շերտը։ == Բնություն == === Ռելիեֆ === Վրաստանի ռելիեֆում զուգակցվում են բարձրլեռնային, միջին բարձրության լեռնային, բլրանախալեռնային, դաշտավայրահարթավայրային, սարահարթային և սարավանդանման ռելիեֆի ձևերը։ [[Պատկեր:Mt. Kazbegi in The Greater Caucasus.jpg|մինի|[[Կազբեկ]] լեռ <br />({{lang-ka|ყაზბეგის}}, 5034 մ)]] Վրաստանի հյուսիսը զբաղեցնում է [[Մեծ Կովկաս]]ը, որի համակարգը բաղկացած է Գլխավոր կամ Ջրբաժան և հարակից մի շարք լեռնաշղթաներից։ Դրանցից Վրաստանի սահմաններում նշանավոր են՝ [[Գագրայի լեռնաշղթա|Գագրայի]], [[Բզիբի լեռնաշղթա|Բզիբի]], [[Կոդորի լեռնաշղթա|Կոդորի]], [[Սվանեթի լեռնաշղթա|Սվանեթի]], [[Էգրիսի լեռնաշղթա|Էգրիսի]], [[Լեչխումի լեռնաշղթա|Լեչխումի]], [[Ռաճայի լեռնաշղթա|Ռաճայի]], [[Խարուլի լեռնաշղթա|Խարուլի]], [[Լոմիսի լեռնաշղթա|Լոմիսի]], [[Գուդիսի լեռնաշղթա|Գուդիսի]], [[Քարթլիի լեռնաշղթա|Քարթլիի]], [[Կախեթի լեռնաշղթա|Կախեթի]] լեռնաշղթաները՝ հարավային լանջին, [[Խոխի լեռնաշղթա|Խոխի]], [[Շավանի լեռնաշղթա|Շավանի]], [[Կիդեգանի լեռնաշղթա|Կիդեգանի]], [[Խեսուրեթի լեռնաշղթա|Խեսուրեթի]] և [[Պիրիկիտի լեռնաշղթա|Պիրիկիտի]] լեռնաշղթաները՝ հյուսիսային լանջին։ Ջրբաժան լեռնաշղթայից հյուսիս գտնվող լեռնաշղթաների վրա են [[Շհարա]] (5068 մ), [[Կազբեկ]] հրաբխային կոնը (5047 մ), [[Թեբուլոսմթա]] (4493 մ), [[Դոնոսմթա]] (4174 մ), [[Դիկլոսմթա]] (4285 մ) և այլ գագաթներ։ Մեծ Կովկասից հարավ՝ մերձլայնական ուղղությամբ, ձգվում է միջլեռնային դեպրեսիան, որը Ձիրուլի զանգվածով (Վերին Իմերեթյան սարավանդ) բաժանված է Կոլխիդայի և Իվերիայի ([[Կուր]]ի արևմտյան մաս) հարթավայրա-բլրային իջվածքների։ Երկու իջվածքների զգալի մասերը կազմում են [[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ը, [[Ներքին Քարթլիի հարթավայր|Ներքին Քարթլիի]], [[Ստորին Քարթլիի հարթավայր|Ստորին Քարթլիի]], [[Ալազանի հարթավայր|Ալազանի]] (Կախեթի) ալյուվիալ հարթավայրերը։ Ավելի հարավ՝ լայնական ուղղությամբ, ձգվում են [[Փոքր Կովկաս]]ի վրացական մասի [[Մեսխեթի լեռնաշղթա|Մեսխեթի]], [[Շավշեթի լեռնաշղթա|Շավշեթի]], [[Թրիալեթի լեռնաշղթա|Թրիալեթի]], [[Լոքի լեռնաշղթա|Լոքի]] միջին բարձրության (մինչև 2850 մ) լեռնաշղթաները։ Հանրապետության ծայր հարավում է [[Հարավային Վրացական հրաբխային բարձրավանդակ]]ը, որի ամենաբարձր կետը [[Աբուլ]] լեռն է (3301 մ)։ [[Պատկեր:Vill.baghlebi.JPG|մինի|ձախից|[[Կոլխիդայի դաշտավայր]]]] Վրաստանի տարածքը մտնում է [[Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային օղակ|Ալպիական ծալքավոր մարզի]] մեջ և բաժանվում մի շարք խոշոր միավորների։ Հյուսիսում՝ Մեծ Կովկասի առանցքային շրջանում է Գլխավոր կամ Ջրբաժան լեռնաշղթայի անտիկլինորիումը։ Վերջինս կազմված է մինչքեմբրիի և պալեոզոյի մետամորֆային ապարներից։ Գլխավոր լեռնաշղթայի ծալքավոր հաստվածքները վրաշարժված են Մեծ Կովկասի հարավային լանջի ծալքավոր համակարգի նկատմամբ։ Մեծ Կովկասի տեկտոնական կառուցվածքներից դեպի հարավ ([[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ից մինչև Արտաքին Կախեթ) գտնվում է հիմնականում հերցինյան կոնսոլիդացում ունեցող Վրացական միջադիր զանգվածը։ Նստվածքային ծածկոցը կազմված է լեյասի կարմիր կրաքարերից, բայոսի պորֆիրիտային շերտախմբից, բաթի ածխաբեր շերտերից, վերին յուրայի խայտաբղետ գոյացումներից, կավիճ-էոցենի կարբոնատային ապարներից և մոլասներից։ Ավելի հարավ ձգվում է Աջարա-Թրիալեթի ծալքավոր համակարգը, որը բաղկացած է կավճի հրաբխածին ու կարբոնատային նստվածքներից և պալեոգենի տերիգեն ու հրաբխածին ապարներից։ Ծայր հարավում ([[Ջավախքի բարձրավանդակ]]ից մինչև [[Մառնեուլի դաշտավայր]]) տարածվում է հերցինյան կոնսոլիդացման երկրորդ միջլեռնային ստրուկտուրան՝ Արտվին-Բոլնիսի զանգվածը։ Ջավախքի բարձրավանդակը կազմված է պլիոցենի և պլեյստոցենի լավաներից։ Դեպի արևելք ընդհանուր խորասուզման հետևանքով զարգացած են մոլասները։ Ծալքավորությունն ընդհատվող է և մեղմաթեք։ === Օգտակար հանածոներ === [[Պատկեր:Tkvarcheli aerial.jpg|մինի|[[Տղվարչելի]]]] Հիմնական օգտակար հանածոներն են․ Վրացական զանգվածի սահմաններում մանգանի հանքաքարը ([[Ճիաթուրա]]յի հանքավայրը), քարածուխը ([[Տղիբուլի]], [[Տղվարչելի]]) և նավթը ([[Կոլխիդա]], Արտաքին Կախեթ), որոնք կապված են մեզոզոյի, պալեոգենի և նեոգենի նստվածքների հետ։ Մեծ Կովկասի հյուսիսային լանջին կան բազմամետաղային և ծարիր-մկնդեղային հանքավայրեր։ Հարավում հայտնի է պղնձի խոշոր հանքավայր ([[Մառնեուլ]])։ Տարածված են շինանյութերը ([[մարմար]], [[թերթաքար]]եր, [[տուֆ]]եր, ցեմենտի հումք և այլն), հանքային և թերմալ աղբյուրները։ Հողային ծածկույթին բնորոշ է լավ արտահայտված բարձունքային գոտիականությունը։ Արևմտյան Վրաստանի բլրանախալեռնային շրջաններում տարածված են կարմրահողերն ու դեղնահողերը, [[Կոլխիդայի դաշտավայր]]ում՝ ճահճայինի մերձարևադարձային պոդզոլային, Իվերյան հատվածում, միջլեռնային իջվածքներում՝ սևահողերը, շագանակագույն, դարչնագույն և մոխրադարչնագույն հողերը։ Լեռնաանտառային գոտում զարգացած են անտառային շագանակագույն, գորշ պոդզոլացված և հումուսակարբոնատային հողերը։ Ավելի բարձր տարածված են լեռնամարգագետնային հողերը։ === Կլիմա === Վրաստանի կլիման անցումային է մերձարևադարձայինից ցամաքայինի։ Կոլխիդայի դաշտավայրին (500-600 մ բարձրություններում) բնորոշ է խոնավ մերձարևադարձային կլիման՝ համեմատաբար տաք ձմեռով։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը 3-6&nbsp;°C է, օգոստոսինը՝ 23- 24&nbsp;°C, տարեկան տեղումները՝ 1200- 2800 մմ։ Իվերիայի իջվածքում, Կոլխիդայի համեմատ, ձմեռը ցուրտ է, -2&nbsp;°C-ից մինչև 1,5&nbsp;°C, տարեկան տեղումները քիչ են՝ 300-800 մմ։ Օգոստոսի միջին ջեր մաստիճանը 23-26&nbsp;°C է։ [[Պատկեր:Mtkvari01.jpg|մինի|ձախից|[[Կուր]] գետը Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիի կենտրոնում]] Միջլեռնային իջվածքի ցածրադիր մասերում տարեկան միջին ջերմաստիճանը 12-15&nbsp;°C է։ Լեռնային շրջաններին բնորոշ է բարձունքային գոտիականությունը։ Տարեկան տեղումների քանակը [[Սև ծով]]ին հարող լան ջերին 3000-4000 մմ է, արևելյան մասի լեռնային մարզերի ներքին շրջաններում՝ մինչև 600-800 մմ։ Ամենացածր ջերմաստիճանը լինում է փակ իջվածքներում, օրինակ, [[Ռաճայի լեռնաշղթա]]յի Շաորի գոգավորությունում -35&nbsp;°C-ից մինչև -40&nbsp;°C է։ Վրաստանի հարավային լեռնային շրջաններին բնորոշ է չաւիավոր ցամաքային կլիման՝ թույլ ձնածածկույթով և խիստ ցուրտ ձմեռով։ Վրաստանում սառցադաշտերի (ավելի քան 605 հատ) ընդհանուր տարածությունը 520 քառ. կմ է։ === Ջրագրություն === Գետերը պատկանում են [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով|Կասպից]] ծովերի ավազաններին։ Խոշոր գետը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի ամենահյուսիսային՝ [[Կուր]] գետն է՝ [[Քվաբլիանի]], [[Մեծ Լիախվի|Մեծ]] և [[Փոքր Լիախվի]], [[Մեջուտա]], [[Կասպի]], [[Քսանի]], [[Արագվա]], [[Իորի]], [[Ալազան (գետ)|Ալազան]], [[Փարվանա (գետ)|Փարվանա]], [[Թեձամ]], [[Ալգեթի]], [[Խրամ (գետ)|Խրամ]], [[Դեբեդ]] և այլ վտակներով։ Կուրը թափվում է Կասպից ծով, [[Ռիոն]]ը, [[Ինգուր]]ը, [[Կոդոր]]ը, [[Ճորոխ]]ը՝ Սև ծով։ Գետերի սնումը խառն է, հիմնականում սառցադաշտային։ Հորդանում են գարնանը։ Աջարական ծովափնյա շրջաններին և [[Մեսխեթի լեռնաշղթա]]յի լանջերին բնորոշ են աշնանաձմեռային վարարումները։ Արագահոսության շնորհիվ լեռնային գետերը միշտ չէ, որ ձմռանը սառցակալում են։ Վրաստանը հարուստ է էներգառեսուրսներով։ Գետերի ընդհանուր պոտենցիալ հզորությունը 18,2 միլիոն կվտ է, պոտենցիալ ռեսուրսները՝ 159,4 միլիարդ կվտ/ժ։ Լճերից նշանավոր են [[Փարվանա լիճ|Փարվանան]], [[Կարծախ]]ը, [[Պալեոստոմ]]ը, [[Տաբածղուրի]]ն, [[Ռիցա]]ն և այլն։ === Բուսական և կենդանական աշխարհ === Բուսականությունը բազմազան է ու ինքնատիպ։ Հաշվվում են ավելի քան 4500 տեսակ [[Սպորավոր բույսեր|սպորավոր]] և [[Ծաղկավոր բույսեր|ծաղկավոր]] բույսեր (ավելի շատ, քան ԽՍՀՄ ամբողջ եվրոպական մասի բուսատեսակները)։ Վրաստանը հարուստ է էնդեմիկ և ռելիկտային բուսատեսակներով ([[դիոսկորեա]], [[պոնտական մտրավարդ|պոնտական]] և [[կովկասյան մրտավարդ]], [[կովկասյան արմավենի]], [[դափնեկեռաս]], [[խուրմա]] և այլն)։ [[Պատկեր:Cervus elaphus LC0367.jpg|260px|աջից]] Տարածքի 37%-ը անտառածածկ է։ Լեռնաանտառային ցածրադիր գոտին ներկայացված է լայնատերև խառն անտառներով ([[կաղնի]], [[բոխի]], [[շագանակենի]]), ավելի բարձր՝ Արևմտյան Վրաստանի լեռների վերին գոտում, Հարավային Օսիայի և Թրիալեթի լեռնաշղթաների արևմտյան մասերում տարածված են [[Եղևնի|եղևնու]] և եղևնու մուգ ասեղնատերև անտառները, իսկ Թուշեթի և Խևսուրեթի բարձրլեռնային հովիտներում՝ [[սոճի|սոճու]] անտառները։ Անտառային գոտու սահմանից վեր, 2800-3500 մ բարձրության վրա [[ալպյան մարգագետիններ]] են։ Տափաստանների մեծ մասը զբաղեցնում են կուլտուրական տնկարկները, բայց դրանք դեռևս ընդարձակ արեալ ունեն Իվերիայի իջվածքում և Վրաստանի հարավային լավային սարավանդներում։ Վրաստանի ֆաունան կազմված է միջերկրածովյան և կենտրոնաասիական տեսակներից։ Մեծ Կովկասի ալպիական գոտում հանդիպում են Կովկասյան էնդեմիկ լեռնային այծը, [[քարայծ]]ը, [[կովկասյան լեռնային հնդկահավ]]ը, [[բեզոարյան այծ]]ը, անտառներում՝ [[գորշ արջ]]ը, [[ազնիվ եղջերու]]ն, [[այծյամ]]ը, [[լուսան]]ը, [[գայլ]]ը, [[աղվես]]ը, [[նապաստակ]]ը են։ Կենդանական և բուսական աշխարհի պահպանման համար ստեղսվել են 15 (այդ թվում՝ [[Լագոդեխի արգելոց|Լագոդեխի]], [[Բորժոմի արգելոց|Բորժոմի]], [[Ռիցայի արգելոց|Ռիցայի]]) արգելանոցներ։ == Տնտեսություն == {{Տես նաև|Գիտությունը Վրաստանում}} Վրաստանը ինդուստրալ-ագրարային երկիր է։ Այն ունի զարգացման միջին մակարդակ։ Տնտեսությունը բազմաճյուղ է։ Դրա գլխավոր նախադրյալը բնակլիմայական պայմանների և ռեսուրսների բազմազանությունն է։ Արդյունաբերական արտադրանքի արժեքն զգալիորեն գերազանցում է գյուղատնտեսականին։ Զարգացած են նաև առևտուրն ու սպասարկման ոլորտը։ ԽՍՀՄ կազմում Վրաստանը հայտնի էր սև մետաղների, մեքենաների, քիմիական նյութերի, շինանյութի և մերձարևադարձային գյուղատնտեսության մթերքներ արտադրող երկիր։ Մեծ է երկրի տնտեսության կախվածությունը արտաքին առևտրից։ Վրաստանի համար տնտեսական զարգացման հզոր գործոն է [[Սև ծով]]ը։ Վրաստանում նաև զարգացած է առողջարանային տնտեսությունը - Սև ծովի ափի, Բորժոմ, Ծղալտուբո և այլ լեռնային տարածքներում։ == Աշխարհագրություն == === Վարչական բաժանում === {{հիմնական|Վրաստանի վարչական բաժանում}} '''Մխարե''' ([[վրացերեն]]՝ მხარე), Վրաստանի վարչական բաժանման միավոր։ Թարգմանվում է որպես «տարածք»։ Ըստ Վրաստանի նախկին նախագահ [[Միխայիլ Սահակաշվիլի|Միխայիլ Սահակաշվիլու]]՝ [[1994]] մինչև [[1996]] թվականները Վրաստանը ժամանակավորապես բաժանված է ռեգիոնների մինչև սեպարատիստական հակամարտությունները [[Աբխազիա]]յում և [[Հարավային Օսիա]]յում չլուծվեն։ {{Վրաստանի վարչական բաժանման քարտեզ|float=right}} [[Պատկեր:20110421 Tbilisi Georgia Panoramic.jpg|մինի|աջից|Թբիլիսի]] Տարածքային պետը ''«պետության կոմիսարն»'' է (სახელმწიფო რწმუნებული, ''սախելմծիփո ռծմունեբուլի''), ոչ պաշտոնապես ''«գուբերնատոր»'', որին նշանակում է հանրապետության նախագահը։ Գույություն ունի 9 մխարե, փակագծերում կենտրոնն է՝ * [[Գուրիայի մարզ]] ([[Օզուրգեթ]]) * [[Իմերեթի մարզ]] ([[Քութայիս]]) * [[Կախեթի մարզ]] ([[Թելավ]]) * [[Քվեմո-Քարթլի]] ([[Ռուսթավի]]) * [[Մցխեթ-Մթիանեթ]] ([[Մցխեթա]]) * [[Ռաճա-Լեչխում և Քվեմո Սվանեթ]] ([[Ամբրոլաուրի]]) * [[Սամեգրելո և Զեմո-Սվանեթի]] ([[Զուգդիդի]]) * [[Սամցխե-Ջավախք]] ([[Ախալցխա]]) * [[Շիդա Քարթլի]] ([[Գորի]]) {{Վրաստանի քաղաքները ըստ բնակչության}} === Տրանսպորտ === Վրաստանում կարևոր նշանակություն ունի երկաթուղային տրանսպորտը։ [[ԽՍՀՄ]] տարիներին երկաթուղիների երկարությունը 881 կմ-ից (1920) հասել է 1470 կմ ([[1985]])։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ([[1941]] - [[1945]]) տարիներին [[Սև ծով]]ի ափի երկայնքով կառուցվել է Ցխակայա - [[Սուխում]]-Տուապսե երկաթուղին։ [[Բաքու]]-[[Բաթում]] հիմնական երկաթուղին ունի ճյուղավորումներ՝ [[Թբիլիսի]] - [[Թելավ]], [[Գորի]]-[[Ցխինվալի]], [[Խաշուրի]]-[[Վալե]], [[Զեստափոն]]-[[ճիաթուրա]], [[Սամտրեդիա]]-[[Փոթի]], [[Օչամչիրա]]-[[Տղվարչելի]], [[Ռիոն]] - [[Քութայիս]]-[[Տղիբուլի]] են։ Երկաթուղիներն ամբողջապես էլեկտրաֆիկացված են։ Ավտոճանապարհների երկարությունը 22,3 հազար կմ է, որից 19,1 հզ․ կմ կոշտ ծածկով։ Առավել կարևորներն են [[Ռազմավիրական ճանապարհ|Ռազմավիրականը]] (Թբիլիսի-Օրջոնիկիձե), Սևծովյանը ([[Բաթում]]-[[Նովոռոսիյսկ]]), Սամտրեդիա - Թբիլիսի - Բաքու մայրուղիները։ Խողովակաշարային տրանսպորտը ներկայացված է Բաքու - Բաթում նավթամուղով, գազամուղներով՝ [[Ադրբեջան]]ից [[Հյուսիսային Կովկաս]]ից։ Տրանսպորտը զարգացած է ամենուր։ Ավտոմոբիլային և երկաթուղային տրանսպորտի շնորհիվ Վրաստանը կապվում է Հարավկովկասյան երկրների և Ռուսաստանի հետ։ Ծովային գլխավոր նավահանգիստներն են [[Բաթում]]ը, [[Փոթի]]ն, [[Սուխում]]ը։ Երկրի գլխավոր օդանավակայաններն են [[Թբիլիսի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Սուխում]]ը։ == Արդյունաբերություն == Բազմաճյուղ է ու հենվում է սեփական օգտակար հանածոների, աշխատանքային ռեսուրսների և հարմար աշխարհագրական դիրքի վրա։ Վերջինիս մեջ առաջնային տեղը պատկանում է գյուղատնտեսական հումքի մշակման ճյուղերին։ Սննդի ու թեթև արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում արդյունաբերական արտադրանքի 2/3-ը։ === Սննդի արդյունաբերություն === Սննդի արդյունաբերության կարևոր արտադրատեսակներից են [[թեյ]]ը, [[գինի]]ն և պտղաբանջարեղային պահածոները, [[հանքային ջուր|հանքային ջրերը]], որոնց զգալի մասը արտահանվում է։ Թեյի արտադրության հիմնական շրջանը Արևմտյան Վրաստանն է։ [[Գինեգործություն]]ը զարգացած է [[Կախեթի մարզ]]ում և Ռիոնի գետի հովտում։ Պահածոների արդյունաբերությունը տեղաբաշխված է ամենուր։ === Թեթև արդյունաբերություն === Թեթև արդյունաբերության խոշորագույն ձեռնարկությունները՝ [[բամբակ]]յա, [[բուրդ|բրդյա]], [[մետաքս]]յա գործվածքների, [[կոշիկ]]ի, տեղաբաշխված են [[Թբիլիսի]], [[Գորի]], [[Քութայիս]] քաղաքներում։ === Մեքենաշինություն === Մեքենաշինության ճյուղերից հատկապես զարգացած է տրանսպորտի մեքենաշինությունը։ [[Թբիլիսի]]ում թողարկվում են էլեկտրաքարշեր, ուղղաթիռներ, [[Քութայիս]]ում՝ բեռնատար ավտոմեքենաներ, [[Փոթի]]ում ու [[Բաթում]]ում՝ նավեր։ Առաջատար ճյուղեր են նաև հաստոցաշինությունն ու գյուղատնտեսական մեքենաշինությունը։ Ավտոմոբիլաշինության ու տրակտորաշինության կենտրոն է Քութայիսը, նավաշինական՝ Բաթումն ու Փոթին։ Մեքենաշինությանը մետաղով ապահովելու նպատակով [[Ռուսթավի]]ում գործում էր մինչև 2000 թ. սև մետաղաձուլական կոմբինատ, որն աշխատում է սեփական [[ածուխ|ածխի]] ու [[մանգան]]ի, ինչպես նաև [[Ադրբեջան]]ի Դաշքեսանի հանքավայրից ներկրվող [[երկաթ]]ի հանքաքարի հիմքի վրա։ === Վառելիքաէներգետիկական արդյունաբերություն === Վառելիքաէներգետիկական արդյունաբերությունը հենվում է սեփական քարածխի, [[նավթ]]ի ու գետերի ջրաէներգետիկական պաշարների վրա։ Խոշոր ՋրԷԿ-ն է [[Ինգուրիինն]] է։ Արդյունաբերության խոցելի տեղն այն է, որ ցածր է վառելիքաէներգետիկ ապահովվածությունը․ անհրաժեշտ նավթի և բնական գազի հիմնական մասը ստիպված է լինում ներմուծել։ Տեղական մանգանի, ներմուծվող երկաթի և քարածխի բազայի վրա աշխատում է Ռուսթավիի լրիվ ցիկլի մետալուրգիական կոմբինատը։ === Քիմիական արդյունաբերություն === Քիմիական արդյունաբերությունը զարգացած է [[Ռուսթավի]]ում, որտեղ սև մետաղաձուլական կոմբինատներից ստացված արտադրական թափոններից արտադրում են ազոտային պարարտանյութեր։ Արտադրվում է արհեստական մանրաթել, ներկեր, կենցաղային քիմիական իրեր։ == Գյուղատնտեսություն == Գյուղատնտեսական արտադրանքի գերակշիռ մասն ապահովում է հողագործությունը, որի զարգացման կարևոր նախադրյալներն են մերձարևադարձային կլիման ու բերրի հողերը։ Դրա շնորհիվ այստեղ աճում են մերձարևադարձային մշակաբույսեր։ [[Թեյ]]ը Վրաստանի արևմտյան մասում մշակում են 19-րդ դարի վերջից։ Այն դարձել է երկրի կարևորագույն մշակաբույսը։ Թեյի մշակման արագ աճը պայմանավորված է նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] ներքին շուկայի մեծ պահանջարկով։ Արևմտյան Վրաստանում մշակում են ցիտրուսային պտուղներ (առավելապես՝ [[մանդարին]])։ Պտղատու այգեգործությունը տարածված է հանրապետության մեծ մասում։ Խաղողագործությունը զարգացած է ծովի մակարդակից 300-600 մետր բարձրությունների վրա։ Արևելյան մասում մշակում են [[խնձոր]] ու [[տանձ]]։ Շատ են [[դափնի|դափնու]] և [[տունգ]]ի տնկարկները։ Տունգը օգտագործում են մետաղները՝ ժանգոտվելուց, իսկ փայտը՝ փտումից պաշտպանելու համար։ Հացահատիկային բույսերից Վրաստանի արևմտյան՝ խոնավ, մասում գերակշռում է [[եգիպտացորեն]]ը, իսկ արևելյան՝ չորային մասում՝ [[ցորեն]]ն ու [[գարի]]ն։ Պալարապտղային բույսերից մշակում են [[կարտոֆիլ]], սակայն դրա համախառն բերքը լրիվ չի բավարարում երկրի բնակչության պահանջարկը։ Կարտոֆիլի մշակության գլխավոր շրջանը [[Ջավախք]]ն է։ Անասնապահությունը համեմատապար թույլ է զարգացած։ Խոշոր եղջերավոր անասնապահությամբ զբաղվում են ամենուր։ Արևմտյան մասում գերակշում են [[խոզաբուծություն]]ն ու [[թռչնաբուծություն]]ը, արևելյանում՝ [[ոչխարաբուծություն]]ը։ == Աշխարհագրական դիրք == {{Հարևան երկրներ |Կենտրոն = {{Դրոշավորում|Վրաստան}} |Հյուսիս = {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} |Հյուսիս-արևելք = |Արևելք = {{Դրոշավորում|Ադրբեջան}} |Հարավ-արևելք = |Հարավ = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}} {{Դրոշավորում|Հայաստան}} |Հարավ-արևմուտք = |Արևմուտք = [[Սև ծով]] |Հյուսիս-արևմուտք = }} <gallery> Պատկեր:Վրաստան,Ծալկաի շրջան գյուղ Բուռնաշեթի հանրակրթական դպրոց.jpg| Պատկեր:Վրաստան․Ծալկաի շրջան, գյուղ Բուռնաշեթ.jpg| Պատկեր:Raffi gravestone fixed.jpg| Պատկեր:House Museum Stalin.jpg| Պատկեր:Armenian church in Batumi, general view.jpg| | Պատկեր:Tbilisi Mtkvari Kur.JPG| Պատկեր:View from Narikala.jpg| </gallery> == Աղբյուրներ == {{Ծանցանկ}} == Տես նաև == * [[Հայերը Վրաստանում]] == Արտաքին հղումներ == {{Քույրհղումներ |Թեմա = Վրաստան |Պորտալ = Վրաստան |Վիքիբառարան = Վրաստան |Վիքիլսարան = Վրաստան |Վիքիգրքեր = Վրաստան |Վիքիքաղվածք = Վրաստան |Վիքիդարան = Վրաստան |Վիքիցեղեր = |Վիքիլուրեր = Վրաստան |Վիքիպահեստ = საქართველო |Մետա-վիքի = |Նախագիծ = Հայ-վրացական միամսյակ }} * [https://president.gov.ge Վրաստանի նախագահ] * [https://gov.ge Վրաստանի կառավարություն] * [https://parliament.ge Վրաստանի Ազգային Ժողովը] * [http://www.vrastan.ge/ «Վրաստան» հասարակական-քաղաքական թերթ] * [https://sknews.ge/ Հարավային Դարպաս - Վրաստանի հայ համայնքի թերթը] * [https://www.a-info.org/ Ջավախքի տեղեկատվական կայք] * [http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=791 Վրաստանի մասին հայկական հանրագիտարանում] * [https://helloblog.ge/ Վրաստանի մասին այցելուների համար] * [http://armenia.mfa.gov.ge/ Վրաստանի դեսպանատունը Հայաստանում] {{ՎՊԵ|Georgia‎|Վրաստան}} {{Վրաստանի վարչական բաժանում}} {{Վրաստանի քաղաքներ}} {{Համաշխարհային ժառանգություն Վրաստանում}} {{Եվրոպական երկրներ}} {{Ասիական երկրներ}} {{Կովկաս}} {{Սևծովյան երկրներ}} {{ԱՊՀ}} {{ԳՈՒԱՄ}} {{Արևելյան գործընկերություն}} {{Պորտալ|Վրաստան|գույն=1}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Վրաստան]] [[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:1991 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]] [[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]] 2kic5hr7vgjshnu87hd6j096p8myjz5 4 1782 8486680 8483085 2022-08-10T17:32:09Z UOzurumba (WMF) 123815 /* Enabling Section Translation: a new mobile translation experience */ wikitext text/x-wiki {{Մասնակից:Աշբոտ/Արխիվ |archive = Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/%(monthname)s %(year)d |algo = old(30d) |counter = 1 |minthreadstoarchive = 1 |minthreadsleft = 0 }}__NEWSECTIONLINK__<!-- Ուշադրություն. արխիվացնելիս այս պարբերությունը մի հեռացրեք --> {{Խորհրդարան2}} <!-- Նոր քննարկումները, ավելացրեք էջի ամենաներքևում, եթե շարունակում եք քննարկումը, ապա պարզապես խմբագրեք համապատասխան քննարկման բաժինը, անվան կողքը, սեղմելով «Խմբագրել» հղումը։--> <!-- Արխիվացնել այստեղից --> {{դյուրանցում|ՎՊ:ԽՈՐՀՐԴ}} __TOC__ == Աղբյուրների սև ցանկ == Հարգելիներս, հաճախ էջերում ոչ նշանակալի նյութերին նշանակալիություն հաղորդելու, քաղաքական կամ այլ նպատակներով էջերում սենսացիոն նյութեր ավելացնելու նպատակով մասնակիցներից ոմանք դիմում են ոչ հեղինակավոր աղբյուրների։ Ու այդ «աղբից» ազատվելու համար ժամանակ և ջանքեր է պահանջվում։ Հավանաբար գիտեք, որ ոչ նշանակալի, սպամ, պոռնոգրաֆիա, ատելություն և այլն տարածող աղբյուրների վիքինախագծերում հայտնվելը արգելակելու համար սև ցանկեր են օգտագործվում։ [[:MediaWiki:Spam-blacklist|Մեր մոտ այն դատարկ է]]։ Առաջարկում եմ լրացնել այս ցանկը, ինչը հնարավորություն չի տա հոդված ստեղծելուց օգտագործել այդ աղբյուրները։ Ցանկը նախապատրաստելու համար կստեղծենք համապատասխան քննարկման և աշխատանքային էջեր։ Բնականաբար քննարկման էջում անցանկալի կայք(եր)ի հղում(ներ) առաջարկողը պետք է հիմնավորի պատճառը ու քննարկման արդյունքում նոր կտեղափոխենք հիմնական ցանկ։ Ի՞նչ կասեք։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 07:57, 30 հունվարի 2022 (UTC) : Արժե։ Լավ միտք է։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 08:06, 30 հունվարի 2022 (UTC) :Նախքան կայքերի անցանկալի լինելը քննարկելու գործընթացը սկսելը պետք է սահմանել, թե ի՞նչ է ասել անցանկալի կայք և ինչպե՞ս է պետք անել, որ «անցանկալի կայքերի որսը» չվերածվի քաղաքական բնույթի ճնշումների, իսկ որ կարող է այդպիսին դառնալ, շատ հավանական է։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:51, 30 հունվարի 2022 (UTC) :: Էդ քննարկման մեջ արդեն մասնակիցը կհիմնավորի, թե ինչու պետք է իր նշած կայքը լինի սև ցուցակում, օրինակ [http://24media.today/?p=3582 24media.today]-ը ես կհիմնավորեմ ))։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 10:04, 30 հունվարի 2022 (UTC) :::Ես չեմ կարծում թե Beko-ն այս քննարկումը բացել է «gagik.news-news.7day.am», «perfect tv» մակարդակի կայքերի համար։ Իմ կարծիքով նախ պետք է նվազագույն չափանիշներ սահմանել, որոնց համապատասխանելիության կասկածանքով նոր թույլատրվի մասնակցի կողմից կայքը անցանկալի հռչակելու գործընթաց սկսելը։ Beko-ի նշած «ատելության» հոդվածով ես կարող եմ հիմնավորել, որ X լրատվական կայքը ատելություն է տարածում (որոշակի քաղաքական խմբի նկատմամբ)։ Բայց միևնույն ժամանակ այդ կայքը բավականին արժեքավոր աղբյուր է։ Հակասություններից խուսափելու համար պետք է նախնական չափանիշներ սահմանվեն, որոնց համապատասխանելիության դեպքում կարելի լինի քննարկում բացել։ Հույսով եմ այդպիսի չափանիշների առաջարկներ կհնչեն։ Ես այս գործընթացում նաև մեկ այլ վտանգ եմ տեսնում։ Հայտնի է, որ Հայերեն Վիքիպեդիայում հազվադեպ են լինում ակտիվ քննարկումներ, հիմնականում խմբագիրները խուսափում են քննարկումներին, բանավեճերին մասնակցելուց կամ հետաքրքրված չեն դրանցով։ Այսինքն՝ կայքը անցանկալի հռչակելու գործընթացին ենթադրելի է, որ մասնակցելու են շատ քիչ մարդիկ, հետևաբար հնչելու են շատ քիչ կարծիքներ ու երբեմն-երբեմն շատ հնարավոր է քննարկումներին ակտիվորեն մասնակցողների ժամանակավոր պասիվության պատճառով անցանկալի կայքեր հռչրակվեն այնպիսիք, որոնք չպետք է դասել այդ շարքին։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:02, 30 հունվարի 2022 (UTC) Գուցե հենց նման մակարդակի կայքերի համար էլ բացվել է, որ դրանք ավտոմատ արգելափակվեն, քանի որ ոչ ոք էլ հատ-հատ աղբյուրները չի ստուգում, իսկ վիճելի կայքերը կարող ենք չներառել ու դրանք առանձին քննարկել։ Կարծում եմ՝ պետք է ցանկում ներառել միայն այն կայքերը, որոնց անցանկալի լինելը կասկած չի հարուցում ոչ մեկի մոտ։ Իսկ սխալները հետագայում կարող են ուղղվել։ Օրինակ՝ կարող ենք ցանկը խմբագրելու հնարավորությունը թողնել բոլոր մասնակիցների համար, բայց այն գտնվի մի քանի ակտիվ մասնակցի հսկացանկում։ --[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 11:14, 30 հունվարի 2022 (UTC) :Ասածս նորություն չէ, մենք ենք ետ մնացել ու մինչ այժմ այդ ցանկերը չենք սարքել։ Ցանկը հեշտացնում է գործը։ Առավել հեշտ է նախապես, միանգամից քննարկել, որոշել, թե որն է պետք, որը՝ ոչ, իսկ հոդվածների այս քանակի մեջ շատ դժվար և ժամանակատար է գտնել այդպիսի կայքերի հղումները։ Բնականաբար ցանկը միշտ բաց կլինի՝ ավելացումների, և՛ արդեն եղածները այնտեղից հեռացնելու համար, եթե իհարկե որևէ մեկին հաջողվի ապացուցել, որ կայքը սխալմամբ է այնտեղ հայտնվել։ Մենք միշտ ասում ենք, որ բլոգներն ու դեղին էջերը տեղ չունեն մեր հանրագիտարանում, բայց եթե ուշադիր նայենք, ապա հարյուրներով այդպիսի հղումներ կան, որոնք գեղեցիկ վերնագրերի տակ հայտնվել են էջերում։ Եվ կապ չունի gagik.news-ն է, թե ուրիշ կայք, կարծում եմ կկարողանանք առողջ քաղաքական քննադատությունը հայհոյանքից ու սպառնալիքներից տարբերել։ Որևէ կայքի հղում տալը, միշտ էլ կարող ենք քննարկել, առանց այս ցուցակի լինել, կամ չլինելը։ Մենք հիմա խոսում ենք գործիքն աշխատացնելու նպատակահարմարության մասին, իսկ բովանդակությունը արդեն ուրիշ հարթակում կքննարկենք։ --[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 13:24, 30 հունվարի 2022 (UTC) :Ի դեպ, Մետայում գոյություն ունի [[:meta:Spam blacklist|սև ցուցակ]], այնտեղ հարյուրավոր կայքերի մեջ տասը կայք կա ․am դոմեյնից, թեև ոչ մեկի մեջ կյանք չկա կարծես։։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 15:08, 30 հունվարի 2022 (UTC) :Որպեսզի տարընթերցում չլինի, ապա ասեմ, որ ես կողմ եմ նման գործիքի աշխատեցնելուն։ Իմ ասածն այն է, որ որոշ չափանիշներ են պետք մշակել, օրինակ թե x կայքը անցանկալի դարձնելու քննարկումը նվազագույնը և առավելագույնը որքա՞ն պետք է տևի, որոշումը կայացվելու է զուտ կողմ և դեմ ձայների հաշվարկո՞վ թե առաջնորդվելու ենք առավել հիմնավոր ներկայացված պատճառաբանությանը և այլն։ Այսինքն պետք է միասնական ընկալում լինի այդ գործընթացի նկատմամբ, որպեսզի մի քննարկման ժամանակ չկիրառվեն այլ չափորոշիչներ, իսկ մյուսում՝ այլ։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 15:52, 30 հունվարի 2022 (UTC) :Միանշանակ կողմ եմ նման ցանկերի ստեղծմանը: Միակ չափանիշը թերևս կարող է լինել այն, թե որքանով է կայքը ինքնուրույն լրատվություն պատրաստում: Առկա բոլոր կայքերը հիմնականում վերցնում են հոդվածի առաջին մասը և հղումով արտատպում իրենց մոտ: Այս սկզբունքով շարժվելն էլ շատ քիչ կայքեր կթողնի հրապարակում: Ուղղակի մի հարց. Մեդիավիքի հարթակը արդյո՞ք բաց է խմբագրման համար: Եթե չեմ սխալվում տեխադմիններն ունեն այդ հնարավորությունը, որոշ բացառություններով՝ ադմինները:--[[Մասնակից:Sigma'am|∑ίγμα]] ^{([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քնն.]])} 16:12, 30 հունվարի 2022 (UTC) ::[[Մասնակից:Sigma'am|∑ίγμα]] ջան, ադմինները կարող են խմբագրել։ Բայց դա չէ կարևորը՝ աշխատանքային էջում առաջարկները կքննարկվեն, հետո հաստատվելուց հետո ադմինը կանի փոփոխությունը Ցուցակում։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 16:18, 30 հունվարի 2022 (UTC) ::: Ես առաջարկում եմ ճշտել մեթայում և վիքիպահեստում (եթե կա նման ցանկ) ճշտել ինչ սկզբունքով են ցանկերը կազմվել և այդ ցանկերն ավտոմատ մեր մոտ տեղադրել (հետո եթե պետք լինի առանձին կայքեր կհանենք): Եթե իհարկե մեթայի ցանկն ավտոմատ չի տարածվում բոլոր վիքինախագծերի վրա։ ---[[Մասնակից:Ankax Hayastan|Հայորդի]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ankax Hayastan|քննարկում]]) 19:45, 30 հունվարի 2022 (UTC) ::::Մետայինը բոլոր նախագծերում աշխատում է՝ այդպես է գրված, բայց մեզ մերն է պետք։ Իսկ սկզբունքը պարզ է, եթե կայքն օգտագործվում է Վիքիպեդիայում ու ինքը չպետք է օգտագործվի, լավ է միանգամից ցանկ մտցվի։ Ցանկերը կազմելուց հաշվի կառնենք բոլոր դեմերն ու կողմերը։ Նոր հպանցիկ նայեցի ու քանի հատ livejournal-ից հղում գտա, որը բնականաբար սխալ է։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 20:07, 30 հունվարի 2022 (UTC) Առաջարկիցս անցավ երկու շաբաթ, սև ցանկեր կազմելուն դեմ հիմնավորված դեմ կարծիքներ չեղան։ Մտահոգությունը որոշ կայքերը այնտեղ ներգրավելուն էին վերաբերում, ինչը կարող ենք քննարկել աշխատանքային էջերում։ Այդ էջերը կսարքեմ և կներկայացնեմ։ Ցանկացած կայքը որը կառաջարկվի ցանկում ընդգրվելու համար, անպայման կքննարկվի և հետո կորոշում կկայացվի։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 10:47, 14 Փետրվարի 2022 (UTC) :Հուսով եմ ստեղծվելիք էջերում նշված կլինեն ընթացակարգի, ձևաչափերի մասին տեղեկություններ, ինչի մասին վերևում գրել եմ։ Սա մի գործընթաց է, որը պետք է համակարգված լինի, այլ ոչ թե «ում մտքով նպատակային-ոչ նպատակային ինչ անցնի, բերի առաջադրի քննարկման», մենք էլ ստիպված ամեն անգամ մասնակցենք, որպեսզի սխալներ չլինեն։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 06:43, 16 Փետրվարի 2022 (UTC) ::Ի՞նչ է նշանակում «ում մտքով նպատակային-ոչ նպատակային ինչ անցնի, բերի առաջադրի քննարկման», ո՞վ է որոշում, թե ում մտքով կարող է բան անցնել, իսկ ումը՝ ոչ։ Վիքիպեդիայի բոլոր մասնակիցները ձայնի իրավունք ունեն, մանավանդ որ այս դեպքում ասածը նաև պետք է փաստարկվի, այլ ոչ թե որոշում կայացվի ձայների քանակով։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 07:15, 16 Փետրվարի 2022 (UTC) Հարգելի համայնք, ցանկը ստեղծելուն կողմ եմ։ Առաջարկում եմ, որոշակի հուշումներ նույնպես ներառել այդ ցանկում, որով հնարավոր կլինի ենթադրել, այդ կայքերի հեղինակավոր կամ ոչ- լինելը՝ դրանց տարբերակելու համար։ Չէ՞ որ ոչ հեղինակավոր կայքում միշտ չէ, որ ատելության խոսք (և այլն) է հնչում, ինչպես նաև՝ ամեն պահ մի նոր կայք կարող է ստեղծվել, որը ներառված չի լինի ստեղծվելիք ցանկում։ Սիրով--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 05:41, 28 Մայիսի 2022 (UTC) == undo == please undo [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3AMilitary_of_Europe&type=revision&diff=1085590855&oldid=1074215671 this edition] == Invitation to participate in the #WPWPCampaign 2022 == Dear Wikimedians, We are glad to inform you that the 2022 edition of Wikipedia Pages Wanting Photos campaign is coming up in July. This is a formal invitation to invite individuals and communities to join the campaign to help improve Wikipedia articles with photos and contextual images. The campaign will run from July 1 to August 31, 2022 and several communities and Wikimedia Affiliates have already indicated interest to organize the campaign in their localities. Please find your community or community closer to you to participate: [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/Participating Communities|WPWP2022 Campaign: Participating Communities]]. The campaign primarily aims to promote using images from Wikimedia Commons to enrich Wikipedia articles that are lacking them. Participants will choose among Wikipedia pages without photos, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. In this third edition of the campaign, eligibility criteria have been revised based on feedback and campaign Evaluation Reports of the previous editions. Please find more [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/FAQ and Contest Rules|details about these changes and our FAQ here on Meta-Wiki]] For more information, please visit the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022|campaign page on Meta-Wiki]]. Best,<br/> [[User:Ammarpad|Ammar A.]]<br/> Global Coordinator<br/> Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign 2022.<br /> 17:38, 31 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&oldid=23230284 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == Ադմինական իրավունքների չարաշահում == Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&user=Voskanyan&page=&wpdate=&tagfilter=&wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։ --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։ Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) ::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) {{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC) == «WikiGraphers». Hackathon == Հարգելի՛ խմբագիրներ, Հետք Մեդիա Գործարանը, «WikiGraphers. վիզուալացնելով ազատ գիտելիքը» նախագծի շրջանակներում, օգոստոսի 5-7-ը Դիլիջանում կազմակերպում է հաքաթոն։ Հաքաթոնին կարող են գրանցվել Վիքիմեդիա նախագծերում առնվազն 500 խմբագրում ունեցող մասնակիցները։ Հաքաթոնի ժամանակ նախագծի մասնակիցները և Հայերեն Վիքիպեդիայի ակտիվ խմբագիրները միասին ստեղծելու են տեքստային և վիզուալ բովանդակություն, խմբագիրները ծանոթանալու են վիզուալացման ժամանակակից գործիքներին ու դրանց կիրառմանը հոդվածներ ստեղծելու ժամանակ։ Երևան-Դիլիջան-Երևան ուղևորափոխադրումը և կացության ծախսերը հոգում է Հետք Մեդիա Գործարանը։ Գրանցման վերջնաժամկետը հուլիսի 20-ն է։ Գրանցվելու համար անհրաժեշտ է լրացնել [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdXO5qYNJ75j1uTs2Gt7okWVZvwJ9t_GAE8NjwedYuyP-Lrlw/viewform այս գրանցման հայտը]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 14:38, 11 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի՛ խմբագիրներ, հիշեցնում եմ, որ այսօր հաքաթոնին գրանցվելու վերջին օրն է ։) --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:14, 20 Հուլիսի 2022 (UTC) == Enabling Section Translation: a new mobile translation experience == {{int:Hello}} Armenian Wikipedians! Apologies as this message is not in your native language, {{Int:Please-translate}}. The [[mw:Wikimedia_Language_engineering|WMF Language team]] is pleased to let you know that we will like to enable the [[mw:Content_translation/Section_translation|Section translation]] tool in Armenian Wikipedia. For this, our team will love you to read about the tool and test it so you can: <nowiki>*</nowiki> Give us your feedback <nowiki>*</nowiki> Ask us questions <nowiki>*</nowiki> Tell us how to improve it. Below is background information about Section translation, why we have chosen your community, and how to test it. '''Background information''' [[mw:Content_translation|Content Translation]] has been a successful tool for editors to create content in their language. More than one million articles have been created across all languages since the tool was released in 2015. The Wikimedia Foundation Language team has improved the translation experience further with the Section Translation. The WMF Language team enabled the early version of the tool in February 2021 in Bengali Wikipedia. Through their feedback, the tool was improved and ready for your community to test and help us with feedback to make it better. [https://design.wikimedia.org/strategy/section-translation.html Section Translation] extends the capabilities of Content Translation to support mobile devices. On mobile, the tool will: <nowiki>*</nowiki> Guide you to translate one section at a time in order to expand existing articles or create new ones. <nowiki>*</nowiki> Make it easy to transfer knowledge across languages anytime from your mobile device. Armenian Wikipedia seems an ideal candidate to enjoy this new tool since data shows significant mobile editing activity. We plan to enable the tool on Armenian Wikipedia in the coming weeks if there are no objections from your community. After it is enabled, we’ll monitor the content created with the tool and process all the feedback. In any case, feel free to raise any concerns or questions you may already have in any of the following formats: <nowiki>*</nowiki> As a reply to this message <nowiki>*</nowiki> On [[mw:Talk:Content_translation/Section_translation|the project talk page]]. '''Try the tool''' Before the enablement, you can try the current implementation of the tool in [https://test.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation our testing instance]. Once it is enabled on your Wikipedia, you’ll have access to [[:ts:Special:ContentTranslation|https://hy.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation]] with your mobile device. You can select an article to translate, and machine translation will be provided as a starting point for editors to improve. '''Provide feedback''' Please provide feedback about Section translation in any of the formats you are most comfortable with. We want to hear about your impressions on: <nowiki>*</nowiki> The tool <nowiki>*</nowiki> What you think about our plans to enable it <nowiki>*</nowiki> Your ideas for improving the tool. Thanks, and we look forward to your feedback and questions. [[Մասնակից:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Մասնակցի քննարկում:UOzurumba (WMF)|քննարկում]]) 01:28, 12 Հուլիսի 2022 (UTC) On behalf of the WMF Language team '''PS''': Sending your feedback or questions in English is particularly appreciated. But, you can still send them in the language of your choice. ::Dear [[Մասնակից:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]], thanks for sharing message and all the details. I've got a question: Since we at Armenian Wikipedia experience issue of machine tranlations not being sufficiently edited and proofread using Content Translation tool, can we rise the threshold for Section Translation, so it will require more of editing, proofreading than we currently have in Content Translatoin. And if this change will allow us to solve issue of of poorly translated articles, then we can also make the change in Content Translation tool for Desktop edits? ----[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 09:40, 14 Հուլիսի 2022 (UTC) ::Thank you, [[Մասնակից:Xelgen|Xelgen]], for the above feedback; we have [[phab:T313208|created a ticket]] to adjust the Machine translation (MT) limit for Content translation. Depending on how it works, we can further adjust if the proposed limit still does not improve translations, we can go through the process of getting examples of both good and problematic translations from you to improve the quality of translations created. ::Section Translation is in its early development and has a simpler limit approach that shows warnings when the MT is greater than 85% and block publishing when the MT is greater than 95%. We don't have the flexibility for adjustments yet in the different Wikipedias. We want to make the improvements to the general system before integrating the ability to adjust the MT of each Wikipedia. Moreover, on mobile, the Machine translation limit has not been a problem based on the translation activity. ::I hope the above is helpful and you can track progress on the Content translation adjustment from the ticket provided. ::Best regards. [[Մասնակից:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Մասնակցի քննարկում:UOzurumba (WMF)|քննարկում]]) 15:52, 18 Հուլիսի 2022 (UTC) :::Hello [[Մասնակից:Xelgen|Xelgen]], :::The Machine translation limit for Content Translation in your Wikipedia has been [[phab:T313208|adjusted to 80%]]. We hope this adjustment will improve the quality of translation created in Armenian Wikipedia. Thank you! [[Մասնակից:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Մասնակցի քննարկում:UOzurumba (WMF)|քննարկում]]) 18:05, 5 Օգոստոսի 2022 (UTC) ===Section Translation tool enabled in Armenian Wikipedia=== Hello Friends! The Language team is pleased to let you know that the [https://hy.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation?from=en&to=hy&sx=true#/ now enabled in Armenian Wikipedia]. It means you can translate real content one section at a time using your mobile devices with ease. Now you can also start translating an article on your mobile device right when you notice it is missing in Armenian. From a Wikipedia article in any language, switch languages and search for հայերեն. If the article does not exist, an option to translate it will appear, as shown in the image below. [[File:Sx-language-selector-invite-th.png|thumb|center|Image of the entry point]] Content created with the tool will be marked [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=&user=&page=&wpdate=&tagfilter=sectiontranslation&wpfilters%5B%5D=newusers with the “sectiontranslation” tag] for the community to review. We’ll monitor the content created, but we are very interested in hearing about your experience using the tool and reviewing the content created with it. So, [https://hy.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation enjoy the tool] and [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation provide feedback] on improving it. Thank you! [[Մասնակից:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Մասնակցի քննարկում:UOzurumba (WMF)|քննարկում]]) 17:32, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) == Propose statements for the 2022 Election Compass == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. ;Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == [[Ռուդիկ Ղարիբյան]] == {{notice|տեքստ=Հարգելի համայնք, ադմինիստրատորների տեղեկատախտակից քննարկումը տեղափոխում եմ այստեղ, քանի որ հարցի լուծումը ըստ կանոնակարգի, այսինքն հոդվածը ջնջելը, վստահ եմ դժգոհության առիթ է տալու, չջնջելը նույնպես։ Հոդվածն այս օրերին չի ջնջվել, քանի որ Ռուդիկի ծննդյան օրն էր, միջոցառում էր կազմակերպվել և Վիքիպեդիայի հոդվածն ակտիվ տարածվում է տարբեր հարթակներում։ Հիշեցնեմ, որ հոդվածը նախկինում ջնջվել էր, և բացված քննարկումներում չէր ապացուցվել հոդվածի գոյատևելու իրավունքը։ Սպասում ենք ձեր արձագանքին։ --[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 09:32, 17 Հուլիսի 2022 (UTC)}} {{ՔՓ|Հոդվածը ջնջվել է ըստ քննարկումների--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 07:20, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)}} Հարգելի ադմինիստրատորներ, ես հասկանում եմ թեմայի նրբությունը, բայց եթե նախկինում ջնջված [[Ռուդիկ Ղարիբյան|հոդվածը]] նորից է ստեղծվում ու էլ չի ջնջվում, ապա կարելի՞ է ենթադրել, որ Հայաստանի զինված ուժերի կամ Արցախի պաշտպանության բանակի յուրաքանչյուր զոհված զինծառայողների մասին հոդվածներ գրելը չի հակասում Հայերեն Վիքիպեդիայի կանոնակարգին։ Եթե այդպես է, ես միայն ուրախ կլինեմ։ Որպես լրացուցիչ տեղեկություն նշեմ, որ հոդվածը ստեղծած մասնակիցը բացել էր հետևյալ քննարկումները՝ [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/%D4%B1%D6%80%D5%AD%D5%AB%D5%BE/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D6%80_2022#%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%AB%D5%AF_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%AB_%D5%BB%D5%B6%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%B4 1], [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/%D4%B1%D6%80%D5%AD%D5%AB%D5%BE/%D5%93%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%A1%D6%80_2022#%D4%B6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB_%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AF 2], [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/%D4%B1%D6%80%D5%AD%D5%AB%D5%BE/%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%AB%D5%AC_2022#%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%BF_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4 3]։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:20, 15 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի՛ [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]], քանի որ այդպես էլ արձագանք չեղավ գրառմանը (հավանաբար հաջորդ գրառման պատճառով չեն տեսել), բայց արձագանք չլինելը հետագայում կարող է մեկնաբանվել որպես համաձայնության նշան, գրում եմ իմ կարծիքը. դա միայն նշանակում է, որ այդպես էլ չենք կարողացել մասնակցին համոզել, որ կանոնակարգը թույլ չի տալիս գրել նման հոդված (հարցի նրբությունը չգիտեմ, բայց Վիքիպեդիան հիշատակը հարգելու միակ միջոցը չէ, պետք չէր հանրագիտարանին այդքան մեծ նշանակություն տալ, առանց որի անհնար է հիշել կամ հարգել մարդկանց (տվյալ դեպքում նորից պետք է հիշել այն մարդկանց, որոնք խմբագիրների շրջանում ծանոթ չունեն), իսկ հոդվածի ներածությունում նշվածները ևս մեկ անգամ փաստում են, որ ավելի լավ էր հոդվածը չգրել, քան գրել նման ձևով), եթե ուզում եք, կարող եք նորից փորձել, գուցե կարողանաք համոզել, իսկ հոդվածը կարող եք ներկայացնել արագ ջնջման (կարող եք նայել նաև [[Սամվել Խաչատրյան (զինծառայող)]] հոդվածը), գուցե ադմիններից մեկը երբևէ ջնջի (կարող է չեն տեսել)։ Ես չեմ ջնջի հիմա կամ մոտակա ժամանակներում, քանի որ տվյալ մասնակիցը [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6#%D4%B1%D5%A4%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4 իմ խմբագրումները համարում է հետապնդում] և իր ներկայացրած անհիմն մեղադրանքների մասին իմ գրառմանը չի էլ պատասխանում, քանի որ իր ուզածին հասել էր ու հարցը համարեց փակված։ Ծայրահեղ դեպքում, եթե ադմինների ու այլ խմբագիրների կողմից արձագանք չլինի, այդ հոդվածի մնալը կարող ենք համարել բացառություն չգիտեմ ինչ պատճառաբանությամբ, բայց կանոնակարգը կշարունակի գործել մնացած հոդվածների դեպքում կամ կաշխատենք այնպես անել, որ այն որոշ չափով գործի, հակառակ դեպքում հնարավոր կլինի գրել նաև մեր խմբագիրների կամ ակումբականների, ՔՈԱՖ Սմարթ կենտրոնի շրջանավարտների ու այլոց մասին։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 14:53, 16 Հուլիսի 2022 (UTC) ::Ոչ լռությունը համաձայնության նշան չէ (գոնե իմ դեպքում խնդրում եմ լռությունը համաձայնության նշան չմեկնաբանանել)։ Բայց հաշվի առնելով որ այսօր Ռուդիկի 20-ամյակն է, և իր ընկեր վիքիպեդիացիները քանի շաբաթ հուշ-ցերեկույթ էին պատրաստում իր ծծնդյան առիթվ, և ոնց հասկացա նաև զգացմունքային առումով շատ կարևոր էր այդ հոդվածի առկայությունը, կարծում եմ դա հարգելով և էմպատիա ցուցաբերելով կարելի է մի քանի օր ևս սպասել, ապա անցնել քննարկմանը։ Շատ ավելի խնդրահարուց հարցեր ունենք, որոնք սպասոմ եմ շատ–շատ ավելի երկար։ --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 18:47, 16 Հուլիսի 2022 (UTC) Կողմ եմ ջնջելուն, քանի որ ''վիքիակումբի ակտիվ անդամ'' լինելն ու ''ՔՈԱՖ Սմարթ կենտրոնի առաջին շրջավանարտ'' լինելը անձին հանրագիտարանային չեն դարձնում: Իսկ Մարտական ծառայության մեդալ հազարներն ունեն: Ի դեպ, հատկապես հուշեր և հիշատակ բաժինները հիշեցնում է շարադրություն. բնավ հանրագիտարանային չեն: --[[Մասնակից:Valen1988|Valen1988]] ([[Մասնակցի քննարկում:Valen1988|քննարկում]]) 14:31, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) P.S. Հավելեմ նաև, որ մենք շատ ակտվ խմբագիրներ ենք ունեցել, որոնք զոհվել են, բայց իրենց մասին հոդվածներ չկան, քանի որ սա հանրագիտարան է և պետք չէ տրվել զգացմունքներին: Շնորհակալություն: --[[Մասնակից:Valen1988|Valen1988]] ([[Մասնակցի քննարկում:Valen1988|քննարկում]]) 14:43, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) Ռուդիկին անձամբ ճանաչում էի, ընկերս էր, հետևաբար, ներողություն եմ խնդրում, չեմ կարող մասնակցել այս քննարկմանը, քանի որ ցանկացած պարագայում սուբյեկտիվ մոտեցում եմ ունենալու։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 19:07, 19 Հուլիսի 2022 (UTC) Տեսեք՝ կա 2 լուծում. կամ համայնքը ընդհանուր քննարկմամբ փոխում է նշանակալիության չափորոշիչները՝ հարմարեցնելով այս հոդվածին (ինչը վիքիական քայլ չի լինի, բայց դե լուծում է), կամ հարգում է եղած չափորոշիչներով կանոնակարգը և ջնջում է հոդվածը։ Իրականում թեման նոր չէ։ Մեկ անգամ չէ, որ նման հոդված ստեղծողներին խնդրել, առաջարկել, հորդորել եմ չանել նման բան, քանզի դրանով չէ, որ պետք է ցույց տանք մեր հարգանքը որևէ անձի նկատմամբ։ Ցանկերի առաջարկ եմ արել և մեկն էլ ստեղծել։ Եթե հոդվածը կանոնակարգով չէ, միևնույն է ջնջվելու է, ներկա խմբագիրները 10-20 տարի հետո հնարավոր է ակտիվ չլինեն, անձնական կապեր ունեցող խմբագիրները՝ նույնպես, նոր եկողները այս հարցը բարձրացնելու են ու ջնջեն։ Ինքս դեմ չեմ Xelgen-ի առաջարկին. կարելի է 1-2 շաբաթ սպասել, բայց հստակեցնենք ամեն ինչ՝ նման դեպքերից խուսափելու համար։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 06:50, 20 Հուլիսի 2022 (UTC) Թեման նուրբ ու ցավոտ է, շատերս ենք խուսափում, որովհետև կարող ենք մի անմեղ բառով թվացյալ վիրավորել։ Ոչ ոք չի հերքում տղաների հերոսությունը կամ ջուրը գցում իրենց անձնազոհությունը, բայց սա այն հարթակը չէ, որում հոդվածի առկայությամբ պիտի հարգենք իրենց հիշատակը։ Եթե փորձեմ չեզոք դիտարկել, ապա ինձ դուր չի գալիս ըստ հոդվածների առկայության կանոնակարգ «կարել-ձևափոխելը», ինձ դուր չի գալիս ադմինի ասածը, որ չի ջնջել վերևի քննարկման պատճառով (վերևի քննարկման մեջ էլ սպասվող այդ վտանգին էի անդրադարձել), ինձ դուր չի գալիս անհավասարության գիտակցումը։ Ու անկախ նշանակալիության կանոնակարգին չհամապատասխանելուց՝ հոդվածը ոչ հանրագիտարանային է։ Կողմ եմ ցանկ սարքելուն և թեման հնարավորինս ոչ ցավոտ ամփոփելուն։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 12:24, 20 Հուլիսի 2022 (UTC) :Մի փաստարկ էլ բերեմ։ Մենք այնպես ենք խոսում և մտածում, որ եթե կանոնակարգը փոխեցինք, ապա միայն հայ զինվորների մասին կարելի է գրել, աշխարհում լիքը ազգություն կա, որ փորձում է իրենց զինվորների մասին հոդված գրել, շատ հանգիստ կանցնեն մեր հարթակ, այդ ժամանակ ի՞նչ ենք անելու։ Ի դեպ, [[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ջան, առաջին քննարկումից հետո հոդվածը ջնջվել էր, ու կրկին ստեղծվել է Ռուդիկի ծննդյան օրվա նախօրեին։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 08:25, 21 Հուլիսի 2022 (UTC) ::[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]] ջան, նախորդ քննարկում ասելիս [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6#%D4%B1%D5%A4%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4 սա] նկատի ունեի։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 12:13, 21 Հուլիսի 2022 (UTC) :::Խունկ ու խոնարհում բոլոր զոհվածների հիշատակին, սակայն ես էլ եմ կողմ ցանկի ձևով ամփոփելուն: Մանավանդ ցանկը կա: Խնդրում եմ այս ամենը չտեղափոխել խորը զգացմունքային դաշտ, ինչպես նաև հանրագիտարանը հարմարեցնել հոդվածի լինելու փաստին: Դեմ եմ կանոնակարգ փոխելուն էլ բերված պատճառաբանություններով: Ի դեպ, խնդրում եմ, որ հոդվածը ջնջվելու պարագայում (ինչը լինելու է) չքաղաքականացնել (սա կոնկրետ մարդկանց չեմ ասում, այլ ընդհանրապես), որ մի օր չկարդանք «<u>Հայկական</u> Վիքիեպեդիայում ջնջում են Արցախյան 44-օրյա պատերազմում զոհվածների հոդվածները» վերնագրով հոդվածներ դեղին մամուլում: Հարգանքներս՝--[[Մասնակից:Sigma'am|∑ίγμα]] ^{([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քնն.]])} 11:30, 22 Հուլիսի 2022 (UTC) Որպեսզի հետագայում կոմնապահության հարց չառաջանա, ապա ադիմնիստրատորներին առաջարկում եմ Ռուդիկ Ղարիբյան հոդվածը ջնջելիս նաև ուշադրություն դարձնել [[Աբգար Նազարյան]], [[Արտուշ Արզումանյան]], [[Աշոտ Ղազարյան (զինվորական)]], [[Արտյոմ Միրզոյան]], [[Հայկ Սահակյան]] ինչպես նաև [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:44-%D6%85%D6%80%D5%B5%D5%A1_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%AB%D6%81 այս կատեգորիայի] որոշ հոդվածներ նույնպես։ Ներկայացված հոդվածները չեն համապատասխանում կանոնակարգին։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:28, 23 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հոդվածները ջնջելուց բացի նպատակահարմար է նաև դրանք ստեղծող մասնակիցներին ևս մեկ անգամ ներկայացնել, որ եթե քննարկումների միջոցով որոշվել է նմանատիպ հոդվածները ջնջել, ապա ճիշտ չի դրանք վերստին ստեղծել նույնիսկ եթե որևէ միջոցառում է նախատեսված։ Ադմինիստրատորներին էլ կոչ եմ անում պահպանել հավասարության սկզբունքը և «ծանոթ-բարեկամ» հասկացությունը չտեղափոխել Հայերեն Վիքիպեդիա, ասվածը չի վերաբերում GeoO խմբագրին, այլ մասնավորապես Xelgen-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:38, 23 Հուլիսի 2022 (UTC) {{ՔՎ}} == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 7</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:37, 18 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23529147 --> == Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election == <section begin="announcement-content"/> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The selected 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation. Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia. Thank you to those who followed the Affiliate process for this Board election. You may review the results of the Affiliate selection process. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline|You may view the Board election timeline here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 14:03, 27 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 --> == Vote for Election Compass Statements == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 21:01, 27 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 --> == Armenian newspapers and photos == A while ago I went to the library of Congress and was able to save pictures of some pictures of pages preserved on microfilm of an Armenian newspaper from the World War II era containing pictures of Heroes of the Soviet Union. While I am sad to say that many months were missing from key years, I nevertheless found some pictures and articles that I figured that those of you at Armenian Wikipedia would be interested in seeing, perhaps citing in some articles. While some of the pictures in the newspapers are public domain, I'm not comfortable putting them on Commons since they are not good quality, however if someone in Armenia can find originals of the photos from a library of museum, it would be great to add them to Commons. * [https://vk.com/photo509144811_457245730 Газета «Коммунист» (Ереван) от 18 мая 1945 года] - It would be nice to find a better-quality copy of this photo of Semyon Karapetovich Baghdasaryan, since the picture that came from the microfilm is not very good. * [https://vk.com/photo509144811_457245731 Газета «Коммунист» (Ереван) от 31 мая 1945 года] - It would be nice to find a better-quality copy of this photo of Sarkis Sogomonovich Martirosyan., since the picture that came from the microfilm is not very good. * [https://vk.com/album509144811_264251169 Газета «Коммунист» (Ереван) №112 (3205) от 5 июня 1945 года] - It would be nice to find a better-quality copies for the photos of the generals in this one. * [https://vk.com/photo509144811_457245445 Газета «Бакинский рабочий» № 106 (7295) от 28 мая 1944 года] - Although this is Baku newspaper, it does contain a photo of Hamzasp Babadzhanyan. It would be nice to find a better-quality copy of that photo of him, since the picture that came from the microfilm is not very good. * [https://vk.com/photo509144811_457245454 Газета «Бакинский рабочий» № 75 (7522) от 15 апреля 1945 года] - Although this is Baku newspaper, it does contain a photo of Arsen Ter-Organov. It would be nice to find a better-quality copy of this photo, since the picture that came from the microfilm is not very good. * [https://vk.com/photo509144811_457245452 Газета «Бакинский рабочий» от 9 марта 1945 года] - While I have already found other public domain photos of Nelson Stepanyan, I figured that some of you here who can read Russian might still be interested in seeing the picture and article * [https://vk.com/photo509144811_457245472 Газета «Бакинский рабочий» от 13 мая 1945 года] - It has a photo and article for Andranik Alexandrovich Manukyan, as well as a photo of Gazaros Avetisovich Avakyan. It would be nice to find originals of those pictures for Commons. P.S. I'm very sorry I didn't find as many pictures of Heroes from the Armenian newspaper...in my defense, the Library of Congress was missing a lot more issues (many months!) of newspapers from Kommunist Yerevan.--[[Մասնակից:PlanespotterA320|PlanespotterA320]] ([[Մասնակցի քննարկում:PlanespotterA320|քննարկում]]) 22:54, 31 Հուլիսի 2022 (UTC) == Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022 == [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022|'''Wikimedia CEE Meeting 2022''']] will take place on October 14-16. It is determined that the Armenia language community could be represented by 2 community delegates, who would have their expenses paid for participating in the events. The time for '''delegate registration''' is '''until August 15''' (2 weeks left). P.S: Sorry for You, please, You translate to the local language. [[Մասնակից:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Dušan Kreheľ|քննարկում]]) 18:51, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC) Translation: [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022|'''Wikimedia CEE Meeting 2022''']]-ը տեղի կունենա հոկտեմբերի 14-16-ին։ Հայալեզու համայնքը կարող է ներկայացնել համայնքի 2 պատվիրակ, որոնց ծախսերը կվճարվեն միջոցառումներին մասնակցելու համար։ Պատվիրակների գրանցման վերջնաժամկետը օգոստոսի 15-ն է (մնաց 2 շաբաթ)։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 19:25, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC) == Interwiki Women 6 == Սիրելի՛ խմբագիրներ,<br> Օգոստոսի 8-21-ը սիրով հրավիրում ենք մասնակցելու '''[https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%AE:Interwiki_Women_6 Interwiki Women 6]''' արշավին, որն այս տարի նվիրված է ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությանը և կրում է «Կանայք սպորտային միջոցառումներում» խորագիրը: Համագործակցությանը մասնակցում են տարբեր վիքի համայնքներ: Սիրով՝ Interwiki Women թիմ, [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 10:22, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) g7izm1tq42r8bgjwk3pjaj1wsyhzq0p 0 2465 8487001 8484374 2022-08-11T05:58:14Z Samo04 10514 /* Զբոսաշրջություն */ wikitext text/x-wiki {{Բնակավայր |կարգավիճակ = Քաղաք |հայերեն անվանում = Լոնդոն |բնագիր անվանում = {{lang-en|London}} |ենթարկում = |երկիր = Մեծ Բրիտանիա |պատկեր = 442px&nbsp;-&nbsp;London Lead Image.jpg |զինանշան = Coat_of_Arms_of_The_City_of_London.svg |զինանշանի լայնություն = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի լայնություն = |դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N |lat_deg= 51 |lat_min= 30 |lat_sec=26 |lon_dir = W |lon_deg= 00 |lon_min= 07 |lon_sec=39 |CoordAddon = type:city(7500000)_region:GB |CoordScale = 100000 |երկրի քարտեզի չափ = 300 |երկրամասի քարտեզի չափ = |շրջանի քարտեզի չափ = |երկրամասի տեսակ = |երկրամաս = |երկրամասը աղյուսակում = |շրջանի տեսակ = |շրջան = |շրջանը աղյուսակում = |համայնքի տեսակ = |համայնք = |համայնքը աղյուսակում = |երկրի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |երկրամասի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |շրջանի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |ներքին բաժանում = 33 վարչական շրջան |ղեկավարի տեսակ = Քաղաքապետ |ղեկավար = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |այլ անվանումներ = Լոնդինիում, Լյունդենբուրգ |տարածք = 1706,8 |բարձրության տեսակ = |կենտրոնի բարձրություն = |կլիմա = |պաշտոնական լեզու = |բնակչություն = 8 908 081 |մարդահամարի թվական = 2018 |խտություն = 5 666 |ագլոմերացիա = 14 257 962<ref name="appsso.eurostat.ec.europa.eu show">{{cite web |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjanaggr3&lang=en |title=Metropolitan Area Populations |publisher=Eurostat |date=18 June 2019 |accessdate=2019 թ․ դեկտեմբերի 4}}</ref> |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |էթնոհորոնիմ = լոնդոնցի |ժամային գոտի = +0 |DST = կա |հեռախոսային կոդ = +44 20 |փոստային ինդեքս = |փոստային ինդեքսներ = |ավտոմոբիլային կոդ = |իդենտիֆիկատորի տեսակ = |թվային իդենտիֆիկատոր = |կատեգորիան Վիքիպահեստում = London |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Լոնդոն''' ({{lang-en|London}}), [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] և [[Անգլիա]]յի մայրաքաղաքը։ Միացյալ թագավորության և [[Եվրոպական Միություն|Եվրամիության]] խոշորագույն քաղաքն է։ Տեղակայված է [[Թեմզա]] գետի ափերին և բնակեցված է եղել գրեթե երկու հազարամյակ առաջ։ Լոնդոնի պատմությունը սկիզբ է առնում [[Հռոմեական կայսրություն]]ից։ Հռոմեացիները քաղաքին տվել էին ''Լոնդինիում'' անունը<ref name=london_001>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|title=Roman|publisher=[[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=7 Հունիս 2008|archive-date=2008-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20080622181424/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|dead-url=}}</ref>. Լոնդոնի հնագույն կորիզ հանդիսացող [[Լոնդոնյան Սիթի|Լոնդոնի Սիթին]] մինչ օրս պահպանում է իր միջնադարյան սահմանները։ Սկսած 19-րդ դարից` «Լոնդոն» անունը վերաբերում է նաև այս կորիզը շրջապատող բնակավայրերին<ref name="mills_140">{{Harvnb|Mills|2001|p=140}}</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի վարչական բաժանման համաձայն՝ քաղաքը բաժանվում է Լոնդոնի շրջանի<ref name="region">{{cite web|url=http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|title=Government Offices for the English Regions, Fact Files: London|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ մայիսի 4|archive-date=2008-01-24|archive-url=https://archive.today/20080124102915/http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|dead-url=yes}}</ref> և [[Մեծ Լոնդոն]] վարչական շրջանի<ref name="elcock">{{Cite book|last=Elcock|first=Howard|title=Local Government: Policy and Management in Local Authorities |url=https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco|publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-415-10167-7|page=[https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco/page/n368 368]|ref=harv}}</ref>, որը կառավարում են ընտրված [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը և Լոնդոնի ժողովը<ref name="politics_uk">{{Cite book|last=Jones|first=Bill|coauthors=Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip |title=Politics UK|url=https://archive.org/details/politicsuk0000unse|publisher=Pearson Education|year=2007|isbn=978-1-4058-2411-8|page=[https://archive.org/details/politicsuk0000unse/page/868 868]|ref=harv}}</ref>։ Լոնդոնն առաջատար քաղաք է իր արվեստով, առևտրով, կրթությամբ, ժամանցային վայրերով, նորաձևությամբ, ֆինանսներով, առողջապահությամբ, ԶԼՄ-ներով, մասնագիտական ծառայություններով, գիտությամբ, տուրիզմով և տրանսպորտով, որոնք քաղաքը դարձնում են առավել հայտնի<ref>{{cite web |url=http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf|title=Global Power City Index 2009|accessdate=2010 թ․ դեկտեմբերի 14|publisher=Institute for Urban Strategies&nbsp;– The Mori Memorial Foundation}}</ref>։ Այն համարվում է աշխարհի ֆինանսական կենտրոնը՝ [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին<ref name="Mastercard">{{cite web|url=http://www.mastercard.com/us/company/en/insights/pdfs/2008/MCWW_WCoC-Report_2008.pdf|title=Worldwide Centres of Commerce Index 2008|publisher=Mastercard}}</ref><ref name="Global Financial Centres 10">{{cite web|url=http://zyen.com/PDF/GFCI%2010.pdf |title=Global Financial Centres 9 |publisher=[[Z/Yen]] |year=2011}}</ref><ref name="forbes.com">{{Cite news |url=http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |title="World's Most Economically Powerful Cities". |work=Forbes |date=հուլիսի 15, 2008 |accessdate=2010 թ․ հոկտեմբերի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120911080624/http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |archivedate=2012-09-11 |deadurl=yes }}</ref> և նրա ՀՆԱ-ն ամենամեծն է Եվրոպական քաղաքների մեջ<ref name="Global city GDP rankings 2008-2025">{{cite web|url=http://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|title=Global city GDP rankings 2008–2025|publisher=PricewaterhouseCoopers|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120825093005/https://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|archivedate=2012-08-25|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնը նաև համարվում է աշխարհի մշակութային մայրաքաղաքը<ref>{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-capital-of-the-world-766661.html | location=London |work=The Independent | first=Simon | last=Calder | date=դեկտեմբերի 22, 2007 | title=London, capital of the world}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23389580-london-is-the-world-capital-of-the-21st-century-says-new-york.do |title=London is the world capital of the 21st century... says New York &#124; News |work=Evening Standard |location=London |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www2.lse.ac.uk/newsAndMedia/news/archives/2008/culturecapital.aspx |title=London is world capital of culture says LSE expert&nbsp;– 2008&nbsp;– News archive&nbsp;– News&nbsp;– News and media&nbsp;– Home |publisher=.lse.ac.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/get-involved/consultations/current-consultations/cultural-strategy |title=Cultural Strategy &#124; Greater London Authority |publisher=London.gov.uk |date=սեպտեմբերի 6, 2010 |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Այն աշխարհում ամենաշատ այցելվող քաղաքն է<ref>{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-tops-ranking-of-destination-cities-2291794.html|title=London tops ranking of destination cities|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=The Independent|date=հունիսի 1, 2011}}</ref> և ունի աշխարհում ամենազբաղված օդանավակայանը<ref name=capa1>{{cite web|url=http://www.centreforaviation.com/analysis/beijing-to-overtake-london-as-worlds-largest-aviation-hub-massive-new-airport-planned-58776|title=Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=Centre for Aviation}}</ref>։ Լոնդոնի 43 [[ԲՈՒՀ|բուհերն]] ունեն բարձրագույն կրթության ամենամեծ խտությունը Եվրոպայում<ref name="london2">{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|title=Number of international students in London continues to grow|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 27|publisher=Greater London Authority|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050417/http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականին Լոնդոնը երրորդ անգամ ընդունեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը<ref name=IOC>{{cite web|url=http://www.olympic.org/media?calendartab=1&articleid=52922|title=ՄՕԿ-ի ընտրության արդյունքում Լոնդոնը կընդունի 2012-ի օլիմպիական խաղերը|date=6 Հուլիս 2005|publisher=[[Միջազգային օլիմպիական կոմիտե]]|accessdate=3 Հունիս 2006}}</ref>։ Լոնդոնն ունի բազմազան ժողովրդագրություն և մշակույթ, Լոնդոնում խոսում են ավելի քան 300 լեզուներով<ref name=london_006>{{cite web|url=http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|title=Languages spoken in the UK population|publisher=CILT, the National Centre for Language|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050421/http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ 2011 թվականի մարտին Լոնդոնում պաշտոնապես հաշվվում էր 8.174.100 բնակիչ, ինչի շնորհիվ այն դառնում է Եվրոպական Միության՝ ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքը<ref name="2010 ONS Population">{{cite journal|url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip |title=July 2010 Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 3|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110824211423/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip|archivedate=օգոստոսի 24, 2011}}{{dead link|date=February 2012}}</ref><ref name="largest_city_eu">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|title=Largest EU City. Over 7&nbsp;million residents in 2001|publisher=Office for National Statistics|work=statistics.gov.uk|accessdate=2008 թ․ հունիսի 28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728184724/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|archivedate=2011-07-28|deadurl=yes}}</ref>. քաղաքի բնակչությունը կազմում է Միացյալ Թագավորության բնակչության 12,5%-ը<ref>{{cite web|author=12:30 |url=http://data.london.gov.uk/datastore/applications/focus-london-population-and-migration |title=Focus on London&nbsp;– Population and Migration &#124; London DataStore |publisher=Data.london.gov.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնը, որի բնակչությունը կազմում է 8,278,251 մարդ, ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է Եվրոպական Միությունում<ref name="urban_area_pop">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|title=KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110807024554/http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|archivedate=2011-08-07|deadurl=yes}}</ref>, իսկ Լոնդոնի մետրոպոլիայի տարածքը ամենամեծն է ԵՄ-ում ընդհանուր 12 միլիոն բնակչությամբ<ref name=metro_area_1>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html|title=The Principal Agglomerations of the World|work=City Population|accessdate=2009 թ․ մարտի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121003115226/http://citypopulation.de/world/Agglomerations.html|archivedate=2012-10-03|deadurl=yes}}</ref><ref name=metro2>{{cite web|url=http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf#page=119|title=British urban pattern: population data|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 22|year=2007|month=March|format=PDF|work=ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions|publisher=[[European Spatial Planning Observation Network]]|page=119}}</ref>։ 1831-1925 թվականներին Լոնդոնն ունեցել է աշխարհի քաղաքների մեջ ամենաշատ բնակչությունը<ref name=london_030>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel4.com |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնում կա [[Համաշխարհային ժառանգություն|Համաշխարհային ժառանգության չորս օբեկտ]]՝ [[Թաուեր]]ը, [[Քյուի թագավորական բուսաբանական այգիներ]]ը, [[Վեստմինստերյան պալատ]]ում գտնվող [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և Սուրբ Մարգարեթ եկեղեցին ու պատմական հուշարձան [[Գրինվիչ]]ը (որտեղ գտնվում է Գրինվիչի աստղադիտարանը)<ref name=london_005>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb|title=Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|publisher=[[UNESCO]]|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 26}}</ref>։ Մյուս տեսարժան վայրերն են [[Բուքինգեմյան պալատ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը, [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը, [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը, [[Թաուեր կամուրջ]]ը, [[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը։ Լոնդոնում կան նաև մեծ թվով թանգարաններ, պատկերասրահներ, գրադարաններ, սպորտային միջոցառումների վայրեր և մշակութային օջախներ, ներառյալ [[Բրիտանական թանգարան (Լոնդոն)|Բրիտանական թանգարանը]], [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, [[Բրիտանական գրադարան]]ը, Ուիմբիլդոնը և 40 Ուեսթ Էնդ թատրոնները<ref>{{Cite news|url=http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|title=West End Must Innovate to Renovate, Says Report|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 15|publisher=What's On Stage|date=հունվարի 25, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050418/http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի մետրոպոլիտեն]]ն ամենահինն է աշխարհում<ref name="railwaygazette.com">{{cite web|url=http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|title=Shanghai now the world's longest metro|date=մայիսի 4, 2010|publisher=[[Railway Gazette International]]|accessdate=2010 թ․ մայիսի 4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100515130655/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|archivedate=2010-05-15|deadurl=yes}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի պատմություն}} === Անվանում === Լոնդոն անվանման ծագումնաբանությունը բազմակարծիք է<ref name="mills_139">{{Harvnb|Mills|2001|p=139}}</ref>։ Այն հնագույն անվանում է և առաջին հիշատակումները գալիս են 2-րդ դարից։ 121 թվականին այն անվանվել է ''Լոնդինիում ({{lang-en|Londinium}})'', որը ունի Ռոմանո-Բրիտանական ծագում<ref name="mills_139"/>։ Ամենաառաջին բացատրությունը, որը ներկայումս ժխտվում է, տվել է Գելֆրիդ Մանմուտսկին իր ''[[Historia Regum Britanniae]]'' աշխատությունում<ref name="mills_139"/>։ Ըստ այս վարկածի, երբ քաղաքին տիրանում է Լուդ թագավորը, այն անվանում է ''Kaerlud''<ref name="london_009">{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2001/12/02/books/chapters/02-1st-ackro.html?ex=1225339200&en=b9c2c11ad6e1f435&ei=5070&pagewanted=3|title='London'|last=Ackroyd|first=Peter|work=New York Times |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 28 | date=դեկտեմբերի 2, 2001|isbn=978-0-7011-7279-4}}</ref>։ Սկսած 1898 թվականից որոշ գիտնականների կողմից ընդունվում էր, որ Լոնդոն բառը եկել է [[կելտեր]]ենից և նշանակում է ''վայր, որը պատկանում է մարդու Լոնդինիոս անվանմամբ''. այս վարկածը հետագայում նույնպես ժխտվեց<ref name="mills_139"/>։ 1998 թվականին անգլիացի լինգվիստ Ռիչարդ Կոտեսը բերեց մի վարկած, ըստ որի անվանումը գալիս է նախակելտական ''*(p)lowonida'' բառից, որը նշանակում է 'գետը չափազանց լայն է և ծանծաղուտ, և բացատրում է, որ այս անվանումը տրվել է Թեմզայի այն մասին, որը անցնում է Լոնդոնով, այնուհետև այստեղ հիմնվել է կելտական բնակավայր ''*Lowonidonjon'' անվանմամբ<ref name=coates>{{Cite journal|last=Coates|first=Richard|year=1998|title=A new explanation of the name of London|journal=Transactions of the Philological Society|volume=96|issue=2|pages=203–229|url=http://www.doi.org/10.1111/1467-968X.00027|doi=10.1111/1467-968X.00027|ref=harv| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0UqnAy | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref>, այս վարկածը բավական աղմուկ բարձրացրեց։ Մինչ 1889 թվականը Լոնդոն անվանումը պաշտոնապես օգտագործվել է միայն [[Լոնդոն սիթի]]ում, բայց հետո նաև օգտագործվեց [[Լոնդոնյան կոմսություն]] և այժմյան [[Մեծ Լոնդոն]] անվանումներում<ref name="mills_140"/>։ [[Պատկեր:London Thames Sunset panorama&nbsp;-&nbsp;Feb 2008.jpg|մինի|''Լոնդոն'' անվանումը կարող է բխել [[Թեմզա]] գետից]] === Նախապատմություն === Չնայած կան ապացույցներ, որ Լոնդոնի տարածքում եղել են կելտական բնակավայրեր, հիմնական բնակավայրը կառուցվել է [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիների]] կողմից 43 թվականին<ref name="roman">{{Cite book |title=Roman London |last=Perring |first=Dominic |year=1991 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-203-23133-3|page=1 |ref=harv }}</ref>։ Գրեթե 17 տարի անց՝ մոտ 61 թվականին, Իցենի ցեղը Բոդիկա թագուհու գլխավորությամբ գրավեցին բնակավայրը՝ հողին հավասարեցնելով այն<ref name=london_010>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|title=British History Timeline&nbsp;—Roman Britain|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121105154607/http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|archivedate=2012-11-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքը դժվարությամբ ազատագրեց ու վերականգնեցին [[Կոլչեստեր]]ը, և 100 թվականին այն հռչակեց [[Հռոմեական Բրիտանիա]]յի մայրաքաղաք։ Այն բարգավաճեց 2-րդ դարում և ուներ մոտ 60.000 բնակիչ։ 7-րդ դարում [[Անգլո-Սաքսոններ]]ը կառուցեցին նոր բնակավայր, որն անվանեցին Լյունդենվիկ։ Նոր բնակավայրը գտնվում էր Հռոմեական Լոնդոնից երկու&nbsp;կմ հեռավորության վրա<ref name=london_011>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|title=The early years of Lundenwic|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610043903/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|archivedate=2008-06-10|dead-url=no}}</ref>։ Նոր բնակավայրում բարգավաճում էր ձկնորսությունը, առևտուրը, մինչ քաղաքը գրավեցին [[Վիկինգ]]ները, բնակավայրի բնակչությունը տեղափոխվեց հռոմեական Լոնդոն, որտեղ մեծ պարիսպները պետք է պաշտպանեին նրանց<ref name=london_012>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|title=Viking and Danish London|publisher=The [[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080519062500/http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|archivedate=2008-05-19|dead-url=no}}</ref>։ Վիկինգների հարձակումները շարունակվեցին ուժեղանալ մինչև 886 թվականը, երբ [[Ալֆրեդ Մեծ]]ը ազատագրեց Լոնդոնը և խաղաղություն հաստատեց դանիական առաջնորդ [[Գուտրում]]ի հետ<ref name=london_013>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|title=Medieval London&nbsp;—Vikings|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archive-date=2008-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20080602225909/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|dead-url=}}</ref>։ Սաքսոնական Լունդենվիկ քաղաքը վերանվանվեց ''Ealdwic'' ("հին քաղաք"), ներկայիս [[Օլդվիչ]], որը գտնվում է ներկայիս [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]]ում<ref name="George Hamilton Cunningham 1927 xiii">{{Cite journal |url=https://books.google.am/?id=2fIgAAAAMAAJ |page=xiii |title=London |author=George Hamilton Cunningham |year=1927 |publisher=J. M. Dent & Sons |ref=harv }}</ref>։ [[Պատկեր:Map of London, 1300.svg|մինի|1300-ին Լոնդոնը դեռևս գտնվում էր Հռոմեական պարիսպների միջև։]] Վերջին երկու բացահայտումները վկայում են, որ Լոնդոնն ավելի հին է, քան մինչ այդ համարվում էր։ 1999 թվականին [[Վոկսհոլյան կամուրջ]]ի մոտ հայտնաբերվել են [[Բրոնզե դար]]ում կառուցված կամրջի մնացորդներ<ref>{{cite journal|last=Denison|first=Simon|title=First "London Bridge" in River Thames at Vauxhall|journal=British Archaeology|year=1999|month=July|issue=46|url=http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120518100548/http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|archivedate=2012-05-18|deadurl=yes}}</ref>։ 2010-ին Վոկսհոլյան կամրջի հարավում՝ Թեմզայի ափին, հայտնաբերվել է մ.թ.ա. 4500 թվականի բնակավայրի մնացորդներ<ref>{{cite web|last=Milne|first=Gustav|title=London's Oldest Foreshore Structure!|url=http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|work=Frog Blog|publisher=Thames Discovery Programme|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120617211033/http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|archivedate=2012-06-17|deadurl=yes}}</ref>։ === Միջին դարեր === [[Պատկեր:Siege of London (MS 1168).jpg|մինի|ձախից|upright|[[Լանկասերներ]]ի նստավայրը հարձակման է ենթարկվում [[Յորքերի տուն|յորքիսների]] կողմից։]] 5-րդ դարում հռոմեական կայսրության փլուզումից հետո Լոնդոնը մասամբ լքվեց։ Սակայն սկսած 6-րդ դարից մի [[Անգլոսաքս]]յան բնակավայր հայտնի [[Անգլոսաքսյան Լոնդոն|Լունդենվիկ]] անվանվանմամբ հիմնվեց ռոմանական Լոնդոնի արևմուտքում, ներկայիս [[Կովենթ Գարդեն]]ի և [[Սթրանդ (Լոնդոն)|Ստրանդի]] վայրում, ունենալով ընդամենը 10-12.000 բնակչություն<ref name="london_011"/>։ 9-րդ դարում Լոնդոնը բազմակի անգամ հարձակման ենթարկվեց [[Վիկինգներ]]ի կողմից, ստիպելով բնակչությանը բնակություն հաստատել հին ռոմանական Լոնդոնի տարածքում, որտեղ կարող էին պատսպարվել պարիսպների տակ<ref name="london_012"/>։ Երբ [[Անգլիայի թագավորություն]]ը միավորվեց 10-րդ դարում, Լոնդոնը արդեն երկրի ամենամեծ քաղաքն էր իր հարուստ առևտրային կապերով և հանդիսանում էր քաղաքական կենտրոն։ 11-րդ թագավոր [[Էդվարդ խոստովանող]]ը վերագտավ և վերակառուցեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և [[Վեստմինստեր]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնից քիչ հեռու, և այն դարձրեց թագավորի նստավայր։ Այս իրադարձությունից հետո Վեստմինստերը համարվում է կառավարության բիզնես կենտրոն<ref name=london_014>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|title=Edward the Confessor (c.1003–1066)|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130906142624/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|archivedate=2013-09-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Westminster Abbey by Canaletto, 1749.jpg|մինի|աջից|[[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը [[Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ]] է և հանդիսանում է Լոնդոնի ամենահին և ամենակարևոր վայրերից մեկը, ինչպես երևում է կտավում (Կանալետտո, 1749)]] [[Հաստնիգսի ճակատամարտ]]ում իր հաղթանակից հետո [[Վիլյամ Նվաճող]]ը թագադրվեց Վեստմինստերյան աբբայությունում 1066 թվականի սուրբ ծննդյան օրը<ref name=london_015>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|title=History&nbsp;– 1066&nbsp;– King William|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090922053048/http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|archivedate=2009-09-22|deadurl=yes}}</ref>։ Վիլյամը կառուցեց [[Թաուեր]], շատ Նորմանդական ամրոցներ վերակառուցեց քարից, որպեսզի ահազդի հարավարևելյան մասում ապրող բնակչությանը<ref name=london_016>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|title=A History of British Architecture&nbsp;— White Tower|last=Tinniswood|first=Adrian|authorlink=Adrian Tinniswood|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090213124332/http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|archivedate=2009-02-13|deadurl=yes}}</ref>։ 1097 թվականին, [[Ուիլյամ II (Անգլիայի թագավոր)|Ուիլյամ II]]-ը սկսեց [[Վեստմինստերյան դահլիճ]]ի կառուցումը աբբայութան մոտ, որը հետագայում հիմք հանդիսացավ նոր [[Վեստմինստերյան պալատ]]ի համար<ref name=london_017>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|title=UK Parliament&nbsp;— Parliament: The building|date=նոյեմբերի 9, 2007|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311032051/http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|archivedate=2008-03-11|dead-url=no}}</ref><ref name=london_018>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|title=Palace of Westminster|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080404171249/http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|archivedate=2008-04-04|dead-url=no}}</ref>։ 12-րդ դարի ընթացքում կենտրոնական կառավարության կազմը, որը մեծապես կենտրոնացված էր թագավորի շուրջը սկսեց կենտրոնանալ մեկ վայրում։ Այս վայրը Վեստմինստեր էր, սակայն երբ գանձարանը տեղափոխվեց Վինչեստեր, մի մասը տեղափոխվեց Տաուեր։ Մինչդեռ [[Վեստմինստեր Սիթի]]ին վերածվեց կառավարության մայրաքաղաքի, նրա հարևան Լոնդոնը դարձավ Անգլիայի ամենամեծ քաղաքը և առևտրային կենտրոնը իր սեփական կառավարման մարմիններով։ 1100 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը 18.000 էր, իսկ 1300 թվականին այն դարձավ 100.000<ref name=london_019>{{Cite book|last=Schofield|first=John|last2=Vince|first2=Alan|author2-link=Alan Vince|title=Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting|publisher=Continuum International Publishing Group|year=2003|isbn=978-0-8264-6002-8|url=https://books.google.am/?id=Qu7QLC7g7VgC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=london+population+1100+-+1300|page=26|ref=harv}}</ref>։ Ժանտախտի տարիներին 14-րդ դարի կեսերին Լոնդոնի բնակչության երրորդ մասը մահացավ<ref>{{Cite journal |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |title=Black Death |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902081524/http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |archivedate=2013-09-02 |deadurl=yes |publisher=BBC History |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3 |ref=harv |date= }}</ref>։ Լոնդոնը 1381 թ.-ին գտնվում էր Ուտ Թեյլորի ապստամբության կենտրոնում<ref name=london_020>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|title=Ռիչարդ II (1367–1400)|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130905190742/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|archivedate=2013-09-05|deadurl=yes}}</ref>։ === Վաղ ժամանակակից === [[Պատկեր:Great Fire London.jpg|մինի|[[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը տարածվել է քաղաքի զգալի հատվածներում 1666 թվականին։]] [[Պատկեր:1806 Mogg Pocket or Case Map of London, England&nbsp;-&nbsp;Geographicus&nbsp;-&nbsp;London-mogg-1806.jpg|աջից|մինի|Լոնդոնը 1806-ին]] [[Թյուդորների ժամանակաշրջան]]ի ընթացքում [[Անգլիական բարեփոխում|բարեփոխումները]] վերափոխում էին կրոնը դեպի բողոքականություն, Լոնդոնում եկեղեցու սեփականությունը աստիճանաբար սկսեց պատկանել մասնավորին<ref name=pevsner>[[Nikolaus Pevsner|Pevsner, Nikolaus]]. ''London I: The Cities of London and Westminster'' rev. edition, 1962. Introduction p. 48.</ref>։ [[Բուրդ|Բրդյա]] հագուստների նյութերը ներմուծվում էին Լոնդոն պատմական Նիդերլանդների տարածքից, որոնք քաղաքում վերամշակվում և ուղարկվում էին երկրի մյուս հատվածներ։ Անգլիական տեխնոլոգիաները դեռ չէին կիրառվում Եվրոպայի հյուսիս արևմտյան մասում։ Առևտրային ուղիները դեպի [[Իտալիա]] և [[Միջերկրական ծով]] անցնում էին [[Անդվերպեն]]ով և [[Ալպեր]]ի վրայով, ծովային ճանապարհը, որը անցնում էր [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ով կարող էին անցնել միայն իտալական նավերը։ Անգլիացի նավագնացների կողմից [[Նիդերլանդներ]]ի վերաբացումից հետ 1565 թվականից սկսվեց մեծ առևտրային հարաբերություններ<ref>Ramsay, George Daniel (1986). The Queen's Merchants and the Revolt of the Netherlands: The End of the Antwerp Mart. Volume 2, pp. 1 and 62-63. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-1849-7</ref><ref>The life and times of Sir Thomas Gresham, founder of the Royal Exchange: including notices of many of his contemporaries. With illustrations, Volume 2, pages&nbsp;80–81, John William Burgon, E. Wilson, 1839.</ref>։ [[Մերկանտիլիզմ]]ը աճեց մոնոպոլիսատկան ձեռնարկությունների ինչպիսիք են [[Արևմտահնդկական ընկերություն]]ը, որը իրականացնում էր [[Նոր աշխարհ]]ի հետ առևտուրը։ Լոնդոնը դարձավ [[Հյուսիսային ծով]]ի գլխավոր նավահանգիստը, այստեղ սկսեցին գաղթել Անգլիայից և արտասահմանից Բնակչությունը աճեց 1530 թվականի 50.000-ի փոխարեն 1605 թվականին դարձավ 225.000<ref name=pevsner/>։ 16-րդ դարում [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Ուիլյամ Շաքսպիրը]] և նրա ժամանակակիցները ապրեցին և ստեղծագործեցին Լոնդոնում, այս ժամանակ մեծ վերելք ապրեց [[Լոնդոնի թատրոն|թատրոնը]]։ Լյուդորների ժամանակաշրջանի վերջում՝ 1603 թվականին, Լոնդոնի տարածքը դեռևս փոքր էր։ 1605 թվականի նոյեմբերի 5-ին [[Վառոդների սադրանք]]ից հետո [[Ջեյմս I (Անգիայի թագավոր)|Ջեյմս I]]-ի վրա կատարվեց մահափորց Վսետմենստերում<ref name=london_023>{{Cite book |title=James I |url=https://archive.org/details/jamesi0000durs |last=Durston |first=Christopher|year=1993 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-415-07779-8 |page=[https://archive.org/details/jamesi0000durs/page/59 59] |ref=harv }}</ref>։ 17-րդ դարում Լոնդոնի բնակչության մեծ մասը վարակվեց Ժանտախտով, արդյունքում մահացավ 100.000 մարդ, կամ քաղաքի բնակչության հինգերորդ մասը<ref name=london_025>{{cite web |url= http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |title= Story of the plague |publisher= Channel 4 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20110903052734/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |archivedate= 2011-09-03 |accessdate= 2013-08-27 |dead-url= yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը բռնկվեց 1666 թվականին և արագ տարածվեց քաղաքի փայտե տներով<ref name="Samuel Pepys' Diary">{{Cite book | last = Pepys | first = Samuel | authorlink = Samuel Pepys | title = The Diary of Samuel Pepys | volume = 45: August/September 1666 | date = սեպտեմբերի 2, 1666 | origyear = 1893 | editor = [[Mynors Bright]] (decipherer) | editor2 = [[Henry B. Wheatley]] | url = http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | ref = harv | isbn = 978-0-520-22167-3 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813025236/http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | archivedate = 2013-08-13 | deadurl = yes | access-date = 2013-08-27 }}</ref>։ Վերակառուցում տևեց ավելի քան տաս տարի, արը ղեակավարեց [[Ռոբերտ Հուկ]]ը, ով քաղաքի գլխավոր տեսուչն էր<ref name=london_029>The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine</ref>։ 1708 թ.-ին ավարտվեց [[Կրիստոֆեր Ռեն]]ի գլուխ գործոցը համարվող [[Սուրբ Պողոսի տաճար]]ի շինարարությունը։ Գերորգյան ժամանակաշրջանի ընթացքում արևմուտքում կառուցվեցին նոր թաղամասեր ինչպեսին են Մայֆայրը, կառուցվեցին նոր կամուրջներ Թեմզային երկայնքով։ 1762 թվականին [[Գեորգ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)|Գեորգ III]]-ը սկսեց [[Բուքինգեմյան պալատ]]ի շինարարությունը, որը ընդարձակվեց հաջորդ 75 տարիների ընթացքում։ 18-րդ դարի ընթացում աճեցին հանցագործությունները և 1750 թվականին ստեղծվեց առաջին մասնագիտացված ոստիկանությունը<ref>"[http://www.pbs.org/kqed/demonbarber/madding/thieftaker.html Thief Taker, Constable, Police]". Public Broadcasting Service (PBS).</ref>։ Արդյունքում ավելի քան 200 հանցագործ մահապատժի ենթարկվեցին<ref>{{cite news |author=մարտի 21, 1960 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |title=National Affairs: Capital punishment: a fading practice |work=Time |location=New York |date=մարտի 21, 1960 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13 |archive-date=2011-10-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111011174652/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |dead-url=yes }}</ref>։ Երեխաների 74 տոկոսը մահանում էին մինչև 5 տարին լրանալը<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/foundling_01.shtml |title=The Foundling Hospital |publisher=BBC History |date=փետրվարի 17, 2011 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ [[Սրճարան]]ները դարձան քննարկումների ամենահայտնի վայրերը, մամուլի աճի հետ աճեց թերթերի քանակը, [[Ֆլիտ Սթրիթ]]ը դարձավ Բրիտանական մամուլի կենտրոն։ === Ուշ ժամանակակից === [[Պատկեր:British recruits August 1914 Q53234.jpg|մինի|Բրիտանական կամավորական զորակոչիկները Լոնդոնում, Օգոստոս 1914]] [[Պատկեր:LondonBombedWWII full.jpg|մինի|Ռմբակոծված Լոնդոնի փողոցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]] Լոնդոնը ամենամեծ քաղաքն էր 1831 թվականից 1925 թվականներին<ref name=autogenerated1>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel 4 |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գերբնակեցված վիճակը բերեց [[խոլերա]] համաճարակի<ref>{{cite web |url= http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/themes/publichealth/cholera.aspx |title=Hidden extras: cholera comes to Victorian London |publisher=The Science Museum |location =London |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, խլելով 14.000 մարդու կյանք 1848 թվականին և 6000 կյանք՝ 1866 թվականին<ref>{{cite web |author=Brown, Robert W. |url= http://www.uncp.edu/home/rwb/london_19c.html |title= London in the Nineteenth Century |publisher= University of North Carolina at Pembroke |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, Բնակչության աճը ստիպեց կառուցել աշխարհում առաջին քաղաքային տրասպորտը։ Լոնդոնը ռմբակոծվեց [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, քաղաքը մեծ ավերածությունների ենթարկվեց նաև [[երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, այդ ժամանակ [[Լյուֆտվաֆե]]ի ռմբակոծություններից մահացան մոտ 30.000 Լոնդոնցի։ Անմիջապես պատերազմից հետո 1948 թվականին Լոնդոնում կազմակերպվեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|Ամառային օլիմպիական խաղեր]], որի բացումը տեղի ունեցավ [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ում։ 1951 թվականին [[Սաութբանկ]]ում տեղի ունեցավ Բրիտանական փառատոնը։ 1952 թվականի Մեծ ծուխը ստիպեց 1956 թվականին ընդունել օրենք մաքուր օդի մասին, արդյունքում զգալիորեն վերացավ քաղաքի ծուխը, որը վատ համբավ էր բերում քաղաքին։ 1940-ական թվականներին Լոնդոնը դարձավ բազմաթիվ ներգաղթյալների տուն, հիմնականում թագավորության տարածքներից ինչպիսիք են [[Ճամայկա]]ն, [[Հնդկաստան]]ը, [[Բանգլադեշ]]ը և [[Պակիստան]]ը, դարձնելով Լոնդոնը ամենադիվերսիֆիկացված քաղաքը Եվրոպայում։ 1690-ական թվականների կեսերից Լոնդոնը դարձավ [[երիտասարդական մշակույթ]]ի կենտրոն։ Նորաձևության դերը վերականգնվեց [[Ֆանկ ռոք|Ֆանկ]] ժամանակաշրջանում։ 1965-ին Լոնդոնի քաղաքական դաշտը ընդարձակեց իր սահմանները և ստեղծվեց [[Մեծ Լոնդոնի խորհուրդ]]ը։ Հյուսիսային Իռլանդիայի խռովությունների ժամանակ Լոնդոնը ռմբակոծության ենթարկվեց։ Ռասիստական անհավասարությունը 1981 թվականին չեղյալ հայտարարվեց [[Բրիքստոնի ապստամբություն]]ից հետո։ Մեծ Լոնդոնի բնակչությունը Երկրորդ համաշխարհայինից հետո սկսեց նվազել, 1939 թվականին քաղաքի բնակչությունը 8,6 միլիոն էր, իսկ 1980 ական թվականներին այն նվազեց մինչև 6,8 միլիոնի։ Լոնդոնի հիմնական նավահանգիստները դարձան [[Ֆելիքստոու]]ն և [[Թիբուրի]]ն։ Այն մեծ դեր խաղաց լոնդոնի ֆինանսական կենտրոն դառնալուն 1980-ական թվականներին։ [[Թեմզայի պատնեշ]]ի շինարարությունները ավարտվեցին 1980-ական թվականներին, այն կոչված էր պաշտպանելու քաղաքը ջրհեղեղներից։ Մեծ Լոնդոնի խորհորդը լուծարվեց 1986 թվականին, մինչև 2000 թվականը Լոնդոնը միակ մեծ քաղաքն էր առանց կառավարության, բայց դրանից հետո կազմավորվեց նոր կառավարության ավելի լայն լիազորություններով։ 21-րդ դարի սկիզբը տոնելու համար կառուցվեցին [[Միլենիում Դոմ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը և [[Միլենիում կամուրջ (Լոնդոն)|Միլենիում կամուրջ]]ը։ 2012 թվականին Լոնդոնը ընդունեց [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|ամառային օլիմպիական խաղերը]] դարձնելով միակ քաղաքը, որը ընդունել է [[օլիմպիական խաղեր]]ը 3 անգամ<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/front_page/4655555.stm |title= London beats Paris to 2012 Games |publisher=BBC Sport |date=հուլիսի 6, 2005 |accessdate=2012 թվականի սեպտեմբերի 28}}</ref>։ == Կառավարություն == === Տեղական կառավարություն === Լոնդոնի կառավարությունը բաժանված է երկու ճյուղի, ռազմավարական ճյուղ և տեղական ճյուղ։ Ռազմավարական կառավարությունը հսկում է Մեծ Լոնդոնի կառավարումը, իսկ տեղական կառավարությունը հսկում է 33 վարչական համայնքների կառավարումը<ref name=london_032>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/gla/|title=About the Greater London Authority|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090311154225/http://www.london.gov.uk/gla/|archivedate=2009-03-11|deadurl=yes}}</ref>։ Ռազմավարական կառավարությունը բաժանվում է երկու մասի, [[Լոնդոնի քաղապետ]]ը և [[Լոնդոնի ժողով]]ը, ով հաստատում է քաղաքի բյուջեն ամեն տարի։. Ռազմավարական կառավարության կենտրոնը [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլն]] է, որը գտնվում է [[Սաութվորք]]ում, քաղաքապետն է [[Սադիկ Խան]]ը։ Քաղաքապետը հաստատում է քաղաքի ռազմավարական պլանը, որը վերջին անգամ վերանայվել է 2011-ին<ref name=london_plan>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|title=The London Plan|publisher=Greater London Authority|accessdate=2012 թ․ մայիսի 25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130119040512/http://london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|archivedate=2013-01-19|deadurl=yes}}</ref>։ Ժողովը կազմված է 32 տեղական համայնքների անդամներից և Լոնդոն Սիթի կորպորացիայի անդամներից<ref name=london_035>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|title=Links to other websites&nbsp;— London boroughs|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055428/http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|archivedate=2007-10-19|dead-url=no}}</ref>։ Նրանք պատասխանատու են տեղական ծառայությունների համար, ինչպիսիք են աղբահանությունը, դպրոցները, սոցիալական ծառայությունները, Ճանապարհաշինությունը և այլն։ Այնպիսի գործառնությունների ինչպիսիք են թափոնների կառավարումը ժողովը վերահսկում է համատեղ տեղական կառավարման մարմինների հետ։ 2009-2010 թվականներին Լոնդոնի կառավարության ընդհանուր ծախսերը կազմել են 22 միլիոն ֆունտ<ref>http://www.communities.gov.uk/documents/statistics/pdf/1911067.pdf</ref>։ Հսկողությունը Մեծ լոնդոնում բացի Լոնդոն քաղաքից իրականացնում են Մետրոպոլի ոստիկանական ուժերը, որոնց ղեկավարում է քաղաքապետի ենթակայության տակ գտնվող (MOPAC) մարմինը<ref>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/priorities/policing-crime/about-mopac |title=About MOPAC |publisher= Greater London Authority |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>{{cite web |url= http://policeauthority.org/Metropolitan/ |title=MPA: Metropolitan Police Authority |publisher= Metropolitan Police Authority |date=մայիսի 22, 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի]]ն ունի իր սեփական ոստիկանությունը, որը կոչվում է [[Լոնդոնի ոստիկանություն]]<ref name="Policing">{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |title=Ոստիկանություն |publisher=Մեծ Լոնդոնի իշխանություն |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080121173357/http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |archivedate=2008-01-21 |dead-url=no }}</ref>։ [[Բրիտանական տրանսպորտային ոստիկանություն]]ը հսկում է քաղաքի երկաթուղային տրանսպորտը և մետրոպոլիտենը<ref name="BTP">{{cite web |url= http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |title= Շրջաններ |publisher= Բրիտանիայի տրանսպորտային ոստիկանություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20120521074911/http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |archivedate= 2012-05-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրշեջ ջոկատը Մեծ Լոնդոնի հրշեջ ծառայությունն է։ Այն համարվում է երրորդ ամենամեծ հրշեջ ջոկատը աշխարհում<ref name="LFB">{{cite web |url=http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |title=Ովքեր ենք մենք |publisher=Լոնդոնի հրշեջ բրիգադ |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130901044643/http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |archivedate=2013-09-01 |deadurl=yes }}</ref>։ Շտապօգնության ծառայությունը իրականացվում է Լոնդոնի շտապօգնության բրիգադի կողմից, որը աշխարհում ամենամեծն է<ref name="LAS">{{cite web |url= http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |title= Մեր մասին |publisher= Լոնդոնի շտապօգնության ծառայություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20130922142734/http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |archivedate= 2013-09-22 |deadurl= yes }}</ref>։ === Ազգային կառավարություն === Լոնդոնը Մեծ Բրիտանիայի կառավարության նստավայրն է, որը գտնվում է Վեստմինստերի պալատի մոտ։ Շատ կառավարական դեպարտամենտներ գտնվում են Խորհրդարանի մոտ, [[Վայթհոլլ]]ի երկայնքով, ներառյալ վարչապետի նստավայրը, որը գտնվում է [[Դաունինգ սթրիթ, 10|Դաունինգ սթրիթ 10]] հասցեում<ref name=london_036>{{cite web|url=http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510193022/http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archivedate=2008-05-10|title=10 Downing Street&nbsp;— Official Website|publisher=10 Downing Street|accessdate=2008 թվականի ապրիլի 26|dead-url=no}}</ref>։ <!-- **Incomplete sentence** There are 74 Members of Parliament (MPs) from London, who correspond to local parliamentary [[List of Parliamentary constituencies in Greater London|constituencies]] in the national [[British House of Commons|Parliament]] by .<ref name=london_038>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/politics_show/4293078.stm|title=London: Ethnic vote |date=սեպտեմբերի 30, 2005|publisher=BBC |accessdate=հոկտեմբերի 12, 2008|first=Khevyn|last=Limbajee| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0lawX5 | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref> Of these 74 MPs, 44 are from the [[Labour Party (UK)|Labour Party]], 21 are [[Conservative Party (UK)|Conservatives]], 8 are [[Liberal Democrats]] and one is from the [[Respect&amp;nbsp;– The Unity Coalition|RESPECT]] party.--> == Աշխարհագրություն == {{Main|Լոնդոնի աշխարհագրություն}} === Կառուցվածք === Լոնդոնի տարածքը մտնում է [[Մեծ Լոնդոն]] վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հնագույն [[Լոնդոն Սիթի]]ն ժամանակին ընդգրկում էր ամբողջ բնակավայրը, սակայն բնակչության աճի հետ միավորվեցին նաև մերձքաղաքյա բնակավայրերը և ստեղծվեց ներկայիս Լոնդոնը<ref name="chancery">{{Cite journal|last=Beavan|first=Charles|coauthors=Bickersteth, Harry|title=Reports of Cases in Chancery, Argued and Determined in the Rolls Court|publisher=Saunders and Benning|year=1865|url=https://books.google.am/?id=YFYDAAAAQAAJ|ref=harv}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնի 40 տոկոսը ծածկում է Լոնդոնի փոստային տարածքը, սակայն մնացած մասը փոստային հասցեներում օգտագործում է ԼՈՆԴՈՆ անվանումը<ref name=london_042>{{Cite book|last=Stationery Office|title=The Inner London Letter Post|publisher=H.M.S.O|year=1980|isbn=978-0-10-251580-0|page=128|ref=harv}}</ref><ref name=map_post>{{Cite book|title=London Postcode and Administrative Boundaries|publisher=Geographers' A-Z Map Company|author=Geographers' A-Z Map Company|year=2008|edition=6|isbn=978-1-84348-592-6|ref=harv}}</ref>։ [[Պատկեր:London, United Kingdom.JPG|thumb|Ներքին Լոնդոնը տիեզերքից]] [[Պատկեր:Open street map central london.svg|thumb|Կենտրոնական Լոնդոնի Քարտեզը]] Լոնդոնի հեռախոսային տարածաշրջանի կոդը (020) ծածկում է մեծ տարածք Մեծ Լոնդոնի կազմում, չնայած որոշ շրջաններ միացված չեն հեռախոսային գոտուն։ Արտաքին հատվածի բնակչության աճը այժմ կանխվում է [[Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտի|Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտով]]<ref name=london_040>{{Cite book|last=Dilys|first=M Hill|title=Urban Policy and Politics in Britain|publisher=St. Martin's Press|year=2000|isbn=978-0-312-22745-6|page=268|ref=harv}}</ref>, սակայն արտաքին հատվածում բնակելի տարածքի ընդլայնումը մոտենում է Մեծ Լոնդոնի սահմաններին։ Մեծ Լոնդոնը բաժանվում է [[ներքին Լոնդոն]]ի և [[արտաքին Լոնդոն]]ի<ref name=london_045>{{cite book |url=http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |title=London Government Act 1963 |publisher=Office of Public Sector Information |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |isbn=978-0-16-053895-7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100817142118/http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |archivedate=2010-08-17 |deadurl=yes }}</ref>։ Քաղաքը Թեմզա գետով բաժանվում է [[Հյուսիսային Լոնդոն|Հյուսիսային]] և [[Հարավային Լոնդոն|Հարավային]] մասերի, որի կենտրոնում գտնվում է Կենտրոնական Լոնդոնը։ === Կարգավիճակ === Լոնդոնի հետ միասին Լոնդոն Սիթին և Վեսմինստեր Սիթին ունեն քաղաքւ կարգավիճակ,ինչպես նաև Լոնդոն Սիթին և Մեծ Լոնդոնը ունեն ավանդական երկրի կարգավիճակ<ref name=london_049>{{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|title=Lieutenancies Act 1997|publisher=OPSI|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100522210452/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|archivedate=2010-05-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Մեծ Լոնդոն]]ի տարածքում նախկինում եղել են մի քանի պատմական երկրներ, ինչպիսիք են [[Միդլսեկս]]ը, [[Քենթ]]ը, [[Սարեյ]]ը և [[Հերթֆորդշայր]]ը<ref name="london_050">{{Cite book|last=Barlow|first=I. M. |title=Metropolitan Government|year=1991|publisher=Routledge|page=346|ref=harv}}</ref>։ Անգլիայի մայրաքաղաք, հետագայում նաև Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնապես հայտարարաման որևէ փաստաթուղթ չի ստեղծվել{{Ն|Ըստ ''Collins English Dictionary''-ի՝ մայրաքաղաքը կառավարության նստավայրն է<ref name=london_061>(1994) ''Collins English Dictionary'', Collins Education plc.</ref>, հետևաբար դրա համաձայն՝ Լոնդոնն Անգլիայի մայրաքաղաքը չէ, քանի որ Անգլիան չունի իր կառավարությունը։ Սակայն ''Oxford English Reference Dictionary''-ում<ref name=london_062>''Oxford English Reference Dictionary'', Oxford English.</ref> և այլ հեղինակավոր աղբյուրներում մայրաքաղաք է համարվում ''ամենակարևոր քաղաքը''<ref name=london_063>"HC 501 0304.PDF" (PDF). Parliament Publications</ref>։|group="Ն."}}: Իր կարգավիճակը ստացել է սահմանադրական կոնվենցիայով, դարձնելով իր կարգավիճակը որպես դե ֆակտո մայրաքաղաք։ 12-րդ և 13-րդ դարերում Վեստմինստերյան պալատի զարգացման հետ, Անգլիայի մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Վինչեստեր։ Շատ հաճախ Մեծ Լոնդոնը համարվում է Անգլիայի շրջան<ref name=region/>։ === Տեղագրություն === [[Պատկեր:Primrose Hill Panorama, London - April 2011.jpg|thumb|[[Պրիմրոզ հիլ]]:]] Մեծ Լոնդոնի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1583 կմ քառակուսի, որում ապրում է 7.172.036 մարդ 2001 թվականի դրությամբ և խտությունը կազմում 4542 մարդ քառակուսի կիլոմետր։ Լոնդոնի մետրոպոլիտենի մակերեսը կազմում է 8383 կմ կառակուսի, ապրում է 13.709.000 մարդ և խտությունը կազմում է 1510 մարդ քառակուսի կմ<ref>{{cite web |url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis: 027 London, World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |archive-date=2011-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |dead-url=yes }}</ref>։ Ժամանակակից Լոնդոնը գտնվում է [[Թեմզա]] գետի ավազանում, որը նավարկելի գետ է և անցնում է քաղաքի հարավ արևմուտքից դեպի արևելք։ [[Թեմզա]]յի [[Գետահոիտ|գետահովտում]] են գտնվում[[Պառլամենտի շենք (Լոնդոն)|Պառլամենտի շենքը]], [[Էդինգթոն հիլս]]ը և [[Փրայմռոզ հիլ]]ը։ Թեմզան ժամանակին ավելի ընդարձակ էր իր մեծ ճահճային գոտիներով, մակընթացության ժամանակ նրա լայնությունը հինգ անգամ գերազանցում էր ներկայիս լայնությանը<ref name=london_065>{{cite book|url=https://books.google.am/?id=M9qvtYYhRtAC&pg=PR11&dq=thames+%22iron+age%22+london+wide+geography+shallow+marsh|title=''London: A History''|first=Francis|last= Sheppard| page= 10|publisher=Google Books|year=2000|isbn=978-0-19-285369-1|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6}}</ref>։ [[Վիկտորիայի ժամանակաշրջան]]ից թեմզայի հունը նեղացվել է, իսկ շատ վտակներ ներկայումս անցնում են գետնի տակով։ Թեմզան մակընթաց գետ է և Լոնդոնում ջրհեղեղը հավանական է<ref name=london_066>{{cite web|url=http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|title=Flooding|publisher=UK Environment Agency|accessdate=2006 թ․ հունիսի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060215080725/http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|archivedate=2006-02-15|dead-url=no}}</ref>։ Այս վտանգից խուսափելու համար 1974 թվականին սկսվեց Թեմզայի պատնեշի շինարարությունը։ Պատնեշը կոչված է պաշտպանել քաղաքը մինչև 2070 թվականը, իսկ հետագա պաշտպանության հարցը դեռևս քննարկվում է<ref>{{cite news|first=David|last=Adam|url=http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|title=Thames Barrier gets extra time as London's main flood defence|work=The Guardian|location=UK|date=մարտի 31, 2009|accessdate=2009 թ․ նոյեմբերի 7|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328115026/http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|archivedate=2013-03-28|deadurl=yes}}</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական|Լոնդոնի կլիմա}} [[Պատկեր:View of London by David Holt.jpg|thumb|left|Լոնդոնը 2013 թվականի դեկտեմբերին]] [[Պատկեր:Summer Love of Russell Square.jpg|thumb|Ամառային ջերմաստիճանի միջինը տատանվում է 22 °C և 26 °C-ի միջև, սակայն գրանցված ամենաբարձր ջերմաստիճանը 38 °C է:]] Լոնդոնը ունի հանգիստ [[օվկիանոսային կլիմա]] ([[Կյոպպեն կլիմայի դասակարգում|Կյոպպեն]]. ''Cfb&#x202f;''), ինչպես Հարավային Բրիտանիայի բոլոր քաղաքներում։ Չնայած Լոնդոնը ունի անձրևային քաղաքի վարկանիշ, սակայն այն տեղումների քանակով զիջում է (տարեկան 601մմ) [[Հռոմ]]ին, [[Բորդո]]յին, [[Թուլուզ]]ին, [[Նեապոլ]]ին, [[Սիդնեյ]]ին և [[Նյու Յորք]]ին<ref>{{cite web|url=http://www.bom.gov.au/climate/averages/tables/cw_066062_All.shtml|title=Climate statistics for Australian locations|work=bom.gov.au}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldweather.org/176/c00604.htm |title=Weather Information for Naples |publisher=Worldweather.org |date=հոկտեմբերի 5, 2006 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>[http://www.meteoam.it/modules.php?name=viewClinoFile&station=289&name_station=Napoli%20CapodichinoVisualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Napoli Capodichino]{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}</ref><ref>[http://www.theweathernetwork.com/ The Weather Network] 18 November 2011</ref><ref>[http://france.meteofrance.com/france/climat_france?CLIMAT_PORTLET.path=climatstationn%2F31069001 Prévisions météo de Météo-France – Climat en France] 18 November 2011</ref><ref>[http://www.worldweather.org/062/c01058.htm World Weather Information Service – Toulouse] 18 November 2011</ref><ref>http://www.usclimatedata.com/climate/new-york/new-york/united-states/usny0996</ref>։ Ջերմաստիճանի առավելագույնը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին 38.1&nbsp;°C<ref>{{cite web|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1256/wea.10.04B/pdf|title=August 2003 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>, իսկ նվազագույնը -16.1&nbsp;°C 1962 թվականի հունվարին<ref>{{cite web|url=http://www.personal.dundee.ac.uk/~taharley/british_weather_in_january.htm|title=January 1962 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ Ամառները հիմնականում տաք են, երբեմն շոգ։ Միջինում տարվա մեջ 31 օր Լոնդոնում ջերմաստիճանը բարձր է25&nbsp;°C-ից և 4,2 օր` 30.0&nbsp;°C-ից։ Ձմեռները հիմնականում զով ու խոնավ են, ջերմաստիճանի փոքր տատանումներով։ Ձյուն գալիս է հազվադեպ` իր հետ բերելով ճանապարհատրանսպորտային բարդություններ։ Գարունը և աշունը համարյա չեն տարբերվում ջերմաստիճանով։ Որպես մեծ քաղաք` Լոնդոնի տարբեր մասերի ջերմաստիճանները կարող են մեծ տարբերություն ունենալ<ref>{{cite web|url=http://legacy.london.gov.uk/mayor/environment/climate-change/docs/UHI_summary_report.pdf|title=London's Urban Heat Island: A Summary for Decision Makers|publisher=Greater London Authority|date=October 2006|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 29}}</ref>։ {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոն |Jan record high C = 17.2 |Feb record high C = 19.8 |Mar record high C = 24.2 |Apr record high C = 29.4 |May record high C = 32.8 |Jun record high C = 35.6 |Jul record high C = 36.7 |Aug record high C = 38.1 |Sep record high C = 35.4 |Oct record high C = 29.9 |Nov record high C = 20.8 |Dec record high C = 17.4 |year record high C = 38.1 |Jan high C = 8.1 |Feb high C = 8.4 |Mar high C = 11.3 |Apr high C = 14.2 |May high C = 17.9 |Jun high C = 21.0 |Jul high C = 23.5 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 19.9 |Oct high C = 15.5 |Nov high C = 11.1 |Dec high C = 8.3 |year high C = 15.2 |Jan low C = 2.3 |Feb low C = 2.1 |Mar low C = 3.9 |Apr low C = 5.5 |May low C = 8.7 |Jun low C = 11.7 |Jul low C = 13.9 |Aug low C = 13.7 |Sep low C = 11.4 |Oct low C = 8.4 |Nov low C = 4.9 |Dec low C = 2.7 |year low C = 7.5 |Jan record low C = -13.2 |Feb record low C = -9.6 |Mar record low C = -5.1 |Apr record low C = -2.6 |May record low C = -0.9 |Jun record low C = 1.5 |Jul record low C = 5.6 |Aug record low C = 5.9 |Sep record low C = 1.8 |Oct record low C = -3.3 |Nov record low C = -7.0 |Dec record low C = -11.8 |year record low C= -13.2 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 55.2 |Feb precipitation mm = 40.9 |Mar precipitation mm = 41.6 |Apr precipitation mm = 43.7 |May precipitation mm = 49.4 |Jun precipitation mm = 45.1 |Jul precipitation mm = 44.5 |Aug precipitation mm = 49.5 |Sep precipitation mm = 49.1 |Oct precipitation mm = 68.5 |Nov precipitation mm = 59.0 |Dec precipitation mm = 55.2 |year precipitation mm = 601.7 |unit precipitation days = 1.0 mm |Jan precipitation days = 11.1 |Feb precipitation days = 8.5 |Mar precipitation days = 9.3 |Apr precipitation days = 9.1 |May precipitation days = 8.8 |Jun precipitation days = 8.2 |Jul precipitation days = 7.7 |Aug precipitation days = 7.5 |Sep precipitation days = 8.1 |Oct precipitation days = 10.8 |Nov precipitation days = 10.3 |Dec precipitation days = 10.2 |year precipitation days = 109.5 |Jan sun = 61.5 |Feb sun = 77.9 |Mar sun = 114.6 |Apr sun = 168.7 |May sun = 198.5 |Jun sun = 204.3 |Jul sun = 212.0 |Aug sun = 204.7 |Sep sun = 149.3 |Oct sun = 116.5 |Nov sun = 72.6 |Dec sun = 52.0 |year sun = 1632.6 |source 1 =<ref>{{Cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/public/weather/climate/gcpsvf37b|title=London Heathrow Airport|publisher=Met Office |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://eca.knmi.nl/indicesextremes/customquerytimeseriesplots.php |title=Heathrow Airport Extreme Values |publisher=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]] | accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 29}}</ref> }} {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոնի կենտրոն |metric first = yes |single line = yes |Jan high C = 8.5 |Feb high C = 8.9 |Mar high C = 11.7 |Apr high C = 15.7 |May high C = 18.6 |Jun high C = 22.4 |Jul high C = 23.6 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 20.8 |Oct high C = 16.1 |Nov high C = 11.9 |Dec high C = 8.6 |year high C = 15.8 |Jan mean C = 6.8 |Feb mean C = 6.8 |Mar mean C = 8.8 |Apr mean C = 12.0 |May mean C = 14.8 |Jun mean C = 18.3 |Jul mean C = 19.6 |Aug mean C = 19.4 |Sep mean C = 17.3 |Oct mean C = 13.5 |Nov mean C = 10.0 |Dec mean C = 7.0 |year mean C = 12.8 |Jan low C = 5.0 |Feb low C = 4.7 |Mar low C = 5.8 |Apr low C = 8.2 |May low C = 10.9 |Jun low C = 14.1 |Jul low C = 15.5 |Aug low C = 15.5 |Sep low C = 13.7 |Oct low C = 10.9 |Nov low C = 8.0 |Dec low C = 5.4 |year low C = 9.8 |source 1=<ref name="London Weather Centre climate data" >{{cite web |url= http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?LANG=en&PLZ=_____&PLZN=_____&WMO=03779&CONT=ukuk&R=0&LEVEL=162&REGION=0003&LAND=UK&MOD=tab&ART=TMX&NOREGION=1&FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2014 |title=London Weather Centre analysis |publisher=Weather Online |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> |source 2=<ref name="Climate London Weather Centre" >{{cite web |url= http://www.tutiempo.net/en/Climate/London_Weather_Centre/37790.htm |title=climate: Climate London Weather Centre |publisher=Tutiempo |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> }} === Շրջաններ === Լոնդոնի հսկայական տարածքը հաճախ բաժանում են շրջանների, ինչպիսիք են [[Բլումսբերի]]ն, [[Մեյֆեր]]ը, [[Ուեմբլի]]ն և [[Վայթչապել]]ը։ Դրանք ոչ պաշտոնական տարածքներ են, որոնք ժամանակին եղել են գյուղեր կամ նախկին թաղամասեր։ Այս անվանումները օգտագործվում են ավանդույթի համաձայն։ 1965 թվականից Մեծ Լոնդոնը բաժանվեց 32 բորոների<ref name=london_071>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|title=London boroughs&nbsp;— London Life, GLA|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213025156/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|archivedate=2007-12-13|dead-url=no}}</ref><ref name=london_072>{{Cite book |last1=Dogan |first1=Mattei |first2=John D. |last2=Kasarda |title=The Metropolis Era |publisher=Sage |year=1988 |page=99 |isbn=978-0-8039-2603-5 |url= https://books.google.am/?id=_GFPAAAAMAAJ&q=1965,+32+boroughs+of+london&dq=1965,+32+boroughs+of+london |ref=harv}}</ref>։ Լոնդոն Սիթին համարվում է հիմնական ֆինանսական շրջանը<ref name=london_073>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |title= London as a financial centre |publisher= Mayor of London |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080106051217/http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |archivedate= 2008-01-06 |accessdate= 2016-09-26 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնի արևմտյան մասը համարվում է շոպինգի շրջան, որը գրավում է զբոսաշրջիկներին<ref name=london_075>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |title=West End still drawing crowds |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=հոկտեմբերի 22, 2001 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821051830/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |archivedate=2016-08-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Արևմտյան Լոնդոնը համարվում է թանկարժեք շրջան, որտեղ անշարժ գույքը կարող է վաճառվել տասնյակ միլիոն ֆունտով<ref name=london_076>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |title=Super Rich |date=ապրիլի 17, 2006 |newspaper=The Guardian |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |first=James |last=Meek |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130408061757/http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |archivedate=2013-04-08 |deadurl=yes }}</ref>։ Կենգսինգտոնի և Չելսիի բորոյում բնակարանի միջին գինը անցնում է 2 միլիոն ֆունտը, ինչը ավելի թանկ է քան կենտրոնական Լոնդոնում<ref name="London's Properties">{{cite web|url=http://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|archivedate=2016-10-10|title=Information on latest house prices in the Royal Borough|publisher=Royal Borough of Kensington and Chelsea|accessdate=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20161010131732/https://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|dead-url=yes}}</ref><ref name=GuardAug14>{{cite news |url= http://www.theguardian.com/business/2014/aug/08/housing-london-jump-19-per-cent-year |title= Average house prices in London jump 19 percent in a year |author=Rupert Jones |newspaper=The Guardian |location= London |date=օգոստոսի 8, 2014 |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 24}}</ref>։ Լոնդոնի արևելյան ծայրամասում, որը ավելի մոտ է [[Լոնդոնի նավահանգիստ|Լոնդոնի նավահանգստին]], ապրում են մեծ թվով ներգաղթյալներ և համարվում է Լոնդոնի ամենաաղքատ շրջաններից մեկը<ref name="East End">{{cite news |url=http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |date=հուլիսի 6, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060829024354/http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |archivedate=2006-08-29 |title=Tomorrow's East End |newspaper=Newsweek |author=Flynn, Emily |location=New York |access-date=2016-09-26 |dead-url=no }}</ref>։ Արևելյան Լոնդոնում ժամանակին կային մեծ քանակության արդյունաբերական հիմնարկներ, սակայն վերջին ժամանակներում այստեղ կառուցվեցին օլիմպիական և պարալիմպիական շինություններ<ref name="East End" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական հոդված|Լոնդոնի ճարտարապետություն}} [[Պատկեր:Tower of london from swissre.jpg|thumb|Թաուերը Թաուեր կամրջի հետ, որը կառուցվել է 800 տարի ավելի ուշ Թեմզա գետի վրա:]] Լոնդոնի շինությունները շատ տարբեր են, որպեսզի այն բնութագրվի որևէ եզակի ճարտարապետական ոճի, մասամբ այն պատճառով, որ նրանք կառուցվել են տարբեր դարերում։ Շատ տներ և հասարակական շինություններ ինչպիսիք են [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, կառուցվել են [[Պորտլանդի ապար]]ից։ Քաղաքի որոշ շրջաններում, հատկապես կենտրոնական մասի արևմուտքում շինությունները սպիտակ [[ստուկկո]]յից են։ Կենտրոնական Լոնդոնում քիչ թվով շինություններ են մնացել, որոնք կառուցված են եղել 1666 թվականի Լոնդոնի մեծ հրդեհից առաջ, դրանց մեջ մտնում են [[Հին Հռոմ|հռոմեական]] մնացորդներ, [[Թաուեր]]ը և մի քանի Թյուդորյան ժամանակաշրջանի շինություն։ [[Թյուդորյան ժամանակաշրջան]]ի օրինակ է [[Հեմպթոն թագավորական պալատ]]ը, որը Անգլիայում ամենահին թյուդորյան պալատն է կառուցված կարդինալ [[Թոմաս Վոլսի]]իի կողմից 1515 թվականին 1515<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |title=Hampton Court: The Lost Palace |publisher=BBC History |date=մարտի 29, 2011 |author=Foyle, Jonathan |accessdate=2013 թ․ հունիսի 16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822190417/http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Քրիստոֆեր Վրեն]]ի կողմից 17-րդ դարի վերջի կառուցված եկեղացիները և 18-րդ և 19-րդ դարերի ֆինանսական հաստատությունները ինչպիսիք են Թագավորական բորսան և [[Բենկ օֆ Ինգլանդ|Անգլիական բանկ]]ը, 20-րդ դարի [[Օլդ Բեյլի]]ն և 1960-ականների [[Բարբիկան Էսթեյթ]]ը համարվում են ճարտարապետական ժառանգություն։ [[Պատկեր:30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg|thumb|left|upright|[[Մերի Էքս երկնաքեր]], նաև հայտնի է «վարունգ» անվանմամբ։ Ժամանակակից ճարտարապետությունը միախառնվել է պատմական ճարտարապետության հետ, շատ հաճախ է հանդիպում Լոնդոնում:]] [[Պատկեր:Trafalgar Square by Christian Reimer.jpg|thumb|[[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և նրա շատրվանները:]] Լքված, բայց շուտով վերանորոգված [[Բաթերսի էներգիակայան]]ը գտնվում է գետի հարավ արևմուտքում, այստեղ կան նաև մի քանի երկաթգծի կայարաններ, որոնք [[Վիկտրոիական ժամանակաշրջան]]ի ճարտարապետության նմուշներ են, դրացից ամենահայտնիներն են սրբ Պանկրաս և Պադդինգթոն երկաթգի կայարանները<ref name=london_078>{{cite web |url=http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |title=Paddington Station |publisher=Great Buildings |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160721183605/http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |archivedate=2016-07-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի ծարաբեռնվածությունը տարբեր է, [[Կենտրոնական Լոնդոն|կենտրոնը]] ծանրաբեռնված է շատ աշխատատեղերի առկայության պատճառով։ [[Ներքին Լոնդոն]]ը շատ ավելի ծանրաբեռնված է քան [[արտաքին Լոնդոն]]ը։ Լոնդոն Սիթիում տեղակայված [[Մոնումենտ (Լոնդոն)|Մոնումենտ]] կառուցվել է ի հիշատակ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ի, ինչը տեղի է ունեցել նրա մոտակայքում։ [[Մարմարե կամար]]ը և [[Վելիգթոնի կամար]]ը գտնվում են, [[Պարկ Լեյն]]ի համապատասխանաբար հյուսիսային և հարավային ծայրերում և ունեն թագավորական կապեր։ [[Նելսոնի սյուն]]ը, որը գտնվում է [[Տրաֆալգարյան հրապարակ]], համարվում է ազգային հուշարձան և Կենտրոնական Լոնդոնի ամնեահայտնի տեսարժան վայրերից մեկը։ Հին շինությունները հիմնականում կառուցված են աղյուսով, շատ հաճախ Լոնդոնի դեղին աղյուսից կամ մուգ նարնջագույն աղյուսից<ref name=london_077>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/property/main.jhtml?view=DETAILS&grid=A1&xml=/property/2008/03/27/lpgreen127.xml |title=Eco homes: Wooden it be lovely... ? |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |location=London |first=Sarah |last=Lonsdale |date=մարտի 27, 2008 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo0rvzUL |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19 |deadurl=no}}</ref>։ Խիտ տարածքներում շատ են միջին և բարձրահարկ շինությունները։ Լոնդոնի [[երկնաքեր]]երից են [[Մերի Էքս երկնաքեր]]ը, [[Թուեր 42]]-ը, [[Բրոդգեյթ Թաուեր]]ը և [[One Canada Square]]-ը, որոնք հիմնականում գտնվում են երկու ֆինանսական թաղամասերում` [[Լոնդոն Սիթի]]ում և [[Քեների Ուարֆ]]ում։ Բարձրահարկ շինությունների շինարարությունը քաղաքի որոշ մասերում սահմանափակված է, եթե դրանք կփակեն [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ի և այլ պատմական շինությունների տեսարանները։ Այնուամենայնիվ Լոնդոնի կենտրոնում կան մեծ թվով երկնաքերեր, ներառյալ [[Shard London Bridge]]-ը, որը Եվրամիության ամենաբարձր շինությունն է։ Մյուս նշանակալի ժամանակակից շինություններից է [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլը]] [[Սաութվարք]]ում, իր օվալային կառուցվածքով<ref name=london_079>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |title=Inside London's new 'glass egg' |date=հուլիսի 16, 2002 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181001180825/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |archivedate=2018-10-01 |deadurl=yes }}</ref>, և [[Բրիտանական գրադարան]]ը [[Սոմերս Թաուն]]/[[Քինգ Քրոս]]ում։ {{Համայնապատկեր|Horniman London skyline 2013.jpg|1000px|[[Shard London Bridge]] երկնաքերը Ֆորեսթ Հիլլից 2013 թվականի հուլիսին}} === Բնություն === Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենականաչ քաղաքներից մեկը ավելի քան 40 տոկոս կանաչ գոտիով կամ բաց ջրերով։ Թեմզայի ավազանում աճում են մոտ 2000 տեսակի ծաղկաբույս, իսկ գետում բազմանում է 120 տեսակի ձուկ<ref>{{cite web|url=http://www.lnhs.org.uk/index.htm|title=Wildlife in London, England: LNHS Home page|work=lnhs.org.uk}}</ref>։ Կենտրոնական Լոնդոնում հաշվվում են մոտ 60 տեսակի թռչուններ, 47 տեսակի թիթեռ, իսկ Լոնդոնի շրջակայքում 1173 տեսակի ցեցեր և ավելի քան 270 տեսակի սարդեր։ Լոնդոնի զբոսայգիներիում բնակվում են մեծ քանակությամբ ջրային թռչուններ։ Լոնդոնում կան 38 հատուկ գիտական նշանակության վայրեր, երկու ազգային բնական արգելանոցներ և 76 տեղային բնական արգելանոցներ<ref>London Natural History Society.</ref>։ [[Երկկենցաղներ]]ը մեծ թիվ են կազմում մայրաքաղաքում, ներառյալ [[հասարակ տրիտոն]]ը, որը ապրում է [[Ժամանակակաից Թեյթ]]ի տարածքում, բացի այդ [[գորտ]]երը, [[դոդոշ]]ները և տրիտոնների մի քանի տեսակներ։ Միևնույն ժամանակ տեղաբնիկ որոշ սողուններ, ինչպիսիք են [[իլիկաօձ]]ը, [[երկար մողես]]ը, [[սովորական լորտու]]ն և [[սովորական իժ]]ը, հանդիպում են հիմնականում արտաքին Լոնդոնում<ref>[http://www.theguardian.com/environment/2012/jul/27/london-amphibian-reptile-map "London's amphibians and reptile populations mapped". Laurie Tuffrey, ''The Guardian'', Friday 27 July 2012]</ref>։ [[Պատկեր:Flickr - Duncan~ - Fox Trot.jpg|thumb|left|Աղվեսը Այրաս փողոցում, [[Սաութվարկ]], [[Հարավային Լոնդոն]] ]] Բացի այդ Լոնդոնում են բնակվում մոտ 10.000 աղվես, ամեն քառակուսի կիլոմետրին բաժին է ընկնում 8 աղվես։ Այս քաղաքային աղվեսները ավելի մուգ են, քան նրանց մյուս ցեղակիցները, ինչը բացատրվում է քաղաքային մուգ գույներով։ Աղվեսները անգամ սողոսկում են Խորհրդարանի շենք, որտեղ գտնում են նրանց քնած վիճակում գրասենյակներում։ Մեկ այլ աղվես ներխուժել է [[Բուքինգհեմյան պալատ]] սպանել Եղիսաբեթ II-ի վարդագույն ֆլամինգոներից մի քանիսին։ Հիմնականում աղվեսները և քաղաքի բնակչությունը իրար հետ հարմարվում են։ 2001 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում, 3.779 հարցվածներից 80 տոկոսին դուր են գալիս աղվեսները<ref name=mammalreport>{{cite web|title=The Garden Mammal Survey Report 2001|url=http://www.mammal.org.uk/sites/default/files/Summary%20Report%20to%20participants%20August%202001.PDF|website=The Mammal Society|publisher=The Mammal Society|accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 23}}</ref><ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2006/05/foxes-london_2.html "10,000 Foxes Roam London". James Owen in London for ''National Geographic'' News, May 15, 2006]</ref>։ Լոնդոնի մյուս կենդանիներից են ոզնին, առնետը, մուկը, ճագարը, գետնափորը և սկյուռը<ref>{{cite web|url=https://www.royalparks.org.uk/parks/richmond-park/richmond-park-attractions/wildlife/mammals|title=Mammals|work=The Royal Parks}}</ref>։ Արտաքին Լոնդոնի վայրի տարածքներում ինչպիսին է [[Էփփինգ անտառ]]ը, հանդիպում են բազմաթպիսի այլ կենդանիներ, ներառյալ [[նապաստակ]]ը, [[փորսող]]ը, դաշտամուկը, դեղին մուկը և այլն ի լրումն աղվեսի և սկյուռի։ Լոնդոնում հանդիպած ամենատարօրինակ կենդանին եղել է մահացած կետը, որին տեսել են Թեմզայում<ref>Liam O'Brien, (24 March 2013). [http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/dead-whale-found-floating-in-the-thames-estuary-will-be-examined-8547350.html "Dead whale found floating in the Thames Estuary 'will be examined'"]. ''The Independent on Sunday'' (London).</ref>, իսկ ԲիԲիՍի ընկերության կողմից Լոնդոնի մասին նկարահանված վավերագրական ֆիլմում ներկայացված է` ինչպես են աղավնիները օգտագործում Լոնդոնի ստորգետնյա ուղիները, և ինչպես են աղվեսները ենթարկվում նստել հրամանին երշիկի դիմաց<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/nature/18428378?print=true|title=BBC Nature – A Question of Nature: How hidden is the UK's wild side?|work=BBC Nature}}</ref>։ Կարմիր և մոխրագույն եղջերուների հոտերը ազատ տեղաշարժվում են հիմնականում [[Ռիչմոնդ այգի|Ռիչմոնդ]] և [[Բուշի այգի]]ներով։ Նրանց հիմնականում պատվաստում են նոյեմբերից փետրվար ժամանակահատվածում, որպեսզի նրանց քանակը չնվազի<ref name="Deer cull begins">{{cite news | url=http://www.yourlocalguardian.co.uk/news/local/wandsworthnews/10026864.Richmond_Park_deer_cull_begins/ | title=Richmond Park deer cull begins | work=Wandsworth Guardian | date=նոյեմբերի 5, 2012 | accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 9 | author=Rachel Bishop | location=London}}</ref>։ == Ժողովրդագրություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի ժողովրդագրություն}} {{Wikidata/Population}} {| class="infobox" style="float:right;" |- ! colspan="2" | [[Մեծ Բրիտանիայի մարդահամար 2011|2011 թվականի մարդահամար]]<ref name=Pop2011>{{cite journal | title = A summary of countries of birth in London | publisher = data.london.gov.uk | work = Census Update | volume = 2011 | url = http://data.london.gov.uk/datastore/package/detailed-country-birth-2011-census-borough| page =1 | date = մայիսի 17, 2013 | accessdate = սեպտեմբերի 12, 2014 | archiveurl = | archivedate = }}</ref> |- ! '''Ծննդյան երկիր''' || '''Բնակչություն''' |- |{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Մեծ Բրիտանիա]] ||5,175,677 |- |{{Դրոշ|Հնդկաստան}} [[Հնդկաստան]] ||262,247 |- | {{Դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]] ||158,300 |- |{{Դրոշ|Իռլանդիա}} [[Իռլանդիա]] ||129,807 |- | {{Դրոշ|Նիգերիա}} [[Նիգերիա]] ||114,718 |- | {{Դրոշ|Պակիստան}} [[Պակիստան]] ||112,457 |- |{{Դրոշ|Բանգլադեշ}} [[Բանգլադեշ]] ||109,948 |- |{{Դրոշ|Ճամայկա}} [[Ճամայկա]] ||87,467 |- | {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Շրի Լանկա]] ||84,542 |- | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||66,654 |} 2011 թվականի մարդահամարը ցույց տվեց, որ 2.998.264 մարդ կամ Լոնդոնի բնակչության 36,7%-ը ծնվել են այլ երկրում, ինչը Լոնդոնը դարձնում է ներգաղթյալների քանակով երկրորդ քաղաքը աշխարհում` հետ մնալով միայն [[Նյու Յորք]]ից։ Աջ կողմի աղյուսակը ցույց է տալի այն երկրների, որտեղից առանձնապես շատ են ներգաղթյալները։ Արդյունաբերության աճի հետ Լոնդոնի բնակչությունը արագ տեմպերով աճեց 19-րդ և 20-րդ դարերում և մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն էր աշխարհում:։ 1939 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը կազմում էր 8.615.245 մարդ, սակայն 2001 թվականի մարդահամարով այն նվազել էր մինչև 7.192.091 բնակչի։ Այնուամենայնիվ 2001-ից 2011 թվականներին Լոնդոնի բնակչությունը աճեց մեկ միլիոնով և կազմեց 8.173.941<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/chd-we-figure-1.xls "2011 Census. London population"]. Office for National Statistics. Retrieved 27 May 2015</ref>: Այնուամենայնիվ Լոնդոնն իր արվարձաններով ունի 12-14 միլիոն բնակիչ<ref name=metro_area_1/><ref name=metro2/>։ Համաձայն [[Eurostat]]-ի, Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն է Եվրամիությունում և երկորդը Եվրոպայում (կամ երրորդը, եթե հաշվի առնվի Ստամբուլը)։ 1991-2001 թվականների ընթացքում Լոնդոն են ներգաղթել 726.000 մարդ<ref name="Immigration">{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece |title= Immigration rise increases segregation in British cities |last=Leppard |first=David |date=ապրիլի 10, 2005 |work=The Times |accessdate=օգոստոսի 8, 2009 |location=London}} {{subscription required}}</ref>։ Տարածաշրջանի մակերեսն է 1579 քառակուսի կիլոմետր։ Բնակչության խտությունը կազմում է 5177 մարդ/կմ²<ref>{{cite book|url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |isbn=978-0-7306-2020-4 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |archivedate=2011 թ․ ապրիլի 27 }}</ref>, տասն անգամ ավելի շատ քան Բրիտանիայի այլ տարածաշրջանում<ref name=london_087>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080624195152/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archivedate= 2008-06-24 |title= Population density of London: by London borough, 2006 |publisher= UK Statistics Authority |accessdate= 2016-09-27 |dead-url= no }}</ref>։ Ըստ բնակչության քանակի՝ Լոնդոնը 19-րդն քաղաքն է աշխարհում և 18-րդ մետրոպոլիտենը։ 2014 թվականի դրությամբ Լոնդոնը ուներ թվով ամենաշատ միլիարդատերը աշխարհի քաղաքների մեջ (քաղաքում ապրում է 72 միլիարդատեր)<ref name=Billionaires>{{cite news|title='Rich List' counts more than 100 UK billionaires|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-27360032|accessdate=2014 թ․ մայիսի 11|newspaper=BBC News Online|date=մայիսի 11, 2014}}</ref>։ Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենաթանկ քաղաքներից մեկը Տոկիոյի և Մոսկվայի հետ միասին<ref name=london_089>{{cite news |url=http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |title=World's Most Expensive Cities 2004 |publisher=CNN |accessdate=օգոստոսի 16, 2007 |date=հունիսի 11, 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822123850/http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ === Էթնիկ խմբեր === {{Pie chart |thumb = left |caption = Էթնիկ խմբերը 2011 թվականի մարդահամարով<ref name=2011censusdemo>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rft-table-ks201ew.xls "2011 Census: Key Statistics for Local Authorities in England and Wales"]. Office for National Statistics. Retrieved 3 July 2014</ref> |label1 = Սպիտակ |value1 = 59.8 |color1 = Red |label2 = Ասիացի |value2 = 18.4 |color2 = Orange |label3 = Սև |value3 = 13.3 |color3 = Yellow |label4 = Խառնածին |value4 = 5 |color4 = Green |label5 = Արաբ |value5 = 1.3 |color5 = Blue |label6 = Այլ |value6 = 2.1 |color6 = Purple }} Համաձայն ազգային վիճակագրական գրասենյակի տվյալների, որոնք հիմնված են 2011 թվականի մարդահամարի վրա, Լոնդոնի բնակչության 59,8 տոկոսը [[սպիտակամորթ]] է։ Լոնդոնցիների 20,9 տոկոսը ասիացիներ կամ խառնածին ասիացիներ են։ 19,7 տոկոսը ամբողջությամբ ասիացիներ են։ Հնդիկները կազմում են բնակչության 6,6 տոկոսը, իսկ պակիստանցիները և բանգլադեշցիները՝ յուրաքանչյուրը 2,7 տոկոս։ Չինացիները կազմում են բնակչության 1,5 տոկոսը, իսկ արաբները՝ 1,3 տոկոստը։ Մյուս 4,9 տոկոսը այլ ասիացիներ են։ Լոնդոնի բնակչության 15,6 տոկոսը [[սևամորթ]] կամ խառնածին սևամորթ է։ 13,3 տոկոսը ամբողջությամբ սևամորթ է։ Աֆրիկացիները կազմում են բնակչության 7 տոկոսը, 4,2 տոկոսը աֆրիկյան-կարիբյան ծագում ունի, իսկ 4,2 տոկոսը այլ ծագում ունի։ 5 տոկոսը խառնածին է։ Լոնդոնի շրջակայում դպրոցներում սևամորթ և ասիացի երեխաների հարաբերությունը սպիտակամորթ երեխաներին կազմում է մոտ երեքը երկուսի<ref name=london_094>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |title=One fifth of children from ethnic minorities |author=Paton, Graeme |date=հոկտեմբերի 1, 2007 |work=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107011328/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |archivedate=2016-11-07 |deadurl=yes }}</ref>։ Համաձայն նույն 2011 մարդահամարի, Լոնդոնի 1,624,768 լոնդոնցի 0-ից 15 տարեկան է, որից 46,4 տոկոսը սպիտակամորթ, 19,8 տոկոսը ասիացի, 19 տոկոսը սևամորթ, 10,8 տոկոսը խառնածին և 4 տոկոսը այլ էթնիկ խմբի էր պատկանում<ref>{{cite web |author= ONS |url= https://www.nomisweb.co.uk/livelinks/12297.xlsx |title=LC2109EWls – Ethnic group by age |publisher=www.nomisweb.co.uk |accessdate=2015 թ․ մարտի 26}}</ref>։ 2005 թվականի հունվարին կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ Լոնդոնում խոսում են մոտ 300 լեզվով և մոտ 50 ազգեր կան, որոնք ունեն 10.000-ից պակաս բնակչություն<ref name=london_090>{{cite news |url=http://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |title=Every race, colour, nation and religion on earth |work=The Guardian |location=London |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |first=Leo |last=Benedictus |date=հունվարի 21, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170122231323/https://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |archivedate=2017-01-22 |deadurl=yes }}</ref>։ Ազգային վիճակագրական գրասենյակը պարզել է, որ 2010 թվականի դրությամբ օտարածին բնակչությունը կազմում է 2.650.000 (33 տոկոս), մինչդեռ 1997 թվականին այդ թիվը կազմում էր 1.630.000: 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ [[Մեծ Լոնդոն]]ի բնակչության 36.7 տոկոսը ծնվել է Բրիտանիայից դուրս<ref name=london_092>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |title=Census 2001: London |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110820044950/http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |archivedate=2011-08-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Մարդահամարի տվյալներով՝ Լոնդոնում ապրող օտարածին բնակչության մեծ մասը 2010 թվականի դրությամբ [[Հնդկաստան]]ից, Լեհաստանից, Իռլանդիայից, Բանգլադեշից և [[Նիգերիա]]յից էր<ref name=Estimates>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |title=Table 1.4: Estimated population resident in the United Kingdom, by foreign country of birth, July 2009 to June 2010 |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2011 թ․ մարտի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824154006/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |archivedate=2011-08-24 |deadurl=yes }} Figure given is the central estimate. See the source for 95 per cent confidence intervals.</ref>։ === Կրոն === {{Հիմնական|Կրոնը Լոնդոնում}} {{bar box |title=[[Կրոնը Լոնդոնում|Կրոնը Լոնդոնում 2011 թվականի մարդահամարով]]<ref>{{cite web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-286262 |title=2011 Census, Key Statistics for Local Authorities in England and Wales |publisher=Ons.gov.uk |date=11 December 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref> |titlebar=#ddd |left1=Կրոն |right1=Տոկոս(%) |float=left |bars= {{bar percent|[[Քրիստոնեություն|Քրիստոնյա]]|purple|48.4}} {{bar percent|[[Աթեիզմ|Առանց կրոնի]]|violet|20.7}} {{bar percent|[[Իսլամ|Մուսուլման]]|Green|12.4}} {{bar percent|Չի բացահայտել|black|8.5}} {{bar percent|[[Հինդուիզմ|Հինդու]]|Orange|5.0}} {{bar percent|[[Հուդայական]]|Blue|1.8}} {{bar percent|[[Սիքիզմ|Սիք]]|yellow|1.5}} {{bar percent|[[Բուդդիզմ|Բուդդիստ]]|Gold|1.0}} {{bar percent|Այլ|grey|0.6}} }} Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի Լոնդոնի մբակչության մեծ մասը [[Քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] է (48,4 տոկոս), նրանցից հետո [[աթեիզմ|առանց կրոնի]] (20,7 տոկոս), [[Իսլամ|մուսուլմաններ]] (12,4 տոկոս), չեն պատասխանել (8,5 տոկոս), [[հինդուիզմ|հինդուներ]] (5,0 տոկոս), [[Հուդայական]] (1,8 per cent), [[Սիքիզմ|Սիքեր]] (1,5 տոկոս), [[Բուդդիզմ|Բուդդիստներ]] (1,0 տոկոս) և այլ (0,6 տոկոս)։ Լոնդոնը ավանդաբար եղել է քրիստոնյա և ունի մեծ թվով ելեղեցիներ, հատկապես Լոնդոն Սիթիում։ Հայտնի են [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը Սիթիում և [[Սաութվարք տաճար]]ը գետի հարավում<ref name=london_096>{{cite web|url=http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|title=About Saint Paul's Cathedral|publisher=Dean and Chapter St Paul's|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080407082352/http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|archivedate=2008-04-07|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:South facade of St Paul's Cathedral 2011 1.jpg|thumb|right|upright|[[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]]] Ազգային և թագավորական հիմնական հանդիսությունները տեղի են ունենում [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ում և [[Ուեստմինստերյան աբբայություն]]ում<ref name=london_098>{{cite web|url=http://www.westminster-abbey.org/|title=Westminster Abbey|publisher=Dean and Chapter of Westminster|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160928054810/http://www.westminster-abbey.org/|archivedate=2016-09-28|deadurl=yes}}</ref>։ Աբբայության մոտակայքում է գտնվում է [[Վեստմինստերյան տաճար]]ի մոտ, որը ամենամեծ կաթոլիկ տաճարն է Անգլիայում և Ուելսում<ref name=london_099>{{cite web|url=http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|title=West Minster Cathedral|publisher=Westminster Cathedral|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080327041736/http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|archivedate=2008-03-27|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնում նաև ապրում են մեծ թվով այլ դավանության համայնքներ։ Նշանակալի մզկիթներից է [[Արևելյան Լոնդոնի մզկիթ]]ը, [[Լոնդոնի կենտրոնական մզկիթ]] Ռեգենթի այգում<ref name=london_101>{{cite web|url=http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|title=London Central Mosque Trust Ltd|publisher=London Central Mosque Trust Ltd. & The Islamic Cultural Centre|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819170344/http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|archivedate=2016-08-19|deadurl=yes}}</ref> և Բայթուլ Ֆութուհ մզկիթը։ Նավթային բումից հետո մեծ քանակությամբ հինդուներ և մերձավոր արևելքի մուսուլմաններ բնակություն հաստատեցին [[Մայֆեյր]]ի և [[Նայթբրիջ]]ի մոտակայքում<ref>{{cite web|url=http://www.sikhchic.com/history/sikhbritons_second_wealthiest_government_report|title=sikhchic.com – The Art and Culture of the Diaspora – Sikh-Britons Second Wealthiest: Government Report|work=sikhchic.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.politics.co.uk/comment-analysis/2013/03/14/comment-british-sikhs-are-the-best-example-of-cultural-integ|title=Comment: British Sikhs are the best example of cultural integration|work=politics.co.uk}}</ref><ref name=london_102>{{cite web |url= http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |author= Bill, Peter |title= The $300&nbsp;billion Arabs are coming |work= London Evening Standard |date= մայիսի 29, 2008 |accessdate= 2013 թ․ հուլիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160821024621/http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |archivedate= 2016-08-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Մեծ թվով մուսուլմաններ են ապրում արևելյան բորոներում<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-211026 Census 2001 Key Statistics, Local Authorities in England and Wales] Office for National Statistics</ref>։ Մեծ թվով հինդուներ ապրում են քաղաքի հյուսիս արևմտյան հատվածում<ref name=london_103>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |title= Hindu London |date= հունիսի 6, 2005 |publisher= BBC London |accessdate= 2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060218161357/http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |archivedate= 2006-02-18 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնում կան նաև 42 հինդուական տեմպլներ։ Կան սիք համայնքներ Լոնդոնի արևելքում և արևմուտքում, հատկապես Սաութհոլում, որը ամենամեծ սիք համայնքն է Հնդկաստանի սահմաններից դուրս<ref name=london_104>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |title=£17&nbsp;m Sikh temple opens |date=մարտի 30, 2003 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502071034/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |archivedate=2019-05-02 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրեաների մեծամասնությունը ապրում է հյուսիսային Լոնդոնում։ [[Բևիս Մարկս սինագոգ]]ը գտնվում է Լոնդոն սիթիում և սպասարկում է Լոնդոնի պատմական [[Սեպարդիկ]] հրեական համայնքին։ Այն միակ սինագոգն է Եվրոպայում, որը գործել է վերջին 300 տարիներին։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:2016-02 City of London.jpg|thumb|left|250px|Լոնդոն Սիթին: Հանդիսանում է աշխարհի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից մեկը<ref>[http://www.cityam.com/224938/london-top-world "London tops 2015 global financial centre rankings and knocks New York into second place"]. Cityam.com. Retrieved 12 November 2015</ref>:]] Լոնդոնի ՀՆԱ-ն կազմում է [[Մեծ Բրիտանիայի տնտեսություն|Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ]]-ի 20 տոկոսը<ref name="London's place in economy">{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's place in the UK economy, 2005–06 |publisher=City of London |accessdate=2008 թ․ մարտի 11}}</ref> (կամ $446&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին), իսկ Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի ՀՆԱ-ն կազմում է Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ-ի 30 տոկոսը (կամ $669&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին)<ref name=london_109>{{cite web|url=http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080624195153/http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archivedate=2008-06-24|title=The Economic Positioning of Metropolitan Areas in North Western Europe|date=December 2002|publisher=The Institute for Urban Planning and Development of the Paris Île-de-France Region|accessdate=օգոստոսի 27, 2008|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնը աշխարհի կարևորագույն ֆինանսական կենտրոններից մեկն է<ref name="economist1">{{Cite news |title=After the fall |work=[[The Economist]] |date=նոյեմբերի 29, 2007 |location= London |url= http://www.economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=E1_TDNDRPTT |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo1CAPd8 |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19| deadurl=no}}</ref><ref name="economist2">{{Cite news |url=http://www.economist.com/specialreports/displaystory.cfm?story_id=9753240 |title=Financial Centres&nbsp;— Magnets for money |date=սեպտեմբերի 13, 2007 |work=The Economist |location=London |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090805052952/http://www.economist.com/specialreports/displayStory.cfm?story_id=9753240 |archivedate=2009-08-05 |deadurl=yes }}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնը գլխավորում է գլոբալ ֆինանսական կենտրոնների ինդեքսը<ref>{{Cite web |url=http://www.longfinance.net/images/GFCI18_23Sep2015.pdf |title=The Global Financial Centres Index 18|date=September 2015|accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 26|publisher = Long Finance}}</ref>։ Լոնդոնի տնտեսության մեծագույն ճյուղը համարվում է ֆինանսները և այն հանդիսանում է Մեծ բրիտանիայի վճարումների բալանսի հիմնական սպասարկողը։ Լոնդոնի ֆինանսական ծառայությունների բնագավառում մինչև 2007 թվականի կեսերը աշխատում էին մոտ 350.000 ֆինանսիստ։ Լոնդոնը ունի ավելի քան 480 անդրծովյան բանկեր, ավելի քան այլ քաղաք աշխարհում։ Լոնդոնի աշխատուժի 85 տոկոսը (3.2&nbsp;միլիոն մարդ) աշխատում է ծառայությունների բնագավառում։ Քանի որ Լոնդոնը մեծ դեր է խաղում համաշխարհային տնտեսության մեջ, նրա տնտեսությանը նույնպես հարվածեց 2000-ականների վերջի ֆինանսական ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ 2010 թվականի դրությամբ քաղաքի տնտեսությունը վերականգնվեց, ստեղծվեցին պահուստային ֆոնդեր և վերահաստատվեց Լոնդոնի տնտեսական գերակայությունը<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2010/01/21/business/global/21rglofinuk.html|title=The London Banking Center Is Beginning to Feel Like Itself Again.|date=հունվարի 21, 2010|work=International Herald Tribune|via=The New York Times}}</ref>։ Լոնդոնի Սիթիում են գտնվում [[Անգլիայի բանկ]]ը, [[Լոնդոնի ֆոնդային բորսա]]ն և [[Lloyd's of London]] անշարժ գույքի շուկան։ Մեծ Բրիտանիայի 100 խոշորագույն ընկերությունների կեսի ([[FTSE 100]]) և Եվրոպայի 500 խոշորագույն ընկերություններից 100-ի գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Լոնդոնում։ FTSE 100-ի 70 տոկոսը մտնում են Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի մեջ և [[Fortune 500]]-ի 75 տոկոսը ունեն գրասենյակ Լոնդոնում<ref name=london_113>{{cite web|url=http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|title=London Stock Exchange|year=2008|publisher=London Stock Exchange plc.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090609022757/http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|archivedate=2009-06-09|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Canary-wharf-one.jpg|thumb|right|[[Կանարի Վարֆ]]ը Լոնդոնի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից և այստեղ են գտնվում Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր շինություններից մի քանիսը:]] Մեդիա ոլորտը մասնագիտական ծառայությունների բնագավառում երկրորդն է իր մրցունակությամբ<ref name=london_114>{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's Place in the UK Economy, 2005–6 |date=November 2005 |work=Oxford Economic Forecasting on behalf of the Corporation of London |page=19 |accessdate=2006 թ․ հունիսի 19}}</ref>։ [[BBC]]-ն նշանակալի գործատու է և ունի գրասենյակներ անգամ քաղաքի շրջակայքում։ Մեծ Բրիտանիայի շատ պարբերականներ թողարկվում են Լոնդոնում։ Լոնդոնը հանդիսանում է խոշորագույն մանրածախ կենտրոններից մեկը և ոչ պարենային ապրանքների մանրածախ վաճառքներով առաջին քաղաքն է աշխարհում։ 2010 թվականին ընդհանուր ծախսումները կազմել են £64.2&nbsp;միլիարդ<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|title=London tops world cities spending league|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 29|agency=Ռոյթերս|date=փետրվարի 17, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016045526/http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|archivedate=2015-10-16|deadurl=yes|first=Mark|last=Potter}}</ref>։ [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը երկրորդ խոշորագույնն է Մեծ Բրիտանիայում, որը յուրաքանչյուր տարի ընդունում է 45&nbsp;միլիոն տոննա բեռ<ref name=handling/>։ Լոնդոնում կան հինգ հիմնական բիզնես շրջաններ` Սիթին, Վեսթմինսթերը, Կանարի Վարֆը, Կամդեն ու Իսլինգթոն և Լամբեթ ու Սաութվարկ։ Միայն մեծ Լոնդոնում կար 27&nbsp;միլիոն մ² գրասենյակային տարածք 2011 թվականի դրությամբ, որից Սիթիում` 8&nbsp;միլիոն մ<sup>2</sup>։ Լոնդոնում անշարժ գույքի գնաերը ամենաբարձրերից են աշխարհում<ref>{{cite news| url=http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/constructionandproperty/2784634/Highgate-trumps-Chelsea-as-priciest-postcode.html | location=London | work=The Daily Telegraph | first=Felix | last=Lowe | title=Highgate trumps Chelsea as priciest postcode | date=փետրվարի 19, 2008}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/11/postcodes-uk-expensive-forbeslife-cx_po_1212realestate.html | work=Forbes | title=U.K.'s Most Expensive Postcodes | date=դեկտեմբերի 12, 2007}}</ref>։ Մեծ քանակությամբ տեխնոլոգիական ընկերություններ են գրանցված Լոնդոնում, հատկապես [[Արևելյան Լոնդոն Թեք Սիթի]]ում։ 2014 թվականի ապրիլին քաղաքը առաջիններից էր, որը ստացավ [[geoTLD]]<ref>{{cite web|url=http://mydotlondon.com/domain-availability/|title=Availability|work=mydotlondon.com}}</ref>: 2014 թվականին «Ֆորբս» ամսագիրը Լոնդոնին դասեց որպես աշխարհի ամենաազդեցիկ քաղաք<ref>{{Cite web|title = The World's Most Influential Cities|url = http://www.forbes.com/sites/joelkotkin/2014/08/14/the-most-influential-cities-in-the-world/|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|first = Joel|last = Kotkin}}</ref> In February 2014 London was ranked as the European City of the Future<ref>{{cite news| url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2014/london-named-as-european-city-of-the-future | location=London | work=London&Partners | title=London named as European City of the Future | date=փետրվարի 17, 2014}}</ref>: Լոնդոնը աշխարհի ամենաթանկ գրասենյակային շուկա ունեցող քաղաքն է վերջին երեք տարիներին համաձայն զարգացման ամսագրի (2015) հաշվետվության<ref>{{Cite web|title = Top 10 Most Expensive Office Markets in the World Revealed|url = http://www.worldpropertyjournal.com/real-estate-news/united-kingdom/london-real-estate-news/london-office-rental-rates-2015-most-expensive-office-markets-cushman-wakefield-annual-office-space-across-the-world-global-rankings-george-roberts-james-young-john-siu-8910.php|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015}}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնի բնակելի տների ընդհանուր արժեքը գնահատվել է $2,2 տրիլիոն, ինչը հավասար է Բրազիլիայի ՀՆԱ-ին<ref>{{Cite web|title = London homes are worth $2 trillion|url = http://money.cnn.com/2015/01/13/real_estate/london-real-estate-brazil/index.html|website = CNNMoney|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015|first = James|last = Frater}}</ref>։ Համաձայն ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների Լոնդոնում բնակարանները ավելի թանկ են քան որևէ այլ եվրոպական քաղաքում<ref>{{cite web|url=http://www.citymayors.com/statistics/uk-european-cities.html|title=City Mayors: UK and European cities compared|work=citymayors.com}}</ref>։ Լոնդոնում մեկ քառակուսի բնակելի տարածքի միջին արժեքը €24,252 (ապրիլ 2014)։ Այն ավելի բարձր է քան Մ8 անդամ երների մայրաքաղաքներինը (Բեռլին €3.306, Հռոմ €6.188 և Փարիզ €11.229).<ref>{{cite web|url=http://www.globalpropertyguide.com/Europe/United-Kingdom/square-meter-prices|title=Price per Square Meter United Kingdom – British Cost per Square Meter|author=Global Property Guide|work=Global Property Guide}}</ref> === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական|Զբոսաշրջությունը Լոնդոնում}} [[Պատկեր:Entrance to Natural History Museum, Cromwell Road, London SW7 - geograph.org.uk - 1034304.jpg|thumb|right|upright|[[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան]] ]] Լոնդոնը խոշորագույն զբոսաշրջական կենտրոններից մեկն է։ 2015 թվականին Լոնդոն է ժամանել ավելի քան 65 միլիոն այցելու, ինչը ամենամեծ ցուցանիշն է աշխարհի բոլոր քաղաքների մեջ<ref>{{Cite web|url=http://www.masterintelligence.com/content/intelligence/en/research/reports/2015/mastercard-global-destination-cities-index-report-2015.html|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2016/070316-over-65-million-visits-to-london-attractions-in-2015|title=London and Partners|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Լոնդոնը նաև առաջինն է Զբոսաշրջիկների կողմից կատարվեծ ծախսումների մեծությամբ, ինչը 2015 թվականին կազմել է մոտ $20,23 միլիարդ<ref>{{Cite web|url=https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2015/06/MasterCard-GDCI-2015-Final-Report1.pdf|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Զբոսաշրջությունը Լոնդոնի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է, որի սպասարկման բնագավառում 2003 թվականի դրությամբ ուներ 350.000 աշխատատեղ<ref name=london_117>{{cite web|url=http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|title=London is the HR centre of opportunity in the UK|date=փետրվարի 15, 2005|publisher=PersonnelToday.com|accessdate=2006 թ․ հունիսի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120529040349/http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|archivedate=2012-05-29|deadurl=yes}}</ref>։ 2010 թվականին տասն ամենաշատ վայրերը ըստ այցելության հետևյալն են<ref>{{cite web |url=http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions |title=Top 10 London Attractions |publisher=Visit London |date=ապրիլի 1, 2011 |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120928024611/http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions/ |archivedate=2012-09-28 |deadurl=yes }}</ref>` # [[Բրիտանական թանգարան]] # [[Թեյթ Մոդեռն]] # [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]] # [[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան]] # [[Կայսերական պատերազմի թանգարան]] # [[Գիտության թանգարան (Լոնդոն)|Գիտության թանգարան]] # [[Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարան]] # [[Մադամ Տյուսոյի թանգարան]] # [[Լոնդոնի ազգային ծովային թանգարան]] # [[Թաուեր]] Լոնդոնի հյուրանոցային համարների քանակը 2015 թվականի դրությամբ կազմում էին 138.769, ինչը տարիների ընթացքում աճում է<ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/20151118-london-sees-growth-in-hotel-development-as-new-properties-open-across-capital-for-2016|title=London and Partners Statistics|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ == Տրանսպորտ == [[Պատկեր:Black London Cab.jpg|right|thumb|Լոնդոնի սև տաքսի]] Լոնդոնի տրանսպորտը Լոնդոնի քաղաքապետարանի կողմից վերահսկվող չորս հիմնական ճյուղիերից մեկն է<ref name=london_121>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/|title=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107214137/https://tfl.gov.uk/|archivedate=2016-11-07|deadurl=yes}}</ref>, սակայն քաղաքապետը ֆինանսապես չի վերահսկում երկար տարածություն անցնող երկաթուղիները, որոնք մուտք են գործում Լոնդոն։ 2007 թվականին որոշ տեղային երկաթգծեր, որոնք ներկայումս Լոնդոնի վերգետնյա ցանցի մաս են, ավելացվեցին որպեսզի նվազեցնեն Լոնդոնի մետրոյի, տրամվայների և ավտոբուսների ծանրաբեռնվածությունը։ Լոնդոնի հասարակական տրանսպորտը ղեկավարում է [[Տրանսպորտ Լոնդոնի համար]] (TfL) ընկերությունը և ամենաընդարձակներից մեկն է աշխարհում։ Ներկայումս Մեծ Լոնդոնի տրանսպորտային ուղիները, տրանսպորտային խնդիրները կարգավորում է [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը<ref name=stat_tfl>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055413/http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archivedate=2007-10-19|title=How do I find out about transport in London?|publisher=Greater London Authority|accessdate=2008 թ․ հունիսի 5|dead-url=no}}</ref>։ === Ավիացիա === [[Պատկեր:Heathrow Terminal 5C Iwelumo-1.jpg|thumb|[[Հիթրոու օդանավակայան]]ը ամենամեծն է Եվրոպայում և երկրորդ ամենազբաղվածը աշխարհում: (Նկարում օդանավակայանի 5C տերմինալն է)]] Լոնդոնը միջազգային ավիաուղիների գլխավոր խաչմերուկն է աշխարհում ամենազբաղված իր օդային տարածքով։ Ութ օդանավակայաններ օգտագործում են ''Լոնդոն'' բառը իրենց անվանումում, բայց դրանցից խոշորները վեցն են։ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ը գտնվում է արևմտյան Լոնդոնի Հիլինգդոն բորոյում և Աշխարհի ամենազբաղված օդանավակայանն է, որտեղից չվերթներ են իրականացնում [[British Airways]]-ի օդանավերը<ref name=london_135>{{cite web |url=http://www.heathrowairport.com/|title=BAA Heathrow: Official Website|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27}}</ref>։ 2008 թվականի մարտին բացվեց վեցերորդ տերմինալը<ref name=london_137>{{cite web|url=http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|title=Heathrow Airport Terminal 5|publisher=TMC Ltd|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126135420/http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ Նախագծվում էր կառուցել երրորդ թռիչքուղին և վեցերորդ տերմինալը, սակայն գործընթացը կասեցվեց Բրիտանիայի կառավարության կողմից 2010 թվականի մայիսի 12-ին<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |title=Heathrow runway plans scrapped by new government |work=BBC News |date=մայիսի 12, 2010 |accessdate=2011 թ․ հունվարի 30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180411000045/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |archivedate=2018-04-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Կարճ տարածություններով էժան չվերթներ է կազմակերպում [[Գեթվիք օդանավակայան]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնի հարավում՝ [[Արևմտյան Սասեքս]]ում<ref name=london_139>{{cite web|url=http://www.gatwickairport.com/|title=BAA Gatwick: Gatwick Airport|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161106105142/http://www.gatwickairport.com/|archivedate=2016-11-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի ստանդարտ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի հյուսիս-արևելքում՝ [[Էսեքս]] թաղամասում, այն տեղական չվերթներ է իրականացնում։ Քաղաքի հյուսիսում՝ Բեդֆորշայրում գտնվող օդանավակայանը նույնպես իրականացնում է կարճուղի չվերթներ<ref name=london_140>{{cite book|url=http://www.stanstedairport.com/|title=BAA Stansted : Stansted Airport|year=2008|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-86039-476-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161108011115/http://www.stanstedairport.com/|archivedate=2016-11-08|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_141>{{cite book|url=http://www.london-luton.co.uk/en/|title=London Luton Airport|publisher=London Luton Airport|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-11-510256-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126182831/http://www.london-luton.co.uk/en|archivedate=2016-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի օդանավակայան]]ը քաղաքի ամենափոքր և ամենակենտրոնականն է և տեղակայցած է Նյուհեմ բորոյում, այն մասնագիտացած է գործարար ուղևորների համար<ref name=london_142>{{cite web|url=http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|title=London City Airport&nbsp;— Corporate Information|publisher=London City Airport Ltd.|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120206085247/http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|archivedate=2012-02-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սաութենդ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում և հիմնականում սպասարկում է կարճուղի էժան փոխադրումներ։ === Երկաթգիծ === ==== Մետրո ==== [[Պատկեր:Baker Street tube station MMB 19 S Stock.jpg|thumb|[[Լոնդոնի մետրո]]ն աշխարհում ամենահինն է և ունի երկրորդ մենաերկար համակարգը:]] [[Լոնդոնի մետրո]]ն ամենահինն է<ref name="Metro">{{Cite book |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1604.aspx |title=London Underground: History|author=Transport for London |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 30|isbn=978-0-904711-30-1 |ref=harv }}</ref> և երկրորդ ամենաերկրարը<ref name="railwaygazette.com"/> աշխարհում։ Համակարգը սպասարկում է 270 կայարան<ref name="facts">{{Cite journal |title=Key facts |publisher=Transport for London |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1608.aspx |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 15 |ref=harv }}</ref> և հիմնվել է մի քանի մասնավոր ընկերությունների կողմից<ref name="UrbanRail">{{cite book|url=http://de.geocities.com/u_london/london.htm|title=London Underground|last=Schwandl|first=Robert|year=2001|publisher=UrbanRail.net|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 24|isbn=978-3-936573-01-5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061006013919/http://de.geocities.com/u_london/london.htm|archivedate=2006-10-06|dead-url=no}}</ref>։ Այն հիմնադրվել է 1863 թվականին։ Օրական ավելի քան երեք միլիոն և տարեկան ավելի քան մեկ միլիարդ ուղևոր սպասարկվում է Լոնդոնի մետրոյից<ref name=london_124>{{cite press release |url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |title=Tube breaks record for passenger numbers |publisher=Transport for London |date=դեկտեմբերի 27, 2007 |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228154312/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |archivedate=2014-02-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Մեկ ներդրումային ծրագրի շնորհիվ մոտրոյի արդիականացման համար ծախսվեց £6.5&nbsp;միլիարդ (€7.7&nbsp;միլիարդ) [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012]]-ից առաջ<ref>{{cite web|title=The London 2012 legacy |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/projectsandschemes/25869.aspx|publisher=Transport for London |accessdate= օգոստոսի 11, 2013}}</ref>։ 1987 թվականին հիմնվեց [[Դոքլենդսի թեթև մետրո]]ն, որը սպասարկում է ավելի փոքր վագոններով և իրականացնում է թեթև փոխադրումներ։ Այն սպասարկում է [[Դոքլենդս]]ը, [[Գրինվիչ]]ը և [[Լյուսհեմ]]ը։ ==== Վերգետնյա երկաթգիծ ==== [[Պատկեր:King's Cross Western Concourse.jpg|thumb|[[Քինգս Քրոս երկաթգծի կայարան]]ը արևմտյան Կոնկուրսում]] Լոնդոնում կան 366 [[երկաթգծի կայարան]], որը հիմնականում սպասարկում է արվարձանների երկաթգծի ցանցը։ Հարավային Լոնդոնում ավելի շատ են երկաթգծերը, քանի որ ներգետնյա ցանցը քիչ է։ Ամենաշատ երկաթգծերը Լոնդոնի կենտրոնական մասում են, որոնք կապում են տասնութ երկաթգծի կայարանները<ref name="london_127">{{cite web |url=http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100727095140/http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archivedate=2010-07-27 |title=First Capital Connect |publisher=First Capital Connect |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27 |dead-url=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գնածքները ամենազբաղվածն են ուղևորների քանակով Մեծ Բրիտանիայում<ref name="National Rail Station Usage">{{cite web |url= http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |title= Rail Station Usage |publisher= Office of Rail Regulation |accessdate= 2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140121143644/http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |archivedate= 2014-01-21 |deadurl= yes }}</ref><ref name="Tube exits">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |title=Tube exits |publisher=Transport for London |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620192115/http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |archivedate=2012-06-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Կլապհելմ Ջանկշն կայարանը Եվրոպայի ամենազբաղված կայարանն է, գնացծների ընդունմամբ։ Ավել շատ երկաթգծի պահանջարկից ելնելով [[Կրոսռեյլ]]ը կբացվի 2018 թվականին։ Այն կլինի նորագւոյն երկաթգիծ, որը Կանցնի Լոնդոնի արևելքից արևմուտք և կունենա մասնաճյուղ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ում<ref>{{cite web |url= http://www.crossrail.co.uk/route/maps/regional-map |title=Crossrail Regional Map |publisher= Crossrail |accessdate=2013 թ․ սեպտեմբերի 8}}</ref>։ Այն Եվրոպայի ամնեախոշոր շինարարական նախագիծն է, որի արժեքը կկազմի £15 միլիարդ<ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-16289051 |work=BBC News |title= Crossrail's giant tunnelling machines unveiled |date=հունվարի 2, 2012}}</ref><ref>{{Cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/business/news/crossrail-delayed-to-save-1631bn-2064629.html |newspaper=The Independent on Sunday |location= London |title= Crossrail delayed to save £1bn |date=օգոստոսի 29, 2010 |first= Mark |last= Leftly}}</ref>։ ==== Ներքաղաքային և միջազգային ==== [[Պատկեր:St Pancras railway station MMB B9 373213.jpg|thumb|Սենտ Պանկրաս արկաթգծի կայարանը, որը գերարագ գնացքների գլխավոր տերմինալն է և սպասարկում է [[Eurostar]]-ին և [[HS1]]-ին:]] Լոնդոնը ազգային երկաթգծի ցանցի կենտրոնն է և գնացքով ճանապարհորդությունների 70 տոկոսը սկսում կամ ավարտվում է Լոնդոնից<ref>{{cite web|title=Rail|url=http://londonfirst.co.uk/our-focus/londons-transport-infrastructure/rail/|work=London First|publisher=London First|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ Նրեքաղաքային երկաթգծերի նման, տարածքային և միջազգային գնացքների մեծ մասը կայանում են Լոնդոնի կենտրոնական հատվածում, որոնք կապում են Լոնդոնը Բրիտանիայի մյուս տարածաշրջանների հետ։ Որոշ միջազգային երկաթգծի ծառայություններ 20-րդ դարում սպասարկվում էին հատուկ նավերի օգնությամբ, դեպի Փարիզ, Ամստերդամ և Բրյուսել։ 1994 թվականից, երբ բացվեց [[Եվրոթունել]]ը, Լոնդոնը ուղղակի կապվեց մայրցամաքային երկաթգծին` թույլ տալով [[Eurostar]]-ին ծառայություններ մատուցել։ 2007 թվականից սկսած Սրբ. Պանկաս երկաթգծի կայարանից գերարագ գնացքներով ուղևորները կարող են մեկնել [[Լիլ]], [[Փարիզ]], [[Բրյուսել]] և Եվրոպայի շատ քաղաքներ<ref name=london_128>{{cite web |url=http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |title=Eurostar |publisher=Eurostar |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050414/http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |archivedate=2012-11-14 |deadurl=yes }}</ref>։ Ներքին առաջին գերարագ երթուղին բացվեց 2009 թվականի հունիսին, որի միջոցով Լոնդոնը կապվեց [[Քենթ]]ին<ref name="Southeastern Highspeed">{{cite web |url=http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |title=Highspeed |publisher=Southeastern |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141128053424/http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |archivedate=2014-11-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Նախագծվում է բացել երկրորդ գերարագ ուղին, որը կկապի Լոնդոնը [[Անգլիա]]յի հյուսիսի և Յորքշիրի հետ։ === Ավտոբուսներ և տրամվայներ === [[Պատկեր:Arriva London bus DW262 (LJ59 GUA), 18 September 2010.jpg|thumb|[[Լոնդոնի ավտոբուսներ|Կարմիր երկհարկանի ավտոբուսը]] Լոնդոնի խորհրդանիշներից է]] Լոնդոնի [[Լոնդոնի ավտոբուսներ|ավտոբուսային ցանցը]] խոշորագույններից է աշխարհում. այն աշխատում է 24 ժամ օրվա ընթացքում, ունի մոտ 8.500 ավտոբուս, ավելի քան 700 ավտոբուսային երթուղի և 19.500 ավտոբուսային կայան<ref name="Buses">{{cite web|title=What we do – Buses|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/buses|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ 2013 թվականին ավտոբուսները ունեցել են ավելի քան 2 միլիարդ ուղևոր, ավելի շատ քան մետրոն<ref name="Buses"/>։ Տարեկան հասույթը կազմում է մոտ £850&nbsp;միլիոն։ Լոնդոնը ունի ամենաշատ հաշմանդամների սայլակների ուղիների ցանցը աշխարհում<ref name=london_131>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|title=London's bus improvements get Parliamentary seal of approval|date=մայիսի 23, 2006|publisher=Transport For London|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130812011609/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|archivedate=2013-08-12|deadurl=yes}}</ref> և 2007 թվականի երրորդ քառորդից լսողության և տեսողական խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար դյուրինացվեց ուղևորությունը։ Երկհարկանի կարմիր ավտոբուսները միջազգայնորեն ճանաչված են որպես Լոնդոնի խորհրդանիշ<ref name=london_132>{{cite web |url= http://www.londonblackcabs.co.uk/ |title= London Black Cabs |publisher= London Black Cabs |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161019195555/http://www.londonblackcabs.co.uk/ |archivedate= 2016-10-19 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_133>{{cite web |url= http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |title= Tube |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140323152622/http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |archivedate= 2014-03-23 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնն ունի ժամանակակից տրամվայների ցանց, որը հայտնի է որպես [[Տրամլինք]] և կենտրոնացված է Հարավային Լոնդոնի [[Քրոյդոն]] թաղամասում։ Ցանցը ունի 39 կայարան և 4 երթուղի, 2013 թվականին ունեցել է28&nbsp;միլիոն ուղևոր<ref name=Trams>{{cite web|title=What we do – Trams|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/tramlink|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ === Նավահանգիստներ և գետային նավեր === [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը լինելով աշխարհի խոշորագույն նավահանգիստը` ներկայումս երկրորդն է Մեծ Բրիտանիայում` ընդունելով տարեկան 45 միլիոն տոննա ուղեբեռ<ref name=handling>{{cite web |url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |title=ARCHIVED CONTENT&#93; Provisional Port Statistics 2009 |publisher=Department for Transport&nbsp;– Webarchive.nationalarchives.gov.uk |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160909154554/http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |archivedate=2016-09-09 |deadurl=yes }}</ref>։ Ամենածանրաբեռնվածներից է [[Տիլբուրիի նավահանգիստ]]ը, որը գտնվում է Մեծ Լոնդոնի արտաքին սահմանին։ Թեմզա գետի վրա մատուցվում են նավերի ծառայություններ։ Նավերը շարժվում են ամեն 20 րոպեն մեկ Էմբակմենթից դեպի Հյուսիսային Գրինվիչ և սպասարկում է մոտ 2,5 միլիոն ուղևոր ամեն տարի<ref>[http://www.tfl.gov.uk/corporate/media/newscentre/archive/27762.aspx Transport for London: Woolwich Ferry, 50 years on] Retrieved 8 September 2013</ref>։ Գործում են նաև զբոսաշրջային ծառայություններ, որոնք ծանոթացնում են Լոնդոնի հետ։ === Ճանապարհներ === [[Պատկեր:Rush hour on the A102 - geograph.org.uk - 205323.jpg|thumb|right|A102 մայրուղին [[Գրինվիչ]]ի մոտ, որ [[Ներքին Լոնդոն]]ում կառուցված քիչ մայրուղիներից մեկն է]] Կենտրոնական Լոնդոնում հիմնական տրանսպորտային միջոցները հասարակական տրանսպորտն է, ավտոմեքենաները ավելի շատ տարածված են արվարձաններում։ Լոնդոնի ներքին ճանապարհային շրջուղին (քաղաքի կենտրոնի շրջանակում), հյուսիսային և հարավային ճանապարհները (արվարձաններում), արտաքին M25 մայրուղին կոչված են քաղաքը խցանումներից զերծ պահելու համար։ M25-ը ամենաերկար շրջուղին է աշխարհում 121.5 կմ երկարությամբ<ref>Campbell, Ken (2000). "Guinness World Records 2001". p. 150.</ref><ref name=london_143>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |title=Beds, Herts and Bucks Travel&nbsp;— All you need to know about the M25 |publisher=BBC |date=օգոստոսի 17, 1988 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100811062741/http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |archivedate=2010-08-11 |deadurl=yes }}</ref>։ A1 և M1 մայրուղիները միացբում են Լոնդոնը [[Լիդս]]ի, [[Նյուքասլ ափոն Թայն|Նյուքասլի]] և [[Էդինբուրգ]]ի հետ։ M25 մայրուղին ամենազբաղված ուղղությունն է երկրում։ Այստեղ մեքենաների արագությունը ժամում 10.6 կմ է<ref name=london_147>{{cite news |accessdate=2009 թ․ սեպտեմբերի 1 |url=http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |title=Boris Johnson mulls 'intelligent' congestion charge system for London |work=The Guardian |location=London |first=Hélène |last=Mulholland |date=մարտի 16, 2009 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819213408/http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |archivedate=2016-08-19 |deadurl=yes }}</ref>։ 2003 թվականից Լոնդոնում սկսվեց ճանապարհների օգտագործման տուրք գանձվել մեքենաներից, որպեսզի իջեցվի ծանրաբեռնվածությունը քաղաքի կենտրոնում։ Քիչ բացառություններով մեքենաների վարորդները ստիպված են օրական £10 վճարել, որպեսզի երթևեկեն քաղաքի հատուկ գոտիներով, հիմնականում քաղաքի կենտրոնով<ref name="london_144">{{Cite journal |url= http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |title= Charging Zone |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 7 |ref= harv |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140320060141/http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |archivedate= 2014-03-20 |deadurl= yes |date= }}</ref><ref name="london_145">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080608124006/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archivedate=2008-06-08 |title=Who pays what |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |dead-url=no }}</ref>։ Վարորդները, ովքեր այդ հատուկ վայրերի բնակիչներ են, կարող են վճարել անդամավճար ամբողջ երեք ամսվա համար<ref name="london_146">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |title=Residents |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140312165111/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |archivedate=2014-03-12 |deadurl=yes }}</ref>։ Ըստ Լոնդոնի կառավարության՝ վճարովի ճանապարհների ավելացումը կբերի մետրոյից և ավտոբուսներից օգտվողների աճ օրական 20.000 մարդով և մեքենաների նվազում 10-15 տոկոս<ref>Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs. 15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ Համաձայն վերջին տարիների վիճակագրության՝ Լոնդոնի կենտրոնում մեքենաների թիվը 195,000-ից նվազել է 125,000 մեքենայի<ref>Table 3 in Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs.15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ == Կրթություն == === Բարձրագույն կրթություն === [[Պատկեր:Strand102.jpg|thumb|[[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը հիմնադրվել է [[Գեորգ IV]]-ի և [[Վելինգտոնի դքսի]] կողմից 1829 թվականին և համարվում է [[Լոնդոնի համալսարան]]ի հիմնադիր քոլեջներից մեկը]] [[Պատկեր:Wilkins Building 2, UCL, London - Diliff.jpg|thumb|Վիլկինս կառույցը [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ի մոտ]] Լոնդոնը բարձրագույն կրթության համաշխարհային կենտրոն է համարվում կրթության և հետազոտության բնագավառում` իր 43 համալսարաններով, ինչը ամենամեծ կենտրոնացումն է Եվրոպայում<ref name="london2"/><ref>{{Cite web|title = QS World University Rankings® 2015/16|url = http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2015#sorting=rank+region=+country=+faculty=+stars=false+search=|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref><ref>{{Cite web|title = Mayor of London says city is 'education capital of the world'|url = http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/15092015-qs-world-university-rankings-201516|website = www.londonandpartners.com|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարաններում սովորում է 110.000 ուսանող, ավելին քան աշխարհի այլ որևէ քաղաքում<ref>{{Cite web|title = Capital offer {{!}} Times Higher Education|url = https://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2013-14/world-ranking/analysis/capital-offer|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ 2014 թվականին [[PricewaterhouseCoopers]]-ի հաշվետվությամբ Լոնդոնը ճանաչվեց համաշխարհային բարձրագույն կրթության մայրաքաղաք<ref>{{Cite web|url = http://pdf.pwc.co.uk/cities-of-opportunity-2014-london.pdf|title = Pricewaterhousecoopers|date = |accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|website = |publisher = |last = |first = }}</ref>։ Լոնոնում են գտնվում մեծ թվով առաջատար կրթական հաստատություններ։ Համաձայն ''[[QS World University Rankings]]'' 2014-2015 տվյալների՝ [[Կայսերական քոլեջ Լոնդոն]]ը երկրորդն է աշխարհում (որի մեջ մտնում է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ը), [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը (UCL) հինգերորդն է և [[Քինգս կոլեջ Լոնդոն]]ը (KCL)` 16-րդը<ref>{{cite web |url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2014|title=QS World University Rankings – Overall for 2014|accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 13}}</ref>։ [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը ճանաչվել է աշխարհի առաջատար սոցյալական գիտությունների հաստատությունը կրթական և հետազաոտական ոլորտներում<ref name=london_156>{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/education/sunday_times_university_guide/article2496158.ece |title=The Sunday Times Good University Guide 2007&nbsp;– Profile for London School of Economics |work=The Sunday Times |location=London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=սեպտեմբերի 23, 2007 |ref=harv |first=Deirdre |last=Hipwell}} {{subscription required}}</ref>։ [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը համարվում է աշխարհի առաջատար բիզնես դպրոցներից մեկը և 2015 թվականին MBA ծրագիրը համարվել է երկրորդ լավագույնը աշխարհում ''[[Financial Times]]''-ի կողմից<ref name = "ft">{{cite news |url=http://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |title=FT Global MBA Rankings |work=Financial Times |location=London |accessdate=2010 թ․ հունվարի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509033836/https://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |archivedate=2021-05-09 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի համալսարան]]ը մեծագույն համալսարանային ցանցն է Բրիտանիայում<ref>[http://www.hesa.ac.uk/dox/dataTables/studentsAndQualifiers/download/institution0506.xls HESA Statistics: United Kingdom]. HESA. Retrieved 6 April 2015</ref>։ Այն ներառում է չորս խոշոր համալսարան` [[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը, [[Մարի թագուհու Լոնդոնի համալսարան]]ը, [[Արքայական Հոլովեյ]]ը և [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը և մեծ քանակությամբ փոքր և միջին ուսումնական կենտրոններ, այդ թվում [[Բիրքբեկ քոլեջ]]ը, the [[Կուրտոյի արվեստի ինստիտուտ]]ը, [[Գոլդսմիթս]]ը, [[Երաժշտության և թատրոնի Գիդհոլյան դպրոց]]ը, Կրթության ինստիտուտը, [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը և այլն<ref>{{cite web|url=http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|title=Colleges and Institutes|accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 23|publisher=University of London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170111223742/http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|archivedate=2017-01-11|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարանի անդամները ունեն իրենց սեփական ընդունող հանձնաժողովը, իսկ դրանցից շատերը ունեն սեփական շրջանավարտների մրցանակները։ Շատ համալսարաններ Լոնդոնում չեն հանդիսանում Լոնդոնի համալսարանի անդամ, օրինակ` [[Բրունել համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի Սիթի համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի կայսերական քոլեջ]]ը, [[Քինգստոն համալսարան]]ը (ավելի քան 34.000 ուսանողով)<ref name=london_157>[http://www.londonmet.ac.uk/library/o90402_3.pdf About London Met] London Metropolitan University, August 2008</ref>։ [[Պատկեր:Royal College of Music - April 2007.jpg|thumb|[[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը դիմացից:]] Լոնդոնում են գտնվում հինգ խոշոր բժշկական դպրոցներ և մեծ թվով ուսուցողական բժշկական հաստատություններ։ Լոնդոնում են գտնվում մեծ թվով բիզնես դպրոցներ, ներառյալ [[Լոնդոնի բիզնեսի և ֆինանսների դպրոց]], [[Քաս բիզնես դպրոց]]ը, [[Հալթ միջազգային բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի եվրոպական բիզնես դպրոց]]ը, [[Կայսերական քոլեջի բիզնես դպրոց]]ը և [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը։ === Առաջնային և երկրորդական կրթություն === Լոնդոնի հիմնական առաջնային և երկրորդական պետական դպրոցները և հետագա կրթական քոլեջները վերահսկվում են [[Լոնդոնի բորո]]ների կողմից։ Լոնդոնում կան նաև մեծ քանակությամբ մասնավո դպրոցներ և քոլեջներ, որոնցից շատերը հին և ճանաչված կրթօջախներ են, օրինակ [[Լոնդոն Սիթի դպրոց]]ը, [[Հարոու դպրոց]]ը, [[Սորպ Պետրոսի դպրոց (Լոնդոն)|Սուրբ Պետրոսի դպրոցը]], [[Համալսարանական քոլեջի դպրոց]]ը, [[Ջոն Լայոնի դպրոց]]ը և այլն։ == Մշակույթ == === Ժամանց և հանգիստ === [[Պատկեր:Open Happiness Piccadilly Circus Blue-Pink Hour 120917-1126-jikatu.jpg|thumb|right|[[Պիկկարդիլի հրապարակ]]]] Ժամանցը Լոնդոնի տնտեսության կարևոր բաղադրիչն է, 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնի ժամանցի վայրերը կազմում են Մեծ Բրիտանիայի քառորդ մասը<ref>{{Cite web|title = Mayor of London - Spending Time: Londons Leisure Economy|url = http://www.london.gov.uk/mayor/economic_unit/spending_time.jsp|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref>։ Քաղաքը մտնում է աշխարհի խոշորագույն չորս նորաձևության մայրաքաղաքների մեջ և համաձայն պաշտոնական վիճակագրական տվյալների Լոնդոնը աշխարհում երրորդ ամենազբաղվածը կինոարտադրողն է<ref>{{Cite web|title = 20 facts about London's culture {{!}} London City Hall|url = https://www.london.gov.uk/priorities/arts-culture/promoting-arts-culture/20-facts-about-london-s-culture|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref> և աշխարհում ունի ամենաշատ թատրոնի հանդիսատեսը<ref>{{Cite news|title = Study puts London ahead of New York as centre for theatre|url = http://www.ft.com/intl/cms/s/0/54e31212-17f1-11e4-b842-00144feabdc0.html#axzz3nFXDe4Lp|newspaper = Financial Times|date = հուլիսի 30, 2014|access-date = սեպտեմբերի 30, 2015|issn = 0307-1766|first = James|last = Pickford}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր սիթիի]] Վեստ Էնդ թաղամասում է գտնվում [[Լեսթեր հրապարակ]]ը, որտեղ ներկայացվում են Լոնդոնի և աշխարհի կինոնկարների պրեմիերաները և [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը իր հրաշագեղ էլեկտրական գովազդներով<ref name="london_160">{{cite web|url=http://www.piccadillylights.co.uk/|title=Piccadilly Lights|publisher=Land Securities|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226174543/http://www.piccadillylights.co.uk/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստ-Էնդ թատրոն|թատրոնների]] թաղամասը նույնպես այստեղ է, իր բազմաթիվ կինոթատրոններով, սրճարաններով, ակումբներով և ռեստորաններով, ներառյալ քաղաքի Չայնաթաունը ([[Սոհո]]յում), որի հենց արևելքում է գտնվում [[Արքայական օպերայի տուն]]ը, որտեղ նաև գտնվում են շատ մասնագիտացած խանութներ։ Սիթիում է ստեղծագործում [[Էնդրու Լլոյդ Ուեբեր]]ը, ում երաժշտական ստեղծագործությունները ծառայում են Վեստ-Էնդ թատրոնի համար դեռևս 20-րդ դարից<ref>[https://books.google.am/books?id=AWaZ1LAFAZEC&dq=lloyd+webber+%22the+most+commercially+successful+composer+in+history.%22&source=gbs_navlinks_s Sondheim and Lloyd-Webber: the new musical] ''The New York Times''.. referred to Andrew Lloyd Webber as "the most commercially successful composer in history"</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի Արքայական բալետի, Անգլիայի ազգային պալետի, Արքայական օպերայի և Անգլիայի ազգային օպերայի ներկայացումները տեղի են ունենում [[Արքայական օպերակի տուն|Արքայական օպերակի տանը]]<ref name="London's Concerts">{{cite web|url=http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|title=Theatres and concert halls.|publisher=Your London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080124185332/http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|archivedate=2008-01-24|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:Harrods at Night, London - Nov 2012.jpg|thumb|upright|left|[[Harrods]]-ը [[Նայթսբրիջ]]ում]] [[Իսլինգտոն]]ի մեկ կիլոմետրանոց վերին փողոցում կան ավելի շատ սրճարաններ և ռեստորաններ, քան Մեծ Բրիտանիայի որևէ այլ փողոցում<ref name=london_161>{{Cite journal|title=2001: Public houses|publisher=BBC|url=http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|accessdate=2008 թ․ հունիսի 4|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180218090925/http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|archivedate=2018-02-18|deadurl=yes|date=}}</ref>։ Եվրոպայի ամենազբաղված առևտրի գոտին [[Օքսֆորդ փողոց]]ն է, որի առևտրի գոտին ձգվում է մոտմեկ կիլոմետր, դարձնելով ամենաերկար առևտրի փողոցը Մեծ Բրիտանիայում<ref name=london_162>{{Cite journal| url=http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| publisher=[[The Londoner]]| title=Oxford Street gets its own dedicated local police team| date=September 2006| accessdate=2007 թ․ հունիսի 19| archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930204913/http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| archivedate=2007-09-30| ref=harv| dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:London, UK (August 2014) - 156.JPG|thumb|right|[[Շեքսպիրի գլոբուս]]ը Գլոբուս թատրոնի ժամանակակից վերակառացումն է, որը գտնվում է Թեմզայի հարավային ափին]] Լոնդոնում են գտնվում այնպիսի ժամանակակից ձևավորողներ, ինչպիսիք են [[Վիվյեն Վեստվուդ]]ը, [[Ջոն Գալիանո|Գալիանոն]], [[Ստելա Մակկարտնի]]ն, [[Մանոլո Բլահնիկ]]ը և [[Ջիմմի Չո]]ն և ուրիշներ, ովքեր բացել են բազմաթիվ նորաձևության դպրոցնել, դարձնելով Լոնդոնը միջազգային նորաձևության կենտրոններից մեը [[Փարիզ]]ի, [[Միլան]]ի և [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին։ Լոնդոնի խոհանոցը բազմատեսակ խոհանոցային մշակույթների միախառնում է<ref name=london_163>{{cite web|url=http://www.chinatownlondon.org/|title=Chinatown&nbsp;— Official website|publisher=Chinatown London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005234847/http://chinatownlondon.org/|archivedate=2016-10-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքում կազմակերպվում են բազմաթիվ տարեկան միջոցառումներ, որոնք սկսվում են Նոր տարվա պարադով, հրավառություն է կազմակերպվում [[Լոնդոնի աչք]]ի վրա։ Երկրորդ խոշորագույն տոնախմբությունները կազմակերպվում են օգոստոսին [[Նոթինգ Հիլ կառնավալ]]ի ժամանակ։ === Գրականություն, կինո և հեռուստատեսություն === [[Պատկեր:John Keats (4625082560).jpg|thumb|[[Ջոն Քիթս]]ի տունը, որտեղ նա գրել է ''Ode to a Nightingale'' պոեմը]] Լոնդոնում են գրվել մեծ թվով գրականական գլուխգործոցներ։ Լոնդոնի գրականության կենտրոնը ավանդաբար եղել է [[Համփստիդ]] և (սկսած 20-րդ դարից) [[Բլումսբարի]]ն։ Քաղաքը իրենց գործերում նկարագրել են [[Սեմյուել Փիփս]]ը, ով ականատեսի աչքերով պատմել է Լոնդոնի մեծ հրդեհի մասին, [[Չարլզ Դիքենս]]ը, ով նկարագրել է Լոնդոնի մառախուղը, ամպամածությունը և ձյունը և [[Վիրջինիա Վուլֆ]]ը, ով ժամանակակից գրականության հայտնի դեմքերից է<ref name="London in Literature">{{cite web|url=http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|title=London in Literature,|publisher=Bryn Mawr College|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160322131826/http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|archivedate=2016-03-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Sherlock Holmes Museum.jpg|left|thumb|[[Շերլոկ Հոլմսի թանգարան]]ը [[Բեյքեր սթրիթ]]ի 221B հասցեում]] [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ը իր կյանքի մեծ մասը անցկացրել է Լոնդոնում, նրա ընկեր [[Բենջամին Ջոնսոն]]ը նույնպես ստեղծագործել է Լոնդոնում և նրա ամենանշանավոր գործը` «Ալքիմիկը» գրվել է Լոնդոնում<ref name="London in Literature" />։ [[Դանիել Դեֆո]]յի «Ժանտախտի տարվա օրագրում» (1722) նկարագրում են 1665 թվականի Մեծ ժանտախտը<ref name="London in Literature" />։ Հետագայում 19—ից 20-րդ դարերում Լոնդոնի գրականության վառ գործերից էին Դիքենսի վեպերը և [[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի [[Շեռլոկ Հոլմս]]ի պատմությունները<ref name="London in Literature" />։ Ժամանակակից գրողներից ամենահայտնիներն են [[Պետեր Ակրոյդ]]ը, ով Լոնդոնի «կենսագրության» հեղինակն է և [[Լեյն Սինքլեյր]]ը, ով գրում է հոկեբանական աշխարհագրություն ժանրում։ Լոնդոնը կինոարտադրության կարևոր կենտրոն է և գլխավոր կինոստուդիաները գտնվում են [[Սոհո]]յում։ [[Working Title Films]]-ի գլխամասը գտնվում է Լոնդոնում<ref name=london_165>{{cite web|url=http://www.workingtitlefilms.com/|title=Working Title Films|publisher=Universal Studios|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226131133/https://www.workingtitlefilms.com/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնում են նկարահանվել այնպիսի ֆիլմեր ինչպիսիք են ''[[Օլիվեր Թվիստ (1948 ֆիլմ)|Օլիվեր Թվիստը]]'' (1948), ''[[Սկրուջ (1951 ֆիլմ)|Սկրուջը]]'' (1951), ''[[Պիտեր Պեն (1953 ֆիլմ)|Պիտեր Պենը]]'' (1953), ''[[101 դալմատիններ (ֆիլմ)|101 դալմատինները]]'' (1961), ''[[Իմ հիասքանչ լեդի (ֆիլմ)|Իմ հիասքանչ լեդին]]'' (1964), ''[[Մերի Պոպինս (ֆիլմ)|Մերի Պոպինսը]]'' (1964), ''[[Նոթինգ Հիլ]]ը'' (1999), ''[[Իրական սեր]]ը'' (2003), ''[[V նշանակում է Վենդետա (ֆիլմ)|V նշանակում է Վենդետա]]'' (2005), և ''[[Թագավորի ելույթը]]'' (2010)։ Լոնդոնի նշանավոր դերասաններից և ռեժիսորներից են [[Չառլի Չապլին]]ը, [[Ալֆրեդ Հիչքոք]]ը, [[Մայքլ Քեյն]]ը, [[Հելեն Միրեն]]ը, [[Գարի Օլդման]]ը, [[Քրիստոֆեր Նոլան]]ը, [[Ջուդ Լոու]]ը, [[Թոմ Հարդի]]ն, [[Քիրա Նայթլի]]ն և [[Դանիել Դեյ-Լուիս]]ը։ 2008 թվականի դրությամբ [[Բրիտանական ակադեմիայի կինոմրցանակ]]ի արարողությունը տեղի էր ունենում [[Արքայական օպերայի տուն|Արքայական օպերայի տանը]]։ Լոնդոնը հեռուստատեսային արտադրության հիմնական կենտրոնն է, որտեղ գտնվում է [[ԲիԲիՍի հեռուստատեսային կենտրոն]]ը։ === Թանգարաններ և պատկերասրահներ === [[Պատկեր:British Museum entrance.jpg|thumb|right|[[Բրիտանական թանգարան]]ը]] Լոնդոնում են գտնվում բազմաթիվ թանգարաններ, պատկերասրահներ և այլ հաստատություններ, որոնց շատերի մուտքը անվճար է և զբոսաշրջիկների այցելությունների վայր են, ինչպես նաև ունեն վերլուծական գործառույթներ։ Առաջինը հիմնադրվել է [[Բրիտանական թանգարան]]ը 1753 թվականում։ Այստեղ ցուցադրված են հնագիտական, բնական պատմության և ազգային գրադարանի նմուշներ։ Թանգարանում ներկայումս հաշվվում է մոտ 7 միլիոն ցուցանմուշ աշխարհի տարբեր անկյուններից։ 1824 թվականին հիմնադրվեց Ազգային պատկերասրահը, որտեղ ցուցադրված են բրիտանական ազգային արևմտյան նկարները։ 19-րդ դարի վերջին կեսին [[Հարավային Քենսինգտոն]]ում զարգացավ "[[Ալբերտպոլիս]]ը", որպես մշակութային և գիտական անկյուն։ Այստեղ են գտնվում երեք ազգային թանգարանները` [[Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարան]]ը (դեկորատիվ արվեստի համար), [[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան|Բնական պատմության թանգարանը]] և [[Լոնդոնի գիտական թանգարան|Գիտական թանգարանը]]։ [[Լոնդոնի դիմանկարների ազգային թանգարան|Դիմանկարների ազգային թանգարանը]] հիմնադրվել է 1856 թվականին, որտեղ ցուցադրվեծ են Բրիտանիայի պատմության նշանավոր անձանց դիմանկարները<ref>{{cite web|url=http://www.npg.org.uk/about/organisation.php|title=Organisation|publisher=National Portrait Gallery|accessdate=2013 թ․ նոյեմբերի 18}}</ref>։ Բրիտանական արվեստի ազգային պատկերասրահն է [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, որը սկզբնական շրջանում հիմնվել է որպես ազգային պատկերասրահի ճյուղ 1897 թվականին։ === Երաժշտություն === [[Պատկեր:Royal Albert Hall Crop, London - Nov 2012.jpg|thumb|left|[[Ալբերտ թագավորական սրահ]]ը ընդունում է համերգներ և երաժշտական միջոցառումներ]] Լոնդոնը [[դասական երաժշտություն|դասական]] և հանրային երաժշտության գլխավոր մայրաքաղաքներից մեկն է աշխարհում, որտեղ գտնվում են հիմնական երաժշտական ընկերություններ, ինչպիսիք են [[Warner Music Group]]-ը։ Քաղաքը ունի մեծ քանակությամբ նվագախմբեր և երաժշտական դահլիճներ, ինչպիսիք են [[Բարիբիկան արվեստի կենտրոն]]ը (որտեղ ելույթ են ունենում [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ նվագախումբ]]ը և [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ խոռ]]ը), [[Կադոգան սրահ]]ը ([[Թագավորական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ]]) և [[Ալբերտ թագավորական սրահ]]<ref name="London's Concerts" />։ Լոնդոնի երկու հիմնական օպերայի տներն են [[Թագավորական օպերայի տուն]]ը և [[Լոնդոնի Կոլիզեում]]ը<ref name="London's Concerts" />։ Մեծ Բրիտանիայի ամենամեծ [[երգեհոն]]ը գտնվում է Ալբերտ թագավորական սրահում։ Մյուս նշանակալի գործիքները գտնվում են տաճարներում և գլխավոր եկեղեցինորում։ Քաղաքում կան մի քանի կոնսերվատորիաներ, դրանք են` [[Երաժշտության թագավորական ակադեմիա]]ն, [[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը, [[Գիլդհոլի երաժշտության և դրամայի դպրոց]]ը և [[Տրինթի երաժշտության դպրոց]]ը։ Լոնդոնում տեղի են ունենում մեծ թվով ռոք և փոփ համերգներ, ներառյալ աշխարհի ամենազբաղված ասպարեզում` [[O2 արենա]]յում<ref>{{Cite web|url=http://www.pollstarpro.com/files/charts2015/2015YearEndWorldwideTicketSalesTop200ArenaVenues.pdf|title=Pollstarrpro.com|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> և այլ մեծ արենաներ, ինչպիսիք են [[Էրլս Կորտ]]ը, [[Ուեմբլի արենա]]ն, ինչպես նաև շատ միջին չափի ասպարեզներ<ref name="London's Concerts" />։ Շատ [[երաժշտական փառատոն]]եր, ներառյալ [[Վայրլես փառատոն]]ը և [[Լավբոքս փառատոն]]ը անցկացվում են Լոնդոնում<ref>{{Cite web|title = The best music festivals in London|url = http://www.timeout.com/london/music-festivals/the-best-music-festivals-in-london?package_page=48331|website = Time Out London|access-date = հունվարի 27, 2016}}</ref>։ Քաղաքում են բացվել առաջին [[Ծանր ռոքի սրճարան]]ը [[Էբի ռոուդ ստուդիա]]ն, որտեղ [[The Beatles]]-ը ձայնագրել է էր հիթերից շատերը։ 1960-ականներին, 1970-ականներին և 1980ականներին, շատ երաժիշտներ և խմբեր, ինչպիսիք են [[Էլթոն Ջոն]]ը, [[Pink Floyd]]-ը, [[Դեյվիդ Բոուի]]ն, [[Քուին]]ը, [[The Kinks]]-ը, [[The Rolling Stones]]-ը, [[The Who]]-ն, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Լեդ Զեփելին]]ը, [[The Small Faces]]-ը, [[Iron Maiden]]-ը, [[Fleetwood Mac]]-ը, [[Էլվիս Կաստելլո]]ն, [[Քեթ Ստիվենս]]ը, [[The Police]]-ը [[The Cure]]-ը, [[Madness]]ը, [[The Jam]]-ը, [[Դաստի Սպրինֆիլդ]]ը, [[Ֆիլ Քոլինս]]ը, [[Ռոդ Ստյուարտ]]ը և [[Sade]]-ը, ստեղծագործել են Լոնդոնում<ref name="Top40">{{cite book |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2006/04/06/garycrowley_londontop40_feature.shtml |title=London's top 40 artists |date=ապրիլի 6, 2006 |publisher=BBC |accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 9 |isbn=978-0-89820-135-2}}</ref>։ Լոնդոնում մեծ զարգացում է ապրել [[փանկ ռոք]]ը<ref name=london_172>{{cite web |url={{Allmusic|class=explore|id=style/d204|pure_url=yes}} |publisher=Allmusic |title=Punk |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19}}</ref>, [[Sex Pistols]]-ի, [[The Clash]]-ի ջանքերով<ref name="Top40"/>։ Լոնդոնում են նաև ստեղծագործել [[Ջորջ Մայքլ]]ը, [[Քեյթ Բուշ]]ը, [[Սիլ]]ը, [[Siouxsie and the Banshees]]-ը, [[Bush]]-ը, [[Spice Girls]]-ը, [[Jamiroquai]]-ը, [[Blur]]-ը, [[The Prodigy]]-ը, [[Gorillaz]]-ը, [[Mumford & Sons]]-ը, [[Coldplay]]-ը, [[Amy Winehouse]]-ը, [[Ադել]]ը, [[Էդ Շիրան]]ը և [[One Direction]]-ը<ref name="Scene">{{cite web|url=http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|title=History of music in London|publisher=The London Music Scene|accessdate=օգոստոսի 2, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821152240/http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|archivedate=2016-08-21|deadurl=yes}}</ref><ref>Walker, Tim (28 July 2008). [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/mumford--sons-the-luminaire-london-878562.html "Mumford & Sons, The Luminaire, London"]. ''The Independent'' (London). Retrieved 13 October 2012.</ref><ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/music/musicblog/2011/dec/09/10-classic-club-nights |title=From the Dug Out and dreads to DMZ and dubstep: 10 classic club nights |work=Guardian Music Blog |location =London |author=Warren, Emma |accessdate= հոկտեմբերի 13, 2012 |date=դեկտեմբերի 9, 2011}}</ref>։ == Այգիներ և բաց գոտիներ == {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի =left | ուղղություն = vertical | պատկեր1 = Aerial view of Hyde Park.jpg | լայնություն1 = 200 | նկարագրություն1 = [[Հայդ պարկ]]ի համայնապատկեր | պատկեր2 = St James's Park Lake – East from the Blue Bridge - 2012-10-06.jpg | լայնություն2 = 200 | նկարագրություն2 = Սրբ. Ջեյմս Պարկը Լոնդոնի աչքից }} Լոնդոնի ամենամեծ այգիները գտնվում են [[Կենտրոնական Լոնդոն]]ում, որտեղ ութ [[Լոնդոնի թագավորական այգիներ|Թագավորական այգիներից]] երեքն էն, այդ թվում [[Հայդ պարկ]]ը, որին հարում են [[Քենսիգտոնյան այգիներ]]ը արևմուտքւց և [[Ռիջենտս պարկ]]ը հյուսիսից<ref name=london_080>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|title=Kensington Gardens|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527231143/http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Հայդ պարկը հատկապես հայտնի է սպորտային իրադարձությունների կազմակերպումով և երբեմն բացօթյա համերգների կազմակերպումով։ Ռիջենտս պարկում է գտնվում [[Լոնդոնի կենդանաբանական այգի]]ն, որը աշխարհի ամենահին գիտական կենդանաբանական այգին է և զբոսաշրջիկների սիրված [[Մադամ Տյուսո]] թանգարանը<ref name=london_081>{{cite web |url= http://www.madametussauds.com/London/About.aspx |title= Madame Tussauds&nbsp;— Official website |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150911141836/https://www.madametussauds.com/London/About.aspx |archivedate= 2015-09-11 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_082>{{cite web |url= http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |title= Tourist Information |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161203051211/http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |archivedate= 2016-12-03 |deadurl= yes }}</ref>։ [[Փրայմռոզ հիլ]]ը գտնվում է Ռիջենտս պարկի հյուսիսում<ref name=mills>Mills, A., ''Dictionary of London Place Names'', (2001)</ref> և ճանաչված վայր է քաղաքը վերևից նայելու համար։ Հայդ պարկի մոտ է ավելի փոքր [[Գրին պարկ]]ը և Սրբ, Ջեյմսի պարկը<ref name=london_083>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|title=Green Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527213459/http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Մեծ թվով այգիներ կան կենտրոնից դուրս, այդ թվում [[Գրինվիչ պարկ]]ը հարավ արևելքում<ref name=london_170>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park/|title=Greenwich Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120403202320/http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park|archivedate=2012-04-03|deadurl=yes}}</ref>, [[Բուշի պարկ]]ը և [[Ռիչմոնդ պարկ]]ը (ամենամեծը) հարավ արևմուտքում<ref name=london_084>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|title=Bushy Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100528105028/http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|archivedate=2010-05-28|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_085>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|title=Richmond Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527212545/http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ [[Հեմփթոն Կորտ պարկ]]ը նույնպես թագավորական այգի է<ref>{{cite web |url= http://www.richmond.gov.uk/home/services/leisure_and_culture/parks_and_open_spaces/park_details.htm?parkId=268 |title=Park details - Hampton Court |publisher = London Borough of Richmond upon Thames |accessdate=օգոստոսի 26, 2015}}</ref>։ Ռիչմոնդ պարկի մոտ գտնվում են [[Կյու այգիներ]]ը, որտեղ գտնվում է ծաղիկների ամենաշատ հավաքածուն աշխարհում։ 2003 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի կողմից այգիները ճանաչվել են Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ<ref>{{cite web |url= http://www.kew.org/ksheets/pdfs/k16kewhistory.pdf |title= Kew, History & Heritage |publisher=[[Royal Botanic Gardens, Kew]] |accessdate=2013 թ․ հունվարի 24}}</ref>։ Կան նաև բազմաթիվ այգիներ, որոնք վերահսկում են Լոնդոնի բյուրոների խորհուրդները, այդ թվում [[Լոնդոնի Վիկտորիա պարկ|Վիկտորիա պարկը]] [[Իստ Էնդ]]ում և [[Բաթերսի պարկ]]ը կենտրոնում։ Լոնդոնում կան մեծ թվով կիսա-բնական բաց գոտիներ, այդ թվում [[Համպստեդ Հիթ]]ը [[Հյուսիսային Լոնդոն]]ում<ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|title=City of London Corporation Hampstead Heath|publisher=City of London Corporation|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225623/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|archivedate=2012-07-08|deadurl=yes}}</ref> և [[Էփինգ անտառ]]ը 2,476 տարածքով<ref>{{cite web |url= http://217.154.230.195/NR/rdonlyres/A3CB6563-4D0D-4C35-AC7F-818C28306E79/0/OS_EF_Dogs.pdf |title= Epping Forest You & Your Dog |work= brochure |publisher= City of London |accessdate=2010 թ․ մարտի 13}}</ref> արևելքում։ Երկուսն էլ վերահսկվում են [[Լոնդոն Սիթի կորպորացիա]]յի կողմից<ref>{{cite web |author=Ramblers |url=http://www.ramblers.org.uk/info/parks/name/c/corporationoflondon.htm |title=Corporation of London Open Spaces |publisher=Ramblers |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 12}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/things-to-do/green-spaces/Pages/default.aspx |publisher=City of London|title= Green spaces|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 27}}</ref>։ Համպստեդ Հիթում է գտնվում [[Կենվուդ հաուս]]ը, որը նախկին ճանաչված վայր է ամառային ամիսներին հավաքույթների համար<ref name=london_086>{{cite web|url=http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|title=Kenwood House|publisher=English Heritage|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180927122913/https://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|archivedate=2018-09-27|deadurl=yes}}</ref>։ == Սպորտ == Լոնդոնում են տեղի ունեցել [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը երեք անգամ` [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1908|1908]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|1948]] և [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականներին<ref name=london_173>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|title=London 1908|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160402102804/http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|archivedate=2016-04-02|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_174>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|title=London 1948|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160513002117/http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|archivedate=2016-05-13|deadurl=yes}}</ref>։ Այն միակ քաղաքն է, որը ընդունել է Օլիմպիական խաղերը երեք անգամ<ref name=IOC/>։ Քաղաքը նաև ընդունել է [[Համագործակցության խաղեր|Բրիտանական կայսրության խաղերը]] 1934 թվականին<ref name=london_175>{{cite web|url=http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|title=England&nbsp;— Introduction|publisher=Commonwealth Games Federation|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126195011/http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ 2017 թվականին Լոնդոնը կընդունի Աթլետիկայի աշխարհի առաջնությունը<ref>{{cite web|url=http://www.gamesbids.com/eng/other_news/1216135963.html |title=London Defeats Doha to host 2017 International Athletics Championships |publisher=Gamesbids.com |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ Լոնդոնի ամենատարածված սպորտաձևը [[ֆուտբոլ]]ը և այն ունի տասնչորս ֆուտբոլային ակումբ, այդ թվում [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգայից]] [[Արսենալ ՖԱ|Արսենալը]], [[Չելսի ՖԱ|Չելսին]], [[Քրիսթալ Փելաս]]ը, [[Տոտտենհեմ Հոտսպուր]]ը և [[Վեստ Հեմ Յունայթեդ]]ը<ref name=london_176>{{cite web|title=Barclays Premier League Clubs|url=http://www.premierleague.com/en-gb/clubs.html|website=Premier League}}</ref>։ Մյուս պրոֆեսիոնալ ակումբներից են [[Ֆուլհեմ ՖԱ|Ֆուլհեմը]], [[Քուինս Պարկ Ռեյնջերս]]ը, [[Բրենդֆորդ ՖԱ|Բրենդֆորդը]], [[Միլվոլ ՖԱ|Միլվոլը]], [[Չառլտոն Ատլետիկ]]ը, [[Ուիմբիլդոն ՖԱ]]-ն, [[Բարնետ ՖԱ|Բարնետը]] և [[Լեյթոն Օրիենտ]]։ Այս ակումբներից միայն Արսենալը, Չելսին և Տոտտենհեմն են դարձել Անգրիայի չեմպիոն։ 1924 թվականից սկզբնական [[Ուեմբլի մարզադաշտ (1923)|Ուեմբլի մարզադաշտը]] [[Անգլիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ի տան դաշտն էր։ Այստեղ են կայացել [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 1966 եզրափակիչ|1966 թվականի ՖԻՖԱ աշխարհի գավաթի եզրափակիչը]], որի ժամանակ Անգլիան հաղթեց Արևմտյան Գերմանիային և համարվում է [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ]]ի անցկացման վայրը<ref name=london_178>{{cite web|url=http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|title=Wembley Stadium History&nbsp;— Official Website|publisher=Wembley National Stadium Limited.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080403102710/http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|archivedate=2008-04-03|dead-url=no}}</ref>։ Նոր [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը նույն ծառայությունն է մատուցում և ունի մոտ 90.000 նստատեղ<ref name="Wembley Stadium Facts and Figures">{{Cite journal | url=http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | title=Wembley Stadium&nbsp;— Presspack&nbsp;— Facts and Figures | publisher=Wembley National Stadium Limited | accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516051636/http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | archivedate=2008-05-16 | date= | dead-url=no }}</ref>։ Լոնդոնի մյուս ճանաչված սպորտաձևը թենիսն է։ Այստեղ է անցկացվում ամենամյա Մեծ Սաղավարտի չորս հիմնական մրցաշարերից մեկը` [[Ուիմբլդոնի մրցաշար]] Լոնդոնի հարավ արևմտյան մասում<ref name=london_181>{{cite web|url=http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080423182334/http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archivedate=2008-04-23|title=Wimbledon&nbsp;— official website|publisher=The All England Tennis and Croquet Club (AELTC)|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|dead-url=no}}</ref>։ Այն անցկացվում է հունիսի վերջից հուլիսի սկզբները և համարվում է աշխարհի ամենահին թենիսի մրցաշարերից մեկը<ref>{{cite news|title=Traditional Final: It's Nadal and Federer|work=The New York Times | date=մայիսի 7, 2008| first=Christopher| last = Clarey| quote = Federer said[:] 'I love playing with him, especially here at Wimbledon, the most prestigious tournament we have.'| url = http://www.nytimes.com/2008/07/05/sports/tennis/05wimbledon.html?ref=tennis|accessdate = հուլիսի 17, 2008}}</ref><ref>{{cite encyclopedia| editor = Will Kaufman & Heidi Slettedahl Macpherson| encyclopedia = Britain and the Americas| title = Tennis|year = 2005 | publisher=[[ABC-CLIO]]| volume=1 : Culture, Politics, and History| isbn = 1-85109-431-8| page=958 |quote = this first tennis championship, which later evolved into the Wimbledon Tournament ... continues as the world's most prestigious event.}}</ref><ref>{{cite news |title=What Is The Most Prestigious Grand Slam Tennis Tournament?|url= http://www.forbes.com/sites/monteburke/2012/05/30/what-is-the-most-prestigious-grand-slam-tennis-tournament/ |work=Forbes |location= New York |date= մայիսի 30, 2012 |accessdate=2013 թ․ հունիսի 25 |author=Burke, Monte}}</ref>։ == Հայերը Լոնդոնում == Լոնդոնում առաջին հայ առևտրականները երևացել են դեռևս 13-րդ դարում։ 19-րդ դարի 30-ական թթ. Լոնդոնում բնակություն են հաստատել մի խումբ պոլսահայ վաճառականներ, որոնք և հիմնել են հայ համայնքը։ Հետագայում համայնքը ստվարացելէ [[Հնդկաստան]]ից, [[Իրան]]ից, [[Լիբանան]]ից, [[Եգիպտոս]]ից, [[Սիրիա]]յից, [[Իրաք]]ից, [[Թուրքիա]]յից և այլ երկրներից տեղափոխված հայերի հաշվին։ Լոնդոնում առաջին վարձու մատուռը բացվել է [[1885]]-ին։ [[1922]]-ին կառուցվել է [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Լոնդոն)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցին]]։ Գործում է նաև Սուրբ Եղիշե (նախկինում՝ Սուրբ Պետրոս) եկեղեցին։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին լոնդոնահայ համայնքն ապրել է ազգային աշխույժ կյանքով։ 1880-90-ական թթ. Լոնդոնը դարձել է համիդյան բռնապետության դեմ հայերի ծավալած պայքարի գաղափարական կենտրոն, որտեղ հավաքվել են հայ գործիչներ [[Արփիար Արփիարյան]]ը, [[Հարություն Ճանկյուլյան]]ը, Գ. Չիթչյանը և ուրիշներ։ 1889-ին հասարակական գործիչ, բանաստեղծ [[Մինաս Չերազ]]ը Լոնդոնում հրատարակել է «Լ’Արմենի» գրական, քաղաքական թերթը, իսկ 1890-ին Լոնդոնի Քինգս քոլեջում հիմնել ու ղեկավարել է հայերենի ամբիոն։ 1918-20-ական թթ. Լոնդոնում գործել է Ազգային բյուրո անունով մարմին՝ վիպասան [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]] որդու՝ [[Արամ Րաֆֆի|Արամ Րաֆֆու]] ղեկավարությամբ. այն քաղաքական-քարոզչական աշխատանքներ է կատարել ի նպաստ Հայաստանի և Հայկական հարցի։ Ազգային բյուրոյի կազմում էին ազգային գործիչներ [[Պողոս Նուբար փաշա]]ն, [[Արշակ Սաֆրաստյան]]ը, [[Զապել Պոյաճյան]]ը և ուրիշներ։ 1920-ական թթ. Լոնդոնում ապրում էր շուրջ 400 հայ։ Հայ համայնքը սկսել է ստվարանալ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո՝ Հնդկաստանից, Կիպրոսից, Լիբանանից, Իրանից և Իրաքից գաղթած հայերի հաշվին։ Ազգային կյանքը կազմակերպելու համար 1947-ին հիմնվել է Լոնդոնի հայ համայնական խորհուրդը, որը գործել է մինչև 1968-ը։ 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնում բնակվում է շուրջ 12 հազար հայ։ Գործում են Գևորգ Թահթայան կիրակնօրյա ազգային վարժարանը և մեկօրյա այլ դպրոցներ, ՀԲԸՄ Լոնդոնի մասնաճյուղը, Լոնդոնի հայ երիտասարդաց միությունը, ՀՕՄ-ի Լոնդոնի մասնաճյուղը, Հայ տունը, հայ քաղաքական կուսակցություններն ու նրանց մշակութային, կրթական և մարզական կառույցները, «Միհրան Տամատյան» ակումբը, «Անահիտ» տիկնանց միությունը, Հայկական տեղեկատվության և խորհրդի կենտրոնը։ Լոնդոնում լույս է տեսել շուրջ 11 անուն հայկական պարբերական<ref>Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 394։</ref>։ == Քույր քաղաքներ == {{Wikidata/SisterCities}} == Նշումներ == {{ծանցանկ|group=Ն|30em}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> == Գրականություն == * {{Cite book |last=Ackroyd |first=Peter |title=London: The Biography |url=https://archive.org/details/londonbiography0000ackr |publisher=Vintage |location=London |year=2001 |isbn=978-0-09-942258-7 |page=[https://archive.org/details/londonbiography0000ackr/page/n880 880] |ref=harv }} * {{Cite book |last=Mills |first=David |title=Dictionary of London Place Names |url=https://archive.org/details/dictionaryoflond0000mill |publisher=Oxford Paperbacks |year=2001 |isbn=978-0-19-280106-7 |oclc=45406491 |ref=harv }} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.london.gov.uk/ London.gov.uk&nbsp;– Մեծ Լոնդոնի կառավարություն] * [http://www.visitlondon.com/ VisitLondon.com]&nbsp;– Լոնդոնի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք * [http://www.tfl.gov.uk/ Լոնդոնի տրանսպորտ] (TfL)&nbsp;– քաղաքի տրանսպորտի ղեկավարություն * [http://www.museumoflondon.org.uk/ Լոնդոնի թանգարան] * [http://www.british-history.ac.uk/place.aspx?region=1 Լոնդոնը] ''[[Բրիտանական առցանց պատմություն|Բրիտանական առցանց պատմության]]'' կայքում * [http://mapoflondon.uvic.ca/ Վաղ ժամանակակից Լոնդոնի քարտեզ] {{Արտաքին հղումներ}} {{ԵՄ անդամ երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Միացյալ Թագավորության վարչական բաժանում}} {{Եվրոպական երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ}} {{պորտալ|Լոնդոն|Անգլիա|Մեծ Բրիտանիա|Եվրոպա}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=658}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ հյուրընկալած քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոն]] [[Կատեգորիա:Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:1-ին դարում հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Բրիտանական մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:47 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքներ]] 7nf14hap7etie7ouer1190hddyvuqf8 8487002 8487001 2022-08-11T05:59:29Z Samo04 10514 /* Զբոսաշրջություն */ wikitext text/x-wiki {{Բնակավայր |կարգավիճակ = Քաղաք |հայերեն անվանում = Լոնդոն |բնագիր անվանում = {{lang-en|London}} |ենթարկում = |երկիր = Մեծ Բրիտանիա |պատկեր = 442px&nbsp;-&nbsp;London Lead Image.jpg |զինանշան = Coat_of_Arms_of_The_City_of_London.svg |զինանշանի լայնություն = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի լայնություն = |դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N |lat_deg= 51 |lat_min= 30 |lat_sec=26 |lon_dir = W |lon_deg= 00 |lon_min= 07 |lon_sec=39 |CoordAddon = type:city(7500000)_region:GB |CoordScale = 100000 |երկրի քարտեզի չափ = 300 |երկրամասի քարտեզի չափ = |շրջանի քարտեզի չափ = |երկրամասի տեսակ = |երկրամաս = |երկրամասը աղյուսակում = |շրջանի տեսակ = |շրջան = |շրջանը աղյուսակում = |համայնքի տեսակ = |համայնք = |համայնքը աղյուսակում = |երկրի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |երկրամասի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |շրջանի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |ներքին բաժանում = 33 վարչական շրջան |ղեկավարի տեսակ = Քաղաքապետ |ղեկավար = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |այլ անվանումներ = Լոնդինիում, Լյունդենբուրգ |տարածք = 1706,8 |բարձրության տեսակ = |կենտրոնի բարձրություն = |կլիմա = |պաշտոնական լեզու = |բնակչություն = 8 908 081 |մարդահամարի թվական = 2018 |խտություն = 5 666 |ագլոմերացիա = 14 257 962<ref name="appsso.eurostat.ec.europa.eu show">{{cite web |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjanaggr3&lang=en |title=Metropolitan Area Populations |publisher=Eurostat |date=18 June 2019 |accessdate=2019 թ․ դեկտեմբերի 4}}</ref> |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |էթնոհորոնիմ = լոնդոնցի |ժամային գոտի = +0 |DST = կա |հեռախոսային կոդ = +44 20 |փոստային ինդեքս = |փոստային ինդեքսներ = |ավտոմոբիլային կոդ = |իդենտիֆիկատորի տեսակ = |թվային իդենտիֆիկատոր = |կատեգորիան Վիքիպահեստում = London |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Լոնդոն''' ({{lang-en|London}}), [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] և [[Անգլիա]]յի մայրաքաղաքը։ Միացյալ թագավորության և [[Եվրոպական Միություն|Եվրամիության]] խոշորագույն քաղաքն է։ Տեղակայված է [[Թեմզա]] գետի ափերին և բնակեցված է եղել գրեթե երկու հազարամյակ առաջ։ Լոնդոնի պատմությունը սկիզբ է առնում [[Հռոմեական կայսրություն]]ից։ Հռոմեացիները քաղաքին տվել էին ''Լոնդինիում'' անունը<ref name=london_001>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|title=Roman|publisher=[[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=7 Հունիս 2008|archive-date=2008-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20080622181424/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|dead-url=}}</ref>. Լոնդոնի հնագույն կորիզ հանդիսացող [[Լոնդոնյան Սիթի|Լոնդոնի Սիթին]] մինչ օրս պահպանում է իր միջնադարյան սահմանները։ Սկսած 19-րդ դարից` «Լոնդոն» անունը վերաբերում է նաև այս կորիզը շրջապատող բնակավայրերին<ref name="mills_140">{{Harvnb|Mills|2001|p=140}}</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի վարչական բաժանման համաձայն՝ քաղաքը բաժանվում է Լոնդոնի շրջանի<ref name="region">{{cite web|url=http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|title=Government Offices for the English Regions, Fact Files: London|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ մայիսի 4|archive-date=2008-01-24|archive-url=https://archive.today/20080124102915/http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|dead-url=yes}}</ref> և [[Մեծ Լոնդոն]] վարչական շրջանի<ref name="elcock">{{Cite book|last=Elcock|first=Howard|title=Local Government: Policy and Management in Local Authorities |url=https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco|publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-415-10167-7|page=[https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco/page/n368 368]|ref=harv}}</ref>, որը կառավարում են ընտրված [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը և Լոնդոնի ժողովը<ref name="politics_uk">{{Cite book|last=Jones|first=Bill|coauthors=Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip |title=Politics UK|url=https://archive.org/details/politicsuk0000unse|publisher=Pearson Education|year=2007|isbn=978-1-4058-2411-8|page=[https://archive.org/details/politicsuk0000unse/page/868 868]|ref=harv}}</ref>։ Լոնդոնն առաջատար քաղաք է իր արվեստով, առևտրով, կրթությամբ, ժամանցային վայրերով, նորաձևությամբ, ֆինանսներով, առողջապահությամբ, ԶԼՄ-ներով, մասնագիտական ծառայություններով, գիտությամբ, տուրիզմով և տրանսպորտով, որոնք քաղաքը դարձնում են առավել հայտնի<ref>{{cite web |url=http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf|title=Global Power City Index 2009|accessdate=2010 թ․ դեկտեմբերի 14|publisher=Institute for Urban Strategies&nbsp;– The Mori Memorial Foundation}}</ref>։ Այն համարվում է աշխարհի ֆինանսական կենտրոնը՝ [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին<ref name="Mastercard">{{cite web|url=http://www.mastercard.com/us/company/en/insights/pdfs/2008/MCWW_WCoC-Report_2008.pdf|title=Worldwide Centres of Commerce Index 2008|publisher=Mastercard}}</ref><ref name="Global Financial Centres 10">{{cite web|url=http://zyen.com/PDF/GFCI%2010.pdf |title=Global Financial Centres 9 |publisher=[[Z/Yen]] |year=2011}}</ref><ref name="forbes.com">{{Cite news |url=http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |title="World's Most Economically Powerful Cities". |work=Forbes |date=հուլիսի 15, 2008 |accessdate=2010 թ․ հոկտեմբերի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120911080624/http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |archivedate=2012-09-11 |deadurl=yes }}</ref> և նրա ՀՆԱ-ն ամենամեծն է Եվրոպական քաղաքների մեջ<ref name="Global city GDP rankings 2008-2025">{{cite web|url=http://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|title=Global city GDP rankings 2008–2025|publisher=PricewaterhouseCoopers|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120825093005/https://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|archivedate=2012-08-25|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնը նաև համարվում է աշխարհի մշակութային մայրաքաղաքը<ref>{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-capital-of-the-world-766661.html | location=London |work=The Independent | first=Simon | last=Calder | date=դեկտեմբերի 22, 2007 | title=London, capital of the world}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23389580-london-is-the-world-capital-of-the-21st-century-says-new-york.do |title=London is the world capital of the 21st century... says New York &#124; News |work=Evening Standard |location=London |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www2.lse.ac.uk/newsAndMedia/news/archives/2008/culturecapital.aspx |title=London is world capital of culture says LSE expert&nbsp;– 2008&nbsp;– News archive&nbsp;– News&nbsp;– News and media&nbsp;– Home |publisher=.lse.ac.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/get-involved/consultations/current-consultations/cultural-strategy |title=Cultural Strategy &#124; Greater London Authority |publisher=London.gov.uk |date=սեպտեմբերի 6, 2010 |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Այն աշխարհում ամենաշատ այցելվող քաղաքն է<ref>{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-tops-ranking-of-destination-cities-2291794.html|title=London tops ranking of destination cities|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=The Independent|date=հունիսի 1, 2011}}</ref> և ունի աշխարհում ամենազբաղված օդանավակայանը<ref name=capa1>{{cite web|url=http://www.centreforaviation.com/analysis/beijing-to-overtake-london-as-worlds-largest-aviation-hub-massive-new-airport-planned-58776|title=Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=Centre for Aviation}}</ref>։ Լոնդոնի 43 [[ԲՈՒՀ|բուհերն]] ունեն բարձրագույն կրթության ամենամեծ խտությունը Եվրոպայում<ref name="london2">{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|title=Number of international students in London continues to grow|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 27|publisher=Greater London Authority|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050417/http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականին Լոնդոնը երրորդ անգամ ընդունեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը<ref name=IOC>{{cite web|url=http://www.olympic.org/media?calendartab=1&articleid=52922|title=ՄՕԿ-ի ընտրության արդյունքում Լոնդոնը կընդունի 2012-ի օլիմպիական խաղերը|date=6 Հուլիս 2005|publisher=[[Միջազգային օլիմպիական կոմիտե]]|accessdate=3 Հունիս 2006}}</ref>։ Լոնդոնն ունի բազմազան ժողովրդագրություն և մշակույթ, Լոնդոնում խոսում են ավելի քան 300 լեզուներով<ref name=london_006>{{cite web|url=http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|title=Languages spoken in the UK population|publisher=CILT, the National Centre for Language|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050421/http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ 2011 թվականի մարտին Լոնդոնում պաշտոնապես հաշվվում էր 8.174.100 բնակիչ, ինչի շնորհիվ այն դառնում է Եվրոպական Միության՝ ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքը<ref name="2010 ONS Population">{{cite journal|url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip |title=July 2010 Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 3|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110824211423/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip|archivedate=օգոստոսի 24, 2011}}{{dead link|date=February 2012}}</ref><ref name="largest_city_eu">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|title=Largest EU City. Over 7&nbsp;million residents in 2001|publisher=Office for National Statistics|work=statistics.gov.uk|accessdate=2008 թ․ հունիսի 28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728184724/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|archivedate=2011-07-28|deadurl=yes}}</ref>. քաղաքի բնակչությունը կազմում է Միացյալ Թագավորության բնակչության 12,5%-ը<ref>{{cite web|author=12:30 |url=http://data.london.gov.uk/datastore/applications/focus-london-population-and-migration |title=Focus on London&nbsp;– Population and Migration &#124; London DataStore |publisher=Data.london.gov.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնը, որի բնակչությունը կազմում է 8,278,251 մարդ, ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է Եվրոպական Միությունում<ref name="urban_area_pop">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|title=KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110807024554/http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|archivedate=2011-08-07|deadurl=yes}}</ref>, իսկ Լոնդոնի մետրոպոլիայի տարածքը ամենամեծն է ԵՄ-ում ընդհանուր 12 միլիոն բնակչությամբ<ref name=metro_area_1>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html|title=The Principal Agglomerations of the World|work=City Population|accessdate=2009 թ․ մարտի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121003115226/http://citypopulation.de/world/Agglomerations.html|archivedate=2012-10-03|deadurl=yes}}</ref><ref name=metro2>{{cite web|url=http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf#page=119|title=British urban pattern: population data|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 22|year=2007|month=March|format=PDF|work=ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions|publisher=[[European Spatial Planning Observation Network]]|page=119}}</ref>։ 1831-1925 թվականներին Լոնդոնն ունեցել է աշխարհի քաղաքների մեջ ամենաշատ բնակչությունը<ref name=london_030>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel4.com |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնում կա [[Համաշխարհային ժառանգություն|Համաշխարհային ժառանգության չորս օբեկտ]]՝ [[Թաուեր]]ը, [[Քյուի թագավորական բուսաբանական այգիներ]]ը, [[Վեստմինստերյան պալատ]]ում գտնվող [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և Սուրբ Մարգարեթ եկեղեցին ու պատմական հուշարձան [[Գրինվիչ]]ը (որտեղ գտնվում է Գրինվիչի աստղադիտարանը)<ref name=london_005>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb|title=Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|publisher=[[UNESCO]]|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 26}}</ref>։ Մյուս տեսարժան վայրերն են [[Բուքինգեմյան պալատ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը, [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը, [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը, [[Թաուեր կամուրջ]]ը, [[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը։ Լոնդոնում կան նաև մեծ թվով թանգարաններ, պատկերասրահներ, գրադարաններ, սպորտային միջոցառումների վայրեր և մշակութային օջախներ, ներառյալ [[Բրիտանական թանգարան (Լոնդոն)|Բրիտանական թանգարանը]], [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, [[Բրիտանական գրադարան]]ը, Ուիմբիլդոնը և 40 Ուեսթ Էնդ թատրոնները<ref>{{Cite news|url=http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|title=West End Must Innovate to Renovate, Says Report|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 15|publisher=What's On Stage|date=հունվարի 25, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050418/http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի մետրոպոլիտեն]]ն ամենահինն է աշխարհում<ref name="railwaygazette.com">{{cite web|url=http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|title=Shanghai now the world's longest metro|date=մայիսի 4, 2010|publisher=[[Railway Gazette International]]|accessdate=2010 թ․ մայիսի 4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100515130655/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|archivedate=2010-05-15|deadurl=yes}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի պատմություն}} === Անվանում === Լոնդոն անվանման ծագումնաբանությունը բազմակարծիք է<ref name="mills_139">{{Harvnb|Mills|2001|p=139}}</ref>։ Այն հնագույն անվանում է և առաջին հիշատակումները գալիս են 2-րդ դարից։ 121 թվականին այն անվանվել է ''Լոնդինիում ({{lang-en|Londinium}})'', որը ունի Ռոմանո-Բրիտանական ծագում<ref name="mills_139"/>։ Ամենաառաջին բացատրությունը, որը ներկայումս ժխտվում է, տվել է Գելֆրիդ Մանմուտսկին իր ''[[Historia Regum Britanniae]]'' աշխատությունում<ref name="mills_139"/>։ Ըստ այս վարկածի, երբ քաղաքին տիրանում է Լուդ թագավորը, այն անվանում է ''Kaerlud''<ref name="london_009">{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2001/12/02/books/chapters/02-1st-ackro.html?ex=1225339200&en=b9c2c11ad6e1f435&ei=5070&pagewanted=3|title='London'|last=Ackroyd|first=Peter|work=New York Times |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 28 | date=դեկտեմբերի 2, 2001|isbn=978-0-7011-7279-4}}</ref>։ Սկսած 1898 թվականից որոշ գիտնականների կողմից ընդունվում էր, որ Լոնդոն բառը եկել է [[կելտեր]]ենից և նշանակում է ''վայր, որը պատկանում է մարդու Լոնդինիոս անվանմամբ''. այս վարկածը հետագայում նույնպես ժխտվեց<ref name="mills_139"/>։ 1998 թվականին անգլիացի լինգվիստ Ռիչարդ Կոտեսը բերեց մի վարկած, ըստ որի անվանումը գալիս է նախակելտական ''*(p)lowonida'' բառից, որը նշանակում է 'գետը չափազանց լայն է և ծանծաղուտ, և բացատրում է, որ այս անվանումը տրվել է Թեմզայի այն մասին, որը անցնում է Լոնդոնով, այնուհետև այստեղ հիմնվել է կելտական բնակավայր ''*Lowonidonjon'' անվանմամբ<ref name=coates>{{Cite journal|last=Coates|first=Richard|year=1998|title=A new explanation of the name of London|journal=Transactions of the Philological Society|volume=96|issue=2|pages=203–229|url=http://www.doi.org/10.1111/1467-968X.00027|doi=10.1111/1467-968X.00027|ref=harv| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0UqnAy | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref>, այս վարկածը բավական աղմուկ բարձրացրեց։ Մինչ 1889 թվականը Լոնդոն անվանումը պաշտոնապես օգտագործվել է միայն [[Լոնդոն սիթի]]ում, բայց հետո նաև օգտագործվեց [[Լոնդոնյան կոմսություն]] և այժմյան [[Մեծ Լոնդոն]] անվանումներում<ref name="mills_140"/>։ [[Պատկեր:London Thames Sunset panorama&nbsp;-&nbsp;Feb 2008.jpg|մինի|''Լոնդոն'' անվանումը կարող է բխել [[Թեմզա]] գետից]] === Նախապատմություն === Չնայած կան ապացույցներ, որ Լոնդոնի տարածքում եղել են կելտական բնակավայրեր, հիմնական բնակավայրը կառուցվել է [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիների]] կողմից 43 թվականին<ref name="roman">{{Cite book |title=Roman London |last=Perring |first=Dominic |year=1991 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-203-23133-3|page=1 |ref=harv }}</ref>։ Գրեթե 17 տարի անց՝ մոտ 61 թվականին, Իցենի ցեղը Բոդիկա թագուհու գլխավորությամբ գրավեցին բնակավայրը՝ հողին հավասարեցնելով այն<ref name=london_010>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|title=British History Timeline&nbsp;—Roman Britain|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121105154607/http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|archivedate=2012-11-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքը դժվարությամբ ազատագրեց ու վերականգնեցին [[Կոլչեստեր]]ը, և 100 թվականին այն հռչակեց [[Հռոմեական Բրիտանիա]]յի մայրաքաղաք։ Այն բարգավաճեց 2-րդ դարում և ուներ մոտ 60.000 բնակիչ։ 7-րդ դարում [[Անգլո-Սաքսոններ]]ը կառուցեցին նոր բնակավայր, որն անվանեցին Լյունդենվիկ։ Նոր բնակավայրը գտնվում էր Հռոմեական Լոնդոնից երկու&nbsp;կմ հեռավորության վրա<ref name=london_011>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|title=The early years of Lundenwic|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610043903/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|archivedate=2008-06-10|dead-url=no}}</ref>։ Նոր բնակավայրում բարգավաճում էր ձկնորսությունը, առևտուրը, մինչ քաղաքը գրավեցին [[Վիկինգ]]ները, բնակավայրի բնակչությունը տեղափոխվեց հռոմեական Լոնդոն, որտեղ մեծ պարիսպները պետք է պաշտպանեին նրանց<ref name=london_012>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|title=Viking and Danish London|publisher=The [[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080519062500/http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|archivedate=2008-05-19|dead-url=no}}</ref>։ Վիկինգների հարձակումները շարունակվեցին ուժեղանալ մինչև 886 թվականը, երբ [[Ալֆրեդ Մեծ]]ը ազատագրեց Լոնդոնը և խաղաղություն հաստատեց դանիական առաջնորդ [[Գուտրում]]ի հետ<ref name=london_013>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|title=Medieval London&nbsp;—Vikings|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archive-date=2008-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20080602225909/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|dead-url=}}</ref>։ Սաքսոնական Լունդենվիկ քաղաքը վերանվանվեց ''Ealdwic'' ("հին քաղաք"), ներկայիս [[Օլդվիչ]], որը գտնվում է ներկայիս [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]]ում<ref name="George Hamilton Cunningham 1927 xiii">{{Cite journal |url=https://books.google.am/?id=2fIgAAAAMAAJ |page=xiii |title=London |author=George Hamilton Cunningham |year=1927 |publisher=J. M. Dent & Sons |ref=harv }}</ref>։ [[Պատկեր:Map of London, 1300.svg|մինի|1300-ին Լոնդոնը դեռևս գտնվում էր Հռոմեական պարիսպների միջև։]] Վերջին երկու բացահայտումները վկայում են, որ Լոնդոնն ավելի հին է, քան մինչ այդ համարվում էր։ 1999 թվականին [[Վոկսհոլյան կամուրջ]]ի մոտ հայտնաբերվել են [[Բրոնզե դար]]ում կառուցված կամրջի մնացորդներ<ref>{{cite journal|last=Denison|first=Simon|title=First "London Bridge" in River Thames at Vauxhall|journal=British Archaeology|year=1999|month=July|issue=46|url=http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120518100548/http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|archivedate=2012-05-18|deadurl=yes}}</ref>։ 2010-ին Վոկսհոլյան կամրջի հարավում՝ Թեմզայի ափին, հայտնաբերվել է մ.թ.ա. 4500 թվականի բնակավայրի մնացորդներ<ref>{{cite web|last=Milne|first=Gustav|title=London's Oldest Foreshore Structure!|url=http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|work=Frog Blog|publisher=Thames Discovery Programme|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120617211033/http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|archivedate=2012-06-17|deadurl=yes}}</ref>։ === Միջին դարեր === [[Պատկեր:Siege of London (MS 1168).jpg|մինի|ձախից|upright|[[Լանկասերներ]]ի նստավայրը հարձակման է ենթարկվում [[Յորքերի տուն|յորքիսների]] կողմից։]] 5-րդ դարում հռոմեական կայսրության փլուզումից հետո Լոնդոնը մասամբ լքվեց։ Սակայն սկսած 6-րդ դարից մի [[Անգլոսաքս]]յան բնակավայր հայտնի [[Անգլոսաքսյան Լոնդոն|Լունդենվիկ]] անվանվանմամբ հիմնվեց ռոմանական Լոնդոնի արևմուտքում, ներկայիս [[Կովենթ Գարդեն]]ի և [[Սթրանդ (Լոնդոն)|Ստրանդի]] վայրում, ունենալով ընդամենը 10-12.000 բնակչություն<ref name="london_011"/>։ 9-րդ դարում Լոնդոնը բազմակի անգամ հարձակման ենթարկվեց [[Վիկինգներ]]ի կողմից, ստիպելով բնակչությանը բնակություն հաստատել հին ռոմանական Լոնդոնի տարածքում, որտեղ կարող էին պատսպարվել պարիսպների տակ<ref name="london_012"/>։ Երբ [[Անգլիայի թագավորություն]]ը միավորվեց 10-րդ դարում, Լոնդոնը արդեն երկրի ամենամեծ քաղաքն էր իր հարուստ առևտրային կապերով և հանդիսանում էր քաղաքական կենտրոն։ 11-րդ թագավոր [[Էդվարդ խոստովանող]]ը վերագտավ և վերակառուցեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և [[Վեստմինստեր]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնից քիչ հեռու, և այն դարձրեց թագավորի նստավայր։ Այս իրադարձությունից հետո Վեստմինստերը համարվում է կառավարության բիզնես կենտրոն<ref name=london_014>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|title=Edward the Confessor (c.1003–1066)|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130906142624/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|archivedate=2013-09-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Westminster Abbey by Canaletto, 1749.jpg|մինի|աջից|[[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը [[Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ]] է և հանդիսանում է Լոնդոնի ամենահին և ամենակարևոր վայրերից մեկը, ինչպես երևում է կտավում (Կանալետտո, 1749)]] [[Հաստնիգսի ճակատամարտ]]ում իր հաղթանակից հետո [[Վիլյամ Նվաճող]]ը թագադրվեց Վեստմինստերյան աբբայությունում 1066 թվականի սուրբ ծննդյան օրը<ref name=london_015>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|title=History&nbsp;– 1066&nbsp;– King William|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090922053048/http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|archivedate=2009-09-22|deadurl=yes}}</ref>։ Վիլյամը կառուցեց [[Թաուեր]], շատ Նորմանդական ամրոցներ վերակառուցեց քարից, որպեսզի ահազդի հարավարևելյան մասում ապրող բնակչությանը<ref name=london_016>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|title=A History of British Architecture&nbsp;— White Tower|last=Tinniswood|first=Adrian|authorlink=Adrian Tinniswood|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090213124332/http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|archivedate=2009-02-13|deadurl=yes}}</ref>։ 1097 թվականին, [[Ուիլյամ II (Անգլիայի թագավոր)|Ուիլյամ II]]-ը սկսեց [[Վեստմինստերյան դահլիճ]]ի կառուցումը աբբայութան մոտ, որը հետագայում հիմք հանդիսացավ նոր [[Վեստմինստերյան պալատ]]ի համար<ref name=london_017>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|title=UK Parliament&nbsp;— Parliament: The building|date=նոյեմբերի 9, 2007|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311032051/http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|archivedate=2008-03-11|dead-url=no}}</ref><ref name=london_018>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|title=Palace of Westminster|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080404171249/http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|archivedate=2008-04-04|dead-url=no}}</ref>։ 12-րդ դարի ընթացքում կենտրոնական կառավարության կազմը, որը մեծապես կենտրոնացված էր թագավորի շուրջը սկսեց կենտրոնանալ մեկ վայրում։ Այս վայրը Վեստմինստեր էր, սակայն երբ գանձարանը տեղափոխվեց Վինչեստեր, մի մասը տեղափոխվեց Տաուեր։ Մինչդեռ [[Վեստմինստեր Սիթի]]ին վերածվեց կառավարության մայրաքաղաքի, նրա հարևան Լոնդոնը դարձավ Անգլիայի ամենամեծ քաղաքը և առևտրային կենտրոնը իր սեփական կառավարման մարմիններով։ 1100 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը 18.000 էր, իսկ 1300 թվականին այն դարձավ 100.000<ref name=london_019>{{Cite book|last=Schofield|first=John|last2=Vince|first2=Alan|author2-link=Alan Vince|title=Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting|publisher=Continuum International Publishing Group|year=2003|isbn=978-0-8264-6002-8|url=https://books.google.am/?id=Qu7QLC7g7VgC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=london+population+1100+-+1300|page=26|ref=harv}}</ref>։ Ժանտախտի տարիներին 14-րդ դարի կեսերին Լոնդոնի բնակչության երրորդ մասը մահացավ<ref>{{Cite journal |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |title=Black Death |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902081524/http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |archivedate=2013-09-02 |deadurl=yes |publisher=BBC History |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3 |ref=harv |date= }}</ref>։ Լոնդոնը 1381 թ.-ին գտնվում էր Ուտ Թեյլորի ապստամբության կենտրոնում<ref name=london_020>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|title=Ռիչարդ II (1367–1400)|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130905190742/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|archivedate=2013-09-05|deadurl=yes}}</ref>։ === Վաղ ժամանակակից === [[Պատկեր:Great Fire London.jpg|մինի|[[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը տարածվել է քաղաքի զգալի հատվածներում 1666 թվականին։]] [[Պատկեր:1806 Mogg Pocket or Case Map of London, England&nbsp;-&nbsp;Geographicus&nbsp;-&nbsp;London-mogg-1806.jpg|աջից|մինի|Լոնդոնը 1806-ին]] [[Թյուդորների ժամանակաշրջան]]ի ընթացքում [[Անգլիական բարեփոխում|բարեփոխումները]] վերափոխում էին կրոնը դեպի բողոքականություն, Լոնդոնում եկեղեցու սեփականությունը աստիճանաբար սկսեց պատկանել մասնավորին<ref name=pevsner>[[Nikolaus Pevsner|Pevsner, Nikolaus]]. ''London I: The Cities of London and Westminster'' rev. edition, 1962. Introduction p. 48.</ref>։ [[Բուրդ|Բրդյա]] հագուստների նյութերը ներմուծվում էին Լոնդոն պատմական Նիդերլանդների տարածքից, որոնք քաղաքում վերամշակվում և ուղարկվում էին երկրի մյուս հատվածներ։ Անգլիական տեխնոլոգիաները դեռ չէին կիրառվում Եվրոպայի հյուսիս արևմտյան մասում։ Առևտրային ուղիները դեպի [[Իտալիա]] և [[Միջերկրական ծով]] անցնում էին [[Անդվերպեն]]ով և [[Ալպեր]]ի վրայով, ծովային ճանապարհը, որը անցնում էր [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ով կարող էին անցնել միայն իտալական նավերը։ Անգլիացի նավագնացների կողմից [[Նիդերլանդներ]]ի վերաբացումից հետ 1565 թվականից սկսվեց մեծ առևտրային հարաբերություններ<ref>Ramsay, George Daniel (1986). The Queen's Merchants and the Revolt of the Netherlands: The End of the Antwerp Mart. Volume 2, pp. 1 and 62-63. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-1849-7</ref><ref>The life and times of Sir Thomas Gresham, founder of the Royal Exchange: including notices of many of his contemporaries. With illustrations, Volume 2, pages&nbsp;80–81, John William Burgon, E. Wilson, 1839.</ref>։ [[Մերկանտիլիզմ]]ը աճեց մոնոպոլիսատկան ձեռնարկությունների ինչպիսիք են [[Արևմտահնդկական ընկերություն]]ը, որը իրականացնում էր [[Նոր աշխարհ]]ի հետ առևտուրը։ Լոնդոնը դարձավ [[Հյուսիսային ծով]]ի գլխավոր նավահանգիստը, այստեղ սկսեցին գաղթել Անգլիայից և արտասահմանից Բնակչությունը աճեց 1530 թվականի 50.000-ի փոխարեն 1605 թվականին դարձավ 225.000<ref name=pevsner/>։ 16-րդ դարում [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Ուիլյամ Շաքսպիրը]] և նրա ժամանակակիցները ապրեցին և ստեղծագործեցին Լոնդոնում, այս ժամանակ մեծ վերելք ապրեց [[Լոնդոնի թատրոն|թատրոնը]]։ Լյուդորների ժամանակաշրջանի վերջում՝ 1603 թվականին, Լոնդոնի տարածքը դեռևս փոքր էր։ 1605 թվականի նոյեմբերի 5-ին [[Վառոդների սադրանք]]ից հետո [[Ջեյմս I (Անգիայի թագավոր)|Ջեյմս I]]-ի վրա կատարվեց մահափորց Վսետմենստերում<ref name=london_023>{{Cite book |title=James I |url=https://archive.org/details/jamesi0000durs |last=Durston |first=Christopher|year=1993 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-415-07779-8 |page=[https://archive.org/details/jamesi0000durs/page/59 59] |ref=harv }}</ref>։ 17-րդ դարում Լոնդոնի բնակչության մեծ մասը վարակվեց Ժանտախտով, արդյունքում մահացավ 100.000 մարդ, կամ քաղաքի բնակչության հինգերորդ մասը<ref name=london_025>{{cite web |url= http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |title= Story of the plague |publisher= Channel 4 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20110903052734/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |archivedate= 2011-09-03 |accessdate= 2013-08-27 |dead-url= yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը բռնկվեց 1666 թվականին և արագ տարածվեց քաղաքի փայտե տներով<ref name="Samuel Pepys' Diary">{{Cite book | last = Pepys | first = Samuel | authorlink = Samuel Pepys | title = The Diary of Samuel Pepys | volume = 45: August/September 1666 | date = սեպտեմբերի 2, 1666 | origyear = 1893 | editor = [[Mynors Bright]] (decipherer) | editor2 = [[Henry B. Wheatley]] | url = http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | ref = harv | isbn = 978-0-520-22167-3 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813025236/http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | archivedate = 2013-08-13 | deadurl = yes | access-date = 2013-08-27 }}</ref>։ Վերակառուցում տևեց ավելի քան տաս տարի, արը ղեակավարեց [[Ռոբերտ Հուկ]]ը, ով քաղաքի գլխավոր տեսուչն էր<ref name=london_029>The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine</ref>։ 1708 թ.-ին ավարտվեց [[Կրիստոֆեր Ռեն]]ի գլուխ գործոցը համարվող [[Սուրբ Պողոսի տաճար]]ի շինարարությունը։ Գերորգյան ժամանակաշրջանի ընթացքում արևմուտքում կառուցվեցին նոր թաղամասեր ինչպեսին են Մայֆայրը, կառուցվեցին նոր կամուրջներ Թեմզային երկայնքով։ 1762 թվականին [[Գեորգ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)|Գեորգ III]]-ը սկսեց [[Բուքինգեմյան պալատ]]ի շինարարությունը, որը ընդարձակվեց հաջորդ 75 տարիների ընթացքում։ 18-րդ դարի ընթացում աճեցին հանցագործությունները և 1750 թվականին ստեղծվեց առաջին մասնագիտացված ոստիկանությունը<ref>"[http://www.pbs.org/kqed/demonbarber/madding/thieftaker.html Thief Taker, Constable, Police]". Public Broadcasting Service (PBS).</ref>։ Արդյունքում ավելի քան 200 հանցագործ մահապատժի ենթարկվեցին<ref>{{cite news |author=մարտի 21, 1960 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |title=National Affairs: Capital punishment: a fading practice |work=Time |location=New York |date=մարտի 21, 1960 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13 |archive-date=2011-10-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111011174652/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |dead-url=yes }}</ref>։ Երեխաների 74 տոկոսը մահանում էին մինչև 5 տարին լրանալը<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/foundling_01.shtml |title=The Foundling Hospital |publisher=BBC History |date=փետրվարի 17, 2011 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ [[Սրճարան]]ները դարձան քննարկումների ամենահայտնի վայրերը, մամուլի աճի հետ աճեց թերթերի քանակը, [[Ֆլիտ Սթրիթ]]ը դարձավ Բրիտանական մամուլի կենտրոն։ === Ուշ ժամանակակից === [[Պատկեր:British recruits August 1914 Q53234.jpg|մինի|Բրիտանական կամավորական զորակոչիկները Լոնդոնում, Օգոստոս 1914]] [[Պատկեր:LondonBombedWWII full.jpg|մինի|Ռմբակոծված Լոնդոնի փողոցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]] Լոնդոնը ամենամեծ քաղաքն էր 1831 թվականից 1925 թվականներին<ref name=autogenerated1>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel 4 |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գերբնակեցված վիճակը բերեց [[խոլերա]] համաճարակի<ref>{{cite web |url= http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/themes/publichealth/cholera.aspx |title=Hidden extras: cholera comes to Victorian London |publisher=The Science Museum |location =London |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, խլելով 14.000 մարդու կյանք 1848 թվականին և 6000 կյանք՝ 1866 թվականին<ref>{{cite web |author=Brown, Robert W. |url= http://www.uncp.edu/home/rwb/london_19c.html |title= London in the Nineteenth Century |publisher= University of North Carolina at Pembroke |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, Բնակչության աճը ստիպեց կառուցել աշխարհում առաջին քաղաքային տրասպորտը։ Լոնդոնը ռմբակոծվեց [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, քաղաքը մեծ ավերածությունների ենթարկվեց նաև [[երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, այդ ժամանակ [[Լյուֆտվաֆե]]ի ռմբակոծություններից մահացան մոտ 30.000 Լոնդոնցի։ Անմիջապես պատերազմից հետո 1948 թվականին Լոնդոնում կազմակերպվեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|Ամառային օլիմպիական խաղեր]], որի բացումը տեղի ունեցավ [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ում։ 1951 թվականին [[Սաութբանկ]]ում տեղի ունեցավ Բրիտանական փառատոնը։ 1952 թվականի Մեծ ծուխը ստիպեց 1956 թվականին ընդունել օրենք մաքուր օդի մասին, արդյունքում զգալիորեն վերացավ քաղաքի ծուխը, որը վատ համբավ էր բերում քաղաքին։ 1940-ական թվականներին Լոնդոնը դարձավ բազմաթիվ ներգաղթյալների տուն, հիմնականում թագավորության տարածքներից ինչպիսիք են [[Ճամայկա]]ն, [[Հնդկաստան]]ը, [[Բանգլադեշ]]ը և [[Պակիստան]]ը, դարձնելով Լոնդոնը ամենադիվերսիֆիկացված քաղաքը Եվրոպայում։ 1690-ական թվականների կեսերից Լոնդոնը դարձավ [[երիտասարդական մշակույթ]]ի կենտրոն։ Նորաձևության դերը վերականգնվեց [[Ֆանկ ռոք|Ֆանկ]] ժամանակաշրջանում։ 1965-ին Լոնդոնի քաղաքական դաշտը ընդարձակեց իր սահմանները և ստեղծվեց [[Մեծ Լոնդոնի խորհուրդ]]ը։ Հյուսիսային Իռլանդիայի խռովությունների ժամանակ Լոնդոնը ռմբակոծության ենթարկվեց։ Ռասիստական անհավասարությունը 1981 թվականին չեղյալ հայտարարվեց [[Բրիքստոնի ապստամբություն]]ից հետո։ Մեծ Լոնդոնի բնակչությունը Երկրորդ համաշխարհայինից հետո սկսեց նվազել, 1939 թվականին քաղաքի բնակչությունը 8,6 միլիոն էր, իսկ 1980 ական թվականներին այն նվազեց մինչև 6,8 միլիոնի։ Լոնդոնի հիմնական նավահանգիստները դարձան [[Ֆելիքստոու]]ն և [[Թիբուրի]]ն։ Այն մեծ դեր խաղաց լոնդոնի ֆինանսական կենտրոն դառնալուն 1980-ական թվականներին։ [[Թեմզայի պատնեշ]]ի շինարարությունները ավարտվեցին 1980-ական թվականներին, այն կոչված էր պաշտպանելու քաղաքը ջրհեղեղներից։ Մեծ Լոնդոնի խորհորդը լուծարվեց 1986 թվականին, մինչև 2000 թվականը Լոնդոնը միակ մեծ քաղաքն էր առանց կառավարության, բայց դրանից հետո կազմավորվեց նոր կառավարության ավելի լայն լիազորություններով։ 21-րդ դարի սկիզբը տոնելու համար կառուցվեցին [[Միլենիում Դոմ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը և [[Միլենիում կամուրջ (Լոնդոն)|Միլենիում կամուրջ]]ը։ 2012 թվականին Լոնդոնը ընդունեց [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|ամառային օլիմպիական խաղերը]] դարձնելով միակ քաղաքը, որը ընդունել է [[օլիմպիական խաղեր]]ը 3 անգամ<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/front_page/4655555.stm |title= London beats Paris to 2012 Games |publisher=BBC Sport |date=հուլիսի 6, 2005 |accessdate=2012 թվականի սեպտեմբերի 28}}</ref>։ == Կառավարություն == === Տեղական կառավարություն === Լոնդոնի կառավարությունը բաժանված է երկու ճյուղի, ռազմավարական ճյուղ և տեղական ճյուղ։ Ռազմավարական կառավարությունը հսկում է Մեծ Լոնդոնի կառավարումը, իսկ տեղական կառավարությունը հսկում է 33 վարչական համայնքների կառավարումը<ref name=london_032>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/gla/|title=About the Greater London Authority|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090311154225/http://www.london.gov.uk/gla/|archivedate=2009-03-11|deadurl=yes}}</ref>։ Ռազմավարական կառավարությունը բաժանվում է երկու մասի, [[Լոնդոնի քաղապետ]]ը և [[Լոնդոնի ժողով]]ը, ով հաստատում է քաղաքի բյուջեն ամեն տարի։. Ռազմավարական կառավարության կենտրոնը [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլն]] է, որը գտնվում է [[Սաութվորք]]ում, քաղաքապետն է [[Սադիկ Խան]]ը։ Քաղաքապետը հաստատում է քաղաքի ռազմավարական պլանը, որը վերջին անգամ վերանայվել է 2011-ին<ref name=london_plan>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|title=The London Plan|publisher=Greater London Authority|accessdate=2012 թ․ մայիսի 25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130119040512/http://london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|archivedate=2013-01-19|deadurl=yes}}</ref>։ Ժողովը կազմված է 32 տեղական համայնքների անդամներից և Լոնդոն Սիթի կորպորացիայի անդամներից<ref name=london_035>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|title=Links to other websites&nbsp;— London boroughs|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055428/http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|archivedate=2007-10-19|dead-url=no}}</ref>։ Նրանք պատասխանատու են տեղական ծառայությունների համար, ինչպիսիք են աղբահանությունը, դպրոցները, սոցիալական ծառայությունները, Ճանապարհաշինությունը և այլն։ Այնպիսի գործառնությունների ինչպիսիք են թափոնների կառավարումը ժողովը վերահսկում է համատեղ տեղական կառավարման մարմինների հետ։ 2009-2010 թվականներին Լոնդոնի կառավարության ընդհանուր ծախսերը կազմել են 22 միլիոն ֆունտ<ref>http://www.communities.gov.uk/documents/statistics/pdf/1911067.pdf</ref>։ Հսկողությունը Մեծ լոնդոնում բացի Լոնդոն քաղաքից իրականացնում են Մետրոպոլի ոստիկանական ուժերը, որոնց ղեկավարում է քաղաքապետի ենթակայության տակ գտնվող (MOPAC) մարմինը<ref>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/priorities/policing-crime/about-mopac |title=About MOPAC |publisher= Greater London Authority |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>{{cite web |url= http://policeauthority.org/Metropolitan/ |title=MPA: Metropolitan Police Authority |publisher= Metropolitan Police Authority |date=մայիսի 22, 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի]]ն ունի իր սեփական ոստիկանությունը, որը կոչվում է [[Լոնդոնի ոստիկանություն]]<ref name="Policing">{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |title=Ոստիկանություն |publisher=Մեծ Լոնդոնի իշխանություն |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080121173357/http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |archivedate=2008-01-21 |dead-url=no }}</ref>։ [[Բրիտանական տրանսպորտային ոստիկանություն]]ը հսկում է քաղաքի երկաթուղային տրանսպորտը և մետրոպոլիտենը<ref name="BTP">{{cite web |url= http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |title= Շրջաններ |publisher= Բրիտանիայի տրանսպորտային ոստիկանություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20120521074911/http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |archivedate= 2012-05-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրշեջ ջոկատը Մեծ Լոնդոնի հրշեջ ծառայությունն է։ Այն համարվում է երրորդ ամենամեծ հրշեջ ջոկատը աշխարհում<ref name="LFB">{{cite web |url=http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |title=Ովքեր ենք մենք |publisher=Լոնդոնի հրշեջ բրիգադ |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130901044643/http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |archivedate=2013-09-01 |deadurl=yes }}</ref>։ Շտապօգնության ծառայությունը իրականացվում է Լոնդոնի շտապօգնության բրիգադի կողմից, որը աշխարհում ամենամեծն է<ref name="LAS">{{cite web |url= http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |title= Մեր մասին |publisher= Լոնդոնի շտապօգնության ծառայություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20130922142734/http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |archivedate= 2013-09-22 |deadurl= yes }}</ref>։ === Ազգային կառավարություն === Լոնդոնը Մեծ Բրիտանիայի կառավարության նստավայրն է, որը գտնվում է Վեստմինստերի պալատի մոտ։ Շատ կառավարական դեպարտամենտներ գտնվում են Խորհրդարանի մոտ, [[Վայթհոլլ]]ի երկայնքով, ներառյալ վարչապետի նստավայրը, որը գտնվում է [[Դաունինգ սթրիթ, 10|Դաունինգ սթրիթ 10]] հասցեում<ref name=london_036>{{cite web|url=http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510193022/http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archivedate=2008-05-10|title=10 Downing Street&nbsp;— Official Website|publisher=10 Downing Street|accessdate=2008 թվականի ապրիլի 26|dead-url=no}}</ref>։ <!-- **Incomplete sentence** There are 74 Members of Parliament (MPs) from London, who correspond to local parliamentary [[List of Parliamentary constituencies in Greater London|constituencies]] in the national [[British House of Commons|Parliament]] by .<ref name=london_038>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/politics_show/4293078.stm|title=London: Ethnic vote |date=սեպտեմբերի 30, 2005|publisher=BBC |accessdate=հոկտեմբերի 12, 2008|first=Khevyn|last=Limbajee| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0lawX5 | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref> Of these 74 MPs, 44 are from the [[Labour Party (UK)|Labour Party]], 21 are [[Conservative Party (UK)|Conservatives]], 8 are [[Liberal Democrats]] and one is from the [[Respect&amp;nbsp;– The Unity Coalition|RESPECT]] party.--> == Աշխարհագրություն == {{Main|Լոնդոնի աշխարհագրություն}} === Կառուցվածք === Լոնդոնի տարածքը մտնում է [[Մեծ Լոնդոն]] վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հնագույն [[Լոնդոն Սիթի]]ն ժամանակին ընդգրկում էր ամբողջ բնակավայրը, սակայն բնակչության աճի հետ միավորվեցին նաև մերձքաղաքյա բնակավայրերը և ստեղծվեց ներկայիս Լոնդոնը<ref name="chancery">{{Cite journal|last=Beavan|first=Charles|coauthors=Bickersteth, Harry|title=Reports of Cases in Chancery, Argued and Determined in the Rolls Court|publisher=Saunders and Benning|year=1865|url=https://books.google.am/?id=YFYDAAAAQAAJ|ref=harv}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնի 40 տոկոսը ծածկում է Լոնդոնի փոստային տարածքը, սակայն մնացած մասը փոստային հասցեներում օգտագործում է ԼՈՆԴՈՆ անվանումը<ref name=london_042>{{Cite book|last=Stationery Office|title=The Inner London Letter Post|publisher=H.M.S.O|year=1980|isbn=978-0-10-251580-0|page=128|ref=harv}}</ref><ref name=map_post>{{Cite book|title=London Postcode and Administrative Boundaries|publisher=Geographers' A-Z Map Company|author=Geographers' A-Z Map Company|year=2008|edition=6|isbn=978-1-84348-592-6|ref=harv}}</ref>։ [[Պատկեր:London, United Kingdom.JPG|thumb|Ներքին Լոնդոնը տիեզերքից]] [[Պատկեր:Open street map central london.svg|thumb|Կենտրոնական Լոնդոնի Քարտեզը]] Լոնդոնի հեռախոսային տարածաշրջանի կոդը (020) ծածկում է մեծ տարածք Մեծ Լոնդոնի կազմում, չնայած որոշ շրջաններ միացված չեն հեռախոսային գոտուն։ Արտաքին հատվածի բնակչության աճը այժմ կանխվում է [[Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտի|Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտով]]<ref name=london_040>{{Cite book|last=Dilys|first=M Hill|title=Urban Policy and Politics in Britain|publisher=St. Martin's Press|year=2000|isbn=978-0-312-22745-6|page=268|ref=harv}}</ref>, սակայն արտաքին հատվածում բնակելի տարածքի ընդլայնումը մոտենում է Մեծ Լոնդոնի սահմաններին։ Մեծ Լոնդոնը բաժանվում է [[ներքին Լոնդոն]]ի և [[արտաքին Լոնդոն]]ի<ref name=london_045>{{cite book |url=http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |title=London Government Act 1963 |publisher=Office of Public Sector Information |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |isbn=978-0-16-053895-7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100817142118/http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |archivedate=2010-08-17 |deadurl=yes }}</ref>։ Քաղաքը Թեմզա գետով բաժանվում է [[Հյուսիսային Լոնդոն|Հյուսիսային]] և [[Հարավային Լոնդոն|Հարավային]] մասերի, որի կենտրոնում գտնվում է Կենտրոնական Լոնդոնը։ === Կարգավիճակ === Լոնդոնի հետ միասին Լոնդոն Սիթին և Վեսմինստեր Սիթին ունեն քաղաքւ կարգավիճակ,ինչպես նաև Լոնդոն Սիթին և Մեծ Լոնդոնը ունեն ավանդական երկրի կարգավիճակ<ref name=london_049>{{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|title=Lieutenancies Act 1997|publisher=OPSI|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100522210452/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|archivedate=2010-05-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Մեծ Լոնդոն]]ի տարածքում նախկինում եղել են մի քանի պատմական երկրներ, ինչպիսիք են [[Միդլսեկս]]ը, [[Քենթ]]ը, [[Սարեյ]]ը և [[Հերթֆորդշայր]]ը<ref name="london_050">{{Cite book|last=Barlow|first=I. M. |title=Metropolitan Government|year=1991|publisher=Routledge|page=346|ref=harv}}</ref>։ Անգլիայի մայրաքաղաք, հետագայում նաև Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնապես հայտարարաման որևէ փաստաթուղթ չի ստեղծվել{{Ն|Ըստ ''Collins English Dictionary''-ի՝ մայրաքաղաքը կառավարության նստավայրն է<ref name=london_061>(1994) ''Collins English Dictionary'', Collins Education plc.</ref>, հետևաբար դրա համաձայն՝ Լոնդոնն Անգլիայի մայրաքաղաքը չէ, քանի որ Անգլիան չունի իր կառավարությունը։ Սակայն ''Oxford English Reference Dictionary''-ում<ref name=london_062>''Oxford English Reference Dictionary'', Oxford English.</ref> և այլ հեղինակավոր աղբյուրներում մայրաքաղաք է համարվում ''ամենակարևոր քաղաքը''<ref name=london_063>"HC 501 0304.PDF" (PDF). Parliament Publications</ref>։|group="Ն."}}: Իր կարգավիճակը ստացել է սահմանադրական կոնվենցիայով, դարձնելով իր կարգավիճակը որպես դե ֆակտո մայրաքաղաք։ 12-րդ և 13-րդ դարերում Վեստմինստերյան պալատի զարգացման հետ, Անգլիայի մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Վինչեստեր։ Շատ հաճախ Մեծ Լոնդոնը համարվում է Անգլիայի շրջան<ref name=region/>։ === Տեղագրություն === [[Պատկեր:Primrose Hill Panorama, London - April 2011.jpg|thumb|[[Պրիմրոզ հիլ]]:]] Մեծ Լոնդոնի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1583 կմ քառակուսի, որում ապրում է 7.172.036 մարդ 2001 թվականի դրությամբ և խտությունը կազմում 4542 մարդ քառակուսի կիլոմետր։ Լոնդոնի մետրոպոլիտենի մակերեսը կազմում է 8383 կմ կառակուսի, ապրում է 13.709.000 մարդ և խտությունը կազմում է 1510 մարդ քառակուսի կմ<ref>{{cite web |url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis: 027 London, World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |archive-date=2011-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |dead-url=yes }}</ref>։ Ժամանակակից Լոնդոնը գտնվում է [[Թեմզա]] գետի ավազանում, որը նավարկելի գետ է և անցնում է քաղաքի հարավ արևմուտքից դեպի արևելք։ [[Թեմզա]]յի [[Գետահոիտ|գետահովտում]] են գտնվում[[Պառլամենտի շենք (Լոնդոն)|Պառլամենտի շենքը]], [[Էդինգթոն հիլս]]ը և [[Փրայմռոզ հիլ]]ը։ Թեմզան ժամանակին ավելի ընդարձակ էր իր մեծ ճահճային գոտիներով, մակընթացության ժամանակ նրա լայնությունը հինգ անգամ գերազանցում էր ներկայիս լայնությանը<ref name=london_065>{{cite book|url=https://books.google.am/?id=M9qvtYYhRtAC&pg=PR11&dq=thames+%22iron+age%22+london+wide+geography+shallow+marsh|title=''London: A History''|first=Francis|last= Sheppard| page= 10|publisher=Google Books|year=2000|isbn=978-0-19-285369-1|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6}}</ref>։ [[Վիկտորիայի ժամանակաշրջան]]ից թեմզայի հունը նեղացվել է, իսկ շատ վտակներ ներկայումս անցնում են գետնի տակով։ Թեմզան մակընթաց գետ է և Լոնդոնում ջրհեղեղը հավանական է<ref name=london_066>{{cite web|url=http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|title=Flooding|publisher=UK Environment Agency|accessdate=2006 թ․ հունիսի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060215080725/http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|archivedate=2006-02-15|dead-url=no}}</ref>։ Այս վտանգից խուսափելու համար 1974 թվականին սկսվեց Թեմզայի պատնեշի շինարարությունը։ Պատնեշը կոչված է պաշտպանել քաղաքը մինչև 2070 թվականը, իսկ հետագա պաշտպանության հարցը դեռևս քննարկվում է<ref>{{cite news|first=David|last=Adam|url=http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|title=Thames Barrier gets extra time as London's main flood defence|work=The Guardian|location=UK|date=մարտի 31, 2009|accessdate=2009 թ․ նոյեմբերի 7|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328115026/http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|archivedate=2013-03-28|deadurl=yes}}</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական|Լոնդոնի կլիմա}} [[Պատկեր:View of London by David Holt.jpg|thumb|left|Լոնդոնը 2013 թվականի դեկտեմբերին]] [[Պատկեր:Summer Love of Russell Square.jpg|thumb|Ամառային ջերմաստիճանի միջինը տատանվում է 22 °C և 26 °C-ի միջև, սակայն գրանցված ամենաբարձր ջերմաստիճանը 38 °C է:]] Լոնդոնը ունի հանգիստ [[օվկիանոսային կլիմա]] ([[Կյոպպեն կլիմայի դասակարգում|Կյոպպեն]]. ''Cfb&#x202f;''), ինչպես Հարավային Բրիտանիայի բոլոր քաղաքներում։ Չնայած Լոնդոնը ունի անձրևային քաղաքի վարկանիշ, սակայն այն տեղումների քանակով զիջում է (տարեկան 601մմ) [[Հռոմ]]ին, [[Բորդո]]յին, [[Թուլուզ]]ին, [[Նեապոլ]]ին, [[Սիդնեյ]]ին և [[Նյու Յորք]]ին<ref>{{cite web|url=http://www.bom.gov.au/climate/averages/tables/cw_066062_All.shtml|title=Climate statistics for Australian locations|work=bom.gov.au}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldweather.org/176/c00604.htm |title=Weather Information for Naples |publisher=Worldweather.org |date=հոկտեմբերի 5, 2006 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>[http://www.meteoam.it/modules.php?name=viewClinoFile&station=289&name_station=Napoli%20CapodichinoVisualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Napoli Capodichino]{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}</ref><ref>[http://www.theweathernetwork.com/ The Weather Network] 18 November 2011</ref><ref>[http://france.meteofrance.com/france/climat_france?CLIMAT_PORTLET.path=climatstationn%2F31069001 Prévisions météo de Météo-France – Climat en France] 18 November 2011</ref><ref>[http://www.worldweather.org/062/c01058.htm World Weather Information Service – Toulouse] 18 November 2011</ref><ref>http://www.usclimatedata.com/climate/new-york/new-york/united-states/usny0996</ref>։ Ջերմաստիճանի առավելագույնը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին 38.1&nbsp;°C<ref>{{cite web|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1256/wea.10.04B/pdf|title=August 2003 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>, իսկ նվազագույնը -16.1&nbsp;°C 1962 թվականի հունվարին<ref>{{cite web|url=http://www.personal.dundee.ac.uk/~taharley/british_weather_in_january.htm|title=January 1962 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ Ամառները հիմնականում տաք են, երբեմն շոգ։ Միջինում տարվա մեջ 31 օր Լոնդոնում ջերմաստիճանը բարձր է25&nbsp;°C-ից և 4,2 օր` 30.0&nbsp;°C-ից։ Ձմեռները հիմնականում զով ու խոնավ են, ջերմաստիճանի փոքր տատանումներով։ Ձյուն գալիս է հազվադեպ` իր հետ բերելով ճանապարհատրանսպորտային բարդություններ։ Գարունը և աշունը համարյա չեն տարբերվում ջերմաստիճանով։ Որպես մեծ քաղաք` Լոնդոնի տարբեր մասերի ջերմաստիճանները կարող են մեծ տարբերություն ունենալ<ref>{{cite web|url=http://legacy.london.gov.uk/mayor/environment/climate-change/docs/UHI_summary_report.pdf|title=London's Urban Heat Island: A Summary for Decision Makers|publisher=Greater London Authority|date=October 2006|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 29}}</ref>։ {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոն |Jan record high C = 17.2 |Feb record high C = 19.8 |Mar record high C = 24.2 |Apr record high C = 29.4 |May record high C = 32.8 |Jun record high C = 35.6 |Jul record high C = 36.7 |Aug record high C = 38.1 |Sep record high C = 35.4 |Oct record high C = 29.9 |Nov record high C = 20.8 |Dec record high C = 17.4 |year record high C = 38.1 |Jan high C = 8.1 |Feb high C = 8.4 |Mar high C = 11.3 |Apr high C = 14.2 |May high C = 17.9 |Jun high C = 21.0 |Jul high C = 23.5 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 19.9 |Oct high C = 15.5 |Nov high C = 11.1 |Dec high C = 8.3 |year high C = 15.2 |Jan low C = 2.3 |Feb low C = 2.1 |Mar low C = 3.9 |Apr low C = 5.5 |May low C = 8.7 |Jun low C = 11.7 |Jul low C = 13.9 |Aug low C = 13.7 |Sep low C = 11.4 |Oct low C = 8.4 |Nov low C = 4.9 |Dec low C = 2.7 |year low C = 7.5 |Jan record low C = -13.2 |Feb record low C = -9.6 |Mar record low C = -5.1 |Apr record low C = -2.6 |May record low C = -0.9 |Jun record low C = 1.5 |Jul record low C = 5.6 |Aug record low C = 5.9 |Sep record low C = 1.8 |Oct record low C = -3.3 |Nov record low C = -7.0 |Dec record low C = -11.8 |year record low C= -13.2 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 55.2 |Feb precipitation mm = 40.9 |Mar precipitation mm = 41.6 |Apr precipitation mm = 43.7 |May precipitation mm = 49.4 |Jun precipitation mm = 45.1 |Jul precipitation mm = 44.5 |Aug precipitation mm = 49.5 |Sep precipitation mm = 49.1 |Oct precipitation mm = 68.5 |Nov precipitation mm = 59.0 |Dec precipitation mm = 55.2 |year precipitation mm = 601.7 |unit precipitation days = 1.0 mm |Jan precipitation days = 11.1 |Feb precipitation days = 8.5 |Mar precipitation days = 9.3 |Apr precipitation days = 9.1 |May precipitation days = 8.8 |Jun precipitation days = 8.2 |Jul precipitation days = 7.7 |Aug precipitation days = 7.5 |Sep precipitation days = 8.1 |Oct precipitation days = 10.8 |Nov precipitation days = 10.3 |Dec precipitation days = 10.2 |year precipitation days = 109.5 |Jan sun = 61.5 |Feb sun = 77.9 |Mar sun = 114.6 |Apr sun = 168.7 |May sun = 198.5 |Jun sun = 204.3 |Jul sun = 212.0 |Aug sun = 204.7 |Sep sun = 149.3 |Oct sun = 116.5 |Nov sun = 72.6 |Dec sun = 52.0 |year sun = 1632.6 |source 1 =<ref>{{Cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/public/weather/climate/gcpsvf37b|title=London Heathrow Airport|publisher=Met Office |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://eca.knmi.nl/indicesextremes/customquerytimeseriesplots.php |title=Heathrow Airport Extreme Values |publisher=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]] | accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 29}}</ref> }} {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոնի կենտրոն |metric first = yes |single line = yes |Jan high C = 8.5 |Feb high C = 8.9 |Mar high C = 11.7 |Apr high C = 15.7 |May high C = 18.6 |Jun high C = 22.4 |Jul high C = 23.6 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 20.8 |Oct high C = 16.1 |Nov high C = 11.9 |Dec high C = 8.6 |year high C = 15.8 |Jan mean C = 6.8 |Feb mean C = 6.8 |Mar mean C = 8.8 |Apr mean C = 12.0 |May mean C = 14.8 |Jun mean C = 18.3 |Jul mean C = 19.6 |Aug mean C = 19.4 |Sep mean C = 17.3 |Oct mean C = 13.5 |Nov mean C = 10.0 |Dec mean C = 7.0 |year mean C = 12.8 |Jan low C = 5.0 |Feb low C = 4.7 |Mar low C = 5.8 |Apr low C = 8.2 |May low C = 10.9 |Jun low C = 14.1 |Jul low C = 15.5 |Aug low C = 15.5 |Sep low C = 13.7 |Oct low C = 10.9 |Nov low C = 8.0 |Dec low C = 5.4 |year low C = 9.8 |source 1=<ref name="London Weather Centre climate data" >{{cite web |url= http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?LANG=en&PLZ=_____&PLZN=_____&WMO=03779&CONT=ukuk&R=0&LEVEL=162&REGION=0003&LAND=UK&MOD=tab&ART=TMX&NOREGION=1&FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2014 |title=London Weather Centre analysis |publisher=Weather Online |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> |source 2=<ref name="Climate London Weather Centre" >{{cite web |url= http://www.tutiempo.net/en/Climate/London_Weather_Centre/37790.htm |title=climate: Climate London Weather Centre |publisher=Tutiempo |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> }} === Շրջաններ === Լոնդոնի հսկայական տարածքը հաճախ բաժանում են շրջանների, ինչպիսիք են [[Բլումսբերի]]ն, [[Մեյֆեր]]ը, [[Ուեմբլի]]ն և [[Վայթչապել]]ը։ Դրանք ոչ պաշտոնական տարածքներ են, որոնք ժամանակին եղել են գյուղեր կամ նախկին թաղամասեր։ Այս անվանումները օգտագործվում են ավանդույթի համաձայն։ 1965 թվականից Մեծ Լոնդոնը բաժանվեց 32 բորոների<ref name=london_071>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|title=London boroughs&nbsp;— London Life, GLA|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213025156/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|archivedate=2007-12-13|dead-url=no}}</ref><ref name=london_072>{{Cite book |last1=Dogan |first1=Mattei |first2=John D. |last2=Kasarda |title=The Metropolis Era |publisher=Sage |year=1988 |page=99 |isbn=978-0-8039-2603-5 |url= https://books.google.am/?id=_GFPAAAAMAAJ&q=1965,+32+boroughs+of+london&dq=1965,+32+boroughs+of+london |ref=harv}}</ref>։ Լոնդոն Սիթին համարվում է հիմնական ֆինանսական շրջանը<ref name=london_073>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |title= London as a financial centre |publisher= Mayor of London |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080106051217/http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |archivedate= 2008-01-06 |accessdate= 2016-09-26 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնի արևմտյան մասը համարվում է շոպինգի շրջան, որը գրավում է զբոսաշրջիկներին<ref name=london_075>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |title=West End still drawing crowds |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=հոկտեմբերի 22, 2001 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821051830/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |archivedate=2016-08-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Արևմտյան Լոնդոնը համարվում է թանկարժեք շրջան, որտեղ անշարժ գույքը կարող է վաճառվել տասնյակ միլիոն ֆունտով<ref name=london_076>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |title=Super Rich |date=ապրիլի 17, 2006 |newspaper=The Guardian |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |first=James |last=Meek |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130408061757/http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |archivedate=2013-04-08 |deadurl=yes }}</ref>։ Կենգսինգտոնի և Չելսիի բորոյում բնակարանի միջին գինը անցնում է 2 միլիոն ֆունտը, ինչը ավելի թանկ է քան կենտրոնական Լոնդոնում<ref name="London's Properties">{{cite web|url=http://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|archivedate=2016-10-10|title=Information on latest house prices in the Royal Borough|publisher=Royal Borough of Kensington and Chelsea|accessdate=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20161010131732/https://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|dead-url=yes}}</ref><ref name=GuardAug14>{{cite news |url= http://www.theguardian.com/business/2014/aug/08/housing-london-jump-19-per-cent-year |title= Average house prices in London jump 19 percent in a year |author=Rupert Jones |newspaper=The Guardian |location= London |date=օգոստոսի 8, 2014 |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 24}}</ref>։ Լոնդոնի արևելյան ծայրամասում, որը ավելի մոտ է [[Լոնդոնի նավահանգիստ|Լոնդոնի նավահանգստին]], ապրում են մեծ թվով ներգաղթյալներ և համարվում է Լոնդոնի ամենաաղքատ շրջաններից մեկը<ref name="East End">{{cite news |url=http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |date=հուլիսի 6, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060829024354/http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |archivedate=2006-08-29 |title=Tomorrow's East End |newspaper=Newsweek |author=Flynn, Emily |location=New York |access-date=2016-09-26 |dead-url=no }}</ref>։ Արևելյան Լոնդոնում ժամանակին կային մեծ քանակության արդյունաբերական հիմնարկներ, սակայն վերջին ժամանակներում այստեղ կառուցվեցին օլիմպիական և պարալիմպիական շինություններ<ref name="East End" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական հոդված|Լոնդոնի ճարտարապետություն}} [[Պատկեր:Tower of london from swissre.jpg|thumb|Թաուերը Թաուեր կամրջի հետ, որը կառուցվել է 800 տարի ավելի ուշ Թեմզա գետի վրա:]] Լոնդոնի շինությունները շատ տարբեր են, որպեսզի այն բնութագրվի որևէ եզակի ճարտարապետական ոճի, մասամբ այն պատճառով, որ նրանք կառուցվել են տարբեր դարերում։ Շատ տներ և հասարակական շինություններ ինչպիսիք են [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, կառուցվել են [[Պորտլանդի ապար]]ից։ Քաղաքի որոշ շրջաններում, հատկապես կենտրոնական մասի արևմուտքում շինությունները սպիտակ [[ստուկկո]]յից են։ Կենտրոնական Լոնդոնում քիչ թվով շինություններ են մնացել, որոնք կառուցված են եղել 1666 թվականի Լոնդոնի մեծ հրդեհից առաջ, դրանց մեջ մտնում են [[Հին Հռոմ|հռոմեական]] մնացորդներ, [[Թաուեր]]ը և մի քանի Թյուդորյան ժամանակաշրջանի շինություն։ [[Թյուդորյան ժամանակաշրջան]]ի օրինակ է [[Հեմպթոն թագավորական պալատ]]ը, որը Անգլիայում ամենահին թյուդորյան պալատն է կառուցված կարդինալ [[Թոմաս Վոլսի]]իի կողմից 1515 թվականին 1515<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |title=Hampton Court: The Lost Palace |publisher=BBC History |date=մարտի 29, 2011 |author=Foyle, Jonathan |accessdate=2013 թ․ հունիսի 16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822190417/http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Քրիստոֆեր Վրեն]]ի կողմից 17-րդ դարի վերջի կառուցված եկեղացիները և 18-րդ և 19-րդ դարերի ֆինանսական հաստատությունները ինչպիսիք են Թագավորական բորսան և [[Բենկ օֆ Ինգլանդ|Անգլիական բանկ]]ը, 20-րդ դարի [[Օլդ Բեյլի]]ն և 1960-ականների [[Բարբիկան Էսթեյթ]]ը համարվում են ճարտարապետական ժառանգություն։ [[Պատկեր:30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg|thumb|left|upright|[[Մերի Էքս երկնաքեր]], նաև հայտնի է «վարունգ» անվանմամբ։ Ժամանակակից ճարտարապետությունը միախառնվել է պատմական ճարտարապետության հետ, շատ հաճախ է հանդիպում Լոնդոնում:]] [[Պատկեր:Trafalgar Square by Christian Reimer.jpg|thumb|[[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և նրա շատրվանները:]] Լքված, բայց շուտով վերանորոգված [[Բաթերսի էներգիակայան]]ը գտնվում է գետի հարավ արևմուտքում, այստեղ կան նաև մի քանի երկաթգծի կայարաններ, որոնք [[Վիկտրոիական ժամանակաշրջան]]ի ճարտարապետության նմուշներ են, դրացից ամենահայտնիներն են սրբ Պանկրաս և Պադդինգթոն երկաթգի կայարանները<ref name=london_078>{{cite web |url=http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |title=Paddington Station |publisher=Great Buildings |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160721183605/http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |archivedate=2016-07-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի ծարաբեռնվածությունը տարբեր է, [[Կենտրոնական Լոնդոն|կենտրոնը]] ծանրաբեռնված է շատ աշխատատեղերի առկայության պատճառով։ [[Ներքին Լոնդոն]]ը շատ ավելի ծանրաբեռնված է քան [[արտաքին Լոնդոն]]ը։ Լոնդոն Սիթիում տեղակայված [[Մոնումենտ (Լոնդոն)|Մոնումենտ]] կառուցվել է ի հիշատակ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ի, ինչը տեղի է ունեցել նրա մոտակայքում։ [[Մարմարե կամար]]ը և [[Վելիգթոնի կամար]]ը գտնվում են, [[Պարկ Լեյն]]ի համապատասխանաբար հյուսիսային և հարավային ծայրերում և ունեն թագավորական կապեր։ [[Նելսոնի սյուն]]ը, որը գտնվում է [[Տրաֆալգարյան հրապարակ]], համարվում է ազգային հուշարձան և Կենտրոնական Լոնդոնի ամնեահայտնի տեսարժան վայրերից մեկը։ Հին շինությունները հիմնականում կառուցված են աղյուսով, շատ հաճախ Լոնդոնի դեղին աղյուսից կամ մուգ նարնջագույն աղյուսից<ref name=london_077>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/property/main.jhtml?view=DETAILS&grid=A1&xml=/property/2008/03/27/lpgreen127.xml |title=Eco homes: Wooden it be lovely... ? |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |location=London |first=Sarah |last=Lonsdale |date=մարտի 27, 2008 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo0rvzUL |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19 |deadurl=no}}</ref>։ Խիտ տարածքներում շատ են միջին և բարձրահարկ շինությունները։ Լոնդոնի [[երկնաքեր]]երից են [[Մերի Էքս երկնաքեր]]ը, [[Թուեր 42]]-ը, [[Բրոդգեյթ Թաուեր]]ը և [[One Canada Square]]-ը, որոնք հիմնականում գտնվում են երկու ֆինանսական թաղամասերում` [[Լոնդոն Սիթի]]ում և [[Քեների Ուարֆ]]ում։ Բարձրահարկ շինությունների շինարարությունը քաղաքի որոշ մասերում սահմանափակված է, եթե դրանք կփակեն [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ի և այլ պատմական շինությունների տեսարանները։ Այնուամենայնիվ Լոնդոնի կենտրոնում կան մեծ թվով երկնաքերեր, ներառյալ [[Shard London Bridge]]-ը, որը Եվրամիության ամենաբարձր շինությունն է։ Մյուս նշանակալի ժամանակակից շինություններից է [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլը]] [[Սաութվարք]]ում, իր օվալային կառուցվածքով<ref name=london_079>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |title=Inside London's new 'glass egg' |date=հուլիսի 16, 2002 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181001180825/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |archivedate=2018-10-01 |deadurl=yes }}</ref>, և [[Բրիտանական գրադարան]]ը [[Սոմերս Թաուն]]/[[Քինգ Քրոս]]ում։ {{Համայնապատկեր|Horniman London skyline 2013.jpg|1000px|[[Shard London Bridge]] երկնաքերը Ֆորեսթ Հիլլից 2013 թվականի հուլիսին}} === Բնություն === Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենականաչ քաղաքներից մեկը ավելի քան 40 տոկոս կանաչ գոտիով կամ բաց ջրերով։ Թեմզայի ավազանում աճում են մոտ 2000 տեսակի ծաղկաբույս, իսկ գետում բազմանում է 120 տեսակի ձուկ<ref>{{cite web|url=http://www.lnhs.org.uk/index.htm|title=Wildlife in London, England: LNHS Home page|work=lnhs.org.uk}}</ref>։ Կենտրոնական Լոնդոնում հաշվվում են մոտ 60 տեսակի թռչուններ, 47 տեսակի թիթեռ, իսկ Լոնդոնի շրջակայքում 1173 տեսակի ցեցեր և ավելի քան 270 տեսակի սարդեր։ Լոնդոնի զբոսայգիներիում բնակվում են մեծ քանակությամբ ջրային թռչուններ։ Լոնդոնում կան 38 հատուկ գիտական նշանակության վայրեր, երկու ազգային բնական արգելանոցներ և 76 տեղային բնական արգելանոցներ<ref>London Natural History Society.</ref>։ [[Երկկենցաղներ]]ը մեծ թիվ են կազմում մայրաքաղաքում, ներառյալ [[հասարակ տրիտոն]]ը, որը ապրում է [[Ժամանակակաից Թեյթ]]ի տարածքում, բացի այդ [[գորտ]]երը, [[դոդոշ]]ները և տրիտոնների մի քանի տեսակներ։ Միևնույն ժամանակ տեղաբնիկ որոշ սողուններ, ինչպիսիք են [[իլիկաօձ]]ը, [[երկար մողես]]ը, [[սովորական լորտու]]ն և [[սովորական իժ]]ը, հանդիպում են հիմնականում արտաքին Լոնդոնում<ref>[http://www.theguardian.com/environment/2012/jul/27/london-amphibian-reptile-map "London's amphibians and reptile populations mapped". Laurie Tuffrey, ''The Guardian'', Friday 27 July 2012]</ref>։ [[Պատկեր:Flickr - Duncan~ - Fox Trot.jpg|thumb|left|Աղվեսը Այրաս փողոցում, [[Սաութվարկ]], [[Հարավային Լոնդոն]] ]] Բացի այդ Լոնդոնում են բնակվում մոտ 10.000 աղվես, ամեն քառակուսի կիլոմետրին բաժին է ընկնում 8 աղվես։ Այս քաղաքային աղվեսները ավելի մուգ են, քան նրանց մյուս ցեղակիցները, ինչը բացատրվում է քաղաքային մուգ գույներով։ Աղվեսները անգամ սողոսկում են Խորհրդարանի շենք, որտեղ գտնում են նրանց քնած վիճակում գրասենյակներում։ Մեկ այլ աղվես ներխուժել է [[Բուքինգհեմյան պալատ]] սպանել Եղիսաբեթ II-ի վարդագույն ֆլամինգոներից մի քանիսին։ Հիմնականում աղվեսները և քաղաքի բնակչությունը իրար հետ հարմարվում են։ 2001 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում, 3.779 հարցվածներից 80 տոկոսին դուր են գալիս աղվեսները<ref name=mammalreport>{{cite web|title=The Garden Mammal Survey Report 2001|url=http://www.mammal.org.uk/sites/default/files/Summary%20Report%20to%20participants%20August%202001.PDF|website=The Mammal Society|publisher=The Mammal Society|accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 23}}</ref><ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2006/05/foxes-london_2.html "10,000 Foxes Roam London". James Owen in London for ''National Geographic'' News, May 15, 2006]</ref>։ Լոնդոնի մյուս կենդանիներից են ոզնին, առնետը, մուկը, ճագարը, գետնափորը և սկյուռը<ref>{{cite web|url=https://www.royalparks.org.uk/parks/richmond-park/richmond-park-attractions/wildlife/mammals|title=Mammals|work=The Royal Parks}}</ref>։ Արտաքին Լոնդոնի վայրի տարածքներում ինչպիսին է [[Էփփինգ անտառ]]ը, հանդիպում են բազմաթպիսի այլ կենդանիներ, ներառյալ [[նապաստակ]]ը, [[փորսող]]ը, դաշտամուկը, դեղին մուկը և այլն ի լրումն աղվեսի և սկյուռի։ Լոնդոնում հանդիպած ամենատարօրինակ կենդանին եղել է մահացած կետը, որին տեսել են Թեմզայում<ref>Liam O'Brien, (24 March 2013). [http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/dead-whale-found-floating-in-the-thames-estuary-will-be-examined-8547350.html "Dead whale found floating in the Thames Estuary 'will be examined'"]. ''The Independent on Sunday'' (London).</ref>, իսկ ԲիԲիՍի ընկերության կողմից Լոնդոնի մասին նկարահանված վավերագրական ֆիլմում ներկայացված է` ինչպես են աղավնիները օգտագործում Լոնդոնի ստորգետնյա ուղիները, և ինչպես են աղվեսները ենթարկվում նստել հրամանին երշիկի դիմաց<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/nature/18428378?print=true|title=BBC Nature – A Question of Nature: How hidden is the UK's wild side?|work=BBC Nature}}</ref>։ Կարմիր և մոխրագույն եղջերուների հոտերը ազատ տեղաշարժվում են հիմնականում [[Ռիչմոնդ այգի|Ռիչմոնդ]] և [[Բուշի այգի]]ներով։ Նրանց հիմնականում պատվաստում են նոյեմբերից փետրվար ժամանակահատվածում, որպեսզի նրանց քանակը չնվազի<ref name="Deer cull begins">{{cite news | url=http://www.yourlocalguardian.co.uk/news/local/wandsworthnews/10026864.Richmond_Park_deer_cull_begins/ | title=Richmond Park deer cull begins | work=Wandsworth Guardian | date=նոյեմբերի 5, 2012 | accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 9 | author=Rachel Bishop | location=London}}</ref>։ == Ժողովրդագրություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի ժողովրդագրություն}} {{Wikidata/Population}} {| class="infobox" style="float:right;" |- ! colspan="2" | [[Մեծ Բրիտանիայի մարդահամար 2011|2011 թվականի մարդահամար]]<ref name=Pop2011>{{cite journal | title = A summary of countries of birth in London | publisher = data.london.gov.uk | work = Census Update | volume = 2011 | url = http://data.london.gov.uk/datastore/package/detailed-country-birth-2011-census-borough| page =1 | date = մայիսի 17, 2013 | accessdate = սեպտեմբերի 12, 2014 | archiveurl = | archivedate = }}</ref> |- ! '''Ծննդյան երկիր''' || '''Բնակչություն''' |- |{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Մեծ Բրիտանիա]] ||5,175,677 |- |{{Դրոշ|Հնդկաստան}} [[Հնդկաստան]] ||262,247 |- | {{Դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]] ||158,300 |- |{{Դրոշ|Իռլանդիա}} [[Իռլանդիա]] ||129,807 |- | {{Դրոշ|Նիգերիա}} [[Նիգերիա]] ||114,718 |- | {{Դրոշ|Պակիստան}} [[Պակիստան]] ||112,457 |- |{{Դրոշ|Բանգլադեշ}} [[Բանգլադեշ]] ||109,948 |- |{{Դրոշ|Ճամայկա}} [[Ճամայկա]] ||87,467 |- | {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Շրի Լանկա]] ||84,542 |- | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||66,654 |} 2011 թվականի մարդահամարը ցույց տվեց, որ 2.998.264 մարդ կամ Լոնդոնի բնակչության 36,7%-ը ծնվել են այլ երկրում, ինչը Լոնդոնը դարձնում է ներգաղթյալների քանակով երկրորդ քաղաքը աշխարհում` հետ մնալով միայն [[Նյու Յորք]]ից։ Աջ կողմի աղյուսակը ցույց է տալի այն երկրների, որտեղից առանձնապես շատ են ներգաղթյալները։ Արդյունաբերության աճի հետ Լոնդոնի բնակչությունը արագ տեմպերով աճեց 19-րդ և 20-րդ դարերում և մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն էր աշխարհում:։ 1939 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը կազմում էր 8.615.245 մարդ, սակայն 2001 թվականի մարդահամարով այն նվազել էր մինչև 7.192.091 բնակչի։ Այնուամենայնիվ 2001-ից 2011 թվականներին Լոնդոնի բնակչությունը աճեց մեկ միլիոնով և կազմեց 8.173.941<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/chd-we-figure-1.xls "2011 Census. London population"]. Office for National Statistics. Retrieved 27 May 2015</ref>: Այնուամենայնիվ Լոնդոնն իր արվարձաններով ունի 12-14 միլիոն բնակիչ<ref name=metro_area_1/><ref name=metro2/>։ Համաձայն [[Eurostat]]-ի, Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն է Եվրամիությունում և երկորդը Եվրոպայում (կամ երրորդը, եթե հաշվի առնվի Ստամբուլը)։ 1991-2001 թվականների ընթացքում Լոնդոն են ներգաղթել 726.000 մարդ<ref name="Immigration">{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece |title= Immigration rise increases segregation in British cities |last=Leppard |first=David |date=ապրիլի 10, 2005 |work=The Times |accessdate=օգոստոսի 8, 2009 |location=London}} {{subscription required}}</ref>։ Տարածաշրջանի մակերեսն է 1579 քառակուսի կիլոմետր։ Բնակչության խտությունը կազմում է 5177 մարդ/կմ²<ref>{{cite book|url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |isbn=978-0-7306-2020-4 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |archivedate=2011 թ․ ապրիլի 27 }}</ref>, տասն անգամ ավելի շատ քան Բրիտանիայի այլ տարածաշրջանում<ref name=london_087>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080624195152/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archivedate= 2008-06-24 |title= Population density of London: by London borough, 2006 |publisher= UK Statistics Authority |accessdate= 2016-09-27 |dead-url= no }}</ref>։ Ըստ բնակչության քանակի՝ Լոնդոնը 19-րդն քաղաքն է աշխարհում և 18-րդ մետրոպոլիտենը։ 2014 թվականի դրությամբ Լոնդոնը ուներ թվով ամենաշատ միլիարդատերը աշխարհի քաղաքների մեջ (քաղաքում ապրում է 72 միլիարդատեր)<ref name=Billionaires>{{cite news|title='Rich List' counts more than 100 UK billionaires|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-27360032|accessdate=2014 թ․ մայիսի 11|newspaper=BBC News Online|date=մայիսի 11, 2014}}</ref>։ Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենաթանկ քաղաքներից մեկը Տոկիոյի և Մոսկվայի հետ միասին<ref name=london_089>{{cite news |url=http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |title=World's Most Expensive Cities 2004 |publisher=CNN |accessdate=օգոստոսի 16, 2007 |date=հունիսի 11, 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822123850/http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ === Էթնիկ խմբեր === {{Pie chart |thumb = left |caption = Էթնիկ խմբերը 2011 թվականի մարդահամարով<ref name=2011censusdemo>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rft-table-ks201ew.xls "2011 Census: Key Statistics for Local Authorities in England and Wales"]. Office for National Statistics. Retrieved 3 July 2014</ref> |label1 = Սպիտակ |value1 = 59.8 |color1 = Red |label2 = Ասիացի |value2 = 18.4 |color2 = Orange |label3 = Սև |value3 = 13.3 |color3 = Yellow |label4 = Խառնածին |value4 = 5 |color4 = Green |label5 = Արաբ |value5 = 1.3 |color5 = Blue |label6 = Այլ |value6 = 2.1 |color6 = Purple }} Համաձայն ազգային վիճակագրական գրասենյակի տվյալների, որոնք հիմնված են 2011 թվականի մարդահամարի վրա, Լոնդոնի բնակչության 59,8 տոկոսը [[սպիտակամորթ]] է։ Լոնդոնցիների 20,9 տոկոսը ասիացիներ կամ խառնածին ասիացիներ են։ 19,7 տոկոսը ամբողջությամբ ասիացիներ են։ Հնդիկները կազմում են բնակչության 6,6 տոկոսը, իսկ պակիստանցիները և բանգլադեշցիները՝ յուրաքանչյուրը 2,7 տոկոս։ Չինացիները կազմում են բնակչության 1,5 տոկոսը, իսկ արաբները՝ 1,3 տոկոստը։ Մյուս 4,9 տոկոսը այլ ասիացիներ են։ Լոնդոնի բնակչության 15,6 տոկոսը [[սևամորթ]] կամ խառնածին սևամորթ է։ 13,3 տոկոսը ամբողջությամբ սևամորթ է։ Աֆրիկացիները կազմում են բնակչության 7 տոկոսը, 4,2 տոկոսը աֆրիկյան-կարիբյան ծագում ունի, իսկ 4,2 տոկոսը այլ ծագում ունի։ 5 տոկոսը խառնածին է։ Լոնդոնի շրջակայում դպրոցներում սևամորթ և ասիացի երեխաների հարաբերությունը սպիտակամորթ երեխաներին կազմում է մոտ երեքը երկուսի<ref name=london_094>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |title=One fifth of children from ethnic minorities |author=Paton, Graeme |date=հոկտեմբերի 1, 2007 |work=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107011328/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |archivedate=2016-11-07 |deadurl=yes }}</ref>։ Համաձայն նույն 2011 մարդահամարի, Լոնդոնի 1,624,768 լոնդոնցի 0-ից 15 տարեկան է, որից 46,4 տոկոսը սպիտակամորթ, 19,8 տոկոսը ասիացի, 19 տոկոսը սևամորթ, 10,8 տոկոսը խառնածին և 4 տոկոսը այլ էթնիկ խմբի էր պատկանում<ref>{{cite web |author= ONS |url= https://www.nomisweb.co.uk/livelinks/12297.xlsx |title=LC2109EWls – Ethnic group by age |publisher=www.nomisweb.co.uk |accessdate=2015 թ․ մարտի 26}}</ref>։ 2005 թվականի հունվարին կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ Լոնդոնում խոսում են մոտ 300 լեզվով և մոտ 50 ազգեր կան, որոնք ունեն 10.000-ից պակաս բնակչություն<ref name=london_090>{{cite news |url=http://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |title=Every race, colour, nation and religion on earth |work=The Guardian |location=London |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |first=Leo |last=Benedictus |date=հունվարի 21, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170122231323/https://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |archivedate=2017-01-22 |deadurl=yes }}</ref>։ Ազգային վիճակագրական գրասենյակը պարզել է, որ 2010 թվականի դրությամբ օտարածին բնակչությունը կազմում է 2.650.000 (33 տոկոս), մինչդեռ 1997 թվականին այդ թիվը կազմում էր 1.630.000: 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ [[Մեծ Լոնդոն]]ի բնակչության 36.7 տոկոսը ծնվել է Բրիտանիայից դուրս<ref name=london_092>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |title=Census 2001: London |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110820044950/http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |archivedate=2011-08-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Մարդահամարի տվյալներով՝ Լոնդոնում ապրող օտարածին բնակչության մեծ մասը 2010 թվականի դրությամբ [[Հնդկաստան]]ից, Լեհաստանից, Իռլանդիայից, Բանգլադեշից և [[Նիգերիա]]յից էր<ref name=Estimates>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |title=Table 1.4: Estimated population resident in the United Kingdom, by foreign country of birth, July 2009 to June 2010 |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2011 թ․ մարտի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824154006/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |archivedate=2011-08-24 |deadurl=yes }} Figure given is the central estimate. See the source for 95 per cent confidence intervals.</ref>։ === Կրոն === {{Հիմնական|Կրոնը Լոնդոնում}} {{bar box |title=[[Կրոնը Լոնդոնում|Կրոնը Լոնդոնում 2011 թվականի մարդահամարով]]<ref>{{cite web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-286262 |title=2011 Census, Key Statistics for Local Authorities in England and Wales |publisher=Ons.gov.uk |date=11 December 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref> |titlebar=#ddd |left1=Կրոն |right1=Տոկոս(%) |float=left |bars= {{bar percent|[[Քրիստոնեություն|Քրիստոնյա]]|purple|48.4}} {{bar percent|[[Աթեիզմ|Առանց կրոնի]]|violet|20.7}} {{bar percent|[[Իսլամ|Մուսուլման]]|Green|12.4}} {{bar percent|Չի բացահայտել|black|8.5}} {{bar percent|[[Հինդուիզմ|Հինդու]]|Orange|5.0}} {{bar percent|[[Հուդայական]]|Blue|1.8}} {{bar percent|[[Սիքիզմ|Սիք]]|yellow|1.5}} {{bar percent|[[Բուդդիզմ|Բուդդիստ]]|Gold|1.0}} {{bar percent|Այլ|grey|0.6}} }} Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի Լոնդոնի մբակչության մեծ մասը [[Քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] է (48,4 տոկոս), նրանցից հետո [[աթեիզմ|առանց կրոնի]] (20,7 տոկոս), [[Իսլամ|մուսուլմաններ]] (12,4 տոկոս), չեն պատասխանել (8,5 տոկոս), [[հինդուիզմ|հինդուներ]] (5,0 տոկոս), [[Հուդայական]] (1,8 per cent), [[Սիքիզմ|Սիքեր]] (1,5 տոկոս), [[Բուդդիզմ|Բուդդիստներ]] (1,0 տոկոս) և այլ (0,6 տոկոս)։ Լոնդոնը ավանդաբար եղել է քրիստոնյա և ունի մեծ թվով ելեղեցիներ, հատկապես Լոնդոն Սիթիում։ Հայտնի են [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը Սիթիում և [[Սաութվարք տաճար]]ը գետի հարավում<ref name=london_096>{{cite web|url=http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|title=About Saint Paul's Cathedral|publisher=Dean and Chapter St Paul's|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080407082352/http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|archivedate=2008-04-07|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:South facade of St Paul's Cathedral 2011 1.jpg|thumb|right|upright|[[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]]] Ազգային և թագավորական հիմնական հանդիսությունները տեղի են ունենում [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ում և [[Ուեստմինստերյան աբբայություն]]ում<ref name=london_098>{{cite web|url=http://www.westminster-abbey.org/|title=Westminster Abbey|publisher=Dean and Chapter of Westminster|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160928054810/http://www.westminster-abbey.org/|archivedate=2016-09-28|deadurl=yes}}</ref>։ Աբբայության մոտակայքում է գտնվում է [[Վեստմինստերյան տաճար]]ի մոտ, որը ամենամեծ կաթոլիկ տաճարն է Անգլիայում և Ուելսում<ref name=london_099>{{cite web|url=http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|title=West Minster Cathedral|publisher=Westminster Cathedral|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080327041736/http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|archivedate=2008-03-27|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնում նաև ապրում են մեծ թվով այլ դավանության համայնքներ։ Նշանակալի մզկիթներից է [[Արևելյան Լոնդոնի մզկիթ]]ը, [[Լոնդոնի կենտրոնական մզկիթ]] Ռեգենթի այգում<ref name=london_101>{{cite web|url=http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|title=London Central Mosque Trust Ltd|publisher=London Central Mosque Trust Ltd. & The Islamic Cultural Centre|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819170344/http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|archivedate=2016-08-19|deadurl=yes}}</ref> և Բայթուլ Ֆութուհ մզկիթը։ Նավթային բումից հետո մեծ քանակությամբ հինդուներ և մերձավոր արևելքի մուսուլմաններ բնակություն հաստատեցին [[Մայֆեյր]]ի և [[Նայթբրիջ]]ի մոտակայքում<ref>{{cite web|url=http://www.sikhchic.com/history/sikhbritons_second_wealthiest_government_report|title=sikhchic.com – The Art and Culture of the Diaspora – Sikh-Britons Second Wealthiest: Government Report|work=sikhchic.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.politics.co.uk/comment-analysis/2013/03/14/comment-british-sikhs-are-the-best-example-of-cultural-integ|title=Comment: British Sikhs are the best example of cultural integration|work=politics.co.uk}}</ref><ref name=london_102>{{cite web |url= http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |author= Bill, Peter |title= The $300&nbsp;billion Arabs are coming |work= London Evening Standard |date= մայիսի 29, 2008 |accessdate= 2013 թ․ հուլիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160821024621/http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |archivedate= 2016-08-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Մեծ թվով մուսուլմաններ են ապրում արևելյան բորոներում<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-211026 Census 2001 Key Statistics, Local Authorities in England and Wales] Office for National Statistics</ref>։ Մեծ թվով հինդուներ ապրում են քաղաքի հյուսիս արևմտյան հատվածում<ref name=london_103>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |title= Hindu London |date= հունիսի 6, 2005 |publisher= BBC London |accessdate= 2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060218161357/http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |archivedate= 2006-02-18 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնում կան նաև 42 հինդուական տեմպլներ։ Կան սիք համայնքներ Լոնդոնի արևելքում և արևմուտքում, հատկապես Սաութհոլում, որը ամենամեծ սիք համայնքն է Հնդկաստանի սահմաններից դուրս<ref name=london_104>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |title=£17&nbsp;m Sikh temple opens |date=մարտի 30, 2003 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502071034/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |archivedate=2019-05-02 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրեաների մեծամասնությունը ապրում է հյուսիսային Լոնդոնում։ [[Բևիս Մարկս սինագոգ]]ը գտնվում է Լոնդոն սիթիում և սպասարկում է Լոնդոնի պատմական [[Սեպարդիկ]] հրեական համայնքին։ Այն միակ սինագոգն է Եվրոպայում, որը գործել է վերջին 300 տարիներին։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:2016-02 City of London.jpg|thumb|left|250px|Լոնդոն Սիթին: Հանդիսանում է աշխարհի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից մեկը<ref>[http://www.cityam.com/224938/london-top-world "London tops 2015 global financial centre rankings and knocks New York into second place"]. Cityam.com. Retrieved 12 November 2015</ref>:]] Լոնդոնի ՀՆԱ-ն կազմում է [[Մեծ Բրիտանիայի տնտեսություն|Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ]]-ի 20 տոկոսը<ref name="London's place in economy">{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's place in the UK economy, 2005–06 |publisher=City of London |accessdate=2008 թ․ մարտի 11}}</ref> (կամ $446&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին), իսկ Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի ՀՆԱ-ն կազմում է Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ-ի 30 տոկոսը (կամ $669&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին)<ref name=london_109>{{cite web|url=http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080624195153/http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archivedate=2008-06-24|title=The Economic Positioning of Metropolitan Areas in North Western Europe|date=December 2002|publisher=The Institute for Urban Planning and Development of the Paris Île-de-France Region|accessdate=օգոստոսի 27, 2008|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնը աշխարհի կարևորագույն ֆինանսական կենտրոններից մեկն է<ref name="economist1">{{Cite news |title=After the fall |work=[[The Economist]] |date=նոյեմբերի 29, 2007 |location= London |url= http://www.economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=E1_TDNDRPTT |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo1CAPd8 |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19| deadurl=no}}</ref><ref name="economist2">{{Cite news |url=http://www.economist.com/specialreports/displaystory.cfm?story_id=9753240 |title=Financial Centres&nbsp;— Magnets for money |date=սեպտեմբերի 13, 2007 |work=The Economist |location=London |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090805052952/http://www.economist.com/specialreports/displayStory.cfm?story_id=9753240 |archivedate=2009-08-05 |deadurl=yes }}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնը գլխավորում է գլոբալ ֆինանսական կենտրոնների ինդեքսը<ref>{{Cite web |url=http://www.longfinance.net/images/GFCI18_23Sep2015.pdf |title=The Global Financial Centres Index 18|date=September 2015|accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 26|publisher = Long Finance}}</ref>։ Լոնդոնի տնտեսության մեծագույն ճյուղը համարվում է ֆինանսները և այն հանդիսանում է Մեծ բրիտանիայի վճարումների բալանսի հիմնական սպասարկողը։ Լոնդոնի ֆինանսական ծառայությունների բնագավառում մինչև 2007 թվականի կեսերը աշխատում էին մոտ 350.000 ֆինանսիստ։ Լոնդոնը ունի ավելի քան 480 անդրծովյան բանկեր, ավելի քան այլ քաղաք աշխարհում։ Լոնդոնի աշխատուժի 85 տոկոսը (3.2&nbsp;միլիոն մարդ) աշխատում է ծառայությունների բնագավառում։ Քանի որ Լոնդոնը մեծ դեր է խաղում համաշխարհային տնտեսության մեջ, նրա տնտեսությանը նույնպես հարվածեց 2000-ականների վերջի ֆինանսական ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ 2010 թվականի դրությամբ քաղաքի տնտեսությունը վերականգնվեց, ստեղծվեցին պահուստային ֆոնդեր և վերահաստատվեց Լոնդոնի տնտեսական գերակայությունը<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2010/01/21/business/global/21rglofinuk.html|title=The London Banking Center Is Beginning to Feel Like Itself Again.|date=հունվարի 21, 2010|work=International Herald Tribune|via=The New York Times}}</ref>։ Լոնդոնի Սիթիում են գտնվում [[Անգլիայի բանկ]]ը, [[Լոնդոնի ֆոնդային բորսա]]ն և [[Lloyd's of London]] անշարժ գույքի շուկան։ Մեծ Բրիտանիայի 100 խոշորագույն ընկերությունների կեսի ([[FTSE 100]]) և Եվրոպայի 500 խոշորագույն ընկերություններից 100-ի գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Լոնդոնում։ FTSE 100-ի 70 տոկոսը մտնում են Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի մեջ և [[Fortune 500]]-ի 75 տոկոսը ունեն գրասենյակ Լոնդոնում<ref name=london_113>{{cite web|url=http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|title=London Stock Exchange|year=2008|publisher=London Stock Exchange plc.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090609022757/http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|archivedate=2009-06-09|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Canary-wharf-one.jpg|thumb|right|[[Կանարի Վարֆ]]ը Լոնդոնի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից և այստեղ են գտնվում Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր շինություններից մի քանիսը:]] Մեդիա ոլորտը մասնագիտական ծառայությունների բնագավառում երկրորդն է իր մրցունակությամբ<ref name=london_114>{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's Place in the UK Economy, 2005–6 |date=November 2005 |work=Oxford Economic Forecasting on behalf of the Corporation of London |page=19 |accessdate=2006 թ․ հունիսի 19}}</ref>։ [[BBC]]-ն նշանակալի գործատու է և ունի գրասենյակներ անգամ քաղաքի շրջակայքում։ Մեծ Բրիտանիայի շատ պարբերականներ թողարկվում են Լոնդոնում։ Լոնդոնը հանդիսանում է խոշորագույն մանրածախ կենտրոններից մեկը և ոչ պարենային ապրանքների մանրածախ վաճառքներով առաջին քաղաքն է աշխարհում։ 2010 թվականին ընդհանուր ծախսումները կազմել են £64.2&nbsp;միլիարդ<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|title=London tops world cities spending league|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 29|agency=Ռոյթերս|date=փետրվարի 17, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016045526/http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|archivedate=2015-10-16|deadurl=yes|first=Mark|last=Potter}}</ref>։ [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը երկրորդ խոշորագույնն է Մեծ Բրիտանիայում, որը յուրաքանչյուր տարի ընդունում է 45&nbsp;միլիոն տոննա բեռ<ref name=handling/>։ Լոնդոնում կան հինգ հիմնական բիզնես շրջաններ` Սիթին, Վեսթմինսթերը, Կանարի Վարֆը, Կամդեն ու Իսլինգթոն և Լամբեթ ու Սաութվարկ։ Միայն մեծ Լոնդոնում կար 27&nbsp;միլիոն մ<sup>2</sup> գրասենյակային տարածք 2011 թվականի դրությամբ, որից Սիթիում` 8&nbsp;միլիոն մ²։ Լոնդոնում անշարժ գույքի գնաերը ամենաբարձրերից են աշխարհում<ref>{{cite news| url=http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/constructionandproperty/2784634/Highgate-trumps-Chelsea-as-priciest-postcode.html | location=London | work=The Daily Telegraph | first=Felix | last=Lowe | title=Highgate trumps Chelsea as priciest postcode | date=փետրվարի 19, 2008}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/11/postcodes-uk-expensive-forbeslife-cx_po_1212realestate.html | work=Forbes | title=U.K.'s Most Expensive Postcodes | date=դեկտեմբերի 12, 2007}}</ref>։ Մեծ քանակությամբ տեխնոլոգիական ընկերություններ են գրանցված Լոնդոնում, հատկապես [[Արևելյան Լոնդոն Թեք Սիթի]]ում։ 2014 թվականի ապրիլին քաղաքը առաջիններից էր, որը ստացավ [[geoTLD]]<ref>{{cite web|url=http://mydotlondon.com/domain-availability/|title=Availability|work=mydotlondon.com}}</ref>: 2014 թվականին «Ֆորբս» ամսագիրը Լոնդոնին դասեց որպես աշխարհի ամենաազդեցիկ քաղաք<ref>{{Cite web|title = The World's Most Influential Cities|url = http://www.forbes.com/sites/joelkotkin/2014/08/14/the-most-influential-cities-in-the-world/|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|first = Joel|last = Kotkin}}</ref> In February 2014 London was ranked as the European City of the Future<ref>{{cite news| url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2014/london-named-as-european-city-of-the-future | location=London | work=London&Partners | title=London named as European City of the Future | date=փետրվարի 17, 2014}}</ref>: Լոնդոնը աշխարհի ամենաթանկ գրասենյակային շուկա ունեցող քաղաքն է վերջին երեք տարիներին համաձայն զարգացման ամսագրի (2015) հաշվետվության<ref>{{Cite web|title = Top 10 Most Expensive Office Markets in the World Revealed|url = http://www.worldpropertyjournal.com/real-estate-news/united-kingdom/london-real-estate-news/london-office-rental-rates-2015-most-expensive-office-markets-cushman-wakefield-annual-office-space-across-the-world-global-rankings-george-roberts-james-young-john-siu-8910.php|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015}}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնի բնակելի տների ընդհանուր արժեքը գնահատվել է $2,2 տրիլիոն, ինչը հավասար է Բրազիլիայի ՀՆԱ-ին<ref>{{Cite web|title = London homes are worth $2 trillion|url = http://money.cnn.com/2015/01/13/real_estate/london-real-estate-brazil/index.html|website = CNNMoney|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015|first = James|last = Frater}}</ref>։ Համաձայն ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների Լոնդոնում բնակարանները ավելի թանկ են քան որևէ այլ եվրոպական քաղաքում<ref>{{cite web|url=http://www.citymayors.com/statistics/uk-european-cities.html|title=City Mayors: UK and European cities compared|work=citymayors.com}}</ref>։ Լոնդոնում մեկ քառակուսի բնակելի տարածքի միջին արժեքը €24,252 (ապրիլ 2014)։ Այն ավելի բարձր է քան Մ8 անդամ երների մայրաքաղաքներինը (Բեռլին €3.306, Հռոմ €6.188 և Փարիզ €11.229).<ref>{{cite web|url=http://www.globalpropertyguide.com/Europe/United-Kingdom/square-meter-prices|title=Price per Square Meter United Kingdom – British Cost per Square Meter|author=Global Property Guide|work=Global Property Guide}}</ref> === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական|Զբոսաշրջությունը Լոնդոնում}} [[Պատկեր:Entrance to Natural History Museum, Cromwell Road, London SW7 - geograph.org.uk - 1034304.jpg|thumb|right|upright|[[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան]] ]] Լոնդոնը խոշորագույն զբոսաշրջական կենտրոններից մեկն է։ 2015 թվականին Լոնդոն է ժամանել ավելի քան 65 միլիոն այցելու, ինչը ամենամեծ ցուցանիշն է աշխարհի բոլոր քաղաքների մեջ<ref>{{Cite web|url=http://www.masterintelligence.com/content/intelligence/en/research/reports/2015/mastercard-global-destination-cities-index-report-2015.html|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2016/070316-over-65-million-visits-to-london-attractions-in-2015|title=London and Partners|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Լոնդոնը նաև առաջինն է Զբոսաշրջիկների կողմից կատարվեծ ծախսումների մեծությամբ, ինչը 2015 թվականին կազմել է մոտ $20,23 միլիարդ<ref>{{Cite web|url=https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2015/06/MasterCard-GDCI-2015-Final-Report1.pdf|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Զբոսաշրջությունը Լոնդոնի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է, որի սպասարկման բնագավառում 2003 թվականի դրությամբ ուներ 350.000 աշխատատեղ<ref name=london_117>{{cite web|url=http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|title=London is the HR centre of opportunity in the UK|date=փետրվարի 15, 2005|publisher=PersonnelToday.com|accessdate=2006 թ․ հունիսի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120529040349/http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|archivedate=2012-05-29|deadurl=yes}}</ref>։ 2010 թվականին տասն ամենաշատ վայրերը ըստ այցելության հետևյալն են<ref>{{cite web |url=http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions |title=Top 10 London Attractions |publisher=Visit London |date=ապրիլի 1, 2011 |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120928024611/http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions/ |archivedate=2012-09-28 |deadurl=yes }}</ref>` # [[Բրիտանական թանգարան]] # [[Թեյթ Մոդեռն]] # [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]] # [[Բնագիտական թանգարան (Լոնդոն)|Բնագիտական թանգարան]] # [[Կայսերական պատերազմի թանգարան]] # [[Գիտության թանգարան (Լոնդոն)|Գիտության թանգարան]] # [[Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարան]] # [[Մադամ Տյուսոյի թանգարան]] # [[Լոնդոնի ազգային ծովային թանգարան]] # [[Թաուեր]] Լոնդոնի հյուրանոցային համարների քանակը 2015 թվականի դրությամբ կազմում էին 138.769, ինչը տարիների ընթացքում աճում է<ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/20151118-london-sees-growth-in-hotel-development-as-new-properties-open-across-capital-for-2016|title=London and Partners Statistics|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ == Տրանսպորտ == [[Պատկեր:Black London Cab.jpg|right|thumb|Լոնդոնի սև տաքսի]] Լոնդոնի տրանսպորտը Լոնդոնի քաղաքապետարանի կողմից վերահսկվող չորս հիմնական ճյուղիերից մեկն է<ref name=london_121>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/|title=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107214137/https://tfl.gov.uk/|archivedate=2016-11-07|deadurl=yes}}</ref>, սակայն քաղաքապետը ֆինանսապես չի վերահսկում երկար տարածություն անցնող երկաթուղիները, որոնք մուտք են գործում Լոնդոն։ 2007 թվականին որոշ տեղային երկաթգծեր, որոնք ներկայումս Լոնդոնի վերգետնյա ցանցի մաս են, ավելացվեցին որպեսզի նվազեցնեն Լոնդոնի մետրոյի, տրամվայների և ավտոբուսների ծանրաբեռնվածությունը։ Լոնդոնի հասարակական տրանսպորտը ղեկավարում է [[Տրանսպորտ Լոնդոնի համար]] (TfL) ընկերությունը և ամենաընդարձակներից մեկն է աշխարհում։ Ներկայումս Մեծ Լոնդոնի տրանսպորտային ուղիները, տրանսպորտային խնդիրները կարգավորում է [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը<ref name=stat_tfl>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055413/http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archivedate=2007-10-19|title=How do I find out about transport in London?|publisher=Greater London Authority|accessdate=2008 թ․ հունիսի 5|dead-url=no}}</ref>։ === Ավիացիա === [[Պատկեր:Heathrow Terminal 5C Iwelumo-1.jpg|thumb|[[Հիթրոու օդանավակայան]]ը ամենամեծն է Եվրոպայում և երկրորդ ամենազբաղվածը աշխարհում: (Նկարում օդանավակայանի 5C տերմինալն է)]] Լոնդոնը միջազգային ավիաուղիների գլխավոր խաչմերուկն է աշխարհում ամենազբաղված իր օդային տարածքով։ Ութ օդանավակայաններ օգտագործում են ''Լոնդոն'' բառը իրենց անվանումում, բայց դրանցից խոշորները վեցն են։ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ը գտնվում է արևմտյան Լոնդոնի Հիլինգդոն բորոյում և Աշխարհի ամենազբաղված օդանավակայանն է, որտեղից չվերթներ են իրականացնում [[British Airways]]-ի օդանավերը<ref name=london_135>{{cite web |url=http://www.heathrowairport.com/|title=BAA Heathrow: Official Website|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27}}</ref>։ 2008 թվականի մարտին բացվեց վեցերորդ տերմինալը<ref name=london_137>{{cite web|url=http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|title=Heathrow Airport Terminal 5|publisher=TMC Ltd|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126135420/http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ Նախագծվում էր կառուցել երրորդ թռիչքուղին և վեցերորդ տերմինալը, սակայն գործընթացը կասեցվեց Բրիտանիայի կառավարության կողմից 2010 թվականի մայիսի 12-ին<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |title=Heathrow runway plans scrapped by new government |work=BBC News |date=մայիսի 12, 2010 |accessdate=2011 թ․ հունվարի 30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180411000045/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |archivedate=2018-04-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Կարճ տարածություններով էժան չվերթներ է կազմակերպում [[Գեթվիք օդանավակայան]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնի հարավում՝ [[Արևմտյան Սասեքս]]ում<ref name=london_139>{{cite web|url=http://www.gatwickairport.com/|title=BAA Gatwick: Gatwick Airport|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161106105142/http://www.gatwickairport.com/|archivedate=2016-11-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի ստանդարտ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի հյուսիս-արևելքում՝ [[Էսեքս]] թաղամասում, այն տեղական չվերթներ է իրականացնում։ Քաղաքի հյուսիսում՝ Բեդֆորշայրում գտնվող օդանավակայանը նույնպես իրականացնում է կարճուղի չվերթներ<ref name=london_140>{{cite book|url=http://www.stanstedairport.com/|title=BAA Stansted : Stansted Airport|year=2008|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-86039-476-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161108011115/http://www.stanstedairport.com/|archivedate=2016-11-08|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_141>{{cite book|url=http://www.london-luton.co.uk/en/|title=London Luton Airport|publisher=London Luton Airport|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-11-510256-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126182831/http://www.london-luton.co.uk/en|archivedate=2016-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի օդանավակայան]]ը քաղաքի ամենափոքր և ամենակենտրոնականն է և տեղակայցած է Նյուհեմ բորոյում, այն մասնագիտացած է գործարար ուղևորների համար<ref name=london_142>{{cite web|url=http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|title=London City Airport&nbsp;— Corporate Information|publisher=London City Airport Ltd.|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120206085247/http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|archivedate=2012-02-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սաութենդ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում և հիմնականում սպասարկում է կարճուղի էժան փոխադրումներ։ === Երկաթգիծ === ==== Մետրո ==== [[Պատկեր:Baker Street tube station MMB 19 S Stock.jpg|thumb|[[Լոնդոնի մետրո]]ն աշխարհում ամենահինն է և ունի երկրորդ մենաերկար համակարգը:]] [[Լոնդոնի մետրո]]ն ամենահինն է<ref name="Metro">{{Cite book |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1604.aspx |title=London Underground: History|author=Transport for London |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 30|isbn=978-0-904711-30-1 |ref=harv }}</ref> և երկրորդ ամենաերկրարը<ref name="railwaygazette.com"/> աշխարհում։ Համակարգը սպասարկում է 270 կայարան<ref name="facts">{{Cite journal |title=Key facts |publisher=Transport for London |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1608.aspx |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 15 |ref=harv }}</ref> և հիմնվել է մի քանի մասնավոր ընկերությունների կողմից<ref name="UrbanRail">{{cite book|url=http://de.geocities.com/u_london/london.htm|title=London Underground|last=Schwandl|first=Robert|year=2001|publisher=UrbanRail.net|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 24|isbn=978-3-936573-01-5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061006013919/http://de.geocities.com/u_london/london.htm|archivedate=2006-10-06|dead-url=no}}</ref>։ Այն հիմնադրվել է 1863 թվականին։ Օրական ավելի քան երեք միլիոն և տարեկան ավելի քան մեկ միլիարդ ուղևոր սպասարկվում է Լոնդոնի մետրոյից<ref name=london_124>{{cite press release |url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |title=Tube breaks record for passenger numbers |publisher=Transport for London |date=դեկտեմբերի 27, 2007 |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228154312/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |archivedate=2014-02-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Մեկ ներդրումային ծրագրի շնորհիվ մոտրոյի արդիականացման համար ծախսվեց £6.5&nbsp;միլիարդ (€7.7&nbsp;միլիարդ) [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012]]-ից առաջ<ref>{{cite web|title=The London 2012 legacy |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/projectsandschemes/25869.aspx|publisher=Transport for London |accessdate= օգոստոսի 11, 2013}}</ref>։ 1987 թվականին հիմնվեց [[Դոքլենդսի թեթև մետրո]]ն, որը սպասարկում է ավելի փոքր վագոններով և իրականացնում է թեթև փոխադրումներ։ Այն սպասարկում է [[Դոքլենդս]]ը, [[Գրինվիչ]]ը և [[Լյուսհեմ]]ը։ ==== Վերգետնյա երկաթգիծ ==== [[Պատկեր:King's Cross Western Concourse.jpg|thumb|[[Քինգս Քրոս երկաթգծի կայարան]]ը արևմտյան Կոնկուրսում]] Լոնդոնում կան 366 [[երկաթգծի կայարան]], որը հիմնականում սպասարկում է արվարձանների երկաթգծի ցանցը։ Հարավային Լոնդոնում ավելի շատ են երկաթգծերը, քանի որ ներգետնյա ցանցը քիչ է։ Ամենաշատ երկաթգծերը Լոնդոնի կենտրոնական մասում են, որոնք կապում են տասնութ երկաթգծի կայարանները<ref name="london_127">{{cite web |url=http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100727095140/http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archivedate=2010-07-27 |title=First Capital Connect |publisher=First Capital Connect |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27 |dead-url=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գնածքները ամենազբաղվածն են ուղևորների քանակով Մեծ Բրիտանիայում<ref name="National Rail Station Usage">{{cite web |url= http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |title= Rail Station Usage |publisher= Office of Rail Regulation |accessdate= 2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140121143644/http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |archivedate= 2014-01-21 |deadurl= yes }}</ref><ref name="Tube exits">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |title=Tube exits |publisher=Transport for London |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620192115/http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |archivedate=2012-06-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Կլապհելմ Ջանկշն կայարանը Եվրոպայի ամենազբաղված կայարանն է, գնացծների ընդունմամբ։ Ավել շատ երկաթգծի պահանջարկից ելնելով [[Կրոսռեյլ]]ը կբացվի 2018 թվականին։ Այն կլինի նորագւոյն երկաթգիծ, որը Կանցնի Լոնդոնի արևելքից արևմուտք և կունենա մասնաճյուղ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ում<ref>{{cite web |url= http://www.crossrail.co.uk/route/maps/regional-map |title=Crossrail Regional Map |publisher= Crossrail |accessdate=2013 թ․ սեպտեմբերի 8}}</ref>։ Այն Եվրոպայի ամնեախոշոր շինարարական նախագիծն է, որի արժեքը կկազմի £15 միլիարդ<ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-16289051 |work=BBC News |title= Crossrail's giant tunnelling machines unveiled |date=հունվարի 2, 2012}}</ref><ref>{{Cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/business/news/crossrail-delayed-to-save-1631bn-2064629.html |newspaper=The Independent on Sunday |location= London |title= Crossrail delayed to save £1bn |date=օգոստոսի 29, 2010 |first= Mark |last= Leftly}}</ref>։ ==== Ներքաղաքային և միջազգային ==== [[Պատկեր:St Pancras railway station MMB B9 373213.jpg|thumb|Սենտ Պանկրաս արկաթգծի կայարանը, որը գերարագ գնացքների գլխավոր տերմինալն է և սպասարկում է [[Eurostar]]-ին և [[HS1]]-ին:]] Լոնդոնը ազգային երկաթգծի ցանցի կենտրոնն է և գնացքով ճանապարհորդությունների 70 տոկոսը սկսում կամ ավարտվում է Լոնդոնից<ref>{{cite web|title=Rail|url=http://londonfirst.co.uk/our-focus/londons-transport-infrastructure/rail/|work=London First|publisher=London First|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ Նրեքաղաքային երկաթգծերի նման, տարածքային և միջազգային գնացքների մեծ մասը կայանում են Լոնդոնի կենտրոնական հատվածում, որոնք կապում են Լոնդոնը Բրիտանիայի մյուս տարածաշրջանների հետ։ Որոշ միջազգային երկաթգծի ծառայություններ 20-րդ դարում սպասարկվում էին հատուկ նավերի օգնությամբ, դեպի Փարիզ, Ամստերդամ և Բրյուսել։ 1994 թվականից, երբ բացվեց [[Եվրոթունել]]ը, Լոնդոնը ուղղակի կապվեց մայրցամաքային երկաթգծին` թույլ տալով [[Eurostar]]-ին ծառայություններ մատուցել։ 2007 թվականից սկսած Սրբ. Պանկաս երկաթգծի կայարանից գերարագ գնացքներով ուղևորները կարող են մեկնել [[Լիլ]], [[Փարիզ]], [[Բրյուսել]] և Եվրոպայի շատ քաղաքներ<ref name=london_128>{{cite web |url=http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |title=Eurostar |publisher=Eurostar |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050414/http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |archivedate=2012-11-14 |deadurl=yes }}</ref>։ Ներքին առաջին գերարագ երթուղին բացվեց 2009 թվականի հունիսին, որի միջոցով Լոնդոնը կապվեց [[Քենթ]]ին<ref name="Southeastern Highspeed">{{cite web |url=http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |title=Highspeed |publisher=Southeastern |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141128053424/http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |archivedate=2014-11-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Նախագծվում է բացել երկրորդ գերարագ ուղին, որը կկապի Լոնդոնը [[Անգլիա]]յի հյուսիսի և Յորքշիրի հետ։ === Ավտոբուսներ և տրամվայներ === [[Պատկեր:Arriva London bus DW262 (LJ59 GUA), 18 September 2010.jpg|thumb|[[Լոնդոնի ավտոբուսներ|Կարմիր երկհարկանի ավտոբուսը]] Լոնդոնի խորհրդանիշներից է]] Լոնդոնի [[Լոնդոնի ավտոբուսներ|ավտոբուսային ցանցը]] խոշորագույններից է աշխարհում. այն աշխատում է 24 ժամ օրվա ընթացքում, ունի մոտ 8.500 ավտոբուս, ավելի քան 700 ավտոբուսային երթուղի և 19.500 ավտոբուսային կայան<ref name="Buses">{{cite web|title=What we do – Buses|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/buses|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ 2013 թվականին ավտոբուսները ունեցել են ավելի քան 2 միլիարդ ուղևոր, ավելի շատ քան մետրոն<ref name="Buses"/>։ Տարեկան հասույթը կազմում է մոտ £850&nbsp;միլիոն։ Լոնդոնը ունի ամենաշատ հաշմանդամների սայլակների ուղիների ցանցը աշխարհում<ref name=london_131>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|title=London's bus improvements get Parliamentary seal of approval|date=մայիսի 23, 2006|publisher=Transport For London|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130812011609/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|archivedate=2013-08-12|deadurl=yes}}</ref> և 2007 թվականի երրորդ քառորդից լսողության և տեսողական խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար դյուրինացվեց ուղևորությունը։ Երկհարկանի կարմիր ավտոբուսները միջազգայնորեն ճանաչված են որպես Լոնդոնի խորհրդանիշ<ref name=london_132>{{cite web |url= http://www.londonblackcabs.co.uk/ |title= London Black Cabs |publisher= London Black Cabs |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161019195555/http://www.londonblackcabs.co.uk/ |archivedate= 2016-10-19 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_133>{{cite web |url= http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |title= Tube |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140323152622/http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |archivedate= 2014-03-23 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնն ունի ժամանակակից տրամվայների ցանց, որը հայտնի է որպես [[Տրամլինք]] և կենտրոնացված է Հարավային Լոնդոնի [[Քրոյդոն]] թաղամասում։ Ցանցը ունի 39 կայարան և 4 երթուղի, 2013 թվականին ունեցել է28&nbsp;միլիոն ուղևոր<ref name=Trams>{{cite web|title=What we do – Trams|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/tramlink|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ === Նավահանգիստներ և գետային նավեր === [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը լինելով աշխարհի խոշորագույն նավահանգիստը` ներկայումս երկրորդն է Մեծ Բրիտանիայում` ընդունելով տարեկան 45 միլիոն տոննա ուղեբեռ<ref name=handling>{{cite web |url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |title=ARCHIVED CONTENT&#93; Provisional Port Statistics 2009 |publisher=Department for Transport&nbsp;– Webarchive.nationalarchives.gov.uk |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160909154554/http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |archivedate=2016-09-09 |deadurl=yes }}</ref>։ Ամենածանրաբեռնվածներից է [[Տիլբուրիի նավահանգիստ]]ը, որը գտնվում է Մեծ Լոնդոնի արտաքին սահմանին։ Թեմզա գետի վրա մատուցվում են նավերի ծառայություններ։ Նավերը շարժվում են ամեն 20 րոպեն մեկ Էմբակմենթից դեպի Հյուսիսային Գրինվիչ և սպասարկում է մոտ 2,5 միլիոն ուղևոր ամեն տարի<ref>[http://www.tfl.gov.uk/corporate/media/newscentre/archive/27762.aspx Transport for London: Woolwich Ferry, 50 years on] Retrieved 8 September 2013</ref>։ Գործում են նաև զբոսաշրջային ծառայություններ, որոնք ծանոթացնում են Լոնդոնի հետ։ === Ճանապարհներ === [[Պատկեր:Rush hour on the A102 - geograph.org.uk - 205323.jpg|thumb|right|A102 մայրուղին [[Գրինվիչ]]ի մոտ, որ [[Ներքին Լոնդոն]]ում կառուցված քիչ մայրուղիներից մեկն է]] Կենտրոնական Լոնդոնում հիմնական տրանսպորտային միջոցները հասարակական տրանսպորտն է, ավտոմեքենաները ավելի շատ տարածված են արվարձաններում։ Լոնդոնի ներքին ճանապարհային շրջուղին (քաղաքի կենտրոնի շրջանակում), հյուսիսային և հարավային ճանապարհները (արվարձաններում), արտաքին M25 մայրուղին կոչված են քաղաքը խցանումներից զերծ պահելու համար։ M25-ը ամենաերկար շրջուղին է աշխարհում 121.5 կմ երկարությամբ<ref>Campbell, Ken (2000). "Guinness World Records 2001". p. 150.</ref><ref name=london_143>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |title=Beds, Herts and Bucks Travel&nbsp;— All you need to know about the M25 |publisher=BBC |date=օգոստոսի 17, 1988 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100811062741/http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |archivedate=2010-08-11 |deadurl=yes }}</ref>։ A1 և M1 մայրուղիները միացբում են Լոնդոնը [[Լիդս]]ի, [[Նյուքասլ ափոն Թայն|Նյուքասլի]] և [[Էդինբուրգ]]ի հետ։ M25 մայրուղին ամենազբաղված ուղղությունն է երկրում։ Այստեղ մեքենաների արագությունը ժամում 10.6 կմ է<ref name=london_147>{{cite news |accessdate=2009 թ․ սեպտեմբերի 1 |url=http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |title=Boris Johnson mulls 'intelligent' congestion charge system for London |work=The Guardian |location=London |first=Hélène |last=Mulholland |date=մարտի 16, 2009 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819213408/http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |archivedate=2016-08-19 |deadurl=yes }}</ref>։ 2003 թվականից Լոնդոնում սկսվեց ճանապարհների օգտագործման տուրք գանձվել մեքենաներից, որպեսզի իջեցվի ծանրաբեռնվածությունը քաղաքի կենտրոնում։ Քիչ բացառություններով մեքենաների վարորդները ստիպված են օրական £10 վճարել, որպեսզի երթևեկեն քաղաքի հատուկ գոտիներով, հիմնականում քաղաքի կենտրոնով<ref name="london_144">{{Cite journal |url= http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |title= Charging Zone |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 7 |ref= harv |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140320060141/http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |archivedate= 2014-03-20 |deadurl= yes |date= }}</ref><ref name="london_145">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080608124006/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archivedate=2008-06-08 |title=Who pays what |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |dead-url=no }}</ref>։ Վարորդները, ովքեր այդ հատուկ վայրերի բնակիչներ են, կարող են վճարել անդամավճար ամբողջ երեք ամսվա համար<ref name="london_146">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |title=Residents |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140312165111/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |archivedate=2014-03-12 |deadurl=yes }}</ref>։ Ըստ Լոնդոնի կառավարության՝ վճարովի ճանապարհների ավելացումը կբերի մետրոյից և ավտոբուսներից օգտվողների աճ օրական 20.000 մարդով և մեքենաների նվազում 10-15 տոկոս<ref>Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs. 15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ Համաձայն վերջին տարիների վիճակագրության՝ Լոնդոնի կենտրոնում մեքենաների թիվը 195,000-ից նվազել է 125,000 մեքենայի<ref>Table 3 in Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs.15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ == Կրթություն == === Բարձրագույն կրթություն === [[Պատկեր:Strand102.jpg|thumb|[[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը հիմնադրվել է [[Գեորգ IV]]-ի և [[Վելինգտոնի դքսի]] կողմից 1829 թվականին և համարվում է [[Լոնդոնի համալսարան]]ի հիմնադիր քոլեջներից մեկը]] [[Պատկեր:Wilkins Building 2, UCL, London - Diliff.jpg|thumb|Վիլկինս կառույցը [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ի մոտ]] Լոնդոնը բարձրագույն կրթության համաշխարհային կենտրոն է համարվում կրթության և հետազոտության բնագավառում` իր 43 համալսարաններով, ինչը ամենամեծ կենտրոնացումն է Եվրոպայում<ref name="london2"/><ref>{{Cite web|title = QS World University Rankings® 2015/16|url = http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2015#sorting=rank+region=+country=+faculty=+stars=false+search=|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref><ref>{{Cite web|title = Mayor of London says city is 'education capital of the world'|url = http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/15092015-qs-world-university-rankings-201516|website = www.londonandpartners.com|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարաններում սովորում է 110.000 ուսանող, ավելին քան աշխարհի այլ որևէ քաղաքում<ref>{{Cite web|title = Capital offer {{!}} Times Higher Education|url = https://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2013-14/world-ranking/analysis/capital-offer|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ 2014 թվականին [[PricewaterhouseCoopers]]-ի հաշվետվությամբ Լոնդոնը ճանաչվեց համաշխարհային բարձրագույն կրթության մայրաքաղաք<ref>{{Cite web|url = http://pdf.pwc.co.uk/cities-of-opportunity-2014-london.pdf|title = Pricewaterhousecoopers|date = |accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|website = |publisher = |last = |first = }}</ref>։ Լոնոնում են գտնվում մեծ թվով առաջատար կրթական հաստատություններ։ Համաձայն ''[[QS World University Rankings]]'' 2014-2015 տվյալների՝ [[Կայսերական քոլեջ Լոնդոն]]ը երկրորդն է աշխարհում (որի մեջ մտնում է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ը), [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը (UCL) հինգերորդն է և [[Քինգս կոլեջ Լոնդոն]]ը (KCL)` 16-րդը<ref>{{cite web |url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2014|title=QS World University Rankings – Overall for 2014|accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 13}}</ref>։ [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը ճանաչվել է աշխարհի առաջատար սոցյալական գիտությունների հաստատությունը կրթական և հետազաոտական ոլորտներում<ref name=london_156>{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/education/sunday_times_university_guide/article2496158.ece |title=The Sunday Times Good University Guide 2007&nbsp;– Profile for London School of Economics |work=The Sunday Times |location=London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=սեպտեմբերի 23, 2007 |ref=harv |first=Deirdre |last=Hipwell}} {{subscription required}}</ref>։ [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը համարվում է աշխարհի առաջատար բիզնես դպրոցներից մեկը և 2015 թվականին MBA ծրագիրը համարվել է երկրորդ լավագույնը աշխարհում ''[[Financial Times]]''-ի կողմից<ref name = "ft">{{cite news |url=http://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |title=FT Global MBA Rankings |work=Financial Times |location=London |accessdate=2010 թ․ հունվարի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509033836/https://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |archivedate=2021-05-09 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի համալսարան]]ը մեծագույն համալսարանային ցանցն է Բրիտանիայում<ref>[http://www.hesa.ac.uk/dox/dataTables/studentsAndQualifiers/download/institution0506.xls HESA Statistics: United Kingdom]. HESA. Retrieved 6 April 2015</ref>։ Այն ներառում է չորս խոշոր համալսարան` [[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը, [[Մարի թագուհու Լոնդոնի համալսարան]]ը, [[Արքայական Հոլովեյ]]ը և [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը և մեծ քանակությամբ փոքր և միջին ուսումնական կենտրոններ, այդ թվում [[Բիրքբեկ քոլեջ]]ը, the [[Կուրտոյի արվեստի ինստիտուտ]]ը, [[Գոլդսմիթս]]ը, [[Երաժշտության և թատրոնի Գիդհոլյան դպրոց]]ը, Կրթության ինստիտուտը, [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը և այլն<ref>{{cite web|url=http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|title=Colleges and Institutes|accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 23|publisher=University of London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170111223742/http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|archivedate=2017-01-11|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարանի անդամները ունեն իրենց սեփական ընդունող հանձնաժողովը, իսկ դրանցից շատերը ունեն սեփական շրջանավարտների մրցանակները։ Շատ համալսարաններ Լոնդոնում չեն հանդիսանում Լոնդոնի համալսարանի անդամ, օրինակ` [[Բրունել համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի Սիթի համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի կայսերական քոլեջ]]ը, [[Քինգստոն համալսարան]]ը (ավելի քան 34.000 ուսանողով)<ref name=london_157>[http://www.londonmet.ac.uk/library/o90402_3.pdf About London Met] London Metropolitan University, August 2008</ref>։ [[Պատկեր:Royal College of Music - April 2007.jpg|thumb|[[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը դիմացից:]] Լոնդոնում են գտնվում հինգ խոշոր բժշկական դպրոցներ և մեծ թվով ուսուցողական բժշկական հաստատություններ։ Լոնդոնում են գտնվում մեծ թվով բիզնես դպրոցներ, ներառյալ [[Լոնդոնի բիզնեսի և ֆինանսների դպրոց]], [[Քաս բիզնես դպրոց]]ը, [[Հալթ միջազգային բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի եվրոպական բիզնես դպրոց]]ը, [[Կայսերական քոլեջի բիզնես դպրոց]]ը և [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը։ === Առաջնային և երկրորդական կրթություն === Լոնդոնի հիմնական առաջնային և երկրորդական պետական դպրոցները և հետագա կրթական քոլեջները վերահսկվում են [[Լոնդոնի բորո]]ների կողմից։ Լոնդոնում կան նաև մեծ քանակությամբ մասնավո դպրոցներ և քոլեջներ, որոնցից շատերը հին և ճանաչված կրթօջախներ են, օրինակ [[Լոնդոն Սիթի դպրոց]]ը, [[Հարոու դպրոց]]ը, [[Սորպ Պետրոսի դպրոց (Լոնդոն)|Սուրբ Պետրոսի դպրոցը]], [[Համալսարանական քոլեջի դպրոց]]ը, [[Ջոն Լայոնի դպրոց]]ը և այլն։ == Մշակույթ == === Ժամանց և հանգիստ === [[Պատկեր:Open Happiness Piccadilly Circus Blue-Pink Hour 120917-1126-jikatu.jpg|thumb|right|[[Պիկկարդիլի հրապարակ]]]] Ժամանցը Լոնդոնի տնտեսության կարևոր բաղադրիչն է, 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնի ժամանցի վայրերը կազմում են Մեծ Բրիտանիայի քառորդ մասը<ref>{{Cite web|title = Mayor of London - Spending Time: Londons Leisure Economy|url = http://www.london.gov.uk/mayor/economic_unit/spending_time.jsp|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref>։ Քաղաքը մտնում է աշխարհի խոշորագույն չորս նորաձևության մայրաքաղաքների մեջ և համաձայն պաշտոնական վիճակագրական տվյալների Լոնդոնը աշխարհում երրորդ ամենազբաղվածը կինոարտադրողն է<ref>{{Cite web|title = 20 facts about London's culture {{!}} London City Hall|url = https://www.london.gov.uk/priorities/arts-culture/promoting-arts-culture/20-facts-about-london-s-culture|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref> և աշխարհում ունի ամենաշատ թատրոնի հանդիսատեսը<ref>{{Cite news|title = Study puts London ahead of New York as centre for theatre|url = http://www.ft.com/intl/cms/s/0/54e31212-17f1-11e4-b842-00144feabdc0.html#axzz3nFXDe4Lp|newspaper = Financial Times|date = հուլիսի 30, 2014|access-date = սեպտեմբերի 30, 2015|issn = 0307-1766|first = James|last = Pickford}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր սիթիի]] Վեստ Էնդ թաղամասում է գտնվում [[Լեսթեր հրապարակ]]ը, որտեղ ներկայացվում են Լոնդոնի և աշխարհի կինոնկարների պրեմիերաները և [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը իր հրաշագեղ էլեկտրական գովազդներով<ref name="london_160">{{cite web|url=http://www.piccadillylights.co.uk/|title=Piccadilly Lights|publisher=Land Securities|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226174543/http://www.piccadillylights.co.uk/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստ-Էնդ թատրոն|թատրոնների]] թաղամասը նույնպես այստեղ է, իր բազմաթիվ կինոթատրոններով, սրճարաններով, ակումբներով և ռեստորաններով, ներառյալ քաղաքի Չայնաթաունը ([[Սոհո]]յում), որի հենց արևելքում է գտնվում [[Արքայական օպերայի տուն]]ը, որտեղ նաև գտնվում են շատ մասնագիտացած խանութներ։ Սիթիում է ստեղծագործում [[Էնդրու Լլոյդ Ուեբեր]]ը, ում երաժշտական ստեղծագործությունները ծառայում են Վեստ-Էնդ թատրոնի համար դեռևս 20-րդ դարից<ref>[https://books.google.am/books?id=AWaZ1LAFAZEC&dq=lloyd+webber+%22the+most+commercially+successful+composer+in+history.%22&source=gbs_navlinks_s Sondheim and Lloyd-Webber: the new musical] ''The New York Times''.. referred to Andrew Lloyd Webber as "the most commercially successful composer in history"</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի Արքայական բալետի, Անգլիայի ազգային պալետի, Արքայական օպերայի և Անգլիայի ազգային օպերայի ներկայացումները տեղի են ունենում [[Արքայական օպերակի տուն|Արքայական օպերակի տանը]]<ref name="London's Concerts">{{cite web|url=http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|title=Theatres and concert halls.|publisher=Your London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080124185332/http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|archivedate=2008-01-24|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:Harrods at Night, London - Nov 2012.jpg|thumb|upright|left|[[Harrods]]-ը [[Նայթսբրիջ]]ում]] [[Իսլինգտոն]]ի մեկ կիլոմետրանոց վերին փողոցում կան ավելի շատ սրճարաններ և ռեստորաններ, քան Մեծ Բրիտանիայի որևէ այլ փողոցում<ref name=london_161>{{Cite journal|title=2001: Public houses|publisher=BBC|url=http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|accessdate=2008 թ․ հունիսի 4|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180218090925/http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|archivedate=2018-02-18|deadurl=yes|date=}}</ref>։ Եվրոպայի ամենազբաղված առևտրի գոտին [[Օքսֆորդ փողոց]]ն է, որի առևտրի գոտին ձգվում է մոտմեկ կիլոմետր, դարձնելով ամենաերկար առևտրի փողոցը Մեծ Բրիտանիայում<ref name=london_162>{{Cite journal| url=http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| publisher=[[The Londoner]]| title=Oxford Street gets its own dedicated local police team| date=September 2006| accessdate=2007 թ․ հունիսի 19| archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930204913/http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| archivedate=2007-09-30| ref=harv| dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:London, UK (August 2014) - 156.JPG|thumb|right|[[Շեքսպիրի գլոբուս]]ը Գլոբուս թատրոնի ժամանակակից վերակառացումն է, որը գտնվում է Թեմզայի հարավային ափին]] Լոնդոնում են գտնվում այնպիսի ժամանակակից ձևավորողներ, ինչպիսիք են [[Վիվյեն Վեստվուդ]]ը, [[Ջոն Գալիանո|Գալիանոն]], [[Ստելա Մակկարտնի]]ն, [[Մանոլո Բլահնիկ]]ը և [[Ջիմմի Չո]]ն և ուրիշներ, ովքեր բացել են բազմաթիվ նորաձևության դպրոցնել, դարձնելով Լոնդոնը միջազգային նորաձևության կենտրոններից մեը [[Փարիզ]]ի, [[Միլան]]ի և [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին։ Լոնդոնի խոհանոցը բազմատեսակ խոհանոցային մշակույթների միախառնում է<ref name=london_163>{{cite web|url=http://www.chinatownlondon.org/|title=Chinatown&nbsp;— Official website|publisher=Chinatown London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005234847/http://chinatownlondon.org/|archivedate=2016-10-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքում կազմակերպվում են բազմաթիվ տարեկան միջոցառումներ, որոնք սկսվում են Նոր տարվա պարադով, հրավառություն է կազմակերպվում [[Լոնդոնի աչք]]ի վրա։ Երկրորդ խոշորագույն տոնախմբությունները կազմակերպվում են օգոստոսին [[Նոթինգ Հիլ կառնավալ]]ի ժամանակ։ === Գրականություն, կինո և հեռուստատեսություն === [[Պատկեր:John Keats (4625082560).jpg|thumb|[[Ջոն Քիթս]]ի տունը, որտեղ նա գրել է ''Ode to a Nightingale'' պոեմը]] Լոնդոնում են գրվել մեծ թվով գրականական գլուխգործոցներ։ Լոնդոնի գրականության կենտրոնը ավանդաբար եղել է [[Համփստիդ]] և (սկսած 20-րդ դարից) [[Բլումսբարի]]ն։ Քաղաքը իրենց գործերում նկարագրել են [[Սեմյուել Փիփս]]ը, ով ականատեսի աչքերով պատմել է Լոնդոնի մեծ հրդեհի մասին, [[Չարլզ Դիքենս]]ը, ով նկարագրել է Լոնդոնի մառախուղը, ամպամածությունը և ձյունը և [[Վիրջինիա Վուլֆ]]ը, ով ժամանակակից գրականության հայտնի դեմքերից է<ref name="London in Literature">{{cite web|url=http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|title=London in Literature,|publisher=Bryn Mawr College|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160322131826/http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|archivedate=2016-03-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Sherlock Holmes Museum.jpg|left|thumb|[[Շերլոկ Հոլմսի թանգարան]]ը [[Բեյքեր սթրիթ]]ի 221B հասցեում]] [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ը իր կյանքի մեծ մասը անցկացրել է Լոնդոնում, նրա ընկեր [[Բենջամին Ջոնսոն]]ը նույնպես ստեղծագործել է Լոնդոնում և նրա ամենանշանավոր գործը` «Ալքիմիկը» գրվել է Լոնդոնում<ref name="London in Literature" />։ [[Դանիել Դեֆո]]յի «Ժանտախտի տարվա օրագրում» (1722) նկարագրում են 1665 թվականի Մեծ ժանտախտը<ref name="London in Literature" />։ Հետագայում 19—ից 20-րդ դարերում Լոնդոնի գրականության վառ գործերից էին Դիքենսի վեպերը և [[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի [[Շեռլոկ Հոլմս]]ի պատմությունները<ref name="London in Literature" />։ Ժամանակակից գրողներից ամենահայտնիներն են [[Պետեր Ակրոյդ]]ը, ով Լոնդոնի «կենսագրության» հեղինակն է և [[Լեյն Սինքլեյր]]ը, ով գրում է հոկեբանական աշխարհագրություն ժանրում։ Լոնդոնը կինոարտադրության կարևոր կենտրոն է և գլխավոր կինոստուդիաները գտնվում են [[Սոհո]]յում։ [[Working Title Films]]-ի գլխամասը գտնվում է Լոնդոնում<ref name=london_165>{{cite web|url=http://www.workingtitlefilms.com/|title=Working Title Films|publisher=Universal Studios|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226131133/https://www.workingtitlefilms.com/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնում են նկարահանվել այնպիսի ֆիլմեր ինչպիսիք են ''[[Օլիվեր Թվիստ (1948 ֆիլմ)|Օլիվեր Թվիստը]]'' (1948), ''[[Սկրուջ (1951 ֆիլմ)|Սկրուջը]]'' (1951), ''[[Պիտեր Պեն (1953 ֆիլմ)|Պիտեր Պենը]]'' (1953), ''[[101 դալմատիններ (ֆիլմ)|101 դալմատինները]]'' (1961), ''[[Իմ հիասքանչ լեդի (ֆիլմ)|Իմ հիասքանչ լեդին]]'' (1964), ''[[Մերի Պոպինս (ֆիլմ)|Մերի Պոպինսը]]'' (1964), ''[[Նոթինգ Հիլ]]ը'' (1999), ''[[Իրական սեր]]ը'' (2003), ''[[V նշանակում է Վենդետա (ֆիլմ)|V նշանակում է Վենդետա]]'' (2005), և ''[[Թագավորի ելույթը]]'' (2010)։ Լոնդոնի նշանավոր դերասաններից և ռեժիսորներից են [[Չառլի Չապլին]]ը, [[Ալֆրեդ Հիչքոք]]ը, [[Մայքլ Քեյն]]ը, [[Հելեն Միրեն]]ը, [[Գարի Օլդման]]ը, [[Քրիստոֆեր Նոլան]]ը, [[Ջուդ Լոու]]ը, [[Թոմ Հարդի]]ն, [[Քիրա Նայթլի]]ն և [[Դանիել Դեյ-Լուիս]]ը։ 2008 թվականի դրությամբ [[Բրիտանական ակադեմիայի կինոմրցանակ]]ի արարողությունը տեղի էր ունենում [[Արքայական օպերայի տուն|Արքայական օպերայի տանը]]։ Լոնդոնը հեռուստատեսային արտադրության հիմնական կենտրոնն է, որտեղ գտնվում է [[ԲիԲիՍի հեռուստատեսային կենտրոն]]ը։ === Թանգարաններ և պատկերասրահներ === [[Պատկեր:British Museum entrance.jpg|thumb|right|[[Բրիտանական թանգարան]]ը]] Լոնդոնում են գտնվում բազմաթիվ թանգարաններ, պատկերասրահներ և այլ հաստատություններ, որոնց շատերի մուտքը անվճար է և զբոսաշրջիկների այցելությունների վայր են, ինչպես նաև ունեն վերլուծական գործառույթներ։ Առաջինը հիմնադրվել է [[Բրիտանական թանգարան]]ը 1753 թվականում։ Այստեղ ցուցադրված են հնագիտական, բնական պատմության և ազգային գրադարանի նմուշներ։ Թանգարանում ներկայումս հաշվվում է մոտ 7 միլիոն ցուցանմուշ աշխարհի տարբեր անկյուններից։ 1824 թվականին հիմնադրվեց Ազգային պատկերասրահը, որտեղ ցուցադրված են բրիտանական ազգային արևմտյան նկարները։ 19-րդ դարի վերջին կեսին [[Հարավային Քենսինգտոն]]ում զարգացավ "[[Ալբերտպոլիս]]ը", որպես մշակութային և գիտական անկյուն։ Այստեղ են գտնվում երեք ազգային թանգարանները` [[Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարան]]ը (դեկորատիվ արվեստի համար), [[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան|Բնական պատմության թանգարանը]] և [[Լոնդոնի գիտական թանգարան|Գիտական թանգարանը]]։ [[Լոնդոնի դիմանկարների ազգային թանգարան|Դիմանկարների ազգային թանգարանը]] հիմնադրվել է 1856 թվականին, որտեղ ցուցադրվեծ են Բրիտանիայի պատմության նշանավոր անձանց դիմանկարները<ref>{{cite web|url=http://www.npg.org.uk/about/organisation.php|title=Organisation|publisher=National Portrait Gallery|accessdate=2013 թ․ նոյեմբերի 18}}</ref>։ Բրիտանական արվեստի ազգային պատկերասրահն է [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, որը սկզբնական շրջանում հիմնվել է որպես ազգային պատկերասրահի ճյուղ 1897 թվականին։ === Երաժշտություն === [[Պատկեր:Royal Albert Hall Crop, London - Nov 2012.jpg|thumb|left|[[Ալբերտ թագավորական սրահ]]ը ընդունում է համերգներ և երաժշտական միջոցառումներ]] Լոնդոնը [[դասական երաժշտություն|դասական]] և հանրային երաժշտության գլխավոր մայրաքաղաքներից մեկն է աշխարհում, որտեղ գտնվում են հիմնական երաժշտական ընկերություններ, ինչպիսիք են [[Warner Music Group]]-ը։ Քաղաքը ունի մեծ քանակությամբ նվագախմբեր և երաժշտական դահլիճներ, ինչպիսիք են [[Բարիբիկան արվեստի կենտրոն]]ը (որտեղ ելույթ են ունենում [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ նվագախումբ]]ը և [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ խոռ]]ը), [[Կադոգան սրահ]]ը ([[Թագավորական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ]]) և [[Ալբերտ թագավորական սրահ]]<ref name="London's Concerts" />։ Լոնդոնի երկու հիմնական օպերայի տներն են [[Թագավորական օպերայի տուն]]ը և [[Լոնդոնի Կոլիզեում]]ը<ref name="London's Concerts" />։ Մեծ Բրիտանիայի ամենամեծ [[երգեհոն]]ը գտնվում է Ալբերտ թագավորական սրահում։ Մյուս նշանակալի գործիքները գտնվում են տաճարներում և գլխավոր եկեղեցինորում։ Քաղաքում կան մի քանի կոնսերվատորիաներ, դրանք են` [[Երաժշտության թագավորական ակադեմիա]]ն, [[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը, [[Գիլդհոլի երաժշտության և դրամայի դպրոց]]ը և [[Տրինթի երաժշտության դպրոց]]ը։ Լոնդոնում տեղի են ունենում մեծ թվով ռոք և փոփ համերգներ, ներառյալ աշխարհի ամենազբաղված ասպարեզում` [[O2 արենա]]յում<ref>{{Cite web|url=http://www.pollstarpro.com/files/charts2015/2015YearEndWorldwideTicketSalesTop200ArenaVenues.pdf|title=Pollstarrpro.com|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> և այլ մեծ արենաներ, ինչպիսիք են [[Էրլս Կորտ]]ը, [[Ուեմբլի արենա]]ն, ինչպես նաև շատ միջին չափի ասպարեզներ<ref name="London's Concerts" />։ Շատ [[երաժշտական փառատոն]]եր, ներառյալ [[Վայրլես փառատոն]]ը և [[Լավբոքս փառատոն]]ը անցկացվում են Լոնդոնում<ref>{{Cite web|title = The best music festivals in London|url = http://www.timeout.com/london/music-festivals/the-best-music-festivals-in-london?package_page=48331|website = Time Out London|access-date = հունվարի 27, 2016}}</ref>։ Քաղաքում են բացվել առաջին [[Ծանր ռոքի սրճարան]]ը [[Էբի ռոուդ ստուդիա]]ն, որտեղ [[The Beatles]]-ը ձայնագրել է էր հիթերից շատերը։ 1960-ականներին, 1970-ականներին և 1980ականներին, շատ երաժիշտներ և խմբեր, ինչպիսիք են [[Էլթոն Ջոն]]ը, [[Pink Floyd]]-ը, [[Դեյվիդ Բոուի]]ն, [[Քուին]]ը, [[The Kinks]]-ը, [[The Rolling Stones]]-ը, [[The Who]]-ն, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Լեդ Զեփելին]]ը, [[The Small Faces]]-ը, [[Iron Maiden]]-ը, [[Fleetwood Mac]]-ը, [[Էլվիս Կաստելլո]]ն, [[Քեթ Ստիվենս]]ը, [[The Police]]-ը [[The Cure]]-ը, [[Madness]]ը, [[The Jam]]-ը, [[Դաստի Սպրինֆիլդ]]ը, [[Ֆիլ Քոլինս]]ը, [[Ռոդ Ստյուարտ]]ը և [[Sade]]-ը, ստեղծագործել են Լոնդոնում<ref name="Top40">{{cite book |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2006/04/06/garycrowley_londontop40_feature.shtml |title=London's top 40 artists |date=ապրիլի 6, 2006 |publisher=BBC |accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 9 |isbn=978-0-89820-135-2}}</ref>։ Լոնդոնում մեծ զարգացում է ապրել [[փանկ ռոք]]ը<ref name=london_172>{{cite web |url={{Allmusic|class=explore|id=style/d204|pure_url=yes}} |publisher=Allmusic |title=Punk |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19}}</ref>, [[Sex Pistols]]-ի, [[The Clash]]-ի ջանքերով<ref name="Top40"/>։ Լոնդոնում են նաև ստեղծագործել [[Ջորջ Մայքլ]]ը, [[Քեյթ Բուշ]]ը, [[Սիլ]]ը, [[Siouxsie and the Banshees]]-ը, [[Bush]]-ը, [[Spice Girls]]-ը, [[Jamiroquai]]-ը, [[Blur]]-ը, [[The Prodigy]]-ը, [[Gorillaz]]-ը, [[Mumford & Sons]]-ը, [[Coldplay]]-ը, [[Amy Winehouse]]-ը, [[Ադել]]ը, [[Էդ Շիրան]]ը և [[One Direction]]-ը<ref name="Scene">{{cite web|url=http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|title=History of music in London|publisher=The London Music Scene|accessdate=օգոստոսի 2, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821152240/http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|archivedate=2016-08-21|deadurl=yes}}</ref><ref>Walker, Tim (28 July 2008). [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/mumford--sons-the-luminaire-london-878562.html "Mumford & Sons, The Luminaire, London"]. ''The Independent'' (London). Retrieved 13 October 2012.</ref><ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/music/musicblog/2011/dec/09/10-classic-club-nights |title=From the Dug Out and dreads to DMZ and dubstep: 10 classic club nights |work=Guardian Music Blog |location =London |author=Warren, Emma |accessdate= հոկտեմբերի 13, 2012 |date=դեկտեմբերի 9, 2011}}</ref>։ == Այգիներ և բաց գոտիներ == {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի =left | ուղղություն = vertical | պատկեր1 = Aerial view of Hyde Park.jpg | լայնություն1 = 200 | նկարագրություն1 = [[Հայդ պարկ]]ի համայնապատկեր | պատկեր2 = St James's Park Lake – East from the Blue Bridge - 2012-10-06.jpg | լայնություն2 = 200 | նկարագրություն2 = Սրբ. Ջեյմս Պարկը Լոնդոնի աչքից }} Լոնդոնի ամենամեծ այգիները գտնվում են [[Կենտրոնական Լոնդոն]]ում, որտեղ ութ [[Լոնդոնի թագավորական այգիներ|Թագավորական այգիներից]] երեքն էն, այդ թվում [[Հայդ պարկ]]ը, որին հարում են [[Քենսիգտոնյան այգիներ]]ը արևմուտքւց և [[Ռիջենտս պարկ]]ը հյուսիսից<ref name=london_080>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|title=Kensington Gardens|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527231143/http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Հայդ պարկը հատկապես հայտնի է սպորտային իրադարձությունների կազմակերպումով և երբեմն բացօթյա համերգների կազմակերպումով։ Ռիջենտս պարկում է գտնվում [[Լոնդոնի կենդանաբանական այգի]]ն, որը աշխարհի ամենահին գիտական կենդանաբանական այգին է և զբոսաշրջիկների սիրված [[Մադամ Տյուսո]] թանգարանը<ref name=london_081>{{cite web |url= http://www.madametussauds.com/London/About.aspx |title= Madame Tussauds&nbsp;— Official website |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150911141836/https://www.madametussauds.com/London/About.aspx |archivedate= 2015-09-11 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_082>{{cite web |url= http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |title= Tourist Information |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161203051211/http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |archivedate= 2016-12-03 |deadurl= yes }}</ref>։ [[Փրայմռոզ հիլ]]ը գտնվում է Ռիջենտս պարկի հյուսիսում<ref name=mills>Mills, A., ''Dictionary of London Place Names'', (2001)</ref> և ճանաչված վայր է քաղաքը վերևից նայելու համար։ Հայդ պարկի մոտ է ավելի փոքր [[Գրին պարկ]]ը և Սրբ, Ջեյմսի պարկը<ref name=london_083>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|title=Green Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527213459/http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Մեծ թվով այգիներ կան կենտրոնից դուրս, այդ թվում [[Գրինվիչ պարկ]]ը հարավ արևելքում<ref name=london_170>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park/|title=Greenwich Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120403202320/http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park|archivedate=2012-04-03|deadurl=yes}}</ref>, [[Բուշի պարկ]]ը և [[Ռիչմոնդ պարկ]]ը (ամենամեծը) հարավ արևմուտքում<ref name=london_084>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|title=Bushy Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100528105028/http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|archivedate=2010-05-28|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_085>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|title=Richmond Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527212545/http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ [[Հեմփթոն Կորտ պարկ]]ը նույնպես թագավորական այգի է<ref>{{cite web |url= http://www.richmond.gov.uk/home/services/leisure_and_culture/parks_and_open_spaces/park_details.htm?parkId=268 |title=Park details - Hampton Court |publisher = London Borough of Richmond upon Thames |accessdate=օգոստոսի 26, 2015}}</ref>։ Ռիչմոնդ պարկի մոտ գտնվում են [[Կյու այգիներ]]ը, որտեղ գտնվում է ծաղիկների ամենաշատ հավաքածուն աշխարհում։ 2003 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի կողմից այգիները ճանաչվել են Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ<ref>{{cite web |url= http://www.kew.org/ksheets/pdfs/k16kewhistory.pdf |title= Kew, History & Heritage |publisher=[[Royal Botanic Gardens, Kew]] |accessdate=2013 թ․ հունվարի 24}}</ref>։ Կան նաև բազմաթիվ այգիներ, որոնք վերահսկում են Լոնդոնի բյուրոների խորհուրդները, այդ թվում [[Լոնդոնի Վիկտորիա պարկ|Վիկտորիա պարկը]] [[Իստ Էնդ]]ում և [[Բաթերսի պարկ]]ը կենտրոնում։ Լոնդոնում կան մեծ թվով կիսա-բնական բաց գոտիներ, այդ թվում [[Համպստեդ Հիթ]]ը [[Հյուսիսային Լոնդոն]]ում<ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|title=City of London Corporation Hampstead Heath|publisher=City of London Corporation|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225623/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|archivedate=2012-07-08|deadurl=yes}}</ref> և [[Էփինգ անտառ]]ը 2,476 տարածքով<ref>{{cite web |url= http://217.154.230.195/NR/rdonlyres/A3CB6563-4D0D-4C35-AC7F-818C28306E79/0/OS_EF_Dogs.pdf |title= Epping Forest You & Your Dog |work= brochure |publisher= City of London |accessdate=2010 թ․ մարտի 13}}</ref> արևելքում։ Երկուսն էլ վերահսկվում են [[Լոնդոն Սիթի կորպորացիա]]յի կողմից<ref>{{cite web |author=Ramblers |url=http://www.ramblers.org.uk/info/parks/name/c/corporationoflondon.htm |title=Corporation of London Open Spaces |publisher=Ramblers |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 12}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/things-to-do/green-spaces/Pages/default.aspx |publisher=City of London|title= Green spaces|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 27}}</ref>։ Համպստեդ Հիթում է գտնվում [[Կենվուդ հաուս]]ը, որը նախկին ճանաչված վայր է ամառային ամիսներին հավաքույթների համար<ref name=london_086>{{cite web|url=http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|title=Kenwood House|publisher=English Heritage|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180927122913/https://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|archivedate=2018-09-27|deadurl=yes}}</ref>։ == Սպորտ == Լոնդոնում են տեղի ունեցել [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը երեք անգամ` [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1908|1908]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|1948]] և [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականներին<ref name=london_173>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|title=London 1908|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160402102804/http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|archivedate=2016-04-02|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_174>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|title=London 1948|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160513002117/http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|archivedate=2016-05-13|deadurl=yes}}</ref>։ Այն միակ քաղաքն է, որը ընդունել է Օլիմպիական խաղերը երեք անգամ<ref name=IOC/>։ Քաղաքը նաև ընդունել է [[Համագործակցության խաղեր|Բրիտանական կայսրության խաղերը]] 1934 թվականին<ref name=london_175>{{cite web|url=http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|title=England&nbsp;— Introduction|publisher=Commonwealth Games Federation|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126195011/http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ 2017 թվականին Լոնդոնը կընդունի Աթլետիկայի աշխարհի առաջնությունը<ref>{{cite web|url=http://www.gamesbids.com/eng/other_news/1216135963.html |title=London Defeats Doha to host 2017 International Athletics Championships |publisher=Gamesbids.com |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ Լոնդոնի ամենատարածված սպորտաձևը [[ֆուտբոլ]]ը և այն ունի տասնչորս ֆուտբոլային ակումբ, այդ թվում [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգայից]] [[Արսենալ ՖԱ|Արսենալը]], [[Չելսի ՖԱ|Չելսին]], [[Քրիսթալ Փելաս]]ը, [[Տոտտենհեմ Հոտսպուր]]ը և [[Վեստ Հեմ Յունայթեդ]]ը<ref name=london_176>{{cite web|title=Barclays Premier League Clubs|url=http://www.premierleague.com/en-gb/clubs.html|website=Premier League}}</ref>։ Մյուս պրոֆեսիոնալ ակումբներից են [[Ֆուլհեմ ՖԱ|Ֆուլհեմը]], [[Քուինս Պարկ Ռեյնջերս]]ը, [[Բրենդֆորդ ՖԱ|Բրենդֆորդը]], [[Միլվոլ ՖԱ|Միլվոլը]], [[Չառլտոն Ատլետիկ]]ը, [[Ուիմբիլդոն ՖԱ]]-ն, [[Բարնետ ՖԱ|Բարնետը]] և [[Լեյթոն Օրիենտ]]։ Այս ակումբներից միայն Արսենալը, Չելսին և Տոտտենհեմն են դարձել Անգրիայի չեմպիոն։ 1924 թվականից սկզբնական [[Ուեմբլի մարզադաշտ (1923)|Ուեմբլի մարզադաշտը]] [[Անգլիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ի տան դաշտն էր։ Այստեղ են կայացել [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 1966 եզրափակիչ|1966 թվականի ՖԻՖԱ աշխարհի գավաթի եզրափակիչը]], որի ժամանակ Անգլիան հաղթեց Արևմտյան Գերմանիային և համարվում է [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ]]ի անցկացման վայրը<ref name=london_178>{{cite web|url=http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|title=Wembley Stadium History&nbsp;— Official Website|publisher=Wembley National Stadium Limited.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080403102710/http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|archivedate=2008-04-03|dead-url=no}}</ref>։ Նոր [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը նույն ծառայությունն է մատուցում և ունի մոտ 90.000 նստատեղ<ref name="Wembley Stadium Facts and Figures">{{Cite journal | url=http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | title=Wembley Stadium&nbsp;— Presspack&nbsp;— Facts and Figures | publisher=Wembley National Stadium Limited | accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516051636/http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | archivedate=2008-05-16 | date= | dead-url=no }}</ref>։ Լոնդոնի մյուս ճանաչված սպորտաձևը թենիսն է։ Այստեղ է անցկացվում ամենամյա Մեծ Սաղավարտի չորս հիմնական մրցաշարերից մեկը` [[Ուիմբլդոնի մրցաշար]] Լոնդոնի հարավ արևմտյան մասում<ref name=london_181>{{cite web|url=http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080423182334/http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archivedate=2008-04-23|title=Wimbledon&nbsp;— official website|publisher=The All England Tennis and Croquet Club (AELTC)|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|dead-url=no}}</ref>։ Այն անցկացվում է հունիսի վերջից հուլիսի սկզբները և համարվում է աշխարհի ամենահին թենիսի մրցաշարերից մեկը<ref>{{cite news|title=Traditional Final: It's Nadal and Federer|work=The New York Times | date=մայիսի 7, 2008| first=Christopher| last = Clarey| quote = Federer said[:] 'I love playing with him, especially here at Wimbledon, the most prestigious tournament we have.'| url = http://www.nytimes.com/2008/07/05/sports/tennis/05wimbledon.html?ref=tennis|accessdate = հուլիսի 17, 2008}}</ref><ref>{{cite encyclopedia| editor = Will Kaufman & Heidi Slettedahl Macpherson| encyclopedia = Britain and the Americas| title = Tennis|year = 2005 | publisher=[[ABC-CLIO]]| volume=1 : Culture, Politics, and History| isbn = 1-85109-431-8| page=958 |quote = this first tennis championship, which later evolved into the Wimbledon Tournament ... continues as the world's most prestigious event.}}</ref><ref>{{cite news |title=What Is The Most Prestigious Grand Slam Tennis Tournament?|url= http://www.forbes.com/sites/monteburke/2012/05/30/what-is-the-most-prestigious-grand-slam-tennis-tournament/ |work=Forbes |location= New York |date= մայիսի 30, 2012 |accessdate=2013 թ․ հունիսի 25 |author=Burke, Monte}}</ref>։ == Հայերը Լոնդոնում == Լոնդոնում առաջին հայ առևտրականները երևացել են դեռևս 13-րդ դարում։ 19-րդ դարի 30-ական թթ. Լոնդոնում բնակություն են հաստատել մի խումբ պոլսահայ վաճառականներ, որոնք և հիմնել են հայ համայնքը։ Հետագայում համայնքը ստվարացելէ [[Հնդկաստան]]ից, [[Իրան]]ից, [[Լիբանան]]ից, [[Եգիպտոս]]ից, [[Սիրիա]]յից, [[Իրաք]]ից, [[Թուրքիա]]յից և այլ երկրներից տեղափոխված հայերի հաշվին։ Լոնդոնում առաջին վարձու մատուռը բացվել է [[1885]]-ին։ [[1922]]-ին կառուցվել է [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Լոնդոն)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցին]]։ Գործում է նաև Սուրբ Եղիշե (նախկինում՝ Սուրբ Պետրոս) եկեղեցին։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին լոնդոնահայ համայնքն ապրել է ազգային աշխույժ կյանքով։ 1880-90-ական թթ. Լոնդոնը դարձել է համիդյան բռնապետության դեմ հայերի ծավալած պայքարի գաղափարական կենտրոն, որտեղ հավաքվել են հայ գործիչներ [[Արփիար Արփիարյան]]ը, [[Հարություն Ճանկյուլյան]]ը, Գ. Չիթչյանը և ուրիշներ։ 1889-ին հասարակական գործիչ, բանաստեղծ [[Մինաս Չերազ]]ը Լոնդոնում հրատարակել է «Լ’Արմենի» գրական, քաղաքական թերթը, իսկ 1890-ին Լոնդոնի Քինգս քոլեջում հիմնել ու ղեկավարել է հայերենի ամբիոն։ 1918-20-ական թթ. Լոնդոնում գործել է Ազգային բյուրո անունով մարմին՝ վիպասան [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]] որդու՝ [[Արամ Րաֆֆի|Արամ Րաֆֆու]] ղեկավարությամբ. այն քաղաքական-քարոզչական աշխատանքներ է կատարել ի նպաստ Հայաստանի և Հայկական հարցի։ Ազգային բյուրոյի կազմում էին ազգային գործիչներ [[Պողոս Նուբար փաշա]]ն, [[Արշակ Սաֆրաստյան]]ը, [[Զապել Պոյաճյան]]ը և ուրիշներ։ 1920-ական թթ. Լոնդոնում ապրում էր շուրջ 400 հայ։ Հայ համայնքը սկսել է ստվարանալ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո՝ Հնդկաստանից, Կիպրոսից, Լիբանանից, Իրանից և Իրաքից գաղթած հայերի հաշվին։ Ազգային կյանքը կազմակերպելու համար 1947-ին հիմնվել է Լոնդոնի հայ համայնական խորհուրդը, որը գործել է մինչև 1968-ը։ 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնում բնակվում է շուրջ 12 հազար հայ։ Գործում են Գևորգ Թահթայան կիրակնօրյա ազգային վարժարանը և մեկօրյա այլ դպրոցներ, ՀԲԸՄ Լոնդոնի մասնաճյուղը, Լոնդոնի հայ երիտասարդաց միությունը, ՀՕՄ-ի Լոնդոնի մասնաճյուղը, Հայ տունը, հայ քաղաքական կուսակցություններն ու նրանց մշակութային, կրթական և մարզական կառույցները, «Միհրան Տամատյան» ակումբը, «Անահիտ» տիկնանց միությունը, Հայկական տեղեկատվության և խորհրդի կենտրոնը։ Լոնդոնում լույս է տեսել շուրջ 11 անուն հայկական պարբերական<ref>Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 394։</ref>։ == Քույր քաղաքներ == {{Wikidata/SisterCities}} == Նշումներ == {{ծանցանկ|group=Ն|30em}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> == Գրականություն == * {{Cite book |last=Ackroyd |first=Peter |title=London: The Biography |url=https://archive.org/details/londonbiography0000ackr |publisher=Vintage |location=London |year=2001 |isbn=978-0-09-942258-7 |page=[https://archive.org/details/londonbiography0000ackr/page/n880 880] |ref=harv }} * {{Cite book |last=Mills |first=David |title=Dictionary of London Place Names |url=https://archive.org/details/dictionaryoflond0000mill |publisher=Oxford Paperbacks |year=2001 |isbn=978-0-19-280106-7 |oclc=45406491 |ref=harv }} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.london.gov.uk/ London.gov.uk&nbsp;– Մեծ Լոնդոնի կառավարություն] * [http://www.visitlondon.com/ VisitLondon.com]&nbsp;– Լոնդոնի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք * [http://www.tfl.gov.uk/ Լոնդոնի տրանսպորտ] (TfL)&nbsp;– քաղաքի տրանսպորտի ղեկավարություն * [http://www.museumoflondon.org.uk/ Լոնդոնի թանգարան] * [http://www.british-history.ac.uk/place.aspx?region=1 Լոնդոնը] ''[[Բրիտանական առցանց պատմություն|Բրիտանական առցանց պատմության]]'' կայքում * [http://mapoflondon.uvic.ca/ Վաղ ժամանակակից Լոնդոնի քարտեզ] {{Արտաքին հղումներ}} {{ԵՄ անդամ երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Միացյալ Թագավորության վարչական բաժանում}} {{Եվրոպական երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ}} {{պորտալ|Լոնդոն|Անգլիա|Մեծ Բրիտանիա|Եվրոպա}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=658}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ հյուրընկալած քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոն]] [[Կատեգորիա:Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:1-ին դարում հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Բրիտանական մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:47 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքներ]] ftw7emgq2i5gjkorffsgbzuvt8s6p1q 8487003 8487002 2022-08-11T06:00:48Z Samo04 10514 /* Զբոսաշրջություն */ wikitext text/x-wiki {{Բնակավայր |կարգավիճակ = Քաղաք |հայերեն անվանում = Լոնդոն |բնագիր անվանում = {{lang-en|London}} |ենթարկում = |երկիր = Մեծ Բրիտանիա |պատկեր = 442px&nbsp;-&nbsp;London Lead Image.jpg |զինանշան = Coat_of_Arms_of_The_City_of_London.svg |զինանշանի լայնություն = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի լայնություն = |դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N |lat_deg= 51 |lat_min= 30 |lat_sec=26 |lon_dir = W |lon_deg= 00 |lon_min= 07 |lon_sec=39 |CoordAddon = type:city(7500000)_region:GB |CoordScale = 100000 |երկրի քարտեզի չափ = 300 |երկրամասի քարտեզի չափ = |շրջանի քարտեզի չափ = |երկրամասի տեսակ = |երկրամաս = |երկրամասը աղյուսակում = |շրջանի տեսակ = |շրջան = |շրջանը աղյուսակում = |համայնքի տեսակ = |համայնք = |համայնքը աղյուսակում = |երկրի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |երկրամասի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |շրջանի քարտեզ = <!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --> |ներքին բաժանում = 33 վարչական շրջան |ղեկավարի տեսակ = Քաղաքապետ |ղեկավար = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |այլ անվանումներ = Լոնդինիում, Լյունդենբուրգ |տարածք = 1706,8 |բարձրության տեսակ = |կենտրոնի բարձրություն = |կլիմա = |պաշտոնական լեզու = |բնակչություն = 8 908 081 |մարդահամարի թվական = 2018 |խտություն = 5 666 |ագլոմերացիա = 14 257 962<ref name="appsso.eurostat.ec.europa.eu show">{{cite web |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjanaggr3&lang=en |title=Metropolitan Area Populations |publisher=Eurostat |date=18 June 2019 |accessdate=2019 թ․ դեկտեմբերի 4}}</ref> |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |էթնոհորոնիմ = լոնդոնցի |ժամային գոտի = +0 |DST = կա |հեռախոսային կոդ = +44 20 |փոստային ինդեքս = |փոստային ինդեքսներ = |ավտոմոբիլային կոդ = |իդենտիֆիկատորի տեսակ = |թվային իդենտիֆիկատոր = |կատեգորիան Վիքիպահեստում = London |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Լոնդոն''' ({{lang-en|London}}), [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] և [[Անգլիա]]յի մայրաքաղաքը։ Միացյալ թագավորության և [[Եվրոպական Միություն|Եվրամիության]] խոշորագույն քաղաքն է։ Տեղակայված է [[Թեմզա]] գետի ափերին և բնակեցված է եղել գրեթե երկու հազարամյակ առաջ։ Լոնդոնի պատմությունը սկիզբ է առնում [[Հռոմեական կայսրություն]]ից։ Հռոմեացիները քաղաքին տվել էին ''Լոնդինիում'' անունը<ref name=london_001>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|title=Roman|publisher=[[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=7 Հունիս 2008|archive-date=2008-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20080622181424/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/RomanLondon.htm|dead-url=}}</ref>. Լոնդոնի հնագույն կորիզ հանդիսացող [[Լոնդոնյան Սիթի|Լոնդոնի Սիթին]] մինչ օրս պահպանում է իր միջնադարյան սահմանները։ Սկսած 19-րդ դարից` «Լոնդոն» անունը վերաբերում է նաև այս կորիզը շրջապատող բնակավայրերին<ref name="mills_140">{{Harvnb|Mills|2001|p=140}}</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի վարչական բաժանման համաձայն՝ քաղաքը բաժանվում է Լոնդոնի շրջանի<ref name="region">{{cite web|url=http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|title=Government Offices for the English Regions, Fact Files: London|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ մայիսի 4|archive-date=2008-01-24|archive-url=https://archive.today/20080124102915/http://www.gos.gov.uk/gol/factgol/London/?a=42496|dead-url=yes}}</ref> և [[Մեծ Լոնդոն]] վարչական շրջանի<ref name="elcock">{{Cite book|last=Elcock|first=Howard|title=Local Government: Policy and Management in Local Authorities |url=https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco|publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-415-10167-7|page=[https://archive.org/details/localgovernmentp0000elco/page/n368 368]|ref=harv}}</ref>, որը կառավարում են ընտրված [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը և Լոնդոնի ժողովը<ref name="politics_uk">{{Cite book|last=Jones|first=Bill|coauthors=Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip |title=Politics UK|url=https://archive.org/details/politicsuk0000unse|publisher=Pearson Education|year=2007|isbn=978-1-4058-2411-8|page=[https://archive.org/details/politicsuk0000unse/page/868 868]|ref=harv}}</ref>։ Լոնդոնն առաջատար քաղաք է իր արվեստով, առևտրով, կրթությամբ, ժամանցային վայրերով, նորաձևությամբ, ֆինանսներով, առողջապահությամբ, ԶԼՄ-ներով, մասնագիտական ծառայություններով, գիտությամբ, տուրիզմով և տրանսպորտով, որոնք քաղաքը դարձնում են առավել հայտնի<ref>{{cite web |url=http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf|title=Global Power City Index 2009|accessdate=2010 թ․ դեկտեմբերի 14|publisher=Institute for Urban Strategies&nbsp;– The Mori Memorial Foundation}}</ref>։ Այն համարվում է աշխարհի ֆինանսական կենտրոնը՝ [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին<ref name="Mastercard">{{cite web|url=http://www.mastercard.com/us/company/en/insights/pdfs/2008/MCWW_WCoC-Report_2008.pdf|title=Worldwide Centres of Commerce Index 2008|publisher=Mastercard}}</ref><ref name="Global Financial Centres 10">{{cite web|url=http://zyen.com/PDF/GFCI%2010.pdf |title=Global Financial Centres 9 |publisher=[[Z/Yen]] |year=2011}}</ref><ref name="forbes.com">{{Cite news |url=http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |title="World's Most Economically Powerful Cities". |work=Forbes |date=հուլիսի 15, 2008 |accessdate=2010 թ․ հոկտեմբերի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120911080624/http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities.html |archivedate=2012-09-11 |deadurl=yes }}</ref> և նրա ՀՆԱ-ն ամենամեծն է Եվրոպական քաղաքների մեջ<ref name="Global city GDP rankings 2008-2025">{{cite web|url=http://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|title=Global city GDP rankings 2008–2025|publisher=PricewaterhouseCoopers|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120825093005/https://www.ukmediacentre.pwc.com/Media-Library/Global-city-GDP-rankings-2008-2025-61a.aspx|archivedate=2012-08-25|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնը նաև համարվում է աշխարհի մշակութային մայրաքաղաքը<ref>{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-capital-of-the-world-766661.html | location=London |work=The Independent | first=Simon | last=Calder | date=դեկտեմբերի 22, 2007 | title=London, capital of the world}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23389580-london-is-the-world-capital-of-the-21st-century-says-new-york.do |title=London is the world capital of the 21st century... says New York &#124; News |work=Evening Standard |location=London |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www2.lse.ac.uk/newsAndMedia/news/archives/2008/culturecapital.aspx |title=London is world capital of culture says LSE expert&nbsp;– 2008&nbsp;– News archive&nbsp;– News&nbsp;– News and media&nbsp;– Home |publisher=.lse.ac.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/get-involved/consultations/current-consultations/cultural-strategy |title=Cultural Strategy &#124; Greater London Authority |publisher=London.gov.uk |date=սեպտեմբերի 6, 2010 |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Այն աշխարհում ամենաշատ այցելվող քաղաքն է<ref>{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/london-tops-ranking-of-destination-cities-2291794.html|title=London tops ranking of destination cities|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=The Independent|date=հունիսի 1, 2011}}</ref> և ունի աշխարհում ամենազբաղված օդանավակայանը<ref name=capa1>{{cite web|url=http://www.centreforaviation.com/analysis/beijing-to-overtake-london-as-worlds-largest-aviation-hub-massive-new-airport-planned-58776|title=Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned|accessdate=2012 թ․ հունիսի 12|publisher=Centre for Aviation}}</ref>։ Լոնդոնի 43 [[ԲՈՒՀ|բուհերն]] ունեն բարձրագույն կրթության ամենամեծ խտությունը Եվրոպայում<ref name="london2">{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|title=Number of international students in London continues to grow|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 27|publisher=Greater London Authority|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050417/http://www.london.gov.uk/media/press_releases_mayoral/number-international-students-london-continues-grow|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականին Լոնդոնը երրորդ անգամ ընդունեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը<ref name=IOC>{{cite web|url=http://www.olympic.org/media?calendartab=1&articleid=52922|title=ՄՕԿ-ի ընտրության արդյունքում Լոնդոնը կընդունի 2012-ի օլիմպիական խաղերը|date=6 Հուլիս 2005|publisher=[[Միջազգային օլիմպիական կոմիտե]]|accessdate=3 Հունիս 2006}}</ref>։ Լոնդոնն ունի բազմազան ժողովրդագրություն և մշակույթ, Լոնդոնում խոսում են ավելի քան 300 լեզուներով<ref name=london_006>{{cite web|url=http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|title=Languages spoken in the UK population|publisher=CILT, the National Centre for Language|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050421/http://www.cilt.org.uk/faqs/langspoken.htm|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ 2011 թվականի մարտին Լոնդոնում պաշտոնապես հաշվվում էր 8.174.100 բնակիչ, ինչի շնորհիվ այն դառնում է Եվրոպական Միության՝ ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքը<ref name="2010 ONS Population">{{cite journal|url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip |title=July 2010 Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 3|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110824211423/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/mid-2010-pop-ests-30-june-2011.zip|archivedate=օգոստոսի 24, 2011}}{{dead link|date=February 2012}}</ref><ref name="largest_city_eu">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|title=Largest EU City. Over 7&nbsp;million residents in 2001|publisher=Office for National Statistics|work=statistics.gov.uk|accessdate=2008 թ․ հունիսի 28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728184724/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=384|archivedate=2011-07-28|deadurl=yes}}</ref>. քաղաքի բնակչությունը կազմում է Միացյալ Թագավորության բնակչության 12,5%-ը<ref>{{cite web|author=12:30 |url=http://data.london.gov.uk/datastore/applications/focus-london-population-and-migration |title=Focus on London&nbsp;– Population and Migration &#124; London DataStore |publisher=Data.london.gov.uk |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 10}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնը, որի բնակչությունը կազմում է 8,278,251 մարդ, ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է Եվրոպական Միությունում<ref name="urban_area_pop">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|title=KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas|publisher=Office for National Statistics|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110807024554/http://www.statistics.gov.uk/statbase/ssdataset.asp?vlnk=8271&More=Y|archivedate=2011-08-07|deadurl=yes}}</ref>, իսկ Լոնդոնի մետրոպոլիայի տարածքը ամենամեծն է ԵՄ-ում ընդհանուր 12 միլիոն բնակչությամբ<ref name=metro_area_1>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html|title=The Principal Agglomerations of the World|work=City Population|accessdate=2009 թ․ մարտի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121003115226/http://citypopulation.de/world/Agglomerations.html|archivedate=2012-10-03|deadurl=yes}}</ref><ref name=metro2>{{cite web|url=http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf#page=119|title=British urban pattern: population data|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 22|year=2007|month=March|format=PDF|work=ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions|publisher=[[European Spatial Planning Observation Network]]|page=119}}</ref>։ 1831-1925 թվականներին Լոնդոնն ունեցել է աշխարհի քաղաքների մեջ ամենաշատ բնակչությունը<ref name=london_030>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel4.com |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնում կա [[Համաշխարհային ժառանգություն|Համաշխարհային ժառանգության չորս օբեկտ]]՝ [[Թաուեր]]ը, [[Քյուի թագավորական բուսաբանական այգիներ]]ը, [[Վեստմինստերյան պալատ]]ում գտնվող [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և Սուրբ Մարգարեթ եկեղեցին ու պատմական հուշարձան [[Գրինվիչ]]ը (որտեղ գտնվում է Գրինվիչի աստղադիտարանը)<ref name=london_005>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb|title=Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|publisher=[[UNESCO]]|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 26}}</ref>։ Մյուս տեսարժան վայրերն են [[Բուքինգեմյան պալատ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը, [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը, [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը, [[Թաուեր կամուրջ]]ը, [[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը։ Լոնդոնում կան նաև մեծ թվով թանգարաններ, պատկերասրահներ, գրադարաններ, սպորտային միջոցառումների վայրեր և մշակութային օջախներ, ներառյալ [[Բրիտանական թանգարան (Լոնդոն)|Բրիտանական թանգարանը]], [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, [[Բրիտանական գրադարան]]ը, Ուիմբիլդոնը և 40 Ուեսթ Էնդ թատրոնները<ref>{{Cite news|url=http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|title=West End Must Innovate to Renovate, Says Report|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 15|publisher=What's On Stage|date=հունվարի 25, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050418/http://www.whatsonstage.com/index.php?pg=207&story=E8821201275286&title=West+End+Must+Innovate+to+Renovate%2C+Says+Report|archivedate=2012-11-14|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի մետրոպոլիտեն]]ն ամենահինն է աշխարհում<ref name="railwaygazette.com">{{cite web|url=http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|title=Shanghai now the world's longest metro|date=մայիսի 4, 2010|publisher=[[Railway Gazette International]]|accessdate=2010 թ․ մայիսի 4|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100515130655/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/10/shanghai-now-the-worlds-longest-metro.html|archivedate=2010-05-15|deadurl=yes}}</ref>։ == Պատմություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի պատմություն}} === Անվանում === Լոնդոն անվանման ծագումնաբանությունը բազմակարծիք է<ref name="mills_139">{{Harvnb|Mills|2001|p=139}}</ref>։ Այն հնագույն անվանում է և առաջին հիշատակումները գալիս են 2-րդ դարից։ 121 թվականին այն անվանվել է ''Լոնդինիում ({{lang-en|Londinium}})'', որը ունի Ռոմանո-Բրիտանական ծագում<ref name="mills_139"/>։ Ամենաառաջին բացատրությունը, որը ներկայումս ժխտվում է, տվել է Գելֆրիդ Մանմուտսկին իր ''[[Historia Regum Britanniae]]'' աշխատությունում<ref name="mills_139"/>։ Ըստ այս վարկածի, երբ քաղաքին տիրանում է Լուդ թագավորը, այն անվանում է ''Kaerlud''<ref name="london_009">{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2001/12/02/books/chapters/02-1st-ackro.html?ex=1225339200&en=b9c2c11ad6e1f435&ei=5070&pagewanted=3|title='London'|last=Ackroyd|first=Peter|work=New York Times |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 28 | date=դեկտեմբերի 2, 2001|isbn=978-0-7011-7279-4}}</ref>։ Սկսած 1898 թվականից որոշ գիտնականների կողմից ընդունվում էր, որ Լոնդոն բառը եկել է [[կելտեր]]ենից և նշանակում է ''վայր, որը պատկանում է մարդու Լոնդինիոս անվանմամբ''. այս վարկածը հետագայում նույնպես ժխտվեց<ref name="mills_139"/>։ 1998 թվականին անգլիացի լինգվիստ Ռիչարդ Կոտեսը բերեց մի վարկած, ըստ որի անվանումը գալիս է նախակելտական ''*(p)lowonida'' բառից, որը նշանակում է 'գետը չափազանց լայն է և ծանծաղուտ, և բացատրում է, որ այս անվանումը տրվել է Թեմզայի այն մասին, որը անցնում է Լոնդոնով, այնուհետև այստեղ հիմնվել է կելտական բնակավայր ''*Lowonidonjon'' անվանմամբ<ref name=coates>{{Cite journal|last=Coates|first=Richard|year=1998|title=A new explanation of the name of London|journal=Transactions of the Philological Society|volume=96|issue=2|pages=203–229|url=http://www.doi.org/10.1111/1467-968X.00027|doi=10.1111/1467-968X.00027|ref=harv| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0UqnAy | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref>, այս վարկածը բավական աղմուկ բարձրացրեց։ Մինչ 1889 թվականը Լոնդոն անվանումը պաշտոնապես օգտագործվել է միայն [[Լոնդոն սիթի]]ում, բայց հետո նաև օգտագործվեց [[Լոնդոնյան կոմսություն]] և այժմյան [[Մեծ Լոնդոն]] անվանումներում<ref name="mills_140"/>։ [[Պատկեր:London Thames Sunset panorama&nbsp;-&nbsp;Feb 2008.jpg|մինի|''Լոնդոն'' անվանումը կարող է բխել [[Թեմզա]] գետից]] === Նախապատմություն === Չնայած կան ապացույցներ, որ Լոնդոնի տարածքում եղել են կելտական բնակավայրեր, հիմնական բնակավայրը կառուցվել է [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիների]] կողմից 43 թվականին<ref name="roman">{{Cite book |title=Roman London |last=Perring |first=Dominic |year=1991 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-203-23133-3|page=1 |ref=harv }}</ref>։ Գրեթե 17 տարի անց՝ մոտ 61 թվականին, Իցենի ցեղը Բոդիկա թագուհու գլխավորությամբ գրավեցին բնակավայրը՝ հողին հավասարեցնելով այն<ref name=london_010>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|title=British History Timeline&nbsp;—Roman Britain|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121105154607/http://www.bbc.co.uk/history/british/timeline/romanbritain_timeline_noflash.shtml|archivedate=2012-11-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքը դժվարությամբ ազատագրեց ու վերականգնեցին [[Կոլչեստեր]]ը, և 100 թվականին այն հռչակեց [[Հռոմեական Բրիտանիա]]յի մայրաքաղաք։ Այն բարգավաճեց 2-րդ դարում և ուներ մոտ 60.000 բնակիչ։ 7-րդ դարում [[Անգլո-Սաքսոններ]]ը կառուցեցին նոր բնակավայր, որն անվանեցին Լյունդենվիկ։ Նոր բնակավայրը գտնվում էր Հռոմեական Լոնդոնից երկու&nbsp;կմ հեռավորության վրա<ref name=london_011>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|title=The early years of Lundenwic|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610043903/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Past/MissingLink/Themes/TML_themes_Lundenwic.htm|archivedate=2008-06-10|dead-url=no}}</ref>։ Նոր բնակավայրում բարգավաճում էր ձկնորսությունը, առևտուրը, մինչ քաղաքը գրավեցին [[Վիկինգ]]ները, բնակավայրի բնակչությունը տեղափոխվեց հռոմեական Լոնդոն, որտեղ մեծ պարիսպները պետք է պաշտպանեին նրանց<ref name=london_012>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|title=Viking and Danish London|publisher=The [[Լոնդոնի թանգարան]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080519062500/http://www.museumoflondon.org.uk/English/Collections/Onlineresources/RWWC/themes/1295/1288|archivedate=2008-05-19|dead-url=no}}</ref>։ Վիկինգների հարձակումները շարունակվեցին ուժեղանալ մինչև 886 թվականը, երբ [[Ալֆրեդ Մեծ]]ը ազատագրեց Լոնդոնը և խաղաղություն հաստատեց դանիական առաջնորդ [[Գուտրում]]ի հետ<ref name=london_013>{{cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|title=Medieval London&nbsp;—Vikings|publisher=The [[Museum of London]]|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archive-date=2008-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20080602225909/http://www.museumoflondon.org.uk/English/EventsExhibitions/Permanent/medieval/Themes/1033/1035/default.htm|dead-url=}}</ref>։ Սաքսոնական Լունդենվիկ քաղաքը վերանվանվեց ''Ealdwic'' ("հին քաղաք"), ներկայիս [[Օլդվիչ]], որը գտնվում է ներկայիս [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]]ում<ref name="George Hamilton Cunningham 1927 xiii">{{Cite journal |url=https://books.google.am/?id=2fIgAAAAMAAJ |page=xiii |title=London |author=George Hamilton Cunningham |year=1927 |publisher=J. M. Dent & Sons |ref=harv }}</ref>։ [[Պատկեր:Map of London, 1300.svg|մինի|1300-ին Լոնդոնը դեռևս գտնվում էր Հռոմեական պարիսպների միջև։]] Վերջին երկու բացահայտումները վկայում են, որ Լոնդոնն ավելի հին է, քան մինչ այդ համարվում էր։ 1999 թվականին [[Վոկսհոլյան կամուրջ]]ի մոտ հայտնաբերվել են [[Բրոնզե դար]]ում կառուցված կամրջի մնացորդներ<ref>{{cite journal|last=Denison|first=Simon|title=First "London Bridge" in River Thames at Vauxhall|journal=British Archaeology|year=1999|month=July|issue=46|url=http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120518100548/http://www.britarch.ac.uk/ba/ba46/ba46news.html|archivedate=2012-05-18|deadurl=yes}}</ref>։ 2010-ին Վոկսհոլյան կամրջի հարավում՝ Թեմզայի ափին, հայտնաբերվել է մ.թ.ա. 4500 թվականի բնակավայրի մնացորդներ<ref>{{cite web|last=Milne|first=Gustav|title=London's Oldest Foreshore Structure!|url=http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|work=Frog Blog|publisher=Thames Discovery Programme|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120617211033/http://www.thamesdiscovery.org/frog-blog/london-s-oldest-find-discovered-at-vauxhall|archivedate=2012-06-17|deadurl=yes}}</ref>։ === Միջին դարեր === [[Պատկեր:Siege of London (MS 1168).jpg|մինի|ձախից|upright|[[Լանկասերներ]]ի նստավայրը հարձակման է ենթարկվում [[Յորքերի տուն|յորքիսների]] կողմից։]] 5-րդ դարում հռոմեական կայսրության փլուզումից հետո Լոնդոնը մասամբ լքվեց։ Սակայն սկսած 6-րդ դարից մի [[Անգլոսաքս]]յան բնակավայր հայտնի [[Անգլոսաքսյան Լոնդոն|Լունդենվիկ]] անվանվանմամբ հիմնվեց ռոմանական Լոնդոնի արևմուտքում, ներկայիս [[Կովենթ Գարդեն]]ի և [[Սթրանդ (Լոնդոն)|Ստրանդի]] վայրում, ունենալով ընդամենը 10-12.000 բնակչություն<ref name="london_011"/>։ 9-րդ դարում Լոնդոնը բազմակի անգամ հարձակման ենթարկվեց [[Վիկինգներ]]ի կողմից, ստիպելով բնակչությանը բնակություն հաստատել հին ռոմանական Լոնդոնի տարածքում, որտեղ կարող էին պատսպարվել պարիսպների տակ<ref name="london_012"/>։ Երբ [[Անգլիայի թագավորություն]]ը միավորվեց 10-րդ դարում, Լոնդոնը արդեն երկրի ամենամեծ քաղաքն էր իր հարուստ առևտրային կապերով և հանդիսանում էր քաղաքական կենտրոն։ 11-րդ թագավոր [[Էդվարդ խոստովանող]]ը վերագտավ և վերակառուցեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը և [[Վեստմինստեր]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնից քիչ հեռու, և այն դարձրեց թագավորի նստավայր։ Այս իրադարձությունից հետո Վեստմինստերը համարվում է կառավարության բիզնես կենտրոն<ref name=london_014>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|title=Edward the Confessor (c.1003–1066)|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130906142624/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/edward_confessor.shtml|archivedate=2013-09-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Westminster Abbey by Canaletto, 1749.jpg|մինի|աջից|[[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ը [[Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ]] է և հանդիսանում է Լոնդոնի ամենահին և ամենակարևոր վայրերից մեկը, ինչպես երևում է կտավում (Կանալետտո, 1749)]] [[Հաստնիգսի ճակատամարտ]]ում իր հաղթանակից հետո [[Վիլյամ Նվաճող]]ը թագադրվեց Վեստմինստերյան աբբայությունում 1066 թվականի սուրբ ծննդյան օրը<ref name=london_015>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|title=History&nbsp;– 1066&nbsp;– King William|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090922053048/http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/1066_06.shtml|archivedate=2009-09-22|deadurl=yes}}</ref>։ Վիլյամը կառուցեց [[Թաուեր]], շատ Նորմանդական ամրոցներ վերակառուցեց քարից, որպեսզի ահազդի հարավարևելյան մասում ապրող բնակչությանը<ref name=london_016>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|title=A History of British Architecture&nbsp;— White Tower|last=Tinniswood|first=Adrian|authorlink=Adrian Tinniswood|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ մայիսի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090213124332/http://www.bbc.co.uk/history/british/architecture_02.shtml|archivedate=2009-02-13|deadurl=yes}}</ref>։ 1097 թվականին, [[Ուիլյամ II (Անգլիայի թագավոր)|Ուիլյամ II]]-ը սկսեց [[Վեստմինստերյան դահլիճ]]ի կառուցումը աբբայութան մոտ, որը հետագայում հիմք հանդիսացավ նոր [[Վեստմինստերյան պալատ]]ի համար<ref name=london_017>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|title=UK Parliament&nbsp;— Parliament: The building|date=նոյեմբերի 9, 2007|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311032051/http://www.parliament.uk/about/history/building.cfm|archivedate=2008-03-11|dead-url=no}}</ref><ref name=london_018>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|title=Palace of Westminster|publisher=UK Parliament|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080404171249/http://www.parliament.uk/parliament/guide/palace.htm|archivedate=2008-04-04|dead-url=no}}</ref>։ 12-րդ դարի ընթացքում կենտրոնական կառավարության կազմը, որը մեծապես կենտրոնացված էր թագավորի շուրջը սկսեց կենտրոնանալ մեկ վայրում։ Այս վայրը Վեստմինստեր էր, սակայն երբ գանձարանը տեղափոխվեց Վինչեստեր, մի մասը տեղափոխվեց Տաուեր։ Մինչդեռ [[Վեստմինստեր Սիթի]]ին վերածվեց կառավարության մայրաքաղաքի, նրա հարևան Լոնդոնը դարձավ Անգլիայի ամենամեծ քաղաքը և առևտրային կենտրոնը իր սեփական կառավարման մարմիններով։ 1100 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը 18.000 էր, իսկ 1300 թվականին այն դարձավ 100.000<ref name=london_019>{{Cite book|last=Schofield|first=John|last2=Vince|first2=Alan|author2-link=Alan Vince|title=Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting|publisher=Continuum International Publishing Group|year=2003|isbn=978-0-8264-6002-8|url=https://books.google.am/?id=Qu7QLC7g7VgC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=london+population+1100+-+1300|page=26|ref=harv}}</ref>։ Ժանտախտի տարիներին 14-րդ դարի կեսերին Լոնդոնի բնակչության երրորդ մասը մահացավ<ref>{{Cite journal |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |title=Black Death |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902081524/http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/black_01.shtml |archivedate=2013-09-02 |deadurl=yes |publisher=BBC History |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3 |ref=harv |date= }}</ref>։ Լոնդոնը 1381 թ.-ին գտնվում էր Ուտ Թեյլորի ապստամբության կենտրոնում<ref name=london_020>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|title=Ռիչարդ II (1367–1400)|publisher=BBC|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130905190742/http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/richard_ii_king.shtml|archivedate=2013-09-05|deadurl=yes}}</ref>։ === Վաղ ժամանակակից === [[Պատկեր:Great Fire London.jpg|մինի|[[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը տարածվել է քաղաքի զգալի հատվածներում 1666 թվականին։]] [[Պատկեր:1806 Mogg Pocket or Case Map of London, England&nbsp;-&nbsp;Geographicus&nbsp;-&nbsp;London-mogg-1806.jpg|աջից|մինի|Լոնդոնը 1806-ին]] [[Թյուդորների ժամանակաշրջան]]ի ընթացքում [[Անգլիական բարեփոխում|բարեփոխումները]] վերափոխում էին կրոնը դեպի բողոքականություն, Լոնդոնում եկեղեցու սեփականությունը աստիճանաբար սկսեց պատկանել մասնավորին<ref name=pevsner>[[Nikolaus Pevsner|Pevsner, Nikolaus]]. ''London I: The Cities of London and Westminster'' rev. edition, 1962. Introduction p. 48.</ref>։ [[Բուրդ|Բրդյա]] հագուստների նյութերը ներմուծվում էին Լոնդոն պատմական Նիդերլանդների տարածքից, որոնք քաղաքում վերամշակվում և ուղարկվում էին երկրի մյուս հատվածներ։ Անգլիական տեխնոլոգիաները դեռ չէին կիրառվում Եվրոպայի հյուսիս արևմտյան մասում։ Առևտրային ուղիները դեպի [[Իտալիա]] և [[Միջերկրական ծով]] անցնում էին [[Անդվերպեն]]ով և [[Ալպեր]]ի վրայով, ծովային ճանապարհը, որը անցնում էր [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ով կարող էին անցնել միայն իտալական նավերը։ Անգլիացի նավագնացների կողմից [[Նիդերլանդներ]]ի վերաբացումից հետ 1565 թվականից սկսվեց մեծ առևտրային հարաբերություններ<ref>Ramsay, George Daniel (1986). The Queen's Merchants and the Revolt of the Netherlands: The End of the Antwerp Mart. Volume 2, pp. 1 and 62-63. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-1849-7</ref><ref>The life and times of Sir Thomas Gresham, founder of the Royal Exchange: including notices of many of his contemporaries. With illustrations, Volume 2, pages&nbsp;80–81, John William Burgon, E. Wilson, 1839.</ref>։ [[Մերկանտիլիզմ]]ը աճեց մոնոպոլիսատկան ձեռնարկությունների ինչպիսիք են [[Արևմտահնդկական ընկերություն]]ը, որը իրականացնում էր [[Նոր աշխարհ]]ի հետ առևտուրը։ Լոնդոնը դարձավ [[Հյուսիսային ծով]]ի գլխավոր նավահանգիստը, այստեղ սկսեցին գաղթել Անգլիայից և արտասահմանից Բնակչությունը աճեց 1530 թվականի 50.000-ի փոխարեն 1605 թվականին դարձավ 225.000<ref name=pevsner/>։ 16-րդ դարում [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Ուիլյամ Շաքսպիրը]] և նրա ժամանակակիցները ապրեցին և ստեղծագործեցին Լոնդոնում, այս ժամանակ մեծ վերելք ապրեց [[Լոնդոնի թատրոն|թատրոնը]]։ Լյուդորների ժամանակաշրջանի վերջում՝ 1603 թվականին, Լոնդոնի տարածքը դեռևս փոքր էր։ 1605 թվականի նոյեմբերի 5-ին [[Վառոդների սադրանք]]ից հետո [[Ջեյմս I (Անգիայի թագավոր)|Ջեյմս I]]-ի վրա կատարվեց մահափորց Վսետմենստերում<ref name=london_023>{{Cite book |title=James I |url=https://archive.org/details/jamesi0000durs |last=Durston |first=Christopher|year=1993 |publisher=Routledge |location=London |isbn=978-0-415-07779-8 |page=[https://archive.org/details/jamesi0000durs/page/59 59] |ref=harv }}</ref>։ 17-րդ դարում Լոնդոնի բնակչության մեծ մասը վարակվեց Ժանտախտով, արդյունքում մահացավ 100.000 մարդ, կամ քաղաքի բնակչության հինգերորդ մասը<ref name=london_025>{{cite web |url= http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |title= Story of the plague |publisher= Channel 4 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20110903052734/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/plague/story.html |archivedate= 2011-09-03 |accessdate= 2013-08-27 |dead-url= yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ը բռնկվեց 1666 թվականին և արագ տարածվեց քաղաքի փայտե տներով<ref name="Samuel Pepys' Diary">{{Cite book | last = Pepys | first = Samuel | authorlink = Samuel Pepys | title = The Diary of Samuel Pepys | volume = 45: August/September 1666 | date = սեպտեմբերի 2, 1666 | origyear = 1893 | editor = [[Mynors Bright]] (decipherer) | editor2 = [[Henry B. Wheatley]] | url = http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | ref = harv | isbn = 978-0-520-22167-3 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813025236/http://www.gutenberg.org/cache/epub/4167/pg4167.html | archivedate = 2013-08-13 | deadurl = yes | access-date = 2013-08-27 }}</ref>։ Վերակառուցում տևեց ավելի քան տաս տարի, արը ղեակավարեց [[Ռոբերտ Հուկ]]ը, ով քաղաքի գլխավոր տեսուչն էր<ref name=london_029>The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine</ref>։ 1708 թ.-ին ավարտվեց [[Կրիստոֆեր Ռեն]]ի գլուխ գործոցը համարվող [[Սուրբ Պողոսի տաճար]]ի շինարարությունը։ Գերորգյան ժամանակաշրջանի ընթացքում արևմուտքում կառուցվեցին նոր թաղամասեր ինչպեսին են Մայֆայրը, կառուցվեցին նոր կամուրջներ Թեմզային երկայնքով։ 1762 թվականին [[Գեորգ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)|Գեորգ III]]-ը սկսեց [[Բուքինգեմյան պալատ]]ի շինարարությունը, որը ընդարձակվեց հաջորդ 75 տարիների ընթացքում։ 18-րդ դարի ընթացում աճեցին հանցագործությունները և 1750 թվականին ստեղծվեց առաջին մասնագիտացված ոստիկանությունը<ref>"[http://www.pbs.org/kqed/demonbarber/madding/thieftaker.html Thief Taker, Constable, Police]". Public Broadcasting Service (PBS).</ref>։ Արդյունքում ավելի քան 200 հանցագործ մահապատժի ենթարկվեցին<ref>{{cite news |author=մարտի 21, 1960 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |title=National Affairs: Capital punishment: a fading practice |work=Time |location=New York |date=մարտի 21, 1960 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13 |archive-date=2011-10-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111011174652/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,894775,00.html |dead-url=yes }}</ref>։ Երեխաների 74 տոկոսը մահանում էին մինչև 5 տարին լրանալը<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/foundling_01.shtml |title=The Foundling Hospital |publisher=BBC History |date=փետրվարի 17, 2011 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ [[Սրճարան]]ները դարձան քննարկումների ամենահայտնի վայրերը, մամուլի աճի հետ աճեց թերթերի քանակը, [[Ֆլիտ Սթրիթ]]ը դարձավ Բրիտանական մամուլի կենտրոն։ === Ուշ ժամանակակից === [[Պատկեր:British recruits August 1914 Q53234.jpg|մինի|Բրիտանական կամավորական զորակոչիկները Լոնդոնում, Օգոստոս 1914]] [[Պատկեր:LondonBombedWWII full.jpg|մինի|Ռմբակոծված Լոնդոնի փողոցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]] Լոնդոնը ամենամեծ քաղաքն էր 1831 թվականից 1925 թվականներին<ref name=autogenerated1>{{cite web |url=http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |title=London: The greatest city |publisher=Channel 4 |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011082820/http://www.channel4.com/history/microsites/H/history/i-m/london4.html |archivedate=2011-10-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գերբնակեցված վիճակը բերեց [[խոլերա]] համաճարակի<ref>{{cite web |url= http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/themes/publichealth/cholera.aspx |title=Hidden extras: cholera comes to Victorian London |publisher=The Science Museum |location =London |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, խլելով 14.000 մարդու կյանք 1848 թվականին և 6000 կյանք՝ 1866 թվականին<ref>{{cite web |author=Brown, Robert W. |url= http://www.uncp.edu/home/rwb/london_19c.html |title= London in the Nineteenth Century |publisher= University of North Carolina at Pembroke |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>, Բնակչության աճը ստիպեց կառուցել աշխարհում առաջին քաղաքային տրասպորտը։ Լոնդոնը ռմբակոծվեց [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, քաղաքը մեծ ավերածությունների ենթարկվեց նաև [[երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, այդ ժամանակ [[Լյուֆտվաֆե]]ի ռմբակոծություններից մահացան մոտ 30.000 Լոնդոնցի։ Անմիջապես պատերազմից հետո 1948 թվականին Լոնդոնում կազմակերպվեց [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|Ամառային օլիմպիական խաղեր]], որի բացումը տեղի ունեցավ [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ում։ 1951 թվականին [[Սաութբանկ]]ում տեղի ունեցավ Բրիտանական փառատոնը։ 1952 թվականի Մեծ ծուխը ստիպեց 1956 թվականին ընդունել օրենք մաքուր օդի մասին, արդյունքում զգալիորեն վերացավ քաղաքի ծուխը, որը վատ համբավ էր բերում քաղաքին։ 1940-ական թվականներին Լոնդոնը դարձավ բազմաթիվ ներգաղթյալների տուն, հիմնականում թագավորության տարածքներից ինչպիսիք են [[Ճամայկա]]ն, [[Հնդկաստան]]ը, [[Բանգլադեշ]]ը և [[Պակիստան]]ը, դարձնելով Լոնդոնը ամենադիվերսիֆիկացված քաղաքը Եվրոպայում։ 1690-ական թվականների կեսերից Լոնդոնը դարձավ [[երիտասարդական մշակույթ]]ի կենտրոն։ Նորաձևության դերը վերականգնվեց [[Ֆանկ ռոք|Ֆանկ]] ժամանակաշրջանում։ 1965-ին Լոնդոնի քաղաքական դաշտը ընդարձակեց իր սահմանները և ստեղծվեց [[Մեծ Լոնդոնի խորհուրդ]]ը։ Հյուսիսային Իռլանդիայի խռովությունների ժամանակ Լոնդոնը ռմբակոծության ենթարկվեց։ Ռասիստական անհավասարությունը 1981 թվականին չեղյալ հայտարարվեց [[Բրիքստոնի ապստամբություն]]ից հետո։ Մեծ Լոնդոնի բնակչությունը Երկրորդ համաշխարհայինից հետո սկսեց նվազել, 1939 թվականին քաղաքի բնակչությունը 8,6 միլիոն էր, իսկ 1980 ական թվականներին այն նվազեց մինչև 6,8 միլիոնի։ Լոնդոնի հիմնական նավահանգիստները դարձան [[Ֆելիքստոու]]ն և [[Թիբուրի]]ն։ Այն մեծ դեր խաղաց լոնդոնի ֆինանսական կենտրոն դառնալուն 1980-ական թվականներին։ [[Թեմզայի պատնեշ]]ի շինարարությունները ավարտվեցին 1980-ական թվականներին, այն կոչված էր պաշտպանելու քաղաքը ջրհեղեղներից։ Մեծ Լոնդոնի խորհորդը լուծարվեց 1986 թվականին, մինչև 2000 թվականը Լոնդոնը միակ մեծ քաղաքն էր առանց կառավարության, բայց դրանից հետո կազմավորվեց նոր կառավարության ավելի լայն լիազորություններով։ 21-րդ դարի սկիզբը տոնելու համար կառուցվեցին [[Միլենիում Դոմ]]ը, [[Լոնդոնի աչք]]ը և [[Միլենիում կամուրջ (Լոնդոն)|Միլենիում կամուրջ]]ը։ 2012 թվականին Լոնդոնը ընդունեց [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|ամառային օլիմպիական խաղերը]] դարձնելով միակ քաղաքը, որը ընդունել է [[օլիմպիական խաղեր]]ը 3 անգամ<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/front_page/4655555.stm |title= London beats Paris to 2012 Games |publisher=BBC Sport |date=հուլիսի 6, 2005 |accessdate=2012 թվականի սեպտեմբերի 28}}</ref>։ == Կառավարություն == === Տեղական կառավարություն === Լոնդոնի կառավարությունը բաժանված է երկու ճյուղի, ռազմավարական ճյուղ և տեղական ճյուղ։ Ռազմավարական կառավարությունը հսկում է Մեծ Լոնդոնի կառավարումը, իսկ տեղական կառավարությունը հսկում է 33 վարչական համայնքների կառավարումը<ref name=london_032>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/gla/|title=About the Greater London Authority|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090311154225/http://www.london.gov.uk/gla/|archivedate=2009-03-11|deadurl=yes}}</ref>։ Ռազմավարական կառավարությունը բաժանվում է երկու մասի, [[Լոնդոնի քաղապետ]]ը և [[Լոնդոնի ժողով]]ը, ով հաստատում է քաղաքի բյուջեն ամեն տարի։. Ռազմավարական կառավարության կենտրոնը [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլն]] է, որը գտնվում է [[Սաութվորք]]ում, քաղաքապետն է [[Սադիկ Խան]]ը։ Քաղաքապետը հաստատում է քաղաքի ռազմավարական պլանը, որը վերջին անգամ վերանայվել է 2011-ին<ref name=london_plan>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|title=The London Plan|publisher=Greater London Authority|accessdate=2012 թ․ մայիսի 25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130119040512/http://london.gov.uk/priorities/planning/londonplan|archivedate=2013-01-19|deadurl=yes}}</ref>։ Ժողովը կազմված է 32 տեղական համայնքների անդամներից և Լոնդոն Սիթի կորպորացիայի անդամներից<ref name=london_035>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|title=Links to other websites&nbsp;— London boroughs|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055428/http://www.london.gov.uk/london/links.jsp|archivedate=2007-10-19|dead-url=no}}</ref>։ Նրանք պատասխանատու են տեղական ծառայությունների համար, ինչպիսիք են աղբահանությունը, դպրոցները, սոցիալական ծառայությունները, Ճանապարհաշինությունը և այլն։ Այնպիսի գործառնությունների ինչպիսիք են թափոնների կառավարումը ժողովը վերահսկում է համատեղ տեղական կառավարման մարմինների հետ։ 2009-2010 թվականներին Լոնդոնի կառավարության ընդհանուր ծախսերը կազմել են 22 միլիոն ֆունտ<ref>http://www.communities.gov.uk/documents/statistics/pdf/1911067.pdf</ref>։ Հսկողությունը Մեծ լոնդոնում բացի Լոնդոն քաղաքից իրականացնում են Մետրոպոլի ոստիկանական ուժերը, որոնց ղեկավարում է քաղաքապետի ենթակայության տակ գտնվող (MOPAC) մարմինը<ref>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/priorities/policing-crime/about-mopac |title=About MOPAC |publisher= Greater London Authority |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>{{cite web |url= http://policeauthority.org/Metropolitan/ |title=MPA: Metropolitan Police Authority |publisher= Metropolitan Police Authority |date=մայիսի 22, 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի]]ն ունի իր սեփական ոստիկանությունը, որը կոչվում է [[Լոնդոնի ոստիկանություն]]<ref name="Policing">{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |title=Ոստիկանություն |publisher=Մեծ Լոնդոնի իշխանություն |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080121173357/http://www.london.gov.uk/gla/policing.jsp |archivedate=2008-01-21 |dead-url=no }}</ref>։ [[Բրիտանական տրանսպորտային ոստիկանություն]]ը հսկում է քաղաքի երկաթուղային տրանսպորտը և մետրոպոլիտենը<ref name="BTP">{{cite web |url= http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |title= Շրջաններ |publisher= Բրիտանիայի տրանսպորտային ոստիկանություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20120521074911/http://www.btp.police.uk/about_us/areas.aspx |archivedate= 2012-05-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրշեջ ջոկատը Մեծ Լոնդոնի հրշեջ ծառայությունն է։ Այն համարվում է երրորդ ամենամեծ հրշեջ ջոկատը աշխարհում<ref name="LFB">{{cite web |url=http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |title=Ովքեր ենք մենք |publisher=Լոնդոնի հրշեջ բրիգադ |accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130901044643/http://www.london-fire.gov.uk/WhoWeAre.asp |archivedate=2013-09-01 |deadurl=yes }}</ref>։ Շտապօգնության ծառայությունը իրականացվում է Լոնդոնի շտապօգնության բրիգադի կողմից, որը աշխարհում ամենամեծն է<ref name="LAS">{{cite web |url= http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |title= Մեր մասին |publisher= Լոնդոնի շտապօգնության ծառայություն |accessdate= 2009 թ․ օգոստոսի 25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20130922142734/http://www.londonambulance.nhs.uk/about_us.aspx |archivedate= 2013-09-22 |deadurl= yes }}</ref>։ === Ազգային կառավարություն === Լոնդոնը Մեծ Բրիտանիայի կառավարության նստավայրն է, որը գտնվում է Վեստմինստերի պալատի մոտ։ Շատ կառավարական դեպարտամենտներ գտնվում են Խորհրդարանի մոտ, [[Վայթհոլլ]]ի երկայնքով, ներառյալ վարչապետի նստավայրը, որը գտնվում է [[Դաունինգ սթրիթ, 10|Դաունինգ սթրիթ 10]] հասցեում<ref name=london_036>{{cite web|url=http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510193022/http://www.number10.gov.uk/output/Page1.asp|archivedate=2008-05-10|title=10 Downing Street&nbsp;— Official Website|publisher=10 Downing Street|accessdate=2008 թվականի ապրիլի 26|dead-url=no}}</ref>։ <!-- **Incomplete sentence** There are 74 Members of Parliament (MPs) from London, who correspond to local parliamentary [[List of Parliamentary constituencies in Greater London|constituencies]] in the national [[British House of Commons|Parliament]] by .<ref name=london_038>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/politics_show/4293078.stm|title=London: Ethnic vote |date=սեպտեմբերի 30, 2005|publisher=BBC |accessdate=հոկտեմբերի 12, 2008|first=Khevyn|last=Limbajee| archiveurl = http://www.webcitation.org/5yo0lawX5 | archivedate = մայիսի 19, 2011| deadurl=no}}</ref> Of these 74 MPs, 44 are from the [[Labour Party (UK)|Labour Party]], 21 are [[Conservative Party (UK)|Conservatives]], 8 are [[Liberal Democrats]] and one is from the [[Respect&amp;nbsp;– The Unity Coalition|RESPECT]] party.--> == Աշխարհագրություն == {{Main|Լոնդոնի աշխարհագրություն}} === Կառուցվածք === Լոնդոնի տարածքը մտնում է [[Մեծ Լոնդոն]] վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հնագույն [[Լոնդոն Սիթի]]ն ժամանակին ընդգրկում էր ամբողջ բնակավայրը, սակայն բնակչության աճի հետ միավորվեցին նաև մերձքաղաքյա բնակավայրերը և ստեղծվեց ներկայիս Լոնդոնը<ref name="chancery">{{Cite journal|last=Beavan|first=Charles|coauthors=Bickersteth, Harry|title=Reports of Cases in Chancery, Argued and Determined in the Rolls Court|publisher=Saunders and Benning|year=1865|url=https://books.google.am/?id=YFYDAAAAQAAJ|ref=harv}}</ref>։ Մեծ Լոնդոնի 40 տոկոսը ծածկում է Լոնդոնի փոստային տարածքը, սակայն մնացած մասը փոստային հասցեներում օգտագործում է ԼՈՆԴՈՆ անվանումը<ref name=london_042>{{Cite book|last=Stationery Office|title=The Inner London Letter Post|publisher=H.M.S.O|year=1980|isbn=978-0-10-251580-0|page=128|ref=harv}}</ref><ref name=map_post>{{Cite book|title=London Postcode and Administrative Boundaries|publisher=Geographers' A-Z Map Company|author=Geographers' A-Z Map Company|year=2008|edition=6|isbn=978-1-84348-592-6|ref=harv}}</ref>։ [[Պատկեր:London, United Kingdom.JPG|thumb|Ներքին Լոնդոնը տիեզերքից]] [[Պատկեր:Open street map central london.svg|thumb|Կենտրոնական Լոնդոնի Քարտեզը]] Լոնդոնի հեռախոսային տարածաշրջանի կոդը (020) ծածկում է մեծ տարածք Մեծ Լոնդոնի կազմում, չնայած որոշ շրջաններ միացված չեն հեռախոսային գոտուն։ Արտաքին հատվածի բնակչության աճը այժմ կանխվում է [[Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտի|Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտով]]<ref name=london_040>{{Cite book|last=Dilys|first=M Hill|title=Urban Policy and Politics in Britain|publisher=St. Martin's Press|year=2000|isbn=978-0-312-22745-6|page=268|ref=harv}}</ref>, սակայն արտաքին հատվածում բնակելի տարածքի ընդլայնումը մոտենում է Մեծ Լոնդոնի սահմաններին։ Մեծ Լոնդոնը բաժանվում է [[ներքին Լոնդոն]]ի և [[արտաքին Լոնդոն]]ի<ref name=london_045>{{cite book |url=http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |title=London Government Act 1963 |publisher=Office of Public Sector Information |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |isbn=978-0-16-053895-7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100817142118/http://www.opsi.gov.uk/RevisedStatutes/Acts/ukpga/1963/cukpga_19630033_en_1 |archivedate=2010-08-17 |deadurl=yes }}</ref>։ Քաղաքը Թեմզա գետով բաժանվում է [[Հյուսիսային Լոնդոն|Հյուսիսային]] և [[Հարավային Լոնդոն|Հարավային]] մասերի, որի կենտրոնում գտնվում է Կենտրոնական Լոնդոնը։ === Կարգավիճակ === Լոնդոնի հետ միասին Լոնդոն Սիթին և Վեսմինստեր Սիթին ունեն քաղաքւ կարգավիճակ,ինչպես նաև Լոնդոն Սիթին և Մեծ Լոնդոնը ունեն ավանդական երկրի կարգավիճակ<ref name=london_049>{{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|title=Lieutenancies Act 1997|publisher=OPSI|accessdate=2008 թ․ հունիսի 7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100522210452/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1997/ukpga_19970023_en_1|archivedate=2010-05-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Մեծ Լոնդոն]]ի տարածքում նախկինում եղել են մի քանի պատմական երկրներ, ինչպիսիք են [[Միդլսեկս]]ը, [[Քենթ]]ը, [[Սարեյ]]ը և [[Հերթֆորդշայր]]ը<ref name="london_050">{{Cite book|last=Barlow|first=I. M. |title=Metropolitan Government|year=1991|publisher=Routledge|page=346|ref=harv}}</ref>։ Անգլիայի մայրաքաղաք, հետագայում նաև Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնապես հայտարարաման որևէ փաստաթուղթ չի ստեղծվել{{Ն|Ըստ ''Collins English Dictionary''-ի՝ մայրաքաղաքը կառավարության նստավայրն է<ref name=london_061>(1994) ''Collins English Dictionary'', Collins Education plc.</ref>, հետևաբար դրա համաձայն՝ Լոնդոնն Անգլիայի մայրաքաղաքը չէ, քանի որ Անգլիան չունի իր կառավարությունը։ Սակայն ''Oxford English Reference Dictionary''-ում<ref name=london_062>''Oxford English Reference Dictionary'', Oxford English.</ref> և այլ հեղինակավոր աղբյուրներում մայրաքաղաք է համարվում ''ամենակարևոր քաղաքը''<ref name=london_063>"HC 501 0304.PDF" (PDF). Parliament Publications</ref>։|group="Ն."}}: Իր կարգավիճակը ստացել է սահմանադրական կոնվենցիայով, դարձնելով իր կարգավիճակը որպես դե ֆակտո մայրաքաղաք։ 12-րդ և 13-րդ դարերում Վեստմինստերյան պալատի զարգացման հետ, Անգլիայի մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Վինչեստեր։ Շատ հաճախ Մեծ Լոնդոնը համարվում է Անգլիայի շրջան<ref name=region/>։ === Տեղագրություն === [[Պատկեր:Primrose Hill Panorama, London - April 2011.jpg|thumb|[[Պրիմրոզ հիլ]]:]] Մեծ Լոնդոնի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1583 կմ քառակուսի, որում ապրում է 7.172.036 մարդ 2001 թվականի դրությամբ և խտությունը կազմում 4542 մարդ քառակուսի կիլոմետր։ Լոնդոնի մետրոպոլիտենի մակերեսը կազմում է 8383 կմ կառակուսի, ապրում է 13.709.000 մարդ և խտությունը կազմում է 1510 մարդ քառակուսի կմ<ref>{{cite web |url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis: 027 London, World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |archive-date=2011-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |dead-url=yes }}</ref>։ Ժամանակակից Լոնդոնը գտնվում է [[Թեմզա]] գետի ավազանում, որը նավարկելի գետ է և անցնում է քաղաքի հարավ արևմուտքից դեպի արևելք։ [[Թեմզա]]յի [[Գետահոիտ|գետահովտում]] են գտնվում[[Պառլամենտի շենք (Լոնդոն)|Պառլամենտի շենքը]], [[Էդինգթոն հիլս]]ը և [[Փրայմռոզ հիլ]]ը։ Թեմզան ժամանակին ավելի ընդարձակ էր իր մեծ ճահճային գոտիներով, մակընթացության ժամանակ նրա լայնությունը հինգ անգամ գերազանցում էր ներկայիս լայնությանը<ref name=london_065>{{cite book|url=https://books.google.am/?id=M9qvtYYhRtAC&pg=PR11&dq=thames+%22iron+age%22+london+wide+geography+shallow+marsh|title=''London: A History''|first=Francis|last= Sheppard| page= 10|publisher=Google Books|year=2000|isbn=978-0-19-285369-1|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6}}</ref>։ [[Վիկտորիայի ժամանակաշրջան]]ից թեմզայի հունը նեղացվել է, իսկ շատ վտակներ ներկայումս անցնում են գետնի տակով։ Թեմզան մակընթաց գետ է և Լոնդոնում ջրհեղեղը հավանական է<ref name=london_066>{{cite web|url=http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|title=Flooding|publisher=UK Environment Agency|accessdate=2006 թ․ հունիսի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060215080725/http://www.environment-agency.gov.uk/yourenv/eff/1190084/natural_forces/flooding/?version=1&lang=_e|archivedate=2006-02-15|dead-url=no}}</ref>։ Այս վտանգից խուսափելու համար 1974 թվականին սկսվեց Թեմզայի պատնեշի շինարարությունը։ Պատնեշը կոչված է պաշտպանել քաղաքը մինչև 2070 թվականը, իսկ հետագա պաշտպանության հարցը դեռևս քննարկվում է<ref>{{cite news|first=David|last=Adam|url=http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|title=Thames Barrier gets extra time as London's main flood defence|work=The Guardian|location=UK|date=մարտի 31, 2009|accessdate=2009 թ․ նոյեմբերի 7|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328115026/http://www.guardian.co.uk/environment/2009/mar/31/thames-flood-barrier-london|archivedate=2013-03-28|deadurl=yes}}</ref>։ === Կլիմա === {{Հիմնական|Լոնդոնի կլիմա}} [[Պատկեր:View of London by David Holt.jpg|thumb|left|Լոնդոնը 2013 թվականի դեկտեմբերին]] [[Պատկեր:Summer Love of Russell Square.jpg|thumb|Ամառային ջերմաստիճանի միջինը տատանվում է 22 °C և 26 °C-ի միջև, սակայն գրանցված ամենաբարձր ջերմաստիճանը 38 °C է:]] Լոնդոնը ունի հանգիստ [[օվկիանոսային կլիմա]] ([[Կյոպպեն կլիմայի դասակարգում|Կյոպպեն]]. ''Cfb&#x202f;''), ինչպես Հարավային Բրիտանիայի բոլոր քաղաքներում։ Չնայած Լոնդոնը ունի անձրևային քաղաքի վարկանիշ, սակայն այն տեղումների քանակով զիջում է (տարեկան 601մմ) [[Հռոմ]]ին, [[Բորդո]]յին, [[Թուլուզ]]ին, [[Նեապոլ]]ին, [[Սիդնեյ]]ին և [[Նյու Յորք]]ին<ref>{{cite web|url=http://www.bom.gov.au/climate/averages/tables/cw_066062_All.shtml|title=Climate statistics for Australian locations|work=bom.gov.au}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldweather.org/176/c00604.htm |title=Weather Information for Naples |publisher=Worldweather.org |date=հոկտեմբերի 5, 2006 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref>[http://www.meteoam.it/modules.php?name=viewClinoFile&station=289&name_station=Napoli%20CapodichinoVisualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Napoli Capodichino]{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}</ref><ref>[http://www.theweathernetwork.com/ The Weather Network] 18 November 2011</ref><ref>[http://france.meteofrance.com/france/climat_france?CLIMAT_PORTLET.path=climatstationn%2F31069001 Prévisions météo de Météo-France – Climat en France] 18 November 2011</ref><ref>[http://www.worldweather.org/062/c01058.htm World Weather Information Service – Toulouse] 18 November 2011</ref><ref>http://www.usclimatedata.com/climate/new-york/new-york/united-states/usny0996</ref>։ Ջերմաստիճանի առավելագույնը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին 38.1&nbsp;°C<ref>{{cite web|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1256/wea.10.04B/pdf|title=August 2003 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>, իսկ նվազագույնը -16.1&nbsp;°C 1962 թվականի հունվարին<ref>{{cite web|url=http://www.personal.dundee.ac.uk/~taharley/british_weather_in_january.htm|title=January 1962 weather|accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 18}}</ref>։ Ամառները հիմնականում տաք են, երբեմն շոգ։ Միջինում տարվա մեջ 31 օր Լոնդոնում ջերմաստիճանը բարձր է25&nbsp;°C-ից և 4,2 օր` 30.0&nbsp;°C-ից։ Ձմեռները հիմնականում զով ու խոնավ են, ջերմաստիճանի փոքր տատանումներով։ Ձյուն գալիս է հազվադեպ` իր հետ բերելով ճանապարհատրանսպորտային բարդություններ։ Գարունը և աշունը համարյա չեն տարբերվում ջերմաստիճանով։ Որպես մեծ քաղաք` Լոնդոնի տարբեր մասերի ջերմաստիճանները կարող են մեծ տարբերություն ունենալ<ref>{{cite web|url=http://legacy.london.gov.uk/mayor/environment/climate-change/docs/UHI_summary_report.pdf|title=London's Urban Heat Island: A Summary for Decision Makers|publisher=Greater London Authority|date=October 2006|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 29}}</ref>։ {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոն |Jan record high C = 17.2 |Feb record high C = 19.8 |Mar record high C = 24.2 |Apr record high C = 29.4 |May record high C = 32.8 |Jun record high C = 35.6 |Jul record high C = 36.7 |Aug record high C = 38.1 |Sep record high C = 35.4 |Oct record high C = 29.9 |Nov record high C = 20.8 |Dec record high C = 17.4 |year record high C = 38.1 |Jan high C = 8.1 |Feb high C = 8.4 |Mar high C = 11.3 |Apr high C = 14.2 |May high C = 17.9 |Jun high C = 21.0 |Jul high C = 23.5 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 19.9 |Oct high C = 15.5 |Nov high C = 11.1 |Dec high C = 8.3 |year high C = 15.2 |Jan low C = 2.3 |Feb low C = 2.1 |Mar low C = 3.9 |Apr low C = 5.5 |May low C = 8.7 |Jun low C = 11.7 |Jul low C = 13.9 |Aug low C = 13.7 |Sep low C = 11.4 |Oct low C = 8.4 |Nov low C = 4.9 |Dec low C = 2.7 |year low C = 7.5 |Jan record low C = -13.2 |Feb record low C = -9.6 |Mar record low C = -5.1 |Apr record low C = -2.6 |May record low C = -0.9 |Jun record low C = 1.5 |Jul record low C = 5.6 |Aug record low C = 5.9 |Sep record low C = 1.8 |Oct record low C = -3.3 |Nov record low C = -7.0 |Dec record low C = -11.8 |year record low C= -13.2 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 55.2 |Feb precipitation mm = 40.9 |Mar precipitation mm = 41.6 |Apr precipitation mm = 43.7 |May precipitation mm = 49.4 |Jun precipitation mm = 45.1 |Jul precipitation mm = 44.5 |Aug precipitation mm = 49.5 |Sep precipitation mm = 49.1 |Oct precipitation mm = 68.5 |Nov precipitation mm = 59.0 |Dec precipitation mm = 55.2 |year precipitation mm = 601.7 |unit precipitation days = 1.0 mm |Jan precipitation days = 11.1 |Feb precipitation days = 8.5 |Mar precipitation days = 9.3 |Apr precipitation days = 9.1 |May precipitation days = 8.8 |Jun precipitation days = 8.2 |Jul precipitation days = 7.7 |Aug precipitation days = 7.5 |Sep precipitation days = 8.1 |Oct precipitation days = 10.8 |Nov precipitation days = 10.3 |Dec precipitation days = 10.2 |year precipitation days = 109.5 |Jan sun = 61.5 |Feb sun = 77.9 |Mar sun = 114.6 |Apr sun = 168.7 |May sun = 198.5 |Jun sun = 204.3 |Jul sun = 212.0 |Aug sun = 204.7 |Sep sun = 149.3 |Oct sun = 116.5 |Nov sun = 72.6 |Dec sun = 52.0 |year sun = 1632.6 |source 1 =<ref>{{Cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/public/weather/climate/gcpsvf37b|title=London Heathrow Airport|publisher=Met Office |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://eca.knmi.nl/indicesextremes/customquerytimeseriesplots.php |title=Heathrow Airport Extreme Values |publisher=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]] | accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 29}}</ref> }} {{Եղանակի Աղյուսակ |location = Լոնդոնի կենտրոն |metric first = yes |single line = yes |Jan high C = 8.5 |Feb high C = 8.9 |Mar high C = 11.7 |Apr high C = 15.7 |May high C = 18.6 |Jun high C = 22.4 |Jul high C = 23.6 |Aug high C = 23.2 |Sep high C = 20.8 |Oct high C = 16.1 |Nov high C = 11.9 |Dec high C = 8.6 |year high C = 15.8 |Jan mean C = 6.8 |Feb mean C = 6.8 |Mar mean C = 8.8 |Apr mean C = 12.0 |May mean C = 14.8 |Jun mean C = 18.3 |Jul mean C = 19.6 |Aug mean C = 19.4 |Sep mean C = 17.3 |Oct mean C = 13.5 |Nov mean C = 10.0 |Dec mean C = 7.0 |year mean C = 12.8 |Jan low C = 5.0 |Feb low C = 4.7 |Mar low C = 5.8 |Apr low C = 8.2 |May low C = 10.9 |Jun low C = 14.1 |Jul low C = 15.5 |Aug low C = 15.5 |Sep low C = 13.7 |Oct low C = 10.9 |Nov low C = 8.0 |Dec low C = 5.4 |year low C = 9.8 |source 1=<ref name="London Weather Centre climate data" >{{cite web |url= http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?LANG=en&PLZ=_____&PLZN=_____&WMO=03779&CONT=ukuk&R=0&LEVEL=162&REGION=0003&LAND=UK&MOD=tab&ART=TMX&NOREGION=1&FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2014 |title=London Weather Centre analysis |publisher=Weather Online |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> |source 2=<ref name="Climate London Weather Centre" >{{cite web |url= http://www.tutiempo.net/en/Climate/London_Weather_Centre/37790.htm |title=climate: Climate London Weather Centre |publisher=Tutiempo |accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 17 }}</ref> }} === Շրջաններ === Լոնդոնի հսկայական տարածքը հաճախ բաժանում են շրջանների, ինչպիսիք են [[Բլումսբերի]]ն, [[Մեյֆեր]]ը, [[Ուեմբլի]]ն և [[Վայթչապել]]ը։ Դրանք ոչ պաշտոնական տարածքներ են, որոնք ժամանակին եղել են գյուղեր կամ նախկին թաղամասեր։ Այս անվանումները օգտագործվում են ավանդույթի համաձայն։ 1965 թվականից Մեծ Լոնդոնը բաժանվեց 32 բորոների<ref name=london_071>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|title=London boroughs&nbsp;— London Life, GLA|publisher=London Government|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213025156/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/boroughs.jsp|archivedate=2007-12-13|dead-url=no}}</ref><ref name=london_072>{{Cite book |last1=Dogan |first1=Mattei |first2=John D. |last2=Kasarda |title=The Metropolis Era |publisher=Sage |year=1988 |page=99 |isbn=978-0-8039-2603-5 |url= https://books.google.am/?id=_GFPAAAAMAAJ&q=1965,+32+boroughs+of+london&dq=1965,+32+boroughs+of+london |ref=harv}}</ref>։ Լոնդոն Սիթին համարվում է հիմնական ֆինանսական շրջանը<ref name=london_073>{{cite web |url= http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |title= London as a financial centre |publisher= Mayor of London |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080106051217/http://www.london.gov.uk/london-life/business-and-jobs/financial-centre.jsp |archivedate= 2008-01-06 |accessdate= 2016-09-26 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնի արևմտյան մասը համարվում է շոպինգի շրջան, որը գրավում է զբոսաշրջիկներին<ref name=london_075>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |title=West End still drawing crowds |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=հոկտեմբերի 22, 2001 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821051830/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1608619.stm |archivedate=2016-08-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Արևմտյան Լոնդոնը համարվում է թանկարժեք շրջան, որտեղ անշարժ գույքը կարող է վաճառվել տասնյակ միլիոն ֆունտով<ref name=london_076>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |title=Super Rich |date=ապրիլի 17, 2006 |newspaper=The Guardian |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |first=James |last=Meek |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130408061757/http://www.guardian.co.uk/money/2006/apr/17/tax.g2 |archivedate=2013-04-08 |deadurl=yes }}</ref>։ Կենգսինգտոնի և Չելսիի բորոյում բնակարանի միջին գինը անցնում է 2 միլիոն ֆունտը, ինչը ավելի թանկ է քան կենտրոնական Լոնդոնում<ref name="London's Properties">{{cite web|url=http://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|archivedate=2016-10-10|title=Information on latest house prices in the Royal Borough|publisher=Royal Borough of Kensington and Chelsea|accessdate=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20161010131732/https://www.rbkc.gov.uk/planningandconservation/planningpolicy/idoc.ashx?docid=bf56bda1-575c-435b-92ac-9a71625c1746&version=-1|dead-url=yes}}</ref><ref name=GuardAug14>{{cite news |url= http://www.theguardian.com/business/2014/aug/08/housing-london-jump-19-per-cent-year |title= Average house prices in London jump 19 percent in a year |author=Rupert Jones |newspaper=The Guardian |location= London |date=օգոստոսի 8, 2014 |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 24}}</ref>։ Լոնդոնի արևելյան ծայրամասում, որը ավելի մոտ է [[Լոնդոնի նավահանգիստ|Լոնդոնի նավահանգստին]], ապրում են մեծ թվով ներգաղթյալներ և համարվում է Լոնդոնի ամենաաղքատ շրջաններից մեկը<ref name="East End">{{cite news |url=http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |date=հուլիսի 6, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060829024354/http://msnbc.msn.com/id/8487518/site/newsweek/ |archivedate=2006-08-29 |title=Tomorrow's East End |newspaper=Newsweek |author=Flynn, Emily |location=New York |access-date=2016-09-26 |dead-url=no }}</ref>։ Արևելյան Լոնդոնում ժամանակին կային մեծ քանակության արդյունաբերական հիմնարկներ, սակայն վերջին ժամանակներում այստեղ կառուցվեցին օլիմպիական և պարալիմպիական շինություններ<ref name="East End" />։ === Ճարտարապետություն === {{Հիմնական հոդված|Լոնդոնի ճարտարապետություն}} [[Պատկեր:Tower of london from swissre.jpg|thumb|Թաուերը Թաուեր կամրջի հետ, որը կառուցվել է 800 տարի ավելի ուշ Թեմզա գետի վրա:]] Լոնդոնի շինությունները շատ տարբեր են, որպեսզի այն բնութագրվի որևէ եզակի ճարտարապետական ոճի, մասամբ այն պատճառով, որ նրանք կառուցվել են տարբեր դարերում։ Շատ տներ և հասարակական շինություններ ինչպիսիք են [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ը, կառուցվել են [[Պորտլանդի ապար]]ից։ Քաղաքի որոշ շրջաններում, հատկապես կենտրոնական մասի արևմուտքում շինությունները սպիտակ [[ստուկկո]]յից են։ Կենտրոնական Լոնդոնում քիչ թվով շինություններ են մնացել, որոնք կառուցված են եղել 1666 թվականի Լոնդոնի մեծ հրդեհից առաջ, դրանց մեջ մտնում են [[Հին Հռոմ|հռոմեական]] մնացորդներ, [[Թաուեր]]ը և մի քանի Թյուդորյան ժամանակաշրջանի շինություն։ [[Թյուդորյան ժամանակաշրջան]]ի օրինակ է [[Հեմպթոն թագավորական պալատ]]ը, որը Անգլիայում ամենահին թյուդորյան պալատն է կառուցված կարդինալ [[Թոմաս Վոլսի]]իի կողմից 1515 թվականին 1515<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |title=Hampton Court: The Lost Palace |publisher=BBC History |date=մարտի 29, 2011 |author=Foyle, Jonathan |accessdate=2013 թ․ հունիսի 16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822190417/http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/hampton_court_01.shtml |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Քրիստոֆեր Վրեն]]ի կողմից 17-րդ դարի վերջի կառուցված եկեղացիները և 18-րդ և 19-րդ դարերի ֆինանսական հաստատությունները ինչպիսիք են Թագավորական բորսան և [[Բենկ օֆ Ինգլանդ|Անգլիական բանկ]]ը, 20-րդ դարի [[Օլդ Բեյլի]]ն և 1960-ականների [[Բարբիկան Էսթեյթ]]ը համարվում են ճարտարապետական ժառանգություն։ [[Պատկեր:30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg|thumb|left|upright|[[Մերի Էքս երկնաքեր]], նաև հայտնի է «վարունգ» անվանմամբ։ Ժամանակակից ճարտարապետությունը միախառնվել է պատմական ճարտարապետության հետ, շատ հաճախ է հանդիպում Լոնդոնում:]] [[Պատկեր:Trafalgar Square by Christian Reimer.jpg|thumb|[[Թրաֆալգարյան հրապարակ]]ը և նրա շատրվանները:]] Լքված, բայց շուտով վերանորոգված [[Բաթերսի էներգիակայան]]ը գտնվում է գետի հարավ արևմուտքում, այստեղ կան նաև մի քանի երկաթգծի կայարաններ, որոնք [[Վիկտրոիական ժամանակաշրջան]]ի ճարտարապետության նմուշներ են, դրացից ամենահայտնիներն են սրբ Պանկրաս և Պադդինգթոն երկաթգի կայարանները<ref name=london_078>{{cite web |url=http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |title=Paddington Station |publisher=Great Buildings |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160721183605/http://www.greatbuildings.com/buildings/Paddington_Station.html |archivedate=2016-07-21 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի ծարաբեռնվածությունը տարբեր է, [[Կենտրոնական Լոնդոն|կենտրոնը]] ծանրաբեռնված է շատ աշխատատեղերի առկայության պատճառով։ [[Ներքին Լոնդոն]]ը շատ ավելի ծանրաբեռնված է քան [[արտաքին Լոնդոն]]ը։ Լոնդոն Սիթիում տեղակայված [[Մոնումենտ (Լոնդոն)|Մոնումենտ]] կառուցվել է ի հիշատակ [[Լոնդոնի մեծ հրդեհ]]ի, ինչը տեղի է ունեցել նրա մոտակայքում։ [[Մարմարե կամար]]ը և [[Վելիգթոնի կամար]]ը գտնվում են, [[Պարկ Լեյն]]ի համապատասխանաբար հյուսիսային և հարավային ծայրերում և ունեն թագավորական կապեր։ [[Նելսոնի սյուն]]ը, որը գտնվում է [[Տրաֆալգարյան հրապարակ]], համարվում է ազգային հուշարձան և Կենտրոնական Լոնդոնի ամնեահայտնի տեսարժան վայրերից մեկը։ Հին շինությունները հիմնականում կառուցված են աղյուսով, շատ հաճախ Լոնդոնի դեղին աղյուսից կամ մուգ նարնջագույն աղյուսից<ref name=london_077>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/property/main.jhtml?view=DETAILS&grid=A1&xml=/property/2008/03/27/lpgreen127.xml |title=Eco homes: Wooden it be lovely... ? |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 12 |location=London |first=Sarah |last=Lonsdale |date=մարտի 27, 2008 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo0rvzUL |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19 |deadurl=no}}</ref>։ Խիտ տարածքներում շատ են միջին և բարձրահարկ շինությունները։ Լոնդոնի [[երկնաքեր]]երից են [[Մերի Էքս երկնաքեր]]ը, [[Թուեր 42]]-ը, [[Բրոդգեյթ Թաուեր]]ը և [[One Canada Square]]-ը, որոնք հիմնականում գտնվում են երկու ֆինանսական թաղամասերում` [[Լոնդոն Սիթի]]ում և [[Քեների Ուարֆ]]ում։ Բարձրահարկ շինությունների շինարարությունը քաղաքի որոշ մասերում սահմանափակված է, եթե դրանք կփակեն [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ի և այլ պատմական շինությունների տեսարանները։ Այնուամենայնիվ Լոնդոնի կենտրոնում կան մեծ թվով երկնաքերեր, ներառյալ [[Shard London Bridge]]-ը, որը Եվրամիության ամենաբարձր շինությունն է։ Մյուս նշանակալի ժամանակակից շինություններից է [[Սիթի Հոլ (Լոնդոն)|Սիթի Հոլը]] [[Սաութվարք]]ում, իր օվալային կառուցվածքով<ref name=london_079>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |title=Inside London's new 'glass egg' |date=հուլիսի 16, 2002 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181001180825/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/2129199.stm |archivedate=2018-10-01 |deadurl=yes }}</ref>, և [[Բրիտանական գրադարան]]ը [[Սոմերս Թաուն]]/[[Քինգ Քրոս]]ում։ {{Համայնապատկեր|Horniman London skyline 2013.jpg|1000px|[[Shard London Bridge]] երկնաքերը Ֆորեսթ Հիլլից 2013 թվականի հուլիսին}} === Բնություն === Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենականաչ քաղաքներից մեկը ավելի քան 40 տոկոս կանաչ գոտիով կամ բաց ջրերով։ Թեմզայի ավազանում աճում են մոտ 2000 տեսակի ծաղկաբույս, իսկ գետում բազմանում է 120 տեսակի ձուկ<ref>{{cite web|url=http://www.lnhs.org.uk/index.htm|title=Wildlife in London, England: LNHS Home page|work=lnhs.org.uk}}</ref>։ Կենտրոնական Լոնդոնում հաշվվում են մոտ 60 տեսակի թռչուններ, 47 տեսակի թիթեռ, իսկ Լոնդոնի շրջակայքում 1173 տեսակի ցեցեր և ավելի քան 270 տեսակի սարդեր։ Լոնդոնի զբոսայգիներիում բնակվում են մեծ քանակությամբ ջրային թռչուններ։ Լոնդոնում կան 38 հատուկ գիտական նշանակության վայրեր, երկու ազգային բնական արգելանոցներ և 76 տեղային բնական արգելանոցներ<ref>London Natural History Society.</ref>։ [[Երկկենցաղներ]]ը մեծ թիվ են կազմում մայրաքաղաքում, ներառյալ [[հասարակ տրիտոն]]ը, որը ապրում է [[Ժամանակակաից Թեյթ]]ի տարածքում, բացի այդ [[գորտ]]երը, [[դոդոշ]]ները և տրիտոնների մի քանի տեսակներ։ Միևնույն ժամանակ տեղաբնիկ որոշ սողուններ, ինչպիսիք են [[իլիկաօձ]]ը, [[երկար մողես]]ը, [[սովորական լորտու]]ն և [[սովորական իժ]]ը, հանդիպում են հիմնականում արտաքին Լոնդոնում<ref>[http://www.theguardian.com/environment/2012/jul/27/london-amphibian-reptile-map "London's amphibians and reptile populations mapped". Laurie Tuffrey, ''The Guardian'', Friday 27 July 2012]</ref>։ [[Պատկեր:Flickr - Duncan~ - Fox Trot.jpg|thumb|left|Աղվեսը Այրաս փողոցում, [[Սաութվարկ]], [[Հարավային Լոնդոն]] ]] Բացի այդ Լոնդոնում են բնակվում մոտ 10.000 աղվես, ամեն քառակուսի կիլոմետրին բաժին է ընկնում 8 աղվես։ Այս քաղաքային աղվեսները ավելի մուգ են, քան նրանց մյուս ցեղակիցները, ինչը բացատրվում է քաղաքային մուգ գույներով։ Աղվեսները անգամ սողոսկում են Խորհրդարանի շենք, որտեղ գտնում են նրանց քնած վիճակում գրասենյակներում։ Մեկ այլ աղվես ներխուժել է [[Բուքինգհեմյան պալատ]] սպանել Եղիսաբեթ II-ի վարդագույն ֆլամինգոներից մի քանիսին։ Հիմնականում աղվեսները և քաղաքի բնակչությունը իրար հետ հարմարվում են։ 2001 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում, 3.779 հարցվածներից 80 տոկոսին դուր են գալիս աղվեսները<ref name=mammalreport>{{cite web|title=The Garden Mammal Survey Report 2001|url=http://www.mammal.org.uk/sites/default/files/Summary%20Report%20to%20participants%20August%202001.PDF|website=The Mammal Society|publisher=The Mammal Society|accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 23}}</ref><ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2006/05/foxes-london_2.html "10,000 Foxes Roam London". James Owen in London for ''National Geographic'' News, May 15, 2006]</ref>։ Լոնդոնի մյուս կենդանիներից են ոզնին, առնետը, մուկը, ճագարը, գետնափորը և սկյուռը<ref>{{cite web|url=https://www.royalparks.org.uk/parks/richmond-park/richmond-park-attractions/wildlife/mammals|title=Mammals|work=The Royal Parks}}</ref>։ Արտաքին Լոնդոնի վայրի տարածքներում ինչպիսին է [[Էփփինգ անտառ]]ը, հանդիպում են բազմաթպիսի այլ կենդանիներ, ներառյալ [[նապաստակ]]ը, [[փորսող]]ը, դաշտամուկը, դեղին մուկը և այլն ի լրումն աղվեսի և սկյուռի։ Լոնդոնում հանդիպած ամենատարօրինակ կենդանին եղել է մահացած կետը, որին տեսել են Թեմզայում<ref>Liam O'Brien, (24 March 2013). [http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/dead-whale-found-floating-in-the-thames-estuary-will-be-examined-8547350.html "Dead whale found floating in the Thames Estuary 'will be examined'"]. ''The Independent on Sunday'' (London).</ref>, իսկ ԲիԲիՍի ընկերության կողմից Լոնդոնի մասին նկարահանված վավերագրական ֆիլմում ներկայացված է` ինչպես են աղավնիները օգտագործում Լոնդոնի ստորգետնյա ուղիները, և ինչպես են աղվեսները ենթարկվում նստել հրամանին երշիկի դիմաց<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/nature/18428378?print=true|title=BBC Nature – A Question of Nature: How hidden is the UK's wild side?|work=BBC Nature}}</ref>։ Կարմիր և մոխրագույն եղջերուների հոտերը ազատ տեղաշարժվում են հիմնականում [[Ռիչմոնդ այգի|Ռիչմոնդ]] և [[Բուշի այգի]]ներով։ Նրանց հիմնականում պատվաստում են նոյեմբերից փետրվար ժամանակահատվածում, որպեսզի նրանց քանակը չնվազի<ref name="Deer cull begins">{{cite news | url=http://www.yourlocalguardian.co.uk/news/local/wandsworthnews/10026864.Richmond_Park_deer_cull_begins/ | title=Richmond Park deer cull begins | work=Wandsworth Guardian | date=նոյեմբերի 5, 2012 | accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 9 | author=Rachel Bishop | location=London}}</ref>։ == Ժողովրդագրություն == {{Հիմնական|Լոնդոնի ժողովրդագրություն}} {{Wikidata/Population}} {| class="infobox" style="float:right;" |- ! colspan="2" | [[Մեծ Բրիտանիայի մարդահամար 2011|2011 թվականի մարդահամար]]<ref name=Pop2011>{{cite journal | title = A summary of countries of birth in London | publisher = data.london.gov.uk | work = Census Update | volume = 2011 | url = http://data.london.gov.uk/datastore/package/detailed-country-birth-2011-census-borough| page =1 | date = մայիսի 17, 2013 | accessdate = սեպտեմբերի 12, 2014 | archiveurl = | archivedate = }}</ref> |- ! '''Ծննդյան երկիր''' || '''Բնակչություն''' |- |{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Մեծ Բրիտանիա]] ||5,175,677 |- |{{Դրոշ|Հնդկաստան}} [[Հնդկաստան]] ||262,247 |- | {{Դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]] ||158,300 |- |{{Դրոշ|Իռլանդիա}} [[Իռլանդիա]] ||129,807 |- | {{Դրոշ|Նիգերիա}} [[Նիգերիա]] ||114,718 |- | {{Դրոշ|Պակիստան}} [[Պակիստան]] ||112,457 |- |{{Դրոշ|Բանգլադեշ}} [[Բանգլադեշ]] ||109,948 |- |{{Դրոշ|Ճամայկա}} [[Ճամայկա]] ||87,467 |- | {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Շրի Լանկա]] ||84,542 |- | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||66,654 |} 2011 թվականի մարդահամարը ցույց տվեց, որ 2.998.264 մարդ կամ Լոնդոնի բնակչության 36,7%-ը ծնվել են այլ երկրում, ինչը Լոնդոնը դարձնում է ներգաղթյալների քանակով երկրորդ քաղաքը աշխարհում` հետ մնալով միայն [[Նյու Յորք]]ից։ Աջ կողմի աղյուսակը ցույց է տալի այն երկրների, որտեղից առանձնապես շատ են ներգաղթյալները։ Արդյունաբերության աճի հետ Լոնդոնի բնակչությունը արագ տեմպերով աճեց 19-րդ և 20-րդ դարերում և մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն էր աշխարհում:։ 1939 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը կազմում էր 8.615.245 մարդ, սակայն 2001 թվականի մարդահամարով այն նվազել էր մինչև 7.192.091 բնակչի։ Այնուամենայնիվ 2001-ից 2011 թվականներին Լոնդոնի բնակչությունը աճեց մեկ միլիոնով և կազմեց 8.173.941<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/chd-we-figure-1.xls "2011 Census. London population"]. Office for National Statistics. Retrieved 27 May 2015</ref>: Այնուամենայնիվ Լոնդոնն իր արվարձաններով ունի 12-14 միլիոն բնակիչ<ref name=metro_area_1/><ref name=metro2/>։ Համաձայն [[Eurostat]]-ի, Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն է Եվրամիությունում և երկորդը Եվրոպայում (կամ երրորդը, եթե հաշվի առնվի Ստամբուլը)։ 1991-2001 թվականների ընթացքում Լոնդոն են ներգաղթել 726.000 մարդ<ref name="Immigration">{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece |title= Immigration rise increases segregation in British cities |last=Leppard |first=David |date=ապրիլի 10, 2005 |work=The Times |accessdate=օգոստոսի 8, 2009 |location=London}} {{subscription required}}</ref>։ Տարածաշրջանի մակերեսն է 1579 քառակուսի կիլոմետր։ Բնակչության խտությունը կազմում է 5177 մարդ/կմ²<ref>{{cite book|url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |title=Metropolis World Association of the Major Metropolises |accessdate=2010 թ․ մայիսի 3 |isbn=978-0-7306-2020-4 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427084411/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/lu_pour_vous/les_grandes_metropol/downloadFile/attachedFile/metropolislondres.pdf?nocache=1254397828.63 |archivedate=2011 թ․ ապրիլի 27 }}</ref>, տասն անգամ ավելի շատ քան Բրիտանիայի այլ տարածաշրջանում<ref name=london_087>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080624195152/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/regional_snapshot/RS_Lon.pdf |archivedate= 2008-06-24 |title= Population density of London: by London borough, 2006 |publisher= UK Statistics Authority |accessdate= 2016-09-27 |dead-url= no }}</ref>։ Ըստ բնակչության քանակի՝ Լոնդոնը 19-րդն քաղաքն է աշխարհում և 18-րդ մետրոպոլիտենը։ 2014 թվականի դրությամբ Լոնդոնը ուներ թվով ամենաշատ միլիարդատերը աշխարհի քաղաքների մեջ (քաղաքում ապրում է 72 միլիարդատեր)<ref name=Billionaires>{{cite news|title='Rich List' counts more than 100 UK billionaires|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-27360032|accessdate=2014 թ․ մայիսի 11|newspaper=BBC News Online|date=մայիսի 11, 2014}}</ref>։ Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենաթանկ քաղաքներից մեկը Տոկիոյի և Մոսկվայի հետ միասին<ref name=london_089>{{cite news |url=http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |title=World's Most Expensive Cities 2004 |publisher=CNN |accessdate=օգոստոսի 16, 2007 |date=հունիսի 11, 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822123850/http://money.cnn.com/2004/06/11/pf/costofliving/ |archivedate=2016-08-22 |deadurl=yes }}</ref>։ === Էթնիկ խմբեր === {{Pie chart |thumb = left |caption = Էթնիկ խմբերը 2011 թվականի մարդահամարով<ref name=2011censusdemo>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rft-table-ks201ew.xls "2011 Census: Key Statistics for Local Authorities in England and Wales"]. Office for National Statistics. Retrieved 3 July 2014</ref> |label1 = Սպիտակ |value1 = 59.8 |color1 = Red |label2 = Ասիացի |value2 = 18.4 |color2 = Orange |label3 = Սև |value3 = 13.3 |color3 = Yellow |label4 = Խառնածին |value4 = 5 |color4 = Green |label5 = Արաբ |value5 = 1.3 |color5 = Blue |label6 = Այլ |value6 = 2.1 |color6 = Purple }} Համաձայն ազգային վիճակագրական գրասենյակի տվյալների, որոնք հիմնված են 2011 թվականի մարդահամարի վրա, Լոնդոնի բնակչության 59,8 տոկոսը [[սպիտակամորթ]] է։ Լոնդոնցիների 20,9 տոկոսը ասիացիներ կամ խառնածին ասիացիներ են։ 19,7 տոկոսը ամբողջությամբ ասիացիներ են։ Հնդիկները կազմում են բնակչության 6,6 տոկոսը, իսկ պակիստանցիները և բանգլադեշցիները՝ յուրաքանչյուրը 2,7 տոկոս։ Չինացիները կազմում են բնակչության 1,5 տոկոսը, իսկ արաբները՝ 1,3 տոկոստը։ Մյուս 4,9 տոկոսը այլ ասիացիներ են։ Լոնդոնի բնակչության 15,6 տոկոսը [[սևամորթ]] կամ խառնածին սևամորթ է։ 13,3 տոկոսը ամբողջությամբ սևամորթ է։ Աֆրիկացիները կազմում են բնակչության 7 տոկոսը, 4,2 տոկոսը աֆրիկյան-կարիբյան ծագում ունի, իսկ 4,2 տոկոսը այլ ծագում ունի։ 5 տոկոսը խառնածին է։ Լոնդոնի շրջակայում դպրոցներում սևամորթ և ասիացի երեխաների հարաբերությունը սպիտակամորթ երեխաներին կազմում է մոտ երեքը երկուսի<ref name=london_094>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |title=One fifth of children from ethnic minorities |author=Paton, Graeme |date=հոկտեմբերի 1, 2007 |work=The Daily Telegraph |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |location=London |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107011328/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |archivedate=2016-11-07 |deadurl=yes }}</ref>։ Համաձայն նույն 2011 մարդահամարի, Լոնդոնի 1,624,768 լոնդոնցի 0-ից 15 տարեկան է, որից 46,4 տոկոսը սպիտակամորթ, 19,8 տոկոսը ասիացի, 19 տոկոսը սևամորթ, 10,8 տոկոսը խառնածին և 4 տոկոսը այլ էթնիկ խմբի էր պատկանում<ref>{{cite web |author= ONS |url= https://www.nomisweb.co.uk/livelinks/12297.xlsx |title=LC2109EWls – Ethnic group by age |publisher=www.nomisweb.co.uk |accessdate=2015 թ․ մարտի 26}}</ref>։ 2005 թվականի հունվարին կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ Լոնդոնում խոսում են մոտ 300 լեզվով և մոտ 50 ազգեր կան, որոնք ունեն 10.000-ից պակաս բնակչություն<ref name=london_090>{{cite news |url=http://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |title=Every race, colour, nation and religion on earth |work=The Guardian |location=London |accessdate=2008 թ․ մայիսի 6 |first=Leo |last=Benedictus |date=հունվարի 21, 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170122231323/https://www.theguardian.com/uk/2005/jan/21/britishidentity1 |archivedate=2017-01-22 |deadurl=yes }}</ref>։ Ազգային վիճակագրական գրասենյակը պարզել է, որ 2010 թվականի դրությամբ օտարածին բնակչությունը կազմում է 2.650.000 (33 տոկոս), մինչդեռ 1997 թվականին այդ թիվը կազմում էր 1.630.000: 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ [[Մեծ Լոնդոն]]ի բնակչության 36.7 տոկոսը ծնվել է Բրիտանիայից դուրս<ref name=london_092>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |title=Census 2001: London |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110820044950/http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/H-A.asp |archivedate=2011-08-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Մարդահամարի տվյալներով՝ Լոնդոնում ապրող օտարածին բնակչության մեծ մասը 2010 թվականի դրությամբ [[Հնդկաստան]]ից, Լեհաստանից, Իռլանդիայից, Բանգլադեշից և [[Նիգերիա]]յից էր<ref name=Estimates>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |title=Table 1.4: Estimated population resident in the United Kingdom, by foreign country of birth, July 2009 to June 2010 |publisher=Office for National Statistics |accessdate=2011 թ․ մարտի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824154006/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_population/population-by-country-of-birth-and-nationality-jul09-jun10.zip |archivedate=2011-08-24 |deadurl=yes }} Figure given is the central estimate. See the source for 95 per cent confidence intervals.</ref>։ === Կրոն === {{Հիմնական|Կրոնը Լոնդոնում}} {{bar box |title=[[Կրոնը Լոնդոնում|Կրոնը Լոնդոնում 2011 թվականի մարդահամարով]]<ref>{{cite web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-286262 |title=2011 Census, Key Statistics for Local Authorities in England and Wales |publisher=Ons.gov.uk |date=11 December 2012 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref> |titlebar=#ddd |left1=Կրոն |right1=Տոկոս(%) |float=left |bars= {{bar percent|[[Քրիստոնեություն|Քրիստոնյա]]|purple|48.4}} {{bar percent|[[Աթեիզմ|Առանց կրոնի]]|violet|20.7}} {{bar percent|[[Իսլամ|Մուսուլման]]|Green|12.4}} {{bar percent|Չի բացահայտել|black|8.5}} {{bar percent|[[Հինդուիզմ|Հինդու]]|Orange|5.0}} {{bar percent|[[Հուդայական]]|Blue|1.8}} {{bar percent|[[Սիքիզմ|Սիք]]|yellow|1.5}} {{bar percent|[[Բուդդիզմ|Բուդդիստ]]|Gold|1.0}} {{bar percent|Այլ|grey|0.6}} }} Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի Լոնդոնի մբակչության մեծ մասը [[Քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] է (48,4 տոկոս), նրանցից հետո [[աթեիզմ|առանց կրոնի]] (20,7 տոկոս), [[Իսլամ|մուսուլմաններ]] (12,4 տոկոս), չեն պատասխանել (8,5 տոկոս), [[հինդուիզմ|հինդուներ]] (5,0 տոկոս), [[Հուդայական]] (1,8 per cent), [[Սիքիզմ|Սիքեր]] (1,5 տոկոս), [[Բուդդիզմ|Բուդդիստներ]] (1,0 տոկոս) և այլ (0,6 տոկոս)։ Լոնդոնը ավանդաբար եղել է քրիստոնյա և ունի մեծ թվով ելեղեցիներ, հատկապես Լոնդոն Սիթիում։ Հայտնի են [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ը Սիթիում և [[Սաութվարք տաճար]]ը գետի հարավում<ref name=london_096>{{cite web|url=http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|title=About Saint Paul's Cathedral|publisher=Dean and Chapter St Paul's|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080407082352/http://www.stpauls.co.uk/page.aspx?theLang=001lngdef&pointerid=97320F44yHMK9hndcXZBD5sVH4m52Yc0|archivedate=2008-04-07|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:South facade of St Paul's Cathedral 2011 1.jpg|thumb|right|upright|[[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]]] Ազգային և թագավորական հիմնական հանդիսությունները տեղի են ունենում [[Սուրբ Պողոսի Տաճար]]ում և [[Ուեստմինստերյան աբբայություն]]ում<ref name=london_098>{{cite web|url=http://www.westminster-abbey.org/|title=Westminster Abbey|publisher=Dean and Chapter of Westminster|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160928054810/http://www.westminster-abbey.org/|archivedate=2016-09-28|deadurl=yes}}</ref>։ Աբբայության մոտակայքում է գտնվում է [[Վեստմինստերյան տաճար]]ի մոտ, որը ամենամեծ կաթոլիկ տաճարն է Անգլիայում և Ուելսում<ref name=london_099>{{cite web|url=http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|title=West Minster Cathedral|publisher=Westminster Cathedral|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080327041736/http://www.westminstercathedral.org.uk/home.html|archivedate=2008-03-27|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնում նաև ապրում են մեծ թվով այլ դավանության համայնքներ։ Նշանակալի մզկիթներից է [[Արևելյան Լոնդոնի մզկիթ]]ը, [[Լոնդոնի կենտրոնական մզկիթ]] Ռեգենթի այգում<ref name=london_101>{{cite web|url=http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|title=London Central Mosque Trust Ltd|publisher=London Central Mosque Trust Ltd. & The Islamic Cultural Centre|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819170344/http://www.iccuk.org/index.php?article=1&PHPSESSID=rbt2vceqs1bpn9567k0kiv9hu5|archivedate=2016-08-19|deadurl=yes}}</ref> և Բայթուլ Ֆութուհ մզկիթը։ Նավթային բումից հետո մեծ քանակությամբ հինդուներ և մերձավոր արևելքի մուսուլմաններ բնակություն հաստատեցին [[Մայֆեյր]]ի և [[Նայթբրիջ]]ի մոտակայքում<ref>{{cite web|url=http://www.sikhchic.com/history/sikhbritons_second_wealthiest_government_report|title=sikhchic.com – The Art and Culture of the Diaspora – Sikh-Britons Second Wealthiest: Government Report|work=sikhchic.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.politics.co.uk/comment-analysis/2013/03/14/comment-british-sikhs-are-the-best-example-of-cultural-integ|title=Comment: British Sikhs are the best example of cultural integration|work=politics.co.uk}}</ref><ref name=london_102>{{cite web |url= http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |author= Bill, Peter |title= The $300&nbsp;billion Arabs are coming |work= London Evening Standard |date= մայիսի 29, 2008 |accessdate= 2013 թ․ հուլիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160821024621/http://www.standard.co.uk/news/the-300-billion-arabs-are-coming-6890813.html |archivedate= 2016-08-21 |deadurl= yes }}</ref>։ Մեծ թվով մուսուլմաններ են ապրում արևելյան բորոներում<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-211026 Census 2001 Key Statistics, Local Authorities in England and Wales] Office for National Statistics</ref>։ Մեծ թվով հինդուներ ապրում են քաղաքի հյուսիս արևմտյան հատվածում<ref name=london_103>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |title= Hindu London |date= հունիսի 6, 2005 |publisher= BBC London |accessdate= 2006 թ․ հունիսի 3 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060218161357/http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2005/05/19/hindu_london_feature.shtml |archivedate= 2006-02-18 |dead-url= no }}</ref>։ Լոնդոնում կան նաև 42 հինդուական տեմպլներ։ Կան սիք համայնքներ Լոնդոնի արևելքում և արևմուտքում, հատկապես Սաութհոլում, որը ամենամեծ սիք համայնքն է Հնդկաստանի սահմաններից դուրս<ref name=london_104>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |title=£17&nbsp;m Sikh temple opens |date=մարտի 30, 2003 |work=BBC News |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502071034/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2898761.stm |archivedate=2019-05-02 |deadurl=yes }}</ref>։ Լոնդոնի հրեաների մեծամասնությունը ապրում է հյուսիսային Լոնդոնում։ [[Բևիս Մարկս սինագոգ]]ը գտնվում է Լոնդոն սիթիում և սպասարկում է Լոնդոնի պատմական [[Սեպարդիկ]] հրեական համայնքին։ Այն միակ սինագոգն է Եվրոպայում, որը գործել է վերջին 300 տարիներին։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:2016-02 City of London.jpg|thumb|left|250px|Լոնդոն Սիթին: Հանդիսանում է աշխարհի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից մեկը<ref>[http://www.cityam.com/224938/london-top-world "London tops 2015 global financial centre rankings and knocks New York into second place"]. Cityam.com. Retrieved 12 November 2015</ref>:]] Լոնդոնի ՀՆԱ-ն կազմում է [[Մեծ Բրիտանիայի տնտեսություն|Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ]]-ի 20 տոկոսը<ref name="London's place in economy">{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's place in the UK economy, 2005–06 |publisher=City of London |accessdate=2008 թ․ մարտի 11}}</ref> (կամ $446&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին), իսկ Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի ՀՆԱ-ն կազմում է Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ-ի 30 տոկոսը (կամ $669&nbsp;միլիարդ 2005 թվականին)<ref name=london_109>{{cite web|url=http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080624195153/http://www.iaurif.org/en/doc/studies/cahiers/cahier_135/pdf/073-85.pdf|archivedate=2008-06-24|title=The Economic Positioning of Metropolitan Areas in North Western Europe|date=December 2002|publisher=The Institute for Urban Planning and Development of the Paris Île-de-France Region|accessdate=օգոստոսի 27, 2008|dead-url=no}}</ref>։ Լոնդոնը աշխարհի կարևորագույն ֆինանսական կենտրոններից մեկն է<ref name="economist1">{{Cite news |title=After the fall |work=[[The Economist]] |date=նոյեմբերի 29, 2007 |location= London |url= http://www.economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=E1_TDNDRPTT |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl= http://www.webcitation.org/5yo1CAPd8 |archivedate=2011 թ․ մայիսի 19| deadurl=no}}</ref><ref name="economist2">{{Cite news |url=http://www.economist.com/specialreports/displaystory.cfm?story_id=9753240 |title=Financial Centres&nbsp;— Magnets for money |date=սեպտեմբերի 13, 2007 |work=The Economist |location=London |accessdate=2009 թ․ մայիսի 15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090805052952/http://www.economist.com/specialreports/displayStory.cfm?story_id=9753240 |archivedate=2009-08-05 |deadurl=yes }}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնը գլխավորում է գլոբալ ֆինանսական կենտրոնների ինդեքսը<ref>{{Cite web |url=http://www.longfinance.net/images/GFCI18_23Sep2015.pdf |title=The Global Financial Centres Index 18|date=September 2015|accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 26|publisher = Long Finance}}</ref>։ Լոնդոնի տնտեսության մեծագույն ճյուղը համարվում է ֆինանսները և այն հանդիսանում է Մեծ բրիտանիայի վճարումների բալանսի հիմնական սպասարկողը։ Լոնդոնի ֆինանսական ծառայությունների բնագավառում մինչև 2007 թվականի կեսերը աշխատում էին մոտ 350.000 ֆինանսիստ։ Լոնդոնը ունի ավելի քան 480 անդրծովյան բանկեր, ավելի քան այլ քաղաք աշխարհում։ Լոնդոնի աշխատուժի 85 տոկոսը (3.2&nbsp;միլիոն մարդ) աշխատում է ծառայությունների բնագավառում։ Քանի որ Լոնդոնը մեծ դեր է խաղում համաշխարհային տնտեսության մեջ, նրա տնտեսությանը նույնպես հարվածեց 2000-ականների վերջի ֆինանսական ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ 2010 թվականի դրությամբ քաղաքի տնտեսությունը վերականգնվեց, ստեղծվեցին պահուստային ֆոնդեր և վերահաստատվեց Լոնդոնի տնտեսական գերակայությունը<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2010/01/21/business/global/21rglofinuk.html|title=The London Banking Center Is Beginning to Feel Like Itself Again.|date=հունվարի 21, 2010|work=International Herald Tribune|via=The New York Times}}</ref>։ Լոնդոնի Սիթիում են գտնվում [[Անգլիայի բանկ]]ը, [[Լոնդոնի ֆոնդային բորսա]]ն և [[Lloyd's of London]] անշարժ գույքի շուկան։ Մեծ Բրիտանիայի 100 խոշորագույն ընկերությունների կեսի ([[FTSE 100]]) և Եվրոպայի 500 խոշորագույն ընկերություններից 100-ի գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Լոնդոնում։ FTSE 100-ի 70 տոկոսը մտնում են Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի մեջ և [[Fortune 500]]-ի 75 տոկոսը ունեն գրասենյակ Լոնդոնում<ref name=london_113>{{cite web|url=http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|title=London Stock Exchange|year=2008|publisher=London Stock Exchange plc.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090609022757/http://www.londonstockexchange.com/en-gb/|archivedate=2009-06-09|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Canary-wharf-one.jpg|thumb|right|[[Կանարի Վարֆ]]ը Լոնդոնի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից և այստեղ են գտնվում Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր շինություններից մի քանիսը:]] Մեդիա ոլորտը մասնագիտական ծառայությունների բնագավառում երկրորդն է իր մրցունակությամբ<ref name=london_114>{{cite web |url= http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonlyres/2CAE66FB-2DD5-41A5-B916-8FFC37276059/0/BC_RS_lpuk_0511_FR.pdf |title=London's Place in the UK Economy, 2005–6 |date=November 2005 |work=Oxford Economic Forecasting on behalf of the Corporation of London |page=19 |accessdate=2006 թ․ հունիսի 19}}</ref>։ [[BBC]]-ն նշանակալի գործատու է և ունի գրասենյակներ անգամ քաղաքի շրջակայքում։ Մեծ Բրիտանիայի շատ պարբերականներ թողարկվում են Լոնդոնում։ Լոնդոնը հանդիսանում է խոշորագույն մանրածախ կենտրոններից մեկը և ոչ պարենային ապրանքների մանրածախ վաճառքներով առաջին քաղաքն է աշխարհում։ 2010 թվականին ընդհանուր ծախսումները կազմել են £64.2&nbsp;միլիարդ<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|title=London tops world cities spending league|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 29|agency=Ռոյթերս|date=փետրվարի 17, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016045526/http://uk.reuters.com/article/2011/02/17/uk-retail-major-cities-idUKLNE71G00420110217|archivedate=2015-10-16|deadurl=yes|first=Mark|last=Potter}}</ref>։ [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը երկրորդ խոշորագույնն է Մեծ Բրիտանիայում, որը յուրաքանչյուր տարի ընդունում է 45&nbsp;միլիոն տոննա բեռ<ref name=handling/>։ Լոնդոնում կան հինգ հիմնական բիզնես շրջաններ` Սիթին, Վեսթմինսթերը, Կանարի Վարֆը, Կամդեն ու Իսլինգթոն և Լամբեթ ու Սաութվարկ։ Միայն մեծ Լոնդոնում կար 27&nbsp;միլիոն մ² գրասենյակային տարածք 2011 թվականի դրությամբ, որից Սիթիում` 8&nbsp;միլիոն մ<sup>2</sup>։ Լոնդոնում անշարժ գույքի գնաերը ամենաբարձրերից են աշխարհում<ref>{{cite news| url=http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/constructionandproperty/2784634/Highgate-trumps-Chelsea-as-priciest-postcode.html | location=London | work=The Daily Telegraph | first=Felix | last=Lowe | title=Highgate trumps Chelsea as priciest postcode | date=փետրվարի 19, 2008}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/11/postcodes-uk-expensive-forbeslife-cx_po_1212realestate.html | work=Forbes | title=U.K.'s Most Expensive Postcodes | date=դեկտեմբերի 12, 2007}}</ref>։ Մեծ քանակությամբ տեխնոլոգիական ընկերություններ են գրանցված Լոնդոնում, հատկապես [[Արևելյան Լոնդոն Թեք Սիթի]]ում։ 2014 թվականի ապրիլին քաղաքը առաջիններից էր, որը ստացավ [[geoTLD]]<ref>{{cite web|url=http://mydotlondon.com/domain-availability/|title=Availability|work=mydotlondon.com}}</ref>: 2014 թվականին «Ֆորբս» ամսագիրը Լոնդոնին դասեց որպես աշխարհի ամենաազդեցիկ քաղաք<ref>{{Cite web|title = The World's Most Influential Cities|url = http://www.forbes.com/sites/joelkotkin/2014/08/14/the-most-influential-cities-in-the-world/|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|first = Joel|last = Kotkin}}</ref> In February 2014 London was ranked as the European City of the Future<ref>{{cite news| url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2014/london-named-as-european-city-of-the-future | location=London | work=London&Partners | title=London named as European City of the Future | date=փետրվարի 17, 2014}}</ref>: Լոնդոնը աշխարհի ամենաթանկ գրասենյակային շուկա ունեցող քաղաքն է վերջին երեք տարիներին համաձայն զարգացման ամսագրի (2015) հաշվետվության<ref>{{Cite web|title = Top 10 Most Expensive Office Markets in the World Revealed|url = http://www.worldpropertyjournal.com/real-estate-news/united-kingdom/london-real-estate-news/london-office-rental-rates-2015-most-expensive-office-markets-cushman-wakefield-annual-office-space-across-the-world-global-rankings-george-roberts-james-young-john-siu-8910.php|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015}}</ref>։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնի բնակելի տների ընդհանուր արժեքը գնահատվել է $2,2 տրիլիոն, ինչը հավասար է Բրազիլիայի ՀՆԱ-ին<ref>{{Cite web|title = London homes are worth $2 trillion|url = http://money.cnn.com/2015/01/13/real_estate/london-real-estate-brazil/index.html|website = CNNMoney|accessdate = սեպտեմբերի 27, 2015|first = James|last = Frater}}</ref>։ Համաձայն ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների Լոնդոնում բնակարանները ավելի թանկ են քան որևէ այլ եվրոպական քաղաքում<ref>{{cite web|url=http://www.citymayors.com/statistics/uk-european-cities.html|title=City Mayors: UK and European cities compared|work=citymayors.com}}</ref>։ Լոնդոնում մեկ քառակուսի բնակելի տարածքի միջին արժեքը €24,252 (ապրիլ 2014)։ Այն ավելի բարձր է քան Մ8 անդամ երների մայրաքաղաքներինը (Բեռլին €3.306, Հռոմ €6.188 և Փարիզ €11.229).<ref>{{cite web|url=http://www.globalpropertyguide.com/Europe/United-Kingdom/square-meter-prices|title=Price per Square Meter United Kingdom – British Cost per Square Meter|author=Global Property Guide|work=Global Property Guide}}</ref> === Զբոսաշրջություն === {{Հիմնական|Զբոսաշրջությունը Լոնդոնում}} [[Պատկեր:Entrance to Natural History Museum, Cromwell Road, London SW7 - geograph.org.uk - 1034304.jpg|thumb|right|upright|[[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան]] ]] Լոնդոնը խոշորագույն զբոսաշրջական կենտրոններից մեկն է։ 2015 թվականին Լոնդոն է ժամանել ավելի քան 65 միլիոն այցելու, ինչը ամենամեծ ցուցանիշն է աշխարհի բոլոր քաղաքների մեջ<ref>{{Cite web|url=http://www.masterintelligence.com/content/intelligence/en/research/reports/2015/mastercard-global-destination-cities-index-report-2015.html|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2016/070316-over-65-million-visits-to-london-attractions-in-2015|title=London and Partners|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Լոնդոնը նաև առաջինն է Զբոսաշրջիկների կողմից կատարվեծ ծախսումների մեծությամբ, ինչը 2015 թվականին կազմել է մոտ $20,23 միլիարդ<ref>{{Cite web|url=https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2015/06/MasterCard-GDCI-2015-Final-Report1.pdf|title=Mastercard|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ Զբոսաշրջությունը Լոնդոնի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է, որի սպասարկման բնագավառում 2003 թվականի դրությամբ ուներ 350.000 աշխատատեղ<ref name=london_117>{{cite web|url=http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|title=London is the HR centre of opportunity in the UK|date=փետրվարի 15, 2005|publisher=PersonnelToday.com|accessdate=2006 թ․ հունիսի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120529040349/http://www.personneltoday.com/articles/2005/02/15/27958/london-is-the-hr-centre-of-opportunity-in-the-uk.html|archivedate=2012-05-29|deadurl=yes}}</ref>։ 2010 թվականին տասն ամենաշատ վայրերը ըստ այցելության հետևյալն են<ref>{{cite web |url=http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions |title=Top 10 London Attractions |publisher=Visit London |date=ապրիլի 1, 2011 |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120928024611/http://www.visitlondon.com/attractions/culture/top-ten-attractions/ |archivedate=2012-09-28 |deadurl=yes }}</ref>` # [[Բրիտանական թանգարան]] # [[Թեյթ Մոդեռն]] # [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]] # [[Բնագիտական թանգարան (Լոնդոն)|Բնագիտական թանգարան]] # [[Կայսերական պատերազմի թանգարան]] # [[Գիտության թանգարան (Լոնդոն)|Գիտության թանգարան]] # [[Վիկտորիայի և Ալբերտի թանգարան]] # [[Մադամ Տյուսոյի թանգարան]] # [[Լոնդոնի ազգային ծովային թանգարան]] # [[Թաուեր]] Լոնդոնի հյուրանոցային համարների քանակը 2015 թվականի դրությամբ կազմում էին 138.769, ինչը տարիների ընթացքում աճում է<ref>{{Cite web|url=http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/20151118-london-sees-growth-in-hotel-development-as-new-properties-open-across-capital-for-2016|title=London and Partners Statistics|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref>։ == Տրանսպորտ == [[Պատկեր:Black London Cab.jpg|right|thumb|Լոնդոնի սև տաքսի]] Լոնդոնի տրանսպորտը Լոնդոնի քաղաքապետարանի կողմից վերահսկվող չորս հիմնական ճյուղիերից մեկն է<ref name=london_121>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/|title=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107214137/https://tfl.gov.uk/|archivedate=2016-11-07|deadurl=yes}}</ref>, սակայն քաղաքապետը ֆինանսապես չի վերահսկում երկար տարածություն անցնող երկաթուղիները, որոնք մուտք են գործում Լոնդոն։ 2007 թվականին որոշ տեղային երկաթգծեր, որոնք ներկայումս Լոնդոնի վերգետնյա ցանցի մաս են, ավելացվեցին որպեսզի նվազեցնեն Լոնդոնի մետրոյի, տրամվայների և ավտոբուսների ծանրաբեռնվածությունը։ Լոնդոնի հասարակական տրանսպորտը ղեկավարում է [[Տրանսպորտ Լոնդոնի համար]] (TfL) ընկերությունը և ամենաընդարձակներից մեկն է աշխարհում։ Ներկայումս Մեծ Լոնդոնի տրանսպորտային ուղիները, տրանսպորտային խնդիրները կարգավորում է [[Լոնդոնի քաղաքապետ]]ը<ref name=stat_tfl>{{cite web|url=http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071019055413/http://www.london.gov.uk/help/faq.jsp#transport|archivedate=2007-10-19|title=How do I find out about transport in London?|publisher=Greater London Authority|accessdate=2008 թ․ հունիսի 5|dead-url=no}}</ref>։ === Ավիացիա === [[Պատկեր:Heathrow Terminal 5C Iwelumo-1.jpg|thumb|[[Հիթրոու օդանավակայան]]ը ամենամեծն է Եվրոպայում և երկրորդ ամենազբաղվածը աշխարհում: (Նկարում օդանավակայանի 5C տերմինալն է)]] Լոնդոնը միջազգային ավիաուղիների գլխավոր խաչմերուկն է աշխարհում ամենազբաղված իր օդային տարածքով։ Ութ օդանավակայաններ օգտագործում են ''Լոնդոն'' բառը իրենց անվանումում, բայց դրանցից խոշորները վեցն են։ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ը գտնվում է արևմտյան Լոնդոնի Հիլինգդոն բորոյում և Աշխարհի ամենազբաղված օդանավակայանն է, որտեղից չվերթներ են իրականացնում [[British Airways]]-ի օդանավերը<ref name=london_135>{{cite web |url=http://www.heathrowairport.com/|title=BAA Heathrow: Official Website|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27}}</ref>։ 2008 թվականի մարտին բացվեց վեցերորդ տերմինալը<ref name=london_137>{{cite web|url=http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|title=Heathrow Airport Terminal 5|publisher=TMC Ltd|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126135420/http://www.heathrow-airport-uk.info/heathrow-airport-terminal-5.htm|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ Նախագծվում էր կառուցել երրորդ թռիչքուղին և վեցերորդ տերմինալը, սակայն գործընթացը կասեցվեց Բրիտանիայի կառավարության կողմից 2010 թվականի մայիսի 12-ին<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |title=Heathrow runway plans scrapped by new government |work=BBC News |date=մայիսի 12, 2010 |accessdate=2011 թ․ հունվարի 30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180411000045/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/8678282.stm |archivedate=2018-04-11 |deadurl=yes }}</ref>։ Կարճ տարածություններով էժան չվերթներ է կազմակերպում [[Գեթվիք օդանավակայան]]ը, որը գտնվում է Լոնդոնի հարավում՝ [[Արևմտյան Սասեքս]]ում<ref name=london_139>{{cite web|url=http://www.gatwickairport.com/|title=BAA Gatwick: Gatwick Airport|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161106105142/http://www.gatwickairport.com/|archivedate=2016-11-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոնի ստանդարտ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի հյուսիս-արևելքում՝ [[Էսեքս]] թաղամասում, այն տեղական չվերթներ է իրականացնում։ Քաղաքի հյուսիսում՝ Բեդֆորշայրում գտնվող օդանավակայանը նույնպես իրականացնում է կարճուղի չվերթներ<ref name=london_140>{{cite book|url=http://www.stanstedairport.com/|title=BAA Stansted : Stansted Airport|year=2008|publisher=BAA|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-86039-476-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161108011115/http://www.stanstedairport.com/|archivedate=2016-11-08|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_141>{{cite book|url=http://www.london-luton.co.uk/en/|title=London Luton Airport|publisher=London Luton Airport|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|isbn=978-0-11-510256-1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126182831/http://www.london-luton.co.uk/en|archivedate=2016-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սիթի օդանավակայան]]ը քաղաքի ամենափոքր և ամենակենտրոնականն է և տեղակայցած է Նյուհեմ բորոյում, այն մասնագիտացած է գործարար ուղևորների համար<ref name=london_142>{{cite web|url=http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|title=London City Airport&nbsp;— Corporate Information|publisher=London City Airport Ltd.|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120206085247/http://www.londoncityairport.com/Default.aspx|archivedate=2012-02-06|deadurl=yes}}</ref>։ [[Լոնդոն Սաութենդ օդանավակայան]]ը գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում և հիմնականում սպասարկում է կարճուղի էժան փոխադրումներ։ === Երկաթգիծ === ==== Մետրո ==== [[Պատկեր:Baker Street tube station MMB 19 S Stock.jpg|thumb|[[Լոնդոնի մետրո]]ն աշխարհում ամենահինն է և ունի երկրորդ մենաերկար համակարգը:]] [[Լոնդոնի մետրո]]ն ամենահինն է<ref name="Metro">{{Cite book |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1604.aspx |title=London Underground: History|author=Transport for London |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 30|isbn=978-0-904711-30-1 |ref=harv }}</ref> և երկրորդ ամենաերկրարը<ref name="railwaygazette.com"/> աշխարհում։ Համակարգը սպասարկում է 270 կայարան<ref name="facts">{{Cite journal |title=Key facts |publisher=Transport for London |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/modesoftransport/londonunderground/1608.aspx |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 15 |ref=harv }}</ref> և հիմնվել է մի քանի մասնավոր ընկերությունների կողմից<ref name="UrbanRail">{{cite book|url=http://de.geocities.com/u_london/london.htm|title=London Underground|last=Schwandl|first=Robert|year=2001|publisher=UrbanRail.net|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 24|isbn=978-3-936573-01-5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061006013919/http://de.geocities.com/u_london/london.htm|archivedate=2006-10-06|dead-url=no}}</ref>։ Այն հիմնադրվել է 1863 թվականին։ Օրական ավելի քան երեք միլիոն և տարեկան ավելի քան մեկ միլիարդ ուղևոր սպասարկվում է Լոնդոնի մետրոյից<ref name=london_124>{{cite press release |url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |title=Tube breaks record for passenger numbers |publisher=Transport for London |date=դեկտեմբերի 27, 2007 |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228154312/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/7103.html |archivedate=2014-02-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Մեկ ներդրումային ծրագրի շնորհիվ մոտրոյի արդիականացման համար ծախսվեց £6.5&nbsp;միլիարդ (€7.7&nbsp;միլիարդ) [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012]]-ից առաջ<ref>{{cite web|title=The London 2012 legacy |url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/projectsandschemes/25869.aspx|publisher=Transport for London |accessdate= օգոստոսի 11, 2013}}</ref>։ 1987 թվականին հիմնվեց [[Դոքլենդսի թեթև մետրո]]ն, որը սպասարկում է ավելի փոքր վագոններով և իրականացնում է թեթև փոխադրումներ։ Այն սպասարկում է [[Դոքլենդս]]ը, [[Գրինվիչ]]ը և [[Լյուսհեմ]]ը։ ==== Վերգետնյա երկաթգիծ ==== [[Պատկեր:King's Cross Western Concourse.jpg|thumb|[[Քինգս Քրոս երկաթգծի կայարան]]ը արևմտյան Կոնկուրսում]] Լոնդոնում կան 366 [[երկաթգծի կայարան]], որը հիմնականում սպասարկում է արվարձանների երկաթգծի ցանցը։ Հարավային Լոնդոնում ավելի շատ են երկաթգծերը, քանի որ ներգետնյա ցանցը քիչ է։ Ամենաշատ երկաթգծերը Լոնդոնի կենտրոնական մասում են, որոնք կապում են տասնութ երկաթգծի կայարանները<ref name="london_127">{{cite web |url=http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100727095140/http://www.firstcapitalconnect.co.uk/Main.php?sEvent=HomePage |archivedate=2010-07-27 |title=First Capital Connect |publisher=First Capital Connect |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27 |dead-url=yes }}</ref>։ Լոնդոնի գնածքները ամենազբաղվածն են ուղևորների քանակով Մեծ Բրիտանիայում<ref name="National Rail Station Usage">{{cite web |url= http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |title= Rail Station Usage |publisher= Office of Rail Regulation |accessdate= 2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140121143644/http://www.rail-reg.gov.uk/server/show/nav.1529 |archivedate= 2014-01-21 |deadurl= yes }}</ref><ref name="Tube exits">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |title=Tube exits |publisher=Transport for London |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620192115/http://www.tfl.gov.uk/tfl/corporate/modesoftransport/tube/performance/default.asp?onload=entryexit |archivedate=2012-06-20 |deadurl=yes }}</ref>։ Կլապհելմ Ջանկշն կայարանը Եվրոպայի ամենազբաղված կայարանն է, գնացծների ընդունմամբ։ Ավել շատ երկաթգծի պահանջարկից ելնելով [[Կրոսռեյլ]]ը կբացվի 2018 թվականին։ Այն կլինի նորագւոյն երկաթգիծ, որը Կանցնի Լոնդոնի արևելքից արևմուտք և կունենա մասնաճյուղ [[Հիթրոու օդանավակայան]]ում<ref>{{cite web |url= http://www.crossrail.co.uk/route/maps/regional-map |title=Crossrail Regional Map |publisher= Crossrail |accessdate=2013 թ․ սեպտեմբերի 8}}</ref>։ Այն Եվրոպայի ամնեախոշոր շինարարական նախագիծն է, որի արժեքը կկազմի £15 միլիարդ<ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-16289051 |work=BBC News |title= Crossrail's giant tunnelling machines unveiled |date=հունվարի 2, 2012}}</ref><ref>{{Cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/business/news/crossrail-delayed-to-save-1631bn-2064629.html |newspaper=The Independent on Sunday |location= London |title= Crossrail delayed to save £1bn |date=օգոստոսի 29, 2010 |first= Mark |last= Leftly}}</ref>։ ==== Ներքաղաքային և միջազգային ==== [[Պատկեր:St Pancras railway station MMB B9 373213.jpg|thumb|Սենտ Պանկրաս արկաթգծի կայարանը, որը գերարագ գնացքների գլխավոր տերմինալն է և սպասարկում է [[Eurostar]]-ին և [[HS1]]-ին:]] Լոնդոնը ազգային երկաթգծի ցանցի կենտրոնն է և գնացքով ճանապարհորդությունների 70 տոկոսը սկսում կամ ավարտվում է Լոնդոնից<ref>{{cite web|title=Rail|url=http://londonfirst.co.uk/our-focus/londons-transport-infrastructure/rail/|work=London First|publisher=London First|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ Նրեքաղաքային երկաթգծերի նման, տարածքային և միջազգային գնացքների մեծ մասը կայանում են Լոնդոնի կենտրոնական հատվածում, որոնք կապում են Լոնդոնը Բրիտանիայի մյուս տարածաշրջանների հետ։ Որոշ միջազգային երկաթգծի ծառայություններ 20-րդ դարում սպասարկվում էին հատուկ նավերի օգնությամբ, դեպի Փարիզ, Ամստերդամ և Բրյուսել։ 1994 թվականից, երբ բացվեց [[Եվրոթունել]]ը, Լոնդոնը ուղղակի կապվեց մայրցամաքային երկաթգծին` թույլ տալով [[Eurostar]]-ին ծառայություններ մատուցել։ 2007 թվականից սկսած Սրբ. Պանկաս երկաթգծի կայարանից գերարագ գնացքներով ուղևորները կարող են մեկնել [[Լիլ]], [[Փարիզ]], [[Բրյուսել]] և Եվրոպայի շատ քաղաքներ<ref name=london_128>{{cite web |url=http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |title=Eurostar |publisher=Eurostar |accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114050414/http://www.eurostar.com/dynamic/index.jsp;ERSPRDSession=LJqZB7nyKlW9lVLvZzK534LvMjL519fPDS4R0QGn51CprylVmjH8!685848002 |archivedate=2012-11-14 |deadurl=yes }}</ref>։ Ներքին առաջին գերարագ երթուղին բացվեց 2009 թվականի հունիսին, որի միջոցով Լոնդոնը կապվեց [[Քենթ]]ին<ref name="Southeastern Highspeed">{{cite web |url=http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |title=Highspeed |publisher=Southeastern |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141128053424/http://www.southeasternrailway.co.uk/highspeed/ |archivedate=2014-11-28 |deadurl=yes }}</ref>։ Նախագծվում է բացել երկրորդ գերարագ ուղին, որը կկապի Լոնդոնը [[Անգլիա]]յի հյուսիսի և Յորքշիրի հետ։ === Ավտոբուսներ և տրամվայներ === [[Պատկեր:Arriva London bus DW262 (LJ59 GUA), 18 September 2010.jpg|thumb|[[Լոնդոնի ավտոբուսներ|Կարմիր երկհարկանի ավտոբուսը]] Լոնդոնի խորհրդանիշներից է]] Լոնդոնի [[Լոնդոնի ավտոբուսներ|ավտոբուսային ցանցը]] խոշորագույններից է աշխարհում. այն աշխատում է 24 ժամ օրվա ընթացքում, ունի մոտ 8.500 ավտոբուս, ավելի քան 700 ավտոբուսային երթուղի և 19.500 ավտոբուսային կայան<ref name="Buses">{{cite web|title=What we do – Buses|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/buses|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ 2013 թվականին ավտոբուսները ունեցել են ավելի քան 2 միլիարդ ուղևոր, ավելի շատ քան մետրոն<ref name="Buses"/>։ Տարեկան հասույթը կազմում է մոտ £850&nbsp;միլիոն։ Լոնդոնը ունի ամենաշատ հաշմանդամների սայլակների ուղիների ցանցը աշխարհում<ref name=london_131>{{cite web|url=http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|title=London's bus improvements get Parliamentary seal of approval|date=մայիսի 23, 2006|publisher=Transport For London|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130812011609/http://www.tfl.gov.uk/static/corporate/media/newscentre/archive/3609.html|archivedate=2013-08-12|deadurl=yes}}</ref> և 2007 թվականի երրորդ քառորդից լսողության և տեսողական խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար դյուրինացվեց ուղևորությունը։ Երկհարկանի կարմիր ավտոբուսները միջազգայնորեն ճանաչված են որպես Լոնդոնի խորհրդանիշ<ref name=london_132>{{cite web |url= http://www.londonblackcabs.co.uk/ |title= London Black Cabs |publisher= London Black Cabs |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161019195555/http://www.londonblackcabs.co.uk/ |archivedate= 2016-10-19 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_133>{{cite web |url= http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |title= Tube |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140323152622/http://www.tfl.gov.uk/modalpages/2625.aspx |archivedate= 2014-03-23 |deadurl= yes }}</ref>։ Լոնդոնն ունի ժամանակակից տրամվայների ցանց, որը հայտնի է որպես [[Տրամլինք]] և կենտրոնացված է Հարավային Լոնդոնի [[Քրոյդոն]] թաղամասում։ Ցանցը ունի 39 կայարան և 4 երթուղի, 2013 թվականին ունեցել է28&nbsp;միլիոն ուղևոր<ref name=Trams>{{cite web|title=What we do – Trams|url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/about-tfl/what-we-do/tramlink|work=Transport for London|publisher=Transport for London|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 5}}</ref>։ === Նավահանգիստներ և գետային նավեր === [[Լոնդոնի նավահանգիստ]]ը լինելով աշխարհի խոշորագույն նավահանգիստը` ներկայումս երկրորդն է Մեծ Բրիտանիայում` ընդունելով տարեկան 45 միլիոն տոննա ուղեբեռ<ref name=handling>{{cite web |url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |title=ARCHIVED CONTENT&#93; Provisional Port Statistics 2009 |publisher=Department for Transport&nbsp;– Webarchive.nationalarchives.gov.uk |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160909154554/http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/maritime/ports/provportstats2009 |archivedate=2016-09-09 |deadurl=yes }}</ref>։ Ամենածանրաբեռնվածներից է [[Տիլբուրիի նավահանգիստ]]ը, որը գտնվում է Մեծ Լոնդոնի արտաքին սահմանին։ Թեմզա գետի վրա մատուցվում են նավերի ծառայություններ։ Նավերը շարժվում են ամեն 20 րոպեն մեկ Էմբակմենթից դեպի Հյուսիսային Գրինվիչ և սպասարկում է մոտ 2,5 միլիոն ուղևոր ամեն տարի<ref>[http://www.tfl.gov.uk/corporate/media/newscentre/archive/27762.aspx Transport for London: Woolwich Ferry, 50 years on] Retrieved 8 September 2013</ref>։ Գործում են նաև զբոսաշրջային ծառայություններ, որոնք ծանոթացնում են Լոնդոնի հետ։ === Ճանապարհներ === [[Պատկեր:Rush hour on the A102 - geograph.org.uk - 205323.jpg|thumb|right|A102 մայրուղին [[Գրինվիչ]]ի մոտ, որ [[Ներքին Լոնդոն]]ում կառուցված քիչ մայրուղիներից մեկն է]] Կենտրոնական Լոնդոնում հիմնական տրանսպորտային միջոցները հասարակական տրանսպորտն է, ավտոմեքենաները ավելի շատ տարածված են արվարձաններում։ Լոնդոնի ներքին ճանապարհային շրջուղին (քաղաքի կենտրոնի շրջանակում), հյուսիսային և հարավային ճանապարհները (արվարձաններում), արտաքին M25 մայրուղին կոչված են քաղաքը խցանումներից զերծ պահելու համար։ M25-ը ամենաերկար շրջուղին է աշխարհում 121.5 կմ երկարությամբ<ref>Campbell, Ken (2000). "Guinness World Records 2001". p. 150.</ref><ref name=london_143>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |title=Beds, Herts and Bucks Travel&nbsp;— All you need to know about the M25 |publisher=BBC |date=օգոստոսի 17, 1988 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100811062741/http://www.bbc.co.uk/threecounties/travel/m25/m25_facts.shtml |archivedate=2010-08-11 |deadurl=yes }}</ref>։ A1 և M1 մայրուղիները միացբում են Լոնդոնը [[Լիդս]]ի, [[Նյուքասլ ափոն Թայն|Նյուքասլի]] և [[Էդինբուրգ]]ի հետ։ M25 մայրուղին ամենազբաղված ուղղությունն է երկրում։ Այստեղ մեքենաների արագությունը ժամում 10.6 կմ է<ref name=london_147>{{cite news |accessdate=2009 թ․ սեպտեմբերի 1 |url=http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |title=Boris Johnson mulls 'intelligent' congestion charge system for London |work=The Guardian |location=London |first=Hélène |last=Mulholland |date=մարտի 16, 2009 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819213408/http://www.theguardian.com/politics/2009/mar/16/boris-johnson-congestion-charge |archivedate=2016-08-19 |deadurl=yes }}</ref>։ 2003 թվականից Լոնդոնում սկսվեց ճանապարհների օգտագործման տուրք գանձվել մեքենաներից, որպեսզի իջեցվի ծանրաբեռնվածությունը քաղաքի կենտրոնում։ Քիչ բացառություններով մեքենաների վարորդները ստիպված են օրական £10 վճարել, որպեսզի երթևեկեն քաղաքի հատուկ գոտիներով, հիմնականում քաղաքի կենտրոնով<ref name="london_144">{{Cite journal |url= http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |title= Charging Zone |publisher= Transport for London |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 7 |ref= harv |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140320060141/http://www.tfl.gov.uk/tfl/roadusers/congestioncharge/whereandwhen/ |archivedate= 2014-03-20 |deadurl= yes |date= }}</ref><ref name="london_145">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080608124006/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6741.aspx |archivedate=2008-06-08 |title=Who pays what |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |dead-url=no }}</ref>։ Վարորդները, ովքեր այդ հատուկ վայրերի բնակիչներ են, կարող են վճարել անդամավճար ամբողջ երեք ամսվա համար<ref name="london_146">{{cite web |url=http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |title=Residents |publisher=Transport for London |accessdate=2008 թ․ հունիսի 7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140312165111/http://www.tfl.gov.uk/roadusers/congestioncharging/6735.aspx |archivedate=2014-03-12 |deadurl=yes }}</ref>։ Ըստ Լոնդոնի կառավարության՝ վճարովի ճանապարհների ավելացումը կբերի մետրոյից և ավտոբուսներից օգտվողների աճ օրական 20.000 մարդով և մեքենաների նվազում 10-15 տոկոս<ref>Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs. 15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ Համաձայն վերջին տարիների վիճակագրության՝ Լոնդոնի կենտրոնում մեքենաների թիվը 195,000-ից նվազել է 125,000 մեքենայի<ref>Table 3 in Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs.15287084 (2008): 177,177–234.</ref>։ == Կրթություն == === Բարձրագույն կրթություն === [[Պատկեր:Strand102.jpg|thumb|[[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը հիմնադրվել է [[Գեորգ IV]]-ի և [[Վելինգտոնի դքսի]] կողմից 1829 թվականին և համարվում է [[Լոնդոնի համալսարան]]ի հիմնադիր քոլեջներից մեկը]] [[Պատկեր:Wilkins Building 2, UCL, London - Diliff.jpg|thumb|Վիլկինս կառույցը [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ի մոտ]] Լոնդոնը բարձրագույն կրթության համաշխարհային կենտրոն է համարվում կրթության և հետազոտության բնագավառում` իր 43 համալսարաններով, ինչը ամենամեծ կենտրոնացումն է Եվրոպայում<ref name="london2"/><ref>{{Cite web|title = QS World University Rankings® 2015/16|url = http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2015#sorting=rank+region=+country=+faculty=+stars=false+search=|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref><ref>{{Cite web|title = Mayor of London says city is 'education capital of the world'|url = http://www.londonandpartners.com/media-centre/press-releases/2015/15092015-qs-world-university-rankings-201516|website = www.londonandpartners.com|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարաններում սովորում է 110.000 ուսանող, ավելին քան աշխարհի այլ որևէ քաղաքում<ref>{{Cite web|title = Capital offer {{!}} Times Higher Education|url = https://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2013-14/world-ranking/analysis/capital-offer|accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015}}</ref>։ 2014 թվականին [[PricewaterhouseCoopers]]-ի հաշվետվությամբ Լոնդոնը ճանաչվեց համաշխարհային բարձրագույն կրթության մայրաքաղաք<ref>{{Cite web|url = http://pdf.pwc.co.uk/cities-of-opportunity-2014-london.pdf|title = Pricewaterhousecoopers|date = |accessdate = սեպտեմբերի 26, 2015|website = |publisher = |last = |first = }}</ref>։ Լոնոնում են գտնվում մեծ թվով առաջատար կրթական հաստատություններ։ Համաձայն ''[[QS World University Rankings]]'' 2014-2015 տվյալների՝ [[Կայսերական քոլեջ Լոնդոն]]ը երկրորդն է աշխարհում (որի մեջ մտնում է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ը), [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը (UCL) հինգերորդն է և [[Քինգս կոլեջ Լոնդոն]]ը (KCL)` 16-րդը<ref>{{cite web |url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2014|title=QS World University Rankings – Overall for 2014|accessdate=2014 թ․ նոյեմբերի 13}}</ref>։ [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը ճանաչվել է աշխարհի առաջատար սոցյալական գիտությունների հաստատությունը կրթական և հետազաոտական ոլորտներում<ref name=london_156>{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/education/sunday_times_university_guide/article2496158.ece |title=The Sunday Times Good University Guide 2007&nbsp;– Profile for London School of Economics |work=The Sunday Times |location=London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 |date=սեպտեմբերի 23, 2007 |ref=harv |first=Deirdre |last=Hipwell}} {{subscription required}}</ref>։ [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը համարվում է աշխարհի առաջատար բիզնես դպրոցներից մեկը և 2015 թվականին MBA ծրագիրը համարվել է երկրորդ լավագույնը աշխարհում ''[[Financial Times]]''-ի կողմից<ref name = "ft">{{cite news |url=http://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |title=FT Global MBA Rankings |work=Financial Times |location=London |accessdate=2010 թ․ հունվարի 25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509033836/https://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-rankings |archivedate=2021-05-09 |deadurl=yes }}</ref>։ [[Լոնդոնի համալսարան]]ը մեծագույն համալսարանային ցանցն է Բրիտանիայում<ref>[http://www.hesa.ac.uk/dox/dataTables/studentsAndQualifiers/download/institution0506.xls HESA Statistics: United Kingdom]. HESA. Retrieved 6 April 2015</ref>։ Այն ներառում է չորս խոշոր համալսարան` [[Քինգս քոլեջ Լոնդոն]]ը, [[Մարի թագուհու Լոնդոնի համալսարան]]ը, [[Արքայական Հոլովեյ]]ը և [[Լոնդոնի համալսարանական քոլեջ]]ը և մեծ քանակությամբ փոքր և միջին ուսումնական կենտրոններ, այդ թվում [[Բիրքբեկ քոլեջ]]ը, the [[Կուրտոյի արվեստի ինստիտուտ]]ը, [[Գոլդսմիթս]]ը, [[Երաժշտության և թատրոնի Գիդհոլյան դպրոց]]ը, Կրթության ինստիտուտը, [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ը և այլն<ref>{{cite web|url=http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|title=Colleges and Institutes|accessdate=2010 թ․ սեպտեմբերի 23|publisher=University of London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170111223742/http://www.london.ac.uk/colleges_institutes.html|archivedate=2017-01-11|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի համալսարանի անդամները ունեն իրենց սեփական ընդունող հանձնաժողովը, իսկ դրանցից շատերը ունեն սեփական շրջանավարտների մրցանակները։ Շատ համալսարաններ Լոնդոնում չեն հանդիսանում Լոնդոնի համալսարանի անդամ, օրինակ` [[Բրունել համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի Սիթի համալսարան]]ը, [[Լոնդոնի կայսերական քոլեջ]]ը, [[Քինգստոն համալսարան]]ը (ավելի քան 34.000 ուսանողով)<ref name=london_157>[http://www.londonmet.ac.uk/library/o90402_3.pdf About London Met] London Metropolitan University, August 2008</ref>։ [[Պատկեր:Royal College of Music - April 2007.jpg|thumb|[[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը դիմացից:]] Լոնդոնում են գտնվում հինգ խոշոր բժշկական դպրոցներ և մեծ թվով ուսուցողական բժշկական հաստատություններ։ Լոնդոնում են գտնվում մեծ թվով բիզնես դպրոցներ, ներառյալ [[Լոնդոնի բիզնեսի և ֆինանսների դպրոց]], [[Քաս բիզնես դպրոց]]ը, [[Հալթ միջազգային բիզնես դպրոց]]ը, [[Լոնդոնի եվրոպական բիզնես դպրոց]]ը, [[Կայսերական քոլեջի բիզնես դպրոց]]ը և [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ը։ === Առաջնային և երկրորդական կրթություն === Լոնդոնի հիմնական առաջնային և երկրորդական պետական դպրոցները և հետագա կրթական քոլեջները վերահսկվում են [[Լոնդոնի բորո]]ների կողմից։ Լոնդոնում կան նաև մեծ քանակությամբ մասնավո դպրոցներ և քոլեջներ, որոնցից շատերը հին և ճանաչված կրթօջախներ են, օրինակ [[Լոնդոն Սիթի դպրոց]]ը, [[Հարոու դպրոց]]ը, [[Սորպ Պետրոսի դպրոց (Լոնդոն)|Սուրբ Պետրոսի դպրոցը]], [[Համալսարանական քոլեջի դպրոց]]ը, [[Ջոն Լայոնի դպրոց]]ը և այլն։ == Մշակույթ == === Ժամանց և հանգիստ === [[Պատկեր:Open Happiness Piccadilly Circus Blue-Pink Hour 120917-1126-jikatu.jpg|thumb|right|[[Պիկկարդիլի հրապարակ]]]] Ժամանցը Լոնդոնի տնտեսության կարևոր բաղադրիչն է, 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնի ժամանցի վայրերը կազմում են Մեծ Բրիտանիայի քառորդ մասը<ref>{{Cite web|title = Mayor of London - Spending Time: Londons Leisure Economy|url = http://www.london.gov.uk/mayor/economic_unit/spending_time.jsp|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref>։ Քաղաքը մտնում է աշխարհի խոշորագույն չորս նորաձևության մայրաքաղաքների մեջ և համաձայն պաշտոնական վիճակագրական տվյալների Լոնդոնը աշխարհում երրորդ ամենազբաղվածը կինոարտադրողն է<ref>{{Cite web|title = 20 facts about London's culture {{!}} London City Hall|url = https://www.london.gov.uk/priorities/arts-culture/promoting-arts-culture/20-facts-about-london-s-culture|website = www.london.gov.uk|accessdate = սեպտեմբերի 30, 2015}}</ref> և աշխարհում ունի ամենաշատ թատրոնի հանդիսատեսը<ref>{{Cite news|title = Study puts London ahead of New York as centre for theatre|url = http://www.ft.com/intl/cms/s/0/54e31212-17f1-11e4-b842-00144feabdc0.html#axzz3nFXDe4Lp|newspaper = Financial Times|date = հուլիսի 30, 2014|access-date = սեպտեմբերի 30, 2015|issn = 0307-1766|first = James|last = Pickford}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր սիթիի]] Վեստ Էնդ թաղամասում է գտնվում [[Լեսթեր հրապարակ]]ը, որտեղ ներկայացվում են Լոնդոնի և աշխարհի կինոնկարների պրեմիերաները և [[Պիկադիլի հրապարակ]]ը իր հրաշագեղ էլեկտրական գովազդներով<ref name="london_160">{{cite web|url=http://www.piccadillylights.co.uk/|title=Piccadilly Lights|publisher=Land Securities|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226174543/http://www.piccadillylights.co.uk/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնի [[Վեստ-Էնդ թատրոն|թատրոնների]] թաղամասը նույնպես այստեղ է, իր բազմաթիվ կինոթատրոններով, սրճարաններով, ակումբներով և ռեստորաններով, ներառյալ քաղաքի Չայնաթաունը ([[Սոհո]]յում), որի հենց արևելքում է գտնվում [[Արքայական օպերայի տուն]]ը, որտեղ նաև գտնվում են շատ մասնագիտացած խանութներ։ Սիթիում է ստեղծագործում [[Էնդրու Լլոյդ Ուեբեր]]ը, ում երաժշտական ստեղծագործությունները ծառայում են Վեստ-Էնդ թատրոնի համար դեռևս 20-րդ դարից<ref>[https://books.google.am/books?id=AWaZ1LAFAZEC&dq=lloyd+webber+%22the+most+commercially+successful+composer+in+history.%22&source=gbs_navlinks_s Sondheim and Lloyd-Webber: the new musical] ''The New York Times''.. referred to Andrew Lloyd Webber as "the most commercially successful composer in history"</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի Արքայական բալետի, Անգլիայի ազգային պալետի, Արքայական օպերայի և Անգլիայի ազգային օպերայի ներկայացումները տեղի են ունենում [[Արքայական օպերակի տուն|Արքայական օպերակի տանը]]<ref name="London's Concerts">{{cite web|url=http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|title=Theatres and concert halls.|publisher=Your London|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080124185332/http://www.yourlondon.gov.uk/visiting/topic.jsp?topicid=6482&search_title=Theatres+and+concert+halls|archivedate=2008-01-24|dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:Harrods at Night, London - Nov 2012.jpg|thumb|upright|left|[[Harrods]]-ը [[Նայթսբրիջ]]ում]] [[Իսլինգտոն]]ի մեկ կիլոմետրանոց վերին փողոցում կան ավելի շատ սրճարաններ և ռեստորաններ, քան Մեծ Բրիտանիայի որևէ այլ փողոցում<ref name=london_161>{{Cite journal|title=2001: Public houses|publisher=BBC|url=http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|accessdate=2008 թ․ հունիսի 4|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180218090925/http://www.bbc.co.uk/history/trail/local_history/city/street_03.shtml?publichouses|archivedate=2018-02-18|deadurl=yes|date=}}</ref>։ Եվրոպայի ամենազբաղված առևտրի գոտին [[Օքսֆորդ փողոց]]ն է, որի առևտրի գոտին ձգվում է մոտմեկ կիլոմետր, դարձնելով ամենաերկար առևտրի փողոցը Մեծ Բրիտանիայում<ref name=london_162>{{Cite journal| url=http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| publisher=[[The Londoner]]| title=Oxford Street gets its own dedicated local police team| date=September 2006| accessdate=2007 թ․ հունիսի 19| archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930204913/http://www.london.gov.uk/londoner/06sep/p7a.jsp| archivedate=2007-09-30| ref=harv| dead-url=no}}</ref>։ [[Պատկեր:London, UK (August 2014) - 156.JPG|thumb|right|[[Շեքսպիրի գլոբուս]]ը Գլոբուս թատրոնի ժամանակակից վերակառացումն է, որը գտնվում է Թեմզայի հարավային ափին]] Լոնդոնում են գտնվում այնպիսի ժամանակակից ձևավորողներ, ինչպիսիք են [[Վիվյեն Վեստվուդ]]ը, [[Ջոն Գալիանո|Գալիանոն]], [[Ստելա Մակկարտնի]]ն, [[Մանոլո Բլահնիկ]]ը և [[Ջիմմի Չո]]ն և ուրիշներ, ովքեր բացել են բազմաթիվ նորաձևության դպրոցնել, դարձնելով Լոնդոնը միջազգային նորաձևության կենտրոններից մեը [[Փարիզ]]ի, [[Միլան]]ի և [[Նյու Յորք]]ի հետ միասին։ Լոնդոնի խոհանոցը բազմատեսակ խոհանոցային մշակույթների միախառնում է<ref name=london_163>{{cite web|url=http://www.chinatownlondon.org/|title=Chinatown&nbsp;— Official website|publisher=Chinatown London|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005234847/http://chinatownlondon.org/|archivedate=2016-10-05|deadurl=yes}}</ref>։ Քաղաքում կազմակերպվում են բազմաթիվ տարեկան միջոցառումներ, որոնք սկսվում են Նոր տարվա պարադով, հրավառություն է կազմակերպվում [[Լոնդոնի աչք]]ի վրա։ Երկրորդ խոշորագույն տոնախմբությունները կազմակերպվում են օգոստոսին [[Նոթինգ Հիլ կառնավալ]]ի ժամանակ։ === Գրականություն, կինո և հեռուստատեսություն === [[Պատկեր:John Keats (4625082560).jpg|thumb|[[Ջոն Քիթս]]ի տունը, որտեղ նա գրել է ''Ode to a Nightingale'' պոեմը]] Լոնդոնում են գրվել մեծ թվով գրականական գլուխգործոցներ։ Լոնդոնի գրականության կենտրոնը ավանդաբար եղել է [[Համփստիդ]] և (սկսած 20-րդ դարից) [[Բլումսբարի]]ն։ Քաղաքը իրենց գործերում նկարագրել են [[Սեմյուել Փիփս]]ը, ով ականատեսի աչքերով պատմել է Լոնդոնի մեծ հրդեհի մասին, [[Չարլզ Դիքենս]]ը, ով նկարագրել է Լոնդոնի մառախուղը, ամպամածությունը և ձյունը և [[Վիրջինիա Վուլֆ]]ը, ով ժամանակակից գրականության հայտնի դեմքերից է<ref name="London in Literature">{{cite web|url=http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|title=London in Literature,|publisher=Bryn Mawr College|accessdate=2008 թ․ հունիսի 6|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160322131826/http://www.brynmawr.edu/library/speccoll/guides/london/londoninliterature.shtml|archivedate=2016-03-22|deadurl=yes}}</ref>։ [[Պատկեր:Sherlock Holmes Museum.jpg|left|thumb|[[Շերլոկ Հոլմսի թանգարան]]ը [[Բեյքեր սթրիթ]]ի 221B հասցեում]] [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ը իր կյանքի մեծ մասը անցկացրել է Լոնդոնում, նրա ընկեր [[Բենջամին Ջոնսոն]]ը նույնպես ստեղծագործել է Լոնդոնում և նրա ամենանշանավոր գործը` «Ալքիմիկը» գրվել է Լոնդոնում<ref name="London in Literature" />։ [[Դանիել Դեֆո]]յի «Ժանտախտի տարվա օրագրում» (1722) նկարագրում են 1665 թվականի Մեծ ժանտախտը<ref name="London in Literature" />։ Հետագայում 19—ից 20-րդ դարերում Լոնդոնի գրականության վառ գործերից էին Դիքենսի վեպերը և [[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի [[Շեռլոկ Հոլմս]]ի պատմությունները<ref name="London in Literature" />։ Ժամանակակից գրողներից ամենահայտնիներն են [[Պետեր Ակրոյդ]]ը, ով Լոնդոնի «կենսագրության» հեղինակն է և [[Լեյն Սինքլեյր]]ը, ով գրում է հոկեբանական աշխարհագրություն ժանրում։ Լոնդոնը կինոարտադրության կարևոր կենտրոն է և գլխավոր կինոստուդիաները գտնվում են [[Սոհո]]յում։ [[Working Title Films]]-ի գլխամասը գտնվում է Լոնդոնում<ref name=london_165>{{cite web|url=http://www.workingtitlefilms.com/|title=Working Title Films|publisher=Universal Studios|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226131133/https://www.workingtitlefilms.com/|archivedate=2016-12-26|deadurl=yes}}</ref>։ Լոնդոնում են նկարահանվել այնպիսի ֆիլմեր ինչպիսիք են ''[[Օլիվեր Թվիստ (1948 ֆիլմ)|Օլիվեր Թվիստը]]'' (1948), ''[[Սկրուջ (1951 ֆիլմ)|Սկրուջը]]'' (1951), ''[[Պիտեր Պեն (1953 ֆիլմ)|Պիտեր Պենը]]'' (1953), ''[[101 դալմատիններ (ֆիլմ)|101 դալմատինները]]'' (1961), ''[[Իմ հիասքանչ լեդի (ֆիլմ)|Իմ հիասքանչ լեդին]]'' (1964), ''[[Մերի Պոպինս (ֆիլմ)|Մերի Պոպինսը]]'' (1964), ''[[Նոթինգ Հիլ]]ը'' (1999), ''[[Իրական սեր]]ը'' (2003), ''[[V նշանակում է Վենդետա (ֆիլմ)|V նշանակում է Վենդետա]]'' (2005), և ''[[Թագավորի ելույթը]]'' (2010)։ Լոնդոնի նշանավոր դերասաններից և ռեժիսորներից են [[Չառլի Չապլին]]ը, [[Ալֆրեդ Հիչքոք]]ը, [[Մայքլ Քեյն]]ը, [[Հելեն Միրեն]]ը, [[Գարի Օլդման]]ը, [[Քրիստոֆեր Նոլան]]ը, [[Ջուդ Լոու]]ը, [[Թոմ Հարդի]]ն, [[Քիրա Նայթլի]]ն և [[Դանիել Դեյ-Լուիս]]ը։ 2008 թվականի դրությամբ [[Բրիտանական ակադեմիայի կինոմրցանակ]]ի արարողությունը տեղի էր ունենում [[Արքայական օպերայի տուն|Արքայական օպերայի տանը]]։ Լոնդոնը հեռուստատեսային արտադրության հիմնական կենտրոնն է, որտեղ գտնվում է [[ԲիԲիՍի հեռուստատեսային կենտրոն]]ը։ === Թանգարաններ և պատկերասրահներ === [[Պատկեր:British Museum entrance.jpg|thumb|right|[[Բրիտանական թանգարան]]ը]] Լոնդոնում են գտնվում բազմաթիվ թանգարաններ, պատկերասրահներ և այլ հաստատություններ, որոնց շատերի մուտքը անվճար է և զբոսաշրջիկների այցելությունների վայր են, ինչպես նաև ունեն վերլուծական գործառույթներ։ Առաջինը հիմնադրվել է [[Բրիտանական թանգարան]]ը 1753 թվականում։ Այստեղ ցուցադրված են հնագիտական, բնական պատմության և ազգային գրադարանի նմուշներ։ Թանգարանում ներկայումս հաշվվում է մոտ 7 միլիոն ցուցանմուշ աշխարհի տարբեր անկյուններից։ 1824 թվականին հիմնադրվեց Ազգային պատկերասրահը, որտեղ ցուցադրված են բրիտանական ազգային արևմտյան նկարները։ 19-րդ դարի վերջին կեսին [[Հարավային Քենսինգտոն]]ում զարգացավ "[[Ալբերտպոլիս]]ը", որպես մշակութային և գիտական անկյուն։ Այստեղ են գտնվում երեք ազգային թանգարանները` [[Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարան]]ը (դեկորատիվ արվեստի համար), [[Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան|Բնական պատմության թանգարանը]] և [[Լոնդոնի գիտական թանգարան|Գիտական թանգարանը]]։ [[Լոնդոնի դիմանկարների ազգային թանգարան|Դիմանկարների ազգային թանգարանը]] հիմնադրվել է 1856 թվականին, որտեղ ցուցադրվեծ են Բրիտանիայի պատմության նշանավոր անձանց դիմանկարները<ref>{{cite web|url=http://www.npg.org.uk/about/organisation.php|title=Organisation|publisher=National Portrait Gallery|accessdate=2013 թ․ նոյեմբերի 18}}</ref>։ Բրիտանական արվեստի ազգային պատկերասրահն է [[Թեյթ բրիտանական պատկերասրահ]]ը, որը սկզբնական շրջանում հիմնվել է որպես ազգային պատկերասրահի ճյուղ 1897 թվականին։ === Երաժշտություն === [[Պատկեր:Royal Albert Hall Crop, London - Nov 2012.jpg|thumb|left|[[Ալբերտ թագավորական սրահ]]ը ընդունում է համերգներ և երաժշտական միջոցառումներ]] Լոնդոնը [[դասական երաժշտություն|դասական]] և հանրային երաժշտության գլխավոր մայրաքաղաքներից մեկն է աշխարհում, որտեղ գտնվում են հիմնական երաժշտական ընկերություններ, ինչպիսիք են [[Warner Music Group]]-ը։ Քաղաքը ունի մեծ քանակությամբ նվագախմբեր և երաժշտական դահլիճներ, ինչպիսիք են [[Բարիբիկան արվեստի կենտրոն]]ը (որտեղ ելույթ են ունենում [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ նվագախումբ]]ը և [[Լոնդոնի սիմֆոնիկ խոռ]]ը), [[Կադոգան սրահ]]ը ([[Թագավորական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ]]) և [[Ալբերտ թագավորական սրահ]]<ref name="London's Concerts" />։ Լոնդոնի երկու հիմնական օպերայի տներն են [[Թագավորական օպերայի տուն]]ը և [[Լոնդոնի Կոլիզեում]]ը<ref name="London's Concerts" />։ Մեծ Բրիտանիայի ամենամեծ [[երգեհոն]]ը գտնվում է Ալբերտ թագավորական սրահում։ Մյուս նշանակալի գործիքները գտնվում են տաճարներում և գլխավոր եկեղեցինորում։ Քաղաքում կան մի քանի կոնսերվատորիաներ, դրանք են` [[Երաժշտության թագավորական ակադեմիա]]ն, [[Երաժշտության թագավորական քոլեջ]]ը, [[Գիլդհոլի երաժշտության և դրամայի դպրոց]]ը և [[Տրինթի երաժշտության դպրոց]]ը։ Լոնդոնում տեղի են ունենում մեծ թվով ռոք և փոփ համերգներ, ներառյալ աշխարհի ամենազբաղված ասպարեզում` [[O2 արենա]]յում<ref>{{Cite web|url=http://www.pollstarpro.com/files/charts2015/2015YearEndWorldwideTicketSalesTop200ArenaVenues.pdf|title=Pollstarrpro.com|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> և այլ մեծ արենաներ, ինչպիսիք են [[Էրլս Կորտ]]ը, [[Ուեմբլի արենա]]ն, ինչպես նաև շատ միջին չափի ասպարեզներ<ref name="London's Concerts" />։ Շատ [[երաժշտական փառատոն]]եր, ներառյալ [[Վայրլես փառատոն]]ը և [[Լավբոքս փառատոն]]ը անցկացվում են Լոնդոնում<ref>{{Cite web|title = The best music festivals in London|url = http://www.timeout.com/london/music-festivals/the-best-music-festivals-in-london?package_page=48331|website = Time Out London|access-date = հունվարի 27, 2016}}</ref>։ Քաղաքում են բացվել առաջին [[Ծանր ռոքի սրճարան]]ը [[Էբի ռոուդ ստուդիա]]ն, որտեղ [[The Beatles]]-ը ձայնագրել է էր հիթերից շատերը։ 1960-ականներին, 1970-ականներին և 1980ականներին, շատ երաժիշտներ և խմբեր, ինչպիսիք են [[Էլթոն Ջոն]]ը, [[Pink Floyd]]-ը, [[Դեյվիդ Բոուի]]ն, [[Քուին]]ը, [[The Kinks]]-ը, [[The Rolling Stones]]-ը, [[The Who]]-ն, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Լեդ Զեփելին]]ը, [[The Small Faces]]-ը, [[Iron Maiden]]-ը, [[Fleetwood Mac]]-ը, [[Էլվիս Կաստելլո]]ն, [[Քեթ Ստիվենս]]ը, [[The Police]]-ը [[The Cure]]-ը, [[Madness]]ը, [[The Jam]]-ը, [[Դաստի Սպրինֆիլդ]]ը, [[Ֆիլ Քոլինս]]ը, [[Ռոդ Ստյուարտ]]ը և [[Sade]]-ը, ստեղծագործել են Լոնդոնում<ref name="Top40">{{cite book |url= http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2006/04/06/garycrowley_londontop40_feature.shtml |title=London's top 40 artists |date=ապրիլի 6, 2006 |publisher=BBC |accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 9 |isbn=978-0-89820-135-2}}</ref>։ Լոնդոնում մեծ զարգացում է ապրել [[փանկ ռոք]]ը<ref name=london_172>{{cite web |url={{Allmusic|class=explore|id=style/d204|pure_url=yes}} |publisher=Allmusic |title=Punk |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19}}</ref>, [[Sex Pistols]]-ի, [[The Clash]]-ի ջանքերով<ref name="Top40"/>։ Լոնդոնում են նաև ստեղծագործել [[Ջորջ Մայքլ]]ը, [[Քեյթ Բուշ]]ը, [[Սիլ]]ը, [[Siouxsie and the Banshees]]-ը, [[Bush]]-ը, [[Spice Girls]]-ը, [[Jamiroquai]]-ը, [[Blur]]-ը, [[The Prodigy]]-ը, [[Gorillaz]]-ը, [[Mumford & Sons]]-ը, [[Coldplay]]-ը, [[Amy Winehouse]]-ը, [[Ադել]]ը, [[Էդ Շիրան]]ը և [[One Direction]]-ը<ref name="Scene">{{cite web|url=http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|title=History of music in London|publisher=The London Music Scene|accessdate=օգոստոսի 2, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821152240/http://www.londonbc.co.uk/history-of-music-in-london.html|archivedate=2016-08-21|deadurl=yes}}</ref><ref>Walker, Tim (28 July 2008). [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/mumford--sons-the-luminaire-london-878562.html "Mumford & Sons, The Luminaire, London"]. ''The Independent'' (London). Retrieved 13 October 2012.</ref><ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/music/musicblog/2011/dec/09/10-classic-club-nights |title=From the Dug Out and dreads to DMZ and dubstep: 10 classic club nights |work=Guardian Music Blog |location =London |author=Warren, Emma |accessdate= հոկտեմբերի 13, 2012 |date=դեկտեմբերի 9, 2011}}</ref>։ == Այգիներ և բաց գոտիներ == {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի =left | ուղղություն = vertical | պատկեր1 = Aerial view of Hyde Park.jpg | լայնություն1 = 200 | նկարագրություն1 = [[Հայդ պարկ]]ի համայնապատկեր | պատկեր2 = St James's Park Lake – East from the Blue Bridge - 2012-10-06.jpg | լայնություն2 = 200 | նկարագրություն2 = Սրբ. Ջեյմս Պարկը Լոնդոնի աչքից }} Լոնդոնի ամենամեծ այգիները գտնվում են [[Կենտրոնական Լոնդոն]]ում, որտեղ ութ [[Լոնդոնի թագավորական այգիներ|Թագավորական այգիներից]] երեքն էն, այդ թվում [[Հայդ պարկ]]ը, որին հարում են [[Քենսիգտոնյան այգիներ]]ը արևմուտքւց և [[Ռիջենտս պարկ]]ը հյուսիսից<ref name=london_080>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|title=Kensington Gardens|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527231143/http://www.royalparks.org.uk/parks/kensington_gardens/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Հայդ պարկը հատկապես հայտնի է սպորտային իրադարձությունների կազմակերպումով և երբեմն բացօթյա համերգների կազմակերպումով։ Ռիջենտս պարկում է գտնվում [[Լոնդոնի կենդանաբանական այգի]]ն, որը աշխարհի ամենահին գիտական կենդանաբանական այգին է և զբոսաշրջիկների սիրված [[Մադամ Տյուսո]] թանգարանը<ref name=london_081>{{cite web |url= http://www.madametussauds.com/London/About.aspx |title= Madame Tussauds&nbsp;— Official website |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ հունիսի 6 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150911141836/https://www.madametussauds.com/London/About.aspx |archivedate= 2015-09-11 |deadurl= yes }}</ref><ref name=london_082>{{cite web |url= http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |title= Tourist Information |publisher= Madame Tussauds |accessdate= 2008 թ․ ապրիլի 26 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20161203051211/http://www.tourist-information-uk.com/madame-tussauds.htm |archivedate= 2016-12-03 |deadurl= yes }}</ref>։ [[Փրայմռոզ հիլ]]ը գտնվում է Ռիջենտս պարկի հյուսիսում<ref name=mills>Mills, A., ''Dictionary of London Place Names'', (2001)</ref> և ճանաչված վայր է քաղաքը վերևից նայելու համար։ Հայդ պարկի մոտ է ավելի փոքր [[Գրին պարկ]]ը և Սրբ, Ջեյմսի պարկը<ref name=london_083>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|title=Green Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527213459/http://www.royalparks.org.uk/parks/green_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ Մեծ թվով այգիներ կան կենտրոնից դուրս, այդ թվում [[Գրինվիչ պարկ]]ը հարավ արևելքում<ref name=london_170>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park/|title=Greenwich Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120403202320/http://www.royalparks.org.uk/parks/greenwich_park|archivedate=2012-04-03|deadurl=yes}}</ref>, [[Բուշի պարկ]]ը և [[Ռիչմոնդ պարկ]]ը (ամենամեծը) հարավ արևմուտքում<ref name=london_084>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|title=Bushy Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100528105028/http://www.royalparks.org.uk/parks/bushy_park/|archivedate=2010-05-28|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_085>{{cite web|url=http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|title=Richmond Park|year=2008|publisher=The Royal Parks|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527212545/http://www.royalparks.org.uk/parks/richmond_park/|archivedate=2010-05-27|deadurl=yes}}</ref>։ [[Հեմփթոն Կորտ պարկ]]ը նույնպես թագավորական այգի է<ref>{{cite web |url= http://www.richmond.gov.uk/home/services/leisure_and_culture/parks_and_open_spaces/park_details.htm?parkId=268 |title=Park details - Hampton Court |publisher = London Borough of Richmond upon Thames |accessdate=օգոստոսի 26, 2015}}</ref>։ Ռիչմոնդ պարկի մոտ գտնվում են [[Կյու այգիներ]]ը, որտեղ գտնվում է ծաղիկների ամենաշատ հավաքածուն աշխարհում։ 2003 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի կողմից այգիները ճանաչվել են Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ<ref>{{cite web |url= http://www.kew.org/ksheets/pdfs/k16kewhistory.pdf |title= Kew, History & Heritage |publisher=[[Royal Botanic Gardens, Kew]] |accessdate=2013 թ․ հունվարի 24}}</ref>։ Կան նաև բազմաթիվ այգիներ, որոնք վերահսկում են Լոնդոնի բյուրոների խորհուրդները, այդ թվում [[Լոնդոնի Վիկտորիա պարկ|Վիկտորիա պարկը]] [[Իստ Էնդ]]ում և [[Բաթերսի պարկ]]ը կենտրոնում։ Լոնդոնում կան մեծ թվով կիսա-բնական բաց գոտիներ, այդ թվում [[Համպստեդ Հիթ]]ը [[Հյուսիսային Լոնդոն]]ում<ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|title=City of London Corporation Hampstead Heath|publisher=City of London Corporation|accessdate=2010 թ․ փետրվարի 19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225623/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Environment_and_planning/Parks_and_open_spaces/Hampstead_Heath/|archivedate=2012-07-08|deadurl=yes}}</ref> և [[Էփինգ անտառ]]ը 2,476 տարածքով<ref>{{cite web |url= http://217.154.230.195/NR/rdonlyres/A3CB6563-4D0D-4C35-AC7F-818C28306E79/0/OS_EF_Dogs.pdf |title= Epping Forest You & Your Dog |work= brochure |publisher= City of London |accessdate=2010 թ․ մարտի 13}}</ref> արևելքում։ Երկուսն էլ վերահսկվում են [[Լոնդոն Սիթի կորպորացիա]]յի կողմից<ref>{{cite web |author=Ramblers |url=http://www.ramblers.org.uk/info/parks/name/c/corporationoflondon.htm |title=Corporation of London Open Spaces |publisher=Ramblers |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 12}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/things-to-do/green-spaces/Pages/default.aspx |publisher=City of London|title= Green spaces|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 27}}</ref>։ Համպստեդ Հիթում է գտնվում [[Կենվուդ հաուս]]ը, որը նախկին ճանաչված վայր է ամառային ամիսներին հավաքույթների համար<ref name=london_086>{{cite web|url=http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|title=Kenwood House|publisher=English Heritage|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180927122913/https://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.00100200800k00800f|archivedate=2018-09-27|deadurl=yes}}</ref>։ == Սպորտ == Լոնդոնում են տեղի ունեցել [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ը երեք անգամ` [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1908|1908]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1948|1948]] և [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2012|2012]] թվականներին<ref name=london_173>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|title=London 1908|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160402102804/http://www.olympic.org/london-1908-summer-olympics|archivedate=2016-04-02|deadurl=yes}}</ref><ref name=london_174>{{cite web|url=http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|title=London 1948|publisher=International Olympic Committee|accessdate=2011 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160513002117/http://www.olympic.org/london-1948-summer-olympics|archivedate=2016-05-13|deadurl=yes}}</ref>։ Այն միակ քաղաքն է, որը ընդունել է Օլիմպիական խաղերը երեք անգամ<ref name=IOC/>։ Քաղաքը նաև ընդունել է [[Համագործակցության խաղեր|Բրիտանական կայսրության խաղերը]] 1934 թվականին<ref name=london_175>{{cite web|url=http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|title=England&nbsp;— Introduction|publisher=Commonwealth Games Federation|accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170126195011/http://www.thecgf.com/countries/intro.asp?loc=ENG|archivedate=2017-01-26|deadurl=yes}}</ref>։ 2017 թվականին Լոնդոնը կընդունի Աթլետիկայի աշխարհի առաջնությունը<ref>{{cite web|url=http://www.gamesbids.com/eng/other_news/1216135963.html |title=London Defeats Doha to host 2017 International Athletics Championships |publisher=Gamesbids.com |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 13}}</ref>։ Լոնդոնի ամենատարածված սպորտաձևը [[ֆուտբոլ]]ը և այն ունի տասնչորս ֆուտբոլային ակումբ, այդ թվում [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգայից]] [[Արսենալ ՖԱ|Արսենալը]], [[Չելսի ՖԱ|Չելսին]], [[Քրիսթալ Փելաս]]ը, [[Տոտտենհեմ Հոտսպուր]]ը և [[Վեստ Հեմ Յունայթեդ]]ը<ref name=london_176>{{cite web|title=Barclays Premier League Clubs|url=http://www.premierleague.com/en-gb/clubs.html|website=Premier League}}</ref>։ Մյուս պրոֆեսիոնալ ակումբներից են [[Ֆուլհեմ ՖԱ|Ֆուլհեմը]], [[Քուինս Պարկ Ռեյնջերս]]ը, [[Բրենդֆորդ ՖԱ|Բրենդֆորդը]], [[Միլվոլ ՖԱ|Միլվոլը]], [[Չառլտոն Ատլետիկ]]ը, [[Ուիմբիլդոն ՖԱ]]-ն, [[Բարնետ ՖԱ|Բարնետը]] և [[Լեյթոն Օրիենտ]]։ Այս ակումբներից միայն Արսենալը, Չելսին և Տոտտենհեմն են դարձել Անգրիայի չեմպիոն։ 1924 թվականից սկզբնական [[Ուեմբլի մարզադաշտ (1923)|Ուեմբլի մարզադաշտը]] [[Անգլիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ի տան դաշտն էր։ Այստեղ են կայացել [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 1966 եզրափակիչ|1966 թվականի ՖԻՖԱ աշխարհի գավաթի եզրափակիչը]], որի ժամանակ Անգլիան հաղթեց Արևմտյան Գերմանիային և համարվում է [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ]]ի անցկացման վայրը<ref name=london_178>{{cite web|url=http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|title=Wembley Stadium History&nbsp;— Official Website|publisher=Wembley National Stadium Limited.|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080403102710/http://www.wembleystadium.com/GloriousPast/greatmoments/1steverwembleyFACupFinal.htm|archivedate=2008-04-03|dead-url=no}}</ref>։ Նոր [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]ը նույն ծառայությունն է մատուցում և ունի մոտ 90.000 նստատեղ<ref name="Wembley Stadium Facts and Figures">{{Cite journal | url=http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | title=Wembley Stadium&nbsp;— Presspack&nbsp;— Facts and Figures | publisher=Wembley National Stadium Limited | accessdate=2008 թ․ հունիսի 6 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516051636/http://www.wembleystadium.com/pressbox/presspack/factsandFigures.htm | archivedate=2008-05-16 | date= | dead-url=no }}</ref>։ Լոնդոնի մյուս ճանաչված սպորտաձևը թենիսն է։ Այստեղ է անցկացվում ամենամյա Մեծ Սաղավարտի չորս հիմնական մրցաշարերից մեկը` [[Ուիմբլդոնի մրցաշար]] Լոնդոնի հարավ արևմտյան մասում<ref name=london_181>{{cite web|url=http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080423182334/http://www.wimbledon.org/en_GB/index.html|archivedate=2008-04-23|title=Wimbledon&nbsp;— official website|publisher=The All England Tennis and Croquet Club (AELTC)|accessdate=2008 թ․ ապրիլի 29|dead-url=no}}</ref>։ Այն անցկացվում է հունիսի վերջից հուլիսի սկզբները և համարվում է աշխարհի ամենահին թենիսի մրցաշարերից մեկը<ref>{{cite news|title=Traditional Final: It's Nadal and Federer|work=The New York Times | date=մայիսի 7, 2008| first=Christopher| last = Clarey| quote = Federer said[:] 'I love playing with him, especially here at Wimbledon, the most prestigious tournament we have.'| url = http://www.nytimes.com/2008/07/05/sports/tennis/05wimbledon.html?ref=tennis|accessdate = հուլիսի 17, 2008}}</ref><ref>{{cite encyclopedia| editor = Will Kaufman & Heidi Slettedahl Macpherson| encyclopedia = Britain and the Americas| title = Tennis|year = 2005 | publisher=[[ABC-CLIO]]| volume=1 : Culture, Politics, and History| isbn = 1-85109-431-8| page=958 |quote = this first tennis championship, which later evolved into the Wimbledon Tournament ... continues as the world's most prestigious event.}}</ref><ref>{{cite news |title=What Is The Most Prestigious Grand Slam Tennis Tournament?|url= http://www.forbes.com/sites/monteburke/2012/05/30/what-is-the-most-prestigious-grand-slam-tennis-tournament/ |work=Forbes |location= New York |date= մայիսի 30, 2012 |accessdate=2013 թ․ հունիսի 25 |author=Burke, Monte}}</ref>։ == Հայերը Լոնդոնում == Լոնդոնում առաջին հայ առևտրականները երևացել են դեռևս 13-րդ դարում։ 19-րդ դարի 30-ական թթ. Լոնդոնում բնակություն են հաստատել մի խումբ պոլսահայ վաճառականներ, որոնք և հիմնել են հայ համայնքը։ Հետագայում համայնքը ստվարացելէ [[Հնդկաստան]]ից, [[Իրան]]ից, [[Լիբանան]]ից, [[Եգիպտոս]]ից, [[Սիրիա]]յից, [[Իրաք]]ից, [[Թուրքիա]]յից և այլ երկրներից տեղափոխված հայերի հաշվին։ Լոնդոնում առաջին վարձու մատուռը բացվել է [[1885]]-ին։ [[1922]]-ին կառուցվել է [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Լոնդոն)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցին]]։ Գործում է նաև Սուրբ Եղիշե (նախկինում՝ Սուրբ Պետրոս) եկեղեցին։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին լոնդոնահայ համայնքն ապրել է ազգային աշխույժ կյանքով։ 1880-90-ական թթ. Լոնդոնը դարձել է համիդյան բռնապետության դեմ հայերի ծավալած պայքարի գաղափարական կենտրոն, որտեղ հավաքվել են հայ գործիչներ [[Արփիար Արփիարյան]]ը, [[Հարություն Ճանկյուլյան]]ը, Գ. Չիթչյանը և ուրիշներ։ 1889-ին հասարակական գործիչ, բանաստեղծ [[Մինաս Չերազ]]ը Լոնդոնում հրատարակել է «Լ’Արմենի» գրական, քաղաքական թերթը, իսկ 1890-ին Լոնդոնի Քինգս քոլեջում հիմնել ու ղեկավարել է հայերենի ամբիոն։ 1918-20-ական թթ. Լոնդոնում գործել է Ազգային բյուրո անունով մարմին՝ վիպասան [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]] որդու՝ [[Արամ Րաֆֆի|Արամ Րաֆֆու]] ղեկավարությամբ. այն քաղաքական-քարոզչական աշխատանքներ է կատարել ի նպաստ Հայաստանի և Հայկական հարցի։ Ազգային բյուրոյի կազմում էին ազգային գործիչներ [[Պողոս Նուբար փաշա]]ն, [[Արշակ Սաֆրաստյան]]ը, [[Զապել Պոյաճյան]]ը և ուրիշներ։ 1920-ական թթ. Լոնդոնում ապրում էր շուրջ 400 հայ։ Հայ համայնքը սկսել է ստվարանալ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո՝ Հնդկաստանից, Կիպրոսից, Լիբանանից, Իրանից և Իրաքից գաղթած հայերի հաշվին։ Ազգային կյանքը կազմակերպելու համար 1947-ին հիմնվել է Լոնդոնի հայ համայնական խորհուրդը, որը գործել է մինչև 1968-ը։ 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնում բնակվում է շուրջ 12 հազար հայ։ Գործում են Գևորգ Թահթայան կիրակնօրյա ազգային վարժարանը և մեկօրյա այլ դպրոցներ, ՀԲԸՄ Լոնդոնի մասնաճյուղը, Լոնդոնի հայ երիտասարդաց միությունը, ՀՕՄ-ի Լոնդոնի մասնաճյուղը, Հայ տունը, հայ քաղաքական կուսակցություններն ու նրանց մշակութային, կրթական և մարզական կառույցները, «Միհրան Տամատյան» ակումբը, «Անահիտ» տիկնանց միությունը, Հայկական տեղեկատվության և խորհրդի կենտրոնը։ Լոնդոնում լույս է տեսել շուրջ 11 անուն հայկական պարբերական<ref>Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 394։</ref>։ == Քույր քաղաքներ == {{Wikidata/SisterCities}} == Նշումներ == {{ծանցանկ|group=Ն|30em}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> == Գրականություն == * {{Cite book |last=Ackroyd |first=Peter |title=London: The Biography |url=https://archive.org/details/londonbiography0000ackr |publisher=Vintage |location=London |year=2001 |isbn=978-0-09-942258-7 |page=[https://archive.org/details/londonbiography0000ackr/page/n880 880] |ref=harv }} * {{Cite book |last=Mills |first=David |title=Dictionary of London Place Names |url=https://archive.org/details/dictionaryoflond0000mill |publisher=Oxford Paperbacks |year=2001 |isbn=978-0-19-280106-7 |oclc=45406491 |ref=harv }} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.london.gov.uk/ London.gov.uk&nbsp;– Մեծ Լոնդոնի կառավարություն] * [http://www.visitlondon.com/ VisitLondon.com]&nbsp;– Լոնդոնի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք * [http://www.tfl.gov.uk/ Լոնդոնի տրանսպորտ] (TfL)&nbsp;– քաղաքի տրանսպորտի ղեկավարություն * [http://www.museumoflondon.org.uk/ Լոնդոնի թանգարան] * [http://www.british-history.ac.uk/place.aspx?region=1 Լոնդոնը] ''[[Բրիտանական առցանց պատմություն|Բրիտանական առցանց պատմության]]'' կայքում * [http://mapoflondon.uvic.ca/ Վաղ ժամանակակից Լոնդոնի քարտեզ] {{Արտաքին հղումներ}} {{ԵՄ անդամ երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Միացյալ Թագավորության վարչական բաժանում}} {{Եվրոպական երկրների մայրաքաղաքներ}} {{Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ}} {{պորտալ|Լոնդոն|Անգլիա|Մեծ Բրիտանիա|Եվրոպա}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=658}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ հյուրընկալած քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոն]] [[Կատեգորիա:Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:1-ին դարում հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Բրիտանական մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:47 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքներ]] ojqtnqn3xwnjhs4175c04zcopg0ba0x 0 6183 8486500 8417185 2022-08-10T12:36:00Z Աննա Ավագիան 121902 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ |title = <br />'''Եվրոպական Միություն'''<br /> |titlestyle = background: #003399; color: #FFCC00; |above = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;noticia |title = {{resize|11.5pt|Պաշտոնական լեզուներով}} |{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt; | rowclass1 = mergedrow| label1 = [[Անգլերեն]]՝ | data1 = {{lang|bg|European Union}} | rowclass2 = mergedrow| label2 = [[Բուլղարերեն]]՝ | data2 = {{lang|bg|Европейски съюз}} | rowclass3 = mergedrow| label3 = [[Գերմաներեն]]՝ | data3 = {{lang|de|Europäische Union}} | rowclass4 = mergedrow| label4 = [[Դանիերեն]]՝ | data4 = {{lang|da|Den Europæiske Union}} | rowclass5 = mergedrow| label5 = [[Էստոներեն]]՝ | data5 = {{lang|et|Euroopa Liit}} | rowclass6 = mergedrow| label6 = [[Իռլանդերեն]]՝ | data6 = {{lang|ga|An tAontas Eorpach}} | rowclass7 = mergedrow| label7 = [[Իսպաներեն]]՝ | data7 = {{lang|es|Unión Europea}} | rowclass8 = mergedrow| label8 = [[Իտալերեն]]՝ | data8 = {{lang|it|Unione europea}} | rowclass9 = mergedrow| label9 = [[Լատիշերեն]]՝ | data9 = {{lang|lv|Eiropas Savienība}} | rowclass10 = mergedrow| label10 = [[Լիտվերեն]]՝ | data10 = {{lang|lt|Europos Sąjunga}} | rowclass11 = mergedrow| label11 = [[Խորվաթերեն]]՝ | data11 = {{lang|hr|Europska unija}} | rowclass12 = mergedrow| label12 = [[Հոլանդերեն]]՝ | data12 = {{lang|nl|Europese Unie}} | rowclass13 = mergedrow| label13 = [[Հունարեն]]՝ | data13 = {{lang|el|Ευρωπαϊκή Ένωση}} | rowclass14 = mergedrow| label14 = [[Հունգարերեն]]՝ | data14 = {{lang|hu|Európai Unió}} | rowclass15 = mergedrow| label15 = [[Մալթայերեն]]՝ | data15 = {{lang|mt|Unjoni Ewropea}} | rowclass16 = mergedrow| label16 = [[Շվեդերեն]]՝ | data16 = {{lang|sv|Europeiska unionen}} | rowclass17 = mergedrow| label17 = [[Չեխերեն]]՝ | data17 = {{lang|cs|Evropská unie}} | rowclass18 = mergedrow| label18 = [[Պորտուգալերեն]]՝ | data18 = {{lang|pt|União Europeia}} | rowclass19 = mergedrow| label19 = [[Ռումիներեն]]՝ | data19 = {{lang|ro|Uniunea Europeană}} | rowclass20 = mergedrow| label20 = [[Սլովակերեն]]՝ | data20 = {{lang|sk|Európska únia}} | rowclass21 = mergedrow| label21 = [[Սլովեներեն]]՝ | data21 = {{lang|sl|Evropska unija}} | rowclass22 = mergedrow| label22 = [[Ֆիններեն]]՝ | data22 = {{lang|fi|Euroopan unioni}} | rowclass23 = mergedrow| label23 = [[Ֆրանսերեն]]՝ | data23 = {{lang|fr|Union européenne}} }} }} |image = [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|220px]] |subheader1 = [[Եվրամիության նշանաբան|Նշանաբան]]՝ Միասնություն բազմազանության մեջ |subheader2 = [[Հիմն]]՝ [[Եվրոպայի օրհներգ|Ձոն ուրախության]] (նվագախմբային)<div style="padding-top:0.4em;">[[Պատկեր:Anthem of Europe (US Navy instrumental short version).ogg|center]]</div> |image2 = [[Պատկեր:Global European Union.svg|250px]] |label1 = Մայրաքաղաք |data1 = Բրյուսել <sup>(դե ֆակտո)</sup><ref name=capital>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA64|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|year=2013|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|publisher=[[ABC-CLIO]]|quote=Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU}}</ref> |label2 = Խոշոր քաղաքներ |data2 = [[Լոնդոն]] և [[Փարիզ]] |label3 = Պաշտոնական լեզուներ |data3 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 24 լեզու | {{hlist |[[Անգլերեն]] |[[Բուլղարերեն]] |[[Գերմաներեն]] |[[Դանիերեն]] |[[Էստոներեն]] |[[Իռլանդերեն]] |[[Իսպաներեն]] |[[Իտալերեն]] |[[Լատիշերեն]] |[[Լիտվերեն]] |[[Խորվաթերեն]] |[[Հոլանդերեն]] |[[Հունարեն]] |[[Հունգարերեն]] |[[Մալթայերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Չեխերեն]] |[[Պորտուգալերեն]] |[[Ռումիներեն]] |[[Սլովակերեն]] |[[Սլովեներեն]] |[[Ֆիններեն]] |[[Ֆրանսերեն]]}} }} |label4 = [[Տեղաբնականուն]] |data4 = Եվրոպացի |label5 = Տեսակ |data5 = Քաղաքական-տնտեսական միություն |label6 = Անդամներ |data6 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 27 երկիր |{{hlist |[[Ավստրիա]]|[[Բելգիա]]|[[Բուլղարիա]]|[[Խորվաթիա]]|[[Կիպրոս]]|[[Չեխիա]]|[[Դանիա]]|[[Էստոնիա]]|[[Ֆինլանդիա]]|[[Ֆրանսիա]]|[[Գերմանիա]]|[[Հունաստան]]|[[Հունգարիա]]|[[Իռլանդիա]]|[[Իտալիա]]|[[Լատվիա]]|[[Լիտվա]]|[[Լյուքսեմբուրգ]]|[[Մալթա]]|[[Նիդերլանդներ]]|[[Լեհաստան]]|[[Պորտուգալիա]]|[[Ռումինիա]]|[[Սլովակիա]]|[[Սլովենիա]]|[[Իսպանիա]]|[[Շվեդիա]]}} }} |header7 = Ղեկավարներ |label8 = <small>Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ</small> |data8 = <small>[[Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն]]</small> |label9 = <small>Եվրոպական Խորհրդի նախագահ</small> |data9 = <small>[[Շառլ Միշել]]</small> |label10 = <small>Եվրոխորհրդարանի նախագահ</small> |data10 = <small>Մարտին Շուլց</small> |label11 = Օրենսդիր մարմին |data11 = Եվրոպական միության խորհուրդ<br />Եվրոպական խորհրդարան |header12 = Ձևավորում<ref>Current Article 1 of the [[Treaty of Maastricht|Treaty on European Union]] reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the [[Treaty of Rome|Treaty on the Functioning of the European Union]]. Those [[Treaties of the EU|two Treaties]] shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the [[European Community]]".</ref> |label13 = <small>Հռոմի պայմանագիր</small> |data13 = <small>հունվարի 1, 1958</small> |label14 = <small>[[Մաաստրիխտի պայմանագիր]]</small> |data14 = <small>նոյեմբերի 1, 1993</small> |header15 = Մակերես |label16 = <small>Ընդհանուր</small> |data16 = <small>4.324.782 կմ<sup>2</sup></small> <small><big>(7-րդը աշխարհում)</big></small> |label17 = <small>Ջրային (%)</small> |data17 = <small>3,08</small> |header18 = Բնակչություն |label19 = <small>2016 թվական</small> |data19 = <small>510.056.011<ref name="population">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|title=Eurostat {{ndash}} Population on 1 January 2016|publisher=[[European Commission]]|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 11}}</ref></small> <small>(3-րդը աշխարհում)</small> |label20 = <small>Խտություն</small> |data20 = <small>117.9/կմ<sup>2</sup></small> |header21 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ([[Գնողունակության համարժեքություն|ԳՀ]]) <small>2015 թվական</small> |label22 = <small>Ընդհանուր</small> |data22 = <small>$19,205 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label23 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data23 = <small>$37,852</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |header24 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] (անվանական) <small>2015 թվական</small> |label25 = <small>Ընդհանուր</small> |data25 = <small>$16.220 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label26 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data26 = <small>$31,918</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |label27 = [[Ջինիի գործակից]] (2010) |data27 = 30.4<small>(միջին)</small> |label28 = [[Մարդկային զարգացման ինդեքս|ՄԶԻ]] (2011) |data28 = {{Increase}} 0,876<ref name="HDI">Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.</ref> <small>(շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)</small> |label29 = Արտարժույթ |data29 = {{unbulleted list |[[Եվրո]]&nbsp;([[ISO 4217|EUR]];&nbsp;[[Եվրոգոտի]]) |{{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 10 այլ |[[Բուլղարիական լեվ|Լեվ]]&nbsp;(BGN;&nbsp;Բուլղարիա)|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]&nbsp;(HRK;&nbsp;Խորվաթիա)|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(CZK; Չեխիա)|[[Դանիական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(DKK;&nbsp;Դանիա)|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]&nbsp;(HUF;&nbsp;Հունգարիա)|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]&nbsp;(PLN;&nbsp;Լեհաստան)|[[Ռումինական լեյ|Լեյ]]&nbsp;(RON;&nbsp;Ռումինիա)|[[Շվեդական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(SEK;&nbsp;Շվեդիա)|[[Ֆունտ ստերլինգ]]&nbsp;(GBP; Միացյալ Թագավորություն)|[[Ջիբրալթար ֆունտ|ֆունտ]]&nbsp;(GIP;&nbsp;Ջիբլարթար) }} }} |below=[https://europa.eu europa.eu] }} '''Եվրոպական միություն''' ('''ԵՄ'''), [[Իրավունքի քաղաքագիտություն|իրավունքի քաղաքական համայնք]]՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների]] ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից<ref name=tratados />։ Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես [[միջազգային իրավունք]]ի առարկա<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo |last= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |datearchivo= 7 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։ Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական [[քաղաքացիություն]]ը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը ([[Եվրագոտի|եվրոյի համակարգը]])։ Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/policies/index_es.htm |title= Políticas |date= 4 de mayo de 2010 |author= Portal de la Comisión Europea |access-date=26 de octubre de 2010 }}</ref>։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի [[ինքնիշխանություն]], որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։ Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] վարչակարգի ներքին համակարգով<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente |date= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-date= 2011-10-04 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111004032311/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref>։ Այն ունի յոթ հաստատություն. [[Եվրոպական խորհրդարան]]ը, [[Եվրոպական խորհուրդ]]ը, [[Եվրոպական խորհրդարան|Խորհրդարանը]], [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ը, [[Եվրամիության արդարադատության դատարան]]ը, Աուդիտորների պալատը և [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի<ref>{{Cite web |title=El poder legislativo |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=2&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref><ref name=procLegislativo>{{Cite web |title=El procedimiento legislativo ordinario |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=3&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը<ref name=procLegislativo />. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ [[դրամավարկային քաղաքականություն]]ը։ Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։ 2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության նոբելյան մրցանակի]] «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և [[մարդու իրավունքներ]]ի առաջընթացի իր ներդրման համար»<ref>{{Cite news |title=La UE, Nobel de la Paz |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/10/12/union_europea/1350032560.html |department=El Mundo |date=12 de octubre de 2012 |access-date=12 de octubre de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Nobel Prize |title=The Nobel Peace Prize 2012 |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/index.html |access-date=12 de octubre de 2012 |date=12 de octubre de 2012 |language=Inglés}}</ref>։ 2017 թվականին այն ստացավ [[Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ|Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը]]՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»<ref>{{Cite web|author1=Fundación Princesa de Asturias|title=Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017|url=http://www.fpa.es/es/premios-princesa-de-asturias/premiados/2017-union-europea.html?texto=acta&especifica=0|department=Premios Príncipe de Asturias|date=21 de junio de 2017}}</ref>։ == Խորհրդանիշներ == [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ<ref>{{Cite journal |title= Germany seeks to enshrine EU flag |url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/12/11/wflag111.xml |department= The Daily Telegraph |date= 11 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |language= inglés |archive-date= 2008-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080416133054/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F12%2F11%2Fwflag111.xml |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |title= Final Act |url= http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |department= Council of the European Union |date= 3 de diciembre de 2007 |access-date= 1 de enero de 2013 |format= PDF |language= inglés |archive-date= 2016-03-03 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160303211601/http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |dead-url= yes }}</ref>։ [[Պատկեր:European Union symbols.svg|մինի|250px|ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:{{Պարզաբանագիր|Firmantes de la declaración (16).}}{{Պարզաբանագիր|#B0E0E6|Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)}}]] *[[Եվրոպայի դրոշ|Եվրոպական միության դրոշը]] կամ Եվրոպայի դրոշը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea) |access-date=29 de junio de 2009 }}</ref> կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա<ref>{{Cite web |url = http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |title = Portal de la Unión Europea |access-date = 3 de enero de 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081220115733/http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |datearchivo = 20 de diciembre de 2008 }}</ref>։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից<ref name=CE>{{Cite web |url = http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |title = Portal del Consejo de Europa |language = inglés |access-date = 28 de octubre de 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20091127231427/http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |datearchivo = 27 de noviembre de 2009 }}</ref>, որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց<ref name = EU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= Portal de la Unión Europea |access-date=3 de enero de 2009 }}</ref>։ * Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ ''Միավորված բազմազանության մեջ''<ref>{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/motto/index_en.htm |title=EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website) |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ ''In varietate concordia'', որը նույնպես կիրառվում է<ref>{{Cite book |title=Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference |year=2002 |url=https://archive.org/details/eurodiversitybus0000simo |department=Butterworth-Heinemann |author=George F. Simons, Arjen Bos |isbn=0877193819}}</ref>, նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ [[Գերմանիա]], [[Ավստրիա]], [[Բելգիա]], [[Դանիա]], [[Իսպանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Հունաստան]], [[Իռլանդիա]], [[Իտալիա]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Նիդերլանդներ]], [[Պորտուգալիա]], [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ թագավորություն]] և [[Շվեդիա]]<ref name="westfrance">{{Cite web |title=Une devise pour l'Europe |url=http://www.ouest-france.fr/dossiers/Europe_details_-Une-devise-pour-l-Europe_41273-841298_actu.Htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |language=Francés}}</ref>։ * Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը<ref name=himnoUE>''{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/anthem/index_es.htm |title=El himno europeo |author=Portal de la Unión Europea |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref> ծագում է ''Ձոն ուրախության'' (գերմ.՝''An die Freude'' ) երկից՝ գրված [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Ֆրիդրիխ Շիլլերի]] կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով ''Ձոն ուրախության'' երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ<ref name=himnoUE />։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին<ref name=himnoUE />։ * Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար<ref name=DiaEU /><ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=28 de octubre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես ''Շումանի հայտարարություն'', համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը<ref name=DiaEU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |title= Día de Europa |author= europa.eu |access-date= 26 de mayo de 2008 |archive-date= 2012-01-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.dw.de/dw/article/0,2144,2397420,00.html |title= The Day the EU Was Born |date= 2007 |author= [[Deutsche Welle]] 23.03.2007 |access-date=26 de mayo de 2008 |language=inglés}}</ref>։ == Պատմություն == === Նախադեպեր === [[Պատկեր:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|մինի|Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:]] [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր<ref>{{Cite web |title=Cincuenta dates después |url=http://www.eltribuno.info/salta/73844-Cincuenta-anos-despues.note.aspx |access-date=16 de septiembre de 2011 |date=16 de septiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Costes y consecuencias de la guerra |url=http://sgm.casposidad.com/ |access-date=16 de septiembre de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903064910/http://sgm.casposidad.com/ |datearchivo=3 de septiembre de 2011 }}</ref>։ [[Գերմանիա]]ն ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով<ref>{{Cite web |title=Würth España |url=http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=Würth España |cita=Alemania devastada por la guerra |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110912110355/http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite news |title=Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra |url=http://www.elpais.com/articulo/cultura/galeria/berlinesa/desvela/raras/imagenes/aereas/ciudad/devastada/guerra/elpepucul/20110506elpepucul_5/Tes |department=El País |date=6 de mayo de 2011 |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ Թեև [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան [[Գերմանիա]]յի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը [[նացիստական Գերմանիա]]յին պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին<ref>{{Cite web |title=Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939) |url=http://www.exordio.com/1939-1945/Sounds/gbdeclareswar.html |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների<ref>{{Cite web |title=Cambios político-territoriales |url=http://www.claseshistoria.com/1guerramundial/pazterritorios.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |cita=Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población}}</ref> մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց [[Յալթա|Յալթայի համաժողովի]] ժամանակ<ref name=Yalta>{{Cite web |title=La Conferencia de Yalta |url=http://www.historiasiglo20.org/GLOS/yalta.htm |access-date=31 de julio de 2013 |author=Juan Carlos Ocaña |date=2003}}</ref>։ Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար [[Ռոբերտ Շուման]]ը վճռական կերպով պաշտպանեց [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Արևմտյան Գերմանիայի]] ստեղծումը<ref>{{Cite web |url= http://www.robert-schuman.eu/schuman_conference1959.php |title= Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale |date= 1949 |author= Fondation Robert Schuman |access-date=26 de octubre de 2011 |language=francés}}</ref>, որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ<ref>{{Cite web |title=Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II |url=http://www.mailxmail.com/curso-union-europea-instituciones-politicas-comunitarias-1-3/antecedentes-comunidad-economica-europea-1945-1956-2 |access-date=20 de septiembre de 2011 |author=Benedicto Cuervo Álvarez |date=18 de enero de 2011}}</ref><ref name="schumanbio" />։ [[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-19000-2453, Robert Schuman.jpg|մինի|ձախից|Ռոբերտ Շուման|304x304փքս]] 1946 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը [[Ցյուրիխի համալսարան]]ում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը<ref name=FinGuerra />։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց<ref>{{Cite web |title=Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |archive-date=2012 թ․ հունվարի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ<ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/sudinero/noticias/act-115-06e.html |title= Robert Schuman. 1950 |access-date=26 de octubre de 2011 |publicación= El Mundo}}</ref>։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում<ref name="schumanbio">{{Cite web |url= http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/robert_schuman_es.pdf |title= Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea |date=8 de mayo de 2012 |author= Comisión Europea |author= www.europa.eu |access-date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի<ref name="schumanbio" />։ Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը<ref>{{Cite web |title=Los fundamentos que sustentan la integración europea |url=http://www.ucm.es/info/sdrelint/ficheros_aula/aula1110.pdf |access-date=31 de enero de 2012 |author=[[Rafael Calduch]]}}</ref>՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում<ref name=FinGuerra>{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950) |url=http://www.historiasiglo20.org/europa/anteceden2.htm |access-date=31 de enero de 2012 |author=Juan Carlos Ocaña}}</ref>։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը<ref name=FinGuerra />։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից<ref name=FinGuerra />։ === Եվրոպական համայնքներ === [[File:European Coal and Steel Community Map 1952.svg|մինի|Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները [[Ֆրանսիական Ալժիր]]ը [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության]] անբաժանելի մասն էր կազմում:]] Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը<ref name="schumanbio" />։ 1951 թվականի գարնանը [[Փարիզ]]ում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, [[Իտալիա]]ն, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես ''վեցնյակ'') ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին<ref name="tratados">{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |title= Tratados y legislación |date= 2007 |author= El portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |datearchivo= 6 de octubre de 2010 }}</ref>, թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։ 1952 թվականի մայիսին [[Սառը պատերազմ]]ի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը<ref>{{Cite web |title=Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952 |url=http://www.historiasiglo20.org/TEXT/ced.htm |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>, որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ [[Բրյուսելի պայմանագիր|Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը]] վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի]] ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով<ref>{{Cite news |nombre=Carlos|apellidos=Yárnoz |title=La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse |url=http://www.elpais.com/articulo/espana/ESPANA/UNION_EUROPEA_OCCIDENTAL/UEO/Union/Europea/Occidental/decidira/mes/proximo/invita/espana/incorporarse/elpepiesp/19880314elpepinac_9/Tes |department=El País |date=14 de marzo de 1988 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref><ref>{{Cite news |title=La Unión Europea Occidental anuncia su disolución |url=http://www.publico.es/internacional/304005/la-union-europea-occidental-anuncia-su-disolucion |department=Público |date=31 de marzo de 2010 |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան<ref name="tratados" />։ ''Վեցնյակը'' որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը<ref>{{Cite web |title=Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom) |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_euratom_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Երեք սյուների միություն === 1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով<ref name="tratados" /><ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/european_council/index_es.htm |title= Consejo Europeo |date= 2007 |author= Europa |access-date=29 de marzo de 2008 }}</ref> 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին<ref name="tratados" /> և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում<ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124191934/http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_singleact_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ [[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|[[Բեռլինի պատ]]ի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին ։ ]] Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից<ref name="tratados" />, առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով<ref name="3pilares">{{Cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|title=Pilares de la Unión Europea|author=www.europa.eu|access-date=13 de julio de 2013|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109074413/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|dead-url=yes}}</ref>։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea» |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:filopoli-1995-5-0BBC7A18-83DE-09D3-C777-0D58FB39A5A0&dsID=reflexiones_preliminares.pdf |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=ULRICH K. PREUB}}</ref>։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ [[եվրո]]ն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։ Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և [[Դանիա]], 1981 թվականին՝ [[Հունաստան]], 1986 թվականին՝ [[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]], 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ [[Ավստրիա]], [[Ֆինլանդիա]] և [[Շվեդիա]]<ref name=ampliacion/>։ === ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն === [[Պատկեր:1 May 2004 enlargement celebration in Parc du Cinquantenaire.jpg|մինի|աջից|2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:]] 1999 թվականին ուժի մեջ մտավ [[Ամստերդամ]]ի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր [[Ազատություն|ազատության]], ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը<ref>{{Cite web |title=Derechos fundamentales y no discriminación |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a10000_es.htm |access-date=13 de septiembre de 2011 |author=Tratado de Ámsterdam |cita=La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tratado de Ámsterdam |url=http://www.europarl.europa.eu/topics/treaty/pdf/amst-es.pdf |access-date=27 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo |date=2 de octubre de 1997 |cita=promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible}}</ref>։ Երկու տարի անց ստորագրվեց [[Նիս]]ի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին<ref name="tratados" />։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում<ref name="tratados" />։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ [[Էստոնիա]], [[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Հունգարիա]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մալթա]] և [[Կիպրոս]]։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը<ref name="ampliacion" />։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ<ref>{{Cite news |title=Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2005/02/20/espana/1108930586.html |department=El Mundo |date=21 de febrero de 2005 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը<ref>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/Holanda/rechaza/Constitucion/elpepiint/20050602elpepiint_2/Tes/ |title= Holanda también rechaza la Constitución |date= 2 de junio de 2005 |author= ISABEL FERRER |author= El País |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2005/05/29/internacional/1117362962.html |title= Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa |date= 30 de mayo de 2005 |author= El Mundo/Agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով<ref>{{Cite web |url= http://www.20minutos.es/noticia/37494/0/LUXEMBURGO/REFERENDUM/ |title= Luxemburgo aprueba la Constitución Europea |date= 10 de julio de 2005 |author= Reuters |author= www.20minutos.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ<ref>{{Cite web |title=Reflexión y debate por la Constitución Europea |url=http://www.youtube.com/watch?v=SIWCK4yV7hY |access-date=13 de septiembre de 2011 |cita=Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio}}</ref>։ 2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան [[Ռումինիա]]ն և [[Բուլղարիա]]ն<ref name="ampliacion">{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_es.htm |access-date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea}}</ref>, մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |title= Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma |date= 25 de marzo de 2007 |author= Consejo Europeo |author= El Portal de la Unión Europea |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը<ref>{{Cite web |title=Declaración de Berlín |url=http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |access-date=13 de septiembre de 2011 |date=25 de marzo de 2007 |cita=La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea}}</ref>՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը<ref>{{Cite news |title=Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/25/internacional/1174816903.html |department=El Mundo |date=25 de marzo de 2007 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագիրը]]<ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2007/12/13/internacional/1197546933.html |title= La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis |date= 13 de diciembre de 2007 |author= elmundo.es/agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ [[Պատկեր:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|մինի|ձախից|260px|Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:]] Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |title= Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= eur-lex.europa.eu/ |archive-url= https://web.archive.org/web/20090309013821/http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |datearchivo= 9 de marzo de 2009 }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար<ref name="MD">{{Cite web |url= http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |title= El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= Magazine Deutschland |archive-url= https://web.archive.org/web/20100207010853/http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |datearchivo= 7 de febrero de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |title=Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE |url=http://ec.europa.eu/spain/sobre-la-ue/podcast/asuntos-institucionales/tratado-lisboa-novedades_es.htm |access-date=30 de enero de 2012 |author=Comisión Europa. Representación en España |date=15 de septiembre de 2010}}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը<ref name="MD" />։ 2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով<ref>{{Cite news |title=Confirmado: la Unión Europea, en recesión |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7887000/7887894.stm |department=BBC |date=13 de febrero de 2009 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>, չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Միության 28-րդ անդամը<ref name=ampliacion/><ref name=adhesionCroacia>{{Cite news |title=Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013 |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/22/actualidad/1327234665_837191.html |department=El País |date=22 de enero de 2012 |access-date=22 de enero de 2012}}</ref>։ Այսպես, ''Շումանի հայտարարությունից'' անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու [[Թուրքիա]]յի մերձեցումը<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |title=El Proceso de estabilización y asociación |publicación=El portal de la Comisión Europea |date=15 de junio de 2010 |access-date=25 de junio de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811234100/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |datearchivo=11 de agosto de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4306000/4306966.stm |title= UE inicia diálogo con Turquía |date= 2005 |author= [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |date=4 de octubre de 2005 |access-date=29 de junio de 2007 }}</ref> և [[բրեքսիթ]]ը<ref>{{Cite news|apellidos1=Ríos |nombre1=Beatriz |title=Los retos de una UE con un mañana incierto |url=http://www.publico.es/internacional/retos-ue-manana-incierto.html |access-date=12 de junio de 2017 |author=www.publico.es |date=24 de marzo de 2017}}</ref>։ === Համաձայանգրեր === {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="1" style="font-size:88%; line-height:1.2em; text-align:center; margin:0" |- style="vertical-align:top; text-align:left" | style="text-align:right" | '''Կնքված'''<br />'''Ուժի մեջ մտած'''<br />'''Պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1948<br />1948<br />'''[[Բրյուսելի պայմանագիր (1948)|Բրյուսելի առաջին պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1951<br />1952<br />'''[[Փարիզի պայմանագիր (1951)|Փարիզի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1954<br />1955<br />'''Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1957<br />1958<br />'''[[Հռոմի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1965<br />1967<br />'''[[Միաձուլման համաձայնագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1975<br />N/A<br />'''Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն''' | width="16%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1986<br />1987<br />'''[[Եվրոպական միակ Ակտ]]''' | width="12%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1992<br />1993<br />'''[[Մաստրիխտի պայմանագիր]]''' | width="12%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1997<br />1999<br />'''[[Ամստերդամի պայմանագիր]]''' | width="15%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2001<br />2003<br />'''[[Նիսի պայմանագիր]]''' | width="10%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2007<br />2009<br />'''[[Լիսաբոնի պայմանագիր]]''' | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] |- style="line-height:0.5em" | rowspan="13" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="9" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="4" style="background:#3C67FF; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #3C67FF" | [[Եվրոպական միության սյուները|<span style="color:white;">Եվրոպական միության սյուները.</span>]] | rowspan="2" style="border-left:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="background:#464646; border-left:3px solid #464646; border-right:3px solid #464646" | ''[[Եվրոպական համայնքները|<span style="color:white;">Եվրոպական համայնքները.</span>]]'' | colspan="4" style="background:#464646; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#42B995" | | colspan="3" style="background:#42B995; border-left:3px solid #464646" | [[Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(Եվրատոմ)</span> | colspan="4" style="background:#42B995; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" style="background:#52C1A0; padding:0; border-left:3px solid #3C67FF" | | style="background:#67C7AB; padding:0" | | style="background:#7BCFB7; padding:0" | | style="background:#92D7C4; padding:0" | | style="background:#ACDFD2; padding:0" | | style="background:#C6E8E0; padding:0" | | style="background:#DBEEEA; padding:0" | |- | colspan="3" style="background:#93DAE7" | | colspan="3" style="background:#93DAE7; border-left:3px solid #464646" | [[Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԱՊԵՀ)</span> | colspan="3" style="text-align:right; background:#93DAE7; padding-right:3px; border-left:3px solid #3C67FF" | ''Ժամկետը լրացել է 2002թ.'' | style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" rowspan="6" style="background:#192192; border-left:3px solid #3C67FF" | <span style="color:white;">Եվրոպական միություն</span> <span style="color:white;">(ԵՄ)</span> | rowspan="7" style="background:#272F9E; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#3A42AE; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#5159BB; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#6A71C8; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#8A90D7; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#A8ACE3; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#EFF0F6; padding:0" | |- | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#5FCF4D" | | colspan="3" style="background:#5FCF4D; border-left:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական տնտեսական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական տնտեսական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՏՀ)</span> | colspan="2" style="background:#44B72E; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #464646" | | rowspan="2" colspan="2" style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՀ)</span> |- | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFFF97; border:3px dotted #464646" | [[Տրեվի|<span style="color:black;">Տրեվի</span>]] | rowspan="2" style="background:#E6E600; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածք|<span style="color:black;">Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր</span>]] <span style="color:black;">(ԱՆԳՀ)</span> | style="background:#E6E600; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#E6E600" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#D4BE00" | [[Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն|<span style="color:black;">Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն</span>]] <span style="color:black;">(ՔՀՈԻՀ)</span> |- | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#CA7FC8; border:3px dotted #464646" | [[Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն|<span style="color:black;">Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն</span>]]&nbsp;<span style="color:black;">(ԵՔՀ)</span> | colspan="4" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն|<span style="color:black;">Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱՔԸԱ)</span> |- | rowspan="2" colspan="2" style="background:#A3C5DC" | ''Չհաստատված մարմիններ'' | rowspan="2" colspan="5" style="background:#7AA7CB" | [[Արևելաեվրոպական միություն|<span style="color:black;">Արևելաեվրոպական միություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱԵՄ)</span> | colspan="2" rowspan="2" style="background:#7AA7CB; border-top:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="text-align:right; background:#7AA7CB; padding-right:3px" | ''Ժամկետը լրացել է 2010թ.'' | style="background:#192192"| &nbsp; |- style="line-height:1em" | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="8" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp; |} <noinclude> == Աշխարհագրություն == [[Պատկեր:EU Member states and Candidate countries map.svg|մինի|աջից|310px|Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով<br />Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)]] Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ<ref name="Mapa estados miembros"/>։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]]՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 [[հանրապետություն]]ից և 7 [[միապետություն]]ից, որոնցից 6-ը [[թագավորություն]] են, իսկ մեկը՝ դքսություն ([[Լյուքսեմբուրգ]])։ Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։ Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից<ref name="Mapa estados miembros">{{Cite web |title=Estados miembros de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես [[Իսլանդիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն և [[Ռուսաստան]]ը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, [[Կանարյան կղզիներ]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մադեյրա]], [[Մարտինիկա]], [[Սան Մարտինո դալ Արջինե|Սան Մարտին]], Համախմբության կղզի և Մայոտտե<ref name=RUP />։ ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի [[Ավստրալիա]]յից ու [[Կանադա]]յից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը<ref name="Mapa estados miembros" />։ Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի [[Նորվեգիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Շվեյցարիայի, [[Լիխտենշտայն|Լիխտեյնշտայնի]], [[Անդորրա]]յի, [[Մոնակո]]յի, [[Սան Մարինո]]յի, [[Վատիկան]]ի, Թուրքիայի, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի ու [[Սերբիա]]յի հետ<ref name="Mapa estados candidatos">{{Cite web |title=Estados candidatos de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/candidate_countries/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև [[Կարիբյան ծով]]ում՝ [[Սան Մարտին (այլ կիրառումներ)|Սան Մարտինի]] հետ, [[Հարավային Ամերիկա]]յում՝ [[Բրազիլիա]]յի ու [[Սուրինամ]]ի հետ, իսկ [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Մարոկկո]]յի հետ։ Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական [[Սեուտա]] և [[Մելիլյա]] քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։ Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին<ref>{{Cite web |title=Los principios fundacionales de la Unión |url=http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130043438/http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։ === Անդամ երկրներ === Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)<ref>{{Cite web |title=1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos}}</ref>​ հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը. {| class="wikitable" style="margin:0 auto; padding:0; text-align=center;" width="100%" |- ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Եվրոպայի դրոշները|Դրոշ]] ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Երկրների զինանշաններն ըստ շրջանների#Եվրոպա|Զին.]] ! align="center" width="15%" scope=col | Անուն ! align="center" width="20%" scope=col | [[Եվրամիության ընդլայնմանպատմությունը|Միանալու տարեթիվը]]<ref>{{Cite web |author=EUROPA |title=Cronología de la integración europea |url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |access-date=23 de agosto de 2012}}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ բնակչության|Բնակչություն]]<ref name=TWF>{{Cite web |author=CIA |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |access-date=23 de agosto de 2012 |language=Inglés |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |dead-url=yes }}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մակերևույթի|Մակերևույթ]]<ref name=TWF /><br />(կմ²-ով) ! align="center" width="10%" scope=col | ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ ! align="center" scope=col | [[Anexo:Աշխարհի արժույթները|Դրամ]] ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի|Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ]]<ref name=TWF /> ($) ! align="center" scope=col | [[Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորը|Պատգամավորական տեղերի թիվը]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Գերմանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Germany.svg|30px]] | [[Գերմանիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | 414.599 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ավստրիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Austria Bundesadler.svg|30px]] | [[Ավստրիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | | [[Եվրո]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Բելգիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great Coat of Arms of Belgium.svg|30px]] | [[Բելգիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | 33&nbsp;975 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Բուլղարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|30px]] | [[Բուլղարիա]] |{{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | 145&nbsp;186 | [[լև (դրամ)|Լև]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Կիպրոս}} | align="center" | | [[Կիպրոս]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | 107&nbsp;958 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Խորվաթիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|30px]] | [[Խորվաթիա]] | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | 115&nbsp;626 | [[խորվաթական կունա|Կունա]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Դանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:National Coat of arms of Denmark.svg|30px]] | [[Դանիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | 4&nbsp;761&nbsp;811 | [[դանիական կրոն]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Դրոշ|Սլովակիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovakia.svg|30px]] | [[Սլովակիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | | [[Եվրո]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Սլովենիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovenia.svg|30px]] | [[Սլովենիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | 20&nbsp;493 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իսպանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|30px]] | [[Իսպանիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | 1&nbsp;545&nbsp;225 | [[Եվրո]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Էստոնիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|30px]] | [[Էստոնիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | 82&nbsp;219 | [[Եվրո]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|30px]] | [[Ֆինլանդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | 425&nbsp;590 | [[Եվրո]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Armoiries république française.svg|30px]] | [[Ֆրանսիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | 11&nbsp;710&nbsp;417 | [[Եվրո]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Դրոշ|Հունաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|30px]] | [[Հունաստան]] | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | 637&nbsp;529 | [[Եվրո]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Հունգարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Hungary.svg|30px]] | [[Հունգարիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | | [[հունգարական ֆորինտ]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իռլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|30px]] | [[Իռլանդիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | 480&nbsp;583 | [[Եվրո]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Իտալիա}} | align="center" | [[File:Italy-Emblem.svg|30px]] | [[Իտալիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | 843&nbsp;251 | [[Եվրո]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լատվիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Latvia.svg|30px]] | [[Լատվիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | 93&nbsp;011 | [[Եվրո]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լիտվա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Lithuania.svg|30px]] | [[Լիտվա]] | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | 72&nbsp;331 | [[Եվրո]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} | align="center" | | [[Լյուքսեմբուրգ]] | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | | [[Եվրո]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Մալթա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|30px]] | [[Մալթա]] | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | 55&nbsp;139 | [[Եվրո]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Նիդեռլանդներ}} | align="center" | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|30px]] | [[Նիդեռլանդներ|Նիդերլանդներ]] | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | 192&nbsp;345 | [[Եվրո]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լեհաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|30px]] | [[Լեհաստան]] | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | 342&nbsp;482 | [[զլոտի]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|30px]] | [[Պորտուգալիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | 1&nbsp;819&nbsp;498 | [[Եվրո]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Չեխիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|30px]] | [[Չեխիայի Հանրապետություն]] | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | | [[չեխական կրոն]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ռումինիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|30px]] | [[Ռումինիա]] | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | 262&nbsp;018 | [[ռումինական լեյ]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Դրոշ|Շվեդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great coat of arms of Sweden.svg|30px]] | [[Շվեդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | 602&nbsp;255 | [[շվեդական կրոն]] | 40&nbsp;900 | 20 |- |} ==== Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ ==== [[Պատկեր:EU special territories (en).svg|մինի|450px|Եվրոպական Միություն.{{legend|#000a9f|Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ}}{{legend|#000eff|Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ}}{{legend|Países y territorios de ultramar}}]] Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում<ref name=RUP>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=Política regional y regiones ultraperiféricas |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/activity/outermost/index_es.cfm |date=23 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Gobierno de Canarias |title=Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas |url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |date=23 de agosto de 2012 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են<ref name=RUP />. * Ֆրանսիական տարածքներ՝ [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մարտինիկա]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], Համախմբության կղզի և [[Մայոտտե]]։ *[[Սան Մարտին]]ի ֆրանսիական հավաքածուն։ * Պոտուգալական ինքնավար շրջաններ [[Մադեյրա|Մադեյրան ու Ազորեսը]]։ * Իսպանական ինքնավար համայնք Կանարյան կղզիները։ Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես<ref name="Las RUP">{{Cite web |title=Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades |publicación=Portal de la Unión Europea |año=5/2010 |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/rup2010/brochure_rup_es.pdf |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը<ref name="RUP"/>։ ==== Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ ==== [[Պատկեր:Special member state territories in Europe and the European Union.svg|մինի| {{legend|#2C325F|Անդամ պետություններ}}{{legend|#5F2C35|Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ}}]] Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։ Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին<ref name="i">Artículo 355 párrafo 5 del TFUE</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ում [[Ֆինլանդիա]]յի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն<ref>Artículo 355 párrafo 4 del TFUE</ref>։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով<ref name="h">{{Cite web |title=Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:347:0001:0118:ES:PDF}}, 32006L0112</ref>։ Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և [[Ավելացված արժեքի հարկ|ԱԱՀ-ին]]։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում<ref name="g">{{Cite web |title=Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:145:0001:0064:ES:PDF}}, 32008R0450</ref> և Campione d'Italia-ում<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title= Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune |url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=7 |date=18 de agosto de 2000}}</ref> համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title=Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno |url=http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923205917/http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |dead-url=yes }}</ref>։ [[Հյուսիսային ծով]]ում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին<ref name="g" />։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում<ref name="h" />։ Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։ Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում<ref>{{Cite web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=2E14855B772D504D6D56073B3A3BFDAD.tpdjo13v_1?cidTexte=JORFTEXT000000879815&categorieLien=cid&dateTexte= |title=Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton |obra=Légifrance |language=francés}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ<ref>Artículo 21 del Código aduanero modernizado</ref>, քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։ ==== Ծովային տարածքներ ու երկրներ ==== [[File:ZEE-UE-es.svg|մինի|աջից|Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ){{legend|#0978ab|Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները: }}{{legend|#c6ecff|ԵՄ ՏԲԳ-ն:<ref group="nota">La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.</ref>}}{{legend|#00a400|Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):}}{{legend|#80e800|ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):}}{{legend|#ff4800|ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ}}{{legend|#ffb380|Թեկնածու երկրների ԾՏԵ}}|271x271փքս]] Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։ Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ<ref>{{Cite web |title=Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0400:0400:ES:PDF |date=30 de septiembre de 2011 |author=Diario Oficial de la Unión Europe}}</ref>. * Ֆրանսիական տարածքներ. [[Նոր Կալեդոնիա]], [[Ֆրանսիական Պոլինեզիա]], [[Սան Բարտոլոմեո]], [[Սեն Պիեռ և Միքելոն]], Ֆրանսիական Հարավային և Անտարկտիկյան տարածքներ, [[Ուոլիս և Ֆուտունա|Ուոլիս և Ֆուտունա կղզիներ]]։ * Բրիտանական տարածքներ. [[Անգիլիա]], [[Բերմուդյան կղզիներ|Բերմունդյան կղզիներ]], Արքայական տարածքներ,[[Կայմանյան կղզիներ]], [[Մոնտսերատ|Մոնսերատ]], [[Փիթքերն կղզիներ]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա|Սուրբ Հեղինե կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա]], [[Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ]], [[Թերքս և Քայքոս կղզիներ]], [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]], [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Մալվինյան կղզիներ]] և [[Հարավային Ջորջիա և Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ]] (վերջին երկուսը վիճելի տարածք են [[Արգենտինա]][[Արգենտինա|յի]] հետ)։ * Հոլանդական տարածքներ. [[Արուբա]], [[Բոնեյրե]], [[Կյուրասաո]], [[Սաբա կղզի]], [[Սինթ Էվստատիուս]] և [[Սինթ Մաարտեն]]։ * Դանիական թագավորության ինքնավար շրջաններ. [[Ֆարերյան կղզիներ]] և [[Գրենլանդիա]]։ === Նոր երկրների միացում === Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես [[Կոպենհագեն]]ի չափանիշներ<ref name=adhesion>{{Cite web |url = http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |title = Criterios de adhesión (criterios de Copenhague) |date = 27 de marzo de 2010 |author = El portal de la UE |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20100407151410/http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |datearchivo = 7 de abril de 2010 }}</ref>, քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են. * Լինել եվրոպական երկիր<ref name="adhesion" />։ * Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը<ref name="adhesion" />։ * Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն<ref name="adhesion" />։ * Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման<ref name="adhesion" />։ [[Պատկեր:Further European Union Enlargement.svg|մինի|345px|'''Եվրամիության ապագան''' {{legend|#3F48CC|[[Organización territorial de la Unión Europea|ԵՄ անդամ երկրներ]] (28)}} {{legend|#FF1493|[[#Retirada de un Estado miembro|ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ]] (1)}} {{legend|#00BFFF|[[#Candidatos oficiales|Պաշտոնական թեկնածու երկրներ]] (5)}} {{legend|#86FDF1|[[#Candidatos potenciales|Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել]] (1)}} {{legend|#FFF200|[[#Candidatos potenciales|Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ]] (1)}} {{legend|DarkOrange|[[#Candidatos que han paralizado el proceso|Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը]] (3).}} {{legend|#48cc3f|[[#Países fuera de agenda|Հավանական պոտենցիալ երկրներ]] (6)}}]] Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են [[Թուրքիա]]ն (2004 թվականից)<ref>{{Cite web |title=Relaciones exteriores UE - Turquía |url=http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea |cita=1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |datearchivo=8 de mayo de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |dead-url=yes }}</ref>, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն]]ը (2005 թվականից)<ref name=pais_candi>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm |title=Check current status |date=31 de marzo de 2013 |date=18 de diciembre de 2012 |author= Comisión Europea |language=inglés }}</ref>,​ [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրոն]] (2010 թվականից)<ref name=solicitud_mont>{{Cite web |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/17/union_europea/1292589115.html |title=Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE |date=18 de diciembre de 2010 |date=2010 |obra=elmundo.es }}</ref>​, [[Սերբիա]]ն (2012 թվականից)<ref name=serbia_candidato>{{cite web |author=EFE |title=La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20120302/54262537175/ue-acuerda-serbia-candidata-oficial-adhesion.html |obra=www.lavanguardia.com |editorial=La Vanguardia Ediciones S.L. |date=2 de marzo de 2012 |date=2 de marzo de 2012 }}</ref>​ և [[Ալբանիա]]ն (2014 թվականից)<ref>{{Cite web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/06/24/actualidad/1403624949_287594.html |title=Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión |date=5 de julio de 2014 |author=IGNACIO FARIZA |date=24 JUN 2014 |obra=www.elpais.com }}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը<ref name=opinion_ue>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/abre/puerta/Croacia/Macedonia/pone/trabas/Turquia/elpepuint/20091014elpepuint_6/Tes |title= La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía |date=27 de marzo de 2010 |date=14 de octubre de 2009 |author= El País }}</ref>։ Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]ն ու [[Կոսովո]]յի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)<ref name=pais_candi/>՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման<ref name=ONU_1244>{{Cite web |url = http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |title = Resolución 1244 (1999) |date = 14 de abril de 2010 |date = 10 de junio de 1999 |author = Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20110813095322/http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |datearchivo = 13 de agosto de 2011 }}</ref>։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում<ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/eeuu-piden-bosnia-avance-reformas_201004062039.html |title= La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/moratinos-visita-sarajevo-para-desbloquear_201004061017.html |title= Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref>։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է ''Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ''<ref name=ONU_1244/>, քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների<ref name=serbia_candidato /><ref>{{Cite web |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/busca/respuesta/independencia/Kosovo/elpepuint/20080218elpepuint_10/Tes |title=La UE califica a Kosovo de "''caso único''" y deja a cada miembro su reconocimiento |date=25 de junio de 2010 |publicación=www.elpais.es |date=18 de febrero de 2008 |author= agencias}}</ref>։ Թեև [[Նորվեգիա]]ն գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում<ref name="EEEParlamento" />, Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների<ref>{{Cite web |title=Noruega y la Unión Europea |url=http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |date=31 de marzo de 2013 |author=Noruega. Portal oficial en España |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628090909/http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE) |url=http://www.moss-avis.no/debatt/aktuell-kommentar/vart-skjulte-eu-medlemskap-1.4361339 |date=29 de octubre de 2011 |author=Vein Roald Hansen |language=Noruego}}</ref>, նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա<ref>{{Cite web |title=Noruega, el paraíso vikingo |url=http://www.elpais.com/articulo/opinion/Noruega/paraiso/vikingo/elpepiopi/20100607elpepiopi_4/Tes |date=29 de octubre de 2011 |author=Timothy Garton Ash}}</ref>։ Միևնույն կերպով՝ [[Իսլանդիա]]ն ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն<ref>{{cite web |author= EUROPA PRESS |title=Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2013/06/13/islandia-frena-negociaciones-adherirse-union-europea/00031371145184781705959.htm |obra=www.lavozdegalicia.es |editorial=LA VOZ DE GALICIA S.A. |date=13 de junio de 2013 |date=1 de julio de 2013 }}</ref>։ Համանման դեպք է [[Շվեյցարիա]]ն, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում<ref>{{cite web |title=Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20081212/53598111925/suiza-suprime-sus-controles-fronterizos-tras-ingresar-en-el-espacio-schengen.html |editorial=La Vanguardia |date=14 de diciembre de 2008 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը<ref>{{Cite web |title=Relaciones internacionales |url=http://www.swissworld.org/es/politica/politica_exterior/relaciones_internacionales/ |date=29 de octubre de 2011 |author=swissworld.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/spanish/200103/05/sp20010305_45818.html |editorial=Diario del Pueblo |date=5 de marzo de 2001 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>։ === Որևէ անդամի հեռացում === Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը<ref>{{cite book|apellidos=Urrea Corres |nombre=Mariola |title=La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión |año=2008 |editorial=Lustel |isbn=978-84-96717-96-1}}</ref>։ 2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև [[Շոտլանդիա]]յում, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում և [[Ջիբրալթար]]ում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը<ref>{{Cite web |title=El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora? |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-36614807}}</ref>։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին [[Թերեզա Մեյ]]ը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով<ref>{{Cite web |title=David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit |url=http://www.eldiario.es/internacional/David-Cameron-ministro-britanico-Brexit_0_530197092.html}}</ref>։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |title=Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160816121255/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |dead-url=yes }}</ref>։ == Ինստիտուցիոնալ շրջանակ == === Կառույցներ === [[Պատկեր:Location of European Union institutions.svg|մինի|Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:]] Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին<ref name=instituciones>{{Cite web |title=Instituciones y organismos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial}}</ref>։ Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0033_es.htm |title= El Tratado de Lisboa: introducción |date=14 de julio de 2010 |obra= www.europa.eu/ |date=31 de marzo de 2013}}</ref>։ Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։ Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները<ref name=instituciones />։ ==== Եվրոպական խորհրդարան ==== [[Պատկեր:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|մինի|Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը [[Ստրասբուրգ]][[Ստրասբուրգ|ում]]:]] Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)<ref>{{Cite web |title= Parliament - an overview. Welcome |editorial= [[Parlamento Europeo]] |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public.do?language=en |date=12 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=En el Parlamento |url=http://www.espanoles.ch/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=32 |date=1 de octubre de 2011 |author=españoles.ch |cita=es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India}}</ref>։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի<ref>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible? |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060728FCS09980+0+DOC+XML+V0//ES |date=5 de septiembre de 2012 |date=25 de agosto de 2008}}</ref>։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին<ref name=NOMBRAMIENTO>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Procedimiento de nombramiento |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/0040e8bfb3/Procedimiento-de-nombramiento.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref><ref name=CONTROL>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Competencias de control |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/00b9de8689/Funciones-de-supervisi%C3%B3n-y-control.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին<ref>{{cite web |nombre=Javier|apellidos=G. Gallego |title=Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/16/union_europea/1326747191.html |editorial=El Mundo |date=17 de enero de 2012 |date=5 de septiembre de 2012}}</ref> և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը<ref name=DIPUTADOS>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Diputados al Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/search.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ ==== Եվրամիության խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Schuman ground renos 2011.jpg|մինի|ԵՄ խորհրդի նստավայրը ([[Բրյուսել]]):]] Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։ Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։ Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր<ref>{{Cite web |title=Consejo de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը<ref>{{Cite web |title=Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/foreign-affairs/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy.aspx?lang=es |date=17 de septiembre de 2011 |author=Consejo de la Unión Europea}}</ref>։ ==== Եվրոպական խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Europa building May 2013.jpg|մինի|Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում<ref name="Europa">{{cite web|1={{Cite web |url= http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |title= Europa: Edificio para el Consejo Europeo |date=26 de septiembre de 2013 |author= europa.eu |date=2013}} |2=http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:]] Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են ''եվրոպական գագաթաժողովներ'' կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում<ref>{{Cite web |title=El Consejo Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-council/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։ ==== Եվրոպական հանձնաժողով ==== [[Պատկեր:European Commission flags.jpg|մինի|Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր [[Բրյուսել]]ում:]] Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը<ref name="Europa Institutions">{{Cite web |title=Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea |editorial=europa.eu |url=http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |date=18 de junio de 2007 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2007 թ․ հունիսի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070623104240/http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։ Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։ ==== Այլ կառույցներ ==== [[Պատկեր:Europäischer Rechnungshof.jpg|մինի|Հաշիվների դատարանի նստավայրը [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)|Լյուքսեմբուրգում]]:]] Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը<ref name=instituciones /><ref name=tratadoUE />։ * '''Եվրամիության Արդարադատության դատարանը''' (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը<ref>{{Cite web |title=El Tribunal de Justicia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Հաշիվների դատարանը''' Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև<ref>{{Cite web |title=Tribunal de Cuentas de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-auditors/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Եվրոպական կենտրոնական բանկը''' (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է<ref>{{Cite web |title=Banco Central Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/ecb/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Օրգաններ և օրգանիզմներ === Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն<ref>{{Cite web |title=Tratado de funcionamiento de la Unión Europea |url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ttce.p6t1.html |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։ * '''Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն''' (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով<ref>{{Cite web |title=Comité Económico y Social Europeo (CESE) |url=http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.es.home |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comité Económico y Social Europeo}}</ref>։ * '''Շրջանների կոմիտեն''' (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ<ref>{{Cite web |title=Comité de las Regiones |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094720/http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ * '''Ներդրումների եվրոպական բանկը''' (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://www.bei.org/about/index.htm |title= À propos de la BEI |date=1 de noviembre de 2009 |language=francés}}</ref>։ * '''Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը''' (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է<ref>{{Cite web |title=El Defensor del Pueblo Europeo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/citizenship_of_the_union/o10005_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Գործակալություններ === [[Պատկեր:Axencia Comunitaria de Control da Pesca, Vigo.JPG|մինի|աջից|Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:]] Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է<ref>{{Cite web |title=Agencias de la UE |url=http://europa.eu/agencies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |datearchivo=3 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը<ref name=agencias>{{Cite web |title=Agencias europeas – Orientaciones para el futuro |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0135:FIN:ES:PDF |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión de las Comunidades Europeas |date=11 de marzo de 2008}}</ref>։ Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ<ref name=agencias />։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես ''երեք սյուների'' գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում ([[Բրյուսել]] կամ [[Լյուքսեմբուրգ]]) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն<ref name=agencias />։ == Կառավարում == {| class="wikitable" align="right" style="width:30em; text-align:center; clear:both; margin-left: 7px; font-size:90%" |+[[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)]]<br /><small>[<span style="background-color:#F0F8FF">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;([[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|ԵԺԿ]]) - [<span style="background-color:#FFE8E8">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԵՍԿ) - [<span style="background-color:#FFFFDD">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԼԴԲԵԿ)</small> |- | bgcolor="#f0f8ff" colspan="2" | '''Նախագահություն'''։ Ժան-Կլոդ Յունկեր ([[Լյուքսեմբուրգ]]) |- ! colspan="2" | Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ) |- | bgcolor="#ffe8e8" | Ֆրանս Թիմերմանս ([[Նիդեռլանդներ]]) || Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կրիստինա Գեորգիեվա ([[Բուլղարիա]]) || Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ |- | bgcolor="#ffe8e8" | Մարոշ Շեվչովիչ ([[Սլովակիա]]) || Էներգիայի միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ջիրկի Կատայնեն ([[Ֆինլանդիա]]) || Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Վալդիս Դոմբրովսկիս ([[Լատվիա]]) || Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Անդրուս Անսիպ ([[Էստոնիա]]) || Թվային եզակի շուկա |- | bgcolor="#ffe8e8" | [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]] ([[Իտալիա]]) || Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն |- | colspan="2" | <div class="NavFrame collapsed"> <div class="NavHead">Այլ հանձնակատարներ (Պորտֆել)</div> <div class="NavContent"> {| |- | bgcolor="#ffffdd" | Վերա Յուրովա ([[Չեխիա]]) || Արդարադատություն, Սպառողներ և սեռերի հավասարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Գյունթեր Օթինգեր ([[Գերմանիա]]) || Թվային տնտեություն և հասարակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Պիեռ Մոսկովիցի ([[Ֆրանսիա]]) || Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, Հարկային և մաքսային միություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Մարին Թիսեն ([[Բելգիա]]) || Աշխատանք, սոցիալական հարցեր, աշխատանքային ընդունակություններ ու շարժունակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կորինա Կրետու ([[Ռումինիա]]) || Տարածաշրջանային քաղաքականություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Յոհանես Հան ([[Ավստրիա]]) || Հարևանների հետ տարվող քաղաքականություն և ընդլայնման բանակցություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս ([[Հունաստան]]) || Միգրացիա, ներքին հարցեր ու քաղաքացիություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Վիտենիս Անդիրուկաիտիս ([[Լիտվա]]) || Առողջապահություն և սննդի անվտանգություն |- | bgcolor="#ffffff" | Ջոնաթան Հիլ <br /> (Միաղյալ Թագավորություն) || Ֆինանսական կայունություն, ֆինանսական ծառայություններ ու կապիտալի շուկաների միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Էլիզաբետա Բիենկովսկա ([[Լեհաստան]]) || Ներքին շուկա, արդյունաբերություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Միգել Արիաս Կանյետե ([[Իսպանիա]]) || Կլիմայի և էներգետիկայի հարցեր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Նեվեն Միմիկա <br /> ([[Խորվաթիա]]) || Միջազգային համագործակցություն և զարգացում |- | bgcolor="#ffffdd" | Մարգրեթ Վեստագեր ([[Դանիա]]) || Մրցակցություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Վիոլետա Բուլչ ([[Սլովենիա]]) || Տրանսպորտ |- | bgcolor="#ffffdd" | Սեսիլիա Մալմստրոմ ([[Շվեդիա]]) || Առևտուր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կարմենու Վելա <br /> ([[Մալթա]]) || Շրջակա միջավայր, ծովային և ձկնորսության հարցեր |- | bgcolor="#f0f8ff" | Տիբոր Նավարաչիչ ([[Հունգարիա]]) || Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կարլուշ Մոեդաշ ([[Պորտուգալիա]]) || Հետազոտություն, իտություն ու նորարարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ֆիլ Հոգան ([[Իռլանդիա]]) || Գյուղատնտեսություն և գյուղական շրջանների զարգացում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Քրիստոս Ստիլիանիդես ([[Կիպրոս]]) || Մարդասիրական օգնություն և ճգնաժամային ղեկավարում |} </div> </div> |} Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ [[Դոնալդ Թասկ]]ն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։ Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները<ref>{{Cite web |title=Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo |url=http://www.youtube.com/watch?v=S51mTt8GN8A |date=30 de septiembre de 2011}}</ref>։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները<ref>{{Cite web |title=¿Dónde están los federalistas europeos? |url=http://www.elpais.com/articulo/cataluna/estan/federalistas/europeos/elpepiautcat/20060125elpcat_5/Tes |date=30 de septiembre de 2011 |author=Cesáreo Aguilera |date=25 de enero de 2006}}</ref><ref>{{Cite web |title=Programa Político |url=http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |date=30 de septiembre de 2011 |author=Jóvenes Europeos Federalistas |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120720013103/http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento de la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/68/es.pdf |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը ''"նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"''<ref name=tratadoUE>{{Cite web |title=Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ES:PDF |date=14 de septiembre de 2011 |author=Diario oficial de la Unión Europea |date=30 de marzo de 2010}}</ref>: === Գործառույթներ === Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ<ref name=tratadoUE />. {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները<ref name=tratadoUE />. &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Բացառիկ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը<ref>Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * մաքսային միություն * ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում * անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն * ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում * ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն * այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Համատեղ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա<ref>Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * ներքին շուկա * համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն * տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն * գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն * շրջակա միջավայր * սպառողների շահերի պաշտպանություն * տրանսպորտ * տրանսեվրոպական ցանցեր * էներգետիկա * ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ * հանրային առողջության հարցեր |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն * զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background-color:#def; border:1px dotted white;padding:5px" | '''Հատուկ գործառույթներ'''<br /><small>(առանձին դասակարգված)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background-color:#def;" valign=top | * տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում * արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #E6ECFD; padding:5px" | Աջակցային գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#E6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#E6ECFD" valign=top | * մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում * արդյունաբերություն * մշակույթ * տուրիզմ * կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր * քաղաքացիական պաշտպանություն * վարչական համագործակցություն |} |} === Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ === [[Պատկեր:European Parliament 2014.svg|մինի|աջից|300px|'''Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը''':<br /> {{legend|#3399FF|color2=white|texto2=220|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն}} {{legend|#F10000|color2=white|texto2=191|Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն}} {{legend|#0000EB|color2=white|texto2=70|Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ}} {{legend|#FFFF00|color2=black|texto2=68|Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն}} {{legend|#C10000|color2=white|texto2=52|Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ}} {{legend|#009900|color2=white|texto2=50|Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն}} {{legend|#40E0D0|color2=black|texto2=48|Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա}} {{legend|#999999|color2=white|texto2=52|Չգրանցվածներ}}]] Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի<ref name=partidosUE>{{Cite web |title=¿Qué es un partido político a escala europea? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=1 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։ 2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար<ref name=partidosUE />։ Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն<ref>{{Cite web |title=¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=2 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի ''չգրանցվածների''<ref name="grupos">{{Cite web |title=Los grupos políticos |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=4&language=ES |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը<ref name=grupos />։ Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento del Parlamento Europeo |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/funcionamiento/Parlamento/Europeo/elpepuint/20040525elpepuint_7/Tes |date=21 de septiembre de 2011 |author=Fernando de Luis-Orueta |date=28 de mayo de 2004}}</ref>։ == Իրավական համակարգ == Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի ''sui generis-ով,'' որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։ === Սկզբնական օրենք === [[Պատկեր:EU Roma Musei Capitolini close-up.jpg|մինի|[[Կապիտոլիական թանգարաններ|Կապիտոլիական թանգարանը]], որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:]] Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից<ref>{{Cite web |title=El Derecho Originario Europeo |url=http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |date=18 de septiembre de 2011 |author=Red Derecho |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ մարտի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301070544/http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները<ref name=tratados />։ Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը<ref name=tratados />։ === Ածանցյալ օրենք === Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ<ref>{{Cite web |title=¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea? |url=http://www.mailxmail.com/curso-derecho-laboral-nociones-supuestos/que-es-derecho-originario-derivado-union-europea |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար<ref name=tratadoUE />։ Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում<ref name=tratadoUE /><ref>{{Cite web |title=Directivas comunitarias |url=http://osha.europa.eu/es/legislation/directives/directives-intro |date=18 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo}}</ref>։ Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ<ref name=tratadoUE />։ === Հիմնարար իրավունքներ === {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = աջից | ուղղության = հորիզոնական | լայնություն = 170 | վերնագիր= Հիմնարար իրավունքներ | նկարագրություն= | alineación_texto = | fondo_de_texto = | պատկեր1= Eugène Delacroix - Le 28 Juillet. La Liberté guidant le peuple.jpg | նկարագրություն1 = Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա| alineación_texto1 = left | պատկեր2 = 01CFREU-Preamble-crop.jpg | նկարագրություն2 = ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ| alineación_texto2 = center }} Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները<ref>Lucas, Javier de, [http://www.uv.es/CEFD/8/Delucas.pdf ''Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo?''] en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3</ref>։ Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:0337:0362:ES:PDF Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357]</ref>։ Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը<ref>{{cite web |title=Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1916&format=HTML&aged=1&language=ES&guiLanguage=en |date=12 de diciembre de 2007 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>, որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։ == Համայնական քաղաքականություն == === Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Europol Headquarters, The Hague, Netherlands - 20100609.jpg|մինի|ձախից|Եվրապոլի նստավայրը [[Հաագա]]յում:]] Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը<ref name=tratados />։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում<ref name=PIC />։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են<ref name=PIC />։ Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը<ref name=PIC>{{Cite web |title=Más justicia, libertad y seguridad |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810133730/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ ([[Իռլանդիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]] և [[Դանիա]]) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր<ref>{{Cite web |title=Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a11000_es.htm |author=EUROPA}}</ref>։ === Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Insignia of the European External Action Service.svg|մինի|Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն]] Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները<ref name=PESC>{{Cite web |title=La política exterior y de seguridad común |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a19000_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (''ԱԳԵԾ'' կամ պարզապես ''Արտաքին ծառայություն''). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն<ref>Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea</ref>։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում<ref>{{Cite web |title=Servicio Europeo de Acción Exterior |url=http://eeas.europa.eu/background/organisation/index_es.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior}}</ref>։ [[Պատկեր:ECHO plane.jpg|մինի|ձախից|Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:]] Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ<ref>{{Cite web |title=La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad? |url=http://ec.europa.eu/world/enp/policy_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական լիգայի]] միջև<ref>{{Cite web |title=El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/mediterranean_partner_countries/rx0001_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև<ref>{{cite web |title=La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1858&format=HTML&aged=0&language=ES |date=3 de diciembre de 2008 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը<ref>{{Cite web |title=La Unión Europea |url=http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |date=18 de septiembre de 2011 |author=Ronald Herrera |cita=El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508215436/http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |dead-url=yes }}</ref>։ Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն]]ում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով<ref>{{Cite web |title=Instituciones y foros internacionales |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/international/forums/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է<ref>{{Cite web |url= http://dicc.hegoa.efaber.net/listar/mostrar/78 |title= ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea) |año= 2007 |obra= bantaba - 24 de junio de 2007 |date=24 de junio de 2007 }}</ref>՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)<ref>{{Cite web |title=Ayuda humanitaria |url=http://europa.eu/legislation_summaries/humanitarian_aid/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:EUFOR, 2009-02-08, desant pod Am Nabak 08.jpg|մինի|ԵՄԳԵ լեհ զինվորները [[Չադ]][[Չադ|ում]] իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ ]] Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին ''Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության'' (ԱՔԸԱ) նպատակները<ref name=PESC/>։ 1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (''ԵՄԳԵ'')<ref name="CE"/>։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]]ի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով<ref name="CE"/>։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։ Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ<ref>{{Cite web |title=Instituciones eficaces y modernas |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |datearchivo=10 de junio de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:EZB Neubau November2014.JPG|մինի|Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ]]ում, Գերմանիա]] {| class="infobox sortable col1izq col2der" style="width:100px; font-size:80%" |+ align="center"| <small>'''Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ'''<br />Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=fr&pcode=tec00114&plugin=1 |title= PIB par habitant en SPA |date=14 de febrero de 2015 |obra= Eurostat |language=francés |cita= EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.}}</ref></small> |- style="background:#ddf;" ! Երկիր!! 2013 |- | '''ԵՄ28''' || 100 |- | align="left"|[[Գերմանիա]] || 122 |- | align="left"|[[Ավստրալիա]] || 128 |- | align="left"|[[Բելգիա]] || 119 |- | align="left"|[[Բուլղարիա]] || 45 |- | align="left"|[[Կիպրոս]] || 89 |- | align="left"|[[Խորվաթիա]] || 61 |- | align="left"|[[Դանիա]] || 124 |- | align="left"|[[Սլովակիա]] || 75 |- | align="left"|[[Սլովենիա]] || 82 |- | align="left"|[[Իսպանիա]] || 94 |- | align="left"|[[Էստոնիա]] || 73 |- | align="left"|[[Ֆինլանդիա]] || 113 |- | align="left"|[[Ֆրանսիա]] || 107 |- | align="left"|[[Հունաստան]] || 73 |- | align="left"|[[Հունգարիա]] || 66 |- | align="left"|[[Իռլանդիա]] || 130 |- | align="left"|[[Իտալիա]] || 99 |- | align="left"|[[Լատվիա]]|| 64 |- | align="left"|[[Լիտվա]]|| 73 |- | align="left"|[[Լյուքսեմբուրգ]] || 257 |- | align="left"|[[Մալթա]] || 86 |- | align="left"|[[Նիդեռլանդներ]]|| 131 |- | align="left"|[[Լեհաստան]]|| 67 |- | align="left"|[[Պորտուգալիա]]|| 79 |- | align="left"|[[Միացյալ Թագավորություն]]|| 109 |- | align="left"|[[Չեխիայի Հանրապետություն]]|| 82 |- | align="left"|[[Ռումինիա]]|| 55 |- | align="left"|[[Շվեդիա]]|| 127 |} [[Պատկեր:Net external debt of EU countries (% of GDP) (HY).png|ձախից|մինի|Net external debt of EU countries (% of GDP)]] 2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր<ref>{{Cite web |title=Comercio exterior |url=http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author= europa.eu |cita=la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo}}</ref>՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ի]] այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ն]] կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)<ref name=TWF />։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր<ref name=TWF />։ Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի<ref name=crisisGriega>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé |title=La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones |url=http://www.elpais.com/articulo/economia/UE/intenta/salvar/euro/rescate/Grecia/109000/millones/elpepueco/20110721elpepueco_1/Tes |editorial=[[El País]] |date=21 de julio de 2011 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը, [[Իսպանիա]]ն կամ [[Իտալիա]]ն տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում<ref>{{cite web |title= Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos |url= http://www.rtve.es/noticias/20120609/irlanda-grecia-portugal-tres-rescates-soberanos-han-funcionado-forma-distinta/534101.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=9 de junio de 2012 |date=14 de febrero de 2015}}</ref><ref>{{cite web |title= La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona |url= http://www.rtve.es/noticias/20141013/banca-europea-reduce-20-activos-durante-crisis-11-numero-entidades/1029061.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=13 de octubre de 2014 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա<ref name="npr.org">{{Cite web |author=Heard on Fresh Air from WHYY |url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=140948138 |title=NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011 |editorial=Npr.org |date=10 de abril de 2012 |date=1 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Koba |nombre=Mark |url=http://finance.yahoo.com/news/europes-economic-crisis-know-145955853.html |title=CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012 |editorial=Finance.yahoo.com |date=13 de junio de 2012 |date=1 de agosto de 2012 |urlarchivo=http://archive.is/bMQ4|datearchivo=17 de diciembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում<ref name="Seth W. Feaster">{{cite web |url=http://www.nytimes.com/imagepages/2011/10/22/opinion/20111023_DATAPOINTS.html?ref=sunday-review |title=NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis |author=Seth W. Feaster |author2=Nelson D. Schwartz |author3=Tom Kuntz |newspaper=New York Times |editorial=Nytimes.com |date=22 de octubre de 2011 |date=1 de agosto de 2012 |ubicación=Nueva York}}</ref>։ Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև<ref>{{cite web |nombre=Antonio|apellidos=Papell |title=El Eurogrupo da un paso federal |url=http://www.diariodemallorca.es/opinion/2011/12/10/eurogrupo-da-paso-federal/727120.html |editorial=El Diario de Mallorca |date=10 de diciembre de 2011}}</ref>, որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը<ref>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé|coauthores=Claudi Pérez |title=Un salto para la Europa del euro |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/09/actualidad/1323427145_879313.html |editorial=El País |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal |url=http://www.rtve.es/noticias/20111209/bce-gestionara-dos-fondos-rescate-eurozona-mas-disciplina-fiscal/480864.shtml |editorial=RTVE |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |editorial=Finanzas |date=10 de diciembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212190532/http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։ === Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն === Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը<ref>{{Cite web |title=Política Regional. Acabar con las disparidades |url=http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author= europa.eu}}</ref>։ ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները<ref>{{Cite web |title=Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios |url=http://www.ucm.es/BUCM/cee/cjm/0101/EduardoJeanMonnet.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Eduardo del Río Cobián (UCM)}}</ref>, ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է<ref>{{Cite web |title=Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea |url=http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Benjamín Bastida Vilá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006053145/http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր<ref>«[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]», en ''Síntesis de la legislación de la UE''. Europa.eu.</ref>. * Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ, * Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։ Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]</ref>. * INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը<ref>{{Cite web |title=INTERREG. About the programme |url=http://i4c.eu/about_programme.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Interreg IVC |language=Inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |datearchivo=27 de agosto de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |dead-url=yes }}</ref> * LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Programa LEADER |url=http://www.mendinet.org/leader.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Mendinet |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |datearchivo=5 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |dead-url=yes }}</ref> * EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Igualdad entre mujeres y hombres Equal |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_women/c10237_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref> * URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը<ref>{{Cite web |title=Urban II |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fight_against_poverty/g24209_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea, Política Regional Inforegio}}</ref>։ === Բյուջե === {{Pie chart |caption = Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm |title=The EU budget 2011 in figures |author=Ec.europa.eu |date=18 de abril de 2016}}</ref> |size = 120 |label1 = Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) |value1 = 45 |label2 = Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) |value2 = 31 |label3 = Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) |value3 = 11 |label4 = Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) |value4 = 6 |label5 = Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) |value5 = 6 |label6 = Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) |value6 = 1 }} ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)<ref name=presupuesto />։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին<ref name=presupuesto>{{Cite web |title=Presupuesto |url=http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160710043126/http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |title=EU budget at a glance |editorial=Portal de la Comisión Europea |date=6 de noviembre de 2007 |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071019043435/http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |datearchivo=19 de octubre de 2007 }}</ref>։ Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին​<ref>{{Cite web |title=Fuentes de ingresos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725012205/http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>: Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)<ref>{{Cite web |title=Where does the money go? |url=http://ec.europa.eu/budget/explained/budg_system/fin_fwk0713/fin_fwk0713_en.cfm |date=17 de septiembre de 2011 |language=Inglés}}</ref>։ === Ներքին շուկա === [[Պատկեր:Pasaporte Español 2009.jpg|մինի|Միության անդամ երկրների բոլոր քաղաքացիները պիտի ցույց տան անձնագիրը, որը նռան գույն ունի: Իսպանիայի անձնագիր:]] ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ<ref name="MIUE">{{cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/index_es.htm |title=Mercado interior |editorial=Portal de la Unión Europea |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին<ref>{{Cite web |title=Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author= europa.eu |cita=El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior}}</ref>։ 1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի<ref name="Espacio/cooperación Schengen">{{Cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |title=El espacio y la cooperación Schengen |date=15 de noviembre de 2009 |cita=Síntesis de la legislación de la Unión Europea}}</ref>: Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից<ref>{{Cite web |title=Relaciones con terceros países: principios comunes |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen}}</ref>, Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն<ref>{{Cite web |title=El espacio y la cooperación Schengen |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen}}</ref>։ Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով<ref name=EEEParlamento>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita=El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes}}</ref>։ Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita= Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países}}</ref>։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով<ref>{{Cite web |title=Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_y_la_Union_Europea:_un_acercamiento_dificil.html?cid=822682 |date=14 de septiembre de 2011 |author=swissinfo.ch |date=19 de julio de 2007}}</ref>, իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ<ref>{{cite web |title=Suiza se suma al espacio Schengen |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_se_suma_al_espacio_Schengen.html?cid=822660 |editorial=swissinfo.ch |date=11 de diciembre de 2008 |date=14 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Մրցակցություն === ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=Competition: making markets work better |author=Comisión Europea |url=http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |date=14 de febrero de 2015 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |datearchivo=4 de diciembre de 2008 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |dead-url=yes }}</ref>։ Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ<ref>{{cite web |editorial= euractiv |title= Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles |date= 14 de febrero de 2015 |url= http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2015-02-14 |archive-url= https://web.archive.org/web/20150214222749/http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |dead-url= yes }}</ref>։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell |date=3 de julio de 2001 |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/01/939 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց<ref>{{cite web |apellido=Gow |nombre=David |obra=The Guardian |title=Microsoft caves in to European Commission |date=22 de octubre de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/business/2007/oct/22/microsoft.microsoft |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ === Տնտեսական և դրամական միություն === [[Պատկեր:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|մինի|ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները. {{Legend|Եվրագոտու անդամ երկրները}} <!-- {{Legend|#339900|Países del [[Mecanismo de tipos de cambio|ERM]]-II (--).}} --> {{Legend|#e8984d|ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):}} {{Legend|#c34f4f|ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):}} {{Legend|#704c4c|ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն: }}]] Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով<ref name="tratados" /> (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[Մադրիդ]]ում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ [[եվրո]] անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից<ref name=euro>{{Cite web |title=El euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro}}</ref>։ Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը<ref name="euro" />։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{Cite web |title=El Euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas}}</ref>՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի<ref>{{cite web |title=El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares |url=http://www.elmundo.es/mundodinero/2008/08/08/economia/1218208770.html |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=8 de agosto de 2008 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը<ref>{{Cite web |title= El Banco Central Europeo |url=http://www.ecb.int/ecb/html/index.es.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=BCE |cita=. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro}}</ref>։ 2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց [[Սլովենիա]]յի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/115240/12/06/Eslovenia-entra-en-zona-euro-tras-una-historia-de-exito-economico.html |title= Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico |editorial=www.eleconomista.es |año= 2006 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Մեկ տարի անց հաստատվեց [[Մալթա]]յի և [[Կիպրոս]]ի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/economia/Chipre/Malta/entran/zona/euro/elpepueco/20080101elpepueco_2/Tes |title= Chipre y Malta entran en la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին [[Սլովակիա]]յի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/aprueba/entrada/Eslovaquia/zona/euro/elpepuint/20080708elpepuint_12/Tes |title= La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>, իսկ 2010 թվականին՝ [[Էստոնիա]]յի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.europapress.es/economia/noticia-ue-aprueba-estonia-euro-enero-2011-20100617211708.html |title= La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011 |editorial= europapress.es |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ [[Լատվիա]]ն 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ<ref>{{cite web |url= http://www.rtve.es/noticias/20130709/aprueba-formalmente-entrada-letonia-euro-proximo-enero/709603.shtml |title= La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero |editorial= [[RTVE]] |año= 2013 |date=13 de julio de 2013}}</ref>։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ<ref>{{Cite web |title=Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25070_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author=europa.eu}}</ref>։ Իրենց հերթին [[Դանիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով<ref>{{cite web |title=Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro |url=http://www.euroxpress.es/index.php/News/2011/3/3/Dinamarca_se_plantea_un_nuevo_referendum_sobre_el_euro/ |editorial=euroXpress |date=3 de marzo de 2011 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Միջազգային առևտուր === [[Պատկեր:EU largest trading.png|մինի|{{Legend|#1F2D53|Եվրոպական Միություն}}{{Legend|#3A529C|ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)}}{{Legend|#4F73D8|ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)}}]] ԵՄ-ն [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են<ref name=OMC>{{Cite web |url= http://www.wto.org/spanish/thewto_s/whatis_s/tif_s/org6_s.htm |title= Miembros y Observadores |año= 23 de julio de 2008 |publicación= Portal de la OMC |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |title= Comercio exterior |año= 23 de junio de 2010 |publicación= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։ ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է [[Ռուսաստան]]ի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ՀՆԱ-ի պատմություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության]], որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։ ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/la/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con América Latina |date=3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած [[Բոլիվիա]]յից, [[Կոլումբիա]]յից, [[Էկվադոր]]ից և [[Պերու]]ից<ref>{{Cite web |url= http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |title= Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio |año= 2007 |publicación= Portal del CAN |date= 25 de junio de 2010 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2018-10-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181001194946/http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/andean/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN) |año= 3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է<ref>{{Cite web |title=Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua |url=http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |date=29 de octubre de 2011 |author=Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111031095131/http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/ca/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América Central |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել [[Մեքսիկա]]յի և [[Չիլի]]ի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/mercosur/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur) |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս<ref>{{cite web|title=Una negociación con tintes de novela|url=https://www.elobservador.com.uy/una-negociacion-tintes-novela-n1171983|date=12 de marzo de 2018|periódico=El Observador|language=es-uy}}</ref>։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին [[Ասունսիոն]]ում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ<ref>{{cite web|apellidos=Color|nombre=ABC|title=El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color|url=http://www.abc.com.py/edicion-impresa/politica/el-mercosur-decide-apurar-acuerdo-con-ue-1682192.html|date=12 de marzo de 2018|language=es-ES}}</ref>։ === Էներգետիկա === [[File:European-union-renewables-new.svg|մինի|ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)]] 2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին<ref name="EurostatEnergy"> {{cite web |title=Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable |editorial=[[Eurostat]] |date=10 de julio de 2008 |format=PDF |url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |date=12 de septiembre de 2008 |cita=<br /> In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...<br /> Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)... <br /> A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20080923204027/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |datearchivo=23 de septiembre de 2008 }}</ref>, որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր<ref name="EurostatEnergy" />։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում<ref name="Euratom2007">{{cite book |title=Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 |url=http://ec.europa.eu/euratom/ar/last.pdf |format=PDF |date=1 de marzo de 2009 |año=2008 |editorial=Office for Official Publications of the European Communities |ubicación=Luxembourg |isbn=978-92-79-09437-8 |página=22|capítulo=EU supply and demand for nuclear fuels |cita=European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).}}<br />Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.</ref>։ ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին<ref name="Energy Q&A">{{cite web |title=Q&A: EU energy plans |editorial=BBC |date=9 de marzo de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4783996.stm |date=13 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել [[Կենտրոնական Ասիա]]յի<ref name=oies>{{cite web |author=Shamil Midkhatovich Yenikeyeff |url=http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG25-KazakhstansgasExportMarketsandExportRoutes-ShamilYenikeyeff-2008.pdf |title=Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes |editorial=Oxford Institute for Energy Studies |format=PDF |date=noviembre de 2008 |date=12 de noviembre de 2008 |language=inglés}}</ref> և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը<ref name="Energy Q&A" />։ 2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը<ref name="low carb prop">{{Cite web |title='Low-carbon economy' proposed for Europe |editorial=[[MSNBC]] |url=http://www.msnbc.msn.com/id/16560106/ |date=24 de enero de 2007 |language=inglés}}</ref> և ուրանի 97,48%-ը<ref name="Euratom2007" />։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը<ref name="Energy Russia">{{Cite web |title=Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme |editorial=europa.eu |author=Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060112STO04233+0+DOC+XML+V0//ES |date=28 de octubre de 2011}}</ref>։ Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)<ref name=planenergetico>{{Cite web |url= http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |title= Accord historique sur la protection climatique |año= 2007 |obra= [[Presidencia alemana del Consejo de la Unión Europea 2007|EU2007.DE]] |date= 24 de junio de 2007 |language= francés |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20070702161559/http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |datearchivo= 2 de julio de 2007 }}</ref>։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ<ref name=planenergetico />։ ​ Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին<ref name=planenergetico />։ === Ենթակառուցվածքներ === [[Պատկեր:Malmo view2.jpg|մինի|Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է [[Կոպենհագեն]]ին: ]] ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/ten/transport/revision/doc/revision_1692_memo_en.pdf |title=The trans-European transport network: new guidelines and financial rules |date=1 de octubre de 2003 |format=PDF |date=15 de agosto de 2007 |editorial=europa.eu |author=Comisión Europea |language=inglés}}</ref>։ Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար<ref>{{Cite web |url= http://sociedad.elpais.com/sociedad/2014/08/23/actualidad/1408788679_398050.html |title= Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta |date=30 de enero de 2015 |date=23 de agosto de 2014 |obra= El País}}</ref>։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան [[Գլոբալ տեղորոշման համակարգ]]ից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը<ref name="Barrot">{{Cite web |apellido=Barrot |nombre=Jacques |title=Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport |editorial=europa.eu |url=http://ec.europa.eu/commission_barroso/barrot/index_en.htm |date=21 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց<ref>{{Cite web |apellido=McKie |nombre=Robin |title=Sat-nav rival could crash and burn |editorial=Guardian |date=15 de julio de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/science/2007/jul/15/spaceexploration.europeanunion |date=11 de agosto de 2007 |language=inglés}}</ref>։ ​ === Գյուղատնտեսություն === [[File:CAPspendingbysector.png|մինի|ՄԳՔ-ի ծախսերը]] Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը<ref name=PACaldetalle>{{Cite web |title=La Política Agrícola Común en Detalle |url=http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20100113074924/http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |datearchivo=13 de enero de 2010 }}</ref>։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը<ref name=PACaldetalle /><ref>{{Cite web |title=Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos |url=http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/cap/politica-agraria-comun/documentos-home/josegarciagalvarezcoque.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt.}}</ref>։ Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար<ref name=PACaldetalle />։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։ 1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել<ref name=PACaldetalle />։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը<ref>{{Cite web |title=Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña |url=http://www.indret.com/pdf/612_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=InDret}}</ref>, ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը<ref name=PACaldetalle />։ == Գիտություն և տեխնոլոգիա == Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ<ref name=ESA>{{Cite web |title=Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA? |url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/Datos_de_la_ESA |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>, թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ<ref>{{Cite web |title=New Member States |url=http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/New_Member_States |date=13 de septiembre de 2011 |author=ESA |language=Inglés}}</ref>։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում<ref name=Kourou>{{Cite web |title=La ampliación del puerto espacial europeo |url=http://www.esa.int/esaKIDSes/SEMSG7XDE2E_Liftoff_0.html |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>։ Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN​)<ref>{{Cite web |url=http://public.web.cern.ch/public/fr/About/Name-fr.html |title=Le nom CERN |language=francés |author=CERN |date=21 de enero de 2009}}</ref>՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան<ref name=MAEC>{{Cite web |url= http://www.exteriores.gob.es/RepresentacionesPermanentes/OficinadelasNacionesUnidas/es/quees2/Paginas/Convenios%20y%20otras%20Organizaciones%20Internacionales/CERN.aspx |title=CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear) |date=30 de enero de 201% |author= [[Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación]]}}</ref>։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ<ref>{{Cite web |title=CERN in a nutshell |url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/About-en.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=CERN |language=Inglés}}</ref>։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ն է<ref name=MAEC/>, որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։ == Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն == Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։ Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։ Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։ Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։ Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով. [Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։ Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը<ref>{{cite web|url=|title=La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común|apellidos=MANGAS|nombre=ARACELI|date=2012|publicación=Instituciones y Derecho de la Unión Europea|date=|doi=|pmid=}}</ref>։ Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica<ref>{{cite web|url=|title=The SIPRI Top 100 arms-producing and military|apellidos=FLEURANT|nombre=AUDE|date=Diciembre de 2014|publicación=SIPRI Fact Sheet|date=|doi=|pmid=}}</ref>: 2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։ Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։ Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը<ref>{{cite book|apellidos=Camps-Febrer|nombre=Blanca|enlaceauthor=|title=El diccionario de la guerra, la paz y el desarme|url=|date=http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556|año=2015|editorial=Icaria|isbn=9788498886665|editor=|ubicación=|página=289|language=|capítulo=}}</ref>։ == Շրջակա միջավայր == [[Պատկեր:Lynx pardinus.png|մինի|Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:]] Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/sustainable_development_es.htm |title= Desarrollo sostenible |date=30 de enero de 2015 |obra= europa.eu}}</ref>։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է [[շրջակա միջավայր]]ի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ<ref name="Europa/Env"> ''[http://europa.eu/pol/env/index_es.htm Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente]''. europa.eu.</ref>: Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում<ref name="Europa/Env" />։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը<ref>{{Cite web |title=AEMA. Quiénes somos |url=http://www.eea.europa.eu/es/about-us/who |date=13 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea de Medio Ambiente}}</ref>։ Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ<ref name="Europa/Env" />։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, [[ջերմոցային էֆեկտ]] ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով<ref name="Europa/Env" />։ Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm |title= Natura 2000 network |año= 3 de mayo de 2010 |obra= Portal de la Comisión Europea |date=25 de junio de 2010 |language=inglés}}</ref>։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31992L0043:ES:HTML |title= Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres |año= 21 de mayo de 1992 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:ES:HTML |title= Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres |año= 2 de abril de 1979 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է<ref name=rednatura>{{Cite web |title=Red Natura 2000 |url=http://www.lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |date=13 de septiembre de 2011 |author=Life Lince |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117075525/http://lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |dead-url=yes }}</ref>։ Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։ Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի [[Ռիո դե Ժանեյրո|Ռոի դե Ժանեյրոյի]] համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ<ref name=rednatura />։ LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին<ref>{{Cite web |title=The LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>, ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման<ref>{{Cite web |title=LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente |url=http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Fundación Global Nature |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110908044106/http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |datearchivo=8 de septiembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |title=LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ 2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը<ref>[http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1468477158043&uri=CELEX:32016R1141 Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council]</ref>։ == Ժողովրդագրություն == Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում<ref>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |obra=www.ec.europa.eu |date=de abril de 2011 |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=31 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ<ref name="población">{{Cite web|title=Población total a 1 de enero. 2011|url=http://www.idescat.cat/economia/inec?tc=3&id=8701&lang=es|date=16 de septiembre de 2011|author=Instituto de Estadística de Cataluña|date=31 de enero de 2011}}</ref>՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։ <center> {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" |'''Հ''' ! style="background:#efefef;" |'''Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն''' ! style="background:#efefef;" |'''Բնակչություն<br />(2012 թվականի տվյալներ)''' |- | 1 | {{դրոշավորում|Չինաստան}} | align="right" | 1&nbsp;343&nbsp;239&nbsp;923<ref name=TWF /> |- | 2 | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} | align="right" | 1&nbsp;205&nbsp;073&nbsp;612<ref name=TWF /> |- | '''3''' | {{դրոշավորում|ԵՄ}} | align="right" | '''501&nbsp;105&nbsp;661'''<ref name="población"/> |- | 4 | {{դրոշավորում|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ}} | align="right" | 313&nbsp;847&nbsp;465<ref name=TWF /> |- | 5 | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} | align="right" | 248&nbsp;216&nbsp;193<ref name=TWF /> |- | 6 | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} | align="right" | 195&nbsp;716&nbsp;890<ref name=TWF /> |- | 7 | [[Պատկեր:Flag of the Eurasian Economic Union.svg|ձախից|25px]] [[ԵՏՄ]] | align="right" | 182&nbsp;093&nbsp;288<ref>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |title=Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref><br /><ref>{{Cite web |url= http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2014/ds/kn/kn_u/kn0114_u.html |title= Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік |date=15 de julio de 2015 |author= Держстат України |date=21 de febrero de 2014 |language=uk}}</ref><ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People People ::Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430160950/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People |date=2020-04-30 }} ''CIA — The World Factbook''</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Estimación oficial mensual |editorial=Eng.stat.kz |date=26 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130801110415/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |datearchivo=1 de agosto de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2014 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140117231623/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |dead-url=yes }}</ref><ref name="Armenia information ">{{Cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publicación=Armstat |date=20 de febrero de 2014}}</ref><ref name="News.am">{{Cite web |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><ref name=factbook>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People ''CIA World Factbook'' - Kyrgyzstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127011116/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People |date=2015-11-27 }}. Consultado el 23 de octubre de 2013.</ref> |- |} </center> Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով [[Իսլանդիա]]յին, [[Ալբանիա]]յին, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի մաս կազմող մի շարք երկրների ([[Սերբիա]], [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]], [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրո]] և [[Կոսովո]]), ինչպես նաև [[Թուրքիա]]յին, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։ === Բնական աճ === [[Պատկեր:Demographics of europe.PNG|մինի|250px|Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ]] Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում [[Չինաստան]]ից ու [[Հնդկաստան]]ից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։ Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ<ref>{{cite web |title=Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad |url=http://www.eldia.es/2009-01-12/sociedad/sociedad1.htm |editorial=El Día |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական<ref name=natalidadESP>{{Cite web |title=España en la UE de los 27. Población y territorio |url=http://www.ine.es/ss/Satellite?L=es_ES&c=INEPublicacion_C&cid=1259924856205&p=1254735110672&pagename=ProductosYServicios%2FPYSLayout&param1=PYSDetalleGratuitas |date=31 de marzo de 2013 |author=Instituto Nacional de Estadística}}</ref>։ [[Իսպանիա]]յում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)<ref name=natalidadESP />։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։ Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։ Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է<ref name=natalidadESP />՝ բացառությամբ [[Գերմանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Շվեդիա]]յի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են [[Իռլանդիա]]յում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)<ref>{{Cite web |title=Irlanda Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/irlanda/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>,​ [[Ֆրանսիա]]յում (12,29)​<ref>{{Cite web |title=Francia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/francia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref> և [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներում]] (10,2)<ref>{{Cite web |title=Países Bajos Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/paises_bajos/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)<ref>{{Cite web |title=Alemania Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/alemania/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>​ և Հունաստանը (9,1)<ref>{{Cite web |title=Grecia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/grecia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Ներգաղթ === [[Պատկեր:LE Eithne Operation Triton.jpg|մինի|Ներգաղթյալների փրկանավակը [[Միջերկրական ծով|Միջերկրականում]] 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ: ]] Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների<ref>{{cite web |title=La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001 |url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/inmigracion/aporto/75/crecimiento/demografico/UE/2001/elpepusoc/20020807elpepusoc_2/Tes |editorial=El País |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)<ref name=inmigracion>{{Cite web |title=Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003 |url=http://www.madrid.org/iestadis/fijas/efemerides/ue140102.htm |date=21 de septiembre de 2011 |author=Comunidad de Madrid}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է [[Լյուքսեմբուրգ]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է<ref name=inmigracion />։ Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան<ref>{{cite web |title=Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona |url=http://www.europapress.es/epsocial/noticia-menores-no-acompanados-entran-estrecho-espana-llegan-norte-acaban-madrid-barcelona-20110915120110.html |editorial=Europa Press |date=15 de septiembre de 2009 |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա<ref>{{Cite web |title=Crece migración masiva de jóvenes profesionales |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,2195780,00.html |date=21 de septiembre de 2011 |author=dw.de}}</ref>։ === Կյանքի տևողություն === [[Պատկեր:EU NUTS 2 population density 2007.svg|մինի|Բնակչության խտությունը]] Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)<ref name=demografia>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1 de abril de 2011 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>,​ իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]] և զարգացող այլ ուժերին։ Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը<ref name=demografia />։ Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան<ref name=demografia />։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Lenguas de europa.png|մինի|250px|Եվրոպայի լեզուները]] Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու<ref name="lenguas">{{Cite web |title=Lenguas oficiales de la UE |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824111402/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref><ref>REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.</ref>։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է [[անգլերեն]], [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[իսպաներեն]] լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։ Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու<ref>{{Cite web |title=Las lenguas de Europa |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110320112655/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |datearchivo=20 de marzo de 2011 }}</ref>, որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է<ref name=lenguas />։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է<ref name=lenguas /> <ref>{{Cite web |title=Lenguas en ámbitos específicos |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110831154123/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |datearchivo=31 de agosto de 2011 }}</ref>: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով<ref>{{Cite web |title=Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:ES:HTML |date=28 de mayo de 2009 |author=Consejo de la Unión Europea |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130603001640/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:es:HTML |dead-url=yes }}</ref>։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «''In varietate concordia''»)։ Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։ Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), [[Հունգարիա]] (58%), [[Պորտուգալիա]] (58%) և Իսպանիա (56%)<ref>{{Cite web |title=Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=2006 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824154545/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref>։ === Կրոն === [[Պատկեր:Europe belief in god.svg|մինի|Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:]] Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք<ref>{{Cite web |title=Social values, Science and Technology |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=junio de 2005 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների ([[Թուրքիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Իսլանդիա]], [[Չեռնոգորիա]] և [[Սերբիա]]) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը<ref>{{Cite web |title=Facts about the Church of Sweden |url=http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |date=12 de septiembre de 2011 |language=Inglés |cita=Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia. |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124161254/http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը<ref name=TWF />։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է<ref name=TWF />։ [[Պատկեր:2010-Catedral de Santiago de Compostela-Galicia (Spain) 3.jpg|մինի|ձախից|[[Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար|Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը]] Իսպանիայում:]] ԵՄ-ում [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] ու [[Աթեիզմ|աթեիստների]] տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է<ref name=TWF />, որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ [[Աթեիզմ|աթեիստ]] է համարում<ref>{{cite web |title=2909 BARÓMETRO JULIO 2011 |date=Julio de 2011 |año=2011 |url=http://www.cis.es/cis/opencms/-Archivos/Marginales/2900_2919/2909/Es2909.pdf |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>, իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը<ref>{{Cite web |author= Catholic World News |año= 2003 |url= http://www.cwnews.com/news/viewstory.cfm?recnum=48547 |title= France is no longer Catholic, survey shows |date=12 de septiembre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն [[Չեխիա|Չեխիայի Հանրապետությունը]] (60%)<ref>{{cite web |title=Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/26/internacional/1253957233.html |editorial=El Mundo |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>​ և [[Էստոնիա]]ն (76%)<ref>{{cite web |title=Estonia, el país "menos religioso" del mundo |url=http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/08/110829_estonia_religion_espiritualidad.shtml |editorial=BBC |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Կիպրոս]]ը, Իտալիան, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ<ref>{{Cite web |title=EUROBAROMETER 66 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb66/eb66_highlights_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=diciembre de 2006 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն<ref>{{Cite web |title=Información sobre Dinamarca > Religión |url=http://spanien.um.dk/es/conoce-dinamarca/informacion-sobre-dinamarca/religion/ |date=28 de octubre de 2011 |author=Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca}}</ref>։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում<ref>{{Cite web |title=Carta de Derechos Fundamentales |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:ES:PDF |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>. <blockquote>Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1 </blockquote> == Մշակույթ == [[Պատկեր:Athens Acropolis.jpg|alt=|մինի|224x224փքս|[[Աթենք]]ը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:]] Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»<ref name=":0">{{Cite web |title=Síntesis de la legislación de la UE > Cultura |url=http://europa.eu/legislation_summaries/culture/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa}}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/index_es.htm |title= Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014) |año= 2010 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, սակայն ոչ բազմալեզվությունը։ Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29014_es.htm |title= Capital Europea de la Cultura |año= 24 de abril de 2007 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները<ref>{{Cite web |title=European capital of culture |url=http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm# |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար<ref>{{Cite web |apellido=Breckenfield |nombre=Nick |title=European Union Youth Orchestra |editorial=classicalsource.com |url=http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |date=15 de enero de 2008 |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2020-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200717125809/http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Van Gelder |nombre=Lawrence |title=Footlights |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807E3D91639F931A2575BC0A96F958260 |editorial= The New York Times |date=15 de enero de 2008 |language=inglés}} </ref><ref>{{Cite web |title = UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release |url = http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |language = inglés |date = 15 de enero de 2008 |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20080308053452/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |datearchivo = 8 de marzo de 2008 |accessdate = 2019-01-28 |archive-date = 2008-01-05 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080105061801/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |dead-url = yes }}</ref>։ === Կրթություն === [[Պատկեր:Edifici de La Nau des de la Plaça del Patriarca València.JPG|մինի|[[Վալենսիա (ինքնավար համայնք)|Վալենսիայի]] համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:]] Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում<ref name=sistemaseducativosE /><ref>{{Cite web |title=Educación Superior Europea |url=http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |date=22 de enero de 2012 |author=Comisión Europea |cita=Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111209013958/http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |datearchivo=9 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև<ref name=sistemaseducativosE>{{Cite web |title=Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación? |url=http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |date=noviembre de 2005 |author=Obra Social La Caixa |obra=Colección Estudios Sociales |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |datearchivo=5 de octubre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ 1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց ''Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը''։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ<ref>{{Cite web |title=White Paper on education and training |url=http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1995 |language=Inglés}}</ref>։ Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ ''Մշտական կրթության մասին հուշագիրը''՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |title=La educación y el aprendizaje permanente |url=http://europa.eu/legislation_summaries/other/c11047_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=30 de octubre de 2000}}</ref>։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ<ref>{{Cite web |title=Memorándum sobre el aprendizaje permanente |url=http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |date=30 de octubre de 2000 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309190242/http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>։ ;Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք [[Պատկեր:Bolonga symbol.png|մինի|աջից|Բոլոնիայի գործընթացը]] Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է [[Բոլոնիայի հռչակագիր|Բոլոնիայի հռչակագրով]]<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre}}</ref> սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին [[Բոլոնյա|Բոլոնիայում]] ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է<ref>{{Cite web |title=Declaración de Bolonia |url=http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |date=13 de septiembre de 2011 |author=Ministros y secretarios europeos |cita=Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111013022237/http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |datearchivo=13 de octubre de 2011 }}</ref>, որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes}}</ref>։ Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային<ref>{{Cite web |title=About the Bologna Process |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Secretariado de Bolonia |language=Inglés |cita=El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo}}</ref>։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»<ref name=":0" /><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |title=El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212141419/http://stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում<ref name="bolonianoexiste">{{cite book |author=Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García |editorial=hiru |otros=Luis Alegre y Víctor Moreno (coords.) Prólogo de Carlos Fernández Liria. |title=Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea. |url=http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |edición=1ª |date=17 |año=2009 |mes=mayo |ubicación=Madrid |página=166 |access-date=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2018 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180627233246/http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |dead-url=yes }}</ref>՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը<ref name="fer">{{Cite web |apellido= Fernández Liria |nombre= Carlos |title=Golpe de estado a la Academia. |editorial=Público.es |date=17 de mayo |año=2009 |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/416/golpe-de-estado-en-la-academia/}}</ref>։ ;Կրթական ծրագրեր {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = right | ուղղություն = horizontal | լայնություն = 280 | վերնագիր = | նկարագրություն = | պատկեր1 = Holbein-erasmus.jpg | նկարագրություն1 = [[Էրազմ Ռոտերդամցի]]| alineación_texto1 = center | պատկեր2 = Leonardo da Vinci - Self-Portrait - WGA12798.jpg | նկարագրություն2 = [[Լեոնարդո դա Վինչի]]| alineación_texto2 = center }} Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, [[Էրազմուս|Էրազմուս ծրագիրը]] (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=Programa de aprendizaje permanente |url=http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=APEE |cita=El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |datearchivo=2 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm Programa de aprendizaje permanente 2007-2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011051709/http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm |date=2007-10-11 }} Unión Europea</ref>։ ​ eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում<ref name=eLearning>{{Cite web |title=eLearning programa |url=http://www.elearningeuropa.info/es/home |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |datearchivo=21 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |dead-url=yes }}</ref>։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ<ref name=eLearning />:​ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ<ref name=eLearning />։ === Սպորտ === [[Պատկեր:2010 Champions League Final opening ceremony.jpg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:]] Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական]] շարժման<ref name=deporte_ue /><ref>{{Cite web |author=Hablamos de Europa |title=Deporte europeo |url=http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |date=3 de marzo de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2019 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190111165152/http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |dead-url=yes }}</ref>։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում<ref name=deporte_ue>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=MODELO DE DEPORTE EUROPEO |url=http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |datearchivo=14 de octubre de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան]]՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է<ref>{{cite web |title=TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus |url=http://www.panoramaaudiovisual.com/es/2011/05/26/tv3-emite-la-final-de-la-uefa-champions-league-en-dolby-digital-plus/ |editorial=Panorama Audiovisual |date=26 de mayo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Deschamps no quiere distracciones |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |editorial=UEFA |date=27 de septiembre de 2011 |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111104205538/http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |datearchivo=4 de noviembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |author=Walter Oppenheimer |title=¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso? |url=http://blogs.elpais.com/oppenblog/2011/04/puede-alguien-gastarse-222-millones-en-un-piso.html |date=3 de marzo de 2012 |date=20 de abril de 2011}}</ref>։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|անգլիական Պրեմիեր լիգան]], իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և [[Բունդեսլիգա|Գերմանիայի Բունդեսլիգան]]<ref>{{cite web |nombre=Ángel|apellidos=Liceras |title=La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes |url=http://www.marca.com/2011/03/26/futbol/1adivision/1301153297.html |editorial=Marca |date=26 de marzo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref>։ [[Պատկեր:Ariella Kaeslin (vault) 04-2011.JPG|մինի|ձախից|Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ ([[Բեռլին]]):]] [[Ռեգբի]]ն, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես [[բասկետբոլ]]ը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, [[վոլեյբոլ]]ը, ջրի պոլոն կամ [[հոկեյ]]ը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։ Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը<ref name="BBC Boseman">{{cite web |apellido=Fordyce |nombre=Tom |title=10&nbsp;years since Bosman |editorial=BBC News |date=11 de julio de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/4528732.stm |date=13 de julio de 2007}}</ref><ref>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=El deporte y la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/languages/documents/publications/23_es.pdf |date=3 de marzo de 2012}}</ref>:​ Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ [[ՖԻԲԱ Եվրոպա|ՖԻԲԱ-ն]], [[ՈՒԵՖԱ|ՈՒԵՖԱ-ն]], Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում<ref>{{Cite web |title=Statement of European team sports |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/multimediafiles/download/uefa/keytopics/560675_download.pdf |format=PDF |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=UEFA |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/ |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref>:​ == Նշումներ == <references group="nota"/> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == '''Պաշտոնական''' * [http://europa.eu/index_en.htm EUROPA] – official web portal * [https://web.archive.org/web/20090601191547/http://europa.eu/institutions/index_en.htm Institutions] * [https://wayback.archive-it.org/all/20170609145325/http://www.consilium.europa.eu/da/european-council/ European Council] * [http://www.ec.europa.eu/index_en.htm European Commission] * [http://arquivo.pt/wayback/20090706224730/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=242&lang=en Council] * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm European Parliament] * [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html European Central Bank] * [http://curia.europa.eu/ Court of Justice of the European Union] * [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Court of Auditors] * [https://web.archive.org/web/20070716180819/http://europa.eu/agencies/index_en.htm Agencies] * [http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm EUR-Lex] – EU Laws * [http://www.eui.eu/Research/HistoricalArchivesOfEU/Index.aspx Historical Archives of the European Union] '''Այլ աղբյուրներ''' * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained Eurostat – European Union Statistics Explained] * [http://ckan.net/tag/read/eutransparency Datasets related to the EU on CKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100315151022/http://www.ckan.net/tag/read/eutransparency |date=2010-03-15 }} * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2537&display=list/ British Pathé] – Online newsreel archive of the 20th century * [https://web.archive.org/web/20160827225957/http://eu.data-list-search.com/ Search EU Financial Sanctions List] * [https://fas.org/sgp/crs/row/RS21372.pdf The European Union: Questions and Answers] Congressional Research Service * {{Gutenberg author | id=European+Union | name=European Union}} '''Նորություններ և հարցազրույցներ''' * [http://www.spiegel.de/international/europe/spiegel-interview-with-helmut-schmidt-and-valery-giscard-d-estaing-a-855127.html ''Der Spiegel'' interview with Helmut Schmidt and Valery Giscard d'Estaing] '''Կրթական ռեսուրսներ''' * [http://hum.port.ac.uk/europeanstudieshub European Studies Hub] – interactive learning tools and resources to help students and researchers better understand and engage with the European Union and its politics. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Եվրոպական միություն]] [[Կատեգորիա:Համադաշնություններ]] [[Կատեգորիա:Մեծ քսանյակի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Մեծ յոթնյակի երկրներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական համակարգեր]] [[Կատեգորիա:Գերազգային միություններ]] [[Կատեգորիա:Առևտրային դաշինքներ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]] [[Կատեգորիա:Միջազգային տնտեսական կազմակերպություններ]] 4c1itnt2bnkaffh46bvl0vlka2t638e 8486503 8486500 2022-08-10T12:37:59Z Աննա Ավագիան 121902 /* Տնտեսություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ |title = <br />'''Եվրոպական Միություն'''<br /> |titlestyle = background: #003399; color: #FFCC00; |above = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;noticia |title = {{resize|11.5pt|Պաշտոնական լեզուներով}} |{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt; | rowclass1 = mergedrow| label1 = [[Անգլերեն]]՝ | data1 = {{lang|bg|European Union}} | rowclass2 = mergedrow| label2 = [[Բուլղարերեն]]՝ | data2 = {{lang|bg|Европейски съюз}} | rowclass3 = mergedrow| label3 = [[Գերմաներեն]]՝ | data3 = {{lang|de|Europäische Union}} | rowclass4 = mergedrow| label4 = [[Դանիերեն]]՝ | data4 = {{lang|da|Den Europæiske Union}} | rowclass5 = mergedrow| label5 = [[Էստոներեն]]՝ | data5 = {{lang|et|Euroopa Liit}} | rowclass6 = mergedrow| label6 = [[Իռլանդերեն]]՝ | data6 = {{lang|ga|An tAontas Eorpach}} | rowclass7 = mergedrow| label7 = [[Իսպաներեն]]՝ | data7 = {{lang|es|Unión Europea}} | rowclass8 = mergedrow| label8 = [[Իտալերեն]]՝ | data8 = {{lang|it|Unione europea}} | rowclass9 = mergedrow| label9 = [[Լատիշերեն]]՝ | data9 = {{lang|lv|Eiropas Savienība}} | rowclass10 = mergedrow| label10 = [[Լիտվերեն]]՝ | data10 = {{lang|lt|Europos Sąjunga}} | rowclass11 = mergedrow| label11 = [[Խորվաթերեն]]՝ | data11 = {{lang|hr|Europska unija}} | rowclass12 = mergedrow| label12 = [[Հոլանդերեն]]՝ | data12 = {{lang|nl|Europese Unie}} | rowclass13 = mergedrow| label13 = [[Հունարեն]]՝ | data13 = {{lang|el|Ευρωπαϊκή Ένωση}} | rowclass14 = mergedrow| label14 = [[Հունգարերեն]]՝ | data14 = {{lang|hu|Európai Unió}} | rowclass15 = mergedrow| label15 = [[Մալթայերեն]]՝ | data15 = {{lang|mt|Unjoni Ewropea}} | rowclass16 = mergedrow| label16 = [[Շվեդերեն]]՝ | data16 = {{lang|sv|Europeiska unionen}} | rowclass17 = mergedrow| label17 = [[Չեխերեն]]՝ | data17 = {{lang|cs|Evropská unie}} | rowclass18 = mergedrow| label18 = [[Պորտուգալերեն]]՝ | data18 = {{lang|pt|União Europeia}} | rowclass19 = mergedrow| label19 = [[Ռումիներեն]]՝ | data19 = {{lang|ro|Uniunea Europeană}} | rowclass20 = mergedrow| label20 = [[Սլովակերեն]]՝ | data20 = {{lang|sk|Európska únia}} | rowclass21 = mergedrow| label21 = [[Սլովեներեն]]՝ | data21 = {{lang|sl|Evropska unija}} | rowclass22 = mergedrow| label22 = [[Ֆիններեն]]՝ | data22 = {{lang|fi|Euroopan unioni}} | rowclass23 = mergedrow| label23 = [[Ֆրանսերեն]]՝ | data23 = {{lang|fr|Union européenne}} }} }} |image = [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|220px]] |subheader1 = [[Եվրամիության նշանաբան|Նշանաբան]]՝ Միասնություն բազմազանության մեջ |subheader2 = [[Հիմն]]՝ [[Եվրոպայի օրհներգ|Ձոն ուրախության]] (նվագախմբային)<div style="padding-top:0.4em;">[[Պատկեր:Anthem of Europe (US Navy instrumental short version).ogg|center]]</div> |image2 = [[Պատկեր:Global European Union.svg|250px]] |label1 = Մայրաքաղաք |data1 = Բրյուսել ^{(դե ֆակտո)}<ref name=capital>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA64|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|year=2013|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|publisher=[[ABC-CLIO]]|quote=Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU}}</ref> |label2 = Խոշոր քաղաքներ |data2 = [[Լոնդոն]] և [[Փարիզ]] |label3 = Պաշտոնական լեզուներ |data3 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 24 լեզու | {{hlist |[[Անգլերեն]] |[[Բուլղարերեն]] |[[Գերմաներեն]] |[[Դանիերեն]] |[[Էստոներեն]] |[[Իռլանդերեն]] |[[Իսպաներեն]] |[[Իտալերեն]] |[[Լատիշերեն]] |[[Լիտվերեն]] |[[Խորվաթերեն]] |[[Հոլանդերեն]] |[[Հունարեն]] |[[Հունգարերեն]] |[[Մալթայերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Չեխերեն]] |[[Պորտուգալերեն]] |[[Ռումիներեն]] |[[Սլովակերեն]] |[[Սլովեներեն]] |[[Ֆիններեն]] |[[Ֆրանսերեն]]}} }} |label4 = [[Տեղաբնականուն]] |data4 = Եվրոպացի |label5 = Տեսակ |data5 = Քաղաքական-տնտեսական միություն |label6 = Անդամներ |data6 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 27 երկիր |{{hlist |[[Ավստրիա]]|[[Բելգիա]]|[[Բուլղարիա]]|[[Խորվաթիա]]|[[Կիպրոս]]|[[Չեխիա]]|[[Դանիա]]|[[Էստոնիա]]|[[Ֆինլանդիա]]|[[Ֆրանսիա]]|[[Գերմանիա]]|[[Հունաստան]]|[[Հունգարիա]]|[[Իռլանդիա]]|[[Իտալիա]]|[[Լատվիա]]|[[Լիտվա]]|[[Լյուքսեմբուրգ]]|[[Մալթա]]|[[Նիդերլանդներ]]|[[Լեհաստան]]|[[Պորտուգալիա]]|[[Ռումինիա]]|[[Սլովակիա]]|[[Սլովենիա]]|[[Իսպանիա]]|[[Շվեդիա]]}} }} |header7 = Ղեկավարներ |label8 = <small>Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ</small> |data8 = <small>[[Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն]]</small> |label9 = <small>Եվրոպական Խորհրդի նախագահ</small> |data9 = <small>[[Շառլ Միշել]]</small> |label10 = <small>Եվրոխորհրդարանի նախագահ</small> |data10 = <small>Մարտին Շուլց</small> |label11 = Օրենսդիր մարմին |data11 = Եվրոպական միության խորհուրդ<br />Եվրոպական խորհրդարան |header12 = Ձևավորում<ref>Current Article 1 of the [[Treaty of Maastricht|Treaty on European Union]] reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the [[Treaty of Rome|Treaty on the Functioning of the European Union]]. Those [[Treaties of the EU|two Treaties]] shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the [[European Community]]".</ref> |label13 = <small>Հռոմի պայմանագիր</small> |data13 = <small>հունվարի 1, 1958</small> |label14 = <small>[[Մաաստրիխտի պայմանագիր]]</small> |data14 = <small>նոյեմբերի 1, 1993</small> |header15 = Մակերես |label16 = <small>Ընդհանուր</small> |data16 = <small>4.324.782 կմ²</small> <small><big>(7-րդը աշխարհում)</big></small> |label17 = <small>Ջրային (%)</small> |data17 = <small>3,08</small> |header18 = Բնակչություն |label19 = <small>2016 թվական</small> |data19 = <small>510.056.011<ref name="population">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|title=Eurostat {{ndash}} Population on 1 January 2016|publisher=[[European Commission]]|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 11}}</ref></small> <small>(3-րդը աշխարհում)</small> |label20 = <small>Խտություն</small> |data20 = <small>117.9/կմ²</small> |header21 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ([[Գնողունակության համարժեքություն|ԳՀ]]) <small>2015 թվական</small> |label22 = <small>Ընդհանուր</small> |data22 = <small>$19,205 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label23 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data23 = <small>$37,852</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |header24 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] (անվանական) <small>2015 թվական</small> |label25 = <small>Ընդհանուր</small> |data25 = <small>$16.220 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label26 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data26 = <small>$31,918</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |label27 = [[Ջինիի գործակից]] (2010) |data27 = 30.4<small>(միջին)</small> |label28 = [[Մարդկային զարգացման ինդեքս|ՄԶԻ]] (2011) |data28 = {{Increase}} 0,876<ref name="HDI">Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.</ref> <small>(շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)</small> |label29 = Արտարժույթ |data29 = {{unbulleted list |[[Եվրո]]&nbsp;([[ISO 4217|EUR]];&nbsp;[[Եվրոգոտի]]) |{{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 10 այլ |[[Բուլղարիական լեվ|Լեվ]]&nbsp;(BGN;&nbsp;Բուլղարիա)|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]&nbsp;(HRK;&nbsp;Խորվաթիա)|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(CZK; Չեխիա)|[[Դանիական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(DKK;&nbsp;Դանիա)|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]&nbsp;(HUF;&nbsp;Հունգարիա)|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]&nbsp;(PLN;&nbsp;Լեհաստան)|[[Ռումինական լեյ|Լեյ]]&nbsp;(RON;&nbsp;Ռումինիա)|[[Շվեդական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(SEK;&nbsp;Շվեդիա)|[[Ֆունտ ստերլինգ]]&nbsp;(GBP; Միացյալ Թագավորություն)|[[Ջիբրալթար ֆունտ|ֆունտ]]&nbsp;(GIP;&nbsp;Ջիբլարթար) }} }} |below=[https://europa.eu europa.eu] }} '''Եվրոպական միություն''' ('''ԵՄ'''), [[Իրավունքի քաղաքագիտություն|իրավունքի քաղաքական համայնք]]՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների]] ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից<ref name=tratados />։ Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես [[միջազգային իրավունք]]ի առարկա<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo |last= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |datearchivo= 7 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։ Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական [[քաղաքացիություն]]ը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը ([[Եվրագոտի|եվրոյի համակարգը]])։ Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/policies/index_es.htm |title= Políticas |date= 4 de mayo de 2010 |author= Portal de la Comisión Europea |access-date=26 de octubre de 2010 }}</ref>։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի [[ինքնիշխանություն]], որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։ Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] վարչակարգի ներքին համակարգով<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente |date= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-date= 2011-10-04 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111004032311/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref>։ Այն ունի յոթ հաստատություն. [[Եվրոպական խորհրդարան]]ը, [[Եվրոպական խորհուրդ]]ը, [[Եվրոպական խորհրդարան|Խորհրդարանը]], [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ը, [[Եվրամիության արդարադատության դատարան]]ը, Աուդիտորների պալատը և [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի<ref>{{Cite web |title=El poder legislativo |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=2&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref><ref name=procLegislativo>{{Cite web |title=El procedimiento legislativo ordinario |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=3&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը<ref name=procLegislativo />. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ [[դրամավարկային քաղաքականություն]]ը։ Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։ 2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության նոբելյան մրցանակի]] «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և [[մարդու իրավունքներ]]ի առաջընթացի իր ներդրման համար»<ref>{{Cite news |title=La UE, Nobel de la Paz |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/10/12/union_europea/1350032560.html |department=El Mundo |date=12 de octubre de 2012 |access-date=12 de octubre de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Nobel Prize |title=The Nobel Peace Prize 2012 |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/index.html |access-date=12 de octubre de 2012 |date=12 de octubre de 2012 |language=Inglés}}</ref>։ 2017 թվականին այն ստացավ [[Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ|Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը]]՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»<ref>{{Cite web|author1=Fundación Princesa de Asturias|title=Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017|url=http://www.fpa.es/es/premios-princesa-de-asturias/premiados/2017-union-europea.html?texto=acta&especifica=0|department=Premios Príncipe de Asturias|date=21 de junio de 2017}}</ref>։ == Խորհրդանիշներ == [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ<ref>{{Cite journal |title= Germany seeks to enshrine EU flag |url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/12/11/wflag111.xml |department= The Daily Telegraph |date= 11 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |language= inglés |archive-date= 2008-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080416133054/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F12%2F11%2Fwflag111.xml |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |title= Final Act |url= http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |department= Council of the European Union |date= 3 de diciembre de 2007 |access-date= 1 de enero de 2013 |format= PDF |language= inglés |archive-date= 2016-03-03 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160303211601/http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |dead-url= yes }}</ref>։ [[Պատկեր:European Union symbols.svg|մինի|250px|ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:{{Պարզաբանագիր|Firmantes de la declaración (16).}}{{Պարզաբանագիր|#B0E0E6|Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)}}]] *[[Եվրոպայի դրոշ|Եվրոպական միության դրոշը]] կամ Եվրոպայի դրոշը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea) |access-date=29 de junio de 2009 }}</ref> կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա<ref>{{Cite web |url = http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |title = Portal de la Unión Europea |access-date = 3 de enero de 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081220115733/http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |datearchivo = 20 de diciembre de 2008 }}</ref>։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից<ref name=CE>{{Cite web |url = http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |title = Portal del Consejo de Europa |language = inglés |access-date = 28 de octubre de 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20091127231427/http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |datearchivo = 27 de noviembre de 2009 }}</ref>, որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց<ref name = EU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= Portal de la Unión Europea |access-date=3 de enero de 2009 }}</ref>։ * Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ ''Միավորված բազմազանության մեջ''<ref>{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/motto/index_en.htm |title=EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website) |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ ''In varietate concordia'', որը նույնպես կիրառվում է<ref>{{Cite book |title=Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference |year=2002 |url=https://archive.org/details/eurodiversitybus0000simo |department=Butterworth-Heinemann |author=George F. Simons, Arjen Bos |isbn=0877193819}}</ref>, նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ [[Գերմանիա]], [[Ավստրիա]], [[Բելգիա]], [[Դանիա]], [[Իսպանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Հունաստան]], [[Իռլանդիա]], [[Իտալիա]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Նիդերլանդներ]], [[Պորտուգալիա]], [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ թագավորություն]] և [[Շվեդիա]]<ref name="westfrance">{{Cite web |title=Une devise pour l'Europe |url=http://www.ouest-france.fr/dossiers/Europe_details_-Une-devise-pour-l-Europe_41273-841298_actu.Htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |language=Francés}}</ref>։ * Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը<ref name=himnoUE>''{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/anthem/index_es.htm |title=El himno europeo |author=Portal de la Unión Europea |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref> ծագում է ''Ձոն ուրախության'' (գերմ.՝''An die Freude'' ) երկից՝ գրված [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Ֆրիդրիխ Շիլլերի]] կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով ''Ձոն ուրախության'' երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ<ref name=himnoUE />։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին<ref name=himnoUE />։ * Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար<ref name=DiaEU /><ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=28 de octubre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես ''Շումանի հայտարարություն'', համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը<ref name=DiaEU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |title= Día de Europa |author= europa.eu |access-date= 26 de mayo de 2008 |archive-date= 2012-01-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.dw.de/dw/article/0,2144,2397420,00.html |title= The Day the EU Was Born |date= 2007 |author= [[Deutsche Welle]] 23.03.2007 |access-date=26 de mayo de 2008 |language=inglés}}</ref>։ == Պատմություն == === Նախադեպեր === [[Պատկեր:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|մինի|Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:]] [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր<ref>{{Cite web |title=Cincuenta dates después |url=http://www.eltribuno.info/salta/73844-Cincuenta-anos-despues.note.aspx |access-date=16 de septiembre de 2011 |date=16 de septiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Costes y consecuencias de la guerra |url=http://sgm.casposidad.com/ |access-date=16 de septiembre de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903064910/http://sgm.casposidad.com/ |datearchivo=3 de septiembre de 2011 }}</ref>։ [[Գերմանիա]]ն ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով<ref>{{Cite web |title=Würth España |url=http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=Würth España |cita=Alemania devastada por la guerra |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110912110355/http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite news |title=Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra |url=http://www.elpais.com/articulo/cultura/galeria/berlinesa/desvela/raras/imagenes/aereas/ciudad/devastada/guerra/elpepucul/20110506elpepucul_5/Tes |department=El País |date=6 de mayo de 2011 |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ Թեև [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան [[Գերմանիա]]յի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը [[նացիստական Գերմանիա]]յին պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին<ref>{{Cite web |title=Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939) |url=http://www.exordio.com/1939-1945/Sounds/gbdeclareswar.html |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների<ref>{{Cite web |title=Cambios político-territoriales |url=http://www.claseshistoria.com/1guerramundial/pazterritorios.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |cita=Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población}}</ref> մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց [[Յալթա|Յալթայի համաժողովի]] ժամանակ<ref name=Yalta>{{Cite web |title=La Conferencia de Yalta |url=http://www.historiasiglo20.org/GLOS/yalta.htm |access-date=31 de julio de 2013 |author=Juan Carlos Ocaña |date=2003}}</ref>։ Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար [[Ռոբերտ Շուման]]ը վճռական կերպով պաշտպանեց [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Արևմտյան Գերմանիայի]] ստեղծումը<ref>{{Cite web |url= http://www.robert-schuman.eu/schuman_conference1959.php |title= Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale |date= 1949 |author= Fondation Robert Schuman |access-date=26 de octubre de 2011 |language=francés}}</ref>, որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ<ref>{{Cite web |title=Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II |url=http://www.mailxmail.com/curso-union-europea-instituciones-politicas-comunitarias-1-3/antecedentes-comunidad-economica-europea-1945-1956-2 |access-date=20 de septiembre de 2011 |author=Benedicto Cuervo Álvarez |date=18 de enero de 2011}}</ref><ref name="schumanbio" />։ [[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-19000-2453, Robert Schuman.jpg|մինի|ձախից|Ռոբերտ Շուման|304x304փքս]] 1946 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը [[Ցյուրիխի համալսարան]]ում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը<ref name=FinGuerra />։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց<ref>{{Cite web |title=Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |archive-date=2012 թ․ հունվարի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ<ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/sudinero/noticias/act-115-06e.html |title= Robert Schuman. 1950 |access-date=26 de octubre de 2011 |publicación= El Mundo}}</ref>։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում<ref name="schumanbio">{{Cite web |url= http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/robert_schuman_es.pdf |title= Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea |date=8 de mayo de 2012 |author= Comisión Europea |author= www.europa.eu |access-date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի<ref name="schumanbio" />։ Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը<ref>{{Cite web |title=Los fundamentos que sustentan la integración europea |url=http://www.ucm.es/info/sdrelint/ficheros_aula/aula1110.pdf |access-date=31 de enero de 2012 |author=[[Rafael Calduch]]}}</ref>՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում<ref name=FinGuerra>{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950) |url=http://www.historiasiglo20.org/europa/anteceden2.htm |access-date=31 de enero de 2012 |author=Juan Carlos Ocaña}}</ref>։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը<ref name=FinGuerra />։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից<ref name=FinGuerra />։ === Եվրոպական համայնքներ === [[File:European Coal and Steel Community Map 1952.svg|մինի|Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները [[Ֆրանսիական Ալժիր]]ը [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության]] անբաժանելի մասն էր կազմում:]] Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը<ref name="schumanbio" />։ 1951 թվականի գարնանը [[Փարիզ]]ում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, [[Իտալիա]]ն, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես ''վեցնյակ'') ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին<ref name="tratados">{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |title= Tratados y legislación |date= 2007 |author= El portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |datearchivo= 6 de octubre de 2010 }}</ref>, թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։ 1952 թվականի մայիսին [[Սառը պատերազմ]]ի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը<ref>{{Cite web |title=Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952 |url=http://www.historiasiglo20.org/TEXT/ced.htm |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>, որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ [[Բրյուսելի պայմանագիր|Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը]] վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի]] ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով<ref>{{Cite news |nombre=Carlos|apellidos=Yárnoz |title=La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse |url=http://www.elpais.com/articulo/espana/ESPANA/UNION_EUROPEA_OCCIDENTAL/UEO/Union/Europea/Occidental/decidira/mes/proximo/invita/espana/incorporarse/elpepiesp/19880314elpepinac_9/Tes |department=El País |date=14 de marzo de 1988 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref><ref>{{Cite news |title=La Unión Europea Occidental anuncia su disolución |url=http://www.publico.es/internacional/304005/la-union-europea-occidental-anuncia-su-disolucion |department=Público |date=31 de marzo de 2010 |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան<ref name="tratados" />։ ''Վեցնյակը'' որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը<ref>{{Cite web |title=Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom) |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_euratom_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Երեք սյուների միություն === 1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով<ref name="tratados" /><ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/european_council/index_es.htm |title= Consejo Europeo |date= 2007 |author= Europa |access-date=29 de marzo de 2008 }}</ref> 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին<ref name="tratados" /> և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում<ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124191934/http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_singleact_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ [[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|[[Բեռլինի պատ]]ի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին ։ ]] Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից<ref name="tratados" />, առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով<ref name="3pilares">{{Cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|title=Pilares de la Unión Europea|author=www.europa.eu|access-date=13 de julio de 2013|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109074413/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|dead-url=yes}}</ref>։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea» |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:filopoli-1995-5-0BBC7A18-83DE-09D3-C777-0D58FB39A5A0&dsID=reflexiones_preliminares.pdf |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=ULRICH K. PREUB}}</ref>։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ [[եվրո]]ն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։ Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և [[Դանիա]], 1981 թվականին՝ [[Հունաստան]], 1986 թվականին՝ [[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]], 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ [[Ավստրիա]], [[Ֆինլանդիա]] և [[Շվեդիա]]<ref name=ampliacion/>։ === ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն === [[Պատկեր:1 May 2004 enlargement celebration in Parc du Cinquantenaire.jpg|մինի|աջից|2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:]] 1999 թվականին ուժի մեջ մտավ [[Ամստերդամ]]ի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր [[Ազատություն|ազատության]], ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը<ref>{{Cite web |title=Derechos fundamentales y no discriminación |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a10000_es.htm |access-date=13 de septiembre de 2011 |author=Tratado de Ámsterdam |cita=La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tratado de Ámsterdam |url=http://www.europarl.europa.eu/topics/treaty/pdf/amst-es.pdf |access-date=27 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo |date=2 de octubre de 1997 |cita=promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible}}</ref>։ Երկու տարի անց ստորագրվեց [[Նիս]]ի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին<ref name="tratados" />։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում<ref name="tratados" />։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ [[Էստոնիա]], [[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Հունգարիա]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մալթա]] և [[Կիպրոս]]։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը<ref name="ampliacion" />։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ<ref>{{Cite news |title=Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2005/02/20/espana/1108930586.html |department=El Mundo |date=21 de febrero de 2005 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը<ref>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/Holanda/rechaza/Constitucion/elpepiint/20050602elpepiint_2/Tes/ |title= Holanda también rechaza la Constitución |date= 2 de junio de 2005 |author= ISABEL FERRER |author= El País |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2005/05/29/internacional/1117362962.html |title= Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa |date= 30 de mayo de 2005 |author= El Mundo/Agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով<ref>{{Cite web |url= http://www.20minutos.es/noticia/37494/0/LUXEMBURGO/REFERENDUM/ |title= Luxemburgo aprueba la Constitución Europea |date= 10 de julio de 2005 |author= Reuters |author= www.20minutos.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ<ref>{{Cite web |title=Reflexión y debate por la Constitución Europea |url=http://www.youtube.com/watch?v=SIWCK4yV7hY |access-date=13 de septiembre de 2011 |cita=Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio}}</ref>։ 2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան [[Ռումինիա]]ն և [[Բուլղարիա]]ն<ref name="ampliacion">{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_es.htm |access-date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea}}</ref>, մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |title= Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma |date= 25 de marzo de 2007 |author= Consejo Europeo |author= El Portal de la Unión Europea |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը<ref>{{Cite web |title=Declaración de Berlín |url=http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |access-date=13 de septiembre de 2011 |date=25 de marzo de 2007 |cita=La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea}}</ref>՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը<ref>{{Cite news |title=Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/25/internacional/1174816903.html |department=El Mundo |date=25 de marzo de 2007 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագիրը]]<ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2007/12/13/internacional/1197546933.html |title= La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis |date= 13 de diciembre de 2007 |author= elmundo.es/agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ [[Պատկեր:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|մինի|ձախից|260px|Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:]] Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |title= Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= eur-lex.europa.eu/ |archive-url= https://web.archive.org/web/20090309013821/http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |datearchivo= 9 de marzo de 2009 }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար<ref name="MD">{{Cite web |url= http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |title= El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= Magazine Deutschland |archive-url= https://web.archive.org/web/20100207010853/http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |datearchivo= 7 de febrero de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |title=Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE |url=http://ec.europa.eu/spain/sobre-la-ue/podcast/asuntos-institucionales/tratado-lisboa-novedades_es.htm |access-date=30 de enero de 2012 |author=Comisión Europa. Representación en España |date=15 de septiembre de 2010}}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը<ref name="MD" />։ 2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով<ref>{{Cite news |title=Confirmado: la Unión Europea, en recesión |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7887000/7887894.stm |department=BBC |date=13 de febrero de 2009 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>, չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Միության 28-րդ անդամը<ref name=ampliacion/><ref name=adhesionCroacia>{{Cite news |title=Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013 |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/22/actualidad/1327234665_837191.html |department=El País |date=22 de enero de 2012 |access-date=22 de enero de 2012}}</ref>։ Այսպես, ''Շումանի հայտարարությունից'' անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու [[Թուրքիա]]յի մերձեցումը<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |title=El Proceso de estabilización y asociación |publicación=El portal de la Comisión Europea |date=15 de junio de 2010 |access-date=25 de junio de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811234100/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |datearchivo=11 de agosto de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4306000/4306966.stm |title= UE inicia diálogo con Turquía |date= 2005 |author= [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |date=4 de octubre de 2005 |access-date=29 de junio de 2007 }}</ref> և [[բրեքսիթ]]ը<ref>{{Cite news|apellidos1=Ríos |nombre1=Beatriz |title=Los retos de una UE con un mañana incierto |url=http://www.publico.es/internacional/retos-ue-manana-incierto.html |access-date=12 de junio de 2017 |author=www.publico.es |date=24 de marzo de 2017}}</ref>։ === Համաձայանգրեր === {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="1" style="font-size:88%; line-height:1.2em; text-align:center; margin:0" |- style="vertical-align:top; text-align:left" | style="text-align:right" | '''Կնքված'''<br />'''Ուժի մեջ մտած'''<br />'''Պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1948<br />1948<br />'''[[Բրյուսելի պայմանագիր (1948)|Բրյուսելի առաջին պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1951<br />1952<br />'''[[Փարիզի պայմանագիր (1951)|Փարիզի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1954<br />1955<br />'''Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1957<br />1958<br />'''[[Հռոմի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1965<br />1967<br />'''[[Միաձուլման համաձայնագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1975<br />N/A<br />'''Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն''' | width="16%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1986<br />1987<br />'''[[Եվրոպական միակ Ակտ]]''' | width="12%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1992<br />1993<br />'''[[Մաստրիխտի պայմանագիր]]''' | width="12%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1997<br />1999<br />'''[[Ամստերդամի պայմանագիր]]''' | width="15%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2001<br />2003<br />'''[[Նիսի պայմանագիր]]''' | width="10%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2007<br />2009<br />'''[[Լիսաբոնի պայմանագիր]]''' | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] |- style="line-height:0.5em" | rowspan="13" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="9" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="4" style="background:#3C67FF; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #3C67FF" | [[Եվրոպական միության սյուները|<span style="color:white;">Եվրոպական միության սյուները.</span>]] | rowspan="2" style="border-left:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="background:#464646; border-left:3px solid #464646; border-right:3px solid #464646" | ''[[Եվրոպական համայնքները|<span style="color:white;">Եվրոպական համայնքները.</span>]]'' | colspan="4" style="background:#464646; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#42B995" | | colspan="3" style="background:#42B995; border-left:3px solid #464646" | [[Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(Եվրատոմ)</span> | colspan="4" style="background:#42B995; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" style="background:#52C1A0; padding:0; border-left:3px solid #3C67FF" | | style="background:#67C7AB; padding:0" | | style="background:#7BCFB7; padding:0" | | style="background:#92D7C4; padding:0" | | style="background:#ACDFD2; padding:0" | | style="background:#C6E8E0; padding:0" | | style="background:#DBEEEA; padding:0" | |- | colspan="3" style="background:#93DAE7" | | colspan="3" style="background:#93DAE7; border-left:3px solid #464646" | [[Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԱՊԵՀ)</span> | colspan="3" style="text-align:right; background:#93DAE7; padding-right:3px; border-left:3px solid #3C67FF" | ''Ժամկետը լրացել է 2002թ.'' | style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" rowspan="6" style="background:#192192; border-left:3px solid #3C67FF" | <span style="color:white;">Եվրոպական միություն</span> <span style="color:white;">(ԵՄ)</span> | rowspan="7" style="background:#272F9E; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#3A42AE; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#5159BB; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#6A71C8; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#8A90D7; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#A8ACE3; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#EFF0F6; padding:0" | |- | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#5FCF4D" | | colspan="3" style="background:#5FCF4D; border-left:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական տնտեսական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական տնտեսական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՏՀ)</span> | colspan="2" style="background:#44B72E; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #464646" | | rowspan="2" colspan="2" style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՀ)</span> |- | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFFF97; border:3px dotted #464646" | [[Տրեվի|<span style="color:black;">Տրեվի</span>]] | rowspan="2" style="background:#E6E600; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածք|<span style="color:black;">Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր</span>]] <span style="color:black;">(ԱՆԳՀ)</span> | style="background:#E6E600; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#E6E600" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#D4BE00" | [[Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն|<span style="color:black;">Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն</span>]] <span style="color:black;">(ՔՀՈԻՀ)</span> |- | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#CA7FC8; border:3px dotted #464646" | [[Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն|<span style="color:black;">Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն</span>]]&nbsp;<span style="color:black;">(ԵՔՀ)</span> | colspan="4" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն|<span style="color:black;">Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱՔԸԱ)</span> |- | rowspan="2" colspan="2" style="background:#A3C5DC" | ''Չհաստատված մարմիններ'' | rowspan="2" colspan="5" style="background:#7AA7CB" | [[Արևելաեվրոպական միություն|<span style="color:black;">Արևելաեվրոպական միություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱԵՄ)</span> | colspan="2" rowspan="2" style="background:#7AA7CB; border-top:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="text-align:right; background:#7AA7CB; padding-right:3px" | ''Ժամկետը լրացել է 2010թ.'' | style="background:#192192"| &nbsp; |- style="line-height:1em" | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="8" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp; |} <noinclude> == Աշխարհագրություն == [[Պատկեր:EU Member states and Candidate countries map.svg|մինի|աջից|310px|Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով<br />Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)]] Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ<ref name="Mapa estados miembros"/>։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]]՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 [[հանրապետություն]]ից և 7 [[միապետություն]]ից, որոնցից 6-ը [[թագավորություն]] են, իսկ մեկը՝ դքսություն ([[Լյուքսեմբուրգ]])։ Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։ Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից<ref name="Mapa estados miembros">{{Cite web |title=Estados miembros de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես [[Իսլանդիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն և [[Ռուսաստան]]ը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, [[Կանարյան կղզիներ]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մադեյրա]], [[Մարտինիկա]], [[Սան Մարտինո դալ Արջինե|Սան Մարտին]], Համախմբության կղզի և Մայոտտե<ref name=RUP />։ ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի [[Ավստրալիա]]յից ու [[Կանադա]]յից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը<ref name="Mapa estados miembros" />։ Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի [[Նորվեգիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Շվեյցարիայի, [[Լիխտենշտայն|Լիխտեյնշտայնի]], [[Անդորրա]]յի, [[Մոնակո]]յի, [[Սան Մարինո]]յի, [[Վատիկան]]ի, Թուրքիայի, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի ու [[Սերբիա]]յի հետ<ref name="Mapa estados candidatos">{{Cite web |title=Estados candidatos de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/candidate_countries/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև [[Կարիբյան ծով]]ում՝ [[Սան Մարտին (այլ կիրառումներ)|Սան Մարտինի]] հետ, [[Հարավային Ամերիկա]]յում՝ [[Բրազիլիա]]յի ու [[Սուրինամ]]ի հետ, իսկ [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Մարոկկո]]յի հետ։ Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական [[Սեուտա]] և [[Մելիլյա]] քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։ Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին<ref>{{Cite web |title=Los principios fundacionales de la Unión |url=http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130043438/http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։ === Անդամ երկրներ === Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)<ref>{{Cite web |title=1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos}}</ref>​ հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը. {| class="wikitable" style="margin:0 auto; padding:0; text-align=center;" width="100%" |- ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Եվրոպայի դրոշները|Դրոշ]] ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Երկրների զինանշաններն ըստ շրջանների#Եվրոպա|Զին.]] ! align="center" width="15%" scope=col | Անուն ! align="center" width="20%" scope=col | [[Եվրամիության ընդլայնմանպատմությունը|Միանալու տարեթիվը]]<ref>{{Cite web |author=EUROPA |title=Cronología de la integración europea |url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |access-date=23 de agosto de 2012}}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ բնակչության|Բնակչություն]]<ref name=TWF>{{Cite web |author=CIA |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |access-date=23 de agosto de 2012 |language=Inglés |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |dead-url=yes }}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մակերևույթի|Մակերևույթ]]<ref name=TWF /><br />(կմ²-ով) ! align="center" width="10%" scope=col | ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ ! align="center" scope=col | [[Anexo:Աշխարհի արժույթները|Դրամ]] ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի|Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ]]<ref name=TWF /> ($) ! align="center" scope=col | [[Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորը|Պատգամավորական տեղերի թիվը]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Գերմանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Germany.svg|30px]] | [[Գերմանիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | 414.599 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ավստրիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Austria Bundesadler.svg|30px]] | [[Ավստրիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | | [[Եվրո]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Բելգիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great Coat of Arms of Belgium.svg|30px]] | [[Բելգիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | 33&nbsp;975 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Բուլղարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|30px]] | [[Բուլղարիա]] |{{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | 145&nbsp;186 | [[լև (դրամ)|Լև]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Կիպրոս}} | align="center" | | [[Կիպրոս]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | 107&nbsp;958 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Խորվաթիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|30px]] | [[Խորվաթիա]] | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | 115&nbsp;626 | [[խորվաթական կունա|Կունա]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Դանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:National Coat of arms of Denmark.svg|30px]] | [[Դանիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | 4&nbsp;761&nbsp;811 | [[դանիական կրոն]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Դրոշ|Սլովակիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovakia.svg|30px]] | [[Սլովակիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | | [[Եվրո]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Սլովենիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovenia.svg|30px]] | [[Սլովենիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | 20&nbsp;493 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իսպանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|30px]] | [[Իսպանիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | 1&nbsp;545&nbsp;225 | [[Եվրո]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Էստոնիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|30px]] | [[Էստոնիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | 82&nbsp;219 | [[Եվրո]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|30px]] | [[Ֆինլանդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | 425&nbsp;590 | [[Եվրո]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Armoiries république française.svg|30px]] | [[Ֆրանսիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | 11&nbsp;710&nbsp;417 | [[Եվրո]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Դրոշ|Հունաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|30px]] | [[Հունաստան]] | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | 637&nbsp;529 | [[Եվրո]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Հունգարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Hungary.svg|30px]] | [[Հունգարիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | | [[հունգարական ֆորինտ]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իռլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|30px]] | [[Իռլանդիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | 480&nbsp;583 | [[Եվրո]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Իտալիա}} | align="center" | [[File:Italy-Emblem.svg|30px]] | [[Իտալիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | 843&nbsp;251 | [[Եվրո]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լատվիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Latvia.svg|30px]] | [[Լատվիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | 93&nbsp;011 | [[Եվրո]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լիտվա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Lithuania.svg|30px]] | [[Լիտվա]] | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | 72&nbsp;331 | [[Եվրո]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} | align="center" | | [[Լյուքսեմբուրգ]] | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | | [[Եվրո]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Մալթա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|30px]] | [[Մալթա]] | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | 55&nbsp;139 | [[Եվրո]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Նիդեռլանդներ}} | align="center" | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|30px]] | [[Նիդեռլանդներ|Նիդերլանդներ]] | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | 192&nbsp;345 | [[Եվրո]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լեհաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|30px]] | [[Լեհաստան]] | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | 342&nbsp;482 | [[զլոտի]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|30px]] | [[Պորտուգալիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | 1&nbsp;819&nbsp;498 | [[Եվրո]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Չեխիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|30px]] | [[Չեխիայի Հանրապետություն]] | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | | [[չեխական կրոն]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ռումինիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|30px]] | [[Ռումինիա]] | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | 262&nbsp;018 | [[ռումինական լեյ]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Դրոշ|Շվեդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great coat of arms of Sweden.svg|30px]] | [[Շվեդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | 602&nbsp;255 | [[շվեդական կրոն]] | 40&nbsp;900 | 20 |- |} ==== Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ ==== [[Պատկեր:EU special territories (en).svg|մինի|450px|Եվրոպական Միություն.{{legend|#000a9f|Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ}}{{legend|#000eff|Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ}}{{legend|Países y territorios de ultramar}}]] Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում<ref name=RUP>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=Política regional y regiones ultraperiféricas |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/activity/outermost/index_es.cfm |date=23 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Gobierno de Canarias |title=Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas |url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |date=23 de agosto de 2012 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են<ref name=RUP />. * Ֆրանսիական տարածքներ՝ [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մարտինիկա]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], Համախմբության կղզի և [[Մայոտտե]]։ *[[Սան Մարտին]]ի ֆրանսիական հավաքածուն։ * Պոտուգալական ինքնավար շրջաններ [[Մադեյրա|Մադեյրան ու Ազորեսը]]։ * Իսպանական ինքնավար համայնք Կանարյան կղզիները։ Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես<ref name="Las RUP">{{Cite web |title=Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades |publicación=Portal de la Unión Europea |año=5/2010 |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/rup2010/brochure_rup_es.pdf |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը<ref name="RUP"/>։ ==== Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ ==== [[Պատկեր:Special member state territories in Europe and the European Union.svg|մինի| {{legend|#2C325F|Անդամ պետություններ}}{{legend|#5F2C35|Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ}}]] Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։ Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին<ref name="i">Artículo 355 párrafo 5 del TFUE</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ում [[Ֆինլանդիա]]յի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն<ref>Artículo 355 párrafo 4 del TFUE</ref>։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով<ref name="h">{{Cite web |title=Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:347:0001:0118:ES:PDF}}, 32006L0112</ref>։ Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և [[Ավելացված արժեքի հարկ|ԱԱՀ-ին]]։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում<ref name="g">{{Cite web |title=Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:145:0001:0064:ES:PDF}}, 32008R0450</ref> և Campione d'Italia-ում<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title= Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune |url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=7 |date=18 de agosto de 2000}}</ref> համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title=Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno |url=http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923205917/http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |dead-url=yes }}</ref>։ [[Հյուսիսային ծով]]ում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին<ref name="g" />։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում<ref name="h" />։ Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։ Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում<ref>{{Cite web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=2E14855B772D504D6D56073B3A3BFDAD.tpdjo13v_1?cidTexte=JORFTEXT000000879815&categorieLien=cid&dateTexte= |title=Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton |obra=Légifrance |language=francés}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ<ref>Artículo 21 del Código aduanero modernizado</ref>, քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։ ==== Ծովային տարածքներ ու երկրներ ==== [[File:ZEE-UE-es.svg|մինի|աջից|Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ){{legend|#0978ab|Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները: }}{{legend|#c6ecff|ԵՄ ՏԲԳ-ն:<ref group="nota">La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.</ref>}}{{legend|#00a400|Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):}}{{legend|#80e800|ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):}}{{legend|#ff4800|ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ}}{{legend|#ffb380|Թեկնածու երկրների ԾՏԵ}}|271x271փքս]] Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։ Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ<ref>{{Cite web |title=Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0400:0400:ES:PDF |date=30 de septiembre de 2011 |author=Diario Oficial de la Unión Europe}}</ref>. * Ֆրանսիական տարածքներ. [[Նոր Կալեդոնիա]], [[Ֆրանսիական Պոլինեզիա]], [[Սան Բարտոլոմեո]], [[Սեն Պիեռ և Միքելոն]], Ֆրանսիական Հարավային և Անտարկտիկյան տարածքներ, [[Ուոլիս և Ֆուտունա|Ուոլիս և Ֆուտունա կղզիներ]]։ * Բրիտանական տարածքներ. [[Անգիլիա]], [[Բերմուդյան կղզիներ|Բերմունդյան կղզիներ]], Արքայական տարածքներ,[[Կայմանյան կղզիներ]], [[Մոնտսերատ|Մոնսերատ]], [[Փիթքերն կղզիներ]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա|Սուրբ Հեղինե կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա]], [[Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ]], [[Թերքս և Քայքոս կղզիներ]], [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]], [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Մալվինյան կղզիներ]] և [[Հարավային Ջորջիա և Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ]] (վերջին երկուսը վիճելի տարածք են [[Արգենտինա]][[Արգենտինա|յի]] հետ)։ * Հոլանդական տարածքներ. [[Արուբա]], [[Բոնեյրե]], [[Կյուրասաո]], [[Սաբա կղզի]], [[Սինթ Էվստատիուս]] և [[Սինթ Մաարտեն]]։ * Դանիական թագավորության ինքնավար շրջաններ. [[Ֆարերյան կղզիներ]] և [[Գրենլանդիա]]։ === Նոր երկրների միացում === Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես [[Կոպենհագեն]]ի չափանիշներ<ref name=adhesion>{{Cite web |url = http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |title = Criterios de adhesión (criterios de Copenhague) |date = 27 de marzo de 2010 |author = El portal de la UE |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20100407151410/http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |datearchivo = 7 de abril de 2010 }}</ref>, քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են. * Լինել եվրոպական երկիր<ref name="adhesion" />։ * Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը<ref name="adhesion" />։ * Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն<ref name="adhesion" />։ * Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման<ref name="adhesion" />։ [[Պատկեր:Further European Union Enlargement.svg|մինի|345px|'''Եվրամիության ապագան''' {{legend|#3F48CC|[[Organización territorial de la Unión Europea|ԵՄ անդամ երկրներ]] (28)}} {{legend|#FF1493|[[#Retirada de un Estado miembro|ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ]] (1)}} {{legend|#00BFFF|[[#Candidatos oficiales|Պաշտոնական թեկնածու երկրներ]] (5)}} {{legend|#86FDF1|[[#Candidatos potenciales|Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել]] (1)}} {{legend|#FFF200|[[#Candidatos potenciales|Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ]] (1)}} {{legend|DarkOrange|[[#Candidatos que han paralizado el proceso|Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը]] (3).}} {{legend|#48cc3f|[[#Países fuera de agenda|Հավանական պոտենցիալ երկրներ]] (6)}}]] Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են [[Թուրքիա]]ն (2004 թվականից)<ref>{{Cite web |title=Relaciones exteriores UE - Turquía |url=http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea |cita=1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |datearchivo=8 de mayo de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |dead-url=yes }}</ref>, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն]]ը (2005 թվականից)<ref name=pais_candi>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm |title=Check current status |date=31 de marzo de 2013 |date=18 de diciembre de 2012 |author= Comisión Europea |language=inglés }}</ref>,​ [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրոն]] (2010 թվականից)<ref name=solicitud_mont>{{Cite web |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/17/union_europea/1292589115.html |title=Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE |date=18 de diciembre de 2010 |date=2010 |obra=elmundo.es }}</ref>​, [[Սերբիա]]ն (2012 թվականից)<ref name=serbia_candidato>{{cite web |author=EFE |title=La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20120302/54262537175/ue-acuerda-serbia-candidata-oficial-adhesion.html |obra=www.lavanguardia.com |editorial=La Vanguardia Ediciones S.L. |date=2 de marzo de 2012 |date=2 de marzo de 2012 }}</ref>​ և [[Ալբանիա]]ն (2014 թվականից)<ref>{{Cite web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/06/24/actualidad/1403624949_287594.html |title=Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión |date=5 de julio de 2014 |author=IGNACIO FARIZA |date=24 JUN 2014 |obra=www.elpais.com }}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը<ref name=opinion_ue>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/abre/puerta/Croacia/Macedonia/pone/trabas/Turquia/elpepuint/20091014elpepuint_6/Tes |title= La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía |date=27 de marzo de 2010 |date=14 de octubre de 2009 |author= El País }}</ref>։ Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]ն ու [[Կոսովո]]յի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)<ref name=pais_candi/>՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման<ref name=ONU_1244>{{Cite web |url = http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |title = Resolución 1244 (1999) |date = 14 de abril de 2010 |date = 10 de junio de 1999 |author = Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20110813095322/http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |datearchivo = 13 de agosto de 2011 }}</ref>։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում<ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/eeuu-piden-bosnia-avance-reformas_201004062039.html |title= La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/moratinos-visita-sarajevo-para-desbloquear_201004061017.html |title= Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref>։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է ''Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ''<ref name=ONU_1244/>, քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների<ref name=serbia_candidato /><ref>{{Cite web |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/busca/respuesta/independencia/Kosovo/elpepuint/20080218elpepuint_10/Tes |title=La UE califica a Kosovo de "''caso único''" y deja a cada miembro su reconocimiento |date=25 de junio de 2010 |publicación=www.elpais.es |date=18 de febrero de 2008 |author= agencias}}</ref>։ Թեև [[Նորվեգիա]]ն գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում<ref name="EEEParlamento" />, Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների<ref>{{Cite web |title=Noruega y la Unión Europea |url=http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |date=31 de marzo de 2013 |author=Noruega. Portal oficial en España |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628090909/http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE) |url=http://www.moss-avis.no/debatt/aktuell-kommentar/vart-skjulte-eu-medlemskap-1.4361339 |date=29 de octubre de 2011 |author=Vein Roald Hansen |language=Noruego}}</ref>, նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա<ref>{{Cite web |title=Noruega, el paraíso vikingo |url=http://www.elpais.com/articulo/opinion/Noruega/paraiso/vikingo/elpepiopi/20100607elpepiopi_4/Tes |date=29 de octubre de 2011 |author=Timothy Garton Ash}}</ref>։ Միևնույն կերպով՝ [[Իսլանդիա]]ն ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն<ref>{{cite web |author= EUROPA PRESS |title=Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2013/06/13/islandia-frena-negociaciones-adherirse-union-europea/00031371145184781705959.htm |obra=www.lavozdegalicia.es |editorial=LA VOZ DE GALICIA S.A. |date=13 de junio de 2013 |date=1 de julio de 2013 }}</ref>։ Համանման դեպք է [[Շվեյցարիա]]ն, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում<ref>{{cite web |title=Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20081212/53598111925/suiza-suprime-sus-controles-fronterizos-tras-ingresar-en-el-espacio-schengen.html |editorial=La Vanguardia |date=14 de diciembre de 2008 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը<ref>{{Cite web |title=Relaciones internacionales |url=http://www.swissworld.org/es/politica/politica_exterior/relaciones_internacionales/ |date=29 de octubre de 2011 |author=swissworld.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/spanish/200103/05/sp20010305_45818.html |editorial=Diario del Pueblo |date=5 de marzo de 2001 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>։ === Որևէ անդամի հեռացում === Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը<ref>{{cite book|apellidos=Urrea Corres |nombre=Mariola |title=La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión |año=2008 |editorial=Lustel |isbn=978-84-96717-96-1}}</ref>։ 2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև [[Շոտլանդիա]]յում, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում և [[Ջիբրալթար]]ում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը<ref>{{Cite web |title=El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora? |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-36614807}}</ref>։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին [[Թերեզա Մեյ]]ը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով<ref>{{Cite web |title=David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit |url=http://www.eldiario.es/internacional/David-Cameron-ministro-britanico-Brexit_0_530197092.html}}</ref>։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |title=Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160816121255/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |dead-url=yes }}</ref>։ == Ինստիտուցիոնալ շրջանակ == === Կառույցներ === [[Պատկեր:Location of European Union institutions.svg|մինի|Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:]] Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին<ref name=instituciones>{{Cite web |title=Instituciones y organismos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial}}</ref>։ Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0033_es.htm |title= El Tratado de Lisboa: introducción |date=14 de julio de 2010 |obra= www.europa.eu/ |date=31 de marzo de 2013}}</ref>։ Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։ Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները<ref name=instituciones />։ ==== Եվրոպական խորհրդարան ==== [[Պատկեր:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|մինի|Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը [[Ստրասբուրգ]][[Ստրասբուրգ|ում]]:]] Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)<ref>{{Cite web |title= Parliament - an overview. Welcome |editorial= [[Parlamento Europeo]] |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public.do?language=en |date=12 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=En el Parlamento |url=http://www.espanoles.ch/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=32 |date=1 de octubre de 2011 |author=españoles.ch |cita=es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India}}</ref>։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի<ref>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible? |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060728FCS09980+0+DOC+XML+V0//ES |date=5 de septiembre de 2012 |date=25 de agosto de 2008}}</ref>։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին<ref name=NOMBRAMIENTO>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Procedimiento de nombramiento |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/0040e8bfb3/Procedimiento-de-nombramiento.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref><ref name=CONTROL>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Competencias de control |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/00b9de8689/Funciones-de-supervisi%C3%B3n-y-control.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին<ref>{{cite web |nombre=Javier|apellidos=G. Gallego |title=Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/16/union_europea/1326747191.html |editorial=El Mundo |date=17 de enero de 2012 |date=5 de septiembre de 2012}}</ref> և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը<ref name=DIPUTADOS>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Diputados al Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/search.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ ==== Եվրամիության խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Schuman ground renos 2011.jpg|մինի|ԵՄ խորհրդի նստավայրը ([[Բրյուսել]]):]] Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։ Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։ Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր<ref>{{Cite web |title=Consejo de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը<ref>{{Cite web |title=Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/foreign-affairs/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy.aspx?lang=es |date=17 de septiembre de 2011 |author=Consejo de la Unión Europea}}</ref>։ ==== Եվրոպական խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Europa building May 2013.jpg|մինի|Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում<ref name="Europa">{{cite web|1={{Cite web |url= http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |title= Europa: Edificio para el Consejo Europeo |date=26 de septiembre de 2013 |author= europa.eu |date=2013}} |2=http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:]] Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են ''եվրոպական գագաթաժողովներ'' կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում<ref>{{Cite web |title=El Consejo Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-council/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։ ==== Եվրոպական հանձնաժողով ==== [[Պատկեր:European Commission flags.jpg|մինի|Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր [[Բրյուսել]]ում:]] Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը<ref name="Europa Institutions">{{Cite web |title=Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea |editorial=europa.eu |url=http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |date=18 de junio de 2007 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2007 թ․ հունիսի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070623104240/http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։ Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։ ==== Այլ կառույցներ ==== [[Պատկեր:Europäischer Rechnungshof.jpg|մինի|Հաշիվների դատարանի նստավայրը [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)|Լյուքսեմբուրգում]]:]] Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը<ref name=instituciones /><ref name=tratadoUE />։ * '''Եվրամիության Արդարադատության դատարանը''' (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը<ref>{{Cite web |title=El Tribunal de Justicia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Հաշիվների դատարանը''' Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև<ref>{{Cite web |title=Tribunal de Cuentas de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-auditors/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Եվրոպական կենտրոնական բանկը''' (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է<ref>{{Cite web |title=Banco Central Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/ecb/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Օրգաններ և օրգանիզմներ === Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն<ref>{{Cite web |title=Tratado de funcionamiento de la Unión Europea |url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ttce.p6t1.html |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։ * '''Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն''' (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով<ref>{{Cite web |title=Comité Económico y Social Europeo (CESE) |url=http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.es.home |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comité Económico y Social Europeo}}</ref>։ * '''Շրջանների կոմիտեն''' (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ<ref>{{Cite web |title=Comité de las Regiones |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094720/http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ * '''Ներդրումների եվրոպական բանկը''' (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://www.bei.org/about/index.htm |title= À propos de la BEI |date=1 de noviembre de 2009 |language=francés}}</ref>։ * '''Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը''' (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է<ref>{{Cite web |title=El Defensor del Pueblo Europeo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/citizenship_of_the_union/o10005_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Գործակալություններ === [[Պատկեր:Axencia Comunitaria de Control da Pesca, Vigo.JPG|մինի|աջից|Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:]] Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է<ref>{{Cite web |title=Agencias de la UE |url=http://europa.eu/agencies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |datearchivo=3 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը<ref name=agencias>{{Cite web |title=Agencias europeas – Orientaciones para el futuro |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0135:FIN:ES:PDF |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión de las Comunidades Europeas |date=11 de marzo de 2008}}</ref>։ Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ<ref name=agencias />։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես ''երեք սյուների'' գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում ([[Բրյուսել]] կամ [[Լյուքսեմբուրգ]]) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն<ref name=agencias />։ == Կառավարում == {| class="wikitable" align="right" style="width:30em; text-align:center; clear:both; margin-left: 7px; font-size:90%" |+[[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)]]<br /><small>[<span style="background-color:#F0F8FF">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;([[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|ԵԺԿ]]) - [<span style="background-color:#FFE8E8">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԵՍԿ) - [<span style="background-color:#FFFFDD">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԼԴԲԵԿ)</small> |- | bgcolor="#f0f8ff" colspan="2" | '''Նախագահություն'''։ Ժան-Կլոդ Յունկեր ([[Լյուքսեմբուրգ]]) |- ! colspan="2" | Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ) |- | bgcolor="#ffe8e8" | Ֆրանս Թիմերմանս ([[Նիդեռլանդներ]]) || Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կրիստինա Գեորգիեվա ([[Բուլղարիա]]) || Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ |- | bgcolor="#ffe8e8" | Մարոշ Շեվչովիչ ([[Սլովակիա]]) || Էներգիայի միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ջիրկի Կատայնեն ([[Ֆինլանդիա]]) || Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Վալդիս Դոմբրովսկիս ([[Լատվիա]]) || Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Անդրուս Անսիպ ([[Էստոնիա]]) || Թվային եզակի շուկա |- | bgcolor="#ffe8e8" | [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]] ([[Իտալիա]]) || Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն |- | colspan="2" | <div class="NavFrame collapsed"> <div class="NavHead">Այլ հանձնակատարներ (Պորտֆել)</div> <div class="NavContent"> {| |- | bgcolor="#ffffdd" | Վերա Յուրովա ([[Չեխիա]]) || Արդարադատություն, Սպառողներ և սեռերի հավասարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Գյունթեր Օթինգեր ([[Գերմանիա]]) || Թվային տնտեություն և հասարակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Պիեռ Մոսկովիցի ([[Ֆրանսիա]]) || Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, Հարկային և մաքսային միություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Մարին Թիսեն ([[Բելգիա]]) || Աշխատանք, սոցիալական հարցեր, աշխատանքային ընդունակություններ ու շարժունակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կորինա Կրետու ([[Ռումինիա]]) || Տարածաշրջանային քաղաքականություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Յոհանես Հան ([[Ավստրիա]]) || Հարևանների հետ տարվող քաղաքականություն և ընդլայնման բանակցություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս ([[Հունաստան]]) || Միգրացիա, ներքին հարցեր ու քաղաքացիություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Վիտենիս Անդիրուկաիտիս ([[Լիտվա]]) || Առողջապահություն և սննդի անվտանգություն |- | bgcolor="#ffffff" | Ջոնաթան Հիլ <br /> (Միաղյալ Թագավորություն) || Ֆինանսական կայունություն, ֆինանսական ծառայություններ ու կապիտալի շուկաների միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Էլիզաբետա Բիենկովսկա ([[Լեհաստան]]) || Ներքին շուկա, արդյունաբերություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Միգել Արիաս Կանյետե ([[Իսպանիա]]) || Կլիմայի և էներգետիկայի հարցեր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Նեվեն Միմիկա <br /> ([[Խորվաթիա]]) || Միջազգային համագործակցություն և զարգացում |- | bgcolor="#ffffdd" | Մարգրեթ Վեստագեր ([[Դանիա]]) || Մրցակցություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Վիոլետա Բուլչ ([[Սլովենիա]]) || Տրանսպորտ |- | bgcolor="#ffffdd" | Սեսիլիա Մալմստրոմ ([[Շվեդիա]]) || Առևտուր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կարմենու Վելա <br /> ([[Մալթա]]) || Շրջակա միջավայր, ծովային և ձկնորսության հարցեր |- | bgcolor="#f0f8ff" | Տիբոր Նավարաչիչ ([[Հունգարիա]]) || Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կարլուշ Մոեդաշ ([[Պորտուգալիա]]) || Հետազոտություն, իտություն ու նորարարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ֆիլ Հոգան ([[Իռլանդիա]]) || Գյուղատնտեսություն և գյուղական շրջանների զարգացում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Քրիստոս Ստիլիանիդես ([[Կիպրոս]]) || Մարդասիրական օգնություն և ճգնաժամային ղեկավարում |} </div> </div> |} Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ [[Դոնալդ Թասկ]]ն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։ Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները<ref>{{Cite web |title=Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo |url=http://www.youtube.com/watch?v=S51mTt8GN8A |date=30 de septiembre de 2011}}</ref>։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները<ref>{{Cite web |title=¿Dónde están los federalistas europeos? |url=http://www.elpais.com/articulo/cataluna/estan/federalistas/europeos/elpepiautcat/20060125elpcat_5/Tes |date=30 de septiembre de 2011 |author=Cesáreo Aguilera |date=25 de enero de 2006}}</ref><ref>{{Cite web |title=Programa Político |url=http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |date=30 de septiembre de 2011 |author=Jóvenes Europeos Federalistas |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120720013103/http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento de la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/68/es.pdf |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը ''"նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"''<ref name=tratadoUE>{{Cite web |title=Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ES:PDF |date=14 de septiembre de 2011 |author=Diario oficial de la Unión Europea |date=30 de marzo de 2010}}</ref>: === Գործառույթներ === Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ<ref name=tratadoUE />. {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները<ref name=tratadoUE />. &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Բացառիկ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը<ref>Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * մաքսային միություն * ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում * անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն * ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում * ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն * այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Համատեղ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա<ref>Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * ներքին շուկա * համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն * տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն * գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն * շրջակա միջավայր * սպառողների շահերի պաշտպանություն * տրանսպորտ * տրանսեվրոպական ցանցեր * էներգետիկա * ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ * հանրային առողջության հարցեր |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն * զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background-color:#def; border:1px dotted white;padding:5px" | '''Հատուկ գործառույթներ'''<br /><small>(առանձին դասակարգված)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background-color:#def;" valign=top | * տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում * արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #E6ECFD; padding:5px" | Աջակցային գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#E6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#E6ECFD" valign=top | * մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում * արդյունաբերություն * մշակույթ * տուրիզմ * կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր * քաղաքացիական պաշտպանություն * վարչական համագործակցություն |} |} === Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ === [[Պատկեր:European Parliament 2014.svg|մինի|աջից|300px|'''Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը''':<br /> {{legend|#3399FF|color2=white|texto2=220|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն}} {{legend|#F10000|color2=white|texto2=191|Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն}} {{legend|#0000EB|color2=white|texto2=70|Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ}} {{legend|#FFFF00|color2=black|texto2=68|Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն}} {{legend|#C10000|color2=white|texto2=52|Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ}} {{legend|#009900|color2=white|texto2=50|Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն}} {{legend|#40E0D0|color2=black|texto2=48|Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա}} {{legend|#999999|color2=white|texto2=52|Չգրանցվածներ}}]] Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի<ref name=partidosUE>{{Cite web |title=¿Qué es un partido político a escala europea? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=1 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։ 2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար<ref name=partidosUE />։ Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն<ref>{{Cite web |title=¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=2 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի ''չգրանցվածների''<ref name="grupos">{{Cite web |title=Los grupos políticos |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=4&language=ES |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը<ref name=grupos />։ Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento del Parlamento Europeo |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/funcionamiento/Parlamento/Europeo/elpepuint/20040525elpepuint_7/Tes |date=21 de septiembre de 2011 |author=Fernando de Luis-Orueta |date=28 de mayo de 2004}}</ref>։ == Իրավական համակարգ == Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի ''sui generis-ով,'' որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։ === Սկզբնական օրենք === [[Պատկեր:EU Roma Musei Capitolini close-up.jpg|մինի|[[Կապիտոլիական թանգարաններ|Կապիտոլիական թանգարանը]], որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:]] Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից<ref>{{Cite web |title=El Derecho Originario Europeo |url=http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |date=18 de septiembre de 2011 |author=Red Derecho |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ մարտի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301070544/http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները<ref name=tratados />։ Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը<ref name=tratados />։ === Ածանցյալ օրենք === Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ<ref>{{Cite web |title=¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea? |url=http://www.mailxmail.com/curso-derecho-laboral-nociones-supuestos/que-es-derecho-originario-derivado-union-europea |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար<ref name=tratadoUE />։ Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում<ref name=tratadoUE /><ref>{{Cite web |title=Directivas comunitarias |url=http://osha.europa.eu/es/legislation/directives/directives-intro |date=18 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo}}</ref>։ Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ<ref name=tratadoUE />։ === Հիմնարար իրավունքներ === {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = աջից | ուղղության = հորիզոնական | լայնություն = 170 | վերնագիր= Հիմնարար իրավունքներ | նկարագրություն= | alineación_texto = | fondo_de_texto = | պատկեր1= Eugène Delacroix - Le 28 Juillet. La Liberté guidant le peuple.jpg | նկարագրություն1 = Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա| alineación_texto1 = left | պատկեր2 = 01CFREU-Preamble-crop.jpg | նկարագրություն2 = ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ| alineación_texto2 = center }} Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները<ref>Lucas, Javier de, [http://www.uv.es/CEFD/8/Delucas.pdf ''Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo?''] en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3</ref>։ Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:0337:0362:ES:PDF Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357]</ref>։ Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը<ref>{{cite web |title=Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1916&format=HTML&aged=1&language=ES&guiLanguage=en |date=12 de diciembre de 2007 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>, որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։ == Համայնական քաղաքականություն == === Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Europol Headquarters, The Hague, Netherlands - 20100609.jpg|մինի|ձախից|Եվրապոլի նստավայրը [[Հաագա]]յում:]] Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը<ref name=tratados />։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում<ref name=PIC />։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են<ref name=PIC />։ Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը<ref name=PIC>{{Cite web |title=Más justicia, libertad y seguridad |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810133730/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ ([[Իռլանդիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]] և [[Դանիա]]) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր<ref>{{Cite web |title=Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a11000_es.htm |author=EUROPA}}</ref>։ === Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Insignia of the European External Action Service.svg|մինի|Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն]] Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները<ref name=PESC>{{Cite web |title=La política exterior y de seguridad común |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a19000_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (''ԱԳԵԾ'' կամ պարզապես ''Արտաքին ծառայություն''). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն<ref>Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea</ref>։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում<ref>{{Cite web |title=Servicio Europeo de Acción Exterior |url=http://eeas.europa.eu/background/organisation/index_es.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior}}</ref>։ [[Պատկեր:ECHO plane.jpg|մինի|ձախից|Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:]] Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ<ref>{{Cite web |title=La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad? |url=http://ec.europa.eu/world/enp/policy_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական լիգայի]] միջև<ref>{{Cite web |title=El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/mediterranean_partner_countries/rx0001_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև<ref>{{cite web |title=La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1858&format=HTML&aged=0&language=ES |date=3 de diciembre de 2008 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը<ref>{{Cite web |title=La Unión Europea |url=http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |date=18 de septiembre de 2011 |author=Ronald Herrera |cita=El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508215436/http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |dead-url=yes }}</ref>։ Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն]]ում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով<ref>{{Cite web |title=Instituciones y foros internacionales |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/international/forums/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է<ref>{{Cite web |url= http://dicc.hegoa.efaber.net/listar/mostrar/78 |title= ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea) |año= 2007 |obra= bantaba - 24 de junio de 2007 |date=24 de junio de 2007 }}</ref>՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)<ref>{{Cite web |title=Ayuda humanitaria |url=http://europa.eu/legislation_summaries/humanitarian_aid/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:EUFOR, 2009-02-08, desant pod Am Nabak 08.jpg|մինի|ԵՄԳԵ լեհ զինվորները [[Չադ]][[Չադ|ում]] իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ ]] Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին ''Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության'' (ԱՔԸԱ) նպատակները<ref name=PESC/>։ 1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (''ԵՄԳԵ'')<ref name="CE"/>։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]]ի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով<ref name="CE"/>։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։ Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ<ref>{{Cite web |title=Instituciones eficaces y modernas |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |datearchivo=10 de junio de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:EZB Neubau November2014.JPG|մինի|Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ]]ում, Գերմանիա]] {| class="infobox sortable col1izq col2der" style="width:100px; font-size:80%" |+ align="center"| <small>'''Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ'''<br />Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=fr&pcode=tec00114&plugin=1 |title= PIB par habitant en SPA |date=14 de febrero de 2015 |obra= Eurostat |language=francés |cita= EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.}}</ref></small> |- style="background:#ddf;" ! Երկիր!! 2013 |- | '''ԵՄ28''' || 100 |- | align="left"|[[Գերմանիա]] || 122 |- | align="left"|[[Ավստրալիա]] || 128 |- | align="left"|[[Բելգիա]] || 119 |- | align="left"|[[Բուլղարիա]] || 45 |- | align="left"|[[Կիպրոս]] || 89 |- | align="left"|[[Խորվաթիա]] || 61 |- | align="left"|[[Դանիա]] || 124 |- | align="left"|[[Սլովակիա]] || 75 |- | align="left"|[[Սլովենիա]] || 82 |- | align="left"|[[Իսպանիա]] || 94 |- | align="left"|[[Էստոնիա]] || 73 |- | align="left"|[[Ֆինլանդիա]] || 113 |- | align="left"|[[Ֆրանսիա]] || 107 |- | align="left"|[[Հունաստան]] || 73 |- | align="left"|[[Հունգարիա]] || 66 |- | align="left"|[[Իռլանդիա]] || 130 |- | align="left"|[[Իտալիա]] || 99 |- | align="left"|[[Լատվիա]]|| 64 |- | align="left"|[[Լիտվա]]|| 73 |- | align="left"|[[Լյուքսեմբուրգ]] || 257 |- | align="left"|[[Մալթա]] || 86 |- | align="left"|[[Նիդեռլանդներ]]|| 131 |- | align="left"|[[Լեհաստան]]|| 67 |- | align="left"|[[Պորտուգալիա]]|| 79 |- | align="left"|[[Միացյալ Թագավորություն]]|| 109 |- | align="left"|[[Չեխիայի Հանրապետություն]]|| 82 |- | align="left"|[[Ռումինիա]]|| 55 |- | align="left"|[[Շվեդիա]]|| 127 |} [[Պատկեր:Net external debt of EU countries (% of GDP) (HY).png|ձախից|մինի|ԵՄ երկրների մաքուր արտաքին պարտք (% ՀՆԱ-ից)]] 2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր<ref>{{Cite web |title=Comercio exterior |url=http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author= europa.eu |cita=la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo}}</ref>՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ի]] այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ն]] կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)<ref name=TWF />։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր<ref name=TWF />։ Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի<ref name=crisisGriega>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé |title=La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones |url=http://www.elpais.com/articulo/economia/UE/intenta/salvar/euro/rescate/Grecia/109000/millones/elpepueco/20110721elpepueco_1/Tes |editorial=[[El País]] |date=21 de julio de 2011 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը, [[Իսպանիա]]ն կամ [[Իտալիա]]ն տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում<ref>{{cite web |title= Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos |url= http://www.rtve.es/noticias/20120609/irlanda-grecia-portugal-tres-rescates-soberanos-han-funcionado-forma-distinta/534101.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=9 de junio de 2012 |date=14 de febrero de 2015}}</ref><ref>{{cite web |title= La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona |url= http://www.rtve.es/noticias/20141013/banca-europea-reduce-20-activos-durante-crisis-11-numero-entidades/1029061.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=13 de octubre de 2014 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա<ref name="npr.org">{{Cite web |author=Heard on Fresh Air from WHYY |url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=140948138 |title=NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011 |editorial=Npr.org |date=10 de abril de 2012 |date=1 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Koba |nombre=Mark |url=http://finance.yahoo.com/news/europes-economic-crisis-know-145955853.html |title=CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012 |editorial=Finance.yahoo.com |date=13 de junio de 2012 |date=1 de agosto de 2012 |urlarchivo=http://archive.is/bMQ4|datearchivo=17 de diciembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում<ref name="Seth W. Feaster">{{cite web |url=http://www.nytimes.com/imagepages/2011/10/22/opinion/20111023_DATAPOINTS.html?ref=sunday-review |title=NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis |author=Seth W. Feaster |author2=Nelson D. Schwartz |author3=Tom Kuntz |newspaper=New York Times |editorial=Nytimes.com |date=22 de octubre de 2011 |date=1 de agosto de 2012 |ubicación=Nueva York}}</ref>։ Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև<ref>{{cite web |nombre=Antonio|apellidos=Papell |title=El Eurogrupo da un paso federal |url=http://www.diariodemallorca.es/opinion/2011/12/10/eurogrupo-da-paso-federal/727120.html |editorial=El Diario de Mallorca |date=10 de diciembre de 2011}}</ref>, որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը<ref>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé|coauthores=Claudi Pérez |title=Un salto para la Europa del euro |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/09/actualidad/1323427145_879313.html |editorial=El País |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal |url=http://www.rtve.es/noticias/20111209/bce-gestionara-dos-fondos-rescate-eurozona-mas-disciplina-fiscal/480864.shtml |editorial=RTVE |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |editorial=Finanzas |date=10 de diciembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212190532/http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։ === Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն === Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը<ref>{{Cite web |title=Política Regional. Acabar con las disparidades |url=http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author= europa.eu}}</ref>։ ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները<ref>{{Cite web |title=Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios |url=http://www.ucm.es/BUCM/cee/cjm/0101/EduardoJeanMonnet.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Eduardo del Río Cobián (UCM)}}</ref>, ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է<ref>{{Cite web |title=Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea |url=http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Benjamín Bastida Vilá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006053145/http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր<ref>«[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]», en ''Síntesis de la legislación de la UE''. Europa.eu.</ref>. * Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ, * Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։ Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]</ref>. * INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը<ref>{{Cite web |title=INTERREG. About the programme |url=http://i4c.eu/about_programme.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Interreg IVC |language=Inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |datearchivo=27 de agosto de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |dead-url=yes }}</ref> * LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Programa LEADER |url=http://www.mendinet.org/leader.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Mendinet |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |datearchivo=5 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |dead-url=yes }}</ref> * EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Igualdad entre mujeres y hombres Equal |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_women/c10237_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref> * URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը<ref>{{Cite web |title=Urban II |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fight_against_poverty/g24209_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea, Política Regional Inforegio}}</ref>։ === Բյուջե === {{Pie chart |caption = Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm |title=The EU budget 2011 in figures |author=Ec.europa.eu |date=18 de abril de 2016}}</ref> |size = 120 |label1 = Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) |value1 = 45 |label2 = Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) |value2 = 31 |label3 = Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) |value3 = 11 |label4 = Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) |value4 = 6 |label5 = Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) |value5 = 6 |label6 = Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) |value6 = 1 }} ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)<ref name=presupuesto />։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին<ref name=presupuesto>{{Cite web |title=Presupuesto |url=http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160710043126/http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |title=EU budget at a glance |editorial=Portal de la Comisión Europea |date=6 de noviembre de 2007 |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071019043435/http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |datearchivo=19 de octubre de 2007 }}</ref>։ Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին​<ref>{{Cite web |title=Fuentes de ingresos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725012205/http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>: Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)<ref>{{Cite web |title=Where does the money go? |url=http://ec.europa.eu/budget/explained/budg_system/fin_fwk0713/fin_fwk0713_en.cfm |date=17 de septiembre de 2011 |language=Inglés}}</ref>։ === Ներքին շուկա === [[Պատկեր:Pasaporte Español 2009.jpg|մինի|Միության անդամ երկրների բոլոր քաղաքացիները պիտի ցույց տան անձնագիրը, որը նռան գույն ունի: Իսպանիայի անձնագիր:]] ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ<ref name="MIUE">{{cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/index_es.htm |title=Mercado interior |editorial=Portal de la Unión Europea |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին<ref>{{Cite web |title=Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author= europa.eu |cita=El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior}}</ref>։ 1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի<ref name="Espacio/cooperación Schengen">{{Cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |title=El espacio y la cooperación Schengen |date=15 de noviembre de 2009 |cita=Síntesis de la legislación de la Unión Europea}}</ref>: Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից<ref>{{Cite web |title=Relaciones con terceros países: principios comunes |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen}}</ref>, Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն<ref>{{Cite web |title=El espacio y la cooperación Schengen |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen}}</ref>։ Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով<ref name=EEEParlamento>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita=El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes}}</ref>։ Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita= Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países}}</ref>։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով<ref>{{Cite web |title=Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_y_la_Union_Europea:_un_acercamiento_dificil.html?cid=822682 |date=14 de septiembre de 2011 |author=swissinfo.ch |date=19 de julio de 2007}}</ref>, իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ<ref>{{cite web |title=Suiza se suma al espacio Schengen |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_se_suma_al_espacio_Schengen.html?cid=822660 |editorial=swissinfo.ch |date=11 de diciembre de 2008 |date=14 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Մրցակցություն === ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=Competition: making markets work better |author=Comisión Europea |url=http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |date=14 de febrero de 2015 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |datearchivo=4 de diciembre de 2008 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |dead-url=yes }}</ref>։ Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ<ref>{{cite web |editorial= euractiv |title= Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles |date= 14 de febrero de 2015 |url= http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2015-02-14 |archive-url= https://web.archive.org/web/20150214222749/http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |dead-url= yes }}</ref>։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell |date=3 de julio de 2001 |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/01/939 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց<ref>{{cite web |apellido=Gow |nombre=David |obra=The Guardian |title=Microsoft caves in to European Commission |date=22 de octubre de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/business/2007/oct/22/microsoft.microsoft |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ === Տնտեսական և դրամական միություն === [[Պատկեր:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|մինի|ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները. {{Legend|Եվրագոտու անդամ երկրները}} <!-- {{Legend|#339900|Países del [[Mecanismo de tipos de cambio|ERM]]-II (--).}} --> {{Legend|#e8984d|ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):}} {{Legend|#c34f4f|ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):}} {{Legend|#704c4c|ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն: }}]] Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով<ref name="tratados" /> (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[Մադրիդ]]ում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ [[եվրո]] անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից<ref name=euro>{{Cite web |title=El euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro}}</ref>։ Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը<ref name="euro" />։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{Cite web |title=El Euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas}}</ref>՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի<ref>{{cite web |title=El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares |url=http://www.elmundo.es/mundodinero/2008/08/08/economia/1218208770.html |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=8 de agosto de 2008 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը<ref>{{Cite web |title= El Banco Central Europeo |url=http://www.ecb.int/ecb/html/index.es.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=BCE |cita=. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro}}</ref>։ 2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց [[Սլովենիա]]յի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/115240/12/06/Eslovenia-entra-en-zona-euro-tras-una-historia-de-exito-economico.html |title= Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico |editorial=www.eleconomista.es |año= 2006 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Մեկ տարի անց հաստատվեց [[Մալթա]]յի և [[Կիպրոս]]ի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/economia/Chipre/Malta/entran/zona/euro/elpepueco/20080101elpepueco_2/Tes |title= Chipre y Malta entran en la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին [[Սլովակիա]]յի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/aprueba/entrada/Eslovaquia/zona/euro/elpepuint/20080708elpepuint_12/Tes |title= La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>, իսկ 2010 թվականին՝ [[Էստոնիա]]յի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.europapress.es/economia/noticia-ue-aprueba-estonia-euro-enero-2011-20100617211708.html |title= La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011 |editorial= europapress.es |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ [[Լատվիա]]ն 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ<ref>{{cite web |url= http://www.rtve.es/noticias/20130709/aprueba-formalmente-entrada-letonia-euro-proximo-enero/709603.shtml |title= La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero |editorial= [[RTVE]] |año= 2013 |date=13 de julio de 2013}}</ref>։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ<ref>{{Cite web |title=Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25070_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author=europa.eu}}</ref>։ Իրենց հերթին [[Դանիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով<ref>{{cite web |title=Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro |url=http://www.euroxpress.es/index.php/News/2011/3/3/Dinamarca_se_plantea_un_nuevo_referendum_sobre_el_euro/ |editorial=euroXpress |date=3 de marzo de 2011 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Միջազգային առևտուր === [[Պատկեր:EU largest trading.png|մինի|{{Legend|#1F2D53|Եվրոպական Միություն}}{{Legend|#3A529C|ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)}}{{Legend|#4F73D8|ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)}}]] ԵՄ-ն [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են<ref name=OMC>{{Cite web |url= http://www.wto.org/spanish/thewto_s/whatis_s/tif_s/org6_s.htm |title= Miembros y Observadores |año= 23 de julio de 2008 |publicación= Portal de la OMC |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |title= Comercio exterior |año= 23 de junio de 2010 |publicación= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։ ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է [[Ռուսաստան]]ի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ՀՆԱ-ի պատմություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության]], որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։ ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/la/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con América Latina |date=3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած [[Բոլիվիա]]յից, [[Կոլումբիա]]յից, [[Էկվադոր]]ից և [[Պերու]]ից<ref>{{Cite web |url= http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |title= Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio |año= 2007 |publicación= Portal del CAN |date= 25 de junio de 2010 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2018-10-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181001194946/http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/andean/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN) |año= 3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է<ref>{{Cite web |title=Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua |url=http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |date=29 de octubre de 2011 |author=Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111031095131/http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/ca/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América Central |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել [[Մեքսիկա]]յի և [[Չիլի]]ի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/mercosur/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur) |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս<ref>{{cite web|title=Una negociación con tintes de novela|url=https://www.elobservador.com.uy/una-negociacion-tintes-novela-n1171983|date=12 de marzo de 2018|periódico=El Observador|language=es-uy}}</ref>։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին [[Ասունսիոն]]ում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ<ref>{{cite web|apellidos=Color|nombre=ABC|title=El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color|url=http://www.abc.com.py/edicion-impresa/politica/el-mercosur-decide-apurar-acuerdo-con-ue-1682192.html|date=12 de marzo de 2018|language=es-ES}}</ref>։ === Էներգետիկա === [[File:European-union-renewables-new.svg|մինի|ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)]] 2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին<ref name="EurostatEnergy"> {{cite web |title=Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable |editorial=[[Eurostat]] |date=10 de julio de 2008 |format=PDF |url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |date=12 de septiembre de 2008 |cita=<br /> In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...<br /> Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)... <br /> A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20080923204027/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |datearchivo=23 de septiembre de 2008 }}</ref>, որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր<ref name="EurostatEnergy" />։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում<ref name="Euratom2007">{{cite book |title=Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 |url=http://ec.europa.eu/euratom/ar/last.pdf |format=PDF |date=1 de marzo de 2009 |año=2008 |editorial=Office for Official Publications of the European Communities |ubicación=Luxembourg |isbn=978-92-79-09437-8 |página=22|capítulo=EU supply and demand for nuclear fuels |cita=European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).}}<br />Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.</ref>։ ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին<ref name="Energy Q&A">{{cite web |title=Q&A: EU energy plans |editorial=BBC |date=9 de marzo de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4783996.stm |date=13 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել [[Կենտրոնական Ասիա]]յի<ref name=oies>{{cite web |author=Shamil Midkhatovich Yenikeyeff |url=http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG25-KazakhstansgasExportMarketsandExportRoutes-ShamilYenikeyeff-2008.pdf |title=Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes |editorial=Oxford Institute for Energy Studies |format=PDF |date=noviembre de 2008 |date=12 de noviembre de 2008 |language=inglés}}</ref> և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը<ref name="Energy Q&A" />։ 2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը<ref name="low carb prop">{{Cite web |title='Low-carbon economy' proposed for Europe |editorial=[[MSNBC]] |url=http://www.msnbc.msn.com/id/16560106/ |date=24 de enero de 2007 |language=inglés}}</ref> և ուրանի 97,48%-ը<ref name="Euratom2007" />։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը<ref name="Energy Russia">{{Cite web |title=Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme |editorial=europa.eu |author=Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060112STO04233+0+DOC+XML+V0//ES |date=28 de octubre de 2011}}</ref>։ Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)<ref name=planenergetico>{{Cite web |url= http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |title= Accord historique sur la protection climatique |año= 2007 |obra= [[Presidencia alemana del Consejo de la Unión Europea 2007|EU2007.DE]] |date= 24 de junio de 2007 |language= francés |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20070702161559/http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |datearchivo= 2 de julio de 2007 }}</ref>։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ<ref name=planenergetico />։ ​ Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին<ref name=planenergetico />։ === Ենթակառուցվածքներ === [[Պատկեր:Malmo view2.jpg|մինի|Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է [[Կոպենհագեն]]ին: ]] ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/ten/transport/revision/doc/revision_1692_memo_en.pdf |title=The trans-European transport network: new guidelines and financial rules |date=1 de octubre de 2003 |format=PDF |date=15 de agosto de 2007 |editorial=europa.eu |author=Comisión Europea |language=inglés}}</ref>։ Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար<ref>{{Cite web |url= http://sociedad.elpais.com/sociedad/2014/08/23/actualidad/1408788679_398050.html |title= Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta |date=30 de enero de 2015 |date=23 de agosto de 2014 |obra= El País}}</ref>։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան [[Գլոբալ տեղորոշման համակարգ]]ից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը<ref name="Barrot">{{Cite web |apellido=Barrot |nombre=Jacques |title=Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport |editorial=europa.eu |url=http://ec.europa.eu/commission_barroso/barrot/index_en.htm |date=21 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց<ref>{{Cite web |apellido=McKie |nombre=Robin |title=Sat-nav rival could crash and burn |editorial=Guardian |date=15 de julio de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/science/2007/jul/15/spaceexploration.europeanunion |date=11 de agosto de 2007 |language=inglés}}</ref>։ ​ === Գյուղատնտեսություն === [[File:CAPspendingbysector.png|մինի|ՄԳՔ-ի ծախսերը]] Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը<ref name=PACaldetalle>{{Cite web |title=La Política Agrícola Común en Detalle |url=http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20100113074924/http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |datearchivo=13 de enero de 2010 }}</ref>։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը<ref name=PACaldetalle /><ref>{{Cite web |title=Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos |url=http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/cap/politica-agraria-comun/documentos-home/josegarciagalvarezcoque.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt.}}</ref>։ Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար<ref name=PACaldetalle />։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։ 1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել<ref name=PACaldetalle />։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը<ref>{{Cite web |title=Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña |url=http://www.indret.com/pdf/612_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=InDret}}</ref>, ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը<ref name=PACaldetalle />։ == Գիտություն և տեխնոլոգիա == Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ<ref name=ESA>{{Cite web |title=Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA? |url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/Datos_de_la_ESA |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>, թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ<ref>{{Cite web |title=New Member States |url=http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/New_Member_States |date=13 de septiembre de 2011 |author=ESA |language=Inglés}}</ref>։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում<ref name=Kourou>{{Cite web |title=La ampliación del puerto espacial europeo |url=http://www.esa.int/esaKIDSes/SEMSG7XDE2E_Liftoff_0.html |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>։ Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN​)<ref>{{Cite web |url=http://public.web.cern.ch/public/fr/About/Name-fr.html |title=Le nom CERN |language=francés |author=CERN |date=21 de enero de 2009}}</ref>՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան<ref name=MAEC>{{Cite web |url= http://www.exteriores.gob.es/RepresentacionesPermanentes/OficinadelasNacionesUnidas/es/quees2/Paginas/Convenios%20y%20otras%20Organizaciones%20Internacionales/CERN.aspx |title=CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear) |date=30 de enero de 201% |author= [[Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación]]}}</ref>։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ<ref>{{Cite web |title=CERN in a nutshell |url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/About-en.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=CERN |language=Inglés}}</ref>։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ն է<ref name=MAEC/>, որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։ == Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն == Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։ Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։ Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։ Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։ Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով. [Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։ Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը<ref>{{cite web|url=|title=La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común|apellidos=MANGAS|nombre=ARACELI|date=2012|publicación=Instituciones y Derecho de la Unión Europea|date=|doi=|pmid=}}</ref>։ Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica<ref>{{cite web|url=|title=The SIPRI Top 100 arms-producing and military|apellidos=FLEURANT|nombre=AUDE|date=Diciembre de 2014|publicación=SIPRI Fact Sheet|date=|doi=|pmid=}}</ref>: 2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։ Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։ Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը<ref>{{cite book|apellidos=Camps-Febrer|nombre=Blanca|enlaceauthor=|title=El diccionario de la guerra, la paz y el desarme|url=|date=http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556|año=2015|editorial=Icaria|isbn=9788498886665|editor=|ubicación=|página=289|language=|capítulo=}}</ref>։ == Շրջակա միջավայր == [[Պատկեր:Lynx pardinus.png|մինի|Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:]] Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/sustainable_development_es.htm |title= Desarrollo sostenible |date=30 de enero de 2015 |obra= europa.eu}}</ref>։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է [[շրջակա միջավայր]]ի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ<ref name="Europa/Env"> ''[http://europa.eu/pol/env/index_es.htm Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente]''. europa.eu.</ref>: Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում<ref name="Europa/Env" />։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը<ref>{{Cite web |title=AEMA. Quiénes somos |url=http://www.eea.europa.eu/es/about-us/who |date=13 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea de Medio Ambiente}}</ref>։ Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ<ref name="Europa/Env" />։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, [[ջերմոցային էֆեկտ]] ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով<ref name="Europa/Env" />։ Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm |title= Natura 2000 network |año= 3 de mayo de 2010 |obra= Portal de la Comisión Europea |date=25 de junio de 2010 |language=inglés}}</ref>։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31992L0043:ES:HTML |title= Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres |año= 21 de mayo de 1992 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:ES:HTML |title= Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres |año= 2 de abril de 1979 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է<ref name=rednatura>{{Cite web |title=Red Natura 2000 |url=http://www.lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |date=13 de septiembre de 2011 |author=Life Lince |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117075525/http://lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |dead-url=yes }}</ref>։ Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։ Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի [[Ռիո դե Ժանեյրո|Ռոի դե Ժանեյրոյի]] համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ<ref name=rednatura />։ LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին<ref>{{Cite web |title=The LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>, ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման<ref>{{Cite web |title=LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente |url=http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Fundación Global Nature |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110908044106/http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |datearchivo=8 de septiembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |title=LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ 2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը<ref>[http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1468477158043&uri=CELEX:32016R1141 Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council]</ref>։ == Ժողովրդագրություն == Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում<ref>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |obra=www.ec.europa.eu |date=de abril de 2011 |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=31 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ<ref name="población">{{Cite web|title=Población total a 1 de enero. 2011|url=http://www.idescat.cat/economia/inec?tc=3&id=8701&lang=es|date=16 de septiembre de 2011|author=Instituto de Estadística de Cataluña|date=31 de enero de 2011}}</ref>՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։ <center> {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" |'''Հ''' ! style="background:#efefef;" |'''Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն''' ! style="background:#efefef;" |'''Բնակչություն<br />(2012 թվականի տվյալներ)''' |- | 1 | {{դրոշավորում|Չինաստան}} | align="right" | 1&nbsp;343&nbsp;239&nbsp;923<ref name=TWF /> |- | 2 | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} | align="right" | 1&nbsp;205&nbsp;073&nbsp;612<ref name=TWF /> |- | '''3''' | {{դրոշավորում|ԵՄ}} | align="right" | '''501&nbsp;105&nbsp;661'''<ref name="población"/> |- | 4 | {{դրոշավորում|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ}} | align="right" | 313&nbsp;847&nbsp;465<ref name=TWF /> |- | 5 | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} | align="right" | 248&nbsp;216&nbsp;193<ref name=TWF /> |- | 6 | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} | align="right" | 195&nbsp;716&nbsp;890<ref name=TWF /> |- | 7 | [[Պատկեր:Flag of the Eurasian Economic Union.svg|ձախից|25px]] [[ԵՏՄ]] | align="right" | 182&nbsp;093&nbsp;288<ref>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |title=Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref><br /><ref>{{Cite web |url= http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2014/ds/kn/kn_u/kn0114_u.html |title= Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік |date=15 de julio de 2015 |author= Держстат України |date=21 de febrero de 2014 |language=uk}}</ref><ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People People ::Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430160950/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People |date=2020-04-30 }} ''CIA — The World Factbook''</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Estimación oficial mensual |editorial=Eng.stat.kz |date=26 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130801110415/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |datearchivo=1 de agosto de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2014 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140117231623/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |dead-url=yes }}</ref><ref name="Armenia information ">{{Cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publicación=Armstat |date=20 de febrero de 2014}}</ref><ref name="News.am">{{Cite web |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><ref name=factbook>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People ''CIA World Factbook'' - Kyrgyzstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127011116/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People |date=2015-11-27 }}. Consultado el 23 de octubre de 2013.</ref> |- |} </center> Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով [[Իսլանդիա]]յին, [[Ալբանիա]]յին, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի մաս կազմող մի շարք երկրների ([[Սերբիա]], [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]], [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրո]] և [[Կոսովո]]), ինչպես նաև [[Թուրքիա]]յին, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։ === Բնական աճ === [[Պատկեր:Demographics of europe.PNG|մինի|250px|Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ]] Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում [[Չինաստան]]ից ու [[Հնդկաստան]]ից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։ Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ<ref>{{cite web |title=Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad |url=http://www.eldia.es/2009-01-12/sociedad/sociedad1.htm |editorial=El Día |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական<ref name=natalidadESP>{{Cite web |title=España en la UE de los 27. Población y territorio |url=http://www.ine.es/ss/Satellite?L=es_ES&c=INEPublicacion_C&cid=1259924856205&p=1254735110672&pagename=ProductosYServicios%2FPYSLayout&param1=PYSDetalleGratuitas |date=31 de marzo de 2013 |author=Instituto Nacional de Estadística}}</ref>։ [[Իսպանիա]]յում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)<ref name=natalidadESP />։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։ Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։ Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է<ref name=natalidadESP />՝ բացառությամբ [[Գերմանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Շվեդիա]]յի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են [[Իռլանդիա]]յում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)<ref>{{Cite web |title=Irlanda Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/irlanda/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>,​ [[Ֆրանսիա]]յում (12,29)​<ref>{{Cite web |title=Francia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/francia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref> և [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներում]] (10,2)<ref>{{Cite web |title=Países Bajos Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/paises_bajos/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)<ref>{{Cite web |title=Alemania Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/alemania/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>​ և Հունաստանը (9,1)<ref>{{Cite web |title=Grecia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/grecia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Ներգաղթ === [[Պատկեր:LE Eithne Operation Triton.jpg|մինի|Ներգաղթյալների փրկանավակը [[Միջերկրական ծով|Միջերկրականում]] 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ: ]] Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների<ref>{{cite web |title=La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001 |url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/inmigracion/aporto/75/crecimiento/demografico/UE/2001/elpepusoc/20020807elpepusoc_2/Tes |editorial=El País |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)<ref name=inmigracion>{{Cite web |title=Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003 |url=http://www.madrid.org/iestadis/fijas/efemerides/ue140102.htm |date=21 de septiembre de 2011 |author=Comunidad de Madrid}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է [[Լյուքսեմբուրգ]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է<ref name=inmigracion />։ Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան<ref>{{cite web |title=Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona |url=http://www.europapress.es/epsocial/noticia-menores-no-acompanados-entran-estrecho-espana-llegan-norte-acaban-madrid-barcelona-20110915120110.html |editorial=Europa Press |date=15 de septiembre de 2009 |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա<ref>{{Cite web |title=Crece migración masiva de jóvenes profesionales |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,2195780,00.html |date=21 de septiembre de 2011 |author=dw.de}}</ref>։ === Կյանքի տևողություն === [[Պատկեր:EU NUTS 2 population density 2007.svg|մինի|Բնակչության խտությունը]] Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)<ref name=demografia>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1 de abril de 2011 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>,​ իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]] և զարգացող այլ ուժերին։ Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը<ref name=demografia />։ Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան<ref name=demografia />։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Lenguas de europa.png|մինի|250px|Եվրոպայի լեզուները]] Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու<ref name="lenguas">{{Cite web |title=Lenguas oficiales de la UE |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824111402/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref><ref>REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.</ref>։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է [[անգլերեն]], [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[իսպաներեն]] լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։ Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու<ref>{{Cite web |title=Las lenguas de Europa |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110320112655/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |datearchivo=20 de marzo de 2011 }}</ref>, որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է<ref name=lenguas />։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է<ref name=lenguas /> <ref>{{Cite web |title=Lenguas en ámbitos específicos |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110831154123/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |datearchivo=31 de agosto de 2011 }}</ref>: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով<ref>{{Cite web |title=Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:ES:HTML |date=28 de mayo de 2009 |author=Consejo de la Unión Europea |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130603001640/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:es:HTML |dead-url=yes }}</ref>։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «''In varietate concordia''»)։ Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։ Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), [[Հունգարիա]] (58%), [[Պորտուգալիա]] (58%) և Իսպանիա (56%)<ref>{{Cite web |title=Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=2006 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824154545/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref>։ === Կրոն === [[Պատկեր:Europe belief in god.svg|մինի|Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:]] Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք<ref>{{Cite web |title=Social values, Science and Technology |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=junio de 2005 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների ([[Թուրքիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Իսլանդիա]], [[Չեռնոգորիա]] և [[Սերբիա]]) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը<ref>{{Cite web |title=Facts about the Church of Sweden |url=http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |date=12 de septiembre de 2011 |language=Inglés |cita=Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia. |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124161254/http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը<ref name=TWF />։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է<ref name=TWF />։ [[Պատկեր:2010-Catedral de Santiago de Compostela-Galicia (Spain) 3.jpg|մինի|ձախից|[[Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար|Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը]] Իսպանիայում:]] ԵՄ-ում [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] ու [[Աթեիզմ|աթեիստների]] տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է<ref name=TWF />, որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ [[Աթեիզմ|աթեիստ]] է համարում<ref>{{cite web |title=2909 BARÓMETRO JULIO 2011 |date=Julio de 2011 |año=2011 |url=http://www.cis.es/cis/opencms/-Archivos/Marginales/2900_2919/2909/Es2909.pdf |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>, իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը<ref>{{Cite web |author= Catholic World News |año= 2003 |url= http://www.cwnews.com/news/viewstory.cfm?recnum=48547 |title= France is no longer Catholic, survey shows |date=12 de septiembre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն [[Չեխիա|Չեխիայի Հանրապետությունը]] (60%)<ref>{{cite web |title=Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/26/internacional/1253957233.html |editorial=El Mundo |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>​ և [[Էստոնիա]]ն (76%)<ref>{{cite web |title=Estonia, el país "menos religioso" del mundo |url=http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/08/110829_estonia_religion_espiritualidad.shtml |editorial=BBC |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Կիպրոս]]ը, Իտալիան, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ<ref>{{Cite web |title=EUROBAROMETER 66 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb66/eb66_highlights_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=diciembre de 2006 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն<ref>{{Cite web |title=Información sobre Dinamarca > Religión |url=http://spanien.um.dk/es/conoce-dinamarca/informacion-sobre-dinamarca/religion/ |date=28 de octubre de 2011 |author=Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca}}</ref>։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում<ref>{{Cite web |title=Carta de Derechos Fundamentales |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:ES:PDF |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>. <blockquote>Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1 </blockquote> == Մշակույթ == [[Պատկեր:Athens Acropolis.jpg|alt=|մինի|224x224փքս|[[Աթենք]]ը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:]] Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»<ref name=":0">{{Cite web |title=Síntesis de la legislación de la UE > Cultura |url=http://europa.eu/legislation_summaries/culture/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa}}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/index_es.htm |title= Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014) |año= 2010 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, սակայն ոչ բազմալեզվությունը։ Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29014_es.htm |title= Capital Europea de la Cultura |año= 24 de abril de 2007 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները<ref>{{Cite web |title=European capital of culture |url=http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm# |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար<ref>{{Cite web |apellido=Breckenfield |nombre=Nick |title=European Union Youth Orchestra |editorial=classicalsource.com |url=http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |date=15 de enero de 2008 |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2020-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200717125809/http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Van Gelder |nombre=Lawrence |title=Footlights |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807E3D91639F931A2575BC0A96F958260 |editorial= The New York Times |date=15 de enero de 2008 |language=inglés}} </ref><ref>{{Cite web |title = UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release |url = http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |language = inglés |date = 15 de enero de 2008 |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20080308053452/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |datearchivo = 8 de marzo de 2008 |accessdate = 2019-01-28 |archive-date = 2008-01-05 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080105061801/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |dead-url = yes }}</ref>։ === Կրթություն === [[Պատկեր:Edifici de La Nau des de la Plaça del Patriarca València.JPG|մինի|[[Վալենսիա (ինքնավար համայնք)|Վալենսիայի]] համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:]] Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում<ref name=sistemaseducativosE /><ref>{{Cite web |title=Educación Superior Europea |url=http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |date=22 de enero de 2012 |author=Comisión Europea |cita=Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111209013958/http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |datearchivo=9 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև<ref name=sistemaseducativosE>{{Cite web |title=Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación? |url=http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |date=noviembre de 2005 |author=Obra Social La Caixa |obra=Colección Estudios Sociales |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |datearchivo=5 de octubre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ 1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց ''Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը''։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ<ref>{{Cite web |title=White Paper on education and training |url=http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1995 |language=Inglés}}</ref>։ Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ ''Մշտական կրթության մասին հուշագիրը''՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |title=La educación y el aprendizaje permanente |url=http://europa.eu/legislation_summaries/other/c11047_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=30 de octubre de 2000}}</ref>։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ<ref>{{Cite web |title=Memorándum sobre el aprendizaje permanente |url=http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |date=30 de octubre de 2000 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309190242/http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>։ ;Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք [[Պատկեր:Bolonga symbol.png|մինի|աջից|Բոլոնիայի գործընթացը]] Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է [[Բոլոնիայի հռչակագիր|Բոլոնիայի հռչակագրով]]<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre}}</ref> սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին [[Բոլոնյա|Բոլոնիայում]] ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է<ref>{{Cite web |title=Declaración de Bolonia |url=http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |date=13 de septiembre de 2011 |author=Ministros y secretarios europeos |cita=Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111013022237/http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |datearchivo=13 de octubre de 2011 }}</ref>, որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes}}</ref>։ Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային<ref>{{Cite web |title=About the Bologna Process |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Secretariado de Bolonia |language=Inglés |cita=El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo}}</ref>։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»<ref name=":0" /><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |title=El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212141419/http://stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում<ref name="bolonianoexiste">{{cite book |author=Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García |editorial=hiru |otros=Luis Alegre y Víctor Moreno (coords.) Prólogo de Carlos Fernández Liria. |title=Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea. |url=http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |edición=1ª |date=17 |año=2009 |mes=mayo |ubicación=Madrid |página=166 |access-date=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2018 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180627233246/http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |dead-url=yes }}</ref>՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը<ref name="fer">{{Cite web |apellido= Fernández Liria |nombre= Carlos |title=Golpe de estado a la Academia. |editorial=Público.es |date=17 de mayo |año=2009 |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/416/golpe-de-estado-en-la-academia/}}</ref>։ ;Կրթական ծրագրեր {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = right | ուղղություն = horizontal | լայնություն = 280 | վերնագիր = | նկարագրություն = | պատկեր1 = Holbein-erasmus.jpg | նկարագրություն1 = [[Էրազմ Ռոտերդամցի]]| alineación_texto1 = center | պատկեր2 = Leonardo da Vinci - Self-Portrait - WGA12798.jpg | նկարագրություն2 = [[Լեոնարդո դա Վինչի]]| alineación_texto2 = center }} Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, [[Էրազմուս|Էրազմուս ծրագիրը]] (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=Programa de aprendizaje permanente |url=http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=APEE |cita=El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |datearchivo=2 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm Programa de aprendizaje permanente 2007-2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011051709/http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm |date=2007-10-11 }} Unión Europea</ref>։ ​ eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում<ref name=eLearning>{{Cite web |title=eLearning programa |url=http://www.elearningeuropa.info/es/home |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |datearchivo=21 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |dead-url=yes }}</ref>։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ<ref name=eLearning />:​ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ<ref name=eLearning />։ === Սպորտ === [[Պատկեր:2010 Champions League Final opening ceremony.jpg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:]] Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական]] շարժման<ref name=deporte_ue /><ref>{{Cite web |author=Hablamos de Europa |title=Deporte europeo |url=http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |date=3 de marzo de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2019 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190111165152/http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |dead-url=yes }}</ref>։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում<ref name=deporte_ue>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=MODELO DE DEPORTE EUROPEO |url=http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |datearchivo=14 de octubre de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան]]՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է<ref>{{cite web |title=TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus |url=http://www.panoramaaudiovisual.com/es/2011/05/26/tv3-emite-la-final-de-la-uefa-champions-league-en-dolby-digital-plus/ |editorial=Panorama Audiovisual |date=26 de mayo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Deschamps no quiere distracciones |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |editorial=UEFA |date=27 de septiembre de 2011 |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111104205538/http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |datearchivo=4 de noviembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |author=Walter Oppenheimer |title=¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso? |url=http://blogs.elpais.com/oppenblog/2011/04/puede-alguien-gastarse-222-millones-en-un-piso.html |date=3 de marzo de 2012 |date=20 de abril de 2011}}</ref>։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|անգլիական Պրեմիեր լիգան]], իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և [[Բունդեսլիգա|Գերմանիայի Բունդեսլիգան]]<ref>{{cite web |nombre=Ángel|apellidos=Liceras |title=La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes |url=http://www.marca.com/2011/03/26/futbol/1adivision/1301153297.html |editorial=Marca |date=26 de marzo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref>։ [[Պատկեր:Ariella Kaeslin (vault) 04-2011.JPG|մինի|ձախից|Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ ([[Բեռլին]]):]] [[Ռեգբի]]ն, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես [[բասկետբոլ]]ը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, [[վոլեյբոլ]]ը, ջրի պոլոն կամ [[հոկեյ]]ը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։ Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը<ref name="BBC Boseman">{{cite web |apellido=Fordyce |nombre=Tom |title=10&nbsp;years since Bosman |editorial=BBC News |date=11 de julio de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/4528732.stm |date=13 de julio de 2007}}</ref><ref>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=El deporte y la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/languages/documents/publications/23_es.pdf |date=3 de marzo de 2012}}</ref>:​ Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ [[ՖԻԲԱ Եվրոպա|ՖԻԲԱ-ն]], [[ՈՒԵՖԱ|ՈՒԵՖԱ-ն]], Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում<ref>{{Cite web |title=Statement of European team sports |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/multimediafiles/download/uefa/keytopics/560675_download.pdf |format=PDF |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=UEFA |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/ |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref>:​ == Նշումներ == <references group="nota"/> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == '''Պաշտոնական''' * [http://europa.eu/index_en.htm EUROPA] – official web portal * [https://web.archive.org/web/20090601191547/http://europa.eu/institutions/index_en.htm Institutions] * [https://wayback.archive-it.org/all/20170609145325/http://www.consilium.europa.eu/da/european-council/ European Council] * [http://www.ec.europa.eu/index_en.htm European Commission] * [http://arquivo.pt/wayback/20090706224730/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=242&lang=en Council] * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm European Parliament] * [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html European Central Bank] * [http://curia.europa.eu/ Court of Justice of the European Union] * [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Court of Auditors] * [https://web.archive.org/web/20070716180819/http://europa.eu/agencies/index_en.htm Agencies] * [http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm EUR-Lex] – EU Laws * [http://www.eui.eu/Research/HistoricalArchivesOfEU/Index.aspx Historical Archives of the European Union] '''Այլ աղբյուրներ''' * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained Eurostat – European Union Statistics Explained] * [http://ckan.net/tag/read/eutransparency Datasets related to the EU on CKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100315151022/http://www.ckan.net/tag/read/eutransparency |date=2010-03-15 }} * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2537&display=list/ British Pathé] – Online newsreel archive of the 20th century * [https://web.archive.org/web/20160827225957/http://eu.data-list-search.com/ Search EU Financial Sanctions List] * [https://fas.org/sgp/crs/row/RS21372.pdf The European Union: Questions and Answers] Congressional Research Service * {{Gutenberg author | id=European+Union | name=European Union}} '''Նորություններ և հարցազրույցներ''' * [http://www.spiegel.de/international/europe/spiegel-interview-with-helmut-schmidt-and-valery-giscard-d-estaing-a-855127.html ''Der Spiegel'' interview with Helmut Schmidt and Valery Giscard d'Estaing] '''Կրթական ռեսուրսներ''' * [http://hum.port.ac.uk/europeanstudieshub European Studies Hub] – interactive learning tools and resources to help students and researchers better understand and engage with the European Union and its politics. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Եվրոպական միություն]] [[Կատեգորիա:Համադաշնություններ]] [[Կատեգորիա:Մեծ քսանյակի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Մեծ յոթնյակի երկրներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական համակարգեր]] [[Կատեգորիա:Գերազգային միություններ]] [[Կատեգորիա:Առևտրային դաշինքներ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]] [[Կատեգորիա:Միջազգային տնտեսական կազմակերպություններ]] kz5q5ft9qsrw098pg6e2so4835qhotw 8486504 8486503 2022-08-10T12:39:42Z Աննա Ավագիան 121902 /* Տնտեսություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ |title = <br />'''Եվրոպական Միություն'''<br /> |titlestyle = background: #003399; color: #FFCC00; |above = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;noticia |title = {{resize|11.5pt|Պաշտոնական լեզուներով}} |{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt; | rowclass1 = mergedrow| label1 = [[Անգլերեն]]՝ | data1 = {{lang|bg|European Union}} | rowclass2 = mergedrow| label2 = [[Բուլղարերեն]]՝ | data2 = {{lang|bg|Европейски съюз}} | rowclass3 = mergedrow| label3 = [[Գերմաներեն]]՝ | data3 = {{lang|de|Europäische Union}} | rowclass4 = mergedrow| label4 = [[Դանիերեն]]՝ | data4 = {{lang|da|Den Europæiske Union}} | rowclass5 = mergedrow| label5 = [[Էստոներեն]]՝ | data5 = {{lang|et|Euroopa Liit}} | rowclass6 = mergedrow| label6 = [[Իռլանդերեն]]՝ | data6 = {{lang|ga|An tAontas Eorpach}} | rowclass7 = mergedrow| label7 = [[Իսպաներեն]]՝ | data7 = {{lang|es|Unión Europea}} | rowclass8 = mergedrow| label8 = [[Իտալերեն]]՝ | data8 = {{lang|it|Unione europea}} | rowclass9 = mergedrow| label9 = [[Լատիշերեն]]՝ | data9 = {{lang|lv|Eiropas Savienība}} | rowclass10 = mergedrow| label10 = [[Լիտվերեն]]՝ | data10 = {{lang|lt|Europos Sąjunga}} | rowclass11 = mergedrow| label11 = [[Խորվաթերեն]]՝ | data11 = {{lang|hr|Europska unija}} | rowclass12 = mergedrow| label12 = [[Հոլանդերեն]]՝ | data12 = {{lang|nl|Europese Unie}} | rowclass13 = mergedrow| label13 = [[Հունարեն]]՝ | data13 = {{lang|el|Ευρωπαϊκή Ένωση}} | rowclass14 = mergedrow| label14 = [[Հունգարերեն]]՝ | data14 = {{lang|hu|Európai Unió}} | rowclass15 = mergedrow| label15 = [[Մալթայերեն]]՝ | data15 = {{lang|mt|Unjoni Ewropea}} | rowclass16 = mergedrow| label16 = [[Շվեդերեն]]՝ | data16 = {{lang|sv|Europeiska unionen}} | rowclass17 = mergedrow| label17 = [[Չեխերեն]]՝ | data17 = {{lang|cs|Evropská unie}} | rowclass18 = mergedrow| label18 = [[Պորտուգալերեն]]՝ | data18 = {{lang|pt|União Europeia}} | rowclass19 = mergedrow| label19 = [[Ռումիներեն]]՝ | data19 = {{lang|ro|Uniunea Europeană}} | rowclass20 = mergedrow| label20 = [[Սլովակերեն]]՝ | data20 = {{lang|sk|Európska únia}} | rowclass21 = mergedrow| label21 = [[Սլովեներեն]]՝ | data21 = {{lang|sl|Evropska unija}} | rowclass22 = mergedrow| label22 = [[Ֆիններեն]]՝ | data22 = {{lang|fi|Euroopan unioni}} | rowclass23 = mergedrow| label23 = [[Ֆրանսերեն]]՝ | data23 = {{lang|fr|Union européenne}} }} }} |image = [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|220px]] |subheader1 = [[Եվրամիության նշանաբան|Նշանաբան]]՝ Միասնություն բազմազանության մեջ |subheader2 = [[Հիմն]]՝ [[Եվրոպայի օրհներգ|Ձոն ուրախության]] (նվագախմբային)<div style="padding-top:0.4em;">[[Պատկեր:Anthem of Europe (US Navy instrumental short version).ogg|center]]</div> |image2 = [[Պատկեր:Global European Union.svg|250px]] |label1 = Մայրաքաղաք |data1 = Բրյուսել <sup>(դե ֆակտո)</sup><ref name=capital>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA64|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|year=2013|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|publisher=[[ABC-CLIO]]|quote=Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU}}</ref> |label2 = Խոշոր քաղաքներ |data2 = [[Լոնդոն]] և [[Փարիզ]] |label3 = Պաշտոնական լեզուներ |data3 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 24 լեզու | {{hlist |[[Անգլերեն]] |[[Բուլղարերեն]] |[[Գերմաներեն]] |[[Դանիերեն]] |[[Էստոներեն]] |[[Իռլանդերեն]] |[[Իսպաներեն]] |[[Իտալերեն]] |[[Լատիշերեն]] |[[Լիտվերեն]] |[[Խորվաթերեն]] |[[Հոլանդերեն]] |[[Հունարեն]] |[[Հունգարերեն]] |[[Մալթայերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Չեխերեն]] |[[Պորտուգալերեն]] |[[Ռումիներեն]] |[[Սլովակերեն]] |[[Սլովեներեն]] |[[Ֆիններեն]] |[[Ֆրանսերեն]]}} }} |label4 = [[Տեղաբնականուն]] |data4 = Եվրոպացի |label5 = Տեսակ |data5 = Քաղաքական-տնտեսական միություն |label6 = Անդամներ |data6 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 27 երկիր |{{hlist |[[Ավստրիա]]|[[Բելգիա]]|[[Բուլղարիա]]|[[Խորվաթիա]]|[[Կիպրոս]]|[[Չեխիա]]|[[Դանիա]]|[[Էստոնիա]]|[[Ֆինլանդիա]]|[[Ֆրանսիա]]|[[Գերմանիա]]|[[Հունաստան]]|[[Հունգարիա]]|[[Իռլանդիա]]|[[Իտալիա]]|[[Լատվիա]]|[[Լիտվա]]|[[Լյուքսեմբուրգ]]|[[Մալթա]]|[[Նիդերլանդներ]]|[[Լեհաստան]]|[[Պորտուգալիա]]|[[Ռումինիա]]|[[Սլովակիա]]|[[Սլովենիա]]|[[Իսպանիա]]|[[Շվեդիա]]}} }} |header7 = Ղեկավարներ |label8 = <small>Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ</small> |data8 = <small>[[Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն]]</small> |label9 = <small>Եվրոպական Խորհրդի նախագահ</small> |data9 = <small>[[Շառլ Միշել]]</small> |label10 = <small>Եվրոխորհրդարանի նախագահ</small> |data10 = <small>Մարտին Շուլց</small> |label11 = Օրենսդիր մարմին |data11 = Եվրոպական միության խորհուրդ<br />Եվրոպական խորհրդարան |header12 = Ձևավորում<ref>Current Article 1 of the [[Treaty of Maastricht|Treaty on European Union]] reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the [[Treaty of Rome|Treaty on the Functioning of the European Union]]. Those [[Treaties of the EU|two Treaties]] shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the [[European Community]]".</ref> |label13 = <small>Հռոմի պայմանագիր</small> |data13 = <small>հունվարի 1, 1958</small> |label14 = <small>[[Մաաստրիխտի պայմանագիր]]</small> |data14 = <small>նոյեմբերի 1, 1993</small> |header15 = Մակերես |label16 = <small>Ընդհանուր</small> |data16 = <small>4.324.782 կմ<sup>2</sup></small> <small><big>(7-րդը աշխարհում)</big></small> |label17 = <small>Ջրային (%)</small> |data17 = <small>3,08</small> |header18 = Բնակչություն |label19 = <small>2016 թվական</small> |data19 = <small>510.056.011<ref name="population">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|title=Eurostat {{ndash}} Population on 1 January 2016|publisher=[[European Commission]]|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 11}}</ref></small> <small>(3-րդը աշխարհում)</small> |label20 = <small>Խտություն</small> |data20 = <small>117.9/կմ<sup>2</sup></small> |header21 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ([[Գնողունակության համարժեքություն|ԳՀ]]) <small>2015 թվական</small> |label22 = <small>Ընդհանուր</small> |data22 = <small>$19,205 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label23 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data23 = <small>$37,852</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |header24 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] (անվանական) <small>2015 թվական</small> |label25 = <small>Ընդհանուր</small> |data25 = <small>$16.220 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label26 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data26 = <small>$31,918</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |label27 = [[Ջինիի գործակից]] (2010) |data27 = 30.4<small>(միջին)</small> |label28 = [[Մարդկային զարգացման ինդեքս|ՄԶԻ]] (2011) |data28 = {{Increase}} 0,876<ref name="HDI">Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.</ref> <small>(շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)</small> |label29 = Արտարժույթ |data29 = {{unbulleted list |[[Եվրո]]&nbsp;([[ISO 4217|EUR]];&nbsp;[[Եվրոգոտի]]) |{{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 10 այլ |[[Բուլղարիական լեվ|Լեվ]]&nbsp;(BGN;&nbsp;Բուլղարիա)|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]&nbsp;(HRK;&nbsp;Խորվաթիա)|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(CZK; Չեխիա)|[[Դանիական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(DKK;&nbsp;Դանիա)|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]&nbsp;(HUF;&nbsp;Հունգարիա)|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]&nbsp;(PLN;&nbsp;Լեհաստան)|[[Ռումինական լեյ|Լեյ]]&nbsp;(RON;&nbsp;Ռումինիա)|[[Շվեդական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(SEK;&nbsp;Շվեդիա)|[[Ֆունտ ստերլինգ]]&nbsp;(GBP; Միացյալ Թագավորություն)|[[Ջիբրալթար ֆունտ|ֆունտ]]&nbsp;(GIP;&nbsp;Ջիբլարթար) }} }} |below=[https://europa.eu europa.eu] }} '''Եվրոպական միություն''' ('''ԵՄ'''), [[Իրավունքի քաղաքագիտություն|իրավունքի քաղաքական համայնք]]՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների]] ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից<ref name=tratados />։ Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես [[միջազգային իրավունք]]ի առարկա<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo |last= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |datearchivo= 7 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։ Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական [[քաղաքացիություն]]ը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը ([[Եվրագոտի|եվրոյի համակարգը]])։ Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/policies/index_es.htm |title= Políticas |date= 4 de mayo de 2010 |author= Portal de la Comisión Europea |access-date=26 de octubre de 2010 }}</ref>։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի [[ինքնիշխանություն]], որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։ Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] վարչակարգի ներքին համակարգով<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente |date= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-date= 2011-10-04 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111004032311/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref>։ Այն ունի յոթ հաստատություն. [[Եվրոպական խորհրդարան]]ը, [[Եվրոպական խորհուրդ]]ը, [[Եվրոպական խորհրդարան|Խորհրդարանը]], [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ը, [[Եվրամիության արդարադատության դատարան]]ը, Աուդիտորների պալատը և [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի<ref>{{Cite web |title=El poder legislativo |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=2&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref><ref name=procLegislativo>{{Cite web |title=El procedimiento legislativo ordinario |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=3&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը<ref name=procLegislativo />. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ [[դրամավարկային քաղաքականություն]]ը։ Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։ 2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության նոբելյան մրցանակի]] «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և [[մարդու իրավունքներ]]ի առաջընթացի իր ներդրման համար»<ref>{{Cite news |title=La UE, Nobel de la Paz |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/10/12/union_europea/1350032560.html |department=El Mundo |date=12 de octubre de 2012 |access-date=12 de octubre de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Nobel Prize |title=The Nobel Peace Prize 2012 |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/index.html |access-date=12 de octubre de 2012 |date=12 de octubre de 2012 |language=Inglés}}</ref>։ 2017 թվականին այն ստացավ [[Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ|Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը]]՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»<ref>{{Cite web|author1=Fundación Princesa de Asturias|title=Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017|url=http://www.fpa.es/es/premios-princesa-de-asturias/premiados/2017-union-europea.html?texto=acta&especifica=0|department=Premios Príncipe de Asturias|date=21 de junio de 2017}}</ref>։ == Խորհրդանիշներ == [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ<ref>{{Cite journal |title= Germany seeks to enshrine EU flag |url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/12/11/wflag111.xml |department= The Daily Telegraph |date= 11 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |language= inglés |archive-date= 2008-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080416133054/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F12%2F11%2Fwflag111.xml |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |title= Final Act |url= http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |department= Council of the European Union |date= 3 de diciembre de 2007 |access-date= 1 de enero de 2013 |format= PDF |language= inglés |archive-date= 2016-03-03 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160303211601/http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |dead-url= yes }}</ref>։ [[Պատկեր:European Union symbols.svg|մինի|250px|ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:{{Պարզաբանագիր|Firmantes de la declaración (16).}}{{Պարզաբանագիր|#B0E0E6|Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)}}]] *[[Եվրոպայի դրոշ|Եվրոպական միության դրոշը]] կամ Եվրոպայի դրոշը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea) |access-date=29 de junio de 2009 }}</ref> կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա<ref>{{Cite web |url = http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |title = Portal de la Unión Europea |access-date = 3 de enero de 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081220115733/http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |datearchivo = 20 de diciembre de 2008 }}</ref>։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից<ref name=CE>{{Cite web |url = http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |title = Portal del Consejo de Europa |language = inglés |access-date = 28 de octubre de 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20091127231427/http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |datearchivo = 27 de noviembre de 2009 }}</ref>, որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց<ref name = EU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= Portal de la Unión Europea |access-date=3 de enero de 2009 }}</ref>։ * Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ ''Միավորված բազմազանության մեջ''<ref>{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/motto/index_en.htm |title=EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website) |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ ''In varietate concordia'', որը նույնպես կիրառվում է<ref>{{Cite book |title=Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference |year=2002 |url=https://archive.org/details/eurodiversitybus0000simo |department=Butterworth-Heinemann |author=George F. Simons, Arjen Bos |isbn=0877193819}}</ref>, նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ [[Գերմանիա]], [[Ավստրիա]], [[Բելգիա]], [[Դանիա]], [[Իսպանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Հունաստան]], [[Իռլանդիա]], [[Իտալիա]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Նիդերլանդներ]], [[Պորտուգալիա]], [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ թագավորություն]] և [[Շվեդիա]]<ref name="westfrance">{{Cite web |title=Une devise pour l'Europe |url=http://www.ouest-france.fr/dossiers/Europe_details_-Une-devise-pour-l-Europe_41273-841298_actu.Htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |language=Francés}}</ref>։ * Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը<ref name=himnoUE>''{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/anthem/index_es.htm |title=El himno europeo |author=Portal de la Unión Europea |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref> ծագում է ''Ձոն ուրախության'' (գերմ.՝''An die Freude'' ) երկից՝ գրված [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Ֆրիդրիխ Շիլլերի]] կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով ''Ձոն ուրախության'' երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ<ref name=himnoUE />։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին<ref name=himnoUE />։ * Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար<ref name=DiaEU /><ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=28 de octubre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես ''Շումանի հայտարարություն'', համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը<ref name=DiaEU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |title= Día de Europa |author= europa.eu |access-date= 26 de mayo de 2008 |archive-date= 2012-01-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.dw.de/dw/article/0,2144,2397420,00.html |title= The Day the EU Was Born |date= 2007 |author= [[Deutsche Welle]] 23.03.2007 |access-date=26 de mayo de 2008 |language=inglés}}</ref>։ == Պատմություն == === Նախադեպեր === [[Պատկեր:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|մինի|Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:]] [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր<ref>{{Cite web |title=Cincuenta dates después |url=http://www.eltribuno.info/salta/73844-Cincuenta-anos-despues.note.aspx |access-date=16 de septiembre de 2011 |date=16 de septiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Costes y consecuencias de la guerra |url=http://sgm.casposidad.com/ |access-date=16 de septiembre de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903064910/http://sgm.casposidad.com/ |datearchivo=3 de septiembre de 2011 }}</ref>։ [[Գերմանիա]]ն ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով<ref>{{Cite web |title=Würth España |url=http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=Würth España |cita=Alemania devastada por la guerra |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110912110355/http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite news |title=Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra |url=http://www.elpais.com/articulo/cultura/galeria/berlinesa/desvela/raras/imagenes/aereas/ciudad/devastada/guerra/elpepucul/20110506elpepucul_5/Tes |department=El País |date=6 de mayo de 2011 |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ Թեև [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան [[Գերմանիա]]յի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը [[նացիստական Գերմանիա]]յին պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին<ref>{{Cite web |title=Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939) |url=http://www.exordio.com/1939-1945/Sounds/gbdeclareswar.html |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների<ref>{{Cite web |title=Cambios político-territoriales |url=http://www.claseshistoria.com/1guerramundial/pazterritorios.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |cita=Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población}}</ref> մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց [[Յալթա|Յալթայի համաժողովի]] ժամանակ<ref name=Yalta>{{Cite web |title=La Conferencia de Yalta |url=http://www.historiasiglo20.org/GLOS/yalta.htm |access-date=31 de julio de 2013 |author=Juan Carlos Ocaña |date=2003}}</ref>։ Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար [[Ռոբերտ Շուման]]ը վճռական կերպով պաշտպանեց [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Արևմտյան Գերմանիայի]] ստեղծումը<ref>{{Cite web |url= http://www.robert-schuman.eu/schuman_conference1959.php |title= Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale |date= 1949 |author= Fondation Robert Schuman |access-date=26 de octubre de 2011 |language=francés}}</ref>, որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ<ref>{{Cite web |title=Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II |url=http://www.mailxmail.com/curso-union-europea-instituciones-politicas-comunitarias-1-3/antecedentes-comunidad-economica-europea-1945-1956-2 |access-date=20 de septiembre de 2011 |author=Benedicto Cuervo Álvarez |date=18 de enero de 2011}}</ref><ref name="schumanbio" />։ [[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-19000-2453, Robert Schuman.jpg|մինի|ձախից|Ռոբերտ Շուման|304x304փքս]] 1946 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը [[Ցյուրիխի համալսարան]]ում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը<ref name=FinGuerra />։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց<ref>{{Cite web |title=Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |archive-date=2012 թ․ հունվարի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ<ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/sudinero/noticias/act-115-06e.html |title= Robert Schuman. 1950 |access-date=26 de octubre de 2011 |publicación= El Mundo}}</ref>։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում<ref name="schumanbio">{{Cite web |url= http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/robert_schuman_es.pdf |title= Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea |date=8 de mayo de 2012 |author= Comisión Europea |author= www.europa.eu |access-date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի<ref name="schumanbio" />։ Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը<ref>{{Cite web |title=Los fundamentos que sustentan la integración europea |url=http://www.ucm.es/info/sdrelint/ficheros_aula/aula1110.pdf |access-date=31 de enero de 2012 |author=[[Rafael Calduch]]}}</ref>՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում<ref name=FinGuerra>{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950) |url=http://www.historiasiglo20.org/europa/anteceden2.htm |access-date=31 de enero de 2012 |author=Juan Carlos Ocaña}}</ref>։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը<ref name=FinGuerra />։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից<ref name=FinGuerra />։ === Եվրոպական համայնքներ === [[File:European Coal and Steel Community Map 1952.svg|մինի|Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները [[Ֆրանսիական Ալժիր]]ը [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության]] անբաժանելի մասն էր կազմում:]] Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը<ref name="schumanbio" />։ 1951 թվականի գարնանը [[Փարիզ]]ում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, [[Իտալիա]]ն, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես ''վեցնյակ'') ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին<ref name="tratados">{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |title= Tratados y legislación |date= 2007 |author= El portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |datearchivo= 6 de octubre de 2010 }}</ref>, թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։ 1952 թվականի մայիսին [[Սառը պատերազմ]]ի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը<ref>{{Cite web |title=Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952 |url=http://www.historiasiglo20.org/TEXT/ced.htm |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>, որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ [[Բրյուսելի պայմանագիր|Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը]] վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի]] ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով<ref>{{Cite news |nombre=Carlos|apellidos=Yárnoz |title=La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse |url=http://www.elpais.com/articulo/espana/ESPANA/UNION_EUROPEA_OCCIDENTAL/UEO/Union/Europea/Occidental/decidira/mes/proximo/invita/espana/incorporarse/elpepiesp/19880314elpepinac_9/Tes |department=El País |date=14 de marzo de 1988 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref><ref>{{Cite news |title=La Unión Europea Occidental anuncia su disolución |url=http://www.publico.es/internacional/304005/la-union-europea-occidental-anuncia-su-disolucion |department=Público |date=31 de marzo de 2010 |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան<ref name="tratados" />։ ''Վեցնյակը'' որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը<ref>{{Cite web |title=Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom) |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_euratom_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Երեք սյուների միություն === 1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով<ref name="tratados" /><ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/european_council/index_es.htm |title= Consejo Europeo |date= 2007 |author= Europa |access-date=29 de marzo de 2008 }}</ref> 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին<ref name="tratados" /> և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում<ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124191934/http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_singleact_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ [[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|[[Բեռլինի պատ]]ի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին ։ ]] Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից<ref name="tratados" />, առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով<ref name="3pilares">{{Cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|title=Pilares de la Unión Europea|author=www.europa.eu|access-date=13 de julio de 2013|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109074413/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|dead-url=yes}}</ref>։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea» |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:filopoli-1995-5-0BBC7A18-83DE-09D3-C777-0D58FB39A5A0&dsID=reflexiones_preliminares.pdf |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=ULRICH K. PREUB}}</ref>։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ [[եվրո]]ն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։ Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և [[Դանիա]], 1981 թվականին՝ [[Հունաստան]], 1986 թվականին՝ [[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]], 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ [[Ավստրիա]], [[Ֆինլանդիա]] և [[Շվեդիա]]<ref name=ampliacion/>։ === ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն === [[Պատկեր:1 May 2004 enlargement celebration in Parc du Cinquantenaire.jpg|մինի|աջից|2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:]] 1999 թվականին ուժի մեջ մտավ [[Ամստերդամ]]ի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր [[Ազատություն|ազատության]], ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը<ref>{{Cite web |title=Derechos fundamentales y no discriminación |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a10000_es.htm |access-date=13 de septiembre de 2011 |author=Tratado de Ámsterdam |cita=La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tratado de Ámsterdam |url=http://www.europarl.europa.eu/topics/treaty/pdf/amst-es.pdf |access-date=27 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo |date=2 de octubre de 1997 |cita=promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible}}</ref>։ Երկու տարի անց ստորագրվեց [[Նիս]]ի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին<ref name="tratados" />։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում<ref name="tratados" />։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ [[Էստոնիա]], [[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Հունգարիա]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մալթա]] և [[Կիպրոս]]։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը<ref name="ampliacion" />։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ<ref>{{Cite news |title=Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2005/02/20/espana/1108930586.html |department=El Mundo |date=21 de febrero de 2005 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը<ref>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/Holanda/rechaza/Constitucion/elpepiint/20050602elpepiint_2/Tes/ |title= Holanda también rechaza la Constitución |date= 2 de junio de 2005 |author= ISABEL FERRER |author= El País |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2005/05/29/internacional/1117362962.html |title= Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa |date= 30 de mayo de 2005 |author= El Mundo/Agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով<ref>{{Cite web |url= http://www.20minutos.es/noticia/37494/0/LUXEMBURGO/REFERENDUM/ |title= Luxemburgo aprueba la Constitución Europea |date= 10 de julio de 2005 |author= Reuters |author= www.20minutos.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ<ref>{{Cite web |title=Reflexión y debate por la Constitución Europea |url=http://www.youtube.com/watch?v=SIWCK4yV7hY |access-date=13 de septiembre de 2011 |cita=Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio}}</ref>։ 2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան [[Ռումինիա]]ն և [[Բուլղարիա]]ն<ref name="ampliacion">{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_es.htm |access-date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea}}</ref>, մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |title= Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma |date= 25 de marzo de 2007 |author= Consejo Europeo |author= El Portal de la Unión Europea |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը<ref>{{Cite web |title=Declaración de Berlín |url=http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |access-date=13 de septiembre de 2011 |date=25 de marzo de 2007 |cita=La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea}}</ref>՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը<ref>{{Cite news |title=Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/25/internacional/1174816903.html |department=El Mundo |date=25 de marzo de 2007 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագիրը]]<ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2007/12/13/internacional/1197546933.html |title= La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis |date= 13 de diciembre de 2007 |author= elmundo.es/agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ [[Պատկեր:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|մինի|ձախից|260px|Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:]] Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |title= Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= eur-lex.europa.eu/ |archive-url= https://web.archive.org/web/20090309013821/http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |datearchivo= 9 de marzo de 2009 }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար<ref name="MD">{{Cite web |url= http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |title= El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= Magazine Deutschland |archive-url= https://web.archive.org/web/20100207010853/http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |datearchivo= 7 de febrero de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |title=Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE |url=http://ec.europa.eu/spain/sobre-la-ue/podcast/asuntos-institucionales/tratado-lisboa-novedades_es.htm |access-date=30 de enero de 2012 |author=Comisión Europa. Representación en España |date=15 de septiembre de 2010}}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը<ref name="MD" />։ 2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով<ref>{{Cite news |title=Confirmado: la Unión Europea, en recesión |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7887000/7887894.stm |department=BBC |date=13 de febrero de 2009 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>, չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Միության 28-րդ անդամը<ref name=ampliacion/><ref name=adhesionCroacia>{{Cite news |title=Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013 |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/22/actualidad/1327234665_837191.html |department=El País |date=22 de enero de 2012 |access-date=22 de enero de 2012}}</ref>։ Այսպես, ''Շումանի հայտարարությունից'' անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու [[Թուրքիա]]յի մերձեցումը<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |title=El Proceso de estabilización y asociación |publicación=El portal de la Comisión Europea |date=15 de junio de 2010 |access-date=25 de junio de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811234100/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |datearchivo=11 de agosto de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4306000/4306966.stm |title= UE inicia diálogo con Turquía |date= 2005 |author= [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |date=4 de octubre de 2005 |access-date=29 de junio de 2007 }}</ref> և [[բրեքսիթ]]ը<ref>{{Cite news|apellidos1=Ríos |nombre1=Beatriz |title=Los retos de una UE con un mañana incierto |url=http://www.publico.es/internacional/retos-ue-manana-incierto.html |access-date=12 de junio de 2017 |author=www.publico.es |date=24 de marzo de 2017}}</ref>։ === Համաձայանգրեր === {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="1" style="font-size:88%; line-height:1.2em; text-align:center; margin:0" |- style="vertical-align:top; text-align:left" | style="text-align:right" | '''Կնքված'''<br />'''Ուժի մեջ մտած'''<br />'''Պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1948<br />1948<br />'''[[Բրյուսելի պայմանագիր (1948)|Բրյուսելի առաջին պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1951<br />1952<br />'''[[Փարիզի պայմանագիր (1951)|Փարիզի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1954<br />1955<br />'''Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1957<br />1958<br />'''[[Հռոմի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1965<br />1967<br />'''[[Միաձուլման համաձայնագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1975<br />N/A<br />'''Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն''' | width="16%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1986<br />1987<br />'''[[Եվրոպական միակ Ակտ]]''' | width="12%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1992<br />1993<br />'''[[Մաստրիխտի պայմանագիր]]''' | width="12%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1997<br />1999<br />'''[[Ամստերդամի պայմանագիր]]''' | width="15%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2001<br />2003<br />'''[[Նիսի պայմանագիր]]''' | width="10%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2007<br />2009<br />'''[[Լիսաբոնի պայմանագիր]]''' | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] |- style="line-height:0.5em" | rowspan="13" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="9" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="4" style="background:#3C67FF; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #3C67FF" | [[Եվրոպական միության սյուները|<span style="color:white;">Եվրոպական միության սյուները.</span>]] | rowspan="2" style="border-left:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="background:#464646; border-left:3px solid #464646; border-right:3px solid #464646" | ''[[Եվրոպական համայնքները|<span style="color:white;">Եվրոպական համայնքները.</span>]]'' | colspan="4" style="background:#464646; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#42B995" | | colspan="3" style="background:#42B995; border-left:3px solid #464646" | [[Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(Եվրատոմ)</span> | colspan="4" style="background:#42B995; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" style="background:#52C1A0; padding:0; border-left:3px solid #3C67FF" | | style="background:#67C7AB; padding:0" | | style="background:#7BCFB7; padding:0" | | style="background:#92D7C4; padding:0" | | style="background:#ACDFD2; padding:0" | | style="background:#C6E8E0; padding:0" | | style="background:#DBEEEA; padding:0" | |- | colspan="3" style="background:#93DAE7" | | colspan="3" style="background:#93DAE7; border-left:3px solid #464646" | [[Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԱՊԵՀ)</span> | colspan="3" style="text-align:right; background:#93DAE7; padding-right:3px; border-left:3px solid #3C67FF" | ''Ժամկետը լրացել է 2002թ.'' | style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" rowspan="6" style="background:#192192; border-left:3px solid #3C67FF" | <span style="color:white;">Եվրոպական միություն</span> <span style="color:white;">(ԵՄ)</span> | rowspan="7" style="background:#272F9E; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#3A42AE; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#5159BB; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#6A71C8; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#8A90D7; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#A8ACE3; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#EFF0F6; padding:0" | |- | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#5FCF4D" | | colspan="3" style="background:#5FCF4D; border-left:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական տնտեսական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական տնտեսական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՏՀ)</span> | colspan="2" style="background:#44B72E; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #464646" | | rowspan="2" colspan="2" style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՀ)</span> |- | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFFF97; border:3px dotted #464646" | [[Տրեվի|<span style="color:black;">Տրեվի</span>]] | rowspan="2" style="background:#E6E600; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածք|<span style="color:black;">Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր</span>]] <span style="color:black;">(ԱՆԳՀ)</span> | style="background:#E6E600; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#E6E600" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#D4BE00" | [[Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն|<span style="color:black;">Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն</span>]] <span style="color:black;">(ՔՀՈԻՀ)</span> |- | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#CA7FC8; border:3px dotted #464646" | [[Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն|<span style="color:black;">Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն</span>]]&nbsp;<span style="color:black;">(ԵՔՀ)</span> | colspan="4" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն|<span style="color:black;">Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱՔԸԱ)</span> |- | rowspan="2" colspan="2" style="background:#A3C5DC" | ''Չհաստատված մարմիններ'' | rowspan="2" colspan="5" style="background:#7AA7CB" | [[Արևելաեվրոպական միություն|<span style="color:black;">Արևելաեվրոպական միություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱԵՄ)</span> | colspan="2" rowspan="2" style="background:#7AA7CB; border-top:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="text-align:right; background:#7AA7CB; padding-right:3px" | ''Ժամկետը լրացել է 2010թ.'' | style="background:#192192"| &nbsp; |- style="line-height:1em" | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="8" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp; |} <noinclude> == Աշխարհագրություն == [[Պատկեր:EU Member states and Candidate countries map.svg|մինի|աջից|310px|Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով<br />Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)]] Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ<ref name="Mapa estados miembros"/>։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]]՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 [[հանրապետություն]]ից և 7 [[միապետություն]]ից, որոնցից 6-ը [[թագավորություն]] են, իսկ մեկը՝ դքսություն ([[Լյուքսեմբուրգ]])։ Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։ Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից<ref name="Mapa estados miembros">{{Cite web |title=Estados miembros de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես [[Իսլանդիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն և [[Ռուսաստան]]ը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, [[Կանարյան կղզիներ]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մադեյրա]], [[Մարտինիկա]], [[Սան Մարտինո դալ Արջինե|Սան Մարտին]], Համախմբության կղզի և Մայոտտե<ref name=RUP />։ ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի [[Ավստրալիա]]յից ու [[Կանադա]]յից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը<ref name="Mapa estados miembros" />։ Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի [[Նորվեգիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Շվեյցարիայի, [[Լիխտենշտայն|Լիխտեյնշտայնի]], [[Անդորրա]]յի, [[Մոնակո]]յի, [[Սան Մարինո]]յի, [[Վատիկան]]ի, Թուրքիայի, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի ու [[Սերբիա]]յի հետ<ref name="Mapa estados candidatos">{{Cite web |title=Estados candidatos de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/candidate_countries/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև [[Կարիբյան ծով]]ում՝ [[Սան Մարտին (այլ կիրառումներ)|Սան Մարտինի]] հետ, [[Հարավային Ամերիկա]]յում՝ [[Բրազիլիա]]յի ու [[Սուրինամ]]ի հետ, իսկ [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Մարոկկո]]յի հետ։ Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական [[Սեուտա]] և [[Մելիլյա]] քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։ Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին<ref>{{Cite web |title=Los principios fundacionales de la Unión |url=http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130043438/http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։ === Անդամ երկրներ === Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)<ref>{{Cite web |title=1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos}}</ref>​ հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը. {| class="wikitable" style="margin:0 auto; padding:0; text-align=center;" width="100%" |- ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Եվրոպայի դրոշները|Դրոշ]] ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Երկրների զինանշաններն ըստ շրջանների#Եվրոպա|Զին.]] ! align="center" width="15%" scope=col | Անուն ! align="center" width="20%" scope=col | [[Եվրամիության ընդլայնմանպատմությունը|Միանալու տարեթիվը]]<ref>{{Cite web |author=EUROPA |title=Cronología de la integración europea |url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |access-date=23 de agosto de 2012}}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ բնակչության|Բնակչություն]]<ref name=TWF>{{Cite web |author=CIA |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |access-date=23 de agosto de 2012 |language=Inglés |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |dead-url=yes }}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մակերևույթի|Մակերևույթ]]<ref name=TWF /><br />(կմ²-ով) ! align="center" width="10%" scope=col | ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ ! align="center" scope=col | [[Anexo:Աշխարհի արժույթները|Դրամ]] ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի|Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ]]<ref name=TWF /> ($) ! align="center" scope=col | [[Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորը|Պատգամավորական տեղերի թիվը]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Գերմանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Germany.svg|30px]] | [[Գերմանիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | 414.599 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ավստրիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Austria Bundesadler.svg|30px]] | [[Ավստրիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | | [[Եվրո]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Բելգիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great Coat of Arms of Belgium.svg|30px]] | [[Բելգիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | 33&nbsp;975 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Բուլղարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|30px]] | [[Բուլղարիա]] |{{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | 145&nbsp;186 | [[լև (դրամ)|Լև]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Կիպրոս}} | align="center" | | [[Կիպրոս]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | 107&nbsp;958 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Խորվաթիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|30px]] | [[Խորվաթիա]] | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | 115&nbsp;626 | [[խորվաթական կունա|Կունա]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Դանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:National Coat of arms of Denmark.svg|30px]] | [[Դանիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | 4&nbsp;761&nbsp;811 | [[դանիական կրոն]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Դրոշ|Սլովակիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovakia.svg|30px]] | [[Սլովակիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | | [[Եվրո]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Սլովենիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovenia.svg|30px]] | [[Սլովենիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | 20&nbsp;493 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իսպանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|30px]] | [[Իսպանիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | 1&nbsp;545&nbsp;225 | [[Եվրո]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Էստոնիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|30px]] | [[Էստոնիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | 82&nbsp;219 | [[Եվրո]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|30px]] | [[Ֆինլանդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | 425&nbsp;590 | [[Եվրո]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Armoiries république française.svg|30px]] | [[Ֆրանսիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | 11&nbsp;710&nbsp;417 | [[Եվրո]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Դրոշ|Հունաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|30px]] | [[Հունաստան]] | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | 637&nbsp;529 | [[Եվրո]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Հունգարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Hungary.svg|30px]] | [[Հունգարիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | | [[հունգարական ֆորինտ]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իռլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|30px]] | [[Իռլանդիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | 480&nbsp;583 | [[Եվրո]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Իտալիա}} | align="center" | [[File:Italy-Emblem.svg|30px]] | [[Իտալիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | 843&nbsp;251 | [[Եվրո]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լատվիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Latvia.svg|30px]] | [[Լատվիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | 93&nbsp;011 | [[Եվրո]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լիտվա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Lithuania.svg|30px]] | [[Լիտվա]] | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | 72&nbsp;331 | [[Եվրո]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} | align="center" | | [[Լյուքսեմբուրգ]] | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | | [[Եվրո]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Մալթա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|30px]] | [[Մալթա]] | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | 55&nbsp;139 | [[Եվրո]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Նիդեռլանդներ}} | align="center" | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|30px]] | [[Նիդեռլանդներ|Նիդերլանդներ]] | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | 192&nbsp;345 | [[Եվրո]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լեհաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|30px]] | [[Լեհաստան]] | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | 342&nbsp;482 | [[զլոտի]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|30px]] | [[Պորտուգալիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | 1&nbsp;819&nbsp;498 | [[Եվրո]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Չեխիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|30px]] | [[Չեխիայի Հանրապետություն]] | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | | [[չեխական կրոն]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ռումինիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|30px]] | [[Ռումինիա]] | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | 262&nbsp;018 | [[ռումինական լեյ]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Դրոշ|Շվեդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great coat of arms of Sweden.svg|30px]] | [[Շվեդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | 602&nbsp;255 | [[շվեդական կրոն]] | 40&nbsp;900 | 20 |- |} ==== Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ ==== [[Պատկեր:EU special territories (en).svg|մինի|450px|Եվրոպական Միություն.{{legend|#000a9f|Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ}}{{legend|#000eff|Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ}}{{legend|Países y territorios de ultramar}}]] Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում<ref name=RUP>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=Política regional y regiones ultraperiféricas |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/activity/outermost/index_es.cfm |date=23 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Gobierno de Canarias |title=Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas |url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |date=23 de agosto de 2012 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են<ref name=RUP />. * Ֆրանսիական տարածքներ՝ [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մարտինիկա]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], Համախմբության կղզի և [[Մայոտտե]]։ *[[Սան Մարտին]]ի ֆրանսիական հավաքածուն։ * Պոտուգալական ինքնավար շրջաններ [[Մադեյրա|Մադեյրան ու Ազորեսը]]։ * Իսպանական ինքնավար համայնք Կանարյան կղզիները։ Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես<ref name="Las RUP">{{Cite web |title=Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades |publicación=Portal de la Unión Europea |año=5/2010 |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/rup2010/brochure_rup_es.pdf |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը<ref name="RUP"/>։ ==== Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ ==== [[Պատկեր:Special member state territories in Europe and the European Union.svg|մինի| {{legend|#2C325F|Անդամ պետություններ}}{{legend|#5F2C35|Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ}}]] Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։ Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին<ref name="i">Artículo 355 párrafo 5 del TFUE</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ում [[Ֆինլանդիա]]յի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն<ref>Artículo 355 párrafo 4 del TFUE</ref>։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով<ref name="h">{{Cite web |title=Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:347:0001:0118:ES:PDF}}, 32006L0112</ref>։ Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և [[Ավելացված արժեքի հարկ|ԱԱՀ-ին]]։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում<ref name="g">{{Cite web |title=Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:145:0001:0064:ES:PDF}}, 32008R0450</ref> և Campione d'Italia-ում<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title= Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune |url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=7 |date=18 de agosto de 2000}}</ref> համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title=Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno |url=http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923205917/http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |dead-url=yes }}</ref>։ [[Հյուսիսային ծով]]ում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին<ref name="g" />։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում<ref name="h" />։ Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։ Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում<ref>{{Cite web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=2E14855B772D504D6D56073B3A3BFDAD.tpdjo13v_1?cidTexte=JORFTEXT000000879815&categorieLien=cid&dateTexte= |title=Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton |obra=Légifrance |language=francés}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ<ref>Artículo 21 del Código aduanero modernizado</ref>, քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։ ==== Ծովային տարածքներ ու երկրներ ==== [[File:ZEE-UE-es.svg|մինի|աջից|Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ){{legend|#0978ab|Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները: }}{{legend|#c6ecff|ԵՄ ՏԲԳ-ն:<ref group="nota">La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.</ref>}}{{legend|#00a400|Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):}}{{legend|#80e800|ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):}}{{legend|#ff4800|ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ}}{{legend|#ffb380|Թեկնածու երկրների ԾՏԵ}}|271x271փքս]] Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։ Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ<ref>{{Cite web |title=Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0400:0400:ES:PDF |date=30 de septiembre de 2011 |author=Diario Oficial de la Unión Europe}}</ref>. * Ֆրանսիական տարածքներ. [[Նոր Կալեդոնիա]], [[Ֆրանսիական Պոլինեզիա]], [[Սան Բարտոլոմեո]], [[Սեն Պիեռ և Միքելոն]], Ֆրանսիական Հարավային և Անտարկտիկյան տարածքներ, [[Ուոլիս և Ֆուտունա|Ուոլիս և Ֆուտունա կղզիներ]]։ * Բրիտանական տարածքներ. [[Անգիլիա]], [[Բերմուդյան կղզիներ|Բերմունդյան կղզիներ]], Արքայական տարածքներ,[[Կայմանյան կղզիներ]], [[Մոնտսերատ|Մոնսերատ]], [[Փիթքերն կղզիներ]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա|Սուրբ Հեղինե կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա]], [[Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ]], [[Թերքս և Քայքոս կղզիներ]], [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]], [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Մալվինյան կղզիներ]] և [[Հարավային Ջորջիա և Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ]] (վերջին երկուսը վիճելի տարածք են [[Արգենտինա]][[Արգենտինա|յի]] հետ)։ * Հոլանդական տարածքներ. [[Արուբա]], [[Բոնեյրե]], [[Կյուրասաո]], [[Սաբա կղզի]], [[Սինթ Էվստատիուս]] և [[Սինթ Մաարտեն]]։ * Դանիական թագավորության ինքնավար շրջաններ. [[Ֆարերյան կղզիներ]] և [[Գրենլանդիա]]։ === Նոր երկրների միացում === Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես [[Կոպենհագեն]]ի չափանիշներ<ref name=adhesion>{{Cite web |url = http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |title = Criterios de adhesión (criterios de Copenhague) |date = 27 de marzo de 2010 |author = El portal de la UE |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20100407151410/http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |datearchivo = 7 de abril de 2010 }}</ref>, քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են. * Լինել եվրոպական երկիր<ref name="adhesion" />։ * Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը<ref name="adhesion" />։ * Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն<ref name="adhesion" />։ * Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման<ref name="adhesion" />։ [[Պատկեր:Further European Union Enlargement.svg|մինի|345px|'''Եվրամիության ապագան''' {{legend|#3F48CC|[[Organización territorial de la Unión Europea|ԵՄ անդամ երկրներ]] (28)}} {{legend|#FF1493|[[#Retirada de un Estado miembro|ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ]] (1)}} {{legend|#00BFFF|[[#Candidatos oficiales|Պաշտոնական թեկնածու երկրներ]] (5)}} {{legend|#86FDF1|[[#Candidatos potenciales|Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել]] (1)}} {{legend|#FFF200|[[#Candidatos potenciales|Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ]] (1)}} {{legend|DarkOrange|[[#Candidatos que han paralizado el proceso|Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը]] (3).}} {{legend|#48cc3f|[[#Países fuera de agenda|Հավանական պոտենցիալ երկրներ]] (6)}}]] Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են [[Թուրքիա]]ն (2004 թվականից)<ref>{{Cite web |title=Relaciones exteriores UE - Turquía |url=http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea |cita=1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |datearchivo=8 de mayo de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |dead-url=yes }}</ref>, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն]]ը (2005 թվականից)<ref name=pais_candi>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm |title=Check current status |date=31 de marzo de 2013 |date=18 de diciembre de 2012 |author= Comisión Europea |language=inglés }}</ref>,​ [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրոն]] (2010 թվականից)<ref name=solicitud_mont>{{Cite web |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/17/union_europea/1292589115.html |title=Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE |date=18 de diciembre de 2010 |date=2010 |obra=elmundo.es }}</ref>​, [[Սերբիա]]ն (2012 թվականից)<ref name=serbia_candidato>{{cite web |author=EFE |title=La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20120302/54262537175/ue-acuerda-serbia-candidata-oficial-adhesion.html |obra=www.lavanguardia.com |editorial=La Vanguardia Ediciones S.L. |date=2 de marzo de 2012 |date=2 de marzo de 2012 }}</ref>​ և [[Ալբանիա]]ն (2014 թվականից)<ref>{{Cite web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/06/24/actualidad/1403624949_287594.html |title=Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión |date=5 de julio de 2014 |author=IGNACIO FARIZA |date=24 JUN 2014 |obra=www.elpais.com }}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը<ref name=opinion_ue>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/abre/puerta/Croacia/Macedonia/pone/trabas/Turquia/elpepuint/20091014elpepuint_6/Tes |title= La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía |date=27 de marzo de 2010 |date=14 de octubre de 2009 |author= El País }}</ref>։ Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]ն ու [[Կոսովո]]յի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)<ref name=pais_candi/>՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման<ref name=ONU_1244>{{Cite web |url = http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |title = Resolución 1244 (1999) |date = 14 de abril de 2010 |date = 10 de junio de 1999 |author = Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20110813095322/http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |datearchivo = 13 de agosto de 2011 }}</ref>։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում<ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/eeuu-piden-bosnia-avance-reformas_201004062039.html |title= La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/moratinos-visita-sarajevo-para-desbloquear_201004061017.html |title= Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref>։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է ''Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ''<ref name=ONU_1244/>, քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների<ref name=serbia_candidato /><ref>{{Cite web |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/busca/respuesta/independencia/Kosovo/elpepuint/20080218elpepuint_10/Tes |title=La UE califica a Kosovo de "''caso único''" y deja a cada miembro su reconocimiento |date=25 de junio de 2010 |publicación=www.elpais.es |date=18 de febrero de 2008 |author= agencias}}</ref>։ Թեև [[Նորվեգիա]]ն գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում<ref name="EEEParlamento" />, Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների<ref>{{Cite web |title=Noruega y la Unión Europea |url=http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |date=31 de marzo de 2013 |author=Noruega. Portal oficial en España |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628090909/http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE) |url=http://www.moss-avis.no/debatt/aktuell-kommentar/vart-skjulte-eu-medlemskap-1.4361339 |date=29 de octubre de 2011 |author=Vein Roald Hansen |language=Noruego}}</ref>, նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա<ref>{{Cite web |title=Noruega, el paraíso vikingo |url=http://www.elpais.com/articulo/opinion/Noruega/paraiso/vikingo/elpepiopi/20100607elpepiopi_4/Tes |date=29 de octubre de 2011 |author=Timothy Garton Ash}}</ref>։ Միևնույն կերպով՝ [[Իսլանդիա]]ն ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն<ref>{{cite web |author= EUROPA PRESS |title=Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2013/06/13/islandia-frena-negociaciones-adherirse-union-europea/00031371145184781705959.htm |obra=www.lavozdegalicia.es |editorial=LA VOZ DE GALICIA S.A. |date=13 de junio de 2013 |date=1 de julio de 2013 }}</ref>։ Համանման դեպք է [[Շվեյցարիա]]ն, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում<ref>{{cite web |title=Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20081212/53598111925/suiza-suprime-sus-controles-fronterizos-tras-ingresar-en-el-espacio-schengen.html |editorial=La Vanguardia |date=14 de diciembre de 2008 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը<ref>{{Cite web |title=Relaciones internacionales |url=http://www.swissworld.org/es/politica/politica_exterior/relaciones_internacionales/ |date=29 de octubre de 2011 |author=swissworld.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/spanish/200103/05/sp20010305_45818.html |editorial=Diario del Pueblo |date=5 de marzo de 2001 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>։ === Որևէ անդամի հեռացում === Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը<ref>{{cite book|apellidos=Urrea Corres |nombre=Mariola |title=La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión |año=2008 |editorial=Lustel |isbn=978-84-96717-96-1}}</ref>։ 2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև [[Շոտլանդիա]]յում, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում և [[Ջիբրալթար]]ում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը<ref>{{Cite web |title=El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora? |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-36614807}}</ref>։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին [[Թերեզա Մեյ]]ը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով<ref>{{Cite web |title=David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit |url=http://www.eldiario.es/internacional/David-Cameron-ministro-britanico-Brexit_0_530197092.html}}</ref>։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |title=Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160816121255/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |dead-url=yes }}</ref>։ == Ինստիտուցիոնալ շրջանակ == === Կառույցներ === [[Պատկեր:Location of European Union institutions.svg|մինի|Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:]] Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին<ref name=instituciones>{{Cite web |title=Instituciones y organismos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial}}</ref>։ Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0033_es.htm |title= El Tratado de Lisboa: introducción |date=14 de julio de 2010 |obra= www.europa.eu/ |date=31 de marzo de 2013}}</ref>։ Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։ Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները<ref name=instituciones />։ ==== Եվրոպական խորհրդարան ==== [[Պատկեր:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|մինի|Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը [[Ստրասբուրգ]][[Ստրասբուրգ|ում]]:]] Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)<ref>{{Cite web |title= Parliament - an overview. Welcome |editorial= [[Parlamento Europeo]] |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public.do?language=en |date=12 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=En el Parlamento |url=http://www.espanoles.ch/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=32 |date=1 de octubre de 2011 |author=españoles.ch |cita=es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India}}</ref>։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի<ref>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible? |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060728FCS09980+0+DOC+XML+V0//ES |date=5 de septiembre de 2012 |date=25 de agosto de 2008}}</ref>։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին<ref name=NOMBRAMIENTO>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Procedimiento de nombramiento |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/0040e8bfb3/Procedimiento-de-nombramiento.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref><ref name=CONTROL>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Competencias de control |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/00b9de8689/Funciones-de-supervisi%C3%B3n-y-control.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին<ref>{{cite web |nombre=Javier|apellidos=G. Gallego |title=Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/16/union_europea/1326747191.html |editorial=El Mundo |date=17 de enero de 2012 |date=5 de septiembre de 2012}}</ref> և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը<ref name=DIPUTADOS>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Diputados al Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/search.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ ==== Եվրամիության խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Schuman ground renos 2011.jpg|մինի|ԵՄ խորհրդի նստավայրը ([[Բրյուսել]]):]] Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։ Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։ Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր<ref>{{Cite web |title=Consejo de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը<ref>{{Cite web |title=Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/foreign-affairs/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy.aspx?lang=es |date=17 de septiembre de 2011 |author=Consejo de la Unión Europea}}</ref>։ ==== Եվրոպական խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Europa building May 2013.jpg|մինի|Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում<ref name="Europa">{{cite web|1={{Cite web |url= http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |title= Europa: Edificio para el Consejo Europeo |date=26 de septiembre de 2013 |author= europa.eu |date=2013}} |2=http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:]] Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են ''եվրոպական գագաթաժողովներ'' կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում<ref>{{Cite web |title=El Consejo Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-council/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։ ==== Եվրոպական հանձնաժողով ==== [[Պատկեր:European Commission flags.jpg|մինի|Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր [[Բրյուսել]]ում:]] Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը<ref name="Europa Institutions">{{Cite web |title=Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea |editorial=europa.eu |url=http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |date=18 de junio de 2007 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2007 թ․ հունիսի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070623104240/http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։ Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։ ==== Այլ կառույցներ ==== [[Պատկեր:Europäischer Rechnungshof.jpg|մինի|Հաշիվների դատարանի նստավայրը [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)|Լյուքսեմբուրգում]]:]] Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը<ref name=instituciones /><ref name=tratadoUE />։ * '''Եվրամիության Արդարադատության դատարանը''' (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը<ref>{{Cite web |title=El Tribunal de Justicia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Հաշիվների դատարանը''' Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև<ref>{{Cite web |title=Tribunal de Cuentas de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-auditors/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Եվրոպական կենտրոնական բանկը''' (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է<ref>{{Cite web |title=Banco Central Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/ecb/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Օրգաններ և օրգանիզմներ === Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն<ref>{{Cite web |title=Tratado de funcionamiento de la Unión Europea |url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ttce.p6t1.html |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։ * '''Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն''' (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով<ref>{{Cite web |title=Comité Económico y Social Europeo (CESE) |url=http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.es.home |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comité Económico y Social Europeo}}</ref>։ * '''Շրջանների կոմիտեն''' (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ<ref>{{Cite web |title=Comité de las Regiones |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094720/http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ * '''Ներդրումների եվրոպական բանկը''' (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://www.bei.org/about/index.htm |title= À propos de la BEI |date=1 de noviembre de 2009 |language=francés}}</ref>։ * '''Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը''' (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է<ref>{{Cite web |title=El Defensor del Pueblo Europeo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/citizenship_of_the_union/o10005_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Գործակալություններ === [[Պատկեր:Axencia Comunitaria de Control da Pesca, Vigo.JPG|մինի|աջից|Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:]] Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է<ref>{{Cite web |title=Agencias de la UE |url=http://europa.eu/agencies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |datearchivo=3 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը<ref name=agencias>{{Cite web |title=Agencias europeas – Orientaciones para el futuro |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0135:FIN:ES:PDF |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión de las Comunidades Europeas |date=11 de marzo de 2008}}</ref>։ Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ<ref name=agencias />։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես ''երեք սյուների'' գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում ([[Բրյուսել]] կամ [[Լյուքսեմբուրգ]]) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն<ref name=agencias />։ == Կառավարում == {| class="wikitable" align="right" style="width:30em; text-align:center; clear:both; margin-left: 7px; font-size:90%" |+[[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)]]<br /><small>[<span style="background-color:#F0F8FF">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;([[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|ԵԺԿ]]) - [<span style="background-color:#FFE8E8">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԵՍԿ) - [<span style="background-color:#FFFFDD">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԼԴԲԵԿ)</small> |- | bgcolor="#f0f8ff" colspan="2" | '''Նախագահություն'''։ Ժան-Կլոդ Յունկեր ([[Լյուքսեմբուրգ]]) |- ! colspan="2" | Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ) |- | bgcolor="#ffe8e8" | Ֆրանս Թիմերմանս ([[Նիդեռլանդներ]]) || Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կրիստինա Գեորգիեվա ([[Բուլղարիա]]) || Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ |- | bgcolor="#ffe8e8" | Մարոշ Շեվչովիչ ([[Սլովակիա]]) || Էներգիայի միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ջիրկի Կատայնեն ([[Ֆինլանդիա]]) || Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Վալդիս Դոմբրովսկիս ([[Լատվիա]]) || Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Անդրուս Անսիպ ([[Էստոնիա]]) || Թվային եզակի շուկա |- | bgcolor="#ffe8e8" | [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]] ([[Իտալիա]]) || Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն |- | colspan="2" | <div class="NavFrame collapsed"> <div class="NavHead">Այլ հանձնակատարներ (Պորտֆել)</div> <div class="NavContent"> {| |- | bgcolor="#ffffdd" | Վերա Յուրովա ([[Չեխիա]]) || Արդարադատություն, Սպառողներ և սեռերի հավասարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Գյունթեր Օթինգեր ([[Գերմանիա]]) || Թվային տնտեություն և հասարակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Պիեռ Մոսկովիցի ([[Ֆրանսիա]]) || Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, Հարկային և մաքսային միություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Մարին Թիսեն ([[Բելգիա]]) || Աշխատանք, սոցիալական հարցեր, աշխատանքային ընդունակություններ ու շարժունակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կորինա Կրետու ([[Ռումինիա]]) || Տարածաշրջանային քաղաքականություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Յոհանես Հան ([[Ավստրիա]]) || Հարևանների հետ տարվող քաղաքականություն և ընդլայնման բանակցություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս ([[Հունաստան]]) || Միգրացիա, ներքին հարցեր ու քաղաքացիություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Վիտենիս Անդիրուկաիտիս ([[Լիտվա]]) || Առողջապահություն և սննդի անվտանգություն |- | bgcolor="#ffffff" | Ջոնաթան Հիլ <br /> (Միաղյալ Թագավորություն) || Ֆինանսական կայունություն, ֆինանսական ծառայություններ ու կապիտալի շուկաների միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Էլիզաբետա Բիենկովսկա ([[Լեհաստան]]) || Ներքին շուկա, արդյունաբերություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Միգել Արիաս Կանյետե ([[Իսպանիա]]) || Կլիմայի և էներգետիկայի հարցեր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Նեվեն Միմիկա <br /> ([[Խորվաթիա]]) || Միջազգային համագործակցություն և զարգացում |- | bgcolor="#ffffdd" | Մարգրեթ Վեստագեր ([[Դանիա]]) || Մրցակցություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Վիոլետա Բուլչ ([[Սլովենիա]]) || Տրանսպորտ |- | bgcolor="#ffffdd" | Սեսիլիա Մալմստրոմ ([[Շվեդիա]]) || Առևտուր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կարմենու Վելա <br /> ([[Մալթա]]) || Շրջակա միջավայր, ծովային և ձկնորսության հարցեր |- | bgcolor="#f0f8ff" | Տիբոր Նավարաչիչ ([[Հունգարիա]]) || Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կարլուշ Մոեդաշ ([[Պորտուգալիա]]) || Հետազոտություն, իտություն ու նորարարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ֆիլ Հոգան ([[Իռլանդիա]]) || Գյուղատնտեսություն և գյուղական շրջանների զարգացում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Քրիստոս Ստիլիանիդես ([[Կիպրոս]]) || Մարդասիրական օգնություն և ճգնաժամային ղեկավարում |} </div> </div> |} Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ [[Դոնալդ Թասկ]]ն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։ Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները<ref>{{Cite web |title=Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo |url=http://www.youtube.com/watch?v=S51mTt8GN8A |date=30 de septiembre de 2011}}</ref>։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները<ref>{{Cite web |title=¿Dónde están los federalistas europeos? |url=http://www.elpais.com/articulo/cataluna/estan/federalistas/europeos/elpepiautcat/20060125elpcat_5/Tes |date=30 de septiembre de 2011 |author=Cesáreo Aguilera |date=25 de enero de 2006}}</ref><ref>{{Cite web |title=Programa Político |url=http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |date=30 de septiembre de 2011 |author=Jóvenes Europeos Federalistas |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120720013103/http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento de la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/68/es.pdf |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը ''"նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"''<ref name=tratadoUE>{{Cite web |title=Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ES:PDF |date=14 de septiembre de 2011 |author=Diario oficial de la Unión Europea |date=30 de marzo de 2010}}</ref>: === Գործառույթներ === Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ<ref name=tratadoUE />. {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները<ref name=tratadoUE />. &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Բացառիկ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը<ref>Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * մաքսային միություն * ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում * անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն * ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում * ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն * այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Համատեղ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա<ref>Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * ներքին շուկա * համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն * տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն * գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն * շրջակա միջավայր * սպառողների շահերի պաշտպանություն * տրանսպորտ * տրանսեվրոպական ցանցեր * էներգետիկա * ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ * հանրային առողջության հարցեր |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն * զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background-color:#def; border:1px dotted white;padding:5px" | '''Հատուկ գործառույթներ'''<br /><small>(առանձին դասակարգված)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background-color:#def;" valign=top | * տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում * արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #E6ECFD; padding:5px" | Աջակցային գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#E6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#E6ECFD" valign=top | * մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում * արդյունաբերություն * մշակույթ * տուրիզմ * կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր * քաղաքացիական պաշտպանություն * վարչական համագործակցություն |} |} === Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ === [[Պատկեր:European Parliament 2014.svg|մինի|աջից|300px|'''Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը''':<br /> {{legend|#3399FF|color2=white|texto2=220|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն}} {{legend|#F10000|color2=white|texto2=191|Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն}} {{legend|#0000EB|color2=white|texto2=70|Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ}} {{legend|#FFFF00|color2=black|texto2=68|Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն}} {{legend|#C10000|color2=white|texto2=52|Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ}} {{legend|#009900|color2=white|texto2=50|Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն}} {{legend|#40E0D0|color2=black|texto2=48|Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա}} {{legend|#999999|color2=white|texto2=52|Չգրանցվածներ}}]] Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի<ref name=partidosUE>{{Cite web |title=¿Qué es un partido político a escala europea? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=1 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։ 2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար<ref name=partidosUE />։ Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն<ref>{{Cite web |title=¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=2 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի ''չգրանցվածների''<ref name="grupos">{{Cite web |title=Los grupos políticos |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=4&language=ES |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը<ref name=grupos />։ Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento del Parlamento Europeo |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/funcionamiento/Parlamento/Europeo/elpepuint/20040525elpepuint_7/Tes |date=21 de septiembre de 2011 |author=Fernando de Luis-Orueta |date=28 de mayo de 2004}}</ref>։ == Իրավական համակարգ == Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի ''sui generis-ով,'' որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։ === Սկզբնական օրենք === [[Պատկեր:EU Roma Musei Capitolini close-up.jpg|մինի|[[Կապիտոլիական թանգարաններ|Կապիտոլիական թանգարանը]], որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:]] Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից<ref>{{Cite web |title=El Derecho Originario Europeo |url=http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |date=18 de septiembre de 2011 |author=Red Derecho |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ մարտի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301070544/http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները<ref name=tratados />։ Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը<ref name=tratados />։ === Ածանցյալ օրենք === Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ<ref>{{Cite web |title=¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea? |url=http://www.mailxmail.com/curso-derecho-laboral-nociones-supuestos/que-es-derecho-originario-derivado-union-europea |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար<ref name=tratadoUE />։ Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում<ref name=tratadoUE /><ref>{{Cite web |title=Directivas comunitarias |url=http://osha.europa.eu/es/legislation/directives/directives-intro |date=18 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo}}</ref>։ Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ<ref name=tratadoUE />։ === Հիմնարար իրավունքներ === {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = աջից | ուղղության = հորիզոնական | լայնություն = 170 | վերնագիր= Հիմնարար իրավունքներ | նկարագրություն= | alineación_texto = | fondo_de_texto = | պատկեր1= Eugène Delacroix - Le 28 Juillet. La Liberté guidant le peuple.jpg | նկարագրություն1 = Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա| alineación_texto1 = left | պատկեր2 = 01CFREU-Preamble-crop.jpg | նկարագրություն2 = ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ| alineación_texto2 = center }} Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները<ref>Lucas, Javier de, [http://www.uv.es/CEFD/8/Delucas.pdf ''Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo?''] en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3</ref>։ Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:0337:0362:ES:PDF Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357]</ref>։ Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը<ref>{{cite web |title=Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1916&format=HTML&aged=1&language=ES&guiLanguage=en |date=12 de diciembre de 2007 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>, որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։ == Համայնական քաղաքականություն == === Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Europol Headquarters, The Hague, Netherlands - 20100609.jpg|մինի|ձախից|Եվրապոլի նստավայրը [[Հաագա]]յում:]] Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը<ref name=tratados />։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում<ref name=PIC />։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են<ref name=PIC />։ Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը<ref name=PIC>{{Cite web |title=Más justicia, libertad y seguridad |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810133730/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ ([[Իռլանդիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]] և [[Դանիա]]) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր<ref>{{Cite web |title=Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a11000_es.htm |author=EUROPA}}</ref>։ === Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Insignia of the European External Action Service.svg|մինի|Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն]] Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները<ref name=PESC>{{Cite web |title=La política exterior y de seguridad común |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a19000_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (''ԱԳԵԾ'' կամ պարզապես ''Արտաքին ծառայություն''). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն<ref>Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea</ref>։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում<ref>{{Cite web |title=Servicio Europeo de Acción Exterior |url=http://eeas.europa.eu/background/organisation/index_es.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior}}</ref>։ [[Պատկեր:ECHO plane.jpg|մինի|ձախից|Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:]] Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ<ref>{{Cite web |title=La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad? |url=http://ec.europa.eu/world/enp/policy_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական լիգայի]] միջև<ref>{{Cite web |title=El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/mediterranean_partner_countries/rx0001_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև<ref>{{cite web |title=La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1858&format=HTML&aged=0&language=ES |date=3 de diciembre de 2008 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը<ref>{{Cite web |title=La Unión Europea |url=http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |date=18 de septiembre de 2011 |author=Ronald Herrera |cita=El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508215436/http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |dead-url=yes }}</ref>։ Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն]]ում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով<ref>{{Cite web |title=Instituciones y foros internacionales |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/international/forums/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է<ref>{{Cite web |url= http://dicc.hegoa.efaber.net/listar/mostrar/78 |title= ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea) |año= 2007 |obra= bantaba - 24 de junio de 2007 |date=24 de junio de 2007 }}</ref>՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)<ref>{{Cite web |title=Ayuda humanitaria |url=http://europa.eu/legislation_summaries/humanitarian_aid/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:EUFOR, 2009-02-08, desant pod Am Nabak 08.jpg|մինի|ԵՄԳԵ լեհ զինվորները [[Չադ]][[Չադ|ում]] իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ ]] Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին ''Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության'' (ԱՔԸԱ) նպատակները<ref name=PESC/>։ 1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (''ԵՄԳԵ'')<ref name="CE"/>։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]]ի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով<ref name="CE"/>։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։ Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ<ref>{{Cite web |title=Instituciones eficaces y modernas |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |datearchivo=10 de junio de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:Net external debt of EU countries (% of GDP) (HY).png|ձախից|270px|ԵՄ երկրների մաքուր արտաքին պարտք (% ՀՆԱ-ից)]] [[Պատկեր:EZB Neubau November2014.JPG|մինի|Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ]]ում, Գերմանիա]] {| class="infobox sortable col1izq col2der" style="width:100px; font-size:80%" |+ align="center"| <small>'''Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ'''<br />Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=fr&pcode=tec00114&plugin=1 |title= PIB par habitant en SPA |date=14 de febrero de 2015 |obra= Eurostat |language=francés |cita= EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.}}</ref></small> |- style="background:#ddf;" ! Երկիր!! 2013 |- | '''ԵՄ28''' || 100 |- | align="left"|[[Գերմանիա]] || 122 |- | align="left"|[[Ավստրալիա]] || 128 |- | align="left"|[[Բելգիա]] || 119 |- | align="left"|[[Բուլղարիա]] || 45 |- | align="left"|[[Կիպրոս]] || 89 |- | align="left"|[[Խորվաթիա]] || 61 |- | align="left"|[[Դանիա]] || 124 |- | align="left"|[[Սլովակիա]] || 75 |- | align="left"|[[Սլովենիա]] || 82 |- | align="left"|[[Իսպանիա]] || 94 |- | align="left"|[[Էստոնիա]] || 73 |- | align="left"|[[Ֆինլանդիա]] || 113 |- | align="left"|[[Ֆրանսիա]] || 107 |- | align="left"|[[Հունաստան]] || 73 |- | align="left"|[[Հունգարիա]] || 66 |- | align="left"|[[Իռլանդիա]] || 130 |- | align="left"|[[Իտալիա]] || 99 |- | align="left"|[[Լատվիա]]|| 64 |- | align="left"|[[Լիտվա]]|| 73 |- | align="left"|[[Լյուքսեմբուրգ]] || 257 |- | align="left"|[[Մալթա]] || 86 |- | align="left"|[[Նիդեռլանդներ]]|| 131 |- | align="left"|[[Լեհաստան]]|| 67 |- | align="left"|[[Պորտուգալիա]]|| 79 |- | align="left"|[[Միացյալ Թագավորություն]]|| 109 |- | align="left"|[[Չեխիայի Հանրապետություն]]|| 82 |- | align="left"|[[Ռումինիա]]|| 55 |- | align="left"|[[Շվեդիա]]|| 127 |} 2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր<ref>{{Cite web |title=Comercio exterior |url=http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author= europa.eu |cita=la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo}}</ref>՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ի]] այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ն]] կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)<ref name=TWF />։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր<ref name=TWF />։ Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի<ref name=crisisGriega>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé |title=La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones |url=http://www.elpais.com/articulo/economia/UE/intenta/salvar/euro/rescate/Grecia/109000/millones/elpepueco/20110721elpepueco_1/Tes |editorial=[[El País]] |date=21 de julio de 2011 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը, [[Իսպանիա]]ն կամ [[Իտալիա]]ն տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում<ref>{{cite web |title= Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos |url= http://www.rtve.es/noticias/20120609/irlanda-grecia-portugal-tres-rescates-soberanos-han-funcionado-forma-distinta/534101.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=9 de junio de 2012 |date=14 de febrero de 2015}}</ref><ref>{{cite web |title= La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona |url= http://www.rtve.es/noticias/20141013/banca-europea-reduce-20-activos-durante-crisis-11-numero-entidades/1029061.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=13 de octubre de 2014 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա<ref name="npr.org">{{Cite web |author=Heard on Fresh Air from WHYY |url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=140948138 |title=NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011 |editorial=Npr.org |date=10 de abril de 2012 |date=1 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Koba |nombre=Mark |url=http://finance.yahoo.com/news/europes-economic-crisis-know-145955853.html |title=CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012 |editorial=Finance.yahoo.com |date=13 de junio de 2012 |date=1 de agosto de 2012 |urlarchivo=http://archive.is/bMQ4|datearchivo=17 de diciembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում<ref name="Seth W. Feaster">{{cite web |url=http://www.nytimes.com/imagepages/2011/10/22/opinion/20111023_DATAPOINTS.html?ref=sunday-review |title=NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis |author=Seth W. Feaster |author2=Nelson D. Schwartz |author3=Tom Kuntz |newspaper=New York Times |editorial=Nytimes.com |date=22 de octubre de 2011 |date=1 de agosto de 2012 |ubicación=Nueva York}}</ref>։ Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև<ref>{{cite web |nombre=Antonio|apellidos=Papell |title=El Eurogrupo da un paso federal |url=http://www.diariodemallorca.es/opinion/2011/12/10/eurogrupo-da-paso-federal/727120.html |editorial=El Diario de Mallorca |date=10 de diciembre de 2011}}</ref>, որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը<ref>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé|coauthores=Claudi Pérez |title=Un salto para la Europa del euro |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/09/actualidad/1323427145_879313.html |editorial=El País |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal |url=http://www.rtve.es/noticias/20111209/bce-gestionara-dos-fondos-rescate-eurozona-mas-disciplina-fiscal/480864.shtml |editorial=RTVE |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |editorial=Finanzas |date=10 de diciembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212190532/http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։ === Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն === Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը<ref>{{Cite web |title=Política Regional. Acabar con las disparidades |url=http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author= europa.eu}}</ref>։ ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները<ref>{{Cite web |title=Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios |url=http://www.ucm.es/BUCM/cee/cjm/0101/EduardoJeanMonnet.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Eduardo del Río Cobián (UCM)}}</ref>, ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է<ref>{{Cite web |title=Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea |url=http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Benjamín Bastida Vilá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006053145/http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր<ref>«[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]», en ''Síntesis de la legislación de la UE''. Europa.eu.</ref>. * Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ, * Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։ Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]</ref>. * INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը<ref>{{Cite web |title=INTERREG. About the programme |url=http://i4c.eu/about_programme.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Interreg IVC |language=Inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |datearchivo=27 de agosto de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |dead-url=yes }}</ref> * LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Programa LEADER |url=http://www.mendinet.org/leader.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Mendinet |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |datearchivo=5 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |dead-url=yes }}</ref> * EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Igualdad entre mujeres y hombres Equal |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_women/c10237_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref> * URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը<ref>{{Cite web |title=Urban II |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fight_against_poverty/g24209_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea, Política Regional Inforegio}}</ref>։ === Բյուջե === {{Pie chart |caption = Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm |title=The EU budget 2011 in figures |author=Ec.europa.eu |date=18 de abril de 2016}}</ref> |size = 120 |label1 = Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) |value1 = 45 |label2 = Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) |value2 = 31 |label3 = Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) |value3 = 11 |label4 = Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) |value4 = 6 |label5 = Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) |value5 = 6 |label6 = Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) |value6 = 1 }} ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)<ref name=presupuesto />։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին<ref name=presupuesto>{{Cite web |title=Presupuesto |url=http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160710043126/http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |title=EU budget at a glance |editorial=Portal de la Comisión Europea |date=6 de noviembre de 2007 |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071019043435/http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |datearchivo=19 de octubre de 2007 }}</ref>։ Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին​<ref>{{Cite web |title=Fuentes de ingresos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725012205/http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>: Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)<ref>{{Cite web |title=Where does the money go? |url=http://ec.europa.eu/budget/explained/budg_system/fin_fwk0713/fin_fwk0713_en.cfm |date=17 de septiembre de 2011 |language=Inglés}}</ref>։ === Ներքին շուկա === [[Պատկեր:Pasaporte Español 2009.jpg|մինի|Միության անդամ երկրների բոլոր քաղաքացիները պիտի ցույց տան անձնագիրը, որը նռան գույն ունի: Իսպանիայի անձնագիր:]] ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ<ref name="MIUE">{{cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/index_es.htm |title=Mercado interior |editorial=Portal de la Unión Europea |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին<ref>{{Cite web |title=Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author= europa.eu |cita=El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior}}</ref>։ 1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի<ref name="Espacio/cooperación Schengen">{{Cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |title=El espacio y la cooperación Schengen |date=15 de noviembre de 2009 |cita=Síntesis de la legislación de la Unión Europea}}</ref>: Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից<ref>{{Cite web |title=Relaciones con terceros países: principios comunes |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen}}</ref>, Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն<ref>{{Cite web |title=El espacio y la cooperación Schengen |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen}}</ref>։ Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով<ref name=EEEParlamento>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita=El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes}}</ref>։ Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita= Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países}}</ref>։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով<ref>{{Cite web |title=Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_y_la_Union_Europea:_un_acercamiento_dificil.html?cid=822682 |date=14 de septiembre de 2011 |author=swissinfo.ch |date=19 de julio de 2007}}</ref>, իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ<ref>{{cite web |title=Suiza se suma al espacio Schengen |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_se_suma_al_espacio_Schengen.html?cid=822660 |editorial=swissinfo.ch |date=11 de diciembre de 2008 |date=14 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Մրցակցություն === ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=Competition: making markets work better |author=Comisión Europea |url=http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |date=14 de febrero de 2015 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |datearchivo=4 de diciembre de 2008 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |dead-url=yes }}</ref>։ Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ<ref>{{cite web |editorial= euractiv |title= Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles |date= 14 de febrero de 2015 |url= http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2015-02-14 |archive-url= https://web.archive.org/web/20150214222749/http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |dead-url= yes }}</ref>։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell |date=3 de julio de 2001 |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/01/939 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց<ref>{{cite web |apellido=Gow |nombre=David |obra=The Guardian |title=Microsoft caves in to European Commission |date=22 de octubre de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/business/2007/oct/22/microsoft.microsoft |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ === Տնտեսական և դրամական միություն === [[Պատկեր:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|մինի|ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները. {{Legend|Եվրագոտու անդամ երկրները}} <!-- {{Legend|#339900|Países del [[Mecanismo de tipos de cambio|ERM]]-II (--).}} --> {{Legend|#e8984d|ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):}} {{Legend|#c34f4f|ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):}} {{Legend|#704c4c|ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն: }}]] Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով<ref name="tratados" /> (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[Մադրիդ]]ում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ [[եվրո]] անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից<ref name=euro>{{Cite web |title=El euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro}}</ref>։ Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը<ref name="euro" />։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{Cite web |title=El Euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas}}</ref>՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի<ref>{{cite web |title=El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares |url=http://www.elmundo.es/mundodinero/2008/08/08/economia/1218208770.html |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=8 de agosto de 2008 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը<ref>{{Cite web |title= El Banco Central Europeo |url=http://www.ecb.int/ecb/html/index.es.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=BCE |cita=. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro}}</ref>։ 2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց [[Սլովենիա]]յի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/115240/12/06/Eslovenia-entra-en-zona-euro-tras-una-historia-de-exito-economico.html |title= Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico |editorial=www.eleconomista.es |año= 2006 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Մեկ տարի անց հաստատվեց [[Մալթա]]յի և [[Կիպրոս]]ի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/economia/Chipre/Malta/entran/zona/euro/elpepueco/20080101elpepueco_2/Tes |title= Chipre y Malta entran en la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին [[Սլովակիա]]յի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/aprueba/entrada/Eslovaquia/zona/euro/elpepuint/20080708elpepuint_12/Tes |title= La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>, իսկ 2010 թվականին՝ [[Էստոնիա]]յի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.europapress.es/economia/noticia-ue-aprueba-estonia-euro-enero-2011-20100617211708.html |title= La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011 |editorial= europapress.es |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ [[Լատվիա]]ն 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ<ref>{{cite web |url= http://www.rtve.es/noticias/20130709/aprueba-formalmente-entrada-letonia-euro-proximo-enero/709603.shtml |title= La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero |editorial= [[RTVE]] |año= 2013 |date=13 de julio de 2013}}</ref>։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ<ref>{{Cite web |title=Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25070_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author=europa.eu}}</ref>։ Իրենց հերթին [[Դանիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով<ref>{{cite web |title=Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro |url=http://www.euroxpress.es/index.php/News/2011/3/3/Dinamarca_se_plantea_un_nuevo_referendum_sobre_el_euro/ |editorial=euroXpress |date=3 de marzo de 2011 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Միջազգային առևտուր === [[Պատկեր:EU largest trading.png|մինի|{{Legend|#1F2D53|Եվրոպական Միություն}}{{Legend|#3A529C|ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)}}{{Legend|#4F73D8|ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)}}]] ԵՄ-ն [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են<ref name=OMC>{{Cite web |url= http://www.wto.org/spanish/thewto_s/whatis_s/tif_s/org6_s.htm |title= Miembros y Observadores |año= 23 de julio de 2008 |publicación= Portal de la OMC |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |title= Comercio exterior |año= 23 de junio de 2010 |publicación= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։ ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է [[Ռուսաստան]]ի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ՀՆԱ-ի պատմություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության]], որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։ ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/la/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con América Latina |date=3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած [[Բոլիվիա]]յից, [[Կոլումբիա]]յից, [[Էկվադոր]]ից և [[Պերու]]ից<ref>{{Cite web |url= http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |title= Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio |año= 2007 |publicación= Portal del CAN |date= 25 de junio de 2010 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2018-10-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181001194946/http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/andean/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN) |año= 3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է<ref>{{Cite web |title=Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua |url=http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |date=29 de octubre de 2011 |author=Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111031095131/http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/ca/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América Central |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել [[Մեքսիկա]]յի և [[Չիլի]]ի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/mercosur/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur) |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս<ref>{{cite web|title=Una negociación con tintes de novela|url=https://www.elobservador.com.uy/una-negociacion-tintes-novela-n1171983|date=12 de marzo de 2018|periódico=El Observador|language=es-uy}}</ref>։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին [[Ասունսիոն]]ում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ<ref>{{cite web|apellidos=Color|nombre=ABC|title=El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color|url=http://www.abc.com.py/edicion-impresa/politica/el-mercosur-decide-apurar-acuerdo-con-ue-1682192.html|date=12 de marzo de 2018|language=es-ES}}</ref>։ === Էներգետիկա === [[File:European-union-renewables-new.svg|մինի|ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)]] 2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին<ref name="EurostatEnergy"> {{cite web |title=Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable |editorial=[[Eurostat]] |date=10 de julio de 2008 |format=PDF |url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |date=12 de septiembre de 2008 |cita=<br /> In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...<br /> Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)... <br /> A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20080923204027/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |datearchivo=23 de septiembre de 2008 }}</ref>, որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր<ref name="EurostatEnergy" />։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում<ref name="Euratom2007">{{cite book |title=Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 |url=http://ec.europa.eu/euratom/ar/last.pdf |format=PDF |date=1 de marzo de 2009 |año=2008 |editorial=Office for Official Publications of the European Communities |ubicación=Luxembourg |isbn=978-92-79-09437-8 |página=22|capítulo=EU supply and demand for nuclear fuels |cita=European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).}}<br />Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.</ref>։ ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին<ref name="Energy Q&A">{{cite web |title=Q&A: EU energy plans |editorial=BBC |date=9 de marzo de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4783996.stm |date=13 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել [[Կենտրոնական Ասիա]]յի<ref name=oies>{{cite web |author=Shamil Midkhatovich Yenikeyeff |url=http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG25-KazakhstansgasExportMarketsandExportRoutes-ShamilYenikeyeff-2008.pdf |title=Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes |editorial=Oxford Institute for Energy Studies |format=PDF |date=noviembre de 2008 |date=12 de noviembre de 2008 |language=inglés}}</ref> և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը<ref name="Energy Q&A" />։ 2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը<ref name="low carb prop">{{Cite web |title='Low-carbon economy' proposed for Europe |editorial=[[MSNBC]] |url=http://www.msnbc.msn.com/id/16560106/ |date=24 de enero de 2007 |language=inglés}}</ref> և ուրանի 97,48%-ը<ref name="Euratom2007" />։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը<ref name="Energy Russia">{{Cite web |title=Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme |editorial=europa.eu |author=Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060112STO04233+0+DOC+XML+V0//ES |date=28 de octubre de 2011}}</ref>։ Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)<ref name=planenergetico>{{Cite web |url= http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |title= Accord historique sur la protection climatique |año= 2007 |obra= [[Presidencia alemana del Consejo de la Unión Europea 2007|EU2007.DE]] |date= 24 de junio de 2007 |language= francés |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20070702161559/http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |datearchivo= 2 de julio de 2007 }}</ref>։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ<ref name=planenergetico />։ ​ Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին<ref name=planenergetico />։ === Ենթակառուցվածքներ === [[Պատկեր:Malmo view2.jpg|մինի|Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է [[Կոպենհագեն]]ին: ]] ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/ten/transport/revision/doc/revision_1692_memo_en.pdf |title=The trans-European transport network: new guidelines and financial rules |date=1 de octubre de 2003 |format=PDF |date=15 de agosto de 2007 |editorial=europa.eu |author=Comisión Europea |language=inglés}}</ref>։ Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար<ref>{{Cite web |url= http://sociedad.elpais.com/sociedad/2014/08/23/actualidad/1408788679_398050.html |title= Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta |date=30 de enero de 2015 |date=23 de agosto de 2014 |obra= El País}}</ref>։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան [[Գլոբալ տեղորոշման համակարգ]]ից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը<ref name="Barrot">{{Cite web |apellido=Barrot |nombre=Jacques |title=Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport |editorial=europa.eu |url=http://ec.europa.eu/commission_barroso/barrot/index_en.htm |date=21 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց<ref>{{Cite web |apellido=McKie |nombre=Robin |title=Sat-nav rival could crash and burn |editorial=Guardian |date=15 de julio de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/science/2007/jul/15/spaceexploration.europeanunion |date=11 de agosto de 2007 |language=inglés}}</ref>։ ​ === Գյուղատնտեսություն === [[File:CAPspendingbysector.png|մինի|ՄԳՔ-ի ծախսերը]] Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը<ref name=PACaldetalle>{{Cite web |title=La Política Agrícola Común en Detalle |url=http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20100113074924/http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |datearchivo=13 de enero de 2010 }}</ref>։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը<ref name=PACaldetalle /><ref>{{Cite web |title=Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos |url=http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/cap/politica-agraria-comun/documentos-home/josegarciagalvarezcoque.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt.}}</ref>։ Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար<ref name=PACaldetalle />։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։ 1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել<ref name=PACaldetalle />։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը<ref>{{Cite web |title=Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña |url=http://www.indret.com/pdf/612_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=InDret}}</ref>, ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը<ref name=PACaldetalle />։ == Գիտություն և տեխնոլոգիա == Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ<ref name=ESA>{{Cite web |title=Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA? |url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/Datos_de_la_ESA |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>, թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ<ref>{{Cite web |title=New Member States |url=http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/New_Member_States |date=13 de septiembre de 2011 |author=ESA |language=Inglés}}</ref>։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում<ref name=Kourou>{{Cite web |title=La ampliación del puerto espacial europeo |url=http://www.esa.int/esaKIDSes/SEMSG7XDE2E_Liftoff_0.html |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>։ Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN​)<ref>{{Cite web |url=http://public.web.cern.ch/public/fr/About/Name-fr.html |title=Le nom CERN |language=francés |author=CERN |date=21 de enero de 2009}}</ref>՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան<ref name=MAEC>{{Cite web |url= http://www.exteriores.gob.es/RepresentacionesPermanentes/OficinadelasNacionesUnidas/es/quees2/Paginas/Convenios%20y%20otras%20Organizaciones%20Internacionales/CERN.aspx |title=CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear) |date=30 de enero de 201% |author= [[Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación]]}}</ref>։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ<ref>{{Cite web |title=CERN in a nutshell |url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/About-en.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=CERN |language=Inglés}}</ref>։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ն է<ref name=MAEC/>, որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։ == Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն == Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։ Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։ Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։ Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։ Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով. [Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։ Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը<ref>{{cite web|url=|title=La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común|apellidos=MANGAS|nombre=ARACELI|date=2012|publicación=Instituciones y Derecho de la Unión Europea|date=|doi=|pmid=}}</ref>։ Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica<ref>{{cite web|url=|title=The SIPRI Top 100 arms-producing and military|apellidos=FLEURANT|nombre=AUDE|date=Diciembre de 2014|publicación=SIPRI Fact Sheet|date=|doi=|pmid=}}</ref>: 2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։ Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։ Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը<ref>{{cite book|apellidos=Camps-Febrer|nombre=Blanca|enlaceauthor=|title=El diccionario de la guerra, la paz y el desarme|url=|date=http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556|año=2015|editorial=Icaria|isbn=9788498886665|editor=|ubicación=|página=289|language=|capítulo=}}</ref>։ == Շրջակա միջավայր == [[Պատկեր:Lynx pardinus.png|մինի|Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:]] Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/sustainable_development_es.htm |title= Desarrollo sostenible |date=30 de enero de 2015 |obra= europa.eu}}</ref>։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է [[շրջակա միջավայր]]ի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ<ref name="Europa/Env"> ''[http://europa.eu/pol/env/index_es.htm Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente]''. europa.eu.</ref>: Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում<ref name="Europa/Env" />։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը<ref>{{Cite web |title=AEMA. Quiénes somos |url=http://www.eea.europa.eu/es/about-us/who |date=13 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea de Medio Ambiente}}</ref>։ Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ<ref name="Europa/Env" />։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, [[ջերմոցային էֆեկտ]] ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով<ref name="Europa/Env" />։ Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm |title= Natura 2000 network |año= 3 de mayo de 2010 |obra= Portal de la Comisión Europea |date=25 de junio de 2010 |language=inglés}}</ref>։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31992L0043:ES:HTML |title= Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres |año= 21 de mayo de 1992 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:ES:HTML |title= Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres |año= 2 de abril de 1979 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է<ref name=rednatura>{{Cite web |title=Red Natura 2000 |url=http://www.lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |date=13 de septiembre de 2011 |author=Life Lince |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117075525/http://lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |dead-url=yes }}</ref>։ Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։ Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի [[Ռիո դե Ժանեյրո|Ռոի դե Ժանեյրոյի]] համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ<ref name=rednatura />։ LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին<ref>{{Cite web |title=The LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>, ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման<ref>{{Cite web |title=LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente |url=http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Fundación Global Nature |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110908044106/http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |datearchivo=8 de septiembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |title=LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ 2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը<ref>[http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1468477158043&uri=CELEX:32016R1141 Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council]</ref>։ == Ժողովրդագրություն == Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում<ref>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |obra=www.ec.europa.eu |date=de abril de 2011 |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=31 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ<ref name="población">{{Cite web|title=Población total a 1 de enero. 2011|url=http://www.idescat.cat/economia/inec?tc=3&id=8701&lang=es|date=16 de septiembre de 2011|author=Instituto de Estadística de Cataluña|date=31 de enero de 2011}}</ref>՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։ <center> {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" |'''Հ''' ! style="background:#efefef;" |'''Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն''' ! style="background:#efefef;" |'''Բնակչություն<br />(2012 թվականի տվյալներ)''' |- | 1 | {{դրոշավորում|Չինաստան}} | align="right" | 1&nbsp;343&nbsp;239&nbsp;923<ref name=TWF /> |- | 2 | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} | align="right" | 1&nbsp;205&nbsp;073&nbsp;612<ref name=TWF /> |- | '''3''' | {{դրոշավորում|ԵՄ}} | align="right" | '''501&nbsp;105&nbsp;661'''<ref name="población"/> |- | 4 | {{դրոշավորում|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ}} | align="right" | 313&nbsp;847&nbsp;465<ref name=TWF /> |- | 5 | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} | align="right" | 248&nbsp;216&nbsp;193<ref name=TWF /> |- | 6 | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} | align="right" | 195&nbsp;716&nbsp;890<ref name=TWF /> |- | 7 | [[Պատկեր:Flag of the Eurasian Economic Union.svg|ձախից|25px]] [[ԵՏՄ]] | align="right" | 182&nbsp;093&nbsp;288<ref>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |title=Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref><br /><ref>{{Cite web |url= http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2014/ds/kn/kn_u/kn0114_u.html |title= Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік |date=15 de julio de 2015 |author= Держстат України |date=21 de febrero de 2014 |language=uk}}</ref><ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People People ::Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430160950/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People |date=2020-04-30 }} ''CIA — The World Factbook''</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Estimación oficial mensual |editorial=Eng.stat.kz |date=26 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130801110415/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |datearchivo=1 de agosto de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2014 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140117231623/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |dead-url=yes }}</ref><ref name="Armenia information ">{{Cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publicación=Armstat |date=20 de febrero de 2014}}</ref><ref name="News.am">{{Cite web |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><ref name=factbook>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People ''CIA World Factbook'' - Kyrgyzstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127011116/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People |date=2015-11-27 }}. Consultado el 23 de octubre de 2013.</ref> |- |} </center> Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով [[Իսլանդիա]]յին, [[Ալբանիա]]յին, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի մաս կազմող մի շարք երկրների ([[Սերբիա]], [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]], [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրո]] և [[Կոսովո]]), ինչպես նաև [[Թուրքիա]]յին, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։ === Բնական աճ === [[Պատկեր:Demographics of europe.PNG|մինի|250px|Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ]] Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում [[Չինաստան]]ից ու [[Հնդկաստան]]ից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։ Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ<ref>{{cite web |title=Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad |url=http://www.eldia.es/2009-01-12/sociedad/sociedad1.htm |editorial=El Día |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական<ref name=natalidadESP>{{Cite web |title=España en la UE de los 27. Población y territorio |url=http://www.ine.es/ss/Satellite?L=es_ES&c=INEPublicacion_C&cid=1259924856205&p=1254735110672&pagename=ProductosYServicios%2FPYSLayout&param1=PYSDetalleGratuitas |date=31 de marzo de 2013 |author=Instituto Nacional de Estadística}}</ref>։ [[Իսպանիա]]յում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)<ref name=natalidadESP />։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։ Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։ Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է<ref name=natalidadESP />՝ բացառությամբ [[Գերմանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Շվեդիա]]յի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են [[Իռլանդիա]]յում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)<ref>{{Cite web |title=Irlanda Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/irlanda/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>,​ [[Ֆրանսիա]]յում (12,29)​<ref>{{Cite web |title=Francia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/francia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref> և [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներում]] (10,2)<ref>{{Cite web |title=Países Bajos Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/paises_bajos/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)<ref>{{Cite web |title=Alemania Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/alemania/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>​ և Հունաստանը (9,1)<ref>{{Cite web |title=Grecia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/grecia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Ներգաղթ === [[Պատկեր:LE Eithne Operation Triton.jpg|մինի|Ներգաղթյալների փրկանավակը [[Միջերկրական ծով|Միջերկրականում]] 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ: ]] Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների<ref>{{cite web |title=La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001 |url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/inmigracion/aporto/75/crecimiento/demografico/UE/2001/elpepusoc/20020807elpepusoc_2/Tes |editorial=El País |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)<ref name=inmigracion>{{Cite web |title=Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003 |url=http://www.madrid.org/iestadis/fijas/efemerides/ue140102.htm |date=21 de septiembre de 2011 |author=Comunidad de Madrid}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է [[Լյուքսեմբուրգ]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է<ref name=inmigracion />։ Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան<ref>{{cite web |title=Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona |url=http://www.europapress.es/epsocial/noticia-menores-no-acompanados-entran-estrecho-espana-llegan-norte-acaban-madrid-barcelona-20110915120110.html |editorial=Europa Press |date=15 de septiembre de 2009 |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա<ref>{{Cite web |title=Crece migración masiva de jóvenes profesionales |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,2195780,00.html |date=21 de septiembre de 2011 |author=dw.de}}</ref>։ === Կյանքի տևողություն === [[Պատկեր:EU NUTS 2 population density 2007.svg|մինի|Բնակչության խտությունը]] Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)<ref name=demografia>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1 de abril de 2011 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>,​ իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]] և զարգացող այլ ուժերին։ Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը<ref name=demografia />։ Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան<ref name=demografia />։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Lenguas de europa.png|մինի|250px|Եվրոպայի լեզուները]] Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու<ref name="lenguas">{{Cite web |title=Lenguas oficiales de la UE |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824111402/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref><ref>REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.</ref>։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է [[անգլերեն]], [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[իսպաներեն]] լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։ Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու<ref>{{Cite web |title=Las lenguas de Europa |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110320112655/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |datearchivo=20 de marzo de 2011 }}</ref>, որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է<ref name=lenguas />։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է<ref name=lenguas /> <ref>{{Cite web |title=Lenguas en ámbitos específicos |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110831154123/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |datearchivo=31 de agosto de 2011 }}</ref>: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով<ref>{{Cite web |title=Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:ES:HTML |date=28 de mayo de 2009 |author=Consejo de la Unión Europea |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130603001640/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:es:HTML |dead-url=yes }}</ref>։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «''In varietate concordia''»)։ Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։ Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), [[Հունգարիա]] (58%), [[Պորտուգալիա]] (58%) և Իսպանիա (56%)<ref>{{Cite web |title=Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=2006 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824154545/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref>։ === Կրոն === [[Պատկեր:Europe belief in god.svg|մինի|Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:]] Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք<ref>{{Cite web |title=Social values, Science and Technology |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=junio de 2005 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների ([[Թուրքիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Իսլանդիա]], [[Չեռնոգորիա]] և [[Սերբիա]]) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը<ref>{{Cite web |title=Facts about the Church of Sweden |url=http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |date=12 de septiembre de 2011 |language=Inglés |cita=Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia. |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124161254/http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը<ref name=TWF />։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է<ref name=TWF />։ [[Պատկեր:2010-Catedral de Santiago de Compostela-Galicia (Spain) 3.jpg|մինի|ձախից|[[Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար|Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը]] Իսպանիայում:]] ԵՄ-ում [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] ու [[Աթեիզմ|աթեիստների]] տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է<ref name=TWF />, որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ [[Աթեիզմ|աթեիստ]] է համարում<ref>{{cite web |title=2909 BARÓMETRO JULIO 2011 |date=Julio de 2011 |año=2011 |url=http://www.cis.es/cis/opencms/-Archivos/Marginales/2900_2919/2909/Es2909.pdf |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>, իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը<ref>{{Cite web |author= Catholic World News |año= 2003 |url= http://www.cwnews.com/news/viewstory.cfm?recnum=48547 |title= France is no longer Catholic, survey shows |date=12 de septiembre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն [[Չեխիա|Չեխիայի Հանրապետությունը]] (60%)<ref>{{cite web |title=Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/26/internacional/1253957233.html |editorial=El Mundo |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>​ և [[Էստոնիա]]ն (76%)<ref>{{cite web |title=Estonia, el país "menos religioso" del mundo |url=http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/08/110829_estonia_religion_espiritualidad.shtml |editorial=BBC |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Կիպրոս]]ը, Իտալիան, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ<ref>{{Cite web |title=EUROBAROMETER 66 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb66/eb66_highlights_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=diciembre de 2006 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն<ref>{{Cite web |title=Información sobre Dinamarca > Religión |url=http://spanien.um.dk/es/conoce-dinamarca/informacion-sobre-dinamarca/religion/ |date=28 de octubre de 2011 |author=Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca}}</ref>։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում<ref>{{Cite web |title=Carta de Derechos Fundamentales |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:ES:PDF |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>. <blockquote>Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1 </blockquote> == Մշակույթ == [[Պատկեր:Athens Acropolis.jpg|alt=|մինի|224x224փքս|[[Աթենք]]ը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:]] Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»<ref name=":0">{{Cite web |title=Síntesis de la legislación de la UE > Cultura |url=http://europa.eu/legislation_summaries/culture/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa}}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/index_es.htm |title= Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014) |año= 2010 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, սակայն ոչ բազմալեզվությունը։ Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29014_es.htm |title= Capital Europea de la Cultura |año= 24 de abril de 2007 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները<ref>{{Cite web |title=European capital of culture |url=http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm# |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար<ref>{{Cite web |apellido=Breckenfield |nombre=Nick |title=European Union Youth Orchestra |editorial=classicalsource.com |url=http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |date=15 de enero de 2008 |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2020-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200717125809/http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Van Gelder |nombre=Lawrence |title=Footlights |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807E3D91639F931A2575BC0A96F958260 |editorial= The New York Times |date=15 de enero de 2008 |language=inglés}} </ref><ref>{{Cite web |title = UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release |url = http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |language = inglés |date = 15 de enero de 2008 |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20080308053452/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |datearchivo = 8 de marzo de 2008 |accessdate = 2019-01-28 |archive-date = 2008-01-05 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080105061801/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |dead-url = yes }}</ref>։ === Կրթություն === [[Պատկեր:Edifici de La Nau des de la Plaça del Patriarca València.JPG|մինի|[[Վալենսիա (ինքնավար համայնք)|Վալենսիայի]] համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:]] Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում<ref name=sistemaseducativosE /><ref>{{Cite web |title=Educación Superior Europea |url=http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |date=22 de enero de 2012 |author=Comisión Europea |cita=Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111209013958/http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |datearchivo=9 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև<ref name=sistemaseducativosE>{{Cite web |title=Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación? |url=http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |date=noviembre de 2005 |author=Obra Social La Caixa |obra=Colección Estudios Sociales |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |datearchivo=5 de octubre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ 1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց ''Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը''։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ<ref>{{Cite web |title=White Paper on education and training |url=http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1995 |language=Inglés}}</ref>։ Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ ''Մշտական կրթության մասին հուշագիրը''՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |title=La educación y el aprendizaje permanente |url=http://europa.eu/legislation_summaries/other/c11047_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=30 de octubre de 2000}}</ref>։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ<ref>{{Cite web |title=Memorándum sobre el aprendizaje permanente |url=http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |date=30 de octubre de 2000 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309190242/http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>։ ;Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք [[Պատկեր:Bolonga symbol.png|մինի|աջից|Բոլոնիայի գործընթացը]] Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է [[Բոլոնիայի հռչակագիր|Բոլոնիայի հռչակագրով]]<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre}}</ref> սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին [[Բոլոնյա|Բոլոնիայում]] ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է<ref>{{Cite web |title=Declaración de Bolonia |url=http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |date=13 de septiembre de 2011 |author=Ministros y secretarios europeos |cita=Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111013022237/http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |datearchivo=13 de octubre de 2011 }}</ref>, որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes}}</ref>։ Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային<ref>{{Cite web |title=About the Bologna Process |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Secretariado de Bolonia |language=Inglés |cita=El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo}}</ref>։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»<ref name=":0" /><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |title=El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212141419/http://stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում<ref name="bolonianoexiste">{{cite book |author=Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García |editorial=hiru |otros=Luis Alegre y Víctor Moreno (coords.) Prólogo de Carlos Fernández Liria. |title=Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea. |url=http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |edición=1ª |date=17 |año=2009 |mes=mayo |ubicación=Madrid |página=166 |access-date=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2018 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180627233246/http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |dead-url=yes }}</ref>՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը<ref name="fer">{{Cite web |apellido= Fernández Liria |nombre= Carlos |title=Golpe de estado a la Academia. |editorial=Público.es |date=17 de mayo |año=2009 |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/416/golpe-de-estado-en-la-academia/}}</ref>։ ;Կրթական ծրագրեր {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = right | ուղղություն = horizontal | լայնություն = 280 | վերնագիր = | նկարագրություն = | պատկեր1 = Holbein-erasmus.jpg | նկարագրություն1 = [[Էրազմ Ռոտերդամցի]]| alineación_texto1 = center | պատկեր2 = Leonardo da Vinci - Self-Portrait - WGA12798.jpg | նկարագրություն2 = [[Լեոնարդո դա Վինչի]]| alineación_texto2 = center }} Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, [[Էրազմուս|Էրազմուս ծրագիրը]] (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=Programa de aprendizaje permanente |url=http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=APEE |cita=El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |datearchivo=2 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm Programa de aprendizaje permanente 2007-2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011051709/http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm |date=2007-10-11 }} Unión Europea</ref>։ ​ eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում<ref name=eLearning>{{Cite web |title=eLearning programa |url=http://www.elearningeuropa.info/es/home |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |datearchivo=21 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |dead-url=yes }}</ref>։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ<ref name=eLearning />:​ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ<ref name=eLearning />։ === Սպորտ === [[Պատկեր:2010 Champions League Final opening ceremony.jpg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:]] Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական]] շարժման<ref name=deporte_ue /><ref>{{Cite web |author=Hablamos de Europa |title=Deporte europeo |url=http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |date=3 de marzo de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2019 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190111165152/http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |dead-url=yes }}</ref>։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում<ref name=deporte_ue>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=MODELO DE DEPORTE EUROPEO |url=http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |datearchivo=14 de octubre de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան]]՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է<ref>{{cite web |title=TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus |url=http://www.panoramaaudiovisual.com/es/2011/05/26/tv3-emite-la-final-de-la-uefa-champions-league-en-dolby-digital-plus/ |editorial=Panorama Audiovisual |date=26 de mayo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Deschamps no quiere distracciones |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |editorial=UEFA |date=27 de septiembre de 2011 |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111104205538/http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |datearchivo=4 de noviembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |author=Walter Oppenheimer |title=¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso? |url=http://blogs.elpais.com/oppenblog/2011/04/puede-alguien-gastarse-222-millones-en-un-piso.html |date=3 de marzo de 2012 |date=20 de abril de 2011}}</ref>։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|անգլիական Պրեմիեր լիգան]], իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և [[Բունդեսլիգա|Գերմանիայի Բունդեսլիգան]]<ref>{{cite web |nombre=Ángel|apellidos=Liceras |title=La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes |url=http://www.marca.com/2011/03/26/futbol/1adivision/1301153297.html |editorial=Marca |date=26 de marzo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref>։ [[Պատկեր:Ariella Kaeslin (vault) 04-2011.JPG|մինի|ձախից|Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ ([[Բեռլին]]):]] [[Ռեգբի]]ն, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես [[բասկետբոլ]]ը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, [[վոլեյբոլ]]ը, ջրի պոլոն կամ [[հոկեյ]]ը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։ Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը<ref name="BBC Boseman">{{cite web |apellido=Fordyce |nombre=Tom |title=10&nbsp;years since Bosman |editorial=BBC News |date=11 de julio de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/4528732.stm |date=13 de julio de 2007}}</ref><ref>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=El deporte y la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/languages/documents/publications/23_es.pdf |date=3 de marzo de 2012}}</ref>:​ Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ [[ՖԻԲԱ Եվրոպա|ՖԻԲԱ-ն]], [[ՈՒԵՖԱ|ՈՒԵՖԱ-ն]], Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում<ref>{{Cite web |title=Statement of European team sports |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/multimediafiles/download/uefa/keytopics/560675_download.pdf |format=PDF |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=UEFA |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/ |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref>:​ == Նշումներ == <references group="nota"/> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == '''Պաշտոնական''' * [http://europa.eu/index_en.htm EUROPA] – official web portal * [https://web.archive.org/web/20090601191547/http://europa.eu/institutions/index_en.htm Institutions] * [https://wayback.archive-it.org/all/20170609145325/http://www.consilium.europa.eu/da/european-council/ European Council] * [http://www.ec.europa.eu/index_en.htm European Commission] * [http://arquivo.pt/wayback/20090706224730/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=242&lang=en Council] * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm European Parliament] * [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html European Central Bank] * [http://curia.europa.eu/ Court of Justice of the European Union] * [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Court of Auditors] * [https://web.archive.org/web/20070716180819/http://europa.eu/agencies/index_en.htm Agencies] * [http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm EUR-Lex] – EU Laws * [http://www.eui.eu/Research/HistoricalArchivesOfEU/Index.aspx Historical Archives of the European Union] '''Այլ աղբյուրներ''' * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained Eurostat – European Union Statistics Explained] * [http://ckan.net/tag/read/eutransparency Datasets related to the EU on CKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100315151022/http://www.ckan.net/tag/read/eutransparency |date=2010-03-15 }} * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2537&display=list/ British Pathé] – Online newsreel archive of the 20th century * [https://web.archive.org/web/20160827225957/http://eu.data-list-search.com/ Search EU Financial Sanctions List] * [https://fas.org/sgp/crs/row/RS21372.pdf The European Union: Questions and Answers] Congressional Research Service * {{Gutenberg author | id=European+Union | name=European Union}} '''Նորություններ և հարցազրույցներ''' * [http://www.spiegel.de/international/europe/spiegel-interview-with-helmut-schmidt-and-valery-giscard-d-estaing-a-855127.html ''Der Spiegel'' interview with Helmut Schmidt and Valery Giscard d'Estaing] '''Կրթական ռեսուրսներ''' * [http://hum.port.ac.uk/europeanstudieshub European Studies Hub] – interactive learning tools and resources to help students and researchers better understand and engage with the European Union and its politics. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Եվրոպական միություն]] [[Կատեգորիա:Համադաշնություններ]] [[Կատեգորիա:Մեծ քսանյակի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Մեծ յոթնյակի երկրներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական համակարգեր]] [[Կատեգորիա:Գերազգային միություններ]] [[Կատեգորիա:Առևտրային դաշինքներ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]] [[Կատեգորիա:Միջազգային տնտեսական կազմակերպություններ]] nu3rncnxlsf78j408kudb0yuw58a295 8486505 8486504 2022-08-10T12:40:45Z Աննա Ավագիան 121902 /* Տնտեսություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ |title = <br />'''Եվրոպական Միություն'''<br /> |titlestyle = background: #003399; color: #FFCC00; |above = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;noticia |title = {{resize|11.5pt|Պաշտոնական լեզուներով}} |{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt; | rowclass1 = mergedrow| label1 = [[Անգլերեն]]՝ | data1 = {{lang|bg|European Union}} | rowclass2 = mergedrow| label2 = [[Բուլղարերեն]]՝ | data2 = {{lang|bg|Европейски съюз}} | rowclass3 = mergedrow| label3 = [[Գերմաներեն]]՝ | data3 = {{lang|de|Europäische Union}} | rowclass4 = mergedrow| label4 = [[Դանիերեն]]՝ | data4 = {{lang|da|Den Europæiske Union}} | rowclass5 = mergedrow| label5 = [[Էստոներեն]]՝ | data5 = {{lang|et|Euroopa Liit}} | rowclass6 = mergedrow| label6 = [[Իռլանդերեն]]՝ | data6 = {{lang|ga|An tAontas Eorpach}} | rowclass7 = mergedrow| label7 = [[Իսպաներեն]]՝ | data7 = {{lang|es|Unión Europea}} | rowclass8 = mergedrow| label8 = [[Իտալերեն]]՝ | data8 = {{lang|it|Unione europea}} | rowclass9 = mergedrow| label9 = [[Լատիշերեն]]՝ | data9 = {{lang|lv|Eiropas Savienība}} | rowclass10 = mergedrow| label10 = [[Լիտվերեն]]՝ | data10 = {{lang|lt|Europos Sąjunga}} | rowclass11 = mergedrow| label11 = [[Խորվաթերեն]]՝ | data11 = {{lang|hr|Europska unija}} | rowclass12 = mergedrow| label12 = [[Հոլանդերեն]]՝ | data12 = {{lang|nl|Europese Unie}} | rowclass13 = mergedrow| label13 = [[Հունարեն]]՝ | data13 = {{lang|el|Ευρωπαϊκή Ένωση}} | rowclass14 = mergedrow| label14 = [[Հունգարերեն]]՝ | data14 = {{lang|hu|Európai Unió}} | rowclass15 = mergedrow| label15 = [[Մալթայերեն]]՝ | data15 = {{lang|mt|Unjoni Ewropea}} | rowclass16 = mergedrow| label16 = [[Շվեդերեն]]՝ | data16 = {{lang|sv|Europeiska unionen}} | rowclass17 = mergedrow| label17 = [[Չեխերեն]]՝ | data17 = {{lang|cs|Evropská unie}} | rowclass18 = mergedrow| label18 = [[Պորտուգալերեն]]՝ | data18 = {{lang|pt|União Europeia}} | rowclass19 = mergedrow| label19 = [[Ռումիներեն]]՝ | data19 = {{lang|ro|Uniunea Europeană}} | rowclass20 = mergedrow| label20 = [[Սլովակերեն]]՝ | data20 = {{lang|sk|Európska únia}} | rowclass21 = mergedrow| label21 = [[Սլովեներեն]]՝ | data21 = {{lang|sl|Evropska unija}} | rowclass22 = mergedrow| label22 = [[Ֆիններեն]]՝ | data22 = {{lang|fi|Euroopan unioni}} | rowclass23 = mergedrow| label23 = [[Ֆրանսերեն]]՝ | data23 = {{lang|fr|Union européenne}} }} }} |image = [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|220px]] |subheader1 = [[Եվրամիության նշանաբան|Նշանաբան]]՝ Միասնություն բազմազանության մեջ |subheader2 = [[Հիմն]]՝ [[Եվրոպայի օրհներգ|Ձոն ուրախության]] (նվագախմբային)<div style="padding-top:0.4em;">[[Պատկեր:Anthem of Europe (US Navy instrumental short version).ogg|center]]</div> |image2 = [[Պատկեր:Global European Union.svg|250px]] |label1 = Մայրաքաղաք |data1 = Բրյուսել ^{(դե ֆակտո)}<ref name=capital>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA64|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|year=2013|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|publisher=[[ABC-CLIO]]|quote=Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU}}</ref> |label2 = Խոշոր քաղաքներ |data2 = [[Լոնդոն]] և [[Փարիզ]] |label3 = Պաշտոնական լեզուներ |data3 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 24 լեզու | {{hlist |[[Անգլերեն]] |[[Բուլղարերեն]] |[[Գերմաներեն]] |[[Դանիերեն]] |[[Էստոներեն]] |[[Իռլանդերեն]] |[[Իսպաներեն]] |[[Իտալերեն]] |[[Լատիշերեն]] |[[Լիտվերեն]] |[[Խորվաթերեն]] |[[Հոլանդերեն]] |[[Հունարեն]] |[[Հունգարերեն]] |[[Մալթայերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Չեխերեն]] |[[Պորտուգալերեն]] |[[Ռումիներեն]] |[[Սլովակերեն]] |[[Սլովեներեն]] |[[Ֆիններեն]] |[[Ֆրանսերեն]]}} }} |label4 = [[Տեղաբնականուն]] |data4 = Եվրոպացի |label5 = Տեսակ |data5 = Քաղաքական-տնտեսական միություն |label6 = Անդամներ |data6 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 27 երկիր |{{hlist |[[Ավստրիա]]|[[Բելգիա]]|[[Բուլղարիա]]|[[Խորվաթիա]]|[[Կիպրոս]]|[[Չեխիա]]|[[Դանիա]]|[[Էստոնիա]]|[[Ֆինլանդիա]]|[[Ֆրանսիա]]|[[Գերմանիա]]|[[Հունաստան]]|[[Հունգարիա]]|[[Իռլանդիա]]|[[Իտալիա]]|[[Լատվիա]]|[[Լիտվա]]|[[Լյուքսեմբուրգ]]|[[Մալթա]]|[[Նիդերլանդներ]]|[[Լեհաստան]]|[[Պորտուգալիա]]|[[Ռումինիա]]|[[Սլովակիա]]|[[Սլովենիա]]|[[Իսպանիա]]|[[Շվեդիա]]}} }} |header7 = Ղեկավարներ |label8 = <small>Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ</small> |data8 = <small>[[Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն]]</small> |label9 = <small>Եվրոպական Խորհրդի նախագահ</small> |data9 = <small>[[Շառլ Միշել]]</small> |label10 = <small>Եվրոխորհրդարանի նախագահ</small> |data10 = <small>Մարտին Շուլց</small> |label11 = Օրենսդիր մարմին |data11 = Եվրոպական միության խորհուրդ<br />Եվրոպական խորհրդարան |header12 = Ձևավորում<ref>Current Article 1 of the [[Treaty of Maastricht|Treaty on European Union]] reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the [[Treaty of Rome|Treaty on the Functioning of the European Union]]. Those [[Treaties of the EU|two Treaties]] shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the [[European Community]]".</ref> |label13 = <small>Հռոմի պայմանագիր</small> |data13 = <small>հունվարի 1, 1958</small> |label14 = <small>[[Մաաստրիխտի պայմանագիր]]</small> |data14 = <small>նոյեմբերի 1, 1993</small> |header15 = Մակերես |label16 = <small>Ընդհանուր</small> |data16 = <small>4.324.782 կմ²</small> <small><big>(7-րդը աշխարհում)</big></small> |label17 = <small>Ջրային (%)</small> |data17 = <small>3,08</small> |header18 = Բնակչություն |label19 = <small>2016 թվական</small> |data19 = <small>510.056.011<ref name="population">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|title=Eurostat {{ndash}} Population on 1 January 2016|publisher=[[European Commission]]|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 11}}</ref></small> <small>(3-րդը աշխարհում)</small> |label20 = <small>Խտություն</small> |data20 = <small>117.9/կմ²</small> |header21 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ([[Գնողունակության համարժեքություն|ԳՀ]]) <small>2015 թվական</small> |label22 = <small>Ընդհանուր</small> |data22 = <small>$19,205 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label23 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data23 = <small>$37,852</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |header24 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] (անվանական) <small>2015 թվական</small> |label25 = <small>Ընդհանուր</small> |data25 = <small>$16.220 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label26 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data26 = <small>$31,918</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |label27 = [[Ջինիի գործակից]] (2010) |data27 = 30.4<small>(միջին)</small> |label28 = [[Մարդկային զարգացման ինդեքս|ՄԶԻ]] (2011) |data28 = {{Increase}} 0,876<ref name="HDI">Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.</ref> <small>(շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)</small> |label29 = Արտարժույթ |data29 = {{unbulleted list |[[Եվրո]]&nbsp;([[ISO 4217|EUR]];&nbsp;[[Եվրոգոտի]]) |{{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 10 այլ |[[Բուլղարիական լեվ|Լեվ]]&nbsp;(BGN;&nbsp;Բուլղարիա)|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]&nbsp;(HRK;&nbsp;Խորվաթիա)|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(CZK; Չեխիա)|[[Դանիական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(DKK;&nbsp;Դանիա)|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]&nbsp;(HUF;&nbsp;Հունգարիա)|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]&nbsp;(PLN;&nbsp;Լեհաստան)|[[Ռումինական լեյ|Լեյ]]&nbsp;(RON;&nbsp;Ռումինիա)|[[Շվեդական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(SEK;&nbsp;Շվեդիա)|[[Ֆունտ ստերլինգ]]&nbsp;(GBP; Միացյալ Թագավորություն)|[[Ջիբրալթար ֆունտ|ֆունտ]]&nbsp;(GIP;&nbsp;Ջիբլարթար) }} }} |below=[https://europa.eu europa.eu] }} '''Եվրոպական միություն''' ('''ԵՄ'''), [[Իրավունքի քաղաքագիտություն|իրավունքի քաղաքական համայնք]]՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների]] ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից<ref name=tratados />։ Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես [[միջազգային իրավունք]]ի առարկա<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo |last= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |datearchivo= 7 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։ Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական [[քաղաքացիություն]]ը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը ([[Եվրագոտի|եվրոյի համակարգը]])։ Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/policies/index_es.htm |title= Políticas |date= 4 de mayo de 2010 |author= Portal de la Comisión Europea |access-date=26 de octubre de 2010 }}</ref>։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի [[ինքնիշխանություն]], որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։ Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] վարչակարգի ներքին համակարգով<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente |date= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-date= 2011-10-04 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111004032311/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref>։ Այն ունի յոթ հաստատություն. [[Եվրոպական խորհրդարան]]ը, [[Եվրոպական խորհուրդ]]ը, [[Եվրոպական խորհրդարան|Խորհրդարանը]], [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ը, [[Եվրամիության արդարադատության դատարան]]ը, Աուդիտորների պալատը և [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի<ref>{{Cite web |title=El poder legislativo |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=2&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref><ref name=procLegislativo>{{Cite web |title=El procedimiento legislativo ordinario |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=3&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը<ref name=procLegislativo />. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ [[դրամավարկային քաղաքականություն]]ը։ Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։ 2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության նոբելյան մրցանակի]] «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և [[մարդու իրավունքներ]]ի առաջընթացի իր ներդրման համար»<ref>{{Cite news |title=La UE, Nobel de la Paz |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/10/12/union_europea/1350032560.html |department=El Mundo |date=12 de octubre de 2012 |access-date=12 de octubre de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Nobel Prize |title=The Nobel Peace Prize 2012 |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/index.html |access-date=12 de octubre de 2012 |date=12 de octubre de 2012 |language=Inglés}}</ref>։ 2017 թվականին այն ստացավ [[Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ|Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը]]՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»<ref>{{Cite web|author1=Fundación Princesa de Asturias|title=Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017|url=http://www.fpa.es/es/premios-princesa-de-asturias/premiados/2017-union-europea.html?texto=acta&especifica=0|department=Premios Príncipe de Asturias|date=21 de junio de 2017}}</ref>։ == Խորհրդանիշներ == [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ<ref>{{Cite journal |title= Germany seeks to enshrine EU flag |url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/12/11/wflag111.xml |department= The Daily Telegraph |date= 11 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |language= inglés |archive-date= 2008-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080416133054/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F12%2F11%2Fwflag111.xml |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |title= Final Act |url= http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |department= Council of the European Union |date= 3 de diciembre de 2007 |access-date= 1 de enero de 2013 |format= PDF |language= inglés |archive-date= 2016-03-03 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160303211601/http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |dead-url= yes }}</ref>։ [[Պատկեր:European Union symbols.svg|մինի|250px|ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:{{Պարզաբանագիր|Firmantes de la declaración (16).}}{{Պարզաբանագիր|#B0E0E6|Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)}}]] *[[Եվրոպայի դրոշ|Եվրոպական միության դրոշը]] կամ Եվրոպայի դրոշը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea) |access-date=29 de junio de 2009 }}</ref> կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա<ref>{{Cite web |url = http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |title = Portal de la Unión Europea |access-date = 3 de enero de 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081220115733/http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |datearchivo = 20 de diciembre de 2008 }}</ref>։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից<ref name=CE>{{Cite web |url = http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |title = Portal del Consejo de Europa |language = inglés |access-date = 28 de octubre de 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20091127231427/http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |datearchivo = 27 de noviembre de 2009 }}</ref>, որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց<ref name = EU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= Portal de la Unión Europea |access-date=3 de enero de 2009 }}</ref>։ * Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ ''Միավորված բազմազանության մեջ''<ref>{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/motto/index_en.htm |title=EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website) |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ ''In varietate concordia'', որը նույնպես կիրառվում է<ref>{{Cite book |title=Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference |year=2002 |url=https://archive.org/details/eurodiversitybus0000simo |department=Butterworth-Heinemann |author=George F. Simons, Arjen Bos |isbn=0877193819}}</ref>, նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ [[Գերմանիա]], [[Ավստրիա]], [[Բելգիա]], [[Դանիա]], [[Իսպանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Հունաստան]], [[Իռլանդիա]], [[Իտալիա]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Նիդերլանդներ]], [[Պորտուգալիա]], [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ թագավորություն]] և [[Շվեդիա]]<ref name="westfrance">{{Cite web |title=Une devise pour l'Europe |url=http://www.ouest-france.fr/dossiers/Europe_details_-Une-devise-pour-l-Europe_41273-841298_actu.Htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |language=Francés}}</ref>։ * Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը<ref name=himnoUE>''{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/anthem/index_es.htm |title=El himno europeo |author=Portal de la Unión Europea |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref> ծագում է ''Ձոն ուրախության'' (գերմ.՝''An die Freude'' ) երկից՝ գրված [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Ֆրիդրիխ Շիլլերի]] կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով ''Ձոն ուրախության'' երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ<ref name=himnoUE />։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին<ref name=himnoUE />։ * Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար<ref name=DiaEU /><ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=28 de octubre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես ''Շումանի հայտարարություն'', համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը<ref name=DiaEU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |title= Día de Europa |author= europa.eu |access-date= 26 de mayo de 2008 |archive-date= 2012-01-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.dw.de/dw/article/0,2144,2397420,00.html |title= The Day the EU Was Born |date= 2007 |author= [[Deutsche Welle]] 23.03.2007 |access-date=26 de mayo de 2008 |language=inglés}}</ref>։ == Պատմություն == === Նախադեպեր === [[Պատկեր:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|մինի|Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:]] [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր<ref>{{Cite web |title=Cincuenta dates después |url=http://www.eltribuno.info/salta/73844-Cincuenta-anos-despues.note.aspx |access-date=16 de septiembre de 2011 |date=16 de septiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Costes y consecuencias de la guerra |url=http://sgm.casposidad.com/ |access-date=16 de septiembre de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903064910/http://sgm.casposidad.com/ |datearchivo=3 de septiembre de 2011 }}</ref>։ [[Գերմանիա]]ն ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով<ref>{{Cite web |title=Würth España |url=http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=Würth España |cita=Alemania devastada por la guerra |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110912110355/http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite news |title=Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra |url=http://www.elpais.com/articulo/cultura/galeria/berlinesa/desvela/raras/imagenes/aereas/ciudad/devastada/guerra/elpepucul/20110506elpepucul_5/Tes |department=El País |date=6 de mayo de 2011 |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ Թեև [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան [[Գերմանիա]]յի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը [[նացիստական Գերմանիա]]յին պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին<ref>{{Cite web |title=Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939) |url=http://www.exordio.com/1939-1945/Sounds/gbdeclareswar.html |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների<ref>{{Cite web |title=Cambios político-territoriales |url=http://www.claseshistoria.com/1guerramundial/pazterritorios.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |cita=Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población}}</ref> մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց [[Յալթա|Յալթայի համաժողովի]] ժամանակ<ref name=Yalta>{{Cite web |title=La Conferencia de Yalta |url=http://www.historiasiglo20.org/GLOS/yalta.htm |access-date=31 de julio de 2013 |author=Juan Carlos Ocaña |date=2003}}</ref>։ Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար [[Ռոբերտ Շուման]]ը վճռական կերպով պաշտպանեց [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Արևմտյան Գերմանիայի]] ստեղծումը<ref>{{Cite web |url= http://www.robert-schuman.eu/schuman_conference1959.php |title= Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale |date= 1949 |author= Fondation Robert Schuman |access-date=26 de octubre de 2011 |language=francés}}</ref>, որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ<ref>{{Cite web |title=Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II |url=http://www.mailxmail.com/curso-union-europea-instituciones-politicas-comunitarias-1-3/antecedentes-comunidad-economica-europea-1945-1956-2 |access-date=20 de septiembre de 2011 |author=Benedicto Cuervo Álvarez |date=18 de enero de 2011}}</ref><ref name="schumanbio" />։ [[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-19000-2453, Robert Schuman.jpg|մինի|ձախից|Ռոբերտ Շուման|304x304փքս]] 1946 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը [[Ցյուրիխի համալսարան]]ում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը<ref name=FinGuerra />։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց<ref>{{Cite web |title=Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |archive-date=2012 թ․ հունվարի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ<ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/sudinero/noticias/act-115-06e.html |title= Robert Schuman. 1950 |access-date=26 de octubre de 2011 |publicación= El Mundo}}</ref>։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում<ref name="schumanbio">{{Cite web |url= http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/robert_schuman_es.pdf |title= Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea |date=8 de mayo de 2012 |author= Comisión Europea |author= www.europa.eu |access-date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի<ref name="schumanbio" />։ Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը<ref>{{Cite web |title=Los fundamentos que sustentan la integración europea |url=http://www.ucm.es/info/sdrelint/ficheros_aula/aula1110.pdf |access-date=31 de enero de 2012 |author=[[Rafael Calduch]]}}</ref>՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում<ref name=FinGuerra>{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950) |url=http://www.historiasiglo20.org/europa/anteceden2.htm |access-date=31 de enero de 2012 |author=Juan Carlos Ocaña}}</ref>։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը<ref name=FinGuerra />։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից<ref name=FinGuerra />։ === Եվրոպական համայնքներ === [[File:European Coal and Steel Community Map 1952.svg|մինի|Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները [[Ֆրանսիական Ալժիր]]ը [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության]] անբաժանելի մասն էր կազմում:]] Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը<ref name="schumanbio" />։ 1951 թվականի գարնանը [[Փարիզ]]ում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, [[Իտալիա]]ն, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես ''վեցնյակ'') ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին<ref name="tratados">{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |title= Tratados y legislación |date= 2007 |author= El portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |datearchivo= 6 de octubre de 2010 }}</ref>, թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։ 1952 թվականի մայիսին [[Սառը պատերազմ]]ի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը<ref>{{Cite web |title=Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952 |url=http://www.historiasiglo20.org/TEXT/ced.htm |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>, որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ [[Բրյուսելի պայմանագիր|Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը]] վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի]] ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով<ref>{{Cite news |nombre=Carlos|apellidos=Yárnoz |title=La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse |url=http://www.elpais.com/articulo/espana/ESPANA/UNION_EUROPEA_OCCIDENTAL/UEO/Union/Europea/Occidental/decidira/mes/proximo/invita/espana/incorporarse/elpepiesp/19880314elpepinac_9/Tes |department=El País |date=14 de marzo de 1988 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref><ref>{{Cite news |title=La Unión Europea Occidental anuncia su disolución |url=http://www.publico.es/internacional/304005/la-union-europea-occidental-anuncia-su-disolucion |department=Público |date=31 de marzo de 2010 |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան<ref name="tratados" />։ ''Վեցնյակը'' որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը<ref>{{Cite web |title=Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom) |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_euratom_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Երեք սյուների միություն === 1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով<ref name="tratados" /><ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/european_council/index_es.htm |title= Consejo Europeo |date= 2007 |author= Europa |access-date=29 de marzo de 2008 }}</ref> 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին<ref name="tratados" /> և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում<ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124191934/http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_singleact_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ [[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|[[Բեռլինի պատ]]ի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին ։ ]] Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից<ref name="tratados" />, առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով<ref name="3pilares">{{Cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|title=Pilares de la Unión Europea|author=www.europa.eu|access-date=13 de julio de 2013|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109074413/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|dead-url=yes}}</ref>։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea» |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:filopoli-1995-5-0BBC7A18-83DE-09D3-C777-0D58FB39A5A0&dsID=reflexiones_preliminares.pdf |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=ULRICH K. PREUB}}</ref>։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ [[եվրո]]ն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։ Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և [[Դանիա]], 1981 թվականին՝ [[Հունաստան]], 1986 թվականին՝ [[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]], 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ [[Ավստրիա]], [[Ֆինլանդիա]] և [[Շվեդիա]]<ref name=ampliacion/>։ === ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն === [[Պատկեր:1 May 2004 enlargement celebration in Parc du Cinquantenaire.jpg|մինի|աջից|2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:]] 1999 թվականին ուժի մեջ մտավ [[Ամստերդամ]]ի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր [[Ազատություն|ազատության]], ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը<ref>{{Cite web |title=Derechos fundamentales y no discriminación |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a10000_es.htm |access-date=13 de septiembre de 2011 |author=Tratado de Ámsterdam |cita=La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tratado de Ámsterdam |url=http://www.europarl.europa.eu/topics/treaty/pdf/amst-es.pdf |access-date=27 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo |date=2 de octubre de 1997 |cita=promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible}}</ref>։ Երկու տարի անց ստորագրվեց [[Նիս]]ի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին<ref name="tratados" />։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում<ref name="tratados" />։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ [[Էստոնիա]], [[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Հունգարիա]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մալթա]] և [[Կիպրոս]]։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը<ref name="ampliacion" />։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ<ref>{{Cite news |title=Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2005/02/20/espana/1108930586.html |department=El Mundo |date=21 de febrero de 2005 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը<ref>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/Holanda/rechaza/Constitucion/elpepiint/20050602elpepiint_2/Tes/ |title= Holanda también rechaza la Constitución |date= 2 de junio de 2005 |author= ISABEL FERRER |author= El País |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2005/05/29/internacional/1117362962.html |title= Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa |date= 30 de mayo de 2005 |author= El Mundo/Agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով<ref>{{Cite web |url= http://www.20minutos.es/noticia/37494/0/LUXEMBURGO/REFERENDUM/ |title= Luxemburgo aprueba la Constitución Europea |date= 10 de julio de 2005 |author= Reuters |author= www.20minutos.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ<ref>{{Cite web |title=Reflexión y debate por la Constitución Europea |url=http://www.youtube.com/watch?v=SIWCK4yV7hY |access-date=13 de septiembre de 2011 |cita=Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio}}</ref>։ 2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան [[Ռումինիա]]ն և [[Բուլղարիա]]ն<ref name="ampliacion">{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_es.htm |access-date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea}}</ref>, մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |title= Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma |date= 25 de marzo de 2007 |author= Consejo Europeo |author= El Portal de la Unión Europea |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը<ref>{{Cite web |title=Declaración de Berlín |url=http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |access-date=13 de septiembre de 2011 |date=25 de marzo de 2007 |cita=La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea}}</ref>՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը<ref>{{Cite news |title=Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/25/internacional/1174816903.html |department=El Mundo |date=25 de marzo de 2007 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագիրը]]<ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2007/12/13/internacional/1197546933.html |title= La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis |date= 13 de diciembre de 2007 |author= elmundo.es/agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ [[Պատկեր:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|մինի|ձախից|260px|Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:]] Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |title= Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= eur-lex.europa.eu/ |archive-url= https://web.archive.org/web/20090309013821/http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |datearchivo= 9 de marzo de 2009 }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար<ref name="MD">{{Cite web |url= http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |title= El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= Magazine Deutschland |archive-url= https://web.archive.org/web/20100207010853/http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |datearchivo= 7 de febrero de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |title=Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE |url=http://ec.europa.eu/spain/sobre-la-ue/podcast/asuntos-institucionales/tratado-lisboa-novedades_es.htm |access-date=30 de enero de 2012 |author=Comisión Europa. Representación en España |date=15 de septiembre de 2010}}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը<ref name="MD" />։ 2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով<ref>{{Cite news |title=Confirmado: la Unión Europea, en recesión |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7887000/7887894.stm |department=BBC |date=13 de febrero de 2009 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>, չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Միության 28-րդ անդամը<ref name=ampliacion/><ref name=adhesionCroacia>{{Cite news |title=Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013 |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/22/actualidad/1327234665_837191.html |department=El País |date=22 de enero de 2012 |access-date=22 de enero de 2012}}</ref>։ Այսպես, ''Շումանի հայտարարությունից'' անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու [[Թուրքիա]]յի մերձեցումը<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |title=El Proceso de estabilización y asociación |publicación=El portal de la Comisión Europea |date=15 de junio de 2010 |access-date=25 de junio de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811234100/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |datearchivo=11 de agosto de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4306000/4306966.stm |title= UE inicia diálogo con Turquía |date= 2005 |author= [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |date=4 de octubre de 2005 |access-date=29 de junio de 2007 }}</ref> և [[բրեքսիթ]]ը<ref>{{Cite news|apellidos1=Ríos |nombre1=Beatriz |title=Los retos de una UE con un mañana incierto |url=http://www.publico.es/internacional/retos-ue-manana-incierto.html |access-date=12 de junio de 2017 |author=www.publico.es |date=24 de marzo de 2017}}</ref>։ === Համաձայանգրեր === {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="1" style="font-size:88%; line-height:1.2em; text-align:center; margin:0" |- style="vertical-align:top; text-align:left" | style="text-align:right" | '''Կնքված'''<br />'''Ուժի մեջ մտած'''<br />'''Պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1948<br />1948<br />'''[[Բրյուսելի պայմանագիր (1948)|Բրյուսելի առաջին պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1951<br />1952<br />'''[[Փարիզի պայմանագիր (1951)|Փարիզի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1954<br />1955<br />'''Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1957<br />1958<br />'''[[Հռոմի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1965<br />1967<br />'''[[Միաձուլման համաձայնագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1975<br />N/A<br />'''Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն''' | width="16%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1986<br />1987<br />'''[[Եվրոպական միակ Ակտ]]''' | width="12%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1992<br />1993<br />'''[[Մաստրիխտի պայմանագիր]]''' | width="12%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1997<br />1999<br />'''[[Ամստերդամի պայմանագիր]]''' | width="15%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2001<br />2003<br />'''[[Նիսի պայմանագիր]]''' | width="10%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2007<br />2009<br />'''[[Լիսաբոնի պայմանագիր]]''' | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] |- style="line-height:0.5em" | rowspan="13" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="9" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="4" style="background:#3C67FF; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #3C67FF" | [[Եվրոպական միության սյուները|<span style="color:white;">Եվրոպական միության սյուները.</span>]] | rowspan="2" style="border-left:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="background:#464646; border-left:3px solid #464646; border-right:3px solid #464646" | ''[[Եվրոպական համայնքները|<span style="color:white;">Եվրոպական համայնքները.</span>]]'' | colspan="4" style="background:#464646; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#42B995" | | colspan="3" style="background:#42B995; border-left:3px solid #464646" | [[Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(Եվրատոմ)</span> | colspan="4" style="background:#42B995; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" style="background:#52C1A0; padding:0; border-left:3px solid #3C67FF" | | style="background:#67C7AB; padding:0" | | style="background:#7BCFB7; padding:0" | | style="background:#92D7C4; padding:0" | | style="background:#ACDFD2; padding:0" | | style="background:#C6E8E0; padding:0" | | style="background:#DBEEEA; padding:0" | |- | colspan="3" style="background:#93DAE7" | | colspan="3" style="background:#93DAE7; border-left:3px solid #464646" | [[Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԱՊԵՀ)</span> | colspan="3" style="text-align:right; background:#93DAE7; padding-right:3px; border-left:3px solid #3C67FF" | ''Ժամկետը լրացել է 2002թ.'' | style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" rowspan="6" style="background:#192192; border-left:3px solid #3C67FF" | <span style="color:white;">Եվրոպական միություն</span> <span style="color:white;">(ԵՄ)</span> | rowspan="7" style="background:#272F9E; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#3A42AE; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#5159BB; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#6A71C8; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#8A90D7; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#A8ACE3; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#EFF0F6; padding:0" | |- | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#5FCF4D" | | colspan="3" style="background:#5FCF4D; border-left:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական տնտեսական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական տնտեսական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՏՀ)</span> | colspan="2" style="background:#44B72E; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #464646" | | rowspan="2" colspan="2" style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՀ)</span> |- | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFFF97; border:3px dotted #464646" | [[Տրեվի|<span style="color:black;">Տրեվի</span>]] | rowspan="2" style="background:#E6E600; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածք|<span style="color:black;">Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր</span>]] <span style="color:black;">(ԱՆԳՀ)</span> | style="background:#E6E600; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#E6E600" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#D4BE00" | [[Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն|<span style="color:black;">Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն</span>]] <span style="color:black;">(ՔՀՈԻՀ)</span> |- | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#CA7FC8; border:3px dotted #464646" | [[Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն|<span style="color:black;">Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն</span>]]&nbsp;<span style="color:black;">(ԵՔՀ)</span> | colspan="4" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն|<span style="color:black;">Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱՔԸԱ)</span> |- | rowspan="2" colspan="2" style="background:#A3C5DC" | ''Չհաստատված մարմիններ'' | rowspan="2" colspan="5" style="background:#7AA7CB" | [[Արևելաեվրոպական միություն|<span style="color:black;">Արևելաեվրոպական միություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱԵՄ)</span> | colspan="2" rowspan="2" style="background:#7AA7CB; border-top:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="text-align:right; background:#7AA7CB; padding-right:3px" | ''Ժամկետը լրացել է 2010թ.'' | style="background:#192192"| &nbsp; |- style="line-height:1em" | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="8" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp; |} <noinclude> == Աշխարհագրություն == [[Պատկեր:EU Member states and Candidate countries map.svg|մինի|աջից|310px|Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով<br />Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)]] Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ<ref name="Mapa estados miembros"/>։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]]՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 [[հանրապետություն]]ից և 7 [[միապետություն]]ից, որոնցից 6-ը [[թագավորություն]] են, իսկ մեկը՝ դքսություն ([[Լյուքսեմբուրգ]])։ Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։ Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից<ref name="Mapa estados miembros">{{Cite web |title=Estados miembros de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես [[Իսլանդիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն և [[Ռուսաստան]]ը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, [[Կանարյան կղզիներ]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մադեյրա]], [[Մարտինիկա]], [[Սան Մարտինո դալ Արջինե|Սան Մարտին]], Համախմբության կղզի և Մայոտտե<ref name=RUP />։ ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի [[Ավստրալիա]]յից ու [[Կանադա]]յից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը<ref name="Mapa estados miembros" />։ Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի [[Նորվեգիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Շվեյցարիայի, [[Լիխտենշտայն|Լիխտեյնշտայնի]], [[Անդորրա]]յի, [[Մոնակո]]յի, [[Սան Մարինո]]յի, [[Վատիկան]]ի, Թուրքիայի, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի ու [[Սերբիա]]յի հետ<ref name="Mapa estados candidatos">{{Cite web |title=Estados candidatos de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/candidate_countries/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև [[Կարիբյան ծով]]ում՝ [[Սան Մարտին (այլ կիրառումներ)|Սան Մարտինի]] հետ, [[Հարավային Ամերիկա]]յում՝ [[Բրազիլիա]]յի ու [[Սուրինամ]]ի հետ, իսկ [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Մարոկկո]]յի հետ։ Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական [[Սեուտա]] և [[Մելիլյա]] քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։ Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին<ref>{{Cite web |title=Los principios fundacionales de la Unión |url=http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130043438/http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։ === Անդամ երկրներ === Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)<ref>{{Cite web |title=1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos}}</ref>​ հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը. {| class="wikitable" style="margin:0 auto; padding:0; text-align=center;" width="100%" |- ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Եվրոպայի դրոշները|Դրոշ]] ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Երկրների զինանշաններն ըստ շրջանների#Եվրոպա|Զին.]] ! align="center" width="15%" scope=col | Անուն ! align="center" width="20%" scope=col | [[Եվրամիության ընդլայնմանպատմությունը|Միանալու տարեթիվը]]<ref>{{Cite web |author=EUROPA |title=Cronología de la integración europea |url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |access-date=23 de agosto de 2012}}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ բնակչության|Բնակչություն]]<ref name=TWF>{{Cite web |author=CIA |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |access-date=23 de agosto de 2012 |language=Inglés |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |dead-url=yes }}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մակերևույթի|Մակերևույթ]]<ref name=TWF /><br />(կմ²-ով) ! align="center" width="10%" scope=col | ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ ! align="center" scope=col | [[Anexo:Աշխարհի արժույթները|Դրամ]] ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի|Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ]]<ref name=TWF /> ($) ! align="center" scope=col | [[Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորը|Պատգամավորական տեղերի թիվը]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Գերմանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Germany.svg|30px]] | [[Գերմանիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | 414.599 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ավստրիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Austria Bundesadler.svg|30px]] | [[Ավստրիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | | [[Եվրո]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Բելգիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great Coat of Arms of Belgium.svg|30px]] | [[Բելգիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | 33&nbsp;975 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Բուլղարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|30px]] | [[Բուլղարիա]] |{{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | 145&nbsp;186 | [[լև (դրամ)|Լև]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Կիպրոս}} | align="center" | | [[Կիպրոս]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | 107&nbsp;958 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Խորվաթիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|30px]] | [[Խորվաթիա]] | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | 115&nbsp;626 | [[խորվաթական կունա|Կունա]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Դանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:National Coat of arms of Denmark.svg|30px]] | [[Դանիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | 4&nbsp;761&nbsp;811 | [[դանիական կրոն]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Դրոշ|Սլովակիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovakia.svg|30px]] | [[Սլովակիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | | [[Եվրո]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Սլովենիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovenia.svg|30px]] | [[Սլովենիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | 20&nbsp;493 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իսպանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|30px]] | [[Իսպանիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | 1&nbsp;545&nbsp;225 | [[Եվրո]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Էստոնիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|30px]] | [[Էստոնիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | 82&nbsp;219 | [[Եվրո]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|30px]] | [[Ֆինլանդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | 425&nbsp;590 | [[Եվրո]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Armoiries république française.svg|30px]] | [[Ֆրանսիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | 11&nbsp;710&nbsp;417 | [[Եվրո]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Դրոշ|Հունաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|30px]] | [[Հունաստան]] | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | 637&nbsp;529 | [[Եվրո]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Հունգարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Hungary.svg|30px]] | [[Հունգարիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | | [[հունգարական ֆորինտ]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իռլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|30px]] | [[Իռլանդիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | 480&nbsp;583 | [[Եվրո]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Իտալիա}} | align="center" | [[File:Italy-Emblem.svg|30px]] | [[Իտալիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | 843&nbsp;251 | [[Եվրո]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լատվիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Latvia.svg|30px]] | [[Լատվիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | 93&nbsp;011 | [[Եվրո]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լիտվա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Lithuania.svg|30px]] | [[Լիտվա]] | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | 72&nbsp;331 | [[Եվրո]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} | align="center" | | [[Լյուքսեմբուրգ]] | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | | [[Եվրո]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Մալթա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|30px]] | [[Մալթա]] | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | 55&nbsp;139 | [[Եվրո]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Նիդեռլանդներ}} | align="center" | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|30px]] | [[Նիդեռլանդներ|Նիդերլանդներ]] | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | 192&nbsp;345 | [[Եվրո]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լեհաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|30px]] | [[Լեհաստան]] | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | 342&nbsp;482 | [[զլոտի]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|30px]] | [[Պորտուգալիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | 1&nbsp;819&nbsp;498 | [[Եվրո]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Չեխիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|30px]] | [[Չեխիայի Հանրապետություն]] | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | | [[չեխական կրոն]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ռումինիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|30px]] | [[Ռումինիա]] | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | 262&nbsp;018 | [[ռումինական լեյ]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Դրոշ|Շվեդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great coat of arms of Sweden.svg|30px]] | [[Շվեդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | 602&nbsp;255 | [[շվեդական կրոն]] | 40&nbsp;900 | 20 |- |} ==== Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ ==== [[Պատկեր:EU special territories (en).svg|մինի|450px|Եվրոպական Միություն.{{legend|#000a9f|Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ}}{{legend|#000eff|Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ}}{{legend|Países y territorios de ultramar}}]] Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում<ref name=RUP>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=Política regional y regiones ultraperiféricas |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/activity/outermost/index_es.cfm |date=23 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Gobierno de Canarias |title=Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas |url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |date=23 de agosto de 2012 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են<ref name=RUP />. * Ֆրանսիական տարածքներ՝ [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մարտինիկա]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], Համախմբության կղզի և [[Մայոտտե]]։ *[[Սան Մարտին]]ի ֆրանսիական հավաքածուն։ * Պոտուգալական ինքնավար շրջաններ [[Մադեյրա|Մադեյրան ու Ազորեսը]]։ * Իսպանական ինքնավար համայնք Կանարյան կղզիները։ Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես<ref name="Las RUP">{{Cite web |title=Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades |publicación=Portal de la Unión Europea |año=5/2010 |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/rup2010/brochure_rup_es.pdf |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը<ref name="RUP"/>։ ==== Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ ==== [[Պատկեր:Special member state territories in Europe and the European Union.svg|մինի| {{legend|#2C325F|Անդամ պետություններ}}{{legend|#5F2C35|Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ}}]] Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։ Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին<ref name="i">Artículo 355 párrafo 5 del TFUE</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ում [[Ֆինլանդիա]]յի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն<ref>Artículo 355 párrafo 4 del TFUE</ref>։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով<ref name="h">{{Cite web |title=Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:347:0001:0118:ES:PDF}}, 32006L0112</ref>։ Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և [[Ավելացված արժեքի հարկ|ԱԱՀ-ին]]։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում<ref name="g">{{Cite web |title=Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:145:0001:0064:ES:PDF}}, 32008R0450</ref> և Campione d'Italia-ում<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title= Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune |url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=7 |date=18 de agosto de 2000}}</ref> համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title=Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno |url=http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923205917/http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |dead-url=yes }}</ref>։ [[Հյուսիսային ծով]]ում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին<ref name="g" />։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում<ref name="h" />։ Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։ Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում<ref>{{Cite web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=2E14855B772D504D6D56073B3A3BFDAD.tpdjo13v_1?cidTexte=JORFTEXT000000879815&categorieLien=cid&dateTexte= |title=Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton |obra=Légifrance |language=francés}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ<ref>Artículo 21 del Código aduanero modernizado</ref>, քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։ ==== Ծովային տարածքներ ու երկրներ ==== [[File:ZEE-UE-es.svg|մինի|աջից|Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ){{legend|#0978ab|Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները: }}{{legend|#c6ecff|ԵՄ ՏԲԳ-ն:<ref group="nota">La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.</ref>}}{{legend|#00a400|Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):}}{{legend|#80e800|ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):}}{{legend|#ff4800|ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ}}{{legend|#ffb380|Թեկնածու երկրների ԾՏԵ}}|271x271փքս]] Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։ Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ<ref>{{Cite web |title=Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0400:0400:ES:PDF |date=30 de septiembre de 2011 |author=Diario Oficial de la Unión Europe}}</ref>. * Ֆրանսիական տարածքներ. [[Նոր Կալեդոնիա]], [[Ֆրանսիական Պոլինեզիա]], [[Սան Բարտոլոմեո]], [[Սեն Պիեռ և Միքելոն]], Ֆրանսիական Հարավային և Անտարկտիկյան տարածքներ, [[Ուոլիս և Ֆուտունա|Ուոլիս և Ֆուտունա կղզիներ]]։ * Բրիտանական տարածքներ. [[Անգիլիա]], [[Բերմուդյան կղզիներ|Բերմունդյան կղզիներ]], Արքայական տարածքներ,[[Կայմանյան կղզիներ]], [[Մոնտսերատ|Մոնսերատ]], [[Փիթքերն կղզիներ]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա|Սուրբ Հեղինե կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա]], [[Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ]], [[Թերքս և Քայքոս կղզիներ]], [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]], [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Մալվինյան կղզիներ]] և [[Հարավային Ջորջիա և Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ]] (վերջին երկուսը վիճելի տարածք են [[Արգենտինա]][[Արգենտինա|յի]] հետ)։ * Հոլանդական տարածքներ. [[Արուբա]], [[Բոնեյրե]], [[Կյուրասաո]], [[Սաբա կղզի]], [[Սինթ Էվստատիուս]] և [[Սինթ Մաարտեն]]։ * Դանիական թագավորության ինքնավար շրջաններ. [[Ֆարերյան կղզիներ]] և [[Գրենլանդիա]]։ === Նոր երկրների միացում === Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես [[Կոպենհագեն]]ի չափանիշներ<ref name=adhesion>{{Cite web |url = http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |title = Criterios de adhesión (criterios de Copenhague) |date = 27 de marzo de 2010 |author = El portal de la UE |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20100407151410/http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |datearchivo = 7 de abril de 2010 }}</ref>, քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են. * Լինել եվրոպական երկիր<ref name="adhesion" />։ * Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը<ref name="adhesion" />։ * Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն<ref name="adhesion" />։ * Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման<ref name="adhesion" />։ [[Պատկեր:Further European Union Enlargement.svg|մինի|345px|'''Եվրամիության ապագան''' {{legend|#3F48CC|[[Organización territorial de la Unión Europea|ԵՄ անդամ երկրներ]] (28)}} {{legend|#FF1493|[[#Retirada de un Estado miembro|ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ]] (1)}} {{legend|#00BFFF|[[#Candidatos oficiales|Պաշտոնական թեկնածու երկրներ]] (5)}} {{legend|#86FDF1|[[#Candidatos potenciales|Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել]] (1)}} {{legend|#FFF200|[[#Candidatos potenciales|Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ]] (1)}} {{legend|DarkOrange|[[#Candidatos que han paralizado el proceso|Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը]] (3).}} {{legend|#48cc3f|[[#Países fuera de agenda|Հավանական պոտենցիալ երկրներ]] (6)}}]] Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են [[Թուրքիա]]ն (2004 թվականից)<ref>{{Cite web |title=Relaciones exteriores UE - Turquía |url=http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea |cita=1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |datearchivo=8 de mayo de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |dead-url=yes }}</ref>, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն]]ը (2005 թվականից)<ref name=pais_candi>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm |title=Check current status |date=31 de marzo de 2013 |date=18 de diciembre de 2012 |author= Comisión Europea |language=inglés }}</ref>,​ [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրոն]] (2010 թվականից)<ref name=solicitud_mont>{{Cite web |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/17/union_europea/1292589115.html |title=Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE |date=18 de diciembre de 2010 |date=2010 |obra=elmundo.es }}</ref>​, [[Սերբիա]]ն (2012 թվականից)<ref name=serbia_candidato>{{cite web |author=EFE |title=La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20120302/54262537175/ue-acuerda-serbia-candidata-oficial-adhesion.html |obra=www.lavanguardia.com |editorial=La Vanguardia Ediciones S.L. |date=2 de marzo de 2012 |date=2 de marzo de 2012 }}</ref>​ և [[Ալբանիա]]ն (2014 թվականից)<ref>{{Cite web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/06/24/actualidad/1403624949_287594.html |title=Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión |date=5 de julio de 2014 |author=IGNACIO FARIZA |date=24 JUN 2014 |obra=www.elpais.com }}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը<ref name=opinion_ue>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/abre/puerta/Croacia/Macedonia/pone/trabas/Turquia/elpepuint/20091014elpepuint_6/Tes |title= La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía |date=27 de marzo de 2010 |date=14 de octubre de 2009 |author= El País }}</ref>։ Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]ն ու [[Կոսովո]]յի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)<ref name=pais_candi/>՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման<ref name=ONU_1244>{{Cite web |url = http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |title = Resolución 1244 (1999) |date = 14 de abril de 2010 |date = 10 de junio de 1999 |author = Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20110813095322/http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |datearchivo = 13 de agosto de 2011 }}</ref>։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում<ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/eeuu-piden-bosnia-avance-reformas_201004062039.html |title= La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/moratinos-visita-sarajevo-para-desbloquear_201004061017.html |title= Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref>։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է ''Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ''<ref name=ONU_1244/>, քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների<ref name=serbia_candidato /><ref>{{Cite web |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/busca/respuesta/independencia/Kosovo/elpepuint/20080218elpepuint_10/Tes |title=La UE califica a Kosovo de "''caso único''" y deja a cada miembro su reconocimiento |date=25 de junio de 2010 |publicación=www.elpais.es |date=18 de febrero de 2008 |author= agencias}}</ref>։ Թեև [[Նորվեգիա]]ն գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում<ref name="EEEParlamento" />, Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների<ref>{{Cite web |title=Noruega y la Unión Europea |url=http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |date=31 de marzo de 2013 |author=Noruega. Portal oficial en España |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628090909/http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE) |url=http://www.moss-avis.no/debatt/aktuell-kommentar/vart-skjulte-eu-medlemskap-1.4361339 |date=29 de octubre de 2011 |author=Vein Roald Hansen |language=Noruego}}</ref>, նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա<ref>{{Cite web |title=Noruega, el paraíso vikingo |url=http://www.elpais.com/articulo/opinion/Noruega/paraiso/vikingo/elpepiopi/20100607elpepiopi_4/Tes |date=29 de octubre de 2011 |author=Timothy Garton Ash}}</ref>։ Միևնույն կերպով՝ [[Իսլանդիա]]ն ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն<ref>{{cite web |author= EUROPA PRESS |title=Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2013/06/13/islandia-frena-negociaciones-adherirse-union-europea/00031371145184781705959.htm |obra=www.lavozdegalicia.es |editorial=LA VOZ DE GALICIA S.A. |date=13 de junio de 2013 |date=1 de julio de 2013 }}</ref>։ Համանման դեպք է [[Շվեյցարիա]]ն, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում<ref>{{cite web |title=Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20081212/53598111925/suiza-suprime-sus-controles-fronterizos-tras-ingresar-en-el-espacio-schengen.html |editorial=La Vanguardia |date=14 de diciembre de 2008 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը<ref>{{Cite web |title=Relaciones internacionales |url=http://www.swissworld.org/es/politica/politica_exterior/relaciones_internacionales/ |date=29 de octubre de 2011 |author=swissworld.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/spanish/200103/05/sp20010305_45818.html |editorial=Diario del Pueblo |date=5 de marzo de 2001 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>։ === Որևէ անդամի հեռացում === Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը<ref>{{cite book|apellidos=Urrea Corres |nombre=Mariola |title=La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión |año=2008 |editorial=Lustel |isbn=978-84-96717-96-1}}</ref>։ 2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև [[Շոտլանդիա]]յում, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում և [[Ջիբրալթար]]ում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը<ref>{{Cite web |title=El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora? |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-36614807}}</ref>։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին [[Թերեզա Մեյ]]ը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով<ref>{{Cite web |title=David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit |url=http://www.eldiario.es/internacional/David-Cameron-ministro-britanico-Brexit_0_530197092.html}}</ref>։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |title=Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160816121255/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |dead-url=yes }}</ref>։ == Ինստիտուցիոնալ շրջանակ == === Կառույցներ === [[Պատկեր:Location of European Union institutions.svg|մինի|Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:]] Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին<ref name=instituciones>{{Cite web |title=Instituciones y organismos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial}}</ref>։ Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0033_es.htm |title= El Tratado de Lisboa: introducción |date=14 de julio de 2010 |obra= www.europa.eu/ |date=31 de marzo de 2013}}</ref>։ Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։ Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները<ref name=instituciones />։ ==== Եվրոպական խորհրդարան ==== [[Պատկեր:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|մինի|Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը [[Ստրասբուրգ]][[Ստրասբուրգ|ում]]:]] Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)<ref>{{Cite web |title= Parliament - an overview. Welcome |editorial= [[Parlamento Europeo]] |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public.do?language=en |date=12 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=En el Parlamento |url=http://www.espanoles.ch/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=32 |date=1 de octubre de 2011 |author=españoles.ch |cita=es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India}}</ref>։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի<ref>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible? |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060728FCS09980+0+DOC+XML+V0//ES |date=5 de septiembre de 2012 |date=25 de agosto de 2008}}</ref>։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին<ref name=NOMBRAMIENTO>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Procedimiento de nombramiento |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/0040e8bfb3/Procedimiento-de-nombramiento.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref><ref name=CONTROL>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Competencias de control |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/00b9de8689/Funciones-de-supervisi%C3%B3n-y-control.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին<ref>{{cite web |nombre=Javier|apellidos=G. Gallego |title=Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/16/union_europea/1326747191.html |editorial=El Mundo |date=17 de enero de 2012 |date=5 de septiembre de 2012}}</ref> և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը<ref name=DIPUTADOS>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Diputados al Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/search.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ ==== Եվրամիության խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Schuman ground renos 2011.jpg|մինի|ԵՄ խորհրդի նստավայրը ([[Բրյուսել]]):]] Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։ Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։ Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր<ref>{{Cite web |title=Consejo de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը<ref>{{Cite web |title=Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/foreign-affairs/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy.aspx?lang=es |date=17 de septiembre de 2011 |author=Consejo de la Unión Europea}}</ref>։ ==== Եվրոպական խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Europa building May 2013.jpg|մինի|Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում<ref name="Europa">{{cite web|1={{Cite web |url= http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |title= Europa: Edificio para el Consejo Europeo |date=26 de septiembre de 2013 |author= europa.eu |date=2013}} |2=http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:]] Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են ''եվրոպական գագաթաժողովներ'' կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում<ref>{{Cite web |title=El Consejo Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-council/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։ ==== Եվրոպական հանձնաժողով ==== [[Պատկեր:European Commission flags.jpg|մինի|Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր [[Բրյուսել]]ում:]] Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը<ref name="Europa Institutions">{{Cite web |title=Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea |editorial=europa.eu |url=http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |date=18 de junio de 2007 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2007 թ․ հունիսի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070623104240/http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։ Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։ ==== Այլ կառույցներ ==== [[Պատկեր:Europäischer Rechnungshof.jpg|մինի|Հաշիվների դատարանի նստավայրը [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)|Լյուքսեմբուրգում]]:]] Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը<ref name=instituciones /><ref name=tratadoUE />։ * '''Եվրամիության Արդարադատության դատարանը''' (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը<ref>{{Cite web |title=El Tribunal de Justicia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Հաշիվների դատարանը''' Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև<ref>{{Cite web |title=Tribunal de Cuentas de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-auditors/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Եվրոպական կենտրոնական բանկը''' (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է<ref>{{Cite web |title=Banco Central Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/ecb/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Օրգաններ և օրգանիզմներ === Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն<ref>{{Cite web |title=Tratado de funcionamiento de la Unión Europea |url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ttce.p6t1.html |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։ * '''Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն''' (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով<ref>{{Cite web |title=Comité Económico y Social Europeo (CESE) |url=http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.es.home |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comité Económico y Social Europeo}}</ref>։ * '''Շրջանների կոմիտեն''' (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ<ref>{{Cite web |title=Comité de las Regiones |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094720/http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ * '''Ներդրումների եվրոպական բանկը''' (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://www.bei.org/about/index.htm |title= À propos de la BEI |date=1 de noviembre de 2009 |language=francés}}</ref>։ * '''Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը''' (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է<ref>{{Cite web |title=El Defensor del Pueblo Europeo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/citizenship_of_the_union/o10005_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Գործակալություններ === [[Պատկեր:Axencia Comunitaria de Control da Pesca, Vigo.JPG|մինի|աջից|Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:]] Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է<ref>{{Cite web |title=Agencias de la UE |url=http://europa.eu/agencies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |datearchivo=3 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը<ref name=agencias>{{Cite web |title=Agencias europeas – Orientaciones para el futuro |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0135:FIN:ES:PDF |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión de las Comunidades Europeas |date=11 de marzo de 2008}}</ref>։ Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ<ref name=agencias />։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես ''երեք սյուների'' գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում ([[Բրյուսել]] կամ [[Լյուքսեմբուրգ]]) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն<ref name=agencias />։ == Կառավարում == {| class="wikitable" align="right" style="width:30em; text-align:center; clear:both; margin-left: 7px; font-size:90%" |+[[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)]]<br /><small>[<span style="background-color:#F0F8FF">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;([[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|ԵԺԿ]]) - [<span style="background-color:#FFE8E8">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԵՍԿ) - [<span style="background-color:#FFFFDD">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԼԴԲԵԿ)</small> |- | bgcolor="#f0f8ff" colspan="2" | '''Նախագահություն'''։ Ժան-Կլոդ Յունկեր ([[Լյուքսեմբուրգ]]) |- ! colspan="2" | Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ) |- | bgcolor="#ffe8e8" | Ֆրանս Թիմերմանս ([[Նիդեռլանդներ]]) || Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կրիստինա Գեորգիեվա ([[Բուլղարիա]]) || Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ |- | bgcolor="#ffe8e8" | Մարոշ Շեվչովիչ ([[Սլովակիա]]) || Էներգիայի միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ջիրկի Կատայնեն ([[Ֆինլանդիա]]) || Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Վալդիս Դոմբրովսկիս ([[Լատվիա]]) || Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Անդրուս Անսիպ ([[Էստոնիա]]) || Թվային եզակի շուկա |- | bgcolor="#ffe8e8" | [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]] ([[Իտալիա]]) || Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն |- | colspan="2" | <div class="NavFrame collapsed"> <div class="NavHead">Այլ հանձնակատարներ (Պորտֆել)</div> <div class="NavContent"> {| |- | bgcolor="#ffffdd" | Վերա Յուրովա ([[Չեխիա]]) || Արդարադատություն, Սպառողներ և սեռերի հավասարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Գյունթեր Օթինգեր ([[Գերմանիա]]) || Թվային տնտեություն և հասարակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Պիեռ Մոսկովիցի ([[Ֆրանսիա]]) || Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, Հարկային և մաքսային միություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Մարին Թիսեն ([[Բելգիա]]) || Աշխատանք, սոցիալական հարցեր, աշխատանքային ընդունակություններ ու շարժունակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կորինա Կրետու ([[Ռումինիա]]) || Տարածաշրջանային քաղաքականություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Յոհանես Հան ([[Ավստրիա]]) || Հարևանների հետ տարվող քաղաքականություն և ընդլայնման բանակցություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս ([[Հունաստան]]) || Միգրացիա, ներքին հարցեր ու քաղաքացիություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Վիտենիս Անդիրուկաիտիս ([[Լիտվա]]) || Առողջապահություն և սննդի անվտանգություն |- | bgcolor="#ffffff" | Ջոնաթան Հիլ <br /> (Միաղյալ Թագավորություն) || Ֆինանսական կայունություն, ֆինանսական ծառայություններ ու կապիտալի շուկաների միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Էլիզաբետա Բիենկովսկա ([[Լեհաստան]]) || Ներքին շուկա, արդյունաբերություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Միգել Արիաս Կանյետե ([[Իսպանիա]]) || Կլիմայի և էներգետիկայի հարցեր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Նեվեն Միմիկա <br /> ([[Խորվաթիա]]) || Միջազգային համագործակցություն և զարգացում |- | bgcolor="#ffffdd" | Մարգրեթ Վեստագեր ([[Դանիա]]) || Մրցակցություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Վիոլետա Բուլչ ([[Սլովենիա]]) || Տրանսպորտ |- | bgcolor="#ffffdd" | Սեսիլիա Մալմստրոմ ([[Շվեդիա]]) || Առևտուր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կարմենու Վելա <br /> ([[Մալթա]]) || Շրջակա միջավայր, ծովային և ձկնորսության հարցեր |- | bgcolor="#f0f8ff" | Տիբոր Նավարաչիչ ([[Հունգարիա]]) || Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կարլուշ Մոեդաշ ([[Պորտուգալիա]]) || Հետազոտություն, իտություն ու նորարարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ֆիլ Հոգան ([[Իռլանդիա]]) || Գյուղատնտեսություն և գյուղական շրջանների զարգացում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Քրիստոս Ստիլիանիդես ([[Կիպրոս]]) || Մարդասիրական օգնություն և ճգնաժամային ղեկավարում |} </div> </div> |} Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ [[Դոնալդ Թասկ]]ն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։ Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները<ref>{{Cite web |title=Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo |url=http://www.youtube.com/watch?v=S51mTt8GN8A |date=30 de septiembre de 2011}}</ref>։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները<ref>{{Cite web |title=¿Dónde están los federalistas europeos? |url=http://www.elpais.com/articulo/cataluna/estan/federalistas/europeos/elpepiautcat/20060125elpcat_5/Tes |date=30 de septiembre de 2011 |author=Cesáreo Aguilera |date=25 de enero de 2006}}</ref><ref>{{Cite web |title=Programa Político |url=http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |date=30 de septiembre de 2011 |author=Jóvenes Europeos Federalistas |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120720013103/http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento de la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/68/es.pdf |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը ''"նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"''<ref name=tratadoUE>{{Cite web |title=Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ES:PDF |date=14 de septiembre de 2011 |author=Diario oficial de la Unión Europea |date=30 de marzo de 2010}}</ref>: === Գործառույթներ === Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ<ref name=tratadoUE />. {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները<ref name=tratadoUE />. &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Բացառիկ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը<ref>Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * մաքսային միություն * ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում * անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն * ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում * ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն * այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Համատեղ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա<ref>Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * ներքին շուկա * համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն * տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն * գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն * շրջակա միջավայր * սպառողների շահերի պաշտպանություն * տրանսպորտ * տրանսեվրոպական ցանցեր * էներգետիկա * ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ * հանրային առողջության հարցեր |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն * զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background-color:#def; border:1px dotted white;padding:5px" | '''Հատուկ գործառույթներ'''<br /><small>(առանձին դասակարգված)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background-color:#def;" valign=top | * տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում * արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #E6ECFD; padding:5px" | Աջակցային գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#E6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#E6ECFD" valign=top | * մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում * արդյունաբերություն * մշակույթ * տուրիզմ * կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր * քաղաքացիական պաշտպանություն * վարչական համագործակցություն |} |} === Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ === [[Պատկեր:European Parliament 2014.svg|մինի|աջից|300px|'''Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը''':<br /> {{legend|#3399FF|color2=white|texto2=220|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն}} {{legend|#F10000|color2=white|texto2=191|Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն}} {{legend|#0000EB|color2=white|texto2=70|Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ}} {{legend|#FFFF00|color2=black|texto2=68|Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն}} {{legend|#C10000|color2=white|texto2=52|Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ}} {{legend|#009900|color2=white|texto2=50|Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն}} {{legend|#40E0D0|color2=black|texto2=48|Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա}} {{legend|#999999|color2=white|texto2=52|Չգրանցվածներ}}]] Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի<ref name=partidosUE>{{Cite web |title=¿Qué es un partido político a escala europea? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=1 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։ 2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար<ref name=partidosUE />։ Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն<ref>{{Cite web |title=¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=2 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի ''չգրանցվածների''<ref name="grupos">{{Cite web |title=Los grupos políticos |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=4&language=ES |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը<ref name=grupos />։ Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento del Parlamento Europeo |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/funcionamiento/Parlamento/Europeo/elpepuint/20040525elpepuint_7/Tes |date=21 de septiembre de 2011 |author=Fernando de Luis-Orueta |date=28 de mayo de 2004}}</ref>։ == Իրավական համակարգ == Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի ''sui generis-ով,'' որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։ === Սկզբնական օրենք === [[Պատկեր:EU Roma Musei Capitolini close-up.jpg|մինի|[[Կապիտոլիական թանգարաններ|Կապիտոլիական թանգարանը]], որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:]] Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից<ref>{{Cite web |title=El Derecho Originario Europeo |url=http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |date=18 de septiembre de 2011 |author=Red Derecho |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ մարտի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301070544/http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները<ref name=tratados />։ Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը<ref name=tratados />։ === Ածանցյալ օրենք === Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ<ref>{{Cite web |title=¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea? |url=http://www.mailxmail.com/curso-derecho-laboral-nociones-supuestos/que-es-derecho-originario-derivado-union-europea |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար<ref name=tratadoUE />։ Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում<ref name=tratadoUE /><ref>{{Cite web |title=Directivas comunitarias |url=http://osha.europa.eu/es/legislation/directives/directives-intro |date=18 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo}}</ref>։ Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ<ref name=tratadoUE />։ === Հիմնարար իրավունքներ === {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = աջից | ուղղության = հորիզոնական | լայնություն = 170 | վերնագիր= Հիմնարար իրավունքներ | նկարագրություն= | alineación_texto = | fondo_de_texto = | պատկեր1= Eugène Delacroix - Le 28 Juillet. La Liberté guidant le peuple.jpg | նկարագրություն1 = Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա| alineación_texto1 = left | պատկեր2 = 01CFREU-Preamble-crop.jpg | նկարագրություն2 = ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ| alineación_texto2 = center }} Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները<ref>Lucas, Javier de, [http://www.uv.es/CEFD/8/Delucas.pdf ''Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo?''] en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3</ref>։ Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:0337:0362:ES:PDF Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357]</ref>։ Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը<ref>{{cite web |title=Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1916&format=HTML&aged=1&language=ES&guiLanguage=en |date=12 de diciembre de 2007 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>, որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։ == Համայնական քաղաքականություն == === Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Europol Headquarters, The Hague, Netherlands - 20100609.jpg|մինի|ձախից|Եվրապոլի նստավայրը [[Հաագա]]յում:]] Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը<ref name=tratados />։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում<ref name=PIC />։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են<ref name=PIC />։ Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը<ref name=PIC>{{Cite web |title=Más justicia, libertad y seguridad |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810133730/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ ([[Իռլանդիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]] և [[Դանիա]]) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր<ref>{{Cite web |title=Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a11000_es.htm |author=EUROPA}}</ref>։ === Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Insignia of the European External Action Service.svg|մինի|Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն]] Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները<ref name=PESC>{{Cite web |title=La política exterior y de seguridad común |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a19000_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (''ԱԳԵԾ'' կամ պարզապես ''Արտաքին ծառայություն''). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն<ref>Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea</ref>։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում<ref>{{Cite web |title=Servicio Europeo de Acción Exterior |url=http://eeas.europa.eu/background/organisation/index_es.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior}}</ref>։ [[Պատկեր:ECHO plane.jpg|մինի|ձախից|Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:]] Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ<ref>{{Cite web |title=La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad? |url=http://ec.europa.eu/world/enp/policy_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական լիգայի]] միջև<ref>{{Cite web |title=El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/mediterranean_partner_countries/rx0001_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև<ref>{{cite web |title=La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1858&format=HTML&aged=0&language=ES |date=3 de diciembre de 2008 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը<ref>{{Cite web |title=La Unión Europea |url=http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |date=18 de septiembre de 2011 |author=Ronald Herrera |cita=El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508215436/http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |dead-url=yes }}</ref>։ Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն]]ում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով<ref>{{Cite web |title=Instituciones y foros internacionales |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/international/forums/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է<ref>{{Cite web |url= http://dicc.hegoa.efaber.net/listar/mostrar/78 |title= ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea) |año= 2007 |obra= bantaba - 24 de junio de 2007 |date=24 de junio de 2007 }}</ref>՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)<ref>{{Cite web |title=Ayuda humanitaria |url=http://europa.eu/legislation_summaries/humanitarian_aid/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:EUFOR, 2009-02-08, desant pod Am Nabak 08.jpg|մինի|ԵՄԳԵ լեհ զինվորները [[Չադ]][[Չադ|ում]] իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ ]] Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին ''Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության'' (ԱՔԸԱ) նպատակները<ref name=PESC/>։ 1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (''ԵՄԳԵ'')<ref name="CE"/>։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]]ի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով<ref name="CE"/>։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։ Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ<ref>{{Cite web |title=Instituciones eficaces y modernas |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |datearchivo=10 de junio de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:Net external debt of EU countries (% of GDP) (HY).png|ձախից|270px|մինի|ԵՄ երկրների մաքուր արտաքին պարտք (% ՀՆԱ-ից)]] [[Պատկեր:EZB Neubau November2014.JPG|մինի|Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ]]ում, Գերմանիա]] {| class="infobox sortable col1izq col2der" style="width:100px; font-size:80%" |+ align="center"| <small>'''Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ'''<br />Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=fr&pcode=tec00114&plugin=1 |title= PIB par habitant en SPA |date=14 de febrero de 2015 |obra= Eurostat |language=francés |cita= EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.}}</ref></small> |- style="background:#ddf;" ! Երկիր!! 2013 |- | '''ԵՄ28''' || 100 |- | align="left"|[[Գերմանիա]] || 122 |- | align="left"|[[Ավստրալիա]] || 128 |- | align="left"|[[Բելգիա]] || 119 |- | align="left"|[[Բուլղարիա]] || 45 |- | align="left"|[[Կիպրոս]] || 89 |- | align="left"|[[Խորվաթիա]] || 61 |- | align="left"|[[Դանիա]] || 124 |- | align="left"|[[Սլովակիա]] || 75 |- | align="left"|[[Սլովենիա]] || 82 |- | align="left"|[[Իսպանիա]] || 94 |- | align="left"|[[Էստոնիա]] || 73 |- | align="left"|[[Ֆինլանդիա]] || 113 |- | align="left"|[[Ֆրանսիա]] || 107 |- | align="left"|[[Հունաստան]] || 73 |- | align="left"|[[Հունգարիա]] || 66 |- | align="left"|[[Իռլանդիա]] || 130 |- | align="left"|[[Իտալիա]] || 99 |- | align="left"|[[Լատվիա]]|| 64 |- | align="left"|[[Լիտվա]]|| 73 |- | align="left"|[[Լյուքսեմբուրգ]] || 257 |- | align="left"|[[Մալթա]] || 86 |- | align="left"|[[Նիդեռլանդներ]]|| 131 |- | align="left"|[[Լեհաստան]]|| 67 |- | align="left"|[[Պորտուգալիա]]|| 79 |- | align="left"|[[Միացյալ Թագավորություն]]|| 109 |- | align="left"|[[Չեխիայի Հանրապետություն]]|| 82 |- | align="left"|[[Ռումինիա]]|| 55 |- | align="left"|[[Շվեդիա]]|| 127 |} 2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր<ref>{{Cite web |title=Comercio exterior |url=http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author= europa.eu |cita=la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo}}</ref>՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ի]] այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ն]] կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)<ref name=TWF />։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր<ref name=TWF />։ Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի<ref name=crisisGriega>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé |title=La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones |url=http://www.elpais.com/articulo/economia/UE/intenta/salvar/euro/rescate/Grecia/109000/millones/elpepueco/20110721elpepueco_1/Tes |editorial=[[El País]] |date=21 de julio de 2011 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը, [[Իսպանիա]]ն կամ [[Իտալիա]]ն տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում<ref>{{cite web |title= Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos |url= http://www.rtve.es/noticias/20120609/irlanda-grecia-portugal-tres-rescates-soberanos-han-funcionado-forma-distinta/534101.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=9 de junio de 2012 |date=14 de febrero de 2015}}</ref><ref>{{cite web |title= La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona |url= http://www.rtve.es/noticias/20141013/banca-europea-reduce-20-activos-durante-crisis-11-numero-entidades/1029061.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=13 de octubre de 2014 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա<ref name="npr.org">{{Cite web |author=Heard on Fresh Air from WHYY |url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=140948138 |title=NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011 |editorial=Npr.org |date=10 de abril de 2012 |date=1 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Koba |nombre=Mark |url=http://finance.yahoo.com/news/europes-economic-crisis-know-145955853.html |title=CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012 |editorial=Finance.yahoo.com |date=13 de junio de 2012 |date=1 de agosto de 2012 |urlarchivo=http://archive.is/bMQ4|datearchivo=17 de diciembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում<ref name="Seth W. Feaster">{{cite web |url=http://www.nytimes.com/imagepages/2011/10/22/opinion/20111023_DATAPOINTS.html?ref=sunday-review |title=NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis |author=Seth W. Feaster |author2=Nelson D. Schwartz |author3=Tom Kuntz |newspaper=New York Times |editorial=Nytimes.com |date=22 de octubre de 2011 |date=1 de agosto de 2012 |ubicación=Nueva York}}</ref>։ Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև<ref>{{cite web |nombre=Antonio|apellidos=Papell |title=El Eurogrupo da un paso federal |url=http://www.diariodemallorca.es/opinion/2011/12/10/eurogrupo-da-paso-federal/727120.html |editorial=El Diario de Mallorca |date=10 de diciembre de 2011}}</ref>, որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը<ref>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé|coauthores=Claudi Pérez |title=Un salto para la Europa del euro |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/09/actualidad/1323427145_879313.html |editorial=El País |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal |url=http://www.rtve.es/noticias/20111209/bce-gestionara-dos-fondos-rescate-eurozona-mas-disciplina-fiscal/480864.shtml |editorial=RTVE |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |editorial=Finanzas |date=10 de diciembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212190532/http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։ === Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն === Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը<ref>{{Cite web |title=Política Regional. Acabar con las disparidades |url=http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author= europa.eu}}</ref>։ ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները<ref>{{Cite web |title=Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios |url=http://www.ucm.es/BUCM/cee/cjm/0101/EduardoJeanMonnet.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Eduardo del Río Cobián (UCM)}}</ref>, ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է<ref>{{Cite web |title=Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea |url=http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Benjamín Bastida Vilá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006053145/http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր<ref>«[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]», en ''Síntesis de la legislación de la UE''. Europa.eu.</ref>. * Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ, * Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։ Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]</ref>. * INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը<ref>{{Cite web |title=INTERREG. About the programme |url=http://i4c.eu/about_programme.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Interreg IVC |language=Inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |datearchivo=27 de agosto de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |dead-url=yes }}</ref> * LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Programa LEADER |url=http://www.mendinet.org/leader.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Mendinet |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |datearchivo=5 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |dead-url=yes }}</ref> * EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Igualdad entre mujeres y hombres Equal |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_women/c10237_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref> * URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը<ref>{{Cite web |title=Urban II |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fight_against_poverty/g24209_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea, Política Regional Inforegio}}</ref>։ === Բյուջե === {{Pie chart |caption = Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm |title=The EU budget 2011 in figures |author=Ec.europa.eu |date=18 de abril de 2016}}</ref> |size = 120 |label1 = Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) |value1 = 45 |label2 = Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) |value2 = 31 |label3 = Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) |value3 = 11 |label4 = Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) |value4 = 6 |label5 = Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) |value5 = 6 |label6 = Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) |value6 = 1 }} ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)<ref name=presupuesto />։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին<ref name=presupuesto>{{Cite web |title=Presupuesto |url=http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160710043126/http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |title=EU budget at a glance |editorial=Portal de la Comisión Europea |date=6 de noviembre de 2007 |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071019043435/http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |datearchivo=19 de octubre de 2007 }}</ref>։ Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին​<ref>{{Cite web |title=Fuentes de ingresos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725012205/http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>: Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)<ref>{{Cite web |title=Where does the money go? |url=http://ec.europa.eu/budget/explained/budg_system/fin_fwk0713/fin_fwk0713_en.cfm |date=17 de septiembre de 2011 |language=Inglés}}</ref>։ === Ներքին շուկա === [[Պատկեր:Pasaporte Español 2009.jpg|մինի|Միության անդամ երկրների բոլոր քաղաքացիները պիտի ցույց տան անձնագիրը, որը նռան գույն ունի: Իսպանիայի անձնագիր:]] ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ<ref name="MIUE">{{cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/index_es.htm |title=Mercado interior |editorial=Portal de la Unión Europea |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին<ref>{{Cite web |title=Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author= europa.eu |cita=El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior}}</ref>։ 1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի<ref name="Espacio/cooperación Schengen">{{Cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |title=El espacio y la cooperación Schengen |date=15 de noviembre de 2009 |cita=Síntesis de la legislación de la Unión Europea}}</ref>: Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից<ref>{{Cite web |title=Relaciones con terceros países: principios comunes |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen}}</ref>, Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն<ref>{{Cite web |title=El espacio y la cooperación Schengen |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen}}</ref>։ Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով<ref name=EEEParlamento>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita=El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes}}</ref>։ Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita= Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países}}</ref>։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով<ref>{{Cite web |title=Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_y_la_Union_Europea:_un_acercamiento_dificil.html?cid=822682 |date=14 de septiembre de 2011 |author=swissinfo.ch |date=19 de julio de 2007}}</ref>, իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ<ref>{{cite web |title=Suiza se suma al espacio Schengen |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_se_suma_al_espacio_Schengen.html?cid=822660 |editorial=swissinfo.ch |date=11 de diciembre de 2008 |date=14 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Մրցակցություն === ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=Competition: making markets work better |author=Comisión Europea |url=http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |date=14 de febrero de 2015 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |datearchivo=4 de diciembre de 2008 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |dead-url=yes }}</ref>։ Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ<ref>{{cite web |editorial= euractiv |title= Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles |date= 14 de febrero de 2015 |url= http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2015-02-14 |archive-url= https://web.archive.org/web/20150214222749/http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |dead-url= yes }}</ref>։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell |date=3 de julio de 2001 |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/01/939 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց<ref>{{cite web |apellido=Gow |nombre=David |obra=The Guardian |title=Microsoft caves in to European Commission |date=22 de octubre de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/business/2007/oct/22/microsoft.microsoft |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ === Տնտեսական և դրամական միություն === [[Պատկեր:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|մինի|ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները. {{Legend|Եվրագոտու անդամ երկրները}} <!-- {{Legend|#339900|Países del [[Mecanismo de tipos de cambio|ERM]]-II (--).}} --> {{Legend|#e8984d|ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):}} {{Legend|#c34f4f|ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):}} {{Legend|#704c4c|ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն: }}]] Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով<ref name="tratados" /> (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[Մադրիդ]]ում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ [[եվրո]] անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից<ref name=euro>{{Cite web |title=El euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro}}</ref>։ Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը<ref name="euro" />։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{Cite web |title=El Euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas}}</ref>՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի<ref>{{cite web |title=El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares |url=http://www.elmundo.es/mundodinero/2008/08/08/economia/1218208770.html |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=8 de agosto de 2008 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը<ref>{{Cite web |title= El Banco Central Europeo |url=http://www.ecb.int/ecb/html/index.es.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=BCE |cita=. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro}}</ref>։ 2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց [[Սլովենիա]]յի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/115240/12/06/Eslovenia-entra-en-zona-euro-tras-una-historia-de-exito-economico.html |title= Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico |editorial=www.eleconomista.es |año= 2006 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Մեկ տարի անց հաստատվեց [[Մալթա]]յի և [[Կիպրոս]]ի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/economia/Chipre/Malta/entran/zona/euro/elpepueco/20080101elpepueco_2/Tes |title= Chipre y Malta entran en la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին [[Սլովակիա]]յի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/aprueba/entrada/Eslovaquia/zona/euro/elpepuint/20080708elpepuint_12/Tes |title= La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>, իսկ 2010 թվականին՝ [[Էստոնիա]]յի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.europapress.es/economia/noticia-ue-aprueba-estonia-euro-enero-2011-20100617211708.html |title= La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011 |editorial= europapress.es |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ [[Լատվիա]]ն 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ<ref>{{cite web |url= http://www.rtve.es/noticias/20130709/aprueba-formalmente-entrada-letonia-euro-proximo-enero/709603.shtml |title= La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero |editorial= [[RTVE]] |año= 2013 |date=13 de julio de 2013}}</ref>։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ<ref>{{Cite web |title=Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25070_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author=europa.eu}}</ref>։ Իրենց հերթին [[Դանիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով<ref>{{cite web |title=Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro |url=http://www.euroxpress.es/index.php/News/2011/3/3/Dinamarca_se_plantea_un_nuevo_referendum_sobre_el_euro/ |editorial=euroXpress |date=3 de marzo de 2011 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Միջազգային առևտուր === [[Պատկեր:EU largest trading.png|մինի|{{Legend|#1F2D53|Եվրոպական Միություն}}{{Legend|#3A529C|ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)}}{{Legend|#4F73D8|ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)}}]] ԵՄ-ն [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են<ref name=OMC>{{Cite web |url= http://www.wto.org/spanish/thewto_s/whatis_s/tif_s/org6_s.htm |title= Miembros y Observadores |año= 23 de julio de 2008 |publicación= Portal de la OMC |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |title= Comercio exterior |año= 23 de junio de 2010 |publicación= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։ ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է [[Ռուսաստան]]ի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ՀՆԱ-ի պատմություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության]], որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։ ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/la/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con América Latina |date=3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած [[Բոլիվիա]]յից, [[Կոլումբիա]]յից, [[Էկվադոր]]ից և [[Պերու]]ից<ref>{{Cite web |url= http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |title= Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio |año= 2007 |publicación= Portal del CAN |date= 25 de junio de 2010 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2018-10-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181001194946/http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/andean/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN) |año= 3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է<ref>{{Cite web |title=Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua |url=http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |date=29 de octubre de 2011 |author=Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111031095131/http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/ca/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América Central |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել [[Մեքսիկա]]յի և [[Չիլի]]ի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/mercosur/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur) |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս<ref>{{cite web|title=Una negociación con tintes de novela|url=https://www.elobservador.com.uy/una-negociacion-tintes-novela-n1171983|date=12 de marzo de 2018|periódico=El Observador|language=es-uy}}</ref>։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին [[Ասունսիոն]]ում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ<ref>{{cite web|apellidos=Color|nombre=ABC|title=El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color|url=http://www.abc.com.py/edicion-impresa/politica/el-mercosur-decide-apurar-acuerdo-con-ue-1682192.html|date=12 de marzo de 2018|language=es-ES}}</ref>։ === Էներգետիկա === [[File:European-union-renewables-new.svg|մինի|ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)]] 2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին<ref name="EurostatEnergy"> {{cite web |title=Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable |editorial=[[Eurostat]] |date=10 de julio de 2008 |format=PDF |url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |date=12 de septiembre de 2008 |cita=<br /> In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...<br /> Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)... <br /> A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20080923204027/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |datearchivo=23 de septiembre de 2008 }}</ref>, որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր<ref name="EurostatEnergy" />։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում<ref name="Euratom2007">{{cite book |title=Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 |url=http://ec.europa.eu/euratom/ar/last.pdf |format=PDF |date=1 de marzo de 2009 |año=2008 |editorial=Office for Official Publications of the European Communities |ubicación=Luxembourg |isbn=978-92-79-09437-8 |página=22|capítulo=EU supply and demand for nuclear fuels |cita=European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).}}<br />Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.</ref>։ ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին<ref name="Energy Q&A">{{cite web |title=Q&A: EU energy plans |editorial=BBC |date=9 de marzo de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4783996.stm |date=13 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել [[Կենտրոնական Ասիա]]յի<ref name=oies>{{cite web |author=Shamil Midkhatovich Yenikeyeff |url=http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG25-KazakhstansgasExportMarketsandExportRoutes-ShamilYenikeyeff-2008.pdf |title=Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes |editorial=Oxford Institute for Energy Studies |format=PDF |date=noviembre de 2008 |date=12 de noviembre de 2008 |language=inglés}}</ref> և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը<ref name="Energy Q&A" />։ 2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը<ref name="low carb prop">{{Cite web |title='Low-carbon economy' proposed for Europe |editorial=[[MSNBC]] |url=http://www.msnbc.msn.com/id/16560106/ |date=24 de enero de 2007 |language=inglés}}</ref> և ուրանի 97,48%-ը<ref name="Euratom2007" />։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը<ref name="Energy Russia">{{Cite web |title=Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme |editorial=europa.eu |author=Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060112STO04233+0+DOC+XML+V0//ES |date=28 de octubre de 2011}}</ref>։ Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)<ref name=planenergetico>{{Cite web |url= http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |title= Accord historique sur la protection climatique |año= 2007 |obra= [[Presidencia alemana del Consejo de la Unión Europea 2007|EU2007.DE]] |date= 24 de junio de 2007 |language= francés |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20070702161559/http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |datearchivo= 2 de julio de 2007 }}</ref>։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ<ref name=planenergetico />։ ​ Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին<ref name=planenergetico />։ === Ենթակառուցվածքներ === [[Պատկեր:Malmo view2.jpg|մինի|Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է [[Կոպենհագեն]]ին: ]] ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/ten/transport/revision/doc/revision_1692_memo_en.pdf |title=The trans-European transport network: new guidelines and financial rules |date=1 de octubre de 2003 |format=PDF |date=15 de agosto de 2007 |editorial=europa.eu |author=Comisión Europea |language=inglés}}</ref>։ Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար<ref>{{Cite web |url= http://sociedad.elpais.com/sociedad/2014/08/23/actualidad/1408788679_398050.html |title= Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta |date=30 de enero de 2015 |date=23 de agosto de 2014 |obra= El País}}</ref>։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան [[Գլոբալ տեղորոշման համակարգ]]ից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը<ref name="Barrot">{{Cite web |apellido=Barrot |nombre=Jacques |title=Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport |editorial=europa.eu |url=http://ec.europa.eu/commission_barroso/barrot/index_en.htm |date=21 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց<ref>{{Cite web |apellido=McKie |nombre=Robin |title=Sat-nav rival could crash and burn |editorial=Guardian |date=15 de julio de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/science/2007/jul/15/spaceexploration.europeanunion |date=11 de agosto de 2007 |language=inglés}}</ref>։ ​ === Գյուղատնտեսություն === [[File:CAPspendingbysector.png|մինի|ՄԳՔ-ի ծախսերը]] Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը<ref name=PACaldetalle>{{Cite web |title=La Política Agrícola Común en Detalle |url=http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20100113074924/http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |datearchivo=13 de enero de 2010 }}</ref>։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը<ref name=PACaldetalle /><ref>{{Cite web |title=Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos |url=http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/cap/politica-agraria-comun/documentos-home/josegarciagalvarezcoque.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt.}}</ref>։ Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար<ref name=PACaldetalle />։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։ 1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել<ref name=PACaldetalle />։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը<ref>{{Cite web |title=Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña |url=http://www.indret.com/pdf/612_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=InDret}}</ref>, ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը<ref name=PACaldetalle />։ == Գիտություն և տեխնոլոգիա == Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ<ref name=ESA>{{Cite web |title=Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA? |url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/Datos_de_la_ESA |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>, թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ<ref>{{Cite web |title=New Member States |url=http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/New_Member_States |date=13 de septiembre de 2011 |author=ESA |language=Inglés}}</ref>։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում<ref name=Kourou>{{Cite web |title=La ampliación del puerto espacial europeo |url=http://www.esa.int/esaKIDSes/SEMSG7XDE2E_Liftoff_0.html |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>։ Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN​)<ref>{{Cite web |url=http://public.web.cern.ch/public/fr/About/Name-fr.html |title=Le nom CERN |language=francés |author=CERN |date=21 de enero de 2009}}</ref>՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան<ref name=MAEC>{{Cite web |url= http://www.exteriores.gob.es/RepresentacionesPermanentes/OficinadelasNacionesUnidas/es/quees2/Paginas/Convenios%20y%20otras%20Organizaciones%20Internacionales/CERN.aspx |title=CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear) |date=30 de enero de 201% |author= [[Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación]]}}</ref>։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ<ref>{{Cite web |title=CERN in a nutshell |url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/About-en.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=CERN |language=Inglés}}</ref>։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ն է<ref name=MAEC/>, որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։ == Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն == Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։ Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։ Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։ Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։ Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով. [Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։ Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը<ref>{{cite web|url=|title=La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común|apellidos=MANGAS|nombre=ARACELI|date=2012|publicación=Instituciones y Derecho de la Unión Europea|date=|doi=|pmid=}}</ref>։ Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica<ref>{{cite web|url=|title=The SIPRI Top 100 arms-producing and military|apellidos=FLEURANT|nombre=AUDE|date=Diciembre de 2014|publicación=SIPRI Fact Sheet|date=|doi=|pmid=}}</ref>: 2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։ Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։ Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը<ref>{{cite book|apellidos=Camps-Febrer|nombre=Blanca|enlaceauthor=|title=El diccionario de la guerra, la paz y el desarme|url=|date=http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556|año=2015|editorial=Icaria|isbn=9788498886665|editor=|ubicación=|página=289|language=|capítulo=}}</ref>։ == Շրջակա միջավայր == [[Պատկեր:Lynx pardinus.png|մինի|Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:]] Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/sustainable_development_es.htm |title= Desarrollo sostenible |date=30 de enero de 2015 |obra= europa.eu}}</ref>։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է [[շրջակա միջավայր]]ի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ<ref name="Europa/Env"> ''[http://europa.eu/pol/env/index_es.htm Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente]''. europa.eu.</ref>: Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում<ref name="Europa/Env" />։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը<ref>{{Cite web |title=AEMA. Quiénes somos |url=http://www.eea.europa.eu/es/about-us/who |date=13 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea de Medio Ambiente}}</ref>։ Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ<ref name="Europa/Env" />։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, [[ջերմոցային էֆեկտ]] ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով<ref name="Europa/Env" />։ Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm |title= Natura 2000 network |año= 3 de mayo de 2010 |obra= Portal de la Comisión Europea |date=25 de junio de 2010 |language=inglés}}</ref>։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31992L0043:ES:HTML |title= Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres |año= 21 de mayo de 1992 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:ES:HTML |title= Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres |año= 2 de abril de 1979 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է<ref name=rednatura>{{Cite web |title=Red Natura 2000 |url=http://www.lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |date=13 de septiembre de 2011 |author=Life Lince |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117075525/http://lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |dead-url=yes }}</ref>։ Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։ Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի [[Ռիո դե Ժանեյրո|Ռոի դե Ժանեյրոյի]] համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ<ref name=rednatura />։ LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին<ref>{{Cite web |title=The LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>, ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման<ref>{{Cite web |title=LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente |url=http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Fundación Global Nature |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110908044106/http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |datearchivo=8 de septiembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |title=LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ 2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը<ref>[http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1468477158043&uri=CELEX:32016R1141 Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council]</ref>։ == Ժողովրդագրություն == Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում<ref>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |obra=www.ec.europa.eu |date=de abril de 2011 |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=31 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ<ref name="población">{{Cite web|title=Población total a 1 de enero. 2011|url=http://www.idescat.cat/economia/inec?tc=3&id=8701&lang=es|date=16 de septiembre de 2011|author=Instituto de Estadística de Cataluña|date=31 de enero de 2011}}</ref>՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։ <center> {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" |'''Հ''' ! style="background:#efefef;" |'''Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն''' ! style="background:#efefef;" |'''Բնակչություն<br />(2012 թվականի տվյալներ)''' |- | 1 | {{դրոշավորում|Չինաստան}} | align="right" | 1&nbsp;343&nbsp;239&nbsp;923<ref name=TWF /> |- | 2 | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} | align="right" | 1&nbsp;205&nbsp;073&nbsp;612<ref name=TWF /> |- | '''3''' | {{դրոշավորում|ԵՄ}} | align="right" | '''501&nbsp;105&nbsp;661'''<ref name="población"/> |- | 4 | {{դրոշավորում|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ}} | align="right" | 313&nbsp;847&nbsp;465<ref name=TWF /> |- | 5 | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} | align="right" | 248&nbsp;216&nbsp;193<ref name=TWF /> |- | 6 | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} | align="right" | 195&nbsp;716&nbsp;890<ref name=TWF /> |- | 7 | [[Պատկեր:Flag of the Eurasian Economic Union.svg|ձախից|25px]] [[ԵՏՄ]] | align="right" | 182&nbsp;093&nbsp;288<ref>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |title=Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref><br /><ref>{{Cite web |url= http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2014/ds/kn/kn_u/kn0114_u.html |title= Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік |date=15 de julio de 2015 |author= Держстат України |date=21 de febrero de 2014 |language=uk}}</ref><ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People People ::Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430160950/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People |date=2020-04-30 }} ''CIA — The World Factbook''</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Estimación oficial mensual |editorial=Eng.stat.kz |date=26 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130801110415/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |datearchivo=1 de agosto de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2014 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140117231623/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |dead-url=yes }}</ref><ref name="Armenia information ">{{Cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publicación=Armstat |date=20 de febrero de 2014}}</ref><ref name="News.am">{{Cite web |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><ref name=factbook>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People ''CIA World Factbook'' - Kyrgyzstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127011116/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People |date=2015-11-27 }}. Consultado el 23 de octubre de 2013.</ref> |- |} </center> Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով [[Իսլանդիա]]յին, [[Ալբանիա]]յին, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի մաս կազմող մի շարք երկրների ([[Սերբիա]], [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]], [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրո]] և [[Կոսովո]]), ինչպես նաև [[Թուրքիա]]յին, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։ === Բնական աճ === [[Պատկեր:Demographics of europe.PNG|մինի|250px|Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ]] Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում [[Չինաստան]]ից ու [[Հնդկաստան]]ից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։ Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ<ref>{{cite web |title=Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad |url=http://www.eldia.es/2009-01-12/sociedad/sociedad1.htm |editorial=El Día |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական<ref name=natalidadESP>{{Cite web |title=España en la UE de los 27. Población y territorio |url=http://www.ine.es/ss/Satellite?L=es_ES&c=INEPublicacion_C&cid=1259924856205&p=1254735110672&pagename=ProductosYServicios%2FPYSLayout&param1=PYSDetalleGratuitas |date=31 de marzo de 2013 |author=Instituto Nacional de Estadística}}</ref>։ [[Իսպանիա]]յում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)<ref name=natalidadESP />։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։ Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։ Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է<ref name=natalidadESP />՝ բացառությամբ [[Գերմանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Շվեդիա]]յի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են [[Իռլանդիա]]յում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)<ref>{{Cite web |title=Irlanda Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/irlanda/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>,​ [[Ֆրանսիա]]յում (12,29)​<ref>{{Cite web |title=Francia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/francia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref> և [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներում]] (10,2)<ref>{{Cite web |title=Países Bajos Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/paises_bajos/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)<ref>{{Cite web |title=Alemania Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/alemania/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>​ և Հունաստանը (9,1)<ref>{{Cite web |title=Grecia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/grecia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Ներգաղթ === [[Պատկեր:LE Eithne Operation Triton.jpg|մինի|Ներգաղթյալների փրկանավակը [[Միջերկրական ծով|Միջերկրականում]] 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ: ]] Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների<ref>{{cite web |title=La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001 |url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/inmigracion/aporto/75/crecimiento/demografico/UE/2001/elpepusoc/20020807elpepusoc_2/Tes |editorial=El País |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)<ref name=inmigracion>{{Cite web |title=Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003 |url=http://www.madrid.org/iestadis/fijas/efemerides/ue140102.htm |date=21 de septiembre de 2011 |author=Comunidad de Madrid}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է [[Լյուքսեմբուրգ]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է<ref name=inmigracion />։ Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան<ref>{{cite web |title=Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona |url=http://www.europapress.es/epsocial/noticia-menores-no-acompanados-entran-estrecho-espana-llegan-norte-acaban-madrid-barcelona-20110915120110.html |editorial=Europa Press |date=15 de septiembre de 2009 |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա<ref>{{Cite web |title=Crece migración masiva de jóvenes profesionales |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,2195780,00.html |date=21 de septiembre de 2011 |author=dw.de}}</ref>։ === Կյանքի տևողություն === [[Պատկեր:EU NUTS 2 population density 2007.svg|մինի|Բնակչության խտությունը]] Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)<ref name=demografia>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1 de abril de 2011 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>,​ իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]] և զարգացող այլ ուժերին։ Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը<ref name=demografia />։ Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան<ref name=demografia />։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Lenguas de europa.png|մինի|250px|Եվրոպայի լեզուները]] Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու<ref name="lenguas">{{Cite web |title=Lenguas oficiales de la UE |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824111402/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref><ref>REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.</ref>։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է [[անգլերեն]], [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[իսպաներեն]] լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։ Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու<ref>{{Cite web |title=Las lenguas de Europa |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110320112655/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |datearchivo=20 de marzo de 2011 }}</ref>, որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է<ref name=lenguas />։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է<ref name=lenguas /> <ref>{{Cite web |title=Lenguas en ámbitos específicos |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110831154123/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |datearchivo=31 de agosto de 2011 }}</ref>: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով<ref>{{Cite web |title=Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:ES:HTML |date=28 de mayo de 2009 |author=Consejo de la Unión Europea |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130603001640/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:es:HTML |dead-url=yes }}</ref>։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «''In varietate concordia''»)։ Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։ Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), [[Հունգարիա]] (58%), [[Պորտուգալիա]] (58%) և Իսպանիա (56%)<ref>{{Cite web |title=Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=2006 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824154545/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref>։ === Կրոն === [[Պատկեր:Europe belief in god.svg|մինի|Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:]] Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք<ref>{{Cite web |title=Social values, Science and Technology |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=junio de 2005 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների ([[Թուրքիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Իսլանդիա]], [[Չեռնոգորիա]] և [[Սերբիա]]) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը<ref>{{Cite web |title=Facts about the Church of Sweden |url=http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |date=12 de septiembre de 2011 |language=Inglés |cita=Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia. |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124161254/http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը<ref name=TWF />։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է<ref name=TWF />։ [[Պատկեր:2010-Catedral de Santiago de Compostela-Galicia (Spain) 3.jpg|մինի|ձախից|[[Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար|Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը]] Իսպանիայում:]] ԵՄ-ում [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] ու [[Աթեիզմ|աթեիստների]] տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է<ref name=TWF />, որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ [[Աթեիզմ|աթեիստ]] է համարում<ref>{{cite web |title=2909 BARÓMETRO JULIO 2011 |date=Julio de 2011 |año=2011 |url=http://www.cis.es/cis/opencms/-Archivos/Marginales/2900_2919/2909/Es2909.pdf |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>, իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը<ref>{{Cite web |author= Catholic World News |año= 2003 |url= http://www.cwnews.com/news/viewstory.cfm?recnum=48547 |title= France is no longer Catholic, survey shows |date=12 de septiembre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն [[Չեխիա|Չեխիայի Հանրապետությունը]] (60%)<ref>{{cite web |title=Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/26/internacional/1253957233.html |editorial=El Mundo |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>​ և [[Էստոնիա]]ն (76%)<ref>{{cite web |title=Estonia, el país "menos religioso" del mundo |url=http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/08/110829_estonia_religion_espiritualidad.shtml |editorial=BBC |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Կիպրոս]]ը, Իտալիան, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ<ref>{{Cite web |title=EUROBAROMETER 66 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb66/eb66_highlights_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=diciembre de 2006 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն<ref>{{Cite web |title=Información sobre Dinamarca > Religión |url=http://spanien.um.dk/es/conoce-dinamarca/informacion-sobre-dinamarca/religion/ |date=28 de octubre de 2011 |author=Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca}}</ref>։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում<ref>{{Cite web |title=Carta de Derechos Fundamentales |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:ES:PDF |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>. <blockquote>Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1 </blockquote> == Մշակույթ == [[Պատկեր:Athens Acropolis.jpg|alt=|մինի|224x224փքս|[[Աթենք]]ը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:]] Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»<ref name=":0">{{Cite web |title=Síntesis de la legislación de la UE > Cultura |url=http://europa.eu/legislation_summaries/culture/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa}}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/index_es.htm |title= Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014) |año= 2010 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, սակայն ոչ բազմալեզվությունը։ Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29014_es.htm |title= Capital Europea de la Cultura |año= 24 de abril de 2007 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները<ref>{{Cite web |title=European capital of culture |url=http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm# |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար<ref>{{Cite web |apellido=Breckenfield |nombre=Nick |title=European Union Youth Orchestra |editorial=classicalsource.com |url=http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |date=15 de enero de 2008 |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2020-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200717125809/http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Van Gelder |nombre=Lawrence |title=Footlights |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807E3D91639F931A2575BC0A96F958260 |editorial= The New York Times |date=15 de enero de 2008 |language=inglés}} </ref><ref>{{Cite web |title = UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release |url = http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |language = inglés |date = 15 de enero de 2008 |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20080308053452/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |datearchivo = 8 de marzo de 2008 |accessdate = 2019-01-28 |archive-date = 2008-01-05 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080105061801/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |dead-url = yes }}</ref>։ === Կրթություն === [[Պատկեր:Edifici de La Nau des de la Plaça del Patriarca València.JPG|մինի|[[Վալենսիա (ինքնավար համայնք)|Վալենսիայի]] համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:]] Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում<ref name=sistemaseducativosE /><ref>{{Cite web |title=Educación Superior Europea |url=http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |date=22 de enero de 2012 |author=Comisión Europea |cita=Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111209013958/http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |datearchivo=9 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև<ref name=sistemaseducativosE>{{Cite web |title=Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación? |url=http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |date=noviembre de 2005 |author=Obra Social La Caixa |obra=Colección Estudios Sociales |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |datearchivo=5 de octubre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ 1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց ''Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը''։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ<ref>{{Cite web |title=White Paper on education and training |url=http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1995 |language=Inglés}}</ref>։ Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ ''Մշտական կրթության մասին հուշագիրը''՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |title=La educación y el aprendizaje permanente |url=http://europa.eu/legislation_summaries/other/c11047_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=30 de octubre de 2000}}</ref>։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ<ref>{{Cite web |title=Memorándum sobre el aprendizaje permanente |url=http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |date=30 de octubre de 2000 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309190242/http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>։ ;Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք [[Պատկեր:Bolonga symbol.png|մինի|աջից|Բոլոնիայի գործընթացը]] Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է [[Բոլոնիայի հռչակագիր|Բոլոնիայի հռչակագրով]]<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre}}</ref> սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին [[Բոլոնյա|Բոլոնիայում]] ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է<ref>{{Cite web |title=Declaración de Bolonia |url=http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |date=13 de septiembre de 2011 |author=Ministros y secretarios europeos |cita=Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111013022237/http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |datearchivo=13 de octubre de 2011 }}</ref>, որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes}}</ref>։ Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային<ref>{{Cite web |title=About the Bologna Process |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Secretariado de Bolonia |language=Inglés |cita=El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo}}</ref>։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»<ref name=":0" /><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |title=El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212141419/http://stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում<ref name="bolonianoexiste">{{cite book |author=Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García |editorial=hiru |otros=Luis Alegre y Víctor Moreno (coords.) Prólogo de Carlos Fernández Liria. |title=Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea. |url=http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |edición=1ª |date=17 |año=2009 |mes=mayo |ubicación=Madrid |página=166 |access-date=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2018 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180627233246/http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |dead-url=yes }}</ref>՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը<ref name="fer">{{Cite web |apellido= Fernández Liria |nombre= Carlos |title=Golpe de estado a la Academia. |editorial=Público.es |date=17 de mayo |año=2009 |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/416/golpe-de-estado-en-la-academia/}}</ref>։ ;Կրթական ծրագրեր {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = right | ուղղություն = horizontal | լայնություն = 280 | վերնագիր = | նկարագրություն = | պատկեր1 = Holbein-erasmus.jpg | նկարագրություն1 = [[Էրազմ Ռոտերդամցի]]| alineación_texto1 = center | պատկեր2 = Leonardo da Vinci - Self-Portrait - WGA12798.jpg | նկարագրություն2 = [[Լեոնարդո դա Վինչի]]| alineación_texto2 = center }} Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, [[Էրազմուս|Էրազմուս ծրագիրը]] (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=Programa de aprendizaje permanente |url=http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=APEE |cita=El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |datearchivo=2 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm Programa de aprendizaje permanente 2007-2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011051709/http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm |date=2007-10-11 }} Unión Europea</ref>։ ​ eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում<ref name=eLearning>{{Cite web |title=eLearning programa |url=http://www.elearningeuropa.info/es/home |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |datearchivo=21 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |dead-url=yes }}</ref>։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ<ref name=eLearning />:​ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ<ref name=eLearning />։ === Սպորտ === [[Պատկեր:2010 Champions League Final opening ceremony.jpg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:]] Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական]] շարժման<ref name=deporte_ue /><ref>{{Cite web |author=Hablamos de Europa |title=Deporte europeo |url=http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |date=3 de marzo de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2019 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190111165152/http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |dead-url=yes }}</ref>։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում<ref name=deporte_ue>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=MODELO DE DEPORTE EUROPEO |url=http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |datearchivo=14 de octubre de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան]]՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է<ref>{{cite web |title=TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus |url=http://www.panoramaaudiovisual.com/es/2011/05/26/tv3-emite-la-final-de-la-uefa-champions-league-en-dolby-digital-plus/ |editorial=Panorama Audiovisual |date=26 de mayo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Deschamps no quiere distracciones |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |editorial=UEFA |date=27 de septiembre de 2011 |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111104205538/http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |datearchivo=4 de noviembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |author=Walter Oppenheimer |title=¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso? |url=http://blogs.elpais.com/oppenblog/2011/04/puede-alguien-gastarse-222-millones-en-un-piso.html |date=3 de marzo de 2012 |date=20 de abril de 2011}}</ref>։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|անգլիական Պրեմիեր լիգան]], իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և [[Բունդեսլիգա|Գերմանիայի Բունդեսլիգան]]<ref>{{cite web |nombre=Ángel|apellidos=Liceras |title=La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes |url=http://www.marca.com/2011/03/26/futbol/1adivision/1301153297.html |editorial=Marca |date=26 de marzo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref>։ [[Պատկեր:Ariella Kaeslin (vault) 04-2011.JPG|մինի|ձախից|Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ ([[Բեռլին]]):]] [[Ռեգբի]]ն, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես [[բասկետբոլ]]ը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, [[վոլեյբոլ]]ը, ջրի պոլոն կամ [[հոկեյ]]ը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։ Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը<ref name="BBC Boseman">{{cite web |apellido=Fordyce |nombre=Tom |title=10&nbsp;years since Bosman |editorial=BBC News |date=11 de julio de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/4528732.stm |date=13 de julio de 2007}}</ref><ref>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=El deporte y la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/languages/documents/publications/23_es.pdf |date=3 de marzo de 2012}}</ref>:​ Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ [[ՖԻԲԱ Եվրոպա|ՖԻԲԱ-ն]], [[ՈՒԵՖԱ|ՈՒԵՖԱ-ն]], Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում<ref>{{Cite web |title=Statement of European team sports |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/multimediafiles/download/uefa/keytopics/560675_download.pdf |format=PDF |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=UEFA |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/ |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref>:​ == Նշումներ == <references group="nota"/> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == '''Պաշտոնական''' * [http://europa.eu/index_en.htm EUROPA] – official web portal * [https://web.archive.org/web/20090601191547/http://europa.eu/institutions/index_en.htm Institutions] * [https://wayback.archive-it.org/all/20170609145325/http://www.consilium.europa.eu/da/european-council/ European Council] * [http://www.ec.europa.eu/index_en.htm European Commission] * [http://arquivo.pt/wayback/20090706224730/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=242&lang=en Council] * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm European Parliament] * [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html European Central Bank] * [http://curia.europa.eu/ Court of Justice of the European Union] * [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Court of Auditors] * [https://web.archive.org/web/20070716180819/http://europa.eu/agencies/index_en.htm Agencies] * [http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm EUR-Lex] – EU Laws * [http://www.eui.eu/Research/HistoricalArchivesOfEU/Index.aspx Historical Archives of the European Union] '''Այլ աղբյուրներ''' * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained Eurostat – European Union Statistics Explained] * [http://ckan.net/tag/read/eutransparency Datasets related to the EU on CKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100315151022/http://www.ckan.net/tag/read/eutransparency |date=2010-03-15 }} * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2537&display=list/ British Pathé] – Online newsreel archive of the 20th century * [https://web.archive.org/web/20160827225957/http://eu.data-list-search.com/ Search EU Financial Sanctions List] * [https://fas.org/sgp/crs/row/RS21372.pdf The European Union: Questions and Answers] Congressional Research Service * {{Gutenberg author | id=European+Union | name=European Union}} '''Նորություններ և հարցազրույցներ''' * [http://www.spiegel.de/international/europe/spiegel-interview-with-helmut-schmidt-and-valery-giscard-d-estaing-a-855127.html ''Der Spiegel'' interview with Helmut Schmidt and Valery Giscard d'Estaing] '''Կրթական ռեսուրսներ''' * [http://hum.port.ac.uk/europeanstudieshub European Studies Hub] – interactive learning tools and resources to help students and researchers better understand and engage with the European Union and its politics. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Եվրոպական միություն]] [[Կատեգորիա:Համադաշնություններ]] [[Կատեգորիա:Մեծ քսանյակի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Մեծ յոթնյակի երկրներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական համակարգեր]] [[Կատեգորիա:Գերազգային միություններ]] [[Կատեգորիա:Առևտրային դաշինքներ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]] [[Կատեգորիա:Միջազգային տնտեսական կազմակերպություններ]] mvrrejtfymfcyllvuonxdprabbwto5x 8486508 8486505 2022-08-10T12:47:12Z GeoO 14988 + աղբյուր wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ |title = <br />'''Եվրոպական Միություն'''<br /> |titlestyle = background: #003399; color: #FFCC00; |above = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;noticia |title = {{resize|11.5pt|Պաշտոնական լեզուներով}} |{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt; | rowclass1 = mergedrow| label1 = [[Անգլերեն]]՝ | data1 = {{lang|bg|European Union}} | rowclass2 = mergedrow| label2 = [[Բուլղարերեն]]՝ | data2 = {{lang|bg|Европейски съюз}} | rowclass3 = mergedrow| label3 = [[Գերմաներեն]]՝ | data3 = {{lang|de|Europäische Union}} | rowclass4 = mergedrow| label4 = [[Դանիերեն]]՝ | data4 = {{lang|da|Den Europæiske Union}} | rowclass5 = mergedrow| label5 = [[Էստոներեն]]՝ | data5 = {{lang|et|Euroopa Liit}} | rowclass6 = mergedrow| label6 = [[Իռլանդերեն]]՝ | data6 = {{lang|ga|An tAontas Eorpach}} | rowclass7 = mergedrow| label7 = [[Իսպաներեն]]՝ | data7 = {{lang|es|Unión Europea}} | rowclass8 = mergedrow| label8 = [[Իտալերեն]]՝ | data8 = {{lang|it|Unione europea}} | rowclass9 = mergedrow| label9 = [[Լատիշերեն]]՝ | data9 = {{lang|lv|Eiropas Savienība}} | rowclass10 = mergedrow| label10 = [[Լիտվերեն]]՝ | data10 = {{lang|lt|Europos Sąjunga}} | rowclass11 = mergedrow| label11 = [[Խորվաթերեն]]՝ | data11 = {{lang|hr|Europska unija}} | rowclass12 = mergedrow| label12 = [[Հոլանդերեն]]՝ | data12 = {{lang|nl|Europese Unie}} | rowclass13 = mergedrow| label13 = [[Հունարեն]]՝ | data13 = {{lang|el|Ευρωπαϊκή Ένωση}} | rowclass14 = mergedrow| label14 = [[Հունգարերեն]]՝ | data14 = {{lang|hu|Európai Unió}} | rowclass15 = mergedrow| label15 = [[Մալթայերեն]]՝ | data15 = {{lang|mt|Unjoni Ewropea}} | rowclass16 = mergedrow| label16 = [[Շվեդերեն]]՝ | data16 = {{lang|sv|Europeiska unionen}} | rowclass17 = mergedrow| label17 = [[Չեխերեն]]՝ | data17 = {{lang|cs|Evropská unie}} | rowclass18 = mergedrow| label18 = [[Պորտուգալերեն]]՝ | data18 = {{lang|pt|União Europeia}} | rowclass19 = mergedrow| label19 = [[Ռումիներեն]]՝ | data19 = {{lang|ro|Uniunea Europeană}} | rowclass20 = mergedrow| label20 = [[Սլովակերեն]]՝ | data20 = {{lang|sk|Európska únia}} | rowclass21 = mergedrow| label21 = [[Սլովեներեն]]՝ | data21 = {{lang|sl|Evropska unija}} | rowclass22 = mergedrow| label22 = [[Ֆիններեն]]՝ | data22 = {{lang|fi|Euroopan unioni}} | rowclass23 = mergedrow| label23 = [[Ֆրանսերեն]]՝ | data23 = {{lang|fr|Union européenne}} }} }} |image = [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|220px]] |subheader1 = [[Եվրամիության նշանաբան|Նշանաբան]]՝ Միասնություն բազմազանության մեջ |subheader2 = [[Հիմն]]՝ [[Եվրոպայի օրհներգ|Ձոն ուրախության]] (նվագախմբային)<div style="padding-top:0.4em;">[[Պատկեր:Anthem of Europe (US Navy instrumental short version).ogg|center]]</div> |image2 = [[Պատկեր:Global European Union.svg|250px]] |label1 = Մայրաքաղաք |data1 = Բրյուսել <sup>(դե ֆակտո)</sup><ref name=capital>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA64|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|year=2013|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|publisher=[[ABC-CLIO]]|quote=Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU}}</ref> |label2 = Խոշոր քաղաքներ |data2 = [[Լոնդոն]] և [[Փարիզ]] |label3 = Պաշտոնական լեզուներ |data3 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 24 լեզու | {{hlist |[[Անգլերեն]] |[[Բուլղարերեն]] |[[Գերմաներեն]] |[[Դանիերեն]] |[[Էստոներեն]] |[[Իռլանդերեն]] |[[Իսպաներեն]] |[[Իտալերեն]] |[[Լատիշերեն]] |[[Լիտվերեն]] |[[Խորվաթերեն]] |[[Հոլանդերեն]] |[[Հունարեն]] |[[Հունգարերեն]] |[[Մալթայերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Շվեդերեն]] |[[Չեխերեն]] |[[Պորտուգալերեն]] |[[Ռումիներեն]] |[[Սլովակերեն]] |[[Սլովեներեն]] |[[Ֆիններեն]] |[[Ֆրանսերեն]]}} }} |label4 = [[Տեղաբնականուն]] |data4 = Եվրոպացի |label5 = Տեսակ |data5 = Քաղաքական-տնտեսական միություն |label6 = Անդամներ |data6 = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 27 երկիր |{{hlist |[[Ավստրիա]]|[[Բելգիա]]|[[Բուլղարիա]]|[[Խորվաթիա]]|[[Կիպրոս]]|[[Չեխիա]]|[[Դանիա]]|[[Էստոնիա]]|[[Ֆինլանդիա]]|[[Ֆրանսիա]]|[[Գերմանիա]]|[[Հունաստան]]|[[Հունգարիա]]|[[Իռլանդիա]]|[[Իտալիա]]|[[Լատվիա]]|[[Լիտվա]]|[[Լյուքսեմբուրգ]]|[[Մալթա]]|[[Նիդերլանդներ]]|[[Լեհաստան]]|[[Պորտուգալիա]]|[[Ռումինիա]]|[[Սլովակիա]]|[[Սլովենիա]]|[[Իսպանիա]]|[[Շվեդիա]]}} }} |header7 = Ղեկավարներ |label8 = <small>Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ</small> |data8 = <small>[[Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյեն]]</small> |label9 = <small>Եվրոպական Խորհրդի նախագահ</small> |data9 = <small>[[Շառլ Միշել]]</small> |label10 = <small>Եվրոխորհրդարանի նախագահ</small> |data10 = <small>Մարտին Շուլց</small> |label11 = Օրենսդիր մարմին |data11 = Եվրոպական միության խորհուրդ<br />Եվրոպական խորհրդարան |header12 = Ձևավորում<ref>Current Article 1 of the [[Treaty of Maastricht|Treaty on European Union]] reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the [[Treaty of Rome|Treaty on the Functioning of the European Union]]. Those [[Treaties of the EU|two Treaties]] shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the [[European Community]]".</ref> |label13 = <small>Հռոմի պայմանագիր</small> |data13 = <small>հունվարի 1, 1958</small> |label14 = <small>[[Մաաստրիխտի պայմանագիր]]</small> |data14 = <small>նոյեմբերի 1, 1993</small> |header15 = Մակերես |label16 = <small>Ընդհանուր</small> |data16 = <small>4.324.782 կմ<sup>2</sup></small> <small><big>(7-րդը աշխարհում)</big></small> |label17 = <small>Ջրային (%)</small> |data17 = <small>3,08</small> |header18 = Բնակչություն |label19 = <small>2016 թվական</small> |data19 = <small>510.056.011<ref name="population">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|title=Eurostat {{ndash}} Population on 1 January 2016|publisher=[[European Commission]]|accessdate=2016 թ․ սեպտեմբերի 11}}</ref></small> <small>(3-րդը աշխարհում)</small> |label20 = <small>Խտություն</small> |data20 = <small>117.9/կմ<sup>2</sup></small> |header21 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ([[Գնողունակության համարժեքություն|ԳՀ]]) <small>2015 թվական</small> |label22 = <small>Ընդհանուր</small> |data22 = <small>$19,205 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label23 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data23 = <small>$37,852</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |header24 = [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] (անվանական) <small>2015 թվական</small> |label25 = <small>Ընդհանուր</small> |data25 = <small>$16.220 տրիլիոն</small> <small>(2-րդը աշխարհում)</small> |label26 = <small>Մեկ շնչի հաշվով</small> |data26 = <small>$31,918</small> <small>(25-րդը աշխարհում)</small> |label27 = [[Ջինիի գործակից]] (2010) |data27 = 30.4<small>(միջին)</small> |label28 = [[Մարդկային զարգացման ինդեքս|ՄԶԻ]] (2011) |data28 = {{Increase}} 0,876<ref name="HDI">Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.</ref> <small>(շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)</small> |label29 = Արտարժույթ |data29 = {{unbulleted list |[[Եվրո]]&nbsp;([[ISO 4217|EUR]];&nbsp;[[Եվրոգոտի]]) |{{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; |title = 10 այլ |[[Բուլղարիական լեվ|Լեվ]]&nbsp;(BGN;&nbsp;Բուլղարիա)|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]&nbsp;(HRK;&nbsp;Խորվաթիա)|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(CZK; Չեխիա)|[[Դանիական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(DKK;&nbsp;Դանիա)|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]&nbsp;(HUF;&nbsp;Հունգարիա)|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]&nbsp;(PLN;&nbsp;Լեհաստան)|[[Ռումինական լեյ|Լեյ]]&nbsp;(RON;&nbsp;Ռումինիա)|[[Շվեդական կրոնա|Կրոնա]]&nbsp;(SEK;&nbsp;Շվեդիա)|[[Ֆունտ ստերլինգ]]&nbsp;(GBP; Միացյալ Թագավորություն)|[[Ջիբրալթար ֆունտ|ֆունտ]]&nbsp;(GIP;&nbsp;Ջիբլարթար) }} }} |below=[https://europa.eu europa.eu] }} '''Եվրոպական միություն''' ('''ԵՄ'''), [[Իրավունքի քաղաքագիտություն|իրավունքի քաղաքական համայնք]]՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների]] ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից<ref name=tratados />։ Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես [[միջազգային իրավունք]]ի առարկա<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo |last= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm |datearchivo= 7 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։ Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական [[քաղաքացիություն]]ը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը ([[Եվրագոտի|եվրոյի համակարգը]])։ Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/policies/index_es.htm |title= Políticas |date= 4 de mayo de 2010 |author= Portal de la Comisión Europea |access-date=26 de octubre de 2010 }}</ref>։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի [[ինքնիշխանություն]], որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։ Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] վարչակարգի ներքին համակարգով<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |title= Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente |date= 2009 |author= Portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-date= 2011-10-04 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111004032311/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/democracy/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref>։ Այն ունի յոթ հաստատություն. [[Եվրոպական խորհրդարան]]ը, [[Եվրոպական խորհուրդ]]ը, [[Եվրոպական խորհրդարան|Խորհրդարանը]], [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ը, [[Եվրամիության արդարադատության դատարան]]ը, Աուդիտորների պալատը և [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի<ref>{{Cite web |title=El poder legislativo |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=2&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref><ref name=procLegislativo>{{Cite web |title=El procedimiento legislativo ordinario |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=46&pageRank=3&language=ES |access-date=29 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը<ref name=procLegislativo />. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ [[դրամավարկային քաղաքականություն]]ը։ Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։ 2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության նոբելյան մրցանակի]] «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և [[մարդու իրավունքներ]]ի առաջընթացի իր ներդրման համար»<ref>{{Cite news |title=La UE, Nobel de la Paz |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/10/12/union_europea/1350032560.html |department=El Mundo |date=12 de octubre de 2012 |access-date=12 de octubre de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Nobel Prize |title=The Nobel Peace Prize 2012 |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/index.html |access-date=12 de octubre de 2012 |date=12 de octubre de 2012 |language=Inglés}}</ref>։ 2017 թվականին այն ստացավ [[Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ|Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը]]՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»<ref>{{Cite web|author1=Fundación Princesa de Asturias|title=Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017|url=http://www.fpa.es/es/premios-princesa-de-asturias/premiados/2017-union-europea.html?texto=acta&especifica=0|department=Premios Príncipe de Asturias|date=21 de junio de 2017}}</ref>։ == Խորհրդանիշներ == [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ<ref>{{Cite journal |title= Germany seeks to enshrine EU flag |url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/12/11/wflag111.xml |department= The Daily Telegraph |date= 11 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |language= inglés |archive-date= 2008-04-16 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080416133054/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F12%2F11%2Fwflag111.xml |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |title= Final Act |url= http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |department= Council of the European Union |date= 3 de diciembre de 2007 |access-date= 1 de enero de 2013 |format= PDF |language= inglés |archive-date= 2016-03-03 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160303211601/http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/cg00015.en07.pdf |dead-url= yes }}</ref>։ [[Պատկեր:European Union symbols.svg|մինի|250px|ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:{{Պարզաբանագիր|Firmantes de la declaración (16).}}{{Պարզաբանագիր|#B0E0E6|Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)}}]] *[[Եվրոպայի դրոշ|Եվրոպական միության դրոշը]] կամ Եվրոպայի դրոշը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea) |access-date=29 de junio de 2009 }}</ref> կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա<ref>{{Cite web |url = http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |title = Portal de la Unión Europea |access-date = 3 de enero de 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081220115733/http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphics1_es.htm |datearchivo = 20 de diciembre de 2008 }}</ref>։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից<ref name=CE>{{Cite web |url = http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |title = Portal del Consejo de Europa |language = inglés |access-date = 28 de octubre de 2011 |archive-url = https://web.archive.org/web/20091127231427/http://www.coe.int/T/es/Com/About_COE/Emblems/Emblemes.asp |datearchivo = 27 de noviembre de 2009 }}</ref>, որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց<ref name = EU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/emblem/index_es.htm |title= Portal de la Unión Europea |access-date=3 de enero de 2009 }}</ref>։ * Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ ''Միավորված բազմազանության մեջ''<ref>{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/motto/index_en.htm |title=EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website) |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ ''In varietate concordia'', որը նույնպես կիրառվում է<ref>{{Cite book |title=Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference |year=2002 |url=https://archive.org/details/eurodiversitybus0000simo |department=Butterworth-Heinemann |author=George F. Simons, Arjen Bos |isbn=0877193819}}</ref>, նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ [[Գերմանիա]], [[Ավստրիա]], [[Բելգիա]], [[Դանիա]], [[Իսպանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Հունաստան]], [[Իռլանդիա]], [[Իտալիա]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Նիդերլանդներ]], [[Պորտուգալիա]], [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ թագավորություն]] և [[Շվեդիա]]<ref name="westfrance">{{Cite web |title=Une devise pour l'Europe |url=http://www.ouest-france.fr/dossiers/Europe_details_-Une-devise-pour-l-Europe_41273-841298_actu.Htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |language=Francés}}</ref>։ * Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը<ref name=himnoUE>''{{Cite web |url=http://europa.eu/abc/symbols/anthem/index_es.htm |title=El himno europeo |author=Portal de la Unión Europea |access-date=28 de octubre de 2011 |language=inglés}}</ref> ծագում է ''Ձոն ուրախության'' (գերմ.՝''An die Freude'' ) երկից՝ գրված [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Ֆրիդրիխ Շիլլերի]] կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով ''Ձոն ուրախության'' երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ<ref name=himnoUE />։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին<ref name=himnoUE />։ * Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար<ref name=DiaEU /><ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=28 de octubre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես ''Շումանի հայտարարություն'', համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը<ref name=DiaEU>{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |title= Día de Europa |author= europa.eu |access-date= 26 de mayo de 2008 |archive-date= 2012-01-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.dw.de/dw/article/0,2144,2397420,00.html |title= The Day the EU Was Born |date= 2007 |author= [[Deutsche Welle]] 23.03.2007 |access-date=26 de mayo de 2008 |language=inglés}}</ref>։ == Պատմություն == === Նախադեպեր === [[Պատկեր:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|մինի|Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:]] [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր<ref>{{Cite web |title=Cincuenta dates después |url=http://www.eltribuno.info/salta/73844-Cincuenta-anos-despues.note.aspx |access-date=16 de septiembre de 2011 |date=16 de septiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Costes y consecuencias de la guerra |url=http://sgm.casposidad.com/ |access-date=16 de septiembre de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903064910/http://sgm.casposidad.com/ |datearchivo=3 de septiembre de 2011 }}</ref>։ [[Գերմանիա]]ն ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով<ref>{{Cite web |title=Würth España |url=http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=Würth España |cita=Alemania devastada por la guerra |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110912110355/http://empresa.wurth.es/index.php?module=wurth |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite news |title=Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra |url=http://www.elpais.com/articulo/cultura/galeria/berlinesa/desvela/raras/imagenes/aereas/ciudad/devastada/guerra/elpepucul/20110506elpepucul_5/Tes |department=El País |date=6 de mayo de 2011 |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ Թեև [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան [[Գերմանիա]]յի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը [[նացիստական Գերմանիա]]յին պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին<ref>{{Cite web |title=Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939) |url=http://www.exordio.com/1939-1945/Sounds/gbdeclareswar.html |access-date=16 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների<ref>{{Cite web |title=Cambios político-territoriales |url=http://www.claseshistoria.com/1guerramundial/pazterritorios.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |cita=Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población}}</ref> մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց [[Յալթա|Յալթայի համաժողովի]] ժամանակ<ref name=Yalta>{{Cite web |title=La Conferencia de Yalta |url=http://www.historiasiglo20.org/GLOS/yalta.htm |access-date=31 de julio de 2013 |author=Juan Carlos Ocaña |date=2003}}</ref>։ Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար [[Ռոբերտ Շուման]]ը վճռական կերպով պաշտպանեց [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Արևմտյան Գերմանիայի]] ստեղծումը<ref>{{Cite web |url= http://www.robert-schuman.eu/schuman_conference1959.php |title= Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale |date= 1949 |author= Fondation Robert Schuman |access-date=26 de octubre de 2011 |language=francés}}</ref>, որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ի]] զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ<ref>{{Cite web |title=Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II |url=http://www.mailxmail.com/curso-union-europea-instituciones-politicas-comunitarias-1-3/antecedentes-comunidad-economica-europea-1945-1956-2 |access-date=20 de septiembre de 2011 |author=Benedicto Cuervo Álvarez |date=18 de enero de 2011}}</ref><ref name="schumanbio" />։ [[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 183-19000-2453, Robert Schuman.jpg|մինի|ձախից|Ռոբերտ Շուման|304x304փքս]] 1946 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը [[Ցյուրիխի համալսարան]]ում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը<ref name=FinGuerra />։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց<ref>{{Cite web |title=Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |archive-date=2012 թ․ հունվարի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102010154/http://europa.eu/abc/symbols/9-may/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ<ref>{{Cite web |title=La Declaración de 9 de mayo de 1950 |url=http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_es.htm |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/sudinero/noticias/act-115-06e.html |title= Robert Schuman. 1950 |access-date=26 de octubre de 2011 |publicación= El Mundo}}</ref>։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում<ref name="schumanbio">{{Cite web |url= http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/robert_schuman_es.pdf |title= Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea |date=8 de mayo de 2012 |author= Comisión Europea |author= www.europa.eu |access-date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի<ref name="schumanbio" />։ Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը<ref>{{Cite web |title=Los fundamentos que sustentan la integración europea |url=http://www.ucm.es/info/sdrelint/ficheros_aula/aula1110.pdf |access-date=31 de enero de 2012 |author=[[Rafael Calduch]]}}</ref>՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում<ref name=FinGuerra>{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950) |url=http://www.historiasiglo20.org/europa/anteceden2.htm |access-date=31 de enero de 2012 |author=Juan Carlos Ocaña}}</ref>։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը<ref name=FinGuerra />։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից<ref name=FinGuerra />։ === Եվրոպական համայնքներ === [[File:European Coal and Steel Community Map 1952.svg|մինի|Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները [[Ֆրանսիական Ալժիր]]ը [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության]] անբաժանելի մասն էր կազմում:]] Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում [[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը<ref name="schumanbio" />։ 1951 թվականի գարնանը [[Փարիզ]]ում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, [[Իտալիա]]ն, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես ''վեցնյակ'') ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին<ref name="tratados">{{Cite web |url= http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |title= Tratados y legislación |date= 2007 |author= El portal de la Unión Europea |access-date= 26 de octubre de 2011 |archive-url= https://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm#coal |datearchivo= 6 de octubre de 2010 }}</ref>, թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։ 1952 թվականի մայիսին [[Սառը պատերազմ]]ի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը<ref>{{Cite web |title=Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952 |url=http://www.historiasiglo20.org/TEXT/ced.htm |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>, որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ [[Բրյուսելի պայմանագիր|Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը]] վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի]] ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով<ref>{{Cite news |nombre=Carlos|apellidos=Yárnoz |title=La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse |url=http://www.elpais.com/articulo/espana/ESPANA/UNION_EUROPEA_OCCIDENTAL/UEO/Union/Europea/Occidental/decidira/mes/proximo/invita/espana/incorporarse/elpepiesp/19880314elpepinac_9/Tes |department=El País |date=14 de marzo de 1988 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref><ref>{{Cite news |title=La Unión Europea Occidental anuncia su disolución |url=http://www.publico.es/internacional/304005/la-union-europea-occidental-anuncia-su-disolucion |department=Público |date=31 de marzo de 2010 |access-date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան<ref name="tratados" />։ ''Վեցնյակը'' որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը<ref>{{Cite web |title=Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom) |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_euratom_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Երեք սյուների միություն === 1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով<ref name="tratados" /><ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/european_council/index_es.htm |title= Consejo Europeo |date= 2007 |author= Europa |access-date=29 de marzo de 2008 }}</ref> 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին<ref name="tratados" /> և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում<ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124191934/http://web.dip-badajoz.es/eurolocal/estxt/emu/antecedentes/aue.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=El Acta Única Europea |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_singleact_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ [[File:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|մինի|[[Բեռլինի պատ]]ի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին ։ ]] Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից<ref name="tratados" />, առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագրի]] ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով<ref name="3pilares">{{Cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|title=Pilares de la Unión Europea|author=www.europa.eu|access-date=13 de julio de 2013|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109074413/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/eu_pillars_es.htm|dead-url=yes}}</ref>։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea» |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:filopoli-1995-5-0BBC7A18-83DE-09D3-C777-0D58FB39A5A0&dsID=reflexiones_preliminares.pdf |access-date=16 de septiembre de 2011 |author=ULRICH K. PREUB}}</ref>։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ [[եվրո]]ն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։ Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և [[Դանիա]], 1981 թվականին՝ [[Հունաստան]], 1986 թվականին՝ [[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]], 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ [[Ավստրիա]], [[Ֆինլանդիա]] և [[Շվեդիա]]<ref name=ampliacion/>։ === ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն === [[Պատկեր:1 May 2004 enlargement celebration in Parc du Cinquantenaire.jpg|մինի|աջից|2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:]] 1999 թվականին ուժի մեջ մտավ [[Ամստերդամ]]ի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր [[Ազատություն|ազատության]], ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը<ref>{{Cite web |title=Derechos fundamentales y no discriminación |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a10000_es.htm |access-date=13 de septiembre de 2011 |author=Tratado de Ámsterdam |cita=La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tratado de Ámsterdam |url=http://www.europarl.europa.eu/topics/treaty/pdf/amst-es.pdf |access-date=27 de octubre de 2011 |author=Parlamento Europeo |date=2 de octubre de 1997 |cita=promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible}}</ref>։ Երկու տարի անց ստորագրվեց [[Նիս]]ի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին<ref name="tratados" />։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում<ref name="tratados" />։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ [[Էստոնիա]], [[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Հունգարիա]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մալթա]] և [[Կիպրոս]]։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը<ref name="ampliacion" />։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ<ref>{{Cite news |title=Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2005/02/20/espana/1108930586.html |department=El Mundo |date=21 de febrero de 2005 |access-date=26 de octubre de 2011}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը<ref>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/Holanda/rechaza/Constitucion/elpepiint/20050602elpepiint_2/Tes/ |title= Holanda también rechaza la Constitución |date= 2 de junio de 2005 |author= ISABEL FERRER |author= El País |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2005/05/29/internacional/1117362962.html |title= Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa |date= 30 de mayo de 2005 |author= El Mundo/Agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով<ref>{{Cite web |url= http://www.20minutos.es/noticia/37494/0/LUXEMBURGO/REFERENDUM/ |title= Luxemburgo aprueba la Constitución Europea |date= 10 de julio de 2005 |author= Reuters |author= www.20minutos.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ<ref>{{Cite web |title=Reflexión y debate por la Constitución Europea |url=http://www.youtube.com/watch?v=SIWCK4yV7hY |access-date=13 de septiembre de 2011 |cita=Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio}}</ref>։ 2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան [[Ռումինիա]]ն և [[Բուլղարիա]]ն<ref name="ampliacion">{{Cite web |title=La historia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_es.htm |access-date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea}}</ref>, մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |title= Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma |date= 25 de marzo de 2007 |author= Consejo Europeo |author= El Portal de la Unión Europea |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը<ref>{{Cite web |title=Declaración de Berlín |url=http://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_es.pdf |access-date=13 de septiembre de 2011 |date=25 de marzo de 2007 |cita=La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea}}</ref>՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը<ref>{{Cite news |title=Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/25/internacional/1174816903.html |department=El Mundo |date=25 de marzo de 2007 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի համաձայնագիրը]]<ref>{{Cite web |url= http://www.elmundo.es/elmundo/2007/12/13/internacional/1197546933.html |title= La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis |date= 13 de diciembre de 2007 |author= elmundo.es/agencias |author= www.elmundo.es |access-date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ [[Պատկեր:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|մինի|ձախից|260px|Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:]] Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |title= Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007 |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= eur-lex.europa.eu/ |archive-url= https://web.archive.org/web/20090309013821/http://eur-lex.europa.eu/es/treaties/dat/12007L/htm/12007L.html |datearchivo= 9 de marzo de 2009 }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար<ref name="MD">{{Cite web |url= http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |title= El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo |access-date= 9 de mayo de 2009 |publicación= Magazine Deutschland |archive-url= https://web.archive.org/web/20100207010853/http://www.magazine-deutschland.de/es/politica/union-europea/articulo/article/der-eu-reformvertrag-die-wichtigsten-neuerungen.html |datearchivo= 7 de febrero de 2010 }}</ref><ref>{{Cite web |title=Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE |url=http://ec.europa.eu/spain/sobre-la-ue/podcast/asuntos-institucionales/tratado-lisboa-novedades_es.htm |access-date=30 de enero de 2012 |author=Comisión Europa. Representación en España |date=15 de septiembre de 2010}}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը<ref name="MD" />։ 2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով<ref>{{Cite news |title=Confirmado: la Unión Europea, en recesión |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7887000/7887894.stm |department=BBC |date=13 de febrero de 2009 |access-date=13 de septiembre de 2011}}</ref>, չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Միության 28-րդ անդամը<ref name=ampliacion/><ref name=adhesionCroacia>{{Cite news |title=Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013 |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/22/actualidad/1327234665_837191.html |department=El País |date=22 de enero de 2012 |access-date=22 de enero de 2012}}</ref>։ Այսպես, ''Շումանի հայտարարությունից'' անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու [[Թուրքիա]]յի մերձեցումը<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |title=El Proceso de estabilización y asociación |publicación=El portal de la Comisión Europea |date=15 de junio de 2010 |access-date=25 de junio de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811234100/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/how_does_a_country_join_the_eu/sap/index_es.htm |datearchivo=11 de agosto de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4306000/4306966.stm |title= UE inicia diálogo con Turquía |date= 2005 |author= [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |date=4 de octubre de 2005 |access-date=29 de junio de 2007 }}</ref> և [[բրեքսիթ]]ը<ref>{{Cite news|apellidos1=Ríos |nombre1=Beatriz |title=Los retos de una UE con un mañana incierto |url=http://www.publico.es/internacional/retos-ue-manana-incierto.html |access-date=12 de junio de 2017 |author=www.publico.es |date=24 de marzo de 2017}}</ref>։ === Համաձայանգրեր === {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="1" style="font-size:88%; line-height:1.2em; text-align:center; margin:0" |- style="vertical-align:top; text-align:left" | style="text-align:right" | '''Կնքված'''<br />'''Ուժի մեջ մտած'''<br />'''Պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1948<br />1948<br />'''[[Բրյուսելի պայմանագիր (1948)|Բրյուսելի առաջին պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1951<br />1952<br />'''[[Փարիզի պայմանագիր (1951)|Փարիզի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1954<br />1955<br />'''Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1957<br />1958<br />'''[[Հռոմի պայմանագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1965<br />1967<br />'''[[Միաձուլման համաձայնագիր]]''' | width="7%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1975<br />N/A<br />'''Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն''' | width="16%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1986<br />1987<br />'''[[Եվրոպական միակ Ակտ]]''' | width="12%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1992<br />1993<br />'''[[Մաստրիխտի պայմանագիր]]''' | width="12%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 1997<br />1999<br />'''[[Ամստերդամի պայմանագիր]]''' | width="15%" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2001<br />2003<br />'''[[Նիսի պայմանագիր]]''' | width="10%" colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | 2007<br />2009<br />'''[[Լիսաբոնի պայմանագիր]]''' | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] | rowspan="3" style="padding:0" | [[File:Pix.gif|1px]] |- style="line-height:0.5em" | rowspan="13" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="9" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="4" style="background:#3C67FF; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #3C67FF" | [[Եվրոպական միության սյուները|<span style="color:white;">Եվրոպական միության սյուները.</span>]] | rowspan="2" style="border-left:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="background:#464646; border-left:3px solid #464646; border-right:3px solid #464646" | ''[[Եվրոպական համայնքները|<span style="color:white;">Եվրոպական համայնքները.</span>]]'' | colspan="4" style="background:#464646; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#42B995" | | colspan="3" style="background:#42B995; border-left:3px solid #464646" | [[Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(Եվրատոմ)</span> | colspan="4" style="background:#42B995; border-left:3px solid #3C67FF; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" style="background:#52C1A0; padding:0; border-left:3px solid #3C67FF" | | style="background:#67C7AB; padding:0" | | style="background:#7BCFB7; padding:0" | | style="background:#92D7C4; padding:0" | | style="background:#ACDFD2; padding:0" | | style="background:#C6E8E0; padding:0" | | style="background:#DBEEEA; padding:0" | |- | colspan="3" style="background:#93DAE7" | | colspan="3" style="background:#93DAE7; border-left:3px solid #464646" | [[Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԱՊԵՀ)</span> | colspan="3" style="text-align:right; background:#93DAE7; padding-right:3px; border-left:3px solid #3C67FF" | ''Ժամկետը լրացել է 2002թ.'' | style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646" | | colspan="2" rowspan="6" style="background:#192192; border-left:3px solid #3C67FF" | <span style="color:white;">Եվրոպական միություն</span> <span style="color:white;">(ԵՄ)</span> | rowspan="7" style="background:#272F9E; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#3A42AE; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#5159BB; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#6A71C8; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#8A90D7; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#A8ACE3; padding:0" | | rowspan="7" style="background:#EFF0F6; padding:0" | |- | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="4" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#5FCF4D" | | colspan="3" style="background:#5FCF4D; border-left:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական տնտեսական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական տնտեսական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՏՀ)</span> | colspan="2" style="background:#44B72E; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #464646" | | rowspan="2" colspan="2" style="background:#44B72E; border-right:3px solid #464646; border-bottom:3px solid #464646" | [[Եվրոպական համայնք|<span style="color:black;">Եվրոպական համայնք</span>]] <span style="color:black;">(ԵՀ)</span> |- | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="3" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFFF97; border:3px dotted #464646" | [[Տրեվի|<span style="color:black;">Տրեվի</span>]] | rowspan="2" style="background:#E6E600; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Ազատության, անվտանգության և արդարադատության տարածք|<span style="color:black;">Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր</span>]] <span style="color:black;">(ԱՆԳՀ)</span> | style="background:#E6E600; border-right:3px solid #464646" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | style="background:#E6E600" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#D4BE00" | [[Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն|<span style="color:black;">Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն</span>]] <span style="color:black;">(ՔՀՈԻՀ)</span> |- | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="background:#CA7FC8; border:3px dotted #464646" | [[Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն|<span style="color:black;">Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն</span>]]&nbsp;<span style="color:black;">(ԵՔՀ)</span> | colspan="4" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF" | [[Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն|<span style="color:black;">Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱՔԸԱ)</span> |- | rowspan="2" colspan="2" style="background:#A3C5DC" | ''Չհաստատված մարմիններ'' | rowspan="2" colspan="5" style="background:#7AA7CB" | [[Արևելաեվրոպական միություն|<span style="color:black;">Արևելաեվրոպական միություն</span>]] <span style="color:black;">(ԱԵՄ)</span> | colspan="2" rowspan="2" style="background:#7AA7CB; border-top:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="background:#AD76C9; border-left:3px solid #3C67FF; border-bottom:3px solid #3C67FF" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> |- | colspan="3" style="text-align:right; background:#7AA7CB; padding-right:3px" | ''Ժամկետը լրացել է 2010թ.'' | style="background:#192192"| &nbsp; |- style="line-height:1em" | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="2" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp;<!--don't remove &nbsp;--> | colspan="8" style="border-left:1px solid #C7C7C7" | &nbsp; |} <noinclude> == Աշխարհագրություն == [[Պատկեր:EU Member states and Candidate countries map.svg|մինի|աջից|310px|Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով<br />Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)]] Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ<ref name="Mapa estados miembros"/>։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]]՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 [[հանրապետություն]]ից և 7 [[միապետություն]]ից, որոնցից 6-ը [[թագավորություն]] են, իսկ մեկը՝ դքսություն ([[Լյուքսեմբուրգ]])։ Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։ Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից<ref name="Mapa estados miembros">{{Cite web |title=Estados miembros de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես [[Իսլանդիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն և [[Ռուսաստան]]ը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, [[Կանարյան կղզիներ]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մադեյրա]], [[Մարտինիկա]], [[Սան Մարտինո դալ Արջինե|Սան Մարտին]], Համախմբության կղզի և Մայոտտե<ref name=RUP />։ ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի [[Ավստրալիա]]յից ու [[Կանադա]]յից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը<ref name="Mapa estados miembros" />։ Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի [[Նորվեգիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Բելառուս]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Շվեյցարիայի, [[Լիխտենշտայն|Լիխտեյնշտայնի]], [[Անդորրա]]յի, [[Մոնակո]]յի, [[Սան Մարինո]]յի, [[Վատիկան]]ի, Թուրքիայի, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի ու [[Սերբիա]]յի հետ<ref name="Mapa estados candidatos">{{Cite web |title=Estados candidatos de la UE |department=El Portal de la UE |date=2010 |url=http://europa.eu/abc/european_countries/candidate_countries/index_es.htm |access-date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև [[Կարիբյան ծով]]ում՝ [[Սան Մարտին (այլ կիրառումներ)|Սան Մարտինի]] հետ, [[Հարավային Ամերիկա]]յում՝ [[Բրազիլիա]]յի ու [[Սուրինամ]]ի հետ, իսկ [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Մարոկկո]]յի հետ։ Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական [[Սեուտա]] և [[Մելիլյա]] քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։ Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին<ref>{{Cite web |title=Los principios fundacionales de la Unión |url=http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |access-date=21 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130043438/http://europa.eu/scadplus/constitution/membership_es.htm |dead-url=yes }}</ref>, սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։ === Անդամ երկրներ === Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)<ref>{{Cite web |title=1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación |url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_es.htm |access-date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos}}</ref>​ հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը. {| class="wikitable" style="margin:0 auto; padding:0; text-align=center;" width="100%" |- ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Եվրոպայի դրոշները|Դրոշ]] ! align="center" width="5%" scope=col | [[Anexo:Երկրների զինանշաններն ըստ շրջանների#Եվրոպա|Զին.]] ! align="center" width="15%" scope=col | Անուն ! align="center" width="20%" scope=col | [[Եվրամիության ընդլայնմանպատմությունը|Միանալու տարեթիվը]]<ref>{{Cite web |author=EUROPA |title=Cronología de la integración europea |url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |access-date=23 de agosto de 2012}}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ բնակչության|Բնակչություն]]<ref name=TWF>{{Cite web |author=CIA |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |access-date=23 de agosto de 2012 |language=Inglés |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |dead-url=yes }}</ref> ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մակերևույթի|Մակերևույթ]]<ref name=TWF /><br />(կմ²-ով) ! align="center" width="10%" scope=col | ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ ! align="center" scope=col | [[Anexo:Աշխարհի արժույթները|Դրամ]] ! align="center" scope=col | [[Anexo:Երկրներն ըստ մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ-ի|Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ]]<ref name=TWF /> ($) ! align="center" scope=col | [[Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորը|Պատգամավորական տեղերի թիվը]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Գերմանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Germany.svg|30px]] | [[Գերմանիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | 414.599 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ավստրիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Austria Bundesadler.svg|30px]] | [[Ավստրիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | | [[Եվրո]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Բելգիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great Coat of Arms of Belgium.svg|30px]] | [[Բելգիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | 33&nbsp;975 | [[Եվրո]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Բուլղարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|30px]] | [[Բուլղարիա]] |{{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | 145&nbsp;186 | [[լև (դրամ)|Լև]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Կիպրոս}} | align="center" | | [[Կիպրոս]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | 107&nbsp;958 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Խորվաթիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|30px]] | [[Խորվաթիա]] | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | 115&nbsp;626 | [[խորվաթական կունա|Կունա]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Դանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:National Coat of arms of Denmark.svg|30px]] | [[Դանիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | 4&nbsp;761&nbsp;811 | [[դանիական կրոն]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Դրոշ|Սլովակիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovakia.svg|30px]] | [[Սլովակիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | | [[Եվրո]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Սլովենիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Slovenia.svg|30px]] | [[Սլովենիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | 20&nbsp;493 | [[Եվրո]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իսպանիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|30px]] | [[Իսպանիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | 1&nbsp;545&nbsp;225 | [[Եվրո]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Էստոնիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|30px]] | [[Էստոնիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | 82&nbsp;219 | [[Եվրո]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|30px]] | [[Ֆինլանդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | 425&nbsp;590 | [[Եվրո]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Armoiries république française.svg|30px]] | [[Ֆրանսիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | 11&nbsp;710&nbsp;417 | [[Եվրո]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Դրոշ|Հունաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|30px]] | [[Հունաստան]] | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | 637&nbsp;529 | [[Եվրո]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Հունգարիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Hungary.svg|30px]] | [[Հունգարիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | | [[հունգարական ֆորինտ]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Իռլանդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|30px]] | [[Իռլանդիա]] | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | 480&nbsp;583 | [[Եվրո]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Իտալիա}} | align="center" | [[File:Italy-Emblem.svg|30px]] | [[Իտալիա]] | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | 843&nbsp;251 | [[Եվրո]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լատվիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Latvia.svg|30px]] | [[Լատվիա]] | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | 93&nbsp;011 | [[Եվրո]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լիտվա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of Arms of Lithuania.svg|30px]] | [[Լիտվա]] | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | 72&nbsp;331 | [[Եվրո]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} | align="center" | | [[Լյուքսեմբուրգ]] | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | | [[Եվրո]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Մալթա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|30px]] | [[Մալթա]] | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | 55&nbsp;139 | [[Եվրո]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Դրոշ|Նիդեռլանդներ}} | align="center" | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|30px]] | [[Նիդեռլանդներ|Նիդերլանդներ]] | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | 192&nbsp;345 | [[Եվրո]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Լեհաստան}} | align="center" | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|30px]] | [[Լեհաստան]] | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | 342&nbsp;482 | [[զլոտի]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|30px]] | [[Պորտուգալիա]] | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | 1&nbsp;819&nbsp;498 | [[Եվրո]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Դրոշ|Չեխիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|30px]] | [[Չեխիայի Հանրապետություն]] | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | | [[չեխական կրոն]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Դրոշ|Ռումինիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|30px]] | [[Ռումինիա]] | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | 262&nbsp;018 | [[ռումինական լեյ]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Դրոշ|Շվեդիա}} | align="center" | [[Պատկեր:Great coat of arms of Sweden.svg|30px]] | [[Շվեդիա]] | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | 602&nbsp;255 | [[շվեդական կրոն]] | 40&nbsp;900 | 20 |- |} ==== Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ ==== [[Պատկեր:EU special territories (en).svg|մինի|450px|Եվրոպական Միություն.{{legend|#000a9f|Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ}}{{legend|#000eff|Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ}}{{legend|Países y territorios de ultramar}}]] Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում<ref name=RUP>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=Política regional y regiones ultraperiféricas |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/activity/outermost/index_es.cfm |date=23 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |author=Gobierno de Canarias |title=Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas |url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |date=23 de agosto de 2012 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են<ref name=RUP />. * Ֆրանսիական տարածքներ՝ [[Գվադալուպե (Կասերես)|Գվադալուպե]], [[Մարտինիկա]], [[Ֆրանսիական Գվիանա]], Համախմբության կղզի և [[Մայոտտե]]։ *[[Սան Մարտին]]ի ֆրանսիական հավաքածուն։ * Պոտուգալական ինքնավար շրջաններ [[Մադեյրա|Մադեյրան ու Ազորեսը]]։ * Իսպանական ինքնավար համայնք Կանարյան կղզիները։ Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես<ref name="Las RUP">{{Cite web |title=Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades |publicación=Portal de la Unión Europea |año=5/2010 |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/rup2010/brochure_rup_es.pdf |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը<ref name="RUP"/>։ ==== Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ ==== [[Պատկեր:Special member state territories in Europe and the European Union.svg|մինի| {{legend|#2C325F|Անդամ պետություններ}}{{legend|#5F2C35|Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ}}]] Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։ Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին<ref name="i">Artículo 355 párrafo 5 del TFUE</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ում [[Ֆինլանդիա]]յի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն<ref>Artículo 355 párrafo 4 del TFUE</ref>։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով<ref name="h">{{Cite web |title=Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:347:0001:0118:ES:PDF}}, 32006L0112</ref>։ Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և [[Ավելացված արժեքի հարկ|ԱԱՀ-ին]]։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում<ref name="g">{{Cite web |title=Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:145:0001:0064:ES:PDF}}, 32008R0450</ref> և Campione d'Italia-ում<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title= Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune |url=http://www.comune.campione-d-italia.co.it/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=7 |date=18 de agosto de 2000}}</ref> համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան<ref name="g" /><ref>{{Cite web |title=Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno |url=http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923205917/http://www.comune.livigno.so.it/download.jsp?idrub=1840&idrubs=5221 |dead-url=yes }}</ref>։ [[Հյուսիսային ծով]]ում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին<ref name="g" />։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում<ref name="h" />։ Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։ Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում<ref>{{Cite web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=2E14855B772D504D6D56073B3A3BFDAD.tpdjo13v_1?cidTexte=JORFTEXT000000879815&categorieLien=cid&dateTexte= |title=Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton |obra=Légifrance |language=francés}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ<ref>Artículo 21 del Código aduanero modernizado</ref>, քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։ ==== Ծովային տարածքներ ու երկրներ ==== [[File:ZEE-UE-es.svg|մինի|աջից|Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ){{legend|#0978ab|Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները: }}{{legend|#c6ecff|ԵՄ ՏԲԳ-ն:<ref group="nota">La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.</ref>}}{{legend|#00a400|Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):}}{{legend|#80e800|ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):}}{{legend|#ff4800|ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ}}{{legend|#ffb380|Թեկնածու երկրների ԾՏԵ}}|271x271փքս]] Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։ Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ<ref>{{Cite web |title=Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0400:0400:ES:PDF |date=30 de septiembre de 2011 |author=Diario Oficial de la Unión Europe}}</ref>. * Ֆրանսիական տարածքներ. [[Նոր Կալեդոնիա]], [[Ֆրանսիական Պոլինեզիա]], [[Սան Բարտոլոմեո]], [[Սեն Պիեռ և Միքելոն]], Ֆրանսիական Հարավային և Անտարկտիկյան տարածքներ, [[Ուոլիս և Ֆուտունա|Ուոլիս և Ֆուտունա կղզիներ]]։ * Բրիտանական տարածքներ. [[Անգիլիա]], [[Բերմուդյան կղզիներ|Բերմունդյան կղզիներ]], Արքայական տարածքներ,[[Կայմանյան կղզիներ]], [[Մոնտսերատ|Մոնսերատ]], [[Փիթքերն կղզիներ]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա|Սուրբ Հեղինե կղզի, Համբարձման կղզի և Տրիստան դա Կունյա]], [[Հնդկական օվկիանոսի բրիտանական տարածքներ]], [[Թերքս և Քայքոս կղզիներ]], [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]], [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Մալվինյան կղզիներ]] և [[Հարավային Ջորջիա և Հարավային Սանդվիչյան կղզիներ]] (վերջին երկուսը վիճելի տարածք են [[Արգենտինա]][[Արգենտինա|յի]] հետ)։ * Հոլանդական տարածքներ. [[Արուբա]], [[Բոնեյրե]], [[Կյուրասաո]], [[Սաբա կղզի]], [[Սինթ Էվստատիուս]] և [[Սինթ Մաարտեն]]։ * Դանիական թագավորության ինքնավար շրջաններ. [[Ֆարերյան կղզիներ]] և [[Գրենլանդիա]]։ === Նոր երկրների միացում === Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես [[Կոպենհագեն]]ի չափանիշներ<ref name=adhesion>{{Cite web |url = http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |title = Criterios de adhesión (criterios de Copenhague) |date = 27 de marzo de 2010 |author = El portal de la UE |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20100407151410/http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_es.htm |datearchivo = 7 de abril de 2010 }}</ref>, քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են. * Լինել եվրոպական երկիր<ref name="adhesion" />։ * Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը<ref name="adhesion" />։ * Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն<ref name="adhesion" />։ * Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման<ref name="adhesion" />։ [[Պատկեր:Further European Union Enlargement.svg|մինի|345px|'''Եվրամիության ապագան''' {{legend|#3F48CC|[[Organización territorial de la Unión Europea|ԵՄ անդամ երկրներ]] (28)}} {{legend|#FF1493|[[#Retirada de un Estado miembro|ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ]] (1)}} {{legend|#00BFFF|[[#Candidatos oficiales|Պաշտոնական թեկնածու երկրներ]] (5)}} {{legend|#86FDF1|[[#Candidatos potenciales|Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել]] (1)}} {{legend|#FFF200|[[#Candidatos potenciales|Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ]] (1)}} {{legend|DarkOrange|[[#Candidatos que han paralizado el proceso|Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը]] (3).}} {{legend|#48cc3f|[[#Países fuera de agenda|Հավանական պոտենցիալ երկրներ]] (6)}}]] Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են [[Թուրքիա]]ն (2004 թվականից)<ref>{{Cite web |title=Relaciones exteriores UE - Turquía |url=http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Comisión Europea |cita=1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |datearchivo=8 de mayo de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508214058/http://eur-lex.europa.eu/es/dossier/dossier_07.htm |dead-url=yes }}</ref>, [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն]]ը (2005 թվականից)<ref name=pais_candi>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm |title=Check current status |date=31 de marzo de 2013 |date=18 de diciembre de 2012 |author= Comisión Europea |language=inglés }}</ref>,​ [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրոն]] (2010 թվականից)<ref name=solicitud_mont>{{Cite web |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/17/union_europea/1292589115.html |title=Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE |date=18 de diciembre de 2010 |date=2010 |obra=elmundo.es }}</ref>​, [[Սերբիա]]ն (2012 թվականից)<ref name=serbia_candidato>{{cite web |author=EFE |title=La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20120302/54262537175/ue-acuerda-serbia-candidata-oficial-adhesion.html |obra=www.lavanguardia.com |editorial=La Vanguardia Ediciones S.L. |date=2 de marzo de 2012 |date=2 de marzo de 2012 }}</ref>​ և [[Ալբանիա]]ն (2014 թվականից)<ref>{{Cite web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/06/24/actualidad/1403624949_287594.html |title=Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión |date=5 de julio de 2014 |author=IGNACIO FARIZA |date=24 JUN 2014 |obra=www.elpais.com }}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը<ref name=opinion_ue>{{Cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/abre/puerta/Croacia/Macedonia/pone/trabas/Turquia/elpepuint/20091014elpepuint_6/Tes |title= La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía |date=27 de marzo de 2010 |date=14 de octubre de 2009 |author= El País }}</ref>։ Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]ն ու [[Կոսովո]]յի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)<ref name=pais_candi/>՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման<ref name=ONU_1244>{{Cite web |url = http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |title = Resolución 1244 (1999) |date = 14 de abril de 2010 |date = 10 de junio de 1999 |author = Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20110813095322/http://www.un.org/spanish/docs/comitesanciones/1160/sres1244.pdf |datearchivo = 13 de agosto de 2011 }}</ref>։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում<ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/eeuu-piden-bosnia-avance-reformas_201004062039.html |title= La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.laverdad.es/agencias/20100406/mas-actualidad/mundo/moratinos-visita-sarajevo-para-desbloquear_201004061017.html |title= Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN |date=14 de abril de 2010 |date=6 de abril de 2010 |author=EFE |publicación=www.laverdad.es }}</ref>։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է ''Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ''<ref name=ONU_1244/>, քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների<ref name=serbia_candidato /><ref>{{Cite web |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/busca/respuesta/independencia/Kosovo/elpepuint/20080218elpepuint_10/Tes |title=La UE califica a Kosovo de "''caso único''" y deja a cada miembro su reconocimiento |date=25 de junio de 2010 |publicación=www.elpais.es |date=18 de febrero de 2008 |author= agencias}}</ref>։ Թեև [[Նորվեգիա]]ն գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում<ref name="EEEParlamento" />, Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների<ref>{{Cite web |title=Noruega y la Unión Europea |url=http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |date=31 de marzo de 2013 |author=Noruega. Portal oficial en España |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628090909/http://www.noruega.es/About_Norway/Government-and-Policy/europe/policy/ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE) |url=http://www.moss-avis.no/debatt/aktuell-kommentar/vart-skjulte-eu-medlemskap-1.4361339 |date=29 de octubre de 2011 |author=Vein Roald Hansen |language=Noruego}}</ref>, նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա<ref>{{Cite web |title=Noruega, el paraíso vikingo |url=http://www.elpais.com/articulo/opinion/Noruega/paraiso/vikingo/elpepiopi/20100607elpepiopi_4/Tes |date=29 de octubre de 2011 |author=Timothy Garton Ash}}</ref>։ Միևնույն կերպով՝ [[Իսլանդիա]]ն ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն<ref>{{cite web |author= EUROPA PRESS |title=Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2013/06/13/islandia-frena-negociaciones-adherirse-union-europea/00031371145184781705959.htm |obra=www.lavozdegalicia.es |editorial=LA VOZ DE GALICIA S.A. |date=13 de junio de 2013 |date=1 de julio de 2013 }}</ref>։ Համանման դեպք է [[Շվեյցարիա]]ն, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում<ref>{{cite web |title=Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen |url=http://www.lavanguardia.com/internacional/20081212/53598111925/suiza-suprime-sus-controles-fronterizos-tras-ingresar-en-el-espacio-schengen.html |editorial=La Vanguardia |date=14 de diciembre de 2008 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը<ref>{{Cite web |title=Relaciones internacionales |url=http://www.swissworld.org/es/politica/politica_exterior/relaciones_internacionales/ |date=29 de octubre de 2011 |author=swissworld.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/spanish/200103/05/sp20010305_45818.html |editorial=Diario del Pueblo |date=5 de marzo de 2001 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>։ === Որևէ անդամի հեռացում === Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=16 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը<ref>{{cite book|apellidos=Urrea Corres |nombre=Mariola |title=La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión |año=2008 |editorial=Lustel |isbn=978-84-96717-96-1}}</ref>։ 2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև [[Շոտլանդիա]]յում, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում և [[Ջիբրալթար]]ում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը<ref>{{Cite web |title=El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora? |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-36614807}}</ref>։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին [[Թերեզա Մեյ]]ը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով<ref>{{Cite web |title=David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit |url=http://www.eldiario.es/internacional/David-Cameron-ministro-britanico-Brexit_0_530197092.html}}</ref>։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |title=Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160816121255/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2016/08/678-692591-9-aseguran-que-reino-unido-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019.shtml |dead-url=yes }}</ref>։ == Ինստիտուցիոնալ շրջանակ == === Կառույցներ === [[Պատկեր:Location of European Union institutions.svg|մինի|Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:]] Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին<ref name=instituciones>{{Cite web |title=Instituciones y organismos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial}}</ref>։ Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0033_es.htm |title= El Tratado de Lisboa: introducción |date=14 de julio de 2010 |obra= www.europa.eu/ |date=31 de marzo de 2013}}</ref>։ Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։ Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները<ref name=instituciones />։ ==== Եվրոպական խորհրդարան ==== [[Պատկեր:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|մինի|Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը [[Ստրասբուրգ]][[Ստրասբուրգ|ում]]:]] Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)<ref>{{Cite web |title= Parliament - an overview. Welcome |editorial= [[Parlamento Europeo]] |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public.do?language=en |date=12 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=En el Parlamento |url=http://www.espanoles.ch/index.php?option=com_content&task=view&id=61&Itemid=32 |date=1 de octubre de 2011 |author=españoles.ch |cita=es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India}}</ref>։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի<ref>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible? |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060728FCS09980+0+DOC+XML+V0//ES |date=5 de septiembre de 2012 |date=25 de agosto de 2008}}</ref>։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին<ref name=NOMBRAMIENTO>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Procedimiento de nombramiento |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/0040e8bfb3/Procedimiento-de-nombramiento.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref><ref name=CONTROL>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Competencias de control |url=http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/es/00b9de8689/Funciones-de-supervisi%C3%B3n-y-control.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին<ref>{{cite web |nombre=Javier|apellidos=G. Gallego |title=Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/16/union_europea/1326747191.html |editorial=El Mundo |date=17 de enero de 2012 |date=5 de septiembre de 2012}}</ref> և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը<ref name=DIPUTADOS>{{Cite web |author=Parlamento Europeo |title=Diputados al Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/meps/es/search.html |date=5 de septiembre de 2012}}</ref>։ ==== Եվրամիության խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Schuman ground renos 2011.jpg|մինի|ԵՄ խորհրդի նստավայրը ([[Բրյուսել]]):]] Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։ Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։ Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր<ref>{{Cite web |title=Consejo de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը<ref>{{Cite web |title=Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/foreign-affairs/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy.aspx?lang=es |date=17 de septiembre de 2011 |author=Consejo de la Unión Europea}}</ref>։ ==== Եվրոպական խորհուրդ ==== [[Պատկեր:Europa building May 2013.jpg|մինի|Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում<ref name="Europa">{{cite web|1={{Cite web |url= http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |title= Europa: Edificio para el Consejo Europeo |date=26 de septiembre de 2013 |author= europa.eu |date=2013}} |2=http://www.european-council.europa.eu/the-institution/europa-building.aspx?lang=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:]] Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են ''եվրոպական գագաթաժողովներ'' կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում<ref>{{Cite web |title=El Consejo Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-council/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։ ==== Եվրոպական հանձնաժողով ==== [[Պատկեր:European Commission flags.jpg|մինի|Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր [[Բրյուսել]]ում:]] Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը<ref name="Europa Institutions">{{Cite web |title=Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea |editorial=europa.eu |url=http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |date=18 de junio de 2007 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2007 թ․ հունիսի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070623104240/http://europa.eu/institutions/inst/comm/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։ Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։ ==== Այլ կառույցներ ==== [[Պատկեր:Europäischer Rechnungshof.jpg|մինի|Հաշիվների դատարանի նստավայրը [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)|Լյուքսեմբուրգում]]:]] Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը<ref name=instituciones /><ref name=tratadoUE />։ * '''Եվրամիության Արդարադատության դատարանը''' (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը<ref>{{Cite web |title=El Tribunal de Justicia de la Unión Europea |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-justice/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Հաշիվների դատարանը''' Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև<ref>{{Cite web |title=Tribunal de Cuentas de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/court-auditors/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ * '''Եվրոպական կենտրոնական բանկը''' (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է<ref>{{Cite web |title=Banco Central Europeo |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/ecb/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Օրգաններ և օրգանիզմներ === Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն<ref>{{Cite web |title=Tratado de funcionamiento de la Unión Europea |url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ttce.p6t1.html |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։ * '''Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն''' (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով<ref>{{Cite web |title=Comité Económico y Social Europeo (CESE) |url=http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.es.home |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comité Económico y Social Europeo}}</ref>։ * '''Շրջանների կոմիտեն''' (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ<ref>{{Cite web |title=Comité de las Regiones |url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094720/http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/cor/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ * '''Ներդրումների եվրոպական բանկը''' (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով<ref>{{Cite web |url= http://www.bei.org/about/index.htm |title= À propos de la BEI |date=1 de noviembre de 2009 |language=francés}}</ref>։ * '''Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը''' (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է<ref>{{Cite web |title=El Defensor del Pueblo Europeo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/citizenship_of_the_union/o10005_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Գործակալություններ === [[Պատկեր:Axencia Comunitaria de Control da Pesca, Vigo.JPG|մինի|աջից|Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:]] Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է<ref>{{Cite web |title=Agencias de la UE |url=http://europa.eu/agencies/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |datearchivo=3 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903094639/http://europa.eu/agencies/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը<ref name=agencias>{{Cite web |title=Agencias europeas – Orientaciones para el futuro |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0135:FIN:ES:PDF |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión de las Comunidades Europeas |date=11 de marzo de 2008}}</ref>։ Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ<ref name=agencias />։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես ''երեք սյուների'' գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում ([[Բրյուսել]] կամ [[Լյուքսեմբուրգ]]) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն<ref name=agencias />։ == Կառավարում == {| class="wikitable" align="right" style="width:30em; text-align:center; clear:both; margin-left: 7px; font-size:90%" |+[[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)]]<br /><small>[<span style="background-color:#F0F8FF">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;([[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|ԵԺԿ]]) - [<span style="background-color:#FFE8E8">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԵՍԿ) - [<span style="background-color:#FFFFDD">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]&nbsp;(ԼԴԲԵԿ)</small> |- | bgcolor="#f0f8ff" colspan="2" | '''Նախագահություն'''։ Ժան-Կլոդ Յունկեր ([[Լյուքսեմբուրգ]]) |- ! colspan="2" | Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ) |- | bgcolor="#ffe8e8" | Ֆրանս Թիմերմանս ([[Նիդեռլանդներ]]) || Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կրիստինա Գեորգիեվա ([[Բուլղարիա]]) || Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ |- | bgcolor="#ffe8e8" | Մարոշ Շեվչովիչ ([[Սլովակիա]]) || Էներգիայի միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ջիրկի Կատայնեն ([[Ֆինլանդիա]]) || Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Վալդիս Դոմբրովսկիս ([[Լատվիա]]) || Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Անդրուս Անսիպ ([[Էստոնիա]]) || Թվային եզակի շուկա |- | bgcolor="#ffe8e8" | [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]] ([[Իտալիա]]) || Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն |- | colspan="2" | <div class="NavFrame collapsed"> <div class="NavHead">Այլ հանձնակատարներ (Պորտֆել)</div> <div class="NavContent"> {| |- | bgcolor="#ffffdd" | Վերա Յուրովա ([[Չեխիա]]) || Արդարադատություն, Սպառողներ և սեռերի հավասարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Գյունթեր Օթինգեր ([[Գերմանիա]]) || Թվային տնտեություն և հասարակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Պիեռ Մոսկովիցի ([[Ֆրանսիա]]) || Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, Հարկային և մաքսային միություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Մարին Թիսեն ([[Բելգիա]]) || Աշխատանք, սոցիալական հարցեր, աշխատանքային ընդունակություններ ու շարժունակություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կորինա Կրետու ([[Ռումինիա]]) || Տարածաշրջանային քաղաքականություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Յոհանես Հան ([[Ավստրիա]]) || Հարևանների հետ տարվող քաղաքականություն և ընդլայնման բանակցություններ |- | bgcolor="#f0f8ff" | Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս ([[Հունաստան]]) || Միգրացիա, ներքին հարցեր ու քաղաքացիություն |- | bgcolor="#ffe8e8" | Վիտենիս Անդիրուկաիտիս ([[Լիտվա]]) || Առողջապահություն և սննդի անվտանգություն |- | bgcolor="#ffffff" | Ջոնաթան Հիլ <br /> (Միաղյալ Թագավորություն) || Ֆինանսական կայունություն, ֆինանսական ծառայություններ ու կապիտալի շուկաների միություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Էլիզաբետա Բիենկովսկա ([[Լեհաստան]]) || Ներքին շուկա, արդյունաբերություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Միգել Արիաս Կանյետե ([[Իսպանիա]]) || Կլիմայի և էներգետիկայի հարցեր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Նեվեն Միմիկա <br /> ([[Խորվաթիա]]) || Միջազգային համագործակցություն և զարգացում |- | bgcolor="#ffffdd" | Մարգրեթ Վեստագեր ([[Դանիա]]) || Մրցակցություն |- | bgcolor="#ffffdd" | Վիոլետա Բուլչ ([[Սլովենիա]]) || Տրանսպորտ |- | bgcolor="#ffffdd" | Սեսիլիա Մալմստրոմ ([[Շվեդիա]]) || Առևտուր |- | bgcolor="#ffe8e8" | Կարմենու Վելա <br /> ([[Մալթա]]) || Շրջակա միջավայր, ծովային և ձկնորսության հարցեր |- | bgcolor="#f0f8ff" | Տիբոր Նավարաչիչ ([[Հունգարիա]]) || Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Կարլուշ Մոեդաշ ([[Պորտուգալիա]]) || Հետազոտություն, իտություն ու նորարարություն |- | bgcolor="#f0f8ff" | Ֆիլ Հոգան ([[Իռլանդիա]]) || Գյուղատնտեսություն և գյուղական շրջանների զարգացում |- | bgcolor="#f0f8ff" | Քրիստոս Ստիլիանիդես ([[Կիպրոս]]) || Մարդասիրական օգնություն և ճգնաժամային ղեկավարում |} </div> </div> |} Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ [[Դոնալդ Թասկ]]ն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։ Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է<ref>Diego Varela Pedreira (2007) ''Gobierno de la Unión Europea''. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0</ref>։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները<ref>{{Cite web |title=Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo |url=http://www.youtube.com/watch?v=S51mTt8GN8A |date=30 de septiembre de 2011}}</ref>։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները<ref>{{Cite web |title=¿Dónde están los federalistas europeos? |url=http://www.elpais.com/articulo/cataluna/estan/federalistas/europeos/elpepiautcat/20060125elpcat_5/Tes |date=30 de septiembre de 2011 |author=Cesáreo Aguilera |date=25 de enero de 2006}}</ref><ref>{{Cite web |title=Programa Político |url=http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |date=30 de septiembre de 2011 |author=Jóvenes Europeos Federalistas |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120720013103/http://jef.communicate-europe.co.uk/fileadmin/files_jef-europe/Political_Docs/Political_Programme/JEF_Political_Programme_ES.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento de la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/68/es.pdf |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը ''"նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"''<ref name=tratadoUE>{{Cite web |title=Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ES:PDF |date=14 de septiembre de 2011 |author=Diario oficial de la Unión Europea |date=30 de marzo de 2010}}</ref>: === Գործառույթներ === Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ<ref name=tratadoUE />. {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները<ref name=tratadoUE />. &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Բացառիկ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը<ref>Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * մաքսային միություն * ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում * անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն * ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում * ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն * այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Համատեղ գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա<ref>Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * ներքին շուկա * համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն * տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն * գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն * շրջակա միջավայր * սպառողների շահերի պաշտպանություն * տրանսպորտ * տրանսեվրոպական ցանցեր * էներգետիկա * ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ * հանրային առողջության հարցեր |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն * զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background-color:#def; border:1px dotted white;padding:5px" | '''Հատուկ գործառույթներ'''<br /><small>(առանձին դասակարգված)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background-color:#def;" valign=top | * տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում * արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #E6ECFD; padding:5px" | Աջակցային գործառույթներ |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#E6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#E6ECFD" valign=top | * մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում * արդյունաբերություն * մշակույթ * տուրիզմ * կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր * քաղաքացիական պաշտպանություն * վարչական համագործակցություն |} |} === Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ === [[Պատկեր:European Parliament 2014.svg|մինի|աջից|300px|'''Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը''':<br /> {{legend|#3399FF|color2=white|texto2=220|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն}} {{legend|#F10000|color2=white|texto2=191|Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն}} {{legend|#0000EB|color2=white|texto2=70|Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ}} {{legend|#FFFF00|color2=black|texto2=68|Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն}} {{legend|#C10000|color2=white|texto2=52|Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ}} {{legend|#009900|color2=white|texto2=50|Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն}} {{legend|#40E0D0|color2=black|texto2=48|Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա}} {{legend|#999999|color2=white|texto2=52|Չգրանցվածներ}}]] Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի<ref name=partidosUE>{{Cite web |title=¿Qué es un partido político a escala europea? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=1 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։ 2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար<ref name=partidosUE />։ Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն<ref>{{Cite web |title=¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación? |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/staticDisplay.do?language=ES&id=43&pageRank=2 |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի ''չգրանցվածների''<ref name="grupos">{{Cite web |title=Los grupos políticos |url=http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticDisplay.do?id=45&pageRank=4&language=ES |date=18 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը<ref name=grupos />։ Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը<ref>{{Cite web |title=El funcionamiento del Parlamento Europeo |url=http://www.elpais.com/articulo/internacional/funcionamiento/Parlamento/Europeo/elpepuint/20040525elpepuint_7/Tes |date=21 de septiembre de 2011 |author=Fernando de Luis-Orueta |date=28 de mayo de 2004}}</ref>։ == Իրավական համակարգ == Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի ''sui generis-ով,'' որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։ === Սկզբնական օրենք === [[Պատկեր:EU Roma Musei Capitolini close-up.jpg|մինի|[[Կապիտոլիական թանգարաններ|Կապիտոլիական թանգարանը]], որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:]] Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից<ref>{{Cite web |title=El Derecho Originario Europeo |url=http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |date=18 de septiembre de 2011 |author=Red Derecho |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ մարտի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301070544/http://www.rederecho.com/derecho-europeo/167-el-derecho-originario-europeo |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները<ref name=tratados />։ Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը<ref name=tratados />։ === Ածանցյալ օրենք === Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ<ref>{{Cite web |title=¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea? |url=http://www.mailxmail.com/curso-derecho-laboral-nociones-supuestos/que-es-derecho-originario-derivado-union-europea |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար<ref name=tratadoUE />։ Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում<ref name=tratadoUE /><ref>{{Cite web |title=Directivas comunitarias |url=http://osha.europa.eu/es/legislation/directives/directives-intro |date=18 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo}}</ref>։ Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ<ref name=tratadoUE />։ === Հիմնարար իրավունքներ === {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = աջից | ուղղության = հորիզոնական | լայնություն = 170 | վերնագիր= Հիմնարար իրավունքներ | նկարագրություն= | alineación_texto = | fondo_de_texto = | պատկեր1= Eugène Delacroix - Le 28 Juillet. La Liberté guidant le peuple.jpg | նկարագրություն1 = Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա| alineación_texto1 = left | պատկեր2 = 01CFREU-Preamble-crop.jpg | նկարագրություն2 = ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ| alineación_texto2 = center }} Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները<ref>Lucas, Javier de, [http://www.uv.es/CEFD/8/Delucas.pdf ''Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo?''] en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3</ref>։ Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:0337:0362:ES:PDF Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357]</ref>։ Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը<ref>{{cite web |title=Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1916&format=HTML&aged=1&language=ES&guiLanguage=en |date=12 de diciembre de 2007 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>, որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։ == Համայնական քաղաքականություն == === Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Europol Headquarters, The Hague, Netherlands - 20100609.jpg|մինի|ձախից|Եվրապոլի նստավայրը [[Հաագա]]յում:]] Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը<ref name=tratados />։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում<ref name=PIC />։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են<ref name=PIC />։ Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը<ref name=PIC>{{Cite web |title=Más justicia, libertad y seguridad |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810133730/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/justice/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար<ref>{{Cite web |title=El Tratado en pocas palabras |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |datearchivo=25 de octubre de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025205131/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ ([[Իռլանդիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]] և [[Դանիա]]) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր<ref>{{Cite web |title=Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a11000_es.htm |author=EUROPA}}</ref>։ === Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:Insignia of the European External Action Service.svg|մինի|Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն]] Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները<ref name=PESC>{{Cite web |title=La política exterior y de seguridad común |url=http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/amsterdam_treaty/a19000_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (''ԱԳԵԾ'' կամ պարզապես ''Արտաքին ծառայություն''). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն<ref>Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea</ref>։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում<ref>{{Cite web |title=Servicio Europeo de Acción Exterior |url=http://eeas.europa.eu/background/organisation/index_es.htm |date=31 de marzo de 2013 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior}}</ref>։ [[Պատկեր:ECHO plane.jpg|մինի|ձախից|Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:]] Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ<ref>{{Cite web |title=La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad? |url=http://ec.europa.eu/world/enp/policy_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և [[Արաբական պետությունների լիգա|Արաբական լիգայի]] միջև<ref>{{Cite web |title=El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo |url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/mediterranean_partner_countries/rx0001_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև<ref>{{cite web |title=La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1858&format=HTML&aged=0&language=ES |date=3 de diciembre de 2008 |date=18 de septiembre de 2011}}</ref>։ Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը<ref>{{Cite web |title=La Unión Europea |url=http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |date=18 de septiembre de 2011 |author=Ronald Herrera |cita=El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508215436/http://blogs.utpl.edu.ec/relacionesinternacionales/2009/07/02/la-union-europea/ |dead-url=yes }}</ref>։ Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն]]ում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով<ref>{{Cite web |title=Instituciones y foros internacionales |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/international/forums/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea}}</ref>։ Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է<ref>{{Cite web |url= http://dicc.hegoa.efaber.net/listar/mostrar/78 |title= ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea) |año= 2007 |obra= bantaba - 24 de junio de 2007 |date=24 de junio de 2007 }}</ref>՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)<ref>{{Cite web |title=Ayuda humanitaria |url=http://europa.eu/legislation_summaries/humanitarian_aid/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref>։ === Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն === [[Պատկեր:EUFOR, 2009-02-08, desant pod Am Nabak 08.jpg|մինի|ԵՄԳԵ լեհ զինվորները [[Չադ]][[Չադ|ում]] իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ ]] Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին ''Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության'' (ԱՔԸԱ) նպատակները<ref name=PESC/>։ 1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (''ԵՄԳԵ'')<ref name="CE"/>։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ [[Ֆեդերիկա Մոգերինի]]ի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով<ref name="CE"/>։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։ Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ<ref>{{Cite web |title=Instituciones eficaces y modernas |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |date=18 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |datearchivo=10 de junio de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610055527/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Տնտեսություն == [[Պատկեր:Net external debt of EU countries (% of GDP) (HY).png|ձախից|270px|մինի|ԵՄ երկրների մաքուր արտաքին պարտք (% ՀՆԱ-ից)<ref>{{Cite web|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tipsii20/default/table?lang=en/|title=Net external debt - annual data, % of GDP|date=06/07/2022|website=ec.europa.eu|accessdate=2022-08-10}}</ref>]] [[Պատկեր:EZB Neubau November2014.JPG|մինի|Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ]]ում, Գերմանիա]] {| class="infobox sortable col1izq col2der" style="width:100px; font-size:80%" |+ align="center"| <small>'''Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ'''<br />Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=fr&pcode=tec00114&plugin=1 |title= PIB par habitant en SPA |date=14 de febrero de 2015 |obra= Eurostat |language=francés |cita= EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.}}</ref></small> |- style="background:#ddf;" ! Երկիր!! 2013 |- | '''ԵՄ28''' || 100 |- | align="left"|[[Գերմանիա]] || 122 |- | align="left"|[[Ավստրալիա]] || 128 |- | align="left"|[[Բելգիա]] || 119 |- | align="left"|[[Բուլղարիա]] || 45 |- | align="left"|[[Կիպրոս]] || 89 |- | align="left"|[[Խորվաթիա]] || 61 |- | align="left"|[[Դանիա]] || 124 |- | align="left"|[[Սլովակիա]] || 75 |- | align="left"|[[Սլովենիա]] || 82 |- | align="left"|[[Իսպանիա]] || 94 |- | align="left"|[[Էստոնիա]] || 73 |- | align="left"|[[Ֆինլանդիա]] || 113 |- | align="left"|[[Ֆրանսիա]] || 107 |- | align="left"|[[Հունաստան]] || 73 |- | align="left"|[[Հունգարիա]] || 66 |- | align="left"|[[Իռլանդիա]] || 130 |- | align="left"|[[Իտալիա]] || 99 |- | align="left"|[[Լատվիա]]|| 64 |- | align="left"|[[Լիտվա]]|| 73 |- | align="left"|[[Լյուքսեմբուրգ]] || 257 |- | align="left"|[[Մալթա]] || 86 |- | align="left"|[[Նիդեռլանդներ]]|| 131 |- | align="left"|[[Լեհաստան]]|| 67 |- | align="left"|[[Պորտուգալիա]]|| 79 |- | align="left"|[[Միացյալ Թագավորություն]]|| 109 |- | align="left"|[[Չեխիայի Հանրապետություն]]|| 82 |- | align="left"|[[Ռումինիա]]|| 55 |- | align="left"|[[Շվեդիա]]|| 127 |} 2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր<ref>{{Cite web |title=Comercio exterior |url=http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author= europa.eu |cita=la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo}}</ref>՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ի]] այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ն]] կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)<ref name=TWF />։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր<ref name=TWF />։ Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի<ref name=crisisGriega>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé |title=La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones |url=http://www.elpais.com/articulo/economia/UE/intenta/salvar/euro/rescate/Grecia/109000/millones/elpepueco/20110721elpepueco_1/Tes |editorial=[[El País]] |date=21 de julio de 2011 |date=29 de octubre de 2011}}</ref>, որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը, [[Իսպանիա]]ն կամ [[Իտալիա]]ն տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում<ref>{{cite web |title= Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos |url= http://www.rtve.es/noticias/20120609/irlanda-grecia-portugal-tres-rescates-soberanos-han-funcionado-forma-distinta/534101.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=9 de junio de 2012 |date=14 de febrero de 2015}}</ref><ref>{{cite web |title= La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona |url= http://www.rtve.es/noticias/20141013/banca-europea-reduce-20-activos-durante-crisis-11-numero-entidades/1029061.shtml |editorial= [[RTVE]] |date=13 de octubre de 2014 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա<ref name="npr.org">{{Cite web |author=Heard on Fresh Air from WHYY |url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=140948138 |title=NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011 |editorial=Npr.org |date=10 de abril de 2012 |date=1 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Koba |nombre=Mark |url=http://finance.yahoo.com/news/europes-economic-crisis-know-145955853.html |title=CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012 |editorial=Finance.yahoo.com |date=13 de junio de 2012 |date=1 de agosto de 2012 |urlarchivo=http://archive.is/bMQ4|datearchivo=17 de diciembre de 2012}}</ref>։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում<ref name="Seth W. Feaster">{{cite web |url=http://www.nytimes.com/imagepages/2011/10/22/opinion/20111023_DATAPOINTS.html?ref=sunday-review |title=NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis |author=Seth W. Feaster |author2=Nelson D. Schwartz |author3=Tom Kuntz |newspaper=New York Times |editorial=Nytimes.com |date=22 de octubre de 2011 |date=1 de agosto de 2012 |ubicación=Nueva York}}</ref>։ Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև<ref>{{cite web |nombre=Antonio|apellidos=Papell |title=El Eurogrupo da un paso federal |url=http://www.diariodemallorca.es/opinion/2011/12/10/eurogrupo-da-paso-federal/727120.html |editorial=El Diario de Mallorca |date=10 de diciembre de 2011}}</ref>, որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը<ref>{{cite web |nombre=Andreu|apellidos=Missé|coauthores=Claudi Pérez |title=Un salto para la Europa del euro |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/09/actualidad/1323427145_879313.html |editorial=El País |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal |url=http://www.rtve.es/noticias/20111209/bce-gestionara-dos-fondos-rescate-eurozona-mas-disciplina-fiscal/480864.shtml |editorial=RTVE |date=9 de diciembre de 2011 |date=10 de diciembre de 2011}}</ref><ref>{{cite web |title=La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |editorial=Finanzas |date=10 de diciembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212190532/http://www.finanzas.com/noticias/economia/2011-12-09/614451_logra-acuerdo-integracion-fiscal-deja.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։ === Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն === Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը<ref>{{Cite web |title=Política Regional. Acabar con las disparidades |url=http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author= europa.eu}}</ref>։ ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները<ref>{{Cite web |title=Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios |url=http://www.ucm.es/BUCM/cee/cjm/0101/EduardoJeanMonnet.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Eduardo del Río Cobián (UCM)}}</ref>, ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է<ref>{{Cite web |title=Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea |url=http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Benjamín Bastida Vilá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006053145/http://www.carm.es/ctra/cendoc/haddock/14027.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր<ref>«[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]», en ''Síntesis de la legislación de la UE''. Europa.eu.</ref>. * Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ, * Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ, * Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։ Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/regional_policy/provisions_and_instruments/l60014_es.htm Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales]</ref>. * INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը<ref>{{Cite web |title=INTERREG. About the programme |url=http://i4c.eu/about_programme.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Interreg IVC |language=Inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |datearchivo=27 de agosto de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827110133/http://i4c.eu/about_programme.html |dead-url=yes }}</ref> * LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Programa LEADER |url=http://www.mendinet.org/leader.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Mendinet |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |datearchivo=5 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905083337/http://www.mendinet.org/leader.html |dead-url=yes }}</ref> * EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը<ref>{{Cite web |title=Igualdad entre mujeres y hombres Equal |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between_men_and_women/c10237_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA}}</ref> * URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը<ref>{{Cite web |title=Urban II |url=http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fight_against_poverty/g24209_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea, Política Regional Inforegio}}</ref>։ === Բյուջե === {{Pie chart |caption = Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm |title=The EU budget 2011 in figures |author=Ec.europa.eu |date=18 de abril de 2016}}</ref> |size = 120 |label1 = Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) |value1 = 45 |label2 = Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) |value2 = 31 |label3 = Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) |value3 = 11 |label4 = Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) |value4 = 6 |label5 = Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) |value5 = 6 |label6 = Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) |value6 = 1 }} ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)<ref name=presupuesto />։ Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին<ref name=presupuesto>{{Cite web |title=Presupuesto |url=http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160710043126/http://europa.eu/pol/financ/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |title=EU budget at a glance |editorial=Portal de la Comisión Europea |date=6 de noviembre de 2007 |language=inglés |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071019043435/http://ec.europa.eu/budget/budget_glance/where_from_en.htm |datearchivo=19 de octubre de 2007 }}</ref>։ Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին​<ref>{{Cite web |title=Fuentes de ingresos de la UE |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |date=17 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2016-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160725012205/http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/revenue-income/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref>: Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)<ref>{{Cite web |title=Where does the money go? |url=http://ec.europa.eu/budget/explained/budg_system/fin_fwk0713/fin_fwk0713_en.cfm |date=17 de septiembre de 2011 |language=Inglés}}</ref>։ === Ներքին շուկա === [[Պատկեր:Pasaporte Español 2009.jpg|մինի|Միության անդամ երկրների բոլոր քաղաքացիները պիտի ցույց տան անձնագիրը, որը նռան գույն ունի: Իսպանիայի անձնագիր:]] ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ<ref name="MIUE">{{cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/index_es.htm |title=Mercado interior |editorial=Portal de la Unión Europea |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին<ref>{{Cite web |title=Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author= europa.eu |cita=El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior}}</ref>։ 1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի<ref name="Espacio/cooperación Schengen">{{Cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |title=El espacio y la cooperación Schengen |date=15 de noviembre de 2009 |cita=Síntesis de la legislación de la Unión Europea}}</ref>: Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից<ref>{{Cite web |title=Relaciones con terceros países: principios comunes |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen}}</ref>, Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն<ref>{{Cite web |title=El espacio y la cooperación Schengen |url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |cita=De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen}}</ref>։ Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով<ref name=EEEParlamento>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=14 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo}}</ref>։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita=El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes}}</ref>։ Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը<ref>{{Cite web |title=El Espacio Económico Europeo (EEE) |url=http://www.europarl.europa.eu/factsheets/6_3_2_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Parlamento Europeo |cita= Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países}}</ref>։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով<ref>{{Cite web |title=Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_y_la_Union_Europea:_un_acercamiento_dificil.html?cid=822682 |date=14 de septiembre de 2011 |author=swissinfo.ch |date=19 de julio de 2007}}</ref>, իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ<ref>{{cite web |title=Suiza se suma al espacio Schengen |url=http://www.swissinfo.ch/spa/especiales/suiza_y_la_union_europea/Suiza_se_suma_al_espacio_Schengen.html?cid=822660 |editorial=swissinfo.ch |date=11 de diciembre de 2008 |date=14 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Մրցակցություն === ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=Competition: making markets work better |author=Comisión Europea |url=http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |date=14 de febrero de 2015 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |datearchivo=4 de diciembre de 2008 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204085802/http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html |dead-url=yes }}</ref>։ Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ<ref>{{cite web |editorial= euractiv |title= Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles |date= 14 de febrero de 2015 |url= http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2015-02-14 |archive-url= https://web.archive.org/web/20150214222749/http://www.euractiv.es/noticias/consumo/noticia.php?noticia=1671 |dead-url= yes }}</ref>։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից<ref>{{Cite web |editorial=Europa web portal |title=The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell |date=3 de julio de 2001 |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/01/939 |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց<ref>{{cite web |apellido=Gow |nombre=David |obra=The Guardian |title=Microsoft caves in to European Commission |date=22 de octubre de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/business/2007/oct/22/microsoft.microsoft |date=14 de febrero de 2015}}</ref>։ === Տնտեսական և դրամական միություն === [[Պատկեր:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|մինի|ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները. {{Legend|Եվրագոտու անդամ երկրները}} <!-- {{Legend|#339900|Países del [[Mecanismo de tipos de cambio|ERM]]-II (--).}} --> {{Legend|#e8984d|ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):}} {{Legend|#c34f4f|ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):}} {{Legend|#704c4c|ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն: }}]] Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով<ref name="tratados" /> (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[Մադրիդ]]ում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ [[եվրո]] անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից<ref name=euro>{{Cite web |title=El euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro}}</ref>։ Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը<ref name="euro" />։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{Cite web |title=El Euro |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas}}</ref>՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի<ref>{{cite web |title=El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares |url=http://www.elmundo.es/mundodinero/2008/08/08/economia/1218208770.html |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=8 de agosto de 2008 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը<ref>{{Cite web |title= El Banco Central Europeo |url=http://www.ecb.int/ecb/html/index.es.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=BCE |cita=. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro}}</ref>։ 2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց [[Սլովենիա]]յի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/115240/12/06/Eslovenia-entra-en-zona-euro-tras-una-historia-de-exito-economico.html |title= Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico |editorial=www.eleconomista.es |año= 2006 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Մեկ տարի անց հաստատվեց [[Մալթա]]յի և [[Կիպրոս]]ի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/economia/Chipre/Malta/entran/zona/euro/elpepueco/20080101elpepueco_2/Tes |title= Chipre y Malta entran en la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին [[Սլովակիա]]յի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին<ref>{{cite web |url= http://www.elpais.com/articulo/internacional/UE/aprueba/entrada/Eslovaquia/zona/euro/elpepuint/20080708elpepuint_12/Tes |title= La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro |editorial= [[El País]] |año= 2008 |date=25 de junio de 2010}}</ref>, իսկ 2010 թվականին՝ [[Էստոնիա]]յի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից<ref>{{cite web |url= http://www.europapress.es/economia/noticia-ue-aprueba-estonia-euro-enero-2011-20100617211708.html |title= La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011 |editorial= europapress.es |año= 2010 |date=25 de junio de 2010}}</ref>։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ [[Լատվիա]]ն 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ<ref>{{cite web |url= http://www.rtve.es/noticias/20130709/aprueba-formalmente-entrada-letonia-euro-proximo-enero/709603.shtml |title= La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero |editorial= [[RTVE]] |año= 2013 |date=13 de julio de 2013}}</ref>։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ<ref>{{Cite web |title=Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004 |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25070_es.htm |date=9 de octubre de 2011 |author=europa.eu}}</ref>։ Իրենց հերթին [[Դանիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով<ref>{{cite web |title=Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro |url=http://www.euroxpress.es/index.php/News/2011/3/3/Dinamarca_se_plantea_un_nuevo_referendum_sobre_el_euro/ |editorial=euroXpress |date=3 de marzo de 2011 |date=13 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Միջազգային առևտուր === [[Պատկեր:EU largest trading.png|մինի|{{Legend|#1F2D53|Եվրոպական Միություն}}{{Legend|#3A529C|ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)}}{{Legend|#4F73D8|ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)}}]] ԵՄ-ն [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են<ref name=OMC>{{Cite web |url= http://www.wto.org/spanish/thewto_s/whatis_s/tif_s/org6_s.htm |title= Miembros y Observadores |año= 23 de julio de 2008 |publicación= Portal de la OMC |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm |title= Comercio exterior |año= 23 de junio de 2010 |publicación= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։ ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է [[Ռուսաստան]]ի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ՀՆԱ-ի պատմություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության]], որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։ ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/la/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con América Latina |date=3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած [[Բոլիվիա]]յից, [[Կոլումբիա]]յից, [[Էկվադոր]]ից և [[Պերու]]ից<ref>{{Cite web |url= http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |title= Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio |año= 2007 |publicación= Portal del CAN |date= 25 de junio de 2010 |accessdate= 2019-01-28 |archive-date= 2018-10-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20181001194946/http://www.comunidadandina.org/ATRCII/img/Foll_VC.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/andean/index_es.htm |title= Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN) |año= 3 de mayo de 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է<ref>{{Cite web |title=Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua |url=http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |date=29 de octubre de 2011 |author=Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111031095131/http://eeas.europa.eu/delegations/nicaragua/eu_nicaragua/trade_relation/index_es.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/ca/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América Central |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra=www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>, որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել [[Մեքսիկա]]յի և [[Չիլի]]ի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար<ref>{{Cite web |url= http://eeas.europa.eu/mercosur/index_es.htm |title= Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur) |año= 2010 |author=Servicio Europeo de Acción Exterior |obra= www.eeas.europa.eu |date=31 de marzo de 2013 }}</ref>։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս<ref>{{cite web|title=Una negociación con tintes de novela|url=https://www.elobservador.com.uy/una-negociacion-tintes-novela-n1171983|date=12 de marzo de 2018|periódico=El Observador|language=es-uy}}</ref>։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին [[Ասունսիոն]]ում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ<ref>{{cite web|apellidos=Color|nombre=ABC|title=El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color|url=http://www.abc.com.py/edicion-impresa/politica/el-mercosur-decide-apurar-acuerdo-con-ue-1682192.html|date=12 de marzo de 2018|language=es-ES}}</ref>։ === Էներգետիկա === [[File:European-union-renewables-new.svg|մինի|ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)]] 2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին<ref name="EurostatEnergy"> {{cite web |title=Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable |editorial=[[Eurostat]] |date=10 de julio de 2008 |format=PDF |url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |date=12 de septiembre de 2008 |cita=<br /> In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...<br /> Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)... <br /> A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20080923204027/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_07/8-10072008-EN-AP.PDF |datearchivo=23 de septiembre de 2008 }}</ref>, որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր<ref name="EurostatEnergy" />։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում<ref name="Euratom2007">{{cite book |title=Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 |url=http://ec.europa.eu/euratom/ar/last.pdf |format=PDF |date=1 de marzo de 2009 |año=2008 |editorial=Office for Official Publications of the European Communities |ubicación=Luxembourg |isbn=978-92-79-09437-8 |página=22|capítulo=EU supply and demand for nuclear fuels |cita=European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).}}<br />Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.</ref>։ ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին<ref name="Energy Q&A">{{cite web |title=Q&A: EU energy plans |editorial=BBC |date=9 de marzo de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4783996.stm |date=13 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել [[Կենտրոնական Ասիա]]յի<ref name=oies>{{cite web |author=Shamil Midkhatovich Yenikeyeff |url=http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2010/11/NG25-KazakhstansgasExportMarketsandExportRoutes-ShamilYenikeyeff-2008.pdf |title=Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes |editorial=Oxford Institute for Energy Studies |format=PDF |date=noviembre de 2008 |date=12 de noviembre de 2008 |language=inglés}}</ref> և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը<ref name="Energy Q&A" />։ 2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը<ref name="low carb prop">{{Cite web |title='Low-carbon economy' proposed for Europe |editorial=[[MSNBC]] |url=http://www.msnbc.msn.com/id/16560106/ |date=24 de enero de 2007 |language=inglés}}</ref> և ուրանի 97,48%-ը<ref name="Euratom2007" />։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը<ref name="Energy Russia">{{Cite web |title=Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme |editorial=europa.eu |author=Parlamento Europeo |url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060112STO04233+0+DOC+XML+V0//ES |date=28 de octubre de 2011}}</ref>։ Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)<ref name=planenergetico>{{Cite web |url= http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |title= Accord historique sur la protection climatique |año= 2007 |obra= [[Presidencia alemana del Consejo de la Unión Europea 2007|EU2007.DE]] |date= 24 de junio de 2007 |language= francés |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20070702161559/http://www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/March/0309BKBruessel.html |datearchivo= 2 de julio de 2007 }}</ref>։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ<ref name=planenergetico />։ ​ Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին<ref name=planenergetico />։ === Ենթակառուցվածքներ === [[Պատկեր:Malmo view2.jpg|մինի|Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է [[Կոպենհագեն]]ին: ]] ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ<ref>{{Cite web |url=http://ec.europa.eu/ten/transport/revision/doc/revision_1692_memo_en.pdf |title=The trans-European transport network: new guidelines and financial rules |date=1 de octubre de 2003 |format=PDF |date=15 de agosto de 2007 |editorial=europa.eu |author=Comisión Europea |language=inglés}}</ref>։ Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար<ref>{{Cite web |url= http://sociedad.elpais.com/sociedad/2014/08/23/actualidad/1408788679_398050.html |title= Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta |date=30 de enero de 2015 |date=23 de agosto de 2014 |obra= El País}}</ref>։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան [[Գլոբալ տեղորոշման համակարգ]]ից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը<ref name="Barrot">{{Cite web |apellido=Barrot |nombre=Jacques |title=Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport |editorial=europa.eu |url=http://ec.europa.eu/commission_barroso/barrot/index_en.htm |date=21 de julio de 2007 |language=inglés}}</ref>։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց<ref>{{Cite web |apellido=McKie |nombre=Robin |title=Sat-nav rival could crash and burn |editorial=Guardian |date=15 de julio de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/science/2007/jul/15/spaceexploration.europeanunion |date=11 de agosto de 2007 |language=inglés}}</ref>։ ​ === Գյուղատնտեսություն === [[File:CAPspendingbysector.png|մինի|ՄԳՔ-ի ծախսերը]] Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը<ref name=PACaldetalle>{{Cite web |title=La Política Agrícola Común en Detalle |url=http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20100113074924/http://ec.europa.eu/agriculture/publi/capexplained/cap_es.pdf |datearchivo=13 de enero de 2010 }}</ref>։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը<ref name=PACaldetalle /><ref>{{Cite web |title=Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos |url=http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/cap/politica-agraria-comun/documentos-home/josegarciagalvarezcoque.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt.}}</ref>։ Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար<ref name=PACaldetalle />։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։ 1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել<ref name=PACaldetalle />։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը<ref>{{Cite web |title=Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña |url=http://www.indret.com/pdf/612_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=InDret}}</ref>, ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը<ref name=PACaldetalle />։ == Գիտություն և տեխնոլոգիա == Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ<ref name=ESA>{{Cite web |title=Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA? |url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/Datos_de_la_ESA |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>, թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ<ref>{{Cite web |title=New Member States |url=http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/New_Member_States |date=13 de septiembre de 2011 |author=ESA |language=Inglés}}</ref>։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում<ref name=Kourou>{{Cite web |title=La ampliación del puerto espacial europeo |url=http://www.esa.int/esaKIDSes/SEMSG7XDE2E_Liftoff_0.html |date=31 de marzo de 2013 |obra=www.esa.int |author=ESA}}</ref>։ Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN​)<ref>{{Cite web |url=http://public.web.cern.ch/public/fr/About/Name-fr.html |title=Le nom CERN |language=francés |author=CERN |date=21 de enero de 2009}}</ref>՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան<ref name=MAEC>{{Cite web |url= http://www.exteriores.gob.es/RepresentacionesPermanentes/OficinadelasNacionesUnidas/es/quees2/Paginas/Convenios%20y%20otras%20Organizaciones%20Internacionales/CERN.aspx |title=CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear) |date=30 de enero de 201% |author= [[Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación]]}}</ref>։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ<ref>{{Cite web |title=CERN in a nutshell |url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/About-en.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=CERN |language=Inglés}}</ref>։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ն է<ref name=MAEC/>, որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։ == Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն == Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։ Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։ Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։ Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։ Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը [[ՆԱՏՕ]]-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով. [Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։ Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը<ref>{{cite web|url=|title=La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común|apellidos=MANGAS|nombre=ARACELI|date=2012|publicación=Instituciones y Derecho de la Unión Europea|date=|doi=|pmid=}}</ref>։ Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica<ref>{{cite web|url=|title=The SIPRI Top 100 arms-producing and military|apellidos=FLEURANT|nombre=AUDE|date=Diciembre de 2014|publicación=SIPRI Fact Sheet|date=|doi=|pmid=}}</ref>: 2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։ Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։ Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը<ref>{{cite book|apellidos=Camps-Febrer|nombre=Blanca|enlaceauthor=|title=El diccionario de la guerra, la paz y el desarme|url=|date=http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556|año=2015|editorial=Icaria|isbn=9788498886665|editor=|ubicación=|página=289|language=|capítulo=}}</ref>։ == Շրջակա միջավայր == [[Պատկեր:Lynx pardinus.png|մինի|Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:]] Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/sustainable_development_es.htm |title= Desarrollo sostenible |date=30 de enero de 2015 |obra= europa.eu}}</ref>։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է [[շրջակա միջավայր]]ի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ<ref name="Europa/Env"> ''[http://europa.eu/pol/env/index_es.htm Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente]''. europa.eu.</ref>: Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում<ref name="Europa/Env" />։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը<ref>{{Cite web |title=AEMA. Quiénes somos |url=http://www.eea.europa.eu/es/about-us/who |date=13 de septiembre de 2011 |author=Agencia Europea de Medio Ambiente}}</ref>։ Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ<ref name="Europa/Env" />։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, [[ջերմոցային էֆեկտ]] ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով<ref name="Europa/Env" />։ Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm |title= Natura 2000 network |año= 3 de mayo de 2010 |obra= Portal de la Comisión Europea |date=25 de junio de 2010 |language=inglés}}</ref>։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31992L0043:ES:HTML |title= Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres |año= 21 de mayo de 1992 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով<ref>{{Cite web |url= http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:ES:HTML |title= Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres |año= 2 de abril de 1979 |obra= Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex) |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է<ref name=rednatura>{{Cite web |title=Red Natura 2000 |url=http://www.lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |date=13 de septiembre de 2011 |author=Life Lince |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117075525/http://lifelince.org/pagina.aspx?id=100 |dead-url=yes }}</ref>։ Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։ Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի [[Ռիո դե Ժանեյրո|Ռոի դե Ժանեյրոյի]] համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ<ref name=rednatura />։ LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին<ref>{{Cite web |title=The LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>, ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման<ref>{{Cite web |title=LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente |url=http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=Fundación Global Nature |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110908044106/http://www.fundacionglobalnature.org/life.html |datearchivo=8 de septiembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |title=LIFE Programme |url=http://ec.europa.eu/environment/life/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ 2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը<ref>[http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1468477158043&uri=CELEX:32016R1141 Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council]</ref>։ == Ժողովրդագրություն == Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում<ref>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |obra=www.ec.europa.eu |date=de abril de 2011 |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=31 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ<ref name="población">{{Cite web|title=Población total a 1 de enero. 2011|url=http://www.idescat.cat/economia/inec?tc=3&id=8701&lang=es|date=16 de septiembre de 2011|author=Instituto de Estadística de Cataluña|date=31 de enero de 2011}}</ref>՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։ <center> {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" |'''Հ''' ! style="background:#efefef;" |'''Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն''' ! style="background:#efefef;" |'''Բնակչություն<br />(2012 թվականի տվյալներ)''' |- | 1 | {{դրոշավորում|Չինաստան}} | align="right" | 1&nbsp;343&nbsp;239&nbsp;923<ref name=TWF /> |- | 2 | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} | align="right" | 1&nbsp;205&nbsp;073&nbsp;612<ref name=TWF /> |- | '''3''' | {{դրոշավորում|ԵՄ}} | align="right" | '''501&nbsp;105&nbsp;661'''<ref name="población"/> |- | 4 | {{դրոշավորում|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ}} | align="right" | 313&nbsp;847&nbsp;465<ref name=TWF /> |- | 5 | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} | align="right" | 248&nbsp;216&nbsp;193<ref name=TWF /> |- | 6 | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} | align="right" | 195&nbsp;716&nbsp;890<ref name=TWF /> |- | 7 | [[Պատկեր:Flag of the Eurasian Economic Union.svg|ձախից|25px]] [[ԵՏՄ]] | align="right" | 182&nbsp;093&nbsp;288<ref>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |title=Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Oo40u47f?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2014.xls |dead-url=yes }}</ref><br /><ref>{{Cite web |url= http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2014/ds/kn/kn_u/kn0114_u.html |title= Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік |date=15 de julio de 2015 |author= Держстат України |date=21 de febrero de 2014 |language=uk}}</ref><ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People People ::Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430160950/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html#People |date=2020-04-30 }} ''CIA — The World Factbook''</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Estimación oficial mensual |editorial=Eng.stat.kz |date=26 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130801110415/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |datearchivo=1 de agosto de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2014 թ․ հունվարի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140117231623/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |dead-url=yes }}</ref><ref name="Armenia information ">{{Cite web |url=http://www.armstat.am/file/doc/99475033.pdf |title=Statistical Service of Armenia |publicación=Armstat |date=20 de febrero de 2014}}</ref><ref name="News.am">{{Cite web |title=Armenia Population |url=http://countrymeters.info/en/Armenia |agency=countrymeters.info}}</ref><ref name=factbook>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People ''CIA World Factbook'' - Kyrgyzstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151127011116/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html#People |date=2015-11-27 }}. Consultado el 23 de octubre de 2013.</ref> |- |} </center> Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով [[Իսլանդիա]]յին, [[Ալբանիա]]յին, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի մաս կազմող մի շարք երկրների ([[Սերբիա]], [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]], [[Չեռնոգորիա|Մոնտենեգրո]] և [[Կոսովո]]), ինչպես նաև [[Թուրքիա]]յին, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։ === Բնական աճ === [[Պատկեր:Demographics of europe.PNG|մինի|250px|Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ]] Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում [[Չինաստան]]ից ու [[Հնդկաստան]]ից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։ Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ<ref>{{cite web |title=Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad |url=http://www.eldia.es/2009-01-12/sociedad/sociedad1.htm |editorial=El Día |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական<ref name=natalidadESP>{{Cite web |title=España en la UE de los 27. Población y territorio |url=http://www.ine.es/ss/Satellite?L=es_ES&c=INEPublicacion_C&cid=1259924856205&p=1254735110672&pagename=ProductosYServicios%2FPYSLayout&param1=PYSDetalleGratuitas |date=31 de marzo de 2013 |author=Instituto Nacional de Estadística}}</ref>։ [[Իսպանիա]]յում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)<ref name=natalidadESP />։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։ Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։ Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է<ref name=natalidadESP />՝ բացառությամբ [[Գերմանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Շվեդիա]]յի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են [[Իռլանդիա]]յում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)<ref>{{Cite web |title=Irlanda Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/irlanda/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>,​ [[Ֆրանսիա]]յում (12,29)​<ref>{{Cite web |title=Francia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/francia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref> և [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներում]] (10,2)<ref>{{Cite web |title=Países Bajos Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/paises_bajos/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)<ref>{{Cite web |title=Alemania Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/alemania/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>​ և Հունաստանը (9,1)<ref>{{Cite web |title=Grecia Tasa de natalidad |url=http://www.indexmundi.com/es/grecia/tasa_de_natalidad.html |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ === Ներգաղթ === [[Պատկեր:LE Eithne Operation Triton.jpg|մինի|Ներգաղթյալների փրկանավակը [[Միջերկրական ծով|Միջերկրականում]] 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ: ]] Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների<ref>{{cite web |title=La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001 |url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/inmigracion/aporto/75/crecimiento/demografico/UE/2001/elpepusoc/20020807elpepusoc_2/Tes |editorial=El País |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)<ref name=inmigracion>{{Cite web |title=Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003 |url=http://www.madrid.org/iestadis/fijas/efemerides/ue140102.htm |date=21 de septiembre de 2011 |author=Comunidad de Madrid}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է [[Լյուքսեմբուրգ]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է<ref name=inmigracion />։ Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան<ref>{{cite web |title=Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona |url=http://www.europapress.es/epsocial/noticia-menores-no-acompanados-entran-estrecho-espana-llegan-norte-acaban-madrid-barcelona-20110915120110.html |editorial=Europa Press |date=15 de septiembre de 2009 |date=21 de septiembre de 2011}}</ref>՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա<ref>{{Cite web |title=Crece migración masiva de jóvenes profesionales |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,2195780,00.html |date=21 de septiembre de 2011 |author=dw.de}}</ref>։ === Կյանքի տևողություն === [[Պատկեր:EU NUTS 2 population density 2007.svg|մինի|Բնակչության խտությունը]] Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)<ref name=demografia>{{Cite web |title=La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía |url=http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |date=17 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1 de abril de 2011 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309185624/http://ec.europa.eu/spain/pdf/poblacion-ue-mas-mayor-y-mas-diversa-nuevo-informe-demografia-ip-2011-391_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>,​ իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]] և զարգացող այլ ուժերին։ Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը<ref name=demografia />։ Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան<ref name=demografia />։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Lenguas de europa.png|մինի|250px|Եվրոպայի լեզուները]] Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու<ref name="lenguas">{{Cite web |title=Lenguas oficiales de la UE |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824111402/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc135_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref><ref>REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.</ref>։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է [[անգլերեն]], [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[իսպաներեն]] լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։ Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու<ref>{{Cite web |title=Las lenguas de Europa |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110320112655/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/index_es.htm |datearchivo=20 de marzo de 2011 }}</ref>, որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է<ref name=lenguas />։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է<ref name=lenguas /> <ref>{{Cite web |title=Lenguas en ámbitos específicos |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |cita=Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110831154123/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc4248_es.htm |datearchivo=31 de agosto de 2011 }}</ref>: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով<ref>{{Cite web |title=Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:ES:HTML |date=28 de mayo de 2009 |author=Consejo de la Unión Europea |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130603001640/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:320:0001:01:es:HTML |dead-url=yes }}</ref>։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «''In varietate concordia''»)։ Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։ Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), [[Հունգարիա]] (58%), [[Պորտուգալիա]] (58%) և Իսպանիա (56%)<ref>{{Cite web |title=Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro |url=http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=2006 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110824154545/http://ec.europa.eu/education/languages/languages-of-europe/doc137_es.htm |datearchivo=24 de agosto de 2011 }}</ref>։ === Կրոն === [[Պատկեր:Europe belief in god.svg|մինի|Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:]] Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք<ref>{{Cite web |title=Social values, Science and Technology |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=junio de 2005 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների ([[Թուրքիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Իսլանդիա]], [[Չեռնոգորիա]] և [[Սերբիա]]) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը<ref>{{Cite web |title=Facts about the Church of Sweden |url=http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |date=12 de septiembre de 2011 |language=Inglés |cita=Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia. |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124161254/http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=657773 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը<ref name=TWF />։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է<ref name=TWF />։ [[Պատկեր:2010-Catedral de Santiago de Compostela-Galicia (Spain) 3.jpg|մինի|ձախից|[[Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար|Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը]] Իսպանիայում:]] ԵՄ-ում [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] ու [[Աթեիզմ|աթեիստների]] տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է<ref name=TWF />, որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ [[Աթեիզմ|աթեիստ]] է համարում<ref>{{cite web |title=2909 BARÓMETRO JULIO 2011 |date=Julio de 2011 |año=2011 |url=http://www.cis.es/cis/opencms/-Archivos/Marginales/2900_2919/2909/Es2909.pdf |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>, իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը<ref>{{Cite web |author= Catholic World News |año= 2003 |url= http://www.cwnews.com/news/viewstory.cfm?recnum=48547 |title= France is no longer Catholic, survey shows |date=12 de septiembre de 2011 |language=inglés}}</ref>։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն [[Չեխիա|Չեխիայի Հանրապետությունը]] (60%)<ref>{{cite web |title=Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/26/internacional/1253957233.html |editorial=El Mundo |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>​ և [[Էստոնիա]]ն (76%)<ref>{{cite web |title=Estonia, el país "menos religioso" del mundo |url=http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/08/110829_estonia_religion_espiritualidad.shtml |editorial=BBC |date=12 de septiembre de 2011}}</ref>։ Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են [[Կիպրոս]]ը, Իտալիան, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ<ref>{{Cite web |title=EUROBAROMETER 66 |url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb66/eb66_highlights_en.pdf |date=10 de diciembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=diciembre de 2006 |language=Inglés}}</ref>։ Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն<ref>{{Cite web |title=Información sobre Dinamarca > Religión |url=http://spanien.um.dk/es/conoce-dinamarca/informacion-sobre-dinamarca/religion/ |date=28 de octubre de 2011 |author=Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca}}</ref>։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում<ref>{{Cite web |title=Carta de Derechos Fundamentales |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:ES:PDF |date=17 de septiembre de 2011}}</ref>. <blockquote>Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1 </blockquote> == Մշակույթ == [[Պատկեր:Athens Acropolis.jpg|alt=|մինի|224x224փքս|[[Աթենք]]ը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:]] Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»<ref name=":0">{{Cite web |title=Síntesis de la legislación de la UE > Cultura |url=http://europa.eu/legislation_summaries/culture/index_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa}}</ref>։ Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին<ref>{{Cite web |url= http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/index_es.htm |title= Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014) |año= 2010 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>, սակայն ոչ բազմալեզվությունը։ Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է<ref>{{Cite web |url= http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29014_es.htm |title= Capital Europea de la Cultura |año= 24 de abril de 2007 |obra= Portal de la Unión Europea |date=25 de junio de 2010 }}</ref>։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները<ref>{{Cite web |title=European capital of culture |url=http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm# |date=12 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |language=Inglés}}</ref>։ Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար<ref>{{Cite web |apellido=Breckenfield |nombre=Nick |title=European Union Youth Orchestra |editorial=classicalsource.com |url=http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |date=15 de enero de 2008 |accessdate=2019-01-28 |archive-date=2020-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200717125809/http://www.classicalsource.com/db_control/db_concert_review.php?id=3651 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |apellido=Van Gelder |nombre=Lawrence |title=Footlights |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807E3D91639F931A2575BC0A96F958260 |editorial= The New York Times |date=15 de enero de 2008 |language=inglés}} </ref><ref>{{Cite web |title = UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release |url = http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |language = inglés |date = 15 de enero de 2008 |urlarchivo = https://web.archive.org/web/20080308053452/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |datearchivo = 8 de marzo de 2008 |accessdate = 2019-01-28 |archive-date = 2008-01-05 |archive-url = https://web.archive.org/web/20080105061801/http://www.ups.com/content/gb/en/about/news/2001_news/20010802engeuyosponsorship_n.html |dead-url = yes }}</ref>։ === Կրթություն === [[Պատկեր:Edifici de La Nau des de la Plaça del Patriarca València.JPG|մինի|[[Վալենսիա (ինքնավար համայնք)|Վալենսիայի]] համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:]] Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում<ref name=sistemaseducativosE /><ref>{{Cite web |title=Educación Superior Europea |url=http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |date=22 de enero de 2012 |author=Comisión Europea |cita=Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111209013958/http://ec.europa.eu/education/study-in-europe/overview_es.html |datearchivo=9 de diciembre de 2011 }}</ref>։ Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև<ref name=sistemaseducativosE>{{Cite web |title=Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación? |url=http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |date=noviembre de 2005 |author=Obra Social La Caixa |obra=Colección Estudios Sociales |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |datearchivo=5 de octubre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005011750/http://obrasocial.lacaixa.es/StaticFiles/StaticFiles/a84f7102892ef010VgnVCM1000000e8cf10aRCRD/es/es18_esp.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ 1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց ''Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը''։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ<ref>{{Cite web |title=White Paper on education and training |url=http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=1995 |language=Inglés}}</ref>։ Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ ''Մշտական կրթության մասին հուշագիրը''՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |title=La educación y el aprendizaje permanente |url=http://europa.eu/legislation_summaries/other/c11047_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |date=30 de octubre de 2000}}</ref>։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ<ref>{{Cite web |title=Memorándum sobre el aprendizaje permanente |url=http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |date=13 de septiembre de 2011 |date=30 de octubre de 2000 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130309190242/http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/policy/memo_es.pdf |datearchivo=9 de marzo de 2013 }}</ref>։ ;Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք [[Պատկեր:Bolonga symbol.png|մինի|աջից|Բոլոնիայի գործընթացը]] Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է [[Բոլոնիայի հռչակագիր|Բոլոնիայի հռչակագրով]]<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre}}</ref> սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին [[Բոլոնյա|Բոլոնիայում]] ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է<ref>{{Cite web |title=Declaración de Bolonia |url=http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |date=13 de septiembre de 2011 |author=Ministros y secretarios europeos |cita=Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111013022237/http://www.educacion.gob.es/dctm/boloniaeees/documentos/02que/declaracion-bolonia.pdf?documentId=0901e72b8004aa6a |datearchivo=13 de octubre de 2011 }}</ref>, որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին<ref>{{Cite web |title=Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior |url=http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_es.htm |date=13 de septiembre de 2011 |author=EUROPA |cita=Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes}}</ref>։ Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային<ref>{{Cite web |title=About the Bologna Process |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/ |date=13 de septiembre de 2011 |author=Secretariado de Bolonia |language=Inglés |cita=El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo}}</ref>։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»<ref name=":0" /><ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |title=El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212141419/http://stes.es/comunicacion/clarion/clarion13/EC13_050607.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում<ref name="bolonianoexiste">{{cite book |author=Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García |editorial=hiru |otros=Luis Alegre y Víctor Moreno (coords.) Prólogo de Carlos Fernández Liria. |title=Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea. |url=http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |edición=1ª |date=17 |año=2009 |mes=mayo |ubicación=Madrid |página=166 |access-date=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2018 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180627233246/http://www.hiru-ed.com/COLECCIONES/SEDICIONES/Bolonia-no-existe.htm |dead-url=yes }}</ref>՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը<ref name="fer">{{Cite web |apellido= Fernández Liria |nombre= Carlos |title=Golpe de estado a la Academia. |editorial=Público.es |date=17 de mayo |año=2009 |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/416/golpe-de-estado-en-la-academia/}}</ref>։ ;Կրթական ծրագրեր {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = right | ուղղություն = horizontal | լայնություն = 280 | վերնագիր = | նկարագրություն = | պատկեր1 = Holbein-erasmus.jpg | նկարագրություն1 = [[Էրազմ Ռոտերդամցի]]| alineación_texto1 = center | պատկեր2 = Leonardo da Vinci - Self-Portrait - WGA12798.jpg | նկարագրություն2 = [[Լեոնարդո դա Վինչի]]| alineación_texto2 = center }} Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, [[Էրազմուս|Էրազմուս ծրագիրը]] (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=Programa de aprendizaje permanente |url=http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |date=13 de septiembre de 2011 |author=APEE |cita=El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig. |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |datearchivo=2 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110902152606/http://www.oapee.es/oapee/inicio/pap.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm Programa de aprendizaje permanente 2007-2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011051709/http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c11082.htm |date=2007-10-11 }} Unión Europea</ref>։ ​ eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում<ref name=eLearning>{{Cite web |title=eLearning programa |url=http://www.elearningeuropa.info/es/home |date=13 de septiembre de 2011 |author=Comisión Europea |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |datearchivo=21 de septiembre de 2011 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921062910/http://elearningeuropa.info/es/home |dead-url=yes }}</ref>։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ<ref name=eLearning />:​ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ<ref name=eLearning />։ === Սպորտ === [[Պատկեր:2010 Champions League Final opening ceremony.jpg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:]] Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական]] շարժման<ref name=deporte_ue /><ref>{{Cite web |author=Hablamos de Europa |title=Deporte europeo |url=http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |date=3 de marzo de 2012 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2019 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190111165152/http://www.hablamosdeeuropa.es/participa/deportes |dead-url=yes }}</ref>։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում<ref name=deporte_ue>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=MODELO DE DEPORTE EUROPEO |url=http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |datearchivo=14 de octubre de 2013 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 28 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014011352/http://www.eurored-deporte.net/gestor/documentos/modelo%20del%20deporte%20europeo.pdf |dead-url=yes }}</ref>։ Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան]]՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է<ref>{{cite web |title=TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus |url=http://www.panoramaaudiovisual.com/es/2011/05/26/tv3-emite-la-final-de-la-uefa-champions-league-en-dolby-digital-plus/ |editorial=Panorama Audiovisual |date=26 de mayo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=Deschamps no quiere distracciones |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |editorial=UEFA |date=27 de septiembre de 2011 |date=3 de marzo de 2012 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20111104205538/http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007596/prematch/preview/index.html |datearchivo=4 de noviembre de 2011 }}</ref><ref>{{Cite web |author=Walter Oppenheimer |title=¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso? |url=http://blogs.elpais.com/oppenblog/2011/04/puede-alguien-gastarse-222-millones-en-un-piso.html |date=3 de marzo de 2012 |date=20 de abril de 2011}}</ref>։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|անգլիական Պրեմիեր լիգան]], իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և [[Բունդեսլիգա|Գերմանիայի Բունդեսլիգան]]<ref>{{cite web |nombre=Ángel|apellidos=Liceras |title=La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes |url=http://www.marca.com/2011/03/26/futbol/1adivision/1301153297.html |editorial=Marca |date=26 de marzo de 2011 |date=3 de marzo de 2012}}</ref>։ [[Պատկեր:Ariella Kaeslin (vault) 04-2011.JPG|մինի|ձախից|Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ ([[Բեռլին]]):]] [[Ռեգբի]]ն, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես [[բասկետբոլ]]ը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, [[վոլեյբոլ]]ը, ջրի պոլոն կամ [[հոկեյ]]ը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։ Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը<ref name="BBC Boseman">{{cite web |apellido=Fordyce |nombre=Tom |title=10&nbsp;years since Bosman |editorial=BBC News |date=11 de julio de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/4528732.stm |date=13 de julio de 2007}}</ref><ref>{{Cite web |author=Comisión Europea |title=El deporte y la Unión Europea |url=http://ec.europa.eu/languages/documents/publications/23_es.pdf |date=3 de marzo de 2012}}</ref>:​ Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ [[ՖԻԲԱ Եվրոպա|ՖԻԲԱ-ն]], [[ՈՒԵՖԱ|ՈՒԵՖԱ-ն]], Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում<ref>{{Cite web |title=Statement of European team sports |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/multimediafiles/download/uefa/keytopics/560675_download.pdf |format=PDF |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref><ref>{{Cite web |title=UEFA |editorial=UEFA.com |date=19 de octubre de 2007 |url=http://www.uefa.com/ |date=21 de octubre de 2007 |language=inglés}}</ref>:​ == Նշումներ == <references group="nota"/> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == '''Պաշտոնական''' * [http://europa.eu/index_en.htm EUROPA] – official web portal * [https://web.archive.org/web/20090601191547/http://europa.eu/institutions/index_en.htm Institutions] * [https://wayback.archive-it.org/all/20170609145325/http://www.consilium.europa.eu/da/european-council/ European Council] * [http://www.ec.europa.eu/index_en.htm European Commission] * [http://arquivo.pt/wayback/20090706224730/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=242&lang=en Council] * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm European Parliament] * [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html European Central Bank] * [http://curia.europa.eu/ Court of Justice of the European Union] * [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Court of Auditors] * [https://web.archive.org/web/20070716180819/http://europa.eu/agencies/index_en.htm Agencies] * [http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm EUR-Lex] – EU Laws * [http://www.eui.eu/Research/HistoricalArchivesOfEU/Index.aspx Historical Archives of the European Union] '''Այլ աղբյուրներ''' * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained Eurostat – European Union Statistics Explained] * [http://ckan.net/tag/read/eutransparency Datasets related to the EU on CKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100315151022/http://www.ckan.net/tag/read/eutransparency |date=2010-03-15 }} * [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2537&display=list/ British Pathé] – Online newsreel archive of the 20th century * [https://web.archive.org/web/20160827225957/http://eu.data-list-search.com/ Search EU Financial Sanctions List] * [https://fas.org/sgp/crs/row/RS21372.pdf The European Union: Questions and Answers] Congressional Research Service * {{Gutenberg author | id=European+Union | name=European Union}} '''Նորություններ և հարցազրույցներ''' * [http://www.spiegel.de/international/europe/spiegel-interview-with-helmut-schmidt-and-valery-giscard-d-estaing-a-855127.html ''Der Spiegel'' interview with Helmut Schmidt and Valery Giscard d'Estaing] '''Կրթական ռեսուրսներ''' * [http://hum.port.ac.uk/europeanstudieshub European Studies Hub] – interactive learning tools and resources to help students and researchers better understand and engage with the European Union and its politics. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Եվրոպական միություն]] [[Կատեգորիա:Համադաշնություններ]] [[Կատեգորիա:Մեծ քսանյակի անդամ երկրներ]] [[Կատեգորիա:Մեծ յոթնյակի երկրներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական համակարգեր]] [[Կատեգորիա:Գերազգային միություններ]] [[Կատեգորիա:Առևտրային դաշինքներ]] [[Կատեգորիա:1993 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]] [[Կատեգորիա:Միջազգային տնտեսական կազմակերպություններ]] 23t2sh6xiuyonojaxtdt2dkgp8kld6a 0 7012 8486845 8248406 2022-08-10T21:44:54Z 87.241.189.125 wikitext text/x-wiki {{այլ|Քարահունջ (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ հուշարձան |անուն = Քարահունջ |պատկեր = Karahunj - standing stones (5127916747).jpg |նկարագիր = Քարահունջ |Գտնվում է = {{դրոշ|Հայաստան}} [[Սիսիան]], [[Հայաստան]] |Կառուցվել է = ավելի քան մ․թ․ա․ 7500<ref name=Bochkarev_2003>Bochkarev N., Bochkarev Y. N. Armenian archaeoastronomical monuments Carahunge (Zorakarer) and Metsamor: Review and personal impressions // Cosmic Catastrophies. A Collection of Articles. — European Society for Astronomy in Culture. — Tartu University Tartu, Estonia, 2005. — P. 27–54.</ref><ref>Գ.Ա.Գալոյան, «Հայաստանը մեծ տերությունների ագրեսիվ բախումների ոլորտում (16-րդ դարից մինչև 1917 թ.)», էջ 12, Երևան, 2004 թ.</ref><ref>Հ.Բաբայան և ուրիշներ, «Քարահունջ աստղադիտարանի մեգալիթների հետազոտությունը», «Քիմիան Հայաստանում 20-րդ դարում» կոնֆերանսի աշխատություններ, Երևան 2000 թ.</ref><ref name="ReferenceA">Պ․Մ․Հերունի «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» Երևան 2006 թ., էջ 274</ref> – 14000 |Շինության ձևը = Շրջանաձև մեգալիթյան աստղադիտարան,<br/> Ար աստծո տաճար<ref name="ReferenceA"/> |Կառուցել է = [[Հայեր]]<ref>Պ․Մ․Հերունի «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» Երևան 2006 թ., էջ 21</ref> |Շինարար = Անհայտ |Ներկա վիճակը = Պահպանվում է [[Հայաստան|պետության]] կողմից և գտնվում է լավ վիճակում }} '''Քարահունջ''' (''Զորաց քարեր'', ''Քարենիշ''<ref>Պ․Մ․Հերունի «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» Երևան 2006 թ., էջ 71</ref>), նախապատմական [[մեգալիթյան կառույցներ|մեգալիթյան կառույց]], «Զորաց քարեր բնակատեղի» անունը կրող պատմամշակութային արգելոց և պետության կողմից պահպանվող հատուկ տարածք<ref name="Զորաց քարեր բնակատեղի որոշում">[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=53140 Հայաստանի կառավարության որոշում, 26 հունիսի 2009 թվականի N 853-Ն] ([https://web.archive.org/save/https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=53140 արխիվացված])։</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.mincult.am/pages.php?al=news&pid=1&id=274&act=more |title=Հայաստանի կառավարության 2009 թ.–ի հունիսի 26-ի N 853-Ն որոշմամբ Քարահունջը ստացավ պատմամշակութային արգելոցի կարգավիճակ՝ համալրելով պետության կողմից հատուկ պահպանվող արգելոցների ցանկը։ |accessdate=2014 թ․ հունվարի 4 |archive-date=2014 թ․ օգոստոսի 22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140822012952/http://mincult.am/pages.php?al=news&pid=1&id=274&act=more |dead-url=yes }}</ref> [[Հայաստան]]ի [[Սյունիքի մարզ]]ի [[Սիսիան]] քաղաքի մոտ՝ [[Մ 2 ճանապարհ (Հայաստան)|Մ 2 ճանապարհի]] հարևանությամբ։ 2004 թվականին [[Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] կողմից կառույցը ճանաչվել է որպես [[աստղադիտարան]]<ref name="Քարահունջ աստղադիտարան որոշում">[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=12764 Հայաստանի կառավարության որոշում, 29 հուլիսի 2004 թվականի N 1095-Ն] ([https://web.archive.org/save/https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=12764 արխիվացված])։</ref>։ Այդ կարծիքին են նաև մի շարք գիտնականներ և հետազոտողներ, ովքեր նույնպես պնդում են, որ մեգալիթյան կառույցը հանդիսանում է աստղադիտարան<ref name=Bochkarev_2003 /><ref name="gvarga.ru">Абгар Айрапетян, [http://gvarga.ru/data/documents/3.-Karaundzh-Abgar-Ajrapetyan-dlya-turistov-2018-rus.pdf Караундж, Сенсационное открытие современности]. Под редакцией доктора физико-математических наук, Н.Г. Бочкарева. Второе издание, Москва 2018г.{{ref-ru}}</ref><ref name="Հերունի18" /><ref>Օ.Խնկիկյան, ''«Սիսիանի քարերը»'', «Հայաստանի բնություն», N4, Երևան, 1984 թ.</ref><ref>Parsamian E.S. 1999, On Ancient Astronomy in Armenia, Proceedings of the International Conference Oxford VI and SEAC 1999, ed. J.A. Belmonte, La Laguna, p. 77-81</ref><ref>[https://www.researchgate.net/publication/278654024_Astronomy_in_the_Ancient_Caucasus I. Simonia, B. Jijelava Astronomy in the Ancient Caucasus // Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy (pp.1443-1451)]</ref>։ Գիտական և սիրողական որոշ շրջանակներ մերժում են աստղադիտարան լինելու հանգամանքը և պնդում, որ այն [[դամբարանադաշտ]] է<ref name="panorama.am Քարահունջ 1">[https://www.panorama.am/am/news/2018/10/03/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BB-%D5%BA%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4/2013434: «Փրկենք Քարահունջը պեղումների՞ց, թե՞ պրովոկացիաներից»]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ([https://web.archive.org/save/https://www.panorama.am/am/news/2018/10/03/%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BB-%D5%BA%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4/2013434 արխիվացված])</ref><ref name="nyut.am Քարահունջ 1">[http://nyut.am/?p=13302&l=am «Քարահունջ, թե՞ Զորաց քարեր. Աստղադիտարա՞ն, թե հնագույն դամբարանադաշտ»] ([https://web.archive.org/save/http://nyut.am/?p=13302&l=am արխիվացված])</ref><ref name="armeniasputnik.am Ավագյան 1">[https://armeniasputnik.am/radio/20181005/14902785/sputnik-armeniayum-ashot-avagyany-xosum-e-zorac-qareri-temayov.html «Ավագյան. «Զորաց քարերի աստղադիտարան լինելն ուղղակի վարկած է»] ([https://web.archive.org/save/https://armeniasputnik.am/radio/20181005/14902785/sputnik-armeniayum-ashot-avagyany-xosum-e-zorac-qareri-temayov.html արխիվացված])</ref>։ Մեգալիթյան կառույցի անվան և նշանակության մասին առկա հակասական կարծիքներն ու պնդումները հաճախ վերածվում են վեճերի ինչպես գիտական, այնպես էլ հասարակական շրջանակների միջև<ref name="ankakh.com Քարահունջ 1">[http://ankakh.com/article/112780/qarahundji-hartse-qnnarkvyets-nayev-hanrayin-khvorhrdi-hamapataskhan-handznajvoghvovum%E2%80%A4-ardyunqnyere-knyerkayatsvyen-varchapyetin «Քարահունջի հարցը քննարկվեց նաև Հանրային խորհրդի համապատասխան հանձնաժողովում․ արդյունքները կներկայացվեն վարչապետին»] ([https://web.archive.org/save/http://ankakh.com/article/112780/qarahundji-hartse-qnnarkvyets-nayev-hanrayin-khvorhrdi-hamapataskhan-handznajvoghvovum%E2%80%A4-ardyunqnyere-knyerkayatsvyen-varchapyetin արխիվացված])։</ref><ref name="aravot.am Քարահունջ 1">[https://www.aravot.am/2018/08/22/976605/ «Վիճաբանություն Զորաց Քարեր հնավայրում. «Որոտան»] ([https://web.archive.org/web/20180822185102/https://www.aravot.am/2018/08/22/976605/ արխիվացված])։</ref>։ == Տեղադրություն == Քարահունջը գտնվում է [[Երևան]]ից 200 կմ հարավ՝ {{coord|39|33|02.52|N|46|01|42.96|E|region::isle|display=inline}}<ref>[http://wikimapia.org/#lang=en&lat=39.551762&lon=46.029142&z=18&m=b Քարահունջը ''wikimapia.org'' կայքի քարտեզում]</ref>՝ ծովի մակարդակից 1770 մ բարձրություն ունեցող սարահարթում և զբաղեցնում է 7 հա տարածք [[Որոտան]] գետի [[Դարբ (գետ)|Դարբ]] վտակի ձորի ձախ ափին<ref name="Հերունի18">{{Գիրք:Հերունի:Հայերը և հնագույն Հայաստանը|18}}</ref>։ == Անվանում == Հնավայրի ժողովրդի մոտ տարածված անվանումն է ''Զորաց քարեր'', իսկ ''Քարահունջ'' անվանումն առաջարկել է 1990-ականներին համալիրը հետազոտած ակադեմիկոս [[Պարիս Հերունի]]ն, իսկ [[Հայաստանի կառավարություն|Հայաստանի կառավարության]] [[2004]] թվականի [[հուլիսի 29]]–ի N1095 որոշման համաձայն Հայաստանի [[Սիսիան]] քաղաքի մոտ գտնվող քարե հուշարձանը անվանվել է «Քարահունջ աստղադիտարան»։ [[2004]] թվականին [[օգոստոսի 11]]–ին այդ որոշումը վավերացվել է Հայաստանի նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի կողմից։ Նաև հայտնի են հնավայրի այլ անվանումները. ''Ցից քարեր'', ''Դիք-դիք քարեր''։ == Տարիք == Քարահունջի տարիքի մասին առկա են բազմաթիվ, հաճախ իրար հակասող և ընդդիմացող տեսակետներ։ Մինչ օրս հուշարձանի տարիքի մասին առավել խորը ուսումնասիրությունը կատարել է ակադեմիկոս Պարիս Հերունին։ Նա «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» գրքում 3 առանձին մեթոդներով մանրամասն ներկայացրել է իր կատարած աստղագիտական, ֆիզիկական և մաթեմատիկական հաշվարկները, որով հիմնավորել է, որ Քարահունջը կառուցվել է ավելի քան 7500 տարի առաջ։ Հատկանշական է նշել, որ [[Սթոունհենջ]]ի տարիքը որոշվել է հենց 1-ին մեթոդով, ինչը բավականին տարածված է գիտնականների մոտ։ == Կառույցի նկարագրություն == Քարահունջը բաղկացած է մի քանի խումբ կառույցներից և առանձին քարերից, որոնք միասին կազմում են մեգալիթյան մոնումենտը։ Այդ կառույցներն են՝ կենտրոնական շրջանը, հյուսիսային և հարավային թևերը, հյուսիս–արևելյան քարուղին, շրջանը հատող լարագիծը, ինչպես նաև առանձին կանգնած քարեր։ Քարերը բազալտից են, որոնց բարձրությունը տատանվում է 0,5-ից մինչև 3 մ, իսկ զանգվածը՝ մինչև 10 տոննա։ Քարերի մեծ մասը պահպանվել է, չնայած էրոզիայի ենթարկվելու պատճառով ծածկված են քարաքոսերով։ Անցքերը ավելի լավ են պահպանվել։ Կան նաև կոտրված քարեր։ Քարահունջի քարերը բերվել են մոտակա Դար գետի ձորի քարհանքից, բարձրացվել և տեղափոխվել են հյուսված պարաններով ու լծկան կենդանիների միջոցով։ Իսկ աստղադիտարանում բացվել են քարերի անցքերը ու պատրաստվել աստղագիտական գործիքները<ref name="Հերունի19">{{Գիրք:Հերունի:Հայերը և հնագույն Հայաստանը|19}}</ref>։ {| class="wikitable" |-align="center" |colspan="10" | '''''Քարահունջի քարերը, համարակալումն ու նկարագրությունը'''''<ref name="Հերունի21">{{Գիրք:Հերունի:Հայերը և հնագույն Հայաստանը|21}}</ref> |-align="center" ! Գտնվելու վայրը !! Համարներ !! Ընդհանուր քանակը !! Ընդամենը անցքերով !! Կանգնած !!Կանգնած անցքերով !!Պառկած !! Պառկած անցքերով !! Թեքված !! Վնասվցած |-align="center" | '''''Կենտրոնական շրջան''''' || 1-39<br/>+29ա || 40 || - || 15 || - || 9 || 1 || 10 || 2 |-align="center" | '''''Լարագիծ''''' || 40-59 || 20 || 6 || 8 || 3 || 1 || - || 3 || 6 |-align="center" | '''''Հարավային թև''''' || 60-125,<br/>+90ա,+62ա,<br/>64ա,65ա || 70 || 27 || 25 || 16 || 32 || 10 || 2 || 17 |-align="center" | '''''Հյուսիսային թև''''' || 126-196<br/>214-222 || 80 || 49 || 28 || 18 || 35 || 30 || 3 || 21 |-align="center" | '''''Հյուսիսարևելյան քարուղի''''' || 197-199<br/>208-212 || 8 || 2 || 2 || - || 4 || 2 || 2 || 3 |-align="center" | '''''Առանձին քարեր''''' || 200-202<br/>207,213 || 5 || 1 || 1 || - || 2 || 1 || - || - |-align="center" | '''Ընդամենը''' || 620 || 223 || 85 || 79 || 37 || 83 || 44 || 20 || 49 |} === Կենտրոնական շրջան === Կենտրոնական շրջանը կազմված է 40 քարերից։ Այն ունի ձվաձև տեսք և սուր ծայրով ուղղված է դեպի արևմուտք։ Շրջանի կենտրոնում գտնվում է ավերակների մի կույտ (7x5) մ² չափով, որը հավանաբար եղել է կրոնական տաճար։ Հետաքրքիր է, որ նույն համաչափություններն ունի [[Գառնիի հեթանոսական տաճար|Գառնու տաճարը]]։ Ըստ ակադեմիկոս Պարիս Հերունու՝ կենտրոնական շրջանն ու հյուսիս–արևելյան կարճ քարուղին, որը ուղղված է արևածագի կետին ամառային արևադարձի օրը, ծառայել է Ար աստծուն նվիրված հանդիսավոր արարողութոյւններին<ref name="Հերունի21" /> Հետազոտողների մի խումբ, որը օգտագործել է զգայուն մագնիսամետրեր, հայտնաբերել է, որ կենտրոնական շրջանի ներսում բնական մագնիսական ուժագծերը պարույրի տեսք ունեն<ref name="Հերունի71">{{Գիրք:Հերունի:Հայերը և հնագույն Հայաստանը|71}}</ref>։ === Հյուսիսային թև === Քարահունջի հյուսիսային թևը բաղկացած է 80 առանձին քարերից, որոնցից 49 անցքեր ունեն։ Թևի երկարությունը 136 մ է։ Հյուսիսային վերջավորությունը բաժանվում է արևմտյան և արևելյան քարուղիների, որոնցից յուրաքանչյուրի երկարությունը 50 մ է<ref name="Հերունի22">{{Գիրք:Հերունի:Հայերը և հնագույն Հայաստանը|22}}</ref>։ Այստեղ կան նաև 1-1,5 մ լայնությամբ սալարկված քարուղիներ։ Ուղիների երկարությամբ քարերի հակառակ կողմում կան մանր քարեր, որոնք ամենայն հավանականությամբ, դիտարկումների ժամանակ ծառայել են որպես նստարաններ։ Նմանատիպ քարուղիներ կան նաև հարավային թևում։ === Հարավային թև === Մոնումենտի հարավային թևը ձգվում է կենտրոնական շրջանից 75 մ դեպի հարավ, այնուհետև թեքվում դեպի արևմուտք–արևմուտք–հարավ ու շարունակվում ավելի քան 40 մ։ Այն կազմված է 70 քարերից, որոնցից 26–ի վրա անցքեր կան։ Հարավային թևի վերջավորությունից հետո կան շրջանաձև 3-8 մ տրամագծով գերեզմաններ<ref>Պ․Մ․Հերունի «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» Երևան 2006 թ., էջ 22</ref>։ Այստեղ կան նաև 1-1,5 մ լայնությամբ սալարկված քարուղիներ։ Ուղիների երկարությամբ քարերի հակառակ կողմում կան մանր քարեր, որոնք ամենայն հավանականությամբ, դիտարկումների ժամանակ ծառայել են որպես նստարաններ։ === Հյուսիսարևելյան թև === Հյուսիս–արևելյան քարուղին կազմված է 8 քարից, որոնցից 2–ը ունեն անցքեր։ Քարուղու երկարությունը 36 մ է, լայնությունը՝ 8 մ և գետնից բարձր է 0,5 մ<ref name="Հերունի22" />։ === Լրագիծ === [[Պատկեր:Zorats Karer 2008, one of the standing stones.jpg|thumb|right|220px|N 28 միայնակ կանգնած քարը]] Լարը հատում է կենտրոնական շրջանը և որպես հյուսիսային թևի շարունակություն՝ միացնում է այն հարավային թևի հետ։ Լարը ընդգրկում է 20 քար, որոնցից 6 անցքեր ունեն<ref name="Հերունի22" />։ === Առանձին կանգնած քարեր === Մոնումենտի տարբեր հատվածներում կան նաև առանձին կանգնած քարեր։ Դրանք կանգնեցված են արևելյան և արևմտյան կողմերում մինչև 90 մ և ավելի հեռավորության վրա։ Կան առնվազն 5 այսպիսի քարեր։ Դրանցից մեկը ունի անցք։ Հավանաբար այս քարերը օգտագործվել են նշանառության համար, ինչպես որ [[Մեծ Բրիտանիա]]յի [[Սթոունհենջ]]ում Կրնկաքարը<ref>Պ․Մ․Հերունի «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» Երևան 2006 թ., էջ 23–24</ref>։ === Քարերի միջի անցքեր === Քարահունջի քարերից շատերը ունեն անցքեր, որոնք եզակի երևույթ են հնագույն մոնումենտներում։ Այդ հսկա քարերի մեջ արված անցքերը ապահովում են դեպի նպատակակետը ուղղվածության բարձր ճշգրտություն և կայունություն։ '''Ուղիղ կանգնած քարերի միջի անցքերի ազիմուտները և տեղի անկյունները''' <div style="height: 200px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > ''1.Երբ Az = 0° - Հյուսիսն է, 2.երբ Az = 90° - Արևելքն է։'' {| | {| class="wikitable" |-align="center" |colspan="5" | '''''Հարավային թևի ուղիղ կանգնած քարերի միջի անցքերի <br/> ազիմուտները և տեղի անկյունները''''' |- ! Հ/Հ !! Քարի<br/>համարը !! Ազիմուտը<br/>(կողմնացույցով) !! Ազիմուտը<br/>(ճշգրտում) !! Բարձրություն<br/>(աստիճան) |-align="center" | 1. || 60 || 168 || 170 || 7.3 |-align="center" | 2. || 62 || 180 || 181 || 50 |-align="center" | 3. || 63 || 100 || 102 || 3 |-align="center" | 4. || 64 || 265 || 267 || 5.5 |-align="center" | 5. || 66 || 70 || 76 || 7.5 |-align="center" | 6. || 67 || 90 || 94 || 4 |-align="center" | 7. || 71 || 285 || 287 || 33 |-align="center" | 8. || 76 || 125 || 125 || 18.5 |-align="center" | 9. || 78 || 265 || 267 || 24 |-align="center" | 10. || 79 || 90 || 94 || 2.5 |-align="center" | 11. || 81 || 255 || 257 || 20 |-align="center" | 12. || 84 || 325 || 327 || 15 |-align="center" | 13. || 85 || 70 || 76 || 10 |-align="center" | 14. || 89 || 80 || 85 || 3.5 |-align="center" | 15. || 97 || 135 || 134 || 25 |-align="center" | 16. || 98 || 135 || 134 || 10 |-align="center" | 17. || 99 || 305 || 316 || 6 |-align="center" | 18. || 108 || 230 || 232 || 2 |-align="center" | 19. || 109 || 0 || 5 || 18 |-align="center" | 20. || 110 || 135 || 134 || 5.5 |-align="center" | 21. || 122 || 325 || 327 || 16 |} | || | {| class="wikitable" |-align="center" |colspan="5" | '''''Հյուսիսային թևի ուղիղ կանգնած քարերի միջի անցքերի <br/> ազիմուտները և տեղի անկյունները''''' |- ! Հ/Հ !! Քարի<br/>համարը !! Ազիմուտը<br/>(կողմնացույցով) !! Ազիմուտը<br/>(ճշգրտում) !! Բարձրություն<br/>(աստիճան) |-align="center" | 1.|| 126 || 40 || 43 || 6 |-align="center" | 2. || 128 || 0 || 5 || 9 |-align="center" | 3. || 129 || 110 || 111 || 7 |-align="center" | 4. || 137 || 0 || 0 || 90 |-align="center" | 5. || 138|| 290 || 291 || 23 |-align="center" | 6. || 139 || 245 || 248 || 10 |-align="center" | 7. || 143 || 25 || 28 || 8 |-align="center" | 8. || 146 || 215 || 216 || 17.5 |-align="center" | 9. || 147 || 135 || 146 || 10 |-align="center" | 10. || 151 || 215 || 216 || 5.5 |-align="center" | 11. || 152 || 0 || 5 || 5 |-align="center" | 12. || 160 || 255 || 257 || 7 |-align="center" | 13. || 161 || 60 || 65 || 4.5 |-align="center" | 14. || 162 || 220 || 222 || 10 |-align="center" | 15. || 163 || 230 || 232 || 5 |-align="center" | 16. || 164 || 215 || 216 || 7 |-align="center" | 17. || 165 || 250 || 252 || 10 |-align="center" | 18. || 177 || 229 || 227 || 13 |-align="center" | 19. || 181 || 335 || 338 || 7 |-align="center" | 20. || 183 || 115 || 116 || 21.5 |-align="center" | 21. || 187 || 60 || 64 || 7.5 |} |} </div> Անցքերն ունեն 4-5 սմ տրամագիծ և գտնվում են քարերի գագաթներից 15-20 սմ ներքև։ Անցքերը երկու կողմից կոնաձև լայնանում են տրամագծում մինչև 12սմ։ Անցքերը պատրաստվել են օբսիդիանի միջուկներ ունեցող թրծված կավե գործիքներով և ներսի կողմի մակերեսը մաքուր է ու ողորկ։ <gallery mode="packed" heights="180"> File:Karahunj (Zorats Karer)4.JPG| պատկեր:Zorats_Karer_Complex.jpg| File:Karahunj (Zorats Karer)1.JPG| File:Karahunj (Zorats Karer)2.JPG| </gallery> == Կառույցի ուսումնասիրություն == Ակադեմիկոս [[Պարիս Հերունի|Պարիս Հերունու]] ղեկավարած արշավախմբերը [[1994]]–ից [[1997]], [[1999]] և [[2001]] թվականներին մանրամասն ուսումնասիրություններ են կատարել Քարահունջում և հարակից տարածքում, որի ժամանակ կազմվել է կառույցի տոպոգրաֆիկ քարտեզը, չափվել է նրա աշխարհագրական լայնությունն ու երկարությունը, տեղի մագնիսական շեղման անկյունը, ինչպես և կատարվել են հորիզոնին գտնվող լեռնաշղթաների անկյունային բարձրությունների չափումները 360° ազիմուտների համար։ Չափվել են քարերի անցքերում եղած բոլոր անցքերի ուղղվածության ազիմուտները և տեղի անկյունները և այլ կարևոր բնութագրեր։ Կազմվել է 223 քարերի լիակատար կատալոգը նրանց չափերի ու վիճակի նկարագրությամբ, և բոլոր այդ քարերը համարակալվել են։ Հայտնաբերվել են բազմաթիվ նախնադարյան աստղագիտական քարե գործիքներ և որոշվել է նրանց ճշգրտությունը<ref>Պ․Հերունի, «Հայոց Բուն Օրացույց» բուկլետ, Երևան 1989 թ․։</ref><ref>Геруни. П., Карахундж - чудо армянской истории, газета ʾʾРеспублика Армения˓˓, Ереван, июнь 20, 1996</ref><ref>Պ.Հերունի, «Սյունիք» թերթ, Հայաստան, 13 հուլիսի 1996 թ․</ref><ref>Պ․Հերունի, Քարահունջ – հնագույն աստղադիտարան Սիսիանում, «Գարուն» ամսագիր, N5, էջ 87-93, Երևան 1998 թ․</ref><ref>[http://rnas.asj-oa.am/6033/1/1998-h98-4(307).pdf Парис, М. Геруни, Доисторическая каменная обсерватория Карахундж-Карениш] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160402013142/http://rnas.asj-oa.am/6033/1/1998%2Dh98%2D4(307).pdf |date=2016-04-02 }}{{ref-ru}}. [[ՀՀ ԳԱԱ զեկույցներ]], 98(4), 1998, էջ 307-328. {{ISSN|0321-1339}}</ref><ref>Բաբայան Հ․ և ուրիշներ, Քարահունջ աստղադիտարանի մեգալիթների հետազոտությունը, «Քիմիան Հայաստանում 20–րդ դարում կոնֆերանսի աշխատություններ», Երևան 2000 թ․</ref><ref>Sungiorgy R., Esisto in Armenia un altra Stonohenge, ʾʾScienza & Vita˓˓, 17, 1995; also: Un mistero come Stonehenge, ʾʾTerre di Mezzo˓˓, 12, p. 21, Italy, 1995 ''([[Իտալերեն|իտ․]])''</ref><ref>Дятлов В., Замахин А., Диалог с небом, еженедельник ʾʾИтоги˓˓, N28, с.38-41, июль 16, 2002, Москва</ref><ref>Nazarian P., Karahoonj, Stone Henges, Magaz. AIM, p. 68, Montreal, Canada, December 2000</ref><ref>Alexandrian A., Karahountch (Des Millenaire Avant Carnak), Magazine ʾʾNovelles d'Armenie˓˓, pp. 40-47, Paris, France, Fevrier 2002 ''([[Ֆրանսերեն|ֆր․]])''</ref><ref>Youssefian R., Karahundj, Generation 3, N9, pp. 10-13, Buenos-Aires, Argentine, 2000 ''([[Իսպաներեն|իսպ․]])''</ref>։ [[Շվեյցարիա|Շվեյցարացի]] գիտնական, գիտությունների դոկտոր Հ․Պ․Կլայները [[1995]] թ․–ին ուսումնասիրել է Քարահունջի տարածքը։ Նա ուշադրություն է դարձրել N68 քարին, որի փորված խորշի մեջ անձրևաջուր էր լցված։ Ջրի մակերեսից արտացոլված արևի ճառագայթը N69 քարի գագաթի հետ կազմում է որոշակի անկյուն։ Նա կարծիք է հայտնել, որ առանձին կանգնած N200 քարը խաղացել է նույն դերը, ինչ [[Սթոունհենջ]]ի հայտնի Կրնկաքարը։ Կլայները հայտնաբերել է նաև մի շարք գործիքներ, որոնք ամենայն հավանականությամբ առնչվել են աստղագիտությանը։ 2001 թ․–ին Եվրասիական աստղագիտական միության նախագահ [[Ռուսներ|ռուս]] պրոֆեսոր Ն․Գ․Բոչկարյովը իր երկու ասպիրանտների հետ հայտնաբերեց ևս N90ա պերիսկոպ–քարը, որը ընկած էր հարավային թևի մոտ գտնվող N90 քարի մոտ։ <blockquote> {{քաղվածք|''Քարահունջը բավականին լուրջ աստղադիտարան է''։|}} </blockquote> Այսպիսին էր պրոֆ․ Բոչկարյովի առաջին գլխավոր կարծիքը։ Հետագայում նա կիրառեց այլ մեթոդներ։ [[2003]] թ․–ին նա ևս եկավ այն եզրակացության, որ Քարահունջը ավելի քան 7500 տարեկան է՝ նշելով, որ այն աշխարհի ամենահին աստղադիտարանն է<ref name=Bochkarev_2003 />։ === Աշոտ Փիլիպոսյանի հնագիտական արշավախումբ === 2013 թվականից «Զորաց քարեր» պատմամշակութային արգելոցի տարածքում իրականացվում են հնագիտական պեղումներ հնագետ Աշոտ Փիլիպոսյանի ղեկավարությամբ։ Վերջինիս խոսքով նշեց, որ այն Կովկասի եզակի հնագիտական հուշարձաններից մեկն է, միակ մեգալիթյան հուշարձանը ամբողջ Կովկասում, որը այդպիսի ծավալով և այս մակերեսով պահպանվել է։ Ա. Փիլիպոսյանի խոսքով հուշարձանը մոտ 4 հազար տարեկան է և չի հանդիսանում աստղադիտարան, այլ իրենից ներկայացնում է դամբարանադաշտ<ref name="aravot.am Քարահունջ 1"/>։ Հնագետի ասելով, նրանք աստղադիտարանի ո՛չ խողովակն ենք գտել, ո՛չ գործիքները<ref name="panorama.am Քարահունջ 2">[https://www.panorama.am/am/news/2017/09/07/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF-%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1830870 ««Զորաց քարեր»-ում աստղադիտարանի ոչ խողովակն ենք գտել, ոչ գործիքները. Աշոտ Փիլիպոսյան»] ([https://web.archive.org/web/20190125152240/https://www.panorama.am/am/news/2017/09/07/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF-%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1830870 արխիվացված])</ref>։ Աշոտ Փիլիպոսյանի հնչեցրած տեսակետը բուռն քննարկումների և վեճերի պատճառ է դարձել<ref name="aravot.am Քարահունջ 1"/>։ == Պատկերներ == <gallery mode=packed> File:Karahunj (Zorats Karer)3.JPG| Պատկեր:Armenian Qarhunj01.jpg| Պատկեր:Zorats Karer Menhir.jpg| Պատկեր:Zorats_Karer_Complex3.jpg| Պատկեր:Zorats Karer Menhir4.jpg| Պատկեր:Zorats Karer Menhir5.jpg| Պատկեր:Zorats Karer Menhir6.jpg| Պատկեր:Zorats Karer 2008, standing stones with hole.jpg| File:Zorats karer22.JPG| File:Karahunj (Zorats Karer)5.JPG| </gallery> == Տես նաև == * [[Սթոունհենջ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} {{ՎՊԵ}} {{Հին հայկական դիցաբանություն}} [[Կատեգորիա:Քարահունջ]] [[Կատեգորիա:Աստղագիտությունը Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Սյունիքի մարզի տեսարժան վայրեր]] 6ue0r8iqzn1s7wa0qhcx5aqs00zj3d9 0 7123 8486961 653243 2022-08-11T00:49:24Z Xqbot 2765 Ռոբոտ․ Շտկվում են կրկնակի վերահղումները [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] -ին wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] s3rnd4m0owmp2waj3ix7paeyqq3v1kb 0 7124 8486962 653244 2022-08-11T00:49:29Z Xqbot 2765 Ռոբոտ․ Շտկվում են կրկնակի վերահղումները [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] -ին wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] s3rnd4m0owmp2waj3ix7paeyqq3v1kb 0 7239 8487099 8486007 2022-08-11T10:25:25Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Աջափնյակ (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր|ղեկավարի պաշտոն=Վարչական շրջանի ղեկավար|ղեկավար=Թելման Թադևոսյան|պատկերի չափ=300px|նկարագրություն=Աջափնյակը՝ թռչնի թռիչքի բարձրությունից|տարածք=25կմ²|տոկոսը տարածքից=11․21|բնակչություն=108 900 (2015)<ref name=HH_mshtakan_bnakchutyuny_2015_hulisi_1-i_drutyamb>{{cite web|url=http://armstat.am/file/article/bnakch_01.07.2015.pdf |title=Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի մեկի դրությամբ|date= |accessdate=2015 Օգոստոսի 9}}</ref>}} '''Աջափնյակ,''' [[Երևան]]ի հյուսիսարևմտյան վարչական շրջաններից մեկը, գտնվում է [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] արևմտյան՝ աջ ափին (որտեղից էլ ''Աջափնյակ'', այսինքն՝ աջ ափին գտնվող, անվանումը)։ Ունի 109 600 բնակիչ։ Տարածքը՝ 2582 հեկտար։ Սահմանակցում է արևելքից [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիրի]], հյուսիս-արևելքից՝ [[Դավթաշեն (վարչական շրջան)|Դավթաշենի]], հարավ-արևելքից՝ [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոնի]] և հարավից՝ [[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]] վարչական շրջանների հետ։ Աջափնյակը ընդհանուր սահմաններ ունի նաև [[Արմավիրի մարզ|Արմավիրի]] և [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտնի]] հետ արևմուտքում և հյուսիսիում [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի]] հետ։ == Ընդհանուր նկարարագիր == [[Պատկեր:Աջափնյակ վարչական շրջան.jpg|ձախից|մինի|[[Բուենոս Այրեսի այգի]]]] Աջափնյակի ընդհանուր տարածքը 25կմ² է ([[Երևան]] քաղաքի ընդհանուր մակերեսի 11․21%-ը)։ Տարածքով Աջափնյակը [[Երևան]]ի 4-րդ ամենամեծ վարչական շրջանն է։ Աջափնյակ բառը միանգամից խոսում է վարչական շրջանի նկարագության մասին, որ այն գտնվում է աջ ափին։ Հրազդան գետը Երևանը բաժանում է երկու մասի՝ ձախ ափ և աջ ափ, այդ պատճառով էլ, աջ ափը անվանվել է Աջափնյակ։ Աջափնյակն էլ իր հերթին բաժանվում փոքր թաղամասերի Աջափնյակ թաղամաս, [[Նորաշեն (Երևանի թաղամաս)|Նորաշեն]], [[Նազարբեկյան (Երևանի թաղամաս)|Նազարբեկյան]], Սիլիկյան, Լուկաշին, [[Վահագնի թաղամաս|Վահագնի]], [[Անաստասավան]], և Չերեմուշկի։ [[Գևորգ Չաուշի հրապարակ]]ը և [[Հալաբյան փողոց (Երևան)|Հալաբյան փողոցը]] կազմում են թաղամասի հիմնական մասը։ Աջափնյակի նշանակալի փողոցներից է Գևորգ Չաուշի փողոցը, Մովսես Սիլիկյան փողոցը, Շիրազի փողոցը, Բաշինջաղյան փողոցը, [[Աշտարակի խճուղի]]ն։ Աջափնյակի համար նշանակալի փողոցներից է նաև Լենինգրադյան փողոցը, որով Աջափնյակի հետ է կապվում [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական շրջանը]] և [[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան]]ը։ Աջափնյակը բազմաթիվ զբոսայգիներով է համալրվել 21-րդ դարի 2 տասնամյակի ընթացքում։ Մեծ ու նշանակալի այգիներից է [[Թումանյան այգի|Թումանյանի այգին]], [[Բուենոս Այրեսի այգի|Բունեոս Այրեսի այգին]] և Ազատամարտիկների այգին։ Ըստ 2017թ․-ի տվյալների Աջափնյակում կա 109 600 մարդ։ Չկա եկեղեցի։ == Ժողովրդագրություն == Ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով շրջանում բնակում է 108.282 բնակչություն ([[Երևան]]քաղաքի բնակչության 10.21%-ը)։ Ըստ 2017 թվականի պաշտոնական հաշվարկների` թաղամասի բնակչությունը կազմում է 109.600 մարդ (Երևանի վարչական շրջանների բնակչությամբ 7-րդ տեղը)։ Աջափնյակը հիմնականում բնակեցված է [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] հայերի կողմից։ Այնուամենայնիվ, 2017թ․-ի դրությամբ թաղամասը իր սահմաններում չունի եկեղեցական կառույց։ == Տնտեսություն == Աջափնյակում հիմնականում զբաղվում են մանրածախ առևտրով, այն գտնվում է [[Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջան|Մալաթիա-Սեբաստիա]] վարչական շրջանի սահմանի արևելյան մասում։ 1885 թվականից կոնյակի գործարանը գործարկվել է Պռոշյան գյուղում։ Ներկայիս արտադրամասերը բացվել են 1980-ական թվականներին։ Ներկայումս թաղամասում գործում են բազմաթիվ խոշոր արդյունաբերական ընկերություններ, ինչպիսիք են 1987 թ. հիմնադրված Thermomex էլեկտրոնային սարքերի գործարանը։ 1997 թ. հիմնադրված հրուշակեղենի արտադրության գործարանը։ «Ապարան» հանքային ջրերի գործարանը։ 2003 թ. հիմնադրված «Բիոկաթ» կաթնամթերքի գործարանը։ 2004 թ. հիմնադրված «Պրոֆմետ» մետաղական խողովակաշինական գործարանը։ 2007 թ. հիմնադրված [[Էլիտ Շանթ|«Էլիտ Շանթ»]] պաղպաղակի գործարանը։ 2007 թվականին հիմնադրված «Մարտին Սթար» սննդի արտադրության ձեռնարկությունը։ 2008 թ․-ին հիմնադրված «Amelia» հանքարդյունաբերական ընկերությունը, և «Երկրաջերմ» գործարանը` 2016 թվականին հիմնադրված մետաղական կտրող մեքենաների համար։ Աջափնյակում է գտնվում [[Հանրապետական հիվանդանոց|Երևանի Հանրապետական հիվանդանոցը]], որը Երևանի ամենամեծ հիվանդանոցն է։ == Մշակույթ == Աջափնյակում է գտնվում՝ * 1957թ․-ին բացված [[Միքայել Միրզայան]]ի անվան երաժշտական դպրոցը։ * 1971 թ. բացված [[Ավետ Գաբրիելյան]]ի արվեստի դպրոցը։ * 1983 թ. բացված Մարաթուկի մշակույթի և ազգագրական մշակույթի կենտրոնը։ * 1987 թ. բացված [[Անահիտ Ցիցիկյան]]ի անվան երաժշտական դպրոցը։ * 1995 թ.-ին բացված Զարթոնք մանկական գեղագիտական կրթական կենտրոնը։ * 2001 թ․-ին է բացվել Աջափնյակի գեղագիտական կրթական կենտրոնը։ == Տրանսպորտ == Աջափնյակը լինելով Հրազդան գետի աջ ափին, իր կապը կենտրոնի հետ պահում է [[Հրազդանի Մեծ կամուրջ|Կիևյան կամրջով]]։ Աջափնյակի հիմնական տրանսպորը տրոլեյբուսներն են և ավտոբուսները, ապագայում նաև ծրագրվում է բացել մետրոյի [[Աջափնյակ (մետրոյի կայարան)|Աջափնյակ կայարանը]] և [[Նազարբեկյան (մետրոյի կայարան)|Նազարբեկյան կայարանը]]։ == Կրթություն == 2016-2017 թվականների դրությամբ Աջափնյակում գործում է 20 հանրակրթական և 4 մասնավոր դպրոցներ, որոնց թվում է նաև Քանաքեռ-Զեյթունի միջազգային դպրոցը (բացվել է 1995թ․-ին)։ Թաղամասում գործում են նաև մասնագիտական դպրոցներ։ Աջափնյակում գործում են նաև բազմաթիվ համալսարաններ, որոնցից է Երևանի Հայբուսակ համալսարանը (բացվել է 1990թ․) և Երևանի Ագրարային համալսարանը (բացվել է 1992թ․)։ 1943թ․-ին բացվել է Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի գիտահետզաոտական կենտրոնը։ 1993թ․-ին բացվեվ Պաշտպանության նախարարության Մոնթե Մելքոնյանի անվան ռազմական ակադեմիան, որը այժմ այնտեղ չէ։ 2011թ․-ին Աջափնյակում է բացվել [[Թումո|Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնը]]։ == Սպորտ == Աջափնյակում է գտնվում սպրոտի դպրոցներ որոնցից են․ * 1968թ․-ին բացված Աջափնյակի մանկապատանեկան դպրոցը, որտեղ երեխաները սովորում են մասնագիտացված բասկետբոլ, վալեյբոլ, շախմատ և այլն։ * 2005թ․-ն բացված Պրոֆեսիոնալ «ԱրմՖայթինգ» Ֆեդերացիան՝ խառը մարտարվեսների դպրոց։ * 2013թ․-ին բացված Աջափնյակի շախմատի դպրոցը։ «Արարատ» մարզահամաերգային համալիր գտնվում է Աջանյակ վարչական շրջանի [[Վահագնի թաղամաս]]ում։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջան]] 6xd6ae7zj0oszqsqib689wkeqf357vg 0 8415 8486891 8338354 2022-08-10T23:56:23Z Revolution Saga 36034 աղբյուր, հավելումներ, ուղղումներ wikitext text/x-wiki {{ստուգել փաստերը}} {{վիքիֆիկացում}} {{Անաղբյուր}} {{այլ կիրառումներ|Փայտակարան (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Մեծ Հայքի աշխարհ | անվանում = Փայտակարան | կարգ= 10 | գլ. քաղաք=[[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] | այլ քաղաք= [[Վարդանակերտ (քաղաք)|Վարդանակերտ]], [[Յոթնփորակյան Բագինք]], [[Սպանդարան]], Պիճան, Բագավան | քարտեզ= Paytakaran location map.png | աշխարհի քարտեզ = Փայտակարան.png | քարտեզի լայնություն1 = 300px | քարտեզի լայնություն2 = | ներառում = 13 | սահմանակցում է = Սյունիք, Արցախ, Ուտիք, Վասպուրական նահանգներին | կենտրոն = Փայտակարան | խոշոր քաղաքներ = Վարդանակերտ, Փայտակարան | տարածք = | հիմնական տոհմեր = ավղաներ, ատրպատականցիներ | ժամանակակից երկրներ = | համապատասխանող շրջաններ = | ծանոթագրություններ = <ref>https://akunq.net/am/?p=76 Ակունք անդրադարձ</ref> | Վիքիպահեստում = https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D5%93%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.png }} '''Փայտակարան''', [[Մեծ Հայք]]ի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հնում այս երկիրը հայտնի էր Կազբք (անտիկ մատենագիրների մոտ՝ Կասպիանա<ref name="Амбарцумян">[https://ru.scribd.com/doc/240714971/Paytakaran-Province-Gushtasfi-and-mount-Sabalan-in-the-Armenian-and-other-literary-sources-etymology-of-names-and-origin-of-the-tradition Пайтакаран, область Гуштасфи и гора Сабалан в армянских и в иных литературных источниках (этимологии названий и происхождение традиции)]</ref>) անունով, իսկ երբեմն էլ կոչվել է Բաղասական աշխարհ։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Արցախ]] և [[Ուտիք]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]] նահանգներին։ Փայտակարանը տարբեր ժամանակներում մտել է տարբեր պետությունների կազմի մեջ։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների]] և [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորությունների]]<ref name="Амбарцумян" /> շրջանում Փայտակարանը որոշ ընդհատումներով կազմում էր Հայկական պետությանը ենթակա շրջան։ [[Հայաստան|Հայաստանի]] առաջին բաժանումից հետո դուրս եկավ նրա պետական կազմից։ == Վարչական բաժանում == Փայտակարանը կազմված էր հետևյալ 13 գավառներից. * [[Հրաքոտ-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ Փայտակարան * [[Վարդանակերտ]] - կենտրոնը՝ Վարդանակերտ * [[Յոթնփորակյան Բագինք]] (Եօթնփորակեան Բագինք) - կենտրոնը՝ Յոթնփորակյան Բագինք (Եօթնփորակեան Բագինք) * [[Քոեկյան]] (Քոեկեան) - կենտրոնը՝ * [[Ռոտ-ի-Բաղա]] - կենտրոնը՝ Բաղան-Ռոտ * [[Քաղան-ռոտ]] - կենտրոնը՝ Քաղան * [[Առոս]] - կենտրոնը՝ Առոս * [[Պիճան]] - կենտրոնը՝ Պիճան * [[Հանի]] - կենտրոնը՝ * [[Աթշի-Բագավան]] (Աթշի-Բագաւան) - կենտրոնը՝ Բագավան (Բագաւան) * [[Սպանդարան-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ Սպանդարան * [[Որմիզդ-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ * [[Ալևան]] (Ալեւան) - կենտրոնը՝ Ալևան (Ալեւան) Գավառների անվանումների ուղղագրությունը զգալիապես տարբերվում է «<nowiki/>[[Աշխարհացույց|Աշխարհացույցի»]] տարբեր ձեռագրերում։ [[Սուրեն Երեմյան|Ս․ Երեմյանը]] գավառների թիվը հասցնում տասի՝ հանելով Քոեկյանը, որը հիշատակվում է միայն երկու ձեռագրում, և միացնելով Ռոտ-ի-Բաղան ու Քաղան-ռոտ (կամ Բաղան-ռոտ), որը, ենթադրվում է, կրկնություն է։ == Անվանում == Փայտակարանը հիշատակվում է իբրև այս նահանգի անվանումը միայն «Աշխարհացույց» աշխատության և [[Ղևոնդ]] պատմիչի (8-րդ դար) պատմության մեջ։ Մյուս հայկական աղբյուրներում երկրամասը կոչվում է Կազբք/Կասպք կամ Կասպից երկիր։ Փայտակարանն ավելի հաճախակի է հիշատակվում որպես նահանգի գլխավոր քաղաքի անվանումը։ Հայագետ [[Հայնրիխ Հյուբշման|Հ․ Հյուբշմանի]] կարծիքով՝ նահանգի և նույնանուն քաղաքի անվանման ծագումը հայկական չէ և կապ չունի հայերեն «փայտ» բառի հետ։ Գիտնականները ենթադրում են, որ հայ [[Արշակունիներ|Արշակունի թագավորների ժամանակ]], մասնավորապես 3-րդ դարում (երբ [[Իրան|Պարսկաստանում]] իշխանության գլուխ են անցնում [[Սասանյաններ|Սասանյանները]]), այս նահանգում հիմնվում է Փայտակարան անունով մի քաղաք, որը դառնում է նահանգի կենտրոնը։ Հենց այդ Փայտակարանի անունով էլ նահանգը վերանվանվում է Փայտակարան։ Ասում են քաղաքը Փայտակարան է կոչվել հետևյալ պատճառով։ Երբ հայերը սկսում են քաղաքի հիմնադրումը, ծովափին ուժեղ քամի է բարձրանում, որը առանձին ընդմիջումներով շարունակվում է մի քանի ամիս։ Աշխատողների համար բաց դաշտում վրանների տակ մնալը դժվարանում է։ Մարդիկ սկսում են հիվանդանալ, և քաղաքի շինարարությունը կանգ է առնում։ Հենց այդ ժամանակ հայերը դիմում են հնարամտության։ Նրանք հսկա գերաններ են փոխադրում այստեղ և մի քանի օրում կառուցում հարյուրավոր փայտաշեն տներ, որտեղ ապաստանում են և զորականները, և քաղաքը կառուցող աշխատողները։ Հենց այդ փայտաշեն տների համար էլ նորակերտ քաղաքը կոչվում է Փայտակարան, այսինքն՝ փայտերով կառուցված։ Հետագայում, չնայած, այդ փայտաշեն տները վերանում են և քաղաքում բարձրանում են քարաշեն տներ, բայց քաղաքի Փայտակարան անունը չի փոխվում<ref>https://krtaditak.am/wp-content/uploads/open-lecture/EP_OPEN_LECTURE_TOPIC_3.pdf Էդիթ Պրինտ անդրադարձ</ref>։ [[Պատկեր:Տվարածատափ.jpg|մինի|աջից|Տվարածատափ Սպանդարան-Պերոժ գավառ|389x389փքս]] == Աշխարհագրություն == Կազբք անունը կապված է համանուն ցեղի հետ, որը բնակվում էր [[Կասպից ծով|Կասպից ծովի]] արևմտյան առափնյա շրջաններում (այդ անունով էլ ծովը կոչվել է Կասպից ծով)։ Փայտակարանը տարածվում էր [[Արաքս|Արաքսի]] ստորին հոսանքից հարավ ընկած շրջաններում (ոմանք համարում են, որ նահանգը ևս ներառում էր Արաքսի որոշ ձախափնյա տարածքներ)։ Նրա արևելյան սահմանը հասնում էր Կասպից ծով, մյուս կողմերի սահմանները դեռևս չեն ճշտված։ Այս երկիրը, ինչպես նշված է [[Աշխարհացույց|«Աշխարհացոյց»-ում]], հայտնի էր իր անբավ բամբակով։ Այստեղ տարածված էր նաև վայրի գարին։ Փայտակարանը տաք և խիստ ցամաքային կլիմա ունի։ Այստեղ հնագույն ժամանակներից սկսած կառուցվել են [[ջրանցք|ջրանցքներ]] և [[Ամբարտակ|ամբարտակներ]], որոնց միջոցով ոռոգվել է նրա մի զգալի մասը։ Այդ ջրանցքների ու ամբարտակների հետքերը մինչև օրս էլ նշմարվում են [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] հարավարևելյան շրջաններում։ Փայտակարանում հայեր համեմատաբար քիչ էին, եթե չհաշվենք [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների]] ու [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների]] թագավորության ժամանակաշրջանում այստեղ զետեղված հայկական կայազորները և վարչական ծառայողներին։ Մյուս ժողովուրդներից մեծ թիվ էին կազմում [[աղվաններ|աղվաններն]] ու ատրպատականցիները ([[մարեր]], [[կադուսիներ]], [[մարդեր]] և այլ իրանական քոչվոր ցեղեր, հնարավոր է՝ այսօրվա [[Թալիշներ|թալիշների]] նախնիները)։ Փայտակարանի գավառների թիվը հասնում էր 13-ի։ Փայտակարանի բոլոր գավառների անուններն էլ անծանոթ են։ Դրանք ունեն հնագույն ծագում և, բացառությամբ աձնանունների հետ կապվածների, ժամանակակից լեզուներով հնարավոր չէ ստուգաբանել։ Գավառների մեծագույն մասի աշխարհագրական դիրքը չի որոշված։ Փայտակարանի պատմական վայրերից Փայտակարան քաղաքն ու [[Վարդանակերտ]] ավանը, հին Հայաստանի քաղաքական պատմության հետ առնչվելու շնորհիվ, հաճախ են հիշատակված մատենագիրների մոտ։ Թե՛ Փայտակարան քաղաքի և թե՛ Վարդանակերտ ավանի աշխարհագրական դիրքը վերջնականապես չի ճշտված։ Սակայն հայտնի է, որ Փայտակարանը գտնվում էր Կասպից ծովից արևմուտք [[Կուր]] և Արաքս գետերի գետաբերանների շրջանում, իսկ Վարդանակերտը տեղադրված էր Արաքսի ձախ ափին՝ Կուրի և Արաքսի գետախառնուրդից ոչ հեռու։ Միջնադարյան մի շարք հայ մատենագիրներ և աշխարհագիրներ, հետևելով [[Թովմա Արծրունի|Թովմա Արծրունուն]], Փայտակարան քաղաքը շփոթում են [[Վրաստան|Վրաստանի]] մայրաքաղաք [[Թբիլիսի|Թբիլիսիի]] հետ։ ==Պատմական ակնարկ== [[Պատկեր:Փայտակարան.jpg|մինի|աջից|Փայտակարանի քարտեզ|30710307փքս]] Փայտակարանի տարածքում մարդը հաստատվել է հնագույն ժամանակներից։ Ըստ [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] (մ․թ․ա․ 5-րդ դար)՝ այստեղ եղել է [[Կասպեր|կասպերի]] ցեղային միություն, իսկ [[Ստրաբոն|Ստրաբոնը]] գրում է, որ իր ժամանակներում (մ․թ․ 1-ին դար) կասպերն այլևս գոյություն չունեին։ Փայտակարանն առաջին անգամ մտել է Մեծ Հայքի թագավորության կազմի մեջ [[Արտաշես Ա|Արտաշես Ա-ի]] գահակալության ժամանակ, որն այն գրավել է Ատրպատականի մարերից։ Ըստ Ստրաբոնի՝ մ․թ․ 1-ին դարում Կասպից երկիրը պատկանում էր [[Աղվանք|Աղվանքին]]։ Այն հավանաբար կորսվել էր [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի]] կայսրության փլուզումից հետո և վերստին անցել հայկական տիրապետության տակ [[Վաղարշ Ա|Վաղարշ Ա-ի]] (մ․թ․ 2-րդ դար) ժամանակ։ Որպես Մեծ Հայքի թագավորության ծայրագույն արևելյան նահանգ, Փայտակարանը ռազմաքաղաքական մեծ կարևորություն է ստացել հյուսիսային կովկասյան լեռնականների դեմ մղվող պայքարում։ Թեև «<nowiki/>[[Զորանամակ|Զորանամակում»]] հիշատակվում է Կասպից երկրի իշխան, որը 3000-անոց հեծելազոր էր տրամադրում հայոց զորքին, սակայն հայագետներ [[Կիրիլ Թումանով|Կիրիլ Թումանովը]] և [[Ռոբերտ Հյուսեն|Ռոբերտ Հյուսենը]] կասկածի տակ են դնում նման իշխանի գոյությունը, քանի որ պատմիչներից և ոչ մեկը չի խոսում Փայտակարանի իշխանի կամ տեղական իշխանական տոհմի մասին։ Ամենայն հավանականությամբ՝ Փայտակարան նահանգը և համանուն քաղաքը եղել են արքունի կալվածքներ։ [[Քրիստոնեություն]]ը պետական կրոն հռչակելու ժամանակաշրջանում [[Անգեղտուն|Անգեղտան]] իշխանը Փայտակարանի բանտն է նետել 438 քուրմ, որոնք չեն հրաժարվել [[հեթանոսություն]]ից։ [[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] քաղաքը մեծ կարևորություն է ձեռք բերել Հայոց [[Տրդատ Գ|Տրդատ Մեծ]] թագավորի գահակալման տարիներին։ [[Աղվանք]]ի թագավորությունում քրիստոնեությունը տարածելու նպատակով հայկական հյուսիս–արևելյան երկրամասեր է ուղարկվել [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչի]] թոռ [[Գրիգորիս (սուրբ)|Գրիգորիս]] եպիսկոպոսը, իսկ Փայտակարանի վերակացու է նշանակվել [[Սանատրուկ Արշակունի]]ն, որին հանձնարարվել էր օժանդակել Գրիգորիսի առաքելությունը։ Վերջինս, Տրդատ Գ–ի մահից հետո, [[Մասքութներ|Մազքթաց]] [[Սանեսան]] թագավորի հրամանով սպանվել էր Վատնյան դաշտում, իսկ Սանատրուկն իրեն թագավոր է հռչակել և, տիրելով Փայտակարան քաղաքին, փորձել է օտարների օգնությամբ տիրել Հայոց թագավորությանը։ Երբ հայ–հռոմեական զորքերը պաշարել են Փայտակարանը, Սանատրուկը փախել է [[Սասանյան Պարսկաստան|Պարսկաստան]]՝ ապավինելով [[Շապուհ II Երկարակյաց|Շապուհ II–ի]] օգնությանը։ 4-րդ դարի 30-ական թվականների սկզբին Մեծ Հայքի մյուս երկրամասերի հետ մեկտեղ Փայտակարանը ևս տուժել է Մազքթաց Սանեսան թագավորի արշավանքից, որի զորաբանակը ջախջախվել է [[Օշական]]ի մոտ։ [[Արշակ Բ|Արշակ Բ-ի]] գահակալության ժամանակ նահանգն ապստամբել է Արշակունյաց թագավորության դեմ, իսկ [[Պապ թագավոր|Պապ թագավորի]]<nowiki/>օրոք այն վերանվաճել է սպարապետ [[Մուշեղ Ա Մամիկոնյան|Մուշեղ Մամիկոնյանը]]։ Մեծ Հայքի [[387]]<ref>«Очерки по истории и культуре Кавказской Албании» К. В. Тревер. ''Но Киракос, как и Моисей Каланкатуйский, ошибается в том отношении, что считает Пайтакаран принадлежащим в 30-х годах IV в. Албании, тогда как присоединение его имело место позднее, после мирного договора 387 г.''</ref> թվականի բաժանումից հետո Փայտակարան քաղաքը մնացել է Արևելյան Հայաստանի կազմում մինչև Արշակունյաց թագավորության անկումը։ [[428]] թվականին Փայտակարանը միացվել է [[Ատրպատական]]ի մարզպանությանը։ [[450]]-[[451]] թվականներին, [[Վարդանանց պատերազմ]]ի ժամանակ, Փայտակարան քաղաքը վերածվել է պարսկական զորքերի հենակետի։ 620–ական թվականներին Փայտակարանը ասպատակել են բյուզանդական զորքերը։ 6-7-րդ դարերում [[Կասպից ծով]]ի խիստ իջեցման հետևանքով ջուրը հեռացել է Փայտակարան քաղաքից, որի պատճառով քաղաքը անշքացել է, ապա շատ չանցած՝ անհետացել։ 7-րդ դարի վերջին արաբները Փայտակարանը գրավել և մտցրել են Ատրպատականի մեջ։ 9-րդ դարի 1–ին կեսին Փայտակարանը ներառվել է [[Բաբեկ]]յան շարժման ոլորտը, 9-րդ դարի վերջին մտել [[Սաջյան ամիրայություն|Սաջյանների]], 10-րդ դարի 40–ական թվականներից՝ [[Սալարյաններ]]ի, 10-րդ դարի վերջից՝ [[Ռավվադիներ|Ռավվադյանների]] պետության մեջ։ 11-րդ դարի 2–րդ կեսին Փայտակարանը գրավել են սելջուկյան թուրքերը։ 12-րդ դարի 30–ական թվականներից եղել է [[Ելտկուզյաններ]]ի պետության կազմում։ 12-րդ դարի 1–ին կեսին Փայտակարանը գրավել են մոնղոլները։ 13-14-րդ դարերում այն ենթարկվել է [[Ոսկե հորդա|Ոսկե Հորդայի]] խաների, 14-րդ դարի վերջին՝ [[Լենկթեմուր]]ի աշխարհավեր արշավանքներին։ 17-րդ դարի կեսերին Փայտակարանի տարածքում ձևավորվել են [[Թալիշի խանություն|Թալիշի]] և [[Ղարադաղի խանություն]]ները, որոնցից առաջինը [[1809]] թվականին վերջնականապես միացվել է [[Ռուսաստան]]ին։ [[1813]] թվականին [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]] վավերացվել է Փայտակարանի արևելյան մասի անցումը Ռուսաստանին, իսկ արևմտյան հատվածը մնացել է Պարսկաստանի կազմում։ [[1826]] թվականին վերացվել է Թալիշի խանությունը, որի տարածքը 19-րդ դարի 2–րդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին մտել է [[Բաքվի նահանգ]]ի մեջ<ref>https://akunq.net/am/?p=76 Ակունք անդրադարձ</ref>։ == Գրականություն == * Ս. Տ. Երեմյան, Ատլաս «Հայ ժողովրդի պատմություն» գրքի (Առաջին մաս), Երևան, 1952, Հայկական լեռնաշխարհի քարտեզը։ * Թ. Խ. Հակոբյան, «Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն», Երևան, 1984։ * {{Cite journal|last=Hewsen|first=Robert H.|date=1973|title=Caspiane: An Historical-Geographical Study|url=http://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/Handesamsorya/1973(1-3).pdf|journal=[[Հանդես ամսօրյա]]|issue=1-3|pages=87-106}}։ == Տես նաև == * [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Փայտակարան]] [[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի նահանգներ]] [[Կատեգորիա:Իրանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Հայոց պատմություն]] [[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]] [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Աղվանք]] {{Արտաքին հղումներ}} qhtrpeph3fd9a6tuiq9czkodgouwy0v 8487079 8486891 2022-08-11T09:14:17Z Revolution Saga 36034 wikitext text/x-wiki {{ստուգել փաստերը}} {{վիքիֆիկացում}} {{Անաղբյուր}} {{այլ կիրառումներ|Փայտակարան (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Մեծ Հայքի աշխարհ | անվանում = Փայտակարան | կարգ= 10 | գլ. քաղաք=[[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] | այլ քաղաք= [[Վարդանակերտ (քաղաք)|Վարդանակերտ]], [[Յոթնփորակյան Բագինք]], [[Սպանդարան]], Պիճան, Բագավան | քարտեզ= Paytakaran location map.png | աշխարհի քարտեզ = Փայտակարան.png | քարտեզի լայնություն1 = 300px | քարտեզի լայնություն2 = | ներառում = 13 | սահմանակցում է = Սյունիք, Արցախ, Ուտիք, Վասպուրական նահանգներին | կենտրոն = Փայտակարան | խոշոր քաղաքներ = Վարդանակերտ, Փայտակարան | տարածք = | հիմնական տոհմեր = ավղաներ, ատրպատականցիներ | ժամանակակից երկրներ = | համապատասխանող շրջաններ = | ծանոթագրություններ = <ref>https://akunq.net/am/?p=76 Ակունք անդրադարձ</ref> | Վիքիպահեստում = https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D5%93%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6.png }} '''Փայտակարան''', [[Մեծ Հայք]]ի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հնում այս երկիրը հայտնի էր Կազբք (անտիկ մատենագիրների մոտ՝ Կասպիանա<ref name="Амбарцумян">[https://ru.scribd.com/doc/240714971/Paytakaran-Province-Gushtasfi-and-mount-Sabalan-in-the-Armenian-and-other-literary-sources-etymology-of-names-and-origin-of-the-tradition Пайтакаран, область Гуштасфи и гора Сабалан в армянских и в иных литературных источниках (этимологии названий и происхождение традиции)]</ref>) անունով, իսկ երբեմն էլ կոչվել է Բաղասական աշխարհ։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], [[Արցախ]] և [[Ուտիք]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]] նահանգներին։ Փայտակարանը տարբեր ժամանակներում մտել է տարբեր պետությունների կազմի մեջ։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների]] և [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորությունների]]<ref name="Амбарцумян" /> շրջանում Փայտակարանը որոշ ընդհատումներով կազմում էր Հայկական պետությանը ենթակա շրջան։ [[Հայաստան|Հայաստանի]] առաջին բաժանումից հետո դուրս եկավ նրա պետական կազմից։ == Վարչական բաժանում == Փայտակարանը կազմված էր հետևյալ 13 գավառներից. * [[Հրաքոտ-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ Փայտակարան * [[Վարդանակերտ]] - կենտրոնը՝ Վարդանակերտ * [[Յոթնփորակյան Բագինք]] (Եօթնփորակեան Բագինք) - կենտրոնը՝ Յոթնփորակյան Բագինք (Եօթնփորակեան Բագինք) * [[Քոեկյան]] (Քոեկեան) - կենտրոնը՝ * [[Ռոտ-ի-Բաղա]] - կենտրոնը՝ Բաղան-Ռոտ * [[Քաղան-ռոտ]] - կենտրոնը՝ Քաղան * [[Առոս]] - կենտրոնը՝ Առոս * [[Պիճան]] - կենտրոնը՝ Պիճան * [[Հանի]] - կենտրոնը՝ * [[Աթշի-Բագավան]] (Աթշի-Բագաւան) - կենտրոնը՝ Բագավան (Բագաւան) * [[Սպանդարան-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ Սպանդարան * [[Որմիզդ-Պերոժ]] - կենտրոնը՝ * [[Ալևան]] (Ալեւան) - կենտրոնը՝ Ալևան (Ալեւան) Գավառների անվանումների ուղղագրությունը զգալիապես տարբերվում է «<nowiki/>[[Աշխարհացույց|Աշխարհացույցի»]] տարբեր ձեռագրերում։ [[Սուրեն Երեմյան|Ս․ Երեմյանը]] գավառների թիվը հասցնում է տասի՝ հանելով Քոեկյանը, որը հիշատակվում է միայն երկու ձեռագրում, և միացնելով Ռոտ-ի-Բաղան ու Քաղան-ռոտը (կամ Բաղան-ռոտ), որը, ենթադրվում է, կրկնություն է։ == Անվանում == Փայտակարանը հիշատակվում է իբրև այս նահանգի անվանումը միայն «Աշխարհացույց» աշխատության և [[Ղևոնդ]] պատմիչի (8-րդ դար) պատմության մեջ։ Մյուս հայկական աղբյուրներում երկրամասը կոչվում է Կազբք/Կասպք կամ Կասպից երկիր։ Փայտակարանն ավելի հաճախակի է հիշատակվում որպես նահանգի գլխավոր քաղաքի անվանումը։ Հայագետ [[Հայնրիխ Հյուբշման|Հ․ Հյուբշմանի]] կարծիքով՝ նահանգի և նույնանուն քաղաքի անվանման ծագումը հայկական չէ և կապ չունի հայերեն «փայտ» բառի հետ։ Գիտնականները ենթադրում են, որ հայ [[Արշակունիներ|Արշակունի թագավորների ժամանակ]], մասնավորապես 3-րդ դարում (երբ [[Իրան|Պարսկաստանում]] իշխանության գլուխ են անցնում [[Սասանյաններ|Սասանյանները]]), այս նահանգում հիմնվում է Փայտակարան անունով մի քաղաք, որը դառնում է նահանգի կենտրոնը։ Հենց այդ Փայտակարանի անունով էլ նահանգը վերանվանվում է Փայտակարան։ Ասում են քաղաքը Փայտակարան է կոչվել հետևյալ պատճառով։ Երբ հայերը սկսում են քաղաքի հիմնադրումը, ծովափին ուժեղ քամի է բարձրանում, որը առանձին ընդմիջումներով շարունակվում է մի քանի ամիս։ Աշխատողների համար բաց դաշտում վրանների տակ մնալը դժվարանում է։ Մարդիկ սկսում են հիվանդանալ, և քաղաքի շինարարությունը կանգ է առնում։ Հենց այդ ժամանակ հայերը դիմում են հնարամտության։ Նրանք հսկա գերաններ են փոխադրում այստեղ և մի քանի օրում կառուցում հարյուրավոր փայտաշեն տներ, որտեղ ապաստանում են և զորականները, և քաղաքը կառուցող աշխատողները։ Հենց այդ փայտաշեն տների համար էլ նորակերտ քաղաքը կոչվում է Փայտակարան, այսինքն՝ փայտերով կառուցված։ Հետագայում, չնայած, այդ փայտաշեն տները վերանում են և քաղաքում բարձրանում են քարաշեն տներ, բայց քաղաքի Փայտակարան անունը չի փոխվում<ref>https://krtaditak.am/wp-content/uploads/open-lecture/EP_OPEN_LECTURE_TOPIC_3.pdf Էդիթ Պրինտ անդրադարձ</ref>։ [[Պատկեր:Տվարածատափ.jpg|մինի|աջից|Տվարածատափ Սպանդարան-Պերոժ գավառ|389x389փքս]] == Աշխարհագրություն == Կազբք անունը կապված է համանուն ցեղի հետ, որը բնակվում էր [[Կասպից ծով|Կասպից ծովի]] արևմտյան առափնյա շրջաններում (այդ անունով էլ ծովը կոչվել է Կասպից ծով)։ Փայտակարանը տարածվում էր [[Արաքս|Արաքսի]] ստորին հոսանքից հարավ ընկած շրջաններում (ոմանք համարում են, որ նահանգը ևս ներառում էր Արաքսի որոշ ձախափնյա տարածքներ)։ Նրա արևելյան սահմանը հասնում էր Կասպից ծով, մյուս կողմերի սահմանները դեռևս չեն ճշտված։ Այս երկիրը, ինչպես նշված է [[Աշխարհացույց|«Աշխարհացոյց»-ում]], հայտնի էր իր անբավ բամբակով։ Այստեղ տարածված էր նաև վայրի գարին։ Փայտակարանը տաք և խիստ ցամաքային կլիմա ունի։ Այստեղ հնագույն ժամանակներից սկսած կառուցվել են [[ջրանցք|ջրանցքներ]] և [[Ամբարտակ|ամբարտակներ]], որոնց միջոցով ոռոգվել է նրա մի զգալի մասը։ Այդ ջրանցքների ու ամբարտակների հետքերը մինչև օրս էլ նշմարվում են [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] հարավարևելյան շրջաններում։ Փայտակարանում հայեր համեմատաբար քիչ էին, եթե չհաշվենք [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների]] ու [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների]] թագավորության ժամանակաշրջանում այստեղ զետեղված հայկական կայազորները և վարչական ծառայողներին։ Մյուս ժողովուրդներից մեծ թիվ էին կազմում [[աղվաններ|աղվաններն]] ու ատրպատականցիները ([[մարեր]], [[կադուսիներ]], [[մարդեր]] և այլ իրանական քոչվոր ցեղեր, հնարավոր է՝ այսօրվա [[Թալիշներ|թալիշների]] նախնիները)։ Փայտակարանի գավառների թիվը հասնում էր 13-ի։ Փայտակարանի բոլոր գավառների անուններն էլ անծանոթ են։ Դրանք ունեն հնագույն ծագում և, բացառությամբ աձնանունների հետ կապվածների, ժամանակակից լեզուներով հնարավոր չէ ստուգաբանել։ Գավառների մեծագույն մասի աշխարհագրական դիրքը չի որոշված։ Փայտակարանի պատմական վայրերից Փայտակարան քաղաքն ու [[Վարդանակերտ]] ավանը, հին Հայաստանի քաղաքական պատմության հետ առնչվելու շնորհիվ, հաճախ են հիշատակված մատենագիրների մոտ։ Թե՛ Փայտակարան քաղաքի և թե՛ Վարդանակերտ ավանի աշխարհագրական դիրքը վերջնականապես չի ճշտված։ Սակայն հայտնի է, որ Փայտակարանը գտնվում էր Կասպից ծովից արևմուտք [[Կուր]] և Արաքս գետերի գետաբերանների շրջանում, իսկ Վարդանակերտը տեղադրված էր Արաքսի ձախ ափին՝ Կուրի և Արաքսի գետախառնուրդից ոչ հեռու։ Միջնադարյան մի շարք հայ մատենագիրներ և աշխարհագիրներ, հետևելով [[Թովմա Արծրունի|Թովմա Արծրունուն]], Փայտակարան քաղաքը շփոթում են [[Վրաստան|Վրաստանի]] մայրաքաղաք [[Թբիլիսի|Թբիլիսիի]] հետ։ ==Պատմական ակնարկ== [[Պատկեր:Փայտակարան.jpg|մինի|աջից|Փայտակարանի քարտեզ|30710307փքս]] Փայտակարանի տարածքում մարդը հաստատվել է հնագույն ժամանակներից։ Ըստ [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] (մ․թ․ա․ 5-րդ դար)՝ այստեղ եղել է [[Կասպեր|կասպերի]] ցեղային միություն, իսկ [[Ստրաբոն|Ստրաբոնը]] գրում է, որ իր ժամանակներում (մ․թ․ 1-ին դար) կասպերն այլևս գոյություն չունեին։ Փայտակարանն առաջին անգամ մտել է Մեծ Հայքի թագավորության կազմի մեջ [[Արտաշես Ա|Արտաշես Ա-ի]] գահակալության ժամանակ, որն այն գրավել է Ատրպատականի մարերից։ Ըստ Ստրաբոնի՝ մ․թ․ 1-ին դարում Կասպից երկիրը պատկանում էր [[Աղվանք|Աղվանքին]]։ Այն հավանաբար կորսվել էր [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի]] կայսրության փլուզումից հետո և վերստին անցել հայկական տիրապետության տակ [[Վաղարշ Ա|Վաղարշ Ա-ի]] (մ․թ․ 2-րդ դար) ժամանակ։ Որպես Մեծ Հայքի թագավորության ծայրագույն արևելյան նահանգ, Փայտակարանը ռազմաքաղաքական մեծ կարևորություն է ստացել հյուսիսային կովկասյան լեռնականների դեմ մղվող պայքարում։ Թեև «<nowiki/>[[Զորանամակ|Զորանամակում»]] հիշատակվում է Կասպից երկրի իշխան, որը 3000-անոց հեծելազոր էր տրամադրում հայոց զորքին, սակայն հայագետներ [[Կիրիլ Թումանով|Կիրիլ Թումանովը]] և [[Ռոբերտ Հյուսեն|Ռոբերտ Հյուսենը]] կասկածի տակ են դնում նման իշխանի գոյությունը, քանի որ պատմիչներից և ոչ մեկը չի խոսում Փայտակարանի իշխանի կամ տեղական իշխանական տոհմի մասին։ Ամենայն հավանականությամբ՝ Փայտակարան նահանգը և համանուն քաղաքը եղել են արքունի կալվածքներ։ [[Քրիստոնեություն]]ը պետական կրոն հռչակելու ժամանակաշրջանում [[Անգեղտուն|Անգեղտան]] իշխանը Փայտակարանի բանտն է նետել 438 քուրմ, որոնք չեն հրաժարվել [[հեթանոսություն]]ից։ [[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] քաղաքը մեծ կարևորություն է ձեռք բերել Հայոց [[Տրդատ Գ|Տրդատ Մեծ]] թագավորի գահակալման տարիներին։ [[Աղվանք]]ի թագավորությունում քրիստոնեությունը տարածելու նպատակով հայկական հյուսիս–արևելյան երկրամասեր է ուղարկվել [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչի]] թոռ [[Գրիգորիս (սուրբ)|Գրիգորիս]] եպիսկոպոսը, իսկ Փայտակարանի վերակացու է նշանակվել [[Սանատրուկ Արշակունի]]ն, որին հանձնարարվել էր օժանդակել Գրիգորիսի առաքելությունը։ Վերջինս, Տրդատ Գ–ի մահից հետո, [[Մասքութներ|Մազքթաց]] [[Սանեսան]] թագավորի հրամանով սպանվել էր Վատնյան դաշտում, իսկ Սանատրուկն իրեն թագավոր է հռչակել և, տիրելով Փայտակարան քաղաքին, փորձել է օտարների օգնությամբ տիրել Հայոց թագավորությանը։ Երբ հայ–հռոմեական զորքերը պաշարել են Փայտակարանը, Սանատրուկը փախել է [[Սասանյան Պարսկաստան|Պարսկաստան]]՝ ապավինելով [[Շապուհ II Երկարակյաց|Շապուհ II–ի]] օգնությանը։ 4-րդ դարի 30-ական թվականների սկզբին Մեծ Հայքի մյուս երկրամասերի հետ մեկտեղ Փայտակարանը ևս տուժել է Մազքթաց Սանեսան թագավորի արշավանքից, որի զորաբանակը ջախջախվել է [[Օշական]]ի մոտ։ [[Արշակ Բ|Արշակ Բ-ի]] գահակալության ժամանակ նահանգն ապստամբել է Արշակունյաց թագավորության դեմ, իսկ [[Պապ թագավոր|Պապ թագավորի]]<nowiki/>օրոք այն վերանվաճել է սպարապետ [[Մուշեղ Ա Մամիկոնյան|Մուշեղ Մամիկոնյանը]]։ Մեծ Հայքի [[387]]<ref>«Очерки по истории и культуре Кавказской Албании» К. В. Тревер. ''Но Киракос, как и Моисей Каланкатуйский, ошибается в том отношении, что считает Пайтакаран принадлежащим в 30-х годах IV в. Албании, тогда как присоединение его имело место позднее, после мирного договора 387 г.''</ref> թվականի բաժանումից հետո Փայտակարան քաղաքը մնացել է Արևելյան Հայաստանի կազմում մինչև Արշակունյաց թագավորության անկումը։ [[428]] թվականին Փայտակարանը միացվել է [[Ատրպատական]]ի մարզպանությանը։ [[450]]-[[451]] թվականներին, [[Վարդանանց պատերազմ]]ի ժամանակ, Փայտակարան քաղաքը վերածվել է պարսկական զորքերի հենակետի։ 620–ական թվականներին Փայտակարանը ասպատակել են բյուզանդական զորքերը։ 6-7-րդ դարերում [[Կասպից ծով]]ի խիստ իջեցման հետևանքով ջուրը հեռացել է Փայտակարան քաղաքից, որի պատճառով քաղաքը անշքացել է, ապա շատ չանցած՝ անհետացել։ 7-րդ դարի վերջին արաբները Փայտակարանը գրավել և մտցրել են Ատրպատականի մեջ։ 9-րդ դարի 1–ին կեսին Փայտակարանը ներառվել է [[Բաբեկ]]յան շարժման ոլորտը, 9-րդ դարի վերջին մտել [[Սաջյան ամիրայություն|Սաջյանների]], 10-րդ դարի 40–ական թվականներից՝ [[Սալարյաններ]]ի, 10-րդ դարի վերջից՝ [[Ռավվադիներ|Ռավվադյանների]] պետության մեջ։ 11-րդ դարի 2–րդ կեսին Փայտակարանը գրավել են սելջուկյան թուրքերը։ 12-րդ դարի 30–ական թվականներից եղել է [[Ելտկուզյաններ]]ի պետության կազմում։ 12-րդ դարի 1–ին կեսին Փայտակարանը գրավել են մոնղոլները։ 13-14-րդ դարերում այն ենթարկվել է [[Ոսկե հորդա|Ոսկե Հորդայի]] խաների, 14-րդ դարի վերջին՝ [[Լենկթեմուր]]ի աշխարհավեր արշավանքներին։ 17-րդ դարի կեսերին Փայտակարանի տարածքում ձևավորվել են [[Թալիշի խանություն|Թալիշի]] և [[Ղարադաղի խանություն]]ները, որոնցից առաջինը [[1809]] թվականին վերջնականապես միացվել է [[Ռուսաստան]]ին։ [[1813]] թվականին [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]] վավերացվել է Փայտակարանի արևելյան մասի անցումը Ռուսաստանին, իսկ արևմտյան հատվածը մնացել է Պարսկաստանի կազմում։ [[1826]] թվականին վերացվել է Թալիշի խանությունը, որի տարածքը 19-րդ դարի 2–րդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին մտել է [[Բաքվի նահանգ]]ի մեջ<ref>https://akunq.net/am/?p=76 Ակունք անդրադարձ</ref>։ == Գրականություն == * Ս. Տ. Երեմյան, Ատլաս «Հայ ժողովրդի պատմություն» գրքի (Առաջին մաս), Երևան, 1952, Հայկական լեռնաշխարհի քարտեզը։ * Թ. Խ. Հակոբյան, «Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն», Երևան, 1984։ * {{Cite journal|last=Hewsen|first=Robert H.|date=1973|title=Caspiane: An Historical-Geographical Study|url=http://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/Handesamsorya/1973(1-3).pdf|journal=[[Հանդես ամսօրյա]]|issue=1-3|pages=87-106}}։ == Տես նաև == * [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Փայտակարան]] [[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի նահանգներ]] [[Կատեգորիա:Իրանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Հայոց պատմություն]] [[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]] [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Աղվանք]] {{Արտաքին հղումներ}} 8vab7psd3ssjhv0xkcxxuzsp90i8deo 0 9813 8486675 8469608 2022-08-10T17:29:03Z InternetArchiveBot 101881 Ավելացրեք 2 գիրք [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն]] (20220810sim)) #IABot (v2.0.8.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Եվրոպա (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}} [[Պատկեր:Europe satellite orthographic.jpg|մինի|աջից|Եվրոպա]] '''Եվրոպա''', [[Երկրագունդ|Երկրագնդի]] վեց աշխարհամասերից մեկը, որն ամբողջությամբ գտնվում է [[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային]] և մեծամասամբ [[Արևելյան կիսագունդ|Արևելյան կիսագնդերում]]։ Աշխարհամասը հյուսիսում սահմանակից է [[Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս]]ին, արևմուտքից՝ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ին, իսկ հարավից՝ [[Միջերկրական ծով]]ին։ Համարվում է [[Եվրասիա]] մայրցամաքի ծայրարևմտյան հատվածը։ Սկսած մոտ 1850 թվականից՝ Եվրոպայի և Ասիայի աշխարհագրական [[ջրբաժան]]ը համարվում են [[Ուրալյան լեռներ|Ուրալյան]] և [[Կովկասյան լեռնաշղթա|Կովկասյան լեռները]], [[Ուրալ (գետ)|Ուրալ գետ]]ը, [[Կասպից ծով|Կասպից]] և [[Սև ծով]]երը, ինչպես նաև [[Սևծովյան նեղուցներ]]ը<ref name="NatlGeoAtlas">{{Cite book|title=National Geographic Atlas of the World|edition=7th|year=1999|location=Washington, DC|publisher=National Geographic Society|isbn=978-0-7922-7528-2}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe&nbsp;... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref>։ Չնայած «մայրցամաք» տերմինը ասոցացվում է ֆիզիկական աշխարհագրության հետ՝ ցամաքային սահմանը որոշակի առումով կամայական է և մի քանի անգամ վերաձևավորվել է՝ սկսած առաջին ձևավորումից, որն իրականացվել է դեռ [[անտիկ դարաշրջան]]ում։ [[Եվրասիա]]յի բաժանումը երկու աշխարհամասերի արտացոլում է [[արևելք-արևմուտք]] մշակութային, լեզվական և էթնիկ տարբերությունները, որոնք տարբերվում են տարածաշրջաններով, այլ ոչ բաժանարար գծով։ Աշխարհագրական սահմանը հաշվի չի առնում նաև քաղաքական սահմանաբաժինը, քանի որ [[Թուրքիա]]ն, [[Ռուսաստան]]ը և [[Ղազախստան]]ը համարվում են միջաշխարհամասային երկրներ։ Սահմանաբաժան հանդիսացող Կովկասյան լեռներն անցնում են նաև [[Վրաստան]]ի և [[Ադրբեջան]]ի տարածքներով, ինչը ենթադրում է, որ այս պետությունների տարածքների մի մասը նույնպես գտնվում է Եվրոպա աշխարհամասում։ Եվրոպայի ընդհանուր տարածքը կազմում է 10,180,000 կմ² կամ [[Երկիր]] մոլորակի մակերեսի 2%-ը (ցամաքային տարածքի 6,8%-ը)։ Քաղաքական տեսանկյունից Եվրոպան բաժանված է [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|հիսուն ինքնավար պետությունների]]։ Տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծ պետությունը [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]ն է։ Ռուսաստանի տարածքը կազմում է Եվրոպայի տարածքի 39%-ը, իսկ բնակչությունը՝ մոտ 15%-ը։ 2016 թվականի տվյալներով, Եվրոպայի բնակչության ընդհանուր թվաքանակը կազմում է 741 միլիոն մարդ կամ երկրագնդի բնակչության 11%-ը։ Եվրոպական կլիմայի վրա մեծապես ազդում են Ատլանտյան տաք հոսանքները։ Ամառները շոգ են, իսկ ձմեռները՝ ցուրտ։ Ի տարբերություն [[Ասիա]]յի և [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի, որտեղ կլիման ավելի խիստ է, Եվրոպայում այն ավելի մեղմ է։ Ծովից հեռու գտնվող շրջաններում կլիմային սեզոնային տատանումներն առավել տեսանելի են, քան մերձափնյա հատվածներում։ Եվրոպան՝ հատկապես [[Անտիկ Հունաստան]]ը, համարվում է [[Արևմտյան քաղաքակրթություն|Արևմտյան քաղաքակրթության]] բնօրրանը<ref>{{harvnb|Lewis|Wigen|1997|page=226}}</ref><ref>{{cite book|author=Kim Covert|title=Ancient Greece: Birthplace of Democracy|url=https://books.google.am/books?id=KVMYJNvUiYkC&pg=PP5|year=2011|publisher=Capstone|isbn=978-1-4296-6831-6|page=5|quote=Ancient Greece is often called the cradle of western civilization. ... Ideas from literature and science also have their roots in ancient Greece.}}</ref><ref name="Duchesne2011">{{cite book|author=Ricardo Duchesne|title=The Uniqueness of Western Civilization|url=https://books.google.am/books?id=pWmDPzPo0XAC&pg=PA297|year=2011|publisher=Brill|isbn=978-90-04-19248-5|page=297|quote=The list of books which have celebrated Greece as the "cradle" of the West is endless; two more examples are Charles Freeman's The Greek Achievement: The Foundation of the Western World (1999) and Bruce Thornton's Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization (2000)}}</ref>։ 476 թվականին [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն|Արևմտյան Հռոմեական կայսրության]] կործանումը և [[Ժողովուրդների մեծ գաղթ]]ը արձանագրեցին հին պատմության ավարտը և ազդարարեցին միջնադարի մեկնարկը։ [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանի հումանիզմը, արվեստը և գիտությունը դարձան ժամանակակից դարաշրջանի մեկնարկի հիմքը։ Սկսած [[Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ|Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններից]], որի մեկնարկը տվել էին [[Իսպանիա]]ն և [[Պորտուգալիա]]ն, Եվրոպան դոմինանտ դեր ստացավ համաշխարհային քաղաքականության ասպարեզում։ 16-20-րդ դարերում եվրոպական գաղութատիրական իշխանությունը տարբեր ժամանակներում իր վերահսկողությունն էր իրականացնում [[Ամերիկա]] աշխարհամասում, [[Աֆրիկա]]յում, [[Օվկիանիա]]յում և [[Ասիա]]յի մեծ մասում։ [[Լուսավորության դարաշրջան]]ը, դրան հաջորդած [[Ֆրանսիական հեղափոխություն]]ը և [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ը 17-րդ դարի վերջից մինչև 19-րդ դարի սկիզբ ձևավորեցին Եվրոպայի մշակութային, քաղաքական և տնտեսական սահմանները։ [[Արդյունաբերական հեղափոխություն]]ը, որն սկսվել էր 18-րդ դարի վերջին [[Մեծ Բրիտանիա]]յում, [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում նպաստեց տնտեսական, մշակութային և սոցիալական արմատական փոփոխությունների, որոնք հետագայում տարածվեցին ողջ աշխարհում։ Համաշխարհային երկու պատերազմներն էլ տեղի են ունեցել Եվրոպայի տարածքի մեծ մասում, որի արդյունքում 20-րդ դարի կեսերին աշխարհում ավարտվեց Արևմտյան Եվրոպայի գերիշխանությունը և միջազգային հարաբերությունների համակարգը դարձավ երկբևեռ։ Պետությունների մեծ մասը հավաքվեց ԱՄՆ-ի շուրջ, իսկ մի մասն էլ միավորվեց սոցիալիստական ճամբարին<ref name="natgeo 534">National Geographic, 534.</ref>։ [[Սառը պատերազմ]]ի ընթացքում՝ ընդհուպ մինչև [[Բեռլինի պատ]]ի փլուզում (1989 թվական), Եվրոպան [[Երկաթե վարագույր]]ով բաժանված է եղել արևմուտքում [[ՆԱՏՕ]]-ի և արևելքում՝ [[Վարշավյան դաշինք]]ի երկրների միջև։ [[պատկեր:Europe subregion map world factbook.svg|thumb|300x300px|Եվրոպայի տարածաշրջանները (ըստ ԿՀՎ փաստերի տեղեկագրքի) {{legend|#007FFF|Հյուսիսային Եվրոպա}}{{legend|#00FFFF|Արևմտյան Եվրոպա}}{{legend|#F0DC82|Կենտրոնական Եվրոպա}}{{legend|#66FF00|Հարավային Եվրոպա}}{{legend|#D2691E|Հարավարևելյան Եվրոպա}}{{legend|#FF0000|Հարավարևմտյան Եվրոպա}}{{legend|#F88379|Արևելյան Եվրոպա}}]] 1949 թվականին հիմնադրվել է [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի խորհուրդ]]ը։ Այն ստեղծվել է [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի հանրահայտ ճառից հետո, որի հիմնական էությունը կայանում էր մեկ ընդհանուր գաղափարի շուրջ Եվրոպայի միավորումը։ Եվրոպայի խորհրդի անդամ են եվրոպական բոլոր երկրները՝ բացառությամբ [[Բելառուս]]ի, [[Ղազախստան]]ի և [[Վատիկան]]ի։ Եվրոպական խորը ինտեգրման աճող տեմպերի արդյունքում ձևավորվեց [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական միություն]]ը (ԵՄ), որն անկախ քաղաքական միավոր է և իր կառուցվածքով գտնվում է [[դաշնություն|դաշնության]] (ֆեդերացիա) և [[համադաշնություն|համադաշնության]] (կոնֆեդերացիա) միջև<ref>{{cite web|url=http://www.ies.ee/iesp/No11/articles/03_Gabriel_Hazak.pdf|title=The European union—a federation or a confederation?|publisher=}}</ref>։ Եվրոպական միությունը ձևավորվել է Արևմտյան Եվրոպայում, սակայն ԽՍՀՄ փլուզումից հետո՝ 1991 թվականից, ինտեգրացիոն ընդլայնումը շարժվել է դեպի արևելք։ Եվրոպական միության անդամ պետությունների մեծ մասի դրամական միավորը [[եվրո]]ն է, որն ամենաշատ կիրառվող դրամական միավորն է ողջ Եվրոպայի տարածքում։ ԵՄ [[Շենգեն գոտի]]ն վերացրել է անդամ պետությունների միջև առկա սահմանները և հսկում է էմիգրացիոն գործընթացները՝ անդամ պետությունների տարածքներում։ [[Եվրոպայի օրհներգ]]ը [[Սիմֆոնիա № 9 (Բեթհովեն)|Բեթհովենի 9-րդ սիմֆոնիան]] է, իսկ օրը՝ մայիսի 5-ը (Եվրոպայի Խորհրդի օր) կամ մայիսի 9-ը (ԵՄ օր)։ Այդ օրը նշվում է, այսպես կոչված, [[Եվրոպայի օր]]ը, որը խորհրդանշում է խաղաղություն և միասնություն։ == Անվանում == {{Տես նաև|Եվրոպա (առասպել)}} [[File:Palazzo_Ferreria_statue_3.jpeg|thumb|Եվրոպայի արձանը [[Մալթա]]յի մայրաքաղաք [[Վալետա]]յում գտնվող [[Պալացո Ֆերերիա]]յում։]] [[File:Herodotus World Map.jpg|thumb|left|[[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի՝]] աշխարհի վերակազմած քարտեզը (մ․թ․ա․ 450 թվական)]] [[Հունական դիցաբանություն|Հունական դասական առասպելաբանության]] մեջ [[Եվրոպա (դիցաբանություն)|Եվրոպան]] ({{lang-grc|Εὐρώπη}}) [[Փյունիկիա|փյունիկյան]] արքայադուստր էր։ Ըստ մի տեսակետի՝ նրա անունը կազմված է [[հին հունարեն]] εὐρύς (''էուրուս''), «լայն, ընդարձակ»<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Deu%29ru%2Fs εὐρύς] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180316120016/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Deu)ru%2Fs |date=2018-03-16 }}, Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus.</ref> և ὤψ (''օփս'', նաև ὠπός, ''օփոս'') «աչք, դեմք, կերպարանք»<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dw%29%2Fy ὤψ], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus.</ref> արմատներից։ Հետևաբար նրանց համակցությունը՝ «Eurṓpē» (Եվրոպա), նշանակում է «ակնասևեռ» կամ «լայնատարած»<ref name="WestWest2007">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZXrJA_5LKlYC|title=Indo-European Poetry and Myth|author1=M. L. West|last2=West|first2=Morris|date=24 May 2007|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-928075-9|page=185}}</ref><ref name="FitzRoy2015">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zhF0BgAAQBAJ&pg=PT52|title=The Rape of Europa: The Intriguing History of Titian's Masterpiece|last=FitzRoy|first=Charles|date=26 February 2015|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-4081-9211-5|pages=52–}}</ref><ref name="Astour1967">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=NMkUAAAAIAAJ&pg=PA128|title=Hellenosemitica: An Ethnic and Cultural Study in West Semitic Impact on Mycenaean Greece|last=Astour|first=Michael C.|publisher=Brill Archive|year=1967|page=128|id=GGKEY:G19ZZ3TSL38}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Europe|title=Europe - Origin and meaning of the name Europe by Online Etymology Dictionary|website=www.etymonline.com}}</ref>։ Հնդեվրոպական նախակրոնի մեջ «լայն» բառը եղել է Երկիր բառի [[Մակդիր|մակդիրը]]։ Երկրին նվիրված բանաստեղծություններում և երկերում հաճախ կիրառվում է «լայն» մակդիրը՝ որպես երկիր մոլորակին փոխարինող բառ<ref>{{Cite book|author=M.L. West |title=Indo-European poetry and myth |url=https://archive.org/details/indoeuropeanpoet00west |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |year=2007 |pages=[https://archive.org/details/indoeuropeanpoet00west/page/178 178]–179 |isbn=978-0-19-928075-9 |oclc= |doi=}}</ref>։ Ըստ մեկ այլ տեսակետի, որի հեղինակը [[Ռոբերտ Բիքս|Ռոբերտ Բիքսն]] էր, «Եվրոպա» բառն ունի նախահնդեվորապական ծագում։ Բիքսը դա բացատրում էր այն հանգամանքով, որ եթե այն առաջացած լիներ «εὐρύς»-ից, ապա մեկ այլ տեղանուն կլիներ, ոչ թե Եվրոպա։ Բիքսը Եվրոպայի հետ կապված տեղանուններ գտավ Հին Հունաստանի տարածքում և [[Հին Մակեդոնիա|Հին Մակեդոնիայում]] (օրինակ՝ [[Եվրոպոս]])<ref name="Beekes">{{cite journal|last1=Beekes|first1=Robert|date=2004|title=Kadmos and Europa, and the Phoenicians|url=https://www.robertbeekes.nl/wp-content/uploads/2019/08/b118.pdf|journal=Kadmos|volume=43|issue=1|pages=168–69|doi=10.1515/kadm.43.1.167|s2cid=162196643}}</ref>։ Որոշ գիտնականներ «Եվրոպա» անվանումը փորձել են կապել «արևմուտք» բառի սեմական համարժեքի հետ։ Իր հերթին ''էրեբու'' բառն ունի [[Աքքադերեն|աքքադական ծագում]] և նշանակում է «մայր մտնել, իջնել ներքև» (արևամուտ), իսկ [[փյունիկերեն]]ում «էրեբ» նշանակում է «երեկո, արևմուտք»<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Europe "Europe"] in the ''Online Etymology Dictionary''.</ref>։ Վերջինս ընկած է [[արաբերեն]] [[Մաղրիբ]] և [[եբրայերեն]] ''մա'արավ'' բառերի հիմքում։ [[Փրինսթոնի համալսարան]]ի Մերձավոր Արևելքի ուսումնասիրությունների կենտրոնի պրոֆեսոր Մայքլ Բարրին «Էրեբ» բառը հայտնաբերել է ասորական արձանագրություններում, որտեղ այն կիրառվում է «գիշեր, արևամուտ(ի) [երկիր]» իմաստներով։ Ի հակադրումն սրա, ասորերենում կիրառվում է նաև «ասու» (Ասիա) բառը, որն օգտագործվում է «արևածագ(ի) [երկիր]» իմաստներով։ Քարտեզագրական կոնվենցիայի տեսանկյունից նույն անվանումը հանդիպում է նաև հունարենում՝ «Ἀνατολή» տարբերակով (''Անատոլե'' "[արևա] ծագ", "արևելք", հետագայում նաև [[Անատոլիա]])<ref>Michael A. Barry: "L'Europe et son mythe : à la poursuite du couchant". In: ''Revue des deux Mondes'' (November/December 1999) p. 110. {{ISBN|978-2-7103-0937-6}}.</ref>։ [[Մարտին Լիչֆիլդ Վեսթ|Մարտին Լիչֆիլդ Վեսթը]] նշում է, որ «հնչյունաբանական տեսանկյունից Եվրոպա անվան և սեմական ցանկացած բառի կառուցվածքի միջև առկա կապը շատ թույլ է»<ref>{{Cite book|author=M.L. West |title=The east face of Helicon: west Asiatic elements in Greek poetry and myth |publisher=Clarendon Press |location=Oxford |year=1997 |page=451 |isbn=978-0-19-815221-7 |oclc= |doi=}}.</ref>, մինչդեռ Բիքսը անվան կապը սեմական լեզուների հետ համարում է քիչ հավանական։ Բացի այս վարկածներից գոյություն ունի նաև [[Հնդեվրոպական նախալեզու|հնդեվրոպական նախալեզվի]] «*h₁regʷos» արմատը, որը նշանակում է «մթություն»։ Վերջինիս հունարենում վերարտադրվում է որպես «Էրեբուս»։ Տարբեր լեզուներում հաճախ Եվրոպա բառի փոխարեն կիրառվում են այլ բառեր, որոնք մատնանշում են Եվրոպա մայրցամաքը։ Օրինակ, չինարենում կիրառվում է ''Օուժոու'' (歐洲/欧洲) անվանումը։ Ճապոներենում կիրառվում է չինական ծագում ունեցող Օսյու {{nihongo||欧州|Ōshū}} տերմինը։ Ճապոներենում «Եվրոպական Միություն» բառի համար կիրառվում է Օսյու Ռենգո{{nihongo||欧州連合|Ōshū Rengō}} բառը, չնայած որ առավել հաճախ կիրառվում է Յորոպա {{nihongo||ヨーロッパ|Yōroppa}} անվանումը։ Թյուրքական որոշ լեզուներում Եվրոպա մայրցամաքը մատնանշելու համար կիրառվում է պարսկական ծագում ունեցող [[Ֆրանգիստան]] («Ֆրանկների երկիր») անվանումը, չնայած որ առավել կիրառական են «Ավրոպա» կամ «Եվրոպա» տարբերակները<ref name="davison">{{Cite journal|author=Davidson, Roderic H. |title=Where is the Middle East?|url=https://archive.org/details/sim_foreign-affairs_1960-07_38_4/page/665 |jstor=20029452 |journal=Foreign Affairs |volume=38|issue=4 |pages=665–675 |year=1960|doi=10.2307/20029452 |ref=harv}}</ref>։ ==Սահմանում== {{Further|Միջմայրցամաքային պետությունների ցանկ|Աշխարհի մայրցամաքների սահմաններ}} ===Համեմատական սահմանում=== <div class="center"> <div class="thumbinner overflowbugx" style="overflow:auto;"> <small>Եվրոպայի ինտերակտիվ քարտեզը, որը ցույց է տալիս աշխարհամասային սահմանների ամենահաճախ կիրառվող տարբերակը<ref group="Ն">Քարտեզը ցույց է տալիս Եվրոպայի աշխարհագրական սահմանների սահմանազատման ամենաընդունված տարբերակը, որը կիրառվում է [[Ազգային աշխարհագրական կազմակերպություն|National Geographic]]-ի և [[Բրիտանիկա հանրագիտարան]]ի կողմից։ Այս կամ այն երկրի Եվրոպայում կամ Ասիայում գտնվելը, կախված տարբեր աղբյուրներից, տարբեր է, ինչպես օրինակ, ըստ ԱՄՆ ԿՀՎ փաստերի համաշխարհային գրքի կամ BBC-ի դասակարգման։ Եվրոպական մի շարք երկրներ, ինչպես օրինակ Ֆրանսիան, Եվրոպայի աշխարհագրական սահմաններից դուրս ունեն անդրծովյան տարածքներ, բայց որոնք, այնուամենայնիվ, համարվում են այդ երկրի անբաժանելի մասը։</ref>։<br/>'''Ցուցում՝''' <span style="color:blue">'''կապույտով'''</span> նշված են այն երկրները, որոնք գտնվում են Եվրոպայի և Ասիայի սահմանին, իսկ <span style="color:green">'''կանաչով'''</span> նշված են այն երկրները, որոնք աշխարհագրական առումով Եվրոպայում չեն, սակայն սերտորեն ասոցացվում են այդ աշխարհամասի հետ։ </small> </div> {{Եվրոպայի երկրների և ծովերի քարտեզ}}</div> Եվրոպայի՝ որպես աշխարհագրական տերմինի, մեծապես տարածված սահմանումը կիրառվում է սկսած 19-րդ դարի կեսերից։ Եվրոպայի ափերը հյուսիսից, արևմուտքից և հարավից ողողվում են ծովերով և օվկիանոսներով։ Ընդունված է ասել, որ Եվրոպան արևելքում և հյուսիս-արևելքից եզրափակվում է [[Ուրալյան լեռներ]]ով, [[Ուրալ (գետ)|Ուրալ գետով]] և [[Կասպից ծով]]ով, հարավ-արևելքից՝ [[Կովկասյան լեռներ]]ով, [[Սև ծով]]ով և Սև ու [[Միջերկրական ծով]]երն իրար կապող նեղուցներով<ref name="Encarta">{{cite encyclopedia |last=Microsoft Encarta Online Encyclopaedia 2007 |title=Europe |url=http://encarta.msn.com/encyclopaedia_761570768/Europe.html |accessdate=2007 թ․ դեկտեմբերի 27 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwbxqnne?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html |archivedate=2009 թ․ հոկտեմբերի 31 |deadurl=yes |df=dmy }}</ref>։ Մայրցամաքի աշխարհագրական կազմի մեջ մտնող կղզիները հիմնականում գտնվում են մայրցամաքին մոտ՝ բացառությամբ [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիայի]] և [[Գրենլանդիա]]յի։ Իսլանդիան աշխարհագրորեն պատկանում է Եվրոպա մայրցամաքին, նույնը նաև Գրենլանդիան՝ չնայած շատերը կարծում են, որ այն պատկանում է [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յին։ Գրենլանդիան քաղաքականապես պատկանում է [[Դանիա|Դանիային]]։ Այդուհանդերձ, կան որոշ բացառություններ, որոնք պայմանավորված են սոցիալ-քաղաքական և մշակութային տարբերություններով։ [[Կիպրոս]]ն աշխարհագրորեն պատկանում է [[Ասիա]]յին ([[Փոքր Ասիա]]), սակայն թե՛ մշակութային, և թե՛ քաղաքական տեսանկյունից համարվում է Եվրոպայի մասը։ Բացի այդ, երկիրը նաև [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական միության]] անդամ է։ Իսկ արդեն [[Մալթա]]ն դարեր շարունակ աշխարհագրորեն պատկանում է [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յին, սակայն քաղաքական և մշակութային տեսանկյունից Եվրոպայի անբաժան մասն է<ref>Falconer, William; Falconer, Thomas. [https://books.google.com/books?id=B3Q29kWRdtgC&pg=PA50 ''Dissertation on St. Paul's Voyage''], BiblioLife (BiblioBazaar), 1872. (1817.), p. 50, {{ISBN|1-113-68809-2}} ''These islands Pliny, as well as Strabo and Ptolemy, included in the African sea''</ref>։ «Եվրոպա» տեղանվան կիրառումը բրիտանական անգլերենում կարող է վերաբերել բացառապես [[մայրցամաքային Եվրոպա]]յին<ref>{{cite web|url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=europe|title=Europe&nbsp;— Noun|publisher=Princeton University|accessdate=2008 թ․ հունիսի 9}}</ref>։ [[պատկեր:T and O map Guntherus Ziner 1472.jpg|thumb|1472 թվականի միջնադարյան [[T-O քարտեզ]]ը ցույց է տալիս Նոյի որդիների անունը կրող երեք գերակա մայրցամաքները․ Ասիան՝ [[Սեմ]], Եվրոպան՝ [[Հաբեթ]] և Աֆրիկան՝ [[Քամ]]։]] Անգլալեզու աղբյուրներում Եվրոպա աշխարհամասը բնորոշելիս կիրառվում է «մայրցամաք» տերմինը, ինչը սակայն կիրառելի չէ հայերենում, քանի որ ընդունված է ասել, որ Եվրոպան Եվրասիա մայրցամաքի միայն մի մասն է, իսկ Եվրասիան բաժանված է Եվրոպա և Ասիա աշխարհամասերի միջև։ «Աշխարհամաս» տերմինը սովորաբար կիրառվում է մայցամաքներն իրենց շրջապատող կղզիների հետ միասին բնորոշելու համար։ Մինչ ներկայիս սահմանման կիրառումը, որը ներառում էր լեռնային ջրբաժանները, Եվրոպայի և Ասիայի միջև սահմանը մի քանի անգամ վերաձևավորվել է հայեցակարգի առաջին ձևակերպումից և հիշատակումից ի վեր։ Քարտեզագիր Հերման Մոլը 1715 թվականին նշել է, որ Եվրոպան սահմանափակված է մասնակի կապված ջրային ուղիներով, որոնք ուղղված են դեպի Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցներ, Իրտիշ գետ, որը միավորվում է Օբ գետին դրա վերին հատվածում և Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսը։ Ի հակադրումն սրա, Եվրոպայի ներկայիս արևելյան սահմանը մասամբ գծված է Ուրալյան և Կովկասյան լեռներով, ինչն ինչ-որ չափով կամայական և անհետևողական է՝ համեմատած «աշխարհամաս» տերմինի ցանկացած հստակ սահմանման հետ։ Եվրասիայի ներկայիս բաժանումը երկու աշխարհամասերի արտացոլում է Արևմուտք-Արևելք մշակութային, լեզվական և էթնիկ զանազանությունները, որոնք տարբերվում են սպեկտրով, այլ ոչ թե հստակ բաժանարար գծով։ Եվրոպայի և Ասիայի միջև աշխարհագրական սահմանը չի համընկնում որևէ երկրի սահմանների հետ և միայն անցնում է ջրային մի քանի տարածքներով։ Թուրքիան համարվում է միջաշխարհամասային պետություն, որն ամբողջությամբ բաժանված է ջրով, մինչդեռ [[Ռուսաստան]]ը և [[Ղազախստան]]ը միայն մասամբ են բաժանված ջրային ուղիներով։ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]], [[Նիդերլանդներ|Նիդերլանդները]], [[Պորտուգալիա|Պորտուգալիան]], [[Իսպանիա|Իսպանիան]] և [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորությունը]] արդեն միջմայրցամաքային պետություններ են, քանի որ դրանց առանձին տարածքներ, որոնք գտնվում են այլ մայրցամաքների տարածքներում, բաժանված են օվկիանոսներով և ծովերով։ Օրինակ՝ Իսպանիան տարածքներ ունի Միջերկրական ծովից դեպի հարավ՝ [[Սեուտա|Սեուտան]] և [[Մելիլյա|Մելիլյան]], որոնք աշխարհագրորեն պատկանում են [[Աֆրիկա|Աֆրիկային]] և ընդհանուր սահման ունեն [[Մարոկկո|Մարոկկոյի]] հետ։ Համաձայն ներկայիս սահմանման՝ Վրաստանը և Ադրբեջանը միջաշխարհամասային երկրներ են, որտեղ ջրուղիները ամբողջությամբ փոխարինվել են լեռներով, որպես աշխարհամասերի բաժանարար գիծ։ Հայաստանը աշխարհագրորեն ամբողջությամբ գտնվում է Ասիայի տարածքում, սակայն քաղաքական, մշակութային և պատմական առումներով կապված է Եվրոպայի հետ։ Բացի այդ, Հայաստանն անդամակցում է եվրոպական, այլ ոչ ասիական կառույցներին ու կազմակերպություններին։ ===Հասկացության պատմություն=== {{see also|Եվրոպայի և Ասիայի սահման}} ====Վաղ շրջանի պատմություն==== [[պատկեր:Europa Prima Pars Terrae in Forma Virginis.jpg|thumb|Եվրոպա ռեգինայի (Եվրոպա թագուհու) պատկերը։|alt=|270x270px]] Եվրոպայի՝ որպես աշխարհագրական տերմինի առաջին գրավոր հիշատակումն արվել է [[Ապոլլոն|Ապոլլոնին]] նվիրված [[Հոմերոսյան հիմներ|հոմերոսյան հիմներում]], որտեղ Եվրոպան բնորոշում էր [[Եգեյան ծով|Եգեյան ծովի]] արևմտյան ափը։ Որպես աշխարհամասի անվանում՝ այն առաջին անգամ կիրառվել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում [[Անաքսիմանդրոս|Անաքսիմանդրոսի]] և [[Հեկատեոս Միլեթացի|Հեկատեոս Միլեթացու]] կողմից։ Անաքսիմանդրոսն Ասիայի և Եվրոպայի միջև սահմանն անց էր կացնում Կովկասում գտնվող Փազիս գետով (ներկայիս [[Ռիոն]] գետը [[Վրաստան]]ի տարածքում)։ Մինչև մ.թ.ա. 5-րդ դարն այս սահմանումը կիրառում էր նաև [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսը]]<ref>''Histories'' 4.38. C.f. James Rennell, ''The geographical system of Herodotus examined and explained'', Volume 1, Rivington 1830, [https://archive.org/details/bub_gb_enQ-AAAAcAAJ/page/n274 p. 244]</ref>։ Նա նշում էր, որ անհայտ անձանց կողմից աշխարհը բաժանված է երեք մասերի՝ Եվրոպայի, Ասիայի և Լիբիայի (Աֆրիկա), որոնք միմյանցից անջատվում էին [[Նեղոս]] և Փազիս գետերով։ Հերոդոտոսը նաև նշում էր, որ ոմանց կարծիքով Եվրոպայի և Ասիայի միջև սահմանն անցնում էր ոչ թե Փազիս, այլ [[Դոն (գետ)|Դոն գետով]]<ref>Herodotus, 4:45</ref>։ Դոն գետով Եվրոպայի արևելյան սահմանի սահմանումը տրվել է 1-ին դարում աշխարհագրագետ [[Ստրաբոն|Ստրաբոնի]] կողմից<ref>Strabo ''Geography 11.1''</ref>։ «Հոբելյանների գրքում» աշխարհամասը բնորոշվում է որպես հող, որը [[Նոյ]]ը տվել էր իր երեք որոդիներին։ Ըստ դրա՝ Եվրոպան ձգվում էր [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ում գտնվող [[Հերկուլեսյան սյուներ]]ից (որը Եվրոպան բաժանում էր Հյուսիսային Աֆրիկայից) մինչև Դոն գետ (որը Եվրոպան բաժանում էր Ասիայից)<ref>{{Cite book|title=Genesis and the Jewish antiquities of Flavius Josephus|first= Thomas W.|last= Franxman|publisher=Pontificium Institutum Biblicum|year= 1979|isbn=978-88-7653-335-8|pages=101–102}}</ref>։ Միջնադարում և մինչև մեր օրեր հասած սահմանումներից մեկը մեծապես կիրառվել է հռոմեական ժամակաշրջանում։ Այդ ժամանակաշրջանի հեղինակները, ինչպես օրինակ [[Պոսիդոնիոս|Պոսիդոնիոսը]]<ref>W. Theiler, ''Posidonios. Die Fragmente'', vol. 1. Berlin: De Gruyter, 1982, fragm. 47a.</ref>, [[Ստրաբոն|Ստրաբոնը]]<ref>I. G. Kidd (ed.), ''Posidonius: The commentary'', Cambridge University Press, 2004, {{ISBN|978-0-521-60443-7}}, [https://books.google.com/books?id=_iXs1aCr1ckC&pg=PA738 p. 738].</ref> և [[Կլավդիոս Պտղոմեոս|Կլավդիոս Պտղոմեոսը]]<ref>''Geographia'' 7.5.6 (ed. Nobbe 1845, [https://books.google.com/books?id=vHMCAAAAQAAJ vol. 2], p. 178) {{lang|grc|Καὶ τῇ Εὐρώπῃ δὲ συνάπτει διὰ τοῦ μεταξὺ αὐχένος τῆς τε Μαιώτιδος λίμνης καὶ τοῦ Σαρματικοῦ Ὠκεανοῦ ἐπὶ τῆς διαβάσεως τοῦ Τανάϊδος ποταμοῦ.}} "And [Asia] is connected to Europe by the land-strait between Lake Maiotis and the Sarmatian Ocean where the river Tanais crosses through."</ref>, Եվրոպայի և Ասիայի միջև սահմանը ևս անց էին կացնում Տանայիս գետով (ժամանակակից Դոն գետը)։ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությունը]] մեծ նշանակություն չէր տալիս մայրցամաքային բաժանման հայեցակարգին։ Այդուհանդերձ, [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում|Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից]] հետո արևմտյան մշակույթը, որը կապված էր լատիներենի և կաթոլիկ եկեղեցու հետ, սկսեց ինքնին ասոցացվել «Եվրոպա» հայեցակարգի հետ<ref name="Pocock2002">{{cite book|title=The Idea of Europe From Antiquity to the European Union|author1=J. G. A. Pocock|date=2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780511496813|editor1-last=Pagden|editor1-first=Anthony|pages=57–61|chapter=Some Europes in Their History|doi=10.1017/CBO9780511496813.003|author1-link=|chapter-url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/idea-of-europe/some-europes-in-their-history/261CF37C1E49E93280878F816D4483F1}}</ref>։ Մշակութային ոլորտը բնորոշելու նպատակով «Եվրոպա» տերմինն առաջին անգամ կիրառվել է 9-րդ դարում [[Կարոլինգյան արվեստ|Կարոլինգյան արվեստի]] մեջ։ Այդ ժամանակներից սկսած տերմինը բնորոշվում էր որպես [[Արևմտյան եկեղեցի|Արևմտյան եկեղեցու]] ազդեցության գոտի, որը հակակշռում էր [[Արևելյան Ուղղափառ Եկեղեցիներ|Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներին]] և [[Իսլամական աշխարհ|Իսլամական աշխարհին]]։ Եվրոպայի՝ որպես լատինական քրիստոնեական աշխարհի հողերի մշակութային սահմանումը ձևավորվել է 8-րդ դարում, որը բնորոշվում էր որպես նոր մշակութային համատիրություն՝ ստեղծված գերմանական ավանդույթների և քրիստոնեական-լատինական մշակույթի միաձուլման արդյունքում, ինչը մասամբ հակադրվում էր [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանն]] ու իսլամական աշխարհին և սահմանափակվում էր Հյուսիսային Իբերիայով (Իսպանիայի հյուսիս), Բրիտանական կղզիներով, Ֆրանսիայով, քրիստոնեացված Արևմտյան Գերմանիայով, Ալպյան տարածաշրջանով ու Հյուսիսային և Կենտրոնական Իտալիայով<ref>Norman F. Cantor, ''The Civilization of the Middle Ages'', 1993, ""Culture and Society in the First Europe", pp185ff.</ref>։ Հայեցակարգը կարոլինգյան արվեստի ամենակուռ ժառանգություններից մեկն է։ «Եվրոպա» տերմինը հաճախ հանդիպում է [[Կառլոս Մեծ|Կառլոս Մեծի]] պալատական գիտնականներից մեկի՝ [[Ալքուին|Ալքուինի]] նամակներում<ref>Noted by Cantor, 1993:181.</ref>։ «Եվրոպա» տերմինի փոխակերպումը որպես մշակութային և աշխարհագրական տերմինի հանգեցրել է Եվրոպայի արևելյան սահմանների վրա մշակութային ազդեցությանը, հատկապես այն տարածքների, որոնք գտնվել են Բյուզանդական, Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների ազդեցության ներքո։ Այդպիսի հարցերի վրա ազդեցություն են ունեցել լրացուցիչ դրական իմաստները, որոնք ասոցացվում էին «Եվրոպա» տերմինի հետ՝ դրա կիրառողների կողմից։ Նման մշակութային դատողությունները կիրառելի չեն Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկաների համար՝ չնայած եվրոպական երկրների կողմից դրանց գրավմանը և բնակեցմանը։ Փոխարենը, առաջացավ «Արևմտյան քաղաքակրթություն» հայեցակարգը՝ Եվրոպան և նրա գաղութները միավորելու համար<ref>{{cite web|url=https://www.unaoc.org/repository/9334Western%20Historiography%20and%20Problem%20of%20Western%20History%20-%20JGA%20Pocock.doc.pdf|title=Western historiography and the problem of "Western" history|publisher=United Nations|pages=5–6|author=J. G. A. Pocock|author-link=}}</ref>։ ====Ժամանակակից սահմանումներ==== {{further|Եվրոպայի տարածաշրջաններ|Մայրցամաքային Եվրոպա}} [[պատկեր:Herman Moll A New Map of Europe According to the Newest Observations 1721.JPG|thumb|270px|''Եվրոպայի նոր քարտեզն ըստ վերջին ուսումնասիրությունների'' (1721) անունը կրող քարտեզը կազմվել է Հերման Մոլի կողմից, որտեղ Եվրոպայի արևելյան սահմանը, որն անցնում է դեպի հարավ-արևմուտք հոսող Դոն և Տոբոլ, Իրտիշ ու Օբ գետերով, որոնք հոսում են դեպի հյուսիս։]] [[պատկեր:1916 political map of Europe.jpg|thumb|270px|right|Եվրոպայի քաղաքական քարտեզը 1916 թվականին, որը ցույց է տալիս, որ Մոլի կողմից նախանշված ջրային ուղիները փոխարինվել են Ստրալենբերգի Ուրալյան և Ֆրեշֆիլդի Կովկասյան լեռների սահմանումներով։ Համանման ձևով սովորաբար սահմանվում են ենթամայրցամաքները։]] Եվրոպայի արևելյան ճշգրիտ սահմանը որոշելու հարցը ծագել է վաղ նորագույն ժամանակաշրջանում, երբ [[Մոսկվայի մեծ իշխանություն|Մոսկվայի մեծ իշխանության]] արևելյան ընդլայնումը սկսեց ներառել [[Հյուսիսային Ասիա|Հյուսիսային Ասիան]]։ Ողջ միջնադարում և ընդհուպ մինչև 18-րդ դար Եվրասիա մայրցամաքի տարածքի ավանդական բաժանումը երկու աշխարհամասի՝ Եվրոպայի և Ասիայի, ինչպես ավելի վաղ այդ մասին գրել էր նաև [[Պտղոմեոս|Պտղոմեոսը]], անցել է [[Սևծովյան նեղուցներ|Սևծովյան նեղուցներով]], [[Սև ծով|Սև ծովով]], [[Կերչի նեղուց|Կերչի նեղուցով]], [[Ազովի ծով|Ազովի ծովով]] և [[Դոն (գետ)|Դոն գետով]] (հնում՝ Տանայիս)։ Սակայն 16-18-րդ դարերում կազմված քարտեզները տարբերվում էին նրանով, թե ինչպես [[Դոնի Կալաչ|Դոնի Կալաչի]] մոտից շարունակել սահմանը Դոնի երկայնքով (որտեղ այն ամենամոտն է Վոլգային, իսկ ներկայումս կապված է [[Վոլգա-Դոն նավարկելի ջրանցք|Վոլգա-Դոն նավարկելի ջրանցքով]]) դեպի մի տարածություն, որը նախկինում երբևիցե որևէ ձևով չէր նկարագրվել աշխարհագրագետների կողմից։ Մոտ 1715 թվականին Հերման Մոլը կազմեց մի քարտեզ, որը ցույց էր տալիս [[Օբ (գետ)|Օբ]] ու [[Իրտիշ (գետ)|Իրտիշ]] գետերի հյուսիսային հատվածները։ Վերջինս Օբ գետի խոշոր վտակն է, որը հանդիսանում է իրար հետ մասամբ կապված մի շարք ջրային ուղիների հիմնարար հատվածը։ Այդ ջրային ուղիներն անցնում էին Եվրոպայի և Ասիայի սահմանով՝ սկսվելով Սևծովյան նեղուցներից և Դոն գետով հասնում մինչև Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս։ 1721 թվականին նա կազմեց առավել թարմացված քարտեզ, որը հեշտ ընթեռնելի էր։ Սակայն նրա առաջարկը՝ խոշոր գետերը համարել սահմանազատման գիծ, երբեք չկիրառվեց մյուս աշխարհագրագետների կողմից, որոնք չէին ընդունում այն մոտեցումը, որ ջրային սահմանները Եվրոպայի և Ասիայի բաժանման միակ օրինական բաժանարարն են։ Չորս տարի անց՝ 1725 թվականին, [[Ֆիլիպ Յոհան ֆոն Ստրալենբերգ|Ֆիլիպ Յոհան ֆոն Ստրալենբերգն]] առաջինն էր, որը հեռացավ Դոն գետը որպես երկու աշխարհամասերի ավանդական բաժանարարի մոտեցումից։ Նա նոր սահմանագիծ գծեց Վոլգա գետի երկայնքով, որը շարժվում էր դեպի հյուսիս՝ Սամարայի թեքվածք, այնուհետ [[Օբշի Սիրտ|Օբշի Սիրտի]] երկայնքով (ջրբաժան Վոլգա գետի և [[Ուրալյան լեռներ|Ուրալյան լեռների]] միջև) դեպի հյուսիսում գտնվող իր ակունքը՝ [[Ուրալյան լեռներ]]։ Այս համատեքստում նա առաջարկում էր, որ լեռնաշղթաները ներառվեն աշխարհամասերի սահմազատման գծերի մեջ՝ որպես հարևան ջրային ուղիներին այլընտրանք։ Համապատասխանաբար, նա նոր սահմանը գծեց դեպի հյուսիս՝ Ուրալյան լեռների երկայնքով, այլ ոչ թե մոտակա Օբ ու Իրտիշ գետերին զուգահեռաբար<ref>{{Cite book|title=Das Nord-und Ostliche Theil von Europa und Asia|url=https://archive.org/details/dasnordundostli00kruegoog|author=Philipp Johann von Strahlenberg|year=1730|page=[https://archive.org/details/dasnordundostli00kruegoog/page/106 106]|language=de}}</ref>։ Դա ստացավ Ռուսական կայսրության հավանությունը և ներկայացվեց նոր սահմանումը, որն ավելի ուշ դարձավ ամենաընդունելին։ Այդուհանդերձ, այն քննադատություններից զերծ չմնաց։ [[Վոլտեր|Վոլտերը]], 1760 թվականին գրելով [[Պետրոս I]]-ի ջանքերի մասին, որը Ռուսաստանը փորձում էր դարձնել առավել եվրոպական, անտեսեց սահմանային ողջ հարցը՝ պնդելով, որ ո՛չ Ռուսաստանը, ո՛չ Սկանդինավիան, Հյուսիսային Գերմանիան և Լեհաստանը, ամբողջությամբ չեն հանդիսանում Եվրոպայի մաս<ref name="Pocock20022">{{cite book|title=The Idea of Europe From Antiquity to the European Union|author1=J. G. A. Pocock|date=2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780511496813|editor1-last=Pagden|editor1-first=Anthony|pages=57–61|chapter=Some Europes in Their History|doi=10.1017/CBO9780511496813.003|author1-link=|chapter-url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/idea-of-europe/some-europes-in-their-history/261CF37C1E49E93280878F816D4483F1}}</ref>։ Այդ ժամանակվանից սկսած ժամանակակից մի շարք աշխարհագրագետ վերլուծաբաններ, ինչպես օրինակ [[Հելֆորդ Մաքինդեր|Հելֆորդ Մաքինդերը]], հայտարարեցին, որ նրանք քիչ իմաստ են տեսնում Ուրալյան լեռները՝ որպես երկու աշխարհամասերի բաժանարար համարելու գաղափարի մեջ<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=jrVW9W9eiYMC&pg=PA8|title=Europe: A History|last1=Davies|first1=Norman|date=1996|isbn=978-0-19-820171-7|page=8|access-date=23 August 2010}}</ref>։ Մինչև 19-րդ դարը քարտեզագիրները շարունակում էին Եվրոպայի և Ասիայի միջև սահմանն անցկացնել ստորին Դոնից մինչև Սամարա միջակայքով։ 1745 թվականին Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի հրատարակած ատլասում երկու աշխարհամասերի միջև սահմանն անցնում էր Կալաչի մոտ Դոն գետով մինչև [[Սերաֆիմովիչ]], իսկ այնուհետ թեքվում դեպի հյուսիս՝ [[Արխանգելսկ]], մինչդեռ 18-19-րդ դարի այլ քարտեզագիրներ, ինչպես օրինակ [[Ջոն Քերի (քարտեզագիր)|Ջոն Քերին]], հարում էր Ստրալենբերգի մոտեցմանը։ Հարավում [[Կումա-Մանիչի իջվածք|Կումա-Մանիչի իջվածքը]], որը հայտնաբերվել է 1773 թվականին գերմանացի բնագետ [[Պյոտր Սիմոն Պալաս|Պյոտր Սիմոն Պալասի]] կողմից, դաշտավայր է, որը ժամանակին իրար է կապել Սև ու Կասպից ծովերը<ref name="oren-icn.ru">{{cite web|url=http://oren-icn.ru/index.php/discussmenu/retrospectiva/685-eagraniza|title=Boundary of Europe and Asia along Urals|language=ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20120108153922/http://oren-icn.ru/index.php/discussmenu/retrospectiva/685-eagraniza|archive-date=8 January 2012|url-status=dead}}</ref><ref>Peter Simon Pallas, ''Journey through various provinces of the Russian Empire'', vol. 3 (1773)</ref> և հետագայում առաջարկվել է որպես երկու աշխարհամասերի միջև բնական սահման։ 19-րդ դարի կեսերին աշխարհագրական շրջանակներում շրջանառվում էր երեք հիմնական սահմանում։ Դրանցից մեկով Եվրոպայի և Ասիայի միջև սահմանն անցնում էր Դոն գետով, Վոլգա-Դոն նավարկելի ջրանցքով և Վոլգա գետով։ Մյուս սահմանման համաձայն՝ այն անցնում էր Կումա-Մանիչի իջվածքով մինչև Կասպից ծով, իսկ այնուհետև դեպի Ուրալ գետ։ Իսկ երրորդ սահմանումն ընդհանրապես հրաժարվում էր Դոն գետից և ըստ դրա՝ սահմանն անցնում էր [[Մեծ Կովկաս|Մեծ Կովկասյան ջրբաժանից]] մինչև Կասպից ծով։ 1860-ական թվականների աշխարհագրական գրականության մեջ հարցը շարունակում էր մնալ «վիճելի»։ [[Դուգլաս Ֆրեշֆիլդ|Դուգլաս Ֆրեշֆիլդն]] առաջ քաշեց այն մոտեցումը, որ Կովկասյան լեռները «լավագույն հավանական» բաժանարարն են երկու աշխարհամասերի համար՝ դրանով ստանալով նաև ժամանակակից մի շարք աշխարհագրագետների հավանությունը<ref>Douglas W. Freshfield, "[https://books.google.com/books?id=ips8AAAAIAAJ&pg=PA71 Journey in the Caucasus]", ''Proceedings of the Royal Geographical Society'', Volumes 13–14, 1869. Cited as de facto convention by Baron von Haxthausen, ''Transcaucasia'' (1854); review [[iarchive:bub_gb_SN0EAAAAQAAJ/page/n152|<!-- pg=140 --> Dublin University Magazine]]</ref>։ 1906 թվականից սկսած [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] և [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությունում]] Կումա-Մանիչի իջվածքը, որպես երկու աշխարհամասերի բաժանարար գիծ, ամենատարածվածն ու ամենակիրառելին էր<ref>[http://dlib.rsl.ru/view.php?path=/rsl01004000000/rsl01004103000/rsl01004103489/rsl01004103489.pdf#?page=163 "Europe"]{{dead link|date=August 2016}}, ''Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary'', 1906</ref>։ 1958 թվականին Խորհրդային աշխարհագրական ընկերակցությունը պաշտոնապես խորհուրդ տվեց կիրառել այն մոտեցումը, որ դասագրքերում Եվրոպայի ու Ասիայի բաժանարար գիծ դիտարկվի [[Կարայի ծով|Կարայի ծովում]] [[Բայդարացկայա ծովածոց|Բայդարացկայա ծովածոցը]], որը գտնվում է Ուրալյան լեռների արևելյան ստորոտին, այնուհետև Ուրալ գետը՝ մինչև Մուգոջարի բլուրներ, որտեղից էլ [[Էմբա]] գետ ու Կումա-Մանիչի իջվածք<ref>{{cite web|url=http://velikijporog.narod.ru/st_evraz_gran.htm|title=Do we live in Europe or in Asia?|language=ru}}</ref>։ Արդյունքում [[Կովկաս|Կովկասն]] ամբողջությամբ հայտնվում էր Ասիայում, իսկ [[Ուրալի դաշնային շրջան (ՌԴ)|Ուրալը]]՝ Եվրոպայում<ref>{{cite web|url=http://www.i-u.ru/biblio/archive/orlenok_fisicheskaja/06.aspx|title=Physical Geography|year=1998|language=ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20111016212930/http://www.i-u.ru/biblio/archive/orlenok_fisicheskaja/06.aspx|archive-date=16 October 2011|author=Orlenok V.|url-status=dead}}</ref>։ Այդուհանդերձ, խորհրդային աշխարհագրագետների մեծ մասը կողմ էր Կովկասյան լեռների երկայնքով անցնող բաժանմանը<ref>E.M. Moores, R.W. Fairbridge, ''Encyclopedia of European and Asian regional geology'', Springer, 1997, {{ISBN|978-0-412-74040-4}}, p. 34: "most Soviet geographers took the watershed of the Main Range of the Greater Caucasus as the boundary between Europe and Asia."</ref> և սա դարձավ 20-րդ դարի վերջին ամենատարածված սահմանումը՝ չնայած Կումա-Մանիչի իջվածքը շարունակեց կիրառման մեջ մնալ 20-րդ դարի որոշ քարտեզներում։ Ոմանք Եվրասիայի բաժանումն Ասիայի և Եվրոպայի համարում են [[Եվրոցենտրիզմ|եվրոցենտրիզմի]] դրսևորում։ «Ֆիզիկական, մշակութային և պատմական բազմազանության տեսանկյունից [[Չինաստան|Չինաստանը]] և [[Հնդկաստան|Հնդկաստանը]] համեմատելի են Եվրոպայի ցամաքային ողջ տարածքի, այլ ոչ ինչ-որ եվրոպական մի երկրի<...> հետ»{{sfnp|Lewis & Wigen, The Myth of Continents|1997|p=?}}։ == Պատմություն == {{Հիմնական|Եվրոպայի պատմություն}} === Նախապատմություն === [[Պատկեր:Lascaux painting.jpg|thumb|[[Հին քարի դար]]ի [[Քարանձավային նկարչություն|քարանձավային պատկերներ]] [[Ֆրանսիա]]յի [[Լասկո քարանձավ]]ում (մ.թ.ա. մոտ 15 000 թվական)]] [[Պատկեր:Stonehenge, Condado de Wiltshire, Inglaterra, 2014-08-12, DD 09.JPG|thumb|[[Միացյալ Թագավորություն]]ում գտնվող [[Սթոունհենջ]]ը (ուշ նոր քարի դար, մ.թ.ա. 3000-2000 թվականներ)]] [[Պլեյստոցեն]]ի 2,5 մլն տարիները բազմաթիվ փուլեր են ունեցել, որոնցից է [[Սառցադաշտային ժամանակաշրջան]]ը կամ աշխարհամասի սառցե վահանների զգալի առաջ շարժվելը, որը տեղի է ունեցել մոտ 40 000-100 000 տարի միջակայքերով։ Երկար սառցադաշտային ժամանակաշրջաններն ընդհատվել են ավելի մեղմ և ավելի կարճ [[Միջսառցադաշտային ժամանակաշրջան|միջսառցադաշտային ժամանակաշրջան]]ներով, որոնք տևել են 10 000-15 000 տարի։ [[Վերջին սառցադաշտային դարաաշրջան|Վերջին սառցադաշտային ժամանակաշրջան]]ի վերջին փուլն ավարտվել է մոտ 10 000 տարի առաջ<ref>{{cite magazine|url=https://www.nationalgeographic.com/science/prehistoric-world/quaternary|title=Quaternary Period|magazine=National Geographic|date=2017-01-06}}</ref>։ Երկիրն այժմ գտնվում է [[Հոլոցեն]] կոչվող միջսառցադաշտային ժամանակաշրջանում<ref>{{cite news |title=How long can we expect the present Interglacial period to last? |url=https://www.usgs.gov/faqs/how-long-can-we-expect-present-interglacial-period-last |work=U.S. Department of the Interior}}</ref>։ [[Դմանիսի հոմինոիդ|«Homo erectus georgicus»]]-ը, որն ապրել է գրեթե 1,8 մլն տարի առաջ [[Վրաստան]]ում, Եվրոպայում գտած ամենահին [[Հոմինիններ|հոմինինն]] է<ref>{{Cite journal|author1=A. Vekua |author2=D. Lordkipanidze |author3=G.P. Rightmire |author4=J. Agusti |author5=R. Ferring |author6=G. Maisuradze |s2cid=32726786 | year = 2002 | title = A new skull of early ''Homo'' from Dmanisi, Georgia | journal = Science | volume = 297 | pages = 85–89 | doi = 10.1126/science.1072953 | pmid = 12098694 | issue = 5578 |display-authors=etal|bibcode=2002Sci...297...85V }}</ref>։ Հոմինինների [[Նախամարդ|այլ]] մնացորդներ, որոնց տարիքը մոտ 1 մլն տարի է, գտել են [[Իսպանիա]]յի [[Ատապուերկա լեռներ|Ատապուերկա]] հնագիտական վայրում<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6256356.stm The million year old tooth from ] Atapuerca, Spain, found in June 2007</ref>։ [[Նեանդերթալյան մարդ]]ը (անունն ստացել է [[Գերմանիա]]յի [[Նեանդերթալ]] հովտից) Եվրոպայում հայտնվել է 150 000 տարի առաջ (115 000 տարի առաջ հայտնվել է ներկայիս [[Լեհաստան]]ի տարածքում<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2018/10/10/health/neanderthal-child-eaten-by-giant-bird/index.html|title=Bones reveal Neanderthal child was eaten by a giant bird|first=Ashley|last=Strickland|website=CNN|date=10 October 2018}}</ref>), իսկ անհետացել՝ 28 000 տարի առաջ՝ վերջին ապաստարանը լինելով ներկայիս [[Պորտուգալիա]]ն։ Նեանդերթալյան մարդկանց փոխարինելու են եկել բանական մարդիկ, որոնք Եվրոպայում են հայտնվել 43 000-40 000 տարի առաջ<ref name="natgeo 21">National Geographic, 21.</ref>։ Եվրոպայի ամենահին բնակավայրերն են (48 000 տարի առաջ) [[Բալցի Ռոսսի|Ռիպարո Մոչին]] (Իտալիա), [[Գեյսենքլյոսթերլե]]ն (Գերմանիա) և [[Իստյուրիստս]]ը (Ֆրանսիա)<ref name=range>{{cite journal |last1=Fu |first1=Qiaomei |display-authors=etal|title=The genome sequence of a 45,000-year-old modern human from western Siberia |journal=Nature |volume=514 |issue=7523 |pages=445–449 |date=23 October 2014 |doi=10.1038/nature13810|pmid=25341783 |pmc=4753769 |bibcode=2014Natur.514..445F |hdl=10550/42071 }}</ref><ref>42.7–41.5 ka (1σ CI). {{cite journal | last1 = Douka | first1 = Katerina | display-authors = etal | year = 2012| title = A new chronostratigraphic framework for the Upper Palaeolithic of Riparo Mochi (Italy) | journal = Journal of Human Evolution | volume = 62 | issue = 2| pages = 286–299 | doi = 10.1016/j.jhevol.2011.11.009 | pmid = 22189428 }}</ref>։ Եվրոպայում [[նոր քարի դար]]ը բնորոշվում է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի աճեցմամբ և անասնաբուծությամբ, բնակավայրերի թվի ավելացմամբ, ինչպես նաև մոտ մ.թ.ա. 7000 տարի առաջ [[Հունաստան]]ում և [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկաններ]]ում խեցեգործության տարածմամբ<ref name="Borza">{{Citation | last = Borza | first = E.N. | title = In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon | page = 58 | url = https://books.google.com/books?id=614pd07OtfQC&pg=PA58 | publisher = Princeton University Press | year = 1992| isbn = 978-0-691-00880-6 }}</ref>, որն այնուհետև Բալկաններից տարածվեց դեպի [[Դանուբ]]ի և [[Հռենոս]]ի ([[Գծային խեցեգործական մշակույթ]]) հովիտներ, [[Միջերկրական ծով]]ի ափ ([[Իմպրեսսո մշալկույթ]])։ Մ.թ.ա. 4500-3000 տարի առաջ քարի դարի այս եվրոպական մշակույթները տարածվեցին դեպի արևմուտք և հյուսիս՝ փոխանցելով պղնձե իրեր պատրաստելու նոր ձեքբերված հմտությունները։ Արևմտյան Եվրոպայում նոր քարի դարը բնորոշվում է ոչ թե մեծ գյուղատնտեսական բնակավայրերով, այլ այնպիսի հուշարձաններով, ինչպիսիք էին [[Թումուլուս|թումուլուս]]ները և [[Մեգալիթյան կառույցներ|մեգալիթյան գերեզմանաքարերը]]<ref>{{Cite book|first=Chris|last=Scarre|author-link=|title=The Oxford Companion to Archaeology|editor-first=Brian M.|editor-last= Fagan|publisher= [[Oxford University Press]]|year=1996|pages=215–216|isbn=978-0-19-507618-9|editor-link=}}</ref>։ Նոր քարի դարից դեպի [[Էնեոլիթ|պղնձի դար]] անցնելու շրջանում զարգացել է [[Մարտական կացինների մշակույթ|մարտական կացինների մշակույթ]]ը։ Այս ժամանակաշրջանում Արևմտյան և Հարավային Եվրոպայի ամբողջ տարածքում կառուցվել են մեգալիթյան հսկայական հուշարձաններ, ինչպիսիք են [[Մալթայի մեգալիթ տաճարներ|Մալթայի մեգալիթյան տաճարները]] և [[Սթոունհենջ]]ը<ref>Atkinson, R.J.C., ''Stonehenge'' (Penguin Books, 1956)</ref><ref>{{Cite encyclopedia|encyclopedia=Encyclopedia of Prehistory|title=European Megalithic|volume=4 : Europe|editor1-first=Peter Neal|editor1-last=Peregrine|editor1-link=|editor2-first=Melvin|editor2-last=Ember|editor2-link=|publisher=Springer|year= 2001 |isbn=978-0-306-46258-0|pages=157–184}}</ref>։ [[Բրոնզի դար|Բրոնզե դար]]ը Եվրոպայում սկսվել է մ.թ.ա. 3200 թվականին Հունաստանում՝ [[Կրետե]]ի [[Մինոսյան քաղաքակրթություն|Մինոսյան քաղաքակրթությամբ]], որը համարվում է Եվրոպայի առաջին զարգացած քաղաքակրթությունը<ref>{{cite web|url=https://www.britishmuseum.org/explore/cultures/europe/ancient_greece.aspx |publisher=British Museum |title=Ancient Greece |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120615141437/http://www.britishmuseum.org/explore/cultures/europe/ancient_greece.aspx |archive-date=15 June 2012 }}</ref>։ Մինոսյանին հաջորդել է [[Միկենյան քաղաքակրթություն]]ը, որն անսպասելի փլուզվել է մ.թ.ա. 1200 թվականին՝ Եվրոպայում սկիզբ դնելով [[երկաթի դար]]ին<ref>{{cite web|url=http://www.arch.ox.ac.uk/classical-archaeology-periods.html|title=Periods – School of Archaeology|publisher=University of Oxford|access-date=25 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119063421/http://www.arch.ox.ac.uk/classical-archaeology-periods.html|archive-date=19 November 2018|url-status=dead}}</ref>։ Այս դարաշրջանում [[հույներ]]ի և [[Փյունիկեցիներ|փյունիկեցիներ]]ի կողմից գաղութացման արդյունքում ծնվել են [[Միջերկրական ծովի ավազան|Միջերկրածովյան]] քաղաքները։ Վաղ երկաթի դարում Իտալիան և Հունաստանը մ.թ.ա. մոտ 8-րդ դարից աստիճանաբար դրել են պատմական [[Անտիկ աշխարհ]]ի սկիզբը, որը երբեմն թվագրվում է մ.թ.ա. 776 թվականով, երբ տեղի են ունեցել [[Անտիկ օլիմպիական խաղեր|առաջին Օլիմպիական խաղերը]]<ref>{{Citation | first = John R. | last = Short | title = An Introduction to Urban Geography | page = 10 | url = https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 | publisher = Routledge | year = 1987| isbn = 978-0-7102-0372-4 }}</ref>։ === Անտիկ աշխարհ === {{Հիմնական հոդված|Անտիկ աշխարհ|Հին Հունաստան|Հին Հռոմ}} [[Պատկեր:The Parthenon in Athens.jpg|thumb|[[Աթենք]]ի [[Պարթենոն]]ը (մ.թ.ա. 432 թվական)]] Հին Հունաստանը համարվում է Արևմտյան քաղաքակրթության հիմնադիրը։ Արևմտյան [[Ժողովրդավարություն|դեմոկրատական]] և [[Իրատեսություն|ռացիոնալիստական մշակույթը]] հաճախ է վերագրվում Հին Հունաստանին<ref name="Daly2013">{{cite book|first=Jonathan|last=Daly|title=The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization|url=https://books.google.com/books?id=9aZPAQAAQBAJ|year=2013|publisher=A&C Black|isbn=978-1-4411-1851-6|pages=7–9}}</ref>։ Հունական քաղաք-պետությունը՝ [[պոլիս]]ը, Հին Հունաստանի հիմնական քաղաքական միավորն էր<ref name="Daly2013"/>։ Մ.թ.ա. 508 թվականին [[Կլիսթենես]]ն [[Աթենք]]ում ստեղծեց աշխարհի առաջին [[Աթենական ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական կառավարման]] համակարգը<ref name="BKDunn1992">{{Citation | first = John | last = Dunn | title = Democracy: the unfinished journey 508 BCE&nbsp;– 1993 CE | publisher = Oxford University Press | year = 1994 | isbn = 978-0-19-827934-1}}</ref>։ 18-րդ դարի վերջին եվրոպացի փիլիսոփաները և իդեալիստները սկսեցին կրկին առաջնահերթություն տալ հունական քաղաքական հայացքներին։ Հունաստանը նաև մեծ ներդրում է ունեցել մշակույթում. [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]], [[հումանիզմ]]ի և [[Իրատեսություն|ռացիոնալիզմ]]ի մեջ [[Արիստոտել]]ի, [[Սոկրատես]]ի և [[Պլատոն]]ի միջոցով, պատմության մեջ [[Հերոդոտոս]]ի և [[Թուկիդիդես]]ի միջոցով, չափածո և արձակ ստեղծագործություններում՝ [[Հոմերոս]]ի էպիկական պոեմների միջոցով<ref name="natgeo 76">National Geographic, 76.</ref>, դրամայում [[Սոֆոկլես]]ի և [[Եվրիպիդես]]ի միջոցով, բժշկության մեջ [[Հիպոկրատ]]ի և [[Գալեն Կլավդիոս|Գալեն]]ի միջոցով, իսկ գիտության մեջ [[Պյութագորաս]]ի, [[Էվկլիդես]]ի և [[Արքիմեդես]]ի միջոցով<ref name="Heath">{{Cite book| first=Thomas Little | last=Heath| author-link= | title=A History of Greek Mathematics, Volume I| publisher=Dover Publications| year=1981| isbn=978-0-486-24073-2}}</ref><ref name="Heath_Vol_2">{{Cite book| first=Thomas Little| last=Heath| author-link= | title=A History of Greek Mathematics, Volume II| publisher=Dover publications| year=1981| isbn=978-0-486-24074-9}}</ref><ref>Pedersen, Olaf. ''Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction''. 2nd edition. Cambridge: [[Cambridge University Press]], 1993.</ref>։ Մ.թ.ա. 5-րդ դարում հունական [[քաղաք-պետություն|քաղաք-պետություններ]]ը [[հույն-պարսկական պատերազմներ]]ում կանգնեցրին [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմենյան Պարսկաստան]]ի առաջխաղացումը Եվրոպայում, ինչն առանցքային է համարվում համաշխարհային պատմության մեջ<ref name="Strauss2005">{{cite book|first=Barry|last=Strauss|title=The Battle of Salamis: The Naval Encounter That Saved Greece – and Western Civilization|url=https://books.google.com/books?id=nQFtMcD5dOsC|year=2005|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-0-7432-7453-1|pages=1–11}}</ref>, քանի որ դրան հաջորդեցին խաղաղության 50 տարիները, որոնք հայտնի են [[Պերիկլեսի դարաշրջան|Աթենքի ոսկե դարաշրջան]] անվամբ։ Հին Հունաստանի այդ ժամանակաշրջանում է հիմնականում ստեղծվել Արևմտյան քաղաքականությունը։ [[Պատկեր:Roman Republic Empire map.gif|thumb|Անիմացիա, որը պատկերում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] ընդլայնումն ու բաժանումը (մ.թ.)]] Արևմտյան քաղաքականության մեջ Հունաստանից հետո [[Հին Հռոմ|Հռոմն]] իր հետքը թողեց [[Հռոմեական իրավունք|իրավունքի]], [[Քաղաքականություն|քաղաքականության]], [[լատիներեն|լեզվի]], [[Ճարտարագիտությունը Հին Հռոմում|ճարտարագիտության]], [[Հին հռոմեական ճարտարապետություն|ճարտարապետության]], [[Կենտրոնացված կառավարում|կառավարման]] և շատ այլ բնագավառների վրա<ref name="Daly2013"/>։ Մ.թ.ա. 200 թվականին Հռոմը գրավեց [[Հռոմեական Իտալիա|Իտալիան]], իսկ հաջորդ երկու դարերի ընթացքում՝ [[Հին Հունաստան|Հունաստանը]] և [[Հռոմեական Իսպանիա]]ն ([[Իսպանիա]]ն և [[Պորտուգալիա]]ն), [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի ափը, [[Միջին Արևելք]]ի մեծ մասը, [[Գալլիա]]ն ([[Ֆրանսիա]]ն և [[Բելգիա]]ն) և [[Հռոմեական Բրիտանիա|Բրիտանիան]] ([[Անգլիա]]ն և [[Ուելս]]ը)։ Մ.թ.ա. 3-րդ դարից սկսած հռոմեացիները Կենտրոնական Իտալիայից ընդլայնվեցին և հաջորդ հազարամյակում կառավարում էին ամբողջ Միջերկրական ծովի ավազանում և Արևմտյան Եվրոպայում։ [[Հռոմեական հանրապետություն]]ը դադարեցրեց իր գոյությունը մ.թ.ա. 27 թվականին, երբ [[Օկտավիանոս Օգոստոս]]ը հռչակեց [[Հռոմեական կայսրություն]]ը։ Հաջորդ երկու դարերը հայտնի են «[[Pax romana|pax romana]]» անվամբ, որը Եվրոպայի մեծ մասում աննախադեպ խաղաղության, բարգավաճման և քաղաքական կայունության շրջան է համարվում<ref name="mieawl">{{Cite book|last=McEvedy|first=Colin|title=The Penguin Atlas of Medieval History|publisher=Penguin Books|year=1961}}</ref>։ Կայսրությունը շարունակեց ընդլայնել իր տարածքները կայսրեր [[Անտոնինոս Պիոս]]ի և [[Մարկոս Ավրելիոս]]ի օրոք, որոնք կայսրության հյուսիսային սահմանին պայքարում էին [[Գերմանական ժողովուրդներ|գերմանական]] ժողովուրդների, [[պիկտեր]]ի և [[շոտլանդացիներ]]ի դեմ<ref name="natgeo 123">National Geographic, 123.</ref><ref>Foster, Sally M., ''Picts, Gaels, and Scots: Early Historic Scotland.'' Batsford, London, 2004. {{ISBN|0-7134-8874-3}}</ref>։ Քրիստոնեությունը որպես [[Կոստանդիանոս Ա Մեծ-ը և քրիստոնեությունը|պետական կրոն ընդունվեց]] մ.թ. 313 թվականին [[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]ի օրոք՝ կայսրության կողմից քրիստոնյաներին երեք դար [[Քրիստոնյաների հետապնդումը Հռոմեական կայսրությունում|հետապնդելուց հետո]]։ Կոստանդիանոսը նաև կայսրության մայրաքաղաքը Հռոմից ժամանակավոր տեղափոխեց [[Բյուզանդիոն]] (ներկայիս [[Ստամբուլ]]), որը մ.թ. 330 թվականին իր պատվին անվանեց [[Կոստանդնուպոլիս]]։ Մ.թ. 380 թվականին քրիստոնեությունը դարձավ կայսրության պետական կրոնը, իսկ մ.թ. 391-392 թվականներին կայսր [[Թեոդոսիոս Ա Մեծ]]ը հեթանոսական կրոններն անօրինական հայտարարեց<ref name="FriellWilliams2005">{{cite book|first1=Stephen|last1=Williams|first2=Gerard|last2=Friell|title=Theodosius: The Empire at Bay|url=https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ|year=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-78262-7|page=105}}</ref>։ Սա երբեմն համարվում է [[Անտիկ դարաշրջան]]ի վերջը, մեկ այլ կարծիքով Անտիկ դարաշրջանի վերջը համարվում է մ.թ. 476 թվականին [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում]]ը, մ.թ. 529 թվականին [[Պլատոնյան ակադեմիա|Աթենքի հեթանոսական Պլատոնյան ակադեմիայի]] փակումը<ref>{{cite book |title=A History of Greek Literature |last=Hadas |first=Moses |year=1950 |publisher=Columbia University Press |isbn=978-0-231-01767-1 |pages=273, 327 |url=https://books.google.com/books?id=dOht3609JOMC&pg=PA273}}</ref> կամ մ.թ. 7-րդ դարի սկզբում իսլամի ծնունդը։ Իր գոյության գրեթե ողջ ընթացքում [[Բյուզանդական կայսրություն]]ը համարվել է Եվրոպայի տնտեսապես, մշակութային և ռազմական առումով ամենահզոր տերություններից մեկը<ref>{{Harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=130–131}}; {{Harvnb|Pounds|1979|p=124}}</ref>։ === Վաղ միջնադար === {{Հիմնական|Ուշ անտիկ ժամանակաշրջան|Վաղ միջնադար|Ժողովուրդների մեծ գաղթ}} {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = left | ուղղություն = vertical | լայնություն = 240 | պատկեր1 = Europe around 650.jpg | նկարագրություն1 = Եվրոպա, մոտ 650 թվական | պատկեր2 = Frankish Empire 481 to 814-en.svg | նկարագրություն2 = [[Կարոլինգյան կայսրություն|Կառլոս Մեծի կայսրությունը]] 814 թվականին<br> {{Legend0|#3CB371|Ֆրանկական թագավորություն}}<br> {{Legend0|#FAEBD7|հարկատուներ}} }} [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում|Հռոմեական կայսրության անկման]] ընթացքում Եվրոպան թևակոխեց փոփոխությունների երկար ժամանակաշրջան, որը պատմաբանները կոչում են «[[Ժողովուրդների մեծ գաղթ|Մեծ գաղթի դարաշրջան]]»։ Բազմաթիվ արշավանքներ և գաղթ է եղել [[օստգոթեր]]ի, [[վեստգոթեր]]ի, [[գոթեր]]ի, [[վանդալներ]]ի, [[հոներ]]ի, [[ֆրանկներ]]ի, [[անգլեր]]ի, [[սաքսեր]]ի, [[սլավոններ]]ի, [[Ավարներ (ցեղեր)|ավարների]], [[բուլղարներ]]ի, իսկ ավելի ուշ՝ [[վիկինգներ]]ի, [[պեչենեգներ]]ի, [[կումաններ]]ի և [[հունգարացիներ]]ի շրջանում։ [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանի մտածողները, որոնցից էր նաև [[Ֆրանչեսկո Պետրարկա|Պետրարկան]], ավելի ուշ այս ժամանակաշրջանն անվանեցին «Խավարի դարաշրջան»<ref>''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74.</ref>։ Մեկուսացած վանական համայնքներն անցյալում կուտակված գրավոր գիտելիքը հավաքելու և պահպանելու համար միակ վայրերն էին։ Բացի այդ, շատ քիչ գրավոր արձանագրություններ են պահպանվել, իսկ գրականության, փիլիսոփայության, մաթեմատիկայի և անտիկ ժամանակաշրջանի այլ գիտելիքի մեծ մասն անհետացել է Արևմտյան Եվրոպայից, թեև դրանք պահպանվել են արևելքում՝ Բյուզանդական կայսրությունում<ref>Norman F. Cantor, ''The Medieval World 300 to 1300''.</ref>։ Մինչդեռ Հռոմեական կայսրությունը շարունակում էր անկում ապրել արևմուտքում, հռոմեական ավանդույթները և Հռոմեական պետությունը չկորցրին իրենց ուժը գլխավորապես հունախոս [[Բյուզանդական կայսրություն|Արևելյան Հռոմեական կայսրությունում]], որը հայտնի է նաև որպես Բյուզանդական կայսրություն։ Իր գոյության մեծ մասի ընթացքում Բյուզանդական կայսրությունը Եվրոպայի տնտեսապես, մշակութային և ռազմական առումով ամենահզոր տերությունն էր։ Կայսր [[Հուստինիանոս Ա]]-ն կառավարել է Կոստանդնուպոլսկի առաջին ոսկեդարը. ստեղծել է [[Հուստինիանոսի օրենսգիրք|օրենսգիրք]], որը հիմք է ծառայել ներկայիս մի շարք իրավական համակարգերի համար, ֆինանսավորել է [[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Ստամբուլ)|Սուրբ Սոֆիայի տաճարի]] շինարարությունը և քրիստոնեական եկեղեցին պետական վերահսկողության տակ է առել<ref name="natgeo 135">National Geographic, 135.</ref>։ 7-րդ դարից սկսած, երբ բյուզանդացիները և հարևան [[Սասանյաններ]]ը զգալիորեն թուլացել էին դարեր տևող և հաճախակի բնույթ կիրող բյուզանդա-սասանյան պատերազմների հետևանքով, մուսուլման արաբները սկսեցին ներխուժել պատմական հռոմեական տարածք՝ զավթելով Լևանտը, Հյուսիսային Ամերիկան և ներխուժելով [[Անատոլիա|Փոքր Ասիա]]։ 7-րդ դարի կեսերին մուսուլմանների՝ [[Արաբական արշավանքները Պարսկաստան|Պարսկաստանը գրավելուց հետո, իսլամը մտավ [[Կովկաս]]<ref>{{cite book |quote=(..) It is difficult to establish exactly when Islam first appeared in Russia because the lands that Islam penetrated early in its expansion were not part of Russia at the time, but were later incorporated into the expanding Russian Empire. Islam reached the Caucasus region in the middle of the seventh century as part of the Arab conquest of the Iranian Sassanian Empire.|title=Islam in Russia: The Politics of Identity and Security|first=Shireen |last= Hunter | publisher= M.E. Sharpe | date = 2004 |page=3 |display-authors=etal}}</ref>։ Հաջորդ մի քանի դարերին մուսուլմանական զինված ուժերը զավթեցին [[Կիպրոսը միջնադարում|Կիպրոսը]], [[Մալթա]]ն, [[Կրետեի էմիրություն|Կրետեն]], [[Սիցիլիայի էմիրություն|Սիցիլիան]] և [[Իսլամի պատմությունը Հարավային Իտալիայում|Հարավային Իտալիայի որոշ մասեր]]<ref>Kennedy, Hugh (1995). "The Muslims in Europe". In McKitterick, Rosamund, ''The New Cambridge Medieval History: c. 500 – c. 700'', pp. 249–272. Cambridge University Press. 052136292X.</ref>։ 711-720 թ]]վականներին [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզու]] [[Վեստգոթական թագավորություն]]ն անցավ [[մուսուլման]]ների իշխանության տակ՝ բացառությամբ հյուսիս-արևմուտքի որոշ փոքր տարածքների ([[Աստուրիա]]) և [[Պիրենեյներ]]ի [[բասկեր|բասկյան]] շրջանների մեծ մասի։ Այդ տարածքը, որն ստացավ արաբական [[ալ-Անդալուս]] անունը, դարձավ ընդլայնվող [[Օմայյան խալիֆայություն|Օմայյան խալիֆայության]] մի մասը։ [[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (717-718)|Կոստանդնուպոլսի երկրորդ անհաջող պաշարումը (717)]] թուլացրեց Օմայյան խալիֆայությունը և ստվերեց նրա համբավը։ Այնուհետև Օմայանները 732 թվականի [[Տուրի ճակատամարտ|Պուատեի ճակատամարտում]] պարտություն կրեցին [[Ֆրանկական թագավորություն|ֆրանկ]] առաջնորդ [[Կառլոս Մարտել]]ից, ինչը վերջ դրեց նրանց առաջխաղացմանը դեպի հյուսիս։ Պիրենեյան թերակղզու հյուսիսարևմտյան հեռավոր շրջաններում և [[Պիրենեյներ]]ի կենտրոնում հարավի մուսուլմանների հզորությունը նկատելի չէր։ Հենց այստեղ են հիմնադրվել [[Աստուրիայի թագավորություն|Աստուրիայի]], [[Լեոնի թագավորություն|Լեոնի]] և [[Գալիսիայի թագավորություն|Գալիսիայի]] քրիստոնեական թագավորությունները, որտեղից սկսվել է Պիրենեյան թերակղզու վերանվաճումը։ Այդուհանդերձ, որևէ համակարգված փորձ չի արվել [[մավրեր]]ին դուրս շպրտելու ուղղությամբ։ Քրիստոնեական թագավորությունները հիմնականում կենտրոնացած էին իրենց սեփական ներքին իշխանության համար պայքարելու վրա։ Արդյունքում [[Ռեկոնկիստա]]ն տևեց ավելի քան ութ դար, որի ընթացքում Ալֆոնսոների, Սանչոների, Օրդոնյոների, Ռամիրոների, Ֆեռնանդոների և Բերմուդոների երկար ցանկ պայքարում էր որքան իր քրիստոնյա հակառակորդների դեմ, այնքան էլ մուսուլման զավթիչների։ [[Պատկեր:Europe 843ad viking incursions map.png|thumb|250px|[[Վիկինգներ]]ի արշավները և Ֆրանկական կայսրության բաժանումը 843 թվականի [[Վերդենի պայմանագիր|Վերդենի պայմանագրով]]]] Խավարի դարաշրջանում [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն]]ն ընկավ տարբեր ցեղերի իշխանության տակ։ Գերմանական և սլավոնական ցեղերն իրենց գերիշխանությունը հաստատեցին համապատասխանաբար Արևմտյան և Արևելյան Եվրոպայում<ref name="natgeo 143">National Geographic, 143–145.</ref>։ Ֆրանկյան ցեղերը միավորվեցին [[Քլոդվիգ I]]-ի իշխանության տակ<ref name="natgeo 162">National Geographic, 162.</ref>։ [[Կարոլինգներ]]ի դինաստիայից ֆրանկ թագավոր [[Կառլոս Մեծ]]ը, որը նվաճել էր Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասը, 800 թվականին Հռոմի պապի կողմից կարգվեց որպես «[[Սուրբ Հռոմի կայսրերի ցանկ|Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր]]»։ Սա 962 թվականին հանգեցրեց [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմեական կայսրության]] հիմնադրմանը, որն ի վերջո տեղակայված էր Կենտրոնական Եվրոպայի գերմանական իշխանապետություններում<ref name="natgeo 166">National Geographic, 166.</ref>։ [[Արևելակենտրոնական Եվրոպա]]ն ականատես եղավ առաջին սլավոնական պետությունների ստեղծմանն ու [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեության]]՝ որպես պետական կրոն ընդունմանը (մ.թ. մոտ 1000 թվական)։ [[Արևմտյան սլավոններ|Արևմտասլավոնական]] [[Մեծ Մորավական տերություն]]ն իր տարածքներն ընդլայնեց դեպի հարավ՝ Բալկաններ՝ [[Սվյատոպոլկ I (Մեծ Մորավիայի իշխան)|Սվյատոպոլկ I-ի]] իշխանության օրոք հասնելով ամենամեծ չափին և [[Արևելաֆրանկական թագավորություն|Արևելաֆրանկական թագավորության]] հետ մի շարք զինված հակամարտություններ հրահրելով։ 7-րդ դարի վերջում և 8-րդ դարում առաջին [[Հարավային սլավոններ|հարավսլավոնական պետություններն]] առաջացան դեպի ավելի հարավ ընկած տարածքում և ընդունեցին քրիստոնեություն։ Այդ պետություններն էին՝ [[Բուլղարական առաջին կայսրություն]]ը, [[Սերբիայի իշխանապետություն (միջնադար)|Սերբիայի իշխանապետություն]]ը (ավելի ուշ՝ [[Սերբիայի թագավորություն (միջնադար)|թագավորություն]] և [[Սերբիայի կայսրություն|կայսրություն]]) և [[Խորվաթիայի դքսություն]]ը (ավելի ուշ՝ [[Խորվաթիայի թագավորություն (925–1102)|Խորվաթիայի թագավորություն]])։ Արևելքում [[Կիևյան Ռուսիա]]ն ընդլայնվեց իր մայրաքաղաք [[Կիև]]ից՝ 10-րդ դարում դառնալով Եվրոպայի ամենամեծ պետությունը։ 988 թվականին [[Վլադիմիր Մեծ]]ն [[Ռուս Ուղղափառ եկեղեցի|ուղղափառությունն]] ընդունեց որպես պետական կրոն{{sfn|Bulliet|Crossley|Headrick|Hirsch|2011|page=250}}{{sfn|Brown|Anatolios|Palmer|2009|page=66}}։ Ավելի արևելքում [[Վոլգյան Բուլղարիա]]ն դարձավ իսլամական պետություն, բայց մի քանի դար անց ընդգրկվեց Ռուսաստանի կազմի մեջ<ref>Gerald Mako, "The Islamization of the Volga Bulghars: A Question Reconsidered", Archivum Eurasiae Medii Aevi 18, 2011, 199–223.</ref>։ === Բարձր և ուշ միջնադար === {{Հիմնական|Բարձր միջնադար|Ուշ միջնադար|Միջնադար}} [[Պատկեր:Le Repubbliche Marinare.jpg|thumb|180px|Միջնադարյան [[Իտալիա]]յի [[Ծովային հանրապետություններ]]ն առևտրային լայն ցանցով և Միջերկրական ծովի ավազանում գաղութներով կրկին կապ ստեղծեցին Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի միջև և կարևոր դեր խաղացին [[Խաչակրաց արշավանքներ]]ի ժամանակ<ref>Marc'Antonio Bragadin, ''Storia delle Repubbliche marinare'', Odoya, Bologna 2010, 240 pp., {{ISBN|978-88-6288-082-4}}</ref><ref>G. Benvenuti, ''Le Repubbliche Marinare. Amalfi, Pisa, Genova, Venezia'', Newton & Compton editori, Roma 1989</ref>։]] 1000-1250 թվականներն ընկած ժամանակահատվածը հայտնի է [[Բարձր միջնադար|բարձր միջնադար]] անվամբ, որին հաջորդում է [[Ուշ միջնադար|ուշ միջնադար]]ը՝ մինչև 1500 թվականը։ Բարձր միջնադարում Եվրոպայի բնակչությունը զգալիորեն աճել է՝ իր գագաթնակետին հասնելով [[12-րդ դարի Վերածնունդ|Վերածննդի դարաշրջանում՝ 12-րդ դարում]]։ Տնտեսական աճը, ինչպես նաև աշխարհամասի առևտրային ճանապարհների անվտանգության բացակայությունը հնարավոր դարձրին [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]] և [[Բալթիկ ծով]]երի երկայնքով առևտրային խոշոր ճանապարհների զարգացումը։ Մերձափնյա քաղաքների աճող հարստությունն ու անկախությունը [[Ծովային հանրապետություններ]]ին հնարավորություն տվեցին առաջատար դիրք գրավել եվրոպական ասպարեզում։ Միջնադարում աշխարհամասում գերիշխում էր սոցիալական երկու վերին էշելոն՝ ազնվականությունը և հոգևորականությունը։ Վաղ միջնադարում [[Ֆրանսիա]]յում զարգացավ [[ֆեոդալիզմ]]ը, որը շուտով տարածվեց ամբողջ Եվրոպայում<ref name="natgeo 158">National Geographic, 158.</ref>։ Անգլիայում [[Ազնվականություն|ազնվականների]] և [[Միապետություն|միապետների]]՝ ազդեցության համար պայքարը հանգեցրեց [[Ազատությունների մեծ խարտիա]]յի և [[խորհրդարան]]ի ինստիտուտի ստեղծմանը<ref name="natgeo 186">National Geographic, 186.</ref>։ Տվյալ ժամանակաշրջանում մշակույթի հիմնական աղբյուրը [[կաթոլիկ եկեղեցի]]ն էր։ Վանքերին և տաճարներին կից դպրոցների միջոցով կաթոլիկ եկեղեցին կրթություն էր ապահովում Եվրոպայի մեծ մասում<ref name="natgeo 158"/>։ [[Պատկեր:Philip II and Tancred meeting in Messina - British Library Royal MS 16 G vi f350r (detail).jpg|thumbnail|upright=0.9|left|[[Տանկրեդ Սիցիլիացի]]ն և [[Ֆիլիպ II Օգոստոս]]ը [[Խաչակրաց երրորդ արշավանք]]ի ժամանակ (1189–1192)]] [[Պապություն|Պապությունն]] իր իշխանության գագաթնակետին հասավ բարձր միջնադարում։ 1054 թվականին [[Կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների բաժանում|կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների բաժանում]]ը նախկին Հռոմեական կայսրությունն ամբողջովին բաժանեց կրոնական առումով՝ [[Բյուզանդական կայսրություն]]ում գերիշխում էր [[Ուղղափառ եկեղեցի|ուղղափառ եկեղեցի]]ն, իսկ նախկին Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունում՝ կաթոլիկ եկեղեցին։ 1095 թվականին [[Ուրբանոս II]] պապը [[Խաչակրաց արշավանքներ|խաչակրաց արշավանք]] սկսեց [[մուսուլմաններ]]ի դեմ՝ գրավելով [[Երուսաղեմ]]ն ու [[Սուրբ Երկիր]]ը<ref name="natgeo 192">National Geographic, 192.</ref>։ Եվրոպայում կաթոլիկ եկեղեցին հերետիկոսների դեմ [[ինկվիզիցիա]] սկսեց։ [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզում]] [[Ռեկոնկիստա]]ն ավարտվեց Գրանադայի անկմամբ 1492 թվականին՝ վերջ դնելով թերակղզու հարավարևմտյան հատվածում մուսուլմանների գրեթե յոթ դար կառավարմանը<ref name="natgeo 199">National Geographic, 199.</ref>։ Արևելքում վերածնված Բյուզանդական կայսրությունը մուսուլմաններից հետ գրավեց Կրետեն և Կիպրոսը ու վերանվաճեց Բալկանները։ 9-12-րդ դարերում Եվրոպայի ամենահարուստ և մեծ քաղաքը Կոստանդնուպոլիսն էր՝ գրեթե 400 000 բնակչությամբ<ref>{{harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=130–131}}</ref><ref>{{harvnb|Pounds|1979|p=124}}</ref>։ [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ում պարտությունից հետո կայսրությունը թուլացել էր, որն էլ ավելի թուլացավ [[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]ի ժամանակ [[Կոստանդնուպոլսի գրավում (1204)|Կոստանդնուպոլսի գրավմամբ]] (1204 թվական)<ref name="DuikerSpielvogel2010">{{cite book|first1=William J.|last1=Duiker|first2=Jackson J.|last2=Spielvogel|title=The Essential World History|url=https://books.google.com/books?id=UJpI18JaEL0C&pg=PA330|access-date=20 January 2013|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-90227-0|page=330|quote=The Byzantine Empire also interacted with the world of Islam to its east and the new European civilization of the west. Both interactions proved costly and ultimately fatal.}}</ref><ref name="Findlay2006">{{cite book|first=Ronald|last=Findlay|title=Eli Heckscher, International Trade, And Economic History|url=https://books.google.com/books?id=VOE-sRivB6kC&pg=PA179|access-date=20 January 2013|year=2006|publisher=MIT Press|isbn=978-0-262-06251-0|pages=178–179|quote=These Christian allies did not accept the authority of Byzantium, and the Fourth Crusade that sacked Constantinople and established the so-called Latin Empire that lasted until 1261 was a fatal wound from which the empire never recovered until its fall at the hands of the Ottoman Turks in 1453 (Queller and Madden 1997).}}</ref><ref name="Browning1992">{{cite book|first=Robert|last=Browning|title=The Byzantine Empire|url=https://archive.org/details/byzantineempire0000brow|url-access=registration|access-date=20 January 2013|year=1992|publisher=CUA Press|isbn=978-0-8132-0754-4|page=[https://archive.org/details/byzantineempire0000brow/page/253 253]|quote=And though the final blow was struck by the Ottoman Turks, it can plausibly be argued that the fatal injury was inflicted by the Latin crusaders in 1204.|edition=Revised}}</ref><ref name="Byfield2008">{{cite book|first=Ted|last=Byfield|title=A Glorious Disaster: A.D. 1100 to 1300: The Crusades: Blood, Valor, Iniquity, Reason, Faith|url=https://books.google.com/books?id=o8hJgj5q5IEC&pg=PA136|access-date=20 January 2013|year=2008|publisher=Christian History Project|isbn=978-0-9689873-7-7|page=136|quote=continue to stand for another 250 before ultimately falling to the Muslim Turks, but it had been irrevocably weakened by the Fourth Crusade.}}</ref><ref name="Golna2004">{{cite book|first=Cornelia|last=Golna|title=City of Man's Desire: A Novel of Constantinople|url=https://books.google.com/books?id=xHXGa8HSQIQC&pg=PA424|access-date=20 January 2013|year=2004|publisher=Go-Bos Press|isbn=978-90-804114-4-9|page=424|quote=1204 The Fourth Crusade sacks Constantinople, destroying and pillaging many of its treasures, fatally weakening the empire both economically and militarily}}</ref><ref name="Powell2001">{{cite book|first=John|last=Powell|title=Magill's Guide to Military History: A-Cor|url=https://books.google.com/books?id=lBYZAQAAIAAJ|access-date=20 January 2013|year=2001|publisher=Salem Press|isbn=978-0-89356-015-7|quote=However, the fifty-seven years of plunder that followed made the Byzantine Empire, even when it retook the capital in 1261, genuinely weak. Beginning in 1222, the empire was further weakened by a civil war that lasted until 1355.&nbsp;... When the Ottomans overran their lands and besieged Constantinople in 1453, sheer poverty and weakness were the causes of the capital city's final fall.}}</ref><ref name="Irvin2002">{{cite book|first=Dale T.|last=Irvin|title=History of the World Christian Movement: Volume 1: Earliest Christianity To 1453|url=https://books.google.com/books?id=C2akvQfa-QMC&pg=PA405|access-date=20 January 2013|date=10 January 2002|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=978-0-567-08866-6|page=405|quote=Not only did the fourth crusade further harden the resentments Greek-speaking Christians felt toward the Latin West, but it further weakened the empire of Constantinople, many say fatally so. After the restoration of Greek imperial rule the city survived as the capital of Byzantium for another two centuries, but it never fully recovered.}}</ref><ref name="Frucht2004">{{cite book|first=Richard C.|last=Frucht|title=Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=lVBB1a0rC70C&pg=PA856|access-date=20 January 2013|year=2004|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-800-6|page=856|quote=Although the empire was revived, the events of 1204 had so weakened Byzantium that it was no longer a great power.}}</ref><ref name="DuikerSpielvogel2010v2">{{cite book|first1=William J.|last1=Duiker|first2=Jackson J.|last2=Spielvogel|title=The Essential World History|url=https://books.google.com/books?id=UJpI18JaEL0C&pg=PA386|access-date=20 January 2013|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-90227-0|page=386|quote=Later they established themselves in the Anatolian peninsula at the expense of the Byzantine Empire.&nbsp;... The Byzantines, however, had been severely weakened by the sack of Constantinople in the Fourth Crusade (in 1204) and the Western occupation of much of the empire for the next half century.}}</ref>։ Թեև 1261 թվականին Կոստանդնուպոլիսը հետ գրավվեց, [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիան]] ընկավ 1453 թվականին, երբ [[Օսմանյան կայսրություն]]ը [[Կոստանդնուպոլսի անկում|գրավեց Կոստանդնուպոլիսը]]<ref name="natgeo 211">National Geographic, 211.</ref><ref name="Peters2006">{{cite book|first=Ralph|last=Peters|title=New Glory: Expanding America's Global Supremacy|url=https://archive.org/details/newgloryexpandin00pete|url-access=registration|access-date=20 January 2013|date=29 August 2006|publisher=Sentinel|isbn=978-1-59523-030-0|quote=Western Christians, not Muslims, fatally crippled Byzantine power and opened Islam's path into the West.}}</ref><ref name="Chronicles">{{cite book|title=Chronicles|url=https://books.google.com/books?id=Ay0RAQAAMAAJ|access-date=20 January 2013|year=2005|publisher=Rockford Institute|quote=two-and-a-half centuries to recover from the Fourth Crusade before the Ottomans finally took Constantinople in 1453,&nbsp;... They fatally wounded Byzantium, which was the main cause of its weakened condition when the Muslim onslaught came. Even on the eve of its final collapse, the precondition for any Western help was submission in Florence.}}</ref>։ [[Պատկեր:Mongols suzdal.jpg|thumb|upright|1238 թվականին [[Բաթու խան]]ի կողմից [[Սուզդալ]]ի գրավումը [[Մոնղոլների արշավանքը դեպի Արևմուտք|մոնղոլների՝ Եվրոպա ներխուժելու ժամանակ]]]] 11-12-րդ դարերին քոչվոր [[Թյուրքեր|թյուրքական ցեղերի]] (օրինակ՝ [[պեչենեգներ]]ի և [[կումաններ]]ի) անընդհատ հարձակումների հետևանքով սկսվեց [[սլավոններ|սլավոն բնակչության]] զանգվածային գաղթը դեպի հյուսիսի ավելի ապահով, խիտ անտառածածկ շրջաններ՝ ժամանակավորապես կանգնեցնելով Ռուսական պետության ընդարձակումը դեպի հարավ և արևելք<ref name="Klyuch1">{{Cite book|last=Klyuchevsky|first=Vasily|title=The course of the Russian history|location=v.1|url=http://www.kulichki.com/inkwell/text/special/history/kluch/kluch16.htm|isbn=978-5-244-00072-6|year=1987|publisher="Myslʹ}}</ref>։ [[Եվրասիա]]յի մյուս մասերի նման այս տարածքները ևս [[Մոնղոլական արշավանքները Ռուսիա|գրավել էին մոնղոլները]]<ref>{{cite web|url=https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html |archive-url=https://archive.today/20110427075859/https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html |url-status=dead |archive-date=27 April 2011 |title=The Destruction of Kyiv|publisher=University of Toronto|access-date=10 June 2008}}</ref>։ Նվաճողները, որոնք հայտնի էին [[թաթարներ]] անվամբ, հիմնականում մոնղոլ [[սյուզերեն]]ին հպատակ թյուրքախոս ժողովուրդներ էին։ Վերջիններս հիմնեցին [[Ոսկե հորդա]] պետությունը, որի կենտրոնը գտնվում էր Ղրիմում։ Ավելի ուշ, այս պետությունը որպես իր կրոն ընդունեց իսլամը և ավելի քան երեք դար կառավարեց ներկայիս Ռուսաստանի հարավային և կենտրոնական հատվածում<ref>"[http://www.britannica.com/eb/article-9037242/Golden-Horde Golden Horde]", in ''[[Encyclopædia Britannica]]'', 2007.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.accd.edu/sac/history/keller/Mongols/states3.html |title=Khanate of the Golden Horde (Kipchak) |publisher=Alamo Community Colleges |access-date=10 June 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080607055652/http://www.accd.edu/sac/history/keller/Mongols/states3.html |archive-date=7 June 2008 }}</ref>։ Մոնղոլական դոմինիոնների փլուզումից հետո 14-րդ դարում առաջացան առաջին Հռոմեական պետությունները (իշխանապետությունները)՝ [[Մոլդովայի շրջան]]ը և [[Վալախիա]]ն։ Նախկինում այս տարածքներն իրար հաջորդելով պեչենիգների և կումանների տիրապետության տակ էին գտնվում<ref>Spinei, Victor. The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century, Brill, 2009, {{ISBN|978-90-04-17536-5}}</ref>։ 12-15-րդ դարերում [[Մոսկվայի մեծ իշխանություն]]ը մոնղոլների տիրապետության տակ փոքր իշխանապետությունից վերածվեց Եվրոպայի ամենամեծ պետության՝ 1480 թվականին տապալելով մոնղոլներին և արդյունքում դառնալով [[Ռուսական թագավորություն]]ը։ Պետությունն ուժեղացավ [[Իվան III]] և [[Իվան IV Ահեղ]] ցարերի օրոք՝ հաջորդ դարերի ընթացքում անընդհատ ընդլայնվելով դեպի արևելք և հարավ։ [[Մեծ սով (1315-1317)|1315–1317 թվականների մեծ սովն]] [[Ուշ միջնադարի ճգնաժամ|ուշ միջնադարի առաջին ճգնաժամն]] էր Եվրոպայում<ref>[http://www.oglethorpe.edu/faculty/%7Eb_smith/ou/bs_foundations_chapter9.htm The Late Middle Ages] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151102090226/http://www.oglethorpe.edu/faculty/~b_smith/ou/bs_foundations_chapter9.htm |date=2 November 2015 }}. Oglethorpe University.</ref>։ 1348-1420 թվականներն ամենածանր կորուստների շրջանն էր։ [[Ֆրանսիան միջնադարում|Ֆրանսիայի]] բնակչությունը կրճատվեց կիսով չափ<ref>Baumgartner, Frederic J. ''France in the Sixteenth Century.'' London: Macmillan Publishers, 1995. {{ISBN|0-333-62088-7}}.</ref><ref>Don O'Reilly. "[http://www.historynet.com/magazines/military_history/3031536.html Hundred Years' War: Joan of Arc and the Siege of Orléans]". ''TheHistoryNet.com''. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20061109043743/http://www.historynet.com/magazines/military_history/3031536.html |date=9 November 2006 }}</ref>։ Միջնադարյան Բրիտանիան տուժեց 95 սովի դեպքից<ref>[https://www.telegraph.co.uk/opinion/main.jhtml?xml=/opinion/2004/08/08/do0809.xml&sSheet=/opinion/2004/08/08/ixop.html Poor studies will always be with us]. By James Bartholomew. Telegraph. 7 August. 2004.</ref>, իսկ Ֆրանսիան՝ նույն ժամանակաշրջանում տուժեց ավելի քան 75 սովի դեպքից<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/201392/famine Famine]. Encyclopædia Britannica.</ref>։ 14-րդ դարի կեսերին Եվրոպան «ամայացավ» [[սև մահ]]վան՝ մարդկության պատմության մեջ ամենաշատ մահ տված [[համավարակ]]ի պատճառով, որի պատճառով միայն Եվրոպայում մահացավ 25 մլն մարդ՝ տվյալ ժամանակաշրջանում [[Միջնադարյան ժողովրդագրություն|Եվրոպայի բնակչության]] մեկ երրորդը<ref>{{cite magazine|url=http://science.nationalgeographic.com/science/health-and-human-body/human-diseases/plague-article.html |title=Plague: The Black Death|magazine=National Geographic|access-date=1 April 2012}}</ref>։ Ժանտախտը կործանիչ ազդեցություն ունեցավ Եվրոպայի սոցիալական ոլորտի վրա. այն ժողովրդին մղեց ապրել տվյալ պահով, ինչպես պատկերել է [[Ջովաննի Բոկաչչո]]ն իր «[[Դեկամերոն]]»-ում (1353)։ Ժանտախտը նաև լուրջ հարված էր կաթոլիկ եկեղեցուն, ինչը հանգեցրեց [[Հրեաների հալածանքներ|հրեաների հալածանքների]], [[Մուրացկանություն|մուրացկանության]], [[Բոր (հիվանդություն)|բորով]] տառապող մարդկանց թվի ավելացմանը<ref name="natgeo 223">National Geographic, 223.</ref>։ Համարվում է, որ ժանտախտը մինչև 18-րդ դարը՝ տարբեր [[Վիրուլենտություն|վիրուլենտությամբ]] և մահացությամբ, վերադարձել է յուրաքանչյուր սերնդի հետ<ref>{{cite web|url=http://www.infoplease.com/cig/dangerous-diseases-epidemics/bubonic-plague.html |title=Epidemics of the Past: Bubonic Plague&nbsp;— Infoplease.com |publisher=Infoplease.com |access-date=3 November 2008}}</ref>։ Տվյալ ժամանակաշրջանում ժանտախտի ավելի քան 100 [[Համաճարակների ցանկ|համաճարակ]] է բռնկվել Եվրոպայում<ref name="Revill">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/uk/2004/may/16/health.books |title=Black Death blamed on man, not rats &#124; UK news &#124; The Observer |newspaper=The Observer |first=Jo |last=Revill |date= 16 May 2004|access-date=3 November 2008 | location=London}}</ref>։ === Վաղ նորագույն դարաշրջան === {{Տես նաև|Վերածնունդ|Ռեֆորմացիա|Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ}} [[Պատկեր:La scuola di Atene.jpg|thumb|upright=1.2|[[Ռաֆայել Սանտի|Ռաֆայելի]] «[[Աթենական դպրոց (Ռաֆայել)|Աթենական դպրոց]]» կտավը (1511). [[Միքելանջելո]]ն, [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ն (կենտրոնում) և այլք պատկերված են որպես [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանի դասական գիտնականներ]] Վերածնունդը մշակութային փոփոխության ժամանակաշրջան էր, որը սկիզբ առավ [[Ֆլորենցիա]]յից և տարածվեց դեպի Եվրոպայի մյուս հատվածներ։ [[Վերածննդի հումանիզմ|Նոր հումանիզմի]] ծնունդն ուղեկցվում էր [http://վանականություն վանական] գրադարաններում մոռացված [[Դասական Հունաստան|դասական հունարեն]] և արաբերեն գիտելիքների վերականգնմամբ, որը հաճախ թարգմանվում էր արաբերենից [[լատիներեն]]<ref name="Barrett"/><ref>Roberto Weiss (1969) ''The Renaissance Discovery of Classical Antiquity'', {{ISBN|1-59740-150-1}}</ref><ref>{{Cite book|first=Jacob|last=Burckhardt|orig-year=1878|url=https://archive.org/details/civilizationofre00burc_0|title=The Civilisation of the Renaissance in Italy|edition=translation by S.G.C Middlemore|year=1990|isbn=978-0-14-044534-3|publisher=Penguin Books|location=London|author-link=}}</ref>։ 14-16-րդ դարերում Վերածնունդը տարածվեց ամբողջ Եվրոպայում. [[Արքունի տուն|թագավորների]], ազնվականների, [[Կաթոլիկ եկեղեցի|Կաթոլիկ եկեղեցու]] և նոր ծնվող առևտրականների դասակարգի համատեղ հովանավորության ներքո ծաղկեցին [[Վերածննդի կերպարվեստ|արվեստը]], [[փիլիսոփայություն]]ը, [[երաժշտություն]]ը և [[Գիտությունը Վերածննդի դարաշրջանում|գիտությունները]]<ref name="natgeo 254">National Geographic, 254.</ref><ref>Jensen, De Lamar (1992), ''Renaissance Europe'', {{ISBN|0-395-88947-2}}</ref><ref>{{Cite book|last=Levey|first=Michael|title=Early Renaissance|url=https://archive.org/details/earlyrenaissance0000leve|publisher=Penguin Books|year=1967}}</ref>։ Իտալացի մեկենասները՝ ներառյալ Ֆլորենցիայի [[Մեդիչիներ|Մեդիչի]] բանկիրների ընտանիքը, [[Հռոմի պապ]]երը, ֆինանսավորում էին այնպիսի բեղմնավոր [[քվատրոչենտո]] և [[Չինկվեչենտո|չինկվեչենտո]] նկարիչների, ինչպիսիք էին [[Ռաֆայել Սանտի|Ռաֆայել]]ը, [[Միքելանջելո]]ն և [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ն<ref name="natgeo 292">National Geographic, 292.</ref><ref>{{Cite book|last=Levey|first=Michael|title=High Renaissance|publisher=Penguin Books|year=1971}}</ref>։ 14-րդ դարի կեսերին եկեղեցու ներսում քաղաքական ինտրիգները հանգեցրին [[Կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների բաժանում|կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների բաժանմանը]]։ Այդ քառասուն տարիների ընթացքում երկու պապերը՝ մեկը [[Ավինյոն]]ում, մյուսը՝ Հռոմում, ցանկանում էին իրենց իշխանությունը հաստատել եկեղեցու վրա։ Թեև եկեղեցու ներսում ծագած խնդիրները հարթվեցին 1417 թվականին, պապության հոգևոր հեղինակությունը մեծապես տուժեց<ref name="natgeo 193">National Geographic, 193.</ref>։ 15-րդ դարում Եվրոպան սկսեց ընդլայնել իր աշխարհագրական սահմանները։ Ժամանակի ամենամեծ ծովային տերությունները՝ Իսպանիան և Պորտուգալիան, իրենց վրա վերցրին աշխարհն ուսումնասիրելու առաքելությունը<ref>{{Cite book|last=John Morris Roberts|title=Penguin History of Europe|year=1997|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-026561-3|url=https://archive.org/details/penguinhistoryof00robe_1}}</ref><ref name="natgeo 296">National Geographic, 296.</ref>։ [[Քրիստափոր Կոլումբոս]]ը 1492 թվականին հասավ [[Նոր աշխարհ]], իսկ [[Վասկո դա Գամա]]ն 1498 թվականին հայտնաբերեց դեպի [[Արևելք (տարածաշրջան)|Արևելք]] տանող օվկիանոսով ճանապարհը, որը կապում էր [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան]] և [[Հնդկական օվկիանոս]]ները։ Պորտուգալացի ճանապարհորդ [[Ֆեռնան Մագելան]]ն իսպանական արշավախմբի կազմում Ատլանտյան և [[Խաղաղ օվկիանոս]]ներով հասավ Ասիայի արևմուտք, ինչի արդյունքում իսպանացի [[Խուան Սեբաստիան Էլկանո]]ն իրականացրեց առաջին [[Մագելանի շրջագայության ժամանակացույց|համաշխարհային շրջագայությունը]] 1519-1522 թվականներին։ Շուտով իսպանացիներն ու պորտուգալացիները սկսեցին համաշխարհային մեծ կայսրություններ ստեղծել [[Ամերիկա]]յում, Ասիայում, Աֆրիկայում և Օվկեանիայում<ref name="natgeo 338">National Geographic, 338.</ref>։ Սրանից քիչ անց Ֆրանսիան, [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդներ]]ը և Անգլիան գաղութային մեծ կայսրություններ ստեղծեցին, որոնք գաղութներ ունեին Աֆրիկայում, Ամերիկայում և Ասիայում։ 1588 թվականին [[Անպարտելի արմադա|իսպանական նավատորմին]] չհաջողվեց ներխուժել Անգլիա։ Մեկ տարի անց [[Անգլիական արմադա|Անգլիան Իսպանիա ներխուժելու անհաջող փորձ արեց]]՝ [[Ֆիլիպ II Հաբսբուրգ]]ին հնարավորություն տալով պահպանել իր ռազմական գերիշխանությունը Եվրոպայում։ Այս անհաջողությունը թույլ տվեց նաև, որ իսպանական նավատորմը հաջորդ մի քանի տասնյակ տարիների ընթացքում ունակ լինի պատերազմ վարել։ Այդուհանդերձ, իսպանական ևս երկու նավատորմ չհաջողեց ներխուժել Անգլիա ([[Երկրորդ իսպանական արմադա|Երկրորդ իսպանական նավատորմը]] և [[Երրորդ իսպանական արմադա|Երրորդ իսպանական նավատորմը]])<ref>Elliott p.333</ref><ref>Morris, Terence Alan (1998). Europe and England in the sixteenth century. Routledge, p. 335. {{ISBN|0-415-15041-8}}</ref><ref>Rowse, A. L. (1969). Tudor Cornwall: portrait of a society. C. Scribner, p. 400</ref>։ [[Պատկեր:Habsburg dominions 1700.png|thumb|upright=1.2|[[Կառլոս V կայսր|Կառլոս V կայսեր]] կողմից մասնատված [[Հաբսբուրգներ|Հաբսբուրգների դինաստիայի]] դոմինիոնները։ [[Ֆիլիպ II Հաբսբուրգ]]ի հիմնական ռազմական բազան Եվրոպայում Նիդեռլանդներից [[Միլանի դքսություն]] ձգվող իսպանական ճանապարհն էր<ref>{{cite book |last1=Kamen |first1=Henry |title=Spain's Road to Empire: The Making of a World Power, 1492–1763 |page=221}}</ref>։]] 1517 թվականի [[ռեֆորմացիա|բողոքականների ռեֆորմացիան]] թուլացրեց եկեղեցու իշխանությունը, երբ գերմանացի աստվածաբան [[Մարտին Լյութեր]]ն իր [[95 թեզիսներ]]ը, որոնցում քննադատում էր ինդուլգենցիաների վաճառքը, մեխեց եկեղեցու դռան վրա։ Արդյունքում 1520 թվականին Լյութերը հեռացվեց պապի «[[Exsurge Domine]]» [[Բուլլա|բուլլա]]յով, իսկ նրա հետևորդները 1521 թվականին դատապարտվեցին [[Վորմսի ռայխստագ]]ում, որը գերմանացի իշխաններին բաժանեց [[Բողոքականություն|բողոքականների]] և կաթոլիկների<ref name="natgeo 256">National Geographic, 256–257.</ref>։ Բողոքականության հետ տարածվեցին նաև [[Կրոնական պատերազմները Եվրոպայում|կրոնական պայքարն ու պատերազմները]]<ref>{{Cite web|url=https://en.wikibooks.org/wiki/European_History/Religious_Wars_in_Europe|title=European History/Religious Wars in Europe - Wikibooks, open books for an open world|website=en.wikibooks.org}}</ref>։ Ամերիկայի կայսրությունները թալանելով Իսպանիան մոտ մեկ դար կարողացավ ֆինանսավորել [[Իսպանական ինկվիզիցիա|կրոնական հալածանքները]] Եվրոպայում<ref>{{cite book |last1=Humphreys |first1=Kenneth |title=Jesus Never Existed: An Introduction to the Ultimate Heresy}}</ref>։ [[Երեսնամյա պատերազմ]]ը (1618–1648) մեծ վնաս հասցրեց Սրբազան Հռոմեական կայսրությանը և ոչնչացրեց [[Գերմանիան վաղ նորագույն դարաշրջանում|Գերմանիայի]] մեծ մասը՝ սպանելով բնակչության 25-40%-ին<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/195896/history-of-Europe/58335/Demographics History of Europe – Demographics]. Encyclopædia Britannica.</ref>։ [[Վեստֆալյան հաշտություն]]ից հետո Ֆրանսիան սկսեց գերիշխել Եվրոպայում<ref name="natgeo 269">National Geographic, 269.</ref>։ 1683 թվականին [[Վիեննայի ճակատամարտ (1683)|Վիեննայի ճակատամարտում]] [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան թուրքերի]] պարտությամբ կանգնեցվեց [[Օսմանյան պատերազմները Եվրոպայում|Օսմանյան կայսրության առաջխաղացումը Եվրոպայում]]<ref>Virginia Aksan, Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged, (Pearson Education Limited, 2007), 28.</ref>։ 17-րդ դարը Եվրոպայի կենտրոնական և որոշ այլ մասերի համար [[Համընդհանուր ճգնաժամ|համընդհանուր անկման]] ժամանակաշրջան էր<ref>{{cite web|url=http://libro.uca.edu/payne1/payne15.htm|title=The Seventeenth-Century Decline|access-date=13 August 2008|publisher=The Library of Iberian resources online}}</ref>. տարածաշրջանում 200 տարիների ընթացքում (1501-1700) ավելի քան 150 սովի համաճարակ գրանցվեց<ref>"''[https://books.google.com/books?id=juvbIDu9ARIC&pg=PA51 Food, Famine And Fertilisers]''". Seshadri Kannan (2009). APH Publishing. p. 51. {{ISBN|81-313-0356-X}}</ref>։ [[Կրևյան Ունիա (1385)|Կրևյան Ունիա]]յից (1385) հետո Եվրոպայի արևելակենտրոնական հատվածում գերիշխում էին [[Լեհաստանի թագավորություն]]ը և [[Լիտվական մեծ իշխանություն]]ը։ [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յի [[հեգեմոնիա]]ն ավարտվեց [[Երկրորդ Հյուսիսային պատերազմ|Երկրորդ հյուսիսային պատերազմ]]ի բերած արհավիրքներով ([[Շվեդական հեղեղ]]) և դրան հաջորդող հակամարտություններով<ref>{{cite book |last=Frost |first=Robert I. |author-link= |date=2004 |title=After the Deluge; Poland-Lithuania and the Second Northern War, 1655-1660 |url=https://www.google.com.au/books/edition/After_the_Deluge/IfIbP8sfC0wC?hl=en&gbpv=0 |location=Cambridge |publisher=University Press |isbn=9780521544023}}</ref>. պետությունը [[Լեհաստանի բաժանումներ|բաժանվեց]] և 18-րդ դարի վերջում դադարեց գոյություն ունենալ<ref>{{cite book |last=Lukowski |first=Jerzy |author-link= |date=2014 |title=The Partitions of Poland 1772, 1793, 1795 |url=https://www.google.com.au/books/edition/The_Partitions_of_Poland_1772_1793_1795/Zm3XAwAAQBAJ?hl=en&gbpv=0 |location=New York |publisher=Taylor & Routledge |isbn=9781317886945}}</ref>։ 15-18-րդ դարերում, երբ Ռուսաստանը գրավեց Ոսկե հորդայի մասնատված խանությունները, [[Ղրիմի խանություն|Ղրիմի խանության]] [[Ղրիմի թաթարներ|թաթարները]] սկսեցին [[Ղրիմանոգայական հարձակումները Ռուսիայի վրա|հաճախ հարձակվել]] արևելասլավոնական տարածքների վրա՝ [[Ստրկատիրությունն Օսմանյան կայսրությունում|ստրուկներ գերեվարելու նպատակով]]<ref>W.G. Clarence-Smith (2006). "''[https://books.google.com/books?id=nQbylEdqJKkC Islam And The Abolition Of Slavery]''". Oxford University Press. p. 13. {{ISBN|0-19-522151-6}}&nbsp;— "Lands to the north of the Black Sea probably yielded the most slaves to the Ottomans from 1450. A compilation of estimates indicates that Crimean Tartars seized about 1,750,000 Ukrainians, Poles, and Russians from 1468 to 1694."</ref>։ Հեռավոր արևելքում՝ [[Նոգայ հորդա]]ն և [[Ղազախական խանություն]]ը, հարյուրավոր տարիներ շարունակ հարձակվեցին ժամանակակից Ռուսաստանի և Ուկրաինայի սլավոնախոս տարածքների վրա մինչև Ռուսաստանի էքսպանսիան և Եվրասիայի հյուսիսային հատվածի մեծ մասի նվաճումը (այսինքն՝ Արևելյան Եվրոպայի, Կենտրոնական Ասիայի և Սիբիրի)։ Վերածնունդն ու [[Նոր միապետներ|նոր միապետներ]]ը նախանշեցին Հայտնագործությունների դարաշրջանի սկիզբը, որը համարվում է հայտնագործությունների, բացահայտումների և գիտական առաջընթացի շրջան<ref>{{Cite book | last = Hunt | first = Shelby D. | title = Controversy in marketing theory: for reason, realism, truth, and objectivity | url = https://books.google.com/books?id=07lchJbdWGgC&pg=PA18 | publisher = M.E. Sharpe | year = 2003 | page = 18 | isbn = 978-0-7656-0932-8}} </ref>։ 16-17-րդ դարերի Արևմտյան [[Գիտական հեղափոխություն|գիտական հեղափոխության]] դեմքերից էին [[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս|Կոպեռնիկոսը]], [[Յոհան Կեպլեր|Կեպլերը]], [[Գալիլեո Գալիլեյ]]ը և [[Իսահակ Նյուտոն]]ը<ref>"[http://web.clas.ufl.edu/users/ufhatch/pages/03-Sci-Rev/SCI-REV-Home/05-sr-lng-timeline.htm Scientific Revolution: Chronological Timeline: Copernicus to Newton] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130723195302/http://web.clas.ufl.edu/users/ufhatch/pages/03-Sci-Rev/SCI-REV-Home/05-sr-lng-timeline.htm |date=23 July 2013 }}". Retrieved 23 June 2012.</ref>։ Ըստ Փիթեր Բարրեթի՝ «Բոլորի կողմից ընդունված փաստ է, որ «ժամանակակից գիտությունը» ծնվել է Եվրոպայում 17-րդ դարում (Վերածննդի վերջում) և ներկայացնում է բնական աշխարհի նոր ընկալում»<ref name="Barrett">Peter Barrett (2004), ''[https://books.google.com/books?id=fwxViwX6KuMC&pg=PA14 Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding]'', pp. 14–18, Continuum International Publishing Group, {{ISBN|0-567-08969-X}}</ref>։ === 18-19-րդ դարեր === {{Տես նաև|Արդյունաբերական հեղափոխություն|Ֆրանսիական հեղափոխություն|Լուսավորության դարաշրջան}} [[Պատկեր:Europe 1815 map en.png|thumb|[[Վիեննայի վեհաժողով]]ով սահմանված եվրոպական պետությունների սահմանները]] [[Յոթնամյա պատերազմ]]ը Եվրոպայում վերջ դրեց [[Աուգսբուրգյան լիգա|«Հին համակարգի» դաշնակիցներին]]։ Հետևաբար, երբ 1778-1783 թվականների [[Անկախության պատերազմ Հյուսիսային Ամերիկայում|Անկախության համար Ամերիկայի պատերազմը]] վերածվեց գլոբալ պատերազմի, Բրիտանիան, չունենալով որևէ էական դաշնակից, բախվեց եվրոպական տերությունների ուժեղ կոալիցիային<ref>{{cite journal |jstor=2144276 |title=The American Revolution as an Aftermath of the Great War for the Empire, 1754–1763 |url=https://archive.org/details/sim_political-science-quarterly_1950-03_65_1/page/86 |journal=Political Science Quarterly |volume=65 |issue=1 |pages=86–104 |last1=Gipson |first1=Lawrence Henry |year=1950 |doi=10.2307/2144276}}</ref>։ Լուսավորության դարաշրջանը հզոր ինտելեկտուալ շարժում էր 18-րդ դարում, որն առաջ էր տանում գիտական և խելամիտ գաղափարները<ref>{{Cite book |last1=Goldie |first1=Mark |title=The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought |last2=Wokler |first2=Robert |publisher=Cambridge University Press |year=2006 |isbn=978-0-521-37422-4 |author-link2=}}</ref><ref>{{Cite book|last=Cassirer|first=Ernst |title=The Philosophy of the Enlightenment|publisher=Princeton University Press|year=1979|isbn=978-0-691-01963-5}}</ref><ref name="natgeo 255">National Geographic, 255.</ref>։ Ֆրանսիայի ազնվականությունից և քաղաքական իշխանության նկատմամբ հոգևորականության մենաշնորհից դժգոհությունը հանգեցրեց Ֆրանսիական հեղափոխությանը և [[Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն|Առաջին հանրապետության]] ստեղծմանը, որի հետևանքով միապետն ու բազում ազնվականներ զոհվեցին [[Ահաբեկչության ժամանակաշրջան (Ֆրանսիական հեղափոխություն)|Ահաբեկչության ժամանակաշրջան]]ի սկզբում<ref>{{Cite book|last=Schama|first=Simon|author-link=|publisher=Alfred A. Knopf|title=Citizens: A Chronicle of the French Revolution|year=1989|isbn=978-0-394-55948-3|title-link=}}</ref>։ [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ն իշխանության եկավ Ֆրանսիական հեղափոխության արդյունքում և հիմնադրեց [[Առաջին ֆրանսիական կայսրություն]]ը, որը [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ի ժամանակ ընդգրկեց Եվրոպայի խոշոր հատվածները, սակայն 1815 թվականին [[Վաթեռլոոյի ճակատամարտ]]ի ժամանակ փլուզվեց<ref name="natgeo 360">National Geographic, 360.</ref><ref>{{Cite book|last=McEvedy|first=Colin|title=The Penguin Atlas of Modern History|url=https://archive.org/details/penguinatlasofmo00coli|publisher=Penguin Books|year=1972|isbn=978-0-14-051153-6}}</ref>։ Նապոլեոնի կառավարման ժամանակ տարածում գտան Ֆրանսիական հեղափոխության գաղափարները՝ ներառյալ [[Ազգային պետություն|ազգային պետության]] գաղափարը, ինչպես նաև [[Կենտրոնացված կառավարում|կառավարման]], [[Նապոլեոնի օրենսգիրք|օրենքների]] և [[Կրթությունը Ֆրանսիայում|կրթության]] ֆրանսիական մոդելների կիրառումը<ref>{{Cite book|last=Lyons|first=Martyn|publisher= St. Martin's Press|year= 1994|isbn=978-0-312-12123-5|title=Napoleon Bonaparte and the legacy of the French Revolution|url=https://archive.org/details/napoleonbonapart0000lyon}}</ref><ref>{{Cite book|last=Grab|first=Alexander|title=Napoleon and the Transformation of Europe (European History in Perspective) |publisher=Palgrave MacMillan|year=2003|isbn=978-0-333-68275-3}}</ref><ref name="natgeo 350">National Geographic, 350.</ref>։ Նապոլեոնի գահընկեց արվելուց հետո հրավիրված [[Վիեննայի վեհաժողով]]ն [[ուժերի հավասարակշռություն|ուժերի նոր հավասարակշռություն]] հաստատեց Եվրոպայում, որը կենտրոնացած էր հինգ [[մեծ տերություններ]]ի վրա՝ Միացյալ Թագավորություն, Ֆրանսիա, [[Պրուսիա]], [[Ավստրիական կայսրություն|Ավստրիա]] և Ռուսաստան<ref name="natgeo 367">National Geographic, 367.</ref>։ Այս հավասարակշռությունը պահպանվեց մինչև [[1848-1849 թվականների հեղափոխություններ|1848 թվականի հեղափոխությունները]], որի ժամանակ լիբերալ ապստամբություններն իրենց ազդեցությունը թողեցին ամբողջ Եվրոպայի վրա՝ բացառությամբ Ռուսաստանի և Միացյալ Թագավորության։ Այս հեղափոխությունները վերջին հաշվով ճնշվեցին պահպանողական տարրերի կողմից, որի արդյունքում մի քանի բարեփոխումներ իրականացվեցին<ref name="natgeo 371">National Geographic, 371–373.</ref>։ 1859 թվականին Ռումինիան միավորեց փոքր իշխանապետությունները՝ ստեղծելով ազգային պետություն։ 1867 թվականին [[Ավստրո-հունգարական համաձայնագիր|կազմավորվեց]] [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն]]ը, 1871 թվականին Իտալիան և [[Գերմանիայի միավորում|Գերմանիան]] ևս միավորեցին իրենց փոքր իշխանապետությունները՝ ստեղծելով ազգային պետություններ<ref>{{Cite book|last=Davies|first=Norman|title=Europe: A History|publisher=Oxford University Press|year=1996|isbn=978-0-19-820171-7|url-access=registration|url=https://archive.org/details/europehistory00davi_0}}</ref>։ Սրան զուգահեռ [[Արևելյան հարց]]ը [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1768-1774)|ռուս-թուրքական պատերազմում]] (1768–1774) Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո ավելի բարդացավ։ Քանի որ Օսմանյան կայսրության անկումն անխուսափելի էր թվում, [[մեծ տերություններ]]ը պայքարում էին Օսմանյան կայսրության տարածքում իրենց ռազմավարական և առևտրային շահերը պաշտպանելու համար։ [[Ռուսական կայսրություն]]ը շահում էր Օսմանյան կայսրության անկումից, մինչդեռ [[Հաբսբուրգյան միապետություն]]ը և [[Միացյալ Թագավորություն|Բրիտանիան]] համարում էին, որ կայսրության կանգուն մնալը բխում է իրենց շահերից։ Միևնույն ժամանակ [[Սերբական հեղափոխություն]]ը (1804) և [[Հունաստանի անկախության պատերազմ|Հունաստանի պատերազմն անկախության համար]] (1821) նախանշեցին [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկաններում]] Օսմանյան իշխանության անկման սկիզբը, որն ավարտվեց [[Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913)|Բալկանյան պատերազմներ]]ով (1912–1913)<ref>[http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=3044&HistoryID=ac79], ''Ottoman Empire – 19th century'', Historyworld</ref>։ 1878 թվականի [[Բեռլինի վեհաժողով (1878)|Բեռլինի վեհաժողով]]ի ժամանակ պաշտոնապես ճանաչվեցին [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Սերբիայի իշխանապետություն|Սերբիայի]] և [[Ռումինիա]]յի դե ֆակտո անկախ իշխանապետությունները։ 18-րդ դարի վերջին [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայում]] սկսվեց [[Արդյունաբերական հեղափոխություն]], որը տարածվեց ամբողջ Եվրոպայում։ Նոր տեխնոլոգիաների հայտնագործումն ու դրանց կիրառումը հանգեցրեց քաղաքների արագ աճին, զանգվածային աշխատատեղերի և աշխատավորների նոր դասակարգի ստեղծմանը<ref>{{Cite book|first=George Macaulay|last=Trevelyan|title=A shortened history of England|publisher=Penguin Books|year=1988|isbn=978-0-14-010241-3|url-access=registration|url=https://archive.org/details/shortenedhistory00geor}}</ref>։ Սրան հաջորդեցին բարեփոխումները սոցիալական և տնտեսական ոլորտներում՝ ներառյալ [[Մանկական աշխատանք|երեխաների աշխատանքի]], [[արհմիություն]]ների օրինականացման<ref>{{Cite book|last=Webb|first=Sidney | title=History of Trade Unionism | publisher= AMS Press | year=1976 | isbn=978-0-404-06885-1}}</ref> և [[Ստրկամարտությունը Մեծ Բրիտանիայում|ստրկատիրության վերացման]] վերաբերյալ [[Ֆաբրիկաների վերաբերյալ օրենսդրությունը Մեծ Բրիտանիայում (19-րդ դար)|առաջին օրենքները]]<ref>[http://www.britannica.com/blackhistory/article-24160 Slavery], ''Historical survey – Ways of ending slavery'', Encyclopædia Britannica</ref>։ Բրիտանիայում 1875 թվականին ընդունվեց [[Հանրային առողջության ակտ (1875)|Հանրային առողջության ակտ]]ը, որով մի շարք բրիտանական քաղաքներում զգալիորեն բարելավվեցին կյանքի պայմանները<ref>{{Cite book|first=George Macaulay|last=Trevelyan|title=English Social History|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.183826|publisher=Longmans, Green|year=1942}}</ref>։ Եվրոպայի բնակչությունն աճեց՝ 100 մլն-ից (1700) դառնալով 400 մլն (1900)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/387301/modernisation/12022/Population-change Modernisation – Population Change]. ''Encyclopædia Britannica''.</ref>։ Արևմտյան Եվրոպայում գրանցված վերջին ամենամեծ սովի՝ [[Մեծ սով (Իռլանդիա)|Իռլանդիայի մեծ սովի]] պատճառով միլիոնավոր իռլանդացիներ մահացան և գաղթեցին<ref>"[https://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/famine_01.shtml The Irish Famine]". BBC – History.</ref>։ 19-րդ դարում 70 մլն մարդ է լքել Եվրոպան՝ գաղթելով տարբեր եվրոպական գաղութներ և Միացյալ Նահանգներ<ref>[http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=1118_0_5_0 The Atlantic: Can the US afford immigration?]. ''Migration News''. December 1996</ref>։ Ժողովրդագրական աճը ցույց էր տալիս, որ 1900 թվականին աշխարհի բնակչության 25%-ը եվրոպացիներ էին<ref>{{Cite web|url=http://www.gmi.org/index.php/download_file/view/1561/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140202232625/http://www.gmi.org/index.php/download_file/view/1561/|url-status=dead|title=PoPulation – Global Mapping International|archivedate=2 February 2014}}</ref>։ === 20-րդ դարից ներկա ժամանակներ === {{Հիմնական|Եվրոպայի պատմություն}} {{Տես նաև|Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Մեծ ճգնաժամ|Ինտերբելում|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Սառը պատերազմ}} [[Պատկեր:Colonisation 1914.png|thumb|left|260px|Եվրոպայի [[Գաղութային կայսրություն|գաղութային կայսրություն]]ների քարտեզ, 1914 թվական]] 20-րդ դարի առաջին կեսի իրադարձություններից էին երկու համաշխարհային պատերազմները և տնտեսական ճգնաժամը։ 1914-1918 թվականներին տեղի ունեցավ Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որը սկսվեց այն ժամանակ, երբ [[Հարավսլավիզմ|հարավսլավ ազգայնական]]<ref>{{cite web|url=http://praguepost.com/world-news/39837-assassin-gavrilo-princip-gets-a-statue-in-sarajevo|title=Assassin Gavrilo Princip gets a statue in Sarajevo|access-date=11 July 2014|publisher=Prague Post|date=28 June 2014}}</ref> [[Գավրիլո Պրինցիպ]]ը<ref name="natgeo 407">National Geographic, 407.</ref> սպանեց Ավստրիայի էրցհերցոգ [[Ֆրանց Ֆերդինանդ]]ին։ Եվրոպական պետությունների մեծ մասը ներգրավվեց պատերազմում, որը տեղի էր ունենում [[Անտանտ]]ի ([[Ֆրանսիայի երրորդ հանրապետություն|Ֆրանսիա]], [[Բելգիա]], [[Սերբիա]], [[Պորտուգալիա]], [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստան]], [[Միացյալ Թագավորություն]], իսկ ավելի ուշ՝ [[Իտալիա]], [[Հունաստան]], [[Ռումինիա]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ]]) և [[Կենտրոնական տերություններ]]ի ([[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարիա]], [[Գերմանական կայսրություն|Գերմանիա]], [[Բուլղարիա]] և [[Օսմանյան կայսրություն]]) միջև։ Պատերազմի ընթացքում զոհվեց ավելի քան 16 մլն խաղաղ բնակիչ և զինվորական<ref name="natgeo 440">''National Geographic'', 440.</ref>։ 1914-1918 թվականներին ավելի քան 60 մլն եվրոպացի զինվոր է մոբիլիզացվել<ref>{{cite web|url=http://www.jimmyatkinson.com/papers/versaillestreaty.html |title=The Treaty of Versailles and its Consequences |access-date=10 June 2008 |publisher=James Atkinson |archive-url=https://web.archive.org/web/20080512224100/http://www.jimmyatkinson.com/papers/versaillestreaty.html |archive-date=12 May 2008 |url-status=dead }}</ref>։ [[Պատկեր:Alliances militaires en Europe 1914-1918-hy.png|thumb|right|1914-1918 թվականներին [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ ռազմական դաշինքները պատկերող քարտեզ]] Ռուսաստանն ընկղմվեց [[Ռուսական հեղափոխություն|հեղափոխության]] մեջ, որը տապալեց ցարական կայսրությունը և այն փոխարինեց [[կոմունիզմ|կոմունիստական]] [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությամբ]]<ref name="natgeo 480">National Geographic, 480.</ref>, ինչը հանգեցրեց մի շարք նախկին ռուսական նահանգների անկախությանը որպես նոր եվրոպական երկրներ. դրանց թվում էին [[Ֆինլանդիա]]ն, [[Էստոնիա]]ն, [[Լատվիա]]ն և [[Լիտվա]]ն<ref>{{cite book|author=Heinrich August Winkler|title=The Age of Catastrophe|url=https://archive.org/details/ageofcatastrophe0000wink|chapter=The Struggle for Independence: Estonia, Latvia, Lithuania and Finland|page=[https://archive.org/details/ageofcatastrophe0000wink/page/110 110]|year=2015|publisher=Yale University Press|isbn=9780300204896}}</ref>։ [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարական]] և Օսմանյան կայսրությունները փլուզվեցին և մասնատվեցին առանձին պետությունների, ինչի հետևանքով մի շարք այլ պետությունների սահմաններ փոփոխության ենթարկվեցին։ [[Վերսալյան պայմանագիր]]ը, որով 1919 թվականին ավարտվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, դաժան էր Գերմանիայի նկատմամբ. վերջինիս վրա էր դրվում պատերազմի ամբողջ պատասխանատվությունը, ինչը ծանր սանկացիաներ էր ենթադրում<ref name="natgeo 443">''National Geographic'', 443.</ref>։ Առաջին համաշխարհային և [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ|քաղաքացիական պատերազմների]] ժամանակ Ռուսաստանում (ներառյալ հետպատերազմյան [[Սովը Պովոլժիեում (1921-1922)|սովը]]) ընդհանուր առմամբ զոհվեց 18 մլն մարդ<ref>{{cite book | first = Mark| last = Harrison| title = Accounting for War: Soviet Production, Employment, and the Defence Burden, 1940–1945| url = https://books.google.com/books?id=yJcD7_Q_rQ8C&pg=PA167| date = 18 July 2002| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-89424-1| page = 167 }}</ref>։ 1932–1933 թվականներին [[Իոսիֆ Ստալին|Ստալին]]ի կառավարման ժամանակ խորհրդային ղեկավարների կողմից հացահատիկի առգրավվումը հանգեցրեց Խորհրդային Միությունում [[Սովը ԽՍՀՄ-ում (1932-1933)|երկրորդ սովի համաճարակին]], ինչի հետևանքով միլիոնավոր մարդիկ զոհվեցին<ref>"[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6179818.stm Legacy of famine divides Ukraine]". BBC News. 24 November 2006.</ref>. ողջ մնացած [[կուլակ]]ներին հետապնդում էին, իսկ շատերին էլ ուղարկում էին [[գուլագ]]ներ՝ [[հարկադիր աշխատանք]]ի։ Ստալինը պատասխանատու էր նաև [[1930-ականների բռնաճնշում|1937–1938 թվականների բռնաճնշման]] համար, որտեղ [[ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ]]ը մահապատժի ենթարկեց 681 692 մարդու<ref>{{cite book | first = Abbott| last = Gleason| title = A companion to Russian history| url = https://books.google.com/books?id=JyN0hlKcfTcC&pg=PA373| year = 2009| publisher = Wiley-Blackwell| isbn = 978-1-4051-3560-3| page = 373 }}</ref>, միլիոնավոր մարդ էլ [[Ժողովուրդների տեղահանություն Խորհրդային Միությունում|արտաքսվեց]] Խորհրդային Միության հեռավոր անկյուններ<ref>{{cite book | first = Geoffrey A.| last = Hosking| title = Russia and the Russians: a history| url = https://archive.org/details/russiarussianshi00hosk| url-access = registration| year = 2001| publisher = Harvard University Press| isbn = 978-0-674-00473-3| page = [https://archive.org/details/russiarussianshi00hosk/page/469 469] }}</ref>։ [[Պատկեր:Serbian retreat WWI.jpg|thumb|left|[[Սերբական արշավանքը Առաջին համաշխարհային պատերազմին|Սերբիայի ռազմական գործողությունների]] (1914-1918) հետևանքով զոհվեց երկրի բնակչության մեկ քառորդը<ref>{{cite web|url=https://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/337249982.html?dids=337249982:337249982&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Jun+30%2C+1918&author=PIERRE+LOTI.+Special+Contributor+to+%22The+Times.%22&pub=Los+Angeles+Times&desc=FOURTH+OF+SERBIA'S+POPULATION+DEAD.&pqatl=google|title=Los Angeles Times: Archives – Fourth of Serbia's Population Dead|website=pqarchiver.com|access-date=6 July 2017|archive-date=21 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130721100208/http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/337249982.html?dids=337249982%3A337249982&FMT=ABS&FMTS=ABS%3AAI&date=Jun+30%2C+1918&author=PIERRE+LOTI.+Special+Contributor+to+%22The+Times.%22&pub=Los+Angeles+Times&desc=FOURTH+OF+SERBIA%27S+POPULATION+DEAD.&pqatl=google|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1918/04/05/102687236.pdf|title=Asserts Serbians Face Extinction; Their Plight in Occupied Districts Worse Than Belgians', Says Labor Envoy|access-date=19 January 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1918/11/05/98273895.pdf|title=Serbia Restored|access-date=19 January 2017}}</ref><ref>{{cite news| url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1918/07/28/102728073.pdf| work=New York Times| title=Serbia and Austria| date=28 July 1918 }}</ref><ref>{{cite news| url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1918/07/27/102727338.pdf| work=New York Times| title=Appeals to Americans to pray for Serbians| date=27 July 1918 }}</ref>։]] [[Պատկեր:Mussolini and Hitler 1940 (retouched).jpg|thumb|left|[[Նացիստական Գերմանիա]]ն իր առաջնորդի՝ [[Ադոլֆ Հիտլեր]]ի ղեկավարությամբ Եվրոպայում սկսեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը. աջում՝ նրա ամենամոտ դաշնակից, իտալացի բռնապետ [[Բենիտո Մուսոլինի]]ն է, 1940 թվական։]] Ռուսաստանում տեղի ունեցած [[սոցիալական հեղափոխություն]]ներն [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո նաև իրենց ազդեցությունն ունեցան եվրոպական այլ պետությունների վրա. 1919 թվականին Գերմանիայի [[Վայմարյան հանրապետություն|Վայմարյան հանրապետության]] և [[Ավստրիայի Առաջին Հանրապետություն|Առաջին ավստրիական հանրապետության]] վրա, 1922 թվականին՝ [[Իտալիայի թագավորություն]]ում [[Բենիտո Մուսոլինի|Մուսոլինիի]] միակուսակցական [[ֆաշիզմ|ֆաշիստական]] իշխանության և [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Աթաթուրք]]ի [[Թուրքիա|թուրքական հանրապետության]] վրա, որտեղ ընդունվեց Արևմտյան աշխարհի այբուբենը և [[աշխարհականություն]]ը։ Տնտեսական անկայունությունը, որն Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կուտակված պարտքերի հետևանք էր, ինչպես նաև Գերմանիայի դեմ դատական գործերը 1920-ական և 1930-ական թվականների վերջերին մեծ վնաս հասցրին Եվրոպային։ Սա, ինչպես նաև [[1929 թվականի բորսայական փլուզում|1929 թվականի բորսայական փլուզումը]] հանգեցրեց [[Մեծ ճգնաժամ|համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի]]։ Տնտեսական ճգնաժամը, սոցիալական անկայունությունն ու կոմունիզմի սպառնալիքը նպաստեցին ֆաշիստական շարժումների զարգացմանը Եվրոպայում, ինչի արդյունքում [[Ադոլֆ Հիտլեր]]ն իշխանության եկավ [[Նացիստական Գերմանիա]]յում<ref name="hobsbawn">{{Cite book|last=Hobsbawm|first=Eric|publisher=Vintage|year=1995|isbn=978-0-679-73005-7|title=The Age of Extremes: A history of the world, 1914–1991|url=https://archive.org/details/ageofextremeshis00hobs_0}}</ref><ref name="natgeo 438">''National Geographic'', 438.</ref>։ 1933 թվականին Հիտլերը դարձավ Գերմանիայի առաջնորդը և սկսեց աշխատել ավելի մեծ Գերմանիա ունենալու իր նպատակի ուղղությամբ։ Գերմանիան կրկին ընդլայնվեց և 1935 ու 1936 թվականներին հետ վերադարձրեց [[Սաար]]ը և [[Ռեյնլանդ]]ը։ 1938 թվականին [[Ավստրիա]]ն [[անշլյուս]]ից հետո դարձավ Գերմանիայի մի մասը։ Ավելի ուշ այդ տարի՝ [[Մյունխենի համաձայնագիր|Մյունխենի համաձայնագրից]] հետո, որը ստորագրեցին Գերմանիան, Ֆրանսիան, Միացյալ Թագավորությունը և Իտալիան, Գերմանիան բռնազավթեց [[Սուդեթական մարզի անեքսիա|Սուդեթական մարզ]]ը, որն էթնիկ գերմանացիներով բնակեցված տարածք էր [[Չեխոսլովակիա]]յում, իսկ 1939 թվականի սկզբին Չեխոսլովակիայի մնացած հատվածը բաժանվեց [[Բոհեմիայի և Մորավիայի պրոտեկտորատ]]ի, որը ղեկավարում էին Գերմանիան և [[Սլովակիայի հանրապետություն (1939-1945)|Սլովակիայի հանրապետությունը]]։ Միևնույն ժամանակ Բրիտանիան և Ֆրանսիան նախընտրում էին [[Խաղաղեցման քաղաքականություն|խաղաղեցման քաղաքականություն]]ը։ [[Պատկեր:Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945. CL3400.jpg|thumb|Ռմբակոծված և հրդեհված շենքեր [[Համբուրգ]]ում, 1944-1945 թվականներ]] [[Գդանսկ|Դանցիգի]] ապագայի շուրջ Գերմանիայի և [[Լեհաստանի երկրորդ հանրապետություն|Լեհաստանի]] միջև աճող լարվածության հետ մեկտեղ գերմանացիները դիմեցին սովետներին և ստորագրեցին [[Խորհրդա-գերմանական պայմանագիր (1939)|Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտ]]ը, որը սովետներին թույլ տվեց ներխուժել Բալթյան պետություններ և Լեհաստանի ու Ռումինիայի որոշ հատվածներ։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Գերմանիան [[Ներխուժում Լեհաստան|ներխուժեց Լեհաստան]]՝ Ֆրանսիային ու Միացյալ Թագավորությանը հրահրելով սեպտեմբերի 3-ին պատերազմ հայտարարել Գերմանիային՝ այդպիսով բացելով [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի եվրոպական թատերաբեմ]]ը<ref name="reich">{{cite web|url=https://www.history.com/topics/world-war-ii/adolf-hitler-1|title=Adolf Hitler: Rise of Power, Impact & Death|website=History.com|access-date=26 July 2020}}</ref><ref name="natgeo 465">National Geographic, 465.</ref><ref>{{Cite book|last=Taylor|first=A. J. P.|title= The Origins of the Second World War|year=1996|publisher=Simon & Schuster| isbn=978-0-684-82947-0}}</ref>։ [[Կարմիր բանակի լեհական արշավանք (1939)|Խորհրդային Միության ներխուժումը Լեհաստան]] սկսվեց սեպտեմբերի 17-ին, և Լեհաստանը որպես անկախ պետություն շուտով վերացավ։ Սեպտեմբերի 24-ին [[Բալթյան երկրների բռնակցումը Խորհրդային Ռուսաստանի կողմից|Խորհրդային Միությունը հարձակվեց Բալթյան երկրների]], իսկ նոյեմբերի 30-ին՝ Ֆինլանդիայի վրա. վերջինս հանգեցրեց Կարմիր բանակի հյուծիչ [[Խորհրդա-ֆիննական պատերազմ (1939-1940)|Ձմեռային պատերազմին]]<ref>{{Cite web|url=https://www.warhistoryonline.com/war-articles/winter-war-finland.html|title=The Winter War – When the Finns Humiliated the Russians|first=Ivano|last=Massari|publisher=War History Online|date=August 18, 2015|access-date=December 19, 2021}}</ref>։ Բրիտանացիները հույս ունեին դուրս գալ [[Նարվիկի ճակատամարտ|Նարվիկի]] ափ և զորք ուղարկել Ֆինլանդիային օգնելու համար, սակայն նրանց առաջնային նպատակը Գերմանիան շրջափակելն էր և Սկանդինավյան ռեսուրսներից նրան կտրելը։ Գրեթե միևնույն ժամանակ Գերմանիան զորք կենտրոնացրեց Դանիայում։ Շարունակվեց [[տարօրինակ պատերազմ]]ը։ 1940 թվականի մայիսին Գերմանիան [[Պատմական Նիդեռլանդներ]]ի միջով [[Ֆրանսիական ռազմագործողություն|հարձակվեց Ֆրանսիայի]] վրա։ Վերջինս կապիտուլյացիայի ենթարկվեց 1940 թվականի հունիսին։ Օգոստոսին Գերմանիան սկսեց [[Ճակատամարտ Բրիտանիայի համար|ռմբակոծել Բրիտանիան]], սակայն բրիտանացիները չհանձնվեցին<ref name="natgeo 510">''National Geographic'', 510.</ref>։ 1941 թվականին Գերմանիան [[Բարբարոսա (ռազմական գործողություն)|Բարբարոսա ռազմագործողության]] ժամանակ ներխուժեց Խորհրդային Միություն<ref name="natgeo 532">''National Geographic'', 532.</ref>։ 1941 թվականի դեկտեմբերի 7-ին [[Ճապոնական կայսրություն|Ճապոնիայի]] [[Հարձակում Փերլ Հարբորի վրա|հարձակումը Փերլ Հարբորի վրա]] կոնֆլիկտի մեջ ներքաշեց Միացյալ Նահանգներին՝ որպես [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրության]] և մյուս [[Դաշնակցային ուժեր|ուժերի դաշնակից]]<ref name="natgeo 511">''National Geographic'', 511.</ref><ref name="natgeo 519">''National Geographic'', 519.</ref>։ [[Պատկեր:Yalta Conference (Churchill, Roosevelt, Stalin) (B&W).jpg|thumb|[[Դաշնակցային ուժեր|«Մեծ եռյակը»]] [[Ղրիմի կոնֆերանս (1945)|Ղրիմի կոնֆերանսին]] (1945), նստած են (ձախից) [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ը, [[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ|Ֆրանկլին Ռուզվելտ]]ը և [[Իոսիֆ Ստալին]]ը։]] 1943 թվականի [[Ստալինգրադի ճակատամարտ]]ից հետո գերմանական հարձակումը Խորհրդային Միության վրա անընդհատ հետ էր մղվում։ [[Կուրսկի ճակատամարտ]]ը, որը պատմության մեջ ամենախոշոր [[Պրոխորովկայի ճակատամարտ|տանկերով ճակատամարտն]] էր, [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Արևելյան ռազմաճակատում]] գերմանացիների վերջին մեծ հարձակումն էր։ 1944 թվականի հունիսին բրիտանական և ամերիկյան ուժերը [[Դեսանտային զորքերի իջեցում Նորմանդիա|դեսանտային զորքերով ներխուժեցին Ֆրանսիա]]՝ նոր ռազմաճակատ բացելով Գերմանիայի դեմ։ [[Բեռլինի ճակատամարտ|Բեռլինը վերջապես ընկավ]] 1945 թվականին՝ դրանով Եվրոպայում վերջ դնելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, որը մարդկության պատմության մեջ ամենամեծ և ամենակործանարար պատերազմն է համարվում՝ ամբողջ աշխարհում [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի կորուստներ|60 մլն զոհված]] անձանցով<ref name="natgeo 439">''National Geographic'', 439.</ref>։ Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զոհվեց ավելի քան 40 մլն մարդ<ref>"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4526351.stm Europe honours war dead on VE Day]". ''BBC News''. 9 May 2005.</ref>՝ ներառյալ 11-17 մլն-ը, որոնք նահատակվեցին [[Հոլոքոստ]]ի ժամանակ<ref>Niewyk, Donald L. and Nicosia, Francis R. ''[https://books.google.com/books?id=lpDTIUklB2MC&pg=PP1#PPA45,M1 The Columbia Guide to the Holocaust]'', Columbia University Press, 2000, pp. 45–52.</ref>։ Պատերազմի ընթացքում Խորհրդային Միությունը [[Հայրենական մեծ պատերազմի կորուստներ|կորցրեց 27 մլն մարդ]] (մեծամասամբ խաղաղ բնակչություն), ինչը կազմում է պատերազմի ժամանակ գրանցված կորուստների կեսը<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4530565.stm|title=Leaders mourn Soviet wartime dead | work=BBC News | date=9 May 2005 | access-date=4 January 2010}}</ref>։ Պատերազմն ավարտվելուց հետո Եվրոպայում ավելի քան 40 մլն [[Փախստականներ|փախստական]] կար<ref>{{Cite book |url=https://www.unhcr.org/3ebf9ba80.html |title=The State of The World's Refugees 2000: Fifty Years of Humanitarian Action |publisher=Oxford University Press |year=2000 |pages=13 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bundy |first=Colin |date=2016 |title=Migrants, refugees, history and precedents {{!}} Forced Migration Review |url=https://www.fmreview.org/destination-europe/bundy |access-date=2022-03-09 |website=www.fmreview.org}}</ref><ref>"[https://web.archive.org/web/20110424085534/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,920455-2,00.html Refugees: Save Us! Save Us!]". ''Time''. 9 July 1979.</ref>։ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում մի քանի [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աքսորներ և տարհանումներ|հետպատերազմյան աքսորները]] հանգեցրին մոտ 20 մլն մարդու գաղթին<ref>{{Cite journal|last=Schechtman|first=Joseph B.|date=1953|title=Postwar Population Transfers in Europe: A Survey|url=https://archive.org/details/sim_review-of-politics_1953-04_15_2/page/151|journal=The Review of Politics|volume=15|issue=2|pages=151–178|jstor=1405220|doi=10.1017/s0034670500008081}}</ref>։ Առաջին համաշխարհային պատերազմը և հատկապես Երկրորդը նվազեցրին Արևմտյան Եվրոպայի կարևորությունն աշխարհում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո [[Ղրիմի կոնֆերանս (1945)|Ղրիմի վեհաժողովին]] Եվրոպայի քարտեզը ձևափոխվեց և բաժանվեց երկու բլոկի՝ Արևմտյան երկրների և կոմունիստական Արևելյան բլոկի, որոնք հետագայում բաժանվեցին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի կոչած «[[Երկաթե վարագույր|երկաթե վաչագույրով]]»։ Միացյալ Նահանգները և Արևմտյան Եվրոպան ստեղծեցին [[ՆԱՏՕ]]-ն, իսկ ավելի ուշ Խորհրդային Միությունն ու Կենտրոնական Եվրոպան ստեղծեցին [[Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպություն]]ը<ref name="natgeo 530">National Geographic, 530.</ref>։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կիզակետերը [[Բեռլին]]ն ու [[Տրիեստ]]ն էին, ինչի հետևանքով 1947 թվականին ՄԱԿ-ի հետ ստեղծած [[Տրիեստի ազատ տարածք]]ը կազմալուծվեց 1954 և 1975 թվականներին։ 1948-1949 թվականներին [[Բեռլինի շրջափակում]]ը և 1961 թվականին [[Բեռլինի պատ]]ի կառուցումը [[Սառը պատերազմ]]ի միջազգային մեծ ճգնաժամերից էին<ref>Jessica Caus "Am Checkpoint Charlie lebt der Kalte Krieg" In: Die Welt 4 August 2015.</ref><ref>Karlo Ruzicic-Kessler "Togliatti, Tito and the Shadow of Moscow 1944/45-1948: Post-War Territorial Disputes and the Communist World", In: Journal of European Integration History, (2/2014).</ref><ref>Christian Jennings "Flashpoint Trieste: The First Battle of the Cold War", (2017), pp 244.</ref>։ Երկու [[գերտերություն]]ներ՝ Միացյալ Նահանգները և Խորհրդային Միությունը, ներգրավվեցին հիսուն տարի ձգված Սառը պատերազմում, որտեղ տերությունները կենտրոնացած էին [[Միջուկային զենքի տարածում|միջուկային զենքի տարածման]] վրա։ Միևնույն ժամանակ [[ապագաղութայնացում]]ը, որն արդեն սկսվել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, աստիճանաբար հանգեցրեց Ասիայում և Աֆրիկայում գտնվող եվրոպական գաղութներից շատերի անկախացմանը<ref name="natgeo 534"/>։ [[Պատկեր:Flag_of_Europe.svg|thumb|[[Եվրոպայի դրոշ]]ը, որը 1955 թվականին [[Եվրոպայի խորհուրդ|Եվրախորհուրդ]]ն ընդունել է որպես ամբողջ Եվրոպայի դրոշ<ref>[http://www.coe.int/en/web/about-us/the-european-flag The European flag], Council of Europe. Retrieved 27 October 2016.</ref>]] 1980-ական թվականներին [[Միխայիլ Գորբաչով]]ի [[Գլասնոստ|բարեփոխումները]] և Լեհաստանի [[Համախմբվածություն (արհմիություն)|«Համախմբվածություն» շարժումը]] թուլացրին կոշտ կոմունիստական համակարգը։ [[Երկաթե վարագույր]]ի բացումը [[Եվրոպական պիկնիկ|համաեվրոպական պիկնիկ]]ին խաղաղ շղթայական ռեակցիա արձակեց, որի ավարտին փլուզվեցին [[Սոցիալիստական ճամբար|Արևելյան բլոկը]], [[Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպություն]]ը և [[1989 թվականի հեղափոխություններ|մյուս կոմունիստական պետությունները]], իսկ Սառը պատերազմը՝ ավարտվեց<ref>Thomas Roser: DDR-Massenflucht: Ein Picknick hebt die Welt aus den Angeln (German – Mass exodus of the GDR: A picnic clears the world) In: Die Presse 16 August 2018.</ref><ref>Der 19. August 1989 war ein Test für Gorbatschows" (German - August 19, 1989 was a test for Gorbachev), In: FAZ 19 August 2009.</ref><ref>Michael Frank: Paneuropäisches Picknick – Mit dem Picknickkorb in die Freiheit (German: Pan-European picnic - With the picnic basket to freedom), in: Süddeutsche Zeitung 17 May 2010.</ref>։ 1989 թվականին [[Բեռլինի պատ]]ի խորհրդանշական քանդումից հետո Գերմանիան վերամիավորվեց, և Կենտրոնական ու Արևելյան Եվրոպայի քարտեզները կրկին ձևափոխվեցին<ref>Andreas Rödder, Deutschland einig Vaterland – Die Geschichte der Wiedervereinigung (2009).</ref>։ Այս իրադարձությունը հնարավոր դարձրեց նախկինում ընդհատված մշակութային և տնտեսական հարաբերությունները, իսկ նախկինում մեկուսացված քաղաքները՝ [[Բեռլին]]ը, [[Պրահա]]ն, [[Վիեննա]]ն, [[Բուդապեշտ]]ը և [[Տրիեստ]]ը այժմ կրկին Եվրոպայի սրտում էին<ref name="hobsbawn"/><ref>Padraic Kenney "A Carnival of Revolution: Central Europe 1989" (2002) pp 109.</ref><ref>Michael Gehler "Der alte und der neue Kalte Krieg in Europa" In: Die Presse 19.11.2015.</ref><ref>Robert Stradling "Teaching 20th-century European history" (2003), pp 61.</ref>։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո աճեց նաև [[Եվրոպական ինտեգրում|եվրոպական ինտեգրում]]ը։ 1949 թվականին [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի՝ ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար Եվրոպան միավորելու գաղափարից<ref name="europaeu 1945-59">{{Cite web |title=History of the European Union 1945-59 |url=https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59_en |access-date=2022-04-16 |website=european-union.europa.eu |language=en}}</ref> հետո ստեղծվեց [[Եվրոպայի խորհուրդ]]ը։ Դրա մեջ մտան եվրոպական բոլոր պետությունները՝ բացառությամբ [[Բելառուս]]ի, [[Ռուսաստան]]ի<ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/10/russia-quits-europes-rule-of-law-body-sparking-questions-over-death-penalty-a76854|title=Russia Quits Europe's Rule of Law Body, Sparking Questions Over Death Penalty|work=The Moscow Times|date=10 March 2022|access-date=12 March 2022}}</ref> և [[Վատիկան]]ի։ 1957 թվականին Արևմտյան Եվրոպայի վեց պետություններ կնքեցին [[Հռոմի պայմանագիր]]ը, որով ստեղծվեց [[Եվրոպական տնտեսական համագործակցություն]]ը՝ միասնական տնտեսական քաղաքականություն և ընդհանուր շուկա ունենալու նպատակով<ref name="natgeo 536">National Geographic, 536.</ref>։ 1967 թվականին [[Եվրոպական տնտեսական համագործակցություն]]ը, [[Ածխի և պողպատի եվրոպական ընկերակցություն]]ը և [[Եվրատոմ]]ը ձևավորեցին [[Եվրոհամայնք]]ը, որը 1993 թվականին դարձավ [[Եվրոպական միություն|Եվրոպական միություն]]ը։ ԵՄ-ը ձևավորեց [[Եվրոպական խորհրդարան|խորհրդարան]], [[Եվրոպական դատարան|դատարան]], [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ|կենտրոնական բանկ]] և շրջանառության մեջ մտցրեց [[եվրո]]ն՝ որպես միասնական դրամական արժույթ<ref name="natgeo 537">National Geographic, 537.</ref>։ 2004-2013 թվականներին Կենտրոնական Եվրոպայի ավելի շատ երկրներ սկսեցին [[Եվրոպական միության ընդլայնում|միանալ]], որի արդյունքում ԵՄ-ն ունեցավ 28 անդամ, իսկ Եվրոպան դարձավ տնտեսական և քաղաքական հզոր կենտրոն<ref name="natgeo 535">National Geographic, 535.</ref>։ Այդուհանդերձ, Միացյալ Թագավորությունը 2020 թվականի հունվարի 31-ին դուրս եկավ ԵՄ-ի կազմից՝ 2016 թվականի հունիսին ԵՄ-ին [[Մեծ Բրիտանիայի՝ Եվրոպական միությունում անդամակցության հարցով հանրաքվե|անդամակցությունը դադարեցնելու համար անցկացված հանրաքվեի]] արդյունքում<ref>{{cite news |title=UK leaves the European Union |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-51333314 |access-date=16 July 2020 |work=BBC News |date=1 February 2020}}</ref>։ [[Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2014-այժմ)|Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունը]], որը սկսվել է 2014 թվականից, կտրուկ սրվեց, երբ Ռուսաստանը 2022 թվականի փետրվարի 24-ին [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|լայնածավալ ներխուժեց]] [[Ուկրաինա]]՝ դառնալով Երկրորդ համաշխարհային<ref>{{cite news |title=Ukrainian exodus could be Europe's biggest refugee crisis since World War II |newspaper=El Pais |date=3 March 2022 |url=https://english.elpais.com/international/2022-03-03/ukrainian-exodus-could-be-europes-biggest-refugee-crisis-since-world-war-ii.html}}</ref> և [[Հարավսլավական պատերազմներ|Հարավսլավիայի պատերազմներից]]<ref>{{cite web|title=Protecting Ukrainian refugees: What can we learn from the response to Kosovo in the 90s? |date=7 March 2022 |access-date=29 March 2022 |website=British Future |url=https://www.britishfuture.org/protecting-ukrainian-refugees-what-can-we-learn-from-kosovo/}}</ref> հետո Եվրոպայում տեղի ունեցած ամենամեծ հումանիտարական և գաղթի ճգնաժամը։ ==Աշխարհագրություն== {{Main|Եվրոպայի աշխարհագրություն}} [[File:Map of populous Europe (physical, political, population) with legend.jpg|thumb|Եվրոպայի և հարակից տարածքների բնակչության խտության քարտեզը, որտեղ երևում են նաև ֆիզիկական, քաղաքական և բնակչության բնութագրերը (2018 թվականի տվյալներով)։]] Եվրոպան գտնվում է [[Եվրասիա]] մայրցամաքի արևմտյան հատվածում։ Այն զբաղեցնում է մայրցամաքի ընդհանուր տարածքի մեկ հինգերորդ մասը<ref name="Encarta"/>։ Աշխարհամասի ափերը ցամաքի համեմատ ավելի բարձր են, քան մեկ այլ մայրցամաքում կամ աշխարհամասում<ref>{{cite news |last = Cuper |first = Simon |date = 23 May 2014 |title = Why Europe works |url = http://www.ft.com/cms/s/2/51dd9432-db03-11e3-8273-00144feabdc0.html |newspaper = ft.com |access-date = 28 May 2014 }}</ref>։ Հյուսիսում Եվրոպայի ափերը ողողվում են [[Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս]]ի, արևմուտքում՝ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի, իսկ հարավում՝ [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]], [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով]]երի ջրերով<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/195686/Europe Europe]. Encyclopædia Britannica.</ref>։ Եվրոպայի հողային ռելիեֆը բազմազան է և առանձին շրջաններում ունի արտահայտիչ տարբերություններ։ Հարավային շրջաններն առավել լեռնային են, մինչդեռ [[Ալպեր|Ալպերի]], [[Պիրենեյներ|Պիրենեյների]] և [[Կարպատներ|Կարպատների]] վրայով շարժվելով դեպի հյուսիս՝ ի հայտ են գալիս բլրային հատվածներ, հյուսիսային լայն հարթավայրեր, որոնք բավականին ընդարձակ են հատկապես արևելքում։ Այս ընդարձակ հարթավայրը հայտնի է [[Եվրոպական հարթավայր]] անվամբ, իսկ դրա կենտրոնական հատվածում է գտնվում [[Հյուսիսգերմանական հարթավայր]]ը։ Աշխարհամասի հյուսիսարևմտյան ափերն առավել ժայռոտ են, որոնք սկսվում են Բրիտանիայի և Իռլանդիայի արևմտյան կղզիներից և ձգվում մինչև Նորվեգիայի լեռնային ու ֆյորդներով անջատված շրջաններ։ Այս նկարագրությունը պարզեցված է։ Ենթատարածաշրջանները, ինչպես օրինակ [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան]] և [[Ապենինյան թերակղզի]]ները, ունեն իրենց բնորոշ բարդ առանձնահատկությունները կամ ռելիեֆը, ինչպես և Կենտրոնական Եվրոպայի ցամաքային հատվածները, որտեղ ռելիեֆն առավել հարուստ է հարթավայրերով, գետահովիտներով և գետավազաններով։ [[Իսլանդիա|Իսլանդիան]], Բրիտանիան և Իռլանդիան առանձնահատուկ դեպքեր են։ Առաջինը ցամաքային առանձին տարածք է Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիսային հատվածում, որը համարվում է Եվրոպայի մի մասը, մինչդեռ մյուս երկուսը ափամերձ տարածքներ են, որոնք ժամանակին եղել են մայրցամաքի կազմում, իսկ ծովի մակարդակի բարձրանալուց հետո պոկվել են նրանից և դարձել առանձին կղզիներ։ ===Կլիմա=== {{Main|Եվրոպայի կլիմա}} [[պատկեր:Vegetation Europe.png|thumb|Եվրոպայի [[բիոմ]]ները և դրանց հարակից շրջանները. <br/> {{legend0|#9fd6c9|[[տունդրա]]}} {{legend0|#a7bddb|[[ալպիական տունդրա]]}} {{legend0|#006d64|[[տայգա]]}} {{legend0|#3c9798|[[լեռնային անտառներ]]}} <br/> {{legend0|#a4e05d|չափավոր բնակլիմայական գոտու անտառներ}} {{legend0|#907699|մերձարևադարձային անտառներ}} {{legend0|#f7ec6f|[[տափաստան]]ներ}} {{legend0|#9b8447|[[կիսանապատ]]ներ}} ]] Եվրոպան հիմնականում գտնվում է [[չափավոր կլիմա|չափավոր կլիմայական գոտի]]ներում, որն իր վրա կրում է [[Արևմտյան օդային հոսանքներ|արևմտյան օդային հոսանքներ]]ի ազդեցությունը։ Ի համեմատություն նույն լայնության վրա գտնվող աշխարհագրական մյուս շրջանների՝ Եվրոպայում կլիման համեմատաբար ավելի մեղմ է, քանի որ կրում է [[Գոլֆստրիմ]]ի ազդեցությունը<ref name="climate">{{cite web|url=http://www.worldbook.com/wb/Students?content_spotlight/climates/european_climate |title=European Climate |website=World Book |access-date=16 June 2008 |publisher=World Book, Inc |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061109230709/http://www.worldbook.com/wb/Students?content_spotlight%2Fclimates%2Feuropean_climate |archive-date=9 November 2006 }}</ref>։ Գոլֆստրիմին հաճախ անվանում են նաև «Եվրոպայի վառարան», որովհետև այն եվրոպական կլիման դարձնում է առավել տաք և խոնավ, քան այլ պայմաններում դա կարող էր լինել։ Գոլֆստրիմը ոչ միայն տաք ջուր է բերում Եվրոպայի ափերին, այլ նաև տաքացնում է գերակշռող արևմտյան քամիներին, որոնք [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ից փչում են աշխարհամասի ողջ երկայնքով։ Ուստի, տարվա ողջ ընթացքում [[Պորտուգալիա]]յի [[Ավեյրու]] քաղաքում միջին ջերմաստիճանը կազմում է 16°C, մինչդեռ [[Նյու Յորք]]ում, որը գտնվում է գրեթե նույն լայնության վրա և նույն օվկիանոսի ափին, կազմում է 13°C։ [[Գերմանիա]]յի մայրաքաղաք [[Բեռլին]]ը, [[Իտալիա|իտալական]] [[Կալիարի]]ն, [[Կանադա]]ն և [[Իրկուտսկ]]ը, որը գտնվում է [[Ռուսաստան]]ի հարավարևելյան հատվածում, գտնվում են միևնույն լայնության վրա։ Հունվարին Բեռլինում ջերմաստիճանը միջինում 8°C-ով ավելի բարձր է, քան Կալիարիում, իսկ եվրոպական այս քաղաքներում հունվարյան ջերմաստիճանը միջինում 22°C-ով ավելին է, քան նույն ամսին Իրկուտսկի միջին ջերմաստիճանը<ref name="climate"/>։ [[Միջերկրական ծով]]ի ջրային մեծ զանգվածները, որոնք հավասարեցնում են միջին տարեկան և միջին օրական ջերմաստիճանները, ևս ունեն հատուկ նշանակություն։ Միջերկրական ծովի ջրերը [[Սահարա անապատ]]ից ձգվում են դեպի հյուսիս՝ [[Ալպեր]], որի ծայր հյուսիսային հատվածը գտնվում է [[Տրիեստ]]ի մոտ՝ Միջերկրական ծովի մաս կազմող [[Ադրիատիկ ծով]]ում<ref>Josef Wasmayer "Wetter- und Meereskunde der Adria" (1976), pp 5.</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Եվրոպայում հյուսիսն ավելի ցուրտ է, քան հարավը, բայց և աստիճանաբար ցրտում է արևմուտքից շարժվելով դեպի արևելք։ Արևմուտքում եղանակն առավել օվկիանոսային է, քան աշխարհամասի արևելքում։ Սա կարող է պատկերվել միջին ջերմաստիճանների ստորև ներկայացված աղյուսակում, որն սկսվում է 64-րդ լայնության վրա գտնվող բնակավայրից, այնուհետև 60-րդ, 55-րդ, 50-րդ, 45-րդ և ավարտվում 40-րդ լայնության վրա գտնվող բնակավայրով։ Այդ քաղաքներից և որևէ մեկը բարձրադիր չէ։ Նրանց մեծ մասը գտնվում է ծովի մոտ (բնակավայր, մոտավոր լայնություն և երկայնություն, միջին ջերմաստիճանը տարվա ամենացուրտ և ամենաշոգ ամիսներին և տարեկան միջին ջերմաստիճանը ցելսիուսով)<ref>Climate tables of the articles, where the precise sources can be found</ref>։ [[պատկեր:Koppen-Geiger Map Europe present.svg|thumb|490x490px|Եվրոպայի կլիմայական քարտեզը՝ ըստ [[Կյոպպենի կլիմաների դասակարգում|Կյոպպենի կլիմաների դասակարգման]]<ref>{{cite journal |last1=Beck |first1=Hylke E. |last2=Zimmermann |first2=Niklaus E. |last3=McVicar |first3=Tim R. |last4=Vergopolan |first4=Noemi |last5=Berg |first5=Alexis |last6=Wood |first6=Eric F. |author6-link=|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution |journal=Scientific Data |date=30 October 2018 |volume=5 |pages=180214 |doi=10.1038/sdata.2018.214|pmid=30375988 |pmc=6207062 |bibcode=2018NatSD...580214B }}</ref>։]] {| class="wikitable" |+Ջերմաստիճանը °C-ով |- ! Բնակավայր !! Լայնություն !! Երկայնություն !!Ամենացուրտ<br>ամիս!!Ամենաշոգ<br>ամիս!!Տարեկան<br>միջին |- | [[Ռեյկյավիկ]] || 64 N || 22 W || 0.1 || 11.2 || 4.7 |- | [[Ումեո]] || 64 N || 20 E || −6.2 || 16.0 || 3.9 |- | [[Օուլու]] || 65 N || 25.5 E || −9.6 || 16.5 || 2.7 |- | [[Արխանգելսկ]] || 64.5 N || 40.5 E || −12.7 || 16.3 || 1.3 |-bgcolor="000000" |colspan=6| |- | [[Լերուիկ]] || 60 N || 1 W || 3.5 || 12.4 || 7.4 |- | [[Ստոկհոլմ]] || 59.5 N || 19 E || −1.7 || 18.4 || 7.4 |- | [[Հելսինկի]] || 60 N || 25 E || −4.7 || 17.8 || 5.9 |- | [[Սանկտ Պետերբուրգ]] || 60 N || 30 E || −5.8 || 18.8 || 5.8 |-bgcolor="000000" |colspan=6| |- | [[Էդինբուրգ]] || 55.5 N || 3 W || 4.2 || 15.3 || 9.3 |- | [[Կոպենհագեն]] || 55.5 N || 12 E || 1.4 || 18.1 || 9.1 |- | [[Կլայպեդա]] || 55.5 N || 21 E || −1.3 || 17.9 || 8.0 |- | [[Մոսկվա]] || 55.5 N || 30 E || −6.5 || 19.2 || 5.8 |-bgcolor="000000" |colspan=6| |- | [[Սիլլի կղզիներ]] || 50 N || 6 W || 7.9 || 16.9 || 11.8 |- | [[Բրյուսել]] || 50.5 N || 4 E || 3.3 || 18.4 || 10.5 |- | [[Կրակով]] || 50 N || 20 E || −2.0 || 19.2 || 8.7 |- | [[Կիև]] || 50.5 N || 30 E || −3.5 || 20.5 || 8.4 |-bgcolor="000000" |colspan=6| |- | [[Բորդո]] || 45 N || 0 || 6.6 || 21.4 || 13.8 |- | [[Վենետիկ]] || 45.5 N || 12 E || 3.3 || 23.0 || 13.0 |- | [[Բելգրադ]] || 45 N || 20 E || 1.4 || 23.0 || 12.5 |- | [[Աստրախան]] || 46 N || 48 E || −3.7 || 25.6 || 10.5 |-bgcolor="000000" |colspan=6| |- | [[Կոիմբրա]] || 40 N || 8 W || 9.9 || 21.9 || 16.0 |- | [[Վալենսիա]] || 39.5 N || 0 || 11.9 || 26.1 || 18.3 |- | [[Նեապոլ]] || 40.5 N || 14 E || 8.7 || 24.7 || 15.9 |- | [[Ստամբուլ]] || 41 N || 29 E || 6.0 || 23.8 || 11.4 |- |} Հետաքրքրական է, որ ամենացուրտ ամիսներին միջին ջերմաստիճանը, ինչպես նաև տարեկան միջին ջերմաստիճանը, նվազում են արևմուտքից դեպի արևելք։ Օրինակ՝ տարվա ամենացուրտ ամսին [[Էդինբուրգ]]ում ավելի տաք է, քան [[Բելգրադ]]ում՝ չնայած վերջինս [[Շոտլանդիա]]յի վարչական կենտրոնից գտնվում է 10 լայնություն դեպի հարավ։ ===Երկրաբանություն=== {{Main|Եվրոպայի երկրաբանություն|Եվրոպայի երկրաբանական պատմություն}} [[պատկեր:Yaroslavl. Volga River. Cathedral of the Dormition P5212700 2200.jpg|thumb|right|[[Վոլգա (գետ)|Վոլգա գետը]] [[Յարոսլավլ]]ի մոտ։ Հոսում է [[Կենտրոնական Ռուսաստան]]ի տարածքով և թափվում [[Կասպից ծով]]ը։ Համարվում է Եվրոպայի ամենաերկար գետը։]] [[պատկեր:Mount Elbrus May 2008.jpg|thumb|left|[[Հարավային Ռուսաստան]]ում գտնվող [[Էլբրուս]] լեռը Եվրոպայի ամենաբարձր գագաթն է։]] [[պատկեր:Gibraltar-Europa-Point-LH-from-the-sea.jpg|thumb|left|[[Եվրոպա հրվանդան]]ի ընդհանուր տեսքը [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ից, որը միմյանցից բաժանում է Եվրոպա աշխարհամասն ու [[Աֆրիկա]] մայրցամաքը, ինչպես նաև [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ն ու [[Միջերկրական ծով]]ը։]] [[պատկեր:Veliki Kazan.jpg|thumb|right|[[Դանուբ]] գետը [[Ջերդապ (ազգային պարկ)|Ջերդապ ազգային պարկում]]։ Հոսում է [[Շվարցվալդ]]ից և թափվում [[Սև ծով]]ը։ Դանուբը Եվրոպայի երկրորդ ամենաերկար գետն է, որը հոսում է նաև ամենաշատ թվով պետությունների տարածքով (թվով 10-ը)։]] Եվրոպայի երկրաբանական պատմությունն սկսվում է [[Բալթյան վահան]]ի (Ֆենոսկանդիա) և [[Սարմատյան պլատֆորմ]]ի ձևավորումից, որոնք երկուսն էլ տեղի են ունեցել 2,25 միլիարդ տարի առաջ, որին հաջորդել է [[Վոլգա-ուրալյան վահան]]ի ձևավորումը։ Երեքը միասին հանգեցրին [[Արևելաեվրոպական պլատֆորմ]]ի ձևավորմանը (Ֆենոսարմատիա կամ Բալթիկա), ինչն էլ դարձել էր [[Կոլումբիա գերմայրցամաք]]ի մասերից մեկը։ Մոտ 1,1 միլիարդ տարի առաջ Բալթիկան և Արկտիկան (Լավրենտիա պատմական մայրցամաքի կազմում) միացան [[Ռոդինիա]]յին, իսկ մոտ 550 միլիոն տարի առաջ կրկին բաժանվեցին՝ ձևավորելով Բալթիկան։ Մոտ 440 միլիոն տարի առաջ Բալթիկայից և Լավրենտիայից ձևավորվեց [[Եվրամերիկա]]ն, որն այնուհետ միացավ [[Գոնդվանա]]յին և ավելի ուշ ձևավորվեց [[Պանգեա]] գերմայրցամաքը։ Մոտ 190 միլիոն տարի առաջ Ատլանտյան օվկիանոսի ընդլայնման պատճառով առանձնացան Գոնդվանան և [[Լավրասիա]]ն։ Դրանից որոշ ժամանակ անց Լավրասիան ևս բաժանվեց երկու մասի՝ ձևավորելով Լավրենտիան ([[Հյուսիսային Ամերիկա]]) և [[Եվրասիա]]ն։ Նրանց միջև ցամաքային կապը պահպանվել է [[Գրենլանդիա (կղզի)|Գրենլանդիա]]յի միջոցով, ինչը հանգեցրել է կենդանատեսակների փոխանակմանը։ Սկսած մոտավորապես 50 միլիոն տարի առաջվանից՝ ծովի մակարդակի բարձրացման և նվազման հետևանքով ձևավորվել է Եվրոպա աշխարհամասի ներկայիս տեսքը և նրա կապող օղակները մյուս մայրցամաքների և աշխարհամասերի հետ, ինչպես օրինակ [[Ասիա]]յի։ Եվրոպայի ներկայիս ձևը թվագրվում է [[նեոգեն]]ի ժամանակաշրջանով, որը տեղի է ունեցել մոտ հինգ միլիոն տարի առաջ<ref name="Encyclopædia Britannica">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9106055 |title=Europe |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |year=2007 |access-date=10 June 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071204015044/http://www.britannica.com/eb/article-9106055 |archive-date=4 December 2007 }}</ref>։ Եվրոպայի երկրաբանությունը բարդ ու բազմազան է և աշխարհամասի ողջ տարածքում առաջացրել է տարբեր տեսակի լանդշաֆտներ՝ սկսած [[Շոտլանդական լեռնաշխարհ]]ից մինչև [[Հունգարիա]]յի լեռնային հարթավայրեր<ref>{{cite web|url=http://www.soton.ac.uk/~imw/jpg/eurogy.jpg|title=Geology map of Europe|year=1967|publisher=University of Southampton|access-date=9 June 2008}}</ref>։ Եվրոպայի ամենակարևոր առանձնահատկությունը բարձրալեռնային [[Հարավային Եվրոպա]]յի ու ընդարձակ, մասամբ ստորջրյա հյուսիսային հարթավայրի միջև, որն արևմուտքում՝ [[Իռլանդիա]]յից ձգվում է մինչև աշխարհամասի արևելքում գտնվող [[Ուրալյան լեռներ]], առկա երկճյուղավորումն է։ Այս երկու կեսերը բաժանված են Պիրենեյան և Ալպյան/Կարպատների լեռնաշղթաներով։ Հյուսիսային հարթավայրերն արևմուտքում սահմանազատված են [[Սկանդինավյան լեռներ]]ով և Բրիտանական կղզիների լեռնային հատվածներով։ Եվրոպայի հյուսիսային հարթավայրերի ափերը ողողող խոշոր ծանծաղ ջրային տարածությունների թվում են [[Կելտական ծով|Կելտական]], [[Հյուսիսային ծով|Հյուսիսային]], [[Բալթիկ ծով|Բալթիկ]] և [[Բարենցի ծով]]երը։ Հյուսիսային հարթավայրը ներառում է Բալթիկայի հին երկրաբանական մայրցամաքը և երկրաբանորեն կարող է համարվել որպես «հիմնական մայրցամաք», մինչդեռ ծայր հարավում ու արևմուտքում գտնվող բարձրադիր լեռներն ու լեռնային շրջանները ներառում են հատվածներ նաև երկրաբանական մյուս մայրցամաքներից։ Արևմտյան Եվրոպայի հնագույն երկաբանության մեծ մասը ներառված է եղել անտիկ [[Ավալոնիա]] [[միկրոմայրցամաք]]ի կազմում։ ===Բուսական աշխարհ=== [[պատկեր:NP001 nacionalni park sutjeska perucica.jpg|thumb|right|[[Սուտյեսկի ազգային պարկ]]ի տարածքում է գտնվում [[Պերուչիցա]]ն, որը Եվրոպայի միակ պահպանված կուսական անտառն է։]] [[պատկեր:Europe land use map.png|thumb|left|Եվրոպայի հողօգտագործման քարտեզը, որտեղ դեղինով նշված են վարելահողերը, մուգ կանաչով՝ անտառները, բաց կանաչով՝ արոտավայրերը և մուգ դեղինով՝ հյուսիսում գտնվող տունդրան կամ ճահճուտները։]] [[պատկեր:Floristic regions in Europe (english).png|thumb|Եվրոպայի ֆլորիստիկ շրջանները և դրանց հարակից տարածքներն ըստ Վոլֆգանգ Ֆրեյի և Ռայներ Լոշի։]] Հազարամյակներ շարունակ հողագործական ժողովուրդների հետ ապրելով կողք կողքի՝ Եվրոպայի կենդանիներն ու բույսերը մեծապես կրել են մարդկային ներկայության և գործունեության ազդեցությունը։ Բացառությամբ Ֆենոսկանդիայի և Հյուսիսային Ռուսաստանի՝ ներկայումս Եվրոպայում պահպանվել են վայրի բնության մի քանի անձեռնմխելի անկյուններ՝ չհաշված իհարկե տարբեր ազգային պարկերը։ Եվրոպայի հիմնական բնական բուսածածկը [[խառը անտառներ]]ն են։ Դրանց աճի պայմանները խիստ բարենպաստ են։ Հյուսիսում [[Գոլֆստրիմ]]ը և [[Հյուսիսատլանտյան հոսանք]]ը ջերմացնում են աշխարհամասը։ Հարավային Եվրոպային բնորոշ է տաք, բայց մեղմ կլիման։ Այս տարածաշրջանում հաճախակի են ամառային երաշտները։ Լեռնաշղթաները ևս ազդում են կենսապայմանների վրա։ Դրանցից որոշները ([[Ալպեր]]ը, [[Պիրենեյներ]]ը) ձգվում են արևելքից արևմուտք և քամուն հնարավորություն տալիս օվկիանոսից մեծ քանակությամբ ջուր (խոնավություն) տեղափոխել դեպի Եվրոպայի ներքին շրջաններ։ Մյուսները ձգվում են հարավից հյուսիս ([[Սկանդինավյան լեռներ]], [[Դինարյան բարձրավանդակ]], [[Կարպատյան լեռներ]], [[Ապենիններ]]) և քանի որ անձրևը թափվում է լեռների մյուս կողմում, որը ձգվում է ծովի երկայնքով, այս կողմում անտառներն ավելի լավ են աճում, մինչդեռ մյուս կողմում պայմանները նվազ բարենպաստ են։ Ժամանակի ինչ-որ պահի մայրցամաքային Եվրոպայի մի քանի հատվածներում [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասուններ]] չեն արածեցվել, և նախագյուղատնտեսական անտառային միջավայրի հատումը հանգեցրել է բույսերի և կենդանիների բնօրինակ էկոհամակարգերի խախտմանը։ Հավանաբար Եվրոպայի տարածքի 80-90%-ը ժամանակին ծածկված է եղել անտառներով<ref>{{cite web|url=http://www.saveamericasforests.org/europages/history&geography.htm|title=History and geography|publisher=Save America's Forest Funds|access-date=9 June 2008}}</ref>։ Դրանք ձգվել են [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական ծովից]] մինչև [[Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս]]։ Չնայած Եվրոպայի բնական անտառների կեսից ավելին անհետացել է անտառազրկման դարերի ընթացքում՝ Եվրոպայի տարածքի մեկ քառորդ մասը շարունակում է անտառապատ մնալ, ինչպես օրինակ լայնատերև և խառը անտառները, Սկանդինավիայի և Ռուսաստանի տայգան, Կովկասի խառը խոնավ անտառները և Արևմտյան Միջերկրականի [[Խցանակաղնի|խցանակաղնու]] անտառները։ Վերջին ժամանակաշրջանում անտառազրկումը դանդաղել է և բազմաթիվ ծառեր են տնկվել։ Այդուհանդերձ, մի շարք դեպքերում միամշակ փշատերև տնկարանները փոխարինել են խառը բնական անտառներին, որովհետև դրանք առավել արագ են աճում։ Ներկայումս տնկարաններն զբաղեցնում են բավականին մեծ հողատարածքներ, սակայն առավել աղքատ կենսապայմաններ են առաջարկում անտառներում բնակվող եվրոպական բազմաթիվ կենդանատեսակների համար, որոնք պահանջում են փայտի տարբեր տեսակներ և անտառի տարբեր կառուցվածքների համադրություն։ Արևմտյան Եվրոպայում բնական անտառների ծավալը կազմում է 2-3% կամ ավելի քիչ, մինչդեռ Արևմտյան Ռուսաստանում այն հասնում է 5–10%-ի։ Իսլանդիան Եվրոպայում անտառապատ տարածքների ամենաքիչ ծավալով երկիրն է (1%), մինչդեռ ամենաանտառապատ երկիրը Ֆինլանդիան է (77%)<ref>{{cite web|url=http://www.mcpfe.net/system/files/u1/publications/pdf/state_of_europes_forests_2007.pdf |title=State of Europe's Forests 2007: The MCPFE report on sustainable forest management in Europe |publisher=EFI Euroforest Portal |page=182 |access-date=9 June 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080624190612/http://www.mcpfe.net/system/files/u1/publications/pdf/state_of_europes_forests_2007.pdf |archive-date=24 June 2008 }}</ref>։ Եվրոպայի չափավոր կլիմա ունեցող հատվածներում գերակշիռ են լայնատերև և փշատերև անտառները։ Կենտրոնական և Արևմտյան Եվրոպայում ամենատարածված ծառատեսակներն են [[հաճարենի]]ն և [[կաղնի]]ն։ Հյուսիսում՝ տայգայում, գերակշռում են [[եղևնի]]ների, [[սոճի]]ների և [[կեչի]]ների անտառները։ Տայգայից դեպի հյուսիս, որը հիմնականում ընկնում է Ռուսաստանի և Սկանդինավիայի տարածքներում, սկսվում է [[տունդրա]]ն, ինչն առավել մոտ է [[Արկտիկա]]յին։ Միջերկրական ծովի շրջանում տնկվել են բազմաթիվ ձիթենիներ, որոնք լավ հարմարված են այդ տարածաշրջանի չոր կլիմային։ [[Նոճի մշտադալար|Մշտադալար նոճին]] ևս լայն տարածում ունի Հարավային Եվրոպայում։ Կիսաչոր միջերկրածովյան շրջանում կան բազմաթիվ թփուտներ։ Եվրասիական մարգագետինների (տափաստանների) նեղ լեզուն Ուկրաինայից և Հարավային Ռուսաստանից ձգվում է դեպի արևմուտք և ավարտվում Հունգարիայում, իսկ հյուսիսում հատվում տայգայի հետ։ ===Կենդանական աշխարհ=== {{main|Եվրոպայի կենդանական աշխարհ}} [[պատկեր:Europe biogeography countries.svg|thumb|left|Եվրոպայի կենսաաշխարհագրական տարածաշրջաններն ու հարակից շրջանները։]] [[պատկեր:Brown bear (Ursus arctos), Viiksimo, Kainuu region, Finland (29058988558).jpg|thumb|right|[[Գորշ արջ]]ը [[Ռուս-ֆիննական սահման|Ռուսաստանի հետ սահմանին]]՝ [[Ֆինլանդիա]]յի [[Կայնու]] մարզի անտառներից մեկում։]] Սառցե վերջին ժամանակաշրջանի ժամանակ սառցակալումը և մարդու ներկայությունն ազդեցություն են ունեցել եվրոպական կենդանական աշխարհի վրա։ Ինչ վերաբերում է կենդանիներին, ապա Եվրոպայի բազմաթիվ հատվածներում խոշոր կենդանիների և գիշատիչների առաջատար տեսակների նկատմամբ որսն իրականացվել է մինչև դրանց լիակատար անհետացումը։ Բրդոտ մամոնտը գոյություն է ունեցել մինչև [[նոր քարի դար]]ի ավարտը։ Այսօր [[Գայլեր|գայլ]]երը (մսակերներ) և արջերը (ամենակերներ) վտանգված կենդանատեսակներ են։ Մի ժամանակ նրանց կարելի էր հանդիպել Եվրոպայի մեծ մասում։ Այդուհանդերձ, անտառազրկումն ու որսը գնալով ավելի են վնասում կենդանիներին։ Միջնադարում արջերի բնակության վայրերը սահմանափակվել են քիչ թե շատ դժվարամատչելի լեռներով, որոնք ունեցել են բավարար անտառածածկ մակերևույթ։ Այսօր գորշ արջերը հիմնականում բնակվում են [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]], [[Սկանդինավիա]]յում և [[Ռուսաստան]]ում։ Քիչ թվով արջեր բնակվում են նաև Եվրոպայի մյուս երկրներում, այդ թվում [[Ավստրիա]]յում և [[Իսպանիա]]յում, բայց այս տարածքներում գորշ արջերի պոպուլյացիան մասնատված է և մարգինալացված՝ նրանց բնակության միջավայրի ոչնչացման պատճառով։ Ի հավելումն, [[սպիտակ արջ]]երին կարելի է հանդիպել Սկանդինավիայի հյուսիսում գտնվող նորվեգական [[Շպիցբերգեն]]ում։ Գորշ արջից հետո եվրոպական երկրորդ խոշոր գիշատիչը [[Եվրասիական գայլ|եվրասիական գայլ]]ն է, որին կարելի է հանդիպել [[Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպա]]յում ու [[Բալկաններ]]ում։ Երբեմն գայլերի կարելի է հանդիպել նաև Հյուսիսային ու Արևմտյան Եվրոպայում, այդ թվում՝ Սկանդինավիայում ու Իսպանիայում։ [[պատկեր:Neandertal - Wisent.jpg|thumb|right|Եվրասիայի ընդարձակ անտառներում երբևէ թափառող [[զուբր]]ը հիմա ապրում է [[Բելովեժյան թավուտ]]ում, որը գտնվում է [[Լեհաստան|Լեհաստանի]] և [[Բելառուս]]ի սահմանին<ref>{{cite web|url=http://www.ultimateungulate.com/artiodactyla/bison_bonasus.html|title=European bison, Wisent|access-date=19 January 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161226095419/http://www.ultimateungulate.com/artiodactyla/bison_bonasus.html|archive-date=26 December 2016}}</ref><ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/earth/hi/earth_news/newsid_8182000/8182104.stm | work=BBC News | first=Matt | last=Walker | title=European bison on 'genetic brink' | date=4 August 2009}}</ref>։]] Եվրոպայում հատկապես տարածված են [[եվրոպական անտառային կատու|անտառային կատուները]], [[Աղվեսներ|աղվես]]ները (հատկապես [[Սովորական աղվես|կարմիր աղվես]]ը), [[շնագայլ]]երը և [[կզաքիսներ]]ի տարբեր տեսակները, [[ոզնիներ]]ը, սողունների տարբեր տեսակները, հատկապես օձերը ([[իժեր]]ն ու [[սովորական լորտու]]ները) և [[երկկենցաղներ]]ը, տարբեր թռչունները ([[բու|բվեր]], ճուռակներ ու գիշատիչ այլ թռչուններ)։ Եվրոպական բուսակեր կենդանիների թվում են [[Խխունջներ|խխունջներ]]ը, [[շերեփուկ]]ները, [[ձկներ]]ը, տարբեր թռչուններն ու կաթնասունները, ինչպես օրինակ կրծողները, եղնիկները և այծյամները, վարազները, լեռներում ապրող արջամկները, այծքաղներն ու քարայծերը։ Բազմաթիվ միջատները ևս ավելացնում են կենսաբազմազանությունը<ref>{{cite journal | last1 = Bryant | first1 = S. | last2 = Thomas | first2 = C. | last3 = Bale | first3 = J. | year = 1997 | title = Nettle-feeding nymphalid butterflies: temperature, development and distribution | url = https://archive.org/details/sim_ecological-entomology_1997-11_22_4/page/390 | journal = Ecological Entomology | volume = 22 | issue = 4| pages = 390–398 | doi = 10.1046/j.1365-2311.1997.00082.x | s2cid = 84143178 }}</ref>։ Գաճաճ գետաձիերի և գաճաճ փղերի անհետացումը կապված էր Միջերկրական ծովի կղզիներում մարդու առաջին ժամանման հետ<ref>{{cite web|url=http://www.geocities.com/RainForest/3096/palaeol.html|title=Paleolithic Man and his Environment in Malta|last1=Savona-Ventura|first1=C.|last2=Mifsud|first2=A.|date=9 April 1997|access-date=19 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20091018195453/http://geocities.com/RainForest/3096/palaeol.html|archive-date=18 October 2009|url-status=dead}}</ref>։ Ծովային բնակիչները Եվրոպայի բուսական և կենդանական աշխարհի կարևոր բաղադրիչներից մեկն են։ Ծովային ֆլորան հիմնականում [[Ֆիտոպլանկտոն|ֆիտոպլանկտոն]] է։ Եվրոպական ծովերում բնակվող կենդանատեսակներից են [[Զոոպլանկտոն|զոոպլանկտոն]]ը, [[փափկամարմիններ]]ը, [[փշամորթներ]]ը, տարբեր [[խեցգետնանմաններ]]ը, [[կաղամարներ]]ը և [[ութոտանիներ]]ը, [[Ձկներ|ձկները]], [[դելֆիններ]]ը և [[կետեր]]ը։ Եվրոպայում կենսաբազմազանությունը պաշտպանված է [[Եվրոպայի խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] Բեռնի կոնվենցիայով, որը ստորագրվել է [[Եվրոպական միություն|Եվրոպական միության]] անդամ երկրների, ինչպես նաև ոչ եվրոպական մի շարք պետությունների կողմից։ ==Քաղաքականություն== {{հիմնական|Եվրոպայի քաղաքականություն}} {{See also|Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպայի միջազգային կազմակերպություններ|Եվրոպայի տարածաշրջաններ|Եվրոպական ինտեգրում}} {{Եվրոպական վերազգային մարմիններ|size=400px|align=right}} Եվրոպայի քաղաքական քարտեզը հիմնականում ածանցվել է Եվրոպայի վերակազմակերպումից, որը տեղի է ունեցել 1815 թվականին ավարտված [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ից հետո։ Եվրոպայում կառավարման գերակշիռ ձևը [[պառլամենտական համակարգ|խորհրդարանական ժողովրդավարություն]]ն է։ Երկրների մեծ մասն ունեն [[հանրապետություն|հանրապետական կառավարման ձև]]։ 1815 թվականին Եվրոպայում կառավարման ամենատարածված ձևը միապետությունն էր։ Ներկայումս Եվրոպայի 11 գործող թագավորությունները<ref>չհաշված [[Վատիկան]] գաճաճ պետությունը</ref> [[սահմանադրական միապետություն]]ներ են։ [[Եվրոպական ինտեգրում]]ը եվրոպական երկրների քաղաքական, իրավական, տնտեսական, իսկ որոշ դեպքերում նաև սոցիալական և մշակութային ինտեգրման գործընթացն է, որն սկսել է իրականացվել [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից ի վեր և հովանավորվում է [[Եվրոպայի խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] կողմից՝ գերտերությունների մասնակցությամբ։ 1993 թվականին՝ իր հիմնադրումից սկսած, [[Եվրոպական միություն]]ը եղել է աշխարհամասի տնտեսական ինտեգրման ուշադրության կենտրոնում։ Վերջին շրջանում ստեղծվել է նաև [[Եվրասիական տնտեսական միություն]]ը, որի կազմում են [[Հետխորհրդային տարածաշրջան|հետխորհրդային տարածաշրջան]]ի մի քանի երկրներ։ Եվրոպական միությանն անդամակցում է եվրոպական 27 երկիր, որոնցից 26-ը գտնվում է [[Շենգեն գոտի|Շենգեն գոտում]], իսկ 19-ը՝ [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]] արժութային միության կազմում։ Եվրոպական մյուս կազմակերպությունների թվում են [[Հյուսիսային Խորհուրդ]]ը, [[Բենիլյուքս]]ը, [[Բալթիական ասամբլեա]]ն և [[Վիշեգրադի խումբ]]ը։ ==Երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ== {{Main|Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|Եվրոպական երկրների տարածք և բնակչություն}} Ստորև ներկայացված ցանկերում ներառված են բոլոր այն երկրները և կախյալ տարածքները, որոնք այս կամ այն սահմանմամբ (աշխարհագրական, քաղաքական կամ մշակութային), թեկուզ մասնակի, ներառված են Եվրոպայի կազմում։ {| class="sortable wikitable" ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Զինանշան ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Դրոշ ! Երկրի անվանում ! Տարածք<br/>(կմ²) ! Բնակչություն ! Բնակչության խտություն<br/>(1 կմ²) ! Մայրաքաղաք ! Երկրի անվանումը պաշտոնական լեզվով |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Albania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Albania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ալբանիա]] | style="text-align:right;"| 28,748 | style="text-align:right;"| 2,876,591 | style="text-align:right;"| 98.5 | [[Տիրանա]] | Shqipëria |-| | [[Պատկեր:Coat of arms of Andorra.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Andorra.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Անդորրա]] | style="text-align:right;"| 468 | style="text-align:right;"| 77,281 | style="text-align:right;"| 179.8 | [[Անդորրա լա Վելյա]] | Andorra |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Armenia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հայաստան]]&thinsp;{{cref2|j}} | style="text-align:right;"| 29,743 | style="text-align:right;"| 2,924,816 | style="text-align:right;"| 101.5 | [[Երևան]] | Հայաստան |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Austria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Austria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ավստրիա]] | style="text-align:right;"| 83,858 | style="text-align:right;"| 8,823,054 | style="text-align:right;"| 104 | [[Վիեննա]] | Österreich |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Azerbaijan.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Azerbaijan.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ադրբեջան]]&thinsp;{{cref2|k}} | style="text-align:right;"| 86,600 | style="text-align:right;"| 9,911,646 | style="text-align:right;"| 113 | [[Բաքու]] | Azǝrbaycan |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Belarus.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Belarus.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Բելառուս]] | style="text-align:right;"| 207,560 | style="text-align:right;"| 9,504,700 | style="text-align:right;"| 45.8 | [[Մինսկ]] | {{lang|be|Беларусь}} |- | [[Պատկեր:Great coat of arms of Belgium.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Belgium.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Բելգիա]] | style="text-align:right;"| 30,528 | style="text-align:right;"| 11,358,357 | style="text-align:right;"| 372.06 | [[Բրյուսել]] | België/Belgique/Belgien |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Bosnia and Herzegovina.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]] | style="text-align:right;"| 51,129 | style="text-align:right;"| 3,531,159 | style="text-align:right;"| 68.97 | [[Սարաևո]] | {{lang|bs|Bosna i Hercegovina}}/{{lang|bs-Cyrl|Боснa и Херцеговина}} |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Bulgaria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Bulgaria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Բուլղարիա]] | style="text-align:right;"| 110,910 | style="text-align:right;"| 7,101,859 | style="text-align:right;"| 64.9 | [[Սոֆիա]] | {{lang|bg|България}} |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Croatia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Croatia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Խորվաթիա]] | style="text-align:right;"| 56,594 | style="text-align:right;"| 3,888,529 | style="text-align:right;"| 68.7 | [[Զագրեբ]] | Hrvatska |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Cyprus (2006).svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Cyprus.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Կիպրոս]]&thinsp;{{cref2|d|1}} | style="text-align:right;"| 9,251 | style="text-align:right;"| 1,170,125 | style="text-align:right;"| 123.4 | [[Նիկոսիա]] | Κύπρος (Kýpros)/Kıbrıs |- | [[Պատկեր:Coat of arms of the Czech Republic.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Czech Republic.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Չեխիա]] | style="text-align:right;"| 78,866 | style="text-align:right;"| 10,610,947 | style="text-align:right;"| 134 | [[Պրահա]] | Česko |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Denmark.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Denmark.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Դանիա]] | style="text-align:right;"| 43,094 | style="text-align:right;"| 5,748,796 | style="text-align:right;"| 133.9 | [[Կոպենհագեն]] | Danmark |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Estonia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Estonia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Էստոնիա]] | style="text-align:right;"| 45,226 | style="text-align:right;"| 1,328,439 | style="text-align:right;"| 30.5 | [[Տալլին]] | Eesti |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Finland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Finland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ֆինլանդիա]] | style="text-align:right;"| 338,455 | style="text-align:right;"| 5,509,717 | style="text-align:right;"| 16 | [[Հելսինկի]] | Suomi/Finland |- | [[Պատկեր:Coat of arms of France.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of France.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ֆրանսիա]]&thinsp;{{cref2|g}} | style="text-align:right;"| 547,030 | style="text-align:right;"| 67,348,000 | style="text-align:right;"| 116 | [[Փարիզ]] | France |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Georgia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Georgia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Վրաստան]]&thinsp;{{cref2|l}} | style="text-align:right;"| 69,700 | style="text-align:right;"| 3,718,200 | style="text-align:right;"| 53.5 | [[Թբիլիսի]] | საქართველო (Sakartvelo) |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Germany.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Germany.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Գերմանիա]] | style="text-align:right;"| 357,168 | style="text-align:right;"| 82,800,000 | style="text-align:right;"| 232 | [[Բեռլին]] | Deutschland |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Greece.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Greece.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հունաստան]] | style="text-align:right;"| 131,957 | style="text-align:right;"| 10,768,477 | style="text-align:right;"| 82 | [[Աթենք]] | Ελλάδα (Elláda) |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Hungary.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Hungary.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հունգարիա]] | style="text-align:right;"| 93,030 | style="text-align:right;"| 9,797,561 | style="text-align:right;"| 105.3 | [[Բուդապեշտ]] | Magyarország |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Iceland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Iceland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Իսլանդիա]] | style="text-align:right;"| 103,000 | style="text-align:right;"| 350,710 | style="text-align:right;"| 3.2 | [[Ռեյկյավիկ]] | Ísland |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Ireland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Ireland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Իռլանդիա]] | style="text-align:right;"| 70,280 | style="text-align:right;"| 4,761,865 | style="text-align:right;"| 67.7 | [[Դուբլին]] | Éire/Ireland |- | [[Պատկեր:Emblem of Italy.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Italy.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Իտալիա]] | style="text-align:right;"| 301,338 | style="text-align:right;"| 60,589,445 | style="text-align:right;"| 201.3 | [[Հռոմ]] | Italia |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Kazakhstan.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Kazakhstan.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ղազախստան]]&thinsp;{{cref2|i}} | style="text-align:right;"| 148,000 | style="text-align:right;"| 17,987,736 | style="text-align:right;"| 6.49 | [[Նուրսուլթան]] | {{lang|kk|Қазақстан}} ({{lang|kk|Qazaqstan}}) |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Latvia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Latvia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լատվիա]] | style="text-align:right;"| 64,589 | style="text-align:right;"| 1,907,675 | style="text-align:right;"| 29 | [[Ռիգա]] | Latvija |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Liechtenstein.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Liechtenstein.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լիխտենշտեյն]] | style="text-align:right;"| 160 | style="text-align:right;"| 38,111 | style="text-align:right;"| 227 | [[Վադուց]] | Liechtenstein |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Lithuania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Lithuania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լիտվա]] | style="text-align:right;"| 65,300 | style="text-align:right;"| 2,800,667 | style="text-align:right;"| 45.8 | [[Վիլնյուս]] | Lietuva |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Luxembourg.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Luxembourg.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լյուքսեմբուրգ]] | style="text-align:right;"| 2,586 | style="text-align:right;"| 602,005 | style="text-align:right;"| 233.7 | [[Լյուքսեմբուրգ (քաղաք)]] | Lëtzebuerg/Luxemburg/Luxembourg |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Malta.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Malta.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մալթա]] | style="text-align:right;"| 316 | style="text-align:right;"| 445,426 | style="text-align:right;"| 1,410 | [[Վալետա]] | Malta |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Moldova.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Moldova.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մոլդովա]]&thinsp;{{cref2|a}} | style="text-align:right;"| 33,846 | style="text-align:right;"| 3,434,547 | style="text-align:right;"| 101.5 | [[Քիշնև]] | Moldova |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Monaco.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Monaco.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մոնակո]] | style="text-align:right;"| 2.020 | style="text-align:right;"| 38,400 | style="text-align:right;"| 18,713 | [[Մոնակո (քաղաք)|Մոնակո]] | Monaco |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Montenegro.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Montenegro.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մոնտենեգրո]] | style="text-align:right;"| 13,812 | style="text-align:right;"| 642,550 | style="text-align:right;"| 45.0 | [[Պոդգորիցա]] | {{lang|mis-Latn|Crna Gora}}/{{lang|mis-Cyrl|Црна Гора}} |- | [[Պատկեր:State coat of arms of the Netherlands.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Netherlands.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Նիդերլանդներ]]&thinsp;{{cref2|h}} | style="text-align:right;"| 41,543 | style="text-align:right;"| 17,271,990 | style="text-align:right;"| 414.9 | [[Ամստերդամ]] | Nederland |- | [[Պատկեր:Coat of arms of North Macedonia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of North Macedonia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]] | style="text-align:right;"| 25,713 | style="text-align:right;"| 2,103,721 | style="text-align:right;"| 80.1 | [[Սկոպյե]] | {{lang|mk|Северна Македонија}} |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Norway.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Norway.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Նորվեգիա]] | style="text-align:right;"| 385,203 | style="text-align:right;"| 5,295,619 | style="text-align:right;"| 15.8 | [[Օսլո]] | Norge/Noreg/Norga |- | [[Պատկեր:Herb Polski.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Poland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լեհաստան]] | style="text-align:right;"| 312,685 | style="text-align:right;"| 38,422,346 | style="text-align:right;"| 123.5 | [[Վարշավա]] | Polska |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Portugal.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Portugal.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պորտուգալիա]]&thinsp;{{cref2|e}} | style="text-align:right;"| 92,212 | style="text-align:right;"| 10,379,537 | style="text-align:right;"| 115 | [[Լիսաբոն]] | Portugal |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Romania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Romania.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ռումինիա]] | style="text-align:right;"| 238,397 | style="text-align:right;"| 19,638,000 | style="text-align:right;"| 84.4 | [[Բուխարեստ]] | România |- | [[Պատկեր:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Russia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ռուսաստան]]{{cref2|b}} | style="text-align:right;"| 3,969,100 | style="text-align:right;"| 144,526,636 | style="text-align:right;"| 8.4 | [[Մոսկվա]] | {{lang|ru|Россия}} |- | [[Պատկեր:Coat of arms of San Marino.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of San Marino.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Սան Մարինո]] | style="text-align:right;"| 61.2 | style="text-align:right;"| 33,285 | style="text-align:right;"| 520 | [[Սան Մարինո (քաղաք)|Սան Մարինո]] | San Marino |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Serbia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Serbia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Սերբիա]]&thinsp;{{cref2|f}} | style="text-align:right;"| 88,361 | style="text-align:right;"| 7,040,272 | style="text-align:right;"| 91.1 | [[Բելգրադ]] | {{lang|sr-Latn|Srbija}}/{{lang|sr-Cyrl|Србија}} |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Slovakia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Slovakia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Սլովակիա]] | style="text-align:right;"| 49,035 | style="text-align:right;"| 5,435,343 | style="text-align:right;"| 111.0 | [[Բրատիսլավա]] | Slovensko |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Slovenia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Slovenia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Սլովենիա]] | style="text-align:right;"| 20,273 | style="text-align:right;"| 2,066,880 | style="text-align:right;"| 101.8 | [[Լյուբլյանա]] | Slovenija |- | [[Պատկեր:Escudo de España (mazonado).svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Spain.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Իսպանիա]] | style="text-align:right;"| 505,990 | style="text-align:right;"| 46,698,151 | style="text-align:right;"| 92 | [[Մադրիդ]] | España |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Sweden.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Sweden.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Շվեդիա]] | style="text-align:right;"| 450,295 | style="text-align:right;"| 10,151,588 | style="text-align:right;"| 22.5 | [[Ստոկհոլմ]] | Sverige |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Switzerland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Switzerland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Շվեյցարիա]] | style="text-align:right;"| 41,285 | style="text-align:right;"| 8,401,120 | style="text-align:right;"| 202 | [[Բեռն]] | Schweiz/Suisse/Svizzera/Svizra |- | | [[Պատկեր:Flag of Turkey.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Թուրքիա]]&thinsp;{{cref2|m}} | style="text-align:right;"| 23,764 | style="text-align:right;"| 84,680,273 | style="text-align:right;"| 106.7 | [[Անկարա]] | Türkiye |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Ukraine.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Ukraine.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ուկրաինա]]&thinsp;{{cref2|s}} | style="text-align:right;"| 603,628 | style="text-align:right;"| 42,418,235 | style="text-align:right;"| 73.8 | [[Կիև]] | {{lang|uk|Україна}} |- | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of United Kingdom.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Միացյալ Թագավորություն]] | style="text-align:right;"| 244,820 | style="text-align:right;"| 66,040,229 | style="text-align:right;"| 270.7 | [[Լոնդոն]] | United Kingdom |- | [[Պատկեր:Coat of arms of the Vatican City.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Vatican City.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Վատիկան]] | style="text-align:right;"| 0.44 | style="text-align:right;"| 1,000 | style="text-align:right;"| 2,272 | [[Վատիկան]] | Città del Vaticano/Civitas Vaticana |- class="sortbottom" style="font-weight:bold;" | colspan="2" | Ընդհանուր | style="text-align:right;"| 50 | style="text-align:right;"| 10,180,000{{cref2|n|3}} | style="text-align:right;"| 743,000,000{{cref2|n|4}} | style="text-align:right;"| 73 | | |} Բացի վերը նշված երկրներից, Եվրոպայում կան նաև [[Դե ֆակտո|փաստացի]] անկախ կամ մասամբ ճանաչված երկրներ, որոնք չեն հանդիսանում [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] անդամ երկիր։ {| class="sortable wikitable" ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Զինանշան ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Դրոշ ! Անվանում ! Տարածք<br/>(կմ²) ! Բնակչություն ! Բնակչության խտություն<br/>(1 կմ²⁾ ! Մայրաքաղաք |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Abkhazia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Abkhazia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Աբխազիա]]&thinsp;{{cref2|p|1}} | style="text-align:right;"| 8,660 | style="text-align:right;"| 243,206 | style="text-align:right;"| 28 | [[Սուխում]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Artsakh.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Արցախ]]&thinsp;{{cref2|q}} | style="text-align:right;"| 11,458 | style="text-align:right;"| 150,932 | style="text-align:right;"| 12 | [[Ստեփանակերտ]] |- | [[Պատկեր:Official Donetsk People's Republic coat of arms.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Donetsk People's Republic.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն]]&thinsp;{{cref2|s}} | style="text-align:right;"| 7,853 | style="text-align:right;"| 2,302,444 | style="text-align:right;"| 293 | [[Դոնեցկ]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Kosovo.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Kosovo.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Կոսովո]]&thinsp;{{cref2|o}} | style="text-align:right;"| 10,908 | style="text-align:right;" |1,920,079 | style="text-align:right;"| 159 | [[Պրիշտինա]] |- | [[Պատկեր:COA LPR oct 2014.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of the Luhansk People's Republic.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն]]&thinsp;{{cref2|s}} | style="text-align:right;"| 8,377 | style="text-align:right;"| 1,464,039 | style="text-align:right;"| 175 | [[Լուգանսկ]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Northern Cyprus.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն]]&thinsp;{{cref2|d|2}} | style="text-align:right;"| 3,355 | style="text-align:right;"| 313,626 | style="text-align:right;"| 93 | [[Նիկոսիա]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of South Ossetia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of South Ossetia.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Հարավային Օսիա]]&thinsp;{{cref2|p|2}} | style="text-align:right;"| 3,900 | style="text-align:right;"| 53,532 | style="text-align:right;"| 13.7 | [[Ցխինվալ]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Transnistria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Transnistria.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն]]&thinsp;{{cref2|a|2}} | style="text-align:right;"| 4,163 | style="text-align:right;"| 475,665 | style="text-align:right;"| 114 | [[Տիրասպոլ]] |} Մի քանի կախյալ կամ նմանատիպ տարածքներ լայն ինքնավարություն ունեն նաև Եվրոպայի սահմաններում կամ դրա անմիջական հարևանությամբ։ Դրանց թվում են [[Ալանդյան կղզիներ]]ը, ([[Ֆինլանդիա]]յի ինքնավար շրջան), [[Դանիական թագավորություն|Դանիայի թագավորության ինքնավար տարածքներ]]ը (բացի բուն Դանիան), Բրիտանական թագի երեք կախյալ և երկու [[Բրիտանական անդրծովյան տարածքներ|անդրծովյան տարածքները]]։ Իր առանձնահատուկ կարգավիճակի շնորհիվ [[Սվալբարդ]]ը ևս ներառված է Նորվեգիայի կազմում՝ չնայած վերջինս ինքնիշխան չէ։ Ցանկում ներառված չեն Մեծ Բրիտանիայի մաս կազմող երեք երկրները ([[Շոտլանդիա]], [[Ուելս]] և [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]) ու Պորտուգալիայի երկու ինքնիշխան շրջանները, որոնք չնայած ունեն ինքնիշխանության յուրահատուկ աստիճան, միջազգային հարաբերություններից զատ, մեծապես ինքնիշխան չեն։ Այն տարածքները, որոնք ունեն քիչ թե շատ հարկային եզակի կարգավիճակ, ինչպես օրինակ՝ [[Կանարյան կղզիներ]]ը և [[Հելիգոլենդ]]ը, ևս ներառված չեն այս ցանկում։ {| class="sortable wikitable" |- ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Զինանշան ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Դրոշ ! Անվանում !Ինքնիշխան պետություն ! Տարածք<br/>(կմ²) ! Բնակչություն ! <br/>Բնակչության խտություն (1 կմ²) ! Մայրաքաղաք |- | [[Պատկեր:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (HM Government).svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of the United Kingdom.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ակրոտիրի և Դեկելիա]]||Միացյալ Թագավորություն | style="text-align:right;"| 254 | style="text-align:right;"| 15,700 | style="text-align:right;"| 59.1 | [[Էպիսկոպի]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Åland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Åland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ալանդյան կղզիներ]]||Ֆինլանդիա | style="text-align:right;"| 1,580 | style="text-align:right;"| 29,489 | style="text-align:right;"| 18.36 | [[Մարիեհամն]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Guernsey.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Guernsey.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Գերնսի]]&thinsp;{{cref2|c|1}}||Միացյալ Թագավորություն | style="text-align:right;"| 78 | style="text-align:right;"| 65,849 | style="text-align:right;"| 844.0 | [[Սեն Պետեր պորտ]] |- | [[Պատկեր:Coat of Arms of Jersey.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Jersey.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ջերսի]]&thinsp;{{cref2|c|3}}||Միացյալ Թագավորություն | style="text-align:right;"| 118.2 | style="text-align:right;"| 100,080 | style="text-align:right;"| 819 | [[Սենթ Հելիե]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of the Faroe Islands.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of the Faroe Islands.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ֆարերյան կղզիներ]]||Դանիա | style="text-align:right;"| 1,399 | style="text-align:right;"| 50,778 | style="text-align:right;"| 35.2 | [[Տորսհավն]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Gibraltar1.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Gibraltar.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Ջիբրալթար]]||Միացյալ Թագավորություն | style="text-align:right;"| 6.7 | style="text-align:right;"| 32,194 | style="text-align:right;"| 4,328 | [[Ջիբրալթար]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Greenland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Greenland.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Գրենլանդիա]] ||Դանիա{{cref2|r|2}} | style="text-align:right;"| 2,166,086 | style="text-align:right;"| 55,877 | style="text-align:right;"| 0.028 | [[Նուուկ]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of the Isle of Man.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of the Isle of Mann.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Մեն կղզի]]&thinsp;{{cref2|c|2}}||Միացյալ Թագավորություն | style="text-align:right;"| 572 | style="text-align:right;"| 83,314 | style="text-align:right;"| 148 | [[Դուգլաս (Մեն կղզի)|Դուգլաս]] |- | [[Պատկեր:Coat of arms of Norway.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Պատկեր:Flag of Norway.svg|կենտրոն|frameless|45x45փքս]] | [[Սվալբարդ]] ||Նորվեգիա | style="text-align:right;"| 61,022 | style="text-align:right;"| 2,667 | |} ==Տնտեսություն== {{Main|Եվրոպայի տնտեսություն|Եվրոպայի երկրների ցանկն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|Եվրոպական երկրների ցանկն ըստ գնողունակության համարժեքության}} [[File:Map of European countries by GDP (PPP) per capita in 2021.svg|thumb|300x300px|{{legend-table2|title=Եվրոպական երկրներն ըստ գնողունակության համարժեքությամբ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ով (2021 թվականի դրությամբ)։|#00008a|>$60,000 |#003c00|$50,000 - $60,000 |#008f00|$40,000 - $50,000 |#00f900|$30,000 - $40,000 |#b3ff00|$20,000 - $30,000 |#ffff00|$10,000 - $20,000}}]] Եվրոպայի տնտեսությունը (ողջ աշխարհամասը) ներկայումս աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունն է և ամենահարուստ տարածաշրջանն աշխարհում։ Եթե հաշվի առնենք կառավարման ներքո գտնվող ակտիվները, ապա 2008 թվականի դրությամբ Եվրոպայի կառավարման ներքո գտնվող ակտիվները կազմել են 32,7 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար այն դեպքում, երբ Հյուսիսային Ամերիկայինը կազմել է 27,1 տրիլիոն դոլար<ref>{{cite news|last=Fineman |first=Josh |url=https://www.bloomberg.com/news/world |title=Bloomberg.com |publisher=Bloomberg.com |date=15 September 2009 |access-date=23 August 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150128110049/http://www.bloomberg.com/news/world |archive-date=28 January 2015}}</ref>։ 2009 թվականին Եվրոպան շարունակում էր մնալ ամենահարուստ տարածաշրջանն աշխարհում։ Նրա կառավարման ներքո գտնվող ակտիվների ընդհանուր արժեքը կազմում էր 37,1 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար, ինչը կազմում էր երկրագնդի հարստության մեկ երրորդը։ Եվրոպան այն տարածաշրջաններից մեկն է, որտեղ 2009 թվականի տարեվերջին հարստությունը գերազանցել է իր նախաճգնաժամային գագաթնակետին<ref>{{cite web|url=http://www.pr-inside.com/global-wealth-stages-a-strong-comeback-r1942019.htm |title=Global Wealth Stages a Strong Comeback |publisher=Pr-inside.com |date=10 June 2010 |access-date=23 August 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520174617/http://www.pr-inside.com/global-wealth-stages-a-strong-comeback-r1942019.htm |archive-date=20 May 2011 }}</ref>։ Մյուս աշխարհամասերի նման, հարստությունը տարբեր կերպ է բաշխված երկրների միջև։ Եվրոպայի առավել հարուստ երկրները գտնվում են աշխարհամասի [[Արևմտյան Եվրոպա|արևմուտքում]], որին հաջորդում է [[Կենտրոնական Եվրոպա]]ն, մինչդեռ [[Արևելյան Եվրոպա]]յի որոշ տնտեսություններ [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության]] և [[Հարավսլավիայի կազմալուծում|Հարավսլավիայի]] փլուզումից հետո դեռևս գտնվում են կայացման փուլում։ [[Երկնագույն բանան]]ի մոդելը մշակվել է որպես տարածաշրջանների համապատասխան տնտեսական հզորության տնտեսա-աշխարհագրական ներկայացում, որը հետագայում զարգացվել է Ոսկե բանանի կամ երկնագույն աստղի տեսքով։ Արևելքի և Արևմուտքի, ինչպես նաև Ասիայի միջև առևտուրը, որը երկար ժամանակ խաթարվել էր համաշխարհային երկու պատերազմների, նոր սահմանների և Սառը պատերազմի պատճառով, 989 թվականից հետո տրուկ աճեց։ Ի հավելումն, նոր խթան դարձավ չինական [[Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ]] նախաձեռնությունը, որը [[Սուեզի ջրանցք]]ով, Ասիայի և Աֆրիկայի տարածքներով Չինաստանը կկապի Եվրոպային<ref>Global shipping and logistic chain reshaped as China’s Belt and Road dreams take off in Hellenic Shipping News, 4. December 2018; Wolf D. Hartmann, Wolfgang Maennig, Run Wang: Chinas neue Seidenstraße. (2017), p 59; Jacob Franks "The Blu Banana - the True Heart of Europe" In: Big Think Edge, 31.12.2014; Zacharias Zacharakis: Chinas Anker in Europa in: Die Zeit 8. May 2018; Harry de Wilt: Is One Belt, One Road a China crisis for North Sea main ports? in World Cargo News, 17 December 2019; Hospers, Gert-Jan "Beyond the blue banana? Structural change in Europe´s geo-economy." 2002</ref>։ [[Եվրոպական միություն]]ը քաղաքական միավորում է, որի կազմի մեջ մտնում են եվրոպական 27 երկրներ՝ ձևավորելով աշխարհի խոշորագույն [[Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի|տնտեսական տարածքը]]։ Եվրամիության 19 [[եվրագոտի|երկրներում]] [[եվրո]]ն կիրառվող դրամական միջոցն է։ Եվրոպական երկրներից մի քանիսն անվանական ՀՆԱ-ի ցուցանիշներով գտնվում են աշխարհի [[Աշխարհի երկրներն ըստ ՀՆԱ-ի|ամենախոշոր ազգային տնտեսությունների]] ցանկում։ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] [[Կենտրոնական հետախուզական վարչություն|Կենտրոնական հետախուզական վարչության]] Համաշխարհային փաստերի գրքի համաձայն՝ դրանց թվում են [[Գերմանիա]]ն (5-րդը), [[Ռուսաստան]]ը (6-րդը), [[Միացյալ Թագավորություն]]ը (8-րդը), [[Ֆրանսիա]]ն (10-րդը), [[Թուրքիա]]ն (11-րդը) և Իտալիան (12-րդը)<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|title=The CIA World Factbook – GDP (PPP)|date=15 July 2008|access-date=19 July 2008|publisher=[[ԿՀՎ|CIA]]|archive-date=4 June 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|url-status=dead}}</ref>։ Եկամուտների ստացման տեսանկյունից ահռելի տարբերություն կա եվրոպական երկրների միջև։ Անվանական ՀՆԱ-ի ցուցանիշներով ամենահարուստ երկիրը [[Մոնակո]]ն է։ 2018 թվականի տվյալներով՝ մեկ անձին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն այդ երկրում կազմել է 185,829 ԱՄՆ դոլար։ Ամենաաղքատն էլ [[Ուկրաինա]]ն է։ 2019 թվականի տվյալներով՝ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն կազմել է 3,659 ԱՄՆ դոլար<ref>{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.pcap.cd?most_recent_value_desc=true|title=The World Bank DataBank |website=worldbank.org}}</ref>։ Բացի այդ, ըստ [[Համաշխարհային բանկ]]ի զեկույցի՝ Մոնակոն անվանական ՀՆԱ-ի ցուցանիշներով նաև աշխարհի ամենահարուստ պետությունն է։ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի 2016 թվականի տվյալներով՝ Եվրոպա աշխարհամասի անվանական ՀՆԱ-ն կազմել է 21,767 ԱՄՆ դոլար<ref>Some data refers to IMF staff estimates but some are actual figures for the year 2017, made in 12 April 2017. [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?sy=2016&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C672%2C914%2C946%2C612%2C137%2C614%2C546%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C836%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C624%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C644%2C576%2C819%2C936%2C172%2C961%2C132%2C813%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698&s=NGDPDPC&grp=0&a=&pr.x=50&pr.y=13 World Economic Outlook Database–April 2017], International Monetary Fund. Accessed on 18 April 2017.</ref>։ {| class="wikitable" style="text-align: right; float:left; border:1px solid #aaa; margin:10px" |- style="background:#dbdbdb;" ! Վարկանիշ ! Պետություն ! [[Երկրների ցանկն ըստ նախընթաց և կանխատեսվող ՀՆԱ-ի (անվանական)|ՀՆԱ]] <small>(անվանական, ամենաբարձր տարի)</small><br/>միլիոն ԱՄՆ դոլար ! <small>Ամենաբարձր</small> տարի |- |– | align="left" |''{{nowrap|{{դրոշավորում|ԵՄ}}}}'' || 19,226,235 || 2008 |- | 1 ||align=left|{{դրոշավորում|Գերմանիա}}||4,256,540||2022 |- | 2 ||align=left|{{nowrap|{{դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}}}||3,376,003||2022 |- | 3 ||align=left|{{դրոշավորում|Ֆրանսիա}}||2,936,702||2022 |- | 4 ||align=left|{{դրոշավորում|Իտալիա}}||2,408,391||2008 |- | 5 ||align=left|{{դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||2,288,428||2013 |- | 6 ||align=left|{{դրոշավորում|Իսպանիա}}||1,631,685||2008 |- | 7 ||align=left|{{դրոշավորում|Նիդերլանդներ}}||1,018,684||2021 |- | 8 ||align=left|{{դրոշավորում|Թուրքիա}}||957,504||2013 |- | 9 ||align=left|{{դրոշավորում|Շվեյցարիա}}||841,969||2022 |- | 10 ||align=left|{{Դրոշավորում|Լեհաստան}}||699,559||2022 |} {| class="wikitable" style="text-align: right; float:left; border:1px solid #aaa; margin:10px" |- style="background:#dbdbdb;" ! Վարկանիշ ! Պետություն ! ՀՆԱ <br>(գնողունակության համարժեքություն)<br/>միլիոն ԱՄՆ դոլար ! <small>Ամենաբարձր</small> տարի |- |– | align="left" |''{{nowrap|{{դրոշավորում|ԵՄ}}}}'' ||23,730,275||2022 |- | 1 ||align=left|{{դրոշավորում|Գերմանիա}}||5,269,963||2022 |- | 2 ||align=left|{{դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||4,490,456||2021 |- | 3 ||align=left|{{nowrap|{{դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}}}||3,751,845||2022 |- | 4 ||align=left|{{դրոշավորում|Ֆրանսիա}}||3,677,579||2022 |- | 5 ||align=left|{{դրոշավորում|Թուրքիա}} ||3,212,072||2022 |- | 6 ||align=left|{{դրոշավորում|Իտալիա}}||2,972,091||2022 |- | 7 ||align=left|{{դրոշավորում|Իսպանիա}}||2,209,419||2022 |- | 8 ||align=left|{{դրոշավորում|Լեհաստան}}||1,575,777||2022 |- | 9 ||align=left|{{դրոշավորում|Նիդերլանդներ}}||1,201,755||2022 |- | 10 ||align=left|{{դրոշավորում|Շվեյցարիա}}||739,494||2022 |} {{clear}} ===Տնտեսական պատմություն=== ==== Արդյունաբերական աճ (1760–1945) ==== Արևմտյան աշխարհում կապիտալիզմը դոմինանտ էր ավատատիրական ժամանակաշրջանի ավարտից սկսած<ref>[http://www.britannica.com-archive-online.eu/EBchecked/topic/93927/capitalism Capitalism] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517172857/http://www.britannica.com-archive-online.eu/EBchecked/topic/93927/capitalism |date=17 May 2014 }}. ''Encyclopædia Britannica.''</ref>։ Մեծ Բրիտանիայից այն արագ տարածվեց ողջ Եվրոպայում<ref>{{Cite book|title=Industrialism: A Dictionary of Sociology|author=Scott, John|publisher=Oxford University Press|year=2005}}</ref>։ Եվրոպայում սկսվեց [[արդյունաբերական հեղափոխություն]]ը՝ հատկապես Մեծ Բրիտանիայում 18-րդ դարի վերջին <ref>{{cite web|url=http://www.historyguide.org/intellect/lecture17a.html|title=The Origins of the Industrial Revolution in England|publisher=The History Guide|first=Steven|last=Kreis|date=11 October 2006|access-date=1 January 2007}}</ref>, իսկ արդեն 19-րդ դարում արդյունաբերականացվեց ողջ Արևմտյան Եվրոպան։ Եվրոպական տնտեսությունների աշխատանքը մեծապես խաթարվեց [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, սակայն [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհայինի]] սկզբում դրանք վերականգնվել էին և ստիպված էին մրցակցել [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ]]ի աճող տնտեսական հզորության հետ։ Այդուհանդերձ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը դարձյալ ավերեց Եվրոպայի տնտեսությունների մեծ մասը։ ==== Սառը պատերազմ (1945–1991) ==== [[պատկեր:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|thumb|right|[[Բեռլինի պատի փլուզում]]ը 1989 թվականին։]] [[պատկեր:Carte zone euro.svg|thumb| [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]] երկրները քարտեզի վրա ներկայացված են կապույտ գույնով։]] Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Միացյալ Թագավորության տնտեսությունն ավերված վիճակում էր<ref>Dornbusch, Rudiger; Nölling, Wilhelm P.; Layard, Richard G. ''Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today'', p. 117</ref> և շարունակում էր հարաբերական տնտեսական անկում ապրել հետագա տասնամյակների ընթացքում<ref>{{Cite book|title=Rethinking International Organisation: Deregulation and Global Governance|last=Emadi-Coffin|first=Barbara|year=2002|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-19540-9|page=64}}</ref>։ Իտալիան ևս տնտեսական վատ վիճակում էր, սակայն 1950-ական թվականներին վերականգնեց իր բարձր տնտեսական աճը։ [[Արևմտյան Գերմանիա]]ն [[Գերմանական տնտեսական հրաշք|արագ վերականգնվեց]] և արդեն 1950-ական թվականներին կրկնապատկեց նախապատերազմական մակարդակի արտադրությունը<ref>Dornbusch, Rudiger; Nölling, Wilhelm P.; Layard, Richard G. ''Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today'', p. 29</ref>։ Ֆրանսիան ևս գրանցեց արագ տնտեսական վերականգնում, ինչի արդյունքում արագորեն վերականգնվեց տնտեսական աճը, իսկ երկիրն արդիականացվեց։ Ավելի ուշ Իսպանիայում՝ [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո]]յի կառավարման տարիներին, տնտեսությունը ևս վերականգնվեց, իսկ 1960-ական թվականների սկզբին այդ երկիրը գրանցեց խոշոր, աննախադեպ տնտեսական աճ, ինչը պատմության մեջ հայտնի է «[[Իսպանական տնտեսական հրաշք]]» անվամբ<ref>Harrop, Martin. ''Power and Policy in Liberal Democracies'', p. 23</ref>։ [[Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպա]]յի երկրների մեծ մասն անցել էին [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] վերահսկողության տակ և անդամակցում էին [[Սոցիալիստական երկրների տնտեսական համագործակցություն|Սոցիալիստական երկրների տնտեսական համագործակցությանը]] (Կոմեկոն)<ref name="loc-cs">"Germany (East)", Library of Congress Country Study, [http://memory.loc.gov/frd/cs/germany_east/gx_appnb.html Appendix B: The Council for Mutual Economic Assistance]</ref>։ Այն երկրները, որոնք [[Մարշալի պլան]]ի շրջանակներում անցում էին կատարել ազատ շուկայական համակարգին, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի կողմից ստացել են մեծաքանակ օգնություն<ref>{{cite web|url=https://history.state.gov/milestones/1945-1952/marshall-plan|title=Marshall Plan|publisher=US Department of State Office of the historian}}</ref>։ Արևմտյան երկրները որդեգրեցին տնտեսությունները միավորելու ճանապարհը՝ դնելով Եվրամիության հիմքերը և մեծացնելով արտաքին միջսահմանային առևտուրը, մինչդեռ Կոմեկոնի անդամ երկրները [[Սառը պատերազմ]]ի պատճառով դժվարություններ էին ունենում։ Մինչև 1990 թվականը [[Եվրոպական համայնքներ]]ը վեց հիմնադիր անդամներից ընդլայնվել էին 12-ի։ Արևմտյան Գերմանիայի տնտեսության վերածննդի վրա արված շեշտադրումը հանգեցրեց նրան, որ այն առաջ անցավ Մեծ Բրիտանիայից՝ դառնալով Եվրոպայի խոշորագույն տնտեսությունը։ ====Վերամիավորում (1991–ներկա)==== [[պատկեր:Trepca Miners (24876825).jpeg|thumb|left|[[Կոսովո]]յի տնտեսության գլխավոր աղբյուրներից մեկը [[հանքային գործ|հանքարդյունաբերությունն]] է, որովհետև այն ունի [[կապար]]ի, [[ցինկ]]ի, [[արծաթ]]ի, [[նիկել]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[պղինձ|պղնձի]], [[երկաթ]]ի և [[բոքսիտ]]ի հարուստ պաշարներ<ref>{{cite web|title=Kosovo: Natural resources key to the future, say experts|url=http://www.adnkronos.com/AKI/English/Business/?id=1.0.1683003038|website=adnkronos.com|access-date=17 March 2011|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110707084602/http://www.adnkronos.com/AKI/English/Business/?id=1.0.1683003038|archive-date=7 July 2011}}</ref>։ Հանքագործները Կոսովոյի [[Միտրովիցա (Կոսովո)|Միտրովիցա]] քաղաքի մոտ գտնվող [[Տրեպչա]] հանքավայրում, 2011 թվական։]] 1991 թվականին Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում կոմունիզմի փլուզումից հետո հետսոցիալիստական երկրները սկսեցին իրականացնել ազատ շուկայական բարեփոխումներ։ 1990 թվականին [[Արևելյան Գերմանիա|Արևելյան]] և [[Արևմտյան Գերմանիա|Արևմտյան Գերմանիաներ]]ի վերամիավորումից հետո Արևմտյան Գերմանիայի տնտեսությունը որոշակիորեն տուժեց, քանի որ ստիպված էր աջակցել և մեծապես վերակառուցել Արևելյան Գերմանիայի ենթակառուցվածքները։ Հազարամյակի սկզբում ԵՄ տնտեսությունը գերիշխող էր Եվրոպա աշխարհամասի ողջ տարածքում։ Դրա կազմում էին եվրոպական խոշորագույն տնտեսությունները՝ Գերմանիան, Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան և Իսպանիան։ Ավելի ուշ, իհարկե, Մեծ Բրիտանիան [[Բրեքսիթ|դուրս եկավ]] Եվրամիության կազմից։ 1999 թվականին Եվրոպական միության 15 անդամներից 12-ը միացավ [[Եվրագոտի|Եվրագոտուն]]՝ իր ազգային դրամական միավորը փոխարինելով [[եվրո]]յով։ Այդ ժամանակ միայն Մեծ Բրիտանիան, Դանիան և Շվեդիան հրաժարվեցին միանալ եվրոպական միասնական դրամային համակարգին։ Եվրոպական միությունը ներկայումս աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունն է<ref>[http://thepropheticyears.com/reasons/The%20rise%20of%20the...oman%20empire.htm]{{dead link|date=December 2016|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>։ 2009 թվականին [[Եվրոստատ]]ի հրապարակած տվյալները հաստատում են, որ 2008 թվականին Եվրագոտին ռեցեսիայի մեջ է գտնվել<ref>{{cite web|url=http://www.eubusiness.com/news-eu/1231409822.27/ |title=EU data confirms eurozone's first recession|publisher= EUbusiness.com|date= 8 January 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20101230075057/http://www.eubusiness.com/news-eu/1231409822.27/|archive-date=30 December 2010}}</ref>։ Դա մեծ ազդեցություն ունեցավ ողջ տարածաշրջանի վրա<ref>[https://www.telegraph.co.uk/finance/comment/ambroseevans_pritchard/4958395/Thanks-to-the-Bank-its-a-crisis-in-the-eurozone-its-a-total-catastrophe.html Thanks to the Bank it's a crisis; in the eurozone it's a total catastrophe]. Telegraph. 8 March 2009.</ref>։ 2010 թվականին Եվրոպայում պարտքերի ճգնաժամը<ref>{{cite news|title= Five Threats to the Common Currency |url= http://www.spiegel.de/international/europe/0,1518,677214,00.html |first= Stefan |last= Schultz |work= Spiegel Online |date=11 February 2010 |access-date=28 April 2010}}</ref> մեծապես ազդեց Եվրոպայի ծայրամասային երկրների՝ հատկապես Հունաստանի, Իռլանդիայի, Իսպանիայի և Պորտուգալիայի<ref>{{cite news|first1=Brian |last1=Blackstone |first2=Tom |last2=Lauricella |first3=Neil |last3=Shah |title = Global Markets Shudder: Doubts About U.S. Economy and a Debt Crunch in Europe Jolt Hopes for a Recovery |work=The Wall Street Journal |date=5 February 2010 |url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748704041504575045743430262982 |access-date=10 May 2010}}</ref> վրա։ Որպես արդյունք, եվրագոտու մյուս երկրները ձեռնարկեցին կոնկրետ քայլեր՝ հատկապես օրինակ Հունաստանի համար<ref>{{cite web |author=Lauren Frayer Contributor |url=http://www.aolnews.com/world/article/european-leaders-try-to-calm-fears-over-greek-debt-crisis-and-protect-euro/19469674 |title=European Leaders Try to Calm Fears Over Greek Debt Crisis and Protect Euro |publisher=AOL News |access-date=2 June 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100509111531/http://www.aolnews.com/world/article/european-leaders-try-to-calm-fears-over-greek-debt-crisis-and-protect-euro/19469674 |archive-date=9 May 2010 }}</ref>։ 2012 թվականի տվյալներով, Եվրամիության երկրներում գործազրկության մակարդակը կազմել է 10,3%<ref name="unemployment"/>։ Ընդ որում, 15-24 տարեկանների շրջանում այն կազմել էր 22,4%<ref name="unemployment">[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Unemployment_statistics Unemployment statistics] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614152511/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Unemployment_statistics |date=14 June 2012 }}. Eurostat. April 2012.</ref>։ == Ժողովրդագրություն == {{Տես նաև|Եվրոպայի երկրները ըստ բնակչության թվաքանակի}} [[Պատկեր:Demographics of Europe.svg|thumb|[[Բնակչության աճ]]ը Եվրոպայում 2021 թվականին<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2002rank.html CIA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160527070418/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2002rank.html |date=27 May 2016 }} CIA population growth rankings, CIA World Factbook</ref>:]] Ըստ 2019 թվականի «World Population Prospects»-ի՝ 2017 թվականին Եվրոպայի բնակչությունը գնահատվել է 742 միլիոն, ինչը փոքր-ինչ ավել է [[Աշխարհի բնակչություն|աշխարհի բնակչության]] 1/9-րդից<ref group="Ն">Այս թվի մեջ ներառված է Սիբիրը (գրեթե 38 մլն մարդ), սակայն ներառված չէ Թուրքիայի եվրոպական հատվածը (գրեթե 12 մլն)։</ref>։ Մեկ դար առաջ Եվրոպայի բնակչությունը կազմել է աշխարհի բնակչության գրեթե մեկ քառորդը<ref name="World Population Growth, 1950–2050">[http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth.aspx?p=1 World Population Growth, 1950–2050]. Population Reference Bureau. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20130722202806/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth.aspx?p=1 |date=22 July 2013 }}</ref>։ Վերջին դարաշրջանում աշխարհամասի բնակչությունն աճել է, սակայն աշխարհի մյուս հատվածներում (մասնավորապես Աֆրիկայում և Ասիայում) բնակչությունն ավելի արագ է աճել<ref name="UNPP 2006">{{cite web|url=http://esa.un.org/unpp |title=World Population Prospects: The 2006 Revision Population Database |publisher=UN&nbsp;— Department of Economic and Social Affairs |access-date=10 June 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100107202528/http://esa.un.org/unpp |archive-date=7 January 2010 }}</ref>։ Աշխարհամասերի մեջ Եվրոպան համեմատաբար ավելի մեծ [[Բնակչության խտություն|խտություն]] ունի. Ասիայից հետո երկրորդն է։ Եվրոպայի մեծ մասում [[Պտղաբերության գործակից|պտղաբերության գործակից]]ը բնակչության բնական վերարտադրության համար անհրաժեշտ ցուցանիշից ցածր է, ինչը նշանակում է, որ ամեն նոր սերունդ քանակապես ավելի քիչ է, քան իրենից նախորդը։ Եվրոպայի (և աշխարհի) ամենախիտ բնակեցված երկիրը [[Մոնակո]]ն է։ === Էթնիկ խմբեր === {{Տես նաև|Եվրոպայի գենետիկական պատմություն}} Քրիստոֆ Պանը և Բեատա Սիբիլ Պֆայլն իրենց «Minderheitenrechte in Europa. Handbuch der europäischen Volksgruppen» («Փոքրամասնությունների իրավունքը Եվրոպայում։ Եվրոպական ազգությունների տեղեկատու», 2004) գրքում որպես Եվրոպայի ժողովուրդ նշում են 87 տարբեր ազգությունների, որոնցից 33-ը մեծամասնություն են կազմում գոնե մեկ ինքնիշխան պետությունում, մինչդեռ մնացած 54-ը էթնիկ փոքրամասնություններ են<ref>Christoph Pan, Beate Sibylle Pfeil, ''Minderheitenrechte in Europa. Handbuch der europäischen Volksgruppen'' (2002). [http://www.living-diversity.eu/Introduction.html Living-Diversity.eu] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110720164413/http://www.living-diversity.eu/Introduction.html |date=20 July 2011 }}, English translation 2004.</ref>։ Ըստ ՄԱԿ-ի ժողովրդագրական կանխատեսման՝ Եվրոպայի բնակչությունը 2050 թվականին հնարավոր է նվազի՝ կազմելով աշխարհի բնակչության միայն 7%-ը կամ դառնալով 653 միլիոն<ref name="UNPP 2006"/>։ Այս համատեքստում տարբեր շրջաններում [[Ծնելիության գումարային գործակից|ծնելիության գործակիցը]] տարբեր է։ [[Ինքնիշխան և կախյալ պետությունների ցանկ` ըստ պտղաբերության ընդհանուր մակարդակի|Վերարտադրողական տարիքի մեկ կնոջ հաշվարկով]] երեխաների միջին թիվը 1,52 է<ref>{{cite web|url=http://www.yaledailynews.com/articles/view/23784 |title=White Europeans: An endangered species? |publisher=Yale Daily News |access-date=10 June 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080519224458/http://www.yaledailynews.com/articles/view/23784 |archive-date=19 May 2008 |url-status=dead }}</ref>։ Ըստ որոշ աղբյուրների<ref>{{cite web|url=http://www.brookings.edu/views/op-ed/fellows/taspinar20030301.htm |title=Brookings Institution Report |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071011104917/http://www.brookings.edu/views/op-ed/fellows/taspinar20030301.htm |archive-date=11 October 2007 }}{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4385768.stm|title=Muslims in Europe: Country guide|work=BBC news | date=23 December 2005 | access-date=4 January 2010}}</ref>՝ այս ցուցանիշը բարձր է [[Իսլամը Եվրոպայում|Եվրոպայում բնակվող մուսուլմանների]] շրջանում։ ՄԱԿ-ը կանխատեսում է, որ [[Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպա]]յում բնակչության թիվը կայուն նվազելու է գաղթի և ծնելիության ցածր ցուցանիշների պատճառով<ref>[https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1545634/UN-predicts-huge-migration-to-rich-countries.html UN predicts huge migration to rich countries]. Telegraph. 15 March 2007.</ref>։ === Գաղթ === [[Պատկեր:European Ancestry Large.svg|thumb|222x222px|Եվրոպական բնակավայրերի (մարդիկ, որոնք ամբողջովին եվրոպական ծագում ունեն) քարտեզ:]] Ըստ [[Միգրացիայի միջազգային կազմակերպություն|Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության]] զեկույցի՝ Եվրոպայում են բնակվում աշխարհի բոլոր մասերից ամենաշատ ներգաղթյալները՝ 70,6 մլն մարդ<ref>"[http://www.foxnews.com/wires/2008Dec02/0,4670,EUWorldMigrationReport,00.html Rich world needs more foreign workers: report] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160120205059/http://www.foxnews.com/wires/2008Dec02/0%2C4670%2CEUWorldMigrationReport%2C00.html |date=20 January 2016 }}", FOXNews.com. 2 December 2008.</ref>։ 2005 թվականին ԵՄ-ում [[ներգաղթ]]յալների հոսքի շնորհիվ բնակչության թիվն ավելացել է 1,8 միլիոնով։ Սա կազմում է Եվրոպայի ընդհանուր [[Բնակչության աճ|բնակչության աճ]]ի գրեթե 85%-ը<ref>{{cite web|url=http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=402 |title=Europe: Population and Migration in 2005 |publisher=Migration Information Source |access-date=10 June 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080609075438/http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=402 |archive-date=9 June 2008 |date=June 2006 }}</ref>։ 2008 թվականին 696 000 մարդ ԵՄ անդամ 27 պետության [[Եվրամիության քաղաքացիություն|քաղաքացիություն]] է ստացել. ցուցանիշը նվազել է նախորդ տարվա համեմատ (707 000)<ref>"[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/3-06072010-AP/EN/3-06072010-AP-EN.PDF EU27 Member States granted citizenship to 696 000 persons in 2008] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20140906072250/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/3-06072010-AP/EN/3-06072010-AP-EN.PDF |date=6 September 2014 }}" (PDF). Eurostat. 6 July 2010.</ref>։ 2017 թվականին մոտավորապես 825 000 մարդ ԵՄ անդամ 28 պետության քաղաքացիություն է ստացել<ref>{{cite web |title=Acquisition of citizenship statistics |url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Acquisition_of_citizenship_statistics |website=www.ec.europa.eu |publisher=Eurostat|access-date=4 May 2019|date=March 2019}}</ref>։ 2017 թվականին ոչ ԵՄ երկրներից 2,4 միլիոն գաղթական է մտել ԵՄ<ref>{{cite news |title=Migration and migrant population statistics |url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migration_and_migrant_population_statistics |publisher=Eurostat |date=March 2019}}</ref>։ Վաղ դարաշրջանում [[Արտագաղթ Եվրոպայից|Եվրոպայից արտագաղթը]] սկսվել է 16-րդ դարում իսպանացի և պորտուգալացի<ref>{{Cite web|last1=Brasil-Colônia|first1=Geraldo Pieroni doutor em História pela Université Paris-Sorbonnetambém escreveu os livros: Os Excluídos do Reino: Inquisição portuguesa e o degredo para o|last2=Brasil|first2=Os degredados na colonização do|last3=ciganos|first3=Vadios e|last4=autor|first4=Heréticos e Bruxas: os degredados no Brasil Textos publicados pelo autor Fale com o|title=A pena do degredo nas Ordenações do Reino - Jus.com.br {{!}} Jus Navigandi|url=https://jus.com.br/artigos/2125/a-pena-do-degredo-nas-ordenacoes-do-reino|access-date=2022-02-11|website=jus.com.br|language=pt-br}}</ref><ref name="ppghis.ifcs.ufrj.br">{{cite web|title=Ensaio sobre a imigração portuguesa e os padrões de miscigenação no Brasil|url=http://www.ppghis.ifcs.ufrj.br/media/manolo_imigracao_lusa.pdf|access-date=18 August 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110706162149/http://www.ppghis.ifcs.ufrj.br/media/manolo_imigracao_lusa.pdf|archive-date=6 July 2011}}</ref>, իսկ 17-րդ դարում՝ ֆրանսիացի և անգլիացի նորաբնակներով<ref>{{Cite journal|url=http://www.millersville.edu/~columbus/data/art/AXTELL01.ART |title=The Columbian Mosaic in Colonial America |first=James |last=Axtell |journal=Humanities |date=September–October 1991 |volume=12 |issue=5 |pages=12–18 |access-date=8 October 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080517052031/http://www.millersville.edu/~columbus/data/art/AXTELL01.ART |archive-date=17 May 2008 |url-status=dead }}</ref>։ Սակայն ցուցանիշները հարաբերականորեն ցածր են եղել մինչև 19-րդ դարի զանգվածային գաղթը, երբ միլիոնավոր աղքատ ընտանիքներ լքեցին Եվրոպան<ref>{{Cite journal | last1 = Evans | first1 = N.J. | doi = 10.1080/21533369.2001.9668313 | title = Work in progress: Indirect passage from Europe Transmigration via the UK, 1836–1914 | journal = Journal for Maritime Research | volume = 3 | pages = 70–84 | year = 2001 | doi-access = free }}</ref>։ Այսօր յուրաքանչյուր աշխարհամասում կարելի է գտնել եվրոպական ծագման բնակչության։ Եվրոպական ծագում ունեցող բնակչությունը գերակշռում է Հյուսիսային Ամերիկայում և մի փոքր քիչ քանակությամբ՝ Հարավային Ամերիկայում (մասնավորապես՝ [[Ուրուգվայ]]ում, [[Արգենտինա]]յում, [[Չիլի]]իում և [[Բրազիլիա]]յում, մինչդեռ մյուս [[Լատինական Ամերիկա|լատինաամերիկյան երկրներում]] ևս զգալի է [[Սպիտակամորթ լատինաամերիկացիներ|եվրոպական ծագման բնակչությունը]])։ [[Ավստրալիա]]յում և [[Նոր Զելանդիա]]յում բնակվում է եվրոպական ծագում ունեցող մեծաքանակ բնակչություն։ Աֆրիկայում չկան պետություններ, որտեղ եվրոպական ծագում ունեցող բնակիչները մեծամասնություն կազմեն (բացառություն են [[Կաբո Վերդե]]ն և հավանաբար [[Սան Տոմե և Պրինսիպի]]ն), սակայն փոքրամասնություններ կան, օրինակ՝ [[Սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիներ|սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիներ]]ը [[Հարավային Աֆրիկա]]յում։ Ասիայում եվրոպական ծագում ունեցող բնակչությունը (մասնավորապես՝ [[ռուսներ]]ը) գերակշռում է [[Հյուսիսային Ասիա]]յում և Հյուսիսային [[Ղազախստան]]ի որոշ հատվածներում<ref>Robert Greenall, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm Russians left behind in Central Asia], [[BBC News]], 23 November 2005</ref>։ === Լեզուներ === [[Պատկեր:Simplified Languages of Europe map.svg|thumb|right|222x222px|[[Եվրոպայի լեզուներ|Եվրոպայում մեծաքանակ լեզվակիրներ ունեցող լեզուների]] տեղաբաշխվածությունը։]] Եվրոպայում կա տեղաբնակների մոտավորապես 225 լեզու<ref>[http://edl.ecml.at/LanguageFun/LanguageFacts/tabid/1859/Default.aspx Language facts – European day of languages], Council of Europe. Retrieved 30 July 2015</ref>, որոնք հիմնականում մտնում են [[Հնդեվրոպական լեզուներ|հնդեվրոպական]] երեք ճյուղերի մեջ՝ [[Ռոմանական լեզուներ|ռոմանական]], որոնք սկիզբ են առել [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] [[լատիներեն]]ից, [[Գերմանական լեզուներ|գերմանական]], որոնց նախալեզուն ծագել է հարավային Սկանդինավիայից և [[Սլավոնական լեզուներ|սլավոնական]]<ref name="Encyclopædia Britannica"/>։ Սլավոնական լեզուներով են խոսում հիմնականում Հարավային, Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում։ Ռոմանական լեզուներով են խոսում գլխավորապես Արևմտյան և Հարավային Եվրոպայում, ինչպես նաև [[Շվեյցարիա]]յում, [[Ռումինիա]]յում և [[Մոլդովա]]յում։ Գերմանական լեզուներով են խոսում Արևմտյան, Հյուսիսային և Կենտրոնական Եվրոպայում, ինչպես նաև [[Ջիբրալթար]]ում և [[Մալթա]]յում<ref name="Encyclopædia Britannica"/>։ Հարևան շրջանների լեզուները հիմնականում համընկնում են (օրինակ՝ [[անգլերեն]]ը)։ Մյուս հնդեվրոպական լեզուների թվում են [[բալթյան լեզուներ]]ը ([[Լատիշերեն|լատիշերեն]]ը և [[լիտվերեն]]ը), [[կելտական լեզուներ]]ը ([[իռլանդերեն]]ը, [[գելական շոտլանդերեն]]ը, [[Մենքսերեն|մենքսերեն]]ը, [[վալլիերեն]]ը, [[կոռներեն]]ը, [[բրետոներեն]]ը)<ref name="Encyclopædia Britannica"/>, [[հունարեն]]ը, [[հայերեն]]ը և [[ալբաներեն]]ը։ Ոչ հնդեվրոպական [[Ուրալյան լեզվաընտանիք|ուրալյան լեզվաընտանիք]]ի լեզուներով ([[էստոներեն]], [[ֆիններեն]], [[հունգարերեն]], [[Էրզյաներեն|էրզյաներեն]], [[Կոմիերեն|կոմիերեն]], [[Մարիերեն|մարիերեն]], [[Մոկշաերեն|մոկշաերեն]], [[Ուդմուրտերեն|ուդմուրտերեն]]) հիմնականում խոսում են Էստոնիայում, Ֆինլանդիայում, Հունգարիայում և Ռուսաստանի որոշ հատվածներում։ [[Թյուրքական լեզվախումբ|Թյուրքական լեզուների]] մեջ են մտնում [[Ադրբեջաներեն|ադրբեջաներենը]], [[Ղազախերեն|ղազախերենը]] և [[Թուրքերեն|թուրքերենը]]։ Փոքրաթիվ լեզվակիրներ ունեցող լեզուներն են [[բալկանագագաուզերեն]]ը, [[բաշկիրերեն]]ը, [[չուվաշերեն]]ը, [[Ղրիմի թաթարերեն]]ը, [[կարաչայ-բալկարերեն]]ը, [[կումիկերեն]]ը, [[Նոգայերեն|նոգայերեն]]ը, [[թաթարերեն]]ը, որոնցով խոսում են Արևելյան և Հարավարևելյան Եվրոպայում։ [[Քարթվելական լեզուներ]]ով ([[վրացերեն]], [[մեգրելերեն]], [[սվաներեն]]) հիմնականում խոսում են [[Վրաստան]]ում։ Եվս երկու լեզվաընտանիք կարելի է գտնել Հյուսիսային Կովկասում ([[դաղստանյան լեզուներ]]ը, որոնք իրենց մեջ ներառում են [[չեչեներեն]]ը, [[ավարերեն]]ը, [[լեզգիերեն]]ը և [[աբխազա-ադըղեական լեզուներ]]ը, որոնց մեջ է մտնում [[ադըղեերեն]]ը)։ [[Մալթայերեն]]ը միակ [[Սեմական լեզուներ|սեմական լեզուն]] է, որը պաշտոնական է համարվում ԵՄ-ում, իսկ [[բասկերեն]]ը միակ [[Մեկուսացած լեզու|մեկուսացած եվրոպական լեզուն]] է։ Այսօր բազմալեզվությունը և տարածաշրջանային ու փոքրամասնություն կազմող լեզուները քաղաքական նպատակներ են համարվում Եվրոպայում։ [[Եվրոպայի խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] [[Ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության շրջանակային կոնվենցիա]]ն և [[Տարածաշրջանային լեզուների եվրոպական խարտիա]]ն իրավական հիմք են ստեղծում Եվրոպայում լեզուների իրավունքի համար։ === Կրոն === [[Պատկեր:Saint Peter's Basilica facade, Rome, Italy.jpg|thumb|left|222x222px|Աշխարհի ամենամեծ եկեղեցին՝ [[Սուրբ Պետրոսի տաճար|Սուրբ Պետրոսի բազիլիկ]]ը [[Վատիկան]]ում։]] [[Կրոնի պատմություն|Պատմականորեն]] Եվրոպայում կրոնը մեծապես ազդել է աշխարհամասի [[Եվրոպայի արվեստ|արվեստի]], [[Եվրոպայի մշակույթ|մշակույթի]], [[Արևմտյան փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]] և [[Եվրոպական միության իրավունք|իրավունքի]] վրա։ Կաթոլիկության մեջ վեց հովանավոր սուրբ կա Եվրոպայից, որոնցից հինգին այդպես է կարգել Հռոմի պապ [[Հովհաննես Պողոս II]]-ը 1980-1999 թվականներին. այդ սրբերն են՝ [[Կյուրեղ և Մեթոդիոս|Կյուրեղը և Մեթոդիոս]]ը, [[Բրիջիթ Շվեդացի]]ն, [[Կատարինե Սիոնացի]]ն և [[Էդիթ Շտայն]]ը<ref name=":0">{{Cite web |date=31 December 1980 |title=Egregiae Virtutis |url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/it/apost_letters/1980/documents/hf_jp-ii_apl_31121980_egregiae-virtutis.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220402052042/https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/it/apost_letters/1980/documents/hf_jp-ii_apl_31121980_egregiae-virtutis.html |archive-date=2 April 2022 |access-date=12 May 2022 |website=The Holy See}}</ref><ref>{{Cite web |date=1 October 1999 |title=Spes Aedificandi |url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/motu_proprio/documents/hf_jp-ii_motu-proprio_01101999_co-patronesses-europe.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301023956/https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/motu_proprio/documents/hf_jp-ii_motu-proprio_01101999_co-patronesses-europe.html |archive-date=1 March 2022 |access-date=12 May 2022 |website=The Holy See}}</ref>, իսկ 1964 թվականին [[Պողոս VI]] պապի կողմից [[Բենեդիկտ Նուրսիացի]]ն արդեն իսկ սրբադասվել էր որպես «ամբողջ Եվրոպայի հովանավոր սուրբ»<ref name=":0" />։ {{Pie chart |thumb = right |caption = Ըստ «Pew Forum»-ի անցկացրած «Global Religious Landscape» հարցման՝ Եվրոպայում կրոնների տարածվածությունը (2016)<ref name="Survey">{{cite web|url=https://www.pewforum.org/files/2016/01/global-religion-full.pdf|title=The Global Religious Landscape|publisher=Pewforum.org|access-date=7 May 2020}}{{dead link|date=May 2022}}</ref> |label1 = [[քրիստոնեություն]] |value1 = 76.2 |color1 = Red |label2 = [[Անկրոնություն|անկրոն]] |value2 = 18.3 |color2 = #FFFFFF |label3 = [[իսլամ]] |value3 = 4.9 |color3 = Green |label4 = [[բուդդայականություն]] |value4 = 0.2 |color4 = Gold |label5 = [[հինդուիզմ]] |value5 = 0.2 |color5 = Orange |label6 = ժողովրդական կրոն |value6 = 0.1 |color6 = Chartreuse |label7 = այլ կրոններ |value7 = 0.1 |color7 = Pink }} Եվրոպայում ամենատարածված կրոնը [[քրիստոնեություն]]ն է՝ 76,2%<ref name="Christianity">{{cite web|url=http://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-regions/#europe|title=Regional Distribution of Christians: Christianity in Europe|date=18 December 2011|website=Pew Research Center's Religion & Public Life Project|access-date=22 February 2015}}</ref>, որոնց թվում են [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկներ]]ը, [[Ուղղափառություն|ուղղափառները]], [[Բողոքականություն|բողոքական]] տարբեր հոսանքներ։ Բողոքական հոսանքներից ամենահայտնին պատմականորեն պետական աջակցություն ունեցող հոսանքներն են՝ [[լյութերականություն]]ը, [[անգլիկան եկեղեցի]]ն և [[կալվինականություն]]ը։ Բողոքական մյուս նշանակալի հոսանքներից են [[անաբապտիզմ]]ը, որը երբեք չի ունեցել պետական աջակցություն, այդ պատճառով էլ տարածված չէ, ինչպես նաև [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ]]ից նոր ծնված հոսանքները՝ [[հոգեգալստականներ]]ը, [[ադվենտիստներ]]ը, [[Մեթոդիզմ|մեթոդիզմ]]ի, [[Բապտիստական եկեղեցի|բապտիստական եկեղեցու]] հետևորդները և տարբեր [[Ավետարանչական բողոքականներ|ավետարանչական բողոքականներ]]ը, թեև մեթոդիստներն ու բապտիստները եվրոպական ծագում ունեն։ «Եվրոպա» և «[[Արևմտյան աշխարհ]]» հասկացությունները սերտորեն կապված են «քրիստոնեություն և քրիստոնյա աշխարհ» հասկացությունների հետ. շատերը նույնիսկ համարում են, որ քրիստոնեությունը կապող օղակ է, որի հիման վրա ստեղծվել է միացյալ եվրոպական ինքնությունը<ref>{{cite book|last1=Dawson|first1=Christopher|title=Crisis in Western Education|year=1961|isbn=978-0-8132-1683-6|edition=reprint|first2=Glenn|last2=Olsen|page=108}}</ref>։ Պատմականորեն Եվրոպան եղել է «[[Քրիստոնեության դերը քաղաքակրթության մեջ|քրիստոնեական քաղաքակրթության]]» կենտրոնն ու բնօրրանը<ref>{{cite book|title= Fundamentalism in American Religion and Law: Obama's Challenge to Patriarchy's Threat to Democracy|first=David|last= A. J. Richards|year= 2010| isbn= 9781139484138| page =177 |publisher=University of Philadelphia Press|quote=..for the Jews in twentieth-century Europe, the cradle of Christian civilization.}}</ref><ref>{{cite book|title=Ukraine and Russia: From Civilied Divorce to Uncivil War|first=Paul |last=D'Anieri|year= 2019| isbn=9781108486095| page =94|publisher=Cambridge University Press|quote=..for the Jews in twentieth-century Europe, the cradle of Christian civilization.}}</ref><ref>{{cite book|title=The Rise of Benedict XVI: The Inside story of How the Pope Was Elected and What it Means for the World|first=John |last=L. Allen|year= 2005| isbn=9780141954714| page =|publisher=Penguin UK|quote=Europe is historically the cradle of Christian culture, it is still the primary centre of institutional and pastoral energy in the Catholic Church...}}</ref><ref>{{cite book|title=Europe: A Cultural History|first=Peter |last=Rietbergen|year= 2014| isbn= 9781317606307| page =170|publisher=Routledge|quote=Europe is historically the cradle of Christian culture, it is still the primary centre of institutional and pastoral energy in the Catholic Church...}}</ref>։ Քրիստոնեությունը, այդ թվում՝ [[կաթոլիկ եկեղեցի]]ն<ref>{{cite book|last=J. Spielvogel|first=Jackson|title=Western Civilization: A Brief History, Volume I: To 1715|year=2016|isbn= 978-1-305-63347-6|edition=Cengage Learning|page=156}}</ref><ref>{{cite book|last=Neill|first=Thomas Patrick |title=Readings in the History of Western Civilization, Volume 2|year=1957|edition=Newman Press|page=224}}</ref>, սկսած 4-րդ դարից զգալի դեր է խաղացել [[Արևմտյան մշակույթ|Արևմտյան քաղաքակրթության]] ձևավորման գործում<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/507284/Roman-Catholicism|title=Roman Catholicism|access-date=19 January 2017}}</ref><ref name="Caltron J.H Hayas">Caltron J.H Hayas, ''Christianity and Western Civilization'' (1953), Stanford University Press, p. 2: That certain distinctive features of our Western civilization — the civilization of western Europe and of America— have been shaped chiefly by Judaeo – Graeco – Christianity, Catholic and Protestant.</ref><ref name="Orlandis">Jose Orlandis, 1993, "A Short History of the Catholic Church," 2nd edn. (Michael Adams, Trans.), Dublin:Four Courts Press, {{ISBN|1-85182-125-2}}, preface, see [https://books.google.com/books?id=KYdbpwAACAAJ], accessed 8 December 2014.</ref><ref name="How The Catholic Church Built Western Civilization">Thomas E. Woods and Antonio Canizares, 2012, "How the Catholic Church Built Western Civilization," Reprint edn., Washington, DC: Regnery History, {{ISBN|1-59698-328-0}}, see [https://books.google.com/books?id=jYvmAgAAQBAJ, accessed 8 December 2014. p. 1: "Western civilization owes far more to Catholic Church than most people – Catholic included – often realize. The Church in fact built Western civilization."]</ref> և նվազագույնը մեկուկես հազարամյակ Եվրոպան գրեթե հավասարազոր է եղել [[Քրիստոնեական մշակույթ|քրիստոնեական մշակույթ]]ին, թեև կրոնը «ժառանգվել է» [[Միջին Արևելք]]ից։ Քրիստոնեական մշակույթը գերակշիռ դեր է ունեցել արևմտյան քաղաքակրթության մեջ և որոշել է [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]], [[արվեստ]]ի և [[Գիտություն|գիտության]] ուղղությունները<ref name="Koch 1994">{{cite book|last=Koch|first=Carl|title=The Catholic Church: Journey, Wisdom, and Mission|year=1994|publisher=St. Mary's Press|location=Early Middle Ages|isbn=978-0-88489-298-4|url=https://archive.org/details/catholicchurchjo00koch}}</ref><ref>{{cite book|last1=Dawson|first1=Christopher|title=Crisis in Western Education|year=1961|isbn=978-0-8132-1683-6|edition=reprint|first2=Glenn|last2=Olsen}}</ref>։ 2012 թվականին Եվրոպայում էր բնակվում աշխարհի [[Քրիստոնեությունն ըստ երկրների|ամենաշատ քրիստոնյա բնակչությունը]]<ref name="Survey"/>։ Երկրորդ ամենատարածված կրոնն [[իսլամ]]ն է (4,9%), որը կենտրոնացված է հիմնականում [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկաններ]]ում ([[Ալբանիա]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]) և Եվրոպայի և Ասիայի սահմանին տեղակայված [[Միջաշխարհամասային երկրներ|միջաշխարհամասային երկրներ]]ում ([[Ադրբեջան]], [[Ղազախստան]] և [[Թուրքիա]])<ref name="pewresearch.org">{{citation |last=Hackett |first=Conrad |title=5 facts about the Muslim population in Europe |date=November 29, 2017 |url=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/11/29/5-facts-about-the-muslim-population-in-europe/ |work=Pew Research Center}}</ref>։ Մյուս կրոնները՝ [[հուդայականություն]]ը, [[հինդուիզմ]]ը և [[բուդդայականություն]]ը, փոքրաթիվ են (թեև [[տիբեթական բուդդայականություն]]ը գերակշռում է [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] [[Կալմիկիա|Կալմիկիայի Հանրապետություն]]ում)։ 20-րդ դարում [[վիկկա]] շարժման և [[դրուիդ|դրուիդներ]]ի շնորհիվ վերածնվեց [[Նեոհեթանոսություն|նեոհեթանոսություն]]ը։ Եվրոպան համեմատաբար աշխարհիկ աշխարհամաս է՝ [[Անկրոնություն|անկրոնների]], [[Աթեիզմ|աթեիստներ]]ի և [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկների]] աճող քանակով, որոնք կազմում են Եվրոպայի բնակչության 18,3%-ը<ref name="pewresearch.org" />, որը ներկայումս համարվում է Արևմտյան աշխարհի ամենամեծ աշխարհիկ բնակչությունը։ Ինքնահռչակ անկրոնները մեծ թիվ են կազմում [[Չեխիա]]յում, [[Էստոնիա]]յում, [[Շվեդիա]]յում, նախկին [[Արևելյան Գերմանիա]]յի տարածքում և [[Ֆրանսիա]]յում<ref>{{Cite journal|last=Dogan|first=Mattei|year=1998|title=The Decline of Traditional Values in Western Europe|journal=International Journal of Comparative Sociology|volume=39|pages=77–90|doi=10.1177/002071529803900106|s2cid=143999152}}</ref>։ === Խոշոր քաղաքներ և քաղաքային տարածքներ === Եվրոպայի [[Եվրոպայի քաղաքների ցանկ|ամենամեծ քաղաքներն]] են՝ [[Մոսկվա]]ն, [[Լոնդոն]]ը և [[Փարիզ]]ը<ref name="UN WUP 2016">{{cite web|title=The World's Cities in 2016|url=http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/urbanization/the_worlds_cities_in_2016_data_booklet.pdf|publisher=United Nations|page=11|date=2016}}</ref>։ Վերջիններս ունեն ավելի քան 10 մլն բնակիչ և համարվում են [[Մեգաքաղաք|մեգաքաղաք]]ներ<ref>{{cite news |title=Istanbul one of four anchor megacities of Europe: Research|url=http://www.hurriyetdailynews.com/istanbul-one-of-four-anchor-megacities-of-europe-research--92496|work=Hürriyet Daily News|date=14 December 2015|language=en}}</ref>։ [[Ստամբուլ]]ն ունի ամենամեծ բնակչությունը, սակայն այն մասամբ տեղակայված է [[Ասիա]]յում. բնակչության 64,9%-ը բնակվում է եվրոպական հատվածում, իսկ 35,1%-ը՝ ասիական։ Մյուս ամենամեծ քաղաքների թվում են [[Մադրիդ]]ը, [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ը, [[Միլան]]ը, [[Բարսելոնա]]ն, [[Բեռլին]]ը և [[Հռոմ]]ը, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ավելի քան 3 մլն բնակիչ<ref name="UN WUP 2016" />։ Եթե հաշվի առնենք մերձքաղաքային գոտիները կամ քաղաքային ագլոմերացիաները՝ ԵՄ շրջանակներում (որոնց վերաբերյալ համեմատելի տվյալներ կան), ապա Մոսկվան ամենաշատ բնակչությունն ունի, որին հաջորդում են Ստամբուլը, Լոնդոնը, Փարիզը, Մադրիդը, Միլանը, Ռուրը, Սանկտ Պետերբուրգը, Բարսելոնան և Բեռլինը<ref>{{Cite web|title=Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps|url=https://www.citypopulation.de/en/world/agglomerations/|access-date=2020-09-10|website=www.citypopulation.de}}</ref>։ {{Բազմապատիկ պատկերներ | գոտի = center | ուղղություն = square | caption_align = center | վերնագիր = Եվրոպայի մեգաքաղաքներ | վերնագրի գոտի = left/right/center | պատկեր1 = Business Centre of Moscow 2.jpg | լայնություն1 = 200 | alt1 = Moscow International Business Center | նկարագրություն1 = [[Մոսկվա]] | պատկեր2 = Super moon over City of London from Tate Modern 2018-01-31 4.jpg | alt2 = City of London | լայնություն2 = 237 | նկարագրություն2 = [[Լոնդոն]] | պատկեր3 = Twilight in La Défense, Paris 2014.jpg | alt3 = | լայնություն3 = 201 | նկարագրություն3 = [[Փարիզ]] | պատկեր4 = View of Levent financial district from Istanbul Sapphire.jpg | alt4 = Levent | լայնություն4 = 189 | նկարագրություն4 = [[Ստամբուլ]] }} == Մշակույթ == [[Պատկեր:Grossgliederung Europas-hy.png|thumb|230x230px|Քարտեզ, որտեղ ենթադրաբար պատկերված է Եվրոպա աշխարհամասը՝ բաժանված մշակութային և պետական սահմաններով. սահմաններն առաջարկել է գերմանական «Ständiger Ausschuss für geographische Namen» կազմակերպությունը։]] [[Պատկեր:Pierre-Auguste Renoir, Le Moulin de la Galette.jpg|thumb|left|Ֆրանսիացի նկարիչ [[Պիեռ Օգյուստ Ռենուար]]ի «[[Պարահանդես Մուլեն դը լա Գալետ]]» կտավը (1876)|222x222px]] Եվրոպական մշակույթը հիմնականում առաջացել է [[Հին Հունաստան]]ի և [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մշակույթներից։ Եվրոպայի սահմանները պատմականորեն ընկալվել են որպես քրիստոնեական աշխարհի սահմաններ (կամ ավելի ճշգրիտ՝ [[Լատինական եկեղեցի|լատինական քրիստոնեական աշխարհի]]), որոնք սահմանվել և պաշտպանվել են ամբողջ միջնադարում և վաղ նորագույն դարաշրջանում՝ հատկապես [[Արաբական զավթումներ|իսլամի դեմ պայքարում]], ինչպես նաև [[Ռեկոնկիստա]]յի և [[Օսմանյան պատերազմները Եվրոպայում|Օսմանյան պատերազմների]] ժամանակ<ref>Hilaire Belloc, [http://www.gutenberg.org/ebooks/8442 Europe and the Faith], Chapter I</ref>։ [[Պատկեր:Old town of Tallinn 06-03-2012.jpg|thumb|right|[[Տալլին]]ը՝ [[Էստոնիա]]յի միջնադարյան մայրաքաղաքը, արևմտյան և արևելյան ճարտարապետական խառը մշակույթի կրող է<ref>{{cite web| url = https://www.journeywonders.com/medieval-winter-fairytale-tallinn/| title = The Medieval Winter Fairytale of Tallinn – Journey Wonders| date = May 2021}}</ref><ref>{{cite web| url = https://www.visittallinn.ee/eng/visitor/ideas-tips/tips-and-guides/architecture-in-tallinn| title = The Many Faces Of Architecture Of Tallinn – Visit Tallinn}}</ref><ref>[https://www.tallinn.ee/eng/Talllinn-2011-application Tallinn – European Capital of Culture 2011 application] – Tallinn.ee</ref>։]] Եվրոպական մշակույթը, որն իր մեջ ներառում է նաև տեղաբնակների ազգային մշակույթը և ֆոլկլորը, բաժանված է սլավոնականի, լատինականի (ռոմանական) և գերմանականի, սակայն կան նաև մի քանի փոքր մշակույթներ, որոնք չեն մտնում թվարկվածների մեջ. դրանք են հունականը, բասկյանը, կելտականը։ Պատմականորեն մասամբ համընկնող մշակույթ ունեն [[Ստրասբուրգ]]ը (լատինական (ռոմանական) և գերմանական) և [[Տրիեստ]]ը (լատինական, սլավոնական և գերմանական)։ Եվրոպայի տարածաշրջանային մշակույթի մեծ մասը ձևավորվել է խառը մշակույթներից։ Եվրոպան հաճախ բնորոշվում է որպես «մշակութային առումով առավելագույնս բազմազան՝ նվազագույն աշխարհագրական հեռավորությամբ» աշխարհամաս։ Եվրոպայում կազմակերպվում են տարբեր մշակութային միջոցառումներ՝ տարբեր մշակույթներ մերձեցնելու, դրանց կարևորությունը բարձրաձայնելու նպատակով։ Նման միջոցառումներից են [[Եվրոպայի մշակութային մայրաքաղաք]]ը, [[Եվրոպայի գաստրոնոմիական տարածաշրջան]]ը, [[Եվրոպայի երիտասարդական մայրաքաղաք]]ը և [[Եվրոպայի սպորտային մայրաքաղաք]]ը։ === Սպորտ === [[Սպորտը Եվրոպայում|Սպորտը]], որպես կանոն, լավ կազմակերպված ոլորտ է Եվրոպայում, որտեղ մի շարք պրոֆեսիոնալ լիգաներ են անցկացվում։ Այսօր աշխարհում հայտնի սպորտաձևերից շատերի հիմքում ընկած են ավանդական խաղերը՝ հատկապես Մեծ Բրիտանիայի։ Այդուհանդերձ, եվրոպական սպորտի պարադոքսալ գիծն այն է, որ տեղական, տարածաշրջանային և ազգային տարբերությունները դեռ զգացվում են, իսկ որոշ դեպքերում նաև գերիշխում<ref>{{Cite book|title=Sport, Representation and Evolving Identities in Europe|url=https://archive.org/details/sportrepresentat0000unse|last=Dine|first=Philip; and Seán Crosson|publisher=Peter Lang|year=2010|isbn=9783039119776|location=Bern|pages=[https://archive.org/details/sportrepresentat0000unse/page/2 2]}}</ref>։ == Տես նաև == * [[Եվրամիություն]] * [[Եվրոպայի գենետիկական պատմություն]] * [[Եվրոպայի պատմություն]] * [[Եվրոպայի դրոշներ]] * [[Եվրոպական միության տնտեսություն]] * [[Եվրոպայի մշակութային մայրաքաղաք]] ==Նշումներ== {{Ծանցանկ|group=Ն}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == * National Geographic Society (2005). ''National Geographic Visual History of the World''. Washington, DC: National Geographic Society. {{ISBN|0-7922-3695-5}}. * {{cite book | last1 = Bulliet | first1 = Richard | last2 = Crossley | first2 = Pamela | last3 = Headrick | first3 = Daniel | last4 = Hirsch | first4 = Steven | last5 = Johnson | first5 = Lyman | title = The Earth and Its Peoples, Brief Edition | volume = 1 | publisher = Cengage Learning | year = 2011 | isbn = 978-0-495-91311-5 }} * {{cite book | last1 = Brown | first1 = Stephen F. | last2 = Anatolios | first2 = Khaled | last3 = Palmer | first3 = Martin | editor-last = O'Brien | editor-first = Joanne | title = Catholicism & Orthodox Christianity | publisher = Infobase Publishing | year = 2009 | isbn = 978-1-60413-106-2 }} * {{Cite book |last1=Laiou |first1=Angeliki E. |title=The Byzantine Economy |last2=Morisson |first2=Cécile |publisher=Cambridge University Press |date=2007 |isbn=978-0-521-84978-4 |location=Cambridge, England}} * {{Cite book |last=Pounds |first=Norman John Greville |url=https://archive.org/details/historicalgeogra0000poun |title=An Historical Geography of Europe, 1500–1840 |publisher=Cambridge University Press |date=1979 |isbn=978-0-521-22379-9 |location=Cambridge, England}} ==Արտաքին հղումներ== {{վիքիքաղվածք|Եվրոպա}} * [http://www.coe.int/ Եվրոպայի խորհրդի կայք] * [http://europa.eu/ Եվրոպական միության կայք] '''Պատմական քարտեզներ''' * [http://geacron.com/home-en/?&sid=GeaCron747702 Եվրոպայի սահմանները մ.թ.ա. 3000 թվականից մինչև հիմա] * [http://www.euratlas.net/history/europe/index.html Եվրոպայի պատմությունը 21 քարտեզով՝ ներկայացված առցանց] {{Եվրոպա}} {{Եվրոպայի երկրներ}} {{Եվրոպական սփյուռքներ}} {{Արևմտյան աշխարհ}} {{Աշխարհի մայրցամաքներ}} {{Կիսագնդեր}} {{Եվրոպայի շրջաններ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=528}} [[Կատեգորիա:Եվրոպա]] 4wq46jn2fsqdflzidizyj919e5n6uq7 0 11157 8486498 8422398 2022-08-10T12:31:03Z 37.252.95.14 /* Պատմամշակութային կոթողներ */ wikitext text/x-wiki {{այլ|Բագարան (այլ կիրառումներ)}} {{Բնակավայր |կարգավիճակ = Գյուղ |հայերեն անվանում = |բնագիր անվանում = Բագարան |ենթարկում = |երկիր = Արևելյան Հայաստան |պատկեր = |զինանշան = |զինանշանի լայնություն = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի լայնություն = |դրոշի նկարագրում = |lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec= |lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = Կաղզվանի գավառ | երկրամասը աղյուսակում = Կաղզվանի գավառ |շրջանի տեսակ = |շրջան = |շրջանը աղյուսակում = |համայնքի տեսակ = |համայնք = |համայնքը աղյուսակում = |երկրի քարտեզ = |երկրամասի քարտեզ = |շրջանի քարտեզ = |ներքին բաժանում = |ղեկավարի տեսակ = |ղեկավար = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |այլ անվանումներ = |տարածք = |բարձրության տեսակ = |կենտրոնի բարձրություն = |կլիմա = |պաշտոնական լեզու = Հայերեն |բնակչություն = 796 |մարդահամարի թվական = 1913 |խտություն = |ագլոմերացիա = |ազգային կազմ = Հայեր (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը) |կրոնական կազմ = [[Քրիստոնյա]] (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը) |էթնոհորոնիմ = |ժամային գոտի = +3 |DST = |հեռախոսային կոդ = |փոստային ինդեքս = |փոստային ինդեքսներ = |ավտոմոբիլային կոդ = |իդենտիֆիկատորի տեսակ = |թվային իդենտիֆիկատոր = |կատեգորիան Վիքիպահեստում = |կայք = |կայքի լեզու = |կայքի լեզու 2 = |կայքի լեզու 3 = |կայքի լեզու 4 = |կայքի լեզու 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Բագարան''' , բերդաքաղաք, պաշտամունքային կենտրոն, [[Մեծ Հայք]]ի [[Այրարատ]] նահանգում, [[Ախուրյան]]ի և [[Արաքս]]ի միախառնման շրջանում, Ախուրյան գետի '''աջ''' ափին, Մրեն գյուղից հարավ, իսկ պատմական [[Երվանդաշատ]] մայրաքաղաքից 8-9 կմ հյուսիս։ Հիշատակվում է նաև ամրոց, ավան, բերդ, քաղաք։ == Բագարանի Պատմությունը == Ըստ Մովսես Խորենացու,Բագարանը կառուցել է Երվանդ չորրորդ Վերջին Երվանդ չորրորդ թագավորը մթա II դ սկզբին, Արմավիր մայրաքաղաք Արմավիրից այնտեղ են տեղափոխվել հեթանոսական կուռքերը, քաղաքի մոտ տնկել անտառ։ Բագարանում քրմապետ է եղել Երվանդի եղբայր Երվազը։ Սակայն Արտաշես |-ն, գրավելով թագավորությունը, սպանել է Երվանդին ու Երվազին, կուռքերը Բագարանից տարել Արտաշատ և իր զորավար Սմբատին նվիրել Երվազի 500 ծառաներին։ Սմբատը նրանց բնակեցրել է Մասիսի ստորոտում՝ նոր բնակավայրում, որը նախկինի անունով կոչվել է Բագարան։ Հետագայում Բագարանը կորցրել է իր երբեմնի քաղաքական ու հասարակական դերը։ Միայն IX դ, երբ Աշոտ Բագրատունի Մսակերը գնեց Կամսարականների տիրույթները, Բագարանը դարձավ նախարարական ոստան։ IX դարի վերջին Բագարանը Բագրատունիներ ի նորաստեղծ պետության մայրաքաղաքն էր։ Այստեղ էր Բագրատունիների տոհմական դամբարանը։ Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Բագարանը նորից անշքացավ։ 1048 թվականին Բագարանը զավթեցին սելջուկները, որոնք ավերեցին քաղաքը, կոտորեցին բնակչությունը։ XII դ սկզբին այն գրավեցին Շահ–ի–Արմենները, իսկ 1211 թվականին՝ ազատագրեցին հայ–վրացական զորքերը։ 1394 թվականին Լենկթեմուրի հորդաները ավերի ու կողոպուտի մատնեցին Բագարանը։ 1913 թվականի տվյալներով անշուք գյուղ էր և ուներ 796 հայ բնակիչ։ Բագարանն եղել է հայերի սիրված մայրաքաղաքն։ == Պատմամշակութային կոթողներ == [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայաստանի մայրաքաղաքները]] Բագարանում հայտնի են հայկական երեք եկեղեցի՝ ս. Թեոդորոս, ս. Գևորգ, [[Շուշանա վանք|ս. Շուշան]]։ Դրանցից առաջինը, որը մեր օրերն է հասել կանգուն վիճակում, բայց առանց գմբեթի, կառուցվել է VII դարում։ Այն հիմնադրվել է [[Բուտ Առավեղյան]] իշխանը [[624]] թ., իսկ կառուցումն ավարտել է նույն իշխանի կինը՝ Աննան [[631]] թ.։ Ներքուստ ու արտաքուստ խաչաձև այդ եկեղեցին իր կառուցվածքով հարում է Էջմիածին տաճարին և համարվում է հայկական եկեղեցական ճարտարապետության եզակի կոթողներից մեկը։ Օտարերկրյա հեղինակավոր մասնագետների կարծիքով ս. Թեոդորոս տաճարի կառուցվածքային տարրերը Բյուզանդիայի միջոցով անցել են Եվրոպա և իրենց ազդեցությունը թողել Հունաստանի, Իտալիայի և Ֆրանսիայի մի ամբողջ շարք եկեղեցիների վրա։ Հին ու ակնահաճո կառուցվածք ունի նաև ս. Գևորգ եկեղեցին, որը գտնվում էր բերդի հյուսիսային կողմում և գավառի բնակչության նշանավոր ուխտատեղներից էր՝ կառուցված Պետրոս Գետադարձ կաթողիկոսի և Հովհաննես Սմբատ թագավորի օրոք [[1030]] թ., իսկ ս. Շուշանը հավանաբար կառուցվել էր ավելի ուշ։ Բագարանի եկեղեցիների վրա նշմարված են ավելի քան 10 արձանագրություններ, որոնց թվում են նաև [[956]] ու [[1034]] թվականների արժեքավոր երկու արձանագրությունները։ Վերջինիս մեջ հիշատակվում է Վահան անունով մի քահանա, որ իրեն անվանում է «գծող»։ == Աղբյուրներ == * [http://armenianhouse.org/hakobyan-t/5-cities.html#12 Թադևոս Հակոբյան «Պատմական Հայաստանի քաղաքները»։] {{Կաղզվանի գավառ}} {{Հայաստանի մայրաքաղաքներ}} {{Պատմական Հայաստանի քաղաքները}} {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=197}} [[Կատեգորիա:Այրարատի բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Հայկական մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Արևելյան Անատոլիայի հնավայրեր]] 15sjwjilnuj09ptuvapieq0qbn1bi81 8486499 8486498 2022-08-10T12:31:19Z 37.252.95.14 /* Բագարանի Պատմությունը */ wikitext text/x-wiki {{այլ|Բագարան (այլ կիրառումներ)}} {{Բնակավայր |կարգավիճակ = Գյուղ |հայերեն անվանում = |բնագիր անվանում = Բագարան |ենթարկում = |երկիր = Արևելյան Հայաստան |պատկեր = |զինանշան = |զինանշանի լայնություն = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի լայնություն = |դրոշի նկարագրում = |lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec= |lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = Կաղզվանի գավառ | երկրամասը աղյուսակում = Կաղզվանի գավառ |շրջանի տեսակ = |շրջան = |շրջանը աղյուսակում = |համայնքի տեսակ = |համայնք = |համայնքը աղյուսակում = |երկրի քարտեզ = |երկրամասի քարտեզ = |շրջանի քարտեզ = |ներքին բաժանում = |ղեկավարի տեսակ = |ղեկավար = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |այլ անվանումներ = |տարածք = |բարձրության տեսակ = |կենտրոնի բարձրություն = |կլիմա = |պաշտոնական լեզու = Հայերեն |բնակչություն = 796 |մարդահամարի թվական = 1913 |խտություն = |ագլոմերացիա = |ազգային կազմ = Հայեր (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը) |կրոնական կազմ = [[Քրիստոնյա]] (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը) |էթնոհորոնիմ = |ժամային գոտի = +3 |DST = |հեռախոսային կոդ = |փոստային ինդեքս = |փոստային ինդեքսներ = |ավտոմոբիլային կոդ = |իդենտիֆիկատորի տեսակ = |թվային իդենտիֆիկատոր = |կատեգորիան Վիքիպահեստում = |կայք = |կայքի լեզու = |կայքի լեզու 2 = |կայքի լեզու 3 = |կայքի լեզու 4 = |կայքի լեզու 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Բագարան''' , բերդաքաղաք, պաշտամունքային կենտրոն, [[Մեծ Հայք]]ի [[Այրարատ]] նահանգում, [[Ախուրյան]]ի և [[Արաքս]]ի միախառնման շրջանում, Ախուրյան գետի աջ ափին, Մրեն գյուղից հարավ, իսկ պատմական [[Երվանդաշատ]] մայրաքաղաքից 8-9 կմ հյուսիս։ Հիշատակվում է նաև ամրոց, ավան, բերդ, քաղաք։ == Բագարանի Պատմությունը == Ըստ Մովսես Խորենացու,Բագարանը կառուցել է Երվանդ չորրորդ Վերջին Երվանդ չորրորդ թագավորը մթա II դ սկզբին, Արմավիր մայրաքաղաք Արմավիրից այնտեղ են տեղափոխվել հեթանոսական կուռքերը, քաղաքի մոտ տնկել անտառ։ Բագարանում քրմապետ է եղել Երվանդի եղբայր Երվազը։ Սակայն Արտաշես |-ն, գրավելով թագավորությունը, սպանել է Երվանդին ու Երվազին, կուռքերը Բագարանից տարել Արտաշատ և իր զորավար Սմբատին նվիրել Երվազի 500 ծառաներին։ Սմբատը նրանց բնակեցրել է Մասիսի ստորոտում՝ նոր բնակավայրում, որը նախկինի անունով կոչվել է Բագարան։ Հետագայում Բագարանը կորցրել է իր երբեմնի քաղաքական ու հասարակական դերը։ Միայն IX դ, երբ Աշոտ Բագրատունի Մսակերը գնեց Կամսարականների տիրույթները, Բագարանը դարձավ նախարարական ոստան։ IX դարի վերջին Բագարանը Բագրատունիներ ի նորաստեղծ պետության մայրաքաղաքն էր։ Այստեղ էր Բագրատունիների տոհմական դամբարանը։ Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Բագարանը նորից անշքացավ։ 1048 թվականին Բագարանը զավթեցին սելջուկները, որոնք ավերեցին քաղաքը, կոտորեցին բնակչությունը։ XII դ սկզբին այն գրավեցին Շահ–ի–Արմենները, իսկ 1211 թվականին՝ ազատագրեցին հայ–վրացական զորքերը։ 1394 թվականին Լենկթեմուրի հորդաները ավերի ու կողոպուտի մատնեցին Բագարանը։ 1913 թվականի տվյալներով անշուք գյուղ էր և ուներ 796 հայ բնակիչ։ Բագարանն եղել է հայերի սիրված մայրաքաղաքն։ == Պատմամշակութային կոթողներ == [[Պատկեր:Capitals of Armenia.tif|ձախից|մինի|Հայաստանի մայրաքաղաքները]] Բագարանում հայտնի են հայկական երեք եկեղեցի՝ ս. Թեոդորոս, ս. Գևորգ, [[Շուշանա վանք|ս. Շուշան]]։ Դրանցից առաջինը, որը մեր օրերն է հասել կանգուն վիճակում, բայց առանց գմբեթի, կառուցվել է VII դարում։ Այն հիմնադրվել է [[Բուտ Առավեղյան]] իշխանը [[624]] թ., իսկ կառուցումն ավարտել է նույն իշխանի կինը՝ Աննան [[631]] թ.։ Ներքուստ ու արտաքուստ խաչաձև այդ եկեղեցին իր կառուցվածքով հարում է Էջմիածին տաճարին և համարվում է հայկական եկեղեցական ճարտարապետության եզակի կոթողներից մեկը։ Օտարերկրյա հեղինակավոր մասնագետների կարծիքով ս. Թեոդորոս տաճարի կառուցվածքային տարրերը Բյուզանդիայի միջոցով անցել են Եվրոպա և իրենց ազդեցությունը թողել Հունաստանի, Իտալիայի և Ֆրանսիայի մի ամբողջ շարք եկեղեցիների վրա։ Հին ու ակնահաճո կառուցվածք ունի նաև ս. Գևորգ եկեղեցին, որը գտնվում էր բերդի հյուսիսային կողմում և գավառի բնակչության նշանավոր ուխտատեղներից էր՝ կառուցված Պետրոս Գետադարձ կաթողիկոսի և Հովհաննես Սմբատ թագավորի օրոք [[1030]] թ., իսկ ս. Շուշանը հավանաբար կառուցվել էր ավելի ուշ։ Բագարանի եկեղեցիների վրա նշմարված են ավելի քան 10 արձանագրություններ, որոնց թվում են նաև [[956]] ու [[1034]] թվականների արժեքավոր երկու արձանագրությունները։ Վերջինիս մեջ հիշատակվում է Վահան անունով մի քահանա, որ իրեն անվանում է «գծող»։ == Աղբյուրներ == * [http://armenianhouse.org/hakobyan-t/5-cities.html#12 Թադևոս Հակոբյան «Պատմական Հայաստանի քաղաքները»։] {{Կաղզվանի գավառ}} {{Հայաստանի մայրաքաղաքներ}} {{Պատմական Հայաստանի քաղաքները}} {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=197}} [[Կատեգորիա:Այրարատի բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Հայկական մայրաքաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Արևելյան Անատոլիայի հնավայրեր]] 26qvwf15ce26t8llyfvxnjr9ksut2ci 0 11548 8487104 8479231 2022-08-11T10:41:09Z Ապատ63 36683 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ}} '''Նելսոն Գևորգի Ստեփանյան'''՝ ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[օդաչու]]։ Խորհրդային Միության [[ԽՍՀՄ կրկնակի հերոսներ|կրկնակի հերոս]]։ Կատարել է 239 մարտական թռիչք, անձամբ և խմբի կազմում խորտակել է հակառակորդի 53 նավ (անձամբ՝ 13), ոչնչացրել է 80 տանկ, 600 ավտոմեքենա, 27 ինքնաթիռ (2 Ju-88 ռմբակոծիչ օդային մարտում, 25 տարբեր տեսակի ինքնաթիռներ իրենց օդանավակայաններում), 105 հակառակորդի հրանոթ, 130 գնդացրային կետ, 5000 զինվոր։ == Մինչև պատերազմը == Ծնվել է 1913 թվական մարտի 28-ին, [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Շուշի]] քաղաքում։ Ծնողների հետ տեղափոխվել է [[Երևան]], որտեղ սովորել է [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Գորկու անվան դպրոց]]ում։ Հինգերորդ դասարանից սկսած հետաքրքրվել է ավիացիայով և ավիամոդելավորմամբ։ Հաղթել է Մոսկվայում, Կիևում, Թբիլիսիում և Բաքվում անցկացվող [[Ավիամոդելիզմ|ավիամոդելավորման մրցույթ]]ներում։ 1932 թվականին ավարտել է Սերգո Օրջոնիկիձեի անվան [[Բաքու|Բաքվի]] ռազմական ուսումնարանը։ 1935 թվականին ավարտել է Բատայսկի քաղավիացիայի օդաչուական դպրոցը, որտեղ էլ աշխատել է մինչև 1938 թվականը որպես հրահանգավորող օդաչու։ 1938-1941 թվականներին ծառայությունը շարունակել է Միներալնիե վոդի քաղաքում։ == Արևելյան ռազմաճակատի (1941-1945) տարիներին == === Սևծովյան նավատորմ === [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի [[Արևելյան ռազմաճակատ (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ)|Արևելյան ռազմաճակատ]]ի (''«[[Հայրենական մեծ պատերազմ (տերմին)|Հայրենական մեծ պատերազմ]]»'', [[1941]]-[[1945]]) երկրորդ օրը զորակոչվել է [[Սևծովյան նավատորմ|ԽՍՀՄ Սևծովյան նավատորմ]]ի գրոհային ավիացիա։ 46-րդ գրոհային էսկադրիլիայի կազմում սովորել է «Ил-2» գրոհիչի հետ աշխատանքը և մասնակցել է [[Պոլտավայի ճակատամարտ|Պոլտավայի]], Զապորոժիեյի, Օդեսայի մատույցներում տեղի ունեցող պաշտպանական մարտերին։ 20-րդ թռիչքի ժամանակ Ստեփանյանը վիրավորվել է զենիթային արկի բեկորից։ === Լենինգրադի պաշտպանություն === 1941 թվականի օգոստոսից, Բալթյան նավատորմի ՌԾՈՒ-ի 57-րդ գրոհային ավիագնդի կազմում, [[Լենինգրադի շրջափակում|պաշտպանել է Լենինգրադ]]ը։ Կազդուրվելուց և շարք վերադառնալուց մեկ ամիս անց Ստեփանյանը նշանակվում է օղակի հրամանատար։ [[ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդ|ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդ]]ի նախագահության՝ [[1942]] թվականի [[հոկտեմբերի 23]]-ի որոշմամբ արժանացել է [[Խորհրդային Միության հերոս]]ի կոչման, իսկ նույն տարվա նոյեմբերին կապիտան Ստեփանյանը նշանակվում է 57-րդ գրոհային գնդի էսկադրիլիայի հրամանատար։ Լենինգրադի մատույցներում իրականացրել է մոտ 60 մարտական թռիչք, իր օղակի հետ միասին ոչնչացրել և շարքից հանել է 8 տանկ, մոտ 90 ավտոմեքենա, ավելի քան 60 զենիթային հրանոթ և գնդացիր։ === Ղրիմի օպերացիա === 1944 թվականի ապրիլին Ստեփանյանը նշանակվում է 47-րդ (հետագայում «Թեոդոսիական») գրոհային ավիագնդի հրամանատար։ Այդ ավիագունդը մարտեր էր մղում Ղրիմի և Կուբանի օդային շրջանում։ Նրա հրամանատարությամբ գունդը մասնակցել է Թեոդոսիայի, [[Սևաստոպոլի պաշտպանություն (1941-1942)|Սևաստոպոլի]], Սուդակի մոտ մղվող մարտերին։ 1944 թվականի ապրիլի 16-ին Ստեփանյանը, որ մարտի էր տարել 12 «Ил-2» ինքնաթիռներից կազմված խումբը, անձամբ խորտակում է 3 դեսանտային բարժա։ Մայիսի 22-ին մասնակցում է հակառակորդի շարասյան կործանմանը։ Այդ մարտում Ստեփանյանի ինքնաթիռը լուրջ վնասվածքներ է ստանում։ [[Ղրիմի օպերացիա (1944)|Ղրիմի օպերացիա]]յի ընթացքում Նելսոն Ստեփանյանը ոչնչացրել է 8 տրանսպորտային նավ, 12 արագընթաց դեսանտային բարժա, 9 պահակային կատեր, ավելի քան 3000 հակառակորդի զինվոր և սպա։ === Բալթյան ռազմաճակատ === Ղրիմի ազատագրումից հետո, 1944 թվականի մայիսին, Ստեփանյանն իր 47-րդ գրոհային ավիագնդի հետ վերադառնում է [[Մերձբալթյան օպերացիա|Բալթյան ռազմաճակատ]], մասնակցում է Ֆիննական ծոցի մարտերին։ 1944 թվականի օգոստոսի 20-ին երկրորդ անգամ ներկայացվում է հերոսի կոչման՝ Մերձբալթիկայի օդային մարտերում «ցուցաբերած խիզախության համար»։ 1944 թվականի դեկտեմբերի 14-ին Ստեփանյանը ուղևորվում է Լիեպայայի նավահանգստի ռմբակոծմանը։ Գրոհային խումբը հարձակման է ենթարկվում 30 գերմանական կործանիչների կողմից։ Ստեփանյանն անցնում է հակահարձակման, սակայն նրա ինքնաթիռը խփվում է և նա վնասված ինքնաթիռն ուղղում է դեպի հակառակորդի նավը։ == Հերոսի հիշատակը == Նելոսն Ստեփանյանի հիշատակին 4 արձան է կանգնեցվել՝ Երևանում, Ստեփանակերտում, Լիեպայայում և հերոսի ծննդավայր Շուշիում, որը հետագայում ավերվել է ադրբեջանական կողմից։ Լիեպայայի արձանը 1990 ականների տեղափոխվել է Կալինինգրադ։ 1954 թվականից [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Երևանի թիվ 71 դպրոցը]] կրում է նրա անունը։ <gallery> Nelson Stepanyan bust, Stepanakert.jpg|Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրին Ստեփանակերտում Նելսոն Ստեփանյանի հուշատատախտակը.jpg|Նելսոն Ստեփանյանի հուշատատախտակը [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Երևանի թիվ 71 դպրոցի]] պատին Nelson Stepanyan's plaque.JPG|Նելսոն Ստեփանյանի հուշատախտակը Երևանում </gallery> == Փաստա-գեղարվեստական գրքեր Նելսոն Ստեփանյանի մասին == * [[Նաիրի Զարյան|Զարյան Նաիրի]] «Ցասման զավակը», [[Երևան]], 1942, 76 էջ։ * [[Նաիրի Զարյան|Զարյան Նաիրի]] «[[Խորհրդային Միության հերոս|Սովետական Միության հերոս]], կապիտան Նելսոն Ստեփանյան», Երևան, 1943, 48 էջ։ * [[Հովհաննես Իսակով|Իսակով Իվան]] «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ՍՍՀՄ]] ռազմածովային նավատորմը [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ում», Երևան, 1946, 181 էջ։ * Պողոսյան Զավեն «Կապույտ անհունի բազեները», Երևան, 1967, 139 էջ։ * Վարդանյան Նիկոլայ «Այրվող հորիզոններ», Երևան, 1969, 148 էջ։ * Վարդանյան Նիկոլայ «Թռիչք դեպի անմահություն», Երևան, 1986, 244 էջ։ * [[Զորի Բալայան|Բալայան Զորի]] «Թևեր (վիպակ)», Երևան, 1988, 352 էջ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * Մալխասյան Արմո «Սովետական բանակի հայ գործիչները», [[Երևան]], 1965, էջ 613–623: * [[Հայկական սովետական հանրագիտարան]], հատ. 11, Երևան, 1985, էջ 130։ * [[Կլիմենտ Հարությունյան|Հարությունյան Կլիմենտ]] «Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս Նելսոն Ստեփանյան (Ծննդյան 100 ամյակի առթիվ)», «[[Պատմաբանասիրական հանդես]]», Երևան, [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա|ՀՀ ԳԱԱ]], 2013, թիվ 1, էջ 44–53: * Նելսոն Ստեփանյան (հոդվածների ժողովածու), Երևան, 2015, 164 էջ։ == Տես նաև == [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց]] == Արտաքին հղումներ == *[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=263 Նելսոն Ստեփանյան] * Կլիմենտ Հարությունյան, Խորհրդային միության կրկնակի հերոս Նելսոն Գևորգի Ստեփանյան, - http://hpj.asj-oa.am/5830/1/2013-1%2844%29.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180417051537/http://hpj.asj-oa.am/5830/1/2013-1(44).pdf |date=2018-04-17 }} * Նելսոն, փաստագրական ֆիլմ - https://www.youtube.com/watch?v=7DF6-7dbdRg * [https://vk.com/photo509144811_457245452 Газета «Бакинский рабочий» от 9 марта 1945 года] {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Ստեփանյան, Նելսոն}} [[Կատեգորիա:1913 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:1944 մահեր]] [[Կատեգորիա:Հայ ռազմական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Անձինք նամականիշերի վրա]] [[Կատեգորիա:Շուշի քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած հայեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային Միության կրկնակի հերոսներ]] [[Կատեգորիա:Լենինի շքանշանի ասպետներ]] [[Կատեգորիա:Մարտում զոհվածներ]] [[Կատեգորիա:Խորհրդահայեր]] [[Կատեգորիա:Հայ օդաչուներ]] 07jk1cgdy84sihsnz8tb1wytg5sd92f 8487106 8487104 2022-08-11T10:45:42Z Ապատ63 36683 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ}} '''Նելսոն Գևորգի Ստեփանյան'''՝ ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[օդաչու]]։ Խորհրդային Միության [[ԽՍՀՄ կրկնակի հերոսներ|կրկնակի հերոս]]<ref> [https://vk.com/photo509144811_457245452 Газета «Бакинский рабочий» от 9 марта 1945 года]</ref>։ Կատարել է 239 մարտական թռիչք, անձամբ և խմբի կազմում խորտակել է հակառակորդի 53 նավ (անձամբ՝ 13), ոչնչացրել է 80 տանկ, 600 ավտոմեքենա, 27 ինքնաթիռ (2 Ju-88 ռմբակոծիչ օդային մարտում, 25 տարբեր տեսակի ինքնաթիռներ իրենց օդանավակայաններում), 105 հակառակորդի հրանոթ, 130 գնդացրային կետ, 5000 զինվոր։ == Մինչև պատերազմը == Ծնվել է 1913 թվական մարտի 28-ին, [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Շուշի]] քաղաքում։ Ծնողների հետ տեղափոխվել է [[Երևան]], որտեղ սովորել է [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Գորկու անվան դպրոց]]ում։ Հինգերորդ դասարանից սկսած հետաքրքրվել է ավիացիայով և ավիամոդելավորմամբ։ Հաղթել է Մոսկվայում, Կիևում, Թբիլիսիում և Բաքվում անցկացվող [[Ավիամոդելիզմ|ավիամոդելավորման մրցույթ]]ներում։ 1932 թվականին ավարտել է Սերգո Օրջոնիկիձեի անվան [[Բաքու|Բաքվի]] ռազմական ուսումնարանը։ 1935 թվականին ավարտել է Բատայսկի քաղավիացիայի օդաչուական դպրոցը, որտեղ էլ աշխատել է մինչև 1938 թվականը որպես հրահանգավորող օդաչու։ 1938-1941 թվականներին ծառայությունը շարունակել է Միներալնիե վոդի քաղաքում։ == Արևելյան ռազմաճակատի (1941-1945) տարիներին == === Սևծովյան նավատորմ === [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի [[Արևելյան ռազմաճակատ (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ)|Արևելյան ռազմաճակատ]]ի (''«[[Հայրենական մեծ պատերազմ (տերմին)|Հայրենական մեծ պատերազմ]]»'', [[1941]]-[[1945]]) երկրորդ օրը զորակոչվել է [[Սևծովյան նավատորմ|ԽՍՀՄ Սևծովյան նավատորմ]]ի գրոհային ավիացիա։ 46-րդ գրոհային էսկադրիլիայի կազմում սովորել է «Ил-2» գրոհիչի հետ աշխատանքը և մասնակցել է [[Պոլտավայի ճակատամարտ|Պոլտավայի]], Զապորոժիեյի, Օդեսայի մատույցներում տեղի ունեցող պաշտպանական մարտերին։ 20-րդ թռիչքի ժամանակ Ստեփանյանը վիրավորվել է զենիթային արկի բեկորից։ === Լենինգրադի պաշտպանություն === 1941 թվականի օգոստոսից, Բալթյան նավատորմի ՌԾՈՒ-ի 57-րդ գրոհային ավիագնդի կազմում, [[Լենինգրադի շրջափակում|պաշտպանել է Լենինգրադ]]ը։ Կազդուրվելուց և շարք վերադառնալուց մեկ ամիս անց Ստեփանյանը նշանակվում է օղակի հրամանատար։ [[ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդ|ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդ]]ի նախագահության՝ [[1942]] թվականի [[հոկտեմբերի 23]]-ի որոշմամբ արժանացել է [[Խորհրդային Միության հերոս]]ի կոչման, իսկ նույն տարվա նոյեմբերին կապիտան Ստեփանյանը նշանակվում է 57-րդ գրոհային գնդի էսկադրիլիայի հրամանատար։ Լենինգրադի մատույցներում իրականացրել է մոտ 60 մարտական թռիչք, իր օղակի հետ միասին ոչնչացրել և շարքից հանել է 8 տանկ, մոտ 90 ավտոմեքենա, ավելի քան 60 զենիթային հրանոթ և գնդացիր։ === Ղրիմի օպերացիա === 1944 թվականի ապրիլին Ստեփանյանը նշանակվում է 47-րդ (հետագայում «Թեոդոսիական») գրոհային ավիագնդի հրամանատար։ Այդ ավիագունդը մարտեր էր մղում Ղրիմի և Կուբանի օդային շրջանում։ Նրա հրամանատարությամբ գունդը մասնակցել է Թեոդոսիայի, [[Սևաստոպոլի պաշտպանություն (1941-1942)|Սևաստոպոլի]], Սուդակի մոտ մղվող մարտերին։ 1944 թվականի ապրիլի 16-ին Ստեփանյանը, որ մարտի էր տարել 12 «Ил-2» ինքնաթիռներից կազմված խումբը, անձամբ խորտակում է 3 դեսանտային բարժա։ Մայիսի 22-ին մասնակցում է հակառակորդի շարասյան կործանմանը։ Այդ մարտում Ստեփանյանի ինքնաթիռը լուրջ վնասվածքներ է ստանում։ [[Ղրիմի օպերացիա (1944)|Ղրիմի օպերացիա]]յի ընթացքում Նելսոն Ստեփանյանը ոչնչացրել է 8 տրանսպորտային նավ, 12 արագընթաց դեսանտային բարժա, 9 պահակային կատեր, ավելի քան 3000 հակառակորդի զինվոր և սպա։ === Բալթյան ռազմաճակատ === Ղրիմի ազատագրումից հետո, 1944 թվականի մայիսին, Ստեփանյանն իր 47-րդ գրոհային ավիագնդի հետ վերադառնում է [[Մերձբալթյան օպերացիա|Բալթյան ռազմաճակատ]], մասնակցում է Ֆիննական ծոցի մարտերին։ 1944 թվականի օգոստոսի 20-ին երկրորդ անգամ ներկայացվում է հերոսի կոչման՝ Մերձբալթիկայի օդային մարտերում «ցուցաբերած խիզախության համար»։ 1944 թվականի դեկտեմբերի 14-ին Ստեփանյանը ուղևորվում է Լիեպայայի նավահանգստի ռմբակոծմանը։ Գրոհային խումբը հարձակման է ենթարկվում 30 գերմանական կործանիչների կողմից։ Ստեփանյանն անցնում է հակահարձակման, սակայն նրա ինքնաթիռը խփվում է և նա վնասված ինքնաթիռն ուղղում է դեպի հակառակորդի նավը։ == Հերոսի հիշատակը == Նելոսն Ստեփանյանի հիշատակին 4 արձան է կանգնեցվել՝ Երևանում, Ստեփանակերտում, Լիեպայայում և հերոսի ծննդավայր Շուշիում, որը հետագայում ավերվել է ադրբեջանական կողմից։ Լիեպայայի արձանը 1990 ականների տեղափոխվել է Կալինինգրադ։ 1954 թվականից [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Երևանի թիվ 71 դպրոցը]] կրում է նրա անունը։ <gallery> Nelson Stepanyan bust, Stepanakert.jpg|Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրին Ստեփանակերտում Նելսոն Ստեփանյանի հուշատատախտակը.jpg|Նելսոն Ստեփանյանի հուշատատախտակը [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց|Երևանի թիվ 71 դպրոցի]] պատին Nelson Stepanyan's plaque.JPG|Նելսոն Ստեփանյանի հուշատախտակը Երևանում </gallery> == Փաստա-գեղարվեստական գրքեր Նելսոն Ստեփանյանի մասին == * [[Նաիրի Զարյան|Զարյան Նաիրի]] «Ցասման զավակը», [[Երևան]], 1942, 76 էջ։ * [[Նաիրի Զարյան|Զարյան Նաիրի]] «[[Խորհրդային Միության հերոս|Սովետական Միության հերոս]], կապիտան Նելսոն Ստեփանյան», Երևան, 1943, 48 էջ։ * [[Հովհաննես Իսակով|Իսակով Իվան]] «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ՍՍՀՄ]] ռազմածովային նավատորմը [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ում», Երևան, 1946, 181 էջ։ * Պողոսյան Զավեն «Կապույտ անհունի բազեները», Երևան, 1967, 139 էջ։ * Վարդանյան Նիկոլայ «Այրվող հորիզոններ», Երևան, 1969, 148 էջ։ * Վարդանյան Նիկոլայ «Թռիչք դեպի անմահություն», Երևան, 1986, 244 էջ։ * [[Զորի Բալայան|Բալայան Զորի]] «Թևեր (վիպակ)», Երևան, 1988, 352 էջ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * Մալխասյան Արմո «Սովետական բանակի հայ գործիչները», [[Երևան]], 1965, էջ 613–623: * [[Հայկական սովետական հանրագիտարան]], հատ. 11, Երևան, 1985, էջ 130։ * [[Կլիմենտ Հարությունյան|Հարությունյան Կլիմենտ]] «Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս Նելսոն Ստեփանյան (Ծննդյան 100 ամյակի առթիվ)», «[[Պատմաբանասիրական հանդես]]», Երևան, [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա|ՀՀ ԳԱԱ]], 2013, թիվ 1, էջ 44–53: * Նելսոն Ստեփանյան (հոդվածների ժողովածու), Երևան, 2015, 164 էջ։ == Տես նաև == [[Նելսոն Ստեփանյանի անվան թիվ 71 դպրոց]] == Արտաքին հղումներ == *[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=263 Նելսոն Ստեփանյան] * Կլիմենտ Հարությունյան, Խորհրդային միության կրկնակի հերոս Նելսոն Գևորգի Ստեփանյան, - http://hpj.asj-oa.am/5830/1/2013-1%2844%29.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180417051537/http://hpj.asj-oa.am/5830/1/2013-1(44).pdf |date=2018-04-17 }} * Նելսոն, փաստագրական ֆիլմ - https://www.youtube.com/watch?v=7DF6-7dbdRg * [https://vk.com/photo509144811_457245452 Газета «Бакинский рабочий» от 9 марта 1945 года] {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Ստեփանյան, Նելսոն}} [[Կատեգորիա:1913 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:1944 մահեր]] [[Կատեգորիա:Հայ ռազմական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Անձինք նամականիշերի վրա]] [[Կատեգորիա:Շուշի քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած հայեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային Միության կրկնակի հերոսներ]] [[Կատեգորիա:Լենինի շքանշանի ասպետներ]] [[Կատեգորիա:Մարտում զոհվածներ]] [[Կատեգորիա:Խորհրդահայեր]] [[Կատեգորիա:Հայ օդաչուներ]] dowoqfqkruez587pol5a5c11d5stlt4 0 13761 8487043 8158223 2022-08-11T07:48:27Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ այբուբեն | ստեղծվել է = [[405]] | ժառանգվել է = մոդելավորվել է [[հունական այբուբեն|հունական]]ից և [[ասորական այբուբեն|ասորական]]ից{{փաստ}} | եղբայրական համակարգ = [[վրացական այբուբեն|վրացական]], [[կիրիլիկ այբուբեն|կիրիլիկ]], [[ղպտիական այբուբեն|ղպտիական]], [[լատինական այբուբեն|լատինական]] | ժառանգել է = [[Կովկասյան ալբաներերենի այբուբեն|Կովկասյան ալբաներերեն]] }} '''Հայերենի այբուբեն ''' կամ '''Հայոց գրեր''', [[հայերեն]]ի [[հնչյունաբանություն|հնչյունաբանական]] գրերի համակարգը, որը ստեղծվել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի կողմից [[հայերեն]]ի համար։ Գրերի գյուտը տեղի է ունեցել [[405]] թվականին։ [[11-րդ դար]]ից ի վեր հայերենի գրային համակարգում գրեթե փոփոխություններ չեն եղել։ == Նախաքրիստոնեական գրային համակարգեր == {{main|Նախաքրիստոնեական հայկական գրային համակարգեր}} Ըստ որոշ աղբյուրների՝ նախաքրիստոնեական շրջանում, այսինքն՝ [[301]] թվականից առաջ, [[հայեր]]ն ունեցել են սեփական գրային համակարգեր{{փաստ}}։ Այժմ ապացուցված է [[Մեսրոպ Մաշտոց|նախամաշտոցյան]] երկու գրային համակարգերի՝ [[Սեպագիր|սեպագրերի]] և [[Մեհենագիր|մեհենագրի]] գործածումը։ Նախամաշտոցյան գրերի մասին մեզ տեղեկություններ են հասել [[Կորյուն]]ից, [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացուց]], [[Փիլոն Ալեքսանդրացի|Փիլոն Ալեքսանդրացուց (Եբրայեցուց)]], [[Հիպպողիտոս Բոստրացի|Հիպպողիտոս Բոստրացուց]], [[Վարդան Արևելցի|Վարդան Արևելցուց]], [[Ղազար Փարպեցի|Ղազար Փարպեցուց]] և այլն։ == Ստեղծման նախապատմություն == [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, դժվարությամբ դարձի բերելով [[Գողթն]] գավառի ժողովրդին, հասկանում է, որ երկրում տիրապետող կրոնական-պաշտամունքային լեզուներով՝ [[հունարեն]]ով և [[ասորերեն]]ով հնարավոր չէ ժողովրդի մեջ տարածել [[քրիստոնեություն]]ը. չնայած արդեն 100 տարի էր անցել [[քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|քրիստոնեության ընդունումից]], ժողովրդի մեծ մասը դեռ պահպանում էր [[հեթանոսություն|հեթանոսական]] [[կրոն]]ն ու սովորույթները։ [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցը]] հասկանում է, որ [[քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] դիրքերը հնարավոր է ամրապնդել միայն այն դեպքում, երբ [[եկեղեցի|եկեղեցական]] արարողակարգը տարվի մայրենի լեզվով՝ հայերենով, իսկ դրա համար անհրաժեշտ էր սեփական գրերի ստեղծումը։ Իր մտքերով նա կիսվում է [[Սահակ Պարթև]]ի հետ, և պարզվում է, որ կաթողիկոսը նույնպես այդպես է կարծում։ Նրանք գումարում են ընդհանրական ժողով, որը միահամուռ հավանություն է տալիս հայերենի [[այբուբեն]] ստեղծելու նրանց ծրագրին։ Քաջալերելով նրանց ծրագիրը՝ [[Վռամշապուհ]] թագավորը ասում է, որ Դանիել անունով մի [[ասորիներ|ասորի]] [[եպիսկոպոս]] «հանկարծ գտել է» [[հայոց լեզու|հայոց լեզվի]] նշանագրերը։ Այդ նշանագրերը [[հայագիտություն|հայագիտության]] մեջ հայտնի են [[Դանիելյան գրեր]] անունով։ Ոգևորված դրանով՝ [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցը]] սկսում է սովորեցնել այդ նշանագրերը հայ իշխաններին, բայց շուտով պարզվում է, որ դրանք թերի են և չեն համապատասխանում հայերենի հարուստ հնչյունային համակարգին։ Այդ պատճառով էլ նա ձեռնամուխ է լինում հայոց գրերի ստեղծմանը։ == Գրերի գյուտ == {{Հիմնական հոդված|Հայ գրերի գյուտ}} Վերցնելով մի խումբ աշակերտներ՝ [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցը]] մի մասին ուղարկում է այն ժամանակի հունական դպրության կենտրոններից մեկը՝ [[Սամոսատ]], մյուսներին տանում է իր հետ՝ [[Եդեսիա]]։ [[Եդեսիա]]յի հարուստ դիվանատանը նա հետազոտում է տարբեր [[լեզու]]ներով [[գիրք|գրքեր]], ուսումնասիրում է դրանց [[այբուբեն]]ները։ Ըստ [[ավանդություն|ավանդության]]՝ նա մի պահ հայացքը թեքել է այն [[մագաղաթ]]ի վրայից, որի վրա գրում էր, և նկատում է մի ձեռք ([[Աստված|Աստծո]] ձեռքը), որը ձախից աջ գրում էր [[այբուբեն]]ի [[տառ]]երը։ Գյուտից հետո [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցը]] գնում է [[Սամոսատ]], որտեղ հանձնարարում է Հռոփանոս անունով մի [[հույներ|հույն]] գեղագրի ձևավորել իր ստեղծած [[տառ]]երը։ Այնտեղ էլ նա թարգմանել է «[[Առակաց գիրք|Առակաց գրքից]]» 1-ին հայերեն [[նախադասություն]]ը՝ «Ճանաչել զիմաստութիւն և զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ» («Ճանաչել իմաստությունը և խրատը, իմանալ հանճարի խոսքերը»)<ref>Հայ մշակույթի 5-18-րդ դդ. նշանավոր գործիչները, 1976</ref>։ {{Հայոց գրեր}} == Պատմական ակնարկ == [[Պատկեր:Armenian mosaic-inscr at Jerusalem.jpg|thumb|200px|Հայկական գրություն-փազլ [[Երուսաղեմ]]ում։ Թվագրվում է [[VII դար]]ի 2-րդ կեսին։]] Հայերենի այբուբենը ստեղծել է [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը [[405 թվական]]ին։ Սկզբից [[այբուբեն]]ը ունեցել է 36 [[տառ]], որից 7-ը [[ձայնավոր]], իսկ 29-ը [[բաղաձայն]]։ [[12-րդ դար]]ում ավելացրեցին ևս երկու տառ՝ ձայնավոր «Օ»-ն և բաղաձայն «Ֆ»-ն։ Մինչ այդ «Օ»-ի փոխարեն օգտագրոծում էին «աւ» երկբարբառը, իսկ «Ֆ»-ի փոխարեն. «փ»-ն։ Արևմտահայ գրականության մեծամասնությունը չի ձեռնարկել որևէ ուղղագրական բարեփոխումներ ոչ [[1921]]-ին, ոչ էլ [[1940 թվական]]ին (շնորհիվ այդ թվում նաև նրա, որ [[գրություն]]ով մոտ է արևելահայերենին, [[Երևան]]յան մոտեցմանը)։ Ի շնորհիվ [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայկական եկեղեցու]] պահպանվել է գրային համակարգի 30 հազար հիշատակում (որից 25 հազարը ամբողջովին ձեռագրեր են), [[V դար|V]]-[[XVIII դար]]ի ընթացքում ստեղծված, որոնցից շատերն են պահվում են [[Երևան]]ի [[Մատենադարան]]ում և Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզու Վարդապետ Մխիթարյանների մատենադարանում։ Հայոց գրերի պատմության համապարփակ ուսումնասիրություններ են իրականացրել տարբեր ոլորտներ ներկայացնող բազմաթիվ մասնագետներ, որոնց թվում են [[Հրաչյա Աճառյան]]ը, [[Աշոտ Աբրահամյան (լեզվաբան)|Աշոտ Աբրահամյանը]], [[Գուրգեն Սևակ]]ը, Դմիտրի Օլդեռոգգեն, [[Էդուարդ Աղայան]]ը, [[Սերգեյ Մուրավյով]]ը, [[Անահիտ Փերիխանյան]]ը, [[Արտաշես Մարտիրոսյան]]ը, [[Թամազ Գամղրելիձե|Թամազ Գամկրելիձեն]], [[Լիպարիտ Սադոյան]]ը, Պողոս Պողոսյանը, [[Վահան Սարգսյան]]ը, [[Ալբերտ Մուշեղյան]]ը, [[Ռուբեն Թարումյան]]ը, և այլք<ref>{{Cite book|title=Հայոց տառերը։ Ձեւագոյացման համեմատական քննություն, ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտ|last=Հակոբյան (Թարումեան)|first=Ռուբեն|publisher=Անտարես|year=2017|isbn=978-9939-0-2360-1|location=Երևան|pages=5}}</ref>։ == Գրերի ստեղծման բարդություն == [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցի]] առաջ ծառացել էին մի շարք դժվարություններ։ Նախ՝ հայերենը ուներ շատ [[բարբառ]]ներ՝ իրենց հատուկ առանձնահատկություններով։ Նա ծանոթ պիտի լիներ գոնե [[Տարոն]]ի (որտեղ ծնվել էր), [[Սյունիք]]ի ու [[Գողթն]]ի (որտեղ քարոզել էր) և [[Այրարատ]]ի (որտեղ ծառայել էր արքունիքում) [[բարբառներին]]։ Հարց էր ծագում՝ այս [[բարբառ]]ներից ո՞րը ընտրել իբրև հիմնական և նրա համար ստեղծել գրեր։ Պե՞տք էր արդյոք մյուս [[բարբառ]]ների հատուկ հնչյունների համար, որոնք հիմնականում բացակայում էին, ստեղծել հատուկ նշանագրեր։ Պե՞տք էր արդյոք [[ձայնավոր]]ները արտահայտել հատուկ [[տառ]]երով՝ [[հունարեն]]ի նման, թե՞ վերև դրված նշաններով՝ ինչպես [[ասորերեն]]ում։ Պետք էր գրել աջից ձա՞խ [[ասորերեն]]ի նման, թե՞ ձախից աջ՝ ինչպես [[հունարեն]]ում։ [[Տառ]]երի ձևերն ու անունները վերցնել [[հունարեն]]ից, թե՞ [[ասորերեն]]ից։ Թե՛ [[հունարեն]]ը, թե՛ [[ասորերեն]]ը ունեին երկայն և կարճ [[ձայնավոր]]ներ. արդյո՞ք հայերենն էլ ունի, և եթե այո, ի՞նչ կերպ պետք է արտահայտվեն դրանք։ Եվ վերջապես ՝ ո՞ր լեզուն ընտրել որպես [[գաղափար]] ու [[պլատֆորմ]]՝ [[հունարեն]]ը, թե՞ [[ասորերեն]]ը։ Ինչպե՞ս դասավորել այն հայերենի հնչյունները, որոնք չկան ո՛չ [[հունարեն]]ում, ո՛չ [[ասորերեն]]ում։ Սրանք ընդհանուր բնույթի հարցեր էին։ Գալիս էին ապա մի շարք մասնավոր և առավել դժվար բնույթի հարցեր։ [[Հույներ]]ը գրում էին ίαχωβ, αις (կարդացվում է՝ Իաքոբ, աիս)։ Պե՞տք էր արդյոք հայերեն ևս այդպես գրել (Իակովբ, աիս), թե՞ անհրաժեշտ էր ստեղծել հատուկ գիր (Յակովբ, այս)։ [[Հունարեն]]ում «հ» հնչյունը արտահայտելու համար գիր չկար, իսկ նրա փոխարեն օգտագործվում էր « ՛ » նշանը, որը դրվում էր [[ձայնավոր]]ի վրա։ Պե՞տք էր նրանց հետևել, թե՞ անհրաժեշտ էր այդ հնչյունի համար հատուկ գիր ստեղծել։ [[Հույներ]]ը չունեին «յու», «յա» հնչյունները, որոնք կային հայերենում։ Պե՞տք էր արդյոք այդ հնչյունների համար հատուկ գրեր ստեղծել, թե անհրաժեշտ էր արտահայտել իբրև [[երկհնչյուն]]ներ, և եթե այո, ապա ինչպես՝ յու, յա (հյուր, կյանք), թե՞ իւ, եա (հիւր, կեանք)։ ւ գիրը, որը [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մաշտոցը]] դրեց [[հունարեն|հունական]] y-ի դիմաց, բազում թյուրիմացություններ էր ծագեցնում՝ մե՛կ իբրև [[բաղաձայն]] հնչելով, մե՛կ իբրև [[ձայնավոր]] (թիւր (կարդացվում է՝ թյուր), թիւ (կարդացվում է՝ թիվ)։ «Վ» հնչյունը նույնպես տագնապեցրել է [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մեսրոպին]]՝ վազ և ավազ, վան և ավան. արդյո՞ք պետք է միակերպ գրել (վազ, բայց՝ աւազ. վան, բայց՝ աւան)։ [[Հույներ]]ը մի « ռ » ունեին. արդյոք պե՞տք էր բավականանալ մեկով, թե՞ հայերենում առկա նուրբ « ռ »-ի համար նոր գիր ստեղծել («ր»), մանավանդ, որ անգամ նույն [[բառ]]ի մեջ [[բառակազմություն|բառակազմության]] ժամանակ այս հնչյունները փոխակերպվում են (դուռ + -ունք = դրունք)։ [[Հունարեն]]ի Λ-ի դիմաց դնելով «ղ» (այս [[տառ]]ը այն ժամանակ կարդացվում էր նուրբ « լ », բայց ոչ այժմվա պես «ղ»)՝նա ստեղծեց նաև հատուկ գիր կոպիտ «լ»-ի համար (այժմյան լ-ն)։ Շրթնային, լեզվային և կոկորդային թավ հնչյունները պե՞տք էր արտահայտել տառակապակցություններով՝ ինչպես [[լատիներեն]]ում (ph, th, kh), թե՞ [[հունարեն]]ի պես մի տառով (այժմյան փ, թ, ք)։ [[Հունարեն]]ի χ-ի դիմաց դնելով «ք»՝ նա նպատակահարմար գտավ ստեղծել գիր նաև «խ» հնչյունի համար՝ այժմյան «խ» [[տառ]]ը։ Անհրաժեշտ էր նաև գտնել սկզբնափակ լեզվաշրթնային հնչյունները, որոնք չկային [[հունարեն]]ում, և նրանց համար ևս գրեր ստեղծել (ծ, ձ, ց, ճ, ջ, չ հնչյունները)<ref>Մ. Խորենացի, Հայոց պատմություն (Ստ. Մալխասյանի թարգմանությամբ ու ծանոթագրություններով), ծանոթագրություն # 316</ref>։ == Այբուբենի ստեղծման մասին ոչ դասական մոտեցում == 215 թվականին [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] կայսր Կարակալան թագավոր Խոսրով Ա–ին իր մոտ հրավիրեց և անօրինաբար բանտարկեց, որից հետո Հայաստան ուղարկեց լեգիոններ Ֆոլոկրիտի գլխավորությամբ։ Բայց լեգիոնները ջախջախվեցին, և Մեծ Հայքի թագավոր դարձավ Տրդատ Բ–ն՝ Խոսրով Ա–ի որդին։ Նույն ժամանակահատվածում Հայաստանին վտանգ էր սպառնում նաև Պարսկաստանից, որտեղ 226 թվականին իշխող դինաստիայի փոփոխություն էր տեղի ունեցել։ Պարթև Արշակունիների դինաստիան, որոնք հայկական Արշակունի թագավորների բարեկամն էին, կործանվել էր պարսիկ Սասանյանների կողմից։ Իրանի պետական կրոնը փոխարինվեց զորոաստրիզմով։ Իրանի թագավոր Արտաշիր Սասանյանը 230 թվականին ներխուժեց Հայաստան, բայց ջախջախվեց։ 252 թվականին Շապուհ Ա–ն այնուամենայնիվ հաղթանակ տարավ և Արտաշատում գահ բարձրացրեց իր որդի Որմիզդին։ 279 թվականին Հայաստանը հաղթանակ տարավ և թագավոր դարձավ Խոսրով Բ Մեծը՝ Տրդատ Բ–ի որդին։ 298 թվականին Անակ Պարթևը սպանեց Խոսրով Բ–ին, և թագավոր դարձավ վերջինիս որդի Տրդատ Գ Մեծը։ Այսպիսի անդադար վտանգի մեջ էր գտնվում Հայաստանը բոլոր կողմերից և անվտանգության խնդիր ուներ։ Բացի այդ, Հայաստանը ֆեոդալական (ավատատիրական) երկիր էր, և կենտրոնական իշխանությունը այնքան ուժեղ չէր, ինչպես ստրկատիրական երկրներում, մասնավորապես հարևան հզոր Հռոմեական կայսրությունում։ Հենց այս մարտահրավերներին դիմագրավելու համար Տրդատ Գ Մեծի համար քրիստոնեությունը հանդիսացավ Հայաստանի միավորման և հզորացման միջոց։ Քրիստոնեության ընդունումից հետո թագավորը եկեղեցուն շնորհեց մեծ իրավունքներ և հողեր, որպեսզի այն ուժեղ լինի և ի վիճակի լինի սատարելու թագավորի կենտրոնական իշխանությունը։ Հայաստանում նոր կրոնական գաղափարախոսության ներդրումով բավականին ամրապնդվեց կենտրոնական պետական իշխանությունը, սակայն հայկական նախաքրիստոնեական պատմությունը, մշակույթը, գիրը մեծ հարված ստացան։ Տրդատ Գ թագավորի քարտուղարի դերով ու [[Ագաթանգեղոս]] անունով հանդես եկող պատմաբանը, ով նաև համարվել է քրիստոնեությունն ընդունելու իրադարձությունների ականատեսը, գրել է 5-րդ դարում․<ref>Ագաթանգեղոս, «Հայոց պատմություն», Երևան 1983 թ․, պարբերություն 777, 778, 784, 786 և այլն։</ref><blockquote> {{քաղվածք|Այնուհետև թագավորի ու իշխանների հետ, նախարարներով ու զորքով հանդերձ, (Գրիգոր Լուսավորիչը) հավանության խորհուրդ առավ ընդհանուր խաղաղության համար՝ գայթակղությունը քանդելու, կործանելու և մեջտեղից վերացնելու ու ջնջելու նպատակով, որ այլևս ոչ ոք արգելք ու խոչընդոտ չլինի և չխանգարի վերին ազատությանը հասնելուն։ Ապա թագավորը իսկույն տիրաբար հրաման տվեց ամենքի հավանությամբ գործը երանելի Գրիգորի ձեռքը հանձնելու, որպեսզի նախկին հայրենի, հնամենի և նախնիների ու իր կողմից Աստված անվանված չաստվածները անհիշատակ դարձնի, մեջտեղից ջնջի։ Ապա ինքն իսկ թագավորը ամբողջ զորքով հանդերձ Վաղարշապատ քաղաքից շարժվեց գնաց Արտաշատ քաղաքը՝ ավերելու այնտեղ Անահիտ դիցուհու բագինը և այն, որ Երազամույն կոչված տեղերում էր գտնվում։ Նախ ճանապարհին հանդիպեցին քրմական գիտության դպիր, Որմիզդի գրչի դիվան կոչված, երազացույց, երազահան պաշտամունքի Տիր աստծու իմաստության ուսման մեհյան և ամենից առաջ սկսեցին այն քանդել, այրել, ավերել։|}} </blockquote> <blockquote> {{քաղվածք|․․․Գնաց հասավ Դարանաղյաց գավառը, որպեսզի այնտեղ ևս կործանեն սուտ աստվածների բագինը, որը Թորդան գյուղում էր, սպիտակափառ Բարշամինա անվանված աստծու մեհյանը։ Նախ այն կործանեցին ու նրա արձանը փշրեցին և բոլոր գանձերը, ոսկին ու արծաթը ավարի մատնեցին․․․ Դրանից հետո ելան սահմանակից Եկեղյաց գավառը․․․ սուրբ Գրիգորը թագավորով հանդերձ փշրեցին Անահիտ դիցուհու ոսկե արձանը, ամբողջ վայրը քանդեցին, փչացրին, ոսկին ու արծաթը ավարի տվին։ Այնտեղից Գայլ գետի վրայով այն կողմ անցան ու քանդեցին Արամազդի դստեր Նանեի մեհյանը Թիլ ավանում։ Երկու մեհյանների գանձերը ավարով՝ Աստծու սուրբ եկեղեցու ծառայությանը նվեր թողեցին տեղերով հանդերձ։|}} </blockquote> Նույնը գրել են նաև 5–րդ դարի հայ պատմիչներ Մովսես Խորենացին<ref>Խորենացի Մովսես, «Հայոց պատմություն», Երևան 1990։</ref>, Կորյունը<ref name="ReferenceA">Կորյուն, «Վարք Մաշտոցի», Երևան 1962։</ref>, Փաւստոս Բուզանդը<ref>Բյուզանդ Փավստոս, «Պատմություն Հայաստանի», Երևան 1987։</ref> և ուրիշներ։ Հայաստանի հին մշակույթը փլուզվել էր, Հայաստանում գտնվող բոլոր հայերեն գրքերը ոչնչացվել էին։ Նախաքրիստոնեական տաճարների քանդված հիմքերի վրա կառուցվել էին քրիստոնեական եկեղեցիներ, այդ թվում՝ նաև կենտրոնական Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածինը Վաղարշապատում։ Հայերենի այբուբենն ու գիրը ոչնչացվեցին, և այդ ժամանակվանից նույնիսկ եկեղեցիներում աղոթք անելու համար գործունեության մեջ մտան հունական ու սիրիական տառերն ու լեզուները։ Քրիստոնեությունն ընդունելուց հետո Գրիգոր Լուսավորիչը Հայաստան հրավիրեց 400 հույն ու սիրիացի վանական, շնորհեց նրանց եպիսկոպոսների կոչում և կարգեց նրանց բոլոր հայկական եկեղեցիների ղեկավարներ։ Հարյուր տարի անց Վռամշապուհ արքան (389-415) եկավ այն եզրակացության, որ պետությունը չի կարող նորմալ գործել առանց սեփական գրի։ Կաթողիկոս Սահակն էլ համոզվեց այն բանում, որ ժողովուրդը չի կարող լավ հասկանալ քրիստոնեությունը, քանի որ եկեղեցիներում ծառայությունը կատարվում էր հունարեն և սիրիական լեզուներով։ Նրանք հանձնարարեցին Մեսրոպ Մաշտոցին, որը թագավորի անձնական թարգմանիչն էր, վերականգնել հայոց գիրը։ Իհարկե նրանք գիտեին, որ հայերենի այբուբենը գոյություն ուներ շատ հին ժամանակներից։ Տառերի հնչյունային արտահայտությունը պարզաբանելու համար անհրաժեշտ էր գտնել առնվազն մեկ հայկական գիրք։ Բայց դժբախտաբար, Հայաստանում բոլոր գրքերը այրվել էին հարյուր տարի առաջ։ Մաշտոցը երկու տարուց ավել Հայաստանում փնտրում էր գոնե մեկ հայկական գիրք, բայց չգտավ։ Կորյունը չի կարողանում ասել «գիրք» բառը, որովհետև այդ թեման արգելված էր։ Կորյունը ասում է, «Մաշտոցը փնտրեց, փնտրեց, շատ զրկանքներ կրեց, բայց չգտավ»<ref name="ReferenceA"/>, ու մեկնեց արտասահման։ Դասական պատմությունը չի կարողանում պատասխանել այն հարցին, թե ի՞նչ էր փնտրում Մաշտոցը ու չէր կարողանում գտնել Հայաստանում։ Տարածված դասական պատմությունը ներկայացնում է, որ Մաշտոցը մեկնեց արտասահմանյան խոշոր քաղաքներ, որ կային մեծ գրադարաններ։ Այնտեղ նա ուսումնասիրեց հունական, ասորական և այլ այբուբենները ու քաղելով նրանցից լավագույն հատկանիշները, ստեղծեց հայերենի այբուբենը։ Սակայն Մաշտոցը շատ լավ գիտեր այդ օտար լեզուները և կարիք չուներ լրացուցիչ ուսման։ Հայաստանում այն ժամանակ կային հունական, ասորերեն և այլ լեզունորով գործող դպրոցներ, որոնցից մեկն էլ ավարտել էր Մաշտոցը<ref name="ReferenceA"/>։ Նա մեկնեց արտասահման, որովհետև ուզում էր իմանալ, թե ինչպես են հնչում հայկական բոլոր տառերը ու դրա համար անհրաժեշտ էր գտնել առնվազն մեկ հայերեն գիրք։ Արտասահմանում հայկական գրքերը չէին այրվել։ Կորյունը գրում է, որ Սամոսատում Մաշտոցն իր երազում տեսնում է տառերը փորագրված ժայռերի վրա։ Այստեղ ակնհայտ է, որ Մաշտոցն ու Կորյունը գիտեին, որ տառերը փորագրված են Հայաստանում գտնվող ժայռերի վրա հինավուրց ժամանակներից։ Հետո Սամոսատում Մաշտոցը տառերը տվեց գեղագրության մի վարպետի, որպեսզի նա թեթևակի շտկի դրանք։ Երբ Մաշտոցը 406 թվականին վերադառնում է Հայաստան, թագավորը, կաթողիկոսն ու ժողովուրդը նրան մեծ հանդիսավորությամբ են դիմավորում։ Ագաթանգեղոսը պատմում է<ref>Ագաթանգեղոս, «Հայոց պատմություն», Երևան 1983 թ․, պարբերություն 12-14։</ref>, որ Տրդատ Գ թագավորի ժամանակ գրչության արվեստը տարածված էր Հայաստանում․ <blockquote> {{քաղվածք|Արդ, հրաման է հասել ինձ՝ Ագաթանգեղոսիս․․․ Տրդատ Մեծ արքայից գրի առնել ժամանակի դեպքերը, պատմելով։ ․․․Արդ, մեր այս գրված օրինակի մեջ, ոչ թե հին ավանդույթներից տեղեկանալով, այս (բոլորը) կարգով մատենագրել ենք, այլ մենք ինքներս ականատես ենք եղել անձնավորությունների և ներկա հոգևոր գործերին․․․:|}} </blockquote> Կորյունը, Խորենացին և ուրիշ պատմիչներ հաստատում են, որ այբուբենը գոյություն է ունեցել մինչև Մաշտոցը, նույնիսկ Սիրիայում եպիսկոպոս Դանիելի մոտ։ «Դանիելյան» այբուբենը չի պահպանվել, սակայն տարբեր հեղինակներ բերում են այդ այբուբենի տառերի քանակության մասին տարբեր կարծիքներ՝ 17, 19, 22, 24 և 29 տառ։ Պատմիչ Վարդանը գրել է, որ հայերեն այբուբենը ունեցել է 22 տառ դեռ շատ հին ժամանակներից<ref>[http://serials.flib.sci.am/Founders/Hayoc%20grer-%20Acharyan/book/index.html#page/436/mode/2up/ Հ․ Աճառյան, «Հայոց գրերը», Երևան 1984 թ․, էջ 433]։</ref>։ Փիլոստրատը (մ․թ․ 175-249)՝ հռոմեական կայսր Կարակալայի պատմիչը, իր «Ապոլոնի Դիանան» գրքում պատմում է, որ Հայկական Տավրոսում մի մեծ հովազ են բռնել ոսկե օղակապը վզին, որի վրա հայերենով գրված է եղել․ «Հայոց թագավոր Արշակից Դիոնիս աստծուն»<ref>Филострат, ՛՛Жизнь Аполлония Тианского՛՛, Москва 1985 թ․</ref><ref name="ReferenceB">Ինճիճեան Ղ․, «Դարապատում», Վենետիկ 1827, էջ 75։</ref>։ Մխիթարյան բանասեր Հ. Ղուկաս Ինճիճյանը գրում է<ref name="ReferenceB"/>, որ 1788 թվականին Ստամբուլում տեսել է Անգլիայի դեսպան Ինզըլի հավաքածուն, որը պարունակում էր Փոքր Ասիայում հավաքված հարյուր հազարավոր հին մետաղադրամներ և գտել դրանց մեջ թագավոր Պարթև Արշակունու (113-114 թթ․) հարյուրավոր մետաղադրամներ։ Դրամների մի երեսին պատկերված է կրակներով սեղան, մյուս կողմում՝ թագավորի դիմանկարը և դրամի արտաքին եզրին գրված են հայերեն բառեր «հ», «տ», «պ», «կ», «ճ» և այլ տառերով։ Նախաքրիստոնեական հայկական գրի մասին է վկայում նաև լեզվաբան, պատմաբան և երաժշտագետ Մինաս Բժշկյանի (1777-1851 թթ․) կողմից [[Օդեսա]] քաղաքի հարավային մասում գտնվող հայկական եկեղեցիներից մեկում գտնված մ․թ․ա․ 7–րդ դարի մի հայատառ գիրք<ref>Բժշկեան Մ․ «Պատմութիւն Պոնտոսի», Վենետիկ 1819 թ․:</ref>։ == Կետադրություն == Հայերենի կետադրությունը տարբերվում է Արևմտյաեվրոպական լեզուների կետադրությունից։ {{Հիմնական հոդված|Հայերենի կետադրություն}} [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|thumb|right|250px|[[Վ]] տառը [[Վիքիպեդիայի պատկերանիշ]]ի ձախ հատվածում]] {| class="wikitable" |----- !colspan=2 | Կետադրական նշաններ |----- | [[Ապաթարց]] || <center>''' ՚ ''' |----- | [[Շեշտ]] || <center>'''՛''' |----- | [[Վերջակետ]] || <center>'''։ ''' |----- | [[Բացականչական նշան]]|| <center>''' ՜ ''' |----- | [[Հարցական նշան]]|| <center>''' ՞ ''' |----- | [[Ստորակետ]] || <center>''',''' |----- | [[Միջակետ]] || <center>'''.''' |----- | [[Բութ]] || <center>''' ՝ ''' |----- | [[Պատիվ (նշան)|Պատիվ]] || <center>'''՟''' |----- | [[Ենթամնա]] || <center>''' ֊ ''' |+ |} == Կցագիր == Հայերենում գոյություն ունեն կցագրեր։ «և» → «[[և]]» կցագիրը, Խորհրդային Միության բարեփոխումներից հետո, ստացավ առանձին փոքրատառի կարգավիճակ։ Յունիկոդում կան հայերենի ևս հինգ [[կցագիր|կցագրեր]]։ {| {{prettytable}} |----- ! Անուն ! Նշան |----- |կցագիր ե+ւ |«և» |----- |կցագիր մ+ն |«ﬓ» |----- |կցագիր մ+ե |«ﬔ» |----- |կցագիր մ+ի |«ﬕ» |----- |կցագիր վ+ն |«ﬖ» |----- |կցագիր մ+խ |«ﬗ» |} == Հայերենի գրանշաններ Յունիկոդում == Հայերենի գրանշանները ավելացվել են [[Յունիկոդ]] ստանդարտի 1.0 տարբերակում 1991 թվականին<ref>[https://www.unicode.org/versions/Unicode1.0.0/ Յունիկոդ 1.0]</ref><ref>[https://www.unicode.org/versions/Unicode1.0.0/ch03_1.pdf Յունիկոդ 1.0 - General Scripts]</ref><ref>[https://www.unicode.org/versions/Unicode1.0.0/CodeCharts1.pdf Յունիկոդ 1.0 - Code Charts]</ref>։ {{Հայերենի գրանշաններ Յունիկոդում}} == Ստեղնաշար == Հայերենի առաջին համակարգչային ստեղնաշարը մշակվել է 1987 թվականին [[ArmSCII]] ― Armenian Standard Code for Information Interchange ([[ՏՓԿՀՀ]] ― [[Տեղեկատվության Փոխանակման Կոդի Հայկական Հիմնօրինակ]]) հիմնօրինակի ստեղծման հետ միասին, և մոտ էր հայերեն գրամեքենայի ստեղնաշարի դասավորությանը<ref>[http://freenet.am/~vm/AST/ ԳՈՐԾՈՂ ՍՏԱՆԴԱՐՏՆԵՐ, ՆԱԽԱԳԾԵՐ և ԱՅԼ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ], Տեղեկատվության Փոխանակման Կոդի Հայկական Հիմնօրինակ (Ստանդարտ)</ref>։ [[QWERTY]] ստեղնաշարը տարածվել է հայերենի գրանշաններով համակարգչային ստեղնաշարերի բացակայության և տրանսլիտ (լատինատառ) հայերենով հաղորդակցության հետևանքով։ [[Windows]] համակարգում հայերեն և այլ լեզուներով աշխատելու համար 1997 թվականին ծրագրավորող [[Ռաֆիկ Մարության]]ը ստեղծել է [[KdWin]] ծրագիրը, որը թույլ էր տալիս ստեղծել ցանկացած գրանշաններով և դասավորությամբ ստեղնաշար։ [[Պատկեր:KB_Eastern_Armenian.svg|thumb|center|800px|[[Արևելահայերեն]]ի ստեղնաշարի դասավորությունը]] [[Պատկեր:KB Western Armenian.svg|thumb|center|800px|[[Արևմտահայերեն]]ի ստեղնաշարի դասավորությունը]] == Տես նաև == * [[Հայկական եկեղեցական տոմար]] * [[Հայ գրերի գյուտ]] == Արտաքին հղումներ == * [http://www.rbardalzo.narod.ru/4/arm.html Հայկական Այբուբեն] {{ref-ru}} * [http://scriptsource.org/cms/scripts/page.php?item_id=script_detail&key=Armn Հայկական այբունեն] {{ref-en}} == Ծանոթագրություններ== {{ծանտուփ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Հայաստանի թեմաներ}} {{Հայոց լեզու}} {{Հայերենի այբուբեն2}} {{Հայկական գիր և գրականություն}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Հայերենի այբուբեն]] [[Կատեգորիա:Հայոց լեզու]] [[Կատեգորիա:405 հիմնադրումներ Հայաստանում]] r0fefeeyiq98oj64r4g3vnf9nm7xax7 0 18223 8486604 8486399 2022-08-10T15:36:09Z 93.185.44.26 wikitext text/x-wiki {{այլ կիրառումներ|Ագռավավանք (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց | հայերեն անվանում = Մակարավանք | պատկեր = | նկարագրություն = Մակարավանք | երկիր = Հայաստան | տեղագրություն = [[Տավուշի մարզ]], [[Աչաջուր]] | լայնք = 40.973819 | երկայնք = 45.127233 | դավանանք = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական եկեղեցի}} | տարածշրջան = [[Եվրոպա]] | նահանգ = [[Գուգարք]] | տարածք = [[Հայաստան]] | պրեֆեկտուրա = | մարզ = [[Տավուշի մարզ]] | ներկա վիճակ = կանգուն | ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]] | կառուցման սկիզբ = [[7-րդ դար]] | կառուցման ավարտ = [[13-րդ դար]] }} '''Մակարավանք<ref>{{Cite web |url=https://patmakanhetq.com/photoinfo/makaravanq/ |title=Ֆոտոշարք Մակարավանք | Պատմական Հետք |website=Պատմական Հետք |language=hy-AM |accessdate=2021 թ․ սեպտեմբերի 15}}</ref>''', ''Ագռավավանք'', [[13-րդ դար]]ի հայկական վանական համալիր [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ում, [[Աչաջուր]] գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտք, [[Պայտաթափ]] լեռան լանջին։ Մակարավանքի համալիրն իր զարդաքանդակների ինքնատիպությամբ, հարստությամբ և բազմազանությամբ դասվում է [[Աղթամար]]ի, [[Բղենո-Նորավանք]]ի, [[Գանձասար]]ի շարքին և կարևոր տեղ գրավում հայ ճարտարապետության մեջ։ Այժմ Մակարավանքի վանահայրն է արժանապատիվ Տ. Արշավիր քահանա Ասատրյանը, ում կողմից ամեն կիրակի և տերունի օրերին Սուրբ և Անմահ Պատարագ է մատուցվում։ Հեռախոսահամար ՝ 077-89-43-89 Վանքը երբեմն կոչվել է նաև Ագռավավանք<ref name="ՄԲախշյան">{{Գիրք։Մելիք-Բախշյան։Հայոց պաշտամունքային վայրեր|5}}</ref>։ == Պատմություն == Միակ պատմական հիշատակությունը այս վանքի մասին հանդիպում ենք [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] մոտ։ Նա ասում Է, որ Հաթերքի իշխան Վախթանգի կինը՝ Արզու Խաթունը իր դստեր հետ վարագույր է գործել նաև Մակարավանքի համար։ Մակարավանքի հուշարձանախումբը գտնվում է Իջևան քաղաքից 24 կմ հեռավորության վրա, Աչաջուր գյուղից 6 կմ հարավ-արևմուտք, Պայտաթափ լեռան ստորոտում։ Բարձրահայաց իշխող դիրքից դիտողի առջև փռվում են Աղստևի հովիտը, Կուր գետի հովտի լայնատարած տափաստանները, Աղստևի աջափնյա հանդիպակաց լեռնաշղթայի համայնապատկերը։ Պատմական Մահկանաբերդի հոգևոր ու մշակութային կենտրոն Մակարավանքը միջնադարյան ճարտարապետական նշանավոր համալիրներից է, հարդարանքի և հատկապես քանդկազարդերի նրբությամբ ու կատարելությամբ հայ մշակույթի անկրկնելի նմուշներից մեկը։ Այդ նաև ճարտարապետական կառուցվածքների ու բնության ներդաշնակության մի հոյակապ օրինակ է։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ Տարիներ առաջ Մակարավանք գնալը դժվար էր։ Իսկ այժմ, Աչաջուր գյուղից նորակառույց ու ասֆալտապատ ճանապարհով կարճ ժամանակում կարելի է հասնել այնտեղ։ Հայկական ՍՍՀ, Գիտությունների ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը և պետշինի համապատասխան մասնագետները ուսումնասիրել, պեղել և բարեկարգել են հուշարձանախմբի տարածքը։ Հայտնաբերվել և հաշվառման են ենթարկվել շրջակայքում ցրված ու հողի շերտով ծածկված սրբատաշ քարերը, զարդաքանդակները, վիմագիր արձանագրություններն ու խաչքարերը։ Դրանց մեծ մասն արդեն վերջնական հանգրվանել են իրենց նախկին տեղերում։ Աչաջուր գյուղի շրջակայքում Մակարավանքի համալիրից բացի կան նյութական մշակույթի նաև ուրիշ հուշարձաններ։ Հին Աչաջուր և Պիպիս գյուղատեղերում պահպանվել են Սբ. Հովհաննես և Նահատակ եկեղեցիները, օժանդակ կառույցների ավերակները, խոյակները, խաչքարերը և ընդարձակ գերեզմանոցները։ Ուշագրավ է Սբ. Հովհաննես եկեղեցու մոտ գտնվող բուսական և երկրաչափական հոյակապ զարդանախշերով կերտված խաչքարը։ == Ավանդություն == Գտնվում է [[Աչաջուր]] գյուղի արևմտյան կողմում։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ == Ճարտարապետություն == Մակարավանքը բաղկացած է հին եկեղեցուց, գլխավոր եկեղեցուց, գավթից, Աստվածածին եկեղեցուց, նշխարատնից, մատուռից, աղբյուրից, պարիսպներից, գերեզմանոցից, բնակելի և օժանդակ շինություններից։ === Գլխավոր եկեղեցին և գավիթը === Գլխավոր եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճների տիպի, 13,5 X 9 մ միջին չափերի շինություն է, արտաքինից երկարավուն, ներսից խաչաձև հատակագծով, 4 անկյուններում տեղադրված կրկնահարկ խորաններով քառանկյուն։ Կառուցվել է բաց վարդագույն և պղնձագույն ֆելզիտի սրբատաշ քարերով և կրաշաղախով։ Հարավային պատի լուսամուտի տակ աչքի է ընկնում մագիլներում ցուլ բռնած արծվի բարձրաքանդակը։ Արևմուտքից հիմնական մուտքը եզերված է նրբահյուս երեսակալով, իսկ վերնամասը ծածկված է գույնզգույն քարերի դրվագազարդով։ Ընդարձակ, լուսավոր ու տպավորիչ է եկեղեցու ներսը, չորս հուժկու հնգանիստ որմնամույթերը միանում են բարձր կամարներով, տանիքի կենտրոնում առաջացնելով քառակուսի բացվածք, որի վրա կառուցված է գմբեթը։ Հայկական միջնադարյան արվեստի գլուխգործոցների թվին են դասվում բեմի ճակատի անկրկնելի քանդակազարդերը, մարդու գլխով առասպելական կենդանիները, գալարվող ձկները, գործիքները ձեռքին մարդու կերպարանքը՝ «Երիտասարդ» մակագրությամբ։ Երիտասարդը հավանաբար այս եկեղեցին քանդակազարդող վարպետ-ճարտարապետի անունն է, քանի որ նրա ձեռքին պատկերված են աշխատանքային գործիքներ։ Գեղաքանդակ մի խաչքարի ծավալուն արձանագրությունից իմացվում է., որ գլխավոր եկեղեցին 1205 թվականին կառուցել է Բազազ իշխանի որդի Վարդանը, Հովհաննես Ա-ի վանահայրության տարիներին։ Մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության մեջ հիշատակված է Մակարավանք անունը։ [[Պատկեր:Տավուշի անտառները.jpg|մինի|Մակարավանքի մուտքը]] Գլխավոր եկեղեցին, ըստ նրանից հարավ կանգնեցված խաչքարի արձանագրության, կառուցվել է [[1205]] թվականին։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից խաչաձև, խորանի երկու կողմերում երկհարկ ավանդատներով գմբեթավոր հորինվածք ունի՝ կառուցված վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով (հյուսիսարևմտյան խորշը հետագայում վերակառուցվել է ավանդատան)։ Հարավային և արևելյան ճակատները մշակված են եռանկյունաձև զույգ խորշերով (հյուսիսային պատի խորշերը ծածկվել են ավելի ուշ կառուցված գավթի ծավալով), գմբեթի (ծածկը քանդված է) կլոր թմբուկը զարդարված է զույգ կիսասյուների դեկորատիվ կամարաշարով։ Արևմտյան դուռն ունի ճոխ զարդաձևերով շքամուտք, որի ճակտոնապատը բազմագույն քարերի շախմատաձև շարվածքով է։ Գրեթե նույն ձևավորումն ունի գավթի մեջ բացվող հյուսիսային շքամուտքը։ Եկեղեցու հարավային պատի լուսամուտի տակ՝ ճանկերում հորթ բռնած արծվի բարձրաքանդակ է, որն ուշագրավ է կատարման մեծ վարպետությամբ։ Եկեղեցու լուսավոր և ընդարձակ ներսակողմում խիստ տպավորիչ է ու լուծումով ինքնատիպ խորանի հարդարանքը։ Աբսիդի կիսաշրջանաձև պատը զարդարված է 13 գոգավոր խորշերով՝ միմյանցից բաժանված կամարակապ զույգ որմնասյուներով։ Բեմի ճակատի ողջ մակերեսը ծածկված է միջնադարյան հայ արվեստի գլուխգործոցների թվին դասվող ութանկյուն աստղերի և ութանիստ բազմանկյունիների մեջ ներառված հարթաքանդակներով՝ երիզված հյուսկեն զարդերով կիսագլանաձև լայն շրջանակով։ Ուշագրավ է ութանկյուն աստղերի մշակումը։ Այստեղ հանդիպում են հուշկապարիկների, կենդանական և բուսական չկրկնվող զարդամոտիվներով հյուսկեն քանդակներ, աստվածաշնչյան թեմայով (Հովհանը կետի երախում) հարթաքանդակ և այլն։ Այստեղ առկա է նաև գավթի կառուցող Արարատյան կողմնակալության կողմնակալ-հրամանատար, [[իշխանաց-իշխան]] [[Վաչե Ա]] [[Վաչուտյան]]ի զինանշանը՝ զույգ արծիվների պատկերով։ Մակարավանքի ձկան քանդակներն իրենց պլաստիկայով և կատարման ռեալիստական ոճով զուգահեռներ չունեն միջնադարյան հայ արվեստում։ Աստղերից մեկի վրա կերտված է գործիքները ձեռքին եկեղեցու ճարտարապետի (և, անշուշտ, քանդակագործի) դիմաքանդակը և նրա անունը՝ Երիտասարդ։ Մակարավանքի գավիթը [[1207]] թ-ին կառուցել է [[իշխանաց-իշխան]] Վաչե Ա [[Վաչուտյան]]ը։ Այն արևելքից կից է հնագույն եկեղեցուն, իսկ հարավից՝ գլխավորին, գրեթե քառակուսի հատակագծով, չորս սյուներով կենտրոնակազմ հորինվածք ունի, կառուցված է վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով։ Արևմտյան շքամուտքի վրա կան հուշկապարիկի, առյուծի և ցուլի մենամարտ պատկերող դինամիկ բարձրաքանդակներ։ Առանձնապես հարուստ է գավթի ներսի հարդարանքը։ Գմբեթի հիմքի սալերին կան գավթի շինարար վարպետների անունների սկզբնատառերը։ Գավիթը (1224 թ.) Հյուսիսային կողմից կից է գլխավոր եկեղեցուն։ Երկու եկեղեցիները դռներով հաղորդակցվում են գավթի հետ։ Պատկանում է 4 սյունանի գավիթների տիպին։ Քառակուսի դահլիճ է։ Միակտոր գլանաձև սյուների վրա հենվում է կենտրոնական երդիկավոր ծածկը, որի հիմքի գոտին ու չորս անկյունների առագաստները քանդակազարդ են։ Քանդակազարդ է նաև Արևմտյան ճակատը և շքամուտքը։ Նշխարատունը կից է հին եկեղեցուն, քառակուսի հատակագծով, թաղածածկ, 5,3 X 5 մ չափի շինություն է, արևելյան պատի հյուսիսային մասում բուխարու խորշով։ === Հնագույն եկեղեցին === Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1 X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքր բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Մակարավանքի երկրորդ՝ հնագույն եկեղեցին (XI—XI դարեր) համալիրի հյուսիս-արևելքում է։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից շեշտված խաչաձև (բավական խոր թևերով) շինությունը հիմնականում կառուցված է կիսամշակ կարմրավուն տուֆի խոշոր քարերով, իսկ 13-րդ դարում. վերակառուցված ծածկը և գմբեթը՝ նույն տուֆի սրբատաշ քարերով։ Հարդարանքի հիմնական տարրը բեմի ճակատի բուսական և երկրաչափական նուրբ զարդաքանդակներն են, որոնք ներառված են շեղանկյուն շրջանակների մեջ՝ հավանաբար սա նախօրինակ է ծառայել գլխավոր եկեղեցու բեմի զարդաքանդակների համար։ Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքը բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Գավթի և համալիրի հնագույն եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյունում պահպանվել են ուղղանկյուն հատակագծով, սպիտակավուն քարով շինված նշխարատան (XIII դար) պատերը։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Աստվածածին եկեղեցին 1198 թ. կառուցել է Մակարավանքի առաջին վանահայր Հովհաննես Ա-ն՝ իր ծնողների և եղբայրների հիշատակին։ Այն ներսից խաչաձև, արտաքինից ութանիստ, սրբատաշ քարերով կառուցված շինություն է։ Լուսամուտները պսակված են ճոխ ձևավորված շրջանակներով։ Եկեղեցու պատերին քանդակված են առյուծների, թռչունների և վարդյակների բարձրաքանդակներ։ Դրանցից մեկում պատկերված է արագիլ՝ պարանոցին փաթաթված օձի կոկորդը բռնած, իսկ մյուս բարձրաքանդակում իրար հետ կռվող երկու կենդանի։ Իր հատակագծային և ծավալատարածական ձևերով եկեղեցին յուրօրինակ է, մասամբ հիշեցնում է Անիի Ապուղամերենց եկեղեցուն։ Համալիրի արևելյան մասում կանգուն է վարդագույն և կարմրավուն անդեզիտի սրբատաշ խոշոր քարերով շինված, ներքուստ խաչաձև (եռաբսիդ, արևմուտքում ուղղանկյուն թևով), արտաքուստ ութանիստ (գետնախարիսխը շրջանաձև է) կենտրոնագմբեթ հորինվածքով Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցել է Մակարավանքի առաջնորդ Հովհաննեսը՝ [[1198]] թ-ին։ Լուսամուտների պսակներն ու խորշերի հովհարաձև մշակված կիսակոնաձև գագաթներն ընդգրկող գոտու վրա կան թռչունների, առյուծների, վարդյակների, արծվի և վիշապի մենամարտ պատկերող հարթաքանդակներ։ Եկեղեցուն հյուսիսից կից է փոքրիկ, կիսավեր, թաղածածկ մատուռ։ === Մատուռ === Փոքրիկ կիսավեր մատուռը գտնվում է Աստվածածին եկեղեցուց հյուսիս, թաղածածկ, փոքր, բազմերանգ քարերով շարված շինություն է, կառուցվել է մյուս հուշարձանների հետ միաժամանակ։ === Այլ կառույցներ === Աղբյուրի շենքը պեղումներից հայտնաբերվել է վանքի պարսպից դուրս, մոտ 100 մ հյուսիս-արևելք։ Պատերը արտաքինից և ներսից երեսապատված են սրբատաշ քարերով։ Ջուրը կավե խողովակներով բերվել է Պայտաթափ սարալանջից, որը այժմ էլ հոսում է, բայց գտնվում է կիսավեր վիճակում։ Դարպասը փորված է մի ժայռաբեկորի մեջ՝ 3,5 մ լայնության բացվածքով։ Մինչև հիմա էլ պահպանվել է կամարաձև թաղը, որը հենվում է երկու կողմերում կանգնած ժայռերի վրա։ Ճակատային մասում ունեցել է սրբատաշ քարեր։ Օժանդակ տնտեսական շենքերից պահպանվել և ամբողջական են մնացել հուշարձանախմբի հարավարևմտյան մասում գտնվող երկու մեծ սենյակների 2—3 մ բարձրությամբ պատերը և բուխարու խորշը։ Գլխավոր եկեղեցուց հարավ հիմնապատեր են, որտեղ պահպանվել են Բազազ իշխանի որդի Վարդանի շինարարական արձանագրություն ունեցող խաչքարի երկու բեկորները։ Գերեզմանոցներց հինը գտնում է վանքի հարավարևմտյան կողմում, պարսպից դուրս, ընդարձակ սարալանջին, մյուսը՝ վանքի դարպասից փոքր-ինչ արևմուտք։ Գերեզմանոցներում կան տապանագրեր և մի քանի խաչքար՝ ճոխ զարդաքանդակներով։ == Արձանագրություն <ref>http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/index.html#page/182/mode/2up</ref> == === Արձանագրություն 1 === [[Պատկեր:+Makaravank Monastery 07.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան մուտքի ճակատակալ կիսակլոր քարի վրա]] '''ՈՂ ԹՈՒԻՍ,''' '''ԵՍ` ԹԱՐԵԼՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈՎ''' '''ՄԻԱՅՆԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ''' '''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ ԵՍ՝ ՍԵՐՈԲ ԵՒ ԹՈՄԱ ՔԱՀԱՆԱ|Յ|Ք''' '''ԵՒ ԶՄԵՐ ՄՀՈԳՈՅ ԱՐԴԻՒՆՍ ՏՈՒԱՔ Ի''' '''ՍԲ ԱԾԱԾԻՆՍ։ ՀԱՅՐՍ ՅՈՎԱՆՆԷՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե''' '''ՏՈՒՆ ՄԵԶ Գ ԹՈՄԱԻՆ :Բ: ՊԱՏԱՐԱԳ Ի ՏԱՒՆԻ ԱՆՏՈՆԻ։ ՈՐ ԽԱ''' '''ՓԱՆԷ, ՄԵՐ ՄԵՂԱՅՆ ՊԱՐՏԱԿԱՆ Է ԵՒ ԴԱՏԻ ՅԱՅ ԹՎ :ՉԲ''' === Արձանագրություն 2 === [[Պատկեր:Makaravanq 2015 jun pic 37.JPG|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, փոքրիկ գեղաքանդակ խաչի աջ կողմում]] '''ԵՍ ԳԱԶԱՆՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈ''' '''Վ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ ԱԾԱԾՆ''' '''ԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :Ի: ԴԱՀԵԿԱՆ:''' '''ՀԱՅՐ ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՒ ՄԻ''' '''ԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ ԻՆՁ :Ա: ԺԱՄ Ի ՏԱԻՆԻ ՎԱՐԱԳԱՅ''' '''ՍԲ ԽԱՉԻՆ։ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ''' '''ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱՅ:''' === Արձանագրություն 3 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ, ԵՍ՝''''' '''''ԳԺՈՒՌ Ի ԺԱՄ ՄԱՀ''''' '''''ՈՒ ԶԻՄ ՀՈԳՈ ԱՐԴԻ''''' '''''ԻՆՍ ՏՎԻ ԷԿԵՂԷՑ''''' '''''ԻՍ։ ՅՈՎԱՆԷՍ, ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ ՅԱ''''' '''''ԿՈԲԱՅ ՏԱԻՆԻՆ :Ա:''''' '''''ԺԱՄ։ ԿԱՏԱՐԻՉՆ ԱՒՐՀ''''' '''''ՆԻՆ ՅԱՅ:''''' === Արձանագրություն 4 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ԵՍ ԳԵՐՔ ՀԵԶՀ[ԱՆ Ց]''''' '''''ՄԻԱՅԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾ''''' '''''ԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :ԻԿ: ԴԱ''''' '''''ՀԵԿԱՆ։ ԴԱՒԻԹ ԵՒ ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ :Գ: ԺԱՄ''''' '''''Ի ՏԱՒՆԻ ՍՐԲՈՅՆ ԳԷ''''' '''''ՈՐԳԱՑ։ ՈՎ ԽԱՓԱՆԷ''''' '''''ԴԱՏԻ ՏԷ:''''' Առաջին շարքում նվիրատուի անունը պարզ չի կարդացվում, տողի վերևի մասից մի շերտ պոկվելու հետևանքով։ == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed"> Makaravank 3.JPG Makaravank complex 007.JPG Makaravank complex 001.JPG Makaravank complex 016.JPG </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 56-62|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=culture&id=73 Մակարավանք] {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] d0p4zhxx4njb74xm6upp3hrttewmplc 8486648 8486604 2022-08-10T16:53:49Z Voskanyan 23951 [[Special:Contributions/93.185.44.26|93.185.44.26]] ([[User talk:93.185.44.26|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki {{այլ կիրառումներ|Ագռավավանք (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց | հայերեն անվանում = Մակարավանք | պատկեր = | նկարագրություն = Մակարավանք | երկիր = Հայաստան | տեղագրություն = [[Տավուշի մարզ]], [[Աչաջուր]] | լայնք = 40.973819 | երկայնք = 45.127233 | դավանանք = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական եկեղեցի}} | տարածշրջան = [[Եվրոպա]] | նահանգ = [[Գուգարք]] | տարածք = [[Հայաստան]] | պրեֆեկտուրա = | մարզ = [[Տավուշի մարզ]] | ներկա վիճակ = կանգուն | ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]] | կառուցման սկիզբ = [[7-րդ դար]] | կառուցման ավարտ = [[13-րդ դար]] }} '''Մակարավանք<ref>{{Cite web |url=https://patmakanhetq.com/photoinfo/makaravanq/ |title=Ֆոտոշարք Մակարավանք | Պատմական Հետք |website=Պատմական Հետք |language=hy-AM |accessdate=2021 թ․ սեպտեմբերի 15}}</ref>''', ''Ագռավավանք'', [[13-րդ դար]]ի հայկական վանական համալիր [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ում, [[Աչաջուր]] գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտք, [[Պայտաթափ]] լեռան լանջին։ Մակարավանքի համալիրն իր զարդաքանդակների ինքնատիպությամբ, հարստությամբ և բազմազանությամբ դասվում է [[Աղթամար]]ի, [[Բղենո-Նորավանք]]ի, [[Գանձասար]]ի շարքին և կարևոր տեղ գրավում հայ ճարտարապետության մեջ։ Այժմ Մակարավանքի վանահայրն է արժանապատիվ Տ. Արշավիր քահանա Ասատրյանը, ում կողմից ամեն կիրակի և տերունի օրերին Սուրբ և Անմահ Պատարագ է մատուցվում։ Վանքը երբեմն կոչվել է նաև Ագռավավանք<ref name="ՄԲախշյան">{{Գիրք։Մելիք-Բախշյան։Հայոց պաշտամունքային վայրեր|5}}</ref>։ == Պատմություն == Միակ պատմական հիշատակությունը այս վանքի մասին հանդիպում ենք [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] մոտ։ Նա ասում Է, որ Հաթերքի իշխան Վախթանգի կինը՝ Արզու Խաթունը իր դստեր հետ վարագույր է գործել նաև Մակարավանքի համար։ Մակարավանքի հուշարձանախումբը գտնվում է Իջևան քաղաքից 24 կմ հեռավորության վրա, Աչաջուր գյուղից 6 կմ հարավ-արևմուտք, Պայտաթափ լեռան ստորոտում։ Բարձրահայաց իշխող դիրքից դիտողի առջև փռվում են Աղստևի հովիտը, Կուր գետի հովտի լայնատարած տափաստանները, Աղստևի աջափնյա հանդիպակաց լեռնաշղթայի համայնապատկերը։ Պատմական Մահկանաբերդի հոգևոր ու մշակութային կենտրոն Մակարավանքը միջնադարյան ճարտարապետական նշանավոր համալիրներից է, հարդարանքի և հատկապես քանդկազարդերի նրբությամբ ու կատարելությամբ հայ մշակույթի անկրկնելի նմուշներից մեկը։ Այդ նաև ճարտարապետական կառուցվածքների ու բնության ներդաշնակության մի հոյակապ օրինակ է։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ Տարիներ առաջ Մակարավանք գնալը դժվար էր։ Իսկ այժմ, Աչաջուր գյուղից նորակառույց ու ասֆալտապատ ճանապարհով կարճ ժամանակում կարելի է հասնել այնտեղ։ Հայկական ՍՍՀ, Գիտությունների ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը և պետշինի համապատասխան մասնագետները ուսումնասիրել, պեղել և բարեկարգել են հուշարձանախմբի տարածքը։ Հայտնաբերվել և հաշվառման են ենթարկվել շրջակայքում ցրված ու հողի շերտով ծածկված սրբատաշ քարերը, զարդաքանդակները, վիմագիր արձանագրություններն ու խաչքարերը։ Դրանց մեծ մասն արդեն վերջնական հանգրվանել են իրենց նախկին տեղերում։ Աչաջուր գյուղի շրջակայքում Մակարավանքի համալիրից բացի կան նյութական մշակույթի նաև ուրիշ հուշարձաններ։ Հին Աչաջուր և Պիպիս գյուղատեղերում պահպանվել են Սբ. Հովհաննես և Նահատակ եկեղեցիները, օժանդակ կառույցների ավերակները, խոյակները, խաչքարերը և ընդարձակ գերեզմանոցները։ Ուշագրավ է Սբ. Հովհաննես եկեղեցու մոտ գտնվող բուսական և երկրաչափական հոյակապ զարդանախշերով կերտված խաչքարը։ == Ավանդություն == Գտնվում է [[Աչաջուր]] գյուղի արևմտյան կողմում։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ == Ճարտարապետություն == Մակարավանքը բաղկացած է հին եկեղեցուց, գլխավոր եկեղեցուց, գավթից, Աստվածածին եկեղեցուց, նշխարատնից, մատուռից, աղբյուրից, պարիսպներից, գերեզմանոցից, բնակելի և օժանդակ շինություններից։ === Գլխավոր եկեղեցին և գավիթը === Գլխավոր եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճների տիպի, 13,5 X 9 մ միջին չափերի շինություն է, արտաքինից երկարավուն, ներսից խաչաձև հատակագծով, 4 անկյուններում տեղադրված կրկնահարկ խորաններով քառանկյուն։ Կառուցվել է բաց վարդագույն և պղնձագույն ֆելզիտի սրբատաշ քարերով և կրաշաղախով։ Հարավային պատի լուսամուտի տակ աչքի է ընկնում մագիլներում ցուլ բռնած արծվի բարձրաքանդակը։ Արևմուտքից հիմնական մուտքը եզերված է նրբահյուս երեսակալով, իսկ վերնամասը ծածկված է գույնզգույն քարերի դրվագազարդով։ Ընդարձակ, լուսավոր ու տպավորիչ է եկեղեցու ներսը, չորս հուժկու հնգանիստ որմնամույթերը միանում են բարձր կամարներով, տանիքի կենտրոնում առաջացնելով քառակուսի բացվածք, որի վրա կառուցված է գմբեթը։ Հայկական միջնադարյան արվեստի գլուխգործոցների թվին են դասվում բեմի ճակատի անկրկնելի քանդակազարդերը, մարդու գլխով առասպելական կենդանիները, գալարվող ձկները, գործիքները ձեռքին մարդու կերպարանքը՝ «Երիտասարդ» մակագրությամբ։ Երիտասարդը հավանաբար այս եկեղեցին քանդակազարդող վարպետ-ճարտարապետի անունն է, քանի որ նրա ձեռքին պատկերված են աշխատանքային գործիքներ։ Գեղաքանդակ մի խաչքարի ծավալուն արձանագրությունից իմացվում է., որ գլխավոր եկեղեցին 1205 թվականին կառուցել է Բազազ իշխանի որդի Վարդանը, Հովհաննես Ա-ի վանահայրության տարիներին։ Մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության մեջ հիշատակված է Մակարավանք անունը։ [[Պատկեր:Տավուշի անտառները.jpg|մինի|Մակարավանքի մուտքը]] Գլխավոր եկեղեցին, ըստ նրանից հարավ կանգնեցված խաչքարի արձանագրության, կառուցվել է [[1205]] թվականին։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից խաչաձև, խորանի երկու կողմերում երկհարկ ավանդատներով գմբեթավոր հորինվածք ունի՝ կառուցված վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով (հյուսիսարևմտյան խորշը հետագայում վերակառուցվել է ավանդատան)։ Հարավային և արևելյան ճակատները մշակված են եռանկյունաձև զույգ խորշերով (հյուսիսային պատի խորշերը ծածկվել են ավելի ուշ կառուցված գավթի ծավալով), գմբեթի (ծածկը քանդված է) կլոր թմբուկը զարդարված է զույգ կիսասյուների դեկորատիվ կամարաշարով։ Արևմտյան դուռն ունի ճոխ զարդաձևերով շքամուտք, որի ճակտոնապատը բազմագույն քարերի շախմատաձև շարվածքով է։ Գրեթե նույն ձևավորումն ունի գավթի մեջ բացվող հյուսիսային շքամուտքը։ Եկեղեցու հարավային պատի լուսամուտի տակ՝ ճանկերում հորթ բռնած արծվի բարձրաքանդակ է, որն ուշագրավ է կատարման մեծ վարպետությամբ։ Եկեղեցու լուսավոր և ընդարձակ ներսակողմում խիստ տպավորիչ է ու լուծումով ինքնատիպ խորանի հարդարանքը։ Աբսիդի կիսաշրջանաձև պատը զարդարված է 13 գոգավոր խորշերով՝ միմյանցից բաժանված կամարակապ զույգ որմնասյուներով։ Բեմի ճակատի ողջ մակերեսը ծածկված է միջնադարյան հայ արվեստի գլուխգործոցների թվին դասվող ութանկյուն աստղերի և ութանիստ բազմանկյունիների մեջ ներառված հարթաքանդակներով՝ երիզված հյուսկեն զարդերով կիսագլանաձև լայն շրջանակով։ Ուշագրավ է ութանկյուն աստղերի մշակումը։ Այստեղ հանդիպում են հուշկապարիկների, կենդանական և բուսական չկրկնվող զարդամոտիվներով հյուսկեն քանդակներ, աստվածաշնչյան թեմայով (Հովհանը կետի երախում) հարթաքանդակ և այլն։ Այստեղ առկա է նաև գավթի կառուցող Արարատյան կողմնակալության կողմնակալ-հրամանատար, [[իշխանաց-իշխան]] [[Վաչե Ա]] [[Վաչուտյան]]ի զինանշանը՝ զույգ արծիվների պատկերով։ Մակարավանքի ձկան քանդակներն իրենց պլաստիկայով և կատարման ռեալիստական ոճով զուգահեռներ չունեն միջնադարյան հայ արվեստում։ Աստղերից մեկի վրա կերտված է գործիքները ձեռքին եկեղեցու ճարտարապետի (և, անշուշտ, քանդակագործի) դիմաքանդակը և նրա անունը՝ Երիտասարդ։ Մակարավանքի գավիթը [[1207]] թ-ին կառուցել է [[իշխանաց-իշխան]] Վաչե Ա [[Վաչուտյան]]ը։ Այն արևելքից կից է հնագույն եկեղեցուն, իսկ հարավից՝ գլխավորին, գրեթե քառակուսի հատակագծով, չորս սյուներով կենտրոնակազմ հորինվածք ունի, կառուցված է վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով։ Արևմտյան շքամուտքի վրա կան հուշկապարիկի, առյուծի և ցուլի մենամարտ պատկերող դինամիկ բարձրաքանդակներ։ Առանձնապես հարուստ է գավթի ներսի հարդարանքը։ Գմբեթի հիմքի սալերին կան գավթի շինարար վարպետների անունների սկզբնատառերը։ Գավիթը (1224 թ.) Հյուսիսային կողմից կից է գլխավոր եկեղեցուն։ Երկու եկեղեցիները դռներով հաղորդակցվում են գավթի հետ։ Պատկանում է 4 սյունանի գավիթների տիպին։ Քառակուսի դահլիճ է։ Միակտոր գլանաձև սյուների վրա հենվում է կենտրոնական երդիկավոր ծածկը, որի հիմքի գոտին ու չորս անկյունների առագաստները քանդակազարդ են։ Քանդակազարդ է նաև Արևմտյան ճակատը և շքամուտքը։ Նշխարատունը կից է հին եկեղեցուն, քառակուսի հատակագծով, թաղածածկ, 5,3 X 5 մ չափի շինություն է, արևելյան պատի հյուսիսային մասում բուխարու խորշով։ === Հնագույն եկեղեցին === Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1 X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքր բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Մակարավանքի երկրորդ՝ հնագույն եկեղեցին (XI—XI դարեր) համալիրի հյուսիս-արևելքում է։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից շեշտված խաչաձև (բավական խոր թևերով) շինությունը հիմնականում կառուցված է կիսամշակ կարմրավուն տուֆի խոշոր քարերով, իսկ 13-րդ դարում. վերակառուցված ծածկը և գմբեթը՝ նույն տուֆի սրբատաշ քարերով։ Հարդարանքի հիմնական տարրը բեմի ճակատի բուսական և երկրաչափական նուրբ զարդաքանդակներն են, որոնք ներառված են շեղանկյուն շրջանակների մեջ՝ հավանաբար սա նախօրինակ է ծառայել գլխավոր եկեղեցու բեմի զարդաքանդակների համար։ Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքը բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Գավթի և համալիրի հնագույն եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյունում պահպանվել են ուղղանկյուն հատակագծով, սպիտակավուն քարով շինված նշխարատան (XIII դար) պատերը։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Աստվածածին եկեղեցին 1198 թ. կառուցել է Մակարավանքի առաջին վանահայր Հովհաննես Ա-ն՝ իր ծնողների և եղբայրների հիշատակին։ Այն ներսից խաչաձև, արտաքինից ութանիստ, սրբատաշ քարերով կառուցված շինություն է։ Լուսամուտները պսակված են ճոխ ձևավորված շրջանակներով։ Եկեղեցու պատերին քանդակված են առյուծների, թռչունների և վարդյակների բարձրաքանդակներ։ Դրանցից մեկում պատկերված է արագիլ՝ պարանոցին փաթաթված օձի կոկորդը բռնած, իսկ մյուս բարձրաքանդակում իրար հետ կռվող երկու կենդանի։ Իր հատակագծային և ծավալատարածական ձևերով եկեղեցին յուրօրինակ է, մասամբ հիշեցնում է Անիի Ապուղամերենց եկեղեցուն։ Համալիրի արևելյան մասում կանգուն է վարդագույն և կարմրավուն անդեզիտի սրբատաշ խոշոր քարերով շինված, ներքուստ խաչաձև (եռաբսիդ, արևմուտքում ուղղանկյուն թևով), արտաքուստ ութանիստ (գետնախարիսխը շրջանաձև է) կենտրոնագմբեթ հորինվածքով Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցել է Մակարավանքի առաջնորդ Հովհաննեսը՝ [[1198]] թ-ին։ Լուսամուտների պսակներն ու խորշերի հովհարաձև մշակված կիսակոնաձև գագաթներն ընդգրկող գոտու վրա կան թռչունների, առյուծների, վարդյակների, արծվի և վիշապի մենամարտ պատկերող հարթաքանդակներ։ Եկեղեցուն հյուսիսից կից է փոքրիկ, կիսավեր, թաղածածկ մատուռ։ === Մատուռ === Փոքրիկ կիսավեր մատուռը գտնվում է Աստվածածին եկեղեցուց հյուսիս, թաղածածկ, փոքր, բազմերանգ քարերով շարված շինություն է, կառուցվել է մյուս հուշարձանների հետ միաժամանակ։ === Այլ կառույցներ === Աղբյուրի շենքը պեղումներից հայտնաբերվել է վանքի պարսպից դուրս, մոտ 100 մ հյուսիս-արևելք։ Պատերը արտաքինից և ներսից երեսապատված են սրբատաշ քարերով։ Ջուրը կավե խողովակներով բերվել է Պայտաթափ սարալանջից, որը այժմ էլ հոսում է, բայց գտնվում է կիսավեր վիճակում։ Դարպասը փորված է մի ժայռաբեկորի մեջ՝ 3,5 մ լայնության բացվածքով։ Մինչև հիմա էլ պահպանվել է կամարաձև թաղը, որը հենվում է երկու կողմերում կանգնած ժայռերի վրա։ Ճակատային մասում ունեցել է սրբատաշ քարեր։ Օժանդակ տնտեսական շենքերից պահպանվել և ամբողջական են մնացել հուշարձանախմբի հարավարևմտյան մասում գտնվող երկու մեծ սենյակների 2—3 մ բարձրությամբ պատերը և բուխարու խորշը։ Գլխավոր եկեղեցուց հարավ հիմնապատեր են, որտեղ պահպանվել են Բազազ իշխանի որդի Վարդանի շինարարական արձանագրություն ունեցող խաչքարի երկու բեկորները։ Գերեզմանոցներց հինը գտնում է վանքի հարավարևմտյան կողմում, պարսպից դուրս, ընդարձակ սարալանջին, մյուսը՝ վանքի դարպասից փոքր-ինչ արևմուտք։ Գերեզմանոցներում կան տապանագրեր և մի քանի խաչքար՝ ճոխ զարդաքանդակներով։ == Արձանագրություն <ref>http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/index.html#page/182/mode/2up</ref> == === Արձանագրություն 1 === [[Պատկեր:+Makaravank Monastery 07.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան մուտքի ճակատակալ կիսակլոր քարի վրա]] '''ՈՂ ԹՈՒԻՍ,''' '''ԵՍ` ԹԱՐԵԼՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈՎ''' '''ՄԻԱՅՆԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ''' '''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ ԵՍ՝ ՍԵՐՈԲ ԵՒ ԹՈՄԱ ՔԱՀԱՆԱ|Յ|Ք''' '''ԵՒ ԶՄԵՐ ՄՀՈԳՈՅ ԱՐԴԻՒՆՍ ՏՈՒԱՔ Ի''' '''ՍԲ ԱԾԱԾԻՆՍ։ ՀԱՅՐՍ ՅՈՎԱՆՆԷՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե''' '''ՏՈՒՆ ՄԵԶ Գ ԹՈՄԱԻՆ :Բ: ՊԱՏԱՐԱԳ Ի ՏԱՒՆԻ ԱՆՏՈՆԻ։ ՈՐ ԽԱ''' '''ՓԱՆԷ, ՄԵՐ ՄԵՂԱՅՆ ՊԱՐՏԱԿԱՆ Է ԵՒ ԴԱՏԻ ՅԱՅ ԹՎ :ՉԲ''' === Արձանագրություն 2 === [[Պատկեր:Makaravanq 2015 jun pic 37.JPG|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, փոքրիկ գեղաքանդակ խաչի աջ կողմում]] '''ԵՍ ԳԱԶԱՆՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈ''' '''Վ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ ԱԾԱԾՆ''' '''ԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :Ի: ԴԱՀԵԿԱՆ:''' '''ՀԱՅՐ ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՒ ՄԻ''' '''ԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ ԻՆՁ :Ա: ԺԱՄ Ի ՏԱԻՆԻ ՎԱՐԱԳԱՅ''' '''ՍԲ ԽԱՉԻՆ։ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ''' '''ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱՅ:''' === Արձանագրություն 3 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ, ԵՍ՝''''' '''''ԳԺՈՒՌ Ի ԺԱՄ ՄԱՀ''''' '''''ՈՒ ԶԻՄ ՀՈԳՈ ԱՐԴԻ''''' '''''ԻՆՍ ՏՎԻ ԷԿԵՂԷՑ''''' '''''ԻՍ։ ՅՈՎԱՆԷՍ, ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ ՅԱ''''' '''''ԿՈԲԱՅ ՏԱԻՆԻՆ :Ա:''''' '''''ԺԱՄ։ ԿԱՏԱՐԻՉՆ ԱՒՐՀ''''' '''''ՆԻՆ ՅԱՅ:''''' === Արձանագրություն 4 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ԵՍ ԳԵՐՔ ՀԵԶՀ[ԱՆ Ց]''''' '''''ՄԻԱՅԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾ''''' '''''ԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :ԻԿ: ԴԱ''''' '''''ՀԵԿԱՆ։ ԴԱՒԻԹ ԵՒ ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ :Գ: ԺԱՄ''''' '''''Ի ՏԱՒՆԻ ՍՐԲՈՅՆ ԳԷ''''' '''''ՈՐԳԱՑ։ ՈՎ ԽԱՓԱՆԷ''''' '''''ԴԱՏԻ ՏԷ:''''' Առաջին շարքում նվիրատուի անունը պարզ չի կարդացվում, տողի վերևի մասից մի շերտ պոկվելու հետևանքով։ == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed"> Makaravank 3.JPG Makaravank complex 007.JPG Makaravank complex 001.JPG Makaravank complex 016.JPG </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 56-62|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=culture&id=73 Մակարավանք] {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] 23xx6fzathaazcj7e4qif33nhr7etg7 8486649 8486648 2022-08-10T16:54:35Z Voskanyan 23951 Protected "[[Մակարավանք]]" ([Խմբագրում=Պաշտպանել նոր և չգրանցված մասնակիցներից] (մարում՝ 16:54, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)) [Տեղափոխել=Պաշտպանել նոր և չգրանցված մասնակիցներից] (մարում՝ 16:54, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC))) wikitext text/x-wiki {{այլ կիրառումներ|Ագռավավանք (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց | հայերեն անվանում = Մակարավանք | պատկեր = | նկարագրություն = Մակարավանք | երկիր = Հայաստան | տեղագրություն = [[Տավուշի մարզ]], [[Աչաջուր]] | լայնք = 40.973819 | երկայնք = 45.127233 | դավանանք = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական եկեղեցի}} | տարածշրջան = [[Եվրոպա]] | նահանգ = [[Գուգարք]] | տարածք = [[Հայաստան]] | պրեֆեկտուրա = | մարզ = [[Տավուշի մարզ]] | ներկա վիճակ = կանգուն | ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]] | կառուցման սկիզբ = [[7-րդ դար]] | կառուցման ավարտ = [[13-րդ դար]] }} '''Մակարավանք<ref>{{Cite web |url=https://patmakanhetq.com/photoinfo/makaravanq/ |title=Ֆոտոշարք Մակարավանք | Պատմական Հետք |website=Պատմական Հետք |language=hy-AM |accessdate=2021 թ․ սեպտեմբերի 15}}</ref>''', ''Ագռավավանք'', [[13-րդ դար]]ի հայկական վանական համալիր [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ում, [[Աչաջուր]] գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտք, [[Պայտաթափ]] լեռան լանջին։ Մակարավանքի համալիրն իր զարդաքանդակների ինքնատիպությամբ, հարստությամբ և բազմազանությամբ դասվում է [[Աղթամար]]ի, [[Բղենո-Նորավանք]]ի, [[Գանձասար]]ի շարքին և կարևոր տեղ գրավում հայ ճարտարապետության մեջ։ Այժմ Մակարավանքի վանահայրն է արժանապատիվ Տ. Արշավիր քահանա Ասատրյանը, ում կողմից ամեն կիրակի և տերունի օրերին Սուրբ և Անմահ Պատարագ է մատուցվում։ Վանքը երբեմն կոչվել է նաև Ագռավավանք<ref name="ՄԲախշյան">{{Գիրք։Մելիք-Բախշյան։Հայոց պաշտամունքային վայրեր|5}}</ref>։ == Պատմություն == Միակ պատմական հիշատակությունը այս վանքի մասին հանդիպում ենք [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] մոտ։ Նա ասում Է, որ Հաթերքի իշխան Վախթանգի կինը՝ Արզու Խաթունը իր դստեր հետ վարագույր է գործել նաև Մակարավանքի համար։ Մակարավանքի հուշարձանախումբը գտնվում է Իջևան քաղաքից 24 կմ հեռավորության վրա, Աչաջուր գյուղից 6 կմ հարավ-արևմուտք, Պայտաթափ լեռան ստորոտում։ Բարձրահայաց իշխող դիրքից դիտողի առջև փռվում են Աղստևի հովիտը, Կուր գետի հովտի լայնատարած տափաստանները, Աղստևի աջափնյա հանդիպակաց լեռնաշղթայի համայնապատկերը։ Պատմական Մահկանաբերդի հոգևոր ու մշակութային կենտրոն Մակարավանքը միջնադարյան ճարտարապետական նշանավոր համալիրներից է, հարդարանքի և հատկապես քանդկազարդերի նրբությամբ ու կատարելությամբ հայ մշակույթի անկրկնելի նմուշներից մեկը։ Այդ նաև ճարտարապետական կառուցվածքների ու բնության ներդաշնակության մի հոյակապ օրինակ է։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ Տարիներ առաջ Մակարավանք գնալը դժվար էր։ Իսկ այժմ, Աչաջուր գյուղից նորակառույց ու ասֆալտապատ ճանապարհով կարճ ժամանակում կարելի է հասնել այնտեղ։ Հայկական ՍՍՀ, Գիտությունների ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը և պետշինի համապատասխան մասնագետները ուսումնասիրել, պեղել և բարեկարգել են հուշարձանախմբի տարածքը։ Հայտնաբերվել և հաշվառման են ենթարկվել շրջակայքում ցրված ու հողի շերտով ծածկված սրբատաշ քարերը, զարդաքանդակները, վիմագիր արձանագրություններն ու խաչքարերը։ Դրանց մեծ մասն արդեն վերջնական հանգրվանել են իրենց նախկին տեղերում։ Աչաջուր գյուղի շրջակայքում Մակարավանքի համալիրից բացի կան նյութական մշակույթի նաև ուրիշ հուշարձաններ։ Հին Աչաջուր և Պիպիս գյուղատեղերում պահպանվել են Սբ. Հովհաննես և Նահատակ եկեղեցիները, օժանդակ կառույցների ավերակները, խոյակները, խաչքարերը և ընդարձակ գերեզմանոցները։ Ուշագրավ է Սբ. Հովհաննես եկեղեցու մոտ գտնվող բուսական և երկրաչափական հոյակապ զարդանախշերով կերտված խաչքարը։ == Ավանդություն == Գտնվում է [[Աչաջուր]] գյուղի արևմտյան կողմում։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ == Ճարտարապետություն == Մակարավանքը բաղկացած է հին եկեղեցուց, գլխավոր եկեղեցուց, գավթից, Աստվածածին եկեղեցուց, նշխարատնից, մատուռից, աղբյուրից, պարիսպներից, գերեզմանոցից, բնակելի և օժանդակ շինություններից։ === Գլխավոր եկեղեցին և գավիթը === Գլխավոր եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճների տիպի, 13,5 X 9 մ միջին չափերի շինություն է, արտաքինից երկարավուն, ներսից խաչաձև հատակագծով, 4 անկյուններում տեղադրված կրկնահարկ խորաններով քառանկյուն։ Կառուցվել է բաց վարդագույն և պղնձագույն ֆելզիտի սրբատաշ քարերով և կրաշաղախով։ Հարավային պատի լուսամուտի տակ աչքի է ընկնում մագիլներում ցուլ բռնած արծվի բարձրաքանդակը։ Արևմուտքից հիմնական մուտքը եզերված է նրբահյուս երեսակալով, իսկ վերնամասը ծածկված է գույնզգույն քարերի դրվագազարդով։ Ընդարձակ, լուսավոր ու տպավորիչ է եկեղեցու ներսը, չորս հուժկու հնգանիստ որմնամույթերը միանում են բարձր կամարներով, տանիքի կենտրոնում առաջացնելով քառակուսի բացվածք, որի վրա կառուցված է գմբեթը։ Հայկական միջնադարյան արվեստի գլուխգործոցների թվին են դասվում բեմի ճակատի անկրկնելի քանդակազարդերը, մարդու գլխով առասպելական կենդանիները, գալարվող ձկները, գործիքները ձեռքին մարդու կերպարանքը՝ «Երիտասարդ» մակագրությամբ։ Երիտասարդը հավանաբար այս եկեղեցին քանդակազարդող վարպետ-ճարտարապետի անունն է, քանի որ նրա ձեռքին պատկերված են աշխատանքային գործիքներ։ Գեղաքանդակ մի խաչքարի ծավալուն արձանագրությունից իմացվում է., որ գլխավոր եկեղեցին 1205 թվականին կառուցել է Բազազ իշխանի որդի Վարդանը, Հովհաննես Ա-ի վանահայրության տարիներին։ Մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության մեջ հիշատակված է Մակարավանք անունը։ [[Պատկեր:Տավուշի անտառները.jpg|մինի|Մակարավանքի մուտքը]] Գլխավոր եկեղեցին, ըստ նրանից հարավ կանգնեցված խաչքարի արձանագրության, կառուցվել է [[1205]] թվականին։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից խաչաձև, խորանի երկու կողմերում երկհարկ ավանդատներով գմբեթավոր հորինվածք ունի՝ կառուցված վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով (հյուսիսարևմտյան խորշը հետագայում վերակառուցվել է ավանդատան)։ Հարավային և արևելյան ճակատները մշակված են եռանկյունաձև զույգ խորշերով (հյուսիսային պատի խորշերը ծածկվել են ավելի ուշ կառուցված գավթի ծավալով), գմբեթի (ծածկը քանդված է) կլոր թմբուկը զարդարված է զույգ կիսասյուների դեկորատիվ կամարաշարով։ Արևմտյան դուռն ունի ճոխ զարդաձևերով շքամուտք, որի ճակտոնապատը բազմագույն քարերի շախմատաձև շարվածքով է։ Գրեթե նույն ձևավորումն ունի գավթի մեջ բացվող հյուսիսային շքամուտքը։ Եկեղեցու հարավային պատի լուսամուտի տակ՝ ճանկերում հորթ բռնած արծվի բարձրաքանդակ է, որն ուշագրավ է կատարման մեծ վարպետությամբ։ Եկեղեցու լուսավոր և ընդարձակ ներսակողմում խիստ տպավորիչ է ու լուծումով ինքնատիպ խորանի հարդարանքը։ Աբսիդի կիսաշրջանաձև պատը զարդարված է 13 գոգավոր խորշերով՝ միմյանցից բաժանված կամարակապ զույգ որմնասյուներով։ Բեմի ճակատի ողջ մակերեսը ծածկված է միջնադարյան հայ արվեստի գլուխգործոցների թվին դասվող ութանկյուն աստղերի և ութանիստ բազմանկյունիների մեջ ներառված հարթաքանդակներով՝ երիզված հյուսկեն զարդերով կիսագլանաձև լայն շրջանակով։ Ուշագրավ է ութանկյուն աստղերի մշակումը։ Այստեղ հանդիպում են հուշկապարիկների, կենդանական և բուսական չկրկնվող զարդամոտիվներով հյուսկեն քանդակներ, աստվածաշնչյան թեմայով (Հովհանը կետի երախում) հարթաքանդակ և այլն։ Այստեղ առկա է նաև գավթի կառուցող Արարատյան կողմնակալության կողմնակալ-հրամանատար, [[իշխանաց-իշխան]] [[Վաչե Ա]] [[Վաչուտյան]]ի զինանշանը՝ զույգ արծիվների պատկերով։ Մակարավանքի ձկան քանդակներն իրենց պլաստիկայով և կատարման ռեալիստական ոճով զուգահեռներ չունեն միջնադարյան հայ արվեստում։ Աստղերից մեկի վրա կերտված է գործիքները ձեռքին եկեղեցու ճարտարապետի (և, անշուշտ, քանդակագործի) դիմաքանդակը և նրա անունը՝ Երիտասարդ։ Մակարավանքի գավիթը [[1207]] թ-ին կառուցել է [[իշխանաց-իշխան]] Վաչե Ա [[Վաչուտյան]]ը։ Այն արևելքից կից է հնագույն եկեղեցուն, իսկ հարավից՝ գլխավորին, գրեթե քառակուսի հատակագծով, չորս սյուներով կենտրոնակազմ հորինվածք ունի, կառուցված է վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով։ Արևմտյան շքամուտքի վրա կան հուշկապարիկի, առյուծի և ցուլի մենամարտ պատկերող դինամիկ բարձրաքանդակներ։ Առանձնապես հարուստ է գավթի ներսի հարդարանքը։ Գմբեթի հիմքի սալերին կան գավթի շինարար վարպետների անունների սկզբնատառերը։ Գավիթը (1224 թ.) Հյուսիսային կողմից կից է գլխավոր եկեղեցուն։ Երկու եկեղեցիները դռներով հաղորդակցվում են գավթի հետ։ Պատկանում է 4 սյունանի գավիթների տիպին։ Քառակուսի դահլիճ է։ Միակտոր գլանաձև սյուների վրա հենվում է կենտրոնական երդիկավոր ծածկը, որի հիմքի գոտին ու չորս անկյունների առագաստները քանդակազարդ են։ Քանդակազարդ է նաև Արևմտյան ճակատը և շքամուտքը։ Նշխարատունը կից է հին եկեղեցուն, քառակուսի հատակագծով, թաղածածկ, 5,3 X 5 մ չափի շինություն է, արևելյան պատի հյուսիսային մասում բուխարու խորշով։ === Հնագույն եկեղեցին === Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1 X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքր բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Մակարավանքի երկրորդ՝ հնագույն եկեղեցին (XI—XI դարեր) համալիրի հյուսիս-արևելքում է։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից շեշտված խաչաձև (բավական խոր թևերով) շինությունը հիմնականում կառուցված է կիսամշակ կարմրավուն տուֆի խոշոր քարերով, իսկ 13-րդ դարում. վերակառուցված ծածկը և գմբեթը՝ նույն տուֆի սրբատաշ քարերով։ Հարդարանքի հիմնական տարրը բեմի ճակատի բուսական և երկրաչափական նուրբ զարդաքանդակներն են, որոնք ներառված են շեղանկյուն շրջանակների մեջ՝ հավանաբար սա նախօրինակ է ծառայել գլխավոր եկեղեցու բեմի զարդաքանդակների համար։ Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքը բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Գավթի և համալիրի հնագույն եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյունում պահպանվել են ուղղանկյուն հատակագծով, սպիտակավուն քարով շինված նշխարատան (XIII դար) պատերը։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Աստվածածին եկեղեցին 1198 թ. կառուցել է Մակարավանքի առաջին վանահայր Հովհաննես Ա-ն՝ իր ծնողների և եղբայրների հիշատակին։ Այն ներսից խաչաձև, արտաքինից ութանիստ, սրբատաշ քարերով կառուցված շինություն է։ Լուսամուտները պսակված են ճոխ ձևավորված շրջանակներով։ Եկեղեցու պատերին քանդակված են առյուծների, թռչունների և վարդյակների բարձրաքանդակներ։ Դրանցից մեկում պատկերված է արագիլ՝ պարանոցին փաթաթված օձի կոկորդը բռնած, իսկ մյուս բարձրաքանդակում իրար հետ կռվող երկու կենդանի։ Իր հատակագծային և ծավալատարածական ձևերով եկեղեցին յուրօրինակ է, մասամբ հիշեցնում է Անիի Ապուղամերենց եկեղեցուն։ Համալիրի արևելյան մասում կանգուն է վարդագույն և կարմրավուն անդեզիտի սրբատաշ խոշոր քարերով շինված, ներքուստ խաչաձև (եռաբսիդ, արևմուտքում ուղղանկյուն թևով), արտաքուստ ութանիստ (գետնախարիսխը շրջանաձև է) կենտրոնագմբեթ հորինվածքով Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցել է Մակարավանքի առաջնորդ Հովհաննեսը՝ [[1198]] թ-ին։ Լուսամուտների պսակներն ու խորշերի հովհարաձև մշակված կիսակոնաձև գագաթներն ընդգրկող գոտու վրա կան թռչունների, առյուծների, վարդյակների, արծվի և վիշապի մենամարտ պատկերող հարթաքանդակներ։ Եկեղեցուն հյուսիսից կից է փոքրիկ, կիսավեր, թաղածածկ մատուռ։ === Մատուռ === Փոքրիկ կիսավեր մատուռը գտնվում է Աստվածածին եկեղեցուց հյուսիս, թաղածածկ, փոքր, բազմերանգ քարերով շարված շինություն է, կառուցվել է մյուս հուշարձանների հետ միաժամանակ։ === Այլ կառույցներ === Աղբյուրի շենքը պեղումներից հայտնաբերվել է վանքի պարսպից դուրս, մոտ 100 մ հյուսիս-արևելք։ Պատերը արտաքինից և ներսից երեսապատված են սրբատաշ քարերով։ Ջուրը կավե խողովակներով բերվել է Պայտաթափ սարալանջից, որը այժմ էլ հոսում է, բայց գտնվում է կիսավեր վիճակում։ Դարպասը փորված է մի ժայռաբեկորի մեջ՝ 3,5 մ լայնության բացվածքով։ Մինչև հիմա էլ պահպանվել է կամարաձև թաղը, որը հենվում է երկու կողմերում կանգնած ժայռերի վրա։ Ճակատային մասում ունեցել է սրբատաշ քարեր։ Օժանդակ տնտեսական շենքերից պահպանվել և ամբողջական են մնացել հուշարձանախմբի հարավարևմտյան մասում գտնվող երկու մեծ սենյակների 2—3 մ բարձրությամբ պատերը և բուխարու խորշը։ Գլխավոր եկեղեցուց հարավ հիմնապատեր են, որտեղ պահպանվել են Բազազ իշխանի որդի Վարդանի շինարարական արձանագրություն ունեցող խաչքարի երկու բեկորները։ Գերեզմանոցներց հինը գտնում է վանքի հարավարևմտյան կողմում, պարսպից դուրս, ընդարձակ սարալանջին, մյուսը՝ վանքի դարպասից փոքր-ինչ արևմուտք։ Գերեզմանոցներում կան տապանագրեր և մի քանի խաչքար՝ ճոխ զարդաքանդակներով։ == Արձանագրություն <ref>http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/index.html#page/182/mode/2up</ref> == === Արձանագրություն 1 === [[Պատկեր:+Makaravank Monastery 07.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան մուտքի ճակատակալ կիսակլոր քարի վրա]] '''ՈՂ ԹՈՒԻՍ,''' '''ԵՍ` ԹԱՐԵԼՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈՎ''' '''ՄԻԱՅՆԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ''' '''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ ԵՍ՝ ՍԵՐՈԲ ԵՒ ԹՈՄԱ ՔԱՀԱՆԱ|Յ|Ք''' '''ԵՒ ԶՄԵՐ ՄՀՈԳՈՅ ԱՐԴԻՒՆՍ ՏՈՒԱՔ Ի''' '''ՍԲ ԱԾԱԾԻՆՍ։ ՀԱՅՐՍ ՅՈՎԱՆՆԷՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե''' '''ՏՈՒՆ ՄԵԶ Գ ԹՈՄԱԻՆ :Բ: ՊԱՏԱՐԱԳ Ի ՏԱՒՆԻ ԱՆՏՈՆԻ։ ՈՐ ԽԱ''' '''ՓԱՆԷ, ՄԵՐ ՄԵՂԱՅՆ ՊԱՐՏԱԿԱՆ Է ԵՒ ԴԱՏԻ ՅԱՅ ԹՎ :ՉԲ''' === Արձանագրություն 2 === [[Պատկեր:Makaravanq 2015 jun pic 37.JPG|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, փոքրիկ գեղաքանդակ խաչի աջ կողմում]] '''ԵՍ ԳԱԶԱՆՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈ''' '''Վ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ ԱԾԱԾՆ''' '''ԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :Ի: ԴԱՀԵԿԱՆ:''' '''ՀԱՅՐ ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՒ ՄԻ''' '''ԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ ԻՆՁ :Ա: ԺԱՄ Ի ՏԱԻՆԻ ՎԱՐԱԳԱՅ''' '''ՍԲ ԽԱՉԻՆ։ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ''' '''ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱՅ:''' === Արձանագրություն 3 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ, ԵՍ՝''''' '''''ԳԺՈՒՌ Ի ԺԱՄ ՄԱՀ''''' '''''ՈՒ ԶԻՄ ՀՈԳՈ ԱՐԴԻ''''' '''''ԻՆՍ ՏՎԻ ԷԿԵՂԷՑ''''' '''''ԻՍ։ ՅՈՎԱՆԷՍ, ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ ՅԱ''''' '''''ԿՈԲԱՅ ՏԱԻՆԻՆ :Ա:''''' '''''ԺԱՄ։ ԿԱՏԱՐԻՉՆ ԱՒՐՀ''''' '''''ՆԻՆ ՅԱՅ:''''' === Արձանագրություն 4 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ԵՍ ԳԵՐՔ ՀԵԶՀ[ԱՆ Ց]''''' '''''ՄԻԱՅԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾ''''' '''''ԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :ԻԿ: ԴԱ''''' '''''ՀԵԿԱՆ։ ԴԱՒԻԹ ԵՒ ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ :Գ: ԺԱՄ''''' '''''Ի ՏԱՒՆԻ ՍՐԲՈՅՆ ԳԷ''''' '''''ՈՐԳԱՑ։ ՈՎ ԽԱՓԱՆԷ''''' '''''ԴԱՏԻ ՏԷ:''''' Առաջին շարքում նվիրատուի անունը պարզ չի կարդացվում, տողի վերևի մասից մի շերտ պոկվելու հետևանքով։ == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed"> Makaravank 3.JPG Makaravank complex 007.JPG Makaravank complex 001.JPG Makaravank complex 016.JPG </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 56-62|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=culture&id=73 Մակարավանք] {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] 23xx6fzathaazcj7e4qif33nhr7etg7 8486650 8486649 2022-08-10T16:55:03Z Voskanyan 23951 /* top */ wikitext text/x-wiki {{այլ կիրառումներ|Ագռավավանք (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց | հայերեն անվանում = Մակարավանք | պատկեր = | նկարագրություն = Մակարավանք | երկիր = Հայաստան | տեղագրություն = [[Տավուշի մարզ]], [[Աչաջուր]] | լայնք = 40.973819 | երկայնք = 45.127233 | դավանանք = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական եկեղեցի}} | տարածշրջան = [[Եվրոպա]] | նահանգ = [[Գուգարք]] | տարածք = [[Հայաստան]] | պրեֆեկտուրա = | մարզ = [[Տավուշի մարզ]] | ներկա վիճակ = կանգուն | ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]] | կառուցման սկիզբ = [[7-րդ դար]] | կառուցման ավարտ = [[13-րդ դար]] }} '''Մակարավանք<ref>{{Cite web |url=https://patmakanhetq.com/photoinfo/makaravanq/ |title=Ֆոտոշարք Մակարավանք | Պատմական Հետք |website=Պատմական Հետք |language=hy-AM |accessdate=2021 թ․ սեպտեմբերի 15}}</ref>''', ''Ագռավավանք'', [[13-րդ դար]]ի հայկական վանական համալիր [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ում, [[Աչաջուր]] գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտք, [[Պայտաթափ]] լեռան լանջին։ Մակարավանքի համալիրն իր զարդաքանդակների ինքնատիպությամբ, հարստությամբ և բազմազանությամբ դասվում է [[Աղթամար]]ի, [[Բղենո-Նորավանք]]ի, [[Գանձասար]]ի շարքին և կարևոր տեղ գրավում հայ ճարտարապետության մեջ։ Վանքը երբեմն կոչվել է նաև Ագռավավանք<ref name="ՄԲախշյան">{{Գիրք։Մելիք-Բախշյան։Հայոց պաշտամունքային վայրեր|5}}</ref>։ == Պատմություն == Միակ պատմական հիշատակությունը այս վանքի մասին հանդիպում ենք [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] մոտ։ Նա ասում Է, որ Հաթերքի իշխան Վախթանգի կինը՝ Արզու Խաթունը իր դստեր հետ վարագույր է գործել նաև Մակարավանքի համար։ Մակարավանքի հուշարձանախումբը գտնվում է Իջևան քաղաքից 24 կմ հեռավորության վրա, Աչաջուր գյուղից 6 կմ հարավ-արևմուտք, Պայտաթափ լեռան ստորոտում։ Բարձրահայաց իշխող դիրքից դիտողի առջև փռվում են Աղստևի հովիտը, Կուր գետի հովտի լայնատարած տափաստանները, Աղստևի աջափնյա հանդիպակաց լեռնաշղթայի համայնապատկերը։ Պատմական Մահկանաբերդի հոգևոր ու մշակութային կենտրոն Մակարավանքը միջնադարյան ճարտարապետական նշանավոր համալիրներից է, հարդարանքի և հատկապես քանդկազարդերի նրբությամբ ու կատարելությամբ հայ մշակույթի անկրկնելի նմուշներից մեկը։ Այդ նաև ճարտարապետական կառուցվածքների ու բնության ներդաշնակության մի հոյակապ օրինակ է։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ Տարիներ առաջ Մակարավանք գնալը դժվար էր։ Իսկ այժմ, Աչաջուր գյուղից նորակառույց ու ասֆալտապատ ճանապարհով կարճ ժամանակում կարելի է հասնել այնտեղ։ Հայկական ՍՍՀ, Գիտությունների ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը և պետշինի համապատասխան մասնագետները ուսումնասիրել, պեղել և բարեկարգել են հուշարձանախմբի տարածքը։ Հայտնաբերվել և հաշվառման են ենթարկվել շրջակայքում ցրված ու հողի շերտով ծածկված սրբատաշ քարերը, զարդաքանդակները, վիմագիր արձանագրություններն ու խաչքարերը։ Դրանց մեծ մասն արդեն վերջնական հանգրվանել են իրենց նախկին տեղերում։ Աչաջուր գյուղի շրջակայքում Մակարավանքի համալիրից բացի կան նյութական մշակույթի նաև ուրիշ հուշարձաններ։ Հին Աչաջուր և Պիպիս գյուղատեղերում պահպանվել են Սբ. Հովհաննես և Նահատակ եկեղեցիները, օժանդակ կառույցների ավերակները, խոյակները, խաչքարերը և ընդարձակ գերեզմանոցները։ Ուշագրավ է Սբ. Հովհաննես եկեղեցու մոտ գտնվող բուսական և երկրաչափական հոյակապ զարդանախշերով կերտված խաչքարը։ == Ավանդություն == Գտնվում է [[Աչաջուր]] գյուղի արևմտյան կողմում։ Մակարավանքի մասին պահպանվել է մի ավանդություն, որ վանքը կառուցել են Մակար անունով վարպետն ու իր միակ որդին։ Որդին քար էր տաշում, նախշում, իսկ հայրը շարում էր։ Վանքի պատերն աստիճանաբար բարձրանում էին, իսկ Մակար վարպետը՝ կտրվում հողից։ Նա գիշերում էր վանքի կիսավարտ պատերի վրա, քանի դեռ չէր ավարտել շինությունը։ Օրերից մի օր, վարպետ Մակարը նկատում է, որ քարերը իրար չեն բռնում, զարդաքանդակներն էլ նույնը չեն։ Վերևից հարցնում է որդուն, թե ինչ է պատահել։ Պատասխանում են, որ նա հիվանդ է։ Մակարը հասկանում է, որ որդին այլևս չկա։ Վարպետը, սակայն, ըստ ավանդույթի, սուրբ տաճարի շինարարությունը կիսատ չի թողնում։ Կառուցումից հետո արդեն, վանքի գագաթից ցած է նետվում ու մահանում։ Վարպետին թաղում են վանքի պատի տակ և վանքն էլ անվանում Մակարավանք։ == Ճարտարապետություն == Մակարավանքը բաղկացած է հին եկեղեցուց, գլխավոր եկեղեցուց, գավթից, Աստվածածին եկեղեցուց, նշխարատնից, մատուռից, աղբյուրից, պարիսպներից, գերեզմանոցից, բնակելի և օժանդակ շինություններից։ === Գլխավոր եկեղեցին և գավիթը === Գլխավոր եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճների տիպի, 13,5 X 9 մ միջին չափերի շինություն է, արտաքինից երկարավուն, ներսից խաչաձև հատակագծով, 4 անկյուններում տեղադրված կրկնահարկ խորաններով քառանկյուն։ Կառուցվել է բաց վարդագույն և պղնձագույն ֆելզիտի սրբատաշ քարերով և կրաշաղախով։ Հարավային պատի լուսամուտի տակ աչքի է ընկնում մագիլներում ցուլ բռնած արծվի բարձրաքանդակը։ Արևմուտքից հիմնական մուտքը եզերված է նրբահյուս երեսակալով, իսկ վերնամասը ծածկված է գույնզգույն քարերի դրվագազարդով։ Ընդարձակ, լուսավոր ու տպավորիչ է եկեղեցու ներսը, չորս հուժկու հնգանիստ որմնամույթերը միանում են բարձր կամարներով, տանիքի կենտրոնում առաջացնելով քառակուսի բացվածք, որի վրա կառուցված է գմբեթը։ Հայկական միջնադարյան արվեստի գլուխգործոցների թվին են դասվում բեմի ճակատի անկրկնելի քանդակազարդերը, մարդու գլխով առասպելական կենդանիները, գալարվող ձկները, գործիքները ձեռքին մարդու կերպարանքը՝ «Երիտասարդ» մակագրությամբ։ Երիտասարդը հավանաբար այս եկեղեցին քանդակազարդող վարպետ-ճարտարապետի անունն է, քանի որ նրա ձեռքին պատկերված են աշխատանքային գործիքներ։ Գեղաքանդակ մի խաչքարի ծավալուն արձանագրությունից իմացվում է., որ գլխավոր եկեղեցին 1205 թվականին կառուցել է Բազազ իշխանի որդի Վարդանը, Հովհաննես Ա-ի վանահայրության տարիներին։ Մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության մեջ հիշատակված է Մակարավանք անունը։ [[Պատկեր:Տավուշի անտառները.jpg|մինի|Մակարավանքի մուտքը]] Գլխավոր եկեղեցին, ըստ նրանից հարավ կանգնեցված խաչքարի արձանագրության, կառուցվել է [[1205]] թվականին։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից խաչաձև, խորանի երկու կողմերում երկհարկ ավանդատներով գմբեթավոր հորինվածք ունի՝ կառուցված վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով (հյուսիսարևմտյան խորշը հետագայում վերակառուցվել է ավանդատան)։ Հարավային և արևելյան ճակատները մշակված են եռանկյունաձև զույգ խորշերով (հյուսիսային պատի խորշերը ծածկվել են ավելի ուշ կառուցված գավթի ծավալով), գմբեթի (ծածկը քանդված է) կլոր թմբուկը զարդարված է զույգ կիսասյուների դեկորատիվ կամարաշարով։ Արևմտյան դուռն ունի ճոխ զարդաձևերով շքամուտք, որի ճակտոնապատը բազմագույն քարերի շախմատաձև շարվածքով է։ Գրեթե նույն ձևավորումն ունի գավթի մեջ բացվող հյուսիսային շքամուտքը։ Եկեղեցու հարավային պատի լուսամուտի տակ՝ ճանկերում հորթ բռնած արծվի բարձրաքանդակ է, որն ուշագրավ է կատարման մեծ վարպետությամբ։ Եկեղեցու լուսավոր և ընդարձակ ներսակողմում խիստ տպավորիչ է ու լուծումով ինքնատիպ խորանի հարդարանքը։ Աբսիդի կիսաշրջանաձև պատը զարդարված է 13 գոգավոր խորշերով՝ միմյանցից բաժանված կամարակապ զույգ որմնասյուներով։ Բեմի ճակատի ողջ մակերեսը ծածկված է միջնադարյան հայ արվեստի գլուխգործոցների թվին դասվող ութանկյուն աստղերի և ութանիստ բազմանկյունիների մեջ ներառված հարթաքանդակներով՝ երիզված հյուսկեն զարդերով կիսագլանաձև լայն շրջանակով։ Ուշագրավ է ութանկյուն աստղերի մշակումը։ Այստեղ հանդիպում են հուշկապարիկների, կենդանական և բուսական չկրկնվող զարդամոտիվներով հյուսկեն քանդակներ, աստվածաշնչյան թեմայով (Հովհանը կետի երախում) հարթաքանդակ և այլն։ Այստեղ առկա է նաև գավթի կառուցող Արարատյան կողմնակալության կողմնակալ-հրամանատար, [[իշխանաց-իշխան]] [[Վաչե Ա]] [[Վաչուտյան]]ի զինանշանը՝ զույգ արծիվների պատկերով։ Մակարավանքի ձկան քանդակներն իրենց պլաստիկայով և կատարման ռեալիստական ոճով զուգահեռներ չունեն միջնադարյան հայ արվեստում։ Աստղերից մեկի վրա կերտված է գործիքները ձեռքին եկեղեցու ճարտարապետի (և, անշուշտ, քանդակագործի) դիմաքանդակը և նրա անունը՝ Երիտասարդ։ Մակարավանքի գավիթը [[1207]] թ-ին կառուցել է [[իշխանաց-իշխան]] Վաչե Ա [[Վաչուտյան]]ը։ Այն արևելքից կից է հնագույն եկեղեցուն, իսկ հարավից՝ գլխավորին, գրեթե քառակուսի հատակագծով, չորս սյուներով կենտրոնակազմ հորինվածք ունի, կառուցված է վարդագույն անդեզիտի սրբատաշ քարերով։ Արևմտյան շքամուտքի վրա կան հուշկապարիկի, առյուծի և ցուլի մենամարտ պատկերող դինամիկ բարձրաքանդակներ։ Առանձնապես հարուստ է գավթի ներսի հարդարանքը։ Գմբեթի հիմքի սալերին կան գավթի շինարար վարպետների անունների սկզբնատառերը։ Գավիթը (1224 թ.) Հյուսիսային կողմից կից է գլխավոր եկեղեցուն։ Երկու եկեղեցիները դռներով հաղորդակցվում են գավթի հետ։ Պատկանում է 4 սյունանի գավիթների տիպին։ Քառակուսի դահլիճ է։ Միակտոր գլանաձև սյուների վրա հենվում է կենտրոնական երդիկավոր ծածկը, որի հիմքի գոտին ու չորս անկյունների առագաստները քանդակազարդ են։ Քանդակազարդ է նաև Արևմտյան ճակատը և շքամուտքը։ Նշխարատունը կից է հին եկեղեցուն, քառակուսի հատակագծով, թաղածածկ, 5,3 X 5 մ չափի շինություն է, արևելյան պատի հյուսիսային մասում բուխարու խորշով։ === Հնագույն եկեղեցին === Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1 X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքր բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Մակարավանքի երկրորդ՝ հնագույն եկեղեցին (XI—XI դարեր) համալիրի հյուսիս-արևելքում է։ Արտաքինից ուղղանկյուն, ներսից շեշտված խաչաձև (բավական խոր թևերով) շինությունը հիմնականում կառուցված է կիսամշակ կարմրավուն տուֆի խոշոր քարերով, իսկ 13-րդ դարում. վերակառուցված ծածկը և գմբեթը՝ նույն տուֆի սրբատաշ քարերով։ Հարդարանքի հիմնական տարրը բեմի ճակատի բուսական և երկրաչափական նուրբ զարդաքանդակներն են, որոնք ներառված են շեղանկյուն շրջանակների մեջ՝ հավանաբար սա նախօրինակ է ծառայել գլխավոր եկեղեցու բեմի զարդաքանդակների համար։ Հին եկեղեցին տեղավորված է սարահարթի հյուսիսարևելյան ծայրին, հուշարձանախմբի արևելյան մասում։ Ներսից խաչաձև է (10,1X 8,4 մ), իսկ արտաքինից քառանկյուն հատակագծով շինություն է, շարված կարմրավուն, խոշոր քարերով, կրաշաղախով։ Ներսից պատերը սղվաղված են, գմբեթը կառուցված է սրբատաշ բաց աղյուսագույն քարերով։ Մուտքը բացվում է արևմտյան պատից՝ գավթի մեջ։ Գմբեթի թմբուկը գլանաձև է։ Բեմի ճակատը ծածկված է բուսական և երկրաչափական նուրբ քանդակազարդերով։ Եկեղեցու կառուցման ժամանակը՝ դատելով նրա ոճից, կարելի է համարել XI—XII դդ։ Գավթի և համալիրի հնագույն եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյունում պահպանվել են ուղղանկյուն հատակագծով, սպիտակավուն քարով շինված նշխարատան (XIII դար) պատերը։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Աստվածածին եկեղեցին 1198 թ. կառուցել է Մակարավանքի առաջին վանահայր Հովհաննես Ա-ն՝ իր ծնողների և եղբայրների հիշատակին։ Այն ներսից խաչաձև, արտաքինից ութանիստ, սրբատաշ քարերով կառուցված շինություն է։ Լուսամուտները պսակված են ճոխ ձևավորված շրջանակներով։ Եկեղեցու պատերին քանդակված են առյուծների, թռչունների և վարդյակների բարձրաքանդակներ։ Դրանցից մեկում պատկերված է արագիլ՝ պարանոցին փաթաթված օձի կոկորդը բռնած, իսկ մյուս բարձրաքանդակում իրար հետ կռվող երկու կենդանի։ Իր հատակագծային և ծավալատարածական ձևերով եկեղեցին յուրօրինակ է, մասամբ հիշեցնում է Անիի Ապուղամերենց եկեղեցուն։ Համալիրի արևելյան մասում կանգուն է վարդագույն և կարմրավուն անդեզիտի սրբատաշ խոշոր քարերով շինված, ներքուստ խաչաձև (եռաբսիդ, արևմուտքում ուղղանկյուն թևով), արտաքուստ ութանիստ (գետնախարիսխը շրջանաձև է) կենտրոնագմբեթ հորինվածքով Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցել է Մակարավանքի առաջնորդ Հովհաննեսը՝ [[1198]] թ-ին։ Լուսամուտների պսակներն ու խորշերի հովհարաձև մշակված կիսակոնաձև գագաթներն ընդգրկող գոտու վրա կան թռչունների, առյուծների, վարդյակների, արծվի և վիշապի մենամարտ պատկերող հարթաքանդակներ։ Եկեղեցուն հյուսիսից կից է փոքրիկ, կիսավեր, թաղածածկ մատուռ։ === Մատուռ === Փոքրիկ կիսավեր մատուռը գտնվում է Աստվածածին եկեղեցուց հյուսիս, թաղածածկ, փոքր, բազմերանգ քարերով շարված շինություն է, կառուցվել է մյուս հուշարձանների հետ միաժամանակ։ === Այլ կառույցներ === Աղբյուրի շենքը պեղումներից հայտնաբերվել է վանքի պարսպից դուրս, մոտ 100 մ հյուսիս-արևելք։ Պատերը արտաքինից և ներսից երեսապատված են սրբատաշ քարերով։ Ջուրը կավե խողովակներով բերվել է Պայտաթափ սարալանջից, որը այժմ էլ հոսում է, բայց գտնվում է կիսավեր վիճակում։ Դարպասը փորված է մի ժայռաբեկորի մեջ՝ 3,5 մ լայնության բացվածքով։ Մինչև հիմա էլ պահպանվել է կամարաձև թաղը, որը հենվում է երկու կողմերում կանգնած ժայռերի վրա։ Ճակատային մասում ունեցել է սրբատաշ քարեր։ Օժանդակ տնտեսական շենքերից պահպանվել և ամբողջական են մնացել հուշարձանախմբի հարավարևմտյան մասում գտնվող երկու մեծ սենյակների 2—3 մ բարձրությամբ պատերը և բուխարու խորշը։ Գլխավոր եկեղեցուց հարավ հիմնապատեր են, որտեղ պահպանվել են Բազազ իշխանի որդի Վարդանի շինարարական արձանագրություն ունեցող խաչքարի երկու բեկորները։ Գերեզմանոցներց հինը գտնում է վանքի հարավարևմտյան կողմում, պարսպից դուրս, ընդարձակ սարալանջին, մյուսը՝ վանքի դարպասից փոքր-ինչ արևմուտք։ Գերեզմանոցներում կան տապանագրեր և մի քանի խաչքար՝ ճոխ զարդաքանդակներով։ == Արձանագրություն <ref>http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/index.html#page/182/mode/2up</ref> == === Արձանագրություն 1 === [[Պատկեր:+Makaravank Monastery 07.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան մուտքի ճակատակալ կիսակլոր քարի վրա]] '''ՈՂ ԹՈՒԻՍ,''' '''ԵՍ` ԹԱՐԵԼՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈՎ''' '''ՄԻԱՅՆԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ''' '''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ ԵՍ՝ ՍԵՐՈԲ ԵՒ ԹՈՄԱ ՔԱՀԱՆԱ|Յ|Ք''' '''ԵՒ ԶՄԵՐ ՄՀՈԳՈՅ ԱՐԴԻՒՆՍ ՏՈՒԱՔ Ի''' '''ՍԲ ԱԾԱԾԻՆՍ։ ՀԱՅՐՍ ՅՈՎԱՆՆԷՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե''' '''ՏՈՒՆ ՄԵԶ Գ ԹՈՄԱԻՆ :Բ: ՊԱՏԱՐԱԳ Ի ՏԱՒՆԻ ԱՆՏՈՆԻ։ ՈՐ ԽԱ''' '''ՓԱՆԷ, ՄԵՐ ՄԵՂԱՅՆ ՊԱՐՏԱԿԱՆ Է ԵՒ ԴԱՏԻ ՅԱՅ ԹՎ :ՉԲ''' === Արձանագրություն 2 === [[Պատկեր:Makaravanq 2015 jun pic 37.JPG|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, փոքրիկ գեղաքանդակ խաչի աջ կողմում]] '''ԵՍ ԳԱԶԱՆՍ ՄԵԾ ՅՈՒՍՈ''' '''Վ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ ԱԾԱԾՆ''' '''ԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :Ի: ԴԱՀԵԿԱՆ:''' '''ՀԱՅՐ ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՒ ՄԻ''' '''ԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ ԻՆՁ :Ա: ԺԱՄ Ի ՏԱԻՆԻ ՎԱՐԱԳԱՅ''' '''ՍԲ ԽԱՉԻՆ։ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ''' '''ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱՅ:''' === Արձանագրություն 3 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ՅՈՒՍՈՎՆ ԱՅ, ԵՍ՝''''' '''''ԳԺՈՒՌ Ի ԺԱՄ ՄԱՀ''''' '''''ՈՒ ԶԻՄ ՀՈԳՈ ԱՐԴԻ''''' '''''ԻՆՍ ՏՎԻ ԷԿԵՂԷՑ''''' '''''ԻՍ։ ՅՈՎԱՆԷՍ, ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ ՅԱ''''' '''''ԿՈԲԱՅ ՏԱԻՆԻՆ :Ա:''''' '''''ԺԱՄ։ ԿԱՏԱՐԻՉՆ ԱՒՐՀ''''' '''''ՆԻՆ ՅԱՅ:''''' === Արձանագրություն 4 === [[Պատկեր:Makaravank 002.jpg|մինի|ձախից|Արձանագրություն գավթի արևմտյան պատին, մուտքից հարավ, քանդակազարդ խաչի ձախ կողմում]] '''''ԵՍ ԳԵՐՔ ՀԵԶՀ[ԱՆ Ց]''''' '''''ՄԻԱՅԲԱՆԵՑԱՑ ԱԾ''''' '''''ԱԾՆԻՍ ԵՒ ԵՏՈՒ :ԻԿ: ԴԱ''''' '''''ՀԵԿԱՆ։ ԴԱՒԻԹ ԵՒ ՄԻ''''' '''''ԱՅԲԱՆՔՍ ԷՏՈՒՆ :Գ: ԺԱՄ''''' '''''Ի ՏԱՒՆԻ ՍՐԲՈՅՆ ԳԷ''''' '''''ՈՐԳԱՑ։ ՈՎ ԽԱՓԱՆԷ''''' '''''ԴԱՏԻ ՏԷ:''''' Առաջին շարքում նվիրատուի անունը պարզ չի կարդացվում, տողի վերևի մասից մի շերտ պոկվելու հետևանքով։ == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed"> Makaravank 3.JPG Makaravank complex 007.JPG Makaravank complex 001.JPG Makaravank complex 016.JPG </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 56-62|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=culture&id=73 Մակարավանք] {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] kzk3f1j4dfrxormzd08iva8mshkfcvk 0 18892 8487039 8475961 2022-08-11T07:25:06Z 37.252.89.164 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Լեզու |գույն = Indo-European |անվանում = Գրաբար |ինքնանվանում = |մատենագիր_նմուշ = |մատենագիր_նմուշի_լայնությունը = 250px |մատենագիր_նմուշի_նկարագիրը = |երկրներ = [[Հայաստան]] |շրջաններ = |լեզվակիրների թիվ = |ռեյտինգ = |կատեգորիա = [[Եվրասիայի լեզուներ]] |դասակարգում = [[Հնդեվրոպական լեզուներ|Հնդեվրոպական ընտանիք]] :Հայկական կիսախումբ |գրեր = [[հայկական այբուբեն]] |պաշտոնական լեզու = |ԳՕՍՏ 7.75–97 = |ISO1 = չկա |ISO2 = |ISO3 = xcl |քարտեզ = |քարտեզի_լայնությունը = 270px |քարտեզի_նկարագիրը = |քարտեզ2 = |քարտեզի_լայնությունը2 = 270px |քարտեզի_նկարագիրը2 = }} '''Դասական հայերեն (Լեզու Հայոց, Գրաբար)''', հայոց հին գրական լեզուն, գործածության մեջ է եղել [[5-րդ դար]]ից մինչև [[19-րդ դար]]ի կեսը՝ գործառույթի ոլորտների աստիճանական սահմանափակումով։ == Գրաբարի շրջափուլերի մասին == Գրաբարի պատմությունը բաժանվում է երկու մեծ դարաշրջանների՝ հինհայերենյան և ետհինհայերենյան։ Հինհայերենյան դարաշրջանն սկսում է [[5-րդ դար]]ի սկզբից (գրերի գյուտից) մինչև [[11-րդ դար]]ը։ Երկրորդ դարաշրջանն ընդգրկում է [[11-րդ դար|11]]-[[19-րդ դար|19 դդ]].։ Առաջին դարաշրջանում գրաբարը հայ ժողովրդի ընդհանուր լեզուն էր, իր երկու տարբերակով (գրական ու խոսակցական) և բարբառային որոշ տարբերակային ձևերով։ Այս դարաշրջանի գրաբարը բաժանում են դասական կամ մեսրոպյան, հնում՝ «ոսկեդարյան» (գրերի գյուտից մինչև [[5-րդ դար]]ի կեսը), ետդասական կամ ետմեսրոպյան, հնում՝ «ետոսկեդարյան» ([[5-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից մինչև [[8-րդ դար]]ի կեսերը) և ետին կամ նախամիջին (8-10 դդ.) շրջանների։ Առաջին երկու շրջաններին բնորոշ է գրաբարի և խոսակցական լեզվի, որպես մեկ լեզվի գրական ու խոսակցական տարբերակների, միասնությունը։ Երկրորդ շրջանին բնորոշ է նաև գրական լեզվի մեջ գիտական լեզվի տարբերակի ձևավորումը և առանձնացումը, որ բնութագրվում է [[հունաբանություն|հունաբանությամբ]]։ Երրորդ շրջանի գրաբարը բնորոշվում է [[հունաբանություն|հունաբանության]] սահմանափակումով ու հաղթահարումով, ժողովրդական-խոսակցական լեզվի ավելի ու ավելի զգալի ներթափանցումներով արվեստականությամբ։ Երկրորդ դարաշրջանում գրաբարը, զրկված իր խոսակցական հիմքից, գործածվում է իբրև [[մեռած լեզու]]։ Նրա գործառության ոլորտները մերթ սեղմվում, մերթ ընդարձակվում են հասարակական-պատմական պայմանների ու մշակույթի զարգացման ընթացքի հետ։ [[19-րդ դար]]ի կեսից մինչև [[20-րդ դար]]ի սկիզբը գրաբարը գործածվում էր որոշ հայագիտական օջախներում, մինչդեռ կյանքի մյուս ոլորտներում լայնորեն գործածվում է [[աշխարհաբար]] գրական լեզուն իր երկու՝ արևելահայ և արևմտահայ տարբերակներով։ Մեր օրերում գրաբարը գործածվում է որպես եկեղեցական լեզու ([[աղոթք]], [[սաղմոս]], [[շարական]] և այլն), իսկ գործածվել է կաթողիկոսական գրություններում ([[կոնդակ]], [[ուղերձ]] և այլն) մինչև [[20-րդ դար]]ի կեսը<ref>{{cite book|title=ՀՍՀ, հ.3|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ|location=Երևան|year=1977|page=190:}}</ref>։ == Հնչյունաբանություն == ==== Տառերի արտասանություն ==== Գրաբարի այբուբենը գրեթե նույնն է, ինչ որ [[աշխարհաբար]]ինը, միայն պետք է նկատի ունենալ, որ գրաբարի այբուբենում եղած '''ւ'''-ը (վյուն) որպես առանձին տառ [[աշխարհաբար]]-ի հայաստանյան վերափոխված արդի այբուբենից դուրս է հանված, իսկ այն շարունակվում է գործածվել Սփյուռքում (արևմտահայերենում և Իրանում, որտեղ նախախորհրդային արևելահայերեն ուղղագրության ավանդույթները շարունակվում են)։ Գրաբարի վաղ շրջանում չի եղել '''ֆ''' հնչյուն և տառ, այն այբուբենի մեջ է մտել միջնադարում. միջնադարում է մտել նաև '''օ''' տառը։ (Մեսրոպ Մաշտոցի ստեղծած այբուբենն է՝ ա, բ, գ, դ, ե, զ, է, ը, թ, ժ, ի, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, ո, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, ւ, փ, ք)։ Գրաբարի ուղղագրությունն ու արտասանությունը լեզուն գրի առնվելու սկզբնական շրջանում՝ [[5-րդ դար]]ում, ճշտիվ համապատասխանել են միմյանց, այսինքն, ամեն մի հնչյուն գրվել է միայն մեկ տառով, և ամեն մի տառ ունեցել է միայն մեկ հնչյուն (արտասանություն)։ Հետագայում շատ բառերի մեջ այս կամ այն հնչյունը կամ հնչյունները պատմականորեն փոխվել են, բայց ուղղագրությունը մնացել է նույնը<ref>{{cite book|title=Գրաբարի դասընթաց|author=Պ.Ե. Շարաբխանյան|publisher=ԵՊՀ հրատ.|location=Երևան|page=132:}}</ref>։ '''Յ''' տառը բառասկզբում արտասանվում է '''հ''', որ պահպանվում է բարդության և ածանցման մեջ. օրինակ՝ յորդ-հորդ, յոգնակի-հոգնակի, յայտնի-հայտնի, անյայտ-անհայտ։ Բառավերջում '''յ'''-ն չի արտասանվում՝ ընծայ, տղայ, ձուլածոյ-ընծա, տղա, ձուլածո։ Բացառություն են կազմում մի քանի միավանկ բառեր, որոնց վերջում '''յ'''-ն արտասանվում է՝ հայ, նայ, վայ, խոյ, Նոյ։ '''Ւ (ւ)''' տառը բառավերջում, երկու ձայնավորների միջև և '''ւո''' կապակցության մեջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նաւ, թիւ, հիւանդ, որդւոց - նավ, թիվ, հիվանդ, որդվոց։ '''Ու''' տառը ձայնավորից առաջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նուազ-նվազ, լեզուի-լեզվի։ Բացառություն են կազմում ''ու լծորդությամբ բայերի'' անցյալ անկատար ձևերը, որոնց մեջ ''ու'' տառը հաջորդ ձայնավորից առաջ պահում է ձայնավոր ''ու'' հնչյունը։ Օրինակ՝ հեղուի, հեղուիր, հեղուարք արտասանվում է նույն կերպ կամ հեղույի, հեղույիր, հեղույաք։ ==== Երկբարբառներ ==== Գրաբարն ունեցել է երկբարբառներ՝ '''այ, աւ, եա, եւ, իւ, ոյ, ու, ւո''', սակայն ոչ այն արժեքով, ինչպես պատկերացվել է մասնագիտական գրականության մեջ։ Ձայնորդներից երկբարբառների կազմությանը մասնակցել են միայն '''յ''' և '''ւ''' հնչյունները։ Երկբարբառների պարզեցման միտումը նկատվել է եվրոպական մի շարք լեզուներում, ինչպես նաև գրաբարի ուշ շրջանում։ Այդ իսկ պատճառով հայերենի երկբարբառները վերածվել են պարզ հնչյունների (աւձ-օձ, իւր-իր, ալեւր-ալյուր, լոյս-լույս, գրեաց-գրեց և այլն)<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=2006|page=89-90}}</ref>։ ==== Հնչյունափոխություն ==== == Ձևաբանություն == === Հոլովում === {{հիմնական|Գրաբարի հոլովման համակարգը}} Գրաբարում հոլովվում են [[գոյական]]ը, [[ածական]]ը, [[դերանուն]]ը, [[թվական]]ը, ինչպես նաև մի քանի [[դերբայ]]ներ։ Գրաբարն ունի վեց հոլով՝ [[ուղղական հոլով|ուղղական]], [[Սեռական հոլով|սեռական]], [[տրական հոլով|տրական]], [[հայցական հոլով|հայցական]], [[բացառական հոլով|բացառական]], [[գործիական հոլով|գործիական]]։ ==== Անվանական հոլովում ==== Գրաբարում անունները հոլովվելիս ստանում են զանազան մասնիկներ՝ հոլովիչներ։ Գրաբարի հոլովիչները հինգն են՝ ''Ա, Ե, Ի, Ո, ՈՒ''։ Հոլովիչներից բացի՝ հոլովների ձևավորմանը մասնակցում են որոշ հոլովակերտներ։ Եզակի սեռական ու տրական հոլովներում հոլովակերտ մասնիկները՝ ''ն, ջ, նջ'', հանդիպում են սահմանափակ թվով բառերում (օրինակ՝ ''այր - առն, տէր - տեառն, գիւղ - գեղջ, կին - կնոջ, տիւ - տուընջեան'' և այլն), տրականում՝ նաև ''ում'' (օրինակ՝ ''հին - հնում, նոր - նորում, աջ - աջում'' և այլն)։ Եզակի բացառականում հանդես է գալիս ''է'' հոլովակերտը, եզակի գործիականում՝ ''ւ, վ, բ'' հոլովակերտները։ Հոգնակի ուղղականում գործածվում է ''ք'', սեռականում, տրականում ու բացառականում՝ ''ց'', հայցականում՝ ''ս'' հոլովակերտը։ Հոգնակի գործիականում պահպանվում է եզակի գործիականի հոլովակերտը, որին ավելանում է ''ք''։ ===== Ներքին և արտաքին հոլովում ===== Ըստ հոլովիչների տեղադրման՝ բառերը երկու բնույթի փոփոխության են ենթարկվում՝ ներդրական ու վերջադրական։ ''Արտաքին կամ վերջադրական հոլովման'' դեպքում հոլովիչը բառին ավելանում է վերջից՝ առանց խախտելու նրա ամբողջականությունը, օրինակ՝ ''տիտան - տիտանայ, ծով - ծովու, արքայ - արքայի'' և այլն։ ''Ներքին կամ ներդրական հոլովման'' ժամանակ հոլովիչը հանդես է գալիս բառի կազմում՝ դրվելով արմատի, իսկ ածանցավոր բառերի դեպքում՝ ածանցի վերջին բաղաձայնից առաջ։ Օրինակ՝ ''դուստր - դստեր, աստղ - աստեղ, գագաթն - գագաթան, որդն - որդան'' և այլն։ Գրաբարն ունի վեց արտաքին (''Ա, Ի, Ո, Ու, Ի-Ա, Ո-Ա'') ու երեք ներքին (''Ա, Ե, Ի-Ա'') հոլովումներ։ ===== Պարզ և խառը հոլովում ===== Գրաբարում բառի հոլովմանը կարող են մասնակցել մեկ կամ երկու հոլովիչներ։ Ըստ այդմ՝ առանձնացնում են պարզ և խառը հոլովումներ։ ''Պարզ հոլովումն'' արտահայտվում է մեկ հոլովիչով, որը հանդես է գալիս եզակի ու հոգնակի թվերի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''շարժումն'' - եզ. սեռ. - ''շարժման'', եզ. բաց. - ''ի շարժմանէ'', եզ. գործ. - ''շարժմամբ'', հոգն. սեռ. - ''շարժմանց'', հոգն. բաց. - ''ի շարժմանց'', հոգն. գործ. - ''շարժմամբք'' և այլն։ ''Խառը հոլովման'' ժամանակ բառի թեքմանը մասնակցում են երկու հոլովիչներ, որոնցից մեկը հանդես է գալիս եզակի թվի սեռական, տրական ու բացառական հոլովներում, երկրորդը՝ եզակի գործիականում ու հոգնակի թվի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''անձն'' - եզ. սեռ. - ''անձին'', (եզ. բաց. - ''յանձնէ''), եզ. գործ. - ''անձամբ'', հոգն. սեռ. - ''անձանց'', հոգն. բաց. - ''յանձանց'', հոգն. գործ. - ''անձամբք'' և այլն։ Գրաբարն ունի հինգ պարզ (''Ա (''Ա'' արտաքին և ''Ա'' ներքին), Ե, Ի, Ու, Ո'') և երկու խառը (''Ի-Ա (''Ի-Ա'' արտաքին և ''Ի-Ա'' ներքին), Ո-Ա'') հոլովումներ։ ==== Դերանվանական հոլովում ==== ==== Խոնարհում ==== {{հիմնական|Գրաբարի խոնարհման համակարգը}} Գրաբարում բայն ունի երեք եղանակ՝ սահմանական, ստորադասական և հրամայական։ Ըստ կազմության՝ գրաբարում բայի ժամանակները երկու խմբի են բաժանվում՝ պարզ և բաղադրյալ։ Պարզ ժամանակները կազմվում են բայահիմքերից, որոնց ավելանում են համապատասխան դիմային վերջավորությունները։ Իսկ բաղադրյալ ժամանակները կազմվում են անցյալ և ապառնի դերբայներով և հետևյալ օժանդակ բայերով՝''եմ, լինիմ։'' Սահմանական եղանակի պարզ ժամանակներն են ներկան, անցյալ անկատարը, անցյալ կատարյալը, բաղադրյալ ժամանակներն են վաղակատար-հարակատար ներկան, վաղակատար-հարակատար անցյալը, բաղադրյալ ապառնին, անցյալ ապառնին։ Բայի պարզ ժամանակաձևերը կազմվում են երկու տեսակի հիմքերից՝ ներկայի և անցյալ կատարյալի։ Սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակները կազմվում են ներկայի հիմքից, իսկ անցյալ կատարյալ ժամանակը՝ անցյալ կատարյալի հիմքից։ Բայի անորոշ դերբայի դերբայական մասնիկը հեռացնելու դեպքում կստանանք նրա ներկայի հիմքը։ Հետևաբար ներկայի հիմքն առանց դերբայական մասնիկի անորոշ դերբայն է։ Ներկայի հիմքն իր մեջ ընդգրկում է նաև բայական սոսկածանցները, օրինակ՝ ''մերձենալ-մերձեն, զարմանալ-զարման, առնուլ-առն'' և այլն։ Տվյալ ժամանակի դիմավոր ձևերը ստանալու համար հիմքերին անհրաժեշտ է հավելել համապատասխան խոնարհիչներով վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ա լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ամ || -ամք |- | 2-րդ || -աս || -այք |- | 3-րդ || -այ || -ան |} Նույն վերջավորությունները ծառայում են ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև խոնարհումների համար։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ե լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -եմ || -եմք |- | 2-րդ || -ես || -էք |- | 3-րդ || -է || -են |} Ե խոնարհման պատկանող բայերը ներկա ժամանակում կարող են ստանալ ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև տիպի վերջավորություններ։ Առաջին տիպի վերջավորություններ ստանում են ''ե'' խոնարհման բոլոր բայերը, նշանակություն չունի, թե ինչ սեռի են պատկանում։ Երբ ե խոնարհման ներգործական սեռի բայերը փոխում են իրենց սեռը և ստանում են կրավորական սեռի նշանակություն, վերջնավանկի ''ե'' և ''է'' ձայնավորները փոխվում են ''ի-ի'', ինչպես՝ ''երգեմ-երգիմ, գործեմ-գործիմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ի լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -իմ || -իմք |- | 2-րդ || -իս || -իք |- | 3-րդ || -ի || -ին |} ''Ի'' խոնարհման պատկանող բոլոր բայերը խոնարհվում են կրավորաձև անկախ սեռից, ստանում են վերոհիշյալ վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ''ու'' լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ում || -ումք |- | 2-րդ || -ուս || -ուք |- | 3-րդ || -ու || -ուն |} Ներգործական սեռի բայերը նույն վերջավորություններով կարող են արտահայտել նաև կրավորական սեռի նշանակություն։ Գրաբարի ներկա ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակին, օրինակ՝ ''Սուտ խօսիս դու-Դու սուտ ես խոսում, ասեմ-ասում եմ, իջանեմ-իջնում եմ'' և այլն։ Բացի արդի հայերենի ներկա ժամանակին համապատասխանելուց՝ կարող է համապատասխանել նաև արդի հայերենի ըղձական և պայմանական եղանակների ապառնի ժամանակին, օրինակ՝ ''Յորժամ գրես, կարդայցեմք-Երբ գրես, կկարդանք, գտանեմ-գտնեմ, կգտնեմ, հասանեմ-հասնեմ, կհասնեմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի անցյալ անկատար ժամանակի կազմության պատկերը բոլոր չորս լծորդությունների համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Ա !! Ե !! Ի !! ՈՒ |- | 1-ին || -այի, -այաք || -էի, -էիր|| -էի, -էաք || -ում, -ումք |- | 2-րդ || -այիր, -այիք || -էիր, -էիք || -էիր, -էիք || -ուս, -ուք |- | 3-րդ || -այր, -ային || -էր, -էին || -էր, -էին || -ու,-ուն |} Ներգործաձև և կրավորաձև առանձին վերջավորություններ չկան, դրանք ընդհանուր են բոլոր սեռերի համար։ <br /> Անցյալ անկատար ժամանակն իմաստով նախ և առաջ համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի անցյալ անկատարին, օրինակ՝''Կամէին սպանանել զԱրտաշէս արքայ- Կամենում էին սպանել Արտաշես արքային, ջանայի-ջանում էի, մերձենայի-մերձենում էի'' և այլն։ Սակայն անցյալ անկատարը կարող է գործածվել նաև պատմական ժամանակի իմաստով։ Սա աշխարհաբար թարգմանվում է անցյալ կատարյալ կամ ներկա ժամանակներով, ինչպես՝''մեռանէի-մեռավ'' կամ ''մեռնում է, խորհէի-խորհեց'' կամ ''խորհում է'' և այլն։ Դա կարելի է տեսնել նաև հետևյալ նախադասության մեջ՝ ''Եւ ինքն խաղայր անդէն գնայր յերկիրն Արևելից /Եղիշե/, կարելի է թարգմանել՝ խաղայր-ճանապարհ է ընկնում, գնայր- գնում է։''Անցյալ անկատար ժամանակը կարող է թարգմանվել նաև ըղձական և պայմանական եղանակների անցյալ ժամանակով, օրինակ՝''ողբայր-ողբար, կողբար, գթայիր-գթար, կգթար'' և այլն։ Հ. Ավետիսյանը, Ռ. Ղազարյանը բերում են այսպիսի նախադասության օրինակ՝''Նոյնպէս և վիշապն ոչ մի անգամ օձաձև երևէր, և միւս անգամ մարդակերպ /Եզնիկ/-Այսպես էլ վիշապը մի անգամ օձաձև չէր երևա, մի այլ անգամ՝ մարդակերպ''։ <br /> Ներկայի և անցյալ անկատարի ''մ, ս, յ, մք, յք, ն'' վերջավորությունները հնդեվրոպական ծագում ունեն։ Միայն հոգնակի 1-ին և 2-րդ դեմքերի ք-ն հայկական կազմություն է, որը մենք տեսնում ենք նաև հոլովման համակարգում։ Հետագայում սահմանական եղանակի ներկան և անցյալ անկատարը վերածվեցին ըղձական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների։ Դեռ 5-րդ դարում անցյալ անկատարը շատ դեպքերում կիրառվում էր որպես ըղձական անցյալ։ Այս երևույթը տարածվեց նաև ներկա ժամանակի վրա՝ ավարտին հասնելով 12-րդ դարում։ Նույն շրջանում սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակների համար ստեղծվեց կ''ու'' եղանակիչը, որը հավելվեց գրաբարյան ներկային և անցյալ անկատարին՝ ստեղծելով, օրինակ, ''կու երգեմ, կու երգէի'' ձևերը։ Միջին հայերենն ունի հինգ եղանակ՝ ի տարբերություն գրաբարի՝ սահմանական, հրամայական, ըղձական, պայմանական, հարկադրական։ ''Կոյ, կու, կը, կ´'' եղանակիչը միջին հայերենում արտահայտում էր նաև պայմանական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների իմաստ, ինչը տարածվեց նաև հայերենի բարբառներում։ Հետագայում արևմտյան բարբառախումբը ձևավորեց ''պիտի'' ձևով ապառնի, իսկ արևելյան բարբառախումբը ստեղծեց ''ում''-ով դերբայ սահմանական եղանակի համար։ Թեև նշվում է, որ ում-ով ներկա 12-14-րդ դդ. չկա, սակայն կան պահպանված աղբյուրներ, օրինակ՝ ''Հերացի՝ մաշում լինի, Վ. Արևելցի՝ աղօթք են առնում'' /13-րդ դար/։ <br /> Սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակը կազմվում է անցյալ կատարյալի հիմքից։ Ըստ կազմության՝ անցյալ կատարյալի հիմքը լինում է պարզ կամ արմատական և բաղադրյալ կամ ցոյական։ Հայերենի անցյալ կատարյալի հիմքը և´ պահպանել է հնդեվրոպական լեզուներում այդ հիմքին բնորոշ գծեր, և´ հեռացել նրանցից։ <br /> Ստեղծվել է հետաքրքիր իրավիճակ, ինչի արդյունքում դժվար է նմանություն տեսնել նրանց միջև։ Հնդեվրոպական լեզուների անցյալի հիմքի հատկությունները պահպանվել են պարզ կամ արմատական հիմքերի մեջ՝ ''թողուլ-թող, հատանել-հատ'' և այլն, իսկ բաղադրյալ հիմքերը տարբերվում են հնդեվրոպական լեզուների բայերի անցյալի հիմքից, լինում են ցոյական կամ ''ի'' բաղադրիչ ունեցող՝''կարդալ-կարդաց, զարթնուլ-զարթի'' և այլն։ Եթե պարզ կամ արմատական հիմքը համընկնում է բայարմատին, ապա բաղադրյալ կամ ցոյական հիմքը կարող է կազմված լինել բայարմատից և աց ածանցից /ա լծորդության պարզ և ան ածանցավոր բայեր/, բայարմատից և եաց ածանցից /ե լծորդության պարզ և բազմապատկական, ի լծորդության պարզ և ա լծորդության են ածանցավոր բայեր/, բայարմատից կամ կատարյալի ցոյական հիմքից և ոյց ածանցից /պատճառական բայեր/։ Ինչպես լեզվի վերաբերյալ շատ հարցերում, այնպես էլ այս դեպքում կան բացառություններ։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ Ստորև ներկայացնում ենք սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակի կազմության պատկերը՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Ներգործաձև!! Կրավորաձև !! Խառը |- | 1-ին|| -ի, -աք || -այ, -աք || -եայ, -եաք |- | 2-րդ || -եր,-էք /իք/ || -ար,-այք/-արուք || -եար,-եայք |- | 3-րդ || -, -ին || -ան || -եաւ,-եան |} Երբ անցյալ կատարյալի հիմքին ավելանում են վերջավորությունները, հիմքի վանկի շեշտը տեղափոխվում է վերջավորության ձայնավորի վրա, որի արդյունքում կատարյալի հիմքի վերջին վանկի ձայնավորը կամ երկբարբառը հնչյունափոխության է ենթարկվում, ինչպես՝ ''գրեաց+ի=գրեցի, մուտ+ի=մտի'' և այլն։ Գրաբարի սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի անցյալ կատարյալին, հետևաբար թարգմանվում է համապատասխան ժամանակաձևով, ինչպես՝ ''հեռացայ-հեռացա, նայեցար-նայեցիր, զարթեան-զարթնեցին'' և այլն։ == Գրաբարով ստեղծված 5-րդ դարի նշանավոր երկերը == [[5-րդ դար]]ի գրականությամբ վավերացվեց հայ պետականության ավելի քան վեց հարյուր տարվա ընթացքում հղկված [[հայերեն]]ը, որը կատարելագործվելով՝ դարեր շարունակ օգտագործվեց որպես համաժողովրդական լեզու, որով գրվեցին պատմական, փիլիսոփայական, գիտական, գեղարվեստական բազմաթիվ երկեր։ Այն լեզուն, որը գրավոր դարձավ [[5-րդ դար]]ում, հետագայում կոչվեց ''գրաբար''։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության ամենանշանավոր դեմքերն են եղել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, [[Սահակ Պարթև]]ը ու նրանց առաջին աշակերտները՝ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն ու [[Կորյուն]]ը։ Նրանց երկերով է սկզբնավորվում հայ դպրությունը։ Սահակ Պարթևի անունով պահպանված են գլխավորապես [[կանոն գրական ժանր|կանոնական գործեր]], որոնց մեջ շարադրված է եկեղեցու պաշտոնյաների պարտականությունները։ Սահակ Պարթևի անունով մնացել են նաև երկու [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և մի քանի երգեր։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի երկերից պահպանված է ճառերի մի ժողովածու՝ ''«Յաճախապատում ճառք»'' վերնագրով, որը վերագրվել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ]]ին։ Այս ժողովածուից բացի, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի անունով մնում են նաև մի շարք [[հոգևոր երգ]]եր։ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն [[5-րդ դար]]ի ամենանշանավոր [[մատենագիր]]ներից է։ Նրա անունով մեզ է հասել ''«Եղծ աղանդոց»'' նշանավոր երկը, որի մեջ հեղինակը հենվելով [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] և կուռ տրամաբանության վրա հերքում է ժամանակի աղանդները։ [[Կորյուն]]ի անունով մեզ հասել է ''«Վարք Մաշտոցի»'' աշխատությունը, որը գրված է [[5-րդ դար]]ի քառասունական թվականներին։ Դա պատմական մեծ արժեք ունեցող երկ է, որի մեջ ներկայացված են գրերի ստեղծման հանգամանքները։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության մեջ բացառիկ նշանակություն ունեն նաև պատմական մի շարք այլ գործեր։ Այդ երկերից ժամանակագրական առումով առաջինը համարվում է [[Ագաթանգեղոս]]ի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' աշխատությունը, որը բաղկացած է երեք մասից։ Հայ ժողովրդի ամբողջական պատմություն գրելու փորձ արել է [[Փավստոս Բուզանդ]]ը։ Նրա Պատմությունը բաժանվում է դպրությունների, որոնցից մեզ հասել են Գ-Զ դպրությունները։ Բուզանդի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գրքի մեզ հասած հատվածները ընդգրկում են մոտ հիսուն տարվա պատմություն՝ [[4-րդ դար]]ի երեսնական թվականներից մինչև ութսունական թվականները։ [[5-րդ դար]]ի հայ ամենաականավոր պատմագիրը եղել է [[Մովսես Խորենացի]]ն, որը մեծ համարում է ունեցել ինչպես հայ, այնպես էլ հարևան երկրների պատմագիրների մեջ։ Նրա անունով մեզ հասել են մի շարք երկեր, որոնց մեջ ամենանշանավորը ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գիրքն է, որն իր գիտականությամբ, կուռ կառուցվածքով և քաղաքական նպատակասլացությամբ շատ բարձր է և չի կարելի համեմատել միջնադարի մյուս պատմագիրների երկերի հետ։ [[Մովսես Խորենացի]]ն իր Պատմությունը գրում է [[Սահակ Բ Բագրատունի|Սահակ Բագրատունու]] հանձնարարությամբ։ Խորենացին գրավոր աղբյուրներ օգտագործելու հետ միասին մեծ չափով օգտվել է նար ժողովրդական բանահյուսությունից։ Պատմության մեջ շարադրված է հայ ժողովրդի պատմությունը՝ իր կազմավորման ժամանակաշրջանից մինչև [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորության]] անկումը։ Հայ պատմագրության ամենապայծառ դեմքերից է եղել [[Եղիշե]]ն, որի անունով մեզ հասել են մի շարք աշխատություններ, որոնց մեջ ամենարժեքավորը ''«Պատմութիւն Վարդանանց»'' գիրքն է, որը իր մի շարք դրական հատկություններով կարելի է համեմատել [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] Պատմության հետ։ [[5-րդ դար]]ի հայ պատմիչների վերջին ներկայացուցիչը եղել է [[Ղազար Փարպեցի]]ն, որից մեզ են հասել [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և ''Պատմութիւն Հայոց'' աշխատությունը։ [[5-րդ դար]]ի գրականությունը հարուստ է նաև թարգմանական գործերով. [[Սահակ Պարթև]]ը, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, նրանց ավագ աշակերտները՝ [[Հովնան Եկեղյացի]]ն, [[Հովսեփ Պաղնացի]]ն, [[Եզնիկ Կողբացի]]ն, [[Կորյուն]]ը, [[Մուշե]]ն, [[Աբրահամ Խոստովանող]]ը կամ Զենեկացին և այլք, որոնց մասին տեղեկություններ չկան, թարգմանական մեծ աշխատանք են ծավալել<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=1981|page=74-83}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Աբրահամյան Ա., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 1957։ *Ավետիսյան Հ. Մ., Ղազարյան Ռ.Ս., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 2007։ *Ղազարյան Ս. Ղ., Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն, Երևան, 1981։ == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [http://grabar.am/ Առցանց Գրաբարի դպրոց] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120724051157/http://www.grabar.am/ |date=2012-07-24 }} * [https://grapaharan.org/Կատեգորիա:Գրաբար_Տեքստեր Գրաբար տեքստեր գրապահարանում] * [https://www.magaghat.ai/hy/grabar Դասական Հայերենի (Գրաբար) համառոտ ներածություն] === Գրաբարի բառարաններ === * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=26 Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի] (Գրաբարի բացատրական բառարան է)։ Երկհատոր։ Տպուած է Վենետիկ, 1836-1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=54 Բառգիրք ի բարբառ Հայ եւ Իտալական] (Գրաբարի ամենամեծ եւ լաւագոյն բառարաններէն մէկը։ Հայերէն բացատրական եւ նաեւ իտալերէն։) Տպուած է Վենետիկ, 1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=34 Առձեռն բառարան Հայկազնեան լեզուի] (Գրաբարի բառապաշարը, արևմտահայերէն բացատրութիւններով)։ Առաջին տպագրութիւնը 1846ին էր՝ Հ. Մկրտիչ Աւգերեանի հեղինակութեամբ։ Երկրորդ այս տպագրութեան Հ. Գրիգոր Ճէլալեանը աւելցուցած է 5000 բառ-յօդուած։ Տպուած է Սուրբ Ղազար, Վենետիկ, 1865։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=16 Նոր բառգիրք հայ-անգլիարէն], Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան։ Մխիթարեանց Տպարան, Վենետիկ, 1875։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=28 Գրաբարի բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երևան, 2000։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=36 Գրաբարի հոմանիշների բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն, Անթիլիաս, 2006։ {{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=190}} {{Հայոց լեզու}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերեն]] [[Կատեգորիա:Մեռած լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հնդեվրոպական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Թեքական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հայ Առաքելական Եկեղեցի]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեզուներ]] orbwvp9wpzuelzkizyzbpg78x7z29k3 8487042 8487039 2022-08-11T07:46:37Z GeoO 14988 [[Special:Contributions/37.252.89.164|37.252.89.164]] ([[User talk:37.252.89.164|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Լեզու |գույն = Indo-European |անվանում = Գրաբար |ինքնանվանում = |մատենագիր_նմուշ = |մատենագիր_նմուշի_լայնությունը = 250px |մատենագիր_նմուշի_նկարագիրը = |երկրներ = [[Հայաստան]] |շրջաններ = |լեզվակիրների թիվ = |ռեյտինգ = |կատեգորիա = [[Եվրասիայի լեզուներ]] |դասակարգում = [[Հնդեվրոպական լեզուներ|Հնդեվրոպական ընտանիք]] :Հայկական կիսախումբ |գրեր = [[հայկական այբուբեն]] |պաշտոնական լեզու = |ԳՕՍՏ 7.75–97 = |ISO1 = չկա |ISO2 = |ISO3 = xcl |քարտեզ = |քարտեզի_լայնությունը = 270px |քարտեզի_նկարագիրը = |քարտեզ2 = |քարտեզի_լայնությունը2 = 270px |քարտեզի_նկարագիրը2 = }} '''Գրաբար''', հայոց հին գրական լեզուն, գործածության մեջ է եղել [[5-րդ դար]]ից մինչև [[19-րդ դար]]ի կեսը՝ գործառույթի ոլորտների աստիճանական սահմանափակումով։ == Գրաբարի շրջափուլերի մասին == Գրաբարի պատմությունը բաժանվում է երկու մեծ դարաշրջանների՝ հինհայերենյան և ետհինհայերենյան։ Հինհայերենյան դարաշրջանն սկսում է [[5-րդ դար]]ի սկզբից (գրերի գյուտից) մինչև [[11-րդ դար]]ը։ Երկրորդ դարաշրջանն ընդգրկում է [[11-րդ դար|11]]-[[19-րդ դար|19 դդ]].։ Առաջին դարաշրջանում գրաբարը հայ ժողովրդի ընդհանուր լեզուն էր, իր երկու տարբերակով (գրական ու խոսակցական) և բարբառային որոշ տարբերակային ձևերով։ Այս դարաշրջանի գրաբարը բաժանում են դասական կամ մեսրոպյան, հնում՝ «ոսկեդարյան» (գրերի գյուտից մինչև [[5-րդ դար]]ի կեսը), ետդասական կամ ետմեսրոպյան, հնում՝ «ետոսկեդարյան» ([[5-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից մինչև [[8-րդ դար]]ի կեսերը) և ետին կամ նախամիջին (8-10 դդ.) շրջանների։ Առաջին երկու շրջաններին բնորոշ է գրաբարի և խոսակցական լեզվի, որպես մեկ լեզվի գրական ու խոսակցական տարբերակների, միասնությունը։ Երկրորդ շրջանին բնորոշ է նաև գրական լեզվի մեջ գիտական լեզվի տարբերակի ձևավորումը և առանձնացումը, որ բնութագրվում է [[հունաբանություն|հունաբանությամբ]]։ Երրորդ շրջանի գրաբարը բնորոշվում է [[հունաբանություն|հունաբանության]] սահմանափակումով ու հաղթահարումով, ժողովրդական-խոսակցական լեզվի ավելի ու ավելի զգալի ներթափանցումներով արվեստականությամբ։ Երկրորդ դարաշրջանում գրաբարը, զրկված իր խոսակցական հիմքից, գործածվում է իբրև [[մեռած լեզու]]։ Նրա գործառության ոլորտները մերթ սեղմվում, մերթ ընդարձակվում են հասարակական-պատմական պայմանների ու մշակույթի զարգացման ընթացքի հետ։ [[19-րդ դար]]ի կեսից մինչև [[20-րդ դար]]ի սկիզբը գրաբարը գործածվում էր որոշ հայագիտական օջախներում, մինչդեռ կյանքի մյուս ոլորտներում լայնորեն գործածվում է [[աշխարհաբար]] գրական լեզուն իր երկու՝ արևելահայ և արևմտահայ տարբերակներով։ Մեր օրերում գրաբարը գործածվում է որպես եկեղեցական լեզու ([[աղոթք]], [[սաղմոս]], [[շարական]] և այլն), իսկ գործածվել է կաթողիկոսական գրություններում ([[կոնդակ]], [[ուղերձ]] և այլն) մինչև [[20-րդ դար]]ի կեսը<ref>{{cite book|title=ՀՍՀ, հ.3|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ|location=Երևան|year=1977|page=190:}}</ref>։ == Հնչյունաբանություն == ==== Տառերի արտասանություն ==== Գրաբարի այբուբենը գրեթե նույնն է, ինչ որ [[աշխարհաբար]]ինը, միայն պետք է նկատի ունենալ, որ գրաբարի այբուբենում եղած '''ւ'''-ը (վյուն) որպես առանձին տառ [[աշխարհաբար]]-ի հայաստանյան վերափոխված արդի այբուբենից դուրս է հանված, իսկ այն շարունակվում է գործածվել Սփյուռքում (արևմտահայերենում և Իրանում, որտեղ նախախորհրդային արևելահայերեն ուղղագրության ավանդույթները շարունակվում են)։ Գրաբարի վաղ շրջանում չի եղել '''ֆ''' հնչյուն և տառ, այն այբուբենի մեջ է մտել միջնադարում. միջնադարում է մտել նաև '''օ''' տառը։ (Մեսրոպ Մաշտոցի ստեղծած այբուբենն է՝ ա, բ, գ, դ, ե, զ, է, ը, թ, ժ, ի, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, ո, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, ւ, փ, ք)։ Գրաբարի ուղղագրությունն ու արտասանությունը լեզուն գրի առնվելու սկզբնական շրջանում՝ [[5-րդ դար]]ում, ճշտիվ համապատասխանել են միմյանց, այսինքն, ամեն մի հնչյուն գրվել է միայն մեկ տառով, և ամեն մի տառ ունեցել է միայն մեկ հնչյուն (արտասանություն)։ Հետագայում շատ բառերի մեջ այս կամ այն հնչյունը կամ հնչյունները պատմականորեն փոխվել են, բայց ուղղագրությունը մնացել է նույնը<ref>{{cite book|title=Գրաբարի դասընթաց|author=Պ.Ե. Շարաբխանյան|publisher=ԵՊՀ հրատ.|location=Երևան|page=132:}}</ref>։ '''Յ''' տառը բառասկզբում արտասանվում է '''հ''', որ պահպանվում է բարդության և ածանցման մեջ. օրինակ՝ յորդ-հորդ, յոգնակի-հոգնակի, յայտնի-հայտնի, անյայտ-անհայտ։ Բառավերջում '''յ'''-ն չի արտասանվում՝ ընծայ, տղայ, ձուլածոյ-ընծա, տղա, ձուլածո։ Բացառություն են կազմում մի քանի միավանկ բառեր, որոնց վերջում '''յ'''-ն արտասանվում է՝ հայ, նայ, վայ, խոյ, Նոյ։ '''Ւ (ւ)''' տառը բառավերջում, երկու ձայնավորների միջև և '''ւո''' կապակցության մեջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նաւ, թիւ, հիւանդ, որդւոց - նավ, թիվ, հիվանդ, որդվոց։ '''Ու''' տառը ձայնավորից առաջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նուազ-նվազ, լեզուի-լեզվի։ Բացառություն են կազմում ''ու լծորդությամբ բայերի'' անցյալ անկատար ձևերը, որոնց մեջ ''ու'' տառը հաջորդ ձայնավորից առաջ պահում է ձայնավոր ''ու'' հնչյունը։ Օրինակ՝ հեղուի, հեղուիր, հեղուարք արտասանվում է նույն կերպ կամ հեղույի, հեղույիր, հեղույաք։ ==== Երկբարբառներ ==== Գրաբարն ունեցել է երկբարբառներ՝ '''այ, աւ, եա, եւ, իւ, ոյ, ու, ւո''', սակայն ոչ այն արժեքով, ինչպես պատկերացվել է մասնագիտական գրականության մեջ։ Ձայնորդներից երկբարբառների կազմությանը մասնակցել են միայն '''յ''' և '''ւ''' հնչյունները։ Երկբարբառների պարզեցման միտումը նկատվել է եվրոպական մի շարք լեզուներում, ինչպես նաև գրաբարի ուշ շրջանում։ Այդ իսկ պատճառով հայերենի երկբարբառները վերածվել են պարզ հնչյունների (աւձ-օձ, իւր-իր, ալեւր-ալյուր, լոյս-լույս, գրեաց-գրեց և այլն)<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=2006|page=89-90}}</ref>։ ==== Հնչյունափոխություն ==== == Ձևաբանություն == === Հոլովում === {{հիմնական|Գրաբարի հոլովման համակարգը}} Գրաբարում հոլովվում են [[գոյական]]ը, [[ածական]]ը, [[դերանուն]]ը, [[թվական]]ը, ինչպես նաև մի քանի [[դերբայ]]ներ։ Գրաբարն ունի վեց հոլով՝ [[ուղղական հոլով|ուղղական]], [[Սեռական հոլով|սեռական]], [[տրական հոլով|տրական]], [[հայցական հոլով|հայցական]], [[բացառական հոլով|բացառական]], [[գործիական հոլով|գործիական]]։ ==== Անվանական հոլովում ==== Գրաբարում անունները հոլովվելիս ստանում են զանազան մասնիկներ՝ հոլովիչներ։ Գրաբարի հոլովիչները հինգն են՝ ''Ա, Ե, Ի, Ո, ՈՒ''։ Հոլովիչներից բացի՝ հոլովների ձևավորմանը մասնակցում են որոշ հոլովակերտներ։ Եզակի սեռական ու տրական հոլովներում հոլովակերտ մասնիկները՝ ''ն, ջ, նջ'', հանդիպում են սահմանափակ թվով բառերում (օրինակ՝ ''այր - առն, տէր - տեառն, գիւղ - գեղջ, կին - կնոջ, տիւ - տուընջեան'' և այլն), տրականում՝ նաև ''ում'' (օրինակ՝ ''հին - հնում, նոր - նորում, աջ - աջում'' և այլն)։ Եզակի բացառականում հանդես է գալիս ''է'' հոլովակերտը, եզակի գործիականում՝ ''ւ, վ, բ'' հոլովակերտները։ Հոգնակի ուղղականում գործածվում է ''ք'', սեռականում, տրականում ու բացառականում՝ ''ց'', հայցականում՝ ''ս'' հոլովակերտը։ Հոգնակի գործիականում պահպանվում է եզակի գործիականի հոլովակերտը, որին ավելանում է ''ք''։ ===== Ներքին և արտաքին հոլովում ===== Ըստ հոլովիչների տեղադրման՝ բառերը երկու բնույթի փոփոխության են ենթարկվում՝ ներդրական ու վերջադրական։ ''Արտաքին կամ վերջադրական հոլովման'' դեպքում հոլովիչը բառին ավելանում է վերջից՝ առանց խախտելու նրա ամբողջականությունը, օրինակ՝ ''տիտան - տիտանայ, ծով - ծովու, արքայ - արքայի'' և այլն։ ''Ներքին կամ ներդրական հոլովման'' ժամանակ հոլովիչը հանդես է գալիս բառի կազմում՝ դրվելով արմատի, իսկ ածանցավոր բառերի դեպքում՝ ածանցի վերջին բաղաձայնից առաջ։ Օրինակ՝ ''դուստր - դստեր, աստղ - աստեղ, գագաթն - գագաթան, որդն - որդան'' և այլն։ Գրաբարն ունի վեց արտաքին (''Ա, Ի, Ո, Ու, Ի-Ա, Ո-Ա'') ու երեք ներքին (''Ա, Ե, Ի-Ա'') հոլովումներ։ ===== Պարզ և խառը հոլովում ===== Գրաբարում բառի հոլովմանը կարող են մասնակցել մեկ կամ երկու հոլովիչներ։ Ըստ այդմ՝ առանձնացնում են պարզ և խառը հոլովումներ։ ''Պարզ հոլովումն'' արտահայտվում է մեկ հոլովիչով, որը հանդես է գալիս եզակի ու հոգնակի թվերի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''շարժումն'' - եզ. սեռ. - ''շարժման'', եզ. բաց. - ''ի շարժմանէ'', եզ. գործ. - ''շարժմամբ'', հոգն. սեռ. - ''շարժմանց'', հոգն. բաց. - ''ի շարժմանց'', հոգն. գործ. - ''շարժմամբք'' և այլն։ ''Խառը հոլովման'' ժամանակ բառի թեքմանը մասնակցում են երկու հոլովիչներ, որոնցից մեկը հանդես է գալիս եզակի թվի սեռական, տրական ու բացառական հոլովներում, երկրորդը՝ եզակի գործիականում ու հոգնակի թվի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''անձն'' - եզ. սեռ. - ''անձին'', (եզ. բաց. - ''յանձնէ''), եզ. գործ. - ''անձամբ'', հոգն. սեռ. - ''անձանց'', հոգն. բաց. - ''յանձանց'', հոգն. գործ. - ''անձամբք'' և այլն։ Գրաբարն ունի հինգ պարզ (''Ա (''Ա'' արտաքին և ''Ա'' ներքին), Ե, Ի, Ու, Ո'') և երկու խառը (''Ի-Ա (''Ի-Ա'' արտաքին և ''Ի-Ա'' ներքին), Ո-Ա'') հոլովումներ։ ==== Դերանվանական հոլովում ==== ==== Խոնարհում ==== {{հիմնական|Գրաբարի խոնարհման համակարգը}} Գրաբարում բայն ունի երեք եղանակ՝ սահմանական, ստորադասական և հրամայական։ Ըստ կազմության՝ գրաբարում բայի ժամանակները երկու խմբի են բաժանվում՝ պարզ և բաղադրյալ։ Պարզ ժամանակները կազմվում են բայահիմքերից, որոնց ավելանում են համապատասխան դիմային վերջավորությունները։ Իսկ բաղադրյալ ժամանակները կազմվում են անցյալ և ապառնի դերբայներով և հետևյալ օժանդակ բայերով՝''եմ, լինիմ։'' Սահմանական եղանակի պարզ ժամանակներն են ներկան, անցյալ անկատարը, անցյալ կատարյալը, բաղադրյալ ժամանակներն են վաղակատար-հարակատար ներկան, վաղակատար-հարակատար անցյալը, բաղադրյալ ապառնին, անցյալ ապառնին։ Բայի պարզ ժամանակաձևերը կազմվում են երկու տեսակի հիմքերից՝ ներկայի և անցյալ կատարյալի։ Սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակները կազմվում են ներկայի հիմքից, իսկ անցյալ կատարյալ ժամանակը՝ անցյալ կատարյալի հիմքից։ Բայի անորոշ դերբայի դերբայական մասնիկը հեռացնելու դեպքում կստանանք նրա ներկայի հիմքը։ Հետևաբար ներկայի հիմքն առանց դերբայական մասնիկի անորոշ դերբայն է։ Ներկայի հիմքն իր մեջ ընդգրկում է նաև բայական սոսկածանցները, օրինակ՝ ''մերձենալ-մերձեն, զարմանալ-զարման, առնուլ-առն'' և այլն։ Տվյալ ժամանակի դիմավոր ձևերը ստանալու համար հիմքերին անհրաժեշտ է հավելել համապատասխան խոնարհիչներով վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ա լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ամ || -ամք |- | 2-րդ || -աս || -այք |- | 3-րդ || -այ || -ան |} Նույն վերջավորությունները ծառայում են ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև խոնարհումների համար։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ե լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -եմ || -եմք |- | 2-րդ || -ես || -էք |- | 3-րդ || -է || -են |} Ե խոնարհման պատկանող բայերը ներկա ժամանակում կարող են ստանալ ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև տիպի վերջավորություններ։ Առաջին տիպի վերջավորություններ ստանում են ''ե'' խոնարհման բոլոր բայերը, նշանակություն չունի, թե ինչ սեռի են պատկանում։ Երբ ե խոնարհման ներգործական սեռի բայերը փոխում են իրենց սեռը և ստանում են կրավորական սեռի նշանակություն, վերջնավանկի ''ե'' և ''է'' ձայնավորները փոխվում են ''ի-ի'', ինչպես՝ ''երգեմ-երգիմ, գործեմ-գործիմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ի լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -իմ || -իմք |- | 2-րդ || -իս || -իք |- | 3-րդ || -ի || -ին |} ''Ի'' խոնարհման պատկանող բոլոր բայերը խոնարհվում են կրավորաձև անկախ սեռից, ստանում են վերոհիշյալ վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ''ու'' լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ում || -ումք |- | 2-րդ || -ուս || -ուք |- | 3-րդ || -ու || -ուն |} Ներգործական սեռի բայերը նույն վերջավորություններով կարող են արտահայտել նաև կրավորական սեռի նշանակություն։ Գրաբարի ներկա ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակին, օրինակ՝ ''Սուտ խօսիս դու-Դու սուտ ես խոսում, ասեմ-ասում եմ, իջանեմ-իջնում եմ'' և այլն։ Բացի արդի հայերենի ներկա ժամանակին համապատասխանելուց՝ կարող է համապատասխանել նաև արդի հայերենի ըղձական և պայմանական եղանակների ապառնի ժամանակին, օրինակ՝ ''Յորժամ գրես, կարդայցեմք-Երբ գրես, կկարդանք, գտանեմ-գտնեմ, կգտնեմ, հասանեմ-հասնեմ, կհասնեմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի անցյալ անկատար ժամանակի կազմության պատկերը բոլոր չորս լծորդությունների համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Ա !! Ե !! Ի !! ՈՒ |- | 1-ին || -այի, -այաք || -էի, -էիր|| -էի, -էաք || -ում, -ումք |- | 2-րդ || -այիր, -այիք || -էիր, -էիք || -էիր, -էիք || -ուս, -ուք |- | 3-րդ || -այր, -ային || -էր, -էին || -էր, -էին || -ու,-ուն |} Ներգործաձև և կրավորաձև առանձին վերջավորություններ չկան, դրանք ընդհանուր են բոլոր սեռերի համար։ <br /> Անցյալ անկատար ժամանակն իմաստով նախ և առաջ համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի անցյալ անկատարին, օրինակ՝''Կամէին սպանանել զԱրտաշէս արքայ- Կամենում էին սպանել Արտաշես արքային, ջանայի-ջանում էի, մերձենայի-մերձենում էի'' և այլն։ Սակայն անցյալ անկատարը կարող է գործածվել նաև պատմական ժամանակի իմաստով։ Սա աշխարհաբար թարգմանվում է անցյալ կատարյալ կամ ներկա ժամանակներով, ինչպես՝''մեռանէի-մեռավ'' կամ ''մեռնում է, խորհէի-խորհեց'' կամ ''խորհում է'' և այլն։ Դա կարելի է տեսնել նաև հետևյալ նախադասության մեջ՝ ''Եւ ինքն խաղայր անդէն գնայր յերկիրն Արևելից /Եղիշե/, կարելի է թարգմանել՝ խաղայր-ճանապարհ է ընկնում, գնայր- գնում է։''Անցյալ անկատար ժամանակը կարող է թարգմանվել նաև ըղձական և պայմանական եղանակների անցյալ ժամանակով, օրինակ՝''ողբայր-ողբար, կողբար, գթայիր-գթար, կգթար'' և այլն։ Հ. Ավետիսյանը, Ռ. Ղազարյանը բերում են այսպիսի նախադասության օրինակ՝''Նոյնպէս և վիշապն ոչ մի անգամ օձաձև երևէր, և միւս անգամ մարդակերպ /Եզնիկ/-Այսպես էլ վիշապը մի անգամ օձաձև չէր երևա, մի այլ անգամ՝ մարդակերպ''։ <br /> Ներկայի և անցյալ անկատարի ''մ, ս, յ, մք, յք, ն'' վերջավորությունները հնդեվրոպական ծագում ունեն։ Միայն հոգնակի 1-ին և 2-րդ դեմքերի ք-ն հայկական կազմություն է, որը մենք տեսնում ենք նաև հոլովման համակարգում։ Հետագայում սահմանական եղանակի ներկան և անցյալ անկատարը վերածվեցին ըղձական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների։ Դեռ 5-րդ դարում անցյալ անկատարը շատ դեպքերում կիրառվում էր որպես ըղձական անցյալ։ Այս երևույթը տարածվեց նաև ներկա ժամանակի վրա՝ ավարտին հասնելով 12-րդ դարում։ Նույն շրջանում սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակների համար ստեղծվեց կ''ու'' եղանակիչը, որը հավելվեց գրաբարյան ներկային և անցյալ անկատարին՝ ստեղծելով, օրինակ, ''կու երգեմ, կու երգէի'' ձևերը։ Միջին հայերենն ունի հինգ եղանակ՝ ի տարբերություն գրաբարի՝ սահմանական, հրամայական, ըղձական, պայմանական, հարկադրական։ ''Կոյ, կու, կը, կ´'' եղանակիչը միջին հայերենում արտահայտում էր նաև պայմանական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների իմաստ, ինչը տարածվեց նաև հայերենի բարբառներում։ Հետագայում արևմտյան բարբառախումբը ձևավորեց ''պիտի'' ձևով ապառնի, իսկ արևելյան բարբառախումբը ստեղծեց ''ում''-ով դերբայ սահմանական եղանակի համար։ Թեև նշվում է, որ ում-ով ներկա 12-14-րդ դդ. չկա, սակայն կան պահպանված աղբյուրներ, օրինակ՝ ''Հերացի՝ մաշում լինի, Վ. Արևելցի՝ աղօթք են առնում'' /13-րդ դար/։ <br /> Սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակը կազմվում է անցյալ կատարյալի հիմքից։ Ըստ կազմության՝ անցյալ կատարյալի հիմքը լինում է պարզ կամ արմատական և բաղադրյալ կամ ցոյական։ Հայերենի անցյալ կատարյալի հիմքը և´ պահպանել է հնդեվրոպական լեզուներում այդ հիմքին բնորոշ գծեր, և´ հեռացել նրանցից։ <br /> Ստեղծվել է հետաքրքիր իրավիճակ, ինչի արդյունքում դժվար է նմանություն տեսնել նրանց միջև։ Հնդեվրոպական լեզուների անցյալի հիմքի հատկությունները պահպանվել են պարզ կամ արմատական հիմքերի մեջ՝ ''թողուլ-թող, հատանել-հատ'' և այլն, իսկ բաղադրյալ հիմքերը տարբերվում են հնդեվրոպական լեզուների բայերի անցյալի հիմքից, լինում են ցոյական կամ ''ի'' բաղադրիչ ունեցող՝''կարդալ-կարդաց, զարթնուլ-զարթի'' և այլն։ Եթե պարզ կամ արմատական հիմքը համընկնում է բայարմատին, ապա բաղադրյալ կամ ցոյական հիմքը կարող է կազմված լինել բայարմատից և աց ածանցից /ա լծորդության պարզ և ան ածանցավոր բայեր/, բայարմատից և եաց ածանցից /ե լծորդության պարզ և բազմապատկական, ի լծորդության պարզ և ա լծորդության են ածանցավոր բայեր/, բայարմատից կամ կատարյալի ցոյական հիմքից և ոյց ածանցից /պատճառական բայեր/։ Ինչպես լեզվի վերաբերյալ շատ հարցերում, այնպես էլ այս դեպքում կան բացառություններ։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ Ստորև ներկայացնում ենք սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակի կազմության պատկերը՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Ներգործաձև!! Կրավորաձև !! Խառը |- | 1-ին|| -ի, -աք || -այ, -աք || -եայ, -եաք |- | 2-րդ || -եր,-էք /իք/ || -ար,-այք/-արուք || -եար,-եայք |- | 3-րդ || -, -ին || -ան || -եաւ,-եան |} Երբ անցյալ կատարյալի հիմքին ավելանում են վերջավորությունները, հիմքի վանկի շեշտը տեղափոխվում է վերջավորության ձայնավորի վրա, որի արդյունքում կատարյալի հիմքի վերջին վանկի ձայնավորը կամ երկբարբառը հնչյունափոխության է ենթարկվում, ինչպես՝ ''գրեաց+ի=գրեցի, մուտ+ի=մտի'' և այլն։ Գրաբարի սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի անցյալ կատարյալին, հետևաբար թարգմանվում է համապատասխան ժամանակաձևով, ինչպես՝ ''հեռացայ-հեռացա, նայեցար-նայեցիր, զարթեան-զարթնեցին'' և այլն։ == Գրաբարով ստեղծված 5-րդ դարի նշանավոր երկերը == [[5-րդ դար]]ի գրականությամբ վավերացվեց հայ պետականության ավելի քան վեց հարյուր տարվա ընթացքում հղկված [[հայերեն]]ը, որը կատարելագործվելով՝ դարեր շարունակ օգտագործվեց որպես համաժողովրդական լեզու, որով գրվեցին պատմական, փիլիսոփայական, գիտական, գեղարվեստական բազմաթիվ երկեր։ Այն լեզուն, որը գրավոր դարձավ [[5-րդ դար]]ում, հետագայում կոչվեց ''գրաբար''։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության ամենանշանավոր դեմքերն են եղել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, [[Սահակ Պարթև]]ը ու նրանց առաջին աշակերտները՝ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն ու [[Կորյուն]]ը։ Նրանց երկերով է սկզբնավորվում հայ դպրությունը։ Սահակ Պարթևի անունով պահպանված են գլխավորապես [[կանոն գրական ժանր|կանոնական գործեր]], որոնց մեջ շարադրված է եկեղեցու պաշտոնյաների պարտականությունները։ Սահակ Պարթևի անունով մնացել են նաև երկու [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և մի քանի երգեր։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի երկերից պահպանված է ճառերի մի ժողովածու՝ ''«Յաճախապատում ճառք»'' վերնագրով, որը վերագրվել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ]]ին։ Այս ժողովածուից բացի, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի անունով մնում են նաև մի շարք [[հոգևոր երգ]]եր։ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն [[5-րդ դար]]ի ամենանշանավոր [[մատենագիր]]ներից է։ Նրա անունով մեզ է հասել ''«Եղծ աղանդոց»'' նշանավոր երկը, որի մեջ հեղինակը հենվելով [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] և կուռ տրամաբանության վրա հերքում է ժամանակի աղանդները։ [[Կորյուն]]ի անունով մեզ հասել է ''«Վարք Մաշտոցի»'' աշխատությունը, որը գրված է [[5-րդ դար]]ի քառասունական թվականներին։ Դա պատմական մեծ արժեք ունեցող երկ է, որի մեջ ներկայացված են գրերի ստեղծման հանգամանքները։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության մեջ բացառիկ նշանակություն ունեն նաև պատմական մի շարք այլ գործեր։ Այդ երկերից ժամանակագրական առումով առաջինը համարվում է [[Ագաթանգեղոս]]ի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' աշխատությունը, որը բաղկացած է երեք մասից։ Հայ ժողովրդի ամբողջական պատմություն գրելու փորձ արել է [[Փավստոս Բուզանդ]]ը։ Նրա Պատմությունը բաժանվում է դպրությունների, որոնցից մեզ հասել են Գ-Զ դպրությունները։ Բուզանդի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գրքի մեզ հասած հատվածները ընդգրկում են մոտ հիսուն տարվա պատմություն՝ [[4-րդ դար]]ի երեսնական թվականներից մինչև ութսունական թվականները։ [[5-րդ դար]]ի հայ ամենաականավոր պատմագիրը եղել է [[Մովսես Խորենացի]]ն, որը մեծ համարում է ունեցել ինչպես հայ, այնպես էլ հարևան երկրների պատմագիրների մեջ։ Նրա անունով մեզ հասել են մի շարք երկեր, որոնց մեջ ամենանշանավորը ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գիրքն է, որն իր գիտականությամբ, կուռ կառուցվածքով և քաղաքական նպատակասլացությամբ շատ բարձր է և չի կարելի համեմատել միջնադարի մյուս պատմագիրների երկերի հետ։ [[Մովսես Խորենացի]]ն իր Պատմությունը գրում է [[Սահակ Բ Բագրատունի|Սահակ Բագրատունու]] հանձնարարությամբ։ Խորենացին գրավոր աղբյուրներ օգտագործելու հետ միասին մեծ չափով օգտվել է նար ժողովրդական բանահյուսությունից։ Պատմության մեջ շարադրված է հայ ժողովրդի պատմությունը՝ իր կազմավորման ժամանակաշրջանից մինչև [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորության]] անկումը։ Հայ պատմագրության ամենապայծառ դեմքերից է եղել [[Եղիշե]]ն, որի անունով մեզ հասել են մի շարք աշխատություններ, որոնց մեջ ամենարժեքավորը ''«Պատմութիւն Վարդանանց»'' գիրքն է, որը իր մի շարք դրական հատկություններով կարելի է համեմատել [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] Պատմության հետ։ [[5-րդ դար]]ի հայ պատմիչների վերջին ներկայացուցիչը եղել է [[Ղազար Փարպեցի]]ն, որից մեզ են հասել [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և ''Պատմութիւն Հայոց'' աշխատությունը։ [[5-րդ դար]]ի գրականությունը հարուստ է նաև թարգմանական գործերով. [[Սահակ Պարթև]]ը, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, նրանց ավագ աշակերտները՝ [[Հովնան Եկեղյացի]]ն, [[Հովսեփ Պաղնացի]]ն, [[Եզնիկ Կողբացի]]ն, [[Կորյուն]]ը, [[Մուշե]]ն, [[Աբրահամ Խոստովանող]]ը կամ Զենեկացին և այլք, որոնց մասին տեղեկություններ չկան, թարգմանական մեծ աշխատանք են ծավալել<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=1981|page=74-83}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Աբրահամյան Ա., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 1957։ *Ավետիսյան Հ. Մ., Ղազարյան Ռ.Ս., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 2007։ *Ղազարյան Ս. Ղ., Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն, Երևան, 1981։ == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [http://grabar.am/ Առցանց Գրաբարի դպրոց] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120724051157/http://www.grabar.am/ |date=2012-07-24 }} * [https://grapaharan.org/Կատեգորիա:Գրաբար_Տեքստեր Գրաբար տեքստեր գրապահարանում] * [https://www.magaghat.ai/hy/grabar Դասական Հայերենի (Գրաբար) համառոտ ներածություն] === Գրաբարի բառարաններ === * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=26 Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի] (Գրաբարի բացատրական բառարան է)։ Երկհատոր։ Տպուած է Վենետիկ, 1836-1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=54 Բառգիրք ի բարբառ Հայ եւ Իտալական] (Գրաբարի ամենամեծ եւ լաւագոյն բառարաններէն մէկը։ Հայերէն բացատրական եւ նաեւ իտալերէն։) Տպուած է Վենետիկ, 1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=34 Առձեռն բառարան Հայկազնեան լեզուի] (Գրաբարի բառապաշարը, արևմտահայերէն բացատրութիւններով)։ Առաջին տպագրութիւնը 1846ին էր՝ Հ. Մկրտիչ Աւգերեանի հեղինակութեամբ։ Երկրորդ այս տպագրութեան Հ. Գրիգոր Ճէլալեանը աւելցուցած է 5000 բառ-յօդուած։ Տպուած է Սուրբ Ղազար, Վենետիկ, 1865։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=16 Նոր բառգիրք հայ-անգլիարէն], Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան։ Մխիթարեանց Տպարան, Վենետիկ, 1875։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=28 Գրաբարի բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երևան, 2000։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=36 Գրաբարի հոմանիշների բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն, Անթիլիաս, 2006։ {{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=190}} {{Հայոց լեզու}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերեն]] [[Կատեգորիա:Մեռած լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հնդեվրոպական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Թեքական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հայ Առաքելական Եկեղեցի]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեզուներ]] qjva63u4j6cp3c1pwkxnn97jii78r33 8487061 8487042 2022-08-11T08:30:31Z 37.252.89.164 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Լեզու |գույն = Indo-European |անվանում = Գրաբար |ինքնանվանում = |մատենագիր_նմուշ = |մատենագիր_նմուշի_լայնությունը = 250px |մատենագիր_նմուշի_նկարագիրը = |երկրներ = [[Հայաստան]] |շրջաններ = |լեզվակիրների թիվ = |ռեյտինգ = |կատեգորիա = [[Եվրասիայի լեզուներ]] |դասակարգում = [[Հնդեվրոպական լեզուներ|Հնդեվրոպական ընտանիք]] :Հայկական կիսախումբ |գրեր = [[հայկական այբուբեն]] |պաշտոնական լեզու = |ԳՕՍՏ 7.75–97 = |ISO1 = չկա |ISO2 = |ISO3 = xcl |քարտեզ = |քարտեզի_լայնությունը = 270px |քարտեզի_նկարագիրը = |քարտեզ2 = |քարտեզի_լայնությունը2 = 270px |քարտեզի_նկարագիրը2 = }} '''Գրաբար''', հայոց հին գրական լեզուն, գործածության մեջ է եղել [[5-րդ դար]]ից մինչև [[19-րդ դար]]ի կեսը՝ գործառույթի ոլորտների աստիճանական սահմանափակումով։ == Գրաբարի շրջափուլերի մասին == Դասական հայերենի պատմությունը բաժանվում է երկու մեծ դարաշրջանների՝ հինհայերենյան և ետհինհայերենյան։ Հինհայերենյան դարաշրջանն սկսում է [[5-րդ դար]]ի սկզբից (գրերի գյուտից) մինչև [[11-րդ դար]]ը։ Երկրորդ դարաշրջանն ընդգրկում է [[11-րդ դար|11]]-[[19-րդ դար|19 դդ]].։ Առաջին դարաշրջանում դասական հայերենը հայ ժողովրդի ընդհանուր լեզուն էր, իր երկու տարբերակով (գրական ու խոսակցական) և բարբառային որոշ տարբերակային ձևերով։ Այս դարաշրջանի գրաբարը բաժանում են դասական կամ մեսրոպյան, հնում՝ «ոսկեդարյան» (գրերի գյուտից մինչև [[5-րդ դար]]ի կեսը), ետդասական կամ ետմեսրոպյան, հնում՝ «ետոսկեդարյան» ([[5-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից մինչև [[8-րդ դար]]ի կեսերը) և ետին կամ նախամիջին (8-10 դդ.) շրջանների։ Առաջին երկու շրջաններին բնորոշ է գրական և խոսակցական լեզուների, որպես մեկ լեզվի գրական ու խոսակցական տարբերակների, միասնությունը։ Երկրորդ շրջանին բնորոշ է նաև գրական լեզվի մեջ գիտական լեզվի տարբերակի ձևավորումը և առանձնացումը, որ բնութագրվում է [[Հունաբան հայերեն|հունաբան դպրոցով]]։ Երրորդ շրջանի դասական հայերենը բնորոշվում է հունաբանությունների սահմանափակումով ու հաղթահարումով, ժողովրդական-խոսակցական լեզվի ավելի ու ավելի զգալի ներթափանցումներով արվեստականությամբ։ Երկրորդ դարաշրջանում սկսվում է դասական հայերենի երկրորդ ոսկեդարը, սակայն նրա գործառության ոլորտները մերթ սեղմվում, մերթ ընդարձակվում են հասարակական-պատմական պայմանների ու մշակույթի զարգացման ընթացքի հետ։ Այսու ամենայնիվ գիտակցվում է [[Միջին հայերեն|միջին հայերենի]] փոխարեն հենց դասական հայերենի կիրառության շարունակության անհրաժեշտությունը։ [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան թագավորության]] անկմամբ տեղի է ունենում նաև դասական լեզվի անկումը եւ [[Լատինաբան հայերեն|լատինաբան դպրոցի]] լայն տարածումը, սակայն 1700֊ականներին սկսվում է դասական հայերենի երրորդ ոսկեդարը։ [[Մխիթարյան միաբանություն|Մխիթարյանների]] ջանքերով տեղի է ունենում լեզվի պատմության մեջ ամենածավալուն մաքրագործական աշխատանքը, լատինաբան դպրոցից ձերբազատումը, թարգմանվում են ժամանակի եվրոպական գիտության բոլոր դասագրքերը, ստեղծվում են ահռելի քանակությամբ նորանոր եզրույթներ։ Այնուհետև Եվրոպայից մուտք գործած գաղափարների ներքո սկսվում է գրապայքարը և [[19-րդ դար]]ի կեսից դասական հայերենը լրացնում է մեռյալ լեզուների շարքը՝ զիջելով իր տեղը գրականացված [[աշխարհաբար]] լեզվին իր երկու՝ արևելահայ և արևմտահայ տարբերակներով։ Մեր օրերում դասական հայերենը պահպանվում է միայն եկեղեցուն՝ թարգմանության չենթակա որոշ [[աղոթք|աղոթքներում]], [[սաղմոս|սաղմոսներում]], [[շարական|շարականներում]] և այլն, իսկ կաթողիկոսական գրություններում ([[կոնդակ]], [[ուղերձ]] և այլն) գործածվել է մինչև [[20-րդ դար]]ի կեսը<ref>{{cite book|title=ՀՍՀ, հ.3|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ|location=Երևան|year=1977|page=190:}}</ref>։ Ի տարբերություն այլ դասական լեզուների այսօր դասական հայերենին խոսակցական մակարդակով տիրապետող մարդիկ չկան ոչ եկեղեցում, ոչ արևմտյան համալսարաններում և ոչ իսկ Մատենադարանի և այլ բանասիրական հաստատությունների շրջանականերում։ == Հնչյունաբանություն == ==== Տառերի արտասանություն ==== Պետք է նկատի ունենալ, որ մեսրոպյան այբուբենում եղած '''ւ'''-ը (վյուն) խորհրդային ուղղագրությամբ հանվել է փոխարինվելով '''ու''' երկտառ հնչյունի գրությամբ։ հայաստանից դուրս շարունակվում է գործածվել հայոց լեզվի սովորական ուղղագրությունն ու մեսրոպյան բնօրինակ այբուբենը։ Հայոց լեզվում չկայ '''ֆ''' հնչյուն, այն առկա է միայն օտար փոխառություններում, ուստի վաղ շրջանում չի եղել նաև '''ֆ''' տառն, այն այբուբենի մեջ է մտել միջնադարում. միջնադարում ի հայտ է եկել նաև '''աւ''' հնչյունի '''օ''' կրճատագիրը՝ խորհրդային ուղղագրությամբ '''և'''֊ի հետ միասին բարձրացված առանձին տառի մակարդակի։ (Մեսրոպ Մաշտոցի ստեղծած այբուբենն է՝ ա, բ, գ, դ, ե, զ, է, ը, թ, ժ, ի, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, ո, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, ւ, փ, ք)։ Հայաստանում վաղուց հրաժարվել են թյուրիմացաբար հայտնված «մեկ հնչյուն, մեկ տառ» գաղափարից, ըստ որի մեսրոպյան այբուբենի յուրաքանչյուր տառին հինգերորդ դարում համապատասխանել է մեկ հնչյուն։ Այբուբենի ուղղագրությունն ու դասական հայերենի սկզբնական արտասանությունը ուղիղ կերպով չեն համապատասխանել միմյանց, եւ ամեն հնչյուն չի գրվել միայն մեկ տառով, իսկ ամեն տառ չի ունեցել է միայն մեկ հնչյուն (արտասանություն)։ Այսօր ավանդական արտասանությամբ '''յ''' տառը բառասկզբում արտասանվում է '''հ''', որ պահպանվում է բարդության և ածանցման մեջ. օրինակ՝ յորդ-հորդ, յոգնակի-հոգնակի, յայտնի-հայտնի, անյայտ-անհայտ։ Բառավերջում '''յ'''-ն չի արտասանվում՝ ընծայ, տղայ, ձուլածոյ-ընծա, տղա, ձուլածո։ Բացառություն են կազմում մի քանի միավանկ բառեր, որոնց վերջում '''յ'''-ն արտասանվում է՝ հայ, նայ, վայ, խոյ, Նոյ։ Բառամիջյան «վ»֊ն՝ '''Ւ (ւ)''' տառը ձայնավորից հետո բաց վանկում և '''ւո''' կապակցության մեջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նաւ, թիւ, հիւանդ, որդւոց - նավ, թիվ, հիվանդ, որդվոց։ '''Ու''' տառը ձայնավորից առաջ արտասանվում է '''վ'''։ Օրինակ՝ նուազ-նվազ, լեզուի-լեզվի։ Բացառություն են կազմում ''ու լծորդությամբ բայերի'' անցյալ անկատար ձևերը, որոնց մեջ ''ու'' տառը հաջորդ ձայնավորից առաջ պահում է ձայնավոր ''ու'' հնչյունը։ Օրինակ՝ հեղուի, հեղուիր, հեղուարք արտասանվում է նույն կերպ։ ==== Երկբարբառներ ==== Գրաբարն ունեցել է երկբարբառներ՝ '''այ, աւ, եա, եւ, իւ, ոյ, ու, ւո''', սակայն կան նաև այս երկտառ կապակցությունների մեկ հնչյուն արտահայտելու բավականին հիմնավորված տեսակետը։ Ձայնորդներից երկբարբառների կազմությանը մասնակցել են միայն '''յ''' և '''ւ''' հնչյունները։ Հավանական երկտառ հնչյունները պահպանված այս կամ այն բարբառներում, սակայն գրականացված աշխարհաբարում, առավել ևս արևելահայերենում դրանք լիովին պարզեցվել են՝ վերածվվելով կամ ավելի պարզ հնչյունների (աւձ-օձ, իւր-իր, գրեաց-գրեց և այլն) կամ երկբարբառի (աւձ-օձ, իւր-իր, ալեւր-ալյուր, լոյս-լույս, գրեաց-գրեց և այլն)<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=2006|page=89-90}}</ref>։ ==== Հնչյունափոխություն ==== == Ձևաբանություն == === Հոլովում === {{հիմնական|Գրաբարի հոլովման համակարգը}} Գրաբարում հոլովվում են [[գոյական]]ը, [[ածական]]ը, [[դերանուն]]ը, [[թվական]]ը, ինչպես նաև մի քանի [[դերբայ]]ներ։ Գրաբարն ունի վեց հոլով՝ [[ուղղական հոլով|ուղղական]], [[Սեռական հոլով|սեռական]], [[տրական հոլով|տրական]], [[հայցական հոլով|հայցական]], [[բացառական հոլով|բացառական]], [[գործիական հոլով|գործիական]]։ ==== Անվանական հոլովում ==== Գրաբարում անունները հոլովվելիս ստանում են զանազան մասնիկներ՝ հոլովիչներ։ Գրաբարի հոլովիչները հինգն են՝ ''Ա, Ե, Ի, Ո, ՈՒ''։ Հոլովիչներից բացի՝ հոլովների ձևավորմանը մասնակցում են որոշ հոլովակերտներ։ Եզակի սեռական ու տրական հոլովներում հոլովակերտ մասնիկները՝ ''ն, ջ, նջ'', հանդիպում են սահմանափակ թվով բառերում (օրինակ՝ ''այր - առն, տէր - տեառն, գիւղ - գեղջ, կին - կնոջ, տիւ - տուընջեան'' և այլն), տրականում՝ նաև ''ում'' (օրինակ՝ ''հին - հնում, նոր - նորում, աջ - աջում'' և այլն)։ Եզակի բացառականում հանդես է գալիս ''է'' հոլովակերտը, եզակի գործիականում՝ ''ւ, վ, բ'' հոլովակերտները։ Հոգնակի ուղղականում գործածվում է ''ք'', սեռականում, տրականում ու բացառականում՝ ''ց'', հայցականում՝ ''ս'' հոլովակերտը։ Հոգնակի գործիականում պահպանվում է եզակի գործիականի հոլովակերտը, որին ավելանում է ''ք''։ ===== Ներքին և արտաքին հոլովում ===== Ըստ հոլովիչների տեղադրման՝ բառերը երկու բնույթի փոփոխության են ենթարկվում՝ ներդրական ու վերջադրական։ ''Արտաքին կամ վերջադրական հոլովման'' դեպքում հոլովիչը բառին ավելանում է վերջից՝ առանց խախտելու նրա ամբողջականությունը, օրինակ՝ ''տիտան - տիտանայ, ծով - ծովու, արքայ - արքայի'' և այլն։ ''Ներքին կամ ներդրական հոլովման'' ժամանակ հոլովիչը հանդես է գալիս բառի կազմում՝ դրվելով արմատի, իսկ ածանցավոր բառերի դեպքում՝ ածանցի վերջին բաղաձայնից առաջ։ Օրինակ՝ ''դուստր - դստեր, աստղ - աստեղ, գագաթն - գագաթան, որդն - որդան'' և այլն։ Գրաբարն ունի վեց արտաքին (''Ա, Ի, Ո, Ու, Ի-Ա, Ո-Ա'') ու երեք ներքին (''Ա, Ե, Ի-Ա'') հոլովումներ։ ===== Պարզ և խառը հոլովում ===== Գրաբարում բառի հոլովմանը կարող են մասնակցել մեկ կամ երկու հոլովիչներ։ Ըստ այդմ՝ առանձնացնում են պարզ և խառը հոլովումներ։ ''Պարզ հոլովումն'' արտահայտվում է մեկ հոլովիչով, որը հանդես է գալիս եզակի ու հոգնակի թվերի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''շարժումն'' - եզ. սեռ. - ''շարժման'', եզ. բաց. - ''ի շարժմանէ'', եզ. գործ. - ''շարժմամբ'', հոգն. սեռ. - ''շարժմանց'', հոգն. բաց. - ''ի շարժմանց'', հոգն. գործ. - ''շարժմամբք'' և այլն։ ''Խառը հոլովման'' ժամանակ բառի թեքմանը մասնակցում են երկու հոլովիչներ, որոնցից մեկը հանդես է գալիս եզակի թվի սեռական, տրական ու բացառական հոլովներում, երկրորդը՝ եզակի գործիականում ու հոգնակի թվի բոլոր թեք հոլովներում, օրինակ՝ ''անձն'' - եզ. սեռ. - ''անձին'', (եզ. բաց. - ''յանձնէ''), եզ. գործ. - ''անձամբ'', հոգն. սեռ. - ''անձանց'', հոգն. բաց. - ''յանձանց'', հոգն. գործ. - ''անձամբք'' և այլն։ Գրաբարն ունի հինգ պարզ (''Ա (''Ա'' արտաքին և ''Ա'' ներքին), Ե, Ի, Ու, Ո'') և երկու խառը (''Ի-Ա (''Ի-Ա'' արտաքին և ''Ի-Ա'' ներքին), Ո-Ա'') հոլովումներ։ ==== Դերանվանական հոլովում ==== ==== Խոնարհում ==== {{հիմնական|Գրաբարի խոնարհման համակարգը}} Գրաբարում բայն ունի երեք եղանակ՝ սահմանական, ստորադասական և հրամայական։ Ըստ կազմության՝ գրաբարում բայի ժամանակները երկու խմբի են բաժանվում՝ պարզ և բաղադրյալ։ Պարզ ժամանակները կազմվում են բայահիմքերից, որոնց ավելանում են համապատասխան դիմային վերջավորությունները։ Իսկ բաղադրյալ ժամանակները կազմվում են անցյալ և ապառնի դերբայներով և հետևյալ օժանդակ բայերով՝''եմ, լինիմ։'' Սահմանական եղանակի պարզ ժամանակներն են ներկան, անցյալ անկատարը, անցյալ կատարյալը, բաղադրյալ ժամանակներն են վաղակատար-հարակատար ներկան, վաղակատար-հարակատար անցյալը, բաղադրյալ ապառնին, անցյալ ապառնին։ Բայի պարզ ժամանակաձևերը կազմվում են երկու տեսակի հիմքերից՝ ներկայի և անցյալ կատարյալի։ Սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակները կազմվում են ներկայի հիմքից, իսկ անցյալ կատարյալ ժամանակը՝ անցյալ կատարյալի հիմքից։ Բայի անորոշ դերբայի դերբայական մասնիկը հեռացնելու դեպքում կստանանք նրա ներկայի հիմքը։ Հետևաբար ներկայի հիմքն առանց դերբայական մասնիկի անորոշ դերբայն է։ Ներկայի հիմքն իր մեջ ընդգրկում է նաև բայական սոսկածանցները, օրինակ՝ ''մերձենալ-մերձեն, զարմանալ-զարման, առնուլ-առն'' և այլն։ Տվյալ ժամանակի դիմավոր ձևերը ստանալու համար հիմքերին անհրաժեշտ է հավելել համապատասխան խոնարհիչներով վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ա լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ամ || -ամք |- | 2-րդ || -աս || -այք |- | 3-րդ || -այ || -ան |} Նույն վերջավորությունները ծառայում են ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև խոնարհումների համար։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ե լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -եմ || -եմք |- | 2-րդ || -ես || -էք |- | 3-րդ || -է || -են |} Ե խոնարհման պատկանող բայերը ներկա ժամանակում կարող են ստանալ ինչպես ներգործաձև, այնպես էլ կրավորաձև տիպի վերջավորություններ։ Առաջին տիպի վերջավորություններ ստանում են ''ե'' խոնարհման բոլոր բայերը, նշանակություն չունի, թե ինչ սեռի են պատկանում։ Երբ ե խոնարհման ներգործական սեռի բայերը փոխում են իրենց սեռը և ստանում են կրավորական սեռի նշանակություն, վերջնավանկի ''ե'' և ''է'' ձայնավորները փոխվում են ''ի-ի'', ինչպես՝ ''երգեմ-երգիմ, գործեմ-գործիմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ի լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -իմ || -իմք |- | 2-րդ || -իս || -իք |- | 3-րդ || -ի || -ին |} ''Ի'' խոնարհման պատկանող բոլոր բայերը խոնարհվում են կրավորաձև անկախ սեռից, ստանում են վերոհիշյալ վերջավորությունները։ Սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությունը ''ու'' լծորդության բայերի համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Եզակի թիվ !! Հոգնակի թիվ |- | 1-ին || -ում || -ումք |- | 2-րդ || -ուս || -ուք |- | 3-րդ || -ու || -ուն |} Ներգործական սեռի բայերը նույն վերջավորություններով կարող են արտահայտել նաև կրավորական սեռի նշանակություն։ Գրաբարի ներկա ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակին, օրինակ՝ ''Սուտ խօսիս դու-Դու սուտ ես խոսում, ասեմ-ասում եմ, իջանեմ-իջնում եմ'' և այլն։ Բացի արդի հայերենի ներկա ժամանակին համապատասխանելուց՝ կարող է համապատասխանել նաև արդի հայերենի ըղձական և պայմանական եղանակների ապառնի ժամանակին, օրինակ՝ ''Յորժամ գրես, կարդայցեմք-Երբ գրես, կկարդանք, գտանեմ-գտնեմ, կգտնեմ, հասանեմ-հասնեմ, կհասնեմ'' և այլն։ Սահմանական եղանակի անցյալ անկատար ժամանակի կազմության պատկերը բոլոր չորս լծորդությունների համար հետևյալն է՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք !! Ա !! Ե !! Ի !! ՈՒ |- | 1-ին || -այի, -այաք || -էի, -էիր|| -էի, -էաք || -ում, -ումք |- | 2-րդ || -այիր, -այիք || -էիր, -էիք || -էիր, -էիք || -ուս, -ուք |- | 3-րդ || -այր, -ային || -էր, -էին || -էր, -էին || -ու,-ուն |} Ներգործաձև և կրավորաձև առանձին վերջավորություններ չկան, դրանք ընդհանուր են բոլոր սեռերի համար։ <br /> Անցյալ անկատար ժամանակն իմաստով նախ և առաջ համապատասխանում է արդի հայերենի սահմանական եղանակի անցյալ անկատարին, օրինակ՝''Կամէին սպանանել զԱրտաշէս արքայ- Կամենում էին սպանել Արտաշես արքային, ջանայի-ջանում էի, մերձենայի-մերձենում էի'' և այլն։ Սակայն անցյալ անկատարը կարող է գործածվել նաև պատմական ժամանակի իմաստով։ Սա աշխարհաբար թարգմանվում է անցյալ կատարյալ կամ ներկա ժամանակներով, ինչպես՝''մեռանէի-մեռավ'' կամ ''մեռնում է, խորհէի-խորհեց'' կամ ''խորհում է'' և այլն։ Դա կարելի է տեսնել նաև հետևյալ նախադասության մեջ՝ ''Եւ ինքն խաղայր անդէն գնայր յերկիրն Արևելից /Եղիշե/, կարելի է թարգմանել՝ խաղայր-ճանապարհ է ընկնում, գնայր- գնում է։''Անցյալ անկատար ժամանակը կարող է թարգմանվել նաև ըղձական և պայմանական եղանակների անցյալ ժամանակով, օրինակ՝''ողբայր-ողբար, կողբար, գթայիր-գթար, կգթար'' և այլն։ Հ. Ավետիսյանը, Ռ. Ղազարյանը բերում են այսպիսի նախադասության օրինակ՝''Նոյնպէս և վիշապն ոչ մի անգամ օձաձև երևէր, և միւս անգամ մարդակերպ /Եզնիկ/-Այսպես էլ վիշապը մի անգամ օձաձև չէր երևա, մի այլ անգամ՝ մարդակերպ''։ <br /> Ներկայի և անցյալ անկատարի ''մ, ս, յ, մք, յք, ն'' վերջավորությունները հնդեվրոպական ծագում ունեն։ Միայն հոգնակի 1-ին և 2-րդ դեմքերի ք-ն հայկական կազմություն է, որը մենք տեսնում ենք նաև հոլովման համակարգում։ Հետագայում սահմանական եղանակի ներկան և անցյալ անկատարը վերածվեցին ըղձական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների։ Դեռ 5-րդ դարում անցյալ անկատարը շատ դեպքերում կիրառվում էր որպես ըղձական անցյալ։ Այս երևույթը տարածվեց նաև ներկա ժամանակի վրա՝ ավարտին հասնելով 12-րդ դարում։ Նույն շրջանում սահմանական եղանակի ներկա և անցյալ անկատար ժամանակների համար ստեղծվեց կ''ու'' եղանակիչը, որը հավելվեց գրաբարյան ներկային և անցյալ անկատարին՝ ստեղծելով, օրինակ, ''կու երգեմ, կու երգէի'' ձևերը։ Միջին հայերենն ունի հինգ եղանակ՝ ի տարբերություն գրաբարի՝ սահմանական, հրամայական, ըղձական, պայմանական, հարկադրական։ ''Կոյ, կու, կը, կ´'' եղանակիչը միջին հայերենում արտահայտում էր նաև պայմանական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակների իմաստ, ինչը տարածվեց նաև հայերենի բարբառներում։ Հետագայում արևմտյան բարբառախումբը ձևավորեց ''պիտի'' ձևով ապառնի, իսկ արևելյան բարբառախումբը ստեղծեց ''ում''-ով դերբայ սահմանական եղանակի համար։ Թեև նշվում է, որ ում-ով ներկա 12-14-րդ դդ. չկա, սակայն կան պահպանված աղբյուրներ, օրինակ՝ ''Հերացի՝ մաշում լինի, Վ. Արևելցի՝ աղօթք են առնում'' /13-րդ դար/։ <br /> Սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակը կազմվում է անցյալ կատարյալի հիմքից։ Ըստ կազմության՝ անցյալ կատարյալի հիմքը լինում է պարզ կամ արմատական և բաղադրյալ կամ ցոյական։ Հայերենի անցյալ կատարյալի հիմքը և´ պահպանել է հնդեվրոպական լեզուներում այդ հիմքին բնորոշ գծեր, և´ հեռացել նրանցից։ <br /> Ստեղծվել է հետաքրքիր իրավիճակ, ինչի արդյունքում դժվար է նմանություն տեսնել նրանց միջև։ Հնդեվրոպական լեզուների անցյալի հիմքի հատկությունները պահպանվել են պարզ կամ արմատական հիմքերի մեջ՝ ''թողուլ-թող, հատանել-հատ'' և այլն, իսկ բաղադրյալ հիմքերը տարբերվում են հնդեվրոպական լեզուների բայերի անցյալի հիմքից, լինում են ցոյական կամ ''ի'' բաղադրիչ ունեցող՝''կարդալ-կարդաց, զարթնուլ-զարթի'' և այլն։ Եթե պարզ կամ արմատական հիմքը համընկնում է բայարմատին, ապա բաղադրյալ կամ ցոյական հիմքը կարող է կազմված լինել բայարմատից և աց ածանցից /ա լծորդության պարզ և ան ածանցավոր բայեր/, բայարմատից և եաց ածանցից /ե լծորդության պարզ և բազմապատկական, ի լծորդության պարզ և ա լծորդության են ածանցավոր բայեր/, բայարմատից կամ կատարյալի ցոյական հիմքից և ոյց ածանցից /պատճառական բայեր/։ Ինչպես լեզվի վերաբերյալ շատ հարցերում, այնպես էլ այս դեպքում կան բացառություններ։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ <br /> Անցյալ կատարյալի հիմքից կազմվող ժամանակներում բայերը խոնարհվում են երեք տեսակի վերջավորություններով՝ ներգործաձև, կրավորաձև և խառը։ Հետևաբար բայն ունի երեք տիպի խոնարհում։ Յուրաքանչյուր խոնարհման համար առանձնացվում են բայերի համապատասխան խմբեր։ Ստորև ներկայացնում ենք սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակի կազմության պատկերը՝ {| class="wikitable" |- ! Դեմք!! Ներգործաձև!! Կրավորաձև !! Խառը |- | 1-ին|| -ի, -աք || -այ, -աք || -եայ, -եաք |- | 2-րդ || -եր,-էք /իք/ || -ար,-այք/-արուք || -եար,-եայք |- | 3-րդ || -, -ին || -ան || -եաւ,-եան |} Երբ անցյալ կատարյալի հիմքին ավելանում են վերջավորությունները, հիմքի վանկի շեշտը տեղափոխվում է վերջավորության ձայնավորի վրա, որի արդյունքում կատարյալի հիմքի վերջին վանկի ձայնավորը կամ երկբարբառը հնչյունափոխության է ենթարկվում, ինչպես՝ ''գրեաց+ի=գրեցի, մուտ+ի=մտի'' և այլն։ Գրաբարի սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակն իմաստով համապատասխանում է արդի հայերենի անցյալ կատարյալին, հետևաբար թարգմանվում է համապատասխան ժամանակաձևով, ինչպես՝ ''հեռացայ-հեռացա, նայեցար-նայեցիր, զարթեան-զարթնեցին'' և այլն։ == Գրաբարով ստեղծված 5-րդ դարի նշանավոր երկերը == [[5-րդ դար]]ի գրականությամբ վավերացվեց հայ պետականության ավելի քան վեց հարյուր տարվա ընթացքում հղկված [[հայերեն]]ը, որը կատարելագործվելով՝ դարեր շարունակ օգտագործվեց որպես համաժողովրդական լեզու, որով գրվեցին պատմական, փիլիսոփայական, գիտական, գեղարվեստական բազմաթիվ երկեր։ Այն լեզուն, որը գրավոր դարձավ [[5-րդ դար]]ում, հետագայում կոչվեց ''գրաբար''։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության ամենանշանավոր դեմքերն են եղել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, [[Սահակ Պարթև]]ը ու նրանց առաջին աշակերտները՝ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն ու [[Կորյուն]]ը։ Նրանց երկերով է սկզբնավորվում հայ դպրությունը։ Սահակ Պարթևի անունով պահպանված են գլխավորապես [[կանոն գրական ժանր|կանոնական գործեր]], որոնց մեջ շարադրված է եկեղեցու պաշտոնյաների պարտականությունները։ Սահակ Պարթևի անունով մնացել են նաև երկու [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և մի քանի երգեր։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի երկերից պահպանված է ճառերի մի ժողովածու՝ ''«Յաճախապատում ճառք»'' վերնագրով, որը վերագրվել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ]]ին։ Այս ժողովածուից բացի, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի անունով մնում են նաև մի շարք [[հոգևոր երգ]]եր։ [[Եզնիկ Կողբացի]]ն [[5-րդ դար]]ի ամենանշանավոր [[մատենագիր]]ներից է։ Նրա անունով մեզ է հասել ''«Եղծ աղանդոց»'' նշանավոր երկը, որի մեջ հեղինակը հենվելով [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] և կուռ տրամաբանության վրա հերքում է ժամանակի աղանդները։ [[Կորյուն]]ի անունով մեզ հասել է ''«Վարք Մաշտոցի»'' աշխատությունը, որը գրված է [[5-րդ դար]]ի քառասունական թվականներին։ Դա պատմական մեծ արժեք ունեցող երկ է, որի մեջ ներկայացված են գրերի ստեղծման հանգամանքները։ [[5-րդ դար]]ի հայ գրականության մեջ բացառիկ նշանակություն ունեն նաև պատմական մի շարք այլ գործեր։ Այդ երկերից ժամանակագրական առումով առաջինը համարվում է [[Ագաթանգեղոս]]ի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' աշխատությունը, որը բաղկացած է երեք մասից։ Հայ ժողովրդի ամբողջական պատմություն գրելու փորձ արել է [[Փավստոս Բուզանդ]]ը։ Նրա Պատմությունը բաժանվում է դպրությունների, որոնցից մեզ հասել են Գ-Զ դպրությունները։ Բուզանդի ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գրքի մեզ հասած հատվածները ընդգրկում են մոտ հիսուն տարվա պատմություն՝ [[4-րդ դար]]ի երեսնական թվականներից մինչև ութսունական թվականները։ [[5-րդ դար]]ի հայ ամենաականավոր պատմագիրը եղել է [[Մովսես Խորենացի]]ն, որը մեծ համարում է ունեցել ինչպես հայ, այնպես էլ հարևան երկրների պատմագիրների մեջ։ Նրա անունով մեզ հասել են մի շարք երկեր, որոնց մեջ ամենանշանավորը ''«Պատմութիւն Հայոց»'' գիրքն է, որն իր գիտականությամբ, կուռ կառուցվածքով և քաղաքական նպատակասլացությամբ շատ բարձր է և չի կարելի համեմատել միջնադարի մյուս պատմագիրների երկերի հետ։ [[Մովսես Խորենացի]]ն իր Պատմությունը գրում է [[Սահակ Բ Բագրատունի|Սահակ Բագրատունու]] հանձնարարությամբ։ Խորենացին գրավոր աղբյուրներ օգտագործելու հետ միասին մեծ չափով օգտվել է նար ժողովրդական բանահյուսությունից։ Պատմության մեջ շարադրված է հայ ժողովրդի պատմությունը՝ իր կազմավորման ժամանակաշրջանից մինչև [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորության]] անկումը։ Հայ պատմագրության ամենապայծառ դեմքերից է եղել [[Եղիշե]]ն, որի անունով մեզ հասել են մի շարք աշխատություններ, որոնց մեջ ամենարժեքավորը ''«Պատմութիւն Վարդանանց»'' գիրքն է, որը իր մի շարք դրական հատկություններով կարելի է համեմատել [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] Պատմության հետ։ [[5-րդ դար]]ի հայ պատմիչների վերջին ներկայացուցիչը եղել է [[Ղազար Փարպեցի]]ն, որից մեզ են հասել [[թուղթ (գրական ժանր)|թղթեր]] և ''Պատմութիւն Հայոց'' աշխատությունը։ [[5-րդ դար]]ի գրականությունը հարուստ է նաև թարգմանական գործերով. [[Սահակ Պարթև]]ը, [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, նրանց ավագ աշակերտները՝ [[Հովնան Եկեղյացի]]ն, [[Հովսեփ Պաղնացի]]ն, [[Եզնիկ Կողբացի]]ն, [[Կորյուն]]ը, [[Մուշե]]ն, [[Աբրահամ Խոստովանող]]ը կամ Զենեկացին և այլք, որոնց մասին տեղեկություններ չկան, թարգմանական մեծ աշխատանք են ծավալել<ref>{{cite book|author=Ս.Ղ.Ղազարյան|title=Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն|publisher=Երևանի համալսարանի հրատարակչություն|location=Երևան|year=1981|page=74-83}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Աբրահամյան Ա., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 1957։ *Ավետիսյան Հ. Մ., Ղազարյան Ռ.Ս., Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 2007։ *Ղազարյան Ս. Ղ., Հայոց լեզվի համառոտ պատմություն, Երևան, 1981։ == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [http://grabar.am/ Առցանց Գրաբարի դպրոց] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120724051157/http://www.grabar.am/ |date=2012-07-24 }} * [https://grapaharan.org/Կատեգորիա:Գրաբար_Տեքստեր Գրաբար տեքստեր գրապահարանում] * [https://www.magaghat.ai/hy/grabar Դասական Հայերենի (Գրաբար) համառոտ ներածություն] === Գրաբարի բառարաններ === * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=26 Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի] (Գրաբարի բացատրական բառարան է)։ Երկհատոր։ Տպուած է Վենետիկ, 1836-1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=54 Բառգիրք ի բարբառ Հայ եւ Իտալական] (Գրաբարի ամենամեծ եւ լաւագոյն բառարաններէն մէկը։ Հայերէն բացատրական եւ նաեւ իտալերէն։) Տպուած է Վենետիկ, 1837։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=34 Առձեռն բառարան Հայկազնեան լեզուի] (Գրաբարի բառապաշարը, արևմտահայերէն բացատրութիւններով)։ Առաջին տպագրութիւնը 1846ին էր՝ Հ. Մկրտիչ Աւգերեանի հեղինակութեամբ։ Երկրորդ այս տպագրութեան Հ. Գրիգոր Ճէլալեանը աւելցուցած է 5000 բառ-յօդուած։ Տպուած է Սուրբ Ղազար, Վենետիկ, 1865։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=16 Նոր բառգիրք հայ-անգլիարէն], Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան։ Մխիթարեանց Տպարան, Վենետիկ, 1875։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=28 Գրաբարի բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երևան, 2000։ * [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=36 Գրաբարի հոմանիշների բառարան], Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան։ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն, Անթիլիաս, 2006։ {{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=190}} {{Հայոց լեզու}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերեն]] [[Կատեգորիա:Մեռած լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հնդեվրոպական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Թեքական լեզուներ]] [[Կատեգորիա:Հայ Առաքելական Եկեղեցի]] [[Կատեգորիա:Հայկական լեզուներ]] 7tfs1swfwpergw9c34p52n2fzx8jduh 4 19955 8486884 8485892 2022-08-10T23:40:42Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին (ավելի հին քան 30 օր) դեպի [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/տեխնիկական/Արխիվ/2022]] wikitext text/x-wiki {{Մասնակից:Աշբոտ/Արխիվ |archive = Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/տեխնիկական/Արխիվ/%(year)d |algo = old(30d) |counter = 1 |minthreadstoarchive = 1 |minthreadsleft = 0 |archiveheader = }} {{Կարճ հղում|[[ՎՊ:ՏԵԽԽ]]}}{{ՏԽ}} __ՀՂՈՒՄ_ՆՈՐ_ԲԱԺՆԻ_ՎՐԱ__ {{Նորերը ներքևից}} {| class="wikitable" |- ! Նախատեսված է !! Նախատեսված չէ |- | նախագծում նկատած տեխնիկական խնդիրները հայտնելու կամ ''այլ վիքինախագծում'' նկատված հարմար գործիքները, այս նախագծում իրականացնելու խնդրանքների համար է՝ || այլ կայքերում, ծրագրերում, համակարգերում և սարքերում առկա տեխնիկական խնդիրները հայտնելու համար։ |- | * այս ինչ բանը սկսեց չաշխատել * այս ինչ բանը սխալ է արտապատկերվում * այն ինչ նախագծում կա, այս ինչ հարմար գործիքը, և լավ կլիներ ունենալ այն մեզ մոտ || * տեխնիկական հարցերով մասնակիցներին օգնելու համար ::(դիմեք ակտիվ մասնակիցներին իրենց քննարկման էջում, ձեզ սիրով կօգնեն) * մասնակիցների համակարգիչների և այլ սարքերի հետ կապված խնդիրների համար ::(նախագծի սահմաններում, այս խնդիրները չեն դիտարկվում, փորձեք գտնել համապատասխան ֆորում) * հոդվածների պարունակությունում նկատված սխալների համար ::(եթե համոզված եք, որ սխալ է և գիտեք ճիշտ տարբերակը, անմիջապես ուղղեք այն, հնարավորության դեպքում նշելով նոր տեղեկությունների աղբյուրը, այլապես քննարկեք դա հոդվածի քննարկման էջում) |} :''Խնդրում ենք, նկարագրեք խնդիրը հնարավորինս մանրամասն, որտեղ, երբ և ինչ պայմաններում է նկատվում, ինչ դիտարկչից/ծրագրերից եք օգտվում։'' == Տեղեկաքարտ Կղզի == Հարգելի՛ խմբագիրներ, Կղզու տեղեկաքարտի հետ մի բան այն չէ, տե՛ս [[Ադալարայի ժայռեր (Ղրիմ)]]։ Մի հատ կնայե՞ք։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:47, 15 Հուլիսի 2022 (UTC) :Կարծես թե ուղղվեց խնդիրը։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:48, 15 Հուլիսի 2022 (UTC) :: հարգելի [[Մասնակից:GeoO]], ինձ մոտ շատ լայն է ցույց տալիս, երբ տալիս եմ խմբագրել, առանց խմբագրում անելու այդ պատունանում ուղղվում է, բզբզամ տեսնեմ ինչից է: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 13:09, 16 Հուլիսի 2022 (UTC) ::: հնարավոր է ինչ-որ քեշի խնդիր է, կամ քարտեզի, հիմա ուղղվեց: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 13:11, 16 Հուլիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 22:59, 18 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 19:26, 25 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi> tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''Future meetings''' * This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 21:21, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] copies the information from [[{{#special:GadgetUsage}}]] to an on-wiki page so you can review its history. If your project isn't already listed on the [[d:Q113143828|Wikidata entry for Project:GUS2Wiki]] you can either run GUS2Wiki yourself or [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script#Opting|make a request to receive updates]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T121049] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-09|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-11|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). '''Future meetings''' * The [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon|Wikimania Hackathon]] will take place online from August 12–14. Don't miss [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|the pre-hacking showcase]] to learn about projects and find collaborators. Anyone can [[phab:/project/board/6030/|propose a project]] or [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|host a session]]. [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Newcomers|Newcomers are welcome]]! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W32"/> </div> 19:49, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23627807 --> == Խնդիրներ պատկերների չափսերի հետ == Հարգելի՛ խմբագիրներ, [[:Կատեգորիա:Խնդիրներ պատկերների չափսերի հետ|Կատեգորիա:Խնդիրներ պատկերների չափսերի հետ]]-ում կան բազմաթիվ պատկերներ, որոնք չունեն չափսերի հետ խնդիր։ Ինչի՞ց կարող է լինել։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:30, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :{{Նշել|Մասնակից:GeoO}} ջան, սկզբում [[Մասնակից:ԱշբոտՏՆՂ|Աշոտը]] բոտով տեղադրել է [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%3A%D4%B3._%D5%84._%D4%BC%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A6%D5%B8%D5%BE_%D6%87_%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80.jpg&type=revision&diff=4498187&oldid=2609451 կաղապարը], որն իր հետ բերել է այդ կատեգորիան, այնուհետև դրանից 3 տարի հետո [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B3._%D5%84._%D4%BC%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A6%D5%B8%D5%BE_%D6%87_%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80.jpg&diff=prev&oldid=6546684 բեռնել է] թույլատրելի չափսերով պատկեր, իսկ կաղապարը չի ջնջել։ Բոլոր դեպքերում ոնց որ թե նույնն է։ Պետք է բոտով հեռացնել <nowiki>{{Մեծ չափս}}</nowiki> կաղապարը։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 11:08, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ջան, չէի տեսել կաղապարը։ Հիմա ձեռքով կհանեմ, շնորհակալ եմ ։) --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 11:11, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :::{{Նշել|Մասնակից:GeoO}} ջան, օգնեմ, արագ հեռացնենք։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 11:22, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) ::::Շնորհակալ եմ, մաքրեցինք, մնաց Գազպրոմի լոգոն, դրա հարցով էլ կզբաղվեմ ։) --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 11:27, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :::::Կներեք, նման էր Գազպրոմի լոգոյին ։Ճ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 11:27, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) hyj31olprptw865lm1b8b84n8a6w2ec 3 20584 8486878 8485465 2022-08-10T23:39:32Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 2 քննարկման բաժին (ավելի հին քան 30 օր) դեպի [[Մասնակցի քննարկում:Emptyfear/Մոռացում19]] wikitext text/x-wiki {{Մասնակից:Աշբոտ/Արխիվ |archive = Մասնակցի քննարկում:Emptyfear/Մոռացում%(counter)d |algo = old(30d) |counter = 19 |maxarchivesize = 200000B |minthreadstoarchive = 1 |minthreadsleft = 1 |archiveheader = {{Մոռացված}} }} {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="clear: {{{clear|right}}}; margin-bottom: .5em; float: right; padding: .5em 0 .8em 1.4em; background: none; width: {{{width|{{{1|auto}}}}}};" {{#if:{{{limit|}}}|class="toclimit-{{{limit}}}"}} | __TOC__ |} {| style="font-size: 80%" |- | [[Պատկեր:Archive-PenPapers.svg|frameless|right|120px]] |- |Անցյալը փորփրելու <br />համար մտիր [[Մասնակցի_քննարկում:Դավիթ_Սարոյան/Մոռացում|արխիվ 1]], [[Մասնակցի_քննարկում:David Saroyan/Մոռացում2|2]] |} == «Մոլորակի շուրջը» == [[image:Around_the_planet(transparent).png|120px|right]] <center>{{Հարգելի մասնակից}}, խնդրում եմ «Մոլորակի շուրջը» նախագծին օգնել առողջ այլընտրանքային միջավայրում ընտրել նախագծի հոկտեմբեր ամսվա անդամ-երկիրը՝ հանուն Հայերեն Վիքիպեդիայի զարգացման։ Քվեարկել կարող եք [[Վիքիպեդիա:Մոլորակի շուրջը/Քննարկումներ|այստեղ]]</center> == Video tutorial "Referencing with VisualEditor" – newsletter issue 1 == <div style="border:3px solid black; max-width: 800px; border-radius:10px"> <big><big><center>&ensp;Video tutorial "Referencing with VisualEditor" – newsletter issue 1</center></big></big> <gallery mode="packed" heights="60px"> File:Ciak.jpg File:Wikipedia,_an_introduction_-_Erasmus_Prize_2015.webm|thumbtime=00:36.00 File:Wikimedia_Outreach.svg File:GLAM_logo_transparent.png File:VisualEditor-logo.svg </gallery> === Good news: the (lengthy!) script draft 1 is complete! === Hello, I am happy to share that script draft 1 is complete and ready for public comment. The script ([https://docs.google.com/document/d/1fppfCM74jmCFZ6js9gNodZ7KG0umxrYiFVpe7Tl-o40/edit?usp=sharing link to the Google doc]) is much longer than I anticipated, at almost 21 pages! Although I think that the 21 page script would be a very good introduction to referencing policies and workflows, I am considering dividing it into two or more smaller scripts that would be produced as separate videos. For example, one script could focus on policies and a different script could focus on how to use the citation tool. I am considering this for three reasons: * People may be more willing to watch shorter videos that have more specific focus. * Shorter videos may be easier to search for an answer for a single specific question. * There is a possibility that if I attempt to produce a single video from almost 21 pages of script that I might exceed the budget for this mini-project. I would like for both WMF and the community to be satisfied with the results from this mini-project, and I think that dividing the script into smaller scripts which could be produced separately would be a good way to ensure that the budget for the current grant is not exceeded. While there is a reasonable possibility that I could finish production of the entire 21 pages of script within the current grant, I think that dividing the script would be prudent. After one of the smaller scripts is fully produced within the currently available funding, remaining script could be considered for production within the current grant if there seems to be adequate remaining funds, or could be saved for possible production with a future grant. === Request for constructive criticism and comments === I would very much appreciate constructive criticism and comments regarding the script, preferably by March 10 at 11:59 PM UTC. This is a shorter time window than I would like to provide, but the planned end date for this project is March 14 and I would like to finish video production by the end of March 13 so that I have 24 hours for communications before the grant period ends. If you would like to review the script or make other comments but the end of March 10 is too soon for you, please let me know that you need more time, and I will take that into consideration as I plan for final production and consider whether to request a date extension from WMF. (Extending the finish date for the project would <u>not</u> involve requesting additional funding for the current grant.) I would prefer that the video be done perfectly a few days late than that the video be done on March 14 but have an important error that was not caught during a rush to the finish. I have three specific requests for feedback: 1. Please find errors in the script. This is a great time to find problems with my work, before the script goes into production and problems become more expensive to fix. Please go to [https://docs.google.com/document/d/1fppfCM74jmCFZ6js9gNodZ7KG0umxrYiFVpe7Tl-o40/edit?usp=sharing this link in Google Docs] and use the Comment feature in the Google Doc. 2. Do you have comments regarding whether the script should be divided, and if so, how it should be divided? Please let me know on the [[:meta:Grants talk:Project/Rapid/Pine/Continuation of educational video and website series|project talk page]]. 3. How do you feel about the name for the video? Do you prefer "Referencing with VisualEditor" or "Citing sources with VisualEditor", or a third option? Again, please comment on the [[:meta:Grants talk:Project/Rapid/Pine/Continuation of educational video and website series|project talk page]]. However, if I divide the script then I will create new names for the smaller videos. === Closing comments === Thank you for your interest in this mini-project. I am grateful to be working on a project which I hope will help Wikipedia contributors to be more efficient and effective, and indirectly help to improve Wikipedia's quality by teaching contributors how to identify and to cite reliable sources. I believe that the finished video will be good, and I hope that the community and novice contributors will find the video to be very useful. Yours in service, --<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#008C3A 0.1em 0.1em 1.5em,#01796F -0.1em -0.1em 1.5em;color:#000000">[[User:Pine|<b style="color:#01796F">Pine</b>]][[User talk:Pine|✉]]</span> 07:55, 7 March 2019 (UTC) </div> == Wikidata weekly summary #504 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** Closed request for adminship: [[d:Wikidata:Requests for permissions/Administrator/MSGJ|MSGJ]] (Successful). Welcome onboard \o/ * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The [https://etherpad.wikimedia.org/p/WBUG_2022.01.27 next Wikibase live session] is 16:00 UTC on Thursday 27th January 2022 (17:00 Berlin time). What are you working on around Wikibase? You're welcome to come and share your project with the community. *** Editing with OpenRefine [https://www.twitch.tv/belett live on Twitch] and in French by Vigneron, January 25 at 19:00 CET (UTC+1) *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call: Professor Pascal Martinolli speaking on tabletop role-playing game citations practices and Wikidata, [https://docs.google.com/document/d/1PF2DVZXEx5Z1Mxwl0N2JOqe2RwpopDJMTMaCd3PVuSw/edit# January 25th]. *** LIVE Wikidata editing #68 - [https://www.youtube.com/watch?v=0_FPieB6So4 YouTube], [https://www.facebook.com/groups/WikidataCommunity/permalink/3157394024545753/ Facebook], January 29 at 19:00 UTC *** [[d:Wikidata:Events/Swedish_online_editathon#Träff_#93|Online Wikidata meetup in Swedish #94]], January 30 at 13.00 UTC *** [[d:Wikidata talk:Lexicographical data/Documentation/Languages/br|Online workshop]] in French about Breton lexicographical data, by Envlh and Vigneron, January 30 at 15:00 CET (UTC+1) *** On Tuesday, February 22, the OpenRefine team hosts [[c:Commons:OpenRefine/Community_meetup_22_February_2022|a community meetup to present current and future work on Structured Data on Commons support in OpenRefine]]. ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #26, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=26 Bees] *** #1Lib1Ref campaign runs runs from January 15th to February 5th. [[m:The_Wikipedia_Library/1Lib1Ref/Participate#Creating_Wikidata_items_related_to_works_on_Wikisource|Contribute by creating Wikidata items for texts and authors on Wikisource]]. ** Past: *** Wikidata/Wikibase office hour ([[d:Wikidata:Events/IRC office hour 2022-01-19|2022-01-19]]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://www.opensanctions.org/articles/2022-01-18-peppercat/ The CIA lost track of who runs the UK, so I picked up the slack] featured on [https://news.ycombinator.com/item?id=29976576 Hacker News] *** [https://www.lehir.net/solving-wordle-sutom-and-al-with-sparql-queries-on-wikidata/ Solving Wordle, Sutom, and al. with SPARQL queries on Wikidata] *** [https://www.theverge.com/tldr/2022/1/17/22888461/wikitrivia-web-game-timeline-wikidata-events-fixing-data Wikitrivia is a web game that challenges your knowledge of historical dates] *** [https://www.infobae.com/america/tecno/2022/01/19/wikitrivia-el-juego-viral-que-pone-a-prueba-cuanto-sabe-de-historia/ Wikitrivia, the viral game that tests how much you know about history] (in Spanish) *** [https://www.smithsonianmag.com/blogs/smithsonian-libraries-and-archives/2022/01/18/100-women-in-science-in-smithsonian-history/ 100 Women in Science in Smithsonian History] ** Papers *** [https://www.jlis.it/index.php/jlis/article/view/439 Wikidata: a new perspective towards universal bibliographic control] *** [https://www.dpconline.org/news/twgn-wikidata-gen Wikidata for Digital Preservationists: New DPC Technology Watch Guidance Note now available on general release] ** Videos *** [WORKSHOP] Wikidata and libraries: tools for information managers (in Spanish) - [https://www.youtube.com/watch?v=hobjhuWDOAY YouTube] * '''Tool of the week''' ** [https://observablehq.com/@pac02/comparator-compare-named-entities-cited-in-two-wikipedia-a Comparator] compare the list of cited entities across two different wikipedia articles using Wikidata and SPARQL * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Wikidata Lexemes forms: *** [https://twitter.com/LucasWerkmeistr/status/1482780512712335360 Now supports the Odia language] *** [https://lexeme-forms.toolforge.org/template/spanish-verb/ Substantially expanded template for Spanish verbs] ** How many triples are added when certain edits are made? ... [[d:User:Mahir256/Triples|User:Mahir256/Triples]] * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10263|admission yield rate]], [[:d:Property:P10273|Corruption Perceptions Index]], [[:d:Property:P10280|category for honorary citizens of entity]], [[:d:Property:P10286|podcast image url]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10260|AMS Glossary of Meteorology ID]], [[:d:Property:P10261|EtymWb lemma ID]], [[:d:Property:P10262|Offizielle Deutsche Charts album ID]], [[:d:Property:P10264|ARCHER ID]], [[:d:Property:P10265|Senators of Spain (1834-1923) ID]], [[:d:Property:P10266|AdoroCinema person ID]], [[:d:Property:P10267|Kinofilms.ua film ID]], [[:d:Property:P10268|Kinofilms.ua actor ID]], [[:d:Property:P10269|kino-teatr.ru film ID]], [[:d:Property:P10270|Hermitage Museum work ID]], [[:d:Property:P10271|Engineer's Line Reference]], [[:d:Property:P10272|Archive ouverte UNIGE ID]], [[:d:Property:P10274|Union of Bulgarian Composers ID]], [[:d:Property:P10275|AsianWiki ID]], [[:d:Property:P10276|ENEA-IRIS Open Archive author ID]], [[:d:Property:P10277|METRICA author ID]], [[:d:Property:P10278|Encyclopedia of Russian Jewry ID]], [[:d:Property:P10279|TVFPlay series ID]], [[:d:Property:P10281|Orthodoxie.com topic ID]], [[:d:Property:P10282|Slangopedia ID]], [[:d:Property:P10283|OpenAlex ID]], [[:d:Property:P10284|iCSO ID]], [[:d:Property:P10285|Indeed company ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/LinkedIn showcase ID|LinkedIn showcase ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/religious community|religious community]], [[:d:Wikidata:Property proposal/subpopulation 3|subpopulation 3]], [[:d:Wikidata:Property proposal/type of register|type of register]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifier in a register|identifier in a register]], [[:d:Wikidata:Property proposal/phrase in hiero markup|phrase in hiero markup]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Vesti.ru dossier ID|Vesti.ru dossier ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Catalogue of Life ID 2|Catalogue of Life ID 2]], [[:d:Wikidata:Property proposal/XJustiz registration court ID|XJustiz registration court ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Wikisimpsons ID|Wikisimpsons ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Réseau documents d'artistes ID|Réseau documents d'artistes ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Millattashlar ID|Millattashlar ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Transphoto city ID|Transphoto city ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grand Duchy of Lithuania Encyclopedia ID|Grand Duchy of Lithuania Encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Archivio Biografico Comunale (Palermo) ID|Archivio Biografico Comunale (Palermo) ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Sceneweb artist ID|Sceneweb artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Index to Organism Names ID|Index to Organism Names ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Leopoldina member web site ID|Leopoldina member web site ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dico en ligne Le Robert ID|Dico en ligne Le Robert ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/LastDodo-area-id|LastDodo-area-id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SberZvuk ID|SberZvuk ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/North Data company ID|North Data company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Gardens Navigator ID|Gardens Navigator ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SAHRA heritage objects ID|SAHRA heritage objects ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ezeri.lv ID|ezeri.lv ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SAHA player ID|SAHA player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/norsk fangeregister fangeleir ID|norsk fangeregister fangeleir ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mnemosine ID|Mnemosine ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/World Economic Forum ID|World Economic Forum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Apple Podcasts podcast episode ID|Apple Podcasts podcast episode ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/4j6Z Map of tramways in France] *** [https://w.wiki/4j5D Map of categories for honorary citizens] ([[d:Property talk:P10280|source]]) *** [https://w.wiki/4hr5 Map of the Medieval universities and its founding date] ([https://twitter.com/larswillighagen/status/1483586097166888964 source]) *** [https://w.wiki/4jKL Camps/subcamps within a 20km radius of your location] ([https://twitter.com/SPARQLCRMSUPPE/status/1485529805676240900 source]) *** [https://w.wiki/4iin Taxa found at Fazenda Tamanduá] (Sertão of Paraíba - Brazil) ([https://twitter.com/lubianat/status/1484630713722937346 source]) *** [https://w.wiki/4hwA Birthplace of Rabbis] ([https://twitter.com/sharozwa/status/1483731259985694722 source]) *** [https://w.wiki/4haR Italian parliamentarians and ministers aged between 50 and 80] ([https://twitter.com/nemobis/status/1483217197858279429 source]) *** [https://w.wiki/4hZB Female Irish scientists in Wikidata without a Wikipedia article] ([https://twitter.com/Jan_Ainali/status/1483168128632827910 source]) *** [https://w.wiki/4hoz Places in the Hautes-Alpes that are the subject of an article on Wikipedia in at least 10 languages] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1483533204090990599 source]) * '''Development''' ** Enabling usage tracking specifically for statements on Waray, Armenian and Cebuano Wikipedias ([[phab:T296383]], [[phab:T296382]], [[phab:T296384]]) ** Implementing basic version of mul language code and deploying it to Test Wikidata ([[phab:T297393]]) ** Preparing an event centered on reusing Wikidata's data ** Mismatch Finder: Been in touch with people who can potentially provide the first mismatches to load into the new tool for the launch. Finalized the statistics part. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 01 24|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:55, 24 հունվարի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=22665337 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO. * You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Events''' * You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year. * You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 21:37, 24 հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == Wikidata weekly summary #505 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/GretaHeng18bot|GretaHeng18bot]] *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/Pi bot 24|Pi bot 24]] *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/IndoBot|SchoolBot]] *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/companyBot|companyBot]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** Talk to the Search Platform Team about anything related to Wikimedia search, Wikidata Query Service, Wikimedia Commons Query Service, etc.! February 2nd, 2022. [https://etherpad.wikimedia.org/p/Search_Platform_Office_Hours Etherpad]. *** LIVE Wikidata editing #69 - [https://www.youtube.com/watch?v=Rbltj1x8L2E YouTube], [https://www.facebook.com/groups/WikidataCommunity/permalink/3162728574012298/ Facebook], February 5 at 19:00 UTC *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/R3UTAWBHZ74SPCOPVR57U6MEQCXWP64R/ Wikimedia Research February Office Hours] [https://zonestamp.toolforge.org/1643760056 Wednesday, 2022-02-02 at 00:00-1:00 UTC (16:00 PT 02-01 /19:00 ET 02-01 / 1:00 CET 02-02]). *** [[Wikidata:Events/Data Reuse Days 2022|Data Reuse Days]] will take place on March 14-24, highlighing applications and tools using Wikidata's data. You can already [[d:Wikidata talk:Events/Data Reuse Days 2022|propose a session]]. ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #27, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=27 Numbers (1/n)] ** Past: *** Editing with OpenRefine [https://www.twitch.tv/belett live on Twitch] and in French by Vigneron *** Wikibase Live Session ([https://etherpad.wikimedia.org/p/WBUG_2022.01.27 2022.01.27]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Press *** "[https://www.nature.com/articles/d41586-022-00138-y Massive open index of scholarly papers launches]" - called OpenAlex, it draws its data from sources including Wikidata ** Blogs *** [[:d:Q110087116|OpenSanctions]] is [https://www.opensanctions.org/articles/2022-01-25-wikidata/ integrating persons of interest from Wikidata] *** [https://observablehq.com/@pac02/celebrating-the-2-000-featured-articles-milestone-in-wikip Celebrating the 2,000 featured articles milestone in Wikipedia in French]: Using the Wikipedia Categorymembers API through a SPARQL query to get all articles featured in category "Article de qualité" and compute statistics. *** [https://blog.library.si.edu/blog/2022/01/19/smithsonian-libraries-and-archives-wikidata-using-linked-open-data-to-connect-smithsonian-information/#.Yfbd4lvMKV6 Smithsonian Libraries and Archives & Wikidata: Using Linked Open Data to Connect Smithsonian Information] *** [https://voxeu.org/article/origin-gender-gap The origin of the gender gap] ** Videos *** [https://www.youtube.com/watch?v=0PqgTtnciyg Wikidata as a Modality for Accessible Clinical Research] *** [https://www.youtube.com/watch?v=WDppa_5RfwI Working with Siegfried, Wikidata, and Wikibase] * '''Tool of the week''' ** Basque version of Wordle using Wikidata's lexicographic data. [https://wordle.talaios.coop Check it out]! * '''Other Noteworthy Stuff''' ** WDQS scaling update for Jan 2022 available [[Wikidata:SPARQL_query_service/WDQS-scaling-update-jan-2022|here]]. ''We will be trying to do monthly updates starting this month.'' * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10280|category for honorary citizens of entity]], [[:d:Property:P10286|podcast logo URL]], [[:d:Property:P10290|hotel rating]], [[:d:Property:P10300|dpi for original size]], [[:d:Property:P10308|director of publication]], [[:d:Property:P10311|official jobs URL]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10279|TVFPlay series ID]], [[:d:Property:P10281|Orthodoxie.com topic ID]], [[:d:Property:P10282|Slangopedia ID]], [[:d:Property:P10283|OpenAlex ID]], [[:d:Property:P10284|iCSO ID]], [[:d:Property:P10285|Indeed company ID]], [[:d:Property:P10287|DFG Science Classification]], [[:d:Property:P10288|Muz-TV ID]], [[:d:Property:P10289|Podchaser numeric ID]], [[:d:Property:P10291|Wikisimpsons ID]], [[:d:Property:P10292|Wörterbuch der Präpositionen ID]], [[:d:Property:P10293|Tretyakov Gallery work ID]], [[:d:Property:P10294|Grand Duchy of Lithuania encyclopedia ID]], [[:d:Property:P10295|Amazon podcast ID]], [[:d:Property:P10296|Habr company ID]], [[:d:Property:P10297|Google Arts & Culture entity ID]], [[:d:Property:P10298|Sceneweb artist ID]], [[:d:Property:P10299|Leopoldina member web site ID]], [[:d:Property:P10301|German Lobbyregister ID]], [[:d:Property:P10302|Film.ru actor ID]], [[:d:Property:P10303|Film.ru film ID]], [[:d:Property:P10304|Apple Podcasts podcast episode ID]], [[:d:Property:P10305|StarHit ID]], [[:d:Property:P10306|North Data ID]], [[:d:Property:P10307|CYT/CCS]], [[:d:Property:P10309|LKI ID]], [[:d:Property:P10310|Unified book number]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/has member|has member]], [[:d:Wikidata:Property proposal/register in Germany|register in Germany]], [[:d:Wikidata:Property proposal/dailytelefrag.ru ID|dailytelefrag.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/time in the pouch|time in the pouch]], [[:d:Wikidata:Property proposal/semantic gender|semantic gender]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Game World Navigator ID|Game World Navigator ID]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Mnemosine ID|Mnemosine ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/World Economic Forum ID|World Economic Forum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/CHY Number|CHY Number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/OpenSanctions ID|OpenSanctions ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifiant Les Archives du spectacle (organisme)|identifiant Les Archives du spectacle (organisme)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Japanese Canadian Artists Directory ID|Japanese Canadian Artists Directory ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/histrf.ru person ID|histrf.ru person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Vsemirnaya Istoriya Encyclopedia ID|Vsemirnaya Istoriya Encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kaspersky Encyclopedia ID|Kaspersky Encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Chgk person ID|Chgk person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Latvijas ūdenstilpju klasifikatora kods|Latvijas ūdenstilpju klasifikatora kods]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RCN (Irish Registered Charity Number)|RCN (Irish Registered Charity Number)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RBC company ID|RBC company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/OpenStates ID|OpenStates ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/NetEase Music Artist ID|NetEase Music Artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/QQ Music Singer ID|QQ Music Singer ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Euro NCAP ID|Euro NCAP ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PlayGround.ru ID|PlayGround.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Viki ID|Viki ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Absolute Games developer and publisher IDs 2|Absolute Games developer and publisher IDs 2]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/4jbt US states with the most punk bands] ([https://twitter.com/Tagishsimon/status/1485908042436726790 source]) *** [https://w.wiki/4jSi List of Ghanaian scientists by citation count] ([https://twitter.com/WikidataGhana/status/1485657254305148928 source]) *** [https://w.wiki/4krb Actresses who have played Elizabeth Bennett in Pride and Prejudice, with type of production] ([https://twitter.com/lirazelf/status/1487037560006320129 source]) *** [https://w.wiki/4mEx MPs with identified mythical ancestors] *** [https://w.wiki/4mE$ Items with "language of work or name = Toki Pona" as qualifier] *** [https://w.wiki/4mG8 Timeline of 1st women practising a given sports discipline ] ([https://twitter.com/medi_cago/status/1487549749830078471 source]) *** [https://w.wiki/4mFy Water boards in the Netherlands] ([https://twitter.com/Jan_Ainali/status/1487538209932328967 source]) *** Birthplaces of [https://w.wiki/4mWE US Presidents], [https://w.wiki/4mWH Russian emperors], [https://w.wiki/4mWJ Roman emperors] ([https://twitter.com/LArtour/status/1487342003696328704 source]) *** [https://w.wiki/4ksg Age of the actress when she played "Elizabeth Bennet"] [https://twitter.com/belett/status/1487052603129278467 (source)] *** [https://w.wiki/4mWd People with dates of birth and death on January 1st (day precision dates)] ([[d:Property_talk:P570#Queries|source]]) *** [https://w.wiki/4mXQ More than 500 lexemes in Breton now have at least one sense] ([https://twitter.com/envlh/status/1487909849652514824 source]) * '''Development''' ** Continuing work on adding the mul language code for labels, descriptions and aliases. ([[phab:T297393]]) ** Enabled statement usage tracking for Cebuano, Armenian and Warai Warai to ensure fine-grained notifications about edits on Wikidata on those Wikipedias ([[phab:T296383]], [[phab:T296382]], [[phab:T296384]]) ** Continuing work on fixing a bug where Wikidata changes do not get sent to Wikipedia and co for the first sitelink adding leading to missing information in the page_props table ([[phab:T233520]]) ** Continuing work on making sure the Wikidata search box works with the new Vector skin improvements ([[phab:T296202]]) ** Mismatch Finder: Debugging some issues with the first files we got with mismatches that we can load into the Mismatch Finder [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 01 31|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 15:45, 31 հունվարի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=22725879 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 17:41, 31 հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == Wikidata weekly summary #508 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[Wikidata:Requests for permissions/Bot/ChineseWikiClubBot, 1|ChineseWikiClubBot, 1]] *** [[Wikidata:Requests for permissions/Bot/Auto Prod Bot|Auto Prod Bot]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The Data Reuse Days will bring together Wikidata editors and data reusers on March 14-24 - we're currently building the schedule. [[d:Wikidata_talk:Events/Data_Reuse_Days_2022#Template_for_session_proposal|Join us and discover many cool projects!]] *** The [https://etherpad.wikimedia.org/p/WBUG_2022.02.24 next Wikibase live session] is 16:00 UTC on Thursday 24th February 2022 (17:00 Berlin time). What are you working on around Wikibase? You're welcome to come and share your project with the community. *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call: Huda Khan and Astrid Usong on their Linked Data for Production 3 (LD4P3) grant work to use Wikidata in knowledge panels in Cornell’s library catalog [https://docs.google.com/document/d/1GxDv9U-TUZgHkOF6I2yAEtdq3REqq90DvakAw-rs25Y/edit?usp=sharing Agenda] - 2022-02-22 9am PT / 12pm ET / 17:00 UTC / 6pm CET ([https://zonestamp.toolforge.org/1645549233 Time zone converter]) *** [https://twitter.com/NortheasternLib/status/1493955687570984963 Hands-on introduction to Wikidata with The Digital Scholarship Group at the Northeastern University Library's Edit-a-Thon!] Theme: Boston public art and artists. February 23, 2022 Time: 12:00pm - 1:00pm Eastern time *** [[commons:Commons:OpenRefine/Community meetup 22 February 2022|OpenRefine and Structured Data on Commons: community meetup]] - Tuesday, February 22, at 15:00-17:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1645542013 check the time in your timezone]). *** [https://www.twitch.tv/belett Live on Twitch] and in French by Vigneron, February 22 at 19:00 CET (UTC+1) ** Ongoing: Weekly Lexemes Challenge #30, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=30 Trains] ** Past: Wikipedia Weekly Network - LIVE Wikidata editing #71 #MelFest - [https://www.youtube.com/watch?v=p0wjjHjsPeI YouTube] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs: [https://blog.library.si.edu/blog/2022/02/17/wikidata-projects/ Smithsonian Libraries and Archives & Wikidata: Plans Become Projects] ** Papers: "[https://gangiswag.github.io/data/ACL2022_Demo__COVID_Claim_Radar.pdf COVID-19 Claim Radar: A Structured Claim Extraction and Tracking System]" using Wikidata ** Videos: Wikidata Lab XXXII: Querying Wikidata (in Spanish) - [https://www.youtube.com/watch?v=kYz61-_gWko YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:Wikidata:Tools/asseeibot|Wikidata:Tools/asseeibot]] - is a tool made by [[User:So9q]] to improve the scientific articles in Wikidata. [https://github.com/dpriskorn/asseeibot Source code on GitHub under GPLv3+] ** [https://coinherbarium.com/ Coinherbarium.com] - coins depicting plants; powered by Wikidata * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Call for Mentors: [[Wikidata:Wiki_Mentor_Africa| Wiki Mentor Africa]] is a mentorship project for tool creators/contributors. Interested to become a mentor (experienced tool creators/contributors), please visit this [[Wikidata:Wiki_Mentor_Africa/Mentor%27s_Room| page]]! * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10367|number of lanes]], [[:d:Property:P10374|computational complexity]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10361|UKÄ classification of science topics 2016]], [[:d:Property:P10362|Lib.ru author ID]], [[:d:Property:P10363|Hessian Literature Council author ID]], [[:d:Property:P10364|Finnish real property ID]], [[:d:Property:P10365|GoodGame.ru ID]], [[:d:Property:P10366|Gardens Navigator ID]], [[:d:Property:P10368|Tagoo video game ID]], [[:d:Property:P10369|Lingua Libre ID]], [[:d:Property:P10370|Labyrinth database ID]], [[:d:Property:P10371|A9VG game ID]], [[:d:Property:P10372|Offizielle Deutsche Charts composer ID]], [[:d:Property:P10373|Mnemosine ID]], [[:d:Property:P10375|Boris Yeltsin Presidential Library ID]], [[:d:Property:P10376|ScienceDirect topic ID]], [[:d:Property:P10377|RCN]], [[:d:Property:P10378|CHY Number]], [[:d:Property:P10379|dailytelefrag.ru ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/YouTube video or playlist privacy|YouTube video or playlist privacy]], [[:d:Wikidata:Property proposal/debut date|debut date]], [[:d:Wikidata:Property proposal/quality has state|quality has state]], [[:d:Wikidata:Property proposal/beforehand-afterward owned by|beforehand-afterward owned by]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Number of units|Number of units]], [[:d:Wikidata:Property proposal/created during|created during]], [[:d:Wikidata:Property proposal/award recipient|award recipient]], [[:d:Wikidata:Property proposal/medical indication|medical indication]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/KLADR ID|KLADR ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Springer Nature Subjects Taxonomy|Springer Nature Subjects Taxonomy]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PLOS Thesaurus ID|PLOS Thesaurus ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/traveloka hotel id|traveloka hotel id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/tiket com hotel id|tiket com hotel id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/trip.com Hotel ID|trip.com Hotel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/VerbaAlpina ID|VerbaAlpina ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PegiPegi Hotel ID|PegiPegi Hotel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YouTube Topic channel ID|YouTube Topic channel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YouTube Official Artist Channel ID|YouTube Official Artist Channel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GoFood restaurant ID|GoFood restaurant ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/traveloka restaurant ID|traveloka restaurant ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Urban Electric Transit model ID|Urban Electric Transit model ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/HiSCoD|HiSCoD]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Databazeknih.cz Book ID|Databazeknih.cz Book ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Databazeknih.cz Author ID|Databazeknih.cz Author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Renacyt ID|Renacyt ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/CBDB.cz Book ID|CBDB.cz Book ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/CBDB.cz Author ID|CBDB.cz Author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Gab ID|Gab ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Drammen byleksikon ID|Drammen byleksikon ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/NLI topic id|NLI topic id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Via Rail station code|Via Rail station code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GBIF occurrence ID|GBIF occurrence ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MakeMyTrip Hotel ID|MakeMyTrip Hotel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Culture.ru person ID|Culture.ru person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pamyat Naroda ID|Pamyat Naroda ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Encyclopedia of Russian avant-garde ID|Encyclopedia of Russian avant-garde ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bayerischer Denkmal-Atlas Objekt-ID (Ensemble)|Bayerischer Denkmal-Atlas Objekt-ID (Ensemble)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Encyclopedia of Russian America ID|Encyclopedia of Russian America ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/HockeySlovakia.sk player ID|HockeySlovakia.sk player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Berlin Street ID|Berlin Street ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Yarkipedia ID|Yarkipedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/parliament.uk member ID|parliament.uk member ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/4rJJ Frequency of letters in five-letter words in Wikidata lexeme forms ] ([https://twitter.com/piecesofuk/status/1494252101517647873 source]) *** [https://w.wiki/4qRG Visualization of the Prime/Ulam Spiral using natural numbers and primes stored in Wikidata] ([https://twitter.com/piecesofuk/status/1493569346068787202 source]) *** [https://w.wiki/4rCE Monuments that are named after somebody without being connected to them by any other property] ([https://twitter.com/WikidataFacts/status/1493311947554623496 source]) *** [https://w.wiki/4q9Y Places named after Valentine's Day (Saint Valentine)] ([https://twitter.com/belett/status/1493200775706730501 source]) *** [https://w.wiki/4pnQ Gold medal winners in the Olympic Games by age] ([https://twitter.com/Jan_Ainali/status/1492628927919099912 source]) *** [https://w.wiki/4rGf Top 20 languages in number of lexemes in Wikidata and percentage of lexemes with at least one external id] ([https://twitter.com/envlh/status/1494696941145497601 source]) *** [https://w.wiki/4rXn Count of PropertyLabels for lakes in the UK] ([https://twitter.com/Tagishsimon/status/1495026569533964288 source]) *** [https://w.wiki/4rdW Moons of solar system planets and what they are names for] ([https://twitter.com/infovarius/status/1495147418555502597 source]) *** [https://w.wiki/4rGf Top 20 languages in number of Lexemes in Wikidata and percentage of Lexemes with at least one external ID] ([https://twitter.com/envlh/status/1494696941145497601 source]) * '''Development''' ** We started coding on the Wikibase Rest API based on [[Wikidata:REST API feedback round|the proposal we published a while ago]]. ** We are continuing to work on the new Special:NewLexeme page. The first input fields are in place but not pretty or usable yet. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 02 21|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:42, 21 փետրվարի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=22804151 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. For example, <code><nowiki>[[File:Example.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator. '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system. There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated "talk" page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 19:11, 21 փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == Wikidata weekly summary #509 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** Open request for adminship: [[d:Wikidata:Requests for permissions/Administrator/Ikkingjinnammebetinke|Ikkingjinnammebetinke]] (RfP scheduled to end after 7 March 2022 13:33 UTC) ** New request for comments: [[d:Wikidata:Requests for comment/Creating items for videos at online video platforms that are representation of notable items|Creating items for videos at online video platforms that are representation of notable items]] ** Other: [[d:Wikidata_talk:WikiProject_Names#Qualifiers_for_given_names_and_surnames_-_establish_a_guideline|Qualifiers for given names and surnames]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** [https://www.twitch.tv/belett Live on Twitch] and in French by Vigneron, March 1st at 19:00 CET (UTC+1) *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/E24DSO4EWQ7623P2K5LFCMPZBX4H4P7Z/ Talk to the Search Platform / Query Service Team—March 2nd, 2022]. Time: 16:00-17:00 GMT / 08:00-09:00 PST / 11:00-12:00 EST / 17:00-18:00 CET & WAT *** LIVE Wikidata editing #73 - [https://www.youtube.com/watch?v=JHJwelcuaT0 YouTube], [https://www.facebook.com/groups/WikidataCommunity/permalink/3184194285199060/ Facebook], March 5th at 19:00 UTC *** [[d:Wikidata:Events/Swedish_online_editathon#Träff_#98|Online Wikidata meetup in Swedish #98]], March 6th at 13.00 UTC ** Ongoing: Weekly Lexemes Challenge #31, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=31 War] ** Past: *** Wikibase Live session, February 2022 - [[m:Wikibase Community User Group/Meetings/2022-02-24|log]] *** LIVE Wikidata editing #72 - [https://www.youtube.com/watch?v=O0ih66iICrU YouTube] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Papers: [https://doi.org/10.5281/zenodo.6036284 Wikidata as a Tool for Mapping Investment in Open Infrastructure: An Exploratory Study] ** Videos *** [[:commons:File:Mismatch_Finder_intro.webm|Mismatch Finder tool: Quick introduction to and demo of how the tool works]] *** [https://www.youtube.com/watch?v=iNaiTDH5wXc Using a Custom Wikibase as a File Format Registry with Siegfried] *** [https://www.youtube.com/watch?v=ua5tUfZUDuY Create a Wikidata Query - example using Shipwrecks data] *** [https://www.youtube.com/watch?v=pasM4WkfM4A Map Wikidata in an R Shiny App - example] *** [https://www.youtube.com/watch?v=WY28hpjWvhc Bring Wikidata into Power BI using a simple R script - example] *** [https://www.youtube.com/watch?v=fMijtlyGGO4 Using QuickStatements to load tabular data and the Wikidata Edit Framework] (in Italian) * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Guergana_Tzatchkova_(WMDE)/MismatchFinderWidget.js|User:Guergana Tzatchkova (WMDE)/MismatchFinderWidget.js]] is a user script to show a notification on an Item if the Mismatch Finder has an unreviewed mismatch for it. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/EFBUVNLUSX7V5ZOQZD5SWKDWSWJU23ER/ Mismatch Finder], the tool that lets you review mismatches between the data in Wikidata and other databases, is now ready to be used for checking potential mismatches and uploading lists of new potential mismatches. ** February 2022 WDQS scaling update now available: [[d:Wikidata:SPARQL_query_service/WDQS-scaling-update-feb-2022|SPARQL query service/WDQS scaling update feb 2022]] ** Job opening: The Search Platform team is looking for someone to maintain and develop WDQS. [https://boards.greenhouse.io/wikimedia/jobs/3975337 Apply here]! ** Job opening: {{Q|233098}} is looking for someone for project- and data management especially for Wikidata related stuff about the museums collections [https://jobs.museumfuernaturkunde.berlin/jobposting/17300b246428c9403602628eb5937f770c4c29a2 Job Description (German)] * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10374|computational complexity]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10372|Offizielle Deutsche Charts composer ID]], [[:d:Property:P10373|Mnemosine ID]], [[:d:Property:P10375|Boris Yeltsin Presidential Library ID]], [[:d:Property:P10376|ScienceDirect topic ID]], [[:d:Property:P10377|Irish Registered Charity Number (RCN)]], [[:d:Property:P10378|CHY Number]], [[:d:Property:P10379|dailytelefrag.ru ID]], [[:d:Property:P10380|Springer Nature Subjects Taxonomy ID]], [[:d:Property:P10381|VerbaAlpina ID]], [[:d:Property:P10382|Prosopographia Imperii Romani online ID]], [[:d:Property:P10383|Game World Navigator ID]], [[:d:Property:P10384|Bugs! track ID]], [[:d:Property:P10385|Vsemirnaya Istoriya Encyclopedia ID]], [[:d:Property:P10386|Databazeknih.cz book ID]], [[:d:Property:P10387|Databazeknih.cz author ID]], [[:d:Property:P10388|MakeMyTrip hotel ID]], [[:d:Property:P10389|Urban Electric Transit model ID]], [[:d:Property:P10390|GameGuru ID]], [[:d:Property:P10391|100-Year Guide to Hebrew Theatre person ID]], [[:d:Property:P10392|INPA park ID]], [[:d:Property:P10393|Riot Pixels game ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/created during|created during]], [[:d:Wikidata:Property proposal/award recipient|award recipient]], [[:d:Wikidata:Property proposal/medical indication|medical indication]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Moscow Street ID|Moscow Street ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Moscow area ID|Moscow area ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/eingesetzter Sportler|eingesetzter Sportler]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/NLI topic id|NLI topic id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Via Rail station code|Via Rail station code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GBIF occurrence ID|GBIF occurrence ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Culture.ru person ID|Culture.ru person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pamyat Naroda ID|Pamyat Naroda ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Encyclopedia of Russian avant-garde ID|Encyclopedia of Russian avant-garde ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bayerischer Denkmal-Atlas Objekt-ID (Ensemble)|Bayerischer Denkmal-Atlas Objekt-ID (Ensemble)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Encyclopedia of Russian America ID|Encyclopedia of Russian America ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/HockeySlovakia.sk player ID|HockeySlovakia.sk player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Berlin Street ID|Berlin Street ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Yarkipedia ID|Yarkipedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/parliament.uk member ID|parliament.uk member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/reddoorz hotel ID|reddoorz hotel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/symogih.org ID|symogih.org ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/CNKI Author ID|CNKI Author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Encyclopedia of Database Systems ID|Encyclopedia of Database Systems ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Portable Antiquities Scheme object type identifier|Portable Antiquities Scheme object type identifier]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Spanish National Associations Register Number|Spanish National Associations Register Number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Michigan Legislative Bio ID|Michigan Legislative Bio ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RODI-DB player ID|RODI-DB player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Historische Topographie des Kulturerbes ID|Historische Topographie des Kulturerbes ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Refuge.tokyo video game ID|Refuge.tokyo video game ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MovieMeter series ID|MovieMeter series ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kayak Hotel ID|Kayak Hotel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Linked Open Data Taiwan @ Library Subject Terms Authority ID|Linked Open Data Taiwan @ Library Subject Terms Authority ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/hostelworld hostel ID|hostelworld hostel ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Discover Moscow ID|Discover Moscow ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Game Informer ID|Game Informer ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Vedomosti company ID|Vedomosti company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/USP Production Repository ID|USP Production Repository ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dansk Navneleksikon|Dansk Navneleksikon]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Femiwiki ID|Femiwiki ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://quarry.wmcloud.org/query/62645 Number of edits by user on French lexemes] ([[:d:Wikidata talk:Lexicographical data/Documentation/Languages/fr|source]]) *** [http://w.wiki/4sFe Languages in Indonesia with their status according to UNESCO] ([https://twitter.com/wikimediaid/status/1496081428894961668 source]) *** [https://w.wiki/4top Successful coups and attempts in Africa] ([[d:Wikidata:Request a query#Optimization request: African coups and attempts|source]]) *** [https://w.wiki/4tot New York Times journalists that are alive] ([[d:Wikidata:Request a query/Archive/2022/02#Need help to search for New York Times journalists that are alive|source]]) *** [https://w.wiki/4tJB Ukrainian coins and banknotes] ([https://twitter.com/lubianat/status/1497556158080589824 source]) *** [https://w.wiki/4sPi Types of quartz] ([https://twitter.com/lubianat/status/1496170519670005767 source]) ** Newest [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:WikiProjects|WikiProjects]]: [[Wikidata:WikiProject_Chemistry/Natural_products|WikiProject Chemistry/Natural products]] * '''Development''' ** Lexicographical data: work is continuing on the new Special:NewLexeme page. We are working on the basic input fields and permission handling. ** Mismatch Finder: Released the tool and working through feedback now and getting additional mismatches from organizations using our data. ** REST API: Starting to build the initial Wikibase REST API. We are starting with the endpoint to read Item data first. ** Data Reuse Days: Continuing event preparation ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikibaseug@lists.wikimedia.org/thread/AAGRA4FQQQK7T63AU3VE62NADSGQVUGH/ Published new security release updates for Wikibase suite wmde.6 (1.35)] [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 02 28|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 15:03, 28 փետրվարի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=22892824 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group <code>oversight</code> was renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problems''' * The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features. * If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 22:59, 28 փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == Wikidata weekly summary #529 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New request for comments: *** [[:d:Wikidata:Requests for comment/Gender neutral labels for occupations and positions in French|Gender neutral labels for occupations and positions in French]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour|Wikidata Working Hour July 18, 2022]]: Working with diverse children's book metadata. The second Wikidata Working Hour in the series will cover reconciliation in OpenRefine, so we can identify which authors from our spreadsheet of children's book metadata already exist and/or need to be created in Wikidata. You are, as always, welcome to bring your own data to work on. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour Event page] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wiki-research-l@lists.wikimedia.org/thread/2UVESG4FRYOP5QENHFPA556H2UC5E5VG/ Assessing the Quality of Sources in Wikidata Across Languages] - Wikimedia Research Showcase, Wednesday, July 20, at 9:30 AM PST/16:30 UTC *** [https://twitter.com/wikimediatech/status/1547256861237268482 Mark your calendars for the Wikimania Hackathon!] The free, online, public event will take place from 16- 22 UTC August 12 and 12-17 UTC August 13, and include a final showcase on August 14. ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #50, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=50 Lexical categories] ** Past *** 2022 LD4 Conference on Linked data. ([https://www.youtube.com/watch?v=phyyNRsnU3k&list=PLx2ZluWEZtIAu6Plb-rY2lILjUj6zRa9l replay on YouTube]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://theconversation.com/the-barassi-line-a-globally-unique-divider-splitting-australias-footy-fans-185132 The Barassi Line: a globally unique divider splitting Australia’s footy fans] *** [https://medium.com/metadata-learning-unlearning/words-matter-reconciling-museum-metadata-with-wikidata-61a75898bffb Words Matter: Reconciling museum metadata with Wikidata] *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/14/leveraging-wikidata-for-wikipedia/ Leveraging Wikidata for Wikipedia] *** [https://diff.wikimedia.org/2022/06/30/my-glamorous-introduction-into-the-wikiverse/ My GLAMorous introduction into the Wikiverse] ** Papers *** [https://arxiv.org/pdf/2207.00143.pdf Enriching Wikidata with Linked Open Data] ** Videos *** Lexemes in Wikidata structured lexicographical data for everyone (by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]]) - [https://www.youtube.com/watch?v=7pgXqRXqaZs YouTube] *** Want a not-scary and low-key introduction to some of the more advanced behind-the-scenes topics around Wikidata? Check out the videos from the [[m:Wikipedia Weekly Network/Live Wikidata Editing|Wikidata Live Editing sessions]] by [[d:User:Ainali|Jan Ainali]], [[d:User:Abbe98|Albin Larsson]]. *** The videos of the [[d:Wikidata:Events/Data_Quality_Days_2022|Data Quality Days 2022]] have been published and you can find them [https://www.youtube.com/playlist?list=PLduaHBu_3ejOLDumECxmDIKg_rDSe2uy3 in this playlist] or linked from the schedule. *** Placing a scientific article on Wikidata (in Portuguese) - [https://www.youtube.com/watch?v=n3WFADJTKJk YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=91q6aMPqZz4 YouTube] ** Threads *** OpenSexism has created the [https://twitter.com/OpenSexism/status/1458841564818513926 Wednesday Index]: each wednesday, it show gender diversity in Wikipedia articles. Gender diversity is computed using a SPARQL query. * '''Tool of the week''' ** [https://tools-static.wmflabs.org/entityschema-generator/ EntitySchema Generator] - is a GUI to help create simple EntitySchemas for Wikidata. ** [[d:User:Jean-Frédéric/ExLudo.js|User:Jean-Frédéric/ExLudo.js]] - is a userscript that adds links expansions and mods on item pages for video games. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Job openings: *** AFLIA: [https://web.aflia.net/job-opening-wikidata-course-manager-facilitator/ Wikidata Course Manager/Facilitator] *** WMF: [https://boards.greenhouse.io/wikimedia/jobs/4388769?gh_src=dcc251241us Senior Program Officer, Libraries at Wikimedia Foundation] ** There is a [https://t.me/+Qc23Jlay6f4wOGQ0 new Telegram group for OpenRefine users]. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]], [[:d:Property:P10864|Bibale ID]], [[:d:Property:P10865|WW2 Thesaurus Camp List ID]], [[:d:Property:P10866|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Property:P10867|MUSE publisher ID]], [[:d:Property:P10868|France bleu journalist ID]], [[:d:Property:P10869|HATVP organisation ID]], [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]], [[:d:Wikidata:Property proposal/grade separated roadways at junction|grade separated roadways at junction]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Gauss notation|Gauss notation]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Crossing number|Crossing number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/URL for presentation/slide|URL for presentation/slide]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dictionnaire Favereau|Dictionnaire Favereau]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Depicts lexeme form|Depicts lexeme form]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GIE gas storage id|GIE gas storage id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Microsoft KLID|Microsoft KLID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PTS+ season ID|PTS+ season ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot company ID|RailScot company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot location ID|RailScot location ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SABRE wiki ID|SABRE wiki ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Scottish Buildings at Risk ID|Scottish Buildings at Risk ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PBDB ID|PBDB ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma video ID|Pad.ma video ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma person ID|Pad.ma person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Naturbasen species ID|Naturbasen species ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/kód dílu části obce|kód dílu části obce]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Base Budé person ID|Base Budé person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Sws List of recent heatwaves] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1547688117489938435 source]) *** [https://w.wiki/5S66 Most recent information leaks according to Wikidata] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1546734310761308160 source]) *** [https://w.wiki/5RwC Cause] and [https://w.wiki/5RwD mode of death] of ex-prime ministers ([https://twitter.com/theklaneh/status/1546513798814654464 source]) *** [https://w.wiki/5TVL Brazilian writers born in a city with less than 20000 inhabitants] ([https://twitter.com/lubianat/status/1548309266544570369 source]) *** [https://w.wiki/5U5B Lexical categories sorted by number of languages using them in Wikidata lexemes] ([https://twitter.com/envlh/status/1549003817383075842 source]) *** [https://w.wiki/5U5J People playing rugby union by number of Wikipages] ([https://twitter.com/belett/status/1548979202061471746 source]) ** Newest database reports: *** [[Wikidata:WikiProject Music/Albums ranked by number of sitelinks|Albums ranked by number of sitelinks]] * '''Development''' ** Lexicographical data: *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/TQTZXSMFRV47GDBKEYPN2PQF45JRJL6W/ The new Lexeme creation page is available for testing] *** Fixed an issue where the grammatical form of a Lexeme was rendered as `[object Object]` ([[phab:T239208]]) This also solves similar issues in other places. ** REST API: Continued working on the API route to replace or remove a statement of an Item ** We are making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in a lot more places; notably, this includes the wbsearchentities API. ([[phab:T312223]]) ** Mismatch Finder: We are discussing options for how to improve its handling of dates, specifically calendar model and precision. ** EntitySchemas: We are trying to figure out how to best technically go about implementing some of the most-needed features for version 2. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 18|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:42, 18 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23529446 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 22:59, 18 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == Wikidata weekly summary #530 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/PangolinBot 1|PangolinBot 1]]. Task/s: Automatically adds author information to Wikidata scholarly articles (items where [[:d:Property:P31|instance of (P31)]] = [[d:Q13442814|scholarly article (Q13442814)]]) that have missing author information. Currently works for articles with the following references: [[:d:Property:P698|PubMed ID (P698)]], [[:d:Property:P932|PMCID (P932)]], [[:d:Property:P6179|Dimensions Publication ID (P6179)]], [[:d:Property:P819|ADS bibcode (P819)]]. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/BboberBot|BboberBot]]. Task/s: The "robot" will browse the latest VIAF Dump, select the lines with a Idref (P269) and a Qitem, and add a P269 when it doesn't already exist in Wikidata. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Paper|ADSBot English Paper]]. Task/s: Importing scholarly articles from ADS database to Wikidata, by creating Wikidata Item of a scholarly article (optionally author items) and adding statements and statements-related properties to the item. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Statement|ADSBot English Statement]]. Task/s: Adding missing statements and statement-related properties to existing scholarly articles on Wikidata from the ADS database. Part of Outreachy Round 24. ** New request for comments: *** [[d:Wikidata:Requests for comment/Documented and featured SPARQL queries|Documented and featured SPARQL queries]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** [Small wiki toolkits] [Upcoming bots & scripts workshop. "How to maintain bots" is coming up on [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/BEENRNTJPGHLJ2MXQI6XTQDVEJR7KYHM/ Friday, July 29th, 16:00 UTC] *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 26, 2022: Clair Kronk, Crystal Clements, and Alex Jung will be providing an update to Wikidata/gender discussions from the February 8 call with a focus on pronouns. Clair will introduce us to LGBTdb, a Wikibase instance created for and by LGBTQIA+ people from which we draw insight in Wikidata-related discussions. We also hope to discuss current pain points and share action items for future collaboration. Input from community members who are familiar with lexicographical data would be greatly appreciated. [https://docs.google.com/document/d/1fHqlQ9l0nriMkrZRFW7Wd1k53DZsvgxstzyxlhgbDq0/edit?usp=sharing Agenda] *** [https://twitter.com/wikidataid/status/1550011035112710144 Wikimedia Indonesia Wikidata meetup. 1300 WIB, July 30, 2022]. ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #51, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=51 Plants] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Papers *** [[d:Q113181609|The Lay of the Land: Data Visualizations of the Language Data and Domains of Wikidata (Q113181609)]] ** Videos *** Wikibase Ecosystem taking Wikidata further, by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]] - [https://www.youtube.com/watch?v=gl83YPGva7s YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices II (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=fh6xXXdq5Uw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Magnus Manske/referee.js|User:Magnus Manske/referee.js]] - is a userscript that automatically checks external IDs and URLs of a Wikidata item as potential references, and adds them with a single click. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [[Wikidata:Development plan|Wikidata and Wikibase 2022 development plan]] has been updated to include activity estimates for the third quarter (Q3). ** Fellowship: [https://medium.com/wanadata-africa/wikipedian-in-residence-wir-fellowships-to-help-fight-climate-denialism-in-africa-1380dd849ad7 Wikipedian-in-Residence (WiR) fellowships to improve climate info in African languages on Wikipedia and Wikidata.] ** [[d:phab:T66503|T66503]]: It is now possible to import dates from templates to Wikidata using Pywikibot's <code>[[mw:Manual:Pywikibot/harvest template.py|harvest_template.py]]</code> script. ** Number of wikidata-powered infoboxes on Commons now [[:c:Category:Uses of Wikidata Infobox|exceeds 4 million]] ** [https://openrefine.org/ OpenRefine 3.6.0] was released. It adds support for [[commons:Commons:OpenRefine|editing structured data on Wikimedia Commons]], features more configurable statement deduplication during upload, as well as the ability to delete statements. Head to the [https://github.com/OpenRefine/OpenRefine/releases/tag/3.6.0 release page] for a changelog and download links. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Property:P10871|Delaware Division of Corporations file number]], [[:d:Property:P10872|Palmares Cultural Foundation process number]], [[:d:Property:P10873|Mapping Museums ID]], [[:d:Property:P10874|gov.uk person ID]], [[:d:Property:P10875|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Property:P10876|CVX vaccine code]], [[:d:Property:P10877|Applied Ecology Resources document ID]], [[:d:Property:P10878|ClimateCultures Directory ID]], [[:d:Property:P10879|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Property:P10880|Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID]], [[:d:Property:P10881|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Property:P10882|Met constituent ID]], [[:d:Property:P10883|The Encyclopedia of Fantasy ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/chirality|chirality]], [[:d:Wikidata:Property proposal/UAE Street Code|UAE Street Code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/field of this award|field of this award]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami album ID|Anghami album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Model image|Model image]], [[:d:Wikidata:Property proposal/fishery for|fishery for]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IndExs Exsiccata ID|IndExs Exsiccata ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein|Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AIPD member ID|AIPD member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SecondHandSongs release ID|SecondHandSongs release ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Walther, Initia carminum ID|Walther, Initia carminum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Initia carminum Latinorum ID|Initia carminum Latinorum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Repertorium hymnologicum ID|Repertorium hymnologicum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/national-football-teams.com coach ID|national-football-teams.com coach ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/playmakerstats.com stadium ID|playmakerstats.com stadium ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/sambafoot team ID|sambafoot team ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/lila linked latin uri|lila linked latin uri]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Archivio della ceramica person ID|Archivio della ceramica person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID|TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru journal ID|elibrary.ru journal ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS private universities (1) IDs|IRIS private universities (1) IDs]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Arabic Ontology Lemma ID|Arabic Ontology Lemma ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Merchbar electronic dance music artist ID|Merchbar electronic dance music artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn album ID|JioSaavn album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn Artist ID|JioSaavn Artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Revised Mandarin Chinese Dictionary ID|Revised Mandarin Chinese Dictionary ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA subject keyword ID|AEDA subject keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA geographic keyword ID|AEDA geographic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA taxonomic keyword ID|AEDA taxonomic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Rare Plant Fact Sheets ID|Rare Plant Fact Sheets ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/100.histrf.ru ID|100.histrf.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru publisher ID|elibrary.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Livelib.ru publisher ID|Livelib.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YAPPY profile ID|YAPPY profile ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5UxU Map of driverless rapid transit railway lines worldwide] *** [https://w.wiki/5V7o An example of finding problematic references] *** [https://w.wiki/5Vvw Papers by University of Leeds researchers that might have figures suitable for Wikimedia Commons (with a CC-BY or CC-BY-SA licence, with full text online)] *** [https://w.wiki/5Udf People born on rivers] ([https://twitter.com/MagnusManske/status/1549684778579935235 source]) *** [https://w.wiki/5VLM Humans with "native language" "German"] * '''Development''' ** Lexicographical data: We went over all the feedback we received for teh testing of the new Special:NewLexeme page and started addressing it and fixing the uncovered issues. One issue already fixed is a bug that prevented it from working on mobile view. ([[phab:T313116]]) ** Mismatch Finder: investigated how we can make it work for mismatches in qualifiers instead of the main statement ([[phab:T313467]]) ** REST API: Continued working on making it possible to replace and remove a statement of an Item ** We enabled the profile parameter to the wbsearchentities API on Test Wikidata ([[phab:T307869]]) ** We continued making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in more places ([[phab:T312223]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 25|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 17:24, 25 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23558880 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 19:26, 25 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == Wikidata weekly summary #531 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/William Avery Bot 8|William Avery Bot 8]]. '''Task/s:''' Set qualifiers on [[:d:Property:P734|family name (P734)]] to standardised values, as discussed at [[d:Wikidata_talk:WikiProject_Names#Qualifiers_for_given_names_and_surnames_-_establish_a_guideline|Wikidata talk:WikiProject Names|Qualifiers for given names and surnames - establish a guideline]], and requested at [[d:Wikidata:Bot_requests#Request_to_replace_qualifiers_(2022-07-17)|Request to replace qualifiers (2022-07-17)]]. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/EnvlhBot 4|EnvlhBot 4]]. '''Task/s:''' import forms for French verbs on [[d:Wikidata:Lexicographical data|lexemes]]. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** [https://twitter.com/wikimediatech/status/1547256861237268482 Mark your calendars for the Wikimania Hackathon!] The free, online, public event will take place from 16- 22 UTC August 12 and 12-17 UTC August 13, and include a final showcase on August 14. *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/4Q3W3SH23QKWMLLATPEIKYLOGEYZE2KU/ Talk to the Search Platform / Query Service Team. Date: Wednesday, August 3rd, 2022 Time: 15:00-16:00 UTC / 08:00-09:00 PDT / 11:00-12:00 EDT / 16:00-17:00 WAT / 17:00-18:00 CEST] *** Wikidata Birthday is taking place in October 2022, and together we are celebrating 10 amazing years of Wikidata with decentralized community events! Discover more [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Tenth_Birthday|Wikidata:Tenth Birthday]] -- organize an event and [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Tenth_Birthday/Run_an_event|get funding]] ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #52, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=52 Software] ** Past: *** Wikidata/Wikibase office hours logs ([[d:Wikidata:Events/IRC office hour 2022-07-27|2022-07-27]]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://observablehq.com/@pac02/good-articles-in-wikipedia-in-french Insights about good articles in Wikipedia in French] This Observable's notebook uses SPARQL queries to get insights about good articles. *** [https://observablehq.com/@pac02/tour-de-france-femmes Tour de France Femmes] : Notebook exploring data from Tour de France Femmes using Wikidata. *** [https://blog.library.si.edu/blog/2022/07/28/smithsonian-libraries-and-archives-wikidata-smithsonian-research-online/#.YuacmXVByV5 Smithsonian Libraries and Archives & Wikidata: Smithsonian Research Online] *** [https://wikimedia.org.au/wiki/Populating_Wikipedia:_New_tool_integrating_Australian_Census_data Populating Wikipedia: New tool integrating Australian Census data] *** [http://magnusmanske.de/wordpress/?p=668 Quickstatements User Evaluation of Statements and Terms, or QUEST] *** [https://w.wiki/5WmF Place of birth and death of people with Peruvian citizenship] ([https://twitter.com/WikidataPeru/status/1552925098067329025 source]) *** [https://www.theverge.com/2022/7/29/23283701/wikipediate-notable-people-ranking-map-search-scroll-zoom This interactive map highlights the most notable person from your hometown] *** [https://tjukanovt.github.io/notable-people Map of notable people] based on [https://www.nature.com/articles/s41597-022-01369-4 A cross-verified database of notable people, 3500BC-2018AD] which is based on Wikidata. Made by [https://mobile.twitter.com/tjukanov Topi Tjukanov] *** [[:w:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/In focus|Wikidata insights from a handy little tool]] in [[:d:Wikipedia:Wikipedia Signpost|The Signpost]] ** Videos *** The process of standardizing OpenStreetMap and Wikidata data - an example in the village of Xiliu (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=LhVqRIp3gDY YouTube] *** Wikidata – An attempt to analyse Wikidata Query - [https://www.youtube.com/watch?v=fDBoHoKgsEE YouTube] *** Wikimedia Commons and Wikidata: why and how? - [https://www.youtube.com/watch?v=dw1QEXUa370 YouTube] *** WikiProject Scholia - Brazilian Bioinformatics (in Portuguese) - [https://www.youtube.com/watch?v=Dsboib8fmaA YouTube] *** Connecting an academic organization to Wikidata (Python script) (in Portuguese) - [https://www.youtube.com/watch?v=yvEs0IsKSKg YouTube] *** SPARQL queries on trains (stations and lines), cartography (in French) by [[User:VIGNERON|VIGNERON]] and [[User:Auregann|Auregann]] - [https://www.youtube.com/watch?v=Ezr2aJtKC-w YouTube] * '''Tool of the week''' ** [https://observablehq.com/@pac02/gender-diversity-inspector?collection=@pac02/wikipedia-tools Gender diversity inspector] is a new tool to inspect gender diversity in Wikipedia articles based on SPARQL and Wikidata. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [[:d:Template:Generic queries for authors|Template:Generic queries for authors]] has now generic queries about narrative locations (P840) of works written by an author. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10888|contains the statistical territorial entity]], [[:d:Property:P10893|recordist]], [[:d:Property:P10894|spoken by]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10872|Palmares Cultural Foundation process number]], [[:d:Property:P10873|Mapping Museums ID]], [[:d:Property:P10874|gov.uk person ID]], [[:d:Property:P10875|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Property:P10876|CVX vaccine code]], [[:d:Property:P10877|Applied Ecology Resources document ID]], [[:d:Property:P10878|ClimateCultures Directory ID]], [[:d:Property:P10879|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Property:P10880|Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID]], [[:d:Property:P10881|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Property:P10882|Met Constituent ID]], [[:d:Property:P10883|The Encyclopedia of Fantasy ID]], [[:d:Property:P10884|Gitee username]], [[:d:Property:P10885|Anghami artist ID]], [[:d:Property:P10886|Austria-Forum person ID]], [[:d:Property:P10887|Base Budé person ID]], [[:d:Property:P10889|Israeli Company Number]], [[:d:Property:P10890|PM20 ware ID]], [[:d:Property:P10891|pad.ma person ID]], [[:d:Property:P10892|Bioconductor project]], [[:d:Property:P10895|Broadway World person ID]], [[:d:Property:P10896|pad.ma video ID]], [[:d:Property:P10897|ORKG ID]], [[:d:Property:P10898|International Baccalaureate school ID]], [[:d:Property:P10899|Prophy author ID]], [[:d:Property:P10900|Telmore Musik artist ID]], [[:d:Property:P10902|FirstCycling rider ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/chirality|chirality]], [[:d:Wikidata:Property proposal/UAE Street Code|UAE Street Code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/field of this award|field of this award]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami album ID|Anghami album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Model image|Model image]], [[:d:Wikidata:Property proposal/fishery for|fishery for]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Matrix space|Matrix space]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Tribe|Tribe]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Prisoner's camp number|Prisoner's camp number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/field of this item|field of this item]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Linkinfo ID|Linkinfo ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Zhihu question ID|Zhihu question ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Baidu Tieba name|Baidu Tieba name]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/IndExs Exsiccata ID|IndExs Exsiccata ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein|Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AIPD member ID|AIPD member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SecondHandSongs release ID|SecondHandSongs release ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Walther, Initia carminum ID|Walther, Initia carminum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Initia carminum Latinorum ID|Initia carminum Latinorum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Repertorium hymnologicum ID|Repertorium hymnologicum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/national-football-teams.com coach ID|national-football-teams.com coach ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/playmakerstats.com stadium ID|playmakerstats.com stadium ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/sambafoot team ID|sambafoot team ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/lila linked latin uri|lila linked latin uri]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Archivio della ceramica person ID|Archivio della ceramica person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID|TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru journal ID|elibrary.ru journal ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS private universities (1) IDs|IRIS private universities (1) IDs]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Arabic Ontology Lemma ID|Arabic Ontology Lemma ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Merchbar electronic dance music artist ID|Merchbar electronic dance music artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn album ID|JioSaavn album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn artist ID|JioSaavn artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Revised Mandarin Chinese Dictionary ID|Revised Mandarin Chinese Dictionary ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA subject keyword ID|AEDA subject keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA geographic keyword ID|AEDA geographic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA taxonomic keyword ID|AEDA taxonomic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Rare Plant Fact Sheets ID|Rare Plant Fact Sheets ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/100.histrf.ru ID|100.histrf.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru publisher ID|elibrary.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Livelib.ru publisher ID|Livelib.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YAPPY profile ID|YAPPY profile ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Galleria Recta author ID|Galleria Recta author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Business Online ID|Business Online ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Real Time IDs|Real Time IDs]], [[:d:Wikidata:Property proposal/The Devil's Porridge Museum Worker Database|The Devil's Porridge Museum Worker Database]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Artistic Gymnastics Federation of Russia ID|Artistic Gymnastics Federation of Russia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bobsleigh Federation of Russia ID|Bobsleigh Federation of Russia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Luge Federation ID|Russian Luge Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Handball Federation of Russia ID|Handball Federation of Russia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Volleyball Federation ID|Russian Volleyball Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/All-Russian Swimming Federation ID|All-Russian Swimming Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Scinapse Author ID|Scinapse Author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Paralympic Committee athlete ID|Russian Paralympic Committee athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/National Olympic Committee of the Republic of Kazakhstan ID|National Olympic Committee of the Republic of Kazakhstan ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/National Olympic Committee of Azerbaijan ID|National Olympic Committee of Azerbaijan ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Belgian Olympic Committee ID|Belgian Olympic Committee ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Olympic Federation of Ireland ID|Olympic Federation of Ireland ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Football Union player ID|Russian Football Union player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/All-Russian Sambo Federation ID|All-Russian Sambo Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dictionnaire Favereau (fr)|Dictionnaire Favereau (fr)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Serbian Olympic Committee athlete ID (New)|Serbian Olympic Committee athlete ID (New)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Singapore National Olympic Council athlete ID|Singapore National Olympic Council athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/NOCNSF athlete ID|NOCNSF athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/numéro d'inscription au Registre national des marques|numéro d'inscription au Registre national des marques]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Modstand person ID|Modstand person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Danacode|Danacode]], [[:d:Wikidata:Property proposal/British Paralympic Association athlete ID|British Paralympic Association athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Canadian Paralympic Committee athlete ID|Canadian Paralympic Committee athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Paralympics Australia athlete ID|Paralympics Australia athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Paralympics New Zealand athlete ID|Paralympics New Zealand athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ILAMDIR ID|ILAMDIR ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5XCk Grammatical features used on forms of French lexemes] ([https://twitter.com/envlh/status/1553668952399675392 source]) *** [https://w.wiki/5WpF Most notable people] (by sitelinks) ([https://twitter.com/MagnusManske/status/1553020452469104640 source]) *** [https://w.wiki/5WWp List of draughts] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1552542642684190720 source)] *** [https://w.wiki/5Gfa Map of NZ graduates based on coordinates of employer] ([https://twitter.com/SiobhanLeachman/status/1552477015852617728 source]) * '''Development''' ** [Significant change] [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/IN7FPRLU2QA2MVXUEEQ2WTILR4GIOPM3/ New search profile parameter in Wikidata’s wbsearchentities API module] ** REST API: *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/26Q4RUTPFN2SWZWOEA3TXBH5MCPHLEBU/ You can now check out the current development state of the upcoming REST API] *** We are continuing work on the API route to remove and replace statements, focusing on error handling and corner cases. ** Lexicographical data: We are addressing the feedback from the first release of the new Special:NewLexeme page. ** Continuing work on allowing redirects and the target article as independent sitelinks if a redirect badge is used ([[phab:T313896]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Remove the {{Q|Q1062083}} value for property {{P|31}}. See the [https://w.wiki/5WWb list] and the discussion in the project chat [[:d:Wikidata:Project_chat#Should_milliardaire_(Q1062083)_be_used_as_a_value_of_nature_de_l'%C3%A9l%C3%A9ment_(P31)?|Should billionaire (Q1062083) be used as a value of instance of (P31)?]] ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 08 01|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 16:43, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23614914 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi> tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''Future meetings''' * This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 21:21, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> == Wikidata weekly summary #532 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/Pi bot 26|Pi bot 26]] '''Task/s:''' Auto-correct coordinates set to the wrong globe *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/Pi bot 27|Pi bot 27]] '''Task/s:''' Auto-copy coordinate globe to [[d:Property:P376|located on astronomical body (P376)]] (except for [[d:Q2|Q2]]) *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/William Avery Bot 9|William Avery Bot 9]] '''Task/s:''' Remove tracking parameters from reference URLs, as suggested at [[d:Wikidata:Bot_requests#Tracking_parameters_in_reference_URLs|Wikidata:Bot requests § Tracking parameters in reference URLs]]. I would like to run this as a recurring task, after clearing the c. 2800 current instances. ** Closed request for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/William Avery Bot 8|William Avery Bot 8]] (approved) '''Task/s:''' Set qualifiers on [[d:property:P734|family name (P734)]] to standardised values, as discussed at [[d:Wikidata talk:WikiProject Names#Qualifiers for given names and surnames - establish a guideline|Wikidata talk:WikiProject Names § Qualifiers for given names and surnames - establish a guideline]], and requested at [[d:WD:RBOT#Request to replace qualifiers (2022-07-17)|WD:RBOT § Request to replace qualifiers (2022-07-17)]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** [[wmania:Wikimania|Wikimania 2022]], August 11 to 14, online event. The [[wmania:Hackathon|Hackathon]] will take place August [[wmania:Hackathon/Schedule|12-14]]. On [[d:Wikidata:Wikimania 2022|this page]] you can find a summary of sessions and community gatherings related to Wikidata and Wikibase. *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call August 9, 2022: Pieter Vander Vennet on MapComplete, a thematic OpenStreetMap viewer and editor which uses species, language, and image data from Wikidata. [https://docs.google.com/document/d/1LK33z_L6ARux-jzRXIVPlF4yApsFxx7INpKaaZ2MUIg/edit?usp=sharing Agenda]. *** The Wikimania Hackathon starts next Friday, August 16-22! There are still [[:wikimania:Hackathon/Schedule|lots of spots in the schedule]] to add your Wikidata related sessions or project ideas (anyone can present a session) ** Ongoing *** Wikimedia Indonesia's [[d:Wikidata:WikiProject Indonesia/Kegiatan/Datathon|Wikidata edit-a-thon (''datathon'')]] for the 77th anniversary of the Indnesian Independence Day started on 5th August and will be held until 12th August. Participants are instructed to edit items containing the statement [[d:Property:P495|country of origin (P495)]]: [[d:Q252|Indonesia (Q252)]]. *** Toolhub is a catalog of 1500+ tools used every day in a wide variety of workflows across many Wiki projects. We are currently improving the search functionality and need your input – whether you are already familiar with Toolhub or not. Please take 5-10 minutes to leave [[m:en:Toolhub/Data_model/Feedback|feedback]]. ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #53, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=53 Sheep] ** Past *** First online meet-up fully organized by volunteers of the Indonesian Wikidata Community has been held on 30th July where we edited items on Indonesian ethnic groups. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Books *** [https://iu.pressbooks.pub/wikidatascholcomm/ Wikidata for Scholarly Communication Librarianship] ** Blogs *** [https://flowingdata.com/2022/08/02/most-notable-person-everywhere-in-the-world/ Most notable person, everywhere in the world] *** [https://chem-bla-ics.blogspot.com/2022/08/wikidata-now-escapes-smiles-and-cxsmiles.html Wikidata now escapes SMILES and CXSMILES!] *** [https://wikimedia.org.au/wiki/Bringing_the_whole_zoo_to_Wikidata Bringing the whole zoo to Wikidata] - [[d:User:MargaretRDonald|User:MargaretRDonald]] *** [https://www.lehir.net/using-tfsl-to-clean-grammatical-features-on-wikidata-lexemes/ Using tfsl to clean grammatical features on Wikidata lexemes] *** [https://www.linkedin.com/pulse/using-machine-learning-iiif-wikidata-find-female-scientists-jones/ Using Machine Learning, IIIF and Wikidata to find female scientists in historical Newspaper and Journals] ** Papers ***[https://digitalartsnation.ca/wp-content/uploads/2022/08/Embracing-Wikidata-Guide-2022.pdf Embracing Wikidata: How to Increase Discoverability for Musicians Online] - [https://twitter.com/ipetri/status/1554631438187827201 Tweet] *** ** Videos ***[https://www.youtube.com/watch?v=Ii2esyEaPjI New Zealand Thesis Project July 2022] - [[User:DrThneed|User:DrThneed]] *** [https://www.youtube.com/watch?v=vj_lxwFS98I Wikidata academic bibliographic data and Scholia] (in French) by [[User:VIGNERON|VIGNERON]] and [[User:Jsamwrites|Jsamwrites]] *** Wikidata: Just Three Steps to Turn Books into Data Collections (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=zatu9UjI0VQ YouTube] ** Presentations: *** [[:Commons:File:KB Wikibase.cloud Unboxing Experience, Netherlands Wikibase Knowlegde Group, 22-07-2022.pdf|KB Wikibase.cloud Unboxing Experience, Netherlands Wikibase Knowlegde Group]] * '''Tool of the week''' ** [https://workspace.google.com/marketplace/app/wikipedia_and_wikidata_tools/595109124715?pann=cwsdp&hl=en Wiki tools] - adds dozens of Wikipedia and Wikidata functions to your Google sheets. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Tenth Birthday|Wikidata's 10th birthday]]: you can contribute to the collaborative celebration video by sending a "happy birthday video" before September 18th, [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Tenth Birthday/Celebration video|more information here]] * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10893|recordist]], [[:d:Property:P10894|spoken by]], [[:d:Property:P10906|foliage type]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10889|Israeli Company Number]], [[:d:Property:P10890|PM20 ware ID]], [[:d:Property:P10891|pad.ma person ID]], [[:d:Property:P10892|Bioconductor project]], [[:d:Property:P10895|Broadway World person ID]], [[:d:Property:P10896|pad.ma video ID]], [[:d:Property:P10897|ORKG ID]], [[:d:Property:P10898|International Baccalaureate school ID]], [[:d:Property:P10899|Prophy author ID]], [[:d:Property:P10900|Telmore Musik artist ID]], [[:d:Property:P10902|FirstCycling rider ID]], [[:d:Property:P10903|Super Basketball League ID]], [[:d:Property:P10904|Sport24.ru team ID]], [[:d:Property:P10905|P. League+ ID]], [[:d:Property:P10907|Paleobiology Database ID]], [[:d:Property:P10908|Kinokolo.ua person ID]], [[:d:Property:P10909|Theatrical Index person ID]], [[:d:Property:P10910|Korean Academy of Science and Technology member ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Zhihu question ID|Zhihu question ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/counts instances of|counts instances of]], [[:d:Wikidata:Property proposal/holds diplomatic passport of|holds diplomatic passport of]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Identifier of Czechoslovak books|Identifier of Czechoslovak books]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Belgian Olympic Committee ID|Belgian Olympic Committee ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Olympic Federation of Ireland ID|Olympic Federation of Ireland ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Football Union player ID|Russian Football Union player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/All-Russian Sambo Federation ID|All-Russian Sambo Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Baidu Tieba name|Baidu Tieba name]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dictionnaire Favereau (fr)|Dictionnaire Favereau (fr)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Serbian Olympic Committee athlete ID (New)|Serbian Olympic Committee athlete ID (New)]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Singapore National Olympic Council athlete ID|Singapore National Olympic Council athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/NOCNSF athlete ID|NOCNSF athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/numéro d'inscription au Registre national des marques|numéro d'inscription au Registre national des marques]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Modstand person ID|Modstand person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Danacode|Danacode]], [[:d:Wikidata:Property proposal/British Paralympic Association athlete ID|British Paralympic Association athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Canadian Paralympic Committee athlete ID|Canadian Paralympic Committee athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Paralympics Australia athlete ID|Paralympics Australia athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Paralympics New Zealand athlete ID|Paralympics New Zealand athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ILAMDIR ID|ILAMDIR ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifiant BD oubliées d'un auteur|identifiant BD oubliées d'un auteur]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bolshoi Theatre person ID|Bolshoi Theatre person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/kulturstiftung.org person ID|kulturstiftung.org person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mariinsky Theatre person ID|Mariinsky Theatre person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Onestop ID|Onestop ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Federation Council reference ID|Federation Council reference ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/athletics.by person ID|athletics.by person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AFC player ID|AFC player ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/izsambo.ru person ID|izsambo.ru person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Rugby Union of Russia athlete ID|Rugby Union of Russia athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Online Torwali Dictionary ID|Online Torwali Dictionary ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/wrestdag.ru person ID|wrestdag.ru person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Climbing Federation of Russia athlete ID|Climbing Federation of Russia athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Shooting Union of Russia person ID|Shooting Union of Russia person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Russian Trampoline Federation ID|Russian Trampoline Federation ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Freestyle Federation of Russia ID|Freestyle Federation of Russia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Federation of Ski-Jumping and Nordic Combined of Russia ID|Federation of Ski-Jumping and Nordic Combined of Russia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/USK ID|USK ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/BiatlonMag profile ID|BiatlonMag profile ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/motocross.ru profile ID|motocross.ru profile ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Football 24 article ID|Football 24 article ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/abART book series ID|abART book series ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Turkish Paralympic Committee athlete ID|Turkish Paralympic Committee athlete ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Jewish Pediatricians 1933–1945 ID|Jewish Pediatricians 1933–1945 ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5XZ4 Most recent date not used as a date of birth (P569) or date of death (P570)] *** [https://w.wiki/5YAx Map of war memorials, showing EN Wikipedia article if it exists] ([https://twitter.com/Tagishsimon/status/1555288388235821058 source]) *** [https://w.wiki/5XY7 Most frequent occupations of people born in Épinal] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1554207788687138820 source]) *** [https://w.wiki/5XY2 Species named after places in the state of Espírito Santo] ([https://twitter.com/lubianat/status/1554202922132860928 source]) *** [https://w.wiki/5YKw Places named after Lenin] ([https://twitter.com/theklaneh/status/1555613271679537153 source]) * '''Development''' ** Lexicographical data: *** Continuing to address feedback from the testing (e.g. [[phab:T312292]], [[phab:T313113]], [[phab:T313466]]) *** We have pushed back replacing Special:NewLexeme with the new Special:NewLexemeAlpha a bit to address more of the testing feedback. ** Continuing to tackle allowing sitelinks to redirects under some circumstances ([[phab:T278962]]) ** REST API: *** Finishing up the endpoints for removing and replacing statements and adding authentication and authorization to them *** Looking into feedback from first testing [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help out, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 08 08|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:37, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23614914 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] copies the information from [[{{#special:GadgetUsage}}]] to an on-wiki page so you can review its history. If your project isn't already listed on the [[d:Q113143828|Wikidata entry for Project:GUS2Wiki]] you can either run GUS2Wiki yourself or [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script#Opting|make a request to receive updates]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T121049] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-09|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-11|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). '''Future meetings''' * The [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon|Wikimania Hackathon]] will take place online from August 12–14. Don't miss [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|the pre-hacking showcase]] to learn about projects and find collaborators. Anyone can [[phab:/project/board/6030/|propose a project]] or [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|host a session]]. [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Newcomers|Newcomers are welcome]]! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W32"/> </div> 19:49, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23627807 --> 96txbxlyofoym7otejpu6t91yrh2n3p 10 27114 8487044 6499096 2022-08-11T07:49:55Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաաղյուսակ |անվանում = Վրացերենի այբուբեն |state = collapsed |հիմնական_վերնագիր_ոճ = background:{{hիմնական գույն}}; |վերնագիր = <center>[[Պատկեր:Asomtavruli a.svg|20 px]][[Վրացերենի այբուբեն|<span style="color:#555555;">Վրացերենի այբուբեն</span>]]</center> |պատկեր = [[Պատկեր:Mokvi Gospels 1300.jpg|120 px|Մոկվյան ավետարան]] |վերնագրերի_ոճ =background:{{հիմնական գույն}}; |ցանկերի_ոճ = font-size:150%; text-align:center; |կենտերի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}}; |զույգերի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}}; |վերնագիր1 = Հիմնական տառեր |ցանկ1 = [[ა]] · [[ბ]] · [[გ]] · [[დ]] · [[ე]] · [[ვ]] · [[ზ]] · [[თ]] · [[ი]]· [[კ]] · [[ლ]] · [[მ]] · [[ნ]] · [[ო]] · [[პ]] · [[ჟ]] · [[რ]] · [[ს]]· [[ტ]] · [[უ]] · [[ფ]]· [[ქ]] · [[ღ]] · [[ყ]] · [[შ]]· [[ჩ]] · [[ც]] · [[ძ]] · [[წ]]· [[ჭ]] · [[ხ]] · [[ჯ]] · [[ჰ]] |վերնագիր2 = Լրացուցիչ տառեր |ցանկ2 = [[ჶ]] · [[ჷ]] · [[ჸ]] |վերնագիր3 = Հնամենի տառեր |ցանկ3 = [[ჱ]] · [[ჲ]]· [[ჳ]]· [[ჴ]]· [[ჵ]] }}<includeonly>[[Կատեգորիա:Վրացական տառեր]]</includeonly><noinclude> [[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Վրաստան]] [[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Լեզվաբանություն]] </noinclude> nvivcgo9rhm8w2sc0dxdsh7o1kzumc0 0 31480 8487045 5108241 2022-08-11T07:51:15Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{Այլ|Անի (այլ կիրառումներ)}} {{Նշան|ა}} '''Ան''' ({{lang-ka|ანი}}), [[Վրացերենի այբուբեն|վրացական այբուբենի]] առաջին տառը։ Համագրությունները՝ [[Թամիլերենի այբուբեն|թամիլական]] Անա, [[Հայերենի այբուբեն|հայկական]] Այբ, տիբեթական Ա, [[Հունարենի այբուբեն|հունական]] Ալֆա։ {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! Ասոմթավլուրի ! Նուսխորի ! Մխեդրուլի |- style="background-color:white; text-align:center;" |[[Պատկեր:Asomtavruli a.svg|30px]] |[[Պատկեր:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[Պատկեր:Mkhedruli a.svg|30px]] |} == Քերականություն == * Ամ ― այս * Ան ― «կամ» անջատիկ կապ * Առ ― «Ոչ» բացասական մասնիկ * Արիս ― եզակի թվի երրորդ դեմքի բայ֊կապ * Աք ― ցուցական դերանուն՝ «այստեղ» == Սինոգլիֆ == * Ալիֆ - ﺍ‎‎ * Այաննա * Ակարամու - అ * [[A (լատինական)|A]] * [[א|Ալեֆ]] - א * Ալֆա - α * Ակարամ - അ * [[あ(ա)|Ա (կանա)]] - あ, ア <gallery> Պատկեր:Owoce wisni.jpg|Ալուբալի - բալ Պատկեր:COA_of_Akhalkalaki.svg|ახალქალაქი ([[Ախալքալաք]]) </gallery> {{Վրացերենի այբուբեն}} {{Անավարտ}} ivr0i9ycxk65epgmp00ukzgu4qyoxv9 8487046 8487045 2022-08-11T07:55:12Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{Այլ|Անի (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Գրույթ | հայերեն անվանում = Ան | պատկեր = Georgian letter An (modern forms).svg | լայնություն = | նկարագրություն = | մեծատառ = | փոքրատառ = ა | սկզբում = | մեջտեղը = | վերջում = | այբուբեն = [[Վրացերենի այբուբեն]] | տեղը այբուբենում = 1-ին | հնչույթ = }} '''Ան''' ({{lang-ka|ანი}}), [[Վրացերենի այբուբեն|վրացական այբուբենի]] առաջին տառը։ Համագրությունները՝ [[Թամիլերենի այբուբեն|թամիլական]] Անա, [[Հայերենի այբուբեն|հայկական]] Այբ, տիբեթական Ա, [[Հունարենի այբուբեն|հունական]] Ալֆա։ {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! Ասոմթավլուրի ! Նուսխորի ! Մխեդրուլի |- style="background-color:white; text-align:center;" |[[Պատկեր:Asomtavruli a.svg|30px]] |[[Պատկեր:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[Պատկեր:Mkhedruli a.svg|30px]] |} == Քերականություն == * Ամ ― այս * Ան ― «կամ» անջատիկ կապ * Առ ― «Ոչ» բացասական մասնիկ * Արիս ― եզակի թվի երրորդ դեմքի բայ֊կապ * Աք ― ցուցական դերանուն՝ «այստեղ» == Սինոգլիֆ == * Ալիֆ - ﺍ‎‎ * Այաննա * Ակարամու - అ * [[A (լատինական)|A]] * [[א|Ալեֆ]] - א * Ալֆա - α * Ակարամ - അ * [[あ(ա)|Ա (կանա)]] - あ, ア <gallery> Պատկեր:Owoce wisni.jpg|Ալուբալի - բալ Պատկեր:COA_of_Akhalkalaki.svg|ახალქალაქი ([[Ախալքալաք]]) </gallery> {{Վրացերենի այբուբեն}} {{Անավարտ}} k6fst89shnyz5qhtopp9dy0pqhpay24 0 32375 8486542 8481341 2022-08-10T13:26:57Z 93.185.36.109 /* top */ wikitext text/x-wiki {{այլգործածություն|Բարսելոնա ֆուտբոլային ակումբի||Բարսելոնա (այլ կիրառումներ)}} {{Ֆուտբոլային ակումբ | ամբողջական անուն = Football Club Barcelona | գույներ = կապտանռնագույն | պատկեր =FC Barcelona.svg | համառոտ անուն = Բարսա | մականուն = ''Բլաուգրանա'' (Կապտանռնագույններ) | հիմնադրում = [[նոյեմբերի 29]], [[1899]] | մարզադաշտ = [[Կամպ Նոու]] | ընդունակություն = 99 354 | նախագահ = {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Ժոան Լապորտա]] | մարզիչ = {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Չավի Էռնանդես]] | ավագ = {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Սերխիո Բուսկետս]] | լիգա = [[Լա Լիգա]] | սեզոն = [[Լա Լիգա 2019-20|2019-20]] | տեղ = 2-րդ | կայք = [http://www.fcbarcelona.com/ Պաշտոնական կայք] | pattern_la1 = _fcbarcelona1920h | pattern_b1 = _fcbarcelona1920h | pattern_ra1 = _fcbarcelona1920h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = _barcelona1920h | leftarm1 = 000080 | body1 = 000080 | rightarm1 = 000080 | shorts1 = 000080 | socks1 = 000080 | pattern_la2= _fcbarcelona1920a | pattern_b2= _fcbarcelona1920a | pattern_ra2= _fcbarcelona1920a | pattern_sh2= | pattern_so2= _fcbarcelona1920a | leftarm2= FFDD00 | body2= FFDD00 | rightarm2= FFDD00 | shorts2= FFDD00 | socks2= FFDD00 |pattern_la3=_fcbarcelona1920t |pattern_b3=_fcbarcelona1920t |pattern_ra3=_fcbarcelona1920t |pattern_sh3=_fcbarcelona1920t |pattern_so3=_fcbarcelona1920t |leftarm3=00E8C5 |body3=00E8C5 |rightarm3=00E8C5 |shorts3=00E8C5 |socks3=00E8C5 }} '''Ֆուտբոլային ակումբ «Բարսելոնա»''' ({{lang-ca|Futbol Club Barcelona}}, {{lang-es|Fútbol Club Barcelona}}), հայտնի է նաև որպես '''«Բարսա»''' ({{lang2|es|ca|Barça}}), կատալոնական [[Բարսելոնա|համանուն քաղաքի]] պրոֆեսիոնալ [[ֆուտբոլ]]ային ակումբ, Իսպանիայի և աշխարհի տիտղոսավոր ակումբներից մեկն է։ Հիմնադրվել է [[1899]] թվականին, մի խումբ շվեյցարիական, բրիտանական, իսպանական և կատալոնական խմբից, որը գլխավորում էր [[Ժոան Գամպեր]]ը։ Ներկայումս հանդես է գալիս Իսպանիայի բարձրագույն լիգայում (''La Liga''), Հատկանշական է նաև այն, որ ակումբը երբեք դուրս չի մնացել Իսպանիայի բարձրագույն լիգայից, բացի Բարսելոնայից այպդիսի արդյունք ունեն նաև Ռեալ Մադրիդը և Ատլետիկ Բիլբաոն։ Ակումբը դարձավ [[Կատալոնիա]]յի խորհրդանիշերից մեկը, այստեղ է գալիս և այս կարգախոսը՝ ''Més que un club'', որը թարգմանաբար նշանակում է «Ավելին քան ակումբ»։ ՖԱ «Բարսելոնայի» երկրպագուները հայտնի են նաև «կուլես» (''culés'') անվանմամբ'':'' «Բարսելոնան», պաշտոնական տիտղոսների քանակով, համարվում է Իսպանիայի ամենատիտղոսավոր ակումբը՝ 74 (25 անգամ Իսպանիայի առաջնության չեմպիոն, 30 անգամ Իսպանիայի գավաթ, 13 անգամ Իսպանիայի Սուպերգավաթ, 3 անգամ նվաճել է Էվա Դուարտեյի (Իսպանիայի սուպերգավաթի նախկին չեմպիոնատը) գավաթը,1 անգամ Կոպա դե Օրո Արգենտինա (նախկինում այդպես են անվանել Իսպանիայի սուպերգավաթը) և 2 անգամ իսպանական լիգայի գավաթը)։ «Բարսենոլայի» հիմնական մարզադաշտն է «[[Կամպ Նոու]]ն», որն էլ համարվում է Եվրոպայում ամենաշատ հանդիսական ընդունող մարզադաշտ։ [[2009]] թվականի [[հունվարի 19]]-ից ակումբի առաջին թիմը իր մարզումների համար նախատեսված դաշտը փոխեց և վերանվանեց '''«[[Սյուդադ Դեպորտիվա Ժոան Գամպեր]]»'''։ Նա գտնվում է [[Սան Խուան Դեսպի]]ում, հիմնական մարզադաշտից մի քանի կիլոմետր դեպի արևմուտք։ «Բարսելոնան» երկար ժամանակ եղել է այն ակումբներից մեկը, որոնք իրենց մարզաշապիկների վրա կրել են տարբեր լոգոտիպներ։ Այնուամենայնիվ սկսած [[2005]] թվականից «Բարսի» մարզաշապիկների վրա հայտնվեց նաև մեկ այլ՝ ''TV3'' (Կատալոնիայի Հեռուստատեսություն) լոգոտիպ, որը հայտնվեց մարզահամազգեստի ուսերի մասում, բացի դրանից նաև ստեղծվեց Կատալոնիայի փոքր դրոշ, որն էլ իր հերթին տեղակայված էր տաբատի և վերնաշապիկի վրա։ [[2006]] թվականի [[հուլիսի 14]]-ին ակումբը հնգամյա պայմանագիր կնքեց [[ՅՈՒՆԻՍԵՖ]]-ի հետ, որի ֆոնդի լոգոն էլ պետք է իր պատվավոր տեղը գտներ ակումբի մարզահագուստի վրա։ [[2012]] թվականին «կատալոնացինները» 5-ամյա պայմանագիր ստորագրեցին ոչ առևտրային Qatar Foundation ընկերության հետ, որից հետո, մարզաշապիկին գովազելու համար, ակումբը տարեկան ստանալու էր € 30 մլն<ref>{{Cite web |url=http://www.championat.ru/football/article-73264.html |title=С эмира по нитке… |accessdate=2016 թ․ ապրիլի 16 |archive-date=2010 թ․ դեկտեմբերի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101215181615/http://www.championat.ru/football/article-73264.html |dead-url=yes }}</ref>։ 2017 թվականից արդեն Բարսելոնայի մարզաշապիկների վրա տեղ գտավ Rakuten ընկերության լոգոտիպը։ [[2009]] թվականին «Բարսելոնան» իր հաշվին մի նոր բացառիկ ռեկորդ է գրանցում, կարողանալով նվաճել բոլոր եվրոպական հնարավոր գավաթները (երեք ազգային գավաթ - Իսպանիայի առաջնություն, Իսպանիայի գավաթ, Իսպանիայի սուպերգավաթ և երեք միջազգային գավաթ - ՈՒԵՖԱ չեմպիոնների լիգա, ՈՒԵՖԱ սուպերգավաթ և Աշխարհի ակումբային գավաթ)։ Բացի դրանցից, «կապտանռնագույները» դարձան պատմության մեջ միակ իսպանական ակումբը, որին հաջողվել է իրականացնել «Ոսկե հետ-տրիկ» (Իսպանիայի չեմպիոն, Իսպանիայի գավաթ, ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների լիգա)։ [[2013]] թվականին «Բարսելոնան» համարվեց աշխարհում ամենաթանկ ակումբը, ի շնորհիվ իր ֆուտբոլիստների տրանսֆերային գների<ref>[http://www.footballtop.ru/news/ «Բարսելոնան» աշխարհի ամենաթանկ ակումբ]</ref>։ [[2014]] թվականին «Բարսելոնան» գրավեց աշխարհի ամենահարուստ ակումբների ցանկի երկրորդ պատվավոր հորիզոնականը, իր հաշվին ունենալով ավելի քան 627 մլն եվրո<ref>{{Cite web |url=http://hronika.info/sport/21476 |title=Աշխարհի ամենահարուստ ակումբները |accessdate=2016 թ․ ապրիլի 16 |archive-date=2015 թ․ հունվարի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150120155109/http://hronika.info/sport/21476 |dead-url=yes }}</ref>։ [[2015]] թվականին «Բարսելոնան» կրկին կրկնեց «Ոսկե հետ-տրիկը», և դարձավ իսպանական ֆուտբոլի պատմության մեջ միակ ակումբը, որին հաջողվել է կրկնակի անգամ նվաճել «տրեբլ»<ref>[http://football.sport.ua/news/265540 «Բարսելոնան» սահմանեց եվրոպական ռեկորդ]</ref>։ == Ակումբի պատմություն == {{տես նաև|ՖԱ «Բարսելոնա» 1899/1900 մրցաշարում}} [[Պատկեր:Barcelona vs Arsenal Teams line up.jpg|մինի|«Բարսելոնա» և «Արսենալ» ակումբները հանդիպել են ՉԼ- ի 2005-06 թվականի եզրափակչից առաջ]] === Ժոան Գամպերի նախագահության ներքո (1908-1926) === 1908 թվականին ակումբի հիմնադիր և նախկին հարձակվող Ժոան (Խոան, Գանս) Գամպերը առաջին անգամ դառնում է ակումբի նախագահ։ Դա տեղի է ունենում, երբ ակումբը կանգնած էր կործանման եզրին. 1905 թվականի Կատալոնիայի առաջնության հաղթանակից հետո ակումբը երեք տարի չկարողացավ նվաճել և ոչ մի գավաթ, և նաև կտրուկ անկում ապրեց նրա ֆինանսական դրությունը։ Այնուհետև Գամպերը ևս հինգ անգամ վերընտրվել է ակումբի նախագահ։ Գամպերի գլխավոր նվաճումներից մեկն այն է եղել, որ նա օգնել է «Բարսային» ձեռք բերել իր սեփական մարզադաշտը։ [[1909]] թվականի [[մարտի 14]]-ին թիմը «տեղափոխվեց» ''Carrer Indústria'' մարզադաշտ, որը կարող է տեղավորել 8000 հանդիսական։ Նաև Գամպերը սկսեց աշխատել ակումբի անդամների թվի ավելացման վրա, և արդեն 1922 թվականին նրանց թիվը հասավ 10.000-ի։ Նույն 1922 թվականին թիմը նորից փոխեց իր տնային խաղադաշտը, այս անգամ արդեն տեղափոխվեցին [[:en:Camp de Les Corts|Կամպ դե Լես Կորտս]] (կամ պարզապես ''Լես Կորտս'') մարզադաշտ; այդ մարզադաշտի սկզբնական տեղավորությունը հավասար եղավ 22 000-ի, իսկ ավելի ուշ դրանց թիվը բարձրացավ և հասավ 60 000-ի։ {{քաղվածք|''««Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբ չի կարող մահանալ։ Եվ չի մահանա։ Եթե հիմա ոչ մեկ չզբաղվի ակումբի գործերով, ապա դա կանեմ ես, ինքնուրույն։ Համոզված եմ, որ ինձ կաջակցեն նրանք, ովքեր իմ կողքինն էին նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ֆուտբոլը ընդհանրապես թվում էր շատ աննորմալ սպորտաձև։ Այդ իսկ օրվանից ես ցանկանում եմ մոռանալ այն անարդարությունները և խաբկանքները, որոնք ստիպեցին ինձ հեռանալ ակումբի գործերից, և ցանկանում եմ պայքարել նրա համար, որ մի անգամ ևս մենք կրկին, բոլորս միասին, կանգնենք ոտքերի վրա...»''|Ժոան Գամպեր, 1908 թվականի դեկտեմբերի 2}} [[1912]] թվականին Գամպերը ակումբ հրավիրեց ֆիլիպա-իսպանական հարձակվող Պաուլինո Ալկանտարային, ով այս ակումբում անցկացրեց իր կարիերայի 13 տարիները (1912-1916, 1918-1927 թթ.), այդ ժամանակահատվածում խփել է 357 գոլ, այդպիսով էլ նա դառնում է ակումբի պատմության լավագույն ռմբարկուն։ === Ռիվեր, Հանրապետություն, ակումբի կյանքի քաղաքական պատերազմ (1923—1939) === 1925 թվականի հունիսի 14-ին խաղերից մեկի ժամանակ, հավաքված ամբոխը ի պատիվ «Կատալոնական Օրֆեյի» երգեցին Թագավորական մարշը, որը համարվում էր Իսպանական թագավորության պաշտոնական հիմնը։ «Բարսելոնայի» վրեժային մարզադաշտը փակվեց վեց ամսով (այնուհետև ժամկետը քչացրին և դարձրին երեք ամիս), իսկ Գամպերին ստիպեցին հրաժարվել ակումբի նախագահի պաշտոնից։ Ակումբի հիմնադրի կյանքը ավարտվեց 1930 թվականի հուլիսի 30-ին, ինքնասպանությամբ, երբ ակումբում տիրեց ընկճվածություն, որոնք կապված էին անձնական և գումարային խնդիրների հետ։ Այնուամենայնիվ թիմում ընդհանրապես եղել են շատ լավ խաղացողներ, այնպիսիք, ինչպիսիք են օրինակ Խոսեպ Էսկոլան, ով ակումբ տեղափոխվեց անհաջողությունների ժամանակաշրջանում, կամ քաղաքական բախումները երկրում սպորտը դրեցին հասարակության աչքերի երկրորդային պլան։ «Բարսան» բախվել էր լուրջ ճգնաժամի, որը կազմված էր երեք ճյուղից. ֆինանսային, սոցիալական (ակումբի անդամների քանակը գնալով անընդհատ ընկնում էր) և սպորտային (սակայն ակումբը կայուն ձևով հաղթում էր Կատալոնիայի առաջնությունը (1930, 1931, 1932, 1934, 1936, 1938 թթ.), բայց բոլոր իսպանական առաջնություններում նրա մակարդակը շատ ցածր էր, բացառությամբ 1937 թվականին [[:en:Mediterranean League|Միջերկրկան լիգայում]] տարած հաղթանակի։ 1936 թվականի օգոստոսի 6-ին Ֆրանսիսկո Ֆրանկոյի բանակի զինվորները ձերբակալում և սպանում են ակումբի նախագահ Խոսեպ Սունիոլին։ 1937 թվականի ամռանը թիմը գլխավոր մարզիչ Պատրիկ Օ’Կոննելայի գլխավորությամբ մեկնում են [[ԱՄՆ]] և [[Մեքսիկա]] մասնակցելու տարբեր մրցաշարերի, որտեղ նրանց համարում էին Երկրորդ Իսպանական Հանրապետության հետևորդներ։ Այդ ժամանակում հենց Իսպանիայում ամբողջ թափով սկսվեց Իսպանիայի քաղաքական պատերազմները։ Այդ մեկնումը ավելացրեց ակումբի ֆինանսային դիրքը։ 1938 թվականի մարտի 16-ին Ֆրանկոյի օդային ուժերը «Բարսելոնայի» սոցիալային ակումբի վրա ռումբ են նետում, որը հասցնում է նրանց մեծ վնաս։ Դրանից մի քանի ամիս անց [[Բարսելոնա]] քաղաքը օկուպացված էր ֆրանկներով, և ակումբը, ինչպես կատալոնական «անսանձ» ազգ, կանգ առավ մի շարք լուրջ խնդիրների դիմաց։ Այդ ժամանակներում ակումբի անդամների քանակը նվազեց մինչև 3486 մարդու։ === Անվանափոխություն։ Բարսելոնան Ֆրանկոյի առաջնորդության տարիներին (1939—1974) === Քաղաքական պատերազմների ավարտից հետո, Ֆրանկոյի կողմից դրված կանոնադրությամբ, արգելվեց կատալոներենը և նրանց դրոշը ([[Անջատողականություն|անջատողականության]] հետ պայքարի շրջանակներում)։ Նաև ֆուտբոլային ակումբին արգելվեց կիրառել ոչ իսպանական անվանումը։ Արդյունքում թիմը 1941 թվականին ստիպված էր փոխել իր անվանումը, հին անգլիական ''Football Club Barcelona'' անունը փոխեցին և դրեցին «ճիշտ» իսպանական անուն՝ ''Club de Fútbol Barcelona''. այդ անվանմամբ ակումբը գոյատևեց շուրջ 33 տարի։ Ակումբի զինանշանից հանվեց նաև կատալոնական դրոշի մասը։ 1943 թվականին Լես-Կարտս տնային մարզադաշտում տեղի ունեցավ Գեներալ-սիմուսի Գավաթի առաջին կիսաեզրափակիչ փուլը (Copa del Generalísimo - այսպես անվանվեց Իսպանիայի Գավաթը, որը նախկինում կրում էր Արքայական Գավաթ անունը), որտեղ թիմը 3:0 հաշվով հաղթեց «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ին։ Պատասխան խաղում արդեն մարդիդցիները հաղթեցին գերխոշոր 11:1 հաշվով։ Անտեսելով դժվար քաղաքական դրությունը, «Բարսելոնա»-ն կարողացավ հասնել մեծ նվաճումների 1940-ական և 1950-ական թվականներին։ [[1945]] թվականին ակումբը, սկսած 1929 թվականից, առաջին անգամ նվաճեց [[Լա Լիգա|Իսպանիայի առաջնությունը]], հաղթող կազմի մարզիչն էր Խոսեպ Սամիտիերը, թիմում այդ ժամանակներում հանդես եկան այնպիսի վարպետներ, ինչպիսիք են Սեսար Ռոդրիգեսը, Անտոնի Ռամալիետսը և [[:en:Juan Zambudio Velasco|Խուան Վելասկոն]]։ 1948 և 1949 թվականներին թիմը հաղթեց ևս երկու տիտղոս։ Նաև 1949 թվականին հաղթեցին Լատինական գավաթը։ Մարզիչ Ֆերդինանդ Դաուչիկի ղեկավարությամբ և թիմում Լադիսլաո Կուբալի առկայությամբ, ով մի շարք մասնագետների կարծիքով համարվում է «Բարսայի» բոլոր ժամանակների լավագույն խաղացող, 1952 թվականին թիմը նվաճեց հինգ տիտղոս. Իսպանիայի առաջնությունը, Իսպանիայի Գավաթը (այդ ժամանակներում պաշտոնապես անվանվեց Copa del Generalísimo, Գեներալ-սիմուսի Գավաթ, այսինքն Ֆրանկո), Լատինական գավաթը, Իսպանիայի Սուպերգավաթը, և [[:en:Copa Martini & Rossi|Մարտինի և Ռոսսի Գավաթը]]։ 1953 թվականին թիմը կատարեց դուբլ, հաղթելով և առաջնությունը և Իսպանիայի Գավաթը։ 1957 թվականի սեզոնում ևս մեկ անգամ հաղթեցին Իսպանիայի Գավաթը։ 1958 թվականին հաղթեցին Inter-Cities Fairs Cup-ը (թարգմանաբար Ինտեր քաղաքների տոնավաճառական Գավաթ)։ [[1957]] թվականին նոր մարզադաշտի անունը դրվեց «[[Կամպ Նոու]]»<ref name="FCB">[http://www.fcbarcelona.com/web/english/club/club_avui/territori_barca/CampNou/estadi_cinc_estrelles.html «Ֆա Բարսելոնայի» պաշտոնական վեբ-կայքը։ Հինգ Աստղանոց Մարզադաշտ A Five Star Stadium.]''Fcbarcelona.com''</ref>։ [[Պատկեր:Campnoumatch.jpg|Խաղ, «[[Կամպ Նոու]]» մարզադաշտում, որտեղ հանդես է գալիս «Բարսա»-ն|thumb|left|300px]] Հաղթանակների շարքը շարունակվեց նաև նոր մարզիչ՝ Էլենիո Էռերեի օրոք։ Այն ժամանակներում թիմի կազմը ամրապնդելու համար, կազմ հրավիրվեցին Լուիս Սուարեսը, ով դարձավ 1960 թվականի Եվրոպայի տարվա ֆուտբոլիստ, և երկու հունգարացիներ, լեգենդար «ոսկե թիմ»-ից, [[Շանդոր Կոչիշ]]ը և Զոնտան Ցիբորը, ովքեր իրենց հայրենիքը թողել էին ԽՍՀՄ-ի գերակայության ժամանակաշրջանում։ Այսպիսի կազմով «Բարսա»-ն 1959 թվականին իրականացրեց ազգային դուբլ (առաջնություն և Իսպանիայի Գավաթ), իսկ 1960 թվականից վերցերց իր պատմության մեջ երկրորդ Տոնավաճառների Գավաթը և կրկին հաղթեց ազգային առաջնությունը։ 1961 թվականին նրանք դարձան պատմության մեջ առաջին կաումբը, ում հաջողվեց Չեմպիոնների Լիգայում հաղթել «Ռեալ Մադրիդ»-ին և վերջ դնել նրանց վեցամյա անընդմեջ չեմպիոնության։ Գավաթի եզրափակչում, որը կայացավ [[Բեռն]]ում, իսպանացիները 2:3 հաշվով զիջեցին պորտուգալական «Բենֆիկային»։ 1960-ական թվականները այդպիսի մակարդակի ակումբի համար շատ հաջող չդասավորվեցին. երկու անգամ Իսպանիայի Գավաթ (1963 և 1968) և Տոնավաճառների Գավաթ 1966 թվականին։ Այդ տարիներին Իսպանիայի առաջնության պայքարը ծավալվեց երկու մադրիդյան ակումբների՝ «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ի և «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]»-ի միջև, «Բարսա»-ն չկարողացավ միջամտել նրանց մրցակցությանը։ 1974 թվականին թիմին վերադարձվեց նախկին անունը - ''Football Club Barcelona'': === Ակումբը Կրոյֆի առաջին շրջանում (1974—1978) === 1973-1974 թվականների սեզոնում թիմին միացավ մի մարդ, ով պետք էր դառնար «Բարսայի» նոր լեգենդը, նա հոլանդացի լեգենդար հարձակվող [[Յոհան Կրոյֆ]]ն էր։ Նա արդեն «Այաքս»-ում դարձել էր ֆուտբոլի մեծ վարպետ, Կրոյֆը միանգամից ամրապնդվեց հիմնական կազմում և շուտով դարձավ թիմի առաջնորդ։ Նա իր խաղի շնորհիվ արագ դարձավ «Բարսայի» երկրպագուների սիրած ֆուտբոլիստը, բայց հիմնականում նա մտավ նրանց աչքը, երբ լրագրողներին ասաց, որ ընտրել է «Բարսային», այլ ոչ իր ոխերիմ թշնամի «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ին (որը նույնպես մեծ հետաքրքրություն էր տածում հոլանդացու հանդեպ), բայց նա ակումբում չկարողացավ իր խաղը ցուցաբերել, քանի որ դա կապված էր Ֆրանկոյի անվան հետ։ Այն բանից հետո, երբ նա իր որդուն անվանեց կատալոնական Ժորդի անվամբ։ Ի շնորհիվ Կրոյֆի մեծ ջանքերի 1974 թվականին «Բարսելոնա»-ն առաջին անգամ, սկսած 1960 թվականից, հաղթեց իսպանական Առաջնությունը, և միևնույն ժամանակ «[[Էլ Կլասիկո]]յի» շրջանակներում, «[[Սանտիագո Բեռնաբեու]]» մարզադաշտում 5:0 հաշվով ջախջախեց մադրիդյան «Ռեալ»-ին։ Նաև Կրոյֆը Բարսելոնայի կազմում առաջին իսկ սեզոնից ճանաչվեց Եվրոպայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ։ 1978 թվականին Կրոյֆը լքեց ակումբը և մեկնեց խաղալու [[ԱՄՆ]]-ում։ === Կայունության տարիներ։ Նունիեսի նախագահության ժամանակաշրջան (1978—1988) === 1978 թվականին Խոսեպ Լուիս Նունիեսը ընտրվեց որպես ակումբի նախագահ։ Ակումբի ղեկավարի պաշտոնում եղած ժամանակ նրա գլխավոր նպատակերն էին «Բարսային» դարձնել համաշխարհային մակարդակի ակումբ և կայունացնել ֆինանսական կարգավիճակը։ Նունիեսի ժամանակաշրջանում «Բարսա»-ն երկու անգամ հաղթել է գավաթների հաղթողների Գավաթը, 1978/79 (եզրափակչում, լրացուցիչ ժամանակում, հաղթելով Դյուսելդորֆյան «Ֆորտունային») և 1981/82 (հարազատ «Կամպ Նոու» մարզադաշտում կայացած եզրափակչում 2:1 հաղթելով [[Լիեժ]]յան «Ստանդարդ» ակումբին) թվականներին; նաև թիմը այդ ժամանակահատվածում երեք անգամ նվաճեց Արքայական Գավաթը (1980/81, 1982/83, 1987/88 թթ.)։ 1981/82 թվականների սեզոնից առաջ ակումբի մարզիչ նշանակվեց գերմանացի Ուդո Լատտեկը, որին հաջողվեց թիմի հետ միասին հաղթել գավաթների հաղթողների Գավաթը։ 1982 թվականի հունիսին թիմը համալրեց արգենտինաց [[Դիեգո Մարադոնա]]ն, ով այստեղ էր տեղափոխվել արգետինյան «Բոկա Հունիորս» ակումբից, այդ ժամանակ ռեկորդային՝ 3 մլն [[ֆունտ ստերլինգ]]ի դիմաց։ Ընդ որում, շուտով, 1984 թվականին, սուպերաստղին գնեց իտալական «Նապոլի» ակումբը, ով սահմանեց համաշխարհային տրանսֆերային ռեկորդ (£ 5 մլն)։ 1984/85 թվականների սեզոնից առաջ ակումբի մարզիչ նշանակվեց անգլիացի Թերրի Վենեյբլսը։ Նաև ակումբ տեղափոխվեց գերմանացի կիսապաշտպան Բեռնդ Շուստերը։ 1984/85 թվականների սեզոնում թիմը վստահաբար հաղթեց Իսպանիայի առաջնությունը։ Իսկ հաջորդ սեզոնում նրանք հասան Չեմպիոնների Գավաթի եզրափակիչ, որը կայացավ [[Սևիլյա]]յի «Ռամոն Սանչես Պիսհուան» մարզադաշտում, նրանք զիջեցին ռումինական «Ստյաուային» (0:2 հետխաղյա տասնմեկ մետրանոց հարվածաշարերի արդյունքում)։ 1986 թվականի ամռանը ակումբ տեղափոխվեց անգլիացի ռմբարկու Գարի Լինեկերը, ուելսցի հարձակվող Մարկ Հյուզը և հեռանկարային բասկյան դարպասապահ Անդոնի Սուբիսարետան։ Այդ ժամանակներում էլ թիմը լքեց Բեռնդ Շուստերը, ով տեղափոխվեց «ոխերիմ թշնամի»` մադրիդյան «Ռեալ»։ 1987/88 թվականների սեզոնից առաջ ակումբի մարզիչ, Վենեյբլսի փոխարեն, դարձավ Լուիս Արագոնեսը։ Այդ սեզոնը վերջացավ Իսպանիայի Գավաթը հաղթելով (եզրափակչում 1:0 հաշվով հաղթելով «Ռեալ Սոյսեդադ»-ին)։ Այդ սեզոնից հետո շատ խաղացողներ հեռացան ակումբից, կապված ակումբի նախագահ՝ Նունիեսի հետ կոնֆլիկտների։ === Կրոյֆի երկրորդ շրջան։ Թռիչք և անկում (1988—1996) === 1988 թվականին [[Յոհան Կրոյֆ]]ը վերադարձավ ակումբ, այս անգամ արդեն գլխավոր մարզչի պաշտոնում։ Թիմի կազմը, որը նա գլխավորում էր, ստացավ մի փոքր ուշ, 90-ականների սկզբում, թիմին անվանում էին նաև «''Երազանքների թիմ''» («Dream Team»), նրանց նմանեցնելով այն տարիների ԱՄՆ-ի բասկետբոլյան հավաքականին, որը հաղթեց 1992 թվականի Օլիմպիադան, որն էլ հենց անցկացվում էր Բարսելոնայում։ «Բարսա» այդ ժամանակ եկան նաև մի շարք հրաշք խաղացողներ. Ամոր Գիլերմո, [[Խոսեպ Գվարդիոլա]], Խոսե Մարիա Բակերո, Չիկի Բեգիրիստայն, Միգել Նադալ, Էուսեբիո Սակրիստան, Յոն Գոյկոեչեա, Գեորգե Հաջի («կարպատյան [[Դիեգո Մարադոնա|Մարադոնա»]]), Ռոնալդ Կուման, Միկաել Լաուդրուպ, [[Ռոմարիո]] և Խրիստո Ստոիչկով։ 1991—1994 թվականներին «Բարսա»-ն չորս անգամ անընդմեջ հաղթեց Իսպանիայի առաջնությունը։ Եվրոպական ասպարեզում թիմը հաղթեց գավաթների հաղթողների Գավաթ 1988/89-ը (եզրափակչում 2:0 հաշվով հաղթելով «Սամպդորիային») և Չեմպիոնների Գավաթ 1991/92-ը («[[Ուեմբլի]]»-ում կայացած դրամատիկական խաղում հաղթելով նույն «Սամպդորիային», որոշիչ գոլը, 111-րդ րոպեին տուգանային հարվածով, խփեց Ռոնալդ Կումանը)։ Դրանից բացի, ակումբի տիտղոսների հավաքածուն ավելացավ Իսպանիայի Գավաթով (1990), ՈՒԵՖԱ-ի Սուպերգավաթով (1992) և երեք Իսպանիայի Սուպերգավաթներով։ 1992 թվականին [[Տոկիո]]յում թիմը Միջմայրցամաքային գավաթի եզրափակչում պարտվեց բրազիլական «Սան-Պաուլու» ակումբին (1:2)։ Այնուամենայնիվ շուտով հաղթանակների շարքը մոտեցավ իր ավարտին։ Աթենքում անցկացվող ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1993/1994 թթ.-ի եզրափակչում «Բարսա»-ն 0:4 հաշվով ջախջախվեց «Միլան»-ի կողմից։ Դա դարձավ առաջին լուրջ, խոշոր պարտությունը մի քանի տարվա մեջ։ 1996 թվականին, երկու ոչ այնքան հաջող սեզոններից հետո (1994/1995, 1995/1996), Կրոյֆը լքեց թիմի մարզչական շտաբը։ Այդ պաշտոնում հոլանդացին սահմանեց երկու ակումբային մարզչական ռեկորդ. պաշտոնում երկար ժամանակ աշխատելու և տիտղոսների հաղթանակի քանակով (11)։ Կրոյֆի գնալը համարվեց «Dream Team»-ի ժամանակաշրջանի ավարտը, այդ լեգենդային թիմի մի շարք խաղացողներ 1997 թվականի սկզբներին լքեցին ակումբը։ === Հարյուրամյա ակումբ։ Նոր դարի սկզբին (1996—2003) === [[Պատկեր:Bobby Robson Cropped.jpg|Սէր Բոբբի Ռոբսոն|thumb|right|160px]] Կրոյֆի հեռանալուց հետո իր տեղը զբաղեցրեց անգլիացի Բոբբի Ռոբսոնը, ով այդ պաշտոնում մնաց ընդամենը մեկ սեզոն (1996/97), բայց ավելի հաջողակ գտնվեց. թիմը իրացրեց «գավաթային հեթ-տրիկ» (Իսպանիայի Գավաթ, Իսպանիայի Սուպերգավաթ և Գավաթների հաղթողների Գավաթ)։ Նաև «Բարսա»-յում գտնվելու ժամանակ Ռոբսոնին հաջողվեց, հոլանդական «ՊՍՎ»-ից, ձեռք բերել ապագա սուպերաստղ Ռոնալդոյին և արտաբերել է մի արտահայտություն, որը դարձավ թևավոր խոսք. ''[[Կատալոնիա]]ն, դա մի երկիր է, իսկ ՖԱ «Բարսելոնա»-ն նրա բանակն է''։ Ընդ որում, Ռոնալդոն ակումբի համար խաղաց ընդամենը մեկ սեզոն, որից հետո տեղափոխվեց միլանյան «Ինտեր»։ Ռոբսոնին մարզչական պաշտոնում փոխարինելու եկավ հոլանդացի [[Լուի վան Գալ]]ը։ Այդ ժամանակներում ակումբը կազմը համալրեցին Լուիշ Ֆիգուն, Ջովանի դե Օլիվեյրան, [[Լուիս Էնրիկե]]ն, [[Պատրիկ Կլյուվերտ]]ը և [[Ռիվալդո]]ն։ 1997/98 սեզոնում թիմը կատարեց «դուբլ», հաղթելով առաջնությունը և Իսպանիայի Գավաթը։ Ճիշտ է Չեմպիոնների Լիգայում անհաջող հանդես եկան, ընդ որում «Բարսելոնան» կիևյան «Դինամոյից» 0:4 հաշվով խոշոր պարտություն կրեց իր հարազատ «Կամպ Նոու» մարզադաշտում։ 1999 թվականին ակումբը նշեց իր հարյուր ամյակը։ Հոբելյանի լավագույն նվերը դարձավ այն, որ նրանք հաղթեցին Իսպանիայի առաջնությունը։ [[Պատկեր:Centenari Logotip.JPG|«Բարսայի» հարյուր ամյակը|thumb|left|200px]] Այդ տարում ակումբի առաջատարներից [[Ռիվալդո]]ն ճանաչվեց Եվրոպայի լավագույն ֆուտբոլիստ, դառնալով «Բարսայի» պատմության մեջ չորրորդ ֆուտբոլիստը, ում հաղջողվել է արժանանալ այդպիսի պարգևի։ Սակայն Չեմպիոնների Լիգայի կիսաեզրափակիչ փուլում «Բարսայի» տարած պարտությունը վերջ դրեց Խոսեպ Նունիեսի և գլխավոր մարզիչ Լուի վան Գալի գործունեությանը։ Ակումբի համար այդ անհաջող տարում էլ նրա առանցքային խաղացողներից մեկը, երկրպագուների սիրելի ֆուտբոլիստ Լուիշ Ֆիգուն տեղափոխվեց կատալոնական ակումբի գլխավոր մրցակից «Ռեալ»-ի ճամբար։ Ժոան Գասպարի (2000-2003 թթ.) ոչ երկար նախագահության ժամանակ ակումբը չհաղթեց ոչ մի տիտղոս։ === Ռայկարդի ժամանակաշրջան (2003—2008) === 2003 թվականին, երբ Գասպարի հեռանալուց հետո անցավ թոշակի, ակումբը գլխավորեց նոր երիտասարդ նախագահ Ժոան Լապորտամ, իսկ թիմի ղեկին կանգնեց երիտասարդ մարզիչ Ֆրանկ Ռայկարդը, ով եղել է «Այաքս»-ի և «Միլան»-ի նախկին աստղ։ Նրա ղեկավարության ժամանակ թիմը սկսեց անընդհատ, քայլ առ քայլ, վերադարձնել նախկին հեղինակությունը։ Ակում եկան այնպիսի խաղացողներ, ինչպիսիք են աշխարհի չեմպիոններ [[Ռոնալդինիո]]ն և [[Էդմիլսոն]]ը, օլիմպիական չեմպիոն [[Սամուել Էտո'Օ]]ն, ֆրանսիական «Մոնակո» ակումբի առաջատարներ [[Ռաֆաել Մարկես]]ը և Լյուդովիկ Ժյուլի, Չեմպիոնների Լիգայի հաղթողներ [[Դեկու]]ն, հարձակվող [[Հենրիկ Լարսոն]]ը, պաշտպաններ Բելլետին և Վան Բրոնկհորստը, նաև ամբողջությամբ այդ ժամանակներում իրենց տաղանդը ցույց տվեցին դարպասապահ [[Վիկտոր Վալդես]]ը, պաշտպան [[Կառլես Պույոլ]]ը (ով ստացավ ավագի թևկապը), կիսապաշտպաններ [[Չավի]]ն և [[Անդրես Ինիեստա]]ն և հարձակվող [[Լիոնել Անդրես Մեսսի]]ն։ Ռայկարդի երկրորդ սեզոնում (2004/05) թիմը վստահաբար հաղթեց Պրեմիերան և վերցրեց Իսպանիայի Սուպերգավաթը։ Այդ սեզոնում էլ [[Ռոնալդինիո]]ն, «Բարսայի» հարձակման առաջատարը, դարձավ ՖԻՖԱ-ի կարծիքով տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ և ստացավ «Ոսկե գնդակ»։ [[Պատկեր:FC Barcelona - Celebración Champions 2005 (Rua por Barcelona) - 001.jpg|«Բարսայի» խաղացողները տոնում են իրենց հաղթանակը Իսպանիայի առաջնության 2004/05 սեզոնում|thumb|right|300px]] Չեմպիոնների Լիգա 2004/05 սեզոնում նրանց ուղեկցեց անհաջողությունը․ արդեն փլեյ-օֆֆի առաջին ռաունդում նրանք, [[Չելսի]]ի նկատմամբ տարած տնային հաղթանակից հետո (2։1), պարտվեցին «Ստեմֆորդ Բրիջ»-ում 4։2 հաշվով։ 2005/06 սեզոնում թիմին սպասվում էր հաղթանակների շարք։ [[Պատկեր:Barcelona vs Arsenal Teams line up.jpg|«Բարսելոնայի» և «Արսենալ»-ի թիմերը հանդիպում են միմյանց Չեմպիոնների Լիգա 2005/06 եզրափակիչ խաղից առաջ|thumb|left|300px]] 2005 թվականի նոյեմբերին «Բարսա»-ն 3։0 հաշվով հաղթեց «Ռեալ»-ին հենց իրենց «Սանտիագո Բեռնաբեու» մարզադաշտում, այդ խաղը դարձավ Ռոնալդինիոյի բենիֆիսը, ում նույնիսկ ծափահարում էին տանտերերի երկրպագուները։ Նաև այդ խաղը դարձավ Ռայկարդի համար երկրորդ հաղթանակը «Բեռնաբեո»-ում, այդպիսով նա դարձավ «կապտա-նռնագույներ»-ի պատմության մեջ առաջին մարզիչը, ով երկու անգամ հյուրընկալվելով հաղթեց «Ռեալ»-ին։ Այդ սեզոնում «Բարսա»-ն հեշտությամբ հաղթեց Իսպանիայի առաջնությունը, այնուհետև հաղթեց երկրի Սուպերգավաթը, կրկնակի անգամ հաղթեց իր ոչ շատ սիրելի մրցակից «Էսպանյոլ»-ին։ Բայց ավելի մեծ հաջողությունները արտահայտվեցին 2006 թվականի մայիսի 17-ին, երբ «Բարսելոնա»-ն [[Փարիզ]]ի «Ստադ դե Ֆրանս» մարզադաշտում անցկացվող Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակչում 2։1 հաշվով հաղթեց լոնդոնյան «Արսենալ»-ին։ Այդ խաղը սկզբից անհաջող եղավ կատալոնացիների համար (37-րդ րոպեին հաշիվը բացեց Սոլ Կեմպբելլը), բայց հետո լոնդոնցիների դարպասապահ Իյենս Լեմանը իր դեբյուտային խաղում հեռացավ մարզադաշտից, «Արսենալ»-ը որդեգրեց պաշտպանության տեխնիկան, և հանդիպման ավարտին մոտ «Բարսա»-ն ամեն դեպքում ճնշելով մրցակցին կարողացան հաջողության հասնել, այստեղ առանձնացան Էտո’Օն և Բելլետին, որոնք մեկական անգամ գոլային փոխանցում տվեցին փոխարինման դուրս եկած Հենրիկ Լարսոնին, որն էլ ձևակերպեց հանդիպման վերջնական հաշիվը։ [[Պատկեր:Barca medals.jpg|«Բարսելոնայի» խաղացողներին պարգևատրում են Չեմպիոնների Լիգայի ոսկե մեդալներով։ Stade de France, Փարիզ, 2006 թվականի մայիսի 17|thumb|right|300px]] [[Ֆուտբոլի ակումբային աշխարհի առաջնություն 2006|Ակումբային աշխարհի առաջնություն 2006]]-ի ժամանակ «Բարսա»-ն զբաղեցրեց երկրորդ հորիզոնականը, եզրափակչում զիջելով բրազիալական «Ինտերնացիոնալ»-ին 0-1 (հանդիպման միակ գոլը խփվել է վերջին րոպեներին բրազիլացի Ադրիանո Գաբիրուն)։ Իսկ Եվրոպայի Սուպերգավաթում թիմը 0։3 հաշվով պարտվեց «Սևիլյային»։ 2006/07 սեզոնը ոչ այնքան հաջող գտնվեց «Բարսայի» համար, նույնիսկ անտեսելով այն, որ միջմրցաշրջանում ակումբը համալրվեց նոր խաղացողներով՝ աշխարհի չեմպիոն Ջանլուկա Ձամբրոտտա, աշխարհի փոխչեմպիոն Լիլիան Տյուրամ և իսլանդացի հարձակվող Էյդուր Գուդիոնսեն։ Սեզոնից առաջ անցկացվող խաղերին, որը կայանում էր [[ԱՄՆ]]-ում, վնասվածք ստացան և երկար ժամանակով դուրս մնացին թիմի խաղերից հարձակվողներ Մեսսին և Էտո’Օն։ Ակումբը սեզոնում երկար ժամանակ չկարողացավ գտնել իր խաղը, բայց արդյունքում այնուամենայնիվ առաջնությունում գրավեց երկրորդ հորիզոնականը (հավաքելով չեմպիոնի հետ միասին նույն միավորները, բայց զիջեց միայն լրացուցիչ ցուցանիշները պատճառով), որը, ընդ որում, նախկին հաղթանակների ֆոնի վրա, համարվեց որպես անհաջողություն։ Չեմպիոնների Լիգայում «Բարսա»-ն դուրս մնաց արդեն իսկ 1/8-րդ տուրից, խփված գոլի իրավունքով, անծանոթ դաշտում պարտվելով «Լիվերպուլ»-ին (1:2, 0:1)։ 2007/08 սեզոնից առաջ թիմ տեղափոխվեց լոնդոնյան «Արսենալ»-ից 24 մլն [[€]]-յով գնված [[Թիերի Անրի]]ն, ֆրանսիական «Լիոն»-ի պաշտպան [[Էրիկ Աբիդալ]]ը, կոտդիվուարցի կիսապաշտպան [[Յայա Տուրե]]ն և իսպանական «Սառագոսայի» կենտրոնական պաշտպան Գաբրիել Միլիտոն, որի վարպետությունը թիմին տվեց ավելի շատ վստահություն և հաջողություններ։ Բայց, սեզոնը այնդքան էլ հաջղ չդասավորվեց նրանց համար։ Թիմը պարզվեց, որ երկրի առաջնությունում անմրցունակ է, զիջելով ոչ միայն «Ռեալ»-ին, այլ նաև «Վիլյառեալ»-ին և Պրեմերայում զբաղեցրեց ընդամենը երրորդ հորիզոնականը։ Չեմպիոնների լիգայում «Բարսա»-ն կիսաեզրափակչում պարտվեց «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]»-ին (0:1 երկու խաղերի արդյունքում)։ Այդ անհաջող սեզոնից հետո էլ Ֆրանկ Ռայկարդը ակումբից հեռացվեց։ === Գվարդիոլայի ժամանակաշրջան և նոր հաղթանակներ (2008—2012) === [[Պատկեր:Forcejeo Real Madrid - FC Barcelona.jpg|300px|thumb|[[Էլ Կլասիկո]]]] 2008 թվականի ամռանը թիմը գլխավորեց իր լեգենդային խաղացող [[Խոսեպ Գվարդիոլա]]ն, իր գալով սկսվեց կազմի փոփոխությունները։ Թիմը լքեցին Ջանլուկա Ձամբրոտտան, Լիլիան Տյուրամը, Էդմիլսոնը, [[Դեկու]]ն, Էսկեռոն, [[Ռոնալդինիո]]ն։ Դրա փոխարեն «Բարսա»-ն գնեց վեց խաղացողի, որոնց կազմում մտնում էին նաև [[Դանիել Ալվես]]ը, Սեյդու Կեյտան, Ալեկսանդր Գլեբը, [[Ժերար Պիկե]]ն։ Սեզոնի արդյունքում թիմը 19-րդ անգամ հաղթեց երկրի առաջնության տիտղոսը։ Արքայական Գավաթի եզրափակչում, որը կայացավ 2009 թվականի մայիսի 13-ին [[Վալենսիա]]յի «Մեստալյա» մարզադաշտում, «Բարսելոնա»-ն 25-րդ անգամ նվաճեց այդ գավաթը, 4:1 հաշվով հաղթելով «[[Ատլետիկ Բիլբաո]]յին»։ Հանդիպման 8-րդ րոպեին արդեն Գաիսկի Տոկերոն բացեց հաշիվը, որից հետո կատալոնացիները քառակի անգամ գնդակը ուղարկեցին մրցակցի դարպասը, գոլերի հեղինակներ դարձան [[Յայա Տուրե]]ն, [[Լիոնել Մեսսի]]ն, [[Բոյան Կրկիչ]]ը և [[Չավի Էռնանդես|Չավին]]։ [[Պատկեր:Guardiola 2010.jpg|մինի|[[Խոսեպ Գվարդիոլա]] — ակումբի պատմության լավագույն մարզիչը:]] Դրանից հետո, երկրի առաջնության ժամանակ ակումբը կրկնակի անգամ հաղթել է իր գլխավոր մրցակից մադրիդյան «Ռեալ»-ին. Բարսելոնայում հաղթելով 2:0 հաշվով, իսկ [[Մադրիդ]]ում 2:6 հաշվով։ Վերջին արդյունքը կատալոնացիների համար եղավ ռեկորդային, «Սանտիագո Բեռնաբեո»-ում խփած գոլերի քանակով։ 2009 թվականի մայիսի 27-ին «Բարսելոնա»-ն [[Հռոմ]]ի Օլիմպիական մարզադաշտում հաղթեց Չեմպիոնների Լիգան, եզրափակիչ փուլում 2:0 հաշվով հաղթելով «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]»-ին։ Գոլերը հեղինակել են Էտո’Օն և Մեսսին։ Այդպիսի ցուցանիշով, ակումբը '''թրեբլ''' ձևակերպեց, մեկ սեզոնի ժամանակ նվաճելով Արքայական Գավաթը, Իսպանիայի առաջնությունը և Չեմպիոնների Լիգան, որը չէր հաջողվել անել և ոչ մի իսպանական ակումբի։ Իսպանիայի Սուպերգավաթի երկռաունդում թիմը հաղթահարեց «[[Ատլետիկ Բիլբաո]]յի» պատնեշը։ 2009 թվականի օգոստոսի 16-ին «Սան Մամես» մարզադաշտում կապտանռնագույները հաղթեցին 2:1 հաշվով, որից մեկ շաբաթ հետո «[[Կամպ Նոու]]» մարզադաշտում «Բարսելոնա»-ն նշեց իր հաղթանակը 3:0 հաշվով։ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթի խաղում, որը կայացել է 2009 թվականի օգոստոսի 28-ին Մոնակոյի «Լուի II» մարզադաշտում, «Բարսելոնա»-ն 1:0 հաշվով հաղթեց դոնեցկի «Շախտյոր»-ին։ 115-րդ րոպեին Լիոնել Մեսսի փոխանցումից օգտվեց [[Պեդրո Ռոդրիգես|Պեդրոն]], ով գնդակը տասնմեկ մետրանոց նշանակետից ուղարկեց «Շախտյոր»-ի դարպասապահի ձախ անկյունը։ 2009 թվականի դեկտեմբերի 19-ին «Բարսելոնա»-ն Աշխարհի ակումբային գավաթի եզրափակչում շատ դիտարժան հաղթանակ տարավ արգենտինական «Էստուդիանտես»-ի նկատմամբ։ Լրացուցիչ ժամանակի 110-րդ րոպեին հաղթական գնդակը խփեց [[Լիոնել Մեսսի]]ն և այդպիսով ձևակերպեց հանդիպման վերջնական հաշիվը՝ 2:1: Այդպիսի արդյունքով էլ, «Բարսելոնա»-ն հաղթեց բոլոր վեց հնարավոր գավաթները, և դարձավ ակումբային ֆուտբոլի պատմության մեջ առաջինը, ով կարողացել է հասնել այդպիսի բարձր արդյունքի։ 2009/10 սեզոնից առաջ «Բարսելոնա»-ն իր պաշտպանությունը ամրապնդելու համար, «[[Ինտերնացիոնալ|Ինտեր»]]-ից թիմ տեղափոխվեց ձախ պաշտպան Մաքսվելը։ Բրազիլացին փոխարինեց Սիլվինիոյին, ով դարձավ ազատ գործակալ, ով այնուհետև տեղափոխվեց «[[Մանչեսթեր Սիթի]]»։ Դրանից հետո կատալոնական և միլանյան ակումբների ներկայացուցիչները հայտարարեցին նոր աղմկահարույց տեղափոխության մասին։ «Բարսելոնա» տեղափոխվեց նաև շվեդ [[Զլատան Իբրահիմովիչ]]ը, իսկ «Ինտեր» գնաց [[Սամուել Էտո'Օ]]ն։ Կամերուացի հարձակվողի կարծիքով, «Բարսելոնա»-ն Իբրահիմովիչի համար վճարել է 46 մլն [[€]], որը շվեդին դարձրեց ակումբի ամենաթանկ ձեռք բերումը և աշխարհի ամենաթանկարժեք ֆուտբոլիստներից մեկը։ Նաև հաճախ խոսվում էր Ալեկսանդր Գլեբի վարձույթի մասին, բայց նրա տեղափոխությունը չեղարկվեց, և «Ինտեր»-ի փոխարեն Գլեբը տեղափոխվեց գերմանական «Շտուտգարտ»։ 2009/10 սեզոնում «կապտանռնագույներ»-ը կրկին հաղթեցին Իսպանիայի առաջնությունը, նաև նրանք ցուցադրեցին արդյունավետ խաղ եվրոպական թատերաբեմում։ Թիմը մասնակցեց նաև Չեմպիոնների Լիգայի փլեյ-օֆֆ փուլին, զբաղեցնելով խմբում առաջին տեղը նրանք հասան մինչև կիսաեզրափակիչ, որտեղ նրանց կանգնեցրեց միլանյան «[[Ինտերնացիոնալ|Ինտեր»]]-ը, ով հետագայում էլ հաղթեց մրցաշարը։ Նաև «Բարսելոնա»-ն պաշտպանեց Իսպանիայի Սուպերգավաթը, եզրափակչում հաղթելով բասկյան [[Ատլետիկ Բիլբաո|Ատլետիկին]] (5:1)։ [[Պատկեր:Messi Training.jpg|250px|thumb|left|«Բարսելոնայի» գլխավոր գոլահարը` [[Լիոնել Մեսսի|Լեո Մեսսի]]]] 2010/11 սեզոնից առաջ անցկացվող միջմրցաշրջանը կապտանռնագույների համար նշանավորվեց ոչ այնքան շատ փոփոխություններով։ Թիմը լքեցին այնպիսի խաղացողներ, ինչպիսիք էին [[Թիերի Անրի]]ն, [[Ռաֆաել Մարկես]]ը (երկուսն էլ գնացին «Նյու Յորք Ռեդ Բուլզ»), [[Յայա Տուրե]]ն («[[Մանչեսթեր Սիթի]]»), Դմիտրի Չիգրինսկին («Շախտյոր»)։ «[[Միլան (ֆուտբոլային ակումբ)|Միլան»]] վարձավճարով տեղափոխվեց Զլատան Իբրահիմովիչը, ով հետագայում վերջնականապես 24 մլն [[€]]-ի դիմաց տեղափոխվեց Միլան, Զլատանը նաև այդպես էլ չկարողացավ փոխըմբռման եզրեր գտնել Խոսեպ Գվարդիոլայի հետ։ Այնուամենայնիվ այդ տրասֆերից հետո, մարզիչը թիմին դարձրեց էլ ավելի հաջողակ։ 2009/10 Պրիեմերայի ավարտից անմիջապես հետո, թիմ եկավ Իսպանիայի ազգային հավաքականի առաջնորդներից մեկը՝ [[Դավիթ Վիլյա]]ն։ Նրա տեղափոխությունն իրականացնելու համար կատալոնական «Բարսելոնա»-ն «[[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիային»]] վճարեց 40 մլն [[€]]: Նաև «[[Սևիլյա ՖԱ|Սևիլյայից»]] այստեղ եկավ բրազիլացի [[Ադրիանո Կորեա Կլարո|Ադրիանոն]], ով պետք էր արժանիորեն փոխարինել Ռաֆա Մարկեսին։ Նոր սեզոնի սկսվելուն մոտ անգլիական «[[Լիվերպուլ ՖԱ|Լիվերպուլ»]]-ից այստեղ տեղափոխվեց Արգենտինայի ազգային հավաքականի ավագ [[Խավիեր Մասկերանո]]ն։ 2010/11 սեզոնը «Բարսելոնայի» համար սկսվեց Իսպանիայի Սուպերգավաթի պաշտպանությամբ։ Պարտվելով առաջին խաղում «Սևիլյային» (3:1), պատասխան խաղում կատալոնական ակումբը ջախջախեց մրցակցին 4:0 հաշվով։ 2010/11 սեզոնի Լա Լիգայի արդեն երկրորդ տուրում տեղի ունեցավ սենսացիա, «Բարսելոնա»-ն լինելով տան տիրոջ կարգավիճակում 2:0 հաշվով պարտվեց «Էրկուլես»-ին։ Նոյմեբերի 29-ին «[[Կամպ Նոու]]»-ում անցկացվեց [[Էլ Կլասիկո]]ն։ Առաջնության 12-րդ տուրից հետո առաջնորդ «Ռեալ Մադրիդ»-ը, որը գլխավորում էր [[Ժոզե Մոուրինյո]]ն, ջախջախվեց 5:0 հաշվով։ Խաղը անցկացվեց շատ լարված և նյարդային առումով, մրցավարը ֆուտբոլիստների նյարդերը հանգստացնելու համար ցույց տվեց 12 դեղին և 1 կարմիր քարտ։ Ժոզեն իր թիմի այդպիսի հաշվով պարտությունը մեկնաբանեց այսպես. {{Քաղվածք| «Բարսելոնա»-ն խաղադաշտում խաղաց իր լավագույն խաղը, իսկ «Ռեալ»-ը` հակառակը։ Այս խաղը թիմի համար անհաջողությամբ ուղեկցվեց։ Բայց չի կարելի մոռանալ, որ ես գլխավորում եմ «Ռեալ»-ին ընդամենը մի քանի ամիս, իսկ Գվարդիոլան արդեն մի քանի տարի մարզում է «Բարսային» և նրանց մոտ ամեն ինչ հիասքանչ էր լինում։|}} [[Պատկեր:Liga 2010-2011 Rua del FC Barcelona.JPG|250px|thumb|Բարսելոնայի խաղացողները տոնում են Պրեմիերայում տարած հաղթանակը]] Հունվարի 16-ին «Մալագայի» հետ խաղից հետո, որտեղ կատալոնացիները հաղթեցին 4:1 հաշվով, «Բարսելոնա»-ն 52 միավորով դարձավ առաջին շրջանի հաղթող, որը համարվեց Պրեմիերայի ռեկորդ։ Փետրվարի 5-ին մադրիդյան «Ատլետիկոյի» դեմ տնային խաղում «Բարսելոնա»-ն տարավ իր 16-րդ անընդմեջ հաղթանակը առաջնությունում, գերազանցենց այն ռեկորդը, որը պատկանում էր մադրիդյան «Ռեալ»-ին, վերջինս էլ այդ ռեկորդը սահմանել էր 50 տարի առաջ հաղթելով 15 խաղ անընդմեջ։ «Բարսայի» հաղթական շարքը ավարտվեց խիխոնյան «Սպորտինգ»-ի դեմ խաղում (1:1)։ 2011 թվականի մայիսի 28-ին «Բարսելոնա»-ն 2010/11 Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակչում 3:1 հաշվով հաղթեց «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]»-ին, գոլերը հեղինակեց [[Պեդրո Ռոդրիգես]]ը, [[Դավիթ Վիլյա]]ն և [[Լիոնել Մեսսի|Լեո Մեսսին]]<ref>[http://www.gazeta.ru/sport/2011/05/a_3632145.shtml Բարսելոնան հաղթեց Չեմպիոնների Լիգան]</ref>։ 2011 թվականի օգոստոսին, երկարաժամկետ բանակացություններից հետո, լոնդոնյան «Արսենալ»-ը համաձայնվեց իր ավագ [[Սեսկ Ֆաբրեգաս]]ի տեղափոխությանը «Բարսելոնա», տրասֆերի արժեքը կազմեց 40 մլն [[€]]<ref>[http://www.eurosport.ru/football/la-liga/2011-2012/story_sto2908699.shtml Ֆաբրեգասը «Բարսելոնայի» հետ կնքեց պայմանագիր]</ref>: Բացի դրանից, թիմ տեղափոխվեց չիլիացի հարձակվող [[Ալեքսիս Սանչես]]ը, ով այստեղ եկավ իտալական «[[Ուդինեզե]]»-ից, իսկ տրասֆերը կազմեց 26 մլն [[€]]: 2011 թվականի օգոստոսի 26-ին ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթի խաղում «Բարսելոնա»-ն 2:0 հաշվով հաղթեց «[[Պորտու (ֆուտբոլային ակումբ)|Պորտու»]]-ին<ref>{{Cite web |url=http://www.championat.com/football/news-908593.html |title=«Բարսելոնա»-ն հաղթեց «Պորտու»-ին Եվրոպայի Սուպերգավաթի հանդիպման ժամանակ |accessdate=2016 թ․ հունիսի 16 |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110928001316/http://www.championat.com/football/news-908593.html |dead-url=yes }}</ref>։ Հաղթելով այդ տիտղոսը, կատալոնական ակումբը սկսած 1964 թվականից առաջին անգամ շրջանցեց «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ին, հաղթած տիտղոսների քանակով. «Բարսայի» համար դա եղավ 76-րդ պաշտոնական տիտղոսը, որը մեկով ավել է քան մադրիդյան ակումբի տիտղոսները<ref>{{Cite web |url=http://www.championat.com/football/news-908609.html |title=«Բարսելոնա»-ն շրջանցեց «Ռեալ»-ին հաղթած տիտղոսների քանակով |accessdate=2016 թ․ հունիսի 16 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304074447/http://www.championat.com/football/news-908609.html |dead-url=yes }}</ref>։ 2011 թվականի դեկտեմբերի 18-ն «Բարսելոնա»-ն կրկին դարձավ ակումբային աշխարհի առաջնության չեմպիոն, եզրափակչում 4:0 հաշվով ջախջախելով բրազիլական «Սանթոս»-ին, դուբլի հեղինակ դարձավ Մեսսին, և մեկական գոլ իրենց հաշվին գրանցեցին Չավին և Սեսկ Ֆաբրեգասը։ 2012 թվականի մայիսի 25-ին կատալոնական ակումբը նվաճեց իր 26-րդ Իսպանիայի Գավաթը, եզրափակիչ խաղում հաղթելով «[[Ատլետիկ Բիլբաո]]յին», 3:0։ Գոլերը խփեցին Պեդրոն (2) և [[Լիոնել Մեսսի]]ն։ 2012 թվականի ապրիլի 27-ին գլխավոր մարզիչ [[Խոսեպ Գվարդիոլա]]ն հայտարարեց, որ պատրաստվում է լքել ակումբը։ Նրա խոսքերով, հեռանալու պատճառը կապված էր աշխատանքի հետ և նա ցանկանում էր հանգստանալ։ Նա մարզչի պաշտոնում անցկացրեց 4 սեզոն և նվաճեց ավելի քան 14 տիտղոս, որը դարձավ ռեկորդային արդյուքն, իսկ Գվարդիոլան դարձավ ակումբի ամբողջ պատմության մեջ ամենաարդյունավետ մարզիչը, շրջանցելով լեգենդար [[Յոհան Կրոյֆ]]ին, ում հաշվին կար 11 տիտղոս։ === Տիտո Վիլանովայի մրցաշրջան (2012—2013) === 2012 թվականի ամռանը, երբ հեռացավ Գվարդիոլան, թիմը գլխավորեց նրա օգնական՝ [[Տիտո Վիլանովա]]ն։ Ամառային տրանսֆերային պատուհանի ընթացքում թիմի կազմում տեղի ունեցան փոքր-ինչ փոփոպություններ։ «Վալենսիայի»ց 14 մլն [[€]]-ի դիմաց գնվեց ձախ եզրային պաշտպան [[Ժորդի Ալբա]]ն, ով փոխարինեց իր կարիերան ավարտած [[Էրիկ Աբիդալ]]ին։ Նաև լոնդոնյան «Արսենալ»-ից գնվեց Ալեկսանդր Սոնգ Բիլոնգը, ով էլ եկավ փոխարինելու Սեյդու Կեյտային, իսկ վերջինս տեղափոխվեց չինական «Դալյան Աէրբին»։ Նոր մարզչի համար սեզոնը սկսվեց ոչ այնքան հաջող։ Իսպանիայի Սուպերգավաթի համար մղվող պայքարում «Բարսելոնա»-ն, ուրիշի դաշտում խփված գոլի իրավունքով, զիջեց իր գլխավոր մրցակից մադրիդյան «Ռեալ»-ին (3:2, 1:2)։ Բայց դա չխանգարեց կատալոնական ակումբին Պրեմիերայում ելույթները սկսել հաջողությամբ։ Առաջին անգամ առաջնության ժամանակ, կատալոնացիները միավորներ կորցրեցին տնային խաղում և միայն 7-րդ տուրում, որտեղ կրկին հանդիպել էին «Մադրիդի Ռեալ»-ին, այնուհետև դա եղավ առաջին շրջանի միակ խաղը, որտեղ «Բարսա»-ն չվերցրեց երեք միավոր։ Առաջին շրջանից հետո Տիտո Վիլանովայի թիմը հավաքեց ռեկորդային 55 միավոր։ Առաջնությունում առաջին պարտությունը թիմը կրեց Սան Սեբաստիանում, որտեղ «կապտանռնագույներ»ը խաղի ժամանակ հաղթելով 2:0 հաշվով, հանդիպման վերջում արդեն զիջեցին «Ռեալ Սոսյեդադ»-ին 3:2 հաշվով։ Փետրվարի 26-ին «Բարսելոնա»-ն դուրս մնաց Իսպանիայի Գավաթի խաղարկությունից։ «Ռեալ»-ի դեմ առաջին խաղից հետո խաղադաշտից հեռացան ոչ-ոքի 1:1 հաշվով, բայց այնուհետև մադրիդյան թիմը վստահորեն կարողացավ երկրորդ փորձից տոնել խոշոր հաղթանակ կատալոնացիների նկատմամբ՝ 1:3, և այդպիսով թիմը լքեց Իսպանիայի Գավաթը<ref>[http://lenta.ru/news/2013/02/27/barsa/ «Ռեալ»-ը հաղթեց «Բարսելոնային» Իսպանիայի Գավաթի խաղի ժամանակ]</ref>։ Առաջնության 35-րդ տուրում արդեն «Բարսելոնա»-ն դարձավ Լա Լիգայի չեմպիոն, նվաճելով Իսպանիայի չեմպիոնի տիտղոսը արդեն 22-րդ անգամ իր պատմության մեջ, և հավաքելով ռեկորդային 100 միավոր։ Կատալոնիայի Գավաթի եզրափակիչ խաղում «Բարսելոնա»-ն տասնմեկ մետրանոց հարվածաշարի արդյունքում հաղթեց «Էսպանյոլ»-ին (1:1, 4:2 — պենալտիների արդյունքում), այդպիսով նվաճելով այդ տիտղոսը առաջին անգամ սկսած 2006/07 սեզոնից։ 2013 թվականի հուլիսի 19-ին, ակումբի նախագահ Սանդրո Ռոսելի և կատալոնացիների սպորտային ղեկավար Անդոնի Սուբիսարետայի պրեսս-կոնֆերանսի ժամանակ, հայտարարվեց «Բարսելոնայի» գլխավոր մարզիչի պաշտոնից Վիլանովայի հեռանալու մասին, կապված առողջական որոշ խնդիրների հետ։ === Խերարդո Մարտինոն որպես մարզիչ (2013—2014) === {{Հիմնական հոդված|ՖԱ «Բարսելոնա» 2013/14 մրցաշարում}} 2013 թվականի հուլիսի 23-ին կատալոնական ակումբի պաշտոնական կայքում հայտարարություն տարածվեց, որտեղ պաշտոնապես նշվեց նոր մարզչի անվան մասին. այդ պաշտոնը զբաղեցրեց հիսունամյա արգենտինացի Խերարդո Մարտինոն, ով նախկինում հաջող աշխատել է Պարագվայի ազգային հավաքականում և արգենտինական «Նյուելս Օլդ Բոյզ» ակումբում։ Պայմանագիրը նախատեսված էր երկու տարի ժամկետով։ Միջմրցաշրջանի ժամանակ «Բարսելոնա»-ն իրականացրեց մի աղմկոտ տրանսֆեր. ակումբը համալրեց [[Բրազիլիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Բրազիլիայի հավաքականի]] և «Սանթոս» ֆուտբոլային ակումբի հարձակվող [[Նեյմար|Նեյմար Ժունիորը]]։ Տարբեր աղբյուրների համաձայն, բրազիլացի երիտասարդ ֆուտբոլիստը կատալոնական ակումբ տեղափոխվեց 57 մլն եվրոյից<ref>{{cite web|url=http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/transfers/spbnews_NI382175_Neymar-stal-igrokom-Barseloni|title=Նեյմարը դարձավ «Բարսելոնայի» խաղացող|publisher=[[sportbox.ru|Спортбокс]]|date=2013-05-26|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gu7NZHtq?url=http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/transfers/spbnews_NI382175_Neymar-stal-igrokom-Barseloni|archivedate=2013 թ․ մայիսի 26|accessdate=2016 թ․ հունիսի 18|dead-url=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.eurosport.ru/football/liga/2012-2013/story_sto3772862.shtml|title=Նեյմարը հաստատեց իր «Բարսելոնա» տեղափոխության մասին լուրերը|publisher=[[Евроспорт]]|date=2013-05-26|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gu7OxNiF?url=http://www.eurosport.ru/football/liga/2012-2013/story_sto3772862.shtml|archivedate=2013 թ․ մայիսի 26|accessdate=2016 թ․ հունիսի 18|dead-url=no}}</ref> մինչև 72 մլն եվրոյի դիմաց<ref>{{cite web|url=http://football.sport-express.ru/reviews/31874/|title=Նեյմարը «Բարսելոնա»-յում։ Անհայտ սպառնալիքներ|author=Евгений Шевелев|date=29 мая 2013|work=|publisher=«[[Спорт-Экспресс]]»|accessdate=2013 թ․ սեպտեմբերի 3|lang=|archive-date=2013 թ․ հունիսի 7|archive-url=https://web.archive.org/web/20130607181109/http://football.sport-express.ru/reviews/31874|dead-url=yes}}</ref>։ Այդ ժամանակ էլ «Բարսելոնա»-ն լքեցին [[Դավիթ Վիլյա]]ն, ով տեղափոխվեց «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]», [[Տիագո Ալկանտարա]]ն, տեղափոխվեց «[[Բավարիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Բավարիա»]] և [[Էրիկ Աբիդալ]]ը, ով էլ պայմանագիր կնքեց «[[Մոնակո (ֆուտբոլային ակումբ)|Մոնակոյի»]] հետ։ Խերարդո Մարտինոն «Բարեսելոնայի» գլխավոր մարզչի պաշտոնում իր դեբյուտը նշեց օգոստոսի 2-ին Ժոան Գամպերի գավաթի շրջանակներում անցկացվող «Սանթոս»-ի դեմ ընկերական խաղում, որտեղ կատալոնական ակումբը բրազիլացիներին ջախջախեցին 8:0 հաշվով։ Օգոստոսի 29-ին «Բարսելոնա»-ն հաղթեց իր առաջին և, ինչպես պարզվեց հետո, միակ տիտղոսը մրցաշրջանի ժամանակ, դա Իսպանիայի Սուպերգավաթն էր։ Երկու խաղ մադրիդյան «[[Ատլետիկո Մադրիդ|Ատլետիկոյի»]] հետ ոչ-ոքի խաղալուց հետո (1:1, 0:0), «Բարսելոնա»-ն կարողացավ այդ տիտղոսը նվաճել շնորհիվ ուրիշի դաշտում խփած գոլի, իսկ այդ գոլը կատալոնացիներին պարգևեց նորեկ Նեյմարը։ Այդ Իսպանիայի Սուպերգավաթը «Բարսելոնայի» համար դարձավ 11-րդը իրենց պատմության մեջ։ Արգենտինացի մասնագետի գլխավորությամբ թիմը Իսպանիայի առաջնությունը սկսեց 8-րդ անընդմեջ հաղթանակով, իսկ հենց Խերարդո Մարտինոն ակումբի պատմության մեջ դարձավ առաջին մասնագետը, ում հաջողվել է հաղթանակի հասնել Պրեմիերայի առաջին 7 հանդիպումների ընթացքում։ Բացի դրանից, Մարտինոն դարձավ Իսպանիայի առաջնության պատմության մեջ 3-րդ մարզիչը, ում հաջողվել է հասնել այդպիսի արդյունքի։ Սեզոնում առաջին պարտությունը կատալոնացիները կրեցին Չեմպիոնների Լիգայի խմբային փուլում, խաղալով հոլանդական «Այաքս»-ի դեմ, որտեղ «Բարսելոնան» նրանց զիջեց 2:1 հաշվով։ Չեմպիոնների Լիգայում ունեցած անհաջողությունից հետո «կապտանռնագույներ»-ը պարտվեցին նաև ազգային առաջնությունում, այս անգամ արդեն հյուրընկալվելիս Բիլբաոյի «Ատլետիկոյին»։ «Բարսելոնա»-ն դուրս եկավ Չեմպիոնների Լիգայի իր խմբից 1 հորիզոնականով։ 1/8-րդ եզրափակչում Բարսան հանդիպեց «[[Մանչեսթեր Սիթի]]»-ի դիմակայությանը։ Առաջին խաղում կապտանռնագույները հյուրընկալվելիս կարողացան հաղթել լոնդոնցիններին 2-0 հաշվով, ի շնորհիվ Մեսսիի (պենալտիից) և Դանի Ալվեսի գոլերի։ Կամպ Նոուում գրանցվեց 2-1 հաշվով հաղթանակ, գնդակները նորից խփեցին արգենտինացին և բրազիլացին։ Արդյունքում «Բարսելոնա»-ն հաղթեց «Մանչեսթեր Սիթի»-ին ընդհանուր 4-1 հաշվով։ Մարտի 23-ին հերթական Էլ Կլասիկոյի ժամանակ, որը անցկացվում էր Սանտիագո Բեռնաբեուում, «Բարսելոնա»-ն հաղթեց «Ռեալ Մադրիդ»-ին 3:4 հաշվով, հեթ-թրիկի հեղինակ դարձավ Մեսսին։ Հենց նույն «Բարսելոնա»-ն ընդհատեց «Ռեալ»-ի անպարտելիության շարքը, որը հասել էր արդեն 35 խաղի (Ռեալի վերջին պարտությունը կայացել էր Կամպ Նոուում, որտեղ Բարսան հաղթել էր 2-1 հաշվով)։ Չեմպիոնների Լիգայի քառորդ եզրափակչում կատալոնացիները պարտվեցին «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]»-ին երկու խաղերի արդյունքով (1:1, 0:1)։ 2014 թվականի ապրիլի 16-ին, Իսպանիայի Գավաթի եզրափակչում, «Բարսելոնա»-ն 1:2 հաշվով պարտվեց իր գլխավոր մրցակից մարդիդյան «[[Ռեալ Մադրիդ|Ռեալ»]]-ին։ 2014 թվականի մայիսի 17-ին «Բարսելոնա»-ն պարտվեց Իսպանիայի առաջնությունը, ոչ-ոքի խաղալով մադրիդյան «[[Ատլետիկո Մարդիդ|Ատլետիկոյի»]] հետ, իսկ վերջինս էլ և հռչակվեց Իսպանիայի չեմպիոն։ Գլխավոր մարզիչ Տատա Մարտինոն այդ խաղից հետո լքեց իր զբաղեցրած պաշտոնը։ Ակումբի նոր գլխավոր մարզիչ նշանակվեց [[Լուիս Էնրիկե]]ն, ով մինչև այդ գլխավորում էր «[[Սելտա Վիգո]]յին»։ === Լուիս Էնրիկեի վերադարձ (2014—2017) === [[Պատկեր:Luis Enrique 2014.jpg|մինի|աջից|Լուիս Էնրիկե, Բարսելոնայի գլխավոր մարզիչ]] 2014 թվականի մայիսի 19-ին արդեն պարզ դարձավ, որ «Բարսելոնայի» նախկին խաղացող Լուիս Էնրիկեն նշանակվել է որպես գլխավոր մարզիչ, նրա գալով սկսվեց թիմի կազմի փոփոխությունները։ Թիմը լքեցին [[Վիկտոր Վալդես]]ը, [[Խոսե Մանուել Պինտո|Խոսե Պինտոն]], Օյեր Օլասաբալը, [[Սեսկ Ֆաբրեգաս]]ը, Ջոնաթան դոս Սանթոսը, [[Ալեքսիս Սանչես]]ը, Իսաակ Կուենկան, [[Բոյան Կրկիչ]]ը։ Վարձավճարով այլ ակումբ տեղափոխվեցին Իբրահիմ Աֆելայը, Ալեկսանդր Սոնգը, Կրիստիան Տելյոն, Ժերար Դեուլեֆեուն, նաև իր կարիերան ավարտեց ակումբի լեգենդար ավագ [[Կառլես Պույոլ]]ը։ Հեռացածների փոխարեն «Բարսելոնա» տեղափոխվեցին հետևյալ խաղացողները՝ [[Մարկ-Անդրե տեր Շտեգեն]], [[Կլաուդիո Բրավո]], [[Ժերեմի Մատիո]], [[Դուգլաս Պերեյրա դոս Սանտոս|Դուգլաս]], [[Թոմաս Վերմալեն]], [[Իվան Ռակիտիչ]] և [[Լուիս Սուարես]]։ Բացի դրանից, «Բարսելոնա Բ»-ից հիմնական թիմ տեղափոխվեցին [[Մունիր Էլ-Հադդադի]]ն և [[Սանդրո Ռամիրես]]ը։ Հոկտեմբերի 25-ին «Բարսելոնա»-ն հյուրընկալվելիս պարտվեց «Ռեալ Մադրիդ»-ին (3:1)։ Այդ խաղով ավարտվեց «Բարսայի» նոր դարպասապահ [[Կլաուդիո Բրավո]]յի չոր հանդիպումների շարքը, որը ընդհանուր առմամբ կազմում էր 776 րոպե։ 2015 թվականի հունվարի 11-ին «կատալոնացիները» իրենց դաշտում վստահորեն հաղթեցին գործող չեմպիոն մադրիդյան «[[Ատլետիկո Մադրիդ|Ատլետիկոյին»]] (3:1), գոլերը իրենց հաշվին գրանցեցին [[Նեյմար]]ը, [[Լիոնել Մեսսի|Լեո Մեսսին]] և [[Լուիս Սուարես]]ը։ Պրեմիերայի 28-րդ տուրում, որը կայացավ մարտի 22-ին, «Բարսա»-ն իր հարկի տակ ընդունել էր մադրիդի «Ռեալ»-ին։ Ամբողջ խաղը անցավ «կապտանռնագույների» փոքր-ինչ առավելությամբ, և այդպիսով էլ խաղն ավարտվեց, նրանց օգտին, 2:1 հաշվով։ Գոլերը հեղինակեցին Ժերեմի Մատիոն և Լուիս Սուարեսը։ Մայիսի 17-ին «Բարսելոնա»-ն «Վինսենտե Կալդերոն» մարզադաշտում հաղթեց մադրիդյան «Ատլետիկոյին» (միակ գոլը խփեց Մեսսին) և արդեն 23-րդ անգամ դարձավ Իսպանիայի չեմպիոն։ Չեմպիոնների Լիգայում «Բարսելոնա»-ն հաջողությամբ ավարտեց խմբային փուլը, իր խմբում զբաղեցնելով 1 հորիզոնականը (կրկնակի անգամ հաղթեցին կիպրոյական «ԱՊՈԵԼ»-ին (1:0 և 4:0) և հոլանդական «[[Այաքս (ֆուտբոլային ակումբ, Ամստերդամ)|Այաքս»]]-ին (3:1 և 2:0), տարան նաև պարտություն և հաղթանակ խաղալով «ՊՍԺ»-ի դեմ (2:3 և 3:1))։ 1/8 եզրափակչում «կապտանռնագույներ»ին սպասվում էին «[[Մանչեսթեր Սիթի]]»-ի դեմ խաղեր, առաջին խաղը անցկացվեց «Էտիհադ»-ում և կատալոնացիները հաղթեցին անգլիական ակումբին 2:1 հաշվով (դուբլ ձևակերպեց Լուիս Սուարեսը)։ Պատասխա խաղում «Բարսելոնա»-ն տարավ մինիմալ հաղթանակ, 1:0 (Ռակիտիչ) և շարժվեցին առաջ։ Քառորդ եզրափակչում «կապտանռնագույները» կրկին հանդիպեցին Ֆրանսիայի չեմպիոն «[[Պարի Սեն-Ժերմեն]]»-ին։ Երկու խաղերում էլ կատալոնացիները վստահաբար հաղթեցին մրցակցին ընդհանուր 5:1 հաշվով (3:1 և 2:0)։ Երեք գնդակ խթեց Նեյմարը, և երկու անգամ էլ աչքի ընկավ Լուիս Սուարեսը։ Կիսաեզրափոկչում «Բարսելոնա»-ն հադիպեց մյունխենի «[[Բավարիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Բավարիային»]], որի մարզիչն էր հանդիսանում ակումբի նախկին խաղացող և մարզիչ [[Խոսեպ Գվարդիոլա]]ն։ «Կամպ Նոու»-ում անցկացվող առաջին խաղում, «Բարսա»-ն ջախջախեց մրցակցին 3:0 հաշվով, դուբլ ձևակերպեց Լիոնել Մեսսին և մեկ գոլ էլ իր հաշվին խփեց Նեյմարը։ Պատասխան խաղում «կապտանռնագույները» զիջեցին «Բավարիային» 2:3 հաշվով (այս անգամ դուբլի հեղինակ դարձավ Նեյմարը), բայց այնուամենայնիվ երկու հանդիպումների արդյունքում «Բարսելոնա»-ն, երեք տարի ընդմիջումից հետո, դուրս եկավ եզրափակիչ փուլ։ Մայիսի 30-ին «կապտանռնագույները» իրենց պատմության մեջ արդեն 27-րդ անգամ հաղթեցին Իսպանիայի Գավաթը, եզրափակիչ խաղում հաջողության հասնելով բասկյան «[[Ատլետիկ Բիլբաո|Ատլետիկ»]]-ին 3:1 հաշվով (կրկնակի անգամ աչքի ընկավ Մեսսին, և ևս մեկ անգամ գոլ խփեց Նեյմարը)։ Մրցաշարի նախորդ փուլերրում կատալոնացիները հաղթել էին «Էլչեյին» (9:0 ընդ.), «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]ին» (4:2 ընդ.) և «[[Վիլյառեալ ՖԱ|Վիլյառեալ»]]-ին (5:2 ընդ.)։ Արդյունքում «Բարսելոնա»-ն դարձավ առաջին թիմը սկսած 1954 թվականից, որը հաղթել է Իսպանիայի Գավաթի բոլոր խաղերը մեկ մրցաշրջանի կտրվածքով։ Բացի դրանից, Մեսսիի և Նեյմարի գոլերը, որոնք խփվել են եզրափակչում, թույլ տվեցին հարձակվողական Մեսսի-Սուարես-Նեյմար տրիոյին 120 գոլով դառնալ ամենաարդյունավետ եռյակը իսպանական ֆուտբոլի պատմության մեջ<ref>[http://www.eurosport.ru/football/liga/2014-2015/story_sto4761045.shtml Լիոնել Մեսսի, Լուիս Սուարես և Նեյմար - ամենաարդյունավետ տրիոն Իսպանիայի պատմության մեջ]</ref>։ Արդյունավետության նախկին ռեկորդը պատկանում էր մադրիդյան «Ռեալ»-ի խաղացողներ [[Կրիշտիանու Ռոնալդու]], [[Գոնսալո Իգուաին]] և [[Կարիմ Բենզեմա]] եռյակին, որոնք հեղինակել էին 118 գոլ 2011/12 սեզոնում։ Հունիսի 6-ին Բեռլինի Օլիմպիական մարզադաշտում, կատալոնացիները 3:1 հաշվով (գոլերը՝ Ռակիտիչ, Սուարես և Նեյմար) հաղթեցին թուրինի «[[Յուվենտուս]]»-ին և նվաճեցին իրենց պատմության մեջ հինգերորդ Չեմպիոնների Լիգայի գավաթը, ստանալով թույլատվություն պահել նրան իրենց մոտ ընդմիշտ։ Դա դարձավ երկու թիմերի համար Չեմպիոնների Լիգայի ութերորդ եզրափակիչը. յոթերորդ հանդիպումը այդ ակումբների եվրոգավաթներում և առաջին անգամը եվրոգավաթների եզրափակչում։ Նաև, «Բարսելոնա»-ն դարձավ վեցերորդ ակումբը, ով ստացավ իրավունք պահել իր մոտ այդ գավաթը ընդմիշտ։ Այդ եզրափակիչը իսպանացի վետերան [[Չավի]]ի համար դարձավ վերջին խաղը ակումբի կազմում, որից հետո նա իր կարիերան շարունակեց [[Քաթար]]ական «Ալ Սադդ» ակոմբում։ Մրցաշարի այդ խաղի արդյունքում Լիոնել Մեսսին, մրցելով Քրիշտիանո Ռոնալդոյի հետ, դարձավ եվրոպական չեմպիոնների Գավաթի/Չեմպիոնների Լիգայի պատմության մեջ լավագույն ռմբարկուն։ Նվաճելով այդ սեզոնի երեք գլխավոր տիտղոսները, Բարսելոնան դարձավ ակումբային պատմության մեջ առաջին թիմը, ով իրականացրել է «[[Ոսկե հեթ տրիկ (ֆուտբոլ)|Թրեբլ»]] երկու անգամ։ 2015/16 սեզոնում թիմը լքեցին ակումբի ավագ և լեգենդ [[Չավի Էռնանդես]]ը, ով գնաց քաթարական «Ալ Սադդ» և [[Պեդրո Ռոդրիգես]]ը, ով էլ տեղափոխվեց լոնդոնյան «[[Չելսի ՖԱ|Չելսի»]], նաև վարձավճարով ուրիշ ակումբ գնաց Մարտին Մոնտոյան։ Լքողների փոխարեն Բարսելոնան գնեց «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]»-ի կիսապաշտպան [[Արդա Թուրան]]ին և «[[Սևիլյա ՖԱ|Սևիլյայի»]] պաշտպան [[Ալեշ Վիդալ]]ին։ Քանի որ Բարսելոնայի վրա արգելք էր դրված, խաղադաշտ, ժամկետից շուտ, մտցնել նոր գնված խաղացողների, ուրեմն կամա-ակամա նրանք պետք է սպասեին մինչև հունվար և նոր նշեին իրենց դեբյուտը։ [[Պատկեր:Barcelona-Athletic Bilbao 2015-08-17.svg|մինի|Բարսելոնա-Ատլետիկ Բիլբաո]] Բարսելոնան սեզոնը սկսեց ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթի շրջանակներում խաղալով Սեվիլիայի դեմ։ Շատ լարված և դիտարժան խաղում Բարսային հաջողվեց հաղթել 5-4 հաշվով, Բարսայի հաղթական գոլը խփեց Պեդրոն, հանդիպման 115-րդ րոպեին։ Այնուհետև հաջորդ խաղում, Իսպանիայի Սուպերգավաթի ժամանակ Բարսելոնան պարտվեց [[Ատլետիկ Բիլբաո|Բիլբաոյի Ատլետիկին]] 4-0 հաշվով, իսկ պատասխան խաղում, որը կայացավ Կամպ Նոուում Բարսան ոչ-ոքի խաղաց 1-1։ Այդ կերպ Բարսան պարտվեց [[Ատլետիկ Բիլբաո|Ատլետիկին]] ընդհանուր 5-1 հաշվով և առաջին անգամ սեզոնում ձեռքից բաց թողեց վեց հնարավորից առաջին տիտղոսը։ [[Լա Լիգա]]յի 1 տուրում Բարսելոնան կրկին հանդիպեց [[Ատլետիկ Բիլբաո]]յին, հյուրընկալվելով, կարողացավ նվազագույն հաղթանակ տոնել, 1-0, իսկ գոլի հեղինակ դարձավ [[Լուիս Սուարես]]ը։ Սեպտեմբերի 23-ին, Պրեմիերայի 5-րդ տուրում, Բարսելոնան խոշոր 4-1 հաշվով պարտվեց Վիգոյի Սելտային, Բարսայի միակ գոլը խփեց Նեյմարը։ Չեմպիոնների Լիգայի 1 տուրում Բարսան Օլիմպիկ մարզադաշտում ոչ-ոքի խաղաց Ռոմայի հետ, խաղը ավարտվեց 1-1 հաշվով։ Պրեմիերայի հաջորդ տուրում, Կամպ Նոու մարզադաշտում, Լաս Պալմասի դեմ խաղում, [[Լիոնել Մեսսի]]ն ստացավ ծանր վնասվածք և բաց թողեց 1,5 ամիս։ Հենց խաղը ավարտվեց Բարսայի հաղթանակով՝ 2-1 հաշվով, դուբլ ձևակերպեց Սուարեսը։ Մեսսի բացակայության պայմաններում թիմի առաջնորդի դերը ստանձնեց Նեյմարը, 8 խաղում խփելով 10 գնդակ և կատարելով 5 գոլային փոխանցում։ Հոկտեմբերի 17-ին, Ռայո Վալեկանոյի դեմ տնային խաղում, [[Նեյմար]]ը իրականացրեց առաջին պոկեռը Բարսայի կազմում և կատարեց մեկ գոլային փոխանցում։ Բարսան այդ խաղում հաղթեց 5-2 հաշվով։ Նոյեմբերի 21-ին անցկացվեց սեզոնի առաջին Էլ Կլասիկոն, խաղը տեղի ունեցավ Մադրիդի Սանտիագո Բեռնաբեու մարզադաշտում և այն ավարտվեց Բարսելոնայի ջախջախիչ հաղթանակով՝ 4-0: Հանդիպման հաշիվը բացեց Լուիս Սուարեսը ով գոլ խփեց Ռոբերտոյի փոխանցումից հետո, այնուհետև թիմի առավելությունը կրկնապատկեց Նեյմարը, որն էլ հաջողության հասավ Ինիեստայի փոխանցումից հետո։ Երկրորդ խաղակեսում խաղադաշտ դուրս եկավ Մեսսին, դա եղավ նրա առաջին խաղը վնասվածքից հետո։ 52-րդ րոպեին Անդրես Ինիեստան խփեց հանդիպման ամենագեղեցիկ գոլը և հաշիվը եռապատկեց դարձնելով 3-0, իսկ գոլային փոխանցման հեղինակ դարձավ Նեյմարը։ 73-րդ րոպեին Սուարեսը դուբլ ձևակերպեց և դրեց հանդիպման վերջնական հաշիվը՝ 4-0: Այդ խաղում Բարսելոնայի դարպասապահ Կլաուդիո Բռավոն դարձավ առաջին դարպասապահը սկսած 2011 թվականից, ով ոչ մի գոլ բաց չթողեց Կլասիկոյի ժամանակ։ Նոյեմբերի 24-ին ՉԼ-ի տուրում, Բարսելոնան Կամպ Նոու մարզադաշտում ջախջախիչ հաղթանակ տարավ Ռոմայի նկատմամբ՝ 6-1: Դուբլի հեղինակներ դարձան Մեսսին և Սուարեսը և մեկական գոլ էլ խփեցին Պիկեն և Ադրիանոն։ Բարսան հասավ ամենաջախջախիչ հաղթանակի իսպանական ակումբների և իտալական ակումբների պայքարի ժամանակ և խմբից դուրս եկավ առաջին հորիզանակով։ '''2016/2017 մրցաշրջան''' Մարտի 1-ին [[Լուիս Էնրիկե]]ն հայտնեց, որ մրցաշրջանի ավարտից հետո կլքի մարզչի պաշտոնը <ref>{{Cite web|url=http://www.sport-express.ru/football/spain/news/luis-enrike-pokinet-barselonu-letom-1224552/|title=Луис Энрике покинет "Барселону" летом. ФУТБОЛ - Испания. СПОРТ-ЭКСПРЕСС|publisher=www.sport-express.ru|accessdate=2017 թ․ ապրիլի 13}}</ref>։ Էնրիկեի որոշումը բուռն դժգոհություն առաջացրեց ֆուտբոլային շրջանում, մասնավորապես երկրպագուների միջև։ Զայրութը բորբոքվեց մասնավորապես այն ժամանակաշրջանում, երբ կատալոնական ակումբին պետք էր հրաշք գործել, որպեսզի ՉԼ-ի 1/8 եզրափակչի պատասխան խաղում հաղթահարեին ՊՍԺ-ի արգելքը (առաջին խաղում պարտվելով 4:0 հաշվով)։ Ավելի ուշ կրքերը հանգստացնելու համար մարզիչը հայտնեց, որ չի ցանկանում այլ ակումբի ղեկին կանգնել, այլ ցանկանում է պարզապես հանգստանալ<ref>{{Cite web|url=https://www.championat.com/football/news-2763208-enrike-ja-uezzhaju-iz-barselony-ne-radi-drugogo-kluba-ja-dolzhen-otdohnut.html|title=Энрике: я уезжаю из Барселоны не ради другого клуба, я должен отдохнуть|publisher=www.championat.com|accessdate=2017 թ․ ապրիլի 13}}</ref>։ Մարտի 8-ին «Բարսելոնա»-ն ֆուտբոլային աշխարհի ամբողջ ուշադրությունը սևեռեց իր վրա, երբ անհավանական 6:1 հաշվով ջախջախեց ՊՍԺ-ին և մտավ Չեմպիոնների լիգայի կամ եվրոպական չեմպիոնների Գավաթի պատմության մեջ, որպես առաջին ակումբը, ում հաջողվել է դուրս գալ փլեյ-օֆֆ-ի հաջորդ փուլ, պարտվելով առաջին խաղում 0:4 հաշվով։ ՉԼ 1/4 եզրափակիչում «Բարսելոնային» բաժին հասավ [[Թուրին]]յան «Ծեր Սինյորան» («[[Յուվենտուս]]»)։ Արտագնա առաջին խաղում կատալոնացիները պարտվեցին խոշոր 3:0 հաշվով։ Պատասխան խաղը կայացավ ապրիլի 19-ին «Կամպ Նոու» մարզադաշտում, որը ավարտվեց գոլազուրկ 0:0 հաշվով, և այդ խաղը դարձավ վերջինը կատալոնական «Բարսելոնայի» համար 2016/2017 մրցաշրջանի ՉԼ խաղարկությունում։ Իսպանիայի առաջնության 36-րդ տուրից հետո կատալոնացիները 84 միավորով հավասար են մադրիդյան «[[Ռեալ Մադրիդ|Ռեալ»]]-ի հետ, սակայն լրացուցիչ արդյունքներով գլխավորում են մրցաշարային աղյուսակը։ Լա Լիգայի վերջին տուրում Բարսելոնան հյուրընկալել էր «Էյբար»-ին։ Խաղասկզբում պարտվելով 0:2 հաշվով, այնուամենայնիվ կապտանռնագույները առավելության հասան 4:2 հաշվով, սակայն այդ հաղթանակը չօգնեց Բարսային դառնալ Լա Լիգայի չեմպիոն, փոխարենը դարձան փոխչեմպիոն, իսկ չեմպիոնական տիտղոսը զիջեցին «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ին։ == Ելույթների պատմություն == {| |valign="top" width=0%| {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !'''Սեզոն''' !'''Դիվիզիոն''' !'''Տեղ''' !'''[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Գավաթ]]''' !'''Միջազգային մրցաշարներ''' |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1929|1929]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1928-29|1/2]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1929-30|1929-30]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1930|1/2]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1930-31|1930-31]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1931|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1931-32|1931-32]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1932|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1932-33|1932-33]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1933|1/16]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1933-34|1933-34]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1934|1/4]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1934-35|1934-5]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1935|1/4]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1935-36|1935-36]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1936|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1939-40|1939-40]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1940|1/4]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1940-41|1940-41]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1941|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1941-42|1941-42]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|12-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1942|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1942-43|1942-43]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1943|1/2]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1943-44|1943-44]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1944|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1944-45|1944-45]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1944-45|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1945-46|1945-46]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1946|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1946-47|1946-47]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1947|1/4]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1947-48|1947-48]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1947-48|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1948-49|1948-49]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1948-49|1/2]] !style="background:#efefef;"| |} |valign="top" width=0%| {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !'''Սեզոն''' !'''Դիվիզիոն''' !'''Տեղ''' !'''[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Գավաթ]]''' !'''Միջազգային մրցաշարեր''' |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1949-50|1949-50]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1949-50|1/8]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1950-51|1950-51]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1951|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1951-52|1951-52]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1952|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1952-53|1952-53]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1952-53|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1953-54|1953-54]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1954|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1954-55|1954-55]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1955|1/2]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1955-56|1955-56]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1956|1/4]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1956-57|1956-57]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1957|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1957-58|1957-58]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1958|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1955-58|ՏԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1958-59|1958-59]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1958-59|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1959-60|1959-60]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1959-60|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1958-60|ՏԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1960-61|1960-61]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1960-61|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[Եվրոպական չեմպիոնների գավաթ 1960-61|ՉԳ Եզրափակչի մասնակից]] [[Տոնավաճառի գավաթ 1960-61|ՏԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1961-62|1961-62]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1961-62|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1961-62|ՏԳ Եզրափակչի մասնակից]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1962-63|1962-63]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1962/1963|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1962-63|ՏԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1963-64|1963-64]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1963-64|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1963-64|ԳԳ 1/32]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1964-65|1964-65]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1964/1965|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1964-65|ՏԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1965-66|1965-66]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1965-66|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1965-66|ՏԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1966-67|1966-67]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1966-67|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1966-67|ՏԳ 1/8]] |} |} {| |valign="top" width=0%| {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !'''Սեզոն''' !'''Դիվիզիոն''' !'''Տեղ''' !'''[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Գավաթ]]''' !'''Միջազգային մրցաշարեր''' |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1967-68|1967-68]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1967-68|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1967/1968|ՏԳ 1/32]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1968-69|1968-69]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1969|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1968-69|ԳԳ Եզրափակչի մասնակից]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1969-70|1969-70]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1969-70|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1969-70|ՏԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1970-71|1970-71]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1970-71|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[Տոնավաճառի գավաթ 1970-71|ՏԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1971-72|1971-72]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1971-72|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[ՈւԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1971-72|ԳԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1972-73|1972-73]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1972-73|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1972-73|ՈՒԳ 1/32]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1973-74|1973-74]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1973-74|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1973-74|ՈՒԳ 1/32]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1974-75|1974-75]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1974/1975|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[Եվրոպական չեմպիոնների գավաթ 1974-75|ՉԳ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1975-76|1975-76]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1975-76|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1975-76|ՈՒԳ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1976-77|1976-77]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1976-77|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1976-77|ՈՒԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1977-78|1977-78]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1977-78|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1977-78|ՈՒԳ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1978-79|1978-79]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1978/1979|1/8]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppa delle Coppe.svg|25px]][[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1978-79|ԳԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1979-80|1979-80]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1979/1980|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1979-80|ԳԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1980-81|1980-81]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1980/1981|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1980/1981|ՈՒԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1981-82|1981-82]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1981/1982|1/8]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppa delle Coppe.svg|25px]][[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1981-82|ԳԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1982-83|1982-83]] |style="background:#FFFF00;"|[[Ла Лига|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1982/1983|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1978/1979|ԳԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1983-84|1983-84]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1983/1984|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1983/1984|ԳԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1984-85|1984-85]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1984/1985|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1984/1985|ԳԳ 1/16]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1985-86|1985-86]] |style="background:#FFFF00;"|[[Ла Лига|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1985/1986|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"|[[Եվրոպական չեմպիոնների գավաթ 1985/1986|ՉԳ Եզրափակչի մասնակից]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1986-87|1986-87]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1986/1987|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1986/1987|ՈՒԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1987-88|1987-88]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1987/1988|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1987/1988|ՈՒԳ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1988-89|1988-89]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1988/1989|1/4]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppa delle Coppe.svg|25px]][[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1988-89|ԳԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1989-90|1989-90]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1989/1990|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1989/1990|ԳԳ 1/8]] |} |valign="top" width=0%| {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !'''Սեզոն''' !'''Դիվիզիոն''' !'''Տեղ''' !'''[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Գավաթ]]''' !'''Միջազգային մրցաշարեր ''' |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 199-91|1990-91]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1990/1991|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1990/1991|ԳԳ Եզրափակչի մասնակից]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1991-92|1991-92]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1991/1992|1/8]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppacampioni.png|25px]][[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1991-1992|ՉԼ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1992-93|1992-93]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1992/1993|1/2]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1992/1993|ՉԼ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1993-94|1993-94]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1993/1994|1/4]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1993/1994|ՉԼ Եզրափակիչ]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1994-95|1994-95]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1994/1995|1/8]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1994-1995|ՉԼ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1995-96|1995-96]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1995/1996|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 1995/1996|ՈՒԳ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1996-97|1996-97]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1996/1997|Հաղթող]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppa delle Coppe.svg|25px]][[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ 1996-97|ԳԳ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1997-98|1997-98]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1997/1998|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1997-1998|ՉԼ Խմբ.փ.]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1998-99|1998-99]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1998/1999|1/4]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1992-1993|ՉԼ Խմբ.փ.]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 1999-00|1999-00]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 1999/2000|1/2]] !style="background:#efefef;"| [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 1999-2000|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2000-01|2000-01]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2000/2001|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2000-2001|ՉԼ Խմբ.փ.]] [[ՈՒԵՖԱ գավաթ 2000-2001|ՈՒԳ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2001-02|2001-02]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2001/2002|1/32]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2001-2002|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2002-03|2002-03]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2002/2003|1/32]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2002-2003|ՉԼ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2003-04|2003-04]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2003/2004|1/4]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ գավաթ 2003-2004|ՈՒԳ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2004-05|2004-05]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2004/2005|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2004-2005|ՉԼ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2005-06|2005-06]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2005/2006|1/4]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppacampioni.png|25px]][[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2005-2006|ՉԼ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2006-07|2006-07]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2006/2007|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2000-2001|ՉԼ 1/8]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2007-08|2007-08]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|3-րդ !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2007/2008|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2007-2008|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2008-09|2008-09]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2008/2009|Հաղթող]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppacampioni.png|25px]][[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2008-2009|ՉԼ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2009-10|2009-10]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2009/2010|1/8]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2009-2010|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2010-11|2010/11]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2010/2011|Եզրափակչի մասնակից]] ! style="background:#efefef;" |[[Պատկեր:Coppacampioni.png|25px]][[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2010-2011|ՉԼ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2011-12|2011-12]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2011/2012|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2011-2012|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2012-13|2012-13]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#efefef;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2012-2013|1/2]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2012-2013|ՉԼ 1/2]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2013-14|2013-14]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|2-րդ !style="background:#808080;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2013/2014|Եզրափակչի մասնակից]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2013-2014|ՉԼ 1/4]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2014-15|2014-15]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոի Իսպանիայի գավաթ 2014-15|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[Պատկեր:Coppacampioni.png|25px]][[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2014-2015|ՉԼ Հաղթող]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա 2015-16|2015-16]] |style="background:#FFFF00;"|[[Լա Լիգա|1º]] |style="background:#FFFF00;"|Չեմպիոն !style="background:#FFFF00;"|[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2015-16|Հաղթող]] !style="background:#efefef;"|[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2015-2016|ՉԼ 1/4]] |- |2016-17 |1 |2-րդ |[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2015-16|Հաղթող]] |[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2015-2016|ՉԼ 1/4]] |} |} ---- == Մարզադաշտ == {{main|Կամպ Նոու}} {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ |անվանում = Կամպ Նոու |բնօրինակ անվանում = ''Camp Nou'' |պատկերանիշ = |պատկեր = Barcelona 296.JPG |նկարագրում = |lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 22|lat_sec = 51.20 |lon_dir = E|lon_deg = 2|lon_min = 7|lon_sec = 22.19 |region = ES |CoordScale = 2000 |տեսակ = |մարզաձև = [[ֆուտբոլ]] |ամբողջական անվանում = |նախկին անվանումներ = |տեղագրություն = {{Դրոշ|Կատալոնիա}} [[Բարսելոնա]], [[Կատալոնիա]] |երկիր = |հիմնադրված = [[1957]] |անվանված է = |կառուցված = |բացված = [[1957]] [[սեպտեմբերի 24]] |փակված = |կարուցող = |կառուցման գին = 288 մլն [[պեսետա]] (1,73 մլն [[եվրո]]) |ճարտարապետ = Ֆրանսեսկ Միտժանս,<br />Խոսեպ Սոտերաս,<br />Լորենսո Գարսիա-Բարբոն |ճարտարագետ = |սեփականատեր = |գործաղեկավար = |տարողություն = 99 354<ref name="info">{{cite web|url=http://www.fcbarcelona.cat/web/english/club/club_avui/informacio_corporativa/barca_enxifres/barca_enxifres.html|title=Information|publisher=FCBarcelona.cat|accessdate=05.07.2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/65kaqGgwF?url=http://arxiu.fcbarcelona.cat/web/english/club/club_avui/informacio_corporativa/barca_enxifres/barca_enxifres.html|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 26|dead-url=yes}}</ref> |թիմ = Բարսելոնա ՖԱ, {{Դրոշ|Կատալոնիա}} [[Կատալոնիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Կատալոնիա]], {{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Իսպանիա]] |դաշտի չափսեր = 120 х 72 [[մետր]] |կայք = |Վիքիպահեստ = }} «Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբի մարզադաշտը կոչվում է «[[Կամպ Նոու]]» ({{lang-es|Camp Nou}})։ Մարզադաշտի պաշտոնական բացումը կայացել է [[1957]] թվականի [[սեպտեմբերի 24]]-ին<ref>[http://arxiu.fcbarcelona.cat/web/english/club/club_avui/informacio_corporativa/barca_enxifres/barca_enxifres.html FC Barcelona Information]</ref>։ 1957 թվականին, իր բացման առաջին իսկ վայրկյանից մարզադաշտը պատկանել է կատալոնական ֆուտբոլային ակումբին և սկզբից կոչվել է ''Estadi del FC Barcelona'' (''ՖԱ «Բարսելոնայի» մարզադաշտ''), իսկ ''Կամպ Նոու'' անունը նա ստացել է ավելի ուշ։ 2000 թվականին միայն պաշտոնապես նա ստացավ իր ներկայիս անունը<ref name="ՖԱ Բարսելոնայի պաշտոնական կայքը">{{cite web |url = http://www.fcbarcelona.com/web/english/club/club_avui/territori_barca/CampNou/estadi_cinc_estrelles.html |title = Официальный сайт ФК Барселона |work = Пятизвёздный стадион |accessdate = 27 октября 2008 |lang = e |archiveurl = https://www.webcitation.org/65kardbQq?url=http://arxiu.fcbarcelona.cat/web/english/club/club_avui/territori_barca/CampNou/estadi_cinc_estrelles.html |archivedate = 2012-02-26 |dead-url = no }}</ref>։ «Կամպ Նոու» — համարվում է ամենաշատ հանդիսատես տեղավորող մարզադաշտը ոչ միայն [[Իսպանիա]]յում, այլ նաև ամբողջ [[Եվրոպա]]յում. նրա տարողությունը հասնում է ավելի քան 99 354 մարդու։ «Կամպ Նոու»-ն մի քանի անգամ վերակառուցվել է։ Առաջին անգամ դա տեղի է ունեցել 1981 թվականին. մարզադաշտը վերակառուցվել է 1982 թվականին կայացած ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության խաղերի անցկացման համար, որը անցկացվում էր Իսպանիայում; «Կամպ Նոու»-ի տարողությունը ավելացավ հասնելով 120 000 հանդիսատեսի։ Եերկրորդ վերակառուցումը տեղի է ունեցել 1998 թվականին, որը կապված էր արդեն [[ՈՒԵՖԱ]]-ի նոր օրենքի հետ, այդ օրենքով մարզադաշտերի սեփականատերերը պարտավորվում էին հանդիսատեսի համար բոլոր տեղերը ապահովագրել։ Որպեսզի մարզադաշտը ունենար ավելի շատ տեղեր, պետք էր իջեցնել խոտածածկի մակարդակը։ Ներկա պահին մարզադաշտի տարողությունը կազմում է 98 934 հանդիսական։ Ֆուտբոլային դաշտի չափսերն էլ կազմում են 105x68 մետր։ «Կամպ Նոու» — եվրոպական եզակի մարզադաշտերից մեկը, որը ՈՒԵՖԱ-ն գնահատում է հինգ աստղ։ Մարզադաշտի տարածքում գտնվում է ՖԱ «Բարսելոնայի» պաշտոնյաների պաշտոնական կենտրոնը, ղեկավարության գրասենյակը և ֆուտբոլային ակումբի թանգարանը, որը համարվում է Կատալոնիայի ամենաշատ հաճախելիության թանգարանը։ Բացի դրանից, «Կամպ Նոու»-ն բարդ ամբողջականության գլխավոր մասն է, որի մեջ մտնում են նաև «Մինի էստադի»-ն ({{lang-es|Mini estadi}}) — քսան հազարանոց մարզադաշտ, որտեղ մարզվում են ակումբի սպորտային դպրոցի թիմերը, «Լա Մասիա»-ն ({{lang-es|La Masía}}) — շինություն, որտեղ ապրում են ակումբի ամենաերիտասարդ աշակերտները, և «Պալաու Բլաուգրանա»-ն ({{lang-es|Palau Blaugrana}}) — սա էլ 8000 սպորտսմեներով լեցուն շենք է, որոնց կազմում մտնում են ակումբի բասկետբոլիստներ, հանդբոլիստներ, հոկկեյիստներ և մինի ֆուտբոլի խաղացողներ։ [[Պատկեր:Camp Nou FC Barcelona.JPG|thumb|230px|left|Կամպ Նոու]] 2007 թվականի սեպտեմբերին ակումբը ընդունեց մի ծրագիր, որով նրանք պետք է սկսեին մարզադաշտի վերակառուցումը ի պատիվ նրա բացման հիսուներորդ ամյակի։ Այն կազմակերպվել էր միջազգային մրցույթում, որի ժամանակ ամբողջ աշխարհից հավաքված ճարտարապետները ներկայացնում էին իրենց կազմած գծապատկերները։ Ժյուրիի կազմում մտնում էին ակումբի ներկայացուցիչներ, պետական կառավարության անդամներ և կատալոնական ճարտարապետների միությունը։ 2007 թվականի սեպտեմբերի 18-ին հայտնի դարձավ հաղթողի անունը, այն նվաճմանը հասավ անգլիական «Ֆոստերս և գործընկեր» ֆիրման, որը հայտնի էր դարձել նոր «[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլի»]] մարզադաշտի կառուցմամբ։ Ծրագրի մոդելը առաջին անգամ ներկայացվեց հանրությանը «Բարսելոնա» և «Սևիլյայի» խաղից առաջ, որը կայացավ [[2007]] թվականի [[սեպտեմբերի 22]]-ին։ Սկզբնական բյուջեն կազմեց 250 միլիոն եվրո։ {{Համայնապատկեր|Campnoupano2011.jpg|1070px|<center>Մարզադաշտի համայնապատկերը</center>}} == Խորհրդանիշներ == === Խորհրդանշան === Ակումբի խորհրդանիշը ունի «կաթսայի» տեսք, որը բաժանվում է երեք քառորդի։ Վերևում գտնվող երկու քառորդներում պատկերված է [[Բարսելոնա]] քաղաքի դրոշը (այսինքն սուրբ Գեորգիի Խաչը և Կատալոնիայի դրոշը)։ Ներքևի մասում գտնվում է XX դարի վերջերին գործածված կաշվե գնդակը, որի ֆոնին էլ պատկերված է ակումբի գույն համարվող կապտանռնագույն գորգը։ Վահանի կենտրոնում գտնվող ոսկեգույն շերտի վրա, որը տարածվում է նաև խորհրդանիշի վերևի և ներքևի հատվածներում, գրված է ակումբի անվան սկզբնատառերը` FCB (''Football Club Barcelona'')։ Ակումբի ամբողջ պատմության տարբեր ժամանակահատվածներում եղել են ակումբի խորհրդանշանի տարբեր տարատեսակներ։ Այդպես ակումբի հիմնադրման առաջին իսկ վայրկյանից որպես սեփականություն օգտագործվել է Բարսելոնա քաղաքի զինանշանը, որը խորհրդանշում է հայրենի քաղաքի հետ ունեցած սերտ կապը, և միայն 1910 թվականին ակումբի ղեկավարությունը հարց բարձրացրեց ստեղծել իրենց անձնական էմբլեմը։ Անցկացվեց մի մրցույթ, որն էլ հաղթեց Կարլես Կոմամալան։ Ֆրանսիսկո Ֆրանկոյի թագավորության տարիներին FCB սկզբնատառերը փոխվեց և դարձվեց CFB (''Club de Futbol Barcelona''), չորս կարմիր գծերը փոխարինվեցին և դարձվեցին երկու, որի մտադրությունն էր, որպեսզի դա չհամարվի կատալոնական դրոշ։ 1949 թվականին դրոշը ի պատիվ ակումբի 50-ամյակին կրկին հայտնվեց նրա խորհրդանշանի վրա, իսկ 1974 թվականին վերադարձվեց ակումբի անգլիական անվանման տարբերակը, համապատասխանաբար, սկզբնատառերը դարձան նախկինի պես։ Ակումբի ներկայիս խորհրդանշանը ընդունվեց 2002 թվականին, որի հեղինակն էր դիզայներ Սերահիմ Կլարը։ Խորհրդանշանի գծերը ստացան ավելի հարթ տեսք, ներքևում եռաժանի գծերի հետ մնաց մեկ ծայրագիծ, որը նույնատիպ տեղի ունեցավ և կողմերի հետ։ Նաև հեռացվեցին կետերը, որոնք առաձնացնում էին ակումբի սկզբնատառերը, և փոխարինվեց հենց սկզբնատառերի գրելատեսքը։ === «Բարսելոնայի» պապիկ === {{main|Բարսելոնայի պապիկ}} '''Բարսելոնայի պապիկ''' (''իսպ.'' ''el Abuelo del Barça'', ''կատ''. Avi Barça), կերպար, որը ստեղծել է նկարիչ Վալենտի Կաստանսը և իրենից խորհրդանշում է «Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբը։ Նա ավանդաբար զգեստավորված է 1960-70-ականների ոճով, նրա ձեռքում է գտնվում կատալոնական ակումբի դրոշը, իսկ նա գլխին դրված է [[բարրետինա]]։ Այդ կերպարի պատվին Լա Մասիայի մոտ քանդակ տեղադրված է, «[[Կամպ Նոու]]»-ի մոտակայքում։ Առաջին անգամ այդ կերպարը հայտնվել է [[1924]] թվականի [[հոկտեմբերի 29]]-ին, ''El xut'' ամսագրի էջին։ === Ապրանքանիշներ և հովանավորություն === {| class="wikitable" style="text-align:center;margin-left:1em;float:right" |- !Ժամանակաշրջան !Մարզաշապիկներ արտադրող !Տիտղոսային հովանավոր |- |1982-1992 |{{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[:en:Meyba|Meyba]] |rowspan=3|<small>''չի եղել''</small> |- |1992-1998 |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Kappa]] |- |1998-մ.հ. | rowspan="4" |{{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[Nike]] |- |2006-2011 |{{Դրոշ|ՄԱԿ|20px}} [[UNICEF]] |- |2011-2013 |{{Դրոշ|Կատար|20px}} [[Qatar Foundation]] |- |2013-մ.հ. |{{Դրոշ|Կատար|20px}} [[Qatar Airways]] |} * ''Այստեղ ներկայացված են ակումբի մարզաշապիկների արտադրողների և հովանավորողների ժամանակագրությունը''։ Ակումբի մարզաշապիկների արտադրող ընկերությունը հանդիսանում է ''[[Nike]]''-ը, որի հետ 1998 թվականից մինչև 2014 թվականը փոխշահավետ պայմանագիր է կնքվել։ Ավելի վաղ ակումբի հովանավորողները համարվել են {{lang-en|Meyba}}-ն (1982-1992) և ''[[Kappa]]''-ն (1992-1998)։ Ակումբի առաջին տիտղոսային հովանավորողը եղել է ''[[UNICEF]]'' ընկերությունը։ 2011/12 մրցաշրջանից սկսած մարզաշապիկների վրա գրվեց ''[[Qatar Foundation]]''-ի անունը։ 2012/13 մրցաշրջանից սկսած տիտղոսային հովանավորող դարձավ [[Qatar Airways]] ավիաընկերությունը։ == Երկրպագուներ == === Պատմություն === {{main|Boixos Nois}} 1981 թվականի ձևավորումից մինչև մեր օրերը այս խմբավորումը ամբողջ Իսպանիայում համարվում է համար մեկ զինյալներ։ «Բարսելոնայի» տնային խաղերի ամենասկզբից ''Boixos Nois''-ին հատկացվել է «[[Կամպ Նոու]]» մարզադաշտում իր համար հատուկ տրիբունա, որը անվանեցին ''Gol Sud'', իսկ այնուհետև անունը փոխվեց և դարձավ ''Gol Nord'': Այն բանից հետո, երբ [[Ժոան Լապորտա]]ն դարձավ «Բարսելոնայի» նախագահ (2003), ''Boixos Nois'', որպես խմբավորում, արգելեցին ներկայանալ «Կամպ Նոու»<ref>[http://www.elmundo.es/papel/2003/11/14/deportes/1517887_impresora.html Laporta no hace concesiones a los Boixos y les deniega la entrada al estadio]</ref>։ Հետևաբար երկրպագուները գալիս են տնային խաղերին ոչ շատ մեծ խմբերով։ [[Պատկեր:Milan - Barca 2006.jpg|thumb|Միլան - Բրասելոնա (2006 թ.)]] Ակումբի խորհրդանշանը իրենից ներկայացնում է կապույտ ֆոնով մի շրջան։ Ներքին շրջանի ձախ կողմում պատկերված է Կատալոնիայի դրոշը, իսկ աջ մասում` ակումբի գույն համարվող կապտանռնագույն գույնը։ Վերևի մասում գրվում էր հենց խմբի «''Boixos Nois''» անունը, իսկ ներքևի մասում գտնվում է ''«F.C. Barcelona»'' մակագրությունը։ '''Ընկերներ։''' ''Pen’a Mujika'' («[[Ռեալ Սոսիեդադ ՖԱ|Ռեալ Սոսիեդադ»]]),'' Indar Gorri'' («[[Օսասունա ՄՄ|Օսասունա»]]) և «[[Վերդեր Բրեմեն|Վերդեր»]]-ի երկրպագուները (Գերմանիա)։ '''Թշնամիներ։''' ''Ultras Sur'' («[[Ռեալ Մադրիդ]]»), ''Brigadas Blanquiazules'' («[[Էսպանյոլ (ֆուտբոլային ակումբ)|Էսպանյոլ»]]), ''Yomus'' («[[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիա»]]), ''Ligallo Fondo Norte'' («[[Ռեալ Սարագոսա|Սարագոսա»]]), ''Biris Norte'' («[[Սևիլյա ՖԱ|Սևիլյա»]]) и ''Herri Norte Taldea'' («[[Աթլետիկ Բիլբաո|Աթլետիկ»]])։ === Մրցակիցներ === {{main|Կատալոնյան դերբի|Էլ Կլասիկո}} '''Էլ Կլասիկո''' ({{lang-es|El Clásico}}, {{lang-ca|El Clàssic}}), այլ կերպ '''Իսպանական դերբի''' ({{lang-es|El derbi Español}}, {{lang-ca|El derbi espanyol}}) կամ '''Սուպերկլասիկո''' ({{lang-es|El Superclasico}}, {{lang-ca|El Superclàssic}}), ֆուտբոլային խաղ մադրիդյան «[[Ռեալ Մադրիդ|Ռեալ»]]-ի և կատալոնական «Բարսելոնայի» միջև։ Մրցակցությունը անցկացվում է և [[Մադրիդ]]ում և [[Բարսելոնա]]յում, որոնք համարվում են [[Իսպանիա]]յի երկու ամենախոշոր քաղաքներ։ Էլ Կլասիկոն համարվում է աշխարհի ամենաբուռ և սկզբունքային հակամարտությունը։ Ամեն անգամ այդ խաղը ամբողջ ֆուտբոլային աշխարհի համար դառնում է ամենամեծ իրադարձությունը։ '''Կատալոնյան դերբի''' ({{lang-ca|El derbi Barceloní}}, {{lang-es|El derbi barcelonés }}), ֆուտբոլային հակամարտություն, որը տեղի է ունենում [[Կատալոնիա]]յի մայրաքաղաքներ «Բարսելոնայի» և «[[Էսպանյոլ (ֆուտբոլային ակումբ)|Էսպանյոլ»]]-ի միջև։ Այս դերբիի սկզբունքային բնավորությունը տալիս է այն փաստը, որ ակումբի երկրպագուները ավանդաբար ունեն տարբեր քաղաքական հայացքներ. «Բարսելոնայի» երկրպագուները ունեն ավելի անջատողական հայացքներ, իսկ «Էսպանյոլ»-ի երկրպագուները` ավելի օրինապահ կերպով են մոտենում իսպանական կենտրոնական ղեկավարությանը<ref>{{cite web |url = http://www.sport-express.ru/sunday/2011/25.06/reviews/14766/ |title = Вокруг света за 60 дерби: «Барселона» — «Эспаньол» |author = Дмитрий Гирин |authorlink = |coauthors = |quote = |date = 25 июня 2011 |format = |work = |publisher = «[[Спорт-экспресс]]» |accessdate = |lang = |description = |deadlink = |archiveurl = https://www.webcitation.org/69g81GcyN?url=http://www.sport-express.ru/sunday/2011/25.06/reviews/14766/ |archivedate = 2012-08-05 |dead-url = no }}</ref>։ == Օրհներգ == «Բարսելոնայի» պաշտոնական օրհներգը համարվում է ''Բարսելոնի երգ''-ը ({{lang-ca|Cant del Barça}}, {{lang-es|Canto del Barça}}), որը գրվել է 1974 թվականին։ Տեքստի հեղինակ համարվում են Խոսեպ Մարիա Էսպինասը և Խումե Պիկասը, երաժշտությունը գրել է Մանուել Վալս ի Գորինան։ Առաջին պաշտոնական պրեմիերան տեղի է ունեցել 1974 թվականին նոյեմբերի 27-ին, ակումբի 75-ամյա տոնակատարության ժամանակ, իսկ երգը կատարում էր Սբ. Ժորդիի երգչախումբը։ === Օրհներգի տեքստ === Tot el camp <br /> és un clam. <br /> Som la gent blau-grana. <br /> Tant se val d’on venim, si del sud o del nord. <br /> Ara estem d’acord, estem d’acord — <br /> Una bandera ens agermana: <br /> <br /> Blaugrana al vent! <br /> Un crit valent! <br /> Tenim un nom el sap tothom! <br /> Barça! Barça! Barça! <br /> <br /> Jugadors. <br /> Seguidors. <br /> Tots units fem força! <br /> Són molts anys plens d’afanys! <br /> Són molts gols hem cridat! <br /> I s’ha demostrat, s’ha demostrat <br /> Que mai ningú no ens podrà tórcer! <br /> <br /> Blau-grana al vent! <br /> Un crit valent! <br /> Tenim un nom el sap tothom! <br /> Barça! Barça! Barça! <br /> <br /> Ակումբի օրհներգի ամենաառաջին տարբերակը կատարվել է Օրֆեո Գրասենց երգչախմբի կողմից` [[1923]] թվականի [[փետրվարի 18]]-ին, հին «Լես Կորտս» մարզադաշտում, ի պատիվ Ժոան Գամպերի։ Բառերի հեղինակն էր Ռաֆաել Ֆոլչ ի Կապդևիլյան, իսկ երաժշտությունը գրել է Էնրիկո Մորերան։ Վերջին տարիներին հայտնվել են օրհներգի այնպիսի տարբերակներ, որոնք կատարում են օրինակ Սեռատ Ժոան Մանուել, իսկ այդ տարբերակները հիմնականում կատարվել է ակումբի հարյուամյակի տոնակատարության ժամանակ։ Ակումբի օրհներգը ավանդաբար կատարում են Կամպ Նոուու, խաղից առաջ ֆուտբոլիստների խաղադաշտ մտնելու ժամանակ, խաղի վերջում և իհարկե եթե պատահաբար թիմը հաղթում է։ == Ներկա կազմ == ''2020 թվականի օգոստոսի'' ''19-ի դրությամբ'' {{Ֆթ սկիզբ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=1|ազգ=Գերմանիա|անուն=[[Մարկ-Անդրե տեր Շտեգեն]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=2|ազգ=Պորտուգալիա|անուն=[[Նելսոն Սեմեդու]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=3|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Ժերար Պիկե]]|դիրք=ՊՇ}} [[Պատկեր:A4e-VCP-Coat.png|15px]] {{Ֆթ խաղացող|N°=4|ազգ=Խորվաթիա|անուն=[[Իվան Ռակիտիչ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=5|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Սերխիո Բուսկետս]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=8|ազգ=Հարավսլավիա|անուն=[[Միրալեմ Պյանիչ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=9|ազգ=Ուրուգվայ|անուն=[[Լուիս Սուարես]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=10|ազգ=Արգենտինա|անուն=[[Լիոնել Մեսսի]]|դիրք=ՀՐ}} [[Պատկեր:Captain sports.svg|13px|Ավագ]] {{Ֆթ խաղացող|N°=11|ազգ=Ֆրանսիա|անուն=[[Ուսման Դեմբելե]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=13|ազգ=Բրազիլիա|անուն=[[Նետո]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=15|ազգ=Ֆրանսիա|անուն=[[Կլեման Լանգլե]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=17|ազգ=Ֆրանսիա|անուն=[[Անտուան Գրիզման]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ մեջտեղ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=18|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Ժորդի Ալբա]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=19|ազգ=Դանիա| անուն=[[Մարտին Բրայթվայթ]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=20|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Սերխի Ռոբերտո]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=21|ազգ=Նիդերլանդներ|անուն= [[Ֆրենկի դե Յոնգ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=22|ազգ=Չիլի|անուն=[[Արթուրո Վիդալ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=23|ազգ=Ֆրանսիա|անուն=[[Սամուել Ումտիտի]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=24|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Խուան Ֆիրպո]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=28|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Ռիկի Պուչ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=31|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Անսու Ֆատի]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=33|ազգ=Ուրուգվայ|անուն=[[Ռոնալդ Արաուխո]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=77|ազգ=Պորտուգալիա|անուն=[[Ֆաբիո Տրինկաո]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=|ազգ=Բրազիլիա|անուն=[[Մաթեուս Ֆերնանդես]]|դիրք=ԿՊ}} {{ֆթ վերջ}} == Տրանսֆերներ 2020\2021== === Եկել են === {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=70 | Դիրք !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=200 | Խաղացող !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=200 | Նոր ակումբ |- |align="center"|[[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|ԿՊ]]|| [[Միրալեմ Պյանիչ]]||{{Դրոշ|Իտալիա|20px}} [[Յուվենտուս ՖԱ]] |- |align="center"|[[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|Կպ]]||{{Դրոշ|Բրազիլիա|20px}} [[Մաթեուս Ֆերնանդես]]||{{Դրոշ|Բրազիլիա|20px}} [[Պալմեյրաս ՖԱ]] |- |align="center"|[[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|ՀՐ]]||{{Դրոշ|Պորտուգալիա|20px}} [[Ֆաբիո Տրինկաո]] ||{{Դրոշ|Պորտուգալիա|20px}} [[Բրագա ՖԱ]] |- |align="center"|[[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|ՀՐ]]||{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} [[Պեդրի]]||{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} [[Լաս-Պալմաս]] |- |} === Գնացել են === {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=70 | Դիրք !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=200 | Խաղացող !style="background: #26559B; color:gold" align=right width=200 | Նոր ակումբ |- |align="center"|[[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|Կպ]]||{{Դրոշ|Բրազիլիա|20px}} [[Արթուր Մելո]]||{{Դրոշ|Իտալիա|20px}} [[Յուվենտուս ՖԱ]] |- |align="center"|[[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|ՀՐ]]||{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} [[Կարլես Պերես]]||{{Դրոշ|Իտալիա|20px}} [[Ռոմա ՖԱ]] |- |align="center"|[[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|ՀՐ]]||{{Դրոշ|Թուրքիա|20px}} [[Արդա Թուրան]]||{{Դրոշ|Թուրքիա|20px}} [[Գալաթասարայ ՖԱ]] |- |align="center"|[[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|ԿՊ]]||{{Դրոշ|Խորվաթիա|20px}} [[Իվան Ռակիտիչ]]||{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} [[Սևիլիա ՖԱ]] |- |} === Գլխավոր մարզիչներ === {{main|«Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբի գլխավոր մարզիչների ցանկ}} * ''Այն գլխավոր մարզիչների ցանկը, որոնք «Բարսելոնա»֊յի հետ նվաճել են գոնե մեկ մրցաշար։ {|align="center" bgcolor="#1F3B66" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gold solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#1F3B66 style="color:white;" |+ '''Գլխավոր մարզիչ''' !width="90"|Ժամանակաշրջան !width="210"|Մարզիչ !width="550"|Նվաճումներ |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2020-'''</center>||<center>{{Դրոշ|Նիդերլանդներ|20px}} '''[[Ռոնալդ Կուման]]'''</center>||<center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2020'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Կիկե Սետյեն]]'''</center>||<center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2017—2020'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Էռնեստո Վալվերդե]]'''</center>||<center>1 անգամ Առաջնությունը, 1 անգամ Արքայական Գավաթ, 1 անգամ Իսպանիայի Սուպերգավաթը |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2014—2017'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Լուիս Էնրիկե]]'''</center>||<center>2 անգամ հաղթել է Առաջնությունը, 2 անգամ Արքայական Գավաթ, 1 անգամ Չեմպիոննեի Լիգան, 1 անգամ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթը, 1 անգամ աշխարհի ակումբային գավաթը |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2013—2014'''</center>||<center>{{Դրոշ|Արգենտինա|20px}} '''[[Խերարդո Մարտինո]]'''</center>||<center>1 անգամ Սուպերգավաթը |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2012—2013'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Տիտո Վիլանովա]]'''</center>||<center>1 անգամ Առաջնությունը |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2008—2012'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Խոսեպ Գվարդիոլա]]'''</center>||<center>3 անգամ Առաջնությունը, 2 անգամ արքայական գավաթը, 3 անգամ Սուպերգավաթը, 2 անգամ Չեմպիոնների Լիգան, 2 անգամ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթը, 2 աշխարհի ակումբային գավաթը |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''2003—2008'''</center>||<center>{{Դրոշ|Հոլանդիա|20px}} '''[[Ֆրանկ Ռայկարդ]]'''</center>||<center>2 անգամ Առաջնությունը, 2 անգամ Սուպերգավաթը, 1 անգամ Չեմպիոնների Լիգան |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1997—2000, 2002—2003'''</center>||<center>{{Դրոշ|Նիդերլանդներ|20px}} '''[[Լուի վան Գալ]]'''</center>||<center>2 անգամ Առաջնությունը, 1 անգամ Արքայական Գավաթ</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1996—1997'''</center>||<center>{{Դրոշ|Անգլիա|20px}} '''[[Բոբի Ռոբսոն]]'''</center>||<center>1 անգամ Արքայական Գավաթ, 2 անգամ Սուպերգավաթ, 1 անգամ գավաթներ նվաճողների գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1988—1996'''</center>||<center>{{Դրոշ|Նիդերլանդներ|20px}} '''[[Յոհան Կրոյֆ]]'''</center>||<center>4 անգամ Առաջնությունը, 1 անգամ Արքայական գավաթը, 3 անգամ Սուպերգավաթը, 1 անգամ Եվրոպական Չեմպիոնների Գավաթը, 1 անգամ գավաթ նվաճողների գավաթը, 1 անգամ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1987—1988'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Լուիս Արագոնես]]'''</center>||<center>1 անգամ Արքայական Գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1984—1987'''</center>||<center>{{Դրոշ|Անգլիա|20px}} '''[[Թերրի Վենեյբլս]]'''</center>||<center>1 անգամ Առաջնությունը, 1 անգամ իսպանական լիգայի գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1983—1984'''</center>||<center>{{Դրոշ|Արգենտինա|20px}} '''[[Սեսար Լուիս Մենոթի]]'''</center>||<center>1 անգամ Սուպերգավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1981—1983'''</center>||<center>{{Դրոշ|Գերմանիա|20px}} '''[[Ուդո Լաթեկ]]'''</center>||<center>1 անգամ Արքայական գավաթը, 1 անգամ իսպանական լիգայի գավաթը, 1 անգամ գավաթներ նվաճողների գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1980, 1980—1981'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[Էլենիո Էռերա]]'''</center>||<center>1 անգամ Արքայական Գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1979—1980'''</center>||<center>{{Դրոշ|Իսպանիա|20px}} '''[[:en:Joaquim Rifé|Հոակիմ Ռիֆե]]'''</center>||<center>1 անգամ գավաթներ նվաճողների գավաթը</center> |- bgcolor="#FFFFFF" |<center>'''1971—1975, 1976—1978'''</center>||<center>{{Դրոշ|Նիդերլանդներ|20px}} '''[[Ռինուս Միխելս]]'''</center>||<center>1 անգամ Առաջնությունը, 1 անգամ Արքայական Գավաթը</center> |} == Ֆինանսներ և կարողություն == [[2010]] թվականին «[[Forbes]]» ամսագիրը «Բարսելոնա»-իյ ֆինանսական կարողությունը գնահատեց 1 միլլիարդ եվրո արժեղությամբ, ակումբին հասցնելով ամենաթանկ ակումբների ցուցակի 4-րդ հորիզոնականը, ակումբը զիջեց միայն [[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]ին, [[Ռեալ Մադրիդ]]ին և [[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալին]]<ref>{{cite news|url=http://www.forbes.com/2010/04/21/soccer-value-teams-business-sports-soccer-10-intro.html |title=The Business Of Soccer |work=Forbes |date=ապրիլի 21, 2010 |accessdate=օգոստոսի 7, 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.forbes.com/lists/2010/34/soccer-10_Soccer-Team-Valuations_Rank.html |title=Soccer Team Valuations |work=Forbes |date=հունիսի 30, 2009 |accessdate=օգոստոսի 7, 2010}}</ref>։ Դելոյթի ռեյտինգով, 2012-13 մրցաշրջանում ակումբի ընդհանուր կարողությունը կազմել է 482,6 մլն եվրո, որը չնչին չափով էր զիջում մադրիդյան «Ռեալ»-ին, որի գումարային հնարավորությունները այդ ժամանակներում կազմել է 518,9 մլն եվրո<ref>{{cite web |url=http://www.deloitte.com/view/en_GB/uk/industries/sportsbusinessgroup/d039400401a17210VgnVCM100000ba42f00aRCRD.htm |title=Real Madrid becomes the first sports team in the world to generate €400m in revenues as it tops Deloitte Football Money League |publisher=Deloitte |accessdate=օգոստոսի 7, 2010 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 9 |archive-url=https://www.webcitation.org/67WKukTjb?url=http://www.deloitte.com/view/en_GB/uk/industries/sportsbusinessgroup/d039400401a17210VgnVCM100000ba42f00aRCRD.htm |dead-url=yes }}</ref>։ [[2013]] թվականին «[[Forbes]]»-ը «Բարսայի» ֆինանսական կարողությունները գնահատելով 2,6 միլլիարդ դոլար, բարձրացրեց մեկ աստիճանով, հասցնելով 3-րդ հորիզոնակի, որից հետո ակումբը զիջեց արդեն «[[Ռեալ Մադրիդ]]»-ին և «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]»-ին։ [[2010]] թվականին ակումբը, 165 մլն € դիմաց, հինգամյա պայմանագիր ստորագրեց քաթարական Qatar Sports Investment ընկերության հետ, որից հետո խաղաշապիկների վրա գրվեց ընկերության լոգոտիպը։ Նաև հեռուստահեռարձակումը «Բարսային» տարեկան բերում է 255 մլն դոլարի եկամուտ։ Ակուբի համասեփանակատերերը համարվում են բոլոր նրա անդամները (այսպես կոչված socis, որը կատալոներեն նշանակում է «գործընկերներ»), որոնց թիվը [[2010]] թվականի տվյալներով կազմել է 170 հազար<ref>{{Cite book|title=Handbook on the economics of sport|first=Wladimir|last=Andreff|first2=Stefan|last2=Szymański|publisher=Edward Elgar Publishing|year=2006| isbn=1-84376-608-6|page=299}}</ref>։ [[2010]] թվականին [[Deloitte Touche Tohmatsu|Deloitte]] ընկերությունը թվային հաշվարկ է անցկացրել, իմանալու համար թե որքան է կազմում «Բարսելոնայի» ֆինանսական կարողությունը։ Ակումբի արժեքությունը կազմեց շուրջ 442 միլիոն €, այսինք ակումբը 77 միլիոնով ավել էր վաստակել քան նախորդ մրցաշրջանում, որն էլ կազմեց ակումբի կարողության 58 %-ը<ref>{{Cite news |url=http://af.reuters.com/article/sportsNews/idAFJOE66Q0H720100727 |title=Barcelona audit uncovers big 2009/10 loss |publisher=Reuters |date=հուլիսի 27, 2010 |accessdate=օգոստոսի 9, 2010 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 9 |archive-url=https://www.webcitation.org/67WKvbHlU?url=http://af.reuters.com/article/sportsNews/idAFJOE66Q0H720100727 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite news |title=Rosell announces record Barcelona loss, lawsuit against Laporta |first=Duncan |last=Shaw |url=http://www.monstersandcritics.com/news/europe/news/article_1591876.php/Rosell-announces-record-Barcelona-loss-lawsuit-against-Laporta |work=Monsters and Critics |date=հոկտեմբերի 10, 2010 |accessdate=2011 թ․ հոկտեմբերի 24 |archiveurl=https://archive.is/20120904230410/http://news.monstersandcritics.com/europe/news/article_1591876.php/Rosell-announces-record-Barcelona-loss-lawsuit-against-Laporta |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 4 |deadlink=404 |dead-url=yes }}</ref>։ Աուդիտը փոխանցվեց ակումբի նոր ղեկավարության ձեռքը։ 2011 թվականին Բարսելոնայի ընդհանուր արժեքը կազմել է ավելի քան 483 միլիոն €, իսկ մաքուր արժեքը` 364 միլիոն €<ref>{{cite web |url=http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/926957/barcelona-announce-%E2%82%AC45m-transfer-budget?cc=5901 |title=Barca announce €45m budget |publisher=ESPN |date=հունիսի 9, 2011 |accessdate=2012 թ․ հունվարի 12 |archive-date=2011 թ․ հունիսի 12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110612224004/http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/926957/barcelona-announce-%E2%82%AC45m-transfer-budget?cc=5901 |dead-url=yes }}</ref>: Sporting Intelligence-ը աշխարհի տարբեր մարզաձևերի թոփ 14 ակումբների ֆինանսական կարողությունը հաշվարկելով, եկել է մեկ ընդհանուր հայտարարի, որով միջին տարեկան ամենաբարձր աշխատավարձը ստանում են Բարսելոնայի ֆուտբոլիստները - տարեկան 8,1 միլիոն եվրո<ref>{{cite web|url=http://sports.espn.go.com/espn/news/story?id=6354899 |title=ESPN The Magazine – The Money Issue – 200 Best-Paying Teams in the World |publisher=ESPN |date=ապրիլի 20, 2011 |accessdate=2011 թ․ մայիսի 28}}</ref>։ == Նվաճումներ == === Ազգային === * [[Պատկեր:Liga.png|25px]]'''[[Լա Լիգա|Իսպանիայի առաջնություն]]''' **{{Ոսկի}} '''Չեմպիոն (26):''' [[Լա Լիգա 1929|1929]], [[Լա Լիգա 1944-45|1944-45]], [[Լա Լիգա 1947-48|1947-48]], [[Լա Լիգա 1948-49|1948-49]], [[Լա Լիգա 1951-52|1951-52]], [[Լա Լիգա 1952-53|1952-53]], [[Լա Լիգա 1958-59|1958/59]], [[Լա Լիգա 1959-60|1959-60]], [[Լա Լիգա 1973-74|1973/74]], [[Լա Լիգա 1984-85|1984-85]], [[Լա Լիգա 1990-91|1990-91]], [[Լա Լիգա 1991-92|1991-92]], [[Լա Լիգա 1992-93|1992-93]], [[Լա Լիգա 1993-94|1993-94]], [[Լա Լիգա 1997-98|1997-98]], [[Լա Լիգա 1998-99|1998-99]], [[Լա Լիգա 2004-05|2004-05]], [[Լա Լիգա 2005-06|2005-06]], [[Լա Լիգա 2008-09|2008-09]], [[Լա Լիգա 2009-10|2009-10]], [[Լա Լիգա 2010-11|2010-11]], [[Լա Լիգա 2012-13|2012-13]], [[Լա Լիգա 2014-15|2014-15]], [[Լա Լիգա 2015-16|2015-16]] 2017-2018 2018-2019 ** {{Արծաթ}} '''Փոխ-չեմպիոն (25):''' [[Լա Լիգա 1929-30|1929-30]], [[Լա Լիգա 1945-46|1945-46]], [[Լա Լիգա 1953-54|1953-54]], [[Լա Լիգա 1954-55|1954-55]], [[Լա Լիգա 1955-56|1955-56]], [[Լա Լիգա 1961-62|1961-62]], [[Լա Լիգա 1963-64|1963-64]], [[Լա Լիգա 1966-67|1966-67]], [[Լա Լիգա 1967-68|1967-68]], [[Լա Լիգա 1970-71|1970-71]], [[Լա Լիգա 1972-73|1972-73]], [[Լա Լիգա 1975-76|1975/76]], [[Լա Լիգա 1976-77|1976-77]], [[Լա Լիգա 1977-78|1977-78]], [[Լա Լիգա 1981-82|1981-82]], [[Լա Լիգա 1985-86|1985-86]], [[Լա Լիգա 1986-87|1986-87]], [[Լա Լիգա 1988-89|1988-89]], [[Լա Լիգա 1996-97|1996-97]], [[Լա Լիգա 1999-00|1999-2000]], [[Լա Լիգա 2003-04|2002-04]], [[Լա Լիգա 2006-07|2006-07]], [[Լա Լիգա 2011-12|2011-12]], [[Լա Լիգա 2013-14|2013-14]], [[Լա Լիգա 2016-17|2016-17]],2021-22 * [[Պատկեր:RFEF - Copa del Rey.svg|25px]]'''[[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Իսպանիայի գավաթ]]''' **{{Ոսկի}} '''Հաղթող (29, ռեկորդ):''' [[Արքայական գավաթ 1909-10 (ֆուտբոլ)|1909-10]], [[Կոպա դել Ռեյ 1911-12 (ֆուտբոլ)|1911-12]], [[Կոպա դել Ռեյ 1912-13 (ֆուտբոլ)|1912-13]], [[Կոպա դել Ռեյ 1919-20 (ֆուտբոլ)|1919-20]], [[Կոպա դել Ռեյ 1921-22 (ֆուտբոլ)|1921-22]], [[Կոպա դել Ռեյ 1924-25 (ֆուտբոլ)|1924-25]], [[Կոպա դել Ռեյ 1925-26 (ֆուտբոլ)|1925-26]], [[Կոպա դել Ռեյ 1927-28 (ֆուտբոլ)|1927-28]], [[Կոպա դել Ռեյ 1941-42 (ֆուտբոլ)|1941-42]], [[Կոպա դել Ռեյ 1950-51 (ֆուտբոլ)|1950-51]], [[Կոպա դել Ռեյ 1951-52 (ֆուտբոլ)|1951-52]], [[Կոպա դել Ռեյ 1952-53 (ֆուտբոլ)|1952-53]], [[Կոպա դել Ռեյ 1956-57 (ֆուտբոլ)|1956-57]], [[Կոպա դել Ռեյ 1958-59 (ֆուտբոլ)|1958-59]], [[Կոպա դել Ռեյ 1962-63 (ֆուտբոլ)|1962-63]], [[Կոպա դել Ռեյ 1967-68 (ֆուտբոլ)|1967-68]], [[Կոպա դել Ռեյ 1970-71 (ֆուտբոլ)|1970-71]], [[Կոպա դել Ռեյ 1977-78 (ֆուտբոլ)|1977-78]], [[Կոպա դել Ռեյ 1980-81 (ֆուտբոլ)|1980-81]], [[Կոպա դել Ռեյ 1982-83 (ֆուտբոլ)|1982-83]], [[Կոպա դել Ռեյ 1987-88 (ֆուտբոլ)|1987-88]], [[Կոպա դել Ռեյ 1989-90 (ֆուտբոլ)|1989-90]], [[Կոպա դել Ռեյ 1996-97 (ֆուտբոլ)|1996-97]], [[Կոպա դել Ռեյ 1997-98 (ֆուտբոլ)|1997-98]], [[Կոպա դել Ռեյ 2008-09 (ֆուտբոլ)|2008-09]], [[Կոպա դել Ռեյ 2011-12 (ֆուտբոլ)|2011-12]], [[Կոպա դել Ռեյ 2014-15 (ֆուտբոլ)|2014-15]], [[Կոպա դել Ռեյ 2015-16 (ֆուտբոլ)|2015-16]], [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ 2016-17|2016-17]], 2017-2018,2020-21 ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (12):''' 1902, 1919, [[Կոպա դել Ռեյ 1932|1932]], [[Կոպա դել Ռեյ 1936|1936]], [[Կոպա դել Ռեյ 1954|1954]], [[Կոպա դել Ռեյ 1973-74|1973-74]], [[Կոպա դել Ռեյ 1983-84|1983-84]], [[Կոպա դել Ռեյ 1985-86|1985/86]], [[Կոպա դել Ռեյ 1995-96|1995-96]], [[Կոպա դել Ռեյ 2010-11|2010-11]], [[Կոպա դել Ռեյ 2013-14|2013-14]] 2018-2019 * [[Պատկեր:RFEF - Supercopa de España.svg|25px]]'''[[Սուպերկոպա դե Իսպանիա]]''' **{{Ոսկի}} '''Հաղթող (12, ռեկորդ):''' [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1983 (ֆուտբոլ)|1983]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1991 (ֆուտբոլ)|1991]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1993 (ֆուտբոլ)|1992]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1994 (ֆուտբոլ)|1994]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1996 (ֆուտբոլ)|1996]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2005 (ֆուտբոլ)|2005]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2006 (ֆուտբոլ)|2006]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2009 (ֆուտբոլ)|2009]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2011 (ֆուտբոլ)|2011]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2013 (ֆուտբոլ)|2013]], [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի սուպերգավաթ 2016|2016]],2018 ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (10):''' [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1985 (ֆուտբոլ)|1985]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1988 (ֆուտբոլ)|1988]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1990 (ֆուտբոլ)|1990]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1993 (ֆուտբոլ)|1993]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1997 (ֆուտբոլ)|1997]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1998 (ֆուտբոլ)|1998]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 1999 (ֆուտբոլ)|1999]], [[Սուպերկոպա դե Էսպանյա 2012 (ֆուտբոլ)|2012]], [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի սուպերգավաթ 2015|2015]], [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի սուպերգավաթ 2017|2017]] * '''[[Էվա Դուարտեի գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (4, ռեկորդ):''' 1945, 1948, 1952, 1953 ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (2):''' 1949, 1951 * [[Պատկեր:Copa de Liga de España2.svg|15px]]'''[[Ֆուտբոլի իսպանական լիգայի գավաթ|Լիգայի գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (2, ռեկորդ):''' 1982/83, 1985/86 * [[:en:Supercopa de España|'''Կոպա դե Օրո Արգենտինա''']] ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1, ռեկորդ):''' 1945 * [[:en:Mediterranean League|'''Միջերկրածովային Լիգա''']] ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 1937 * [[:en:Copa Macaya|'''Կոպա Մակայա''']] ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 1901/02 ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (1):''' 1900/01 * '''Բարսելոնայի գավաթ''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 1902/03 * '''[[Կատալոնիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Կատալոնիայի առաջնություն]]''' ** {{Ոսկի}} '''Չեմպիոն (21, ռեկորդ):''' 1904/05, 1908/09, 1909/10, 1910/11, 1912/13, 1915/16, 1918/19, 1919/20, 1920/21, 1921/22, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1926/27, 1927/28, 1929/30, 1930/31, 1931/32, 1934/35, 1935/36, 1937/38 ** {{Արծաթ}} '''Փոխ-չեմպիոն (7):''' 1906/07, 1907/08, 1911/12, 1914/15, 1922/23, 1932/33, 1936/37 * [[:en:Copa Catalunya|'''Կատալոնիայի գավաթ''']] ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (8, ռեկորդ):''' 1990/91, 1992/93, 1999/00, 2003/04, 2004/05, 2006/07, 2012/13, 2013/14 ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (9):''' 1995/96, 1996/97, 1997/98, 2000/01, 2001/02, 2005/06, 2007/08, 2009/10, 2010/11 === Միջազգային === * {{ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի գավաթ}} '''[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|Չեմպիոնների գավաթ/ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա]] ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (5):''' [[Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթի եզրափակիր 1992|1992]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ 2006|2006]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ 2009|2009]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ 2011|2011]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ 2015|2015]] ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (3):''' [[Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթի եզրափակիչ 1961|1961]], [[Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթի եզրափակիչ 1986|1986]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ 1994|1994]] * {{Տոնավաճառների գավաթ (տիտղոս)|18px}} '''[[Տոնավաճառների գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (3, ռեկորդ):''' [[Տոնավաճառների գավաթ 1955-58|1955-58]], [[Տոնավաճառների գավաթ 1958-60|1958-60]], [[Տոնավաճառների գավաթ 1965-66|1965-66]] ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (1):''' [[Տոնավաճառների գավաթ 196162|1961-62]] * {{Տոնավաճառների գավաթ (տիտղոս)|18px}} '''[[Տոնավաճառների գավաթի սուպեր եզրափակիչ|Տոնավաճառների գավաթի հաղթող]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1, ռեկորդ):''' [[Տոնավաճառների գավաթի սուպեր եզրափակիչ|1971]] * {{ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ}} '''[[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (4, ռեկորդ):''' [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1979|1979]], [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1982|1982]], [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1989|1989]], [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1997|1997]] ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (2):''' [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1969|1969]], [[ՈՒԵՖԱ գավաթակիրների գավաթի եզրափակիչ 1991|1991]] * {{ՈՒԵՖԱ սուպերգավաթ (տիտղոս)|15px}} '''[[ՈՒԵՖԱ Սուպեր գավաթ|ՈՒԵՖԱ սուպերգավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (5):''' 1992, 1997, 2009, [[ՈՒԵՖԱ սուպերգավաթ 2011|2011]], [[ՈՒԵՖԱ սուպերգավաթ 2015|2015]] ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (4):''' 1979, 1982, 1989, 2006 * '''[[Ֆուտբոլի միջմայրցամաքային գավաթ|Միջմայրցամաքային գավաթ]]''' ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (1):''' 1992 * {{Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն|10px}} '''[[Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն|Աշխարհի ակումբային առաջնություն]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (3):''' [[Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն 2009|2009]], [[Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն 2011|2011]], [[Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն 2015|2015]] ** {{Արծաթ}} '''Եզրափակչի մասնակից (1):''' [[Ֆուտբոլի աշխարհի ակումբային առաջնություն 2006|2006]] * '''[[Աշխարհի փոքրիկ գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 1957 * '''[[Լատինական գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (2):''' 1949, 1952 === Ընկերական === * '''[[Ֆրանց Բեկենբաուեր|Ֆրանց Բեկենբաուերի գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 2007 * '''[[Ժուան Գամպերի գավաթ]]''' **{{Ոսկի}} '''Հաղթող (40, ռեկորդ):''' 1966, 1967, 1968, 1969, 1971, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1979, 1980, 1983, 1984, 1985, 1986, 1988, 1990, 1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017,2018,2019,2020,2021,2022 * '''Փարիզի գավաթ''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' 2012 * '''[[Չեմպիոնների միջազգային գավաթ]]''' ** {{Ոսկի}} '''Հաղթող (1):''' [[Չեմպիոնների միջազգային գավաթ 2017|2017]] === Թիմային ռեկորդներ === * Բոլոր ժամանակների ամենախոշոր հաղթանակը. '''18:0''' — ընդդեմ «Հիմնաստիկ» ակումբի, Կատալոնիայի առաջնություն, 1901 : ''' Իսպանիայի առաջնություն ''' * Ամենախոշոր տնային հաղթանակը առաջնությունում. '''10:1''' — ընդդեմ «Հիմնաստիկ» ակումբի, 1949-50 մրցաշրջան * Ամենախոշոր արտագնա հաղթանակը առաջնությունում. '''0:8''' — ընդդեմ «Լաս Պալմաս»-ի, 1959-60 մրցաշրջան; ընդդեմ «Ալմերիայի», 2010-11 մրցաշրջան; ընդդեմ «Կորդովայի», 2014-15 մրցաշրջան * Ամենախոշոր տնային պարտությունը առաջնությունում. '''0:6''' — ընդդեմ [[Ատլետիկ Բիլբաո|«Ատլետիկ»]]-ի, 1945-46 մրցաշրջան * Ամենախոշոր արտագնա պարտությունը առաջնությունում. '''12:1''' — ընդդեմ [[Ատլետիկ Բիլբաո|«Ատլետիկ»]]-ի, 1930-31 մրցաշրջան * Ամենաշատ անընդմեջ հաղթանակների շարքը. '''16 խաղ''', 2010-11 մրցաշրջան, 7—22 տուրեր (2010 թվականի հոկտեմբերի 16-ից մինչև 2011 թվականի փետրվարի 4-ը) * Ամենաշատ անընդմեջ անպարտությունների շարքը. '''31 խաղ''', 2010-11 մրցաշրջան, 3—33 տուրեր (սկսած 2010 թվականի սեպտեմբերի 19-ից մինչև 2011 թվականի ապրիլի 30-ին) * Ամենաշատ անընդմեջ անպարտությունների շարքը, սկսած 1-ին տուրից. '''21 խաղ''', 2009-2010 մրցաշրջան, 1-21 տուրեր (սկսած 2009 թվականի օգոստոսի 31-ից մինչև փետրվարի 6-ը) * Ամենաշատ անընդմեջ անհաղթանակների շարքը. '''7 խաղ''', 1981/82—1982/83 մրցաշրջաններ, 29—1 տուրեր * Ամենաշատ անընդմեջ շարքը առանց գնդակ բաց թողնելու. '''8 խաղ''', 1972/73 մրցաշրջան, 15—22 տուրեր; 2014/15 մրցաշրջան, 1-8 տուրեր * Ամենաշատ անընդմեջ շարքը առանց խփած գնդակի. '''3 խաղ''', 2003/04 մրցաշրջան, 5—7 տուրեր * Ամենաշատ գոլերի քանակը, որոնք խփվել են մեկ մրցաշրջանում. '''115 գոլ''', 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաքիչ գոլերի քանակը, որոնք բաց են թողել մեկ մրցաշրջանում. '''21 գոլ''' (38 խաղ), 2010-11, 2014-15 մրցաշրջաններ; '''18 գոլ''' (30 խաղ), 1968-1969 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հավաքած միավորները մեկ մրցաշրջանում. '''100''', 2012-13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հավաքած միավորներ առաջին շրջանում. '''55''' միավոր, 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հավաքած միավորներ 2-րդ շրջանում. '''50''' միավոր, 2009/10 մրցաշրջան, 2014/15 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հավաքած միավորներ տնային խաղերում. '''55''' միավոր, 2009/10 մրցաշրջան, 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հավաքած միավորներ արտագնա խաղերում. '''46''' միավոր, 2010/11 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հաղթանակներ մեկ մրցաշրջանում. '''32''', 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հաղթանակներ տնային խաղերում մեկ մրցաշրջանի կտրվածքով. '''18''' հաղթանակ, 2009/10 մրցաշրջան, 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ հաղթանակներ արտագնա խաղերում մեկ մրցաշրջանի կտրվածքով.'''14''' հաղթանակ, 2010/11 մրցաշրջան, 2012/13 մրցաշրջան, 2014/15 մրցաշրջան * Ամենաքիչ քանակությամբ պարտություներ մեկ մրցաշրջանում. '''1''', 2009/10 մրցաշրջան * Ամենաքիչ քանակությամբ ոչ-ոքիներ մեկ մրցաշրջանում. '''4''', 2012/13 մրցաշրջան, 2014/15 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ խփված գոլեր առաջին շրջանում. '''64''' գոլ, 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ խփված գոլեր 2-րդ շրջանում. '''62''' գոլ, 2014/15 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ խփված գոլեր տնային հանդիպումներում. '''73''' գոլ, 2011/12 մրցաշրջան * Ամենաշատ քանակությամբ խփված գոլեր արտագնա խաղերում. '''52''' գոլ, 2012/13 մրցաշրջան * Ամենաարդյունավետ գնդակների տարբերությունը. '''89''' գոլ, 2014/15 մրցաշրջան * Ամենախոշոր հաղթանակը Իսպանիայի գավաթում. '''10:1''' — ընդդեմ «Բասկոնի»-ի, 1961/62 մրցաշրջան : ''' Եվրոգավաթներ։ ''' * Ամենախոշոր տնային հաղթանակը գավաթը հաղթողների գավաթում. '''8:0''' — ընդդեմ «Ապոլլոն»-ի, 1982/83 մրցաշրջան * Ամենախոշոր տնային հաղթանակը ՈՒԵՖԱ-ի Գավաթում. '''8:0''' — ընդդեմ [[:en:FK Púchov|«Մատադոր Պուչով»]]-ի, 2003/04 մրցաշրջան * Ամենախոշոր արտագնա հաղթանակը ՈՒԵՖԱ-ի Գավաթում. '''0:7''' — ընդդեմ «Հապոել»-ի, 1995/96 մրցաշրջան * Ամենախոշոր տնային հաղթանակը Չեմպիոնների Լիգայում. '''7:1''' — ընդդեմ «[[Բայեր Լևերկուզեն|Բայեր 04»]]-ի, 2011/12 մրցաշրջան * Ամենախոշոր արտագնա հաղթանակը Չեմպիոնների Լիգայում. '''0:5''' — ընդդեմ «Բազել»-ի, 2008/09 մրցաշրջան * Ամենաշարունակական հաղթարշավը Չեմպիոնների Լիգայում. '''11 խաղ''', 2002/03 մրցաշրջան === Անհատական ռեկորդներ === * Բոլոր մրցաշարերում (պաշտոնական և ոչ պաշտոնական խաղեր) խփած գոլերի քանակով. '''503''' — [[Լիոնել Մեսսի]], (474 գոլ պաշտոնական խաղերում և 29 գոլ ընկերական խաղերում)<ref name="multiple1">[http://www.fcbarcelona.com/club/the-honours/detail/card/fc-barcelona-individual-records FC Barcelona individual records]</ref> * Պաշտոնական մրցաշարերում խփած գոլերի քանակով․ '''453''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (312 գոլ Իսպանիայի առաջնությունում, 39 գոլ Իսպանիայի Գավաթում, 83 գոլ Չեմպիոնների Լիգայում և 19 գոլ այլ մրցաշարերում, 30․05․2016 դրությամբ) * Ոչ պաշտոնական խաղերում գոլերի քանակով․ '''227''' — [[Պաուլինո Ալկանտարա]], 1911—1916, 1917—1927 * Իսպանիայի առաջնությունում գոլերի քանակով․ '''312''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (30.05.2016 դրությամբ)<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի առաջնությունում գոլային փոխանցումների քանակով. '''111''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (2.05.2015 դրությամբ)<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի Գավաթում գոլերի քանակով. '''65''' — [[Խոսեպ Սամիտիեր]], 1919—1932<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի Սուպերգավաթում գոլերի քանակով. '''11''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2009—15 * Միջազգային մրցաշարերում գոլերի քանակով. '''82''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (77 Չեմպիոնների լիգա, 1 ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթ, 4 Աշխարհի ակումբային առաջնություն — 6.05.2015 դրությամբ)<ref name="multiple1" /> * ՈՒԵՖԱ խաղերում գոլերի քանակով. '''78''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (77 գոլ Չեմպիոնների լիգա, 1 գոլ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթ — 6.05.2015 դրությամբ)<ref name="multiple1" /> * ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայում գոլերի քանակով. '''83''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—հիմա (30.05.2016 դրությամբ)<ref name="multiple1" /> * Գավաթը նվաճողների Գավաթում գոլերի քանակով. '''10''' — [[Հանս Կրանկլ]], 1978—81 * ՈՒԵՖԱ Գավաթում գոլերի քանակով. '''11''' — [[Կառլես Ռեշակ]], 1972—81 * Տոնավաճառի Գավաթում գոլերի քանակով. '''19''' — [[:en:José Antonio Zaldúa|Խոսե Զալդուա]], 1961—71 * Աշխարհի ակումբային առաջնությունում խփած գոլերի քանակով. '''5''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2009—15 * Մեկ օրացույցային տարում բոլոր մրցաշարերում խփած գոլերի քանակով. '''79''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2012 * Մեկ մրցաշրջանի բոլոր մրցաշարերում խփած գոլերի քանակով. '''73''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2011/12 (50 գոլ Իսպանիայի առաջնությունում, 3 գոլ Իսպանիայի Գավաթում, 3 գոլ Իսպանիայի Սուպերգավաթում, 14 գոլ Չեմպիոնների Լիգայում, 1 գոլ ՈՒԵՖԱ Սուպերգավաթում, 2 գոլ Աշխարհի ակումբային առաջնությունում)<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի առաջնությունում մեկ մրցաշրջանի ժամանակ գոլերի քանակով. '''50''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2011/12<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի Գավաթում մեկ մրցաշրջանի ժամանակ գոլերի քանակով. '''12''' — [[Լադիսլավ Կուբալա]], 1951/52 * Մեկ մրցաշրջանում ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայում գոլերի քանակով. '''14''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2011/12 (03.04.2012 դրությամբ)։ * Մեկ մրցաշրջանում Աշխարհի ակումբային առաջնությունում գոլերի քանակով. '''2''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2011; [[Ադրիանո Կորեա Կլարո|Ադրիանո]], 2011 * Մեկ խաղում խփած գոլերի քանակով. '''9''' — [[Ժոան Գամպեր]] եռակի։ 1901 թվականին Մակայի Գավաթի երկու խաղերում և 1903 թվականին Բարսելոնայի Գավաթի խաղում; [[:en:Josep Escolà|Խոսեպ Էսկոլա]] 1935 թվականին Սեգունդայի «Ռեալ Ունիոն» ակումբի դեմ խաղում<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի առաջնության մեկ խաղում խփած գոլերի քանակով. '''7''' — [[Լադիսլավ Կուբալա]], «Սպորտինգ»-ի դեմ խաղում, 1951/52 մրցաշրջան<ref name="multiple1" /> * Իսպանիայի Գավաթի մեկ խաղում խփած գոլերի քանակով. '''7''' — Էոիլոխիո Մարտինես, «[[Ատլետիկո Մադրիդ]]»-ի դեմ խաղում, 1956/57 մրցաշրջան<ref name="multiple1" /> * ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայում խփած գոլերի քանակով. '''5''' — [[Լիոնել Մեսսի]], «Բայեր 04»-ի դեմ խաղում, 2011/12 մրցաշրջան * Բոլոր մրցումներում ձևակերպած հետ-տրիկների քանակով. '''32''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—մինչև հիմա<ref name="multiple1" />(8.03.2015 դրությամբ) * Իսպանիայի առաջնությունում ձևակերպած հետ-տրիկների քանակով. '''24''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—մինչև հիմա <ref name="multiple1" />(8.03.2015 դրությամբ) * Չեմպիոնների Լիգայում ձևակերպած հետ-տրիկների քանակով. '''5''' — [[Լիոնել Մեսսի]], 2004—մինչև հիմա<ref name="multiple1" />(25.11.2014 դրությամբ) * Իսպանիայի առաջնությունում ամենաերկար գոլային շարքը. '''21''' '''խաղ''' (33 գոլ) — [[Լիոնել Մեսսի]] (11-29-րդ և 33-34 տուրեր), 2012/13 մրցաշրջան<ref name="multiple1" /> * Պաշտոնական խաղերում ամենաերկար գոլային շարքը. '''21''' գոլ տասնմեկ խաղ անընդմեջ — [[Մարիանո Մարտին]] (1943 թվականի փետրվարի 14-ից մինչև մայիսի 9-ը, 8 խաղ Իսպանիայի առաջնությունում և 3 խաղ Իսպանիայի Գավաթում)<ref name="multiple1" /> * 21-րդ դարի Իսպանիայի առաջնությունում ամենաարագ հետ-տրիկը. '''8''' '''րոպե''' — [[Պեդրո Ռոդրիգես]], «Խետաֆե»-ի դեմ խաղում, 2013/14 մրցաշրջան<ref>[http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/Evropejskie_chempionaty/Ispaniya/spbnews_NI425043 Педро оформил самый быстрый хет-трик в Примере]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref> * Չեմպիոնների Լիգայում ամենաարագ հետ-տրիկը. '''13 րոպե''' — [[Նեյմար]], «Սելտիկ»-ի դեմ խաղում, 2013/14 մրցաշրջան<ref>[http://www.ua-football.com/foreign/champions_league/1386797675-neymar-oformil-samyy-bystryy-het-trik-barselony-v-lch.html Неймар оформил самый быстрый хет-трик «Барселоны» в Лиге чемпионов]</ref> == Հետաքրքիր փաստեր == * «Բարսելոնա»–ն Իսպանիայի [[Լա Լիգա]]-ի այն բացառիկ ակումբներից է, որը մասնակցել է բոլոր առաջնություններին սկսած անցկացման առաջին իսկ տարվանից ([[1928]])։ Մյուս համանման ցուցանիշով ակումբներն են ([[Ատլետիկ Բիլբաո]]ն) և ([[Ռեալ Մադրիդ]]ը)։ * «Բարսելոնան» միակ ակումբն է [[Եվրոպա]]յում, որը Եվրոպական ակումբային մրցաշարերի խաղարկության ոչ մի մրցաշրջան բաց չի թողել սկսած [[1955]] թվականից։ * «Բարսելոնան» աշխարհում այն ակումբներից է, որը մեկ մրցաշրջանի ընթացքում տիրացել է հնարավոր բոլոր գավաթների (խոսքը 2008-09 մրցաշարի մասին է)։ * «Բարսելոնան» ամենախոշոր հաշվով հաղթանակը 18։1 հաշվով [[Գիմնաստիկ Տարրագոնա|Տարագոնայի]] հանդեպ հաղթանակն է [[1901]] թվականին, իսկ ամենախոշոր պարտությունը 1։12 [[Ատլետիկ Բիլբաո]]յից [[1931]] թվականին։ * «Բարսելոնայի» բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն [[Լիոնել Մեսսի]]ն է։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.fcbarcelona.com/ Բարսելոնայի պաշտոնական կայքէջը] {{ref-es}}, {{ref-en}}, {{ref-ar}} * [http://www.barca.am/ Բարսելոնա Ֆուտբոլային ակումբի երկրպագուների կայք] * [http://armbarca.com/ Բարսելոնա Ֆուտբոլային ակումբի երկրպագուների կայք] {{Բարսելոնա ՖԱ կազմ}} {{Իսպանիայի Լա Լիգայի ակումբներ}} [[Կատեգորիա:Իսպանական ֆուտբոլային ակումբներ|Բարսելոնա]] [[Կատեգորիա:1899 հիմնադրված ֆուտբոլային ակումբներ]] [[Կատեգորիա:1899 հիմնադրումներ Իսպանիայում]] [[Կատեգորիա:ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի բարի կամքի դեսպաններ]] fwu9hc36cb0ocqcanymblfwbizt3fba 0 32610 8486565 8365640 2022-08-10T14:08:36Z AveAnahit 124502 /* Ազգային */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ֆուտբոլային ակումբ | ամբողջական անուն = Liverpool Football Club | պատկեր = Լիվերպուլ ՖԱ.png | համառոտ անուն = Լիվերպուլ | ավել անուն = ''The Reds'' (Կարմիրներ)| | հիմնադրում = հունիսի 3, 1892 | | մարզադաշտ = [[Էնֆիլդ]] | | ընդունակություն = 54,074 | | նախագահ = {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Թոմ Վերներ]] | | մարզիչ = {{դրոշ|Գերմանիա}} [[Յուրգեն Կլոպ]] | | լիգա = [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգա]] | | սեզոն = [[Պրեմիեր Լիգա 2018-19 (Անգլիա)|2018-19]] | տեղ = 2-րդ | կայք = [http://www.liverpoolfc.com/ Պաշտոնական կայք]| | pattern_la1 = _lfc1920h | pattern_b1 = _liverpool1920h | pattern_ra1 = _lfc1920h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = _lfc1920h | leftarm1 = DD0000 | body1 = DD0000 | rightarm1 = DD0000 | shorts1 = DD0000 | socks1 = DD0000 | pattern_la2 = _lfc1920a | pattern_b2 = _liverpool1920a | pattern_ra2 = _lfc1920a | pattern_sh2 = | pattern_so2 = _lfc1920a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = 110050 | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = _lfc1920t | pattern_b3 = _liverpool1920t | pattern_ra3 = _lfc1920t | pattern_sh3 = | pattern_so3 = _lfc1920t | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 }} '''Լիվերպուլ''' ({{lang-en|Liverpool Football Club}}; <small>արտասանություն։</small> {{IPA|[ˈlɪvəpuːl]}}), անգլիական պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային ակումբ [[Լիվերպուլ]] քաղաքից։ Ակումբը ստեղծվել է 1892 թվականին և ներկայումս հանդես է գալիս [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգա]]յում։ Անգլիայում ակումբը տիտղոսների թվով երկրորդն է՝ Պրեմիեր Լիգայի 18 տիտղոս, [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ]]ի՝ 7 և [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ]]ում 8 ռեկորդային հաղթանակ։ «Լիվերպուլը» միակ անգլիական ակումբն է, որը նվաճել է ամենաշատ թվով եվրոպական տիտղոսներ. «կարմիրները» հաղթել են 6 [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|Եվրոպական Գավաթ]] (վերջինը 2019 թվականին), 3 [[ՈՒԵՖԱ գավաթ|ՈՒԵՖԱ Գավաթ]] և 3 [[ՈՒԵՖԱ Սուպեր գավաթ|ՈՒԵՖԱ Սուպեր Գավաթ]]։ «Լիվերպուլը» հիմնադրվել է 1892 թվականին և հաջորդ տարի արդեն խաղացել Ֆուտբոլի Լիգայում։ Իր կազմավորման օրից ի վեր ակումբը խաղում է «[[Անֆիլդ|Էնֆիլդ]]ում»։ Ամենահաջողված ժամանակահատվածը Լիվերպուլի պատմության մեջ եղել է 1970-ական և 1980-ական թվականները, երբ [[Բիլ Շենքլի]]ն և [[Բոբ Փեյսլի]]ն ակումբին բերեցին լիգայի 11 տիտղոս և եվրոպական 7 հաղթանակ։ Ակումբը մրցակցում է իր հարևանների՝ «[[Էվերթոն ՖԱ|Էվերթոն]]ի» և «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]ի» հետ։ 1964 թվականից ի վեր թիմը տանը խաղացել է ամբողջովին կարմիր համազգեստով, երբ նրա ղեկավար Բիլ Շենքլին փոխեց այն՝ դարձնելով կարմիր շապիկ և սպիտակ շորտեր. դա հակառակորդին վախեցնելու փորձ էր։ Թիմի հիմնն է «Դու երբեք միայնակ չես քայլի»։ == Ներկա կազմ == ''2020 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ'' {{Ֆթ սկիզբ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=1|ազգ=Բրազիլիա |անուն=[[Ալիսոն Ռամզես Բեկեր|Ալիսոն Բեկեր]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=3|ազգ=Բրազիլիա |անուն=[[Ֆաբինյո (ֆուտբոլիստ, ծնված 1993)|Ֆաբինյո]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=4|ազգ=Հոլանդիա |անուն=[[Վիրջիլ Վան Դեյք]]|դիրք=ՊՇ}} <small>(3-րդ ավագ)</small> {{Ֆթ խաղացող|N°=5|ազգ=Ֆրանսիա |անուն=[[Իբրահիմա Կոնատե]]|դիրք=ՊՇ}}{{Ֆթ խաղացող|N°=6|ազգ=Իսպանիա|անուն=[[Տիագո Ալկանտարա]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=7|ազգ=Անգլիա |անուն=[[Ջեյմս Միլներ]]|դիրք=ԿՊ}} <small>(2-րդ ավագ)</small> {{Ֆթ խաղացող|N°=8|ազգ=Գվինեա |անուն=[[Նաբի Կեյտա]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=9|ազգ=Բրազիլիա|անուն=[[Ռոբերտո Ֆիրմինո]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=10|ազգ=Սենեգալ |անուն=[[Սադիո Մանե]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=11|ազգ=Եգիպտոս|անուն=[[Մուհամեդ Սալահ]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=12|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Ջո Գոմես]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=13|ազգ=Իսպանիա |անուն=[[Ադրիան Սան Միգել դել Կաստիլյո]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=14|ազգ=Անգլիա |անուն=[[Ջորդան Հենդերսոն]]|դիրք=ԿՊ}} {{Թիմի ավագ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=15|ազգ=Անգլիա |անուն=[[Ալեքս Օքսլեյդ-Չեմբերլեն]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=16|ազգ=Սերբիա |անուն=[[Մարկո Գրուիչ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=18|ազգ=Ճապոնիա|անուն=[[Տակումի Մինամինո]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=20|ազգ=Անգլիա |անուն=[[Ադամ Լալլանա]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=22|ազգ=Անգլիա |անուն=[[Էնդի Լոներգան]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ մեջտեղ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=23|ազգ=Շվեյցարիա|անուն=[[Ջերդան Շաքիրի]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=24|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Ռիան Բրուստեր]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=26|ազգ=Շոտլանդիա|անուն=[[Էնդրյու Ռոբերտսոն]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=27|ազգ=Բելգիա|անուն=[[Դիվոկ Օրիջի]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=32|ազգ=Կամերուն|անուն=[[Ժոել Մատիպ]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=47|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Նաթանիել Ֆիլիպս]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=48|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Կուրտիս Ջոնս]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=51|ազգ=Հոլանդիա|անուն=[[Կի-Յանա Հուվեր]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=54|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Շեյի Օջո]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=58|ազգ=Ուելս|անուն=[[Բենջժամին «Բեն» Վուդբյուն|Բեն Վուդբերն]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=62|ազգ=Իռլանդիա|անուն=[[Կաոմին Կելեհեր]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=66|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Տրենտ Ալեքսանդր-Առնոլդ]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=67|ազգ=Անգլիա|անուն=[[Հարվի Էլիոտ]]|դիրք=ԿՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=72|ազգ=Հոլանդիա|անուն=[[Սեպ վան դեն Բերգ]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=73|ազգ=Լեհաստան|անուն=[[Կամիլ Գրաբարա]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=76|ազգ=Ուելս|անուն=[[Նեկո Ուիլյամս]]|դիրք=ՊՇ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=—|ազգ=Գերմանիա |անուն=[[Լորիս Կարիուս]]|դիրք=ԴՊ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=—|ազգ=Նիգերիա|անուն=[[Տայվո Ավոնյի]]|դիրք=ՀՐ}} {{Ֆթ վերջ}} === Վարձավճարով տրված խաղացողներ === {{Ֆթ սկիզբ}} {{Ֆթ խաղացող|N°=59|ազգ=Ուելս|անուն=[[Հարի Ուիլսոն]]|դիրք=ԿՊ}} ''([[Բորնմութ ՖԱ|Բորնմութում]] 2019–20 մրցաշրջանում)'' {{Ֆթ վերջ}} == Ռեկորդներ == === Ակումբային ռեկորդներ === ====== Առաջին ====== * '''Առաջին հանդիպում.''' «Լիվերպուլ» 7–1 «Ռոտերեմ Թաուն», ընկերական խաղ, սեպտեմբերի 1, 1892<ref name=":0">{{Cite web|url=http://lfcstats.co.uk/recordmatches.html|title=LFC Record Matches|website=lfcstats.co.uk|accessdate=2017 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref> * '''Առաջին հանդիպում Լանկաշիրի առաջնությունում.''' «Լիվերպուլ» 8–0 «Հայեր Վալտոն», սեպտեմբերի 3, 1892<ref name=":0" /> * '''Առաջին հանդիպում առաջնությունում.''' «Լիվերպուլ» 2–0 «Միդլսբրո Իրոնոպոլիս», Երկրորդ դիվիզիոն, սեպտեմբերի 2, 1893<ref name=":0" /> * '''Առաջին հանդիպում Անգլիայի գավաթում.''' «Լիվերպուլ» 4–0 «Նենտվիչ Ռոուդ», առաջին որակավորման փուլ, հոկտեմբերի 15, 1892<ref name=":0" /> * '''Առաջին հանդիպում Անգլիայի Լիգայի գավաթում.''' «Լիվերպուլ» 5–0 [[Լուտոն Թաուն ՖԱ|«Լուտոն Թաուն»]], երկրորդ ռաունդ, հոկտեմբերի 19, 1960<ref name=":0" /> * '''Առաջին հանդիպում Եվրոպական մրցաշարերում.''' «Լիվերպուլ» 5–0 [[Ռեյկյավիկ ՖԱ|«Ռեյկյավիկ»]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|Եվրոպական գավաթ]], օգոստոսի 17, 1964<ref name=":0" /> ====== Հաղթանակներ ====== * '''Ամենախոշոր հաշվով հաղթանակ.''' 11–0 [[Ստրյոմգոդսետ (ֆուտբոլային ակումբ)|«Ստրյոմգոդսետի»]] դեմ [[ՈՒԵՖԱ Գավաթակիրների գավաթ]]ում, սեպտեմբերի 17, 1974<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով հաղթանակ առաջնությունում.''' 10–1 «Ռոտերեմ Թաունի» դեմ Երկրորդ դիվիզիոնում, փետրվարի 18, 1896<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով հաղթանակ Անգլիայի գավաթում.''' 9–0 [[Նյութաուն ՖԱ|«Նյութաունի»]] դեմ որակավորման երկրորդ փուլում, հոկտեմբերի 29, 1892<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով հաղթանակ Անգլիայի լիգայի գավաթում.''' 10–0 [[Ֆուլհեմ ՖԱ|«Ֆուլհեմի»]] դեմ երկրորդ փուլում, սեպտեմբերի 23, 1986<ref name=":0" /> * '''Ամենաշատ հաղթանակներ առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 30 հաղթանակ 42 խաղերում (1978–1979 մրցաշրջանում)<ref name=":0" /> * '''Ամենաքիչ հաղթանակներ առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 7 հաղթանակ 30 խաղերում (1894–1895 մրցաշրջանում)<ref name=":0" /> ====== Պարտություններ ====== * '''Ամենախոշոր հաշվով պարտություն.''' 1–9 [[Բիրմինգհեմ Սիթի|«Բիրմինգհեմ Սիթիի»]] դեմ Երկրորդ դիվիզիոնում, դեկտեմբերի 11, 1954<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով տնային պարտություն.''' 0–6 [[Սանդերլենդ ՖԱ|«Սանդերլենդի»]] դեմ Առաջին դիվիզիոնում, ապրիլի 19, 1930<ref name=":0" /> * '''Ամենագոլառատ պարտություն.''' 2–9 [[Նյուքասլ Յունայթեդ|«Նյուքասլ Յունայթեդի»]] դեմ Առաջին դիվիզիոնում, հունվարի 1, 1934<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով պարտություն Անգլիայի գավաթում.''' 0–5 [[Բոլթոն Ուոնդերերս|«Բոլտոնի»]] դեմ չորրորդ փուլում, հունվարի 26, 1946<ref name=":0" /> * '''Ամենախոշոր հաշվով պարտություն Անգլիայի Լիգայի գավաթում.''' 3–6 [[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|«Արսենալի»]] դեմ հինգերորդ փուլում, հունվարի 9, 2007<ref name=":0" /> * '''Ամենաշատ պարտություններ առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 23 պարտություն 42 խաղերում (1953–1954 մրցաշրջանում)<ref name=":0" /> * '''Ամենաքիչ պարտություններ առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 0 պարտություն 28 խաղերում (1893–1894 մրցաշրջանում)<ref name=":0" /> ====== Գոլեր ====== * '''Ամենաշատ խփած գոլեր 1 մրցաշրջանում.''' 106 գոլ 30 խաղերում (1895–1896 մրցաշրջանում Երկրորդ դիվիզիոնում)<ref name=":1">{{Cite web|url=http://lfcstats.co.uk/recordgoals.html|title=LFC Record Goals|website=lfcstats.co.uk|accessdate=2017 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref> * '''Ամենաշատ գոլեր բարձրագույն դիվիզիոնի 1 մրցաշրջանում.''' 101 գոլ 38 խաղերում ([[Պրեմիեր Լիգա 2013-14 (Անգլիա)|2013–2014 մրցաշրջանում]] [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգայում]])<ref name=":1" /> * '''Ամենաքիչ խփած գոլեր 1 մրցաշրջանում.''' 42 գոլ 34 և 42 խաղերում (1901–1902 և 1970–1971 մրցաշրջաններում Առաջին դիվիզիոնում)<ref name=":1" /> * '''Ամենաշատ բաց թողած գոլեր առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 97 գոլ 42 խաղերում (1953–1954 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում)<ref name=":1" /> * '''Ամենաքիչ բաց թողած գոլեր առաջնության 1 մրցաշրջանում.''' 16 գոլ 42 խաղերում (1978–1979 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում)<ref name=":1" /> ====== Միավորներ ====== * '''Ամենաշատ միավորներ 1 մրցաշրջանում.''' ** 2 միավոր հաղթանակի համար. 68 (42 խաղերում 1978–1979 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում) ** 3 միավոր հաղթանակի համար. 90 (40 խաղերում 1987–1988 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում) * '''Ամենաքիչ միավորներ 1 մրցաշրջանում.''' ** 2 միավոր հաղթանակի համար. 22 (30 խաղերում 1894–1895 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում) ** 3 միավոր հաղթանակի համար. 52 (38 խաղերում [[Պրեմիեր Լիգա 2011-12 (Անգլիա)|2011–2012 մրցաշրջանում]] [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|Պրեմիեր Լիգայում]]) ====== Հանդիսականներ ====== * '''Ամենաշատ հանդիսական առաջնությունում.''' 58,757 ([[Չելսի (ֆուտբոլային ակումբ)|«Չելսիի»]] դեմ 1949–1950 մրցաշրջանում Առաջին դիվիզիոնում)<ref name=":2">{{Cite web|url=http://lfcstats.co.uk/recordattendances.html|title=LFC Record Attendances|website=lfcstats.co.uk|accessdate=2017 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref> * '''Ամենաշատ հանդիսական Անգլիայի Լիգայի գավաթում.''' 50,880 ([[Նոթինգհեմ Ֆորեստ|«Նոթինգհեմ Ֆորեստի»]] դեմ 1979–1980 մրցաշրջանում)<ref name=":2" /> * '''Ամենաշատ հանդիսական Եվրոպական մրցաշարերում.''' 55,104 ([[Բարսելոնա ՖԱ|«Բարսելոնայի»]] դեմ 1975–1976 մրցաշրջանում)<ref name=":2" /> * '''Ամենաքիչ հանդիսական.''' 1,000 («Լաֆբորոյի» դեմ 1895–1896 մրցաշրջանում Երկրորդ դիվիզիոնում)<ref name=":2" /> * '''Ամենաքիչ հանդիսական Անգլիայի գավաթում.''' 4,000 ([[Նյութաուն ՖԱ|«Նյութաունի»]] դեմ 1892–1893 մրցաշրջանում)<ref name=":2" /> * '''Ամենաքիչ հանդիսական Անգլիայի Լիգայի գավաթում.''' 9,902 ([[Բրենտֆորդ ՖԱ|«Բրենտֆորդի»]] դեմ 1883–1884 մրցաշրջանում)<ref name=":2" /> * '''Ամենաքիչ հանդիսական Եվրոպական մրցաշարերում.''' 12,021 ([[Դանդոլկ ՖԱ|«Դանդոլկի»]] դեմ 1882–1883 մրցաշրջանում)<ref name=":2" /> Լիվերպուլը ունեցել է ռեկորդային 95,446 հանդիսական [[Մելբուրն Վիկտորի ՖԱ|Մելբուրն Վիկտորիի]] դեմ մինչմրցաշրջանային ընկերական խաղում 2013 թվականի հուլիսին [[Մելբուրն Կրիկետ Գրաունդ]]ում։ === Անհատական ռեկորդներ === ====== Ամենաշատ անցկացրած խաղեր ====== ''Ֆուտբոլիստների ցանկը ներառում է ակումբի կազմում ամենաշատ հանդիպումներ անցկացրած ֆուտբոլիստներին։ Փակագծերի մեջ առանձնացված է փոխարինման դուրս եկած խաղերի քանակը''<ref>{{Cite web|url=http://www.lfchistory.net/Stats/PlayerAppearances|title=All time top appearances - LFChistory - Stats galore for Liverpool FC!|last=LFChistory.net|website=www.lfchistory.net|accessdate=2017 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref>'':'' {| class="wikitable sortable" !# !Անուն !Տարիներ !Առաջնություն ![[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ|Գավաթ]] ![[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ|Լիգայի գավաթ]] !Այլ !Ընդհանուր |- |1 ![[Իան Կալագան]] |1960–1978 |640 (4) |79 (2) |42 (7) |96 (1) |'''857 (14)''' |- |2 ![[Ջեյմի Կարագեր]] |1996–2013 |508 (24) |40 (1) |35 (7) |152 (3) |'''737 (35)''' |- |3 ![[Սթիվեն Ջերարդ]] |1998–2015 |504 (39) |42 (5) |30 (5) |134 (14) |'''710 (63)''' |- | rowspan="2" |4 ![[Ռեյ Կլեմենս]] |1967–1981 |470 (0) |54 (0) |55 (0) |86 (0) |'''665  (0)''' |- ![[Էմլին Հյուզ]] |1967–1979 |474 (0) |62 (0) |46 (0) |83 (0) |'''665  (0)''' |- |6 ![[Իան Ռաշ]] |1980–1987 1988–1996 |469 (22) |61 (5) |78 (0) |45 (3) |'''660 (30)''' |- |7 ![[Ֆիլ Նիլ]] |1974–1985 |455 (2) |45 (0) |66 (0) |81 (0) |'''650  (2)''' |- |8 ![[Թոմի Սմիթ (ֆուտբոլիստ, ծնված 1945)|Թոմի Սմիթ]] |1962–1978 |467 (0) |52 (0) |30 (0) |89 (1) |'''638  (1)''' |- |9 ![[Բրյուս Գրոբելար]] |1980–1994 |440 (0) |62 (0) |70 (0) |46 (0) |'''628  (0)''' |- |10 ![[Ալան Հանսեն]] |1977–1991 |434 (0) |58 (1) |68 (0) |53 (1) |'''620  (2)''' |} ==== Լավագույն ռմբարկուներ ==== ''Ֆուտբոլիստների ցանկը ներառում է ակումբի կազմում ամենաշատ գոլեր հեղինակած ֆուտբոլիստներին։ Փակագծերի մեջ առանձնացված է անցկացրած հանդիպումների քանակը''<ref>{{Cite web|url=http://www.lfchistory.net/Stats/PlayerGoalscorers|title=All time top goalscorers - LFChistory - Stats galore for Liverpool FC!|last=LFChistory.net|website=www.lfchistory.net|accessdate=2017 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref>''։'' {| class="wikitable sortable" !# !Անուն !Տարիներ !Առաջնություն ![[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ|Գավաթ]] ![[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ|Լիգայի գավաթ]] !Այլ !Ընդհանուր |- |1 ![[Իան Ռաշ]] |1980–1987 1988–1996 |229 ''(469)'' |39 ''(61)'' |48 ''(78)'' |23 ''(45)'' |'''346''' ''(660)'' |- |2 ![[Ռոջեր Հանթ]] |1958–1969 |245 ''(404)'' |18 ''(44)'' |5 ''(10)'' |18 ''(34)'' |'''286''' ''(492)'' |- |3 ![[Գորդոն Հոջսոն]] |1925–1936 |233 ''(358)'' |8 ''(19)'' |0 ''(0)'' |0 ''(0)'' |'''241''' ''(377)'' |- |4 ![[Բիլլի Լիդդել]] |1938–1961 |215 ''(492)'' |13 ''(42)'' |0 ''(0)'' |0 ''(0)'' |'''228''' ''(534)'' |- |5 ![[Սթիվեն Ջերարդ]] |1998–2015 |120 (503) |15 ''(40)'' |9 ''(28)'' |42''(132)'' |'''186''' ''(710)'' |- |6 ![[Ռոբի Ֆաուլեր]] |1993–2001 2006–2007 |128 ''(266)'' |12 ''(24)'' |29 ''(35)'' |14 ''(44)'' |'''183''' ''(369)'' |- |7 ![[Քենի Դալգլիշ]] |1977–1990 |118 ''(355)'' |13 ''(37)'' |27 ''(59)'' |12 ''(58)'' |'''172''' ''(515)'' |- |8 ![[Մայքլ Օուեն]] |1996–2004 |118 ''(216)'' |8 ''(15)'' |9 ''(14)'' |23 ''(52)'' |'''158''' ''(297)'' |- |9 ![[Մուհամեդ Սալահ]] |2017-այժմ |114 ''(169)'' |5 ''(19)'' |0 ''(0)'' |0 ''(1)'' |'''152''' ''(234)'' |- |10 ![[Հարրի Չեմբերս]] |1915–1928 |135 ''(315)'' |16 ''(28)'' |0 ''(0)'' |0 ''(1)'' |'''151''' ''(339)'' |} == Նվաճումներ == === Ազգային === * , [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)|'''Անգլիայի առաջին դիվիզիոն/Պրեմիեր Լիգա''']] ** '''Հաղթող (18).''' 1900–01, 1905–06, 1921–22, 1922–23, 1946–47, 1963–64, 1965–66, 1972–73, 1975–76, 1976–77, 1978–79, 1979–80, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1985–86, 1987–88, 1989–90 * [[Անգլիայի ֆուտբոլային լիգայի առաջնություն|'''Անգլիայի երկրորդ դիվիզիոն/Չեմպիոնշիպ''']] ** '''Հաղթող (4).''' 1893–94, 1895–96, 1904–05, 1961–62 * '''[[Լանկաշիրի ֆուտբոլի առաջնություն|Լանկաշիրի առաջնություն]]''' ** '''Հաղթող (1).''' 1892–93 * '''[[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ|Անգլիայի գավաթ]]''' ** '''Հաղթող (7).''' [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 1964-65|1964–65]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 1973-74|1973–74]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 1985-86|1985–86]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 1988-89|1988–89]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 1991-92|1991–92]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 2000-01|2000–01]], [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 2005-06|2005–06]] * '''[[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ|Անգլիայի Լիգայի գավաթ]]''' ** '''Հաղթող (8).''' [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 1980-81|1980–81]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 1981-82|1981–82]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 1982-83|1982–83]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 1983-84|1983–84]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 1994-95|1994–95]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 2000-01|2000–01]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 2002–03|2002–03]], [[Ֆուտբոլային լիգայի գավաթ 2011-12|2011–12]] '''(ռեկորդ)''' * '''[[Ֆուտբոլի Անգլիայի սուպերգավաթ|Անգլիայի սուպերգավաթ]]''' ** '''Հաղթող (15).''' 1964*, 1965*, 1966, 1974*, 1976, 1977*, 1979, 1980, 1982, 1986*, 1988, 1989, 1990*, 2001, 2006 (* միացյալ), 2022 * '''Լոնդոնի շերիֆի գավաթ''' ** '''Հաղթող (1).''' 1906 * '''ScreenSport-ի սուպերգավաթ''' ** '''Հաղթող (1).''' 1985–86 === Միջազգային === * '''[[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|Եվրոպական գավաթ/ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա]]''' **'''Հաղթող (6).''' 1976–77, 1977–78, 1980–81, 1983–84, [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2004-2005|2004-05]], [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2018-2019|2018-19]] * '''[[ՈՒԵՖԱ Եվրոպայի Լիգա|ՈՒԵՖԱ Գավաթ/ՈՒԵՖԱ Եվրոպայի Լիգա]]''' ** '''Հաղթող (3).''' 1972–73, 1975–76, 2000–01 * '''[[ՈՒԵՖԱ Սուպեր գավաթ]]''' ** '''Հաղթող (3).''' 1977, 2001, 2005 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Գրականություն == * Cox, Richard; Russell, Dave; Vamplew, Wray (2002). ''Encyclopedia of British football''. Routledge. ISBN 0-7146-5249-0. * Crilly, Peter (2007). ''Tops of the Kops: The Complete Guide to Liverpool's Kits''. Trinity Mirror Sport Media. ISBN 978-1-905266-22-7. * Graham, Matthew (1985). ''Liverpool''. Hamlyn Publishing Group Ltd. ISBN 0-600-50254-6. * Kelly, Stephen F. (1999). ''The Boot Room Boys: Inside the Anfield Boot Room''. HarperCollins. ISBN 0-00-218907-0. * Kelly, Stephen F. (1988). ''You'll Never Walk Alone''. Queen Anne Press. ISBN 0-356-19594-5. * Liversedge, Stan (1991). ''Liverpool:The Official Centenary History''. Hamlyn Publishing Group Ltd. ISBN 0-600-57308-7. * Pead, Brian (1986). ''Liverpool A Complete Record''. Breedon Books. ISBN 0-907969-15-1. * Reade, Brian (2009). ''44 Years With The Same Bird''. Pan. ISBN 1-74329-366-6. == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Liverpool FC}} * [http://www.liverpoolfc.com/ «Լիվերպուլի» պաշտոնական կայք] {{ref-en}} '''Անկախ կայքեր''' * [http://www.lfchistory.net/ LFCHistory.net վիճակագրական կայք] * Լիվերպուլ Ֆ.Ա. BBC Սպորտ։ [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/l/liverpool/default.stm Ակումբի նորություններ] - [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/l/liverpool/results/default.stm Վերջին արդյունքներ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081218122320/http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/l/liverpool/results/default.stm |date=2008-12-18 }} - [http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/l/liverpool/club_stats/default.stm Ակումբի վիճակագրություն] * [http://www.skysports.com/football/teams/liverpool Լիվերպուլ] - Sky Sports * [http://www.premierleague.com/page/liverpool-football-club Լիվերպուլ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070825011810/http://www.premierleague.com/page/liverpool-football-club |date=2007-08-25 }} - Պրեմիեր լիգայում '''Հայկական կայքեր''' * [http://www.premierleague.am/club/%D5%AC%D5%AB%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%AC/ Լիվերպուլի մասին տեղեկություն Պրեմիեր Լիգայի հայալեզու կայքում] * [http://www.liverpoolfc.am/ Լիվերպուլ ֆուտբոլային ակումբ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140126133007/http://www.liverpoolfc.am/ |date=2014-01-26 }} {{Արտաքին հղումներ}} {{Պրեմիեր Լիգա}} {{Լիվերպուլ ՖԱ-ի կազմ|collapsed}} [[Կատեգորիա:Անգլիական ֆուտբոլային ակումբներ|Լիվերպուլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթակիրներ]] [[Կատեգորիա:1892 հիմնադրված ֆուտբոլային ակումբներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիայի Պրեմիեր լիգայի ակումբներ]] [[Կատեգորիա:1892 հիմնադրումներ Անգլիայում]] nh7yuq9y79ovv00s8kmlr7wv04rp52n 0 38182 8486518 8133592 2022-08-10T13:02:23Z Spurzem 60022 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Messerschmitt KR 200 Cabrio-Limousine (2017-06-11 Sp).JPG]] → [[File:FMR KR 200 Cabrio-Limousine (2017-06-11 Sp).jpg]] Es ist einer der jüngeren FMR, äußerlich genau wie Messerschmitt wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մեքենա | անվանում = Ավտոմեքենա | image = Benz-velo.jpg | տեղեկություն = Կառլ Բենցի «Velo» մոդելը (1894) | սորտավորում = Փոխադրամիջոց | կիրառում = Տարբեր | գործունեությունը = Տեղափոխում | չափսեր = | զանգվածը = | վառելիք = [[Բենզին]], [[Դիզելային վառելանյութ|Դիզել]], [[Էլեկտրականություն|Էլեկտրաէներգիա]] | սնուցվում է = Այո | ինքնագնաց = Այո | անիվներ = 3-4 | ոտքեր = | առանցք = 0-2 | բաղադրիչներ = | ստեղծվել է = 1672 | հեղինակ = [[Ֆերդինանդ Վերբիսթ]] | օրինակներ = }} '''Ավտոմեքենա''' (ծագել է՝ {{lang-grc|αὐτο}} − ''ինքնուրույն'' և {{lang-la|mobilis}} − ''շարժվող''), սեփական [[շարժիչ]]ով [[տրանսպորտային միջոց]], որը հարմարեցված է ցամաքի վրա տեղաշարժման համար։ Լայնորեն տարածված է ողջ աշխարհում։ Ավտոմեքենաների արագ և հարմարավետ տեղաշարժման համար կառուցվում են հատուկ [[ավտոմայրուղի]]ներ կամ պինդ ծածկով ճանապարհներ։ [[Պատկեր:Lexus LF-A I LA Auto Show 08.jpg|մինի|[[Լեքսուս]]]] == Պատմական ակնարկ == [[Պատկեր:CarlBenz.jpg|upright|ձախից|մինի|[[Կառլ Բենց]]ը, առաջին ավտոմեքենայի ճարտարագետը]] [[Պատկեր:1885Benz.jpg|աջից|մինի|1885 թ. Բենցի ստեղծած առաջին ավտոմեքենայի լուսանկարը]] [[Պատկեր:Henry ford 1919.jpg|մինի|upright|[[Հենրի Ֆորդ]]ը (1919 թ.)]] Ավտոմեքենան կամ ինքնաշարժը ընդամենը 2 հարյուրամյակի պատմություն ունի։ Քամու կամ մարդու մկանային ուժով շարժման մեջ դրվող սայլակների ստեղծման փորձեր կատարել են շատ վաղուց։ Մարդիկ մտածում էին նաև այնպիսի սայլ ստեղծել, որը շարժվեր ինքնիրեն՝ առանց ձիերի։ [[18-րդ դար]]ի 2-րդ կեսին [[շոգեմեքենա]]յի հայտնագործումը դրդեց [[Ֆրանսիացիներ|ֆրանսիացի]] ճարտարագետ [[Կյունո]]յին սայլի վրա շոգեմեքենա դնել, և [[1769]] թվականին նա ստեղծեց առաջին շոգեավտոմեքենան, որը, սակայն, շատ ծանր էր։ Ավտոմեքենայի լայն օգտագործումը՝ որպես տրանսպորտի միջոց, սկսվեց [[ներքին այրման շարժիչ]]ի երևան գալուց ([[1880]] թվականից) հետո։ Առաջին իսկական ավտոմեքենան եռանիվ էր, այն [[1885]] թվականին ստեղծել է [[Գերմանացիներ|գերմանացի]] ինժեներ [[Կառլ Բենց]]ը։ Դրանից հետո գերմանացի ճարտարագետ [[Գոթլիբ Դայմլեր|Գոտլիբ Դայմլերը]] և Կառլ Բենցը ստեղծեցին քառանիվ ավտոմեքենա։ Ավտոմեքենաշինության արշալույսին մեքենաները բաց էին՝ ծածկ չունեին։ Առաջին ավտոմեքենաները նաև շատ թանկ էին, և միայն [[1907]] թվականին [[Հենրի Ֆորդ]]ը [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ի [[Դետրոյթ]] քաղաքում սկսեց հարահոս եղանակով թողարկել «Մոդել T» նոր ավտոմեքենան, որն անհամեմատ էժան էր։ Ոչ թանկ ավտոմեքենաների մեծ ընտրություն կար արդեն [[1920]]-ական թվականների վերջին։ Հատկապես մեծ պահանջարկ ունեին փակ թափքով մոդելները։ Սկզբում ավտոմեքենաները նախատեսված էին միայն ուղևորների համար, այնուհետև դրանցով սկսեցին նաև բեռներ փոխադրել։ [[Բենզին]]ային շարժիչով բեռնատարներն առաջին անգամ թողարկվեցին 1900-ական թվականներին ([[1914]]-[[1918]]), դրանք լայնորեն օգտագործվում էին բեռնափոխադրության համար։ 1920-ական թվականներին ստեղծվեցին հուսալի և հզոր [[դիզել]]ային շարժիչեր, որոնք բեռնատարներում են մինչ օրս։ [[1960]]-ական թվականներին սկսեցին ավտոմեքենաների վրա տեղադրել էլեկտրոնային սարքավորումներ։ Ներկայում էլեկտրոնային համակարգով ղեկավարվող շարժիչով ավտոմեքենան գրեթե 2 անգամ ավելի խնայող է, քան կես դար առաջ։ 1990-ական թվականներից ավտոմեքենաների բազմաթիվ խոշորագույն արտադրողներ ձեռնամուխ են եղել էլեկտրամոբիլների արտադրությանը։ Ստեղծվել են նաև արևի էներգիայով մեքենաներ։ == Մարդատարներ == Ներկայում աշխարհում հաշվվում է ավելի քան 500 միլիոն մարդատար ավտոմեքենա, և ամեն տարի արտադրվում են ևս 50 միլիոն նորերը{{փաստ}}։ Մարդատար ավտոմեքենաների մեծ մասը քառանիվ է, կան նաև եռանվավորներ, իսկ մոդելներից մեկն ունի նույնիսկ 26 անիվ։ Մարդատար ավտոմեքենաները լինում են փակ [[թափք]]երով՝ [[սեդան (թափք)|սեդան]], [[լիմուզին]], [[կուպե]], [[ունիվերսալ (թափք)|ունիվերսալ]], և վերևից բացվող թափքերով [[կաբրիոլետ]], [[րոդսթեր]], [[ֆաետոն (թափք)|ֆաետոն]], [[լանդո]] նմուշների։ Բազմանպատակ ավտոմեքենաները, որոնց անվանում են նաև զբոսամեքենաներ, ամենատարողունակն են։ Լիմուզինները խոշոր, շքեղ ավտոմոբիլներ են, որոնցով սովորաբար երթևեկում են հարուստ մարդիկ։ Դրանք օգտագործվում են նաև հանդիսավոր իրադարձությունների ժամանակ, օրինակ՝ [[հարսանիք]]ներում։ Փոքրալիտրաժները ոչ մեծ ավտոմեքենաներ են, որոնք առավել խնայողական են և ունեն բարձր մանևրայնություն։ Մեքենաների մեծ մասը 2 տանող անիվներով է (հետևի կամ կամ առջևի)։ Սակայն կան և այնպիսիները, որոնցում տանող են բոլոր 4 անիվները, օրինակ՝ Քրոսսովեր Նիվա և այլն։ Այսպիսի քառահաղորդակ ավտոմեքենաները նախատեսված են դժվարանցանելի ճանապարհներով երթևեկելու համար։ == Բեռնատարներ և ավտոբուսներ == [[Պատկեր:Superbus-II.JPG|մինի|23 տեղանոց «սուպերբուսը» կարող է ուղևորներին փոխադրել 250 կմ/ժ արագությամբ (նախագծել է հոլանդացի տիեզերագնաց Վուբբո Օքելսը)]] Բեռնատարները և ավտոբուսներն ավտոճանապարհներով ծանր բեռներ ու մեծաքանակ ուղևորներ տեղափոխող տրանսպորտային խոշոր միջոցներ են։ Ավտոբուսները մարդկանց փոխադրում են տեղական երթուղիներով, բայց կան նաև հեռավոր տարածությունների երթուղային ավտոբուսներ, որոնք հանդերձված են երկարատև ճանապարհորդության համար նախատեսնած բոլոր հարմարություններով։ Ամենածանր բեռնատարների քաշը հասնում է 40 տ-ի, իսկ անիվների թիվը՝ 16-ի։ Բեռնատարների մեծ մասի վրա տեղադրված են դիզելային շարժիչներ։ Բեռնատարները կազմված են վարորդի խցիկից շրջանակից (շասսի), որի վրա, ըստ նշանակման, ամրացված են տարբեր տեսակի թափքեր։ == Հատուկ ավտոմեքենաներ == Ավտոմեքենաները կարող են տարբեր այլ ֆունկցիաներ ունենալ։ Կան հրշեջ ու սանիտարական, փոստային և շինարարական, ռազմական ու մարտական ավտոմեքենաներ։ Կան նաև բեռներ բեռնաթափող (ինքնաթափեր), գլանատակառներով (ցիստեռն) հեղուկները և սառնարաններով սառեցրած մթերք տեղափոխող (սառնավտո) մեքենաներ։ Դրանցից մի քանիսը կարող են տեղափոխել 60-70 տ բեռ։ Կան նաև ավտոգնացքներ, որոնք միանգամից փոխադրում են 120 տ բեռ։ Դրանք աշխատում են խոշոր կառույցներում և բաց հանքերում, փոխադրում են հող, [[խիճ]], [[հանքաքար]]։ == Կշիռը == Ավտոմեքենայի զանգվածը ազդում է մեքենայի վառելիքի սպառման և արդյունավետության վրա, ավելին զանգվածի պատճառով մեքենայի վառելիքի սպառումը և արդյեւնավետությունը։ Ըստ [[Քեմբրիջի համալսարան]]ի գիտնական [[Ջուլիան Օլվուդի]] անցկացրած հետազոտության, գլոբալ էներգիայի օգտագործումը մեծապես կարող է փոքրանալ՝ օգտագործելով թեթև ավտոմեքենաներ։ == Անվտանգությունը == [[Պատկեր:IIHS Hyundai Tucson crash test.jpg|մինի|Այսպես կոչված «քրեշ֊թեստի» ժամանակ փորձարկվում է, թե որքանով է ավտոմեքենան համապատասխանում անվտանգության պահանջներին]] Ժամանակակից ավտոմեքենաները ստեղծվում են առավելագույն անվտանգության հաշվարկներով։ Ուղևորասրահը նախագծվում է այնպես, որ այն չձևախախտվի, երբ վթարից ավտոմեքենայի [[թափարգել]]ն ու բեռնախցիկը ճզմվեն։ Անվտանգության գոտիների օգտագործումը պարտադիր է։ Հատուկ փականներով հանդերձված դռներն ընթացքի ժամանակ չեն բացվում։ Մեքենայի պատուհանների ապակիները ջարդվելիս բեկորներ չեն առաջացնում դռների մեջ տեղադրված մետաղաձողերն ուղևորներին պահպանում են կողային հարվածներից։ Արգելակային հատուկ համակարգը թույլ չի տալիս, որ ավտոմեքենան շրջվի։ Շատ ավտոմեքենաներում այսօր օգտագործվում են օդային բարձիկներ (էրբագս)։ Վթարի դեպքում դրանք ակնթարթորեն փչվում են օդով, թուլացնում հարվածի ուժը և ուղևորներին առավելագույնս պահպանում վնասվածքներից։ == Առաջացրած աղտոտումը == Ավտոմեքենաների շարժիչներն արտանետում են բանեցված գազեր, որոնք աղտոտում են շրջապատի օդային միջավայրը։ Շարժիչի աշխատանքից առաջացած ամենավնասակար գազերից մեկը [[ածխածնի երկօքսիդ]]ն է։ Թեև այն թունավոր չէ, սակայն արտանետելով մթնոլորտ՝ նպաստում է [[ջերմոցային էֆեկտ]]ի խորացմանը։ Բենզինով աշխատող շարժիչները կարող են արտանետել նաև չայրված վառելանյութի, հատկապես թունավոր [[ածխածնի օքսիդ]]ի փոքր քանակություններ, ինչպես նաև այնպիսի միացություններ, ինչպիսիք են [[ազոտի օքսիդ]]ներ, որոնք քաղաքում առաջացնում են [[սմոգ]]՝ ծխամշուշ։ Այսօր բենզինայի շարժիչների վրա տեղադրվում են կատալիզային զտիչներ (կոնվերտերներ), որոնք թունավոր գազերը փոխարկում են ավելի անվտանգ ածխածնի երկօքսիդի և ջրի։<gallery> Պատկեր:2007-06-16 Auto Union 1000 (Frontpartie).jpg| Պատկեր:Auto Union streamliner concept 1923 - replica - front.jpg| Պատկեր:2015 Ford F-150 Detroit Auto Show.jpg| Պատկեր:Zürich (Schweiz), Auto in der Bahnhofstraße -- 2011 -- 1425.jpg| Պատկեր:Auto UnionCD.jpg| Պատկեր:2015 Chevy Corvette Stingray Z06 Debut at Detriot Auto Show 1.jpg| Պատկեր:Auto Union 1000 Coupè de luxe.jpg| Պատկեր:Toyota at 2006 Chicago Auto Show.JPG| Պատկեր:Studebaker Daytona (Auto classique Pièces auto Jarry Laval '12).jpg| Պատկեր:Tuned 1949 Ford (Auto classique Pièces auto Jarry Laval '12).jpg| Պատկեր:Triumph auto Den Haag april 2004.JPG| Պատկեր:Fiat 500 F (2017-06-11 Sp).JPG| Պատկեր:FMR KR 200 Cabrio-Limousine (2017-06-11 Sp).jpg| Պատկեր:Auto wreck, U.S., 1923.jpg| </gallery> == Արտաքին հղումներ == * [https://auto.am Հայաստանի ազգային ավտոպորտալ] {{ՎՊԵ|Automobiles}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=645}} [[Կատեգորիա:Ավտոմեքենաներ]] g0zjnlzhk7su169hzj5q8a3x2iz8ene 0 42762 8486757 8168811 2022-08-10T19:17:00Z Սահակ 24 /* Արտաքին հղումներ */ չաշխատող հղում wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Շառլոթ Բրոնտե''' ({{lang-en|Charlotte Brontë}}, {{ԱԾ}}) (գրական անունը&nbsp;-&nbsp;'''Կարրեր Բել''', ''Currer Bell''), [[անգլիա]]ցի վիպասան և բանաստեղծուհի։ [[Էմիլի Բրոնտե|Էմիլի]] և [[Էնն Բրոնտե]]ի քույրը։ «[[Ջեյն Էյր]]» (1847, Jane Eyre), «[[Շերլի (վեպ)|Շերլի]]» (Shirley, 1849), «[[Փոքր քաղաք (վեպ)|Փոքր քաղաք]]» (Villette, 1853, այլ անվանումը «Վիլետ»), «Ուսուցիչը» (1857, The Professor) վեպերի հեղինակ։ Նշված ստեղծագործություններից հատկապես հայտնի է «Ջեյն Էյրը», որը թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով (այդ թվում նաև հայերեն<ref>Ջեյն Էյր։ Վեպ / Շ. Բրոնտե; Թարգմ. և վերջաբ.՝ Ա. Բուդաղյան. - Երևան։ Հայպետհրատ, 1959. - 638 էջ</ref>) և արժանացել մի քանի էկրանավորումների։ == Կենսագրություն == Նրա հայրը՝ Պատրիկ Բրոնտեն, ծագումով իռլանդացի, երիտասարդ տարիներին հասարակ ջուլհակ էր, սակայն օժտված բացառիկ ընդունակություններով և ջանասիրությամբ։ Նրա երազանքը ուսումն էր։ Ժամանակի Բրիտանիայում հասարակ մարդու համար ուսում ստանալու միակ ճանապարհը քահանա դառնալն էր։ Պատրիկ Բրոնտեն ուսումնասիրում է աստվածաբանություն, ամուսնանում է և եկեղեցական ծխի քահանա նշանակվում [[Անգլիա]]յի հյուսիսում՝ [[Լիդս]] արդյունաբերական քաղաքում։ Այստեղ էլ ծնվում են նրա երեխաները՝ հինգ աղջիկ և մեկ տղա։ Կրտսեր դստեր՝ Աննայի ծնվելուց հետո մայրը մահանում է։ Երեխաները մնում են ծեր սպասուհու խնամքին։ Հարևանները չէին կարողանում առանց հուզմունքի նայել, թե ինչպես էին նրանք զույգ-զույգ՝ իրար ձեռք բռնած զբոսնում մոտակա հավամրգի դաշտերում՝ տասնամյա ավագ քրոջ հսկողությամբ։ Ընտանիքը շատ աղքատ էր, բայց Պատրիկ Բրոնտեն չէր ընդունում ոչ մի օգնություն։ Երբեմն բանը հասնում էր անհեթեթության։ Իմանալով, որ երեխաները կոշիկ չունեն հարուստ հարևանները նրանց համար կոշիկներ են գնում։ Տուն գալով և տեսնելով օջախի մոտ շարված վեց զույգ կոշիկները, Պատրիկ Բրոնտեն զայրացած նետում է դրանք կրակի մեջ։ [[1824]] թվականին հայրը Շառլոթին և նրա երեք քույրերին հանձնում է հոգևորականների աղջիկների համար բացված որբանոցը։ Այստեղ նրանց պետք է դաստիարակեին որպես ապագա դաստիարակչուհիներ։ Պատահական չէ, որ Քովնթ Բրիջը՝ այդ դպրոց-որբանոցը որպես նախատիպ է հանդիսացել «[[Ջեյն Էյր]]» վեպում Լոուդի դպրոցի համար։ Թերսնումը, ցուրտը, հաստատության կեղտը, եկեղեցական հոգնեցուցիչ, հյուծող արարողությունները, ծաղրական վերաբերմունքը քայքայում էին երեխաների առողջությունը։ [[1825]] թվականին բռնկված տիֆի համաճարակի ժամանակ 80 երեխաներից 45-ը հիվանդանում են։ Վախճանվում են Շառլոթի երկու քույրերը՝ Մերին և Էլիզաբեթը։ Երկուսն էլ հեզահամբույր, օժտված աղջիկներ էին։ Որբանոցի բազմաթիվ սաների մահը իր վրա է հրավիրում հասարակության ուշադրությունը, փոխվում է ղեկավարությունը։ Պատրիկ Բրոնտեն գալիս է Քովնթ Բրիջ՝ հողին հանձնելու երկու ավագ դստրերին և տուն տանելու կենդանի մնացած, բայց բացարձակապես հիվանդ Շառլոթին և Էմիլիին։Դրանից հետո նա այլևս երբեք չի փորձում անվճար կրթության տալ իր զավակներին։ Հետագայում Շառլոթը կրթություն է ստանում մի վճարովի պանսիոնում։ Պատրիկ Բրոնտեի բոլոր զավակներն էլ տաղանդավոր էին, մանկուց ստեղծագործում էին՝ գրում վեպեր և բանաստեղծություններ։ Որդին՝ Բրենուելը, և Շառլոթը տարվում են նաև նկարչությամբ։ Նրանք ըստ էության, իսկական նկարիչներ էին։ Աղքատ ընտանիքի աղջիկներից և ոչ մեկը երազել անգամ չէր կարող պրոֆեսիոնալ գրական կրթություն ստանալու մասին։ Նրանք վարում էին տնտեսությունը, աշխատում որպես դաստիարակչուհիներ։ Երբ [[1837]] թվականին Շառլոթը իր բանաստեղծությունները մի երկչոտ նամակի հետ ուղարկում է [[Ռոբերտ Սաութի]]ին, նա մերժում է դրանք, պատասխանելով, որ գրականությունը կանացի գործ չէ, քանի որ այն կտրում է նրանց տնային գործերից։ [[1842]] թվականին Շառլոթը և Էմիլին մեկնում են [[Բրյուսել]], ընդունվում բելգիական պանսիոն, հույս ունենալով տիրապետել [[ֆրանսերեն]]ին։ Դա Շառլոթի մտահղացումն էր։ Նրանք փող չունեին, որպեսզի վճարեին կրթության համար, դրա փոխարեն անգլերեն էին դասավանդում պանսիոնի աշակերտուհիներին։ Պանսիոնում ուսումնական մասը ղեկավարում էր Կոնստանտին Էժեն՝ պանսիոնի տիրուհու ամուսինը, մի շատ զարգացած մարդ, գրականության գիտակ։ Նա երիտասարդ անգլուհիների հենց առաջին շարադրություններից էլ հասկացավ, որ գործ ունի օժտված անձնավորությունների հետ և կանխագուշակեց նրանց գրական փառքը։ Նրա հավատն ու բարի խուրհուրդները նեցուկ էին հանդիսանում Շառլոթի համար։ Նա անգամ դժբախտություն ունեցավ սիրահարվելու մսյո Էժեին՝ ամուսնացած մարդուն։ Իհարկե, դա վեհ սեր էր, ավելի շատ՝ նման բարեկամության։ Բայց մադամ Էժեն մեծ աղմուկ է բարձրացնում և պահանջում, որ երիտասարդ ուսուցչուհին հեռանա։ Բավականին աղճատված ձևով այդ ողբերգական սերը իր արտացոլումն է գտել «[[Ջեյն Էյր]]» վեպում, միստր Ռոչեսթրի նույնիսկ արտաքինը՝ քառակուսի, խոշոր ճակատը, շուրթերի և ծնոտի կոպիտ գծագրությունը մի փոքր հիշեցնում են մսյո Էժեին։ Հետագայում Բրոնտե քույրերը փորձում են բացել իրենց պանսիոնը աղջիկների համար։ Հենց այդ պատճառով էլ մեկնել Էին [[Բրյուսել]] կրթություն ստանալու։ Նրանք այլևս չէին ուզում բաժանվել իրարից, չէին ուզում աշխատել Անգլիայի տարբեր ծայրերում, որպես տնային դաստիարակչուհիներ, ուզում էին միասին ապրել և աշխատել։ Նրանք բոլոր տվյալներն ունեին իրենց մտահղացումն իրականացնելու համար՝ և՛ մանկավարժական փորձ, և՛ կրթություն, և՛ ֆրանսերեն լեզվի անթերի գիտելիքներ, բայց չունեին ո՛չ դրամ և ո՛չ կապեր։ Այդ էր պատճառը, որ ոչ ոք չուզեց գալ սովորելու մռայլ և խղճուկ կահավորված քահանայի տանը, որ գտնվում էր գերեզմանատան մոտ։ [[1846]] թվականին քույրերին վերջապես հաջողվեց լույս ընծայել իրենց բանաստեղծությունների ժողովածուն, որտեղ նրանք հանդես եկան «Բելլ եղբայրներ» կեղծանվան տակ։ [[1847]] թվականին (նույն ստորագրությամբ) նրանք լոնդոնյան հրատարակիչներին ուղարկեցին իրենց վեպերը։ Էմիլիի և Աննայի վեպերը («[[Մոլեգին հողմերի դարավանդ]]», «Ագնես Գրեյ») ընդունվեցին, իսկ Շառլոթի «Ուսուցիչ» վեպը մերժվեց։ Բայց նա արդեն աշխատում էր իր երկրորդ գրքի վրա, և [[1847]] թվականի վերջին լույս տեսավ «[[Ջեյն Էյր]]» վեպը, որը ունեցավ մեծ հաջողություն։ Բայց փառքը երջանկություն չբերեց երեք քույրերին։ Նրանց ուժերը լրիվ սպառվել էին զրկանքներից և ծանր աշխատանքից։ Նրանց սիրելի եղբայրը վախճանվեց [[թոքախտ]]ից։ Նրանից վարակվեցին հավատարմորեն նրան խնամող Էմիլին, հետո նաև Աննան։ Նրանք էլ հերթով վախճանվեցին [[1849]] թվականի ընթացքում։ Շառլոթը մնաց մենակ՝ կուրացած, ծայրաստիճան նյարդային հոր հետ։ Նա շարունակում է աշխատել իր նոր գրքերի վրա։ [[1843]] թվականին լույս տեսավ «Շըրլի» վեպը՝ լուդիտների շարժման մասին։ Վեպը չարտիստական շարժման հետ կապված տպավորությունների արտացոլումն էր։ [[1853]] թվականին հրատարակվում է «Վիլյեթ» վեպը՝ որոշ առումով ինքնակենսագրական։ Այստեղ ճշգրիտ վերարտադրված է բելգիական պանսիոնի միջավայրը, որի հետ այնքան հուշեր էին կապված։ Շուտով Պատրիկ Բրոնտեի տանը նոր բնակիչ է հայտնվում՝ երիտասարդ քահանա Արթուր Բել Նիքըլսը։ Նա նշանակված էր Շառլոթի հոր օգնական։ Նոր քահանան սիրահարվում է փառաբանված վիպասանուհուն, խնդրում նրա ձեռքը։ Բայց Պատրիկ Բրոնտեն լսել անգամ չի ուզում այդ մասին։ Նա չէր խանգարում իր դուստրերին ստեղծագործել, հպարտանում էր նրանց գրական հաջողություններով, բայց լսել անգամ չէր ցանկանում ամուսնության մասին։ Մերժված երկրպագուն որոշում է դառնալ միսիոներ և մեկնել [[Հնդկաստան]]։ Այգու դռնակի մոտ նրան հրաժեշտ տալուց Շառլոթը նկատում է, որ նա լալիս է։ Դրան նա դիմանալ արդեն չէր կարող. վազում է Արթուրի հետևից, հասնում նրան և ասում, որ կդառնա նրա կինը։ 38-ամյա Շառլոթի ամուսնությունը երկար չի տևում։ Մեկ տարի անց՝ 1855 թվականին, նա վախճանվում է վաղաժամ ծննդաբերությունից։ Պատրիկ Բրոնտեն խնդրում է իր դստեր ընկերուհուն՝ նշանավոր վիպասանուհի Գասկելին, գիրք գրել Շառլոթի մասին։ Գասկելը հանձն է առնում այդ գործն՝ իրեն բնորոշ բարեխղճությամբ։ Այցելում է բոլոր այն վայրերը, որտեղ ապրել և աշխատել է Շառլոթը, լինում է Բրյուսելում, հանդիպում Էժե ընտանիքի հետ։ [[1857]] թվականին լույս է տեսնում նրա «Շառլոթ Բրոնտեին կյանքը» ուժեղ և ճշմարտացի պատմությունը։ === Գործունեության ժամանակաշրջան === Շառլոթ Բրոնտեի, ինչպես և նրա ժամանակակիցների՝ Դիքենսի և Թեքերեյի ստեղծագործական վարպետությունը ձևավորվել է [[Անգլիա]]յում դասակարգային սուր պայքարի՝ չարտիզմի տարիներին, որ ալեկոծել էր անգլիական ժողովրդի ամենալայն խավերը։ Այդ հզոր շարժման դրդապատճառը՝ բանվոր դասակարգի աղքատությունն ու իրավազուրկ լինելն էր, ինչպես նաև [[1832]] թվականի բանվորների օգնությամբ ձեռք բերված պառլամենտական ռեֆորմի նենգ կիրառումը բուրժուաների կողմից։ Պառլամենտի առաջին իսկ օրենքները բուրժուազիան ուղղեց ընդդեմ պրոլետարիատի։ [[1834]] թվականի օրենքը աշխատանքային տների մասին, վերջնականապես լցրեց բանվորների համբերության բաժակը։ Համաձայն այդ օրենքի՝ գործազուրկ բանվորները բռնի կերպով ուղարկվում էին աշխատանքային տներ, որ ժողովրդի մեջ ստացել էին «Բաստիլ բանվորների համար» անվանումը։ Այստեղ՝ ընտանիքից կտրված բանվորները ենթարկվում էին բանտային ռեժիմի, ծաղրուծանակի, հադուրժում սովը, կատարում ամեն տեսակի ստորացուցիչ, ուժասպառ անող աշխատանքներ։ Ի պատասխան այդ դաժան օրենքների, բանվորները առաջ քաշեցին մի շարք քաղաքական պահանջներ և ելան կազմակերպված պայքարի հանուն ժողովրդական դեմոկրատական խարտիայի, պայքար, որը տևեց [[1836]] թվականից մինչև [[1854]] թվականները։ «Անգլիացի վիպագիրների ժամանակակից փայլուն դպրոցի» ստեղծագործությունը բացառիկ սոցիալական սրության հասավ շնորհիվ բանվորական շարժման հաջողությունների։ Գրականության մեջ չարտիզմը իր արտացոլումը գտավ ոչ միայն բանվոր պոետների ցասումնալից ոտանավորներում այլև այնպիսի նշանակալից ելույթի մեջ, ինչպիսին է անգլիական ռեալիստական սոցիալական վեպը։ == Ստեղծագործություններ == == «[[Ջեյն Էյր]]» == [[Պատկեր:Jane Eyre title page.jpg|մինի|Գրքի առաջին հրատարակությունը]] [[Վեպ]]ը գրավեց և ցնցեց ընթերցողին գլխավոր հերոսուհու՝ համարձակ և մաքուր աղջկա կերպարով, որ միայնակ պայքարում է իր գոյության և մարդկային արժանապատվության համար։ Վեպը մի կարևոր փուլ հանդիսացավ կանանց իրավահավասարության համար մղվող պայքարի պատմության մեջ։ Խոսքը դեռ քաղաքական իրավահավասարության մասին չէր, այլ տղամարդու և կնոջ հավասարության մասին՝ աշխատանքում և ընտանիքում։ Կանանց հարցին իր ստեղծագործական մոտեցմամբ Շառլոթ Բրոնտեն մոտ էր կանգնած [[Ժորժ Սանդ]]ին, որի «Կոնսուել» հռչակավոր վեպը Շառլոթ Բրոնտեի սիրած ստեղծագործություններից մեկ էր։ Ջեյն Էյրը բուռն և ուժեղ անհատականություն է, նա իր մեջ կրում է ցանկացած տիպի բռնության դեմ տարերային պայքարի տարրեր։ Դեռ մանկուց նա ըմբոստանում է իր երեսպաշտ խնամակալուհու և նրա դաժան, երեսառած որդու դեմ։ Որբանոցում՝ համբերատար և հեզ Հելեն Բըրնսի հետ զրույցի ժամանակ, նա արդեն միտք է հայտնում դիմադրելու մասին. «Երբ մեզ հարվածում են առանց պատճառի, մենք պետք է հարվածին հարվածով պատասխանենք, և այն էլ այնպիսի ուժով, որ ընդմիշտ հետ սովորեցնենք այդ մարդկանց մեզ ծեծել»։ Ո՛չ, բոլորովին քրիստոնեական բարոյախոսություն չէր քարոզում մեզ իր գրքում աղքատ դաստիարակչուհին՝ քահանայի դուստրը։ Զարմանալի չէ, որ «[[Ջեյն Էյր]]» վեպը առաջացրեց ռեակցիոն շրջանների զայրույթը։ «Quarterly Review» ամսագրում ([[1848]] թվական) տեղ գտած գրախոսության մեջ ասվում է. «Ջեյն Էյրը գոռոզ է և, այդ իսկ պատճառով, չափից դուրս անշնորհակալ։ Նա շնորհակալ չէր ոչ մեկից՝ ո՛չ բարեկամներից և ո՛չ էլ իր պատանեկության տարիների ուղեկիցներից՝ հագուստի, սննդի, հոգատարության և դաստիարակության համար։ Ջեյն Էյրի ինքնակենսագրությունը հակաքրիստոնեական ստեղծագործություն է։ Այն տոգորված է բողոքի շնչով ընդդեմ հարուստների բարեկեցության և աղքատների զրկանքների»։ Բողոքի և անկախության ոգին իրեն զգացնել է տալիս նաև սիրած անձնավորության հետ Ջեյն Էյրի ունեցած հարաբերություններում։ Տիրոջ՝ իր հետ տարած տարօրինակ, արտասովոր խաղից տանջահար, նա ինքն առաջինն է խոստովանում իր սերը։ Վիկտորիանական վեպի համար դա մի անասելի երևույթ էր։ «Quarterly Review» ամսագրի նույն գրախոսը սարսափով հայտնում է, որ լուրեր են պտտվում, թե վեպի հեղինակը կին է, իհարկե, կին, «որը վաղուց կորցրել է նույն սեռի անձանց հասարակության անդամ լինելու իրավունքը»։ Իր բնույթով, Ջեյն Էյրի սիրո խոստովանությունը արդեն հավասարության մասին մի համարձակ դեկլարացիա է։ «Գուցե Դուք կարծում եք, որ ես ավտոմատ եմ, անզգա մեքենա...Ես նույնպիսի հոգի ունեմ, ինչպես և Դուք, և նույնպիսի սիրտ։ Ես այժմ խոսում եմ Ձեզ հետ՝ արհամարհելով սովորություններն ու պայմանականությունները և, անգամ, դեն նետելով այն ամենն, ինչ երկրային է...» Սիրած մարդու հարսնացուն դառնալուց և երջանկության գագաթին հասնելուց հետո էլ Ջեյն Էյրը չի կորցնում ինքնատիրապետումն ու սթափությունը։ Նա աչալուրջ հսկում է սեփական անկախությունը, վախենում է ամուսնու խաղալիքը կամ ստրկուհին դառնալուց։ Նա շարունակում է դասերը Ռեչեսթըրի դստեր հետ, մերժում է նրա ճոխ նվերները, համառորեն հիշեցնում նրան, որ ինքն աղքատ է և տգեղ։ Իմանալով, որ սիրած անձնավորությունն ամուսնացած է, Ջեյնը թողնում է նրա տունն ու հեռանում՝ առանց գրպանում մի գռոշ ունենալու։ Ժամանակակից ընթերցողին կարող է տարօրինակ թվալ Ջեյն Էյրի արարքը։ Չէ՞ որ միստր Ռոչեսթըրը ամուսնական կապով շղթայված էր կատաղի խելագարի հետ և, համաձայն անգլիական օրենքի, չէր կարող բաժանվել նրանից։ Նրա դժբախտությունն ու Ջեյնի հանդեպ տածած ազնիվ սերը պետք է որ կոտրեին Ջեյնի համառությունը։ Միստր Ռոչեսթըրը առաջարկում է միասին մեկնել Իտալիա, որտեղ ոչ մեկը չի ճանաչում իրենց, և երջանիկ ապրել մինչև կյանքի վերջին օրերը, իսկ հիվանդ կնոջ մասին նա կշարունակի հոգ տանել։ Ի՞նչն էր խանգարում անսահմանորեն սիրող Ջեյնին ընդունել այդ առաջարկը։ Իհարկե, այստեղ Շառլոթ Բրոնտեն մնում է իր դարի հավատարիմ զավակը, երբ ամեն մի ոչ պաշտոնական կապ խայտառակություն և հանցագործություն էր համարվում։ Բայց նրա հերոսուհու որոշումը հոգեբանորեն հասկանալի է։ Ջեյնը հպարտ է և մաքուր, միայն այն միտքը, որ ողջ կյանքը ստիպված է լինելու ստել, հեռու ապրել հայրենիքից, կախված լինել բռնկուն անձնավորության քմահաճույքներից, անտանելի էր նրա համար։ Եվ նա գերադասում է աղքատությունը և բաժանումը։ Վեպի մեծ հաջողությունը բացատրվում է և այն համարձակությամբ, որով վիպասանուհին պատկերում է սիրո զգացումը։ Անգամ այդ դարաշրջանի առաջավոր գրողները չէին համարձակվում նման նկարագրությունների։ Առավել ևս անգլիական հասարակության համար անսպասելի էր կրքի ձայնը, որ հնչում էր վեպի էջերից՝ գրված կնոջ ձեռքով։ Ռոչեսթըրի մեջ դա կիրքն է, որ ավերում է բոլոր արգելքները, Ջեյնի մեջ կիրքն է, որ մտնում է սուր պայքարի մեջ պարտքի զգացումի հետ։ Ռոմանտիկական ավանդույթներով շաղկապված վեպի սյուժեն այնքան էլ ճշմարտացի չի հնչում, չնայած սա ևս ունի իր հմայքը։ Այստեղ զգացվում է ռոմանտիկական ստեղծագործությունների և գոթական վեպերի ազդեցութունը։ Ռոչեսթըրի ամրոցը՝ իր սարսափելի գաղտնիքներով, տարօրինակ կնոջ անսպասելի հայտնվելը, հերոսուհու ստացած հարուստ ժառանգությունը, հրդեհը, որի ժամանակ կործանվում են Ռոչեսթըրի կինն ու ամրոցը և, վերջապես, երջանիկ ավարտը լիովին համապատասխանում են ռոմանտիկական վեպի կանոններին։ Իսկ Ռոչեսթըրի կերպարը բացահայտորեն օժտված է բարոյական գծերով։ Բայց Շառլոթ Բրոնտեն ռեալիստ է մնում ամենակարևոր բանում՝ հասարակական միջավայրի, հասարակական հարաբերությունների և մարդկային բնավորությունների պատկերման մեջ։ Քահանայի աղջիկ լինելով հանդերձ՝ նա սպանիչ ծաղրով է գրում հոգևորականության մասին։ Ամենավանող կերպարներից է Բրոքլհերստը՝ հոգաբարձուն, դպրոցի տեսուչը, որն իրականում մարդասպան է։ Նրա զոհերն են Լոուդյան դպրոցի սանուհիները։ Կրոնավորների իդեալականացված կերպարները, որոնցով հեղեղվում էին վիկտորիանական վեպերը, չընդունվեցին Շառլոթ Բրոնտեի կողմից, որ լավ ծանոթ էր կղերական միջավայրին։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [http://ebooks.adelaide.edu.au/b/bronte/charlotte/ Online editions of Charlotte Brontë's works] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110607123425/http://ebooks.adelaide.edu.au/b/bronte/charlotte/ |date=2011-06-07 }} * [http://www.npg.org.uk/collections/search/portrait.php?LinkID=mp03781&page=2&rNo=19&role=art Charlotte Brontë &mdash; Drawing by George Richmond (National Portrait Gallery)] * [http://www.imagesofengland.org.uk/Details/Default.aspx?id=81167&mode=quick Modern Day Images of Charlotte Bronte Residences] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171019220921/http://www.imagesofengland.org.uk/Details/Default.aspx?id=81167&mode=quick |date=2017-10-19 }} * [http://www.gutenberg.org/etext/19011 Charlotte Brontë and Her Circle], by Clement K. Shorter, from Project Gutenberg {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Բրոնտե, Շառլոթ}} [[Կատեգորիա:Անգլիացի արձակագիրներ]] [[Կատեգորիա:Բրոնտե ընտանիք]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի բանաստեղծուհիներ]] [[Կատեգորիա:Գրական կեղծանուններով հայտնի հեղինակներ]] [[Կատեգորիա:Գրողներ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:19-րդ դարի անգլիացի վիպասաններ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի կին վիպասաններ]] lmluu72adppcl1go66vxiftpjif6bnw 8486770 8486757 2022-08-10T19:25:26Z Սահակ 24 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Շառլոթ Բրոնտե''' ({{lang-en|Charlotte Brontë}}, {{ԱԾ}}) (գրական անունը&nbsp;-&nbsp;'''Կարրեր Բել''', ''Currer Bell''), [[անգլիա]]ցի վիպասան և բանաստեղծուհի։ [[Էմիլի Բրոնտե|Էմիլի]] և [[Էնն Բրոնտե]]ի քույրը։ «[[Ջեյն Էյր]]» (1847, Jane Eyre), «[[Շերլի (վեպ)|Շերլի]]» (Shirley, 1849), «[[Փոքր քաղաք (վեպ)|Փոքր քաղաք]]» (Villette, 1853, այլ անվանումը «Վիլետ»), «Ուսուցիչը» (1857, The Professor) վեպերի հեղինակ։ Նշված ստեղծագործություններից հատկապես հայտնի է «Ջեյն Էյրը», որը թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով (այդ թվում նաև հայերեն<ref>Ջեյն Էյր։ Վեպ / Շ. Բրոնտե; Թարգմ. և վերջաբ.՝ Ա. Բուդաղյան. - Երևան։ Հայպետհրատ, 1959. - 638 էջ</ref>) և արժանացել մի քանի էկրանավորումների։ == Կենսագրություն == Նրա հայրը՝ Պատրիկ Բրոնտեն, ծագումով իռլանդացի, երիտասարդ տարիներին հասարակ ջուլհակ էր, սակայն օժտված բացառիկ ընդունակություններով և ջանասիրությամբ։ Նրա երազանքը ուսումն էր։ Ժամանակի Բրիտանիայում հասարակ մարդու համար ուսում ստանալու միակ ճանապարհը քահանա դառնալն էր։ Պատրիկ Բրոնտեն ուսումնասիրում է աստվածաբանություն, ամուսնանում է և եկեղեցական ծխի քահանա նշանակվում [[Անգլիա]]յի հյուսիսում՝ [[Լիդս]] արդյունաբերական քաղաքում։ Այստեղ էլ ծնվում են նրա երեխաները՝ հինգ աղջիկ և մեկ տղա։ Կրտսեր դստեր՝ Աննայի ծնվելուց հետո մայրը մահանում է։ Երեխաները մնում են ծեր սպասուհու խնամքին։ Հարևանները չէին կարողանում առանց հուզմունքի նայել, թե ինչպես էին նրանք զույգ-զույգ՝ իրար ձեռք բռնած զբոսնում մոտակա հավամրգի դաշտերում՝ տասնամյա ավագ քրոջ հսկողությամբ։ Ընտանիքը շատ աղքատ էր, բայց Պատրիկ Բրոնտեն չէր ընդունում ոչ մի օգնություն։ Երբեմն բանը հասնում էր անհեթեթության։ Իմանալով, որ երեխաները կոշիկ չունեն հարուստ հարևանները նրանց համար կոշիկներ են գնում։ Տուն գալով և տեսնելով օջախի մոտ շարված վեց զույգ կոշիկները, Պատրիկ Բրոնտեն զայրացած նետում է դրանք կրակի մեջ։ [[1824]] թվականին հայրը Շառլոթին և նրա երեք քույրերին հանձնում է հոգևորականների աղջիկների համար բացված որբանոցը։ Այստեղ նրանց պետք է դաստիարակեին որպես ապագա դաստիարակչուհիներ։ Պատահական չէ, որ Քովնթ Բրիջը՝ այդ դպրոց-որբանոցը որպես նախատիպ է հանդիսացել «[[Ջեյն Էյր]]» վեպում Լոուդի դպրոցի համար։ Թերսնումը, ցուրտը, հաստատության կեղտը, եկեղեցական հոգնեցուցիչ, հյուծող արարողությունները, ծաղրական վերաբերմունքը քայքայում էին երեխաների առողջությունը։ [[1825]] թվականին բռնկված տիֆի համաճարակի ժամանակ 80 երեխաներից 45-ը հիվանդանում են։ Վախճանվում են Շառլոթի երկու քույրերը՝ Մերին և Էլիզաբեթը։ Երկուսն էլ հեզահամբույր, օժտված աղջիկներ էին։ Որբանոցի բազմաթիվ սաների մահը իր վրա է հրավիրում հասարակության ուշադրությունը, փոխվում է ղեկավարությունը։ Պատրիկ Բրոնտեն գալիս է Քովնթ Բրիջ՝ հողին հանձնելու երկու ավագ դստրերին և տուն տանելու կենդանի մնացած, բայց բացարձակապես հիվանդ Շառլոթին և Էմիլիին։Դրանից հետո նա այլևս երբեք չի փորձում անվճար կրթության տալ իր զավակներին։ Հետագայում Շառլոթը կրթություն է ստանում մի վճարովի պանսիոնում։ Պատրիկ Բրոնտեի բոլոր զավակներն էլ տաղանդավոր էին, մանկուց ստեղծագործում էին՝ գրում վեպեր և բանաստեղծություններ։ Որդին՝ Բրենուելը, և Շառլոթը տարվում են նաև նկարչությամբ։ Նրանք ըստ էության, իսկական նկարիչներ էին։ Աղքատ ընտանիքի աղջիկներից և ոչ մեկը երազել անգամ չէր կարող պրոֆեսիոնալ գրական կրթություն ստանալու մասին։ Նրանք վարում էին տնտեսությունը, աշխատում որպես դաստիարակչուհիներ։ Երբ [[1837]] թվականին Շառլոթը իր բանաստեղծությունները մի երկչոտ նամակի հետ ուղարկում է [[Ռոբերտ Սաութի]]ին, նա մերժում է դրանք, պատասխանելով, որ գրականությունը կանացի գործ չէ, քանի որ այն կտրում է նրանց տնային գործերից։ [[1842]] թվականին Շառլոթը և Էմիլին մեկնում են [[Բրյուսել]], ընդունվում բելգիական պանսիոն, հույս ունենալով տիրապետել [[ֆրանսերեն]]ին։ Դա Շառլոթի մտահղացումն էր։ Նրանք փող չունեին, որպեսզի վճարեին կրթության համար, դրա փոխարեն անգլերեն էին դասավանդում պանսիոնի աշակերտուհիներին։ Պանսիոնում ուսումնական մասը ղեկավարում էր Կոնստանտին Էժեն՝ պանսիոնի տիրուհու ամուսինը, մի շատ զարգացած մարդ, գրականության գիտակ։ Նա երիտասարդ անգլուհիների հենց առաջին շարադրություններից էլ հասկացավ, որ գործ ունի օժտված անձնավորությունների հետ և կանխագուշակեց նրանց գրական փառքը։ Նրա հավատն ու բարի խուրհուրդները նեցուկ էին հանդիսանում Շառլոթի համար։ Նա անգամ դժբախտություն ունեցավ սիրահարվելու մսյո Էժեին՝ ամուսնացած մարդուն։ Իհարկե, դա վեհ սեր էր, ավելի շատ՝ նման բարեկամության։ Բայց մադամ Էժեն մեծ աղմուկ է բարձրացնում և պահանջում, որ երիտասարդ ուսուցչուհին հեռանա։ Բավականին աղճատված ձևով այդ ողբերգական սերը իր արտացոլումն է գտել «[[Ջեյն Էյր]]» վեպում, միստր Ռոչեսթրի նույնիսկ արտաքինը՝ քառակուսի, խոշոր ճակատը, շուրթերի և ծնոտի կոպիտ գծագրությունը մի փոքր հիշեցնում են մսյո Էժեին։ Հետագայում Բրոնտե քույրերը փորձում են բացել իրենց պանսիոնը աղջիկների համար։ Հենց այդ պատճառով էլ մեկնել Էին [[Բրյուսել]] կրթություն ստանալու։ Նրանք այլևս չէին ուզում բաժանվել իրարից, չէին ուզում աշխատել Անգլիայի տարբեր ծայրերում, որպես տնային դաստիարակչուհիներ, ուզում էին միասին ապրել և աշխատել։ Նրանք բոլոր տվյալներն ունեին իրենց մտահղացումն իրականացնելու համար՝ և՛ մանկավարժական փորձ, և՛ կրթություն, և՛ ֆրանսերեն լեզվի անթերի գիտելիքներ, բայց չունեին ո՛չ դրամ և ո՛չ կապեր։ Այդ էր պատճառը, որ ոչ ոք չուզեց գալ սովորելու մռայլ և խղճուկ կահավորված քահանայի տանը, որ գտնվում էր գերեզմանատան մոտ։ [[1846]] թվականին քույրերին վերջապես հաջողվեց լույս ընծայել իրենց բանաստեղծությունների ժողովածուն, որտեղ նրանք հանդես եկան «Բելլ եղբայրներ» կեղծանվան տակ։ [[1847]] թվականին (նույն ստորագրությամբ) նրանք լոնդոնյան հրատարակիչներին ուղարկեցին իրենց վեպերը։ Էմիլիի և Աննայի վեպերը («[[Մոլեգին հողմերի դարավանդ]]», «Ագնես Գրեյ») ընդունվեցին, իսկ Շառլոթի «Ուսուցիչ» վեպը մերժվեց։ Բայց նա արդեն աշխատում էր իր երկրորդ գրքի վրա, և [[1847]] թվականի վերջին լույս տեսավ «[[Ջեյն Էյր]]» վեպը, որը ունեցավ մեծ հաջողություն։ Բայց փառքը երջանկություն չբերեց երեք քույրերին։ Նրանց ուժերը լրիվ սպառվել էին զրկանքներից և ծանր աշխատանքից։ Նրանց սիրելի եղբայրը վախճանվեց [[թոքախտ]]ից։ Նրանից վարակվեցին հավատարմորեն նրան խնամող Էմիլին, հետո նաև Աննան։ Նրանք էլ հերթով վախճանվեցին [[1849]] թվականի ընթացքում։ Շառլոթը մնաց մենակ՝ կուրացած, ծայրաստիճան նյարդային հոր հետ։ Նա շարունակում է աշխատել իր նոր գրքերի վրա։ [[1843]] թվականին լույս տեսավ «Շըրլի» վեպը՝ լուդիտների շարժման մասին։ Վեպը չարտիստական շարժման հետ կապված տպավորությունների արտացոլումն էր։ [[1853]] թվականին հրատարակվում է «Վիլյեթ» վեպը՝ որոշ առումով ինքնակենսագրական։ Այստեղ ճշգրիտ վերարտադրված է բելգիական պանսիոնի միջավայրը, որի հետ այնքան հուշեր էին կապված։ Շուտով Պատրիկ Բրոնտեի տանը նոր բնակիչ է հայտնվում՝ երիտասարդ քահանա Արթուր Բել Նիքըլսը։ Նա նշանակված էր Շառլոթի հոր օգնական։ Նոր քահանան սիրահարվում է փառաբանված վիպասանուհուն, խնդրում նրա ձեռքը։ Բայց Պատրիկ Բրոնտեն լսել անգամ չի ուզում այդ մասին։ Նա չէր խանգարում իր դուստրերին ստեղծագործել, հպարտանում էր նրանց գրական հաջողություններով, բայց լսել անգամ չէր ցանկանում ամուսնության մասին։ Մերժված երկրպագուն որոշում է դառնալ միսիոներ և մեկնել [[Հնդկաստան]]։ Այգու դռնակի մոտ նրան հրաժեշտ տալուց Շառլոթը նկատում է, որ նա լալիս է։ Դրան նա դիմանալ արդեն չէր կարող. վազում է Արթուրի հետևից, հասնում նրան և ասում, որ կդառնա նրա կինը։ 38-ամյա Շառլոթի ամուսնությունը երկար չի տևում։ Մեկ տարի անց՝ 1855 թվականին, նա վախճանվում է վաղաժամ ծննդաբերությունից։ Պատրիկ Բրոնտեն խնդրում է իր դստեր ընկերուհուն՝ նշանավոր վիպասանուհի Գասկելին, գիրք գրել Շառլոթի մասին։ Գասկելը հանձն է առնում այդ գործն՝ իրեն բնորոշ բարեխղճությամբ։ Այցելում է բոլոր այն վայրերը, որտեղ ապրել և աշխատել է Շառլոթը, լինում է Բրյուսելում, հանդիպում Էժե ընտանիքի հետ։ [[1857]] թվականին լույս է տեսնում նրա «Շառլոթ Բրոնտեին կյանքը» ուժեղ և ճշմարտացի պատմությունը։ === Գործունեության ժամանակաշրջան === Շառլոթ Բրոնտեի, ինչպես և նրա ժամանակակիցների՝ Դիքենսի և Թեքերեյի ստեղծագործական վարպետությունը ձևավորվել է [[Անգլիա]]յում դասակարգային սուր պայքարի՝ չարտիզմի տարիներին, որ ալեկոծել էր անգլիական ժողովրդի ամենալայն խավերը։ Այդ հզոր շարժման դրդապատճառը՝ բանվոր դասակարգի աղքատությունն ու իրավազուրկ լինելն էր, ինչպես նաև [[1832]] թվականի բանվորների օգնությամբ ձեռք բերված պառլամենտական ռեֆորմի նենգ կիրառումը բուրժուաների կողմից։ Պառլամենտի առաջին իսկ օրենքները բուրժուազիան ուղղեց ընդդեմ պրոլետարիատի։ [[1834]] թվականի օրենքը աշխատանքային տների մասին, վերջնականապես լցրեց բանվորների համբերության բաժակը։ Համաձայն այդ օրենքի՝ գործազուրկ բանվորները բռնի կերպով ուղարկվում էին աշխատանքային տներ, որ ժողովրդի մեջ ստացել էին «Բաստիլ բանվորների համար» անվանումը։ Այստեղ՝ ընտանիքից կտրված բանվորները ենթարկվում էին բանտային ռեժիմի, ծաղրուծանակի, հադուրժում սովը, կատարում ամեն տեսակի ստորացուցիչ, ուժասպառ անող աշխատանքներ։ Ի պատասխան այդ դաժան օրենքների, բանվորները առաջ քաշեցին մի շարք քաղաքական պահանջներ և ելան կազմակերպված պայքարի հանուն ժողովրդական դեմոկրատական խարտիայի, պայքար, որը տևեց [[1836]] թվականից մինչև [[1854]] թվականները։ «Անգլիացի վիպագիրների ժամանակակից փայլուն դպրոցի» ստեղծագործությունը բացառիկ սոցիալական սրության հասավ շնորհիվ բանվորական շարժման հաջողությունների։ Գրականության մեջ չարտիզմը իր արտացոլումը գտավ ոչ միայն բանվոր պոետների ցասումնալից ոտանավորներում այլև այնպիսի նշանակալից ելույթի մեջ, ինչպիսին է անգլիական ռեալիստական սոցիալական վեպը։ == Ստեղծագործություններ == == «[[Ջեյն Էյր]]» == [[Պատկեր:Jane Eyre title page.jpg|մինի|Գրքի առաջին հրատարակությունը]] [[Վեպ]]ը գրավեց և ցնցեց ընթերցողին գլխավոր հերոսուհու՝ համարձակ և մաքուր աղջկա կերպարով, որ միայնակ պայքարում է իր գոյության և մարդկային արժանապատվության համար։ Վեպը մի կարևոր փուլ հանդիսացավ կանանց իրավահավասարության համար մղվող պայքարի պատմության մեջ։ Խոսքը դեռ քաղաքական իրավահավասարության մասին չէր, այլ տղամարդու և կնոջ հավասարության մասին՝ աշխատանքում և ընտանիքում։ Կանանց հարցին իր ստեղծագործական մոտեցմամբ Շառլոթ Բրոնտեն մոտ էր կանգնած [[Ժորժ Սանդ]]ին, որի «Կոնսուել» հռչակավոր վեպը Շառլոթ Բրոնտեի սիրած ստեղծագործություններից մեկ էր։ Ջեյն Էյրը բուռն և ուժեղ անհատականություն է, նա իր մեջ կրում է ցանկացած տիպի բռնության դեմ տարերային պայքարի տարրեր։ Դեռ մանկուց նա ըմբոստանում է իր երեսպաշտ խնամակալուհու և նրա դաժան, երեսառած որդու դեմ։ Որբանոցում՝ համբերատար և հեզ Հելեն Բըրնսի հետ զրույցի ժամանակ, նա արդեն միտք է հայտնում դիմադրելու մասին. «Երբ մեզ հարվածում են առանց պատճառի, մենք պետք է հարվածին հարվածով պատասխանենք, և այն էլ այնպիսի ուժով, որ ընդմիշտ հետ սովորեցնենք այդ մարդկանց մեզ ծեծել»։ Ո՛չ, բոլորովին քրիստոնեական բարոյախոսություն չէր քարոզում մեզ իր գրքում աղքատ դաստիարակչուհին՝ քահանայի դուստրը։ Զարմանալի չէ, որ «[[Ջեյն Էյր]]» վեպը առաջացրեց ռեակցիոն շրջանների զայրույթը։ «Quarterly Review» ամսագրում ([[1848]] թվական) տեղ գտած գրախոսության մեջ ասվում է. «Ջեյն Էյրը գոռոզ է և, այդ իսկ պատճառով, չափից դուրս անշնորհակալ։ Նա շնորհակալ չէր ոչ մեկից՝ ո՛չ բարեկամներից և ո՛չ էլ իր պատանեկության տարիների ուղեկիցներից՝ հագուստի, սննդի, հոգատարության և դաստիարակության համար։ Ջեյն Էյրի ինքնակենսագրությունը հակաքրիստոնեական ստեղծագործություն է։ Այն տոգորված է բողոքի շնչով ընդդեմ հարուստների բարեկեցության և աղքատների զրկանքների»։ Բողոքի և անկախության ոգին իրեն զգացնել է տալիս նաև սիրած անձնավորության հետ Ջեյն Էյրի ունեցած հարաբերություններում։ Տիրոջ՝ իր հետ տարած տարօրինակ, արտասովոր խաղից տանջահար, նա ինքն առաջինն է խոստովանում իր սերը։ Վիկտորիանական վեպի համար դա մի անասելի երևույթ էր։ «Quarterly Review» ամսագրի նույն գրախոսը սարսափով հայտնում է, որ լուրեր են պտտվում, թե վեպի հեղինակը կին է, իհարկե, կին, «որը վաղուց կորցրել է նույն սեռի անձանց հասարակության անդամ լինելու իրավունքը»։ Իր բնույթով, Ջեյն Էյրի սիրո խոստովանությունը արդեն հավասարության մասին մի համարձակ դեկլարացիա է։ «Գուցե Դուք կարծում եք, որ ես ավտոմատ եմ, անզգա մեքենա...Ես նույնպիսի հոգի ունեմ, ինչպես և Դուք, և նույնպիսի սիրտ։ Ես այժմ խոսում եմ Ձեզ հետ՝ արհամարհելով սովորություններն ու պայմանականությունները և, անգամ, դեն նետելով այն ամենն, ինչ երկրային է...» Սիրած մարդու հարսնացուն դառնալուց և երջանկության գագաթին հասնելուց հետո էլ Ջեյն Էյրը չի կորցնում ինքնատիրապետումն ու սթափությունը։ Նա աչալուրջ հսկում է սեփական անկախությունը, վախենում է ամուսնու խաղալիքը կամ ստրկուհին դառնալուց։ Նա շարունակում է դասերը Ռեչեսթըրի դստեր հետ, մերժում է նրա ճոխ նվերները, համառորեն հիշեցնում նրան, որ ինքն աղքատ է և տգեղ։ Իմանալով, որ սիրած անձնավորությունն ամուսնացած է, Ջեյնը թողնում է նրա տունն ու հեռանում՝ առանց գրպանում մի գռոշ ունենալու։ Ժամանակակից ընթերցողին կարող է տարօրինակ թվալ Ջեյն Էյրի արարքը։ Չէ՞ որ միստր Ռոչեսթըրը ամուսնական կապով շղթայված էր կատաղի խելագարի հետ և, համաձայն անգլիական օրենքի, չէր կարող բաժանվել նրանից։ Նրա դժբախտությունն ու Ջեյնի հանդեպ տածած ազնիվ սերը պետք է որ կոտրեին Ջեյնի համառությունը։ Միստր Ռոչեսթըրը առաջարկում է միասին մեկնել Իտալիա, որտեղ ոչ մեկը չի ճանաչում իրենց, և երջանիկ ապրել մինչև կյանքի վերջին օրերը, իսկ հիվանդ կնոջ մասին նա կշարունակի հոգ տանել։ Ի՞նչն էր խանգարում անսահմանորեն սիրող Ջեյնին ընդունել այդ առաջարկը։ Իհարկե, այստեղ Շառլոթ Բրոնտեն մնում է իր դարի հավատարիմ զավակը, երբ ամեն մի ոչ պաշտոնական կապ խայտառակություն և հանցագործություն էր համարվում։ Բայց նրա հերոսուհու որոշումը հոգեբանորեն հասկանալի է։ Ջեյնը հպարտ է և մաքուր, միայն այն միտքը, որ ողջ կյանքը ստիպված է լինելու ստել, հեռու ապրել հայրենիքից, կախված լինել բռնկուն անձնավորության քմահաճույքներից, անտանելի էր նրա համար։ Եվ նա գերադասում է աղքատությունը և բաժանումը։ Վեպի մեծ հաջողությունը բացատրվում է և այն համարձակությամբ, որով վիպասանուհին պատկերում է սիրո զգացումը։ Անգամ այդ դարաշրջանի առաջավոր գրողները չէին համարձակվում նման նկարագրությունների։ Առավել ևս անգլիական հասարակության համար անսպասելի էր կրքի ձայնը, որ հնչում էր վեպի էջերից՝ գրված կնոջ ձեռքով։ Ռոչեսթըրի մեջ դա կիրքն է, որ ավերում է բոլոր արգելքները, Ջեյնի մեջ կիրքն է, որ մտնում է սուր պայքարի մեջ պարտքի զգացումի հետ։ Ռոմանտիկական ավանդույթներով շաղկապված վեպի սյուժեն այնքան էլ ճշմարտացի չի հնչում, չնայած սա ևս ունի իր հմայքը։ Այստեղ զգացվում է ռոմանտիկական ստեղծագործությունների և գոթական վեպերի ազդեցութունը։ Ռոչեսթըրի ամրոցը՝ իր սարսափելի գաղտնիքներով, տարօրինակ կնոջ անսպասելի հայտնվելը, հերոսուհու ստացած հարուստ ժառանգությունը, հրդեհը, որի ժամանակ կործանվում են Ռոչեսթըրի կինն ու ամրոցը և, վերջապես, երջանիկ ավարտը լիովին համապատասխանում են ռոմանտիկական վեպի կանոններին։ Իսկ Ռոչեսթըրի կերպարը բացահայտորեն օժտված է բարոյական գծերով։ Բայց Շառլոթ Բրոնտեն ռեալիստ է մնում ամենակարևոր բանում՝ հասարակական միջավայրի, հասարակական հարաբերությունների և մարդկային բնավորությունների պատկերման մեջ։ Քահանայի աղջիկ լինելով հանդերձ՝ նա սպանիչ ծաղրով է գրում հոգևորականության մասին։ Ամենավանող կերպարներից է Բրոքլհերստը՝ հոգաբարձուն, դպրոցի տեսուչը, որն իրականում մարդասպան է։ Նրա զոհերն են Լոուդյան դպրոցի սանուհիները։ Կրոնավորների իդեալականացված կերպարները, որոնցով հեղեղվում էին վիկտորիանական վեպերը, չընդունվեցին Շառլոթ Բրոնտեի կողմից, որ լավ ծանոթ էր կղերական միջավայրին։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{վիքիքաղվածք}} * [https://standardebooks.org/ebooks/charlotte-bronte Շառլոթ Բրոնթեն standardebooks.org֊ում] * [http://www.npg.org.uk/collections/search/portrait.php?LinkID=mp03781&page=2&rNo=19&role=art Charlotte Brontë &mdash; Drawing by George Richmond (National Portrait Gallery)] * [http://www.imagesofengland.org.uk/Details/Default.aspx?id=81167&mode=quick Modern Day Images of Charlotte Bronte Residences] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171019220921/http://www.imagesofengland.org.uk/Details/Default.aspx?id=81167&mode=quick |date=2017-10-19 }} * [https://gutenberg.org/etext/19011 Charlotte Brontë and Her Circle], by Clement K. Shorter, from Project Gutenberg {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Բրոնտե, Շառլոթ}} [[Կատեգորիա:Անգլիացի արձակագիրներ]] [[Կատեգորիա:Բրոնտե ընտանիք]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի բանաստեղծուհիներ]] [[Կատեգորիա:Գրական կեղծանուններով հայտնի հեղինակներ]] [[Կատեգորիա:Գրողներ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:19-րդ դարի անգլիացի վիպասաններ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի կին վիպասաններ]] nnc149cy8e1l9gxk26svyqfpzaf69hj 10 44573 8486897 8486295 2022-08-11T00:00:02Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Թարմացնում եմ տվյալները wikitext text/x-wiki <!-- Ցանկը պարբերաբար թարմացվում է բոտի կողմից, խնդրում ենք կաղապարում փոփոխություններ չանել, քանի որ դրանք չեղարկվելու են հաջորդ թարմացմամբ։ Փոխարենը կարող եք ձեր առաջրկությունները անել քննարկման էջում --><onlyinclude>{{#switch:{{{1}}} | date = Վերջին անգամ թարմացվել է 2022 թվականի օգոստոսի 11-ին՝ Երևանի ժամանակով 04:00-ին։ | hy2 = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = {{NUMBEROFARTICLES:R}} | NUMBEROFFILES | FILES = {{NUMBEROFFILES:R}} | NUMBEROFPAGES |PAGES = {{NUMBEROFPAGES:R}} | NUMBEROFUSERS | USERS = {{NUMBEROFUSERS:R}} | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = {{NUMBEROFACTIVEUSERS:R}} | NUMBEROFADMINS | ADMINS = {{NUMBEROFADMINS:R}} | NUMBEROFEDITS | EDITS = {{NUMBEROFEDITS:R}} | 0 }} | be-x-old = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 226403 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 78777 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2324930 | NUMBEROFFILES | FILES = 1891 | NUMBEROFUSERS | USERS = 76169 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 131 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | zh-tw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7114253 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1295936 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 72846250 | NUMBEROFFILES | FILES = 60644 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3250339 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8728 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66 | 0 }} | nan = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1062999 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431606 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3131699 | NUMBEROFFILES | FILES = 362 | NUMBEROFUSERS | USERS = 53884 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 90 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | minnan = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1062999 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431606 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3131699 | NUMBEROFFILES | FILES = 362 | NUMBEROFUSERS | USERS = 53884 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 90 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | nb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1697637 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 595399 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 22822911 | NUMBEROFFILES | FILES = 4 | NUMBEROFUSERS | USERS = 558580 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 978 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 40 | 0 }} | jp = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3951587 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1337077 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 90713869 | NUMBEROFFILES | FILES = 31013 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1965747 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14896 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 40 | 0 }} | dk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 907396 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283266 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 11194362 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 435184 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 721 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25 | 0 }} | ten = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4271 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 231 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 25996 | NUMBEROFFILES | FILES = 110 | NUMBEROFUSERS | USERS = 32144 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ng = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 443 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 5923 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2385 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | mus = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 115 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3603 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2348 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | mh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 206 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4212 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2140 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | lrc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 237 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 140064 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5036 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | kr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 162 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4641 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5464 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | kj = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 114 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3548 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1376 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ii = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 189 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 11653 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2031 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | hz = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 176 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4483 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3761 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ho = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 129 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3786 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1575 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | cho = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 201 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4220 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1809 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | aa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 509 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4685 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 4062 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | test2 = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 41273 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1479 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 498950 | NUMBEROFFILES | FILES = 151 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15326 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 116 | 0 }} | test = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 82714 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5257 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 530197 | NUMBEROFFILES | FILES = 17481 | NUMBEROFUSERS | USERS = 54137 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 121 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 297 | 0 }} | kcg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1837 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 451 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 15673 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 411 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | cr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2159 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 158 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 37354 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16714 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | dz = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2281 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 227 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 29386 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9194 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ti = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2730 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 234 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 23833 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8457 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | kl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2260 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 242 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 74456 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12282 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | pwn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 430 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 278 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 10968 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 834 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | sg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1982 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 300 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 20582 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5974 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | din = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1086 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 317 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8049 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5677 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ee = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3112 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 451 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 49934 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13238 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ff = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2452 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 508 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 24810 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7870 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 51 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | ik = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2610 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 439 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 37929 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7930 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ady = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3092 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 451 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 12052 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5979 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pnt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2038 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 481 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 35122 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9452 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ch = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2498 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 542 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 22834 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14391 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ss = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2409 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 574 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 38068 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7621 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ak = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2439 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 590 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 28892 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12443 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | iu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3182 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 593 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 44494 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16977 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | rn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2449 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 620 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 23097 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8956 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ve = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2234 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 748 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 19282 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7183 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | chy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2257 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 662 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 24106 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10590 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ts = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3759 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 717 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 36630 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8816 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | bm = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3142 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 782 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 40182 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9861 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | tn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3669 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 780 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 28042 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9231 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | rmy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2700 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 730 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 50221 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16383 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | guw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1750 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1003 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 28769 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 483 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ami = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1656 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 836 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 32145 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 918 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | st = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4250 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 842 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 28375 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9427 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | mad = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1628 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 860 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8862 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1560 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | got = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3804 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 866 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 46127 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17697 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ny = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3999 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 912 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 37780 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9357 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pih = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3325 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 889 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 44139 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10473 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ltg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3222 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1014 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 35313 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6684 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | chr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3903 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1026 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 46149 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 21790 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | alt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3650 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1044 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 35808 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1632 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | gcr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2556 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1049 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 16483 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2180 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | sm = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3294 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1065 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 42631 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9618 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | om = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3738 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1094 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 38030 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9455 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | srn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2728 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1112 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 39150 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7028 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | trv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2057 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1110 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 85546 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1187 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | shi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3835 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1152 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 33348 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1466 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | cu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5562 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1164 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 82590 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 23033 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mnw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4516 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1229 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 33836 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2663 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ks = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7793 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1174 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 62196 | NUMBEROFFILES | FILES = 9 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9331 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ty = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3011 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1217 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 53067 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6856 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | xh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3818 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1237 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 33865 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11708 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | nqo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2612 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1294 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 9965 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2863 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | kg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2903 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1254 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 43787 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9970 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | lbe = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14651 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1264 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 50223 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7795 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | fj = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3628 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1273 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 35391 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8351 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | roa-rup = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4294 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1293 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 205267 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12991 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | jbo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5715 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1305 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 111653 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14991 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | bi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3295 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1395 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 41803 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12144 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | lg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4809 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1419 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 26739 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7152 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | tet = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3908 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1502 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 66580 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8919 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ki = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3074 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1504 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 20623 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7957 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | nia = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3604 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1517 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 17517 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1209 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | nov = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4407 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1516 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 177707 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10831 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | tcy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8969 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1741 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 102784 | NUMBEROFFILES | FILES = 1 | NUMBEROFUSERS | USERS = 4925 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | kbd = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6741 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1595 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 43684 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9135 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | wo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5366 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1651 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 104428 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13931 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | na = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4882 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1661 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 89529 | NUMBEROFFILES | FILES = 4 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11476 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | jam = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3024 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1685 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 20759 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7225 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | kbp = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3375 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1698 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 16060 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3839 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | tpi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5678 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1350 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 86607 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12362 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mdf = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11612 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1890 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 64236 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8524 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | arc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6420 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1851 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 95315 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18779 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | dag = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4403 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1966 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 42161 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1798 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 45 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | tum = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6444 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4464 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 30296 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7187 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | to = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5326 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1907 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 41564 | NUMBEROFFILES | FILES = 12 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9228 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | tw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5062 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2117 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 93377 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13901 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 51 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | atj = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3016 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1909 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 14688 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3689 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | pdc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5833 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1932 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 105120 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 30354 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | kaa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5093 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1941 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 45842 | NUMBEROFFILES | FILES = 3 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10235 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | za = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4142 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2010 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 39344 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9742 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | szy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5360 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2030 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 128401 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2315 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | inh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11702 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2086 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 54538 | NUMBEROFFILES | FILES = 37 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3292 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | xal = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11814 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2046 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 84916 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9269 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | krc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14326 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2057 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 106200 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9670 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | tay = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2824 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2420 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 54104 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1101 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0 | 0 }} | awa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5350 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2436 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 24111 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1908 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pap = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5993 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2665 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 90019 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13370 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | haw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5521 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2455 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 96448 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15057 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4636 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2547 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 101635 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6640 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | pag = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8816 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2579 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 73071 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7575 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pfl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6915 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2740 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 89858 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10759 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | bxr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11044 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2772 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 69874 | NUMBEROFFILES | FILES = 9 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13825 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | gag = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6578 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2794 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 67759 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12676 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | av = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14682 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3105 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 83157 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13342 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ksh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10540 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2915 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1606839 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 21365 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | dv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11201 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3019 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 129993 | NUMBEROFFILES | FILES = 932 | NUMBEROFUSERS | USERS = 23352 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | cbk-zam = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8231 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3127 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 110076 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13518 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | rw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 9336 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3309 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 85783 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11147 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ln = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8565 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3271 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 121774 | NUMBEROFFILES | FILES = 32 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11806 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | dty = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 19195 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3307 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 237407 | NUMBEROFFILES | FILES = 3 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5505 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | dsb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11199 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3325 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 142771 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17229 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | tyv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11199 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3362 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 43432 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8089 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ext = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7549 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3372 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 115934 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16042 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | koi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10988 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3442 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 59731 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7892 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | gom = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 9039 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3549 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 206371 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 8639 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | ang = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16557 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3681 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 205668 | NUMBEROFFILES | FILES = 300 | NUMBEROFUSERS | USERS = 117784 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | lad = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 12942 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3603 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 208866 | NUMBEROFFILES | FILES = 23 | NUMBEROFUSERS | USERS = 19651 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 32 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | fur = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8585 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3759 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 170353 | NUMBEROFFILES | FILES = 318 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13218 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | rm = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 9595 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3754 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 163004 | NUMBEROFFILES | FILES = 51 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18545 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | olo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10632 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3876 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 32110 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6017 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mwl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10211 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3881 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 98678 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12220 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | lo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 12334 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4060 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 94886 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15424 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | stq = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10691 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4066 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 121166 | NUMBEROFFILES | FILES = 429 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12537 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | lfn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6669 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4176 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 38000 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9213 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ig = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 15309 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8877 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 86649 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13831 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 96 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | smn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14186 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4511 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 66362 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2301 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | lez = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 13029 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4306 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 86670 | NUMBEROFFILES | FILES = 10 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9807 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | bjn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 22449 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4612 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 77148 | NUMBEROFFILES | FILES = 1 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12804 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 19108 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4732 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 278125 | NUMBEROFFILES | FILES = 1146 | NUMBEROFUSERS | USERS = 20192 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 39 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | gn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11304 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4889 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 121032 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16457 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | zea = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 9632 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5057 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 119111 | NUMBEROFFILES | FILES = 1 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12063 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | nrm = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10371 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4832 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 219245 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12355 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ay = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8627 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5026 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 95566 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15341 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | skr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5771 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5234 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 26907 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1304 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | udm = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 17141 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5179 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 120792 | NUMBEROFFILES | FILES = 9 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13813 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | ary = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 43516 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5712 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 184731 | NUMBEROFFILES | FILES = 41 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6323 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 35 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | kw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11762 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5518 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 199492 | NUMBEROFFILES | FILES = 6 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13723 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | gv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 20735 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5681 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 309073 | NUMBEROFFILES | FILES = 185 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18063 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | pcd = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10538 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5409 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 68780 | NUMBEROFFILES | FILES = 49 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15812 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | csb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 8724 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5433 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 185960 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15447 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | kv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16697 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5480 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 139767 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13237 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | ug = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14942 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5346 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 153814 | NUMBEROFFILES | FILES = 282 | NUMBEROFUSERS | USERS = 19798 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | frp = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 15462 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5606 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 214785 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14719 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ab = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 20326 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5986 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 118135 | NUMBEROFFILES | FILES = 9 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17734 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | bo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 17554 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6012 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 139832 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 26471 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | co = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14795 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6202 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 379536 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 19878 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | fiu-vro = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 12063 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6220 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 176629 | NUMBEROFFILES | FILES = 199 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13208 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | tk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 15726 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6332 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 230091 | NUMBEROFFILES | FILES = 319 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24772 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 40 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | glk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 13814 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6427 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 62078 | NUMBEROFFILES | FILES = 807 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14286 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | kab = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 15901 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6435 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 105933 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12046 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | gan = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 33576 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6490 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 394773 | NUMBEROFFILES | FILES = 146 | NUMBEROFUSERS | USERS = 38606 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | vep = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 31068 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6697 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 151385 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14469 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | sat = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16932 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7401 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 96647 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5457 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | nah = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 19368 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7183 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 500806 | NUMBEROFFILES | FILES = 170 | NUMBEROFUSERS | USERS = 20718 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | sc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16371 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7329 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 177292 | NUMBEROFFILES | FILES = 150 | NUMBEROFUSERS | USERS = 21934 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | mi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 13448 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7423 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 153272 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16642 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | nds-nl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 20403 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7596 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 320763 | NUMBEROFFILES | FILES = 571 | NUMBEROFUSERS | USERS = 25868 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | vls = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 21219 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7636 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 308829 | NUMBEROFFILES | FILES = 480 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24652 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | myv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 26169 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7709 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 139625 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11800 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | se = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 20859 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7802 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 300654 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 26295 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | bh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 69036 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8009 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 723250 | NUMBEROFFILES | FILES = 53 | NUMBEROFUSERS | USERS = 29678 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 35 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | sn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16712 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8426 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 97240 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15480 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | so = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 25724 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8439 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 239412 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 32192 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 66 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | rue = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 17640 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8385 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 130952 | NUMBEROFFILES | FILES = 87 | NUMBEROFUSERS | USERS = 25378 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | nso = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 10767 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8524 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 49703 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5841 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | pam = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 21419 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8846 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 295743 | NUMBEROFFILES | FILES = 403 | NUMBEROFUSERS | USERS = 19403 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ie = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 14354 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10572 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 150415 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16906 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | km = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 33409 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9512 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 281964 | NUMBEROFFILES | FILES = 1101 | NUMBEROFUSERS | USERS = 36270 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 50 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | roa-tara = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 17645 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9306 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 140137 | NUMBEROFFILES | FILES = 288 | NUMBEROFUSERS | USERS = 10812 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | hak = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 18262 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9445 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 122369 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 30395 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | hyw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 21576 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10254 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 195133 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 7328 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | mni = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 16211 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10100 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 48608 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2194 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | as = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 73071 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10607 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 330052 | NUMBEROFFILES | FILES = 1713 | NUMBEROFUSERS | USERS = 34553 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 102 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | hif = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 42191 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10270 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 272199 | NUMBEROFFILES | FILES = 192 | NUMBEROFUSERS | USERS = 29581 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mhr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 27207 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10413 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 184847 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 13113 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | mrj = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 18647 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10426 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 100496 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 9954 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | zu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 23975 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10578 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 96681 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17547 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 46 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | shn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 27129 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11618 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 54862 | NUMBEROFFILES | FILES = 60 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3280 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | lij = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 26610 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11019 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 231764 | NUMBEROFFILES | FILES = 7 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14496 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 32 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8 | 0 }} | zh-classical = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 96866 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11414 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 379943 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 94531 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 48 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | wa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 27256 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11553 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 388458 | NUMBEROFFILES | FILES = 622 | NUMBEROFUSERS | USERS = 22261 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | sa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 70150 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11775 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 469410 | NUMBEROFFILES | FILES = 445 | NUMBEROFUSERS | USERS = 35389 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 54 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | bcl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 32891 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 12262 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 233322 | NUMBEROFFILES | FILES = 865 | NUMBEROFUSERS | USERS = 19702 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ace = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 26470 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 12547 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 137252 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24142 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | gor = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 20741 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13236 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 50665 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 4039 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | eml = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 35048 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13011 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 152237 | NUMBEROFFILES | FILES = 2739 | NUMBEROFUSERS | USERS = 23374 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | mzn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 30424 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13444 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 165782 | NUMBEROFFILES | FILES = 263 | NUMBEROFUSERS | USERS = 30193 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 39 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | li = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 65523 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13670 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 454231 | NUMBEROFFILES | FILES = 623 | NUMBEROFUSERS | USERS = 26531 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | ban = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 30326 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 14947 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 121766 | NUMBEROFFILES | FILES = 112 | NUMBEROFUSERS | USERS = 5375 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | mai = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 39291 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13722 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 229511 | NUMBEROFFILES | FILES = 115 | NUMBEROFUSERS | USERS = 11773 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | fo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 40256 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13773 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 368726 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 26915 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 37 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | map-bms = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 30205 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13751 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 213195 | NUMBEROFFILES | FILES = 462 | NUMBEROFUSERS | USERS = 14940 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | hsb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 35373 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13823 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 377333 | NUMBEROFFILES | FILES = 133 | NUMBEROFUSERS | USERS = 23073 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | sah = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 47667 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 14261 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 381557 | NUMBEROFFILES | FILES = 1765 | NUMBEROFUSERS | USERS = 22205 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ps = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 54347 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15391 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 283727 | NUMBEROFFILES | FILES = 1732 | NUMBEROFUSERS | USERS = 27832 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 57 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | nap = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 23709 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 14730 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 664677 | NUMBEROFFILES | FILES = 281 | NUMBEROFUSERS | USERS = 27728 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | am = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 45917 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15040 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 371579 | NUMBEROFFILES | FILES = 1765 | NUMBEROFUSERS | USERS = 39254 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | bug = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 19614 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15401 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 200617 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 12276 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1 | 0 }} | sd = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 56221 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15237 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 240103 | NUMBEROFFILES | FILES = 145 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15777 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 31 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | ha = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 31086 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 17579 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 165371 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18419 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 116 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ilo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 70152 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15362 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 391847 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16192 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | yi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 44210 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15393 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 579073 | NUMBEROFFILES | FILES = 1062 | NUMBEROFUSERS | USERS = 45453 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 54 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | cdo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 31360 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15555 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 89497 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18973 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | os = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 60094 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 16135 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 523702 | NUMBEROFFILES | FILES = 164 | NUMBEROFUSERS | USERS = 22600 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 38 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | frr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 41244 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 16102 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 231351 | NUMBEROFFILES | FILES = 1323 | NUMBEROFUSERS | USERS = 18001 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | gd = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 32207 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15909 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 566953 | NUMBEROFFILES | FILES = 347 | NUMBEROFUSERS | USERS = 25612 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 40 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | or = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 71758 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15885 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 461594 | NUMBEROFFILES | FILES = 125 | NUMBEROFUSERS | USERS = 31103 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 45 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | bat-smg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 29091 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 17083 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 355478 | NUMBEROFFILES | FILES = 109 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24168 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | lld = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 63202 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 59757 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 94140 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2228 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | si = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 79821 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 18016 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 509779 | NUMBEROFFILES | FILES = 3123 | NUMBEROFUSERS | USERS = 58353 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 79 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | crh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 39568 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 19667 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 177323 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17854 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 32 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | xmf = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 36498 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 19608 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 185835 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 17096 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | nv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 34661 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 20507 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 295909 | NUMBEROFFILES | FILES = 709 | NUMBEROFUSERS | USERS = 15138 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 97913 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 21352 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 706650 | NUMBEROFFILES | FILES = 1475 | NUMBEROFUSERS | USERS = 77956 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 98 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | avk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 29016 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 23906 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 113784 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3078 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | qu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 55978 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 23067 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 650068 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 27204 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | ia = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 37728 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 23772 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 641814 | NUMBEROFFILES | FILES = 4 | NUMBEROFUSERS | USERS = 44738 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | bpy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 62804 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 25085 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 886458 | NUMBEROFFILES | FILES = 45 | NUMBEROFUSERS | USERS = 23509 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | scn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 55695 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 26211 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 732780 | NUMBEROFFILES | FILES = 1407 | NUMBEROFUSERS | USERS = 41350 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 40 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | kn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 130306 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 28439 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1108201 | NUMBEROFFILES | FILES = 2594 | NUMBEROFUSERS | USERS = 76133 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 171 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | als = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 69710 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 29016 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1014412 | NUMBEROFFILES | FILES = 571 | NUMBEROFUSERS | USERS = 92476 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 74 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9 | 0 }} | gu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 117622 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 29951 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 825203 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 69051 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 67 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | bar = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 114163 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 29400 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 833114 | NUMBEROFFILES | FILES = 1320 | NUMBEROFUSERS | USERS = 63484 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 56 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ne = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 103635 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 32332 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1067906 | NUMBEROFFILES | FILES = 1258 | NUMBEROFUSERS | USERS = 58673 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 106 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | io = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 49106 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 33383 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 992505 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 33646 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 56 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | yo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 59174 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 34278 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 552957 | NUMBEROFFILES | FILES = 168 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24923 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 66 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | pa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 134310 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 38417 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 609232 | NUMBEROFFILES | FILES = 1576 | NUMBEROFUSERS | USERS = 42307 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 112 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9 | 0 }} | diq = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 60553 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 40161 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 487194 | NUMBEROFFILES | FILES = 209 | NUMBEROFUSERS | USERS = 24952 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | sco = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 146760 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 40560 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 862202 | NUMBEROFFILES | FILES = 690 | NUMBEROFUSERS | USERS = 95250 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 101 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | ckb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 184801 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42376 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 968129 | NUMBEROFFILES | FILES = 1616 | NUMBEROFUSERS | USERS = 51307 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 158 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | an = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 128459 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42176 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1837990 | NUMBEROFFILES | FILES = 1499 | NUMBEROFUSERS | USERS = 68335 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 71 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | wuu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 55369 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42551 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 294388 | NUMBEROFFILES | FILES = 135 | NUMBEROFUSERS | USERS = 78696 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 52 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | tl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 233863 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 43001 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1955829 | NUMBEROFFILES | FILES = 1897 | NUMBEROFUSERS | USERS = 123441 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 124 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | fy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 150304 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 49261 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1085883 | NUMBEROFFILES | FILES = 7586 | NUMBEROFUSERS | USERS = 43456 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 73 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8 | 0 }} | cv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 97775 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 49621 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 749455 | NUMBEROFFILES | FILES = 537 | NUMBEROFUSERS | USERS = 31205 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 59 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | lmo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 123482 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 54561 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1124225 | NUMBEROFFILES | FILES = 4437 | NUMBEROFUSERS | USERS = 37730 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 43 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | ku = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 109130 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 53863 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1093278 | NUMBEROFFILES | FILES = 565 | NUMBEROFUSERS | USERS = 51795 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 83 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | is = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 141487 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 54700 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1759651 | NUMBEROFFILES | FILES = 3218 | NUMBEROFUSERS | USERS = 86701 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 123 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 19 | 0 }} | szl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 69134 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 55850 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 347603 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 21771 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 52 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | ga = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 95991 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 57323 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1068943 | NUMBEROFFILES | FILES = 1122 | NUMBEROFUSERS | USERS = 52525 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 94 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | ba = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 169864 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 60332 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1148554 | NUMBEROFFILES | FILES = 1455 | NUMBEROFUSERS | USERS = 35427 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 81 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | lb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 131448 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 61006 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2390951 | NUMBEROFFILES | FILES = 2370 | NUMBEROFUSERS | USERS = 55135 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 79 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | su = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 97393 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 61275 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 629158 | NUMBEROFFILES | FILES = 545 | NUMBEROFUSERS | USERS = 28366 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 43 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | ht = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 82051 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 67859 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 803267 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 28506 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 48 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | pnb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 113780 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 65791 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 606235 | NUMBEROFFILES | FILES = 225 | NUMBEROFUSERS | USERS = 32439 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 59 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | pms = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 101498 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 66375 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 855390 | NUMBEROFFILES | FILES = 2069 | NUMBEROFUSERS | USERS = 25298 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 40 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | jv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 177972 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 70039 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1593038 | NUMBEROFFILES | FILES = 5430 | NUMBEROFUSERS | USERS = 53921 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 112 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | vec = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 140349 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 68974 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1100189 | NUMBEROFFILES | FILES = 724 | NUMBEROFUSERS | USERS = 32068 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | br = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 141768 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 72355 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2002418 | NUMBEROFFILES | FILES = 5405 | NUMBEROFUSERS | USERS = 70095 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 85 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | new = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 196959 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 72353 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 848782 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 25038 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | sw = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 149848 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 74439 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1238399 | NUMBEROFFILES | FILES = 2270 | NUMBEROFUSERS | USERS = 55057 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 207 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 14 | 0 }} | te = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 306440 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 77803 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3602239 | NUMBEROFFILES | FILES = 13530 | NUMBEROFUSERS | USERS = 114405 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 207 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 13 | 0 }} | be-tarask = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 226403 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 78777 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2324930 | NUMBEROFFILES | FILES = 1891 | NUMBEROFUSERS | USERS = 76169 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 131 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | ml = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 488173 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 78960 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3703862 | NUMBEROFFILES | FILES = 6963 | NUMBEROFUSERS | USERS = 163130 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 265 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15 | 0 }} | ky = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 111278 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 81559 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 423657 | NUMBEROFFILES | FILES = 2688 | NUMBEROFUSERS | USERS = 33147 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 81 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | nds = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 162262 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 83873 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 989968 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 48972 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 49 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | mr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 284745 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 85674 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2140217 | NUMBEROFFILES | FILES = 19140 | NUMBEROFUSERS | USERS = 145699 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 173 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12 | 0 }} | sq = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 263252 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 86089 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2463628 | NUMBEROFFILES | FILES = 4730 | NUMBEROFUSERS | USERS = 143735 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 233 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | oc = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 159273 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 89771 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2315276 | NUMBEROFFILES | FILES = 924 | NUMBEROFUSERS | USERS = 48366 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 100 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | bs = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 367680 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 90330 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3414954 | NUMBEROFFILES | FILES = 5461 | NUMBEROFUSERS | USERS = 144459 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 178 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9 | 0 }} | mg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 245125 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 94877 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1045758 | NUMBEROFFILES | FILES = 3 | NUMBEROFUSERS | USERS = 28817 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 54 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | af = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 372763 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 104304 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2513841 | NUMBEROFFILES | FILES = 9615 | NUMBEROFUSERS | USERS = 152016 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 188 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16 | 0 }} | my = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 216588 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 103632 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 753728 | NUMBEROFFILES | FILES = 2978 | NUMBEROFUSERS | USERS = 102947 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 147 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4 | 0 }} | tg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 262772 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 107714 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1308650 | NUMBEROFFILES | FILES = 485 | NUMBEROFUSERS | USERS = 36103 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 75 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | lv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 467089 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 114958 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3661267 | NUMBEROFFILES | FILES = 25520 | NUMBEROFUSERS | USERS = 107888 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 289 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 13 | 0 }} | bn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 989389 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 126256 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6028593 | NUMBEROFFILES | FILES = 15312 | NUMBEROFUSERS | USERS = 384045 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1114 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 14 | 0 }} | zh-yue = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 284405 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 126304 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1858239 | NUMBEROFFILES | FILES = 2628 | NUMBEROFUSERS | USERS = 243528 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 302 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12 | 0 }} | vo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 184871 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 54321 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3309053 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 32352 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 34 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2 | 0 }} | mk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 524058 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 129765 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4788734 | NUMBEROFFILES | FILES = 8677 | NUMBEROFUSERS | USERS = 103256 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 231 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12 | 0 }} | ast = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 228532 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 129956 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3701152 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 106681 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 112 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | cy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 274964 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 134998 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 11096720 | NUMBEROFFILES | FILES = 11271 | NUMBEROFUSERS | USERS = 73659 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 121 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16 | 0 }} | la = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 275760 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 137136 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3687831 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 158009 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 150 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 21 | 0 }} | uz = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 684364 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 165059 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2766033 | NUMBEROFFILES | FILES = 2071 | NUMBEROFUSERS | USERS = 76754 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 747 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 19 | 0 }} | ta = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 465366 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 147757 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3480730 | NUMBEROFFILES | FILES = 7719 | NUMBEROFUSERS | USERS = 207549 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 323 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 31 | 0 }} | th = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 972958 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 149424 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 10222466 | NUMBEROFFILES | FILES = 27281 | NUMBEROFUSERS | USERS = 429431 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 966 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15 | 0 }} | hi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1189246 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 152238 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 5599451 | NUMBEROFFILES | FILES = 3588 | NUMBEROFUSERS | USERS = 708725 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1248 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | ka = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 459602 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 162191 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4394020 | NUMBEROFFILES | FILES = 14836 | NUMBEROFUSERS | USERS = 143031 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 225 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | nn = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 372373 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 162625 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3388951 | NUMBEROFFILES | FILES = 16 | NUMBEROFUSERS | USERS = 121713 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 132 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 14 | 0 }} | ur = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 992973 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 174568 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 5039184 | NUMBEROFFILES | FILES = 12510 | NUMBEROFUSERS | USERS = 149387 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 301 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | sl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 439314 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 177306 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 5717881 | NUMBEROFFILES | FILES = 8314 | NUMBEROFUSERS | USERS = 213568 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 317 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 22 | 0 }} | gl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 471652 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 187946 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6148112 | NUMBEROFFILES | FILES = 353 | NUMBEROFUSERS | USERS = 128210 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 244 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8 | 0 }} | az = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 510598 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 186036 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6556589 | NUMBEROFFILES | FILES = 23765 | NUMBEROFUSERS | USERS = 251571 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 647 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 17 | 0 }} | lt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 499989 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 203807 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6647065 | NUMBEROFFILES | FILES = 23832 | NUMBEROFUSERS | USERS = 166358 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 323 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 10 | 0 }} | simple = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 701674 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 216486 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8364607 | NUMBEROFFILES | FILES = 36 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1223039 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 936 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 17 | 0 }} | el = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 629970 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 212400 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 9596621 | NUMBEROFFILES | FILES = 18508 | NUMBEROFUSERS | USERS = 368845 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1032 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 22 | 0 }} | hr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 445187 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 212940 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6426476 | NUMBEROFFILES | FILES = 20945 | NUMBEROFUSERS | USERS = 277718 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 476 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | be = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 646236 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 220908 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 4174544 | NUMBEROFFILES | FILES = 3244 | NUMBEROFUSERS | USERS = 120667 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 271 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | min = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 385279 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 225557 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 2443950 | NUMBEROFFILES | FILES = 177 | NUMBEROFUSERS | USERS = 16112 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | et = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 541917 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 229423 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6167868 | NUMBEROFFILES | FILES = 756 | NUMBEROFUSERS | USERS = 168101 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 422 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 33 | 0 }} | kk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 587810 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 231963 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3055780 | NUMBEROFFILES | FILES = 10539 | NUMBEROFUSERS | USERS = 120832 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 198 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16 | 0 }} | sk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 548922 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 241574 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 7398457 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 221471 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 515 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 10 | 0 }} | azb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 571366 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 242126 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1522680 | NUMBEROFFILES | FILES = 246 | NUMBEROFUSERS | USERS = 37898 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 123 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | da = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 907396 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283266 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 11194362 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 435184 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 721 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25 | 0 }} | bg = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 631627 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283477 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 11462623 | NUMBEROFFILES | FILES = 549 | NUMBEROFUSERS | USERS = 311294 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 735 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25 | 0 }} | hy = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 987974 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 292984 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8477148 | NUMBEROFFILES | FILES = 11340 | NUMBEROFUSERS | USERS = 123767 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 419 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11 | 0 }} | he = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1339361 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 320314 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 34397830 | NUMBEROFFILES | FILES = 73785 | NUMBEROFUSERS | USERS = 995158 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3141 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 32 | 0 }} | eo = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 712870 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 322823 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 7662146 | NUMBEROFFILES | FILES = 11050 | NUMBEROFUSERS | USERS = 199306 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 311 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16 | 0 }} | ms = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1041383 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 359729 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 5625851 | NUMBEROFFILES | FILES = 19611 | NUMBEROFUSERS | USERS = 298235 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 526 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15 | 0 }} | eu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 824781 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 397078 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8994536 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 138528 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 247 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12 | 0 }} | tt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 564661 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 417526 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3525947 | NUMBEROFFILES | FILES = 6087 | NUMBEROFUSERS | USERS = 43082 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 77 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5 | 0 }} | ro = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2620033 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 432608 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 15001447 | NUMBEROFFILES | FILES = 116442 | NUMBEROFUSERS | USERS = 591333 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 878 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 18 | 0 }} | zh-min-nan = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1062999 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431606 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3131699 | NUMBEROFFILES | FILES = 362 | NUMBEROFUSERS | USERS = 53884 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 90 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | sh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4644209 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 456849 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 41241079 | NUMBEROFFILES | FILES = 10240 | NUMBEROFUSERS | USERS = 176166 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 159 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12 | 0 }} | ce = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 907269 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 480564 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 8671882 | NUMBEROFFILES | FILES = 315 | NUMBEROFUSERS | USERS = 30686 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 57 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | tr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2378769 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 506999 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 28215715 | NUMBEROFFILES | FILES = 37495 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1418219 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2962 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 23 | 0 }} | cs = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1401242 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 508073 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 21538186 | NUMBEROFFILES | FILES = 1 | NUMBEROFUSERS | USERS = 585714 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2063 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 32 | 0 }} | hu = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1448020 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 509706 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 25109991 | NUMBEROFFILES | FILES = 8419 | NUMBEROFUSERS | USERS = 509943 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1516 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 24 | 0 }} | fi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1407761 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 535463 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 20647124 | NUMBEROFFILES | FILES = 69868 | NUMBEROFUSERS | USERS = 520062 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1571 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 30 | 0 }} | no = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1697637 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 595399 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 22822911 | NUMBEROFFILES | FILES = 4 | NUMBEROFUSERS | USERS = 558580 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 978 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 40 | 0 }} | ko = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2727352 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 599011 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 33057718 | NUMBEROFFILES | FILES = 12707 | NUMBEROFUSERS | USERS = 748008 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1559 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 27 | 0 }} | id = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3291284 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 626169 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 21482734 | NUMBEROFFILES | FILES = 47466 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1344889 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3153 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 41 | 0 }} | sr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3984111 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 661361 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 25118083 | NUMBEROFFILES | FILES = 36247 | NUMBEROFUSERS | USERS = 310279 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 736 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 18 | 0 }} | ca = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 1762875 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 706546 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 30479954 | NUMBEROFFILES | FILES = 15538 | NUMBEROFUSERS | USERS = 425679 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1001 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 30 | 0 }} | fa = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5337413 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 922800 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 35258870 | NUMBEROFFILES | FILES = 81747 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1141106 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 5187 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 34 | 0 }} | pt = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 5398948 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1094084 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 63997409 | NUMBEROFFILES | FILES = 58364 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2790195 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8584 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 56 | 0 }} | uk = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4117120 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1186043 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 36731321 | NUMBEROFFILES | FILES = 110510 | NUMBEROFUSERS | USERS = 638278 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3168 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 46 | 0 }} | ar = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7801079 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1181666 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 58855852 | NUMBEROFFILES | FILES = 49769 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2288007 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 4864 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 26 | 0 }} | war = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2881763 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1265922 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 6286613 | NUMBEROFFILES | FILES = 42 | NUMBEROFUSERS | USERS = 52874 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 93 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3 | 0 }} | vi = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 19374392 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1275024 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 68915269 | NUMBEROFFILES | FILES = 24487 | NUMBEROFUSERS | USERS = 876165 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2078 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 20 | 0 }} | zh = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7114253 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1295936 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 72846248 | NUMBEROFFILES | FILES = 60644 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3250339 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8728 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66 | 0 }} | ja = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3951587 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1337077 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 90713865 | NUMBEROFFILES | FILES = 31013 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1965747 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14896 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 40 | 0 }} | pl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 3555734 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1531853 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 67601088 | NUMBEROFFILES | FILES = 261 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1185531 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3996 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 101 | 0 }} | arz = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 2009203 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1596521 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 7280391 | NUMBEROFFILES | FILES = 1474 | NUMBEROFUSERS | USERS = 188231 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 215 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7 | 0 }} | it = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7488992 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1766427 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 128467008 | NUMBEROFFILES | FILES = 139361 | NUMBEROFUSERS | USERS = 2281457 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 7423 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 122 | 0 }} | es = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7706738 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1794427 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 144835990 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 6611937 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13217 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 63 | 0 }} | ru = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7436491 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1844060 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 124421908 | NUMBEROFFILES | FILES = 237513 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3228708 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10471 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 77 | 0 }} | nl = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 4465174 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2097694 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 62430026 | NUMBEROFFILES | FILES = 20 | NUMBEROFUSERS | USERS = 1223486 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3427 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 36 | 0 }} | fr = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 12141820 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2444342 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 195553759 | NUMBEROFFILES | FILES = 69056 | NUMBEROFUSERS | USERS = 4440593 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16473 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 158 | 0 }} | sv = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 6119119 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2552320 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 50955310 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 831066 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1858 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66 | 0 }} | de = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 7495878 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2714437 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 223731080 | NUMBEROFFILES | FILES = 128650 | NUMBEROFUSERS | USERS = 3973993 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16968 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 191 | 0 }} | ceb = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 11232196 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6125876 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 34882143 | NUMBEROFFILES | FILES = 0 | NUMBEROFUSERS | USERS = 93213 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 194 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6 | 0 }} | en = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 56701422 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6562986 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 1108876375 | NUMBEROFFILES | FILES = 896538 | NUMBEROFUSERS | USERS = 44273560 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 115027 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1030 | 0 }} | total = {{#switch:{{{2}}} | NUMBEROFPAGES | PAGES = 261106499 | NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 63710387 | NUMBEROFEDITS | EDITS = 3419069415 | NUMBEROFFILES | FILES = 2873644 | NUMBEROFUSERS | USERS = 110102900 | NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 306918 | NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4348 | 0 }} | 0 }}</onlyinclude><noinclude>[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտերի ենթաէջեր]]</noinclude> 668f0k2msx9rd05ay1scy33z3m6vr7e 0 46646 8486959 653245 2022-08-11T00:49:14Z Xqbot 2765 Ռոբոտ․ Շտկվում են կրկնակի վերահղումները [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] -ին wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] s3rnd4m0owmp2waj3ix7paeyqq3v1kb 0 49554 8486958 653248 2022-08-11T00:49:09Z Xqbot 2765 Ռոբոտ․ Շտկվում են կրկնակի վերահղումները [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] -ին wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] s3rnd4m0owmp2waj3ix7paeyqq3v1kb 0 49555 8486960 653249 2022-08-11T00:49:19Z Xqbot 2765 Ռոբոտ․ Շտկվում են կրկնակի վերահղումները [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] -ին wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)]] s3rnd4m0owmp2waj3ix7paeyqq3v1kb 0 51013 8486997 7998394 2022-08-11T05:12:17Z Ապատ63 36683 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ]]՝ [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 4 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է [[Իվանե Զաքարյան]]ի որդի Ավագ (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) 1247 թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>։ Կոչվել է նաև Պղնձահանք կամ Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվեել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կիսամշակ քարերով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Արևմտյան պատի մեջ առկա է նեղ լուսամուտ, որով էլ լուսավորվում է ներսը։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուսը՝ արձակագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] d2115qzm2bxwoi18ymtmrtyf4uumww8 8486998 8486997 2022-08-11T05:14:04Z Ապատ63 36683 /* Ներքին տեսք */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ]]՝ [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 4 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է [[Իվանե Զաքարյան]]ի որդի Ավագ (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) 1247 թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>։ Կոչվել է նաև Պղնձահանք կամ Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվեել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կիսամշակ քարերով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Արևմտյան պատի մեջ առկա է նեղ լուսամուտ, որով էլ լուսավորվում է ներսը։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուսը՝ արձակագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="120"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] d9a4qjtmsqt61o93rmbi580vl2kjdbb 8486999 8486998 2022-08-11T05:14:37Z Ապատ63 36683 /* Արտաքին տեսք */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ]]՝ [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 4 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է [[Իվանե Զաքարյան]]ի որդի Ավագ (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) 1247 թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>։ Կոչվել է նաև Պղնձահանք կամ Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվեել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կիսամշակ քարերով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Արևմտյան պատի մեջ առկա է նեղ լուսամուտ, որով էլ լուսավորվում է ներսը։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուսը՝ արձակագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="110"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="120"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] 99d21wig8je3j255g3ykhu9dxjiehcm 8487000 8486999 2022-08-11T05:16:54Z Ապատ63 36683 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի շենքեր և կառույցներ]], [[Կատեգորիա:Հայաստանի վանքեր]], [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ]]՝ [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 4 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է [[Իվանե Զաքարյան]]ի որդի Ավագ (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) 1247 թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>։ Կոչվել է նաև Պղնձահանք կամ Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվեել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կիսամշակ քարերով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Արևմտյան պատի մեջ առկա է նեղ լուսամուտ, որով էլ լուսավորվում է ներսը։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուսը՝ արձակագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="110"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="120"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Հայաստանի վանքեր]] [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] 23ke32c1l2fxjxv532z7ehjs1jdbr75 8487021 8487000 2022-08-11T06:57:32Z Ապատ63 36683 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', 13-րդ դարի [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ|Տավուշի մարզի]] [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 3.5 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] [[Իվանե Զաքարյան|Իվանե]]ի որդի [[Ավագ Զաքարյան|Ավագի]] (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) հսկողությամբ, 1247 (ՈՂՋ) թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>, մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո։ Կոչվել է նաև '''Պղնձահանք''' կամ '''Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին'''<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի թաղածածկ առաստաղներ, որոնք հիմնականում պահպանված են։ Եկեղեցու արևմտյան պատերը գտնվում են սյունասրահին կից, իսկ խորանի հարավային պատը միանում է գրապահոցին։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին փոքրիկ եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կոպիտ սրբատաշ քարերերից, որոնք շենքի նեսի մասում ծածկվել են կրաշաղախ սվաղով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի արտաքին մասում, ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Եկեղեցու արձանագրություններում առկա անեծքներից (մասնավորապես, եկեղեցու մուտքի հարավային կողի դրսի մասի արձանագրության վերջին տողերի անեծքը) ենթադրելով, կարելի է աել, որ վանքն ունեցել է քաղկեդոնիկ միաբանություն<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է հանքաքարի տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Ներսը լուսավորում է աղոտ՝ գավիթի արևմտյան պատի մեջ բացված մեկ նեղ լուսամուտով։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուս մասն՝ անարձանագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։ Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="110"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="120"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Հայաստանի վանքեր]] [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] oniwhl344l12843m307w53hscbbk9zl 8487024 8487021 2022-08-11T06:59:14Z Ապատ63 36683 /* Ներքին տեսք */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', 13-րդ դարի [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ|Տավուշի մարզի]] [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 3.5 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] [[Իվանե Զաքարյան|Իվանե]]ի որդի [[Ավագ Զաքարյան|Ավագի]] (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) հսկողությամբ, 1247 (ՈՂՋ) թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>, մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո։ Կոչվել է նաև '''Պղնձահանք''' կամ '''Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին'''<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի թաղածածկ առաստաղներ, որոնք հիմնականում պահպանված են։ Եկեղեցու արևմտյան պատերը գտնվում են սյունասրահին կից, իսկ խորանի հարավային պատը միանում է գրապահոցին։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին փոքրիկ եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կոպիտ սրբատաշ քարերերից, որոնք շենքի նեսի մասում ծածկվել են կրաշաղախ սվաղով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի արտաքին մասում, ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Եկեղեցու արձանագրություններում առկա անեծքներից (մասնավորապես, եկեղեցու մուտքի հարավային կողի դրսի մասի արձանագրության վերջին տողերի անեծքը) ենթադրելով, կարելի է աել, որ վանքն ունեցել է քաղկեդոնիկ միաբանություն<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է հանքաքարի տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Ներսը լուսավորում է աղոտ՝ գավիթի արևմտյան պատի մեջ բացված մեկ նեղ լուսամուտով։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուս մասն՝ անարձանագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։ Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="110"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="130"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Հայաստանի վանքեր]] [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] c4n8h1q8iniu7r3np3vhhkk0r1n5c0x 8487026 8487024 2022-08-11T06:59:42Z Ապատ63 36683 Հետ է շրջվում 8487024 խմբագրումը, որի հեղինակն է [[Special:Contributions/Ապատ63|Ապատ63]] ([[User talk:Ապատ63|քննարկում]]) մասնակիցը wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց|կառուցման ավարտ=[[1251]] թ.|շինանյութ=Կիսամշակ քար}} '''Մաթոսավանք''', 13-րդ դարի [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] վանքային համալիր [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ|Տավուշի մարզի]] [[Դիլիջան ազգային պարկ]]ի տարածքում, [[Դիլիջան]] քաղաքից 3.5 կմ արևմուտք` [[Ջուխտակ վանք]]ի դիմացի լեռնալանջին<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ Ունի պետության կողմից պահպանվող հանրապետական նշանակության հուշարձանի կարգավիճակ (10.3/145)<ref>[https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=13320 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]</ref>։ == Պատմություն == Վանական համալիրի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] [[Իվանե Զաքարյան|Իվանե]]ի որդի [[Ավագ Զաքարյան|Ավագի]] (այլ աղբյուրներում Սարգիսը) հսկողությամբ, 1247 (ՈՂՋ) թվականին<ref>{{գիրք|հեղինակ = [[Իսկանդար Էլլարյան|Ի.Բ. Էլլարյան]] |վերնագիր = Աղստևի հովտի պատմության և կուլտուրայի հուշարձաններ |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Հայաստան |թվական = 1980|հատոր = |էջեր = 47-50|էջերի թիվ = 154|սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>, մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո։ Կոչվել է նաև '''Պղնձահանք''' կամ '''Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին'''<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Գավթի կառուցման հստակ ժամանակն անհայտ է, հավանաբար շինվել է գրատան հետ միասին եկեղեցու կառուցումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Ճարտարապետական նկարագիր == Վանական համալիրը բաղկացած Է միմյանց կից Երեք շինություններից՝ փոքր եկեղեցուց, գավթից և գրատնից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի թաղածածկ առաստաղներ, որոնք հիմնականում պահպանված են։ Եկեղեցու արևմտյան պատերը գտնվում են սյունասրահին կից, իսկ խորանի հարավային պատը միանում է գրապահոցին։ Հուշարձանախմբից հարավ-արևելք տարածվում է Է գերեզմանոցը, որտեղ պահպանվել են անմշակ գերեզմանաքարեր և խաչքարերի պատվանդաններ<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի === Պղնձահանքի Սուրբ Աստվածածին փոքրիկ եկեղեցին թաղակապ ծածկով շինություն է՝ կառուցված կոպիտ սրբատաշ քարերերից, որոնք շենքի նեսի մասում ծածկվել են կրաշաղախ սվաղով։ Ունի 6,5x3,5 չափեր։ Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է, որի արտաքին մասում, ճակատային կիսակլոր քարին առկա է հիմնադրման փորագրված արձանագրությունը։ Արևմտյան պատի մեջ՝ մուտքի երկու կողմերում տեղադրված են քանդակազարդ խաչքարեր և այլ բեկորներ, որոնք ունեն արձանագրություններ։ Եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ դրված է 1251 թվականի արձանագրությամբ մեծ խաչքար<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ Եկեղեցու արձանագրություններում առկա անեծքներից (մասնավորապես, եկեղեցու մուտքի հարավային կողի դրսի մասի արձանագրության վերջին տողերի անեծքը) ենթադրելով, կարելի է աել, որ վանքն ունեցել է քաղկեդոնիկ միաբանություն<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6" />։ === Գավիթ === Գավիթը գտնվում է եկեղեցու արևմտյան կողմում վերջինին կից։ Թաղածածկ շինություն է, ունի գրեթե քառակուսի հատակագիծ։ Կառուցված է հանքաքարի տարբեր մեծության կիսամշակ քարերով։ Ներսից պատերը սվաղված են եղել կրաշաղախով։ Ներսը լուսավորում է աղոտ՝ գավիթի արևմտյան պատի մեջ բացված մեկ նեղ լուսամուտով։ Գավթի հատակին կան մի քանի տապանաքարեր, որոնց մի մասն անմշակ է, մյուս մասն՝ անարձանագիր<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ === Գրատուն === Գրատունը արևմտյան կողմից հաղորդակից Է գավթին։ Վերջինին միացված է լայն բացվածքով։ Այն թաղակապ շինություն է, ունի 4x3,5 չափեր։ Կառուցված է խոշոր, հարթեցված քարերով։ Բացի գավթի հետ ընդհանուր բացվածքից, այն մուտք ունի նաև արևելյան պատից։ Լուսավորվում է հարավային պատի մեջ բացված երկու նեղ լուսամուտներով<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6"/>։ == Պատկերասրահ == === Արտաքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="110"> Պատկեր:ՎԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՄԱԹՈՍԱՎԱՆՔ.JPG Պատկեր:2014 Prowincja Tawusz, Klasztor Matosawank (10).jpg Պատկեր:Matosavank Dilijan 01.jpg Պատկեր:Matosavank 2.jpg </gallery> === Ներքին տեսք === <gallery mode="packed" heights="120"> Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 39.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 25.jpg Պատկեր:Մաթոսավանք (19.07.2020) 18.jpg Պատկեր:Matosavank 2017 05.jpg </gallery> == Տես նաև == * [[Ջուխտակ վանք]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}} {{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Հայկական առաքելական չգործող վանքեր և եկեղեցիներ (Հայաստան)]] [[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]] [[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Հայաստանի վանքեր]] [[Կատեգորիա:Տավուշի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]] oniwhl344l12843m307w53hscbbk9zl 0 51297 8487102 8470517 2022-08-11T10:38:21Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Ադել (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ երաժիշտ | Name = Ադել | բնօրինակ_անուն = | լոգո = | լոգոյի_լայնություն = | Img = Adele for Vogue in 2021.png | Img_capt = | Img_size = 200px | Landscape = no | Background = solo_singer | Ի ծնե անուն = Ադել Լորի Բլու Էդկինս<br />Adele Laurie Blue Adkins | Born = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1988|5|5|mf=yes}}<br />[[Մեծ Բրիտանիա]] | Died = | գործիքներ = | ժանր = [[Փոփ երաժշտություն|Փոփ]] | մասնագիտություն = Երգչուհի, երգահան | գործունեության տարիներ = | Label = [[XL Recordings]], [[Columbia Records]] | Associated_acts = }} '''Ադել''' ({{lang-en|Adele}}, {{ԱԾ}}), անգլիացի երգչուհի, երգահան, [[Գրեմմի]]ի բազմակի մրցանակակիր։ == Կենսագրություն == Ադել Լորի Բլու Էդկինսը ծնվել է [[1988]] թվականի [[մայիսի 5]]-ին [[Լոնդոն]]ում։ Ադելն առաջին անգամ երգել է դպրոցական բեմում և կատարել է երգիչ Գաբրիելի «Rise» երգը։ Այդ ժամանակաշրջանից նա իր վրա կրում է սիրելի կատարողների՝ Էտտա Ջեյմսի ու Դաստի Սպինգֆիլդի ազդեցությունը, խոստովանելով, որ նրանց ձայնագրությունները պատահաբար են հայտնվել իր ձեռքում։ Նա սովորել է Լոնդոնի կատարողական արվեստի և տեխնիկայի դպրոցում (որտեղ ուսանել են նաև Էմի Վայնհաուսը, Լեոնա Լյուսիսը և այլք)։ Ուսումն ավարտել է [[2006]] թվականի մայիսին։ 2 ամիս անց նա իր 2 կոմպոզիցիաները թողարկեց PlatformsMagazine.com օնլայն մշակութային ամսագրում։ Իր առաջին բրիտանական շրջագայությանը նա մեկնեց [[2007]] թվականի հոկտեմբերին։ Հենց այդ ժամանակ MySpace-ում հայտնվեց Ադելի դեմո-ձայնագրությունը, որն արվել էր վաղ տարիքում։ MySpace-ում ունեցած հաջողության շնորհիվ, շուտով նա ստացավ իր առաջին պայմանագրի առաջարկը Pacemaker Recordings լեյբլի կողմից և թողարկվեց նրա դեբյուտային սինգլը՝ «Hometown Glory»-ին։ Երգը իր հարազատ քաղաքի՝ Թոթենհեմի մասին էր և գրավեց շատ մարդկանց։ iTunes-ում այն ճանաչվեց «շաբաթվա լավագույն սինգլ», [[2008]] թվականի ապրիլին երգը հայտնվեց բրիտանական թոփ-40 հիթ-շքերթում, այն բանից հետ, երբ դարձավ «Սկինս» սերիալի սաունդթրեկը։ [[2007]] թվականի դեկտեմբերին նա ստացավ Brit Awards Critics' Choice Award (որը հանձնվում է դեռևս ալբոմ չունեցող արտիստին)։ XL Recordings-ի հետ կնքած պայմանագրի արդյունքում Ադելը թողարկեց իր 2-րդ երգը՝ «Chasing Pavements», որը մեկ ամիս գտնվում էր 2-րդ հորիզոնականում բրիտանական հիթ-շքերթում։ Իսկ դեբյուտային ալբոմը թողարկվեց [[2008]] թվականի հունվարին և կոչվում էր «19»։ Այն միանգամից գրավեց առաջատար հորիզոնականներ ու թողարկումից ընդամենը մի քանի շաբաթ անց վաճառվել էր 500 հազար օրինակով և ստացել պլատինե կարգավիճակ։ Columbia Records-ի հետ երգչուհին պայմանագիր կնքեց [[2008]] թվականի մարտին և անցկացրեց հաջող շրջագայություն ամբողջ [[ԱՄՆ]]-ում և [[Կանադա]]յում։ «19»-ը ալբոմը [[2008]] թվականի հունիսի 20-ին թողարկվեց ԱՄՆ-ում և գրավեց 10-րդ հորիզոնականը։ 2010 թվականին նա առաջադրվել էր Գրեմմի, որպես լավագույն «փոփ-վոկալ կատարում» «Hometown Glory»-ի երգի համար։ Նույն տարվա սեպտեմբերին կատարելով Բոբ Դիլանի հանրահայտ «Make You Feel My Love» երգի քավր տարբերակը բրիտանական Իքս Ֆակտոր նախագծի ժամանակ, քավրը թողարկվեց ու բարձրացավ չարթերի 4-րդ հորիզոնական։ Ադելին մեծ ճանաչում և փառք բերեց նրա 2-րդ ալբոմը՝ «[[21 (ալբոմ, Ադել)|21-ը]]»։ Ալբոմը թողարկվեց [[2011]] թվականի [[հունվարի 24]]-ին Մեծ Բրիտանիայում, իսկ Ամերիկայում ռելիզը կայացավ փետրվարի 22-ին։ Երաժշտական քննադատները բավականին լավ գնահատեցին ալբոմը։ Առաջին սինգլը «Rolling in the Deep»-ը շուրջ 7 շաբաթ մնաց 1-ին տեղում Billboard Hot 100-ում։ Ալբոմը բարձրացավ առաջին հորիզոնական [[Մեծ Բրիտանիա]]յում (6 շաբաթ), [[Իռլանդիա]]յում, [[Շվեյցարիա]]յում, [[Գերմանիա]]յում, [[Նիդեռլանդներ]]ում, [[Նոր Զելանդիա]]յում, [[Ավստրիա]]յում, [[Բելգիա]]յում, իսկ [[2011]] թվականի մարտին նաև Billboard 200-ում։ Հաջորդը «Someone Like You» ստեղծագործությունն էր, որն Ադելը կենդանի կատարել է Brit Awards-ի ժամանակ։ Այս երգը նույնպես առաջինն էր Բրիտանիայում։ Official Charts Company-ի տվյալներով Ադելը իր երկու ալբոմներով և երկու երգով գտնվել է առաջատար հնգյակում, դառնալով երկրորդը պատմության մեջ Բիթլզից հետո, որոնք ևս հասել էին նման արդյունքի։ [[2011]] թ.-ի նոյեմբերի սկզբին չեղյալ հայտարարվեցին Ադելի բոլոր համերգները՝ կապված ձայնալարերի վիրահատության հետ։ Ամեն ինչ բարեհաջող ավարտ ունեցավ։ Նույն թվականի դեկտեմբերին Ադելը հայտարարեց, որ պատրաստվում է որոշ ժամանակով դադարեցնել երաժշտական կարիերան։ [[2012]] թվականի սկզբին լույս տեսավ Ադելի «Set Fire to the Rain»-ը, որը դարձավ առաջատար Billboard Hot 100-ում։ Այդ տարվա մայիսին «[[21 (ալբոմ, Ադել)|21]]» ալբոմը Մեծ Բրիտանիայում վաճառվեց 4274300 օրինակով, նաև ներառվեց Բրիտանական մեդիաշուկայում երբևէ թողարկված լավագույն ռելիզների հնգյակում։ [[2012]] թ.-ի [[Գրեմմի]]ի մրցանակաբաշխությունն Ադելը հաղթեց միանգամից 6 անվանակարգերում։ [[2013]] թվականին ստանում է [[Ոսկե գլոբուս|Ոսկե Գլոբուս]] և [[Օսկար]] [[007: Կոորդինատները «Սքայֆոլ»]] ֆիլմի երաժշտության համար՝ որպես լավագույն սաունդթրեք։ [[2015]] թ [[նոյեմբերի 20]]-ին թողարկվել Ադելի երրորդ ստուդիական ալբոմը «[[25 (ալբոմ, Ադել)|25]]» Ալբոմի առաջին սինգլը՝ [[Hello (երգ, Ադել)|«Hello»]]-ն թողարկվեց հոկտեմբերի 23-ին և միանագամից գլխավորեց տարբեր երկրների հիթ-շքերթներ առաջատար հորիզոնականները։ Ինչպես և սինգլը այնպես էլ ալբոմը դարձավ առաջատար և ամենալավ վաճառվողներից։ Ադելն ունի 136 մրցանակ, որոնցից 15-ը Գրեմմի է, նա պարգևատրվել է նաև Բրիտանական կայսրության շքանշանով՝ մշակույթի և արվեստի զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար [[2017]] թվականին նա զբաղեցրել է երրորդ տեղը [[Ֆորբս|Forbes]] ամսագրի « ամենաբարձր վարձատրվող մինչև 30 տարեկան հայտնիների աղյուսակում <ref>{{Cite web|url=https://www.1in.am/2246976.html|title=Forbes-ը հրապարակել է ամենաբարձր վարձատրվող մինչև 30 տարեկան հայտնիների վարկանիշը (լուսանկարներ)|last=Technologies|first=Peyotto|website=1in.am|accessdate=2022-01-02}}</ref>։ [[2021]] թվականի [[Նոյեմբերի 19|նոյեմբերի 19-ին]] թողարկվել է Ադելի չորրորդ [[ստուդիական ալբոմ]]ը «[[30 (ալբոմ)|30]]»-ը [[Apple Music]]-ի ռեկորդակիր է որպես ամենաշատ նախավաճառքներ ունեցող ալբոմ տվյալ հարթակում, որը նախկինում պատկանում էր ամերիկացի երգչուհի [[Բիլլի Այլիշ]]ի [[Happier Than Ever (ալբոմ, Բիլլի Այլիշ)|«Happier Than Ever»]] ալբոմին։ ԱՄՆ-ում [[30 (ալբոմ)|30]]-ը դարձավ 2021 թվականի ամենավաճառվող ալբոմը առաջին երեք օրում։ Ալբոմը առաջին տեղում է Billboard 200-ում 2021 թվականի դեկտեմբերի 4-ին՝ 839,000 ալբոմի համարժեք միավոր քանակով, ներառյալ 692,000 վաճառքի օրինակ (երկուսն էլ 2021 թվականի ռեկորդներ են)։ == Անձնական կյանք == 2017 թվականին Ադելը ամուսնացել է Սայմոն Կոնեկիի հետ։ Այդ ժամանակ նա և Սայմոնն արդեն որդի ունեին՝ Անջելոն (տղան ծնվ. 2012-ի հոկտեմբերին)։ 2019-ի գարնանը Ադելը հայտարարեց Սայմոն Քոնեքիից ամուսնալուծության մասին։ == Սկավառակագրություն == {{Հիմնական հոդված|Ադելի սկավառակագրություն}} * [[19 (ալբոմ, Ադել)|19]] ([[2008]]) * [[21 (ալբոմ, Ադել)|21]] ([[2011]]) * [[25 (ալբոմ, Ադել)|25]] ([[2015]]) * [[30 (ալբոմ)|30]] ([[2021]]) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == *[https://imusic.am/ar/29NYsqiV Ադելը imusic.am֊ում] {{Արտաքին հղումներ}} {{Ադել}} [[Կատեգորիա:Ադել]] [[Կատեգորիա:1988 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Փոփ երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 5 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոն քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:«Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:«Ոսկե գլոբուս» մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Ֆեմինիստ երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Գինեսի գրքի ռեկորդակիրներ]] [[Կատեգորիա:NME Awards մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Brit Awards մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Բրիտանացի երգահաններ]] ss7m2cl01mqphkkbh7ivgamuczjpv8q 8487107 8487102 2022-08-11T10:45:46Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Ադել (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ երաժիշտ | Name = Ադել | բնօրինակ_անուն = | լոգո = | լոգոյի_լայնություն = | Img = Adele for Vogue in 2021.png | Img_capt = | Img_size = 200px | Landscape = no | Background = solo_singer | Ի ծնե անուն = Ադել Լորի Բլու Էդկինս<br />Adele Laurie Blue Adkins | Born = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1988|5|5|mf=yes}}<br />[[Մեծ Բրիտանիա]] | Died = | գործիքներ = | ժանր = [[Փոփ երաժշտություն|Փոփ]] | մասնագիտություն = Երգչուհի, երգահան | գործունեության տարիներ = | Label = [[XL Recordings]], [[Columbia Records]] | Associated_acts = }} '''Ադել''' ({{lang-en|Adele}}, {{ԱԾ}}), անգլիացի երգչուհի, երգահան, [[Գրեմմի]]ի բազմակի մրցանակակիր։ == Կենսագրություն == Ադել Լորի Բլու Էդկինսը ծնվել է [[1988]] թվականի [[մայիսի 5]]-ին [[Լոնդոն]]ում։ Ադելն առաջին անգամ երգել է դպրոցական բեմում և կատարել է երգիչ Գաբրիելի «Rise» երգը։ Այդ ժամանակաշրջանից նա իր վրա կրում է սիրելի կատարողների՝ Էտտա Ջեյմսի ու Դաստի Սպինգֆիլդի ազդեցությունը, խոստովանելով, որ նրանց ձայնագրությունները պատահաբար են հայտնվել իր ձեռքում։ Նա սովորել է Լոնդոնի կատարողական արվեստի և տեխնիկայի դպրոցում (որտեղ ուսանել են նաև Էմի Վայնհաուսը, Լեոնա Լյուսիսը և այլք)։ Ուսումն ավարտել է [[2006]] թվականի մայիսին։ 2 ամիս անց նա իր 2 կոմպոզիցիաները թողարկեց PlatformsMagazine.com օնլայն մշակութային ամսագրում։ Իր առաջին բրիտանական շրջագայությանը նա մեկնեց [[2007]] թվականի հոկտեմբերին։ Հենց այդ ժամանակ MySpace-ում հայտնվեց Ադելի դեմո-ձայնագրությունը, որն արվել էր վաղ տարիքում։ MySpace-ում ունեցած հաջողության շնորհիվ, շուտով նա ստացավ իր առաջին պայմանագրի առաջարկը Pacemaker Recordings լեյբլի կողմից և թողարկվեց նրա դեբյուտային սինգլը՝ «Hometown Glory»-ին։ Երգը իր հարազատ քաղաքի՝ Թոթենհեմի մասին էր և գրավեց շատ մարդկանց։ iTunes-ում այն ճանաչվեց «շաբաթվա լավագույն սինգլ», [[2008]] թվականի ապրիլին երգը հայտնվեց բրիտանական թոփ-40 հիթ-շքերթում, այն բանից հետ, երբ դարձավ «Սկինս» սերիալի սաունդթրեկը։ [[2007]] թվականի դեկտեմբերին նա ստացավ Brit Awards Critics' Choice Award (որը հանձնվում է դեռևս ալբոմ չունեցող արտիստին)։ XL Recordings-ի հետ կնքած պայմանագրի արդյունքում Ադելը թողարկեց իր 2-րդ երգը՝ «Chasing Pavements», որը մեկ ամիս գտնվում էր 2-րդ հորիզոնականում բրիտանական հիթ-շքերթում։ Իսկ դեբյուտային ալբոմը թողարկվեց [[2008]] թվականի հունվարին և կոչվում էր «19»։ Այն միանգամից գրավեց առաջատար հորիզոնականներ ու թողարկումից ընդամենը մի քանի շաբաթ անց վաճառվել էր 500 հազար օրինակով և ստացել պլատինե կարգավիճակ։ Columbia Records-ի հետ երգչուհին պայմանագիր կնքեց [[2008]] թվականի մարտին և անցկացրեց հաջող շրջագայություն ամբողջ [[ԱՄՆ]]-ում և [[Կանադա]]յում։ «19»-ը ալբոմը [[2008]] թվականի հունիսի 20-ին թողարկվեց ԱՄՆ-ում և գրավեց 10-րդ հորիզոնականը։ 2010 թվականին նա առաջադրվել էր Գրեմմի, որպես լավագույն «փոփ-վոկալ կատարում» «Hometown Glory»-ի երգի համար։ Նույն տարվա սեպտեմբերին կատարելով Բոբ Դիլանի հանրահայտ «Make You Feel My Love» երգի քավր տարբերակը բրիտանական Իքս Ֆակտոր նախագծի ժամանակ, քավրը թողարկվեց ու բարձրացավ չարթերի 4-րդ հորիզոնական։ Ադելին մեծ ճանաչում և փառք բերեց նրա 2-րդ ալբոմը՝ «[[21 (ալբոմ, Ադել)|21-ը]]»։ Ալբոմը թողարկվեց [[2011]] թվականի [[հունվարի 24]]-ին Մեծ Բրիտանիայում, իսկ Ամերիկայում ռելիզը կայացավ փետրվարի 22-ին։ Երաժշտական քննադատները բավականին լավ գնահատեցին ալբոմը։ Առաջին սինգլը «Rolling in the Deep»-ը շուրջ 7 շաբաթ մնաց 1-ին տեղում Billboard Hot 100-ում։ Ալբոմը բարձրացավ առաջին հորիզոնական [[Մեծ Բրիտանիա]]յում (6 շաբաթ), [[Իռլանդիա]]յում, [[Շվեյցարիա]]յում, [[Գերմանիա]]յում, [[Նիդեռլանդներ]]ում, [[Նոր Զելանդիա]]յում, [[Ավստրիա]]յում, [[Բելգիա]]յում, իսկ [[2011]] թվականի մարտին նաև Billboard 200-ում։ Հաջորդը «Someone Like You» ստեղծագործությունն էր, որն Ադելը կենդանի կատարել է Brit Awards-ի ժամանակ։ Այս երգը նույնպես առաջինն էր Բրիտանիայում։ Official Charts Company-ի տվյալներով Ադելը իր երկու ալբոմներով և երկու երգով գտնվել է առաջատար հնգյակում, դառնալով երկրորդը պատմության մեջ Բիթլզից հետո, որոնք ևս հասել էին նման արդյունքի։ [[2011]] թվականի նոյեմբերի սկզբին չեղյալ հայտարարվեցին Ադելի բոլոր համերգները՝ կապված ձայնալարերի վիրահատության հետ։ Ամեն ինչ բարեհաջող ավարտ ունեցավ։ Նույն թվականի դեկտեմբերին Ադելը հայտարարեց, որ պատրաստվում է որոշ ժամանակով դադարեցնել երաժշտական կարիերան։ [[2012]] թվականի սկզբին լույս տեսավ Ադելի «Set Fire to the Rain»-ը, որը դարձավ առաջատար Billboard Hot 100-ում։ Այդ տարվա մայիսին «[[21 (ալբոմ, Ադել)|21]]» ալբոմը Մեծ Բրիտանիայում վաճառվեց 4274300 օրինակով, նաև ներառվեց Բրիտանական մեդիաշուկայում երբևէ թողարկված լավագույն ռելիզների հնգյակում։ [[2012]] թվականի [[Գրեմմի]]ի մրցանակաբաշխությունն Ադելը հաղթեց միանգամից 6 անվանակարգերում։ [[2013]] թվականին ստանում է [[Ոսկե գլոբուս|Ոսկե Գլոբուս]] և [[Օսկար]] [[007: Կոորդինատները «Սքայֆոլ»]] ֆիլմի երաժշտության համար՝ որպես լավագույն սաունդթրեք։ [[2015]] թվականի [[նոյեմբերի 20]]-ին թողարկվել Ադելի երրորդ ստուդիական ալբոմը «[[25 (ալբոմ, Ադել)|25]]» Ալբոմի առաջին սինգլը՝ [[Hello (երգ, Ադել)|«Hello»]]-ն թողարկվեց հոկտեմբերի 23-ին և միանագամից գլխավորեց տարբեր երկրների հիթ-շքերթներ առաջատար հորիզոնականները։ Ինչպես և սինգլը այնպես էլ ալբոմը դարձավ առաջատար և ամենալավ վաճառվողներից։ Ադելն ունի 136 մրցանակ, որոնցից 15-ը Գրեմմի է, նա պարգևատրվել է նաև Բրիտանական կայսրության շքանշանով՝ մշակույթի և արվեստի զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար [[2017]] թվականին նա զբաղեցրել է երրորդ տեղը [[Ֆորբս|Forbes]] ամսագրի « ամենաբարձր վարձատրվող մինչև 30 տարեկան հայտնիների աղյուսակում <ref>{{Cite web|url=https://www.1in.am/2246976.html|title=Forbes-ը հրապարակել է ամենաբարձր վարձատրվող մինչև 30 տարեկան հայտնիների վարկանիշը (լուսանկարներ)|last=Technologies|first=Peyotto|website=1in.am|accessdate=2022-01-02}}</ref>։ [[2021]] թվականի [[Նոյեմբերի 19|նոյեմբերի 19-ին]] թողարկվել է Ադելի չորրորդ [[ստուդիական ալբոմ]]ը «[[30 (ալբոմ)|30]]»-ը [[Apple Music]]-ի ռեկորդակիր է որպես ամենաշատ նախավաճառքներ ունեցող ալբոմ տվյալ հարթակում, որը նախկինում պատկանում էր ամերիկացի երգչուհի [[Բիլլի Այլիշ]]ի [[Happier Than Ever (ալբոմ, Բիլլի Այլիշ)|«Happier Than Ever»]] ալբոմին։ ԱՄՆ-ում [[30 (ալբոմ)|30]]-ը դարձավ 2021 թվականի ամենավաճառվող ալբոմը առաջին երեք օրում։ Ալբոմը առաջին տեղում է Billboard 200-ում 2021 թվականի դեկտեմբերի 4-ին՝ 839,000 ալբոմի համարժեք միավոր քանակով, ներառյալ 692,000 վաճառքի օրինակ (երկուսն էլ 2021 թվականի ռեկորդներ են)։ == Անձնական կյանք == 2017 թվականին Ադելը ամուսնացել է Սայմոն Կոնեկիի հետ։ Այդ ժամանակ նա և Սայմոնն արդեն որդի ունեին՝ Անջելոն (տղան ծնվել է 2012 թվականի հոկտեմբերին)։ 2019 թվականի գարնանը Ադելը հայտարարեց Սայմոն Քոնեքիից ամուսնալուծության մասին։ == Սկավառակագրություն == {{Հիմնական հոդված|Ադելի սկավառակագրություն}} * [[19 (ալբոմ, Ադել)|19]] ([[2008]]) * [[21 (ալբոմ, Ադել)|21]] ([[2011]]) * [[25 (ալբոմ, Ադել)|25]] ([[2015]]) * [[30 (ալբոմ)|30]] ([[2021]]) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == *[https://imusic.am/ar/29NYsqiV Ադելը imusic.am֊ում] {{Արտաքին հղումներ}} {{Ադել}} [[Կատեգորիա:Ադել]] [[Կատեգորիա:1988 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Փոփ երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 5 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոն քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:«Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:«Ոսկե գլոբուս» մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Ֆեմինիստ երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Գինեսի գրքի ռեկորդակիրներ]] [[Կատեգորիա:NME Awards մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Brit Awards մրցանակի դափնեկիրներ]] [[Կատեգորիա:Բրիտանացի երգահաններ]] r5x6mb756szmx4aro4hj8ds5wha556k 0 51952 8487055 7553410 2022-08-11T08:15:39Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Կույրերը''' ({{lang-nl|Parabel der blinden}}), ֆլամանդացի նկարիչ [[Պիտեր Բրեյգել Ավագ]]ի [[1568]] թվականի գեղանկարն է։ Նկարված է [[Յուղաներկեր|յուղաներկով]] փայտի վրա։ Հայտնի է նաև «Կույրերի առակը» և «Կույրը առաջնորդում է կույրին» անուններով։ == Ստեղծագործության նկարագիրը == Բրեյգելի գլուխգործոցներից մեկը՝ [[Ավետարան]]ի հայտնի առակի պատկերազարդումն է [[կուրություն|կույրեր]]ի մասին, որտեղ ասվում է. «Թողեք նրանց, նրանք կույրեր են։ Եթե կույրը կույրին առաջնորդի, երկուսն էլ փոսը կընկնեն»<ref>[[Ավետարան ըստ Մատթեոսի]] 15.14։ Հմմտ. [[Ավետարան ըստ Ղուկասի]], 6.39</ref>։ Նկարում պատկերված են վեց կույրեր՝ շարքով առաջ շարժվելիս։ Առաջինը ընկնում է փոսը, երկրորդը ընկնում է նրա վրա։ Հաջորդ երկուսը նույնպես ուր որ է ընկնելու են, իսկ հինգերորդը ու վեցերորդը, թեև նրանց նույն բախտն է վիճակված, առայժմ անտեղյակ առաջ են շարժվում։ Ուղևորներից մեկի [[համրիչ]]ը և մյուսի կրծքին կախված [[խաչ]]ը խորհրդանշում են [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ եկեղեցի]]ն, որոնք նրանց ըստ նկարչի չեն ազատի կեղտոտ ջրանցքի մեջ ընկնելուց։ Կույրերը շարժվում են դեպի եկեղեցի։ [[Եկեղեցի]]ն իր մեջ պարունակում է փրկության ճանապարհը, սակայն կույրերը չեն տեսնում այդ ճանապարհը, գնում են դեպի կեղտոտ ջրանցքը։ Լայնեզր գլխարկը, գավազանը և քսակը ուխտագնացի պարտադիր ատրիբուդներ են։ Աջ կողմում պատկերված է [[ջնար]]ը, այս պարագայում ջնարը բացի իր ուղղակի իմաստից, ակնհայտ [[Մարտին Լյութեր|լյութերականության]] նշանն է ժամանակակցի համար։ == Դրվագներ նկարից == <gallery mode=packed> Պատկեր:Der Blindensturz (Ausschnitt 2).jpg Պատկեր:Der Blindensturz (Ausschnitt 1).jpg Պատկեր:Pieter Bruegel d. Ä. 026.jpg </gallery> == Նկարի եկեղեցին == Եկեղեցու բնօրինակ է ծառայել [[Բրյուսել]]ի մոտակա Դիլբեկ բնակավայրի գյուղական եկեղեցին։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Sint-Anna-Pede.jpg|[[Դիլբեկ]]ի Սրբ. Աննա եկեղեցին Պատկեր:Pieter Bruegel d. Ä. 029.jpg|Սրբ. Աննա եկեղեցին նկարված «Կույրեր»-ում </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * Rose-Marie und Rainer Hagen։ ''Meisterwerke im Detail'' Band 2, Taschen Verlag Köln 2003. ISBN 3-8228-1371-0 {{de}} * Sudhoff, Heinke։ ''Ikonographische Untersuchungen zur 'Blindenheilung' und zum 'Blindensturz'. Ein Beitrag zu Pieter Bruegels Neapler Gemälde von 1568. Bonn 1981. {{de}} {{Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ]] [[Կատեգորիա:1568 նկարներ]] [[Կատեգորիա:Կապոդիմոնտե թանգարանի նկարներ]] [[Կատեգորիա:Վերածննդի կերպարվեստ]] [[Կատեգորիա:Կուրություն]] [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] oompkjopa21b6keoydwgwafwggfcxmq 0 55566 8486788 8473887 2022-08-10T19:46:01Z Սահակ 24 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ոչ առևտրային կազմակերպություն | անվանում = Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն | պատկերանիշ = | նկարագրություն = | տիպ = | հիմնադրված = 2011 թվական | հիմնադիրներ = Սեմ և Սիլվիա Սիմոնյաններ | տեղագրություն = {{ARM}}<br>{{NKR}} | հիմնական անձինք = Մարի Լու Փափազյան | ներկայացուցչություն = | գործունեության որլորտ = Ուսուցում դիզայնի ու տեխնոլոգիաների ոլորտում | հավաքումներ = | եկամուտ = | նվիրատվություններ = | կամավորների թիվ = | աշխատակիցների թիվ = | անդամների թիվ = | դուստր կազմակերպություններ = | սեփականատեր = | կարգախոս = | կայք = [https://tumo.org/ tumo.org] }} [[Պատկեր:TUMO opening.jpg|alt=|մինի|323x323փքս|Թումո կենտրոնի բացումը 2011 թվականին]] '''Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն''', 12-18 տարեկան պատանիների համար նախատեսված անվճար կրթական կենտրոն, որը մասնագիտացված է դիզայնի և տեխնոլոգինարի ոլորտում։ Թումո կենտրոնը բացվել է 2011 թվականին [[Թումո Երևան|Երևանում]]։ Հայաստանում այժմ գործում է 4 Թումո կենտրոն՝ Երևանում, Դիլիջանում, Գյումրիում և Ստեփանակերտում։ Հայաստանից դուրս կա 7 միջազգային կենտրոն [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Բեյրութ|Բեյրութում]], [[Մոսկվա|Մոսկվայում]], [[Տիրանա|Տիրանայում]], [[Բեռլին|Բեռլինում]], [[Կիև|Կիևում]] և [[Լիոն|Լիոնում]]։ Առաջիկայում ծրագրվում է բացել կենտրոններ [[Կողբ (Տավուշի մարզ)|Կողբում]], [[Մասիս (քաղաք)|Մասիսում]], իսկ արտերկրում՝ [[Կալիֆոռնիա|Կալիֆոռնիայիում]], [[Տոկիո|Տոկիոյում]] և [[Նուր-Սուլթան]]ում։ 2019 թվականին հայտարարվել է Թումոյի նոր մարզային ծրագրի՝ «Թումո տուփ»-ի մասին։ Թումո-տուփը հեշտ տեղաշարժվող, սակայն տեխնիկապես հագեցած մինի-Թումո է։ Այն կարող է տեղադրվել ցանկացած քաղաքում կամ գյուղում և ծառայել որպես Թումոյի ինքնուսուցողական տարածք տեղի պատանիների համար։ Այս պահին ծրագրվում է բացել 2 Թումո-տուփ՝ Տավուշի մարզի [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ]] քաղաքում և [[Կապան]]ում<ref>{{Cite web|url=https://tumo.org/hy/%d5%a9%d5%b8%d6%82%d5%b4%d5%b8-%d5%bf%d5%b8%d6%82%d6%83-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d5%ae/|title=Այսօր ներկայացվեց Թումո տուփ նախագիծը|last=Team|first=TUMO|date=2019-07-03|website=TUMO|accessdate=2019 թ․ սեպտեմբերի 17}}</ref>։ 2019 թվականին հայտարարվել է ԵՄ Թումո ինժեներական և կիրառական գիտությունների համալիրի հիմնադրման մասին։ Համալիրը տեղակայված է լինելու Թումո Երևանի հարևանությամբ և զբաղեցնելու է 25 հազար ք.մ. տարածք, արժենալու է 25 մլն եվրո և լինելու է հետազոտությունների, կրթության և ստարտափների հանգույց։ Համալիրում են տեղակայված լինելու [[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան]]ի մասնաճյուղը և [[:en:42 (school)|Դպրոց 42]]-ը՝ որը Ֆրանսիայում հիմնադրված հայտնի ծրագրովման դպրոց է նախատեսված երիտասարդ մասնագետների համար<ref name=":1">{{Cite web|url=https://tumo.org/hy/%d4%b5%d5%84-%d4%b9%d5%88%d5%92%d5%84%d5%88-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d5%ac%d5%ab%d6%80%d5%ab-%d5%b4%d5%a5%d5%af%d5%b6%d5%a1%d6%80%d5%af%d5%a8/|title=ԵՄ ԹՈՒՄՈ համալիրի մեկնարկը|last=Team|first=TUMO|date=2019-03-19|website=TUMO|accessdate=2019 թ․ սեպտեմբերի 17}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ 2017 թվականին հիմնադրվել է Թումոյի ևս մեկ ծրագիր՝ Թումո ստուդիաները ([https://www.tumostudios.com TUMO Studios]): Այն շահույթ չհետապնդող նախագիծ է, որը մասնագիտացված է անալոգային արտադրանք ստեղծելու վրա։ Ստուդիաները նախատեսված է 16-28 տարեկան երիտասարդ մասնագետների համար, որոնք կարող են այստեղ հմտանալ կավագործության, ոսկերչության, նորաձևության, ասեղնագործության, խոհարարության ևշատ այլ ոլորտներում։ Թումոն դարձել է «[[Եվրոպա Նոստրա]]» մրցանակաբաշխություն 2019-ի հաղթող «Կրթության, վերապատրաստման և իրազեկման բարձրացման» անվանակարգում։ Մրցանակը տրվում է պահպանման, հետազոտության, նվիրված ծառայության, կրթության, վերապատրաստման և իրազեկման բարձրացման ոլորտներում նշանակալի ավանդ ունեցող կազմակերպություններին և անհատներին։ 2018 թվականի փետրվարի 19-ին [[Հնդկաստան]]ի Հայդերաբադ քաղաքում պաշտոնապես մեկնարկած ՏՏ համաշխարհային համաժողովում ([https://wcit2019.org/ WCIT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191008090514/https://wcit2019.org/ |date=2019-10-08 }}) Թումոյին հանձնվել է գլխավոր՝ համաժողովի նախագահ Իվոն Չյուի կողմից տրվող մրցանակը «Թվային դարի խորհուրդը իրագործելու» համար <ref name=":0">[https://ittrend.am/2018/02/20/tumo-wcit-2018/ Թումոն ՏՏ համաշխարհային համաժողովում մրցանակի է արժանացել]</ref>։ == Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն == Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնը հիմնվել է 2011 թվականին։ Առաջին Թումո կենտրոնը բացվել է Երևանում օգոստոսի 14-ին։ Բացման հանդիսավոր արարողությանը համերգով է հանդես եկել [[System of a Down]] խմբի մեներգիչ [[Սերժ Թանկյան]]ը։ Երևանյան կենտրոնը նաև հանդիսանում է որպես ընկերության գլխամասը։ Կենտրոնի նախաձեռնությունը [[Սիմոնյան կրթական հիմնադրամ]]ինն ու դրա ղեկավարներ [[Սեմ Սիմոնյան|Սեմ]] և Սիլվա Սիմոնյաններինն է։ [[Սեմ Սիմոնյան]]ը ամերիկահայ ճարտարագետ և ձեռներեց է, ով 90-ականներին իր ԻՆԵԹ ընկերության հետ լուրջ հաջողություն է գրանցել հեռահաղորդակցման ոլորտում։ Թումոյի գլխավոր տնօրենն է Մարի Լու Փափազյանը, ով մշակել է Թումոյի կրթական ծրագիրը և ղեկավարել է կենտրոնի առաջին շինության նախագծման ու կառուցման աշխատանքները։ Նախքան Թումոն, նա ղեկավարել է Կրթություն հանուն զարգացման հիմնադրամը, որը զբաղվում էր առցանց կրթական ծրագրերի միջոցով Հայաստանի և սփյուռքի ուսանողներին միավորելով։ Նա նաև ղեկավարել է Նյու Յորքի մի քանի հայտնի բարձրահարկ կառույցների շինարարական աշխատանքներ։ Մարի Լուն կրթության մեջ հաշվողական տեխնոլոգիաների ոլորտում մագիստրոսի կոչում է ստացել [[:en:Teachers College, Columbia University|Կոլումբիայի համալսարանի Ուսուցիչների քոլեջից]], ինչպես նաև ունի կոչումներ ճարտարագիտության և շինարարական մենեջմենթի մեջ։ ==== Թումոյի խորհրդի անդամներն են` ==== * [[Սերժ Թանկյան]] - Երաժիշտ, [[System of a Down]] * [[Րաֆֆի Կրիկորյան]] - [[:en:Emerson Collective|Emerson Collective]], [[:en:Uber|Uber]], [[Twitter]] * [[Մայքլ Արամ]] - Հիմնադիր, [https://www.michaelaram.com/ Michael Aram] * Ռև Լեբարեդեան - Փոխտնօրեն, [[Nvidia|NVIDIA]] * [[Քեթրին Սարաֆյան]] - Պրոդյուսեր, [[Փիքսար|Pixar]] * Բեկոր Փափազյան - Հիմնադիր տնօրեն, Bazillion Beings * Ռոջեր Կուպելյան - Արտ-տնօրեն, [http://www.fugitivestudios.co.uk/ Fugitive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190909153439/http://www.fugitivestudios.co.uk/ |date=2019-09-09 }} * Ալեքս Սերոբյան - Տնօրեն, [[:en:Industrial Toys|Industrial Toys]] == Կրթական ծրագիր == Թումոն արտադպրոցական, նորարարական կրթական ծրագիր է դիզայնի և տեխնոլոգիաների միջակայքում։ Թումոն պատանիների համար ապահովում է ազատ տարածք և անհրաժեշտ սարքավորումներ անցնելու համար կրթական փուլերն ու զարգացնելու տեխնիկական հմտությունները։ Կրթական ծրագրի առանձնահատկությունն այն է, որ ուսանողները կողմնորոշվում են Թումոյի ծրագրավորման թիմի ստեղծած ծրագրով՝ Թումո շավղով, որով պատանիները իրականացնում են ինքնուսուցման վարժանքներն և ընտրում հետաքրքրության ոլորտները։ Ծրագիրը այս ամենը դասավորում է ըստ ուսանողի հետաքրքրությունների և առաջխաղացման տեմպի։ Թումոյի կրթական ծրագիրը բաղկացած է ինքնուսուցողական վարժանքներից, դասընթացներից և աշխատարաններից՝ 14 հիմնական ոլորտներում։ Դրանք են՝ * Անիմացիա * Խաղերի ստեղծում * Ֆիլմերի ստեղծում * Կայքերի մշակում * Երաժշտություն * Ստեղծագրություն * Նկարչություն * Գրաֆիկական դիզայն * Եռաչափ մոդելավորում * Ծրագրավորում * Ռոբոտաշինություն * Շարժական գրաֆիկա * Լուսանկարչություն * Նոր մեդիա ==== Ինքնուսուցում ==== Ինտերակտիվ և կարճ ինքնուսուցողական վարժանքները ոգեշնչում են և կառուցում նոր հմտություններ։ Թումոյի մարզիչները քաջալերում են պատանիներին և օգնում առաջ շարժվել իրենց կրթական ծրագրով։ Հարյուրավոր վարժանքների մի մասը նախապայմաններ են, որ ուղղորդում են դեպի մասնակցություն դասընթացների՝ ծրագրի յուրաքանչյուր ոլորտում։ ==== Դասընթացներ ==== Թումոյում գործում են դասընթացներ բոլոր 14 կրթական ոլորտներում։ Սկսնակ, միջին և առաջադեմ դասընթացները ավարտվում են անհատական կամ խմբային նախագծերով, որոնցից յուրաքանչյուրը տեղադրվում է մասնակցի պորֆոլիոյի մեջ, իսկ երբեմն ուղարկվում է մրցույթների և փառատոնների կամ հրապարակվում է առցանց հարթակներում։ ==== Աշխատարաններ ==== Աշխատարանները կարճատև ծրագրեր են՝ անցկացվող ոլորտի առաջատար մասնագետներ կողմից։ Ամեն տարի 100-ից ավելի մասնագետներ աշխարհի տարբեր ծայրերից գալիս են Թումո կամավոր սկզբունքով աշխատելու թումոցիների հետ իրական նախագծերի վրա։ Աշխատարանը կարող է տևել ինչպես երկու շաբաթ, այնպես էլ մի քանի ամիս։ ==== Պորտֆոլիո ==== Թումոյում չկան դիպլոմներ և կրթության սերտիֆիկատներ։ Թումոյի ուսանողի անցած ուղղու ժամանակ գրանցած բոլոր հաջողություններն ու իրականացրած նախագծերը վերածվում են առցանց պորտֆոլիոյի, որը կարող է օգտագործվել համալսարան կամ աշխատանքի ընդունվելիս։ Թումոյի ուսանողների աշխատանքները կարելի է տեսնել այստեղ՝ [https://tumo.org/hy/պորտֆոլիո/ www.tumo.org/hy/պորտֆոլիո/] == Մասնաճյուղեր == [[Պատկեր:TUMO Yerevan.jpg|մինի|Թումո Երևան]] === [[Թումո Երևան]] === Թումոյի առաջին կենտրոնը բացվել է 2011-ն Երևանում։ Կենտրոնի անվանումը ոգեշնչված է Թումանյանի այգուց, որը կրում է նշանավոր հայ հեղինակ Հովհաննես Թումանյանի անունը։ Երևանի կենտրոնը նախագծվել է ճարտարապետ Բերնար Խուրիի կողմից՝ Թումոյի մակավարժական մոտեցումը հաղորդելով ճկունությամբ, թափանցիկությամբ ու տեխնոլոգիական ստեղծարարությամբ։ Այժմ կենտրոն է հաճախում շուրջ 15000 ակտիվ ուսանող։ === Թումո Դիլիջան === Դիլիջան քաղաքում գտնվող երկրորդ Թումո կենտրոնը բացվել է 2013-ին Թումոյի և [[Հայկական բարեգործական ընդհանուր միություն|ՀԲԸՄ]]-ի համագործակցության շրջանակներում՝ Հայաստանի կենտրոնական բանկի աջակցությամբ։ Թումո Դիլիջանը կրթություն է տրամադրում հարյուրավոր պատանիների, որոնց մի մասը կենտրոն է հաճախում հեռավոր գյուղերից։ Ներկայումս կենտրոնի տարածքը ընդլայնվում է՝ հնարավորություն ունենալու Թումոյի կրթական ծրագրում ընդգրկելու ավելի շատ երիտասարդների շրջակա բնակավայրերից։ === [[Թումո Գյումրի]] === 2015 թվականից Թումո Գյումրին գտնվում է ժամանակավոր տարածքում, որտեղ արդեն սովորում է 2000 ուսանող։ Կենտրոնը շուտով կտեղափոխվի Գյումրիի պատմական թատրոնի շենք, որը Թումոն վերականգնում է՝ ուսանողների թիվը հասցնելու 4000-ի։ Գյումրիում կենտրոն հիմնելու գաղափարը նախաձեռնել է «Շանթ» հեռուստաընկերությունը, որի անցկացրած հեռուստամարաթոնի արդյունքում հավաքվեցին կենտրոնը մեկնարկելու համար անհրաժեշտ միջոցների մի մասը։ Թումո Գյումրին երկու կենտրոններից առաջինն է, որը իրական դարձավ Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության հետ համագործակցության շնորհիվ։ === Թումո Ստեփանակերտ === Թումո Ստեփանակերտը Թումոյի և [[Հայկական բարեգործական ընդհանուր միություն|ՀԲԸՄ]]-ի համագործակցության երկրորդ կենտրոնն է։ Այն գտնվում է քաղաքի պատմական շինության առաջին հարկում, որը նվիրաբերվել է Թումոյին Արցախի կառավարության կողմից և վերանորոգվել է Ղարաբաղ Տելեկոմի աջակցությամբ։ Ներկայումս կենտրոն է այցելում ավելի քան 1000 ուսանող Ստեփանակերտից և շրջակա բնակավայրերից։ Նախատեսվածից շատ ուսանողների հետաքրքրվածության արդյունքում կենտրոնը շուտով ընդլայնվելու է և տեղակայվելու նույն շենքի նաև երկրորդ հարկում։ === '''Թումո Փարիզ''' === Թումոյի առաջին միջազգային կենտրոնը բացվել է Փարիզում 2018 թվականի հոկտեմբերին։ Այն գտնվում է Forum des Images կենտրոնում՝ Փարիզի Les Halles շրջանի գլխավոր հատվածում։ Կենտրոնը անվճար կրթություն է ապահովում 12-ից 18 տարեկան շուրջ 1500 պատանու։ === Թումո Բեյրութ === [[Պատկեր:TUMO Beirut.jpg|alt=|մինի|Թումո Բեյրութ]] Բեյրութում բացված կենտրոնը երկրորդն էր Հայաստանից դուրս և առաջինն էր Միջին Արևելքում։ Այն տեղակայված է Բեյրութի կենտրոնում` Beirut Digital District-ում։ Ոչ պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել 2018 թվակակին, իսկ շուտով տեղի կունենա կենտրոնի պաշտոնական բացումը և Լիբանանի պատանիները հնարավորություն կստանան ավելի արդյունավետ կերպով շարունակել իրենց ուսումը Թումո Բեյրութի10 կրթական ոլորտներում։ == Թումո տուփ == «Թումո-տուփ» նախագծի մեկնարկը հայտարարվել է 2019 թվականին։ Թումո-տուփերը լինելու են Թումոյի արբանյակային կենտրոններ, որոնք տրանսպորտի միջոցով կապվելու են Թումո մեծ կենտրոնների հետ։ Այս համակարգը հնարավորություն է տալիս մինիմալ ֆինանսական միջոցներով ապահովել մարզերի պատանիներին Թումոյի կրթական փորձառությամբ։ Թումո-տուփը հեշտ տեղաշարժվող, սակայն տեխնիկապես հագեցած մինի-Թումո է։ Այն կարող է տեղադրվել ցանկացած քաղաքում կամ գյուղում և ծառայել որպես Թումոյի ինքնուսուցողական տարածք տեղի պատանիների համար։ Անցնելով ինքնուսուցման ընթացքը իրենց տեղական Թումո-տուփում` ուսանողները մասնագիտացված դասընթացների փուլում ուղևորվում են մոտակա մեծ կենտրոն` Թումո հանգույց։ Առաջին Թումո-տուփը Ամունդի-ԱԿԲԱ ընկերության հետ համագործակցությամբ, ինչպես նաև HAYG Foundation հիմնադրամի նվիրատվությամբ մեկնարկում է Բերդ քաղաքում։ Բերդի և մոտակա բնակավայրերի ուսանողները գործնական դասընթացները կանցնեն Թումո Դիլիջանում, որը կվերածվի կրթական հանգույցի։ Թումո-տուփը հնարավորություն կտա տեխնոլոգիաների և դիզայնի ոլորտներում կրթությամբ ապահովել տարեկան շուրջ 250 պատանիների։ Երկրորդ Թումո-տուփը նախատեսվում է բացել Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքում։ == ԵՄ Թումո համալիր == 2019 թվականին մեկնարկած «ԵՄ Թումո ինժեներական և կիրառական գիտությունների համալիր» նախագիծը իրականացվում է Եվրոպական միության և [[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան]]ի հետ համագործակցությամբ և տեղակայված է լինելու Երևանի Թումո կենտրոնի հարևանությամբ։ 25 հազար ք.մ. տարածք գրավող և 25 միլիոն եվրո արժեցող համալիրը լինելու է հետազոտությունների, կրթության և ստարտափների հանգույց։ Նախագիծը կստեղծի բաց հարթակ և ակտիվ համայնք՝ համադրելով կրթությունն ու բիզնեսը, և միավորելով ուսանողների, երիտասարդ մասնագետների և տեղական ընկերությունների իրենց միջազգային գործընկերների հետ։ Համալիրում են տեղակայված լինելու [[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան]]ի մասնաճյուղը և [[:en:42 (school)|Դպրոց 42]]-ը` որը Ֆրանսիայում հիմնադրված հայտնի ծրագրավորման դպրոց է նախատեսված երիտասարդ մասնագետների համար։ Համալիրի ճարտարապետական նախագիծը իրականացնելու է հոլանդական աշխարհահռչակ [[:en:MVRDV|MVRDV]] ընկերությունը։ Վերջնական ճարտարապետական նախագիծը կներկայացվի 2020 թվականի գարնանը<ref name=":1" />։ == Թումո ստուդիաներ == «Թումո ստուդիաները» ([https://www.tumostudios.com TUMO Studios]) համալսարանական տարիքի ուսանողների և երիտասարդ մասնագետների համար նախատեսված շահույթ չհետապնդող կրթական ծրագիր է։ Նախագծի շեշտը դրված է անալոգային արտադրանքի ստեղծման վրա։ Յուրաքանչյուր դասընթացի նպատակն է ստեղծել նորարարական և ժամանակակից արտադրանք, որը մրցունակ է աշխարհում և, միաժամանակ, հիմնված է տեղական նյութերի և մշակույթի վրա։ Թումո ստուդիաները առաջարկում է տեխնիկական հմտությունների զարգացման և դիզայնի դասընթացներ 10 ոլորտներում` ոսկերչություն, խեցեգործություն, ասեղնագործություն, տպագրություն, նորաձևություն, աքսեսուարների դիզայն, փայտի փորագրություն, քարի փորագրություն, արտադրադրական դիզայն և խոհարարություն։ Ստուդիաները տեղակայված է [[Առաքել Աֆրիկյանի բնակելի տուն|Պուշկինի 38Ա]] շենքում, որը կառուցվել է 20-րդ դարի սկզբին և ծառայել է որպես Առաքել Աֆրիկյանի առանձնատուն։ Ստուդիաները պահպանել է շենքի ինտերիերը, պատերի նախշերը և կահույքի մի մասը։ == Թումո ճամբար == [[Պատկեր:Թումո ճամբար.jpg|մինի|267x267px|Թումո ճամբարի մասնակիցները 2019 թվականին]] Թումոյի ամառային ճամբարը անցկացվում է 2012 թվականից։ Այն հնարավորություն է տալիս պատանիներին ամբողջ աշխարհից ծանոթանալ Թումոյի կրթական ծրագրին և արագացված տեմպով ստանալ գիտելիքներ և ձեռք բերել հմտություններ մի քանի կրթական ոլորտում։ Բացի այդ պատանիները մասնակցում են խաղերի, հնարավորություն են ստանում շրջել Հայաստանի պատմամշակութային վայրերում և մասնակցել բազմապիսի միջոցառումների։ Թումո ճամբարը կենտրոնի դրամահավաքի միակ միջոցն է։ Ճամբարից ստացված ողջ հասույթը ուղղվում է Հայաստանում կրթության զարգացմանն ու ավելի քան տասը հազար մշտական ուսանողների անվճար ուսուցման կազմակերպմանը Հայաստանում և Արցախում։ Թումո ճամբարի կայքը` [https://camptumo.com www.camptumo.com] == Մրցանակներ == Թումոն դարձել է «[[Եվրոպա Նոստրա]]» մրցանակաբաշխություն 2019-ի հաղթող «Կրթության, վերապատրաստման և իրազեկման բարձրացման» անվանակարգում։ Մրցանակը տրվում է պահպանման, հետազոտության, նվիրված ծառայության, կրթության, վերապատրաստման և իրազեկման բարձրացման ոլորտներում նշանակալի ավանդ ունեցող կազմակերպություններին և անհատներին։ 2018 թվականի փետրվարի 19-ին [[Հնդկաստան]]ի Հայդերաբադ քաղաքում պաշտոնապես մեկնարկած ՏՏ համաշխարհային համաժողովում ([https://wcit2019.org/ WCIT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191008090514/https://wcit2019.org/ |date=2019-10-08 }}) Թումոյին հանձնվել է գլխավոր՝ համաժողովի նախագահ Իվոն Չյուի կողմից տրվող մրցանակը «Թվային դարի խորհուրդը իրագործելու» համար <ref name=":0" />։ Թումոյի գլխավոր տնօրեն Մարի Լու Փափազյանը մայիսի 15-ին Փարիզում արժանանացել է է Ֆրանսիայի Հանրապետության պատվավոր [[:fr:Ordre des Palmes académiques|Palmes Académiques]] ասպետի կոչմանն ու պարգևատրվել է շքանշանով։ Շքանշանը Փափազյանին հանձնել է Փարիզի քաղաքապետ [[Անն Իդալգո]]ն։ Palmes Académiques ասպետի կոչումն ու շքանշանը տրվում է գիտության և կրթության ոլորտներում նշանակալի ավանդի համար։ Թումոյի և Եվրոպական միության համագործակցությամբ ստեղծված «Նետոյի առասպելը» ([https://talesofneto.eu Tales of Neto]) խաղը 2017 թվականին Գերմանիայում արժանացել է [https://www.e-c-c-e.de/en.html N.I.C.E] մրցանակին՝ որպես լավագույն նորարական նախագծի։ Նետոյի առասպելը մոբայլ խաղ է, որի նպատակն է հակակոռուպցիոն կրթությունը։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == *[https://tumolabs.am Թումո լաբեր] *[https://am.tumo.world ԹՈՒՄՈ շավիղ](հասանելի է միայն ԹՈՒՄՈ կենտրոնների սաների համաար) *[https://tumo.org/hy/%d5%af%d6%80%d5%a9%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d5%ae%d6%80%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d6%80/ Կրթական ծրագիր] [[Կատեգորիա:Կրթությունը Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Ուսումնական կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:ՀՀ տեխնոլոգիական կենտրոններ]] [[Կատեգորիա:2011 հիմնադրումներ Հայաստանում]] 2ph2amyy2ioa9fr75vl1xsx9u3p7uju 0 56816 8486831 8459214 2022-08-10T20:37:41Z GeoO 14988 /* Պատկերասրահ */ wikitext text/x-wiki {{coord|40.1804|44.5150|display=title}}{{այլ|Աբովյան (այլ կիրառումներ)}} {{Երևանի փողոց | x=130 | y=87 | քարտեզ=[[Պատկեր:Yerevan's districts.svg|250px]] |համայնք1=Կենտրոն |անուն=Աբովյան փողոց |սկիզբ= Հանրապետության հրապարակ (Երևան) |ավարտ = Աբովյան պուրակ |երկարություն=1600 |լայնություն=44.5 |անվանում= |հիմնում=1869 |պատկեր =Պատկեր:Yerevan 20190106 111619.jpg | նկարագրություն=Աբովյան փողոցը ձմռանը }} '''Աբովյան փողոց''', փողոց [[Երևան]]ի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական շրջանում]]<ref name="ԱվագյանԵրևան">{{գիրք|հեղինակ=Սերգեյ Ավագյան|մաս=|վերնագիր=Երևանի փողոցները|հղում=|պատասխանատու=|հրատարակություն=|վայր=Երևան|հրատարակչություն=ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ|թվական=2010|հատոր=|էջեր=272|էջ=|սերիա=|ISBN=978-9939-60-057-4|տպաքանակ=300}}</ref>։ == Պատմություն == Փողոցը կառուցվել է համաձայն [[1856]] թվականի Վ․ Նազարևի գլխավոր հատակագծի։ Սկիզբ է առել Երևանի բերդի հյուսիսային դարպասներից ու Ղանթարի շուկայի հրապարակից ուղղվել է դեպի հյուսիս-արևելք՝ Նորք տանող ճանապարհի սկիզբ։ Այդ պատճառով ստացել է Կրեպոստնայա (Ամրոցային) անունը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.iatp.am/old_yerevan/TEXT/Street/krepostnaya.htm|title=Крепостная - Астафьевская улицы - Вазгена Саргсяна - Абовяна|last=|first=|date=|website=iatp.am|publisher=|accessdate=2020 թ․ մարտի 3}}</ref>։ [[1869]] թվականին ներկայումս [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության]] ու [[Շահումյանի անվան պուրակ (Երևան)|Շահումյան]] հրապարակների միջև ընկած այգուց կամ բուլվարից հյուսիս ընկած տարածքը անվանափոխվել է ի պատիվ Երևանի [[1864]]-[[1869]] թվականների նահանգապետ գեներալ-մայոր [[Միխայիլ Աստաֆև]]ի՝ կոչվելով Աստաֆևսակայա կամ Աստաֆյան։ Հարավային մասը շարունակել է կոչվել Կրեպոստնայա։ Քանի որ սա քաղաքի առաջին պլանավորված փողոցն էր, ապա ժողովուրդը «պլան» ասելով հասկանում էին Աստաֆյան փողոցը, իսկ «Պլանի գլուխ» ասելով հասկանում էին և մինչև այժմ էլ այդպես են ենթադրվում փողոցի վերևում գտնվող [[Աբովյան պուրակ (Երևան)|Աբովյան պուրակը]], որտեղ տեղադրված է Խաչատուր Աբովյանի արձանը։ [[1920]] թվականի ամռանը Աստաֆյան փողոցն անվանակոչվել է հայ նոր գրականության, մանկավարժության հիմնադիր, գրող, ազգագրագետ, լուսավորիչ [[Խաչատուր Աբովյան]]ի անվան, իսկ Կրեպոստնայա փողոցը՝ Խորհրդարանի փողոց։ Այս հատվածը [[1921]] թվականին կոչվել է [[Ստեփան Շահումյան]]ի անվան։ Հետագայում նրան է կցվում նաև ներկայիս [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի փողոց (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցից]] հարավ՝ դեպի [[Հաղթանակի կամուրջ (Երևան)|Հաղթանակի կամուրջ]] տանող հատվածը։ [[1991]] թվականին կրկին ստանում է Խորհրդարանի փողոց անունը<ref name=":0" />, որն իր հերթին բաժանվում է երեք մասի․ հյուսիսային մասը Խորենացու փողոցից Հրապարակ կոչվում է [[Վազգեն Սարգսյան փողոց (Երևան)|Վազգեն Սարգսյանի փողոց]], դրանից հարավ մինչև [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի փողոց (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց]] հատվածը կոչվում է [[Բեյրութի փողոց (Երևան)|Բեյրութի փողոց]], իսկ դրանից հարավ մասը [[2004]] թվականին կոչվում է [[Արգիշտիի փողոց (Երևան)|Արգիշտիի փողոց]]՝ ի պատիվ [[Էրեբունի ամրոց]]ի հիմնադիր արքայի<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/401066|title=Մայրաքաղաքի Խորհրդարանի փողոցը վերանվանվել է Արգիշտի արքայի անունով|website=armenpress.am|accessdate=2020 թ․ մարտի 3}}</ref>։ == Շենքեր և կառույցներ == [[Պատկեր:Abovyan Street map.png|մինի|240x240փքս|Աբովյան փողոցի տեղադրությունը Երևանի քարտեզի վրա]] Փողոցի սկզբնամասի շենքի պատին [[Խաչատուր Աբովյան]]ի բրոնզաձույլ հարթաքանդակն է փակցված։ [[1927]] թվականին Աբովյան փողոցի միջնամասում կառուցվեց [[Կ. Ստանիսլավսկու անվան ռուսական պետական դրամատիկական թատրոն|Ստանիսլավսկու անվան թատրոնը]], իսկ [[1932]] թվականին դրա հարևանությամբ [[Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտե|Օլիմպիական կոմիտեի]] շենքը։1928 թվականին Աբովյան փողոցում կառուցվեց Երևան հյուրանոցի շենքը։ Մոտակա տարիներին դրան կից շենքերը քանդվեցին ու հիմնադրվեց ներկայիս [[Շառլ Ազնավուրի հրապարակ (Երևան)|Շառլ Ազնավուրի հրապարակը]]։ Այստեղ [[1933]] թվականին բացվեց [[Խաչատուր Աբովյանի հուշարձան (Երևան, Քանաքեռ)|Խաչատուր Աբովյանի բրոնզաձույլ արձանը]], որը դեռևս [[1913]] թվականին [[Փարիզ]]ում պատրաստել էր քանդակագործ [[Անդրեաս Տեր-Մարուքյան]]ը։ Հրապարակի մի կողմում գտնվում էր քաղաքի ճարտարապետական հնագույն կոթողներից մեկը՝ [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)|Պողոս-Պետրոս]] եկեղեցին, իսկ ավելի վերև՝ Սայաթ-Նովա փողոցի անկյունում գտնվում էր [[Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցի (Երևան)|Կաթողիկե]] եկեղեցին, որոնք դասվում էին Հայաստանի նյութական մշակույթի հնագույն հուշարձանների շարքին։ Պողոս-Պետրոսը հինգերորդ դարի, իսկ Կաթողիկեն տասներեքերորդ դարի կոթողներ էին։ 1931 թվականին քանդված Պողոս-Պետրոս եկեղեցու տեղում 1937 թվականին կառուցվեց [[Մոսկվա կինոթատրոն]]ը, իսկ մյուս կողմում մինչ 1950-ականներ կանգուն մնաց Զալխանի մզկիթը, որի հիմքի վրա 1958 թվականին կառուցվեց [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] շենքը։ Փողոցի 27 շենքում է [[ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարություն|ՀՀ Էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության]] ընդերքի տրամադրման գործակալությունը։ Դիմացը [[Երևանի մետրոպոլիտեն]]ի «[[Երիտասարդական (մետրոյի կայարան)|Երիտասարդական» կայարանն]] է, [[Ավետիք Իսահակյան]]ի հուշարձանը։ Փողոցի աստղադիտարանի առջև կանգնեցվել է աստղաֆիզիկոս [[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հուշարձանը։ Այստեղ հուշաքար է տեղադրված «Ի հիշատակ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ում [[Հայաստան]]ում նահատակված հունգարական ռազմագերիների և [[Հունգարիա]]յում զոհված հայ մարտիկների» (2004 թվականի օգոստոսի 28)։ [[Գեղագիտության ազգային կենտրոն|Գեղագիտական դաստիարակության հանրապետական կենտրոնը]], [[Հայֆիլհարմոնիա|ֆիլհարմոնիան]], Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտեն, [[ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարություն|սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունը]] (թիվ 9 շենքը) նույնպես գտնվում են Աբովյան փողոցում։ [[Ստանիսլավսկու անվան ռուսական դրամատիկական թատրոն|Կ. Ստանիսլավսկու անվան պետական ռուսական դրամատիկական թատրոնը]], «Երևան» հյուրանոցը, Վլադմիր Սպիվակովի անվան միջազգային բարեգործական հիմնադրամը, հյուրանոց «Ավիատրանս»-ը, [[Առնո Բաբաջանյան համերգասրահ|Առնո Բաբաջանյանի անվան համերգասրահը]]։ Աբովյան փողոցի շենքերում (հյուրանոցներ) տարբեր ժամանակներում բնակվել և ամրացված են հուշաքարեր՝ * 1960-2003 թթ. - թիվ 39 շենքում ապրել է մշակույթի վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր [[Կառլեն Միրզախանյանը]]։ * 1956-1971 թթ. - թիվ 39 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Զաքարե Բաշինջաղյանը]]։ * 1954-1981 թթ. - թիվ 37 շենքում ապրել է գիտության վաստակավոր գործիչ [[Հենրի Գաբրիելյան]]ը։ * 1951-1985 թթ. - թիվ 37 շենքում ապրել է ԽՍՀՄ հերոս, գնդապետ [[Գեդեոն Միքայելյան]]ը։ * 1959-1971 թթ. - թիվ 31 շենքում ապրել է կինոռեժիսոր [[Ամասի Մարտիրոսյան]]ը։ * 1936-1977 թթ. - թիվ 25 շենքում ապրել է կուսակցական, պրոֆմիութենական գործիչ, հին բոլշևիկ [[Պյոտր Կուզնեցով]]ը (Դարբինյան)։ * 1936-2009 թթ. - թիվ 33 շենքում ապրել է վաստակավոր արտիստ, շվիահար [[Իլյա Մինասյան]]ը։ * 1967-1996 թթ. - թիվ 31 շենքում ապրել է փիլիսոփա, լեզվաբան, ակադեմիկոս [[Էդվարդ Աթայան]]ը։ * 1930-1940 թթ. - թիվ 42 շենքում ապրել է ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ [[Ստեփան Աղաջանյան]]ը (1863-1940)։ * 1956-1984 թթ. - թիվ 42 շենքում ապրել է ԽՍՀՄ հերոս [[գեներալ-լեյտենանտ]] [[Սարգիս Մարտիրոսյան (ռազմական գործիչ)|Սարգիս Մարտիրոսյանը]]։ * 1927-2003 թթ. - թիվ 23 շենքում ապրել է ճարտարապետ Հովհաննես Խեչանյանը։ * 1946-1982 թթ. - թիվ 22 շենքում ապրել է ականավոր պետական գործիչ, Հայաստանի կապի նախարար [[Թադևոս Մինասյանց]]ը։ * 1954-2002 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է ակադեմիկոս [[Վահան Ղազարյան]]ը։ * 1934-1952 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Աշոտ Տեր-Մկրտչյան]]ը։ * 1934-1948 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Համբարձում Քեչեկ]]ը։ * 1938-1987 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է ժողովրդական նկարիչ [[Սեդրակ Առաքելյան]]ը։ * 1936-1957 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է լեզվաբան, [[ՀՀ ԳԱԱ|ՀԽՍՀ ԳԱ]] [[ակադեմիկոս]] [[Գրիգոր Ղափանցյան]]ը։ * 1935-2000 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է երգահան [[Ծովակ Համբարձումյան]]ը։ * 1936-1991 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է արվեստաբան, Հայաստանի պատկերասրահի ստեղծող [[Ռուբեն Դրամբյան]]ը։ * Թիվ 20 շենքում ապրել է [[Մետաքսյա Սիմոնյան]]ը։ * Թիվ 3 շենքում եղել է Արտասահմանյան երկրների հետ բարեկամության, մշակութային կապի հայկական ընկերությունը (նախկին)։ * 1930-1936 թթ. - թիվ 8 շենքում ապրել է հայկոմկուսի ԿԿ առաջին քարտուղար [[Աղասի Խանջյան]]ը։ * Թիվ 8 շենքում տեղավորված է [[Հենրիկ Իգիթյան]]ի կազմակերպած [[Գեղագիտության ազգային կենտրոն|Հայաստանի մանկական ստեղծագործական թանգարանը]], «Աշխարհը երեխաների աչքերով» մանկական ցուցահանդեսը։ 1970 թվականին թիվ 13 շենքում բացված մանկական պատկերասրահը, առաջինն աշխարհում, այն 1976 թվականին վերածվեց մանկական ստեղծագործության թանգարանի, ապա՝ գեղագիտության ազգային կետնրոնի։ * 1897-1963 թթ. - թիվ 40 շենքում ապրել է Խեչումյանների ընտանիքը։ == Տրանսպորտ == [[1906]] թվականին Աբովյան փողոցով է անցել [[Երևանի ձիաքարշ]]ը, որը [[1918]] թվականին հասել է մինչև կայարան<ref name=":0" />։ [[1933]] թվականից [[Երևանի տրամվայ|քաղաքի առաջին տրամվայը]]։ == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed" heights="150"> Պատկեր:St peter paul yerevan 1930.png|[[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին]] կանգուն է մնացել մինչև 1933 թվականը Պատկեր:Surp Anna Yerevan 2014 (3).jpg|[[Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի (Երևան)|Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի]] Պատկեր:2014 Erywań, Ulica Abowiana 1 (01).jpg|19-րդ դարի կառույց Աբովյան փողոցում Պատկեր:Old building of Yerevan State University2.jpg|[[Երևանի պետական համալսարան]]ի՝ 19-րդ դարի կառույց Աբովյան 52 հասցեում, որտեղ տեղակայված Աստվածաբանության, Բանասիրության, Պատմության, Տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետները Պատկեր:Yerevan, Abovyan st. 2, Arakan gimnazia, 1916 - panoramio.jpg|[[Առնո Բաբաջանյան համերգասրահ]] Պատկեր:The Alexander Hotel Yerevan (4).jpg|«Ալեքսանդր» հյուրանոց Պատկեր:Abovyan Street 10, Yerevan (Unsplash).jpg|Աբովյան 10 </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Տես նաև == * [[Երևանի վարչական բաժանում]] {{Վիքիպահեստ երկար|Abovyan Street}} [[Կատեգորիա:Երևանի փողոցներ]] t1uefv4lj2kanrul0uwtzgp77avg91m 0 58794 8486506 8464274 2022-08-10T12:43:52Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{միացնել|Աղեր (քիմիա)}} '''Աղեր''' կոչվում են այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են [[մետաղ]]ի [[կատիոն]]ներից և որևէ թթվային մնացորդի անիոններից<ref>{{книга|автор=Рудзитис Г. Е., Фельдман Ф. Г.|заглавие=Химия. Неорганическая химия. Органическая химия. 9 класс|издание=13-е изд|место=М|издательство=Просвещение|год=2009|страницы=11|isbn=978-5-09-021625-8}}</ref>։ Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միությունը աղերը նկարագրում է որպես քիմիական միացություն, որոնք կազմված են կատիոնից և անիոնից<ref>{{cite web|url=http://goldbook.iupac.org/S05447.html|title=IUPAC Gold Book — salt|accessdate=2013 թ․ մայիսի 21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GpplkAE5?url=http://goldbook.iupac.org/S05447.html|archivedate=2013 թ․ մայիսի 23|dead-url=yes}}</ref>։ Կա նաև այլ բնորոշում՝ աղեր են կոչվում այն նյութերը, որոնք կարող են առաջանալ թթուների և հիմքերի փոխազդեցությունից գրի առկայությամբ{{sfn|СОЖ|1999}}։ Բացի մետաղի ատոմներից աղերում կարող են գտնվել նաև ամոնիումի (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>), ֆոսֆինի (PH<sub>4</sub><sup>+</sup>) կատիոններ և այլ օրգանակ միացություններ, ինչպես նաև կոմպլեքսային կատիոններ և այլն։ Աղերում անիոնի դեր կարող են կատարել թթվային մնացորդների անիոնները, ինչպես անօրգանական, այնպես էլ օրգանական, ներառյալ կարբանոիդները և կոմպլեքսային անիոնները{{sfn|Зефиров|1995|с=376}}։ Լոմոնոսովը քիմիայից և ֆիզիկայից իր աշխատություններում այդպես է նշել աղը<ref>{{cite web|url=http://museum.lomic.ru/_library/lomonosov-ps02/index0535.php|title=Труды по химии и физике|author=М. В. Ломоносов|publisher=Историко-Мемориальный музей Ломоносова|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://feb-web.ru/feb/lomonos/texts/lo0/lo2/lo2-481-.htm|title=Введение в истинную физическую химию|author=М. В. Ломоносов|publisher=Фундаментальная электронная библиотека|description=Параграф 111|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 24}}</ref>։ Աղ անվանումը նշանակում է փխրուն մարմիններ, որոնք լուծվում են ջրում և այն մնում է թափանցիկ, դրանք չեն այրվում, եթե ջրում ենթարկվում են կրակի ազդեցությանը։ Բոլոր աղերը բյուրեղական նյութեր են։ Մի շարք աղեր՝ [[մալաքիտ]]ը, [[լազուրիտ]]ը, [[պաղլեղներ]]ը, [[կերակրի աղ]]ը և այլն, հունական և ալքիմիական ձեռագրերում անվանվում են «[[հայկական աղ]]»։ Ըստ հայտնի քիմիկոսներ ֆրանսիացի [[Մ. Բերթլո]]յի, գերմանացի [[Վ. Մեյեր]]ի և ուրիշների՝ այդ աղերն այդպես են անվանվել անցյալում [[Հայաստան]]ից արտահանված լինելու պատճառով։ Այդ անվանումը հաճախ է հանդիպում նաև միջնադարյան հայկական ձեռագրերում։ Աղերն օգտագործվում են [[Ապակու արդյունաբերություն|ապակու]], [[կաշվի]], [[ներկեր]]ի արտադրության, [[մետաղաձուլման]], [[մանածագործության]], [[Քիմիական արդյունաբերություն|քիմիական արդյունաբերության]], [[Սննդարդյունաբերություն|սննդարդյունաբերության]], [[Բժշկություն|բժշկության]], [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ, կենցաղում և այլուր։ Կենցաղում օգտագործվող մի շարք աղեր դեռ հնուց ունեն «կենցաղային» (ոչ քիմիական) անվանումներ. խմելու [[սոդա]]՝ [[նատրիումի հիդրոկարբոնատ]] (NaHCO<sub>3</sub>), [[լվացքի սոդա]]՝ [[նատրիումի կարբոնատ]] (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>), ժավել՝ [[նատրիումի հիպոքլորիտ]] (NaClO), քլորակիր՝ [[կալցիումի հիպոքլորիտ]] [Ca(ClO)<sub>2</sub>] և քլորիդ (CaCl<sub>2</sub>), բորակներ՝ նատրիումի, կալիումի, կալցիումի, բարիումի նիտրատներ, շիբ՝ կալիումի և ալյումինի սուլֆատի բյուրեղահիդրատ( KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> <sup>.</sup> 12H<sub>2</sub>O), դառը կամ անգլիական աղ՝ մագնեզիումի սուլֆատի բյուրեղահիդրատ (MgSO<sub>4</sub><sup>.</sup>7H<sub>2</sub>O), «մարգանցովկա»՝ [[կալիումի պերմանգանատ]] (KMnO4), և այլն։ [[Կերակրի աղը]]՝ [[նատրիումի քլորիդ]]ը (NaCl), անգույն, բյուրեղային, ջրում լուծվող նյութ է։ Բնության մեջ տարածված է [[հալիտ]] [[միներալ]]ի ձևով, որն անվանում են նաև քարաղ։ Բնական քարաղը մետաղական նատրիումի հետքեր պարունակելու հետևանքով երբեմն կապտավուն է, առաջացնում է խոշոր հանքավայրեր։ Քարաղի խոշոր հանքավայրեր կան [[Կանադա]]յում, [[Լեհաստան]]ում, [[Ռուսաստան]]ում, [[Անգլիա]]յում և այլուր։ Հայկական լեռնաշխարհում բարձրորակ քարաղի պաշարներով հայտնի են [[Կողբ]]ի և [[Նախիջևան]]ի, իսկ Երևանում՝ [[Ավանի աղի հանքեր]]ը։ Կերակրի աղի խոշոր պաշարներ կան ծովերի, աղի լճերի և ստորերկրյա ջրերում։ Աղաջրերից աղն արդյունահանում են ջրի գոլորշիացման միջոցով։ Կերակրի աղը մարդու օրգանիզմի բնականոն կենսագործունեության համար անհրաժեշտ սննդանյութ է։ Այն լավացնում է կերակրի համը, կարգավորում է հյուսվածքներում ջրի պարունակությունը, մասնակցում է ստամոքսահյութի աղաթթվի գոյացմանը։ Ցանկացած սննդամթերք, նույնիսկ հացը կարելի է փոխարինել մեկ ուրիշով։ Սակայն առանց աղի ապրել հնարավոր չէ։ Օրգանիզմում աղի պակասն առաջացնում է արյան թանձրացում, հարթ և կմախքային մկանների ջղաձգություն, նյութափոխանակության, նյարդային համակարգի գործունեության և արյան շրջանառության խանգարումներ։ Սակայն աղի ավելցուկը նույնպես կարող է վնասակար լինել օրգանիզմի համար։ Օրինակ, սիրտանոթային համակարգի որոշ հիվանդությունների և բորբոքային երևույթների դեպքում աղի սահմանափակ օգտագործումն ունի բուժիչ նշանակություն։ Աղն օգտագործում են գրեթե բոլոր կերակրատեսակների մեջ, ինչպես նաև մսեղենը, ձկնեղենը, բանջարեղենը պահածոյելու համար։ Բժշկության մեջ կիրառում են աղի ջրային լուծույթները, օրինակ՝ 0,9%-անոց լուծույթը, որն անվանում են ֆիզիոլոգիական և օգտագործում են ներերակային ներարկումների, ներարկվող դեղանյութերը լուծելու համար և որպես թունազերծող միջոց։ 3–10%-անոց լուծույթներով պատրաստում են թրջոցներ՝ թարախային վերքերը բուժելու համար։ Ավանի աղի հանքի հիմքի վրա գործում են [[Ավանի աղի կոմբինատ]]ը և [[Հանրապետական անձավաբուժական կենտրոն]]ը, որտեղ բուժում են բրոնխային հեղձուկ, բրոնխաբորբեր և այլ հիվանդություններ։ Ձմռանը սառցածածկույթի առաջացումը կանխելու նպատակով ձյունածածկ ճանապարհների վրա ցանում են աղ։ Վերջինս լուծվում է ձյան մեջ և իջեցնում սառցակալման ջերմաստիճանը. եթե սովորական ջուրը սառչում է 0&nbsp;°C-ում, ապա աղաջուրը սառչում է ավելի ցածր ջերմաստիճաններում։ Մարդը սննդի հետ օրական օգտագործում է միջին հաշվով 10–15 գ կերակրի աղ։ Ամբողջ աշխարհում 1 տարում արդյունահանվում է ավելի քան 100 միլիոն տոննա աղ։ Ժողովրդի մեջ տարածված «[[աղ ու հաց]]» արտահայտությունը խորհրդանշում է բարեկամություն և հյուրընկալություն։ == Աղերի տեսակներ == Եթե աղերին դիտարկենք թթուների մեջ կատիոնների կամ հիմքերի մեջ հիդրօքսո խմբերի փոխարինող, ապա կարելի է աղերը բաժանել հետևյալ խմբերի{{sfn|Зефиров|1995|с=376}}․ # Միջին (նորմալ) աղեր՝ թթուների կազմի մեջ եղած ջրածնի բոլոր ատոմները փոխարինվում են մետաղի ատոմներով (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, K<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>) # Թթու աղեր՝ ջրածնի ատոմների մի մասն է փոխարինված [[մետաղ]]ի [[ատոմ]]ներով (NaHCO<sub>3</sub>, K<sub>2</sub>HPO<sub>4</sub>)։ Նրանք առաջանում են, երբ չեզոքացումը լրիվ չի տեղի ունենում (այսինքն միջավայրում կամ հիմքը քիչ է, կամ թթուն է շատ) # Հիմնային աղեր՝ հիմքի ոչ բոլոր հիդրօքսո (OH<sup>-</sup>) խմբերն են դուրս մղվում թթվի թթվային մնացորդի կողմից (CuOH)<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>)։ Նրանք առաջանում են, երբ միջավայրում կամ հիմքն է ավելցուկով լինում, կամ թթվուն՝ պակասորդով։ Կառուցվածքի մեջ եղած կատիոնների և անիոնների քանակից կախված աղերը առանձնացնում են հետևյալ տեսակների{{sfn|Зефиров|1995|с=376—377}}․ # Պարզ աղերը կազմված են մեկ տեսակի կատիոնից և անիոնից (NaCl) # Կրկնակի աղերը կազմված են երկու տարբեր կատիոններից (KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>·12 H<sub>2</sub>O) # Խառը աղերը կազմված են երկու տարբեր անիոններից (Ca(OCl)Cl) Տարբերում են նաև հիդրատացված աղեր (բյուրեղահիդրատներ), որոնց կազմության մեջ մտնում են բյուրեղացված ջրի մոլեկուլներ, օրինակ Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>·10 H<sub>2</sub>O, և կոմպլեքսային աղեր, որոնք պարունակում են կոմպլեքսային կատիոն կամ կոմպլեքսային անիոն (K<sub>4</sub>[Fe(CN)<sub>6</sub>], [Cu(NH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>](OH)<sub>2</sub>)։ Ներքին աղերը ձևավորվել են երկբևեռ իոններից, այսինքն մոլեկուլներից, որոնք պարունակում են ինչպես դրական լիցքավորված, այնպես էլ բացասական լիցքավորված իոններից{{sfn|Зефиров|1995|с=377}}։ == Աղերի անվանակարգում == === Թթվածնավոր աղերի ավանակարգ === Աղերի անվանումը հիմնականում կապված է նրանց համապատասխան [[թթուներ]]ի անվանումների հետ։ Քանի որ թթուները ունեն նաև ավանդական և պատահական անվանումներ, դրանց աղերը նույնպես անվանում ենք թթվային մնացորդին համապատասխան անվանումով (նիտրատներ, ֆոսֆատներ, կարբոնատներ և այլն){{sfn|Лидин|1983|с=46}}։ Աղերի ավանդական անվանումը բաղկացած է անիոնի և կատիոնի անվանումից{{sfn|Лидин|1983|с=48}}։ Անիոնների անվանումները հիմնված է թթվածնավոր տարրերի լատիներեն կամ հայերեն անվանումների վրա։ Եթե թթվածնավոր տարրը ունի օքսիդացման մեկ աստիճան, նրա անունը կարդալիս ավելացնում ենք -ատ երջավորությունը․ : CO<sub>3</sub><sup>2-</sup> —կարբոնատ : GeO<sub>3</sub><sup>2-</sup> — գերմանատ : Եթե թթվածնավոր թթուն ունի օքսիդացման երկու աստիճան, ապա ավելի բարձր [[օքսիդացման աստիճան]] ունեցող թթվային մնացորդին ավելացնում են -ատ ածանցը, իսկ ցածր օքսիդացման աստիճան ունեցողին՝ -իտ ածանցը՝ : SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> —սուլֆատ : SO<sub>3</sub><sup>2-</sup> —սուլֆիտ Եթե տարրը կարող է ունենալ օքսիդացման երեք աստիճաններ, ապա ամենաբարձր, միջին և ցածր օքսիդացման աստիճանների անվանումները համապատասխանաբար տալիս ենք -ատ, -իտ, -հիպո ածանցները՝ : NO<sub>3</sub><sup>-</sup> — նիտրատ : NO<sub>2</sub><sup>-</sup> — նիտրիտ : NO<sub>2</sub><sup>2-</sup> — հիպոնիտրիտ Վերջապես կարող են լինել չորս օքսիդացման աստիճան ունեցող տարրեր, որոնք ամենաբարձր օքսիդացման աստիճան ունեցողը ստանում է պեր- նախածանցը և -ատ ածանցը, հաջորդը՝ ըստ օքսիդացման աստիճանի նվազման՝ -ատ, -իտ, հիպո- նախանծանց և -իտ [[ածանց]]՝ : ClO<sub>4</sub><sup>-</sup> — պերքլորատ : ClO<sub>3</sub><sup>-</sup> — քլորատ : ClO<sub>2</sub><sup>-</sup> — քլորիտ : ClO<sup>-</sup> —հիպոքլորիտ{{sfn|Лидин|1983|с=47—48}} Մետա-, օրթո-, պոի-, դի-, եռ-, պերօքսի- և այլ ածանցները պահպանվում են թթուների անվանումները տալիս, պահպանվում են նաև անիոններն անվանելիս{{sfn|Лидин|1983|с=48}}։ Կատիոնների անվանումները համընկնում են տարրերի անվանումների հետ, որոնցից նրանք ձևավորվում են, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նշվում է նաև ատոմների քանակը (սնդիկի(2+) կատիոն Hg<sub>2</sub><sup>2+</sup>, մկնդեղի (2+) կատիոն As<sub>4</sub><sup>2+</sup>) և թթվայնության աստիճանը, եթե այն փոփոխական է{{sfn|Лидин|1983|с=13—14}}։ Թթու աղերի անվանումները տալիս անիոնին ավելանում է հիդրո- [[նախածանց]]ը։ Եթե անիոնին կարող է միանալ մեկ ատոմից ավել ջրածին, ապա անունը կարդալիս ավելացնում են դիհիդրո- նախածանցը (NaHCO<sub>3</sub>- նատրումի հիդրոկարբոնատ, NaH<sub>2</sub>PO<sub>4</sub> - նատրիումի դիհիդրոֆոսֆատ)։ Հիմնային աղերի անվանումները կարդալու համար օգտագործում են հիդրօքսո- նախածանցը ((FeOH)NO<sub>3</sub>- երկաթի հիդրօքսինիտրատ){{sfn|Лидин|1983|с=50—51}}։ Բյուրեղահիդրատներին անվանում տալիս ավանդական կամ նոմենկլատուրային անվանը ավելացնում են հիդրատ (Pb(BrO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>·H<sub>2</sub>O՝ կապարի (II) բրոմատի հիդրատ, Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>·10 H<sub>2</sub>O՝ նատրիումի կարբոնատի հիդրատ)։ Եթե հայտնի է բյուրեղահիդրատի կառուցվածքը, այդ դեպքում կարող է կիրառվել կոմպլեքսային կապերի անվանումը ([Be(H<sub>2</sub>O)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub>՝ տետրաակվաբերիլիումի սուլֆատ){{sfn|Лидин|1983|с=53}}։ Աղերի մի քանի դասերի համար գոյություն ունի խմբային անուն, օրինակ, կրկնակի [[սուլֆատներ]]ին անվանում են կվարց M<sup>I</sup>M<sup>III</sup>(SO<sub>4</sub>)2·12 H<sub>2</sub>O, որտեղ M<sup>I</sup> -ը [[նատրիում]]ի, [[կալիում]]ի, [[ռուբիդիում]]ի, [[ցեզիում]]ի, [[թալիում]]ի և [[ամոնիում]]ի իոնները կարող են լինել, իսկ M<sup>III</sup> -ը [[ալյումին]]ի, [[գալիում]]ի, [[ինդիում]]ի, [[թալիում]]ի, [[տիտան]]ի, [[վանադիում]]ի, [[քրոմ]]ի, [[մագնեզիում]]ի, [[երկաթ]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[ռոդիում]]ի և [[իրիդիում]]ի կատիոնները{{sfn|Лидин|1983|с=54}}։ Ավելի բարդ կամ հազվադեպ հանդիպող աղերի համար, որոնք ձևավորվում են կոմպլեքսային կապերի միջոցով, կիրառվում է նոմենկլատուրային անվանումներ{{sfn|Лидин|1983|с=46}}։ Համաձայն նոմենկլատուրայի, աղը բաժանվում է արտաքին և ներքին մակերեսների (կատիոն և անիոն), վերջինս կազմված է կենտրոնական ատոմից և լիգանտներից՝ ատոմներ են, որոնք միացած են կենտրոնական ատոմին։ Աղի անվանումը տրվում է հետևյալ կերպ։ Սկզբում տալիս ենք կատիոնի անվանումը սեռական հոլովով դրված, ապա անիոնի անվանումը նրան ավելացնելով համապատասխան վերջավորությունը թթվայնությունից կախված{{sfn|Лидин|1983|с=65}}։ LiBO<sub>3</sub>- լիթիումի եռօքսոբորատ Na<sub>2</sub>Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub>- նատրիումի հեպտաօքսոքրոմատ NaHSO<sub>4</sub>- նատրումի հիդրոսուլֆատ === Անթթվածին թթուներից առաջացած աղերի անվանակարգ === Անթթվածին թթուներից առաջացած աղերը անվանելու համար օգտագործում են նոմենկլատուրայում կիրառված անվանումերը իրենց կապերով և թիվը ցույց տվող նախածանցներով, կամ Շտոկի առաջարկած թթվայնության աստիճանը նշելով, որը ի դեպ ավելի գերադասելի է։ Հալոգենիդների անվանումները կազմվում են կատիոնի և հալոգենի անվանումից -իդ սածանց ավելացնելով (NaBr՝ նարիումի բրոմիդ, SF<sub>6</sub>՝ ծծմբի ֆտորիդ կամ ծծմբի հեքսաֆտորիդ)։ Գոյություն ունեն կեղծ հալոգենիդների աղեր, որոնք կազմված են հալոգենիդանման անիոններից։ Նրանց անվանումները տալիս են հետևյալ կերպ՝ Fe(CN)<sub>2</sub>- երկաթի (II) ցիանիդ, AgNCS- արծաթի (I) թիոցիանիդ{{sfn|Лидин|1983|с=28—30}}։ Հալկոգենները, որոնք իրենց մեջ պարունակում են [[Ծծումբ|ծծմբի]], [[սելեն]]ի և [[տելուր]]ի անիոններ, անվանում են համապատասխանաբար [[սուլֆիդներ]], սելենիդներ, տելուրիդներ։ [[Ծծմբաջրածին]]ը և սելենաջրածինը կարող են առաջացնել թթու աղեր, որոնք համաատասխանաբար կոչվում են հիդրոսուլֆիդներ և հիդրոսելենիդներ (ZnS- ցինկի սուլֆիդ, SiS<sub>2</sub>- սիլիցիումի դիսուլֆիդ, NaHS-նատրիումի հիդրոսուլֆիդ)։ Կրկնակի սուլֆիդները անվանելու համար նշում են երկու կատիոնն էլ գծիկի միջոցով՝ (FeCu)S<sub>2</sub>- երկաթի-պղնձի դիսուլֆիդ{{sfn|Лидин|1983|с=32—33}}։ == Կառուցվածք և ֆիզիկական հատկություններ == [[File:Salts Solubility vs Temperature.png|300px|мини|Աղերի լուծելիությունը ջերմաստիճանից կախված]] Որպես կանոն աղերը իրենցից ներկայացնում են բյուրեղային նյութեր՝ իոնային բյուրեղավանդակներով։ Օրինակ, ալկալիական և հողալկալիական մետաղների հալոգենիդները (NaCl, CsCl, CaF<sub>2</sub>) կազմված են անիոններից, որոնք տեղադրված են գնդաձև փաթեթի ամենալայն մասերում, իսկ կատիոնները՝ այդ փաթեթի դատարկ մասերում։ Աղերի իոնային բյուրեղները կարող են կազմված լինել նաև թթվային մնացորդներից, որոնք միացած են անսահման անիոնային մասերից (սիլիկատներ)։ Այդպիսի կառուցվածքը ազդում է նրանց ֆիզիկական հատկությունների վրա, նրանք ունեն բարձր հալման [[ջերմաստիճան]], պինդ վիճակում համարվում են [[դիէլեկտրիկներ]]<ref name="ХЭ_ИК">{{книга|заглавие=Химическая энциклопедия|ответственный=Под ред. И. Л. Кнунянца|место=М|издательство=Большая российская энциклопедия|год=1990|том=2|isbn=5-85270-035-5|с=259}}</ref>։ Հայտնի են նաև աղեր, որոնք ունեն մոլեկուլյար (կովալենտային) կառուցվածք (օրինակ ալյումինի քլորիդը AlCl<sub>3</sub>): Աղերի մեծ մասի մոտ քիմիական կապի հատկությունը տատանվում է իոնական և կովալենտային կապերի միջև{{sfn|Зефиров|1995|с=377}}։ Հիմնական հետաքրքրությունը ներկայացնում են իոնային հեղուկները՝ աղերը, որոնց հալման ջերմաստիճանը 100°С- ից ցածր է։ Բացի անոմալ ցածր հալման ջերմաստիճան ունենալուց, նրանք ունեն համարյա զրոյական [[Հագեցած գոլորշի|հագեցած գոլորշու]] ճնշում և բարձր [[մածուցիկություն]]։ Յուրահատկուկ հատկությունները այս աղերի բացատրվում է կատիոնի ցածր համաչափությամբ, իոնների միջև ցածր փոխազդեցությամբ և կատիոնի լիցքի լավ բաշխվածությամբ<ref>{{статья|автор=Wasserscheid P., Keim W.|заглавие=Ionic Liquids—New “Solutions” for Transition Metal Catalysis|язык=en|издание=Angew. Chem. Int. Ed|год=2000|том=39|номер=21|страницы=3772—3789|doi=10.1002/1521-3773(20001103)39:21<3772::AID-ANIE3772>3.0.CO;2-5|pmid=11091453}}</ref>։ Աղերի կարևոր հատկությունն է համարվում ջրում լուծվելը։ Ըստ լուծելիության աղերը բաժանվում են լուծելի, քիչ լուծելի և անլուծելի։ == Բնության մեջ == Շատ միներալներ՝ աղեր, առաջացնում են հանքային կուտակումներ (օրինակ, հալիտներ NaCl, սիլվինիտներ KCl, ֆտորիդներ CaF<sub>2</sub>): == Ստացման եղանակներ == Գոյություն ունի աղերի ստացման տարբեր եղանակներ * Թթուների և մետաղների, հիմնային, երկդիմի մետաղների [[օքսիդ]]ների փոխազդեցությամբ <math>\mathsf{H_2SO_4 + Mg \longrightarrow MgSO_4 + H_2 \uparrow}</math> <math>\mathsf{H_2SO_4 + MgO \longrightarrow MgSO_4 + H_2O}</math> <math>\mathsf{3H_2SO_4 + Al_2O_3 \longrightarrow Al_2(SO_4)_3 + 3\ H_2O}</math> * Թթվային օքսիդների և ալկալիական, հիմնային, երկդիմի օքսիդների փոխազդեցությամբ <math>\mathsf{Ca(OH)_2 + CO_2 \longrightarrow CaCO_3 \downarrow + H_2O}</math> <math>\mathsf{CaO + SiO_2 \longrightarrow CaSiO_3}</math> <math>\mathsf{Al_2O_3 + 3\ SO_3 \longrightarrow Al_2(SO_4)_3}</math> <math>\mathsf{Mg(OH)_2 + CO_2 \longrightarrow MgCO_3 \downarrow + H_2O}</math> <math>\mathsf{Zn(OH)_2 + SO_3 \longrightarrow ZnSO_4 + H_2O}</math> * Աղերի և [[թթուներ]]ի փոխազդեցությամբ, եթե դրանք կարող են դուրս մղել փոխազդեցության մեջ մտած աղի մետաղին <math>\mathsf{CaCO_3 + 2 HCl \longrightarrow CaCl_2 + H_2O + CO_2 \uparrow}</math> <math>\mathsf{CuCl_2 + Na_2S \longrightarrow 2 NaCl + CuS \downarrow}</math> <math>\mathsf{2Na_2CO_3 + 2 MgCl_2 + H_2O \longrightarrow [Mg(OH)]_2CO_3 + CO_2 \uparrow + 4 NaCl}</math> * Պարզ նյութերի փոխազդեղությամբ <math>\mathsf{Fe + S \longrightarrow FeS}</math> * Հիմքերի և ոչ մետաղների փոխազդեցությամբ, օրինակ հալոգենիդների <math>\mathsf{Ca(OH)_2 + Cl_2 \longrightarrow Ca(OCl)Cl + H_2O}</math> Բյուրեղահիդրատներ սովորաբար ստանում են աղի բյուրեղացմամբ ջրային միջավայրից, ինչպես նաև հայտնի են աղերի բյուրեղներ, որոնք ստանում են ոչ ջրային միջավայրից (օրինակ CaBr<sub>2</sub>·3 C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH){{sfn|Зефиров|1995|с=377}}: == Քիմիական հատկություններ == Քիմիական հատկությունները պայմանավորված են նրա մեջ մտնող կատիոնի և անիոնի հատկություններով։ Աղերը փոխազդում են թթուների և [[հիմքեր]]ի հետ, եթե ռեակցիայի արդյունքում առաջանում է նյութ, որը դուրս է գալիս ռեակցիայի միջավայրից (նստվածք, գազ, թույլ էլեկրոլիտ, օրինակ ջուր) <math>\mathsf{BaCl_2 + H_2SO_4 \longrightarrow BaSO_4\downarrow + 2 HCl}</math> <math>\mathsf{NaHCO_3 + HCl \longrightarrow NaCl + H_2O + CO_2 \uparrow}</math> <math>\mathsf{Na_2SiO_3 + 2 HCl \longrightarrow 2 NaCl + H_2SiO_3 \downarrow}</math> Աղերը փոխազդում են մետաղների հետ, եթե մետաղը գտնվում է աղի մեջ մտնող մետաղից ձախ մետաղների ակտիվության շարքում <math>\mathsf{Cu + HgCl_2 \longrightarrow CuCl_2 + Hg}</math> Աղերը փոխազդում են նաև միմյանց հետ, եթե ստացված նյութերից մեկը դուրս է գալիս ռեակցիայի միջավայրից (առաջանում է նստվածք, գազ կամ ջուր), ինչպես նաև այդ ռեակցիաները կարող են տեղի ունենալ ռեագենտի թթվայնության աստիճանի փոփոխությամբ <math>\mathsf{CaCl_2 + Na_2CO_3 \longrightarrow CaCO_3 \downarrow + 2 NaCl}</math> <math>\mathsf{AgNO_3 + NaCl \longrightarrow AgCl \downarrow + NaNO_3}</math> <math>\mathsf{K_2Cr_2O_7 + 3 Na_2SO_3 + 4 H_2SO_4 \longrightarrow Cr_2(SO_4)_3 + 3 Na_2SO_4 + K_2SO_4 + 4 H_2O}</math> Որոշ աղեր տաքացման դեպքում քայքայվում են <math>\mathsf{CuCO_3 \longrightarrow CuO + CO_2 \uparrow}</math> <math>\mathsf{Ca(NO_3)_2 \longrightarrow Ca(NO_2)_2 + O_2\uparrow }</math> <math>\mathsf{NH_4NO_3 \longrightarrow N_2O \uparrow + 2 H_2O}</math> <math>\mathsf{NH_4NO_2 \longrightarrow N_2 \uparrow + 2 H_2O}</math> === Դիսոցումը ջրային լուծույթներում === Ջրում լուծելիս աղերը մասնակի կամ ամբողջովին դիսոցվում են իոնների։ Եթե աղերի դիսոցումը տեղի է ունենում ամբողջությամբ, այդ դեպքում նրանք լավ էլեկտրոլիտներ են, հակառակ դեպքում՝ թույլ{{sfn|Зефиров|1995|с=377}}։ Լավ էլեկտրոլիտների օրինակ են [[ալկալիական մետաղներ]]ի աղերը, որոնք լուծույթում գոյություն ունեն լուծված իոնների ձևով{{sfn|СОЖ|1999}}։ Չնայած նրան, որ թեորեմի համաձայն աղերը դիսոցվում են [[իոններ]]ի, իրականում աղերի մեծամասնության մոտ նկատվում է մասնակի դիսոցում, օրինակ, 0,1 Մ FeCl<sub>3</sub>-ի լուծույթը պարունակում է միայն 10 % Fe<sup>3+</sup> կատիոն, ինչպես նաև 42 % FeCl<sup>2+</sup>-ի կատիոններ, 40 % FeCl<sub>2</sub><sup>+</sup>-ի կատիոններ, 6 % FeOH<sup>2+</sup>-ի կատիոններ և 2 % Fe(OH)<sub>2</sub><sup>+</sup>-ի կատիոններ<ref>{{статья|автор=Hawkes S. J.|заглавие=Salts are Mostly NOT Ionized|язык=en|издание=J. Chem. Educ|год=1996|том=75|номер=5|страницы=421—423|doi=10.1021/ed073p421}}</ref>։ === Աղերի հիդրոլիզ === Որոշ աղեր ջրային լուծույթներում ընդունակ են ենթարկվելու [[հիդրոլիզ]]ի{{sfn|Зефиров|1995|с=377}}։ Տվյալ ռեակցիան թույլ թթվից (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) կամ թույլ հիմքից (CuCl<sub>2</sub>) կազմված աղերի դեպքում կարող է լինել դարձելի, իսկ թույլ հիմքից ու թույլ թթվից կազմված աղերի դեպքում անդարձելի է (Al<sub>2</sub>S<sub>3</sub>): == Աղերի նշանակությունը մարդու համար == {| class="standard" !Աղի անվանումը !Պարունակությւնը մթերքներում !Ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա !Աղի պակասի դեպքում առաջացող հիվանդությունը |- |1. Կալցիումի աղեր |Կաթ, ձուկ, բանջարեղեն |ապահովում են ոսկրերի աճը և ամրությունը |Կմախքի վատ աճ, ատամների փչացում և այլն |- |2. Երկաթի աղեր |Տավարի լյարդ, միս |Հեմոգլոբինի կազմի մեջ է մտնում |Սակավարյունություն |- |3. Մագնեզիումի աղեր |Ոլոռ, ծիրանաչիր |Մարսողության աշխատանքի լավացում |Մարսողական համակարգի աշխատանքի խանգարում |} [[Պատկեր:Salt content in food (HY).svg|կենտրոն|մինի|434x434px|Աղերի պարունակությունը մթերքում]] == Կիրառում == Աղերը կիրառվում են ամենուրեք, ինչպես արտադրությունում, այնպես էլ առօրյա կյանքում։ # Քլորի թթուների աղեր։ Քլորիդներից մեծ մասամբ օգտագործում են նատրիումի քլորիդը և կալիումի քլորիդը։ Նատրիումի քլորիդը (կերակրի աղ) առանձնացնում են գետի և ծովի ջրից, ինչպես նաև ստանում են աղային հանքավայրերից։ Կերակրի աղը օգտագործում են սննդի մեջ։ Արդյունաբերության մեջ նատրիումի քլորիդը ծառայում է որպես հումք քլորի, նատրիումի հիդրօքսիդի և սոդայի ստացման համար։ Կալիումի քլորիդն օգտագործում են գյուղատնտեսության մեջ որպես [[Կալիումական պարարտանյութեր|կալիումական պարարտանյութ]]։ # Ծծմբական թթվի աղերը։ Շինարարությունում և բժշկության մեջ լայն տարածում ունի [[գիպս]]ը, որը ստացվում է կալցիումի դիհիդրոսուլֆատից։ Այն ջրի հետ խառնելով արագ քարանում է առաջացնելով կալցիումի դիհիդրոսուլֆատ, այսինքն հենց գիպս։ Նատրիումի հիդրոսուլֆատը օգտագործում են սոդայի ստացման համար։ # Ազոտական թթվի աղերը։ Նիտրատները մեծ մասամբ օգտագործում են [[Գյուղատնտեսություն|գյուղանտեսության]] մեջ։ Նրանցից կարևորներն են նատրիումի նիտրատը, կալիումի նիտրատը, կալցիումի նիտրատը և ամոնիումի նիտրատը։ Այս աղերին սովորաբար անվանում են սելիտրաներ։ # Օրթոֆոսֆատներից ավելի կարևոր է կալցիումի օրթոֆոսֆատը։ Այս աղը հանքային աղերի՝ ֆոսֆորիտների և ապատիտների մեծ մասն է կազմում։ Ֆոսֆորիտները և ապատիտները օգտագործում են որպես հումք [[ֆոսֆորային պարարտանյութեր]] ստանալու համար, օրինակ սուպերֆոսֆատ։ # Ածխաթթվի աղերը։ Կալցիումի կարբոնատը օգտագործվում են [[կրաքար]]ի համար հումք։ Նատրիումի կարբոնատը օգտագործում են ապակու և օճառի արտադրության մեջ։ Կալցիումի կարբոնատը բնության մեջ հանդիպում է կրաքարի, [[Կավիճ|կավճի]] և [[մարմար]]ի ձևով։ == Աղերի նկարների սրահ == <gallery perrow="6"> File:Hydrogenuhličitan draselný.JPG|Կալիումի հիդրոկարբոնատ File:Blutlaugensalz gr.jpg|Կալիումի հեքսացիանոֆերատ File:Ammonium-cerium(IV)-sulfate-sample.jpg|Ամոնիումի-ցերիումի (IV)սուլֆատ File:Dusičnan olovnatý.PNG|Կապարի նիտրատ File:Fluorid amonný.PNG|Ամոնիումի ֆտորիդ File:GaSeBulk.jpg‎.jpg|Գալիումի սելենիդ File:Calcium fluoride.jpg|Կալցիումի ֆտորիդ File:Fosforečnan měďnatý.PNG|Պղնձի(II) օրթոֆոսֆատ File:Křemičitan kobaltnatý.PNG|Կովալտի(II) սիլիկատ File:Bromid olovnatý.PNG|Կապարի(II) բրոմիդ </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} *[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=23, Հայկական Հանրագիտարան, Աղեր] {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=253}} [[Կատեգորիա:Աղեր]] o65zj0wgwiv04j0xqha2cei4lscevdj 0 62941 8486725 8383502 2022-08-10T18:52:00Z 517design 18540 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Վիկինգներ (այլ կիրառումներ)}} {{Սկանդինավիա}} '''Վիկինգներ,''' ([[հին անգլերեն]] wicing՝ ծովահեն<ref>Whitelock, Dorothy. ''Sweet's Anglo-Saxon Reader'', [[OUP]] 1967, p. 392</ref>, [[դանիերեն]] և [[բուկմոլ]]՝ ''vikinger'', [[շվեդերեն]] և [[նյունորսկ]]՝ vikingar, [[իսլանդերեն]]՝ víkingar) հին սկանդինավյան ծովագնացներ։ Վիկինգները խոսել են հիմնականում հին [[նորվեգերեն]]ով։ [[Հյուսիսային Եվրոպա]]յից արշավելով հայրենիք՝ [[Միջնադար|միջին դարերում]], մասնավորապես 8-11-րդ դարերում, առևտուր են արել ողջ [[Եվրոպա]]յի տարածքում՝ [[հյուսիս]]ում, կենտրոնում, [[արևելք]]ում և [[արևմուտք]]ում<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/628781/Viking Viking (people)], Encyclopædia Britannica.</ref><ref name="Roesdahl, pp. 9–22">Roesdahl, pp. 9–22.</ref>։ «Վիկինգ» տերմինը տարածվել է նաև ժամանակակից անգլերենում և տեղական բարբառներում։ Այսպես են անվանել վիկինգների համայնքի բնակիչներին, որոնք ապրել են այն ժամանակահատվածում, որը հայտնի է որպես [[Վիկինգների դարաշրջան]]։ Սկանդինավյան ռազմականության, առևտրի, ժողովրդագրական էքսպանսիայի այս դարաշրջանն [[Սկանդինավիա]]յի, [[Էստոնիա]]յի, [[Բրիտանական կղզիներ]]ի, [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայի,]] [[Կիևյան Ռուսիա]]յի և [[Սիցիլիայի թագավորություն|Սիցիլիայի թագավորության]] վաղ միջնադարյան պատմության բաղկացուցիչ մասն է կազմում<ref>Brink 2008</ref>։ Օժտված լինելով նավարկելու և ծովագնացությանը հատուկ բոլոր հրաշալի կարողություններով, և օգտագործելով երկայն նավեր՝ վիկինգների գործողությունները, երբեմն, ծավալվել են նաև [[Միջերկրական ծով]]ի առափնյա հատվածներում, [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում, [[Միջին Արևելք]]ում և [[Կենտրոնական Ասիա]]յում։ Առաջ գնալով հետախուզության, տարածքների ընդլայնման և բնակեցման տևական փուլերով (տեղափոխվելով հիմնականում ծովերով և գետերով)՝ վիկինգների համայնքները և կանոնակարգերը հաստատվել են Հյուսիսարևմտյան Եվրոպայի, [[Եվրոպական Ռուսաստան]]ի և Հյուսիսատլանտյան կղզիների տարբեր տարածքներում՝ ընդհուպ մինչև [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի հյուսիս-արևմտյան ափեր։ Դրա ապացույցը հին սկանդինավյան մշակույթի լայն տարածումն է և միաժամանակ՝ դրանում օտար մշակույթների ուժեղ ազդեցությունը։ Վիկինգների ներկայիս հասկացությունը, որով հաճախ սխալմամբ անվանում են վիկինգների այսօրվա հետնորդներին և այժմյան [[Սկանդինավիա]]յի բնակիչներին, մեծապես տարբերվում է այն բարդ կերպարից, որը երևան է եկել հնագիտական և պատմական աղբյուրներից։ Վիկինգների ազնվահոգի վայրենու իդեալականացված կերպարն ի հայտ է եկել 18-րդ դարում, կատարելագործվել է ու տարածվել 19-րդ դարի Վիկինգների պատմության վերականգնման ժամանակ<ref>Wawn 2000</ref><ref name="langer">Johnni Langer, "The origins of the imaginary viking", ''Viking Heritage Magazine,'' Gotland University/Centre for Baltic Studies. Visby (Sweden), n. 4, 2002.</ref>։ Վիկինգների մասին ընդունված այն թյուր կարծիքը, որ նրանք բարբարոս ծովահեններ կամ խիզախ արկածախնդիրներ են եղել, մեծապես պարտական է 20-րդ դարի սկզբին ձևավորված՝ վիկինգների մասին զանազան հակասական առասպելներին։ Ներկայումս լայն տարածում գտած վիկինգների մասին բնորոշումները հիմված են հիմնականում կլիշեների և կարծրատիպերի վրա, որոնք դժվարացնում են վիկինգների ժառանգության գնահատումը։ Նման բնորոշումները ոչ միշտ են ճշգրիտ, օրինակ՝ ոչ մի վկայություն չկա, որ վիկինգները եղջյուրավոր սաղավարտներ են կրել։ == Ստուգաբանություն == [[Պատկեր:Norwegian_Fjord.jpg|մինի|Նորվեգական [[Ֆյորդ|ֆիորդ]]]] Ըստ մի վարկածի՝ վիկինգ բառը ծագում է իգական սեռի ''վիկ'' բառից, որը նշանակում է «խորշ, ծովախորշ, փոքրիկ ծոց»<ref>[https://books.google.am/books?id=wyG3HnK0qREC&dq The Syntax of Old Norse by] [[Jan Terje Faarlund]]<span>; p 25</span> {{ISBN|0-19-927110-0}}; ''The Principles of English Etymology'' By [[Walter W. Skeat]], published in 1892, defined '''Viking''': ''better Wiking, Icel. Viking-r, O. Icel. *Viking-r, a creek-dweller; from Icel. vik, O. Icel. *wik, a creek, bay, with suffix -uig-r, belonging to'' [https://books.google.am/books?id=ls4CAAAAIAAJ&dq Principles of English Etymology By Walter W. Skeat; Clarendon press; p. 479]</ref>։ Շատ թեորիաներ կան, ըստ որոնց վիկինգ բառը ծագել է [[Նորվեգիա]]յի պատմական մարզ Վիքենի (կամ հին նորվեգերենով՝ Վիքին) անվանումից, որը նշանակում է «մարդ Վիքենից»։ Այս տեսության համաձայն՝ վիկինգ բառը բնութագրել է տվյալ տարածաշրջանի մարդկանց, և միայն վերջին տարիներ է այն լայնորեն տարածվել «վաղ միջնադարում ապրող սկանդինավցի» իմաստով։ Այնուամենայնիվ, տվյալ թեորիայի հետ կապված բազմաթիվ անհամաձայնություններ կան։ Հին նորվեգական ձեռագրերի մեջ Վիկենի տարածաշրջանում ապրած մարդկանց ոչ թե վիկինգներ են անվանել, այլ հիշատակել են «Վիք բնակիչներ»՝ վիքվերիր (ժամանակակից նորվեգերեն) անվամբ։ Բացի այդ, այս արտահայտությունը պատկանում է արական սեռին (հին սկանդինավերեն՝ վիքինգռ), հետևաբար բառացառում է իգական սեռին վերաբերվելը (հին նորվեգերեն՝ վիքինգ)։ Սա վիճելի է, որովհետև հավանականությունն ավելի մեծ է, որ արական սեռն է ծագել իգականից, այլ ոչ՝ հակառակը<ref>{{cite journal|author=Eldar Heide|date=2005|title=''Víking'' – 'rower shifting'? An etymological contribution|url=http://eldar-heide.net/Publikasjonar%20til%20heimesida/viking%20rowshift.pdf|journal=Arkiv för nordisk filologi|volume=120|pages=41–54|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref><ref>Walter W. Skeat: ''Principles of English Etymology'' Clarendon press, p. 479</ref><ref name="The Tribe that Gave Vikings Their Name?">{{cite web|url=http://freya.theladyofthelabyrinth.com/|title=The Tribe that Gave Vikings Their Name?|last=Kvilhaug|first=Maria|website=http://freya.theladyofthelabyrinth.com/|publisher=Freya|accessdate=2015 թ․ մարտի 17|archive-date=2015 թ․ մարտի 14|archive-url=https://web.archive.org/web/20150314045946/http://freya.theladyofthelabyrinth.com/|dead-url=yes}}</ref>։ Շվեդական [[ռունաքար]]երի վրա փորագրված մի քանի գրություններում այս տերմինն օգտագործվել է որպես անձնանուն։ Ոչ մի լուրջ վարկած չկա, ըստ որի՝ [[Վիկինգների դարաշրջան]]ի ավարտից առաջ վիկինգ բառը հարանշանակություն է ունեցել, ընդ որում՝ բացասական։ Վիկինգ բառն ստուգաբանվում է նաև [[հին նորվեգերեն]]ի իգական սեռի վիքա արմատի «ծովային մղոն» նշանակությամբ (այս վարկածը պաշտպանվել է նաև հայտնի ստուգաբան Անատոլի Լիբերմանի կողմից<ref>{{cite web|url=http://blog.oup.com/2009/07/vikings/|title=What Did The Vikings Do Before They Began to Play Football? - OUPblog|date=հուլիսի 15, 2009|publisher=}}</ref>), որը ծագում է «վեիք» կամ «վիք» արմատից և նշանակում է «թիավարների հերթափոխ»։ Սրա հիմքում ընկած է հին սկանդինավերեն «վիքան» բայը, որը նշանակում է «շրջել» և նման է [[հին իսլանդերեն]] «վիկջա» (''«իկվա», «վիկվա»'') ՝ «շուռ տալ, տեղափոխել» բային և ծովային նշանակություն է ունեցել<ref name="utexas.edu">{{cite web|url=http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/ielex/R/P2120.html|title=Indo-European Lexicon - PIE Etymon and IE Reflexes|date=մայիսի 13, 2014|publisher=The University of Texas at Austin|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20|department=Linguistics Research Center|author=Hans C. Boas}}</ref>։ Լեզվաբանական տեսանկյունից, այս վարկածն ավելի հավաստի է<ref name="utexas.edu" /> և, հավանաբար, վիկինգ բառն ավելի շուտ է առաջացել, քան՝ Հյուսիսարևմտյան Եվրոպայի գերմանական ծագում ունեցող ժողովուրդների ծովային ճանապարահորդությունները, որովհետև հին ֆրիզերեն ուղղագրությունը ցույց է տալիս, որ այդ բառն արտասանվում է քմային ք-ով և ամենայն հավանակնությամբ, Հյուսիարևմտյան Եվրոպայի գերմանական ծագում ունեցող ժողովուրդների շրջանում այն ավելի շուտ է գոյություն ունեցել, քան քմայնացումը, մոտ 5-րդ դարում կամ ավելի շուտ (արևմտյան ճյուղում)<ref>{{cite journal|author=Eldar Heide|date=2005|title=''Víking'' - 'rower shifting'? An etymological contribution|url=http://eldar-heide.net/Publikasjonar%20til%20heimesida/viking%20rowshift.pdf|journal=Arkiv för nordisk filologi|volume=120|pages=41–54|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref><ref>{{cite journal|author=Bernard Mees|date=2012|title=Taking Turns: linguistic economy and the name of the Vikings|url=https://www.academia.edu/4425185/Taking_Turns_linguistic_economy_and_the_name_of_the_Vikings|department=Royal Melbourne Institute of Technology (RMIT)|journal=Arkiv för nordisk filologi|publisher=academia.edu|volume=127|pages=5–12|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref>։ Սրա ետևում թաքնված գաղափարը հետևյալն է․ հավանաբար, հոգնած թիավորները միմյանց ազատել են թիերից և հերթափոխել իրար։ Հավանական է, որ [[հին նորվեգերեն]] իգական սեռի վիքինգ բառն (ինչպես՝ ֆառա ի վիքինգ բառակապակցությունը) ունեցել է ծովային ճանապարհորդություն իմաստը և բնութագրվել թիավարների հերթափոխով, այսինքն՝ ճանապարհորդությունների երկարատևությամբ, որովհետև առագաստների դարաշրջանին նախորդող դարաշրջանում ծովային երկարատև ճանապարհորդությունները տարբերակում էին թիավարների հերթափոխով։ Հետևապես, վիքինգռ (արական սեռ) բառով կոչել են այն մարդկանց, որոնք մասնակցել են թիավարների հերթափոխով բնորոշվող ծովային ճանապարհորդություններին։ Ըստ այս դիտարկման՝ վիքինգ բառն սկանդինավցի ծովագնացների հետ որևէ կապ չի ունեցել, այնուամենայնիվ, դրանց հավանական կապը ենթադրվել է այն ժամանակ, երբ սկանդինավցիներն սկսել են գերիշխել ծովափնյա տարածքներում<ref>{{cite journal|author=Eldar Heide|date=2008|title=Viking, week, and Widsith. A reply to Harald Bjorvand|url=https://www.academia.edu/2401159/Viking_week_and_Widsith._A_reply_to_Harald_Bjorvand|department=Centre of Medieval Studies (University of Bergen)|journal=Arkiv för nordisk filologi|publisher=academia.edu|volume=123|pages=23–28|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref>։ [[Հին անգլերեն]]ում, վայսինգ բառն առաջին անգամ հայտնվել է անգլոսաքսոնական «[[Վիդսիթ]]» պոեմում, որը հավանաբար, թվագրվում է 9-րդ դարով։ Ե՛վ հին անգլերենում, և՛ [[Համբուրգ]]-[[Բրեմեն]] քաղաքների արքեպիսկոպոսների պատմության մեջ, որը գրել է Ադամ Բրեմենը մոտ 1070-ական թվականներին, այս տերմինը վերագրվել է սկանդինավցի ծովահեններին ու ծովային արշավանքների մասնակիցներին և ոչ որևէ ժողովրդի կամ մշակույթի, ինչպես [[Հին նորվեգերեն|հին նորվեգերում]]։ Այս բառը չի հիշատակվել [[միջին անգլերեն]]ով պահպանված տեքստերից ոչ մեկում։ [[Իսլանդացիներ|Իսլանդացի]] Օռնոլֆուռ Քրիստյանսսոնի տեսության համաձայն՝ վայսինգ բառի ծագման բանալին «[[Վիդսիթ]]» պոեմի «վիկինգ տոհմ» ("''wicinga cynn''") արտահայտությունն է, որով անվանել են այն ժողովրդին կամ տոհմին, որն ապրել է Սկանդինավյան Յորքում (''[[Սկանդինավյան Յորք|Յորվիկ]].'' 9-րդ դարում այն գտնվել է [[նորվեգացիներ]]ի իշխանության տակ)։ Վիկինգ բառը [[միջին անգլերեն]] է ներմուծվել 18-րդ դարում՝ Վիկիգների պատմության վերականգնմամբ, որի ժամանակ էլ այն ձեռք բերել «բարբարոս զինվորի» կամ ազնվահոգի վայրենու իդեալականացված, վերամբարձ ենթատեքստ։ 20-րդ դարում, վիկինգ բառը մեկնաբանվել ու լայնորեն տարածվել է ոչ միայն «[[Սկանդինավիա]]յում և այլ տարածքներում ([[Իսլանդիա]], [[Ֆարերյան կղզիներ|Ֆարերյան կղզիներ)]] բնակվող ծովային արշավանքների մասնակիցներ» իմաստով, այլ նաև ունեցել է «8-րդ դարի վերջից մինչև մոտ 11-րդ դարի կեսը, ավելի ստույգ՝ մոտ 700 թվականից մինչև 1100 թվականը, անկախ մշակութային պատկանելիությունից՝ ծովային արշավանքների մասնակից ցանկացած անդամ» իմաստը։ Որպես լրացյալ ածական` վիկինգ բառն օգտագործվում է վիկինգների և նրանց մշակութային կյանքի հետ կապված հասկացությունները, երևույթներն ու գտածոներն անվանելու համար, ինչպես օրինակ՝ Վիկինգների դարաշրջան, Վիկինգների մշակույթ, Վիկինգների արվեստ, Վիկինգների կրոն, Վիկինգների նավ և այլն<ref name="arch in europe">{{cite web|url=http://www.archeurope.com/index.php?page=the-term-viking|title=The Term "Viking"|last=Beard|first=David|work=http://www.archeurope.com|publisher=Archaeology in Europe|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120407050944/http://www.archeurope.com/index.php?page=the-term-viking|archivedate=2012 թ․ ապրիլի 7|accessdate=2014 թ․ ապրիլի 23|deadurl=yes}}</ref>։ === Այլ անվանումներ === Վիկինգներն իրենց նավերը [[Հացենի|հացենու]] փայտից են պատրաստել, այդ պատճառով էլ [[գերմանացիներ]]ը նրանց ասկոմաննոներ («հացենի մարդիկ») են անվանել{{sfn|Wolf|2004|p=2}}։ [[Իռլանդացիներ]]ը վիկինգներին [[Դուբգեիլ և Ֆիննգեիլ|«դուբգեիլ և ֆիննգեիլ»,]] են կոչել, այսինքն՝ «սևամաշկ և սպիտակամաշկ օտարերկրացիներ»<ref>{{Cite book|title=Saga-book of the Viking Society|last=Smyth|first=Alfred|publisher=University College London|year=1970–73|isbn=|location=|pages=101–117}}</ref>, գելերը՝ «Լոխլանախ»՝ «լճակի մարդ»{{sfn|Educational Company of Ireland|2000|p=472}}, իսկ անգլոսաքսոնները՝ «դին»{{sfn|Brookes|2004|p=297}}։ [[Պատկեր:Europe_814.png|մինի|Եվրոպան 814 թվականին։ [[Ռուսլագեն]]ը գտնվում է հյուսիսում, վարդագույնով ներկված «Շվեդացիներ և գոթեր» տարածքում:]] [[Սլավոններ]]ը, [[արաբներ]]ը և բյուզանդացիները վիկինգներին անվանել են ռուսներ (Rhōs){{sfn|D'Amato|2010|p=3}}, որը հավանաբար ծագել է ռոփս (''rōþs'') բառի զանազան գործածություններից մեկից և ունեցել՝ «թիավարության հետ առնչություն ունեցող» իմաստը, կամ ծագել է [[Շվեդիա]]յի արևելքի կենտրոնական հատվածում գտնվող [[Ռուսլագեն]] տարածաշրջանի անվանումից, որտեղից էլ սերել են սլավոնական հողերով շրջագայություններ անող վիկինգների մեծ մասը։ Ներկայումս, շատ հնագետներ և պատմագիրներ կարծում են, որ սլավոնական հողերի այս սկանդինավյան բնակավայրերը մեծ նշանակություն են ունեցել [[Կիևյան Ռուսիա|Կիևյան Ռուսիայի Դաշնության]] ձևավորման գործում, հետևաբար, նաև [[Ռուսաստան]]ի և [[Բելառուս]]ի անվանումների մեջ։ Վարկածներ կան, որ հարևան երկրների լեզուներում [[Շվեդիա]]յի այլ անվանումները՝ [[ֆիններեն]]ով Ռոութսի և [[էստոներեն]]ով Ռոթսի, ծագել են ռոփս բառից։ [[Սլավոններ]]ն ու բյուզանդացիները վիկինգներին անվանել են [[վարյագներ]] (ռուսերեն՝ варяги, հին նորվեգերեն՝ ''Væringjar -'' վարյանգար, որը նշանակում է «երդվյալներ»՝ ''vàr- «''վստահություն, հավատարմության երդում''»'' արմատից, որն էլ կապ ունեցենալ է հին անգլերեն ''wær'' «համաձայնություն, դաշնագիր, խոստում» և հին բարձր գերմաներեն ''wara՝'' «հավատարմություն» բառերի հետ{{sfn|D'Amato|2010|p=3}})։ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] սկանդինավցի թիկնապահները՝ կայսեր պաշտպանությունն ապահովող զինվորականները, հայտնի են եղել [[Վարյագյան գունդ]] անվանումով։ [[Ֆրանկներ]]ը վիկինգներին անվանել են հյուսիսային մարդիկ կամ դանիացիներ, մինչդեռ, [[անգլիացիներ]]ը նրանց անվանել են դանիացիներ (վիկինգներ, ովքեր 8-11-րդ դարերում ներխուժել են [[Անգլիա]]) կամ հեթանոսներ, [[իռլանդացիներ]]ը՝ դիցապաշտներ կամ այլազգիներ (ոչ [[քրիստոնյա]], ոչ հռոմեացի, ոչ [[Հրեաներ|հրեա]])<ref>Sawyer, ''History of the Vikings'', p. 2</ref>։ «Անգլոսկանդինավյան» տերմինը վերաբերվում է 8-13-րդ դարերի հնագիտական և պատմական այն շրջանին, երբ [[Սկանդինավիա]]յի տարածքում ապրող վիկինգներ կոչվող մարդիկ արտագաղթել են ու գրավել [[Բրիտանական կղզիներ]]ը։ Այն էականորեն տարբերվում է «անգլոսաքսոնական» տերմինից։ Գոյություն ունեն շատ այլ նման տերմիններ, օրինակ՝ նորվեգագելական, որը վերաբերվում է [[Իռլանդիա]]յին և [[Շոտլանդիա]]յին։ == Պատմություն == === Վիկինգների դարաշրջան === {{Main article|Վիկինգների դարաշրջան}}Արձանագրություններում հիշատակված ամենավաղ՝ 790-ական թվականների ասպատակություններից մինչև 1066 թվականի [[Անգլիայի նորմանդական նվաճում]]ն ընկած տարիներն Սկանդինավյան պատմության մեջ հայտնի են [[Վիկինգների դարաշրջան]] անվանումով<ref>Peter Sawyer, ''The Viking Expansion'', [https://books.google.am/books?id=PFBtfXG6fXAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false The Cambridge History of Scandinavia, Issue 1] (Knut Helle, ed., 2003), p. 105.</ref>։ Վիկինգների դեպի հարավն ուղղված ծովային արշավանքներն իրականացվել են [[Նորվեգական ծով|Նորվեգական]] և [[Բալթիկ ծով]]երով։ [[Նորմաններ]]ն սերել են վիկինգներից։ 10-րդ դարում, [[Ֆրանսիա]]յի հյուսիսում գտնվող [[Նորմանդիայի դքսություն]]ում նրանք գերիշխանություն են ստացել, որի շնորհիվ էլ վիկինգների ժառանգները որոշակի իշխանություն են ունեցել [[Հյուսիսային Եվրոպա]]յում։ Դրա վառ օրինակն է [[անգլոսաքս]]երի վերջին թագավոր՝ [[Հարոլդ Գոդվինսոն|Հարոլդ Գոդվինսոնը,]] որը դանիական արմատներ է ունեցել։ Նույնիսկ երկու դանիացիներ [[Անգլիա]]յի գահին են բարձրացել. [[Կանութ Դանիացի]]ն թագավորել է 1013-1014 թվականներին, իսկ նրա որդի [[Կնուդ I Մեծ|Կնուդ I Մեծը՝]] 1016-1035 թվականներին<ref name="Lund">Lund, Niels "The Danish Empire and the End of the Viking Age", in Sawyer, ''History of the Vikings'', pp. 167–81.</ref><ref>[http://www.royal.gov.uk/HistoryoftheMonarchy/KingsandQueensofEngland/TheAnglo-Saxonkings/Sweyn.aspx The Royal Household, "Sweyn"], ''The official Website of The British Monarchy'', 15 March 2015, accessed 15 March 2015</ref><ref name="Lawson">Lawson, M K (2004). "Cnut: England's Viking King 1016-35". The History Press Ltd, 2005, {{ISBN|978-0582059702}}.</ref><ref>[http://www.royal.gov.uk/HistoryoftheMonarchy/KingsandQueensofEngland/TheAnglo-Saxonkings/CanutetheGreat.aspx The Royal Household, "Canute The Great"], ''The official Website of The British Monarchy'', 15 March 2015, accessed 15 March 2015</ref><ref name="Badsey et al.">Badsey, S. Nicolle, D, Turnbull, S (1999). "The Timechart of Military History". Worth Press Ltd, 2000, {{ISBN|1-903025-00-1}}.</ref>։ [[Պատկեր:Wikinger.jpg|մինի|Անգլիա ներխուժող դանիացի նավաստիների պատկեր:12-րդ դարի պատկերազարդ ձեռագիր մատյան, «Պատառիկներ Սուրբ Էդմունդի կյանքից» (Մորգանի գրադարան և թանգարան)]] Աշխարհագրական առումով, [[Վիկիկինգների դարաշրջան]]ը վերագրվում է ոչ միայն Սկանդինավյան երկրներին ([[Դանիա]], [[Նորվեգիա]], [[Շվեդիա]]), այլ նաև՝ հյուսիս-գերմանական տիրապետության տակ գտնվող տարածքներին, գլխավորապես [[Դանելագ|Դենլոուին (Դանելագ)]], [[Նորթումբրիայի թագավորություն|Նորթումբրիայի թագավորության]] գտածոների ադմինիստրատիվ կենտրոն [[Սկանդինավյան Յորք]]ին<ref>[http://www.englandsnortheast.co.uk/VikingNorthumbria.html "History of Northumbria: Viking era 866 AD–1066 AD"] www.englandnortheast.co.uk.</ref>, [[Մերսիա]]յի որոշ հատվածներին և [[Արևելյան Անգլիայի թագավորություն|Արևելյան Անգլիայի թագավորությանը]]։ Ծովային ճանապարհորդությունների ժամանակ վիկինգ ծովագնացները դեպի հյուսիս, արևմուտք և արևելք նոր ուղիներ են բացահայտել և հիմք դրել [[Շետլանդյան կղզիներ|Շետլանդյան]], [[Օրկնեյան կղզիներ|Օրկնեյան]] և [[Ֆարերյան կղզիներ|Ֆարերյան կղզիներում,]] [[Իսլանդիա]]յում և [[Գրենլանդիա]]յում<ref>[http://www.archaeology.org/online/features/greenland/ The Fate of Greenland's Vikings], by Dale Mackenzie Brown, ''Archaeological Institute of America'', 28 February 2000</ref> մի շարք անկախ բնակավայրերի հիմնադրմանը։ Դրանց թվում է նաև [[Նյուֆաունդլենդ]]ի [[Լ'Անս-օ-Մեդոուս]] պատմական հուշարձանը, թեպետ որպես բնակատեղի այն շատ կարճ (մոտ 1000 տարի) կյանք է ունեցել<ref>{{cite journal|author=Langmoen IA|date=ապրիլի 4, 2012|title=The Norse discovery of America|journal=Neurosurgery|volume=57|issue=6|pages=1076–87; discussion 1076–1087|doi=10.1227/01.neu.0000144825.92264.c4|pmid=16331154}}</ref>։ Սկանդինավցիները [[Գրենլանդիա]]յում բնակություն են հաստատել մոտ 980 թվականից՝ [[Միջնադարյան ջերմային դարաշրջան]]ի ընթացքում և15-րդ դարի կեսերին, սակայն լքել են տարածքը՝ պայմանավորված մասամբ կլիմայի փոփոխությամբ<ref>{{cite news|url=https://blogs.discovermagazine.com/80beats/2011/05/31/climate-change-froze-the-vikings-out-of-greenland-say-scientists/#.UV_rr1eSnlw|title=Climate change froze Vikings out of Greenland|last=Ross|first=Valerie|date=մայիսի 31, 2011|work=Discover|publisher=Kalmback Publishing|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 6}}</ref>։ Վիկինգներից սերող [[Ռյուրիկովիչներ]]ի արքայատոհմն իշխել է [[Արևելյան Եվրոպա]]յի սլավոնախոս և [[Ուգրո-ֆիննական լեզուներ|ուգրո-ֆիննախոս]] մի շարք տարածքներում և 882 թվականին գրավել [[Կիև]]ը՝ այն դարձնելով [[Կիևյան Ռուսիա]]յի մայրաքաղաք<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/512998/Rurik-Dynasty Rurik Dynasty (medieval Russian rulers)] Britannica Online Encyclopedia</ref>։ 839 թվականից՝ շվեդ հետախույզների [[Բյուզանդիոն]] առաջին այցից հետո, սկանդինավցիները [[Բյուզանդական կայսրություն]]ում որպես վարձու զինվորներ են ծառայել<ref name="Hall, p. 98">Hall, p. 98</ref>։ 10-րդ դարի վերջին, կայսերական թիկնապահների մի նոր զինվորական միավոր է ձևավորվել, որն իր կազմում մեծ թվով սկանդինավցիներ ներառելու համար [[Վարյագյան գունդ]] է կոչվել։ Հնարավոր է, որ Վարյագյան բառն սկանդինավյան ծագում ունի, սակայն սլավոներենում և [[հունարեն]]ում այն վերաբերվել է թե՛ սկանդինավցիներին, թե՛ ֆրանկներին։ [[Վարյագյան գունդ|Վարյագյան գնդում]] ծառայող ամենահայտնի սկանդինավցին [[Հարալդ Հարդրադա]]ն է եղել, որը հետագայում [[Նորվեգիայի թագավորների ցանկ|Նորվեգիայի թագավոր]] (1047–1066) է դարձել։ Հնագիտական պեղումները պարզել են, որ վիկինգները հասել են [[Աբբասյան խալիֆայություն|Աբբասյան Խալիֆայության]] (Իսլամական կայսրություն) կենտրոն՝ [[Բաղդադ]]<ref name="Hall, p. 98"/>։ Սկանդինավցիները հաճախ են նավարկել [[Վոլգա (գետ)|Վոլգայով]]՝ վաճառելով զանազան ապրանքներ. [[Մորթի|մորթեղեն]], ժանիքներ, [[Փոկեր|փոկի]] ճարպ՝ նավի խցիչի համար և նույնիսկ ստրուկներ։ Այդ ժամանակահատվածի կարևոր առևտրային [[նավահանգիստ]]ներն էին՝ [[Բիռկա]]ն, [[Հեդեբյու]]ն, [[Կաուփանգ]]ը, [[Սկանդինավյան Յորք]]ը, [[Հին Լադոգա]]ն, [[Մեծ Նովգորոդ|Նովգորոդը]] և [[Կիև]]ը։ Ընդհանուր առմամբ, [[նորվեգացիներ]]ը տարածվել են հյուսիսային և արևմտյան հատվածներում՝ [[Իռլանդիա]]յում, [[Շոտլանդիա]]յում, [[Իսլանդիա]]յում և [[Գրենլանդիա]]յում, [[դանիացիներ]]ը՝ [[Անգլիա]]յում և [[Ֆրանսիա]]յում՝ բնակություն հաստատելով [[Դենլոու]]ում (Հյուսիսային/Արևելյան Անգլիա) և [[Նորմանդիա]]յում, իսկ [[շվեդներ]]ն` արևմուտքում՝ [[Կիևյան Ռուսիա]]յում։ Շվեդական ռունաքարերի արձանագրություններում հիշատակվող անդրծովյան արշավանքների կեսից ավելին, վերաբերվում են դեպի [[Արևմտյան Եվրոպա]] ասպատակություններին ու ճանապարհորդություններին։ Իսլանդական [[սագա]]ների համաձայն՝ շատ [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] վիկինգներ նաև Արևելյան Եվրոպա են գնացել։ Վիկինգների դարաշրջանում [[Նորվեգիա]]ն, [[Շվեդիա]]ն և [[Դանիա]]ն որպես պետություն գոյություն չեն ունեցել և չնայած աշխարհագրական տարբերություններին՝ այդ շրջանի հասարակությունը եղել է միատարր և մշակույթի ու լեզվի մեջ շատ ընդհանրություններ ունեցել։ Սկանդինավցի թագավորների անունները հայտնի են դարձել միայն Վիկինգների դարաշրջանի վերջին։ Վիկինգների դարաշրջանի ավարտից հետո, մի քանի թագավորություններ աստիճանաբար ինքնություն են ձեռք բերել որպես առանձին ազգեր և ձեռք ձեռքի տված քրիստոնյա են դարձել։ Հետևաբար, վիկինգների դարաշրջանի ավարտն սկանդինավցիների համար ազդարարել է համեմատաբար կարճ Միջնադարի սկիզբը։ === Տարածքների ընդլայնում === {{Main article|Վիկինգների տարածքների ընդլայնում}} [[Պատկեր:WikingerKarte.jpg|մինի|300x300փքս|Վիկինգների ճանապարհորդությունները]] Նորվեգացի վիկինգների կողմից [[Իսլանդիա]]յի գաղութացումն սկսվել է 9-րդ դարում։ Առաջին աղբյուրը, որտեղ հիշատակվել է [[Իսլանդիա]]յի և [[Գրենլանդիա]]յի մասին, 1053 թվականին գրված պապական նամակներից մեկն է։ Ապա, 20 տարի հետո այդ անունները հայտնվել են նաև [[Ադամ Բրեմեն]]ի [[Համբուրգի եպիսկոպոսների գործերը|«Համբուրգի եպիսկոպոսների գործերը»]] քրոնիկոնում։ Այդ կղզիներում ապրող ժողովուրդը քրիստոնեականացվել է միայն 1130 թվականից հետո։ Նույն ժամանակ էլ տեղացիները գրավոր նկարագրել են կղզիների պատմությունը, որը պահպանվել է սագաների և քրոնիկոնների ձևով<ref>Sawyer, ''History of the Vikings'', pp. 110, 114</ref>։ Վիկինգները հետազոտել են հյուսիսային կղզիներն ու Հյուսիսատլանտյան ափերը, նույնիսկ, խիզախել են մեկնել ու հետազոտել [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]ն, Ռուսաստանի արևելյան ափերը, [[Կոստանդնուպոլիս]]ը և [[Միջին Արևելք]]ը<ref>{{cite web|url=http://rodin.uca.es:8081/xmlui/bitstream/handle/10498/7881/18385953.pdf?sequence=1|title=Los vikingos en Al-Andalus (abstract available in English)|year=1997|publisher=Jesús Riosalido|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718171837/http://rodin.uca.es:8081/xmlui/bitstream/handle/10498/7881/18385953.pdf?sequence=1|archivedate=2011 թ․ հուլիսի 18|accessdate=2010 թ․ մայիսի 11|deadurl=yes|df=dmy-all}}</ref>։ Ներխուժելով տարբեր բնակավայրեր և շահամոլաբար գաղութացնելով դրանք՝ վիկինգները թալանել են տեղի բնակչությանը և այնտեղ առևտրով զբաղվել<ref>John Haywood: ''Penguin Historical Atlas of the Vikings'', Penguin (1996). Detailed maps of Viking settlements in Scotland, Ireland, England, Iceland and Normandy.</ref>։ Վաղ շրջանում վիկինգերը ծովային արշավանքներից հետո հայրենիք են վերադարձել։ Ավելի ուշ, նրանց հաջորդները տուն վերադառնալու փոխարեն գաղութներում են բնակություն հաստատել<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/?id=wNOt9BJh080C&pg=PR1&dq=vikings+ph+sawyer#v=onepage&q=vikings%20ph%20sawyer&f=false|title=Kings and Vikings: Scandinavia and Europe AD 700–1100|last=Sawyer|first=P. H.|date=2013-04-15|publisher=Routledge|isbn=9781134947775|language=en}}</ref>։ [[Էրիկ Շիկահեր]]ի որդի [[Լեյֆ Էրիկսոն]]ի գլխավորությամբ՝ վիկինգները [[Հյուսիսային Ամերիկա]] են հասել և ներկայիս [[Լ'Անս-օ-Մեդոուս|Լ'Անս-օ-Մեդոուսում,]] Նյուֆաունդլենդում և Կանադայում կարճատև բնակության ավաններ հիմնել։ Տարածքների այս ընդլայնումը տեղի է ունեցել [[Միջնադարյան ջերմային դարաշրջան]]ում<ref>{{Cite journal|last=Haine|first=Thomas|date=2008-03-01|title=What did the Viking discoverers of America know of the North Atlantic Environment?|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wea.150/abstract|journal=Weather|language=en|volume=63|issue=3|pages=60–65|bibcode=2008Wthr...63...60H|doi=10.1002/wea.150|issn=1477-8696}}</ref>։ [[Մայրցամաքային Եվրոպա]]յում վիկինգների տարածքների ընդլայնումն ավելի նեղ շրջանակ է ընդգրկել։ Հարավում նրանք հզոր մշակույթներ կրող սահմանակիցներ են ունեցել։ Սկզբում, այդ սահմանակիցներից էին [[սաքսեր]]ը, որոնք բնակվում էին ներկայիս [[Հյուսիսային Գերմանիա]]յի տարածքում գտնվող՝ [[Հին Սաքսոնիա]]յում։ [[Սաքսեր]]ը դաժան էին և ազդեցիկ։ Նրանք հաճախ են բախվել վիկինգների հետ։ Սաքսոնական հարձակումներին դիմադրելու և սեփական դիրքն ամրապնդելու համար՝ դանիացիները [[Հեդեբյու]] բնակավայրում և դրա շուրջ՝ կառուցել են [[Դանեվիրկե]]յի պաշտպանական հսկայական ամրաշինությունը<ref>{{cite web|url=http://www.spiegel.de/international/germany/sensational-discovery-archeologists-find-gateway-to-the-viking-empire-a-714235.html|title='Sensational' Discovery: Archeologists Find Gateway to the Viking Empire|date=օգոստոսի 27, 2010|publisher=Spiegel Online International|accessdate=2014 թ․ փետրվարի 27|author=Matthias Schulz}}</ref>։ Վիկինգներն ականատես են եղել 772 թվականից մինչև 804 թվականը ձգվող [[Սաքսոնիայի պատերազմներ]]ի 30-րդ տարում, [[Կառլոս Մեծ]]ի գլխավորությամբ իրականցվող՝ [[սաքսեր]]ին իր իշխանությանը հնազանդեցնելու կատաղի փորձերին։ [[Սաքսեր]]ի պարտությունը հանգեցրել է բռնի [[Քրիստոնեականացում|քրիստոնեականացմանը]]։ Պատերազմից հետո, [[Հին Սաքսոնիա]]ն միացել է [[Կարոլինգյան կայսրություն|Կարոլինգյան կայսրությանը]]։ Ֆրանկների հանդեպ վախը վիկինգներին դրդել է նպաստել Դանեվիրկեյի տարածքի ընդլայնմանը, իսկ պաշտպանական կառույցները նույն նպատակով օգտագործվել են [[Վիկինգների դարաշրջան]]ում և կանգուն մնացել մինչև1864 թվական<ref>{{cite web|url=http://danmarkshistorien.dk/leksikon-og-kilder/vis/materiale/dannevirke/|title=Dannevirke|date=նոյեմբերի 3, 2014|website=danmarkshistorien.dk|publisher=Aarhus University|language=Danish|accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 20|author=Lotte Flugt Kold}}</ref>։ [[Բալթիկ ծով]]ի հարավային ափն [[Օբոդրիտներ]]ի իշխանության տակ է եղել։ [[Օբոդրիտներ]]ն սլավոնական ցեղերի միավորում էին, որոնք հավատարիմ են եղել [[Կարոլինգներ]]ին և ավելի ուշ՝ [[Ֆրանկական թագավորություն|Ֆրանկական թագավորությանը]]։ Վիկինգները [[Գուդֆրեդ]] թագավորի առաջնորդությամբ՝ 808 թվականին ավերել են [[Բալթիկ ծով]]ի ափին գտնվող [[Օբոդրիտ]] քաղաքը և տեղաբնակ առևտրականներին տեղափոխել [[Հեդեբյու]]<ref>{{Cite journal|last=Näsman|first=Ulf|date=2000-11-01|title=Raids, Migrations, and Kingdoms|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1034/j.1600-0390.2000.d01-1.x/abstract|journal=Acta Archaeologica|language=en|volume=71|issue=1|pages=1–7|doi=10.1034/j.1600-0390.2000.d01-1.x|issn=1600-0390}}</ref>։ Սա ապահովել է [[Բալթիկ ծով]]ի շրջակայքում վիկինգների գերիշխանությունը, որն էլ շարունակվել է Վիկինգների ողջ դարաշրջանում։ ==== Արշավանքների դրդապատճառներ ==== Այն դրդապատճառները, որ վիկինգներին դրդել են ընդլայնել իրենց տարածքները, Սկանդինավյան պատմության մեջ բազմաթիվ բանավեճերի առարկա են դարձել։ Համընդհանուր մի տեսություն հիմք է ընդունել այն, որ [[Կառլոս Մեծ]]ը «հեթանոսներին քրիստոնյա դարձնելու համար ահաբեկել է նրանց և բռնություն գործադրել»՝ ստիպելով մկրտվել և դավանափոխվել, որն էլ հանգեցրել է վիկինգների և այլ հեթանոսների դիմադրությանն ու վրեժխնդիր լինելու ցանկությանը<ref name="Rudolf Simek 2005, pp. 24">Rudolf Simek, "the emergence of the viking age: circumstances and conditions", "The vikings first Europeans VIII–XI century—the new discoveries of archaeology", other, 2005, pp. 24–25</ref><ref>Bruno Dumézil, master of Conference at Paris X-Nanterre, Normalien, aggregated history, author of conversion and freedom in the barbarian kingdoms. 5th–8th centuries (Fayard, 2005)</ref><ref name = "annals R.20">"Franques Royal Annals" cited in Sawyer, ''History of the Vikings'', p. 20</ref><ref>Dictionnaire d'histoire de France, Perrin, Alain Decaux and André Castelot, 1981, pp. 184–85. {{ISBN|2-7242-3080-9}}.</ref><ref>"the Vikings" R. Boyer history, myths, dictionary, Robert Laffont several 2008, p96 {{ISBN|978-2-221-10631-0}}</ref>։ Սկանդինավիայում քրիստոնեության ներթափանցումը հանգեցրել է [[Նորվեգիա]]յի գրեթե մեկ դար տևող պառակտմանը<ref>"History of the Kings of Norway" by Snorri Sturlusson translated by Professor of History François-Xavier Dillmann, Gallimard {{ISBN|2-07-073211-8}} pp.&nbsp;15–16, 18, 24, 33–34, 38</ref>։ [[Պատկեր:Vikings_exploration_and_territories-en.svg|մինի|300x300փքս|Վիկինգների գաղութներն ու ծովային ճանապարհորդության ուղիները]] Ըստ մեկ այլ մեկնաբանության վիկինգներն օգտվել են հարևան շրջանների հզորության թուլացման պահից։ [[Ծով]]ին, շատ քաղաքներին ու նավարկելի [[գետ]]երին մոտ գտնվող Անգլիան, որը նաև երկպառակությունների մեջ էր, համեմատաբար ավելի հեշտությամբ է զոհ դարձել։ Ողջ [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում ռազմածովային դիմադրության պակասը, վիկինգներին թույլ է տվել ազատ նավարկել, իսկ հնարավորության դեպքում նաև՝ արշավանքներ կազմակերպել կամ առևտուր անել։ Հին առևտրային երթուղիների շահութաբերության նվազումը՝ նոր տարածքներ փնտրելու շարժառիթներից մեկն էր։ 5-րդ դարում, [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի և [[Եվրասիա]]յի մյուս տարածքների միջև տեղի ունեցող առևտուրը ծանր հարված էր ստացել [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] կործանումից<ref>{{cite web|url=http://www.hoover.org/publications/policyreview/72831997.html|title=Books: Eurasian Exploration|last=Macauley Richardson|first=Lloyd|work=Policy Review|publisher=Hoover Institution|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091216043007/http://www.hoover.org/publications/policyreview/72831997.html|archivedate=2009 թ․ դեկտեմբերի 16}}</ref>։ [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի հետ ունեցած առևտրային կապերի վրա իր ազդեցությունն է ունեցել նաև 7-րդ դարում սկսվող [[իսլամ]]ի տարածումը<ref>Crone, Patricia. [https://books.google.am/books?id=VWL-_hRsm2IC&dq=Islam+trade+Western+Europe+7th+century&printsec=frontcover&source=in&hl=en&ei=x3QeS57kBo7ysQPZmvX9CQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=11&ved=0CDAQ6AEwCg#v=onepage&q=&f=false ''Meccan trade and the rise of Islam'']{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}. First Georgias Press. 2004.</ref>։ [[Եվրոպա]]յում ասպատակություններ են եղել նաև՝ մինչ վիկինգների ի հայտ գալը. գաղութաբնակեցումը և շատ ծովային արշավանքներ սկսվել են հենց [[Սկանդինավիա]]յում։ [[Ժողովուրդների մեծ գաղթ]]ի ժամանակ՝ դանիացիների [[Բրիտանական կղզիներ]]ում բնակություն հաստատելուց երեք դար առաջ, [[Յուտլանդիա]]յում ապրող [[յուտեր]]ը մեծ թափով [[Բրիտանական կղզիներ]] են ներխուժել։ Հետագայում, [[Եվրոպա]]յից [[Բրիտանական կղզիներ]] են ներգաղթել [[սաքսեր]]ը և [[անգլեր]]ը։ Այնուամենայնիվ, վիկինգների ասպատակություններն առաջինն էին, որ գրվել են ականատեսների կողմից և ունեն իրենց փաստաթղթային ապացույցը։ Համեմատած նախորդ ծովային արշավանքների հետ՝ դրանք մասշտաբային բնույթ են կրել և բնութագրվել հաճախականությամբ<ref>{{cite web|url=http://en.natmus.dk/historical-knowledge/denmark/prehistoric-period-until-1050-ad/the-viking-age/expeditions-and-raids/|title=Viking expeditions and raids|publisher=National Museum of Denmark|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref>։ Վիկինգներն իրենց պատկանող տարածքների նման՝ ընդլայնվելու հատկություն են ունեցել, և թեպետ այն դրդապատճառները, որոնք դրդել են ասպատակություններ կազմակերպել, այնքան էլ հստակ չեն՝ պատմաբանները դրանք որպես փաստեր են ընդունում<ref>{{Cite book|title=The Vikings : a very short introduction|url=https://archive.org/details/vikings00rich|last=Richards|first=J.D.|publisher=Oxford University Press|year=2005|isbn=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/vikings00rich/page/n60 50]}}</ref>։ Վիկինգները ցանկացել են թալանել հարուստներին և գերիշխող դառնալ։ Առաջնորդվելով դրանով՝ նրանք շատերին են ստրկացրել{{clarify|date=November 2017}}<ref>{{Cite book|title=Worlds Together Worlds Apart|last=Tignor, Adelman, Brown, Elman, Liu, Pittman, Shaw|first=|publisher=Norton|year=|isbn=|location=London|pages=352}}</ref>: «Ստրուկների մայրուղին» մի տերմին է, որն օգտագործվել է նկարագրելու համար Բալթիկ ծովով նավարկելու ժամանակ վիկինգների հայտնաբերած այն ուղին, որն Սկանդինավիան անմիջականորեն կապել է Կոստանդնուպոլսի ու Բաղդադի հետ։ 9-րդ դարում, նավերի կատարելագործման շնորհիվ վիկինգները կարողացել են նավարկել նաև Ռուսաստանում և Եվրոպայի որոշ հյուսիսային հատվածներում<ref>Worlds Together Worlds Apart Volume One: Beginnings Through the 15th Century- Fourth Edition{{Cite book|title=Worlds Together Worlds Apart|last=Tignor, Adelman, Brown, Elman, Liu, Pittman, Shaw|first=|publisher=Norton|year=|isbn=|location=London|pages=352}}</ref>։ ===Վիկինգների դարաշրջանի ավարտ === Սկանդինավցի կանայք ու տղամարդիկ վիկինգների դարաշրջանի ընթացքում ճանապարհորդել են [[Եվրոպա]]յում և դրա սահմաններից դուրս գտնվող շատ շրջաններում։ Վիկինգների այդ մշակութային հոսքն իր հետքեր է թողել [[Նյուֆաունդլենդ]]ից մինչև [[Բյուզանդիոն]] ընկած շրջաններում։ Ակտիվ գործունեությամբ լի այս ժամանակաշրջանը որոշակիորեն ազդել է նաև սկանդինավյան հայրենի երկրների վրա, որոնք զանազան նոր ազդեցությունների համար փորձաքար են ծառայել<ref>Roesdahl, pp. 295–97</ref>։ 300 թվականից մինչև 8֊րդ դարի վերջ, երբ ժամանակակից պատմագրերն առաջին անգամ մեկնաբանել են ծովային արշավանքի մասնակից վիկինգների հայտնվելը և մինչև 11֊րդ դարի ավարտը, Սկանդինավիան մշակութային փոփոխությունների է ենթարկվել։ [[File:Blair A'Bhuailte and Loch Leum na Luirginn.jpg|thumb|Տեսարան վիկինգների վերջին հանգրվան՝ Սքայ կղզուց]] Մինչև 11֊րդ դարի ավարտը, [[Կաթոլիկ եկեղեցի|Կաթոլիկ եկեղեցու]] կողմից (դրանից 300 տարի առաջ Կաթոլիկ եկեղեցին փոքր ազդեցություն է ունեցել [[Սկանդինավիա]]յի վրա) օրինական դարձած արքայական դինաստիաները, մեծացնելով իրենց լիազորություններն ու փառասիրությունը, հաստատել են իրենց իշխանությունը։ Այդ ժամանակ էլ ձևավորվել են [[Դանիա]]յի, [[Նորվեգիա]]յի և [[Շվեդիա]]յի թագավորությունները։ Քաղաքները աշխարհիկ և հոգևոր վարչական կենտրոնների, առևտրային վայրերի դեր են կատարել։ Դրամային տնտեսությունն առաջացել է անգլիական և գերմանական մոդելների վրա հիմնվելով<ref>Gareth Williams, "Kingship, Christianity and coinage: monetary and political perspectives on silver economy in the Viking Age", in ''Silver Economy in the Viking Age'', ed. James Graham-Campbell and Gareth Williams, pp.&nbsp;177–214; {{ISBN|978-1-59874-222-0}}</ref>։ Մինչ այդ ժամանակահատվածն արևելքից իսլամական արծաթադրամի ներհոսք չի եղել, իսկ անգլիական արծաթադրամի հոսքն ավարտվել է դեռ 11֊րդ դարի կեսերին<ref>Roesdahl, p. 296</ref>։ [[Դանիա]]յում և [[Նորվեգիա]]յում քրիստոնեությունն իր արմատներն է գցել ([[Սկանդինավիայի քրիստոնեականացում]]) 11֊րդ դարի թեմերի կազմավորմամբ։ [[Շվեդիա]]յում նոր կրոնի կարգավորումն ու հաստատումն ավելի արդյունավետորեն է կատարվել։ Արտասահմանցի եկեղեցականներն ու տեղաբնակ էլիտան բավականին մեծ ակտիվություն են ցուցաբերել քրիստոնեության շահերն առաջ մղելու համար, որոնք ներկայումս, գաղափարախոսության և ապրելակերպի փոփոխություններով պայմանավորված՝ իրենց գործունեությունը միայն քարոզչական հիմքի վրա չեն դնում։ Մինչև 1103 թվականը [[Սկանդինավիա]]յում, [[Լունդ]]ում, [[Սկոնե]]ում և ավելի ուշ [[Դանիա]]յում ի հայտ են եկել առաջին արքեպիսկոպոսարանները։ Քրիստոնյա աշխարհի մշակութային հիմնական ուղիների հետ նորաստեղծ սկանդինայան թագավորությունների միաձուլումն էապես փոխել է սկանդինավյան առաջնորդների ձգտումները, սկանդինավցիների անդրծովյան ճանապարհորդությունների հնարավորություններն ու հարևան երկրների հետ հարաբերությունները։ Վիկինգների եկամտի նախնական աղբյուրներից մեկը ստրկացումն է եղել։ Միջնադարյան եկեղեցին գտնում էր, որ քրիստոնյաները չպետք է ստրկացնեն եղբայրակից քրիստոնյաներին։ [[Հյուսիսային Եվրոպա]]յում տարածված այդ նոր փորձի շնորհիվ ավանդական ստրկությունն ինչ֊որ չափով նվազել է։ Վերջինիս հետևել է ասպատակությունների դրդապատճառ հանդիսացող տնտեսական գործոնի նվազումը, թեպետ 11֊րդ դարում ստրկացնելու որոշակի դեպքեր գրանցվել են։ [[Հյուսիսային ծով|Հյուսիսային]] և [[Իռլանդական ծով|Իռլանդական]] ծովերի շուրջ փռվող քրիստոնյա տարածքներում սկանդինավցիների գիշատչին բնորոշ վարքագիծն ու կողոպուտները նշանակալիորեն նվազել են։ 12֊րդ դարում [[Նորվեգիա]]յի թագավորները շարունակել են իրենց ասպատակություններն ու իշխանություն հաստատել Բրիտանիայի հյուսիսում և [[Իռլանդիա]]յի որոշ շրջաններում, սակայն սկանդինավցի առաջնորդների ռազմական ձգտումներն այլ կողմ են ուղղվել։ 1107 թվականին [[Սիգուրդ Ա Խաչակիր]]ը նորվեգացի [[խաչակիր]]ների հետ նավարկել է [[Արևելյան Միջերկրական]]՝ նոր հաստատված [[Երուսաղեմի թագավորություն]]ը գրավելու համար։ [[Դանիացիներ]]ն ու [[շվեդներ]]ն ակտիվորեն մասնակցել են 12֊րդ և 13֊րդ դարերի [[Բալթիկ ծով]]ի [[խաչակրաց արշավանքներ]]ին<ref>The Northern Crusades: Second Edition by Eric Christiansen; {{ISBN|0-14-026653-4}}</ref>։ ==Մշակույթ== Կան մի շարք աղբյուրներ, որոնք լուսաբանում են վիկինգների մշակույթը, գործունեությունը և դավանանքները։ Թեպետ վիկինգները գրագետ չեն եղել, նրանք ոչ գրական ժառանգություն են ստեղծել, որը պահպանվել է ռունաքարերի միջոցով։ Վիկինգներն ունեցել են իրենց սեփական այբուբենը, որի միջոցով էլ փորագրել են ռունաքարերի վրա։ Այդ փորագրություններում վիկինգները բնութագրել են իրենց և իրենց երկիրը։ Վիկինգների մասին ներկայումս պահպանված գրքերն ու գրավոր աղբյուրները գրվել են այլ մշակույթին պատկանող այն ազգերի կողմից, որոնք առնչվել են վիկինգների հետ<ref>{{cite web|url=http://en.natmus.dk/historical-knowledge/denmark/prehistoric-period-until-1050-ad/the-viking-age/expeditions-and-raids/written-sources/|title=Written sources shed light on Viking travels|publisher=National Museum of Denmark|accessdate=2015 թ․ ապրիլի 20}}</ref>։ Մինչև 20֊րդ դարի կեսերը հնագիտական աղբյուրները ստեղծել են վիկինգների կյանքի ավելի ամբողջական պատկերը<ref>Hall, 2010, pp. 8 ''passim''.</ref><ref>Roesdahl, pp. 16–22.</ref>։ Հնագիտական արձանագրությունը բավականին խիտ է ու բազմազան և ապահովում է վիկինգների գյուղական և քաղաքային բնակեցման, արհեստների և արտադրության, նավերի և ռազմական սարքավորումների, առևտրային ուղիների մասին տեղեկություններով, ինչպես նաև հեթանոս և քրիստոնյա վիկինգներին վերաբերող գտածոներով։ ===Լեզու և գրականություն=== {{See also|Հին նորվեգերեն|Սագա}} [[File:Lbs fragm 82, 0001v - 1.jpg|thumb|Հեիմսկրինլա սագաներից պահպանված ձեռագրերից մեկը, որը գրել է Սնորրի Ստուրլուսոն մոտ 1260 թվականին։ Այս էջում պատմվում է Օլաֆ II Սուրբ թագավորի մասին։]] Վիկինգների մասին պատմող հիմնական աղբյուրները ժամանակակից բնագրեր են, որոնք հայտնաբերվել են [[Սկանդինավիա]]յում և այն շրջաններից, որտեղ վիկինգներն ակտիվ գործունեություն են ծավալել<ref>Hall, pp. 8–11</ref>։ Լատիներեն տառերը Սկանդինավիա են ներմուծվել քրիստոնեության տարածման հետ մեկտեղ և այդ պատճառով էլ Սկանդինավիայի մասին պահպանված փաստագրական աղբյուրները մինչև 11֊րդ դարի վերջ ու 12֊րդ դարի սկիզբ սակավաթիվ են եղել<ref>Lindqvist, pp. 160–61</ref>։ Թեպետ սկանդինավցիներն արձանագրություններ են թողել ռունաքարերի վրա, սակայն, սովորաբար, դրանք շատ կարճ են։ Ժամանակակից փաստագրական աղբյուրների մեծ մասը բաղկացած է այնպիսի տեքստերից, որոնք գրվել են [[Սկանդինավիա]]յից դուրս քրիստոնեական և մուսուլմանական համայնքներում, հաճախ այնպիսի հեղինակների կողմից, որոնք բացասաբար են վերաբերվել վիկինգների գործունեությանը։ Վիկինգների գործունեությունը ճիշտ մեկնաբանելու համար` նրանց մասին ավելի ուշ շրջանում գրված տեղեկությունները նույնպես կարևոր են, սակայն այդ տեղեկություններն առավել շրջահայեցություն են պահանջում։ Տեղաբնակների կողմից գրված աղբյուրները երևան են եկել եկեղեցու դիրքի ամրապնդումից և 11֊12֊րդ դարերում Սկանդինավիայի ու դրա գաղութների միջնադարյան քրիստոնեական մշակույթի հիմնուղիների հետ միաձուլումից հետո։ Դրանք եղել են [[լատիներեն]]ով և [[հին նորվեգերեն]]ով։ Վիկինգների՝ [[Իսլանդիա]]յում գտնվող գաղութում, 12֊14֊րդ դարերում ծաղկում է ապրել մայրենի գրականությունը, որը հայտնի է իր արտասովորությամբ։ Նույն ժամանակաշրջանում, [[իսլանդական սագա]]ներում առաջին անգամ գրվել է վիկինգների դարաշրջանի հետ կապված ավանդույթների մասին։ Վիկինգների և սկանդինավցիների անցյալի մասին միջնադարյան արձակ նկարագրությունների բառացի թարգմանությունները կասկածելի են, բայց շատ առանձնահատուկ տարրեր ուշադրության արժանի են մնում, օրինակ՝ 10֊11֊րդ դարերի լաուրեատ բանաստեղծներին վերագրվող սկալդիկ պոեզիայի գերազանց որակը, ծածկազերծված տոհմածառերը, ինքնապատկերները և բարոյագիտական արժեքները, որոնք բոլորն էլ ընդգրկված են այս գրական տեքստերում։ Վիկինգներն իրենց լեզվով, մշակույթով և գործունեությամբ ազդեցություն են թողել հին նորվեգերենի շատ տեղանունների ու բառերի վրա։ Այդ տարածքներից շատերի անուններն այսօր կիրառվում են գրեթե առանց փոփոխության ու բացատրում բնիկների համար առանձնահատուկ լինելը, դրանցից են՝ Իգիլսեյը (էգիլս՝ Էգիլսի կղզի), Օրմսկիրկը (Օրմռ կիրկյա՝ Օրմ Եկեղեցի կամ Որդերի Եկեղեցի), Մելզը (մեռլ՝ Ավազաթմբեր), Սնյոֆալը (Ձյունե սար), Ռեյվենսքառը (Ագռավներ ժայռ), Վինլանդը (Գինու երկիր կամ Հապալասի երկիր), Կաուպանգերը (Նավահանգստի շուկա), Տորսհավնը (Տորի նավահանգիստ) և կրոնական կենտրոն Օդենսե քաղաքը (վայր, որտեղ երկրպագել են գերագույն աստված Օդինին)։ Վիկինգների ազդեցությունն ակնհայտ է նաև աշխարհի ամենահին խորհրդարաներից մեկի՝ Մեն կղզու Թինվալդի վրա։ Ներկայումս անգլերենում հաճախ օգտագործվող շատ բառեր` axle, crook, raft, knife, plough, leather, window, berserk, bylaw, thorp, skerry, husband, heathen, Hell, Norman, ransack և շաբաթվա մի քանի օրեր (Thursday-Թըրսդեյ` Thor's day-Թորի օրը) ծագում են վիկինգյան հին նորվեգերենից, որը հնարավորություն է տալիս հասկանալու վիկինգների և Բրիտանական կղզիների բնակիչների և նրանց մշակույթի միջև փոխադարձ կապը<ref>See [[List of English words of Old Norse origin]] for further explanations on specific words.</ref>։ [[Հյուսիսային կղզիներ]]ի մաս կազմող [[Շետլանդյան կղզիներ|Շետլանդյան]] և [[Օրկնեյան կղզիներ|Օրկնեյան]] կղզիներում [[հին նորվեգերեն]]ն ամբողջությամբ փոխարինել է տեղական լեզուներին և ժամանակի ընթացքում սկիզբ տվել` մեռած լեզուների շարքին դասվող [[նորն]] լեզվին։ Ժամանակակից շատ բառեր և անուններ, ինչպիսիք են` [[Յորք]]ը, [[Սուոնսի]]ն կամ [[Հյուսիսային Ֆրանսիա]]յի տեղանուն [[Տոկվիլ]]ը (Tocqueville- Toki's farm- Տոկիի ագարակ), հասկանալի են դառնում միայն միջնադարյան և ավելի ուշ ժամանակաշրջանից պահպանված [[Արձանագրություն (փաստաթուղթ)|արձանագրությունների]] ուսումնասիրության դեպքում<ref>See [[Norman toponymy]].</ref>։ Լեզվաբանական և ստուգաբանական հետազոտությունները շարունակում են մնալ վիկինգների մշակույթի, նրանց սոցիալական կառուցվածքի և պատմության, այլ մարդկանց և մշակույթների հետ փոխազդեցության, նրանց միջև տեղի ունեցող առևտրի և ծովային արշավանքների մասին ինֆորմացիայի հիմնական աղբյուրը<ref>Henriksen, Louise Kæmpe: [http://www.vikingeskibsmuseet.dk/en/the-sea-stallion-past-and-present/persons-and-themes/archaeology-and-history/nordic-place-names-in-europe/#.Uv5mGoVBrY8 Nordic place names in Europe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222032738/http://www.vikingeskibsmuseet.dk/en/the-sea-stallion-past-and-present/persons-and-themes/archaeology-and-history/nordic-place-names-in-europe/#.Uv5mGoVBrY8 |date=2014-02-22 }} Viking Ship Museum Roskilde</ref><ref>[http://www.bl.uk/learning/langlit/changlang/activities/lang/vikings/vikinglang.html Viking Words] The British Library</ref>։ Որոշ ենթադրությունների համաձայն` Ֆրանսիայի հարավում գտնվող մի քանի տեղանունների ծագումը նույնպես կապված է վիկինգների հետ<ref>{{cite web |url = http://www.vikinginfrance.com/germanic-toponymy.html |title = Germanic Toponomy |website = Vikings in Aquitaine |author = Joel Supéry |accessdate = մարտի 1, 2014 |deadurl = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20140302092727/http://www.vikinginfrance.com/germanic-toponymy.html |archivedate = մարտի 2, 2014 |df = dmy-all }}</ref>։ Տայբուր տեղանունը (Trelleborg նշանակում է Ստրուկների քաղաք կամ Ստրուկների ամրոց) պահպանվել է Ֆրանսիայի ամենահարավային հատվածներից մեկում` Շարանատա գետի հովտում<ref>{{cite web |url = http://www.vikinginfrance.com/a-colony-in-gascony.html |title = A colony in Gascony? |website = Vikings in Aquitaine |author = Joel Supéry |accessdate = մարտի 1, 2014 |deadurl = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20140304190028/http://www.vikinginfrance.com/a-colony-in-gascony.html |archivedate = մարտի 4, 2014 |df = dmy-all }}</ref>։ Ներկայումս, Ֆրանսիայի տարածքում գտնվող Գասկոնը և դրա շրջակայքը<ref>The French Regions of [[Poitou-Charentes]] and [[Aquitaine]] to be precise.</ref> վիկինգների մասին պատմող հնագիտական ակտիվ վայրերից են<ref>{{cite journal|url=http://medieval-europe-paris-2007.univ-paris1.fr/A.Dumont%20et%20al..pdf |title=Méthodes d'étude d'un site fluvial du haut Moyen Age: Taillebourg – Port d'Envaux, (Charente-Maritime) |language=French |publisher=Medieval Europe, Paris 2007 |author=Annie Dumont |journal=Proceedings of the 4th International Congress of Medieval and Modern Archaeology |year=2007 |accessdate=2014 թ․ մարտի 1}}</ref>։ Ակնհայտ է, որ հին նորվեգերենի հետ են կապված ժամանակակից մի շարք լեզուներ. շվեդերենը, նորվեգերենը, դանիերենը, ֆարյորերենը և իսլանդերենը<ref>[http://nfi.ku.dk/english/ Department of Scandinavian Research] University of Copenhagen</ref>։ Արևելյան Եվրոպայում գտնվող` վիկինգյան գաղութների սլավոնական լեզուների վրա հին նորվեգերենը այնքան էլ մեծ ազդեցություն չի թողել։ Ենթադրում է, որ դրա պատճառը հսկայական տարբերությունն է երկու լեզուների միջև և այդ տարածաշրջանում վիկինգների ցուցաբերած համեմատաբար խաղաղասեր վերաբերմունքը։ Սկանդինավցիներն անուններ են տվել մի քանի Դնեպրյան սահանքների, սակայն նորօրյա անվանումների մեջ դրանք անճանաչելի են և դժվար վերծանելի<ref>See information on the "Slavonic and Norse names of the Dnieper rapids" on [[Trade route from the Varangians to the Greeks]].</ref><ref>Else Roesdahl (prof. in Arch. & Hist.): ''The Vikings'', Penguin Books (1999), {{ISBN|0-14-025282-7}}</ref>։ Պահպանված գրավոր աղբյուրներում ավելի մեծ տեղ են գրավում Արևմտյան Եվրոպայում վիկինգների գործունեության մասին տեղեկությունները։ Պատճառներից մեկն այն է, որ այդ ժամանակաշրջանում Հյուսիսարևելյան Եվրոպայում մշակույթը և գրականությունը այնքան զարգացած չի եղել, որքան Արևմուտքում և հետևաբար վիկինգների մասին պատմող գրական ժառանագություն չի թողել։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Վիքիպահեստ երկար|Vikings}} [[Կատեգորիա:Վիկինգներ]] [[Կատեգորիա:Սկանդինավիայի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Եվրոպայի պատմություն]] l80qnpb95olrp5dbyvt8ilf45f2ztuj 0 80390 8486544 8402866 2022-08-10T13:36:55Z 83.139.25.197 Սխալ տեղեկության ուղղում wikitext text/x-wiki {{Աղետ |անվանում= Չեռնոբիլի ատոմակայանի վթար |պատկեր=[[Պատկեր:Chernobylreactor 1.jpg|300px]] |նկարագրություն=Սարկոֆագով ծածկված 4-րդ ռեակտորը ներկա պահին |տեսակ= Վթար |պատճառ=Ռեակտորի պայթյուն |քաղաք= Պրիպյատ |վայր=[[Չեռնոբիլի ատոմակայան]] |երկիր={{դրոշ|Ուկրաինա}} [[Ուկրաինա]] |ամսաթիվ= {{start date|1986|04|26}} |ժամանակ= 01:23:47 |զոհվածներ=4000-93000 հոգի |տուժածներ=100-150հոգի |պետություն=Ուկրաինա |պիտակ=Վթարի վայր |լայնություն=51.389722 |երկայնություն=30.099167 }} '''Չեռնոբիլի ատոմակայանի վթար''' [[1986]] թվականի [[ապրիլի 26]]-ին [[ՈՒկրաինական ԽՍՀ]] [[Չեռնոբիլի ատոմակայան|Վ. Ի. Լենինի անվան Չեռնոբիլի ատոմային էլեկտրակայան]]ի չորրորդ էներգաբլոկի վթար։ Տեղի է ունեցել ռեակտորի պայթյունի հետևանքով և շրջակա տարածքները ենթարկել է ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարը ամենախոշորն է իր հետևանքներով ատոմային վթարների մեջ։ Ավերածությունը պայթուցիկ բնույթ էր կրում, [[Միջուկային ռեակտոր|ռեակտորը]] ամբողջությամբ ավերվել է, և շրջակա միջավայր արտանետվել են մեծ քանակությամբ [[Ռադիոակտիվություն|ռադիոակտիվ]] նյութեր։ Այս վթարը ատոմային էներգետիկայի պատմության մեջ ամենախոշորն է ինչպես զոհերի քանակով, այնպես էլ տնտեսական վնասով։ [[Ռադիացիոն վթար|Վթարից]] հետո առաջին երեք ամիսների ընթացքում մահացել է 31 հոգի, իսկ ճառագայթման հետևանքները, որոնք բացահայտվել են 15 տարիների ընթացքում, դարձել են 60-80 մարդու մահվան պատճառ<ref name=proatom>[http://proatom.ru/modules.php?name=News&file=print&sid=191 Кто помог создать «чернобыльский миф» (Таблица 1. Стереотипы общественного мнения в отношении Чернобыля)]</ref><ref name=ran>[http://www.ibrae.ac.ru/russian/chernobyl-3d/society/III_5_4.htm Чернобыль между домыслами и фактами]</ref>։ 134 մարդ տարբեր աստիճանի [[ճառագայթային հիվանդություն]] են ստացել, ավելի քան 115 հազար մարդ տարհանվել է 30 կիլոմետրանոց ճառագայթման գոտուց<ref name=ran/>։ Հետևանքների վերացման համար մոբիլիզացվել են նշանակալի ռեսուրսներ, ավելի քան 600 հազար մարդ մասնակցել է վթարի հետևանքների լիկվիդացման գործում<ref name=Legacy >[http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Chernobyl/chernobyl.pdf Chernobyl’s Legacy: Summary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100215212227/http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Chernobyl/chernobyl.pdf |date=2010-02-15 }} {{ref-en}}.</ref>։ Ի տարբերություն [[Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ|Հիրոսիմա և Նագասակիի ռմբակոծությունների]]՝ պայթյունը հիշեցնում էր շատ հզոր «կեղտոտ ռումբի»՝ հիմնական վնասող գործոնը դարձել էր [[ռադիոակտիվ աղտոտում]]ը։ Ռեակտորի այրումից առաջացած ամպը օդի մեջ տարածել է բազմաթիվ ռադիոակտիվ նյութեր, և առաջին հերթին [[յոդ]]ի և [[ցեզիում]]ի ռադիոնուկլիդներ, մեծամասնությամբ [[Եվրոպա]]յի տարածքում։ Ամենամեծ քանակությամբ ռադիոակտիվ տեղումներ դիտվել են [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] տարածքում, որը գտնվում էր ռեակտորի մոտակայքում։ Այժմ դրանք պատկանում են [[Բելառուս|Բելառուսի Հանրապետության]], [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] և [[Ուկրաինա]]յի տարածքներին<ref>[http://www.who.int/ionizing_radiation/chernobyl/chernobyl_digest_report_RUS.pdf Наследие Чернобыля: Медицинские, экологические и социально-экономические последствия]</ref>։ Չեռնոբիլի վթարը մարդկության պատմության մեջ մտավ որպես միջուկային խոշորագույն աղետներից մեկը՝ ԽՍՀՄ-ի համար դառնալով մեծ հասարակա-քաղաքական նշանակության իրադարձություն։ Այս ամենը որոշակի հետք է թողել վթարի պատճառների հետաքննության ընթացքի վրա<ref name= Jarosh>Чернобыль. 20 лет спустя. Преступление без наказания. А. Ярошинская. — М.: Время, 2006.</ref>։ Ժամանակի ընթացքում վթարի հանգամանքների և փաստերի վերարտադրումը փոխվել է, և մինչ այժմ որևէ կոնսենսուսի չեն հասել։ == Ատոմակայանի բնութագիրը == Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ը ({{coord|51|23|22|N|30|05|59|E|scale:30000}}) գտնվում է [[Ուկրաինա]]յի տարածքում՝ [[Պրիպյատ]] քաղաքից 3 կմ, [[Բելառուս]]ի սահմանից 16 կմ և [[Կիև]]ից 110 կմ հեռավորության վրա։ Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի վթարի պահին գործում էին չորս էներգաբլոկ, որոնք աշխատում էին РБМК-1000 [[Միջուկային ռեակտոր|ռեակտորների]] հիման վրա յուրաքանչյուրը 1000 ՄՎտ հզորությամբ (ջերմային հզորությունը՝ 3200 ՄՎտ)։ Եվս երկու նմանատիպ էներգաբլոկ կառուցվում էին։ Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ը արտադրել է [[Ուկրաինայի ԽՍՀ]] էլեկտրաէներգիայի մոտավորապես տասներորդ մասը։ Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ը դադարեցրել է իր գործունեությունը [[2000]] թվականի [[դեկտեմբերի 15]]-ին։ == Վթար == [[Պատկեր:ChernobylMIR.jpg|thumb|250px|Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի տարածքի լուսանկարը «Միր (мир)» կայանից, ապրիլի 27, 1997]] [[1986]] թվականի [[ապրիլի 26]]-ին, ժամը 01:23:47-ին, Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի 4-րդ էներգաբլոկում պայթյուն է որոտացել, որը ամբողջությամբ ավերել է ռեակտորը։ [[Էներգաբլոկ]]ի շինությունը մասնակի փլուզվել է, որի ընթացքում երկու մարդ է մահացել։ Տարբեր աշխատասենյակում և տանիքի վրա [[հրդեհ]] է բռնկվել։ Արդյունքում ակտիվ զոնայի մնացորդները բարձր ջերմաստիճանից հալվել են, հալեցված [[մետաղ]]ի, [[ավազ]]ի, [[բետոն]]ի և վառելիքի մասնիկների խառնուրդը տարածվել է ռեակտորի տակ գտնվող շինություններով<ref name=fuel>{{Cite web |url=http://www.pripyat.com/ru/publications/research/2005/09/28/308.html |title=Данные Курчатовского института о распределении топлива и состоянии укрытия |accessdate=2006 թ․ փետրվարի 5 |archive-date=2006 թ․ փետրվարի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060205041944/http://www.pripyat.com/ru/publications/research/2005/09/28/308.html |dead-url=yes }}</ref><ref name=proektstroy>{{Cite web |url=http://www.proektstroy.ru/publications/publication.php?tag=4050 |title=Поведение железобетонных конструкций при аварии на ЧАЭС |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 17 |archive-date=2012 թ․ ապրիլի 17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120417173653/http://www.proektstroy.ru/publications/publication.php?tag=4050 |dead-url=yes }}</ref>։ Վթարի արդյունքում տեղի է ունեցել ռադիոակտիվ նյութերի արտանետում շրջակա միջավայր, այդ թվում նաև [[ուրան (տարր)|ուրան]]ի, [[պլուտոնիում]]ի, [[յոդ]]-131-ի (կիսատրոհման պարբերություն — 8 տարի), [[ցեզիում]]-134-ի (կիսատրոհման պարբերություն — 2 տարի), ցեզիում-137-ի (կիսատրոհման պարբերություն — 30 տարի) [[ստրոնցիում]]-90-ի (կիսատրոհման պարբերություն — 28 տարի) իզոտոպները։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աղետներ]] [[Կատեգորիա:1986]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 26]] [[Կատեգորիա:Միջուկային վթարներ]] b8p1cbdq58wkb7a0d72ox8ec6628tvt 0 84445 8487073 8405215 2022-08-11T08:55:01Z Ավետիսյան91 27159 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ իրադարձություն | title = <!-- Title to display, if other than page name --> | թվական = {{start date|2012|06|29}} | ժամանակ = 18:15 | տեղը = Կենտրոնական զինվորական հոսպիտալ, [[Երևան]] | կոորդինատներ = <!-- {{coord|LAT|LON|region:XXXX_type:event|display=inline,title}} --> | հայտնի է = | պատճառը = Գանգուղեղի վնասվածք, կոմա | հետևանքը = | թաղում = [[2012]] թ․–ի [[Հուլիսի 2]] | նախաքննություն = | հետաքննություն = | կասկածյալ(ներ) = | մեղադրանք = ՀՀ ՔՕ 112-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ և 14-րդ կետեր, 113-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 3-րդ կետեր, 118-րդ հոդված<ref name=qror>{{cite web|url=http://www.genproc.am/am/66/chapter/16-20/|publisher=ՀՀ դատախազություն|title=ՀՀ քրեական օրենսգիրք։ Հատուկ մաս։ Յոթերորդ բաժին}}</ref> | դատավճիռ = | ճանաչվելմեղավոր = | հրապարակման արգելք = | դատական վեճ = | նշումներ = }} '''Վահե Գառնիկի Ավետյանը''' (օգոստոսի 2, 1979<ref>[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Vahe_avetyan_regname.jpg Վահե Ավետյանի անունը ընտրողների ռեգիստրում]</ref> - հունիսի 29, 2012) հայ ռազմական բժիշկ, [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի բուժծառայության մայոր։ == Կենսագրություն == Վահե Ավետյանը կրթությունը ստացել է [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան]]ում, մասնագիտությամբ քիթ-կոկորդ-ականջաբան էր, [[2004]] թվականից ծառայում էր [[Հայաստանի պաշտպանության նախարարություն|Հայաստանի պաշտպանության նախարարության]] կենտրոնական զինվորական հոսպիտալում<ref>{{cite web|url=http://www.doctors.am/am/doctor/Ավետյան-Վահե-Գառնիկի/2869?page=1|title=Օտորինոլարինգոլոգներ (ԼՕՌ) - Ավետյան Վահե Գառնիկի|accessdate=2021 թ․ դեկտեմբերի 29|archive-date=2012 թ․ մայիսի 11|archive-url=https://web.archive.org/web/20120511144333/http://doctors.am/am/doctor/%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A5-%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%AB/2869?page=1|dead-url=yes}}</ref>։ == Սպանությունը == === Վեճը և նախընթաց պատմությունը === * [[2012]] թ. [[հունիսի 17]]-ի երեկոյան մի խումբ բժիշկներ, այդ թվում՝ Վահե Ավետյանը, քաղաքացիական հագուստով այցելում են գործարար [[Ռուբեն Հայրապետյան]]ին պատկանող «Հարսնաքար» ռեստորան։ Ժամը 23։00-ի սահմաններում Ավետյանի և մատուցողի միջև վիճաբանություն է սկսվում, որի պատճառը Ավետյանի [[Սպորտային կոստյում|սպորտային համազգեստ]] կրելն էր։ Չնայած Ավետյանն ու իր ընկերները կատարել էին մատուցողի՝ հագուստը փոխելու պահանջը՝ վիճաբանությունը շարունակվել է<ref>{{cite web|title=Վահեի գերեզմանին անծանոթը ծնկաչոք մինչև վերջ հող է լցրել|date=հուլիսի 31, 2012|accessdate=օգոստոսի 2, 2012|publisher=Առավոտ|url=https://www.aravot.am/2012/07/31/96339/|archive-date=2012 թ․ օգոստոսի 4|archive-url=https://web.archive.org/web/20120804003443/http://www.aravot.am/2012/07/31/96339/|dead-url=yes}}</ref>, որի ժամանակ մատուցողը բռունքով հարվածել է<ref name=police1>{{cite paper|publisher=ՀՀ ոստիկանության շաբաթաթերթ|date=29.06.12|url=http://www.police.am/am/tert02/8-2010-03-26-09-05-12/8466-25-1074-|title=«Հարսնաքարի» գործով նախաքննությունը շարունակվում է|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 1}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Հարվածից հետո վիճաբանությանը միանում են ռեստորանի գործավարներն ու անվտանգության աշխատակիցները։ Ռազմական բուժծառայողներ Վահե Ավետյանը, Էդգար Միկոյանը, Արկադի Աղաջանյանը, Գարիկ Սողոմոնյանը, Արտակ Բայադյանը դաժան ծեծի են ենթարկվում<ref>{{cite web|url=https://news.am/arm/news/110510.html|title=5 ձերբակալվածներին ձեռնաշղթաներով տեղափոխել են Քննչական գլխավոր վարչություն}}</ref>։ Ավելի ուշ Վահե Ավետյանը և Արտակ Բայադյանը անգիտակից վիճակում տեղափոխվում են հիվանդանոց<ref>{{cite web|url=https://www.aravot.am/2012/06/19/82914/|title=Ծեծել են ոչ թե 2, այլ` 3 բժշկի|accessdate=2020 թ․ հոկտեմբերի 29|archive-date=2012 թ․ հունիսի 21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120621233044/http://www.aravot.am/2012/06/19/82914/|dead-url=yes}}</ref>։ * [[Հունիսի 18]]-ին՝ ժամը 3։00-ի սահմաններում Ավետյանը ենթարկվում է գանգուղեղային վիրահատության։ * Երկրորդ վիրահատությունից հետո՝ [[հունիսի 29]]–ին ժամը 18։15–ի սահմաններում կոմայից դուրս չգալով մահանում է<ref>{{cite web|url=https://www.aravot.am/2012/06/20/83486/|publisher=Առավոտ|title=Վահեի գլխուղեղում նոր հեմատոմա է առաջացել|accessdate=2020 թ․ հոկտեմբերի 29|archive-date=2012 թ․ հունիսի 21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120621232947/http://www.aravot.am/2012/06/20/83486/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.armtimes.com/34560|publisher=Հայկական ժամանակ|title=Լա՛վ, էլ մի խփեք}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.aravot.am/2012/06/29/86668/|title=Մահացել է Վահե Ավետյանը|publisher=Առավոտ}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ === Քրեական գործ և հանրային արձագանքը === Դեպքի քննությունը սկզբում անցկացնում է պաշտպանության նախարարության քննչական ծառայությունը<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.am/am/current_topics/2012/06/30/harsnaqar-case/|title=Ծեծկռտուքի գործը կքննի ՊՆ քննչական ծառայությունը}}</ref>,, ապա գործն ուղարկվում է [[ՀՀ Ոստիկանություն|Ոստիկանության]] քննչական ծառայություն, ոստիկանությունը տարածում է հայտարարություն<ref>{{cite web|url=http://police.am/am/news/hamakarg/8288-2012-06-20-05-40-13|title=ՀՀ ոստիկանության հայտարարությունը}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Քրեական գործը հարուցվում է [[Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրք|ՔՕ]] 112 հոդվածի 1-ին մասով՝ {{քաղվածք|<blockquote>«Դիտավորությամբ մեկ ուրիշին մարմնական վնասվածք պատճառելը կամ առողջությանն այլ ծանր վնաս պատճառելը, որը վտանգավոր է կյանքի համար կամ առաջացրել է տեսողության, խոսքի, լսողության կամ որևէ օրգանի կամ օրգանի ֆունկցիայի կորուստ... պատժվում է ազատազրկմամբ` երեքից յոթ տարի ժամկետով»<ref name=qror/>։|}}</blockquote> Ձերբակալվում են 7 անձ, և մեղադրանք է առաջադրվում 6 հոգու<ref name=police1/>։ Հետագայում մեղադրանքը վերաորակավորվում է՝ ՔՕ 112 հոդվածի 2 մասի 6-րդ և 14-րդ կետերով՝{{քաղվածք|<blockquote>«Դիտավորությամբ առողջության ը ծանր վնաս պատճառելը... մի խումբ անձանց կամ կազմակերպված խմբի կողմից... անզգուշությամբ առաջացնելով տուժողի մահ` պատժվում է ազատազրկմամբ` հինգից տասը տարի ժամկետով»<ref name=qror/>, 113-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով, 118-րդ հոդվածով և առաջադրվում է 6 կալանավորվածներին<ref>{{cite web|url=http://mardik.am/am/հասարակություն/օրենք-և-իրավունք/item/144318-«հարսնաքարի»-գործով-նոր-մեղադրանքներ|title=«Հարսնաքարի» գործով նոր մեղադրանքներ|date=օգոստոսի 2, 2012|accessdate=օգոստոսի 3, 2012}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։|}}</blockquote> ===Հասարակական ալիք=== [[Պատկեր:Վահե Ավետյանի մահը.jpg|thumb|300px|Վահե Ավետյանի հուղարկավորությունը]] Կատարված դեպքի և Վահե Ավետյանի մահվան կապակցությամբ հանրային ու քաղաքական մարմինները մեղադրական հայտարարություններ են անում։ * [[Հունիսի 19]]-ին հանցանքը դատապարտում է «Հարսնաքար» ռեստորանի սեփականատեր, [[ՀՀ Ազգային ժողով|ԱԺ]] պատգամավոր [[Ռուբեն Հայրապետյան]]ը<ref>{{cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/24619318.html|title=Հայրապետյանը դատապարտում է «Հարսնաքար»-ի միջադեպը|date=հունիսի 19, 2012}}</ref>։ Ավետյանի մահից հետո հայտարարություններ են տարածում 3 քաղաքական կուսակցություն<ref>{{cite web|url=http://www.tert.am/am/news/2012/06/30/hyd-haytararutyun/|title=ՀՅԴ-ն Վահե Ավետյանի մահվան կապակցությամբ իշխանություններից պահանջում է|date=հունիսի 30, 2012|accessdate=2012-07-03|archive-date=2012-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20120703012105/http://www.tert.am/am/news/2012/06/30/hyd-haytararutyun|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.anc.am/am/news/statements/|title=Կոնգրեսի հայտարարությունը Վահե Ավետյանի մահվան կապակցությամբ|date=հունիսի 30, 2012|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3|archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820080912/http://www.anc.am/am/news/statements/|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.heritage.am/hy/news/108-020712|title=Դատապարտում ենք և պահանջում|accessdate=2012 թ․ հուլիսի 2}}</ref>։ * Հունիսի 30-ին ռեստորանի մոտ մի քանի հարյուր մասնակիցներ մոմավառություն են կազմակերպում Ավետյանի հիշատակին<ref>{{cite web|url=http://www.slaq.am/arm/news/64728/|title=Վահե Ավետյանի հիշատակին նվիրված մոմավառությունը սկսվել է|date=հունիսի 30, 2012}}</ref>։ [[Լոս Անջելես]]ում` ՀՀ հյուպատոսարանի մոտ, նույն օրը տեղի է ունենում բողոքի ակցիա<ref>{{cite web|url=http://hetq.am/arm/news/16165/los-anjeles-qaxaqum-boxoqi-akcian-meknarkec.html|title=Լոս Անջելես քաղաքում բողոքի ակցիան մեկնարկեց|date=հուլիսի 1, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.yerkir.am/am/news/28117.htm|title=Լոս Անջելեսի հայերը հարգեցին Վահե Ավետյանի հիշատակը|publisher=Երկիր}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ * Հուլիսի 1-ի առավոտյան [[ՀՀ պաշտպանության նախարարություն|պաշտպանության նախարարության]] պաշտոնատար փոխգնդապետ «Հարսնաքար» է տանում պայթուցիկ զինամթերք և սպառնում պայթեցնել ռեստորանը<ref>{{cite web|url=http://www.slaq.am/arm/news/64743/|title=ՊՆ փոխգնդապետը փորձել է պայթեցնել «Հարսնաքար»-ը|date=հուլիսի 1, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=https://news.am/arm/news/111770.html|title=Բանակի փոխգնդապետը ցանկացել է պայթեցնել «Հարսնաքարը»|date=հուլիսի 1, 2012}}</ref>։ Այդ քայլը հետո որակվում է վրիժառություն և ինքնադատաստանի փորձ<ref>{{cite web|url=http://www.tert.am/am/news/2012/07/02/eduard-sharmazanov-commemoration/|title=Որքան վատ երևույթ է բռունցքով հարց լուծելը, ոչ պակաս վատ է վենդետան. ՀՀԿ մամուլի խոսնակ|date=հուլիսի 2, 2012|accessdate=2012-07-04|archive-date=2012-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20120708134423/http://www.tert.am/am/news/2012/07/02/eduard-sharmazanov-commemoration/|dead-url=yes}}</ref>։ Հուլիսի 1-ին կատարվում են բողոքի ցույցեր [[ՀՀ նախագահ]]ի նստավայրի, [[ՀՀ գլխավոր դատախազություն|գլխավոր դատախազության]] շենքերի առջև<ref>{{cite paper|url=http://www.armtimes.com/34892|publisher=Հայկական ժամանակ|title=ՀՀ քաղաքացին ընդունել է մարտահրավերը|date=հուլիսի 3, 2012}}</ref>։ Երթեր ու ցույցեր են տեղի ունենում նաև հուղարկավորության օրը<ref>{{cite web|url=http://hetq.am/arm/news/16204/ert-vahe-avetyani-huxarkavorutyunic-heto-foto.html|title=Երթ Վահե Ավետյանի հուղարկավորությունից հետո}}</ref>։ * Հուլիսի 2-ին տեղի ունեցավ Վահե Ավետյանի հուղարկավորությունը, որի կազմակերպման համար ստեղծվել էր հանրային հանձնաժողով<ref>{{cite web|url=http://mardik.am/am/հասարակություն/բանակ/item/142208-վահե-ավետյանի-հուղարկավորությունը-տեղի-կունենա-այսօր|title=Վահե Ավետյանի հուղարկավորությունը տեղի կունենա այսօր|date=հուլիսի 2, 2012}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Նույն օրը [[Զորի Բալայան]]ը հրապարակում է հոսպիտալում Ավետյանին արված այցերի իր հուշագրությունը<ref>{{cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/686414|author=Զորի Բալայան|title=Հատուցումը որպես Աստծո պատիժ|publisher=[[Արմենպրես]]}}</ref>։ Հուլիսի 3-ի երեկոյան Ռուբեն Հայրապետյանը հայտարարեց պատգամավորի իր պաշտոնից հրաժարվելու մասին՝ իրեն վերագրելով Ավետյանի մահվան բարոյական պատասխանատվությունը<ref>{{cite web|url=http://www.tert.am/am/news/2012/07/03/ruben-hayrapetyan-mandat/|title=Ռուբեն Հայրապետյանը հրաժարվեց պատգամավորական մանդատից|date=հուլիսի 3, 2012|accessdate=2012-07-03|archive-date=2012-07-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20120705205314/http://tert.am/am/news/2012/07/03/ruben-hayrapetyan-mandat|dead-url=yes}}</ref>։ * Հուլիսի 4-ին 4 ոչկոալիցիոն կուսակցություններ դիմում են [[Ազգային ժողովի նախագահ|ԱԺ նախագահին]]՝ գործը քննողների հետ ԱԺ-ում պաշտոնական հանդիպում կազմակերպելու համար<ref>{{cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/686697|title = Վայրագությունը կուսակցական պատկանելություն չի ճանաչում. Էդուարդ Շարմազանով||publisher=[[Արմենպրես]]|date=հուլիսի 4, 2012}}</ref>։ * Հուլիսի 9-ին ԱԺ նախագահը մերժում է դիմումը<ref>{{cite web|url=http://times.am/?l=am&p=9701|title=ԱԺ նախագահը ձեռնպահ կմնա «Հարսնաքար»-ի միջադեպի գործի շուրջ ընթացող նախաքննության միջամտությունից|date=հուլիսի 10, 2012}}</ref>։ Բողոքի ելույթ տեղի ունեցավ նաև Ավետյանի մահվան 40-րդ օրը։ * Օգոստոսի 8-ին մոմավառություն է կազմակերպվում «Հարսնաքար» ռեստորանի մոտ, երթ է արվում Երևանի [[Ավան (վարչական շրջան)|Ավան]] թաղամասում<ref>{{cite web|url=https://www.1in.am/102922.html|title=Մեկնարկեց երթը Ռուբեն Հայրապետյանի առանձնատան ուղղությամբ|date=օգոստոսի 8, 2012|publisher=[[1in.am]]}}</ref>։ ==Տես նաև== * [[Պողոս Պողոսյանի մահը]] * [[Սոնա Մնացականյանի մահ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} [[Կատեգորիա:1979 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:2012 մահեր]] [[Կատեգորիա:Հայ զինվորականներ]] [[Կատեգորիա:Հայ բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Սպանություն]] [[Կատեգորիա:Օգոստոսի 2 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Հունիսի 29 մահեր]] [[Կատեգորիա:2012 իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:Հայ ռազմական բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] {{DEFAULTSORT:Ավետյան, Վահե}} nn84dc9tbkmo64f8p6272kz3ldpfkuu 3 91135 8487146 7463320 2022-08-11T11:53:39Z GeoO 14988 /* Շքանշա՜ն քեզ համար։ */ ՎիքիՍիրո նոր հաղորդագրություն wikitext text/x-wiki ==Ողջույն== {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em; border: 0;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="padding: 1em 1em .5em 1em; font-size:95%; line-height:125%; background: #fff; border: 3px double #e2e2ff;" |- | colspan="3" style="background-color:#fff;" |<br />[[Պատկեր:Pomegranate opened.jpg|43px|link=Վիքիպեդիա:Ողջույն, նորեկներ]] <big>'''Բարի գալո՜ւստ։'''</big> || align="right" style="background-color:#fff;" | [[Պատկեր:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Մեծ Բրիտանիայի դրոշը]] ''[[Կաղապար:Welcome-en|Welcome message in English]]'' |- | colspan="4" | {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Ողջույն,&nbsp;{{BASEPAGENAME}} [[ԱյՓի հասցե]]ից մուտք գործող մասնակից | Ողջույն&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, բարի գալուստ [[հայերեն Վիքիպեդիա]]։ <br />Վիքիպեդիան ազատ ու հանրամատչելի հանրագիտարան է, որը կառուցվում է բոլորիս մասնակցությամբ և միասնական ջանքերով։ Հուսով ենք ձեզ դուր կգա այս վայրը, և դուք կդառնաք հայերեն Վիքի-համայնքի անդամ։ {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #C0C0C0;" {{!}} Կոչ ենք անում անմիջապես '''<span class="plainlinks">[http://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սպասարկող:Մասնակցիմուտք&type=signup գրանցվել]'''</span> Վիքիպեդիայում և այդպիսով մասնակցել ձեր ընտրած (ծածկ)անունով։ Գրանցված մասնակիցները կարող են խմբագրել նաև պաշտպանված հոդվածներ, բեռնել պատկերներ և օգտվել այլ առավելություններից։ [[Սպասարկող:Ներդրումները/{{PAGENAME}}|Ձեր ներդրումներն]] այժմ անանուն են ու գրանցվում են այն ԱյՓի հասցեի ներքո, որից մուտք եք գործում համացանց։ | }} |- | colspan="4" | Նախքան շարունակելը, առաջարկում ենք ծանոթանալ հետևյալ էջերին. |- | width="8%" align="right" | [[Պատկեր:Nuvola apps kcontrol.gif|30px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] | width="38%" | [[Օգնություն:Դասընթաց|'''Խմբագրողի ուղեցույց''']]<br />Կարճ դասընթաց նորեկների համար | align="right" | [[Պատկեր:Nuvola apps kate.png|30px|link=Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}/Սևագրություն]] | [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}/Սևագրություն|'''Սևագրություն''']]<br />Փորձերի և սևագրությունների ձեր անձնական էջը |- | align="right" | [[Պատկեր:Armenian ligature.png|25px|link=Վիքիպեդիա:Ինչպես գրել հայերեն]] | [[Վիքիպեդիա:Ինչպես գրել հայերեն|'''Ինչպես գրել հայերեն''']]<br />Որպեսզի ձեր մուտքագրած նյութն ընթեռնելի լինի բոլորի համար | align="right" | [[Պատկեր:Crystal Clear action filefind.png|30px|link=Սպասարկող:Որոնել]] | width="38%" | [[Սպասարկող:Որոնել|'''Որոնել''']]<br />Նախքան որևէ նոր հոդված ստեղծելը |- | width="8%" align="right" | [[Պատկեր:Nuvola apps kopete.png|25px|link=Վիքիպեդիա:Տարածված սխալներից խուսափելը]] | [[Վիքիպեդիա:Տարածված սխալներից խուսափելը|'''Տարածված սխալներից խուսափելը''']]<br />Ինչպես խուսափել Վիքիպեդիայում ամենատարածված սխալներից | width="8%" align="right" | [[Պատկեր:Nuvola apps ksirc.png|30px|link=Վիքիպեդիա:Հարցեր]] | [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|'''Հարցեր''']]<br />Ցանկացած հարց փորձառու մասնակիցներին |- | colspan="4" style="border-top:0px solid #faecc8;" {{!}} <br />[[Պատկեր:ToolbarSignVectorAM.PNG|right|border|Քննարկման էջերում սեղմեք այս կոճակի վրա՝ ձեր ստորագրությունը տեղադրելու համար]] Հիշեք, որ Վիքիպեդիայի ավելի փորձառու խմբագիրները պատրաստ են ամեն պահ ձեզ օգնել։ Ձեր հարցերը կարող եք տեղադրել վերոհիշյալ «Հարցեր» էջում կամ ցանկացած հոդվածի քննարկման էջում, մենք սիրով կպատասխանենք դրանց։ Քննարկման էջերում, խնդրում ենք, չմոռանալ ստորագրել` ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ Լավագույն ցանկություններով։ --[[Մասնակից:Raz from Armenia|<font color="red">'''Raz '''</font><font color="blue">'''from '''</font>]][[Մասնակցի_քննարկում:Raz from Armenia|<font color="orange">''' Oshakan'''</font>]] 10։44, 1 Սեպտեմբերի 2012 (UTC) |} |} == խնդիր պատկերի հետ == ողջույն {{հարգելի մասնակից}}, վիքպեդիայում չի թույլատրվում հենց այնպես նկարներ բեռնել, դրանց համար պետք է լրացված լինեն ազատ կամ ոչ ազատ պատկերի կաղապարը, այլապես դրանք ենթակա են ջնջման, խնդրեմ կարդացեք [[Կաղապար:Ոչ ազատ պատկեր]], [[Վիքիպեդիա:Ոչ ազատ պատկերների օգտագործում]] և [[Կաղապար:Ազատ պատկեր]] շատ կարևոր էջերը, հարցերի դեպքում գրեք։ -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 08։16, 29 Ապրիլի 2014 (UTC) :Վերջին օրերին ավելացրել եմ Քրիստափոր Արարտյանին վերաբերվող արխիվս, բոլորը 70 տարին անցած լիցենզիայի թեգը դրված է` {{AuthorDied}}: Այլ լիցենզիա էր պետք օգտագործել՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 09:21, 29 Ապրիլի 2014 (UTC) :: այո, նախ այդ կաղապարը չկա, չնայած դա չի այնքան կարևոր, փաստորեն դրանք հանդիսանում են ազատ արտոնագրի լուսանկարներ, այդ դեպքում պետք է լրացված լինի ազատ պատկերի կաղապարը, խնդրեմ եթե չէք կարդացել, կարդացեք վերևում նշված էջերը, իսկ այնտեղ ազատ-ի տակ լրացրեք որ հեղինակը մահացել է 70 և ավելի տարի առաջ, շնորհակալություն արագ արձագանքի համար: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:57, 29 Ապրիլի 2014 (UTC) ::: Կարծես հասկացա։ Իսկ նման փաստաթղթերը ինչ լիցենզիայով է պետք տեղադրել՞՝ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:067_araratov_execution.jpg [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 12:02, 29 Ապրիլի 2014 (UTC) :::: դա ստանդարտ բան չի, որտեղից ես վերցրել այդ պատկերը, նշի այն և օգտագործի որպես ոչ ազատ պատկեր, դա կարծում եմ ավելի անվնաս է: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 11:25, 4 Մայիսի 2014 (UTC) ::::: {{հարգելի մասնակից}}, պատկերների հետ կապված խնդիրը դեռ կա, պետք է լրացվեն եթե Ձեր ասած տարբերակով է, ապա ազատ պատկերի կաղապարը, այլապես դրանք ենթակա են ջնջման: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 12:32, 3 Հունիսի 2014 (UTC) :::::: Պատկերը տրամադրել է ինձ Արարատովի թոռ Յուռա Արարատյանը։ Նյութը ունիկալ է, որևէ տեղ չի հրապարակվել ու ունի պատմական նշանակություն։ Ինչ նշեմ՞, ինչն է սխալ նախորդ նշածի մեջ՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 13:00, 3 Հունիսի 2014 (UTC) ::::::: նշի ազատ պատկերի տակ, ու լրացրու ազատ պատկերի կաղապարը, ինչպես արել ես մյուս պատկերներ համար, չնայած կարծես թե որոշ պատկերներ կրկնվում են, այդպես է թե ոչ?, եթե այո, կրկնօրինակները նշի ես կջնջե, կամ ինքս կնայեմ որոնք են: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 13:20, 3 Հունիսի 2014 (UTC) :::::::: կարծես թե ահագին բան ուղղել ես, ապրես 517design, միայն [[:Պատկեր:067 araratov execution.jpg|067 araratov execution.jpg]] պատկերը ոչ ազատ պատկեր չափսեր մեծ են պետք է լինի մինչև 600 px թույլտվությամբ, զգացվում է որ իմ նշած էջերը չես կարդացել, խնդրեմ դա էլ ուղղի: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:47, 8 Հունիսի 2014 (UTC) ::::::::: {{հարգելի մասնակից}}, [[:Պատկեր:Armenia1918-1920.png|Պատկեր:Armenia1918-1920.png]] պատկերում լրացվա չի ոչ ազատ պատկերի կաղապարը և ինչպես վերևում նշած պատկերի համար դեռ չի արվել համապատասխան փոփոխություն, պնդրեմ դրանք էլ ուղղեք: -[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 09:44, 22 Հունիսի 2014 (UTC) == Օրվա հոդված – [[Քրիստափոր Արարատյան]] == [[Պատկեր:Crystal Clear action bookmark approved.svg|40px|left]]Սեդրակ ջան, շնորհավորում եմ, քո խմբագրած/առաջարկած [[Քրիստափոր Արարատյան]] հոդվածն ընտրվել է 2014 թ. հունիսի 25-ին [[Գլխավոր էջ]]ում ներկայացվելու համար։ Շնորհակալություն քո ներդրման համար ։) --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 05։22, 25 Հունիսի 2014 (UTC) == Էջերի վերանվանում/տեղափոխում == Ողջույն Սեդրակ ջան, եթե ուզում ես վերանվանել (տեղափոխել) էջը, ապա էջի վերևը «Խմբագրել» հղումից մի քիչ աջ, կա «Ավելին» ցանկի կետ, այնտեղ կտեսնես «Տեղափոխել այդ էջը» հղումը, և դրանով կարող ես տեղափոխել էջը։ Եթե դա չանել և ուղակի մի էջից, մյուսը տեղափոխել վիքիկոդը, ապա կորում է էջի պատմությույնը, վերանում են միջլեզվային հղումները, և այլ մանր–մունր խնդիրներ են առաջանում։ Ուրախ եմ քեզ այստեղ տեսնել --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 04։47, 6 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) : Շնորհակալ եմ։ Չգիտեի։ Մյուս անգամ անպայման այդպես կանեմ ՜՜՜՜ == խնդիրներ պատկերների հետ == ողջույն {{հարգելի մասնակից}}, Ձեև բեռնած մի շարք խնդիրներ ենթակա են ջնջման, քանի որ կենդանի անձանց լուսանկարները չի թույլատրվում օգտագործել աչ ազատ կաղապարի տակ, դա մեկ, երկրորդ մեկ հոդվածում թույլատրվում է օգտագործել միայն մեկ ոչ ազատ պատկեր, իսկ [[Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության պետ]] հոդվածի համար այդ կետը խախտված է, երրորդ poloce.am կայքում գրված է ©2010-2012 ՀՀ ոստիկանության պաշտոնական կայքէջ, այսինքն հեղինակային իրավունքները պաշտպանված են, ևս մի բան անկախ ամեն ինչրց, լավ կլինի նկարներ բեռնելիս նշեք ավելի կոնկրետ աղբյուրը, ասենք ոչ թե ուղղակի police.am այլ ասենք police.am/nkaroirnak ..., խնդրեմ հնարավորինս արագ արձագանքեքմ այլապես պատկերները ենթակա են ջնջման։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 06։37, 12 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) : 1. Ջնջեք, եթե չի թույլատրվում, դա մեկ։ 2. Լուսանկարները ոստիկանության կայքից են՝ հրապարակված [http://www.police.am/news/view/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6-%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%A5%D5%BE-%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80.html ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՆԵՐՔԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐ ԵՎ ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԵՐ] էջում, ու կայքում նշված է, որ լուսանկարների վերահրապարակումը թույլատրելի է «Հղումը www.police.am-ին պարտադիր է», բայց անհրաժեշտ է հղում դեպի սկզբանղբյուր կայք, ինչը և արել եմ։ Կայքում նշված չէ լիցենզիան, ինչպես և հայկական կայքերի մեծամասնությունում, սակայն կարծում եմ եթե պայմանները համեմատենք Creative Commons պայմանների հետ, դա պետք է որ լինի Attribution-NoDerivatives 4.0 International-ը։ Ոստիկանության հանրային կապերի վարչության հետ կապվել եմ, խնդրել եմ ուղարկել ինձ նկարների մեծ չափսերը Վիկիպեդիայի համար, ինչը նրանք և արել են, լուսանկարները տեղադրել եմ։ Եթե թույլատրելի չէ, սա էլ թույլատրելի չէ, սա էլ ջնջեք։ 3. Նկարների հասցեն կայքում [http://www.police.am/news/view/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%B6-%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%A5%D5%BE-%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80.html ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՆԵՐՔԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐ ԵՎ ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԵՐ] [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 09:26, 12 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :: 517design ջան, տես, ամեն դեպքում նորից կապնվի իրենց հետ, տես կհամաձայնեն այս պատկերները թողարկել ազատ արտոնագրով, այս դեպքում կենդանի անձանց լուսանկարներն էլ կարող ենք օգտագործել, ուղղակի այս դեպքում այն կդառնա ազատ պատկեր, ու բոլորը կարող են օգտագործել, ենթադրում եմ որ իրենք այս տարբերակին համաձայն չեն լինի, սպասում եմ քո պատասխանին, արդեն իմացաք ինչ անել: Իսկ եթե մնան ոչ ազատ ինչը ավելի հավանական է, ապա կենդանի անձանց լուսանկարները կջնջվեն, մնացածներ կմնան, կարող ենք ասենք օգտագործել ոչ ազատ տարբերակով բայց միայն մեկ հոդվածում, օրինակ` տվյալ անձի մասին հոդված կստեղծենք ու այնտեղ կօգտագործենք, իսկ [[Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության պետ]] հոդվածից արդեն կհանենք, այդ հոդվածում ինչպես և ցանկացած հոդվածում ինչպես վերևում նշեցի կարելի է օգտագործել միայն մեկ ոչ ազատ պատկեր: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 05:38, 13 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::: 517design ջան արձագանքեք այս քննարկմանը, ես լավ տարբերակ եմ գրել թե ոնց անենք: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:25, 17 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::: Կներեք, զբաղվածությունս շատա, չեմ հասցնում գրել։ Այսպիսով, կապնվեմ իրենց հետ, հարցնեմ ֆոտոները տեղադրելու լիցենզիայի մասին, բայց ինչ տեսքով պետք է թույլ տան՞։ Փաստաթուղթ կնքեն ուղարկեն՞, թե նամակի տեսքով ուղարկեն, ես որևէ տեղ տեղադրեմ նամակը մի գուցե.. Փորձ չունեմ նման հարցերում ճիշտն ասած... [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 13:56, 17 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::::: բոլորս էլ զբաղված ենք, բայց սա կարևոր հարց է, պետք է ամոնաուշը մի շաբաթվա մեջ լուծել, փորձը խնդիր չի, դրա համար հատուկ էջ կա վիքիպահեստ նախագծում թե ոնց տեղադրես սեփական գործերդ, բայց դա կերկարացնի, եթե համաձայն են ու խնդիր չի իրենց համար ազատ արտոնագրով թողարկելը, պիտի իմանան, որ այդ դեպքում վիքիպեդիայից օգտվողներն էլ կարող են օգտվել այդ լուսանկարներից, որ հանկարծ խնդիր չառաջանա, իրենք ոնց ճիշտ են գտնում թող այդպես անեն, եթե կարող են թող պաշտոնապես մի բան գրեն, եթե ոչ թեկուզ պատասխանատու մարդ բանավոր ասի, կարևորը որ հասկանան թե ինչն ինչոց է: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 04:41, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::::: Կապվեցի Հանրային կապերի վարչության ղեկավարի հետ, ներկայացրեցի խնդիրը կենդանի մարդկանց ֆոտոների հետ կապված, ներկայացրեցի, որ պետք է ազատ լիցենզիա, ինչը թույլ կտա ֆոտոները խմբագրել, միացնել այլ ֆոտոների հետ, օգտագործել մասնակի, պատասխանը հետևյալն էր. Կայքում եթե դրված են, ուրեմն ազատ են, հանգիստ օգտագործեք ինչպես ցանկանում եք։ Լուսանկարների հեղինակային իրավունքները ոստիկանությանն են, իրենք թույլատրում են ֆոտոների ազատ օգտագործումը [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 10:41, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) : եղավ, կեցցեք, հիանալի է, մնացածը ինքս կանեմ։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 11:02, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :: Սեդրակ ջան, կրկին ողջույն, կներես ՖԲ–ում չկարողացա պատասխանել այս հարցով նամակիդ։ Եթե պատկերները ազատ են, նրանք պետք է բեռվեն Վիքիպահեստ։ Թե ինչպես դա անել նկարագրված է [[:commons:Commons:OTRS|այստեղ անգլերեն և ավելի թարմ]] կամ [[Commons:OTRS/hy|այստեղ հայերենով]] (բայց վաղուց չի թարմացվել, օրինակ CC-ն արժի միանգամից 4.0 օգտագործել, այն ավելի պարզ ու համատեղելի է միջազգային օրենսդրության հետ)։ Բեռնիր պատկերները, տեղադրիր ամեն պատկերի էջում <code>{{subst:OP}}</code>Եթե քեզ գրել են էլ–փոստով ու այնտեղ հստակ է գրված որ ազատ են թողարկում, կարող ես ինքդ ուղարկել իրանց պատասխանը այնտեղ նշված էլ–փոստին։ Եթե այլ ձև ես ստացել պատասխանը, ապա բեռնիր պատկերները այնտեղ, և խնդրի որ իմ տված հղումներով նմուշը լռացնեն և ոստիկանության դոմեյնի էլ–փոստից ուղարկեն OԹՌՍ թիմին։ Առաջին անգամ խուճուճ է թվում, բայց անխուսափելի իրավաբանական «պռովոլոչկեք» են, որ հետո ոչ ոքու հանդեպ ոչ մի հայց չլինի։ Քեզ շատ շնորհակալություն :) --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 18:06, 20 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::: [[Մասնակից:517design|Սեդրակ]] ջան, ինչպես Ալեքսեյը ասեց, այդպես պետք է արվի, արդեն երկար ժամանակ կաննոներին հակառակ այս պատկերները կան այստեղ, եթե նոր բան չարվի, ես դրանք վաղը գիշերը կջնջեմ: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:39, 27 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::: Ջնջիր, կապի դուրս չեն գալիս։ Երկու անգամ կապվել եմ հետները, երրորդ անգամ երևի հոգնեցրեցի ամեն անգամ նոր բան ասելով, էլ կապի դուրս չեն գալիս։ Հետագայում մի գուցե այլ կերպ գտնենք ֆոտոները։ Վանոն մենակ կարծում եմ կարելի է չջնջել, քանի որ դժվար հնարավոր լինի երևի էլի նկարել էտ մարդուն, ունենալու նորմալ ֆոտո։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 18:09, 28 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::::: բոլոր կենդանի անձանց լուսանկարները ջնջվելու են, մնացածը արդեն հանրագիտարանային խոսակցություն չի Սեդրակ ջան: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 21:11, 28 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) == Խնդրանք == Բարի կես գիշեր հարգելի մասնակից, շնորհակալություն կարևոր հոդված ստեղծելու համար, բայց մի քանի կարևոր դիտարկում, որոնք կտեսնես այստեղ.[https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB_%D6%87_%D5%BD%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80&diff=2584423&oldid=2584399], հնարավորության դեպքում Ձեր կողմից ստացված հոդվածներում փոփոխություն կատարիր, իսկ ապագայում ստեղծվելիքի դեպքում անպայման կիրառիր փոփոխված տարբերակով։--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 21։28, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) : Ես միշտ կողմնակից եմ եղել անվանման մեջ մտնող բոլոր բառերը մեծատառերով սկսելլ, սակայն եթե Վիկիպեդիայում նման կարգ է գործում, հետագայում կգրեմ այդ կերպ։ Շնորհակալ եմ ուղղման համար [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 22:06, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::Ոչ թե այդ առումով Վիքիպեդիայում կոնկրետ կանոնակարգ կա, այլ լեզվագիտական առումով առաջնորդվելու խնդիր կա,եթե ես սխալվում եմ լեզվագիտական առումով, ապա ասեք...--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 22:17, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::: Ընդունված է միայն առաջին մեծատառը նշել, բայց գտնում եմ, որ կանոնները կարելի է խմբագրել ըստ անհրաժեշտության, այլապես նույն տեղում կարող ենք մնալ մխրճված ու ես ինքս կիրառում եմ անգլերենում օգտագործվող կանոնը, համաձայն որի անվանման բոլոր բառերը մեծատառերով են գրվում, այդքանով իսկ սահմանազատում ենք անվանումը նախադասության այլ բառերից։ Մի գուցե սա երկար տարիների հարց է մինչև գանք այս նոր կանոնի կիրառմանը, չգիտեմ: [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 23:42, 18 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :Վիքիպեդիայի դեպքում կարելի է ուղղակի շեղատառ գրել, և դրանով սահմանազատումը կլինի. օրինակ՝ ''նախարարի տեղակալ'': Իսկ առաջնորդվել պետք է հնարավորինս չափ լեզվագիտական օրենքներով, հակառակ պարագայում այն կդիտարկվի օրիգինալ հետազոտութուն:--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 08:33, 19 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :: Տրամաբանական է։ Հասկացա [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 16:11, 19 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :Ողջույն հարգելի 517design, հոդվածներում բաժինները տարանջատելիս օգտվում են <nowiki>== ==</nowiki>, իսկ ենթաբաժինների դեպքում ավելացնում ենք աջից և ձախից հավասարումներ և այդպես շարունակ:Այս տարբերկաը՝ <nowiki>= =</nowiki> շատ մեծ է և չի կիրառվում հոդվածներում:--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 07:18, 9 Նոյեմբերի 2014 (UTC) ։։ Իսկ կա որևէ տեղ որտեղ կիրառվում է՞։ [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն]] հոդվածում ենթաբաժինները շատ էին խորանում, այդ պատճառով օգտագործել եմ մեկական նշան։ Այկ կերպ հնարավոր չէր։ Այսօր [[Սերժ Սարգսյան]] հոդվածում փորձեցի հիմնական ենթաբաժինները նույնպես մեկականով նշել, բայց դրա խիստ անհրաժեշտությունը չկար։ Ճիշտ եմ հասկանում, որ երկուական նշանները նախընտրելի տարբերակ է, բայց ոչ միշտ պարտադիր ու որոշ դեպքերում, ինչպիսինն է Հոկտեմբերի 27–ի հոդվածը այն կիրառել կարելի է։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 11։05, 9 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :Այո նախընտրելի է, պարտադիր դրույթ այդ առումով չկա, խոսքը այսպես ասեմ. էսթետիկ հաճույքի մասին է, երբ շատ մեծ են տառերը, այդ տեքստը այդքան էլ հաճելի չի նայել: Ինչ վերաբերում է ենթաբաժիններին դու կարող ես անընդհատ հավասարումները կողքից ավելացնել և նոր ենթաբաժին ստեղծել: Իսկ կոնկրետ կիրառելու տեղ չկա, հոդվածներից բացի կան նախագծեր, պորտալներ և այլն, որտեղ և դրանց կիրառումը որոշ դեպքերում ավելի նպատակահարմար լինի: Ինչ վերաբերում է Հոկտեմբերի 27-ին փորձել ես ավելի փոքր տարբերակներով կիրառել օրինակ սա. <nowiki>==== ====</nowiki> կամ սա <nowiki>===== =====</nowiki> --[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 14:08, 9 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :: Ուղղակի 3 նշաններից ավելի դեպքում անունների կողքը գծեր չեն առաջանում, ուղղակի Բոլդ արած տեքստա դառնում, չի բաժանում բովանդակությունը նորմալ կերպով։ Բայց հասկացա ընդհանուր առմամբ։ Շնորհակալ եմ։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 20:52, 9 Նոյեմբերի 2014 (UTC) == Տոհմածառ == Ողջույն Սեդրակ ջան, հիշեցնեմ, որ տոհմածառի համար գործիք ունենք։ [[Լազարյաններ#Տոհմածառը|Ահա այստեղ]] օգտագործված է։ -◙[[Մասնակից:Beko|Beko]] ([[Մասնակցի քննարկում:Beko|քննարկում]]) 07։11, 27 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) {{familytree/start}} {{familytree | || || |||||| |Ստեփան Լիանոսյան| }} {{familytree | || ||||||||||!|||| }} {{familytree | || || ||| ||| |Գևորգ Լիանոսյան| }} {{familytree | || ||||||||||!|||| }} {{familytree | |||||||,|-|-|-|-|+|-|-|-|-|-|.||||| }} {{familytree | || |||Լևոն Լիանոսյան||||Ստեփան Գևորգի Լիանոսյան|||||Մարտին Լիանոսյան| }} {{familytree | | ||||||!|||||| }} {{familytree ||||||Վլադիմիր Լիանոսյան|| }} {{familytree/end}} : Հրաշքա, որ կա նման հնարավորությունը, բայց.. ինչ ահավորա... կես ժամ արդեն փորձում եմ գտնեմ տրամաբանություն այս սկրիպտի ու Լազարյանների սկրիպտերի մեջ, ու չեմ գտնում։ IQ Test ոնց որ լինի. կգուշակես թե չէ :) [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 09:21, 27 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::Ճիշտ ես, տեսա, որ կաղապարի նկարագրի մեջ աշխատելու ձևը չի բացատրած, այսօր կավելացնեմ։ Զգացի, որ սկզբում դժվար կլինի ու բեռնածդ նկարիդ տոհմածառը դրա համար սարքեցի։ -◙[[Մասնակից:Beko|Beko]] ([[Մասնակցի քննարկում:Beko|քննարկում]]) 11:31, 27 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) ::: Շատ հարմար կլինի, եթե նկարագրություն լինի։ Շնորհակալ եմ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 18:10, 27 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::: Բեկո ջան, նորություն կա ընտանեկան ծառից՞։ [http://s23.postimg.org/bp8tzhluj/lianozov.jpg նկար] Սա այս պահին քիչ թե շատ ճշտված տոհմածառն է։ Կարո՞ղ եք մինչև նկարագրությունը ստեղծելը զուտ այս ծառի կոդը տաք, Լիանոսյանների էջերում կտեղադրեմ հղումներով [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 20:24, 29 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::::Փաստորեն Ստեփանն ու Գևորգը եղբայրներ դուրս եկան։ Վաղը անպայման կուղղեմ։ -◙[[Մասնակից:Beko|Beko]] ([[Մասնակցի քննարկում:Beko|քննարկում]]) 20:34, 29 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) :::::: Գտա տրամաբանությունը :) [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 23:00, 30 Հոկտեմբերի 2014 (UTC) {{familytree/start}} {{familytree | |||||Մարտին Լիանոսյան}} {{familytree | |||,|-|-|^|-|-|-|.|}} {{familytree | |[[Ստեփան Մարտինի Լիանոսյան]]|-|-|-|-|-|[[Գևորգ Մարտինի Լիանոսյան]]| }} {{familytree | |||!|||,|-|-|-|+|-|-|-|.||||}} {{familytree | |[[Գևորգ Ստեփանի Լիանոսյան]]||[[Մարտին Գևորգի Լիանոսյան]]||[[Ստեփան Գևորգի Լիանոսյան]]||[[Լևոն Գևորգի Լիանոսյան]]| }} {{familytree | ||||||||||!||||!| }} {{familytree ||||||||||Նիկոլայ Լիանոսյան||Վլադիմիր Լիանոսյան|| }} {{familytree/end}} == կրկին խնդիր մի շարք պատկերների == ողջուն {{հարգելի մասնակից}}, գիտեք այս հարցի համար մեկ անգամ արդեն գրել էի Ձեզ, հիմա պետք է կրկնվեմ, ենթադրում եմ չեք կարդացել [[Կաղապար:Ոչ ազատ պատկեր]], [[Վիքիպեդիա:Ոչ ազատ պատկերների օգտագործում]] և [[Կաղապար:Ազատ պատկեր]] շատ կարևոր էջերը, առաջարկում եմ կարդալ, քանի որ Ձեր բեռնած մի շարք պատկերներ խախտում են այդ կանոնակարգերի մի շարք կետեր, այդ պատկերները քիչ անց ջնջվելու են, կարդալուց հետո հնարավոր հարցերի դեպքում գրեք։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 07։51, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :Շատ ափսոս։ Կարծում էի ոչ ազատները կարող են օգտագործվել մեկ հոդվածում, տվյալ դեպքում ահաբեկչության հիմնական հոդվածում, որի ծավալը ինչպես տեսնում եք զգալի է դարձել։ Ինչպես այդ դեպքում դնենք ահաբեկիչների լուսանկարները՞։ Քրեական գոործից երկու լուսանկար էի վերբեռնել, որոնք օգտագործվել էին Ա1+-ի բլոգում։ Ազատ չեն կարծում եմ։ Հատուկ քնչականի կամ դատախազության հետ այդ թեմայով կապվելու հնարավորություն չեմ տեսնում։ Հասկանում եմ, որ 100 տարի հետո հնարավոր կլինի, բայց ես դժվար արդեն կարողանամ :) Ու հարց. վիդեոյից ստոպ կադրը Նաիրի Հունանյանով նույնպես հնարավոր չէ օգտագործել՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 08:46, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :: հարգելի [[Մասնակից:517design|517design]], վիդեոից վերցված կադր-պատկերն էլ ինչպես և տվյալ տեսանյութը հեղինակային իրավունքով պատկանում է տեսանյութի տիրոջջը, նույն բանն է, ինչ-որ այսպես ասած սովորական պատկերի կամ լուսանկարի դեպքում: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:30, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) ::: Տեղադրված դրոշմանիշից նկարները կտրել հատ-հատ տեղադրել զոհերի աղյուսակում թույլատրելի՞ է, թե ոչ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 10:42, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :::: թույլատրելի է իհարկե, ազատ արտոնագրով պատկերից կարելի է նաև մաս-մաս օգտագործել: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 10:50, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) ::::: հարգելի [[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]], ավելացրեցի։ Մոտ ժամանակներս կսկսեմ ՊանՖոտոյի արխիվիցս ֆոտոներ ընտրել, ու էտ դեպքում ազատ լիցենզիան տվողը ես եմ լինելու, կենդանի մարդկանց հոդվածները հերթով կլցնեմ։ Բայց տվյալ հոդվածում բացա մնում ահաբեկիչների ֆոտոները լցնեու հարցը։ Խնդրում եմ օգնել որևէ կերպ հայթայթելու գործում, կամ որևէ մեկին գտնենք, ով կարող է գտնել [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 13:07, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :::::: ցավոք չունեմ նման ծանոթ ով կարող է ունենալ և/կամ տրամադրել այդ լուսանկարները: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 13:14, 3 Նոյեմբերի 2014 (UTC) == կրկին, կրկին պատկերներ == {{հարգելի մասնակից}}, ուրեմն մեկ հոդվածում կարելի է օգտագործել միայն մեկ ոչ ազատ պատկեր, [[Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն]] հոդվածում առկա է 2 ոչ ազատ պատկեր՝ [[:Պատկեր:Armenak-armenakyan.jpg]] և [[:Պատկեր:Yuri-bakhshyan.jpg]], դրանցից մեկն էլ պետք է մյուսների նման ազատ պատկերից կտրել, ուշադիր եղեք, քանի որ նման հարցոեվ արդեն Ձեզ գրել եմ ու քննարկել ենք երկար։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 11։23, 4 Նոյեմբերի 2014 (UTC) : Երեկ վերբեռնել էի կտրած բոլոր նկարները ու Արմենանյանի ու Բախշյանի նկարները հետևյալն էի դրել. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Yuri-bakhshyan.jpg ու https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Armenak-armenakyan.jpg ։ Հիմա երևում են հին վերբեռնածները, չգիտես ինչու։ Ոնց ուղղեմ՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 11:54, 4 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :: խնդիրն այն է, որ այդ պատկերների անվանումը կրկնվում են, և որպես հայերեն վիքիպեդիա բեռնված նիշք, հոդվածում բերում է հայերեն վիքիպեդիայում բեռնվածները, քանի որ վիքիպահեստում ավելի դժվար է վերանվանել, ապա մեզ մոտի նիշքերը ես կփոխեմ, որոնք ի դեպ կարելի է օգտագործել այդ անձանց մասին հոդվածում: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 12:30, 4 Նոյեմբերի 2014 (UTC) == Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյան, Հայաստանի առաջին հանրապետության Տրանսպորտի նախարար == Նայեք [[Միքայել_Տեր-Միքայելյան#Կենսագրություն|Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյան, Հայաստանի առաջին հանրապետության Տրանսպորտի նախարար]]։ [[Մասնակից:Vahram Mekhitarian|Վահրամ Մխիթարեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Vahram Mekhitarian|քննարկում]]) 16։58, 21 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :Հետաքրքիր հոդված է շատ, բայց որ թվականներին է եղել առաջին հանրապետության տրանսպորտի նախարար՞, եթե առաջին հանրապետություն վերացել է 1920-ին, իսկ տվյալ մարդը ծնվել է 1923-ին [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 21:07, 21 Նոյեմբերի 2014 (UTC) ::Ուշադիր չեք։ Խոսքը Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյանի մասին է, իսկ [[Միքայել Տեր-Միքայելյան]]ը և [[Անդրեյ Միքայելյան]]ը նրա զավակներն են։ Համենայն դեպս նրան նվիրված [[Լևոն Տեր-Միքայելյան|Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյան]] էջն արդեն ստեղծել եմ։ [[Մասնակից:Vahram Mekhitarian|Վահրամ Մխիթարեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Vahram Mekhitarian|քննարկում]]) 03:06, 22 Նոյեմբերի 2014 (UTC) [[Լևոն Տեր-Միքայելյան|Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյան]] ([[1867]]-[[1943]] թ.), ավարտել է [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի համալսարանը և [[Մոսկվա]]յի երկաթուղային տրանսպորտի ինստիտուտը։ 1918 թվականին նա [[Սիբիր]]ում ղեկավարել է [[Բայկալ լիճ|Բայկալ]]-[[Ամուր (գետ)|Ամուր]] երկաթուղային մայրուղու շինարարությունը, որն ընդհատվում է [[Ռուսաստան]]ում սկսված քաղաքացիական պատերազմի պատճառով։ 20-րդ դարի այդ մասշտաբային շինարարությունը [[ԽՍՀՄ]]-ում վերսկսվեց 50 տարի անց և այժմ էլ կոչվում է Բայկալ-Ամուր երկաթուղային մայրուղի (ԲԱՄ)։ Սիբիրից տուն վերադարձի ճանապարհին [[Լևոն Տեր-Միքայելյան]]ը հանդիպումներ է ունեցել [[Կոլչակ]]ի և [[Հայկ Բժշկյանց]]ի հետ։ 1918-1920 թթ. եղել է [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] տրանսպորտի նախարարը։ Սոցիալիստական հեղափոխությունից հետո եղել է [[Անդրկովկաս]]յան երկաթուղիների գլխավոր ինժեները։ Բոլշևիկյան ահաբեկության տարիներին ձերբակալվել և դատապարտվել է մեկ տարվա ազատազրկման։ Մահապատժից փրկել է կինը՝ Եվգենիա Տեր-Միքայելյանը, ով լավ ծանոթ էր [[Գրիգորի Օրջոնիկիձե]]ի հետ և վերջինիս հանդիպելու նպատակով երկու երեխաների հետ մեկնում է [[Մոսկվա]]։ Հանդիպելով ժողկոմին՝ վերջինիս օգնությամբ էլ ազատում է ամուսնուն։ Կինը՝ Եվգենիա Իվանի Տեր-Միքայելյանը (օրիորդ Նաբաթյան, [[1887]]-[[1964]] թ.) ծնվել է [[Բաքու|Բաքվի]] մեծահարուստ նավթարդյունաբերողի ընտանիքում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին նրանց [[Թիֆլիս]]ի տուն են այցելել [[Կովկաս]]յան հանրապետություններ տեղափոխված (տարհանված) մշակույթի և արվեստի բազմաթիվ հայտնի [[ՀԽՍՀ]] գործիչներ։ Նրանց տանը եղել են [[Հովհաննես Այվազովսկի|Այվազովսկու]] և [[Գևորգ Բաշինջաղյան|Բաշինջաղյան]]ի կողմից նվիրած նկարներ։ <center> <gallery widths="140px" heights="160px"> Պատկեր:Leon Ter Mikaelian.jpg|[[Լևոն Տեր-Միքայելյան|Լևոն Անդրեյի Տեր-Միքայելյան]], [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] Տրանսպորտի նախարար Պատկեր:Yevgenia Ter Mikaelian.jpg|Եվգենիա Իվանի Տեր-Միքայելյան (օրիորդ Նաբաթյան) </gallery> </center> : Օօօ, շնորհակալ եմ։ Կփորձեմ ճշտել Տրանսպորտի նախարար որ շրջանում է եղել ու որ նախարարի օրոք։ Կավելացնեմ նախարարների ցուցակներին [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 17:41, 22 Նոյեմբերի 2014 (UTC) == Պատկեր:Lianozov-family-tree.jpg == {{հարգելի մասնակից}}, եթե [[:Պատկեր:Lianozov-family-tree.jpg]] այս պատկերը Ձեր աշխատանքն է, ապա ավելի ճիշտ կլինի բեռնք վիքիապահեստ, կամ եթե ուզում եք թողնել հայերեն վիքիպեդիայում, ապա լրացնեք {{Կ|ազատ պատկեր}} կաղապարը։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 12։26, 30 Նոյեմբերի 2014 (UTC) :Իմ ստեղծածն է, բայց ջնջել է պետք. սխալ է, իսկ հոդվածների մեջ կիրառել եմ Ընտանեկան ծառ կաղապարը, այս մեկը այլևս պետք չէ։ Ինչ է պետք անել տվյալ դեպքում՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 13:22, 30 Նոյեմբերի 2014 (UTC) ::Արդեն ջնջեցի որպես չօգտագործվող նիշք։ --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 15:15, 30 Նոյեմբերի 2014 (UTC) == Ազատ ընտրություններ == Ողջույն, Ադրբեջանի մասին հոդվածում նշված հոդվածում ''ազատ ու արդար ընտրություններ'' արտահայտությունը այդ տեսքով հանրագիտարանային չի, անկախ նրանից, որ դա Ադրբեջանի մասին է։Հարկավոր է գրել, որ այս ինչ կազմակերպությունների հաշվետվությունների համաձայն կամ նմանատիպ մի բան։ Իշխող ռեժիմը նույնպես նպատակահարմար չի, ճիշտ կլինի գրել իշխանությունների...--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 16։06, 26 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) : Որ հոդվածի մասին է խոսքը՞ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 16:10, 26 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) ::[[Մարդու իրավունքները Ադրբեջանում]]--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 16:14, 26 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) ::: Համաձայն եմ, ինքս էլ փորձում եմ չեզոք լեզվով ներկայացնել, ինչը որ գրում եմ։ «ազատ ու արդար ընտրություններ» մասը ու ընդհանրապես հոդվածի սկզբի մասը թարգմանություն է անգլերեն հոդվածից, որտեղ օգտագործված է նշված ձևով։ Եթե սխալ եք համարում, խնդրում եմ շտկել։ Իշխող ռեժիմը կուղղեմ հիմա։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 06:12, 27 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) :Լավ մի բան կանեմ հիմա, բայց ամեն դեպքում այլ Վիքիպեդիաները մեր համար միանշանակ չափանիշ չեն կարող լինել: Ինչ վերաբերում է Wikiquote նախագծին, ապա ես այդ նախագծում չեմ խմբագրում և տեղյակ չեմ ինչ կարելի է կամ չի կարելի, իսկ եթե այդ 20 հոդվածները ապագայում ստեղծվելիք պետք է այստեղ ստեղծեք, ապա անհրաժեշտ են, որ այդ անձինք, բացի հակահայ արտահայտություններ անելուց, ունենան նշանակալիության այլ դրսևորումներ, եթե կարճ հոդվածներ են լինելու, ճիշտ կլինի մի հատ սևագրում գրեք՝ նշանակալիությունը ստուգենք, նոր անցկացնեք հիմնական տիրույթ: Հարգանքներով...--[[Մասնակից:6AND5|6AND5]] ([[Մասնակցի քննարկում:6AND5|քննարկում]]) 08:12, 27 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) ։։ Հասկացա, կաշխատեմ ավելի մանրամասն պատրաստվել մինչև այդ հոդվածները ստեղծելը [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 10։41, 27 Դեկտեմբերի 2014 (UTC) {{Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ}} == 2014 թ. տարվա հոդված == [[Պատկեր:Cscr-4x featured topic - gold.png|40px]] ողջույն {{հարգելի մասնակից}}, ''Հայերեն Վիքիպեդիայի մասնակիցները ընտրում են 2014 թ. լավագույն հոդվածները, մասնակցի՛ր '''[[Վիքիպեդիա:Ցուցափեղկ/Տարվա հոդված#2014 թ.|2014 թ. Տարվա հոդվածների քվեարկությանը]]'''' քվեարկելով 2 հոդվածի օգտին: --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 07:04, 11 Հունվարի 2015 (UTC) :Ես մեկի օգտին էի քվեարկել, հեսա երկրորդ քվեն կտամ :) Շնորհակալ եմ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 07:54, 11 Հունվարի 2015 (UTC) == պատկերի մեծ չափս == ողջույն {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր բեռնած [[:Պատկեր:Gai-monument-opening.jpg]]-ի չափսերը մեծ էին, համաձայն [[ՎՊ:ՈՉԱՊ]] կակոնակարգի, առավելագույն չափսը պետք է լինի 600 pixel, ես ուղղեցի բեռնելով նորը, խնդրեմ մեկ անգամ կարդաք այդ կանոնակարգը, որ պատկերներ բեռնելուց սխալներ չանեք, հարցերի դեպքում գրեք։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 12:32, 19 Փետրվարի 2015 (UTC) : Վայ, չգիտեի, շնորհակալ եմ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 20:40, 20 Փետրվարի 2015 (UTC) :: ես էլ եմ շնորհակալ, բայց նորից եմ ասում մի հատ կարդացեք վերը նշված այդ կանոնակարգը։ --[[Մասնակից:ERJANIK |'''<font color="#107000">ERJANIK</font>''']] [[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK |'''<font color="#107000"><small>քննարկում:</small></font>''']] 21:54, 20 Փետրվարի 2015 (UTC) == Աղբյուր == {{հարգելի մասնակից}}, Դուք «[[Սարդարապատի հերոսամարտ]]» հոդվածում որպես աղբյուր նշել եք <u>Մանասեր Մանասերյանի հուշերը․ 1918 թվականի մայիսյան հերոսամարտերը մասնակիցների հուշերում, Երևան, «Բանբեր Երևանի համալսարանի», էջ 35-37։</u>, սակայն նշված չէ պարբերականի ո՛չ համարը, ո՛չ տարեթիվը, որը էական է հղումը ստուգելի դարձնելու համար: Բացի այդ, «[http://ysu.am/science/hy/banber Բանբեր Երևանի համալսարանի]» պարբերականի բոլոր համարները՝ սկսած 1985 թվականից, օնլայն տիրույթում առկա են, տեղադրեք նաև այդ հղումները՝ <nowiki><ref></ref></nowiki> թեգերի մեջ օգտագործելով կա՛մ {{կ|Գիրք}}, կամ {{կ|Հոդված}} կաղապարները: Շնորհակալություն: Մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 22:08, 29 Ապրիլի 2018 (UTC) ==Անաղբյուր հոդված. «[[Դեմիրբուլաղի մզկիթ]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «[[Դեմիրբուլաղի մզկիթ]]» հոդվածը աղբյուրներ չունի։ Եթե հոդվածում մեկ շաբաթվա ընթացքում հոդվածի նյութին առնչվող [[:Վիքիպեդիա:Արտաքին հղումներ|հեղինակավոր և երկրորդական]] [[:Վիքիպեդիա:Ծանոթագրություններ|նվազագույնը մեկ աղբյուր չավելացվի]], ապա հոդվածը կջնջվի։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ եթե [[Կաղապար:Օգնեք ինձ|օգնության]] կարիք կզգաք: --[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]<sup>[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]</sup> 04:46, 5 Սեպտեմբերի 2019 (UTC) :Եթե թեման ուսումնասիրող մասնագետը հոդվածը հրապարակում է որևէ կայքում, դա հղում է, իսկ եթե հրապարակում է ֆեյսբուքի Notes-ում, հղումը վստահելի չի՞։ Իմաստը որն է՞ ու կա արդյոք ամրագրված նորմ, համաձայն որի Վիքիում հղում դեպի Ֆեյսբուք լինել չի կարող։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 08:12, 5 Սեպտեմբերի 2019 (UTC) ::{{Հարգելի մասնակից}} Վիքիպեդիայում աղբյուր չեն կարող համարվել սոցիալական ցանցերը, բլոգները, ֆորումները և նմանատիպ այլ կայքերը որտեղ յուրաքանչյուր ոք կարող է փոփոխություն կատարել: [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|Վստահելի աղբյուրներ]]ի մասին կանոնի համաձայն հոդվածները պետք է հենվեն վավերականելի (ստուգելի), երկրորդական, հրապարակված աղբյուրների վրա, որոնք փաստերի ստուգման և ճշգրտության համբավ ունեն:--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]<sup>[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]</sup> 10:06, 5 Սեպտեմբերի 2019 (UTC) ==Անաղբյուր հոդված. «[[Իսմայիլ_շահի_մզկիթ]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «[[Իսմայիլ_շահի_մզկիթ]]» հոդվածը աղբյուրներ չունի։ Եթե հոդվածում մեկ շաբաթվա ընթացքում հոդվածի նյութին առնչվող [[:Վիքիպեդիա:Արտաքին հղումներ|հեղինակավոր և երկրորդական]] [[:Վիքիպեդիա:Ծանոթագրություններ|նվազագույնը մեկ աղբյուր չավելացվի]], ապա հոդվածը կջնջվի։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ եթե [[Կաղապար:Օգնեք ինձ|օգնության]] կարիք կզգաք: --[[Մասնակից:Valen1988|Valen1988]] ([[Մասնակցի քննարկում:Valen1988|քննարկում]]) 18:57, 2 Նոյեմբերի 2019 (UTC) :Դրա մասին հիշատակությունները ինձ մոտ չեմ կարողանում գտնեմ, բայց ժամանակին երբ կարդում էի բազմաթիվ գրքեր հին Երևանի թեմայով, էտ օրերին եմ գրի առել այս մզկիթի մասին տեղեկությունը։ ՀԻմա փորձում եմ գտնել, դեռ չի ստացվում։ Եթե կա հնարավորություն մի ձև սառացնել էս մասով հոդվածը, մի գուցե գրել, որ այլք նույնպես օգնեն, լավ կլինի։ Պետք է նորից քրքրեմ ինչքան գիրք ունեմ, որ գտնեմ։ Թադևոս Հակոբյանի ու Շահազիզի մոտ էի էսօր նայում, դեռ չեմ գտել։ Նենց որ ավել բան գրել չեմ կարող էս պահին։ Ազատ ժամանակ ունենամ, գտնեմ հղումները, կավելացնեմ։ Եթե հետաձգել չի ստացվի, ջնջեք։ Երբ հղումները հավաքեմ, նորից կստեղծեմ հոդվածը արդեն հղումներով։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 21:53, 3 Նոյեմբերի 2019 (UTC) ::[[Մասնակից:517design|517design]], գուցե տեղափոխեն ավազա՞րկղ, մինչև կգտնեք:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 22:19, 3 Նոյեմբերի 2019 (UTC) :::Չգիտեմ դա ինչ է, ճիշտն ասած։ Ոնց որ ճիշտ է, չգիտեմ։ Ինձ ուղղակի խնդրում եմ ուղղորդել հետո, ոնց անեմ, որ ավելացնեմ հղումները հետագայում։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 22:37, 3 Նոյեմբերի 2019 (UTC) ::::Որպեսզի հոդվածը չջնջվի, ու Ձեր արած աշխատանքը ջուրը չընկնի,բացի այդ էլ չհակասի Վիքիպեդիայի կանոնակարգերին, կարող ենք տեղափոխել Ձեր [[Մասնակից:517design/Ավազարկղ|անձնական տիրույթ]], մինչև գտնեք, հետ կբերեք:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 23:06, 3 Նոյեմբերի 2019 (UTC) :::::Շատ լավ։ Այսպես անենք եկեք։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 20:15, 4 Նոյեմբերի 2019 (UTC) == Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ ծնունդ == {| style="border: 2px solid #929292; background-color:" |rowspan="2" valign="middle" | [[Պատկեր:Christmas tree with Wikimedia Projects' logos.png|150px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" valign="middle"| <center>''Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ ծնունդ''</center> |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |Հարգելի՛ խմբագիր, շնորհավորում ենք Ամանորի և սուրբծննդյան տոների կապակցությամբ։ Թող հաջողությունները անպակաս լինեն Ձեր անձնական կյանքում։ Մաղթում ենք նաև արգասաբեր խմբագրումներ, որոնցով կզարգացնենք մեր հանրագիտարանը և նոր շունչ կհաղորդենք նրան այս նոր տարում։ Հաճելի տոներ և խմբագրումներ ենք մաղթում։ |} ==Ջնջման է ներկայացվել «[[:DJ_Alber_Ensso]]» էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած «[[:DJ_Alber_Ensso]]» էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''Ոչ նշանակալի''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#DJ_Alber_Ensso|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]], եթե բավարարում եք [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քննարկման մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին։ Մյուս դեպքերում Ձեր ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն: Օգնության համար տե՛ս նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 21:51, 13 Փետրվարի 2020 (UTC) |} == Ջնջվել է. [[:Պատկեր:Պատկեր:Sergey-Chalyan.jpg|Պատկեր:Sergey-Chalyan.jpg]] == {{Հարգելի մասնակից}}։ Ձեր բեռնած ''[[:Պատկեր:Պատկեր:Sergey-Chalyan.jpg|Պատկեր:Sergey-Chalyan.jpg]]'' պատկերը ջնջվել է, քանի որ պատկերների բեռնման կանոնակարգերի պահանջները բավարարված չէին։ Առաջարկում ենք պատկեր բեռնելիս '''մանրամասն ընթերցել [[Սպասարկող:Բեռնել|բեռնման էջի]] ուղեցույցը''', ինչպես նաև ծանոթանալ [[Վիքիպեդիա:Ոչ ազատ պատկերների օգտագործում|ոչ ազատ պատկերների օգտագործման մասին կանոնակարգին]]։ Եթե հարցեր ունեք, դրանք կարող եք տալ [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|այստեղ]]։--[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 06:49, 14 Հունիսի 2020 (UTC) :Fair Use-ով չէր կարող կիրառվել՞։ Մենակ այդ էջի համար էի տեղադրել [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 07:18, 14 Հունիսի 2020 (UTC) ::517design ջան, [[ՎՊ:ՈՉԱՊ]] կանոնակարգով թույլատրվում է բեռնել ՈՉԱՊ պատկեր, եթե «անհնար է այլևս լուսանկարել այդ առարկան կամ մարդուն»։ Այս պարագայում այդ խնդիրը չունենք։ --[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 07:36, 14 Հունիսի 2020 (UTC) :::Հասկացա։ Շնորհակալ եմ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 07:43, 14 Հունիսի 2020 (UTC) == Ջնջման է ներկայացվել «[[:Պատկեր:Հայաստանում C-130 ինքնաթիռի խոցում (1958).jpg]]» պատկերը == Հարգելի 517design, ջնջման է ներկայացվել «[[:Պատկեր:Հայաստանում C-130 ինքնաթիռի խոցում (1958).jpg]]» պատկերը։ Խնդրում եմ մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Ջնջման_առաջադրված_հոդվածներ#Պատկեր:Հայաստանում C-130 ինքնաթիռի խոցում (1958).jpg|համապատասխան]] քննարկմանը։ Հարգանքներով՝ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 16:17, 31 Հուլիսի 2020 (UTC) :Շնորհակալ եմ շատ տեղեկության համար։ Չեմ հասկանում կոնկրետ խնդիրը նրանում է, որ օրիգինալ ՊԴՖ ֆայլը չկա, թե անկախ դրանից պատկերը ազատ չէ՞։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 17:57, 31 Հուլիսի 2020 (UTC) ::517design ջան, մասնակիցն [[Վիքիպեդիա:Ջնջման_առաջադրված_հոդվածներ#Պատկեր:Հայաստանում_C-130_ինքնաթիռի_խոցում_(1958).jpg|այստեղ]] գրել է պատճառաբանությունը։ Եթե կարողանանք ազատ տարբերակը գծել, ստեղծել, ավելի լավ կլինի։ Կարո՞ղ ենք ունենալ։ --[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 18:52, 31 Հուլիսի 2020 (UTC) == Լևոն Տեր-Պետրոսյան == {{Հարգելի մասնակից}}, նկատեցի, որ տեղեկատվություն եք ավելացնում [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]] հոդվածում։ Կխնդրեմ հնարավորության դեպքում գրեք նաև իր նախագահության տարիներին տնտեսական վիճակի մասին նույնպես, եթե թեմային տեղյակ եք։ Ես էլ կօգնեմ Ձեզ։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:58, 25 Սեպտեմբերի 2020 (UTC) :[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ջան, հնարավորություններիս սահմանում քիչ-քիչ անում եմ, ընդ որում ուսումնասիրում եմ զգալի քանակի աղբյուրներ, որոնք վերաբերվում են մեր նորագույն շրջանին՝ հոդվածների մի մեծ բույլ՝ ներառյալ իհարկե Տեր-Պետրոսյանի էջը։ Ճիշտն ասած էս քանի օրը կարդում եմ զուգահեռ «Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ռուսական մամուլում», Ռոբերտ Քոչարյանի «Կյանք և ազատությունը», Սամվել Բաբայանի ու Թաթուլ Հակոբյանի գրքերը, որտեղ տնտեսության մասին շատ բան գրված չի, բայց հայտնաբերելու դեպքում անպայման կավելացնեմ։ Լևոն ՏերժՊետրոսյանի մոտ ինքս կավելացնեմ մակրոտնտեսական ցուցանիշները, դրանք ունեմ։ Բայց ավելի խորը հիմա չեմ հասցնի։ Կարծում եմ ԱՎԾ տվյալները կարելի է սկսել վերլուծել, կարելի է տնտեսագետների հետ խոսել, Հրանտի Միքայելյան կարելի է խոսել, ով պատմական ֆունդամենտալ ուսումնասիրություններ ունի, բայց ձեռքերս էս պահին չեն հասնում, ճիշտն ասած։ Այս հարցում եթե օգնեք, հիանալի կլինի, կամ այս աղբյուրներս վերջացնելուց հետո, ես անդրադառնամ, բայց դա ոչ շուտ քան մի քանի ամսից հաստատ։ :Ափսոսս միաժամանակ տալիս է, որ իմ գրած հին Երևանին վերաբերվող թեմաները ու Ստալինյան բռնաճնշումների թեմաները մնում են կիսատ․ մարդ չգիտի, որ մեկով զբաղվի, ինչը նայում ես՝ թերի է ուսումնասիրված ու գրված։ [[Մասնակից:517design|517design]] ([[Մասնակցի քննարկում:517design|քննարկում]]) 09:27, 25 Սեպտեմբերի 2020 (UTC) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 18:52, 25 Սեպտեմբերի 2020 (UTC) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == Շքանշա՜ն քեզ համար։ == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[Պատկեր:Camera Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''Լուսանկարչի շքանշան''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Հարգելի՛ 579desing, այս շքանշանը Ձեզ՝ Վիքիպահեստը (հետևաբար և Հայերեն Վիքիպեդիան) որակյալ լուսանկարներով հարստացնելու համար։ Շնորհակալ ենք Ձեր ներդրման համար։ [[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 11:53, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} fh6uq3dwsumeayyeb4vqottcbs7v3pz 0 91197 8486530 7083521 2022-08-10T13:12:36Z 91.204.188.118 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{ԵԵՄԱ |երկիր = Ադրբեջան |դրոշ = Flag of Azerbaijan.svg |հեռուստաալիք = {{դրոշ|Ադրբեջան}} ITV |մասնակցումների թիվ = 2 |առաջին ելույթ = [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] |լավագույն արդյունք = 7-րդ տեղ 2013 թ |վատագույն արդյունք = 11-րդ տեղ 2012 թ |նախընտրական փուլ = Junior 2012 |ԵՀՄ = http://www.eurovision.tv/page/history/by-country/country?country=37 }} '''Ադրբեջանը''' [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ]]ում առաջին անգամ մասնակցելու է [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] թվականին՝ այս տարի։ 2008 թվականին նրանք հայտ էին ներկայացրել, սակայն հետ կանչեցին այն։ == Մասնակիցներ == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-big sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;;" |- ! Տարի !! Կատարող !! Երգ !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Եզրա'''-<br />'''փակիչ''' !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Միա'''-<br />'''վորներ''' |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] || Օմար Սուլթանով և Սուադա Ալեկբերով || "Girls and Boys (Dünya Sənindir)" || 11 || 49 |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2013 երգի մրցույթ|2013]] || Ռուսթամ Կարիմով || "Me And My Guitar" || 7 || 66 |-bgcolor="#DCDCDC" | colspan="8" data-sort-value="zzzzz"|2014-2017թթ չի մասնակցել |} {{Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլում}} [[Կատեգորիա:Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] {{Անավարտ}} oxae6laivo1ya01q73yhfsu5x394n9f 8486534 8486530 2022-08-10T13:14:39Z 91.204.188.118 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{ԵԵՄԱ |երկիր = Ադրբեջան |դրոշ = Flag of Azerbaijan.svg |հեռուստաալիք = {{դրոշ|Ադրբեջան}} ITV |մասնակցումների թիվ = 4 |առաջին ելույթ = [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] |լավագույն արդյունք = 7-րդ տեղ 2013 թ |վատագույն արդյունք = 11-րդ տեղ 2012 թ |նախընտրական փուլ = Junior 2012 |ԵՀՄ = http://www.eurovision.tv/page/history/by-country/country?country=37 }} '''Ադրբեջանը''' [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ]]ում առաջին անգամ մասնակցելու է [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] թվականին՝ այս տարի։ 2008 թվականին նրանք հայտ էին ներկայացրել, սակայն հետ կանչեցին այն։ == Մասնակիցներ == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-big sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;;" |- ! Տարի !! Կատարող !! Երգ !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Եզրա'''-<br />'''փակիչ''' !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Միա'''-<br />'''վորներ''' |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] || Օմար Սուլթանով և Սուադա Ալեկբերով || "Girls and Boys (Dünya Sənindir)" || 11 || 49 |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2013 երգի մրցույթ|2013]] || Ռուսթամ Կարիմով || "Me And My Guitar" || 7 || 66 |-bgcolor="#DCDCDC" | colspan="8" data-sort-value="zzzzz"|2014-2017թթ չի մասնակցել |} {{Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլում}} [[Կատեգորիա:Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] {{Անավարտ}} gmf96l61bhb2tvx786tmnv91d96pcdp 8486535 8486534 2022-08-10T13:15:23Z 91.204.188.118 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{ԵԵՄԱ |երկիր = Ադրբեջան |դրոշ = Flag of Azerbaijan.svg |հեռուստաալիք = {{դրոշ|Ադրբեջան}} ITV |մասնակցումների թիվ = 4 |առաջին ելույթ = [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] |լավագույն արդյունք = 5-րդ տեղ 2021 թ |վատագույն արդյունք = 11-րդ տեղ 2012 թ |նախընտրական փուլ = Junior 2012 |ԵՀՄ = http://www.eurovision.tv/page/history/by-country/country?country=37 }} '''Ադրբեջանը''' [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ]]ում առաջին անգամ մասնակցելու է [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] թվականին՝ այս տարի։ 2008 թվականին նրանք հայտ էին ներկայացրել, սակայն հետ կանչեցին այն։ == Մասնակիցներ == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-big sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;;" |- ! Տարի !! Կատարող !! Երգ !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Եզրա'''-<br />'''փակիչ''' !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Միա'''-<br />'''վորներ''' |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] || Օմար Սուլթանով և Սուադա Ալեկբերով || "Girls and Boys (Dünya Sənindir)" || 11 || 49 |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2013 երգի մրցույթ|2013]] || Ռուսթամ Կարիմով || "Me And My Guitar" || 7 || 66 |-bgcolor="#DCDCDC" | colspan="8" data-sort-value="zzzzz"|2014-2017թթ չի մասնակցել |} {{Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլում}} [[Կատեգորիա:Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] {{Անավարտ}} pbfay6pnisf1bvn0kpr6f3ts9vtrac7 8486536 8486535 2022-08-10T13:16:12Z 91.204.188.118 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{ԵԵՄԱ |երկիր = Ադրբեջան |դրոշ = Flag of Azerbaijan.svg |հեռուստաալիք = {{դրոշ|Ադրբեջան}} ITV |մասնակցումների թիվ = 4 |առաջին ելույթ = [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] |լավագույն արդյունք = 5-րդ տեղ 2021 թ |վատագույն արդյունք = 16-րդ տեղ 2018 թ |նախընտրական փուլ = Junior 2012 |ԵՀՄ = http://www.eurovision.tv/page/history/by-country/country?country=37 }} '''Ադրբեջանը''' [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ]]ում առաջին անգամ մասնակցելու է [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] թվականին՝ այս տարի։ 2008 թվականին նրանք հայտ էին ներկայացրել, սակայն հետ կանչեցին այն։ == Մասնակիցներ == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-big sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;;" |- ! Տարի !! Կատարող !! Երգ !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Եզրա'''-<br />'''փակիչ''' !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Միա'''-<br />'''վորներ''' |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] || Օմար Սուլթանով և Սուադա Ալեկբերով || "Girls and Boys (Dünya Sənindir)" || 11 || 49 |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2013 երգի մրցույթ|2013]] || Ռուսթամ Կարիմով || "Me And My Guitar" || 7 || 66 |-bgcolor="#DCDCDC" | colspan="8" data-sort-value="zzzzz"|2014-2017թթ չի մասնակցել |} {{Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլում}} [[Կատեգորիա:Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] {{Անավարտ}} 0sk9s6fyc4jqzzkmlgpspcu5ike8bod 8486537 8486536 2022-08-10T13:18:05Z 91.204.188.118 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{ԵԵՄԱ |երկիր = Ադրբեջան |դրոշ = Flag of Azerbaijan.svg |հեռուստաալիք = {{դրոշ|Ադրբեջան}} ITV |մասնակցումների թիվ = 4 |առաջին ելույթ = [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] |լավագույն արդյունք = 5-րդ տեղ 2021 թ |վատագույն արդյունք = 16-րդ տեղ 2018 թ |նախընտրական փուլ = Junior 2012 |ԵՀՄ = https://junioreurovision.tv/country/azerbaijan }} '''Ադրբեջանը''' [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ]]ում առաջին անգամ մասնակցելու է [[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] թվականին՝ այս տարի։ 2008 թվականին նրանք հայտ էին ներկայացրել, սակայն հետ կանչեցին այն։ == Մասնակիցներ == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-big sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;;" |- ! Տարի !! Կատարող !! Երգ !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Եզրա'''-<br />'''փակիչ''' !! style="line-height:90%; font-size:80%"|'''Միա'''-<br />'''վորներ''' |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2012 երգի մրցույթ|2012]] || Օմար Սուլթանով և Սուադա Ալեկբերով || "Girls and Boys (Dünya Sənindir)" || 11 || 49 |- |[[Մանկական Եվրատեսիլ 2013 երգի մրցույթ|2013]] || Ռուսթամ Կարիմով || "Me And My Guitar" || 7 || 66 |-bgcolor="#DCDCDC" | colspan="8" data-sort-value="zzzzz"|2014-2017թթ չի մասնակցել |} {{Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլում}} [[Կատեգորիա:Երկրներ Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] {{Անավարտ}} el35oheul6s5i8i44m9g2b47pu9aavi 0 95980 8487072 8405116 2022-08-11T08:54:28Z Ավետիսյան91 27159 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Protest against Kocharyan 19.05.2019 5.jpg|thumb|right|300px|Բողոքի ցույց մարտի 1-ի գործով Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոցի փոփոխման դեմ, 2019 մայիսի 19, Երևան]] '''Պողոս Պողոսյանի մահ''', [[Վրաստան]]ի [[Նինոծմինդա]] շրջանի բնակիչ, ով սպանվել է 2001 թվականի [[սեպտեմբերի 24]]–ին [[Երևան]]ի «Առագաստ» սրճարանում։ Նա սպանվել է այդ պահին գործող նախագահ [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ի թիկնապահների կողմից ծեծվելու արդյունքում<ref>{{cite web|url=http://markgrigorian.livejournal.com/758092.html|title=Մարկ Գրիգորյան Моя версия: убийство в ереванском кафе "Поплавок"}}</ref><ref>[https://armenpress.am/arm/news/373452 Արդարադատության նախարարը կարծում է, թե Պողոս Պողոսյանի մահը դժբախտ պատահարի հետևանք չէ]</ref>։ == Մանրամասներ == Եվրոպայի հայկական միությունների ֆորումի նախագահ Աշոտ Գրիգորյանը, ով եղել է դեպքի ականատեսը նշում է, որ հրավիրված էր այդ օրը «Առագաստ», որտեղ էր նաև Հայաստանի գործող նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը ու ֆրանսիահայ շանսոնյե Շարլ Ազնավուրը։ Սրճարանից միասին դուրս գալուց հետո գործող նախագահն ու Ազնավուրը քայլում էին մոտ երկու մետր հեռավորության վրա։ Հանկարծ գինովցած մեկը մոտեցել է ու ասել «Պրիվետ, Շառլ», հետո պտտվելով Քոչարյանին ասել է «Պրիվետ, Ռոբ»։ Ինչից հետո անվտանգությունը մարդուն դեպի զուգարան<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GL6xCyOhNFw|title=«Հայելու առաջ» - Աշոտ Գրիգորյան|last=|first=|date=2020-06-19|website=|publisher=|accessdate=2020 թ․ հունիսի 23}}</ref>։ Բրիտանացի դասախոս Սթիվեն Նյութոնը, ով նույնպես ներկա է եղել սրճարանում, երկու տղամարդկանց զուգարան մտցնելուց հետո մտել է ներս ու տեսել, թե ինչպես է անվտանգության աշխատակից Աղամալ Հարությունյանը ատրճանակի կոթով ծեծում երկրորդ տղամարդուն, մինչ Պողոս Պողոսյանը արդեն ընկած էր գետնին՝ անգիտակից վիճակում։ Նյութոնի բարձրացրած աղմուկից հետո ծեծը դադարել է<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/30147507.html|title=Պողոս Պողոսյանի սպանության բրիտանացի ականատեսը Հայաստանում է և պատրաստ է դատարանում կրկնել իր ցուցմունքը|website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան|language=hy|accessdate=2020 թ․ հունիսի 23}}</ref>։ Չնայած նրան, որ որոշ վկաների պնդմամբ ծեծին մասնկացել են մի քանի հոգի,{{Փաստ}} Քոչարյանի թիկնազորի միայն մեկ անդամի՝ Կուկու մականունով հայտնի Աղամալ Հարությունյանի նկատմամբ դատարանը ներկայացրեց մեղադրանք և նրան դատապարտեց 2 տարվա [[Պայմանական դատապարտություն|պայմանական ազատազրկման]]՝ «անզգույշ սպանություն» հոդվածով<ref name=":0" />։ Այս դատավճիռը առաջացրեց հանրության և Մարդու իրավունքների պաշտպանության որոշ միջազգային կազմակերպությունների խիստ դժգոհությունը, որոնք մեղադրեցին նախագահ Քոչարյանին հանցագործության մեղավորներին հովանավորելու մեջ<ref>{{cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/1569615.html|title=Ազատություն Ռադիոկայան։ Ընդդիմությունը բողոքում է «Առագաստ» սրճարանում ջազային երաժշտության համերգի անցկացման դեմ}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/2001/eur/8221.htm|title=ԱՄՆ Պետ. Դեպարտամենտի զեկույցը Հայաստանում մարդու իրավունքների մասին 2001 թ}}</ref>։ ==Տես նաև== * [[Վահե Ավետյանի մահը]] * [[Սոնա Մնացականյանի մահ]] == Ծանոթագրություներ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Ռոբերտ Քոչարյան]] [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] jbs31lc0i94h7dzvyx3bqpz74nc4car 0 233130 8487124 8072603 2022-08-11T11:08:36Z Ապատ63 36683 /* Ծանոթագրություններ */ Ծանոթագրությունը խմբագրվել է ProveIt-ով wikitext text/x-wiki {{Այլ/ազգանուն|Ավագյան}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Ղազարոս Ավետիսի Ավագյան''' ({{ԱԾ}}), [[Խորհրդային Միության հերոս]] հայազգի (հետմահու, 24.3.1945), լեյտենանտ։ == Կենսագրություն == Ծնվել է [[սեպտեմբերի 12]]-ին, [[Գետիշեն (Դաշկեսանի շրջան)|Գետաշեն]] գյուղում։ Ավարտել է [[Գանձակ]]ի ([[Կիրովաբադ]]ի) բանֆակը։ [[1940]] թվականին զորակոչվել է խորհրդային բանակ և սովորել ռազմական դպրոցում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի առաջին օրերից գտնվել է գործող բանակում, [[1942]] թվականից թշնամու թիկունքում ծավալված պարտիզանական շարժման մասնակից։ [[Բելառուսիա]]յի ազատագրման համար մղված մարտերում ցուցաբերած քաջության համար արժանացել է [[Խորհրդային Միության հերոս]]ի կոչման։ Պարգևատրվել է Կարմիր աստղի շքանշանով։ Զոհվել է [[1945]] թվականի [[հունվարի 22]]-ին, թաղված է [[Մինսկ]] քաղաքի մոտ<ref>{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Cite web |url=https://vk.com/photo509144811_457245472 |title=Газета «Бакинский рабочий» от 13 мая 1945 года. Газарос Аветисович Авакян. | ВКонтакте |website=vk.com |language=ru |accessdate=2022-08-11}} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=601}} {{DEFAULTSORT:Ավագյան, Ղազարոս}} [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ հայազգի հերոսներ]] [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած հայեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային Միության հերոսներ]] [[Կատեգորիա:1941-1945 թթ. խորհրդա-գերմանական պատերազմի ժամանակ Խորհրդային Միության հերոսի կոչում ստացած հայեր]] {{Bio-stub}} rte3inl1axpoejvqvxzbeaa1cgaho6g 8487127 8487124 2022-08-11T11:18:27Z Ապատ63 36683 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Այլ/ազգանուն|Ավագյան}} {{Տեղեկաքարտ Անձ|պատկեր=Ղազարոս Ավագյան.jpeg}} '''Ղազարոս Ավետիսի Ավագյան''' ({{ԱԾ}}), [[Խորհրդային Միության հերոս]] հայազգի (հետմահու, 24.3.1945), լեյտենանտ։ == Կենսագրություն == Ծնվել է [[սեպտեմբերի 12]]-ին, [[Գետիշեն (Դաշկեսանի շրջան)|Գետաշեն]] գյուղում։ Ավարտել է [[Գանձակ]]ի ([[Կիրովաբադ]]ի) բանֆակը։ [[1940]] թվականին զորակոչվել է խորհրդային բանակ և սովորել ռազմական դպրոցում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի առաջին օրերից գտնվել է գործող բանակում, [[1942]] թվականից թշնամու թիկունքում ծավալված պարտիզանական շարժման մասնակից։ [[Բելառուսիա]]յի ազատագրման համար մղված մարտերում ցուցաբերած քաջության համար արժանացել է [[Խորհրդային Միության հերոս]]ի կոչման։ Պարգևատրվել է Կարմիր աստղի շքանշանով։ Զոհվել է [[1945]] թվականի [[հունվարի 22]]-ին, թաղված է [[Մինսկ]] քաղաքի մոտ<ref>{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Cite web |url=https://vk.com/photo509144811_457245472 |title=Газета «Бакинский рабочий» от 13 мая 1945 года. Газарос Аветисович Авакян. | ВКонтакте |website=vk.com |language=ru |accessdate=2022-08-11}} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=601}} {{DEFAULTSORT:Ավագյան, Ղազարոս}} [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ հայազգի հերոսներ]] [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած հայեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային Միության հերոսներ]] [[Կատեգորիա:1941-1945 թթ. խորհրդա-գերմանական պատերազմի ժամանակ Խորհրդային Միության հերոսի կոչում ստացած հայեր]] {{Bio-stub}} 1qghr2pw6h3untzrnco2gfnxvzf79dt 0 234133 8486786 8486052 2022-08-10T19:45:07Z 91.196.38.12 wikitext text/x-wiki 8486808 8486786 2022-08-10T20:05:02Z GeoO 14988 [[Special:Contributions/91.196.38.12|91.196.38.12]] ([[User talk:91.196.38.12|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:GeoO|GeoO]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր |հայերեն անվանում = Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան |բնօրինակ անվանում = |զինանշան = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի նկարագրում = |կնիք = |կնիքի նկարագրում = |պատկեր = |նկարագրություն = |երկիր = Հայաստան |մասն է = |հիմն = |կարգավիճակ = |մտնում է = |ներառում է = |վարչական կենտրոն = |խոշորագույն քաղաք = |ամենաբարձր կետ = |բծմ = |օրենսդրական մարմին = |դատական մարմին = |ղեկավար =Արտակ Հովակիմյան |ղեկավարի պաշտոն =Վարչական շրջանի ղեկավար |ղեկավար2 = |ղեկավարի պաշտոն2 = |ՀՆԱ = |ՀՆԱ-ի թվական = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = |լեզու = |լեզուներ = |մարդահամարի թվական = 2011 |տոկոսը բնակչությունից =7.08 |տեղը ըստ բնակչության = |տեղը ըստ խտության = |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |տոկոսը տարածքից =3.4 |տեղը ըստ տարածքի = |առավելագույն բարձրություն = |միջին բարձրություն = |նվազագույն բարձրություն = |միավորը երկրի քարտեզին = |քարտեզի չափ = |վարչական միավորի քարտեզ = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |պատմական շրջան = |սահմանում է = |ժամային գոտի = [[UTC+4]] |հապավում = |նախորդ = |փոխարինեց = |ISO = |հեռախոսային կոդ = |փոստային ինդեքսներ = |Ինտերնետ-դոմեն = |ավտոմոբիլային կոդ = |անվանված է = |մականուն = |կայք = |ծանոթագրություններ = }} '''Քանաքեռ-Զեյթուն''', [[Երևան]]ի 12 վարչական շրջաններից մեկը։ Գտնվում է քաղաքի հյուսիսարևելյան մասում։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով, թաղամասի բնակչությունը 73.886 է։ * '''մակերեսը'''` 775 հա (Երևան քաղաքի ընդհանուր տարածքի` 3.4%) * '''բնակչությունը'''՝ 74 100 մարդ<ref name=HH_mshtakan_bnakchutyuny_2015_hulisi_1-i_drutyamb>{{cite web|url=http://armstat.am/file/article/bnakch_01.07.2015.pdf |title=Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի մեկի դրությամբ|date= |accessdate=2015 Օգոստոսի 9}}</ref> (Երևանի բնակչության 7.08%) Երևանի կենտրոնական հատված նայող, բլրի վրա գտնվող Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանը ընդհանուր սահմաններ ունի [[Ավան վարչական շրջան|Ավան]], [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]], [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]] թաղամասերի հետ։ Տարածքը բաժանված է փոքրիկ թաղամասերի, ինչպիսիք են Քանաքեռը, Նոր Զեյթունը և Մոնումենտը։ == Պատմություն == Քանաքեռում բազմաթիվ պատմական եկեղեցիներ և հուշարձաններ խիստ վնասվել են 1679 թ. երկրաշարժի ժամանակ։ Քաղաքը կարևոր դեր է խաղացել Երևանի 1827 թ. Ռուսական պաշարման ժամանակ։ Հայ գրականության և արվեստի շատ հայտնի գործիչներ Քանաքեռի բնակիչներն են` պատմաբան [[Զաքարիա Քանաքեռցի|Զաքարյա Քանաքեռցին]], գրող [[Խաչատուր Աբովյան]]ը և երաժիշտ [[Ջիվան Գասպարյան]]ը։ Նոր Զեյթունը հիմնադրվել է 1946-1948թթ. Լիբանանից, Սիրիայից, Եգիպտոսից, Իրանից, Իրաքից և Հունաստանից հայրենադարձվածների կողմից։ Երևանի արագ զարգացման հետևանքով Քանաքեռը և Նոր Զեյթունը դարձան Հայաստանի մայրաքաղաքի մի մաս։ Հայաստանի անկախացումից հետո Քանաքեռ-Զեյթունը միավորվել է մայրաքաղաք Երևանում մեկ ընդհանուր անվամբ՝ Քանաքեռ-Զեյթուն անունով։ Քանաքեռ-Զեյթունն աստիճանաբար զարգացող թաղամաս է, որը ունի 79,600 բնակչություն 8,1 կմ² տարածք։ Թաղամասում գտնվում է բազմաթիվ արդյունաբերական ձեռնարկություններ՝ այդ թվում՝ Երևանի Շամպայնի և գինիների գործարանը, Coca-Cola Bottlers Armenia գործարանը և Pepsi Bottlers Armenia գործարանը։ Թաղամասում է գտնվում նաև «Գազպրոմ Արմենիա»-ի շտաբը։ == Փողոցներ և տեսարժան վայրեր == === Փողոցներ === * [[Ազատության պողոտա (Երևան)|Ազատության պողոտա]] * [[Դավիթ Անհաղթ փողոց]] * [[Ավետիս Ահարոնյան փողոց]] * [[Պարույր Սևակ փողոց]] * [[Ռուբինյանց փողոց]] * [[Զաքարիա Քանաքեռցու փողոց]] * [[Թբիլիսյան Խճուղի]] === Տեսարժան վայրեր === * [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևան)|'''Սուրբ Հակոբ եկեղեցի''']] Քանանքեռում, կառուցվել է 17-րդ դարի վերջում 1679 թ. երկրաշարժի ժամանակ վնասված Քանաքեռի հին եկեղեցու հիմքերի վրա։ Եկեղեցին երեք զույգ բազիլիկ տիպի է, երկու զույգ զարդարանքներով։ Շինության արևմտյան ճակատում ամրագրված են 1504, 1571 և 1621 թվականներին գտնվող քանդակված քանդակները։ Եկեղեցին սովետական իշխանության տարիներին փակվեց մինչև 1990 թվականը, այն վերականգնվել և վերաբացվել է կառավարության կողմից,[[Պատկեր:Azatutyan avenue Yerevan.jpg|մինի|[[Ազատության պողոտա (Երևան)|Ազատության պողոտա]]]] * Քանաքեռի [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Քանաքեռ)|'''Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին''']], որը կառուցվել է 1695 թվականին 1679թ. Երկրաշարժի հետևանքով վնասված հին եկեղեցու հիմքերի վրա։ Խորհրդային տարիներին եկեղեցին վերածվեց պահեստի։ 1959-1963 թթ. եկեղեցին վերանորոգվել է Հայաստանի պատմական հուշարձանների պահպանման կազմակերպության ջանքերով։ * Քանաքեռի հին գերեզմանոցը իր պատմական մատուռով, * 1265 թ. Պետրոսյան գերեզմանաքարը, * 1912-1916 թվականներին կառուցված Սուրբ Աստվածածնի միջեկեղեցական ռուսական ուղղափառ եկեղեցին, կանգնած է Երևանի ռուսական ռազմակայանի մոտ, * Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարան, * Քանաքեռի միջնադարյան ջրհորը, * '''[[Մայր Հայաստան հուշահամալիր|Մայր Հայաստան]]'''. Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հուշահամալիր, ռազմական թանգարան և անհայտ զինվորի գերեզման, * Հայաստանի խորհրդայնացման 50-ամյակի հուշարձանը, * [[Հաղթանակի զբոսայգի (Երևան)|Հաղթանակի զբոսայգի]], * Դավիթ Անհաղթ զբոսայգի, * Պարույր Սևակ զբոսայգի, * Եվրասիա միջազգային համալսարան, * [[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան|Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարան]], * Եվրոպական տարածաշրջանային կրթական ակադեմիա (ERIICTA), * Սուրբ Ներսես Մեծի բժշկական հետազոտությունների և կրթական կենտրոն, * Ուռուցքաբանության և ռադիոլոգիայի ինստիտուտ, * Գիտությունների ազգային ակադեմիայի մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ, * Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտական տեխնոլոգիական կենտրոն։ == Պատկերասրահ == [[Պատկեր:Kanakerr-Zeytun from Avan.jpg|կենտրոն|մինի|874x874փքս|Քանաքեռ-Զեյթունի համայնապատկերը Ավանից]] <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Church of the Intercession of the Holy Mother of God1.jpg|[[Սուրբ Աստվածածին ռուսական եկեղեցի (Երևան)]] Պատկեր:French University in Armenia.jpg|[[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան]] Պատկեր:Kanaker Zeytun administration, Yerevan, 26.06.2017.jpg|Քանաքեռ-Զեյթուն թաղապետարան Պատկեր:The Holy Mother of God Church, Kanaker, Yerevan1.JPG|Քանաքեռի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի Պատկեր:Խաչատուր Աբովյանի Թանգարանի Շենքը.JPG|[[Աբովյանի տուն-թանգարան|Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարան]] </gallery> == Արտաքին հղումներ == [http://www.yerevan.am/1-184-%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%BC%20%D4%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B6%20%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%20%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6.html Համայնքը Երևանի քաղաքապետարանի կայքում] == Ծանոդագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան]] 3ecagoyq5gutag2uh9fyg1rzu93u40l 0 308905 8486593 8350497 2022-08-10T14:53:39Z Armineaghayan 25187 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = գյուղ | հայերեն անվանում = Ուպոկոյ | բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Упокой}} | երկիր =Ռուսաստան | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_deg = 54|lat_min = 31|lat_sec = 15 |lon_deg = 31|lon_min = 57|lon_sec = 43 |CoordAddon = type:city_region:RU | երկրի քարտեզի չափ = 300 | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = Սմոլենսկի մարզ | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = | շրջան = Սմոլենսկի շրջան | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 0,59 | բարձրության տեսակ = | կենտրոնի բարձրություն = | պաշտոնական լեզու = [[ռուսերեն]] | բնակչություն = 66 | մարդահամարի թվական = 2007 | խտություն = | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | ժամային գոտի = +4 | DST = | հեռախոսային կոդ = 481 | փոստային ինդեքս = | փոստային ինդեքսներ = 214517 | ավտոմոբիլային կոդ = 67 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[Սուբյեկտների վարչա-տարածքային բաժանման համառուսաստանյան դասակարգիչ|ՍՎՏԲՀԴ]] | թվային իդենտիֆիկատոր = 66244876005 | Վիքիպահեստում = | կայք = | կայքի լեզու = | կայքի լեզու 2 = | կայքի լեզու 3 = | պարամետրի անվանում1 = | պարամետր1 = }} '''Ուպոկոյ''' ({{lang-ru|Упокой}}), [[գյուղ]] [[Ռուսաստան]]ի [[Սմոլենսկի մարզ]]ի [[Սմոլենսկի շրջան]]ի կազմում։ Ընդգրկված է Պիոներսկի գյուղական բնակավայրում։ Գտնվում է շրջանի արևմտյան մասում՝ [[Սմոլենսկ]]ից 23 կմ հարավ-արևմուտք, A141 [[Օրյոլ]]-[[Վիտեբսկ]] մայրուղուց 22 կմ հարավ, Ուպոկա գետի ափին։ Գյուղից 29 կմ հյուսիս գտնվում է [[Դաչնայա-1 |Դաչնայա-1 երկաթուղային կայարան]]ը Սմոլենսկ-Վիտեբսկ գծի վրա։ == Բնակչություն == Բնակչությունը [[2007 թվական]]ին գրանցված տվյալներով կազմել է 66 մարդ, [[2010 թվական]]ին՝ 41 բնակիչ: == Պատմություն == [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ՝ [[1941 թվական]]ի [[հուլիս]]ին, գյուղը գրավել են նացիստական զորքերը: Ազատագրվել է 1[[943 թվական]]ի [[սեպտեմբեր]]ին: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldtimezone.com/time-russia12.php Ռուսաստանի ժամային գոտիները, worldtimezone.com կայքում] {{ref-en}} {{Ռուսաստանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի գյուղեր]] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի Սմոլենսկի մարզի Սմոլենսկի շրջանի բնակավայրեր]] 1hs63go1uigq0l6ddpkz8mpomxve81t 8486918 8486593 2022-08-11T00:05:37Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = գյուղ | հայերեն անվանում = Ուպոկոյ | բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Упокой}} | երկիր =Ռուսաստան | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_deg = 54|lat_min = 31|lat_sec = 15 |lon_deg = 31|lon_min = 57|lon_sec = 43 |CoordAddon = type:city_region:RU | երկրի քարտեզի չափ = 300 | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = Սմոլենսկի մարզ | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = | շրջան = Սմոլենսկի շրջան | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 0,59 | բարձրության տեսակ = | կենտրոնի բարձրություն = | պաշտոնական լեզու = [[ռուսերեն]] | բնակչություն = 66 | մարդահամարի թվական = 2007 | խտություն = | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | ժամային գոտի = +4 | DST = | հեռախոսային կոդ = 481 | փոստային ինդեքս = | փոստային ինդեքսներ = 214517 | ավտոմոբիլային կոդ = 67 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[Սուբյեկտների վարչա-տարածքային բաժանման համառուսաստանյան դասակարգիչ|ՍՎՏԲՀԴ]] | թվային իդենտիֆիկատոր = 66244876005 | Վիքիպահեստում = | կայք = | կայքի լեզու = | կայքի լեզու 2 = | կայքի լեզու 3 = | պարամետրի անվանում1 = | պարամետր1 = }} '''Ուպոկոյ''' ({{lang-ru|Упокой}}), [[գյուղ]] [[Ռուսաստան]]ի [[Սմոլենսկի մարզ]]ի [[Սմոլենսկի շրջան]]ի կազմում։ Ընդգրկված է Պիոներսկի գյուղական բնակավայրում։ Գտնվում է շրջանի արևմտյան մասում՝ [[Սմոլենսկ]]ից 23 կմ հարավ-արևմուտք, A141 [[Օրյոլ]]-[[Վիտեբսկ]] մայրուղուց 22 կմ հարավ, Ուպոկա գետի ափին։ Գյուղից 29 կմ հյուսիս գտնվում է [[Դաչնայա-1 |Դաչնայա-1 երկաթուղային կայարան]]ը Սմոլենսկ-Վիտեբսկ գծի վրա։ == Բնակչություն == Բնակչությունը [[2007 թվական]]ին գրանցված տվյալներով կազմել է 66 մարդ, [[2010 թվական]]ին՝ 41 բնակիչ։ == Պատմություն == [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ՝ [[1941 թվական]]ի [[հուլիս]]ին, գյուղը գրավել են նացիստական զորքերը։ Ազատագրվել է 1[[943 թվական]]ի [[սեպտեմբեր]]ին։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldtimezone.com/time-russia12.php Ռուսաստանի ժամային գոտիները, worldtimezone.com կայքում] {{ref-en}} {{Ռուսաստանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի գյուղեր]] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի Սմոլենսկի մարզի Սմոլենսկի շրջանի բնակավայրեր]] mcvqpuefd3l9aq53xcxx4zg1d5hfwe7 0 314154 8486932 8427657 2022-08-11T00:08:50Z InternetArchiveBot 101881 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = գյուղ | հայերեն անվանում = Մորաչևո | բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Морачево}} | երկիր =Ռուսաստան | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N |lat_deg = 54|lat_min = 28|lat_sec = 48 |lon_deg = 32|lon_min = 1|lon_sec = 45 |CoordAddon = type:city_region:RU | երկրի քարտեզի չափ = 300 | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = Սմոլենսկի մարզ | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = | շրջան = Մոնաստիրշչինսկի շրջան | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 0,69 | բարձրության տեսակ = | կենտրոնի բարձրություն = | պաշտոնական լեզու = [[ռուսերեն]] | բնակչություն = 2 | մարդահամարի թվական = 2007 | խտություն = | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | ժամային գոտի = +4 | DST = | հեռախոսային կոդ = 48148 | փոստային ինդեքս = | փոստային ինդեքսներ = 216144 | ավտոմոբիլային կոդ = 67 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[Սուբյեկտների վարչա-տարածքային բաժանման համառուսաստանյան դասակարգիչ|ՍՎՏԲՀԴ]] | թվային իդենտիֆիկատոր = 66227810017 | Վիքիպահեստում = | կայք = | կայքի լեզու = | կայքի լեզու 2 = | կայքի լեզու 3 = | պարամետրի անվանում1 = | պարամետր1 = }} '''Մորաչևո''' ({{lang-ru|Морачево}}), [[գյուղ]] [[Ռուսաստան]]ի [[Սմոլենսկի մարզ]]ի [[Մոնաստիրշչինսկի շրջան]]ի կազմում։ Բնակչությունը 2007 թվականին գրանցված տվյալներով կազմել է 2 մարդ։ Մորաչևո գյուղը գտնվում է շրջանի արևմտյան մասում՝ Մոնաստիրշչինա քաղաքից 18 կմ հյուսիս-արևելք, A141 [[Օրյոլ]]-[[Վիտեբսկ]] մայրուղուց 18 կմ դեպի արևմուտք, [[Պոլնա (գետ)|Պոլնա գետի]] ափին։ Գրուդինինո երկաթուղային կայարանը գտնվում է գյուղից 25 կմ հարավ-արևելք՝ [[Սմոլենսկ]]-Ռոսլավլ գծի վրա։ == Պատմություն == [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ՝ [[1941]] թվականի [[հուլիս]]ին, գյուղը գրավել են նացիստական զորքերը, ազատագրվել է [[1943]] թվականի [[սեպտեմբեր]]ին<ref>{{Cite web |url=http://www.admin-smolensk.ru/~websprav/history/raion/book/-Ov-.htm |title=Освобождение Смоленщины./Энциклопедия Смоленской области |accessdate=2022-05-19 |archive-date=2016-08-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160827132942/http://websprav.admin-smolensk.ru/history/raion/book/-Ov-.htm |dead-url=yes }}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldtimezone.com/time-russia12.php Ռուսաստանի ժամային գոտիները, worldtimezone.com կայքում] {{ref-en}} {{Ռուսաստանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի գյուղեր]] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի Սմոլենսկի մարզի Մոնաստիրշչինսկի շրջանի բնակավայրեր]] 8ssh1ek78vcgcqnroy2h6mxjh1bhipx 2 412877 8487038 8477636 2022-08-11T07:14:13Z GeoO 14988 css text/css body { font-family: Arian Grqi; font-size: 13pt; } pf7eyxeih5t7uez8uk0bzm87q7fyb49 0 442213 8487125 8426889 2022-08-11T11:09:36Z 46.71.86.68 /* Ղեկավար կազմ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կազմակերպություն |անվանում = Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիա |բնագիր անվանում = |վերնամասի գույն = |վերնագրի գույն = |պատկեր = Մշակույթի տուն. Տիգրան Պետրոսյանի անվան Շախմատիստի կենտրոնական տունը (1).JPG |պատկերի սահմաններ = |լայնություն = |նկարագրություն = Տիգրան Պետրոսյանի անվան շախմատի տունը, որտեղ գտնվում է Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիան |քարտեզ = |քարտեզի լայնություն = |քարտեզի նկարագրություն = |քարտեզ2 = |հապավում = ՀՇՖ |կարգախոս = |նախորդող = շախմատի սեկցիա |հաջորդող = |հիմնադրված = 1927 թ. |լուծարված = |տիպ = հասարակական և սպորտային կազմակերպություն |կարգավիճակ = |նպատակներ = [[Շախմատ]] խաղի զարգացումը ՀՀ-ում |շտաբակայան = [[Երևան]] |տեղագրություն = |կոորդինատներ = |տարածաշրջան = [[Հայաստան]] |մասնակցություն = |լեզուներ = |գլխավոր քարտուղար = |ղեկավարի պաշտոն = Նախագահ |ղեկավարի անուն = |ղեկավարի պաշտոն2 = |ղեկավարի անուն2 = |ղեկավարի պաշտոն3 = |ղեկավարի անուն3 = |ղեկավարի պաշտոն4 = |ղեկավարի անուն4 = |կարևոր անձինք = |հիմնական մարմին = Խորհուրդ |վերադաս կազմակերպություն = |ստորադաս կազմակերպություններ = |պատկանելիություն = |բյուջե = |անձնակազմի թիվ = |կամավորների թիվ = |կայք = {{URL|http://chessfed.am}} |ծանոթագրություններ = |նախկին անվանումներ = |Վիքիպահեստում = }} '''Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա''' (կրճատ՝ '''ՀՇՖ'''), [[հասարակական կազմակերպություն]], որը զբաղվում է [[Հայաստան]]ում [[շախմատ]] խաղի զարգացման հարցերով։ Կազմակերպում է տղամարդկանց և կանանց Հայաստանի անհատական և ակումբային առաջնություններ, հանրապետական նշանակության և միջազգային տարբեր մրցաշարեր, ձևավորում է Հայաստանի [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|տղամարդկանց]] և կանանց հավաքականները։ Կազմակերպության ղեկավարն է [[ՀՀ]] 3-րդ նախագահ [[Սերժ Սարգսյան]]ը ([[2004]] թվականից), պատվավոր նախագահը՝ [[Վանիկ Զաքարյան]]ը։ == Պատմություն == Հիմնադրվել է [[1927]] թվականին որպես շախմատի սեկցիա։ [[1959]] թվականին վերածվել է ֆեդերացիայի։ [[1958]] թվականից Հայաստանի հավաքականը մասնակցել է [[ԽՍՀՄ]] առաջնություններին։ Ֆեդերացիան ամեն տարի կազմակերպում է տղամարդկանց և կանանց [[Շախմատի Հայաստանի առաջնություն|Հայաստանի առաջնություններ]]։ Առաջին առաջնությունն անցկացվել է [[1934]] թվականին։ Հայաստանի առաջին չեմպիոնը [[Հենրիկ Գասպարյան]]ն է։ Հետագայում նա երկրի չեմպիոն է դարձել ևս ինը անգամ։ Գասպարյանը հայ առաջին [[Միջազգային վարպետ|վարպետն]] է, [[շախմատային կոմպոզիցիա]]յի գծով՝ աշխարհում առաջին [[գրոսմայստեր]]ը։ Մինչև այժմ անցկացվել է Հայաստանի 75 առաջնություն։ Հայաստանը [[ՖԻԴԵ]]-ի անդամ է [[1992]] թվականից։ Հենց այդ թվականից Հայաստանի շախմատի հավաքականները մասնակցում են միջազգային թիմային մրցաշարերին և հասել են զգալի հաջողությունների։ Հայաստանում անցկացվել են ՀՇՖ-ի կազմակերպած բազմաթիվ խոշոր միջազգային մրցաշարեր, աշխարհի և Եվրոպայի պատանեկան առաջնություններ։ [[1996]] թվականին Երևանում անցկացվել է 32-րդ [[Շախմատային օլիմպիադա|համաշխարհային օլիմպիադան]], [[2001]] թվականին՝ [[Շախմատի աշխարհի թիմային առաջնություն 2001|աշխարհի 5-րդ թիմային առաջնությունը]]։ [[2014]] թվականի մարտին [[Երևան]]ում կայացավ [[Եվրոպա]]յի անհատական առաջնությունը։ [[1970]] թվականից Երևանում գործում է [[Տիգրան Պետրոսյանի անվան շախմատի տուն|շախմատի տուն]]ը, որը [[1984]] թվականից կոչվում է [[Տիգրան Պետրոսյան]]ի անունով։ Խանջյան փողոցում գտնվող հենց այդ շենքում է տեղակայված ՀՇՖ-ն։ [[1971]]-ին հիմնվել է շախմատի մասնագիտացված դպրոցը, որը կոչվում է [[Հենրիկ Գասպարյան]]ի անունով։ [[1972]] թվականից լույս է տեսնում «[[Շախմատային Հայաստան]]» հանդեսը։ [[2002]] թվականին հիմնադրվել է [[Հայաստանի շախմատի ակադեմիա]]ն։ == Ղեկավար կազմ == [[Պատկեր:Aronian Sarkissjan 2008 Dresden.jpg|մինի|ՀՇՖ-ի նախագահ [[Սերժ Սարգսյան]]ը և [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի շախմատի հավաքականի]] առաջատար [[Լևոն Արոնյան]]ը 2008 թ. [[շախմատային օլիմպիադա]]յում ([[Դրեզդեն]], [[Գերմանիա]])]]Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիայի ղեկավարը նախագահն է, որն ընտրվում է երկու տարով ֆեդերացիայի հաշվետու-ընտրական ժողովում։ [[2004]] թվականից Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիայի նախագահն է [[Սերժ Սարգսյան]]ը` ընտրվելու պահին [[ՀՀ պաշտպանության նախարարություն|ՀՀ պաշտպանության նախարար]], այնուհետև [[ՀՀ կառավարություն|ՀՀ վարչապետ]], ապա` [[ՀՀ նախագահ]]<ref>{{Cite web |url=http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ |title=Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիա |accessdate=2014-03-01 |archive-date=2015-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150730072901/http://chessfed.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB-%D6%86%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1/ |dead-url=yes }}</ref>։ 2006, 2009, 2011, 2013, 2017<ref name="կոնֆերանս" /> և 2022<ref name="chessfed22">[http://chessfed.am/նորություններ/2022/5/Սերժ-Սարգսյանը-վերընտրվեց-Հայաստանի-շախմատի-ֆեդերացիայի-նախագահ։ Սերժ Սարգսյանը վերընտրվեց Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիայի նախագահ]</ref> թվականներին նա վերընտրվել է այդ պաշտոնում։ ՀՇՖ-ի ղեկավար մարմինը խորհուրդն է, որի կազմը հետևյալն է. * Սերժ Սարգսյան, ֆեդերացիայի նախագահ<ref name="կոնֆերանս" /> * [[Սմբատ Լպուտյան]], նախագահի առաջին տեղակալ<ref name="կոնֆերանս">{{cite web | url=http://chessfed.am/news/տեղի-է-ունեցել-հայաստանի-շախմատային-ֆ/ | title=Տեղի է ունեցել Հայաստանի շախմատային ֆեդերացիայի հաշվետու-ընտրական կոնֆերանսը | accessdate=2017 Հուլիս 10 | archive-date=2018-01-14 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180114084954/http://chessfed.am/news/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AB-%D5%A7-%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%A5%D5%AC-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B7%D5%A1%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D6%86/ | dead-url=yes }}</ref><ref name="chessfed22" /> * [[Լևոն Յոլյան]], նախագահի տեղակալ<ref name="chessfed22" /> * [[Մարիա Գևորգյան]], գլխավոր քարտուղար<ref name="chessfed22" /> * [[Հրաչիկ Թավադյան]], գործադիր տնօրեն<ref name="chessfed22" /> * [[Վանիկ Զաքարյան]], պատվավոր նախագահ<ref>[http://chessfed.am/about/council Ֆեդերացիայի խորհրդի կազմը]</ref> ՀՇՖ-ի նախագահությունը կազմված է 59 անդամից<ref>[http://chessfed.am/about/presidency Նախագահության կազմը]</ref>։ == Հանձնաժողովներ == ՀՇՖ-ն ձևավորում է հանձնաժողովներ, որոնք համակարգում են շախմատի տարբեր բնագավառներ և կայացնում են համապատասխան որոշումներ<ref>{{Cite web |url=http://chessfed.am/dec_cats/decisions-hy/ |title=Հանձնաժողովների որոշումները |accessdate=2014-03-01 |archive-date=2016-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160810052258/http://chessfed.am/dec_cats/decisions-hy/ |dead-url=yes }}</ref>։ * Ակումբների հետ տարվող աշխատանքի հանձնաժողով (նախագահ՝ Հովիկ Խալիկյան) * Գրոսմայստերների խորհուրդ (նախագահ՝ [[Ռաֆայել Վահանյան]]) * Էթիկայի հանձնաժողով (նախագահ՝ Լևոն Յոլյան) * Լրատվության հանձնաժողով * Կանանց շախմատի հանձնաժողով (նախագահ՝ Արգեն Գեղամյան) * Կոմպոզիցիայի հանձնաժողով (նախագահ՝ Ալեքսեյ Գասպարյան) * Շախմատում ժամանակակից տեխնոլոգիաների կիրառման հանձնաժողով (նախագահ՝ Հաջյան Արամ) * Մասսայական աշխատանքի հանձնաժողով (նախագահ՝ Սմբատ Լպուտյան) * Մարզչական (մանկապատանեկան) խորհուրդ (նախագահ՝ Հրաչիկ Թավադյան) * Մրցավարական հանձնաժողով (նախագահ՝ Արմեն Նիկողոսյան) * Որակավորման հանձնաժողով (նախագահ՝ Գագիկ Գևորգյան) * Վարկանիշների հանձնաժողով (նախագահ՝ Աշոտ Վարդապետյան) * Վետերանների հանձնաժողով (նախագահ՝ Յուրի Առուստամյան) * Վերստուգիչ հանձնաժողով (նախագահ՝ Արմեն Գևորգյան)<ref>[http://chessfed.am/about/committees Հանձնաժողովների կազմեր, որոշումներ, արձանագրություններ]</ref> == Աղբյուրներ == * [http://chessfed.am Պաշտոնական կայքը] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Սպորտը Հայաստանում}} [[Կատեգորիա:Շախմատը Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Հասարակական կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:Սպորտային կազմակերպություններ]] [[Կատեգորիա:1927 հիմնադրումներ Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Հայաստանի սպորտի կառավարման մարմիններ]] s5pemsi4ozxw8g0if6vxnpx2sp4bizo 3 442778 8486880 8486220 2022-08-10T23:39:52Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին (ավելի հին քան 30 օր) դեպի [[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ/Պահոց/2022]] wikitext text/x-wiki {{Մասնակից:Աշբոտ/Արխիվ |archive = Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ/Պահոց/%(year)d |algo = old(30d) |counter = 1 |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 |հղում = 1 |archiveheader = {{ՔՎ}} }} {{#babel:hy-N|en-2|ru-1}}{{Դիմեք «դու»-ով}}{{Նորերը ներքևից}} == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (05:59, 30 հունվարի 2022) == Բարև ձեզ ես մի հատ հարց ունեմ։ Եթե իմ հաշիվը ջնջվի, ի՞մ ստեղծածը էջերը նույնպես կջնջվի։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 05:59, 30 հունվարի 2022 (UTC) : Բարև, հհարգելի {{u|Զոր Ջան}}։ Մասնակցի էջը չի ջնջվում, կարող է արգելափակվել, իսկ իր ներդրումները պահպանվում են նախագծում։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 07:16, 30 հունվարի 2022 (UTC) == Question from [[User:Էսթեր Սիմոնյան|Էսթեր Սիմոնյան]] on [[Օգնություն:Գլխացանկ]] (11:50, 31 հունվարի 2022) == Բարև ձեզ ես ուզում եմ գրավել ձեզ մոտ սակայն ամենաանքամ գրանցվելուց երկու բառ չեմ հասկանում ու կանգ եմ առում --[[Մասնակից:Էսթեր Սիմոնյան|Էսթեր Սիմոնյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Էսթեր Սիմոնյան|քննարկում]]) 11:50, 31 հունվարի 2022 (UTC) :Ողջույն, @[[Մասնակից:Էսթեր Սիմոնյան|Էսթեր Սիմոնյան]] ջան․ Արդեն գրանցվել ես, Էսթեր Սիմոնյան մասնակցային անվամբ։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 12:21, 31 հունվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]]-ից (16:53, 9 Օգոստոսի 2022) == Բարև ձեզ , վիքիպեդիայում կան տարբեր մարդկանց կենսագրություններ , ի՞նչ չափանիշներով են որոշվում այդ անձնավորության կենսագրությունը կարող է տեղ գտնել վիքիպեդիայում։ --[[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վահե Աղաբեկյան|քննարկում]]) 16:53, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :Ողջույն, @[[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]] ջան։ Կանոնակարգը [[Վիքիպեդիա:Նշանակալիություն (մարդիկ)]] էջում է։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 17:35, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) Շնորհակալություն պատասխանի համար, իմ ասած անձնավորությունը երկու անգամ հիշատավել է 2 լրատվական միջոցների կողմից՝ Ապառաժի և Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) Հանրապետության Ազգային ժողով֊ի կողմից [[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վահե Աղաբեկյան|քննարկում]]) 17:53, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) Եթե համապատասխանում բոլոր պահանջներին խմբագրում Ե՞ս պետք է անեմ, թե՞ վիքիպեդիան [[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վահե Աղաբեկյան|քննարկում]]) 18:08, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :Հարգելի՛ @[[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]], Վիքիպեդիայի հոդվածները գրում է ոչ թե ինչ-որ ավտոմատացված համակարգ, այլ հենց խմբագիրները։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 18:38, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) Հարգե'լի ջեօ ջան շնորհակալություն [[Մասնակից:Վահե Աղաբեկյան|Վահե Աղաբեկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վահե Աղաբեկյան|քննարկում]]) 18:42, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) 8yn2a7ky1jri4xrwhzx14f0k17cb2hw 2 449235 8486490 8337934 2022-08-10T12:19:53Z Beko 1511 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 հատվածները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), դատարանը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի կերպարվեստի թանգարան|Լիոնի կերպարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Նկարագիր == Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս կադրից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ էին, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7c474ol3c58khxz6130oysc80p2jvtd 0 451794 8487049 8330285 2022-08-11T08:10:49Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Filippino_Lippi_001.jpg|մինի|363x363փքս|''Երաժշտության այլաբանություն,'' [[Ֆրա Ֆիլիպպո Լիպպի|Ֆիլիպպո Լիպպի]] (1475 - 1500): Երաժշտության այլաբանությունը նկարչության մեջ տարածված թեմա է: Լիպպին օգտագործել է [[Վերածնունդ|Վերածննդի ժամանակաշրջանում]] տարածված երաժշտության խորհրդանիշներ, որոնցից շատերը եկել են [[հունական դիցաբանություն]]ից:]] '''Այլաբանություն''', '''ալեգորիա''' ({{lang-grc|ἀλληγορία}}` այլաբանություն), [[Փոխաբերություն|փոխակերպության]] տեսակներից մեկը, որով իրականության որևէ կողմի, երևույթի, առարկայի մասին գաղափար է տրվում ոչ թե ուղղակի նկարագրությամբ, այլ գեղարվեստական կոնկրետ պատկերի, խոսքի ուրույն կառուցման միջոցով<ref>{{Գիրք:Լեզվաբանական բառարան|10}}</ref>։ [[Բնություն]]ից, [[կենդանի]]ների կյանքից վերցված կամ որևէ այլ պատկերի օգնությամբ այլաբանությունը տալիս է հասարակական այս կամ այն երևույթի փոխաբերական նկարագիրը։ Այլաբանության [[բովանդակություն]]ը պայմանական է, որի միջոցով բուն իմաստն արտահայտվում է անուղղակի կերպով։ [[Արվեստ]]ի տարբեր ճյուղերում օգտագործվում են այլաբանական կայուն պատկերներ։ Օրինակ` հայ [[մանրանկարչություն|մանրանկարչության]] և [[ճարտարապետություն|ճարտարապետության]] մեջ [[խաղող]]ի ու [[նուռ|նռան]] պատկերներն արտահայտել են [[հայ]] մարդու ստեղծագործ աշխատանքը, իսկ գեղարվեստական [[գրականություն|գրականության]] մեջ [[վարդ]]ի և սոխակի պատկերներով արտահայտվել է սիրո այլաբանությունը։ [[Առակ]]ները, [[առած]]ները, [[հանելուկ]]ները, [[հեքիաթ]]ները հիմնականում կառուցվում են այլաբանական սկզբունքով։ Դրանցում, օրինակ, [[աղվես]]ը խորամանկության արտահայտություն է, [[առյուծ]]ը` ուժի և հզորության, [[գայլ]]ը` ագահության, նապաստակը՝ վախկոտության, [[մրջյուն]]ն ու [[մեղու]]ն` աշխատասիրության և այլն։ Այլաբանական իմաստ կարող են ունենալ նաև այլ [[ժանր]]ի գործեր ([[Եղիշե Չարենց]]ի «Մահվան տեսիլ» [[պոեմ]]ը, [[Մաքսիմ Գորկի|Մաքսիմ Գորկու]] [[Մրրկահավի երգը]] [[բանաստեղծություն]]ը, «Դանկոյի սիրտը» [[պատմվածք]]ը և այլն)։ == Տես նաև == * [[Քարանձավի այլաբանություն]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, «Գրականագիտական բառարան», 1980, էջ 12 {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=343}} [[Կատեգորիա:Գրականագիտություն]] [[Կատեգորիա:Հռետորություն]] [[Կատեգորիա:Գրական տերմինաբանություն]] [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] q2ri2rjchqma7xs07d0yppulwi9qkpb 0 453719 8486727 8138529 2022-08-10T19:00:03Z Argam Pogossian 119086 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Mkhitaryan Cover.jpg|250px|մինի|Ֆուտբոլիստ [[Հենրիխ Մխիթարյան]]ը՝ «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ]]» ակումբի պաշտոնական ամսագրի շապիկին]] [[Պատկեր:Հայաստանի Ֆիզկուլտուրնիկ.png|մինի|...]] '''Մարզական մամուլ''', '''սպորտային մամուլ''', ֆիզկուլտուրան ու [[սպորտ]]ը պրոպագանդող [[թերթ]]եր, [[հանդես]]ներ, տեղեկատուներ, տպագիր և/կամ առցանց այլ պարբերականներ։ Մարզական լրագրության սկիզբը դրվել է [[19-րդ դար]]ի սկզբներին։ Միջին և ցածր խավերի շրջանում սպորտի աճող ժողովրդականությանը համընթաց զանգվածային լրատվամիջոցներում սպորտային բովանդակությունն առավել լայն լուսաբանում ձեռք բերեց։ Հայաստանում առաջին անգամ սպորտային պարբերական լույս է տեսել [[1956]] թվականին՝ «Հայաստանի ֆիզկուլտուրնիկ» թերթը։ [[1972]] թվականին լույս է տեսել «Շախմատային Հայաստան» հանդեսը։ Մարզական մամուլ կարող են հրատարակել մարզական միությունները, ակումբները և մասնավոր հրատարակությունները։ Մարզական մամուլի հատուկ խումբ են կազմում միջազգային մարզական միավորումների թերթերը, ամսագրերն ու տեղեկատուները։ Ժամանակակից իրականության մեջ, համացանցային [[բլոգ]]ներն ու թվիթները ([[Թվիթեր]] կայքում արված միկրոբլոգային հրապարակումներ) առավել ընդլայնեցին մարզական մամուլի սահմանները։ {{sport-stub}} {{Լրագրություն-անավարտ}} {{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=312}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզական մամուլ]] evtcmrortu3jo4yyenne7qqkun62bci 0 457480 8486689 7215527 2022-08-10T17:50:30Z 83.139.25.177 wikitext text/x-wiki '''Մոլուցք''', ''մոլագարություն, մոլություն։'' 1․ Բուռն, անզուսպ ու անդիմադրելի ձգտում, ներքին մղում որևէ երևույթի նկատմամբ։ Մոլուցքի հիվանդագին արտահայտություններից են [[թմրամոլություն]]ը ([[Նարկոմանիա]]), [[ալկոհոլամոլություն]]ը, [[պիրոմանիա]]ն (հրդեհ առաջացնելու անհաղթահարելի հիվանդագին հակում), [[կլեպտոմանիա]]ն (գողություն կատարելու հակում), [[դրոմոմանիա]]ն (թափառաշրջիկության հակում), [https://www.doctors.am/symptoms/suitsidomania սուիցիդոմանիան] (ինքնասպանության փորձեր կատարելու հակում) են։ 2․ Ծայր աստիճանի, սաստիկ զայրույթ, որն ուղեկցվում է հոգեշարժական գրգըռվածությամբ։ Դրա արտահայտության ձևերից են՝ գրգռված [[մելանխոլիա]]ն (''[[Մանիակալ դեպրեսիվ պսիխոզ]]''), [[ախտաբանական աֆեկտ]]ը (հոգեկան տրավմայից հանկարծակի առաջացած գիտակցության խանգարման ֆոնի վրա ընթացող խիստ գրգռված վիճակ, կործանիչ-ավերիչ և ագրեսիվ գործողություններով) և այլն։ {{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=693}} {{Կատեգորիա չկա}} {{Անավարտ}} 87tesovcpw7vfldko1ij9k6yfurwmpj 8486699 8486689 2022-08-10T18:08:15Z Voskanyan 23951 [[Special:Contributions/83.139.25.177|83.139.25.177]] ([[User talk:83.139.25.177|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:ԱշբոտՏՆՂ|ԱշբոտՏՆՂ]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki '''Մոլուցք''', ''մոլագարություն, մոլություն։'' 1․ Բուռն, անզուսպ ու անդիմադրելի ձգտում, ներքին մղում որևէ երևույթի նկատմամբ։ Մոլուցքի հիվանդագին արտահայտություններից են [[թմրամոլություն]]ը ([[Նարկոմանիա]]), [[ալկոհոլամոլություն]]ը, [[պիրոմանիա]]ն (հրդեհ առաջացնելու անհաղթահարելի հիվանդագին հակում), [[կլեպտոմանիա]]ն (գողություն կատարելու հակում), [[դրոմոմանիա]]ն (թափառաշրջիկության հակում), [[սուիցիդոմանիա]]ն (ինքնասպանության փորձեր կատարելու հակում) են։ 2․ Ծայր աստիճանի, սաստիկ զայրույթ, որն ուղեկցվում է հոգեշարժական գրգըռվածությամբ։ Դրա արտահայտության ձևերից են՝ գրգռված [[մելանխոլիա]]ն (''[[Մանիակալ դեպրեսիվ պսիխոզ]]''), [[ախտաբանական աֆեկտ]]ը (հոգեկան տրավմայից հանկարծակի առաջացած գիտակցության խանգարման ֆոնի վրա ընթացող խիստ գրգռված վիճակ, կործանիչ-ավերիչ և ագրեսիվ գործողություններով) և այլն։ {{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=693}} {{Կատեգորիա չկա}} {{Անավարտ}} qnkgwseb17nc1w384quy5j6xyaepsdv 0 464369 8486617 8406123 2022-08-10T16:15:08Z 31.7.161.188 /* Հայաստանի հետ ոչ վիզային ռեժիմ ունեցող երկրների ցանկ */ wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} [[Պատկեր:Visa policy of Armenia.png|right|thumb|500px|Հայաստանի վիզային քաղաքականությունը]] '''Հայաստանի Հանրապետության վիզային քաղաքականությունը''' Հայաստանի կողմից վարվող քաղաքականությունն է Հայաստանի տարածք օտարերկրյա քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց մուտք գործելու կարգի ոլորտում։ Հայաստանի տարածք մուտք գործելու համար պետությունների մեծ մասի քաղաքացիներին վիզայի նախնական ստացումն անհրաժեշտ չէ։ Մեծ թվով պետությունների քաղաքացիներին վիզան տրամադրվում է Հայաստան մուտք գործելու պահին։ == Հայաստանի հետ ոչ վիզային ռեժիմ ունեցող երկրների ցանկ == {{Հայաստանի քաղաքականություն}}Հայաստան մուտք գործելու համար 52 պետությունների քաղաքացիներից վիզա չի պահանջվում։ * {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[ԱՄՆ]] * {{դրոշ|Անդորրա}} [[Անդորա]] * {{դրոշ|Արգենտինա}} [[Արգենտինա]] * {{դրոշ|Բելառուս}} [[Բելառուս]] * {{դրոշ|Բրազիլիա}} [[Բրազիլիա]] (2015 թ. նոյեմբերի 25-ից, 90 օր) * {{դրոշ|Իրան}} [[Իրան]] * {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]] * {{դրոշ|Ղրղզստան}} [[Ղրղզստան]] * {{դրոշ|Մոլդովա}} [[Մոլդովա]] * {{դրոշ|Մոնակո}} [[Մոնակո]] * {{դրոշ|Չեռնոգորիա}} [[Չեռնոգորիա]] * {{դրոշ|Չինաստան}} [[Չինաստան]] * {{դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]] * {{դրոշ|Սան Մարինո}} [[Սան Մարինո]] * {{դրոշ|Վատիկան}} [[Վատիկան]] * {{դրոշ|Վրաստան}} [[Վրաստան]] * {{դրոշ|Տաջիկստան}} [[Տաջիկստան]] * {{դրոշ|Ուկրաինա}} [[Ուկրաինա]] * {{դրոշ|Ուզբեկստան}} [[Ուզբեկստան]] * {{դրոշ|Ուրուգվայ}} [[Ուրուգվայ]] * {{դրոշ|ԵՄ}} [[ԵՄ|Եվրամիության]] և [[Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիա]]յի անդամ պետությունների քաղաքացիներ (ոչ ավելի, քան 180 օրով)։ 2016 թ. փետրվարի 3-ին Հայաստանի Հանրապետությունը և {{դրոշ|Մակաո}} [[Մակաո]]ն ստորագրեցին համաձայնագիր մուտքի արտոնագրային ռեժիմը փոխադարձաբար վերացնելու մասին։ Համաձայնագիրը ուժի մեջ կմտնի վավերացումից հետո։ === Նախատեսվում է ոչ վիզային ռեժիմի վերաբերյալ համաձայնագրերի ստորագրում === * {{դրոշ|Սերբիա}} [[Սերբիա]] * {{դրոշ|Մոնղոլիա}} [[Մոնղոլիա]] == Հատուկ պայմաններ == ''Պետություններ, որոնց քաղաքացիներին վիզաները տրվում են ՀՀ դիվանագիտական ներկայացուցչություններում` առանց հրավերի։'' * {{դրոշ|Չինաստան}} [[Չինաստան]] * {{դրոշ|Հնդկաստան}} [[Հնդկաստան]] * {{դրոշ|Իրաք}} [[Իրաք]] ''Պետություններ, որոնց քաղաքացիներին վիզաները տրվում են բացառապես ՀՀ դիվանագիտական ներկայացուցչություններում` հրավերի առկայության դեպքում։'' * {{դրոշ|Սիրիա}} [[Սիրիա]] * {{դրոշ|Եգիպտոս}} [[Եգիպտոս]] * {{դրոշ|Աֆղանստան}} [[Աֆղանստան]] * {{դրոշ|Բանգլադեշ}} [[Բանգլադեշ]] * {{դրոշ|Պակիստան}} [[Պակիստան]] * {{դրոշ|Սաուդյան Արաբիա}} [[Սաուդյան Արաբիա]] * {{դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Շրի Լանկա]] * {{դրոշ|Վիետնամ}} [[Վիետնամ]] * {{դրոշ|Նեպալ}} [[Նեպալ]] * {{դրոշ|Պաղեստին}} [[Պաղեստին]] * բոլոր աֆրիկյան երկրները, բացառությամբ {{դրոշ|ՀԱՀ}} [[ՀԱՀ]] Վիզայի ստացման ընթացակարգի դյուրացման նպատակով [[ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն]]ը կիրառում է նաև [[էլեկտրոնային վիզա]]։ == Այլ պետություններ == Մյուս բոլոր պետությունների քաղաքացիները, ինչպես նաև «Հատուկ պայմաններ» բաժնում նշված պետությունների ազգությամբ հայ քաղաքացիները կարող են ստանալ 120-օրյա վիզա ՀՀ սահմանային անցակետերում։ [[Կատեգորիա:Հայաստանի արտաքին հարաբերություններ]] [[Կատեգորիա:Վիզային քաղաքականությունն ըստ երկրների|Հայաստան]] ji01jz30zj4z6cgzv6rc5ml81mjwk36 0 473091 8487037 7982292 2022-08-11T07:10:44Z Ապատ63 36683 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց}} '''Նարտեքս''', ''նարֆիկ''՝ քրիստոնեական տաճարների մուտքի սրահ (երբեմն՝ սյունասրահ), սովորաբար՝ արևմտյան ճակատին կից։ Լինում է նաև կրկնակի նարտեքս՝ արտաքին (էկզոնարտեքս) և ներքին։ Նարտեքսը նախատեսված էր այն անձանց համար, ովքեր իրավունք չունեին մտնելու գլխավոր աղոթասրահը։ Հայկական միջնադարյան ճարտարապետությունում նման կառույցներ են գավիթները։ {{Church-stub}} {{ՀՍՀ|հատոր=8|էջ=209}} [[Կատեգորիա:Քրիստոնեական ճարտարապետություն]] [[Կատեգորիա:Ճարտարապետական ​​տարրեր]] [[Կատեգորիա:Շինարարական տարրեր և կառուցվածքներ]] [[Կատեգորիա:Ռոմանական ճարտարապետություն]] 81raq6lanllow8z9us28a5loyhjipot 0 474036 8486519 7627939 2022-08-10T13:04:27Z 46.70.174.52 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ | ԱԱՀ = Արկադիա Մեժլումի Բալայան | բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = | չափ = | նկարագրում = | ծննդյան օր = {{ԾԱՏ|1952|4|5}} | ծննդավայր = [[Գյուլիստան]] | վախճանի օր = | վախճանի վայրը = | քաղաքացիություն = | ազգություն = [[հայ]] | ալմա մատեր = | կրոն = [[քրիստոնյա]] | ազդվել է = | ազդել է = | գրքեր = | աշխատանք = | կարողություն = | մասնագիտություն = | ամուսին = | ծնողներ = | երեխաներ = | պարգևներ և մրցանակներ = | կայք = | ստորագրություն = }} '''Արկադիա Բալայան''', ( [[ապրիլի 5]],[[1952]], գյուղ [[Գյուլիստան]] ([[Արցախի Հանրապետություն]], [[Շահումյանի շրջան]])), բարերար։ [[Ղարիբյան շարժման հայ ]] գործիչ։ [[ՀՀ]] մաքսային ծառայության ([[1998]]) և ոստիկանության ([[2002]]) գնդապետ։ «Շահումյան-Գետաշեն» հայրենակցական բարեգործական միության վերստուգիչ հանձնաժողովի նախագահ ([[1990]])։ [[1970]]-[[1972]] թվականներին ծառայել է [[ԽՍՀՄ]] Զինված Ուժերում։ Ավարտել է [[Բաքու|Բաքվի]] ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտը ([[1977]])։ [[1977]]-[[1978]] թվականներին աշխատել է [[Ղազախստան]]ի, [[1978]]-[[1996]] թվականներին՝ [[ՀՀ]] ֆինանսների նախարարությունների համակարգում, [[1996]]-[[1997]] թվականներին՝ ՀՀ մաքսային վարչության [[Լոռի|Լոռու]] տարածաշրջանի մաքսատան պետ, [[1997]]-[[1999]] թվականներին՝ Հայաստանի Հանրապետության Ներքին Գործերի, [[1998]]-[[1901]] թվականներին՝ ՀՀ պետական եկամուտների նախարարությունների համակարգում, [[2002]] թվականից՝ ՀՀ ոստիկանության կազմակերպված հանցագործությունների դեմ պայքարի գլխավոր վարչության տնտեսական հանցագործությունների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի բաժնի պետ։ [[1986]]-[[1992]] թվականներին մասնակցել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն Շահումյանի շրջանի ինքնապաշտպանության կազմակերպման աշխարհազորային խմբերի կազմավորման, [[զենք]], [[զինամթերք]], մարդասիրական օգնության առաքման, բռնագադթածների տեղավորման աշխատանքներին։ Զինադադարից հետո նյութական օգնություն է ցույց տվել զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներին և վիրավորներին։  {{ՂԱՊ}} {{DEFAULTSORT:Բալայան, Արկադիա}} [[Կատեգորիա:1952 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 5 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Գյուլիստան գյուղում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ բարերարներ]] m5thvgq59g60k15cgtjeal0cdl1pu3c 8486541 8486519 2022-08-10T13:25:21Z GeoO 14988 [[Special:Contributions/46.70.174.52|46.70.174.52]] ([[User talk:46.70.174.52|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:Armineaghayan|Armineaghayan]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ | ԱԱՀ = Արկադիա Մեժլումի Բալայան | բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = | չափ = | նկարագրում = | ծննդյան օր = {{ԾԱՏ|1952|4|5}} | ծննդավայր = [[Գյուլիստան]] | վախճանի օր = | վախճանի վայրը = | քաղաքացիություն = | ազգություն = [[հայ]] | ալմա մատեր = | կրոն = [[քրիստոնյա]] | ազդվել է = | ազդել է = | գրքեր = | աշխատանք = | կարողություն = | մասնագիտություն = | ամուսին = | ծնողներ = | երեխաներ = | պարգևներ և մրցանակներ = | կայք = | ստորագրություն = }} '''Արկադիա Բալայան''', ( [[ապրիլի 5]],[[1952]], գյուղ [[Գյուլիստան]] ([[Արցախի Հանրապետություն]], [[Շահումյանի շրջան]])), բարերար։ [[Ղարաբաղյան շարժում|Ղարաբաղյան շարժման]] գործիչ։ [[ՀՀ]] մաքսային ծառայության ([[1998]]) և ոստիկանության ([[2002]]) գնդապետ։ «Շահումյան-Գետաշեն» հայրենակցական բարեգործական միության վերստուգիչ հանձնաժողովի նախագահ ([[1990]])։ [[1970]]-[[1972]] թվականներին ծառայել է [[ԽՍՀՄ]] Զինված Ուժերում։ Ավարտել է [[Բաքու|Բաքվի]] ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտը ([[1977]])։ [[1977]]-[[1978]] թվականներին աշխատել է [[Ղազախստան]]ի, [[1978]]-[[1996]] թվականներին՝ [[ՀՀ]] ֆինանսների նախարարությունների համակարգում, [[1996]]-[[1997]] թվականներին՝ ՀՀ մաքսային վարչության [[Լոռի|Լոռու]] տարածաշրջանի մաքսատան պետ, [[1997]]-[[1999]] թվականներին՝ Հայաստանի Հանրապետության Ներքին Գործերի, [[1998]]-[[1901]] թվականներին՝ ՀՀ պետական եկամուտների նախարարությունների համակարգում, [[2002]] թվականից՝ ՀՀ ոստիկանության կազմակերպված հանցագործությունների դեմ պայքարի գլխավոր վարչության տնտեսական հանցագործությունների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի բաժնի պետ։ [[1986]]-[[1992]] թվականներին մասնակցել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն Շահումյանի շրջանի ինքնապաշտպանության կազմակերպման աշխարհազորային խմբերի կազմավորման, [[զենք]], [[զինամթերք]], մարդասիրական օգնության առաքման, բռնագադթածների տեղավորման աշխատանքներին։ Զինադադարից հետո նյութական օգնություն է ցույց տվել զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներին և վիրավորներին։  {{ՂԱՊ}} {{DEFAULTSORT:Բալայան, Արկադիա}} [[Կատեգորիա:1952 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 5 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Գյուլիստան գյուղում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ բարերարներ]] lcyfbirq8z4h7ws7ja5sd7fm5q20od6 0 482841 8486724 8240985 2022-08-10T18:51:36Z 517design 18540 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Լինքոլն (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք | հայերեն անվանում = Լինկոլն | բնօրինակ անվանում = Lincoln <br/> [[Պատկեր:Lincoln-BrayfordPool.jpg|350px|ոչ մի|կենտրոն]] | ենթարկում = | երկիր = Մեծ Բրիտանիա | երկիրքարտեզ = | անվանում երկիրքարտեզ = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = Lincoln.svg | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = Flag of Lincoln.svg | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_dir =N |lat_deg =53 |lat_min =14|lat_sec = |lon_dir =W |lon_deg =0 |lon_min =33 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(93541)_region:GB |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = 240 | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = | երկրամաս = | անվանում երկրամասքարտեզ = | երկրամասը աղյուսակում = | արտացոլվող երկրամաս = | վարչական միավորի տեսակ = | վարչական միավոր = | շրջանի տեսակ = Անգլիայի շրջաններ | շրջան = Իսթ-Միդլենդս | շրջանքարտեզ = | արտացոլվող շրջան = | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = Անգլիայի կոմսություն | համայնք = Լինքոլնշիփ | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | տվյալ կարգավիճակում 1 = | տվյալ կարգավիճակում 2 = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 36 | կենտրոնի բարձրություն = | կլիմա = | լեզու = | լեզու-հղում = | բնակչություն = 93 541 | մարդահամարի թվական = [[2011]] | խտություն = | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | տեղաբնականուն = | ժամային գոտի = +0 | DST = կա | հեռախոսային կոդ = 01522 | փոստային ինդեքս = | փոստային ինդեքսներ = LN1 LN2 LN3 LN4 | ավտոմոբիլային կոդ = | իդենտիֆիկատորի տեսակ = | թվային իդենտիֆիկատոր = | Վիքիպահեստում = Lincoln | կայք = http://www.lincoln.gov.uk/ | արտացոլվող կայք = en | պարամետրի անվանում1 = | պարամետր1 = | պարամետրի անվանում2 = | պարամետր2 = }} '''Լինքոլն''' ({{lang-en|Lincoln}}), [[քաղաք]] [[Անգլիա]]յի արևելքում, [[Արևելյան Միդլենդ]] շրջանի Լինքոլնշիփ կոմսության վարչական կենտրոնը։ Գտնվում է Ուիտեմ գետի բարձրադիր ափերին։ Բնակչությունը՝ 93.5 հազար մարդ<ref>[http://www.research-lincs.org.uk/UI/Documents/2011%20Census%20Estimates%20Info%20Sheet_Lincoln%20unrounded.pdf Լինքոլնի բնակչությունը]</ref>([[2011]])։ == Պատմություն == Հնում քաղաքի ներկայիս տարածքում գտնվում էր հռոմեական 9-րդ լեգեոնի ամրությունը։ [[71]] թվականին ամուր պատերի պաշտպանության տակ ձևավորվել է Լինդում ({{lang-en|Lindum}}) գաղութը՝ [https://badonicus.wordpress.com/tag/flavia-caesariensis/ Flavia Caesariensis ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131207091614/http://badonicus.wordpress.com/tag/flavia-caesariensis/ |date=2013-12-07 }} մարզկենտրոնը, որը բնակեցնում էին զորացրված զինվորները։ Մինչև օրս Լինքոլն տանող ճանապարհը անցնում է հռոմեացիների կողմից կառուցված կամարով ({{lang-en|Newport Arch}})։ Պեղումների ժամանակ հնէաբանները հայտնաբերել են բազմաթիվ նշաններ, որոնք վկայում են քաղաքի հնության մասին՝ գերեզմանատուն, վերնապարանքներ, վառարաններ և նույնիսկ շատրվան։ [[Վաղ միջնադար]]ում Լինքոլնը դարձավ [[Դանելագ|Դանելագի]] հինգ քաղաքներից մեկը։ Քաղաքի հաջող դիրքը ապահովում էր անընդհատ եկամուտ քաղաքին։ Մի ժամանակ այստեղ դրամ էր հատվում։ Անգլիայի գրավումից հետո Ուիլիամ Աշխարհակալը ուշադրություն դարձրեց Լինքոլնի բարձր դիրքին և հրամայեց այստեղ կառուցել Լինքոլնյան ամրոց։ Միջնադարում այս ամրոցի համար դաժան կռիվներ են ընթացել։ == Մայր տաճար == [[Եպիսկոպոս]]ը [[1071]] թվականին թուլացած Դորչեստերից տեղափոխվեց Լինքոլն, քանի որ Լինքոլնը վերածվել նորմաննյան կալվածքի։ Շատ կարճ ժամանակահատվածում(մինչև [[1092]] թվականը) այստեղ կառուցվեց տաճար։ Այս կառույցը մի անգամ չէ, որ տուժել է հրդեհներից, իսկ [[1185]] թվականին ամբողջովին ավերվել է երկրաշարժից։ [[13-րդ դար]]ում նրա տեղը կառուցվեց նոր տաճար՝ անգլիական գոթական ճարտարապետության չափանմուշ։ Դա առաջին կառույցն էր, որը գերազանցեց [[Քեոփսի բուրգ]]ի բարձրությունը։ Համարվում է, որ 250 տարվա ընթացքում 160 մետրանոց Լինքոլնյան տաճարը համարվել է [[Երկիր|Երկրի]] ամենաբարձր շինությունը։ == Պատկերասրահ == <gallery> Brayford Pool - geograph.org.uk - 107133.jpg|Բրեյֆուրդ արհեստական լիճը Lincoln Castle view.jpg|Լինքոլն ամրոցը Newport Arch.jpg|3-րդ դարում ստեղծված հռոմեական կամարը Lincoln Castle, Lincoln - geograph.org.uk - 689665.jpg|Լինքոլն ամրոցի արևելյան դարպասները Lincoln Cathedral.jpg|Լինքոլնի մայր տաճարի ճակատային մասը Lincoln Cathedral from the Castle east gate - geograph.org.uk - 134106.jpg|Լինքոլնի մայր տաճարը Lincoln Guildhall Coat of arms.JPG|Լինքոլնի գիլդիայի զինանշանը Jew's House, Lincoln.jpg|12-րդ դարի հրեական տուն<ref>[http://www.pastscape.org.uk/hob.aspx?hob_id=326716 Հրեական տան պատմությունը]</ref> Lincolnshire County Council - geograph.org.uk - 108767.jpg|Նյուլենդի կոմսության կառավարական շենքը High Bridge, High Street, Lincoln.jpg|16-րդ դարի Բարձր կամուրջը Jew's Court, Lincoln.jpg|Հրեական դատարանը Exchequer Gate.jpg|Մայր տաճար տանող դարպասներից մեկը Water carrier for Mesopotamia.jpg|Լինքոլնում ստեղծված առաջին տանկը Steep Hill.jpg|դեպի պատմական Bailgate տանող ճանապարհը Lincoln waterside.jpg|Հուշարձան նվիրված իրավունքների ընդլայնմանը Bailgate - geograph.org.uk - 102523.jpg|դեպի Լինքոլն լեռը տանող ճանապարհը High Bridge Glory Hole, Lincoln.jpg|Բարձր կամուրջը «Glory Hole» Lincoln Central Station - geograph.org.uk - 109754.jpg|Լինքոլնի կենտրոնական կայարանը<ref>{{Cite web |url=http://www.lincolnshireecho.co.uk/Lincoln-London-train-service-launched-1-000-tickets-costing-just-163-1/story-11207588-detail/story.html |title=Նորություններ Լինքոլնի գնացքների մասին |accessdate=2014-08-29 |archive-date=2014-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140531163703/http://www.lincolnshireecho.co.uk/Lincoln-London-train-service-launched-1-000-tickets-costing-just-163-1/story-11207588-detail/story.html |dead-url=yes }}</ref> Rightacrossthebrayford.jpg|Լինքոլնի համալսարանը Girl's High School - geograph.org.uk - 153918.jpg|Օրիորդաց ավագ դպրոցը Gold Postbox - geograph.org.uk - 3158996.jpg|ոսկե փոստարկղ Swans on Boultham Drain at Tritton Road, Lincoln, England - DSCF1555.JPG|կարապներ Boultham Drain-ում Pelham Works - geograph.org.uk - 76691.jpg|Siemens-ի մասնաճյուղը<ref>[http://www.siemens.co.uk/en/news_press/index/news_archive/february_5_2008.htm Siemens-ի անգլիական մասնաճյուղի կայքը]</ref> Անգլիայում Lincoln City - tifo.jpg | Լինքոլն Սիթի ՖԱ<ref>[http://www.redimps.co.uk/ Լինքոլն Սիթի ՖԱ-ի պաշտոնական կայքը]</ref> -ի երկրպագուները խաղից առաջ </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == *[http://thelincolnite.co.uk/ lincolnite հանդեսը] *[http://thelinc.co.uk/ linc հանդեսը] *[http://www.carholmegolfclub.co.uk/home.aspx?i=no Լինքոլնյան գոլֆ ակումբի կայքը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150506151907/http://www.carholmegolfclub.co.uk/home.aspx?i=no |date=2015-05-06 }} === Լինքոլնի մասին պատմող տեսանյութեր === * [http://www.britishpathe.com/record.php?id=33300 Pathe Newsreel, [[1950]], Լինքոլնի ձուլարանի բացումը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.britishpathe.com/record.php?id=9657 Pathe newsreel, [[1934]], Լինքոլնի մասին] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111104043800/http://www.britishpathe.com/record.php?id=9657 |date=2011-11-04 }} * [http://www.britishpathe.com/record.php?id=4687 Pathe newsreel, [[1933]], Լինքոլնշիռի զորահանդեսը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.britishpathe.com/record.php?id=3536 Pathe newsreel, [[1933]], Լինքոլնի ձիարշավը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=618}} [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքներ‎]] [[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքներ]] a4ebpdmvju4s5h96woi3qjb1t7h7lge 0 489145 8486750 8386076 2022-08-10T19:14:29Z Սահակ 24 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող | բնագիր անուն = Anne Brontë | ստեղծագործական շրջան = 1836-1849 }} '''Էնն (Աննա) Բրոնտե''' ({{lang-en|Anne Brontë}}, {{ԱԾ}})` անգլիացի գրող և պոետ, [[Բրոնտե քույրեր]]ից կրտսերը։ «Ագնես Գրեյ», «Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից» և մի շարք բանաստեղծությունների հեղինակ է։ Էնն Բրոնտեն իռլանդական ծագմամբ աղքատ հոգևորական Պատրիկ Բրոնտեի և նրա կնոջ՝ Մարի Բրենուելի կրտսեր դուստրն է։ Մայրը մահացել է, երբ Էննը երկու տարեկան չկար։ Կյանքի մեծ մասը Էննը անց է կացրել Հաուորտ գյուղում (Արևմտյան Յորքշիր)։ Երկու տարի սովորելով Ռոու Հեդ դպրոցում՝ նա սկսում է աշխատել դաստիարակչուհի՝ դառնալով քույրերից միակը, ով հաջողության է հասնում այդ գործում. չնայած առաջին անհաջողությանը Ինգեմ ընտանիքում՝ հետագայում նա հինգ տարի սովորեցրել և դաստիարակել է Ռոբինսոնների երեխաներին։ Դրանից հետո կրտսեր Բրոնտեն, ինչպես նրա քույրերը, սկսում է գրական գործունեություն։ [[1846 թվական]]ին լույս է տեսնում Շարլոտայի, Էմիլիիի և Էննի բանաստեղծությունների համատեղ ժողովածուն, ահաջրդ տարում՝ Էննի ''Ագնես Գրեյ'' վեպը, որը հիմնված էր նրա՝ դաստիարակչուհու փորձի վրա։ Հաջողությունն այցելում է գրողին երկրորդ՝ ''Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից'' վեպից հետո։ [[1848 թվական]]ին հրատարակված գիրքը քննադատում էր կնոջ դիրքը ընտանիքում՝ մարտահրավեր նետելով վիկտորինյան Անգլիայի կառույցին։ ''Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից'' համարվում է առաջին ֆեմինիստական վեպերից մեկը։ Գրքի հրատարակումից չանցած մեկ տարի՝ 29-ամյա Էնն Բրոնտեն մահանում է [[տուբերկուլյոզ]]ից։ Համեմատած ավագ քույրերի հանրաճանաչությանը՝ 4 վեպերի հեղինակ (այդ թվում՝ ''[[Ջեյն Էյր]]'') [[Շառլոթ Բրոնտե|Շարլոտա]]յին և ''[[Մոլեգին հղմերի դարավանդը|Մոլեգին հղմերի դարավանդ]]ի'' հեղինակ [[Էմիլի Բրոնտե|Էմիլի]]ին, Էնն Բրոնտեի գրական փառքը մեծ չէ։ Դրա հիմնական պատճառը համարվում է այն, որ կրտսեր քրոջ մահից հետո Շարլոտան արգելում է ''Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից'' վեպի հետագա հրատարակությունը, որը լայն արձագանք էր գտել հասարակության մեջ։ Էննի երկու գրքերն էլ, որոնց հատուկ է ռեալիզմն ու երգիծանքը, արմատապես տարբերվում են նրա քույրերի ռոմանտիկական ստեղծագործություններից, սակայն այնպես, ինչպես Էմիլիիի և Շարլոտայի գրքերը, դարձել են անգլիական գրականության դասականներից։ == Վաղ տարիները == Էննի հայրը՝ Պատրիկ Բրոնտեն (1777-1861 թթ.) ծնվել է Էմդեյլում՝ Դաուն կոմսությունում ([[Իռլանդիա]]){{sfn|Fraser|1988|p=4}}{{sfn|Barker|1996|p=2}} գտնվող Լոխբրիկլենդ գյուղից ոչ հեռու՝ երկու սենյակից բաղկացած քոթեջում։ Նա աղքատ իռլանդական ֆերմերներ Հյու Բրանտի և Էլյանոր Մակ-Կլորի<!-- Правильно: Мак-Клори. Розенталь. Справочник по правописанию и литературной правке. М.: Айрис-пресс, 2002, с.15 --> տասը երեխաներից ավագն էր։ Իռլանդական Մակ-Էյ Օ'Պրենտի ({{lang-ga|Mac Aedh Ó Proinntigh}}) ազգանունը անգլիականացվել է՝ Պրանտի ({{lang-en|Prunty}}) կամ Բրանտի ({{lang-en|Brunty}}){{sfn|Fraser|1988|p=4}}։ Չցանկանալով համակերպվել աղքատության հետ՝ Պատրիկը սովորել է գրել և կարդալ, իսկ 1798 թվականից սկսել է սովորեցնել ուրիշներին։ 1802 թվականին՝ 26 տարեկանում նա տեղ է ստանում Սբ. Հովհանի [[քեմբրիջ]]յան քոլեջի [[Աստվածաբանություն|աստվածաբանության]] ամբիոնում և իր ազգանունն ավելի բարեհնչյուն է դարձնում՝ Բրնտե ({{lang-en|Brontë}})։ 1807 թվականին Պատրիկ Բրոնտեն ձեռնադրվում է անգլիական եկեղեցու քահանա{{sfn|Barker|1996|p=14}}։ Մի քանի տարի անց նա հրատարակում է իր առաջին բանաստեղծությունները, այդ թվում՝ «Ձմռան երեկոյի մտորումներ» ({{lang-en|Winter Evening Thoughts}}, 1810, տեղական թերթում){{sfn|Barker|1996|p=41}}, ինչպես նաև՝ «Գյուղական բանաստեղծություններ» ժողովածուն ({{lang-en|Cottage Poems}}, 1811){{sfn|Barker|1996|p=43}}։ 1811 թվականին Բրոնտեն դառնում է Հարտսհեդի Սբ. Պետրոս եկեղեցու ծխական քահանան (Արևմտյան Յորքշիր){{sfn|Barker|1996|p=36}}, իսկ հաջորդ տարի Աստվածաշնչյան գիտելիքների փորձագետ է նշանակվում մեթոդական ակադեմիայի «Վուդհաուս Գրուվ» դպրոցում։ Այստեղ երեսունհինգ տարեկանում հանդիպում է իր ապագա կնոջը՝ դպրոցի տնօրենի զարմուհի Մարի Բրենուելին։ Մարի Բրաունելը (1783-1821 թթ.) ծնվել է Թոմաս Բրենուելի, ով նպարեղենի ու թեյի հաջողակ վաճառական էր Պենզանսից, և Էնն Կրեյնի՝ ոսկերչի դստեր ընտանիքում{{sfn|Fraser|1988|pp=12—13}}։ Նա տասնմեկ երեխաներից ութերորդն էր, մեծացել էր անհոգ և բարեկեցիկ։ Այն բանից հետո, երբ մեկ տարվա տարբերությամբ մահանում են նրա ծնողները, մեկնում է «Վուդհաուս Գրուվ» դպրոց՝ մորաքրոջն օգնելու։ Նա Պատրիկ Բրանտեին հանդիպում է երեսուն տարեկանում։ Նա փոքրիկ, կոկիկ, կիրթ, ինտելեկտուալ լեդի էր{{sfn|Fraser|1988|p=15}} և հավատարիմ էր մեթոդաբանությանը, ինչը անմիջապես գրավում է երիտասարդի ուշադրությունը{{sfn|Barker|1996|p=48}}։ Սոցիալական անհավասարությունը չի խանգարում Մարիին և Պատրիկին ընտանիք ստեղծել. 1812 թվականի դեկտեմբերի 29-ին նրանք ամուսնանում են{{sfn|Fraser|1988|p=16}}։ Նրանց առաջին երեխան՝ Մարին (1814-1825 թթ.) ծնվում է երիտասարդ ընտանիքի Հարտսհեդ տեղափոխվելուց հետո։ 1815 թվականին՝ երկրորդ դստեր՝ Էլիզաբեթի (1815-1825 թթ.){{sfn|Fraser|1988|p=2}} ծննդից քիչ անց Պատրիկը նշանակվում է Բրեդֆորդից ոչ հեռու գտնվող Տորնտոն գյուղի եկեղեցու տեղապահ։ Տորնտոնում ծնվում են մյուս երեխաները՝ [[Շառլոթ Բրոնտե|Շարլոտան]] (1816-1855 թթ.), [[Բրենուել Բրոնտե|Պատրիկ Բրենուելը]] (1817-1848 թթ.), [[Էմիլի Բրոնտե|Էմիլի Ջեյնը]] (1818-1848 թթ.) և Էննը (1820-1849 թթ.){{sfn|Barker|1996|p=61}}։ === Մանկությունը === Էննը՝ Բրոնտեների վեց երեխաներից կրտսերը, ծնվել է [[1820 թվական]]ի [[հունվարի 17]]-ին Տորնտոնում՝ Մարկետ-սթրիթի 74 տանը{{sfn|Barker|1996|p=86}}, որտեղ նրա հայրը համայնք ուներ։ Մարտի 25-ին մկրտվում է, ինչից հետո Պատրիկ Բրոնտեն մշտական համայնք է ստանւմ Հայորտում, և 1820 թվականի ապրիլին ընտանիքը տեղափոխվում է նոր բնակության վայր։ Հինգ սենյակից բաղկացած պաստյորատը դառնում է այն տունը, ուր մինչ կյանքի ավարտն ապրում է նրանցից յուրաքանչյուրը։ Էննը հազիվ մի տարեկան էր, երբ մոր առողջությունը զգալիորեն վատանում է։ 1821 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Մարի Բրենուելը մահանում է արգանդի քաղցկեղից{{sfn|Barker|1996|p=102}}{{sfn|Fraser|1988|p=28}}։ Չցանկանալով, որ երեխաները մեծանան առանց կանացի խնամքի՝ Պատրիկ Բրոնտեն փորձում է նոր կին գտնել, բայց անհաջող{{sfn|Fraser|1988|p=30}}։ Հաուորտում բնակություն է հաստատում Էլիզաբեթ Բրենուելը (1776-1842 թթ.), ով նախապես եկել էր այստեղ մահացող քրոջը հոգ տանելու համար, այնուհետև, առաջնորդվելով պարտքի զգացումով, ընդմիշտ նվիրում է իրեն նրա երեխաների դաստիարակությանը։ Էլիզաբեթը խիստ կին էր, ով իր զարմիկներից հարգանք էր սպասում և ոչ թե սեր{{sfn|Fraser|1988|p=29}}։ Նրա և ավագ երեխաների մեջ ոչ մի կապվածություն չկար, սակայն կրտսերը նրա սիրելին էր։ Էննը քնում էր նրա սենյակում, ինչի արդյունքում նրանք շատ են մտերմանում։ Հնարավոր է դա ազդեցություն է թողնում աղջկա բնավորության և կրոնական հայացքների վրա{{sfn|Gérin|1976|p=35}}։ Ըստ [[Շարլոտա Բրոնտեի կյանքը|Շարլոտայի կենսագրության]], որը գրել է նրա ընկերուհի [[Էլիզաբեթ Հեսկել]]ը, Պատրիկ Բրոնտեն հիշում է, որ կրտսեր դստեր ինտելեկտը զարգացել է շատ վաղ. մի անգամ հայրը հարցրել է, թե ինչ է նա ուզում ամենաշատը, վերջինս պատասխանել է. «Ապրած տարիներ և կենսափորձ»։ Այդ ժամանակ Էննը չորս տարեկան է եղել{{sfn|Fraser|1988|p=31}}։ 1824 թվականի գարնանը Պատրիկը ավագ դուստրերին (Մարիին, Էլիզաբեթին, Շարլոտային և Էմիլիին) ուղարկում է Կրոֆտոն-Հոլի դպրոց (Կրոֆտոն, Արևմտյան Յորքշիր), իսկ ավելի ուշ՝ Clergy Daughters դպրոց (Կովան-Բրիջ, Լանկաշիր){{sfn|Fraser|1988|p=35}}։ Երբ Մարին և Էլիզաբեթը մահանում են [[տուբերկուլյոզ]]ից (համապատասխանաբար մայիսի 6-ին և հունիսի 15-ին), Շարլոտան և Էմիլին անհապաղ վերադառնում են տուն{{sfn|Fraser|1988|p=31}}։ Ավագ երեխաների անսպասելի մահը այնպես է հուզում Բրոնտեին, որ այլևս չի ցանկանում մյուսներին հեռացնել իրենից։ Արդյունքում քույրերի ու եղբոր ուսուցումը հինգ տարի տեղի է ունենում տանը՝ հոր և մորաքրոջ հսկողությամբ{{sfn|Fraser|1988|pp=44—45}}։ Երեխաների մոտ ցանկություն չի առաջանում շփվել հասակակիցների հետ. նրանք նախընտրում են միմյանց ընկերակցությունը։ Մանկական խաղահրապարակ է դառնում Հաուորտի շուրջ փռված տափաստանները։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|3}} == Արտաքին հղումներ == * [https://standardebooks.org/ebooks/anne-bronte Էնն Բրոնթեն standardebooks.org֊ում] * {{cite web|url=http://www.mick-armitage.staff.shef.ac.uk/anne/bronte.html|title=Anne Brontë – The Scarborough Connection|publisher=|lang=en|accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 7–ին|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CJid2mIZ?url=http://www.mick-armitage.staff.shef.ac.uk/anne/bronte.html|archivedate=2012-11-20|dead-url=yes}} * {{cite web|url=http://www.annebrontescarborough.co.uk/|title=Ann Bronte Remembered in Scarborough|publisher=|lang=en|accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 7–ին|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CJidqVLL?url=http://www.annebrontescarborough.co.uk/|archivedate=2012-11-20|dead-url=yes}} * {{cite web|url=http://annebronte.com/|title=Anne Bronte|publisher=|lang=en|accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 7–ին|archive-date=2012-03-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20120310192742/http://annebronte.com/|dead-url=yes}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Բրոնտե, Էնն}} [[Կատեգորիա:Անգլիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Բրոնտե ընտանիք]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Գրական կեղծանուններով հայտնի հեղինակներ]] [[Կատեգորիա:Գրողներ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի կին վիպասաններ]] [[Կատեգորիա:19-րդ դարի անգլիացի վիպասաններ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի բանաստեղծուհիներ]] dtj5jmuo438cbxxld4028cszb3ws9u9 0 527148 8487014 8251768 2022-08-11T06:50:20Z Ապատ63 36683 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki '''Ավագ Զաքարյան''' (ծննդյան թիվը անհտայտ է– [[1250]]), XIII դարի պետական գործիչ, [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] աթաբեկ [[Իվանե Զաքարյան|Իվանեի]] որդին։ == Կենսագրություն == Մոտ [[1233]]-[[1234]] թվականներին, հոր մահից հետո, ժառանգել է աթաբեկության պաշտոնը և Զաքարյան ֆեոդալական տան ավագությունը։ [[1236]] թվականին մոնղոլական 30000-անոց բանակը ներխուժել է Հայաստան։ Զորամասերից մեկը պաշարել է Ավագ Զաքարյանի նստավայրը՝ Կայեն բերդը։ Ավագը ստիպված բանակցություններ է սկսել մոնղոլների զորապետ Զարմազանի հետ և հպատակություն հայտնել։ Նրան հետևել են մյուս իշխանները Չարմաղանը, հաշվի առնելով Ավագ Զաքարյանի դիրքը և հեղինակությունը, աշխատել է սիրաշահել նրան և նրա միջոցով հպատակեցնել նաև [[Վրաստան]]ի թագուհուն։ [[Մանգու խան|Մանգու Խանի]]՝ [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] չորրորդ մեծ խանի օրոք Ավագ Զաքարյանը ճանաչվել է վրաց արքունիքի ներկայացուցիչ, Հայաստանի փաստական տիրակալ, մոնղոլների վարչառազմական պաշտոնեության ներկայացուցիչ, մոնղոլական բանակում հայ֊-վրացական միացյալ զորքերի գլխավոր հրամանատար և [[թուման]]ի (վարչական միավոր) կառավարիչ։ [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը]] կառուցվել է Ավագի հսկողությամբ՝ մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=599}} {{DEFAULTSORT:Զաքարյան, Ավագ}} [[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Զաքարյաններ]] [[Կատեգորիա:Վիրահայեր]] {{Անավարտ}} qdydw3vsgp4jqdr2285c3194uw10c5i 8487015 8487014 2022-08-11T06:54:56Z Ապատ63 36683 wikitext text/x-wiki '''Ավագ Զաքարյան''' (ծննդյան թիվն անհտայտ է {{ԱԾ}}), XIII դարի պետական գործիչ, [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] աթաբեկ [[Իվանե Զաքարյան|Իվանեի]] որդին։ == Կենսագրություն == Ավագ Զաքարյանը ծնվել է մոտ [[1233]]-[[1234]] թվականներին, [[Իվանե Զաքարյան|հոր]] մահից հետո, ժառանգել է աթաբեկության պաշտոնը և [[Զաքարյաններ|Զաքարյան ֆեոդալական տան]] ավագությունը։ [[1236]] թվականին մոնղոլական 30000-անոց բանակը ներխուժել է Հայաստան։ Զորամասերից մեկը պաշարել է Ավագ Զաքարյանի նստավայրը՝ Կայեն բերդը։ Ավագը ստիպված բանակցություններ է սկսել մոնղոլների զորապետ Զարմազանի հետ և հպատակություն հայտնել։ Նրան հետևել են մյուս իշխանները Չարմաղանը, հաշվի առնելով Ավագ Զաքարյանի դիրքը և հեղինակությունը, աշխատել է սիրաշահել նրան և նրա միջոցով հպատակեցնել նաև [[Վրաստան]]ի թագուհուն։ [[Մանգու խան|Մանգու Խանի]]՝ [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] չորրորդ մեծ խանի օրոք Ավագ Զաքարյանը ճանաչվել է վրաց արքունիքի ներկայացուցիչ, Հայաստանի փաստական տիրակալ, մոնղոլների վարչառազմական պաշտոնեության ներկայացուցիչ, մոնղոլական բանակում հայ֊-վրացական միացյալ զորքերի գլխավոր հրամանատար և [[թուման]]ի (վարչական միավոր) կառավարիչ։ == Հետաքրքիր փաստեր == [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը]] կառուցվել է Ավագի հսկողությամբ՝ մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=599}} == Տես նաև == * [[Զաքարյան իշխանապետություն]] * [[Զաքարյաններ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Զաքարյան, Ավագ}} [[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Զաքարյաններ]] [[Կատեգորիա:Վիրահայեր]] {{Անավարտ}} boxt89awlaizl69hq6z1ybwiffmfqzu 8487016 8487015 2022-08-11T06:55:40Z Ապատ63 36683 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki '''Ավագ Զաքարյան''' (ծննդյան թիվն անհտայտ է {{ԱԾ}}), XIII դարի պետական գործիչ, [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] աթաբեկ [[Իվանե Զաքարյան|Իվանեի]] որդին։ == Կենսագրություն == Ավագ Զաքարյանը ծնվել է մոտ [[1233]]-[[1234]] թվականներին, [[Իվանե Զաքարյան|հոր]] մահից հետո, ժառանգել է աթաբեկության պաշտոնը և [[Զաքարյաններ|Զաքարյան ֆեոդալական տան]] ավագությունը։ [[1236]] թվականին մոնղոլական 30000-անոց բանակը ներխուժել է Հայաստան։ Զորամասերից մեկը պաշարել է Ավագ Զաքարյանի նստավայրը՝ Կայեն բերդը։ Ավագը ստիպված բանակցություններ է սկսել մոնղոլների զորապետ Զարմազանի հետ և հպատակություն հայտնել։ Նրան հետևել են մյուս իշխանները Չարմաղանը, հաշվի առնելով Ավագ Զաքարյանի դիրքը և հեղինակությունը, աշխատել է սիրաշահել նրան և նրա միջոցով հպատակեցնել նաև [[Վրաստան]]ի թագուհուն։ [[Մանգու խան|Մանգու Խանի]]՝ [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] չորրորդ մեծ խանի օրոք Ավագ Զաքարյանը ճանաչվել է վրաց արքունիքի ներկայացուցիչ, Հայաստանի փաստական տիրակալ, մոնղոլների վարչառազմական պաշտոնեության ներկայացուցիչ, մոնղոլական բանակում հայ֊-վրացական միացյալ զորքերի գլխավոր հրամանատար և [[թուման]]ի (վարչական միավոր) կառավարիչ։ == Հետաքրքիր փաստեր == [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը]] կառուցվել է Ավագի հսկողությամբ՝ մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=599}} == Տես նաև == * [[Զաքարյան իշխանապետություն]] * [[Զաքարյաններ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զաքարյան, Ավագ}} [[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Զաքարյաններ]] [[Կատեգորիա:Վիրահայեր]] {{Անավարտ}} cncbs5gbdb9wzlai334iw9tufnr40ki 8487018 8487016 2022-08-11T06:56:16Z Ապատ63 36683 wikitext text/x-wiki '''Ավագ Զաքարյան''' (ծննդյան թիվն անհտայտ է {{ԱԾ}}), XIII դարի պետական գործիչ, [[Զաքարյաններ|Զաքարյանների տոհմից]] աթաբեկ [[Իվանե Զաքարյան|Իվանեի]] որդին։ == Կենսագրություն == Ավագ Զաքարյանը ծնվել է մոտ [[1233]]-[[1234]] թվականներին, [[Իվանե Զաքարյան|հոր]] մահից հետո, ժառանգել է աթաբեկության պաշտոնը և [[Զաքարյաններ|Զաքարյան ֆեոդալական տան]] ավագությունը։ [[1236]] թվականին մոնղոլական 30000-անոց բանակը ներխուժել է Հայաստան։ Զորամասերից մեկը պաշարել է Ավագ Զաքարյանի նստավայրը՝ Կայեն բերդը։ Ավագը ստիպված բանակցություններ է սկսել մոնղոլների զորապետ Զարմազանի հետ և հպատակություն հայտնել։ Նրան հետևել են մյուս իշխանները Չարմաղանը, հաշվի առնելով Ավագ Զաքարյանի դիրքը և հեղինակությունը, աշխատել է սիրաշահել նրան և նրա միջոցով հպատակեցնել նաև [[Վրաստան]]ի թագուհուն։ [[Մանգու խան|Մանգու Խանի]]՝ [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] չորրորդ մեծ խանի օրոք Ավագ Զաքարյանը ճանաչվել է վրաց արքունիքի ներկայացուցիչ, Հայաստանի փաստական տիրակալ, մոնղոլների վարչառազմական պաշտոնեության ներկայացուցիչ, մոնղոլական բանակում հայ֊-վրացական միացյալ զորքերի գլխավոր հրամանատար և [[թուման]]ի (վարչական միավոր) կառավարիչ։ == Հետաքրքիր փաստեր == [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը]] կառուցվել է Ավագի հսկողությամբ՝ մոնղոլական զավթիչ զորքերին ենթարկվելու երդումից հետո<ref name="Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6">Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 6. Իջևանի շրջան ։ Կազմ.՝ Ավագյան Սուրեն Արտեմի, Ջանփոլադյան Հռիփսիմե Միքայելի, ՀՍՍՀ ԳԱ; Հնագիտ. և ազգագր. ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977 թ. ([http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_6/book/content.html էլեկտրոնային տարբերակ])։</ref>։ == Տես նաև == * [[Զաքարյան իշխանապետություն]] * [[Զաքարյաններ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=599}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զաքարյան, Ավագ}} [[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Զաքարյաններ]] [[Կատեգորիա:Վիրահայեր]] {{Անավարտ}} 9uu6ezk9wq5scesbi6bvj577qsqhj5i 0 527192 8487023 7104288 2022-08-11T06:58:01Z 37.252.83.70 wikitext text/x-wiki {{այլ|Սերգեյ Սարգսյան (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Անձ | ԱԱՀ = Սերգեյ Սարգսյան | բնագիր ԱԱՀ = | background-color = #ededed | պատկեր = Sergeysargsyan.png | չափ = | նկարագրում = | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1982|4|7}} | ծննդավայր = [[Թբիլիսի]] | վախճանի օր = | վախճանի վայրը = | քաղաքացիություն = {{դրոշավորում|Հայաստան}} | ազգություն = հայ | ալմա մատեր = | ազդվել է = | ազդել է = | գրքեր = [[Վարդագույն քաղաքի գույնը]] | աշխատանք = | կարողություն = | մասնագիտություն = հաղորդավար, զավեշտաբան | աշխատավայր = [[Արմնյուզ]] հեռուստաընկերություն | ամուսին = | ծնողներ = | երեխաներ = | պարգևներ և մրցանակներ = | կայք = | ստորագրություն = | Վիքիպահեստ = }} '''Սերգեյ Սարգսյան''' ({{ԱԾ}}), հայ Սիրված հաղորդավար, զավեշտաբան։ Ներկայումս աշխատում է [[Արմնյուզ]] լրատվական հեռուստաալիքում, որպես [[ArmComedy|Արմքոմեդի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.armnewstv.am/2020/01/29/%d5%a1%d6%80%d5%b4%d6%84%d5%b8%d5%b4%d5%a5%d5%a4%d5%ab/|title=Արմքոմեդի – Armnews հեռուստաընկերություն|language=en-US|accessdate=2020-06-06}}</ref> երգիծական հաղորդման հաղորդավար։ == Կենսագրություն == Սերգեյ Սարգսյանը ծնվել է 1982 թվականի ապրիլի 7-ին [[Թբիլիսի]]ում։ 1990 թվականին եկել է [[Հայաստան]]։ 1993-1995 թվականներին բնակվել է [[Ռուսաստան]]ում, որից հետո կրկին վերադարձել է Հայաստան։ 1998 թվականին Երևանում ավարտել է թիվ 71 դպրոցը, ապա 1998-2003 թվականներին սովորել է [[Երևանի պետական լեզվահասարակագիտական համալսարան|Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանի]] ֆրանսերեն և անգլերեն լեզուների բաժնում։ Ավարտելով ասպիրանտուրան՝ 2006 թվականին ստացել է բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան։ 2006-2011 թվականներին դասավանդել է նույն համալսարանում։ 2003-2004 թվականներին աշխատել է որպես թարգմանիչ ընտրական համակարգերի միջազգային հիմնադրամում, 2004-2007 թվականներին՝ ազգային ժողովրդավարության ինստիտուտում՝ որպես քաղաքական մշակույթի ծրագրի համակարգող, իսկ արդեն 2011-2012 թվականներին աշխատանքի է անցել «Սիվիլնեթ» ինտերնետային հեռուստաընկերությունում՝ որպես հաղորդավար։ 2012 թվականից աշխատում է «Արմնյուզ» լրատվական հեռուստաալիքում և վարում է երգիծական [[ArmComedy|Արմքոմեդի]] հաղորդումը<ref>[https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1207 Սերգեյ Սարգսյանի մասին AV Production կայքում]</ref>։ [[Պատկեր:ArmComedy.jpg|մինի|ձախից|250px|ArmComedy (ԱրմՔոմեդի) հաղորդավարներ Սերգեյ Սարգսյանն (աջ կողմում) և Նարեկ Մարգարյանը (ձախ կողմում) «Հայակ 2014» մրցանակաբաշխության ժամանակ կինոռեժիսոր [[Սերժ Ավետիքյան]]ի հետ։]] == Աշխատությունները == {{main|Վարդագույն քաղաքի գույնը}} 2009 թվականին լույս է տեսել Սարգսյանի ''«Վարդագույն քաղաքի գույնը»'' գիրքը։ == Աղբյուրներ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1207 Սերգեյի մասին] {{DEFAULTSORT:Սարգսյան, Սերգեյ}} [[Կատեգորիա:Թբիլիսի քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]] [[Կատեգորիա:Հայ թարգմանիչներ]] [[Կատեգորիա:1982 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 7 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Հայ աթեիստներ]] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանից Հայաստան արտագաղթածներ]] [[Կատեգորիա:ԵՊԼՀ շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Բանասիրական գիտությունների թեկնածուներ]] ogxh8e0epu1ev9liucd90sjsucpi58n 8487028 8487023 2022-08-11T07:01:44Z 37.252.83.70 wikitext text/x-wiki {{այլ|Սերգեյ Սարգսյան (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Անձ | ԱԱՀ = Սերգեյ Սարգսյան | բնագիր ԱԱՀ = | background-color = #ededed | պատկեր = Sergeysargsyan.png | չափ = | նկարագրում = | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1982|4|7}} | ծննդավայր = [[Թբիլիսի]] | վախճանի օր = | վախճանի վայրը = | քաղաքացիություն = {{դրոշավորում|Հայաստան}} | ազգություն = հայ | ալմա մատեր = | ազդվել է = | ազդել է = | գրքեր = [[Վարդագույն քաղաքի գույնը]] | աշխատանք = | կարողություն = | մասնագիտություն = հաղորդավար, զավեշտաբան | աշխատավայր = [[Արմնյուզ]] հեռուստաընկերություն | ամուսին = | ծնողներ = | երեխաներ = | պարգևներ և մրցանակներ = | կայք = | ստորագրություն = | Վիքիպահեստ = }} '''Սերգեյ Սարգսյան''' ({{ԱԾ}}), հայ հաղորդավար, զավեշտաբան։ Ներկայումս աշխատում է [[Արմնյուզ]] լրատվական հեռուստաալիքում, որպես [[ArmComedy|Արմքոմեդի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.armnewstv.am/2020/01/29/%d5%a1%d6%80%d5%b4%d6%84%d5%b8%d5%b4%d5%a5%d5%a4%d5%ab/|title=Արմքոմեդի – Armnews հեռուստաընկերություն|language=en-US|accessdate=2020-06-06}}</ref> երգիծական հաղորդման հաղորդավար։ == Կենսագրություն == Սերգեյ Սարգսյանը ծնվել է 1982 թվականի ապրիլի 7-ին [[Թբիլիսի]]ում։ 1990 թվականին եկել է [[Հայաստան]]։ 1993-1995 թվականներին բնակվել է [[Ռուսաստան]]ում, որից հետո կրկին վերադարձել է Հայաստան։ 1998 թվականին Երևանում ավարտել է թիվ 71 դպրոցը, ապա 1998-2003 թվականներին սովորել է [[Երևանի պետական լեզվահասարակագիտական համալսարան|Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանի]] ֆրանսերեն և անգլերեն լեզուների բաժնում։ Ավարտելով ասպիրանտուրան՝ 2006 թվականին ստացել է բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան։ 2006-2011 թվականներին դասավանդել է նույն համալսարանում։ 2003-2004 թվականներին աշխատել է որպես թարգմանիչ ընտրական համակարգերի միջազգային հիմնադրամում, 2004-2007 թվականներին՝ ազգային ժողովրդավարության ինստիտուտում՝ որպես քաղաքական մշակույթի ծրագրի համակարգող, իսկ արդեն 2011-2012 թվականներին աշխատանքի է անցել «Սիվիլնեթ» ինտերնետային հեռուստաընկերությունում՝ որպես հաղորդավար։ 2012 թվականից աշխատում է «Արմնյուզ» լրատվական հեռուստաալիքում և վարում է երգիծական [[ArmComedy|Արմքոմեդի]] հաղորդումը<ref>[https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1207 Սերգեյ Սարգսյանի մասին AV Production կայքում]</ref>։ [[Պատկեր:ArmComedy.jpg|մինի|ձախից|250px|ArmComedy (ԱրմՔոմեդի) հաղորդավարներ Սերգեյ Սարգսյանն (աջ կողմում) և Նարեկ Մարգարյանը (ձախ կողմում) «Հայակ 2014» մրցանակաբաշխության ժամանակ կինոռեժիսոր [[Սերժ Ավետիքյան]]ի հետ։]] == Աշխատությունները == {{main|Վարդագույն քաղաքի գույնը}} 2009 թվականին լույս է տեսել Սարգսյանի ''«Վարդագույն քաղաքի գույնը»'' գիրքը։ == Աղբյուրներ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1207 Սերգեյի մասին] {{DEFAULTSORT:Սարգսյան, Սերգեյ}} [[Կատեգորիա:Թբիլիսի քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]] [[Կատեգորիա:Հայ թարգմանիչներ]] [[Կատեգորիա:1982 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 7 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Հայ աթեիստներ]] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանից Հայաստան արտագաղթածներ]] [[Կատեգորիա:ԵՊԼՀ շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Բանասիրական գիտությունների թեկնածուներ]] eggsyrl3kue5cx7ckok35g8fymorruh 0 530862 8486782 8408740 2022-08-10T19:36:49Z Nicat49 17527 wikitext text/x-wiki {{անաղբյուր}} {{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ | ֆուտբոլիստի անուն = Ալեքսանդր Միրզոյան | պատկեր = | ամբողջական անուն = Ալեքսանդր Բագրատի Միրզոյան | ազգությունը= Հայ | քաղաքացիությունը= {{դրոշավորում|ԽՍՀՄ}} <br /> {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} | մականուն= | Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք = ապրիլի 20, [[1951]] | ծննդյան քաղաք = Բաքու | ծննդյան երկիր = [[Ադրբեջանական ԽՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]] | Մահվան ամսաթիվ և տարիք = | մահվան քաղաք= | մահվան երկիր= | հասակ = 178 | քաշ = 79 | դիրք = պաշտպան | ներկա ակումբ = ավարտել է կարիերան | համար = | երիտ տարիներ = | երիտ ակումբ = | տարի = 1968—1974<br />1975—1978<br />1979—1983 | ակումբ = [[Նեֆթչի ՖԱ (Բաքու)]]<br />[[Արարատ (ֆուտբոլային ակումբ, Երևան)|Արարատ (Երևան)]]<br />[[Սպարտակ (ֆուտբոլային ակումբ, Մոսկվա)|Սպարտակ (Մոսկվա)]] | խաղ(գոլ) = 114 (1)<br />85 (6)<br />80 (9) | ազգային տարի = 1979 | ազգային թիմ = [[ԽՍՀՄ]] | ազգային խաղ(գոլ) = 2(0) | մարզչական տարի = 1986<br />1987—1988 | մարզչական ակումբ = [[Սպարտակ (Կոստրոմա)]]<br />[[Լոկոմոտիվ (Գորկիյ)]] | մասնագիտական ըստ = | հավաքականի ըստ = }} '''Ալեքսանդր Բագրատի Միրզոյան''' ([[ապրիլի 20]], [[1951]], [[Բաքու]], [[Ադրբեջանական ԽՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]]), խորհրդային տարիների հայ ֆուտբոլիստ։ 1980-ականներին եղել է մոսկովյան [[Սպարտակ (ֆուտբոլային ակումբ, Մոսկվա)|«Սպարտակի»]] [[ֆուտբոլիստ]], [[պաշտպան]]։ Ներկայումս՝ [[Ռուսաստան]]ի ֆուտբոլի վետերանների միության նախագահ։ Ռուսաստանի ֆուտբոլային միության անդամ։ == Կենսագրություն == Ավարտել է «[[Նեֆտյանիկ]]ի» ֆուտբոլային դպրոցի նախապատրաստական խումբը։ [[1976]] թվականին ավարտել է [[Ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտ]]ը։ Մարզիչների բարձրագույն դպրոցի շրջանավարտ է՝ մարզիչ-ուսուցիչ մասնագիտացմամբ։ [[Կենտրոնական պաշտպան]]։ 11-մետրանոցների հաստիքային իրացնող։ Սպորտի վարպետ, ֆիզիկական կուլտուրայի վաստակավոր գործիչ։ ԽՍՀՄ երիտասարդական հավաքականի կազմում անցկացրած խաղերով ռեկորդակիր։ Անցկացրել է 2 խաղ ԽՍՀՄ հավաքականում (1979—1980 թ.)։ ԽՍՀՄ առաջնությունում՝ 231 խաղ, 15 գոլ։ == Ներկայումս == Ռուսաստանի ֆուտբոլի վետերանների միության նախագահ։ Ռուսաստանի ֆուտբոլային միության նախագահի խորհրդական։ ՌՖՄ-ի նախագահին կից փորձագիտական խորհրդի պատասխանատու քարտուղար։ Ռուսաստանի ֆուտբոլի վետերանների կոմիտեի փոխնախագահ։ ՌՖՄ-ի տեխնիկական կոմիտեի անդամ։ == Նվաճումներ == ==== Ակումբային ==== * ԽՍՀՄի չեմպիոն՝ 1979 * ԽՍՀՄ գավաթակիր՝ 1975 * ԽՍՀՄ գավաթի եզրափակչի մասնակից՝ 1976, 1980, 1981 ==== Անձնական ==== * ԽՍՀՄ 33 լավագույն ֆուտբոլիստների ցանկում՝ 1975, 1980 * Վետերանների համաշխարհային խաղերի չեմպիոն՝ 1994 {{DEFAULTSORT:Միրզոյան, Ալեքսանդր}} [[Կատեգորիա:Ապրիլի 20 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:1951 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Հայ ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի պաշտպաններ]] [[Կատեգորիա:Արարատի ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Սպարտակ Մոսկվայի ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Հայ ֆուտբոլային մարզիչներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզիչներ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի 2-րդ աստիճանի մեդալով պարգևատրվածներ]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆուտբոլային մարզիչներ]] [[Կատեգորիա:Խորհրդահայեր]] 935fyl2i5k0zyc75wgogkjw8d6b7ouh 0 531095 8486930 8486343 2022-08-11T00:07:37Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = Բնակավայր | հայերեն անվանում = Գրանոցո կոն Մոնտիչելո | բնօրինակ անվանում = Granozzo con Monticello | ենթարկում = | երկիր = Իտալիա | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 22|lat_sec =00 |lon_dir = E|lon_deg = 8|lon_min = 34|lon_sec =00 |CoordAddon = |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = 280 | երկրամասի քարտեզի չափ = | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = Մարզ | երկրամաս = Պիեմոնտ | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = Գավառ | շրջան = Նովարա (գավառ) {{!}}Նովարա | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = քաղաքապետ | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 19 | կենտրոնի բարձրություն = 367 | կլիմա = | լեզու = | բնակչություն = 1362 | մարդահամարի թվական = | խտություն = 64 | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | տեղաբնականուն = | ժամային գոտի = +1 | DST = | հեռախոսային կոդ = +39 0321 | փոստային ինդեքս = 28060 | փոստային ինդեքսներ = | ավտոմոբիլային կոդ = | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT | թվային իդենտիֆիկատոր = 03077 | Վիքիպահեստում = Granozzo con Monticello | կայք = www.comune.granozzoconmonticello.no.it }} '''Գրանոցո կոն Մոնտիչելո''' ({{lang-it|Granozzo con Monticello}}), քաղաք [[Իտալիա]]յի [[Պիեմոնտ]] մարզի [[Նովարա (գավառ)|Նովարա]] գավառում<ref name=Istat>{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Novara)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 17|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}</ref>։ Բնակչությունը 1362 մարդ է ([[2010]] թվականի տվյալներով)։ Բնակչության խտությունը 64 մարդ/կմ² է։ Տարածքը 19 կմ² է։ Փոստային ինդեքսը՝ 28060։ Հեռախոսային կոդը՝ 0321։ [[Օգոստոսի 15]]-ին կոմունայում նշվում է հատկապես [[Սուրբ Աստվածածնի վերափոխման տոն|Սուրբ Աստվածածնի Վերափոխման տոն]]ը։ Կոմունայի հովանավոր սրբերն են Գերվասին և Պրոտասին։ Տոնը նշվում է [[հունիսի 19]]-ին։ == Ժողովրդագրություն == Բնակչության աճը <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6) ImageSize = width:455 height:373 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:2500 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 bar:2011 text:2011 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from:0 till: 1554 bar:1871 from:0 till: 1664 bar:1881 from:0 till: 1957 bar:1901 from:0 till: 2315 bar:1911 from:0 till: 2253 bar:1921 from:0 till: 2059 bar:1931 from:0 till: 1808 bar:1936 from:0 till: 1785 bar:1951 from:0 till: 1772 bar:1961 from:0 till: 1511 bar:1971 from:0 till: 1139 bar:1981 from:0 till: 1049 bar:1991 from:0 till: 1065 bar:2001 from:0 till: 1216 bar:2011 from:0 till: 1432 PlotData= bar:1861 at: 1554 fontsize:S text: 1554 shift:(-8,5) bar:1871 at: 1664 fontsize:S text: 1664 shift:(-10,5) bar:1881 at: 1957 fontsize:S text: 1957 shift:(-10,5) bar:1901 at: 2315 fontsize:S text: 2315 shift:(-10,5) bar:1911 at: 2253 fontsize:S text: 2253 shift:(-10,5) bar:1921 at: 2059 fontsize:S text: 2059 shift:(-10,5) bar:1931 at: 1808 fontsize:S text: 1808 shift:(-10,5) bar:1936 at: 1785 fontsize:S text: 1785 shift:(-10,5) bar:1951 at: 1772 fontsize:S text: 1772 shift:(-10,5) bar:1961 at: 1511 fontsize:S text: 1511 shift:(-10,5) bar:1971 at: 1139 fontsize:S text: 1139 shift:(-10,5) bar:1981 at: 1049 fontsize:S text: 1049 shift:(-10,5) bar:1991 at: 1065 fontsize:S text: 1065 shift:(-10,5) bar:2001 at: 1216 fontsize:S text: 1216 shift:(-10,5) bar:2011 at: 1432 fontsize:S text: 1432 shift:(-10,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների </timeline> == Կոմունայի վարչակազմ == * Հեռախոսահամար։ 0321 55113 * Էլեկտրոնային հասցե։ granozzo.con.monticello@reteunitaria.piemonte.it * Գլխավոր կայք։ [http://www.comune.granozzoconmonticello.no.it/ www.comune.granozzoconmonticello.no.it] == Տես նաև == *[[Իտալիայի գավառներ]] == Արտաքին հղումներ == * [http://www.comune.granozzoconmonticello.no.it/ Գրանոցո կոն Մոնտիչելոյի պաշտոնական կայք {{ref-it}}] * [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}] * http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Նովարայի գավառ}} [[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]] a68lpo4dkre0w82gqokpsmfqsiwrp2a 0 538380 8486488 8486309 2022-08-10T12:16:59Z Son Melkumyan 122343 wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Լյուտնյա (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Երաժշտական գործիք}} '''Լյուտնյա''' ({{lang-it|liuto}}, {{lang-ar|al ud}}), լարային կսմիթային երաժշտական գործիք։ Ունի արևելյան ծագում ([[Հնդկաստան]], Իրան, [[Կենտրոնական Ասիա|Միջին Ասիա]]), հայկական [[ուդ]]ի նախատիպը: Ունի ուռուցիկ, ձվաձև [[իրան]], կարճ, լայն վզիկ, ետ թեքված գլխիկ և 6—16 լար (երբեմն մինչև 24)։ Եղել են տարբեր լարվածքի, ըստ որում լարվածքը փոփոխվել է նաև ըստ կատարվող ստեղծագործության։ Մուտք է գործել [[Իսպանիա]], որտեղից էլ հետագայում տարածվել եվրոպական երկրներում, ուր լյուտնյա նվագելու արվեստն իր գագաթնակետին հասավ XV-XVII դարերում։ [[XVIII դար]]ի 2-րդ կեսից փոխարինվել է [[կիթառ]]ով։ Արդիական եվրոպական լյուտնյան ունի 6 միակի լար և լարվում է վեցլարանի կիթառի նման<ref>{{Cite book |title=Երաժշտական բացատրական բառարան |last=Մելիք-Վրթանեսյան |first=Կ.Ե. |publisher=«Խորհրդային գրող» |year=1989 |location=Երևան}}</ref>։ == Պատմություն == Լյուտնյա գործիքի ծագման մասին հստակ հիշատակություն չկա։ Գործիքի զանազան տարբերակները հնագույն ժամանակներից օգտագործվել են [[Եգիպտոս]]ի, [[Խեթական պետություն|Խեթական թագավորության]], [[Հունաստան]]ի, [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմ]]ի, [[Բուլղարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի, [[Կիլիկիա]]յի մշակույթներում։ 7-րդ դարի սկզբներին լյուտնյային նման գործիքներ հայտնվեցին [[Իրան|Պարսկաստան]]ում, [[Հայաստան]]ում, [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիա]]յում և [[Արաբական խալիֆայություն]]ում։ 6-րդ դարում բուլղարների շնորհիվ լյուտնյա երաժշտական գործիքը տարածում գտավ ողջ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]], իսկ 8-րդ դարում [[մավրեր]]ը այն տեղափոխեցին Իսպանիա և [[Կատալոնիա]]։ Լյուտնյայի տարածման պատմությունն այսքանով չավարտվեց, երաժշտական այս գործիքի հիմքի վրա ստեղծվեց իտալական կիթառը։ 15-16-րդ դարերում իսպանացի, կատալոնացի և պորտուգալացի բազմաթիվ կատարողներ լյուտնյայի հետ միաժամանակ կիրառում էին [[Վիուելա|վիուելա]] (գործիք, որն իր ձևով և լարվածքով նման է լյուտնյային)։ Արաբական երկրներում, լյուտնյան համարվում էր թագավորական երաժշտական գործիք, շնորհիվ մեղմ հնչողության՝ լյուտնյան շատ կրոններում ուներ սիմվոլիկ նշանակություն։ [[Բուդդայականություն|Բուդդայականության]] մեջ նվագը երաժշտական այս գործիքի վրա հանգստության և մարդկանց ու աստվածների աշխարհում ներդաշնակության գրավականն էր, իսկ [[քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] մեջ լյուտնյան արտացոլում էր երկնային գեղեցկությունն ու բնության ուժերի նկատմամբ հսկողությունը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://muzinstru.ru/strunnye/lyutnya|title=Лютня: что это такое, строение, звучание, история, разновидности, использование|website=muzinstru.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2021-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20210616105304/https://muzinstru.ru/strunnye/lyutnya|deadlink=no}}</ref>։ == Լյուտնյայի բազմազանություն == Իր գոյության պատմության ողջ ընթացքում լյուտնյայի կառուցվածքը տարբեր փոփոխությունների է ենթարկվել։ Վարպետները փորձեր էին կիրառում կորպուսի ձևի, լարվածքի, լարերի քանակի, չափի և այլնի վրա։ Այդ պատճառով էլ ձևավորվեցին առանձին լարային բազմաթիվ գործիքներ, որոնց նախատիպը համարվում է լյուտնյան. * [[Սիտար]] ([[Հնդկաստան]]) - այս գործիքն առանձնանում է լարերի մեծ քանակով, որոնցից միայն 7-ն են հիմնական։ * [[Կոբզա]] ([[Ուկրաինա]]) - ունի առավել կլոր կորպուս ու կարճ գրիֆ, ունի միայն 8 լադ<ref name=":0" />։ * [[Վիուելա]] ([[Իտալիա|Իտալիա)]] * [[Մանդոլին|Մանդոլին]] ([[Իտալիա]]) * [[Սազ]] - նման է մանդոլինին, առավել տարածված է [[Կովկաս|Կովկասյան ժողովուրդներ]]ի մոտ։ * [[Ռեբաբ]] ([[Իրան]]) - տարածված էր միջնադարում Արևելքի երկրների մշակույթում, ունի 1-3 լար։ * [[Կիթառ]] ի հայտ է եկել Եվրոպայում 15-րդ դարում վիուելայի հիման վրա<ref>{{Cite web|url=https://bigenc.ru/music/text/2362758|title=ГИТАРА • Большая российская энциклопедия - электронная версия|website=bigenc.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2022-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615154314/https://bigenc.ru/music/text/2362758|deadlink=no}}</ref>։ * [[Ուդ]] - ի հայտ է եկել վաղ միջնադարում Մերձավոր ու Միջին Արևելքում<ref name=":3">{{Cite web|url=https://bigenc.ru/music/text/4215424|title=УД • Большая российская энциклопедия - электронная версия|website=bigenc.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2021-10-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20211023173425/https://bigenc.ru/music/text/4215424|deadlink=no}}</ref>։ == Աղբյուրներ == * Մելիք-Վրթանեսյան Կ.Ե., Տոնյան Մ.Ա., «Երաժշտական բացատրական բառարան», Երևան, 1989 * [https://bigenc.ru/vocabulary Большая российская энциклопедия] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Musical-instrument-stub}} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=647}} [[Կատեգորիա:Կսմիթային նվագարաններ]] [[Կատեգորիա:Լարային երաժշտական գործիքներ]] [[Կատեգորիա:Իրանական հայտնագործություններ]] bry44z40yig7b2xdabgco8mhzk8nnud 8486922 8486488 2022-08-11T00:06:17Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Այլ կիրառումներ|Լյուտնյա (այլ կիրառումներ)}} {{Տեղեկաքարտ Երաժշտական գործիք}} '''Լյուտնյա''' ({{lang-it|liuto}}, {{lang-ar|al ud}}), լարային կսմիթային երաժշտական գործիք։ Ունի արևելյան ծագում ([[Հնդկաստան]], Իրան, [[Կենտրոնական Ասիա|Միջին Ասիա]]), հայկական [[ուդ]]ի նախատիպը։ Ունի ուռուցիկ, ձվաձև [[իրան]], կարճ, լայն վզիկ, ետ թեքված գլխիկ և 6—16 լար (երբեմն մինչև 24)։ Եղել են տարբեր լարվածքի, ըստ որում լարվածքը փոփոխվել է նաև ըստ կատարվող ստեղծագործության։ Մուտք է գործել [[Իսպանիա]], որտեղից էլ հետագայում տարածվել եվրոպական երկրներում, ուր լյուտնյա նվագելու արվեստն իր գագաթնակետին հասավ XV-XVII դարերում։ [[XVIII դար]]ի 2-րդ կեսից փոխարինվել է [[կիթառ]]ով։ Արդիական եվրոպական լյուտնյան ունի 6 միակի լար և լարվում է վեցլարանի կիթառի նման<ref>{{Cite book |title=Երաժշտական բացատրական բառարան |last=Մելիք-Վրթանեսյան |first=Կ.Ե. |publisher=«Խորհրդային գրող» |year=1989 |location=Երևան}}</ref>։ == Պատմություն == Լյուտնյա գործիքի ծագման մասին հստակ հիշատակություն չկա։ Գործիքի զանազան տարբերակները հնագույն ժամանակներից օգտագործվել են [[Եգիպտոս]]ի, [[Խեթական պետություն|Խեթական թագավորության]], [[Հունաստան]]ի, [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմ]]ի, [[Բուլղարիա]]յի, [[Չինաստան]]ի, [[Կիլիկիա]]յի մշակույթներում։ 7-րդ դարի սկզբներին լյուտնյային նման գործիքներ հայտնվեցին [[Իրան|Պարսկաստան]]ում, [[Հայաստան]]ում, [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիա]]յում և [[Արաբական խալիֆայություն]]ում։ 6-րդ դարում բուլղարների շնորհիվ լյուտնյա երաժշտական գործիքը տարածում գտավ ողջ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]], իսկ 8-րդ դարում [[մավրեր]]ը այն տեղափոխեցին Իսպանիա և [[Կատալոնիա]]։ Լյուտնյայի տարածման պատմությունն այսքանով չավարտվեց, երաժշտական այս գործիքի հիմքի վրա ստեղծվեց իտալական կիթառը։ 15-16-րդ դարերում իսպանացի, կատալոնացի և պորտուգալացի բազմաթիվ կատարողներ լյուտնյայի հետ միաժամանակ կիրառում էին [[Վիուելա|վիուելա]] (գործիք, որն իր ձևով և լարվածքով նման է լյուտնյային)։ Արաբական երկրներում, լյուտնյան համարվում էր թագավորական երաժշտական գործիք, շնորհիվ մեղմ հնչողության՝ լյուտնյան շատ կրոններում ուներ սիմվոլիկ նշանակություն։ [[Բուդդայականություն|Բուդդայականության]] մեջ նվագը երաժշտական այս գործիքի վրա հանգստության և մարդկանց ու աստվածների աշխարհում ներդաշնակության գրավականն էր, իսկ [[քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] մեջ լյուտնյան արտացոլում էր երկնային գեղեցկությունն ու բնության ուժերի նկատմամբ հսկողությունը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://muzinstru.ru/strunnye/lyutnya|title=Лютня: что это такое, строение, звучание, история, разновидности, использование|website=muzinstru.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2021-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20210616105304/https://muzinstru.ru/strunnye/lyutnya|deadlink=no}}</ref>։ == Լյուտնյայի բազմազանություն == Իր գոյության պատմության ողջ ընթացքում լյուտնյայի կառուցվածքը տարբեր փոփոխությունների է ենթարկվել։ Վարպետները փորձեր էին կիրառում կորպուսի ձևի, լարվածքի, լարերի քանակի, չափի և այլնի վրա։ Այդ պատճառով էլ ձևավորվեցին առանձին լարային բազմաթիվ գործիքներ, որոնց նախատիպը համարվում է լյուտնյան. * [[Սիտար]] ([[Հնդկաստան]]) - այս գործիքն առանձնանում է լարերի մեծ քանակով, որոնցից միայն 7-ն են հիմնական։ * [[Կոբզա]] ([[Ուկրաինա]]) - ունի առավել կլոր կորպուս ու կարճ գրիֆ, ունի միայն 8 լադ<ref name=":0" />։ * [[Վիուելա]] ([[Իտալիա|Իտալիա)]] * [[Մանդոլին|Մանդոլին]] ([[Իտալիա]]) * [[Սազ]] - նման է մանդոլինին, առավել տարածված է [[Կովկաս|Կովկասյան ժողովուրդներ]]ի մոտ։ * [[Ռեբաբ]] ([[Իրան]]) - տարածված էր միջնադարում Արևելքի երկրների մշակույթում, ունի 1-3 լար։ * [[Կիթառ]] ի հայտ է եկել Եվրոպայում 15-րդ դարում վիուելայի հիման վրա<ref>{{Cite web|url=https://bigenc.ru/music/text/2362758|title=ГИТАРА • Большая российская энциклопедия - электронная версия|website=bigenc.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2022-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615154314/https://bigenc.ru/music/text/2362758|deadlink=no}}</ref>։ * [[Ուդ]] - ի հայտ է եկել վաղ միջնադարում Մերձավոր ու Միջին Արևելքում<ref name=":3">{{Cite web|url=https://bigenc.ru/music/text/4215424|title=УД • Большая российская энциклопедия - электронная версия|website=bigenc.ru|access-date=2021-10-26|archive-date=2021-10-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20211023173425/https://bigenc.ru/music/text/4215424|deadlink=no}}</ref>։ == Աղբյուրներ == * Մելիք-Վրթանեսյան Կ.Ե., Տոնյան Մ.Ա., «Երաժշտական բացատրական բառարան», Երևան, 1989 * [https://bigenc.ru/vocabulary Большая российская энциклопедия] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Musical-instrument-stub}} {{Արտաքին հղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=647}} [[Կատեգորիա:Կսմիթային նվագարաններ]] [[Կատեգորիա:Լարային երաժշտական գործիքներ]] [[Կատեգորիա:Իրանական հայտնագործություններ]] nin5g1jnvwc7s09xtmi3aps8hkafymn 0 544955 8486830 7972498 2022-08-10T20:36:40Z GeoO 14988 + գեղեցիկ լուսանկար wikitext text/x-wiki {{coord|40.1762|44.5236|display=title}} {{Երևանի փողոց | x= | y= | քարտեզ= |համայնք1= Կենտրոն վարչական շրջան |անուն=Ալեք Մանուկյան փողոց |սկիզբ=Իսահակյան ու Նալբանդյան փողոցների խաչմերուկ |ավարտ = Վարդանանց ու Երվանդ Քոչարի փողոցների խաչմերուկ |երկարություն= |լայնություն= |անվանում= [[Ալեք Մանուկյան]] |հիմնում= |պատկեր = Պատկեր:Alek Manukyan Street, Yerevan (Unplash).jpg|230pt | նկարագրություն= }} '''Ալեք Մանուկյան փողոց''', փողոց [[Երևան]]ի [[Կենտրոն վարչական շրջան (Երևան)|Կենտրոն վարչական շրջանում]]։ Անվանվել է ի պատիվ հայ հասարակական գործիչ, բարերար, ճարտարագետ, արդյունաբերող, Հայաստանի ազգային հերոս [[Ալեք Մանուկյան]]ի։ == Տվյալներ == Սկսվում է [[Իսահակյան փողոց (Երևան)|Իսահակյան]] և [[Նալբանդյան փողոց (Երևան)|Նալբանդյան]] փողոցների խաչմերուկից և, [[Խանջյան փողոց (Երևան)|Խանջյան փողոցին]] զուգահեռ, ձգվում մինչև [[Վարդանանց փողոց (Երևան)|Վարդանանց]] ու [[Երվանդ Քոչարի փողոց (Երևան)|Երվանդ Քոչարի]] փողոցների խաչմերուկ ([[Վարդան Մամիկոնյանի հուշարձան (Երևան)|Վարդան Մամիկոնյանի հուշարձանի]] հետնամաս)։ Խորհրդային տարիներին կոչվել է կուսակցական և պետական գործիչ [[Ասքանազ Մռավյան]]ի անունով։ == Հատվող փողոցներ == * [[Սայաթ-Նովայի պողոտա (Երևան)|Սայաթ-Նովայի պողոտա]] * [[Մարտի 8-ի փողոց (Երևան)|Մարտի 8-ի փողոց]] * [[Ֆիզկուլտուրնիկների փողոց (Երևան)|Ֆիզկուլտուրնիկների փողոց]] * Այգեստանի 7-րդ փողոց * [[Հրանտ Շահինյան փողոց (Երևան)|Հրանտ Շահինյան փողոց]] == Նշանակալի օբյեկտներ == * [[Երևանի պետական համալսարան]]ի գլխավոր մասնաշենք * [[Ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտ]] * Ռադիոտուն և [[Հայաստանի հանրային ռադիո]] * Հայաստանի հանրային հեռուստառաիոընկերության խորհուրդ * Հյուսիսային համալսարան * [[Հայաստանի ամերիկյան համալսարան]]ի կենտրոն * «Արարատ» թենիսի ակումբ * [[ՄԱԿ]]-ի առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հայաստանյան գրասենյակ * Հայաստանում [[Ուրուգվայ]]ի պատվավոր հյուպատոսի գրասենյակ * [[Լևոն Շանթի անվան թիվ 4 դպրոց|Լևոն Շանթի անվան №4 հիմնական դպրոց]] * Հայաստանի ազգային պարարվեստի միություն * Արամ Մերանգուլյանի անվան ժողովրդական գործիքների անսամբլ * [[Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միություն|Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության]] ներկայացուցչությունը Հայաստանում == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed" heights="180"> Vardan Mamikonyan monument (2).JPG|[[Վարդան Մամիկոնյանի հուշարձան (Երևան)|Վարդան Մամիկոնյանի հուշարձան]] ԵՊՀ5.JPG|[[Երևանի պետական համալսարան]]ի գլխավոր մասնաշենքը Ալեք Մանուկյան փողոցում Ալեք Մանուկյան փողոց 06.JPG|[[Ռադիոտան շենք]]ը Ալեք Մանուկյան փողոց 04.JPG|Ալեք Մանուկյան փողոցի և [[Սայաթ-Նովայի պողոտա (Երևան)|Սայաթ-Նովայի պողոտայի]] խաչմերուկ Ալեք Մանուկյան փողոց 01.JPG Ալեք Մանուկյան փողոց 07.JPG Ուրուգվայի հյուպատոսի գրասենյակ.jpg|Հայաստանում Ուրուգվայի պատվավոր հյուպատոսի գրասենյակ </gallery> == Տես նաև == * [[Երևանի փողոցների ցանկ]] * [[Երևանի վարչական բաժանում]] == Աղբյուրներ == * Երևան քաղաքի հասցեների տեղեկատու, Երևան, 1983, էջեր 369-506, Երևան քաղաքի փողոցների անվանումները * [https://www.yerevan.am/edfiles/files/avagani%2028.11/1.pdf Երևան քաղաքի քաղաքային նշանակության փողոցների ցանկ] * {{Գիրք:Ավագյան:Երևանի փողոցները}} [[Կատեգորիա:Երևանի փողոցներ]] paz3v0x8e45o0caw91783u30f2j83n5 0 545032 8487113 8483367 2022-08-11T10:52:07Z Billinghurst 4211 [[Special:Contributions/Shirvanibita|Shirvanibita]] ([[User talk:Shirvanibita|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:BekoBot|BekoBot]] մասնակցի վերջին տարբերակին։ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գետ |Անվանում =Փոքր Տիգիրեկ |Բնագիր անվանում =Малый Тигирек |Պատկեր = |Պատկերի չափ = |Նկարագրում = |Քարտեզ = |Քարտեզի լայնություն = |Քարտեզի նկարագրում = |Երկարություն =14 |Ավազանի տարածք = |Ավազան = |Ջրի ծախս = |Չափման վայր = |Ակունք = Բալշոյ Տիգիրեկ |Ակունքի տեղակայում =2 կմ՝ աջ ափին |Ակունքի բարձրություն = |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |Գետաբերան = |Գետաբերանի տեղակայում = |Գետաբերանի բարձրություն = |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |Գետի թեքություն = |Երկիր ={{դրոշ|Ռուսաստան}}[[Ռուսաստան]] |Երկրամաս = [[Ալթայի երկրամաս]] |Վիքիպահեստ = }} '''Փոքր Տիգիրեկ ''' ({{Lang-ru| Малый Тигирек}}), գետ [[Ռուսաստան]]ում, հոսում է [[Ալթայի երկրամաս|Ալթայի]] երկրամասում, մինչև [[Իրտիշ (գետ)|Իրտիշի]] հետ միախառնման կետը։ Տվյալներն ըստ ջրային ռեսուրսների ֆեդերատիվ տեսչության<ref name='[[Ալթայի Հանրապետություն]]ում։ [[Գետաբերան]]ը տեղակայված է [[Բալշոյ Տիգիրեկ]] գետի աջ ափով՝ 2 կմ հեռավորության վրա։ Գետի [[երկարություն]]ը 14 կմ է։ == Ջրային գրանցամատյանի տվյալներ == Ռուսաստանի ջրային գրանցամատյանի տվյալների համաձայն՝ պատկանում է Վերին Օբի ավազանային շրջանին, գետի ջրատնտեսային տեղամասը [[Բիա (գետ)|Բիա]] գետն է, գետի ենթաավազանը [[Բիա]] և [[Կատուն (գետ)|Կատուն]] գետերն են։ Գետի գետային ավազանը (Վերին) Օբ գետն է<ref name='МПР России'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=187388|title=Государственный водный реестр РФ: Акчан|archiveurl=https://www.webcitation.org/69HhGVppg?url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=187388|archivedate=2012-07-19|accessdate=2015-03-19|dead-url=no}}</ref>. * ''Ջրային օբյեկտի, պետական ջրային գրանցման կոդը'' - '''13010200312115100009525''' * ''Հիդրոլոգիական ուսումնասիրությունների կոդը'' - '''115100952''' * ''Ավազանի կոդը'' - '''13.01.02.003''' * ''Հիդրոլոգիական ուսումնասիրությունների հատորի համարը'' - '''15''' * ''Թողարկումն ըստ հիդրոլոգիական ուսումնասիրությունների'' - '''1''' == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.mnr.gov.ru/ ՌԴ ջրային ռեսուրսների էկոլոգիան] [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի գետեր]] [[Կատեգորիա:Վերին Օբի ավազանային շրջանի գետեր]] 5f8uf7z4xh2ma6cj5473xhj2h9lobcr 0 575235 8486494 8185570 2022-08-10T12:23:42Z Armineaghayan 25187 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = կոմունա | հայերեն անվանում = Բարիլե | բնօրինակ անվանում = ''Barile'' | ենթարկում = | երկիր = Իտալիա | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 57|lat_sec =00 |lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 40|lon_sec =00 |CoordAddon = |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = 300 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300 | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = Մարզ | երկրամաս = Բազիլիկատա | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = Գավառ | շրջան = Պոտենցա (գավառ){{!}}Պոտենցա | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 24 | կենտրոնի բարձրություն = | կլիմա = | լեզու = Իտալերեն | բնակչություն = 3229 | մարդահամարի թվական = 2008 | խտություն =135 | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | տեղաբնականուն = | ժամային գոտի = +1 | DST = Կա | հեռախոսային կոդ = 0972 | փոստային ինդեքս = 85022 | փոստային ինդեքսներ = | ավտոմոբիլային կոդ = | իդենտիֆիկատորի տեսակ = INSTAT | թվային իդենտիֆիկատոր = | Վիքիպահեստում = Barile | կայք = }} '''Բարիլե''' ({{lang-it|''Barile''}}), [[կոմունա]] [[Իտալիա]]յում, [[Բազիլիկատա]] մարզում՝ [[Պոտենցա (գավառ)|Պոտենցա]] գավառում<ref name=Istat>{{cite web |url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia: Potenza |date= |accessdate=2017 հունիսի 28 |archive-date=2019-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բնակչությունը կազմում է 3229 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 135 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 24 կմ² տարածք։ Փոստային ինդեքսն է՝ 85022։ Հեռախոսային կոդը՝ 0972։ Կոմունայի հովանավորին հարգում է [[Սուրբ Մարիամ|Սուրբ Կույս Մարիամ]]ը: Տոնը նշվում է [[մայիսի 9]]-ին: == Արտաքին հղումներ == * [http://www.comune.barile.pz.it/ Քաղաքի պաշտոնական կայք {{ref-it}}] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Պոտենցայի գավառ}} [[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]] 5yd4p81uzt2lgk41r07d3f45wj5yewd 8486921 8486494 2022-08-11T00:06:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = կոմունա | հայերեն անվանում = Բարիլե | բնօրինակ անվանում = ''Barile'' | ենթարկում = | երկիր = Իտալիա | պատկեր = | պատկերի նկարագրում = | զինանշան = | զինանշանի լայնություն = | զինանշանի նկարագրում = | դրոշ = | դրոշի լայնություն = | դրոշի նկարագրում = |lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 57|lat_sec =00 |lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 40|lon_sec =00 |CoordAddon = |CoordScale = | երկրի քարտեզի չափ = 300 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300 | շրջանի քարտեզի չափ = | երկրամասի տեսակ = Մարզ | երկրամաս = Բազիլիկատա | երկրամասը աղյուսակում = | շրջանի տեսակ = Գավառ | շրջան = Պոտենցա (գավառ){{!}}Պոտենցա | շրջանը աղյուսակում = | համայնքի տեսակ = | համայնք = | համայնքը աղյուսակում = | երկրի քարտեզ = | երկրամասի քարտեզ = | շրջանի քարտեզ = | ներքին բաժանում = | ղեկավարի պաշտոն = | ղեկավար = | հիմնադրման թվական = | տվյալ կարգավիճակում = | առաջին հիշատակում = | այլ անվանումներ = | տարածք = 24 | կենտրոնի բարձրություն = | կլիմա = | լեզու = Իտալերեն | բնակչություն = 3229 | մարդահամարի թվական = 2008 | խտություն =135 | ագլոմերացիա = | ազգային կազմ = | կրոնական կազմ = | տեղաբնականուն = | ժամային գոտի = +1 | DST = Կա | հեռախոսային կոդ = 0972 | փոստային ինդեքս = 85022 | փոստային ինդեքսներ = | ավտոմոբիլային կոդ = | իդենտիֆիկատորի տեսակ = INSTAT | թվային իդենտիֆիկատոր = | Վիքիպահեստում = Barile | կայք = }} '''Բարիլե''' ({{lang-it|''Barile''}}), [[կոմունա]] [[Իտալիա]]յում, [[Բազիլիկատա]] մարզում՝ [[Պոտենցա (գավառ)|Պոտենցա]] գավառում<ref name=Istat>{{cite web |url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia: Potenza |date= |accessdate=2017 հունիսի 28 |archive-date=2019-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |dead-url=yes }}</ref>։ Բնակչությունը կազմում է 3229 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 135 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 24 կմ² տարածք։ Փոստային ինդեքսն է՝ 85022։ Հեռախոսային կոդը՝ 0972։ Կոմունայի հովանավորին հարգում է [[Սուրբ Մարիամ|Սուրբ Կույս Մարիամ]]ը։ Տոնը նշվում է [[մայիսի 9]]-ին։ == Արտաքին հղումներ == * [http://www.comune.barile.pz.it/ Քաղաքի պաշտոնական կայք {{ref-it}}] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Պոտենցայի գավառ}} [[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]] 7y9yt9tu4d67qemvreod1qpoadbfumz 828 578174 8486589 8477997 2022-08-10T14:32:46Z Սահակ 24 Սփոթիֆայ Scribunto text/plain -- Localizable part -- Please, note, that labels to various sites and cataloges are taken from Wikidata (i.e. Wikidata label) local linksPrefix = '' local project = 'Վիքիպեդիա' local categoryTemplateEmpty = project .. ':Կաղապար «Արտաքին հղումներ» դատարկ' local categoryWithWikimediaCommons = project .. ':Վիքիպահեստի հղումներով հոդվածներ' -- local templateLink = 'Դիտել այս կաղապարը|link=Կաղապար:Արտաքին հղումներ' local group1Label = '[[' .. linksPrefix .. 'Սոցիալական ցանց|Սոցիալական ցանցերում]]' local group2Label = 'Ստեղծագործությունների տեքստ' local group3Label = 'Ֆոտո, վիդեո և աուդիո' local group4Label = 'Թեմատիկ կայքեր' local group5Label = 'Բառարաններ և հանրագիտարաններ' local group6Label = 'Տաքսոնոմիա' local group7Label = '[[' .. linksPrefix .. 'Չափորոշչային վերահսկողություն|Չափորոշչային վերահսկողություն]]' -- The language codes that should be always displayed even if they have normal rank and claim with another language and prefferered rank exists local preferredLanguage = 'Q8785'; -- armenian local templateColorName = 'գույն'; -- some project have "named" colors, defined by templates function colorByTitle( frame, colorTitle ) local templateName = 'գույն/' .. colorTitle; local templateTitle = mw.title.makeTitle( 'Template', templateName ); if ( templateTitle == nil or not templateTitle.exists ) then return false; end return frame:expandTemplate{ title = templateName }; end local dictionaries = { -- Բառարաններ և հանրագիտարաններ { id = 'P9629', title = 'Armeniapedia', linkF = function( id ) return 'https://armeniapedia.org/index.php?curid=' .. id; end, }, { id = 'P9511', title = 'Հայազգ', linkF = function( id ) return 'http://am.hayazg.info/index.php?curid=' .. id .. '/'; end, }, { id = 'P9020', title = 'AV Production', linkF = function( id ) return 'https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=' .. id; end }, { id = 'Q4086271', title = 'Աստվածաշնչյան', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P1907', title = 'Ավստրալիական կենսագրական', linkF = function ( id ) return 'http://adb.anu.edu.au/biography/' .. id .. ''; end }, { id = 'P4211', title = 'Բաշկիրական', linkF = function ( id ) return 'http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/' .. id; end, }, { id = 'Q19217220', title = 'Բերեզինա', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:' }, { id = 'Q20096917', title = 'Բրիտանիկա (9-րդ)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'Q867541', title = 'Բրիտանիկա (11-րդ)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P1417', title = 'Բրիտանիկա (օնլայն)', linkF = function ( id ) return 'https://www.britannica.com/'.. id; end}, { id = 'Q15987490', title = 'Բրիտանիկա (12-րդ)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P5019', title = 'Բրոքհաուս', linkF = function ( id ) return 'https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/'.. id; end}, { id = 'Q602358', title = 'Բրոքհաուսի և Եփրոնի', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q19180675', title = 'Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q4263804', title = 'Գտանակագիտական', }, { id = 'Q4239850', title = 'Գրականական համառոտ' }, { id = 'Q1970746', title = 'Վ. Դալի', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:' }, { id = 'Q30059240', title = 'Դասական հնությունների իրական բառարան', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P4613', title = 'Ժամանակակից Ուկրաինայի', linkF = function ( id ) return 'http://esu.com.ua/search_articles.php?id=' .. id; end, }, { title = 'Իտալացիների կենսագրական բառարան', id='P1986', linkF = function( id ) return 'https://treccani.it/enciclopedia/' .. id .. '_(Dizionario_Biografico)' end }, { id = 'P3021', title = 'Իրանիկա', linkF = function (id) return 'https://iranicaonline.org/articles/' .. id end, }, { id = 'P6058', title = 'Լարուսի', linkF = function (id) return 'https://www.larousse.fr/encyclopedie/' .. id end, }, { id = 'Q17290934', title = 'Լենտապեդիա', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P6504', title = 'Լիտվական մարզային', linkF = function ( id ) return 'http://www.lse.lt/index.php?' .. id; end, }, { id = 'P5395', title = 'Կանադական', linkF = function ( id ) return 'https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/' .. id .. '/'; end, }, { id = 'P6741', title = 'Կինոսոզվեզդիե', linkF = function( id ) return 'http://www.kinosozvezdie.ru/actors/' .. id .. '/' .. id .. '.html'; end }, { id = 'Q4091875', title = 'Կյուրեղի և Մեթոդիոսի', }, { id = 'P6385', title = 'Կրուգոսվետ', linkF = function ( id ) return 'https://www.krugosvet.ru/enc/' .. id; end, }, --исключение для нетипичных адресов типа node/39767 { id = 'Q2627728', title = 'Կրուգոսվետ' }, { id = 'P1438', title = 'Համառոտ հրեական', linkF = function ( id ) return 'https://eleven.co.il/article/' .. id; end, }, { id = 'Q4532135', title = 'Հանրագիտարանային բառապաշար', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q4173137', title = 'Հրեական Բրոքհաուսի և Եփրոնի', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P6980', title = 'Ձախ ափը', linkF = function( id ) return 'https://lb.ua/file/' .. id; end }, { id = 'P1296', title = 'Մեծ կատալոնական', linkF = function ( id ) return 'https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-' .. id .. '.xml' end }, { id = 'Q4091878', title = 'Մեծ Յուժակովի', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P4342', title = 'Մեծ նորվեգական', linkF = function ( id ) return 'https://snl.no/' .. id; end, }, { id = 'P2924', title = 'Մեծ ռուսական', linkF = function ( id ) return 'https://bigenc.ru/text/' .. id; end, }, { id = 'Q20078554', title = 'Մեծ սովետական (1 հրտ.)', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P6596', title = 'Միշտ կողկս…', linkF = function( id ) return 'http://a-tremasov.ru/' .. id; end }, { id = 'Q19190511', title = 'Նոր', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P3217', title = 'Շվեդական կենսագրական', linkF = function ( id ) return 'https://sok.riksarkivet.se/sbl/Presentation.aspx?id=' .. id; end, }, { id = 'P902', title = 'Շվեյցարական կենսագրական', linkF = function ( id ) return 'http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/f/F' .. id .. '.php'; end, }, { id = 'P886', title = 'Շվեյցարական պատմական (օնլայն)', linkF = function ( id ) return 'http://www.e-lir.ch/e-LIR___Lexicon.' .. id .. '.450.0.html'; end, }, { id = 'Q27680201', title = 'Ռիմանի երաժշտական', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q1960551', title = 'Ռուսական կենսագրական', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q4135594', title = 'Ռուսաստանի կայսրության աշխարհագրական և վիճակագրական', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P6081', title = 'ՌԻԱ տեղեկանք', linkF = function( id ) return 'https://ria.ru/spravka/00000000/' .. id .. '.html'; end }, { id = 'Q4114391', title = 'Սիտինի ռազմական', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q20078551', title = 'Տեխնիկական (1 հրտ.)', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P6384', title = 'Վիպերսոն', linkF = function( id ) return 'http://viperson.ru/people/' .. id; end }, { id = 'Q63985075', title = 'ՏԱՍՍ հանրագիտարան', }, { id = 'P6219', title = 'ՏԱՍՍ տեղեկանք', linkF = function( id ) return 'https://tass.ru/info/' .. id; end }, { id = 'P1648', title = 'Ուելսական կենսագրական', linkF = function ( id ) return 'http://yba.llgc.org.uk/en/' .. id .. '.html' end, }, { id = 'Q2498180', title = 'Ուղղափառ', }, { id = 'P5002', title = 'Ուղղափառ', linkF = function ( id ) return 'http://www.pravenc.ru/text/' .. id .. '.html'; end, }, { id = 'Q19211082', title = 'Ուղղափառ աստվածաբանական', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'P1415', title = 'Օքսֆորդի կենսագրական', linkF = function( id ) return 'https://doi.org/10.1093/ref:odnb/' .. id; end, }, { id = 'Q42068474', title = 'XX դարի ռուս գրողների կենսագրական-մատենագիտական բառարան', project = 'ruwikisource', projectCode = 's:ru:' }, { id = 'Q590208', title = 'Allgemeine Deutsche Biographie', project = 'dewikisource', projectCode = 's:de:' }, { id = 'Q19077875', title = 'American Cycl. (1879)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'Q19037977', title = 'American Med. Biogr. (1920)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P4823', title = 'American National Biography', linkF = function ( id ) return 'https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.'.. id; end}, { id = 'Q12912667', title = 'Appletons\' (1887—1901)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P2580', title = 'BBLD', linkF = function ( id ) return 'https://bbld.de/' .. id; end, }, { id = 'Q302556', title = 'Catholic (1907—13)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P3241', title = 'Catholic (1997—…)', linkF = function ( id ) return 'http://www.newadvent.org/cathen/'.. id .. '.htm'; end}, { id = 'Q16011749', title = 'Dictionary of Music and Musicians', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:'}, { id = 'Q15987216', title = 'Dictionary of National Biography', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'Q16014700', title = 'Dictionary of National Biography (1st suppl.)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'Q16014697', title = 'Dictionary of National Biography (2nd suppl.)', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P1614', title = 'History of Parliament', linkF = function ( id ) return 'http://www.historyofparliamentonline.org/volume/' .. id; end, }, { id = 'Q20961706', title = 'Infernal (6e éd.)', project = 'frwikisource', projectCode = 's:fr:' }, { id = 'P486', title = 'MESH ID', linkF = function( id ) return 'https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=' .. id; end }, { id = 'P1285', title = 'Munzinger', linkF = function( id ) return 'http://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=' .. id; end }, { id = 'Q20089963', title = 'New International', project = 'enwikisource', projectCode = 'wikisource:' }, { id = 'P1263', title = 'Notable Names Database', linkF = function( id ) return 'https://nndb.com/people/' .. id; end }, { id = 'P3365', title = 'Treccani', linkF = function( id ) return 'https://www.treccani.it/enciclopedia/'.. id; end}, { id = 'P3219', title = 'Universalis', linkF = function ( id ) return 'https://www.universalis.fr/encyclopedie/' .. id .. '/'; end, }, { id = 'P7475', title = 'Деловой Петербург', linkF = function( id ) return 'http://whoiswho.dp.ru/cart/person/' .. id; end }, { id = 'P7529', title = 'Деловой Петербург', linkF = function( id ) return 'http://whoiswho.dp.ru/cart/company/' .. id; end }, { id = 'P6210', title = 'Ліга.Досье', linkF = function( id ) return 'https://file.liga.net/' .. id; end }, { id = 'P6739', title = 'Россия-Культура', linkF = function( id ) return 'https://tvkultura.ru/person/show/person_id/' .. id .. '/'; end, }, } -- Feel free to correct labels and categories, or add/remove sources here -- Non-localizable part (not need to localize ) local moduleNavbox = require('Module:Navbox') local titleBasedLinks = { ['Q602358'] = true, ['Q17290934'] = true, ['Q1960551'] = true } local p = {} function link( url ) return url end function dlalLink( id ) return 'https://digilib.aua.am/am//library/' .. id; end function bavLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/BAV%7C' .. id; end function bibsysLink( id ) return 'http://ask.bibsys.no/ask/action/result?cmd=&kilde=biblio&cql=bs.autid+%3D+' .. id .. '&feltselect=bs.autid'; end function bncLink( id ) return 'http://cantic.bnc.cat/registres/CUCId/' .. id; end function bneLink( id ) return 'http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=' .. id; end function bnfLink( id ) return 'https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb' .. id; end function boxofficemojoLink( id ) return 'http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=' .. id .. '.htm'; end function bpnLink( id ) return 'http://www.biografischportaal.nl/persoon/' .. id; end function calisLink( id ) return 'http://opac.calis.edu.cn/aopac/ajsp/detail.jsp?actionfrom=1&actl=CAL++' .. id; end function cbdbLink( id ) return 'http://db1.ihp.sinica.edu.tw/cbdbc/cbdbkmeng?~~AAA' .. id; end function ciniiLink( id ) return 'http://ci.nii.ac.jp/author/' .. id; end function conorLink( id ) return 'http://www.cobiss.si/scripts/cobiss?command=DISPLAY&base=CONOR&rid=' .. id; end function doLink( id ) return 'http://www.disease-ontology.org/?id=' .. id; end function gtaaLink( id ) return 'http://data.beeldengeluid.nl/gtaa/' .. id; end function commonsWikimediaLink( id ) return ':commons:Category:' .. id; end function egaxaLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/EGAXA%7Cvtls' .. id; end function fanLibRuLink( id ) local firstChar = mw.ustring.sub( id, 1, 1 ); return 'http://fan.lib.ru/' .. firstChar .. '/' .. id .. '/'; end function flickrLink( id ) return 'https://www.flickr.com/' .. id; end function hushLink( id ) return 'https://hush.am/index.php?route=product/hush&grave_id=' .. id; end function findagraveLink( id ) return 'https://www.findagrave.com/memorial/' .. id; end function dnbLink( id ) return 'http://d-nb.info/' .. id; end function gndLink( id ) return 'http://d-nb.info/gnd/' .. id; end function ibdbPersonLink( id ) return 'http://www.ibdb.com/person.php?id=' .. id; end function ibdbProductionLink( id ) return 'http://www.ibdb.com/production.php?id=' .. id; end function ibdbShowLink( id ) return 'http://www.ibdb.com/show.php?id=' .. id; end function ibdbVenueLink( id ) return 'http://www.ibdb.com/venue.php?id=' .. id; end function isfdbAuthorLink( id ) return 'http://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?' .. id; end function isfdbPublicationLink( id ) return 'http://www.isfdb.org/cgi-bin/pl.cgi?' .. id; end function isfdbSeriesLink( id ) return 'http://www.isfdb.org/cgi-bin/pe.cgi?' .. id; end function isfdbPublisherLink( id ) return 'http://www.isfdb.org/cgi-bin/publisher.cgi?' .. id; end function imslpLink( id ) return 'http://imslp.org/wiki/' .. string.gsub( id, ' ', '_' ); end function imdbLink( id ) if string.match( id, '^ch' ) then return 'http://www.imdb.com/character/' .. id; end if string.match( id, '^co' ) then return 'http://www.imdb.com/company/' .. id; end if string.match( id, '^nm' ) then return 'http://www.imdb.com/name/' .. id; end if string.match( id, '^tt' ) then return 'http://www.imdb.com/title/' .. id; end return false end function isniLink( id ) id = id:gsub( '[ %-]', '' ):upper(); return 'http://isni-url.oclc.nl/isni/' .. id; end function lccnLink( id ) return 'http://id.loc.gov/authorities/' .. id; end function locLink( id ) return 'https://lccn.loc.gov/' .. id; end function lastfmLink( id ) return 'https://www.last.fm/music/' .. id; end function iccuLink( id ) id = id:gsub( '\\\\', '%5C' ):upper(); return 'http://opac.sbn.it/opacsbn/opac/iccu/scheda_authority.jsp?bid=' .. id; end function lnbLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/LNB%7CLNC10-' .. id; end function rgaliLink( id ) return 'http://rgali.ru/obj/' .. id .. '?lc=ru'; end function rslLink0( id ) return 'http://aleph.rsl.ru/F?func=direct-set&l_base=xall&doc_number=' .. id; end function merimeeLink( id ) return false end function microsoftLink( id ) return 'https://academic.microsoft.com/#/detail/' .. id; end function mixcloudLink( id ) return 'https://mixcloud.com/' .. id .. '/'; end function naukaUkrLink( id ) return 'http://irbis-nbuv.gov.ua/ASUA/' .. id; end function nclLink( id ) return 'http://aleweb.ncl.edu.tw/F/?func=accref&acc_sequence=' .. id; end function ndlLink( id ) return 'http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/' .. id; end function nlcLink( id ) return false end function nliLink( id ) return 'http://a20.libnet.ac.il/F?func=find-b&REQUEST=' .. id .. '&find_code=SYS&local_base=NNL10'; end function nkcLink( id ) return 'http://aut.nkp.cz/' .. id; end function nlaLink( id ) return 'http://nla.gov.au/anbd.aut-an' .. id; end function nlrLink( id ) return 'http://alephnew.bibnat.ro:8991/F?func=find-b&request=' .. id .. '000354872&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=NLR10' end function nszlLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/NSZL%7C' .. id; end function nskLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/NSK%7C' .. id; end function ntaLink( id ) return 'http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p' .. id; end function nukatLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/NUKAT%7C' .. id; end function orcidLink( id ) id = id:gsub( '[ %-]', '' ):upper(); return 'http://orcid.org/' .. id; end function declaratorLink( id ) return 'http://declarator.org/person/' .. id .. '/'; end function gutenbergLink( id ) return 'https://gutenberg.org/ebooks/' .. id; end function promodjLink( id ) return 'http://promodj.com/' .. id; end function prozaRuLink( id ) return 'http://proza.ru/avtor/' .. id; end function ptbnpLink( id ) return 'http://viaf.org/processed/PTBNP%7C' .. id; end function rkdArtistsLink( id ) return 'https://rkd.nl/nl/explore/artists/' .. id; end function rkdImagesLink( id ) return 'http://explore.rkd.nl/en/images/' .. id; end function rodovidLink( id ) return 'http://ru.rodovid.org/wk/Person:' .. id; end function rottentomatoesLink( id ) return 'http://www.rottentomatoes.com/' .. id; end function rslLink( id ) return 'http://aleph.rsl.ru/F?func=find-b&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=RSL11&request=' .. id; end function rutubeLink( id ) if string.match( id, '^%d+$' ) then return 'http://rutube.ru/video/persion/' .. id .. '/'; end return 'http://' .. id .. '.rutube.ru/'; end function samlibRuLink( id ) local firstChar = mw.ustring.sub( id, 1, 1 ); return 'http://samlib.ru/' .. firstChar .. '/' .. id .. '/'; end function kohaLink( id ) return 'http://armunicat.nla.am/cgi-bin/koha/opac-authoritiesdetail.pl?authid=' .. id; end function haygirqLink( id ) return 'http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=' .. id; end function tertLink( id ) return 'http://tert.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=' .. id; end function selibrLink( id ) return 'http://libris.kb.se/auth/' .. id; end function stihiRuLink( id ) return 'http://stihi.ru/avtor/' .. id; end function sudocLink( id ) return 'http://www.idref.fr/' .. id; end function ulanLink( id ) return 'http://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=' .. id; end function vimeoLink( id ) return 'https://vimeo.com/' .. id; end function viafLink( id ) return 'http://viaf.org/viaf/' .. id; end function tiktokLink( id ) return 'https://www.tiktok.com/@' .. id; end function youtubeLink( id ) return 'https://youtube.com/' .. id; end function youtubeLinkLong( id ) return 'https://youtube.com/channel/' .. id; end function worldcatLink( id ) return 'https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/' .. id; end function renderLabel( params ) if type( params ) == 'string' then return params; end local id = params[ 1 ]; local default = params[ 2 ]; if #params >= 3 then local label = params[ 3 ]; local link = mw.wikibase.sitelink( id ); if ( link ~= nil ) then return '[[' .. link .. '|' .. label .. ']]'; end local title = mw.wikibase.label( id ) or default; return '<span title="' .. title .. '" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">' .. label .. '</span>' end return mw.wikibase.label( id ) or default; end local socialNetworkProperties = { -- Սոցիալական ցանցեր { { 'Q28134981', 'Գաբ' }, 'P8919', function( id ) return 'https://gab.com/' .. id; end }, { { 'Q116933', 'ВКонтакте' }, 'P3185', function( id ) return 'https://vk.com/' .. id; end }, { { 'Q219523', 'Живой журнал' }, 'P3258', function( id ) return 'https://' .. id .. '.livejournal.com/'; end }, { { 'Q219523', 'Живой журнал' }, 'Q219523', function( id ) return 'https://' .. id .. '.livejournal.com/'; end }, { { 'Q4299813', 'Мой круг' }, 'Q4299813', function( id ) return 'http://' .. id .. '.moikrug.ru/'; end }, { { 'Q4299858', 'Мой мир' }, 'Q4299858', function( id ) return 'http://my.mail.ru/' .. id; end }, { { 'Q1123836', 'Одноклассники' }, 'P5163', function( id ) return 'https://ok.ru/' .. id; end }, { { 'Q171186', 'Blogger' }, 'Q171186', function( id ) return 'http://' .. id .. '.blogspot.com' end }, { { 'Q355', 'Facebook' }, 'P2013', function( id ) return 'https://www.facebook.com/' .. id; end }, { { 'Q355', 'Facebook' }, 'P4003', function( id ) return 'https://www.facebook.com/pages/' .. id; end }, { { 'Q213660', 'LinkedIn' }, 'P2035', function( id ) return id; end }, { { 'Q213660', 'LinkedIn' }, 'P6634', function( id ) return 'https://www.linkedin.com/in/' .. id .. '/'; end }, { { 'Q213660', 'LinkedIn' }, 'P4264', function( id ) return 'https://www.linkedin.com/company/' .. id .. '/'; end }, { { 'Q4043051', 'LiveInternet' }, 'Q4043051', function( id ) return 'http://www.liveinternet.ru/users/' .. id; end }, { { 'Q40629', 'MySpace' }, 'Q40629', function( id ) return 'https://myspace.com/' .. id; end }, { { 'Q40629', 'MySpace' }, 'P3265', function( id ) return 'https://myspace.com/' .. id; end }, { { 'Q92526', 'Sina Weibo' }, 'P3579', function( id ) return 'https://weibo.com/' .. id; end }, { { 'Q15616276', 'Telegram' }, 'P3789', function( id ) return 'https://t.me/' .. id; end }, { { 'Q15616276', 'Telegram' }, 'Q15616276', function( id ) return 'https://t.me/' .. id; end }, { { 'Q384060', 'Tumblr' }, 'Q384060', function( id ) return 'http://' .. id .. '.tumblr.com/'; end }, { { 'Q918', 'Twitter' }, 'P2002', function( id ) return 'https://twitter.com/' .. id; end }, } local textsProperties = { -- Ստեղծագործություններիի տեքստ { { 'Q106615110', 'Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարան' }, 'P9528', dlalLink }, { { 'Q105097188', 'Հայկական շարունակական հրատարակությունների համահավաք գրացուցակի նույնացուցիչ' , 'ՀՇՀՀԳ' }, 'P9147', tertLink }, { { 'Q17195344', 'Журнал «Самиздат»' }, 'Q17195344', samlibRuLink }, { { 'Q22673', 'Գուտենբերգ նախագիծ' }, 'P2034', gutenbergLink }, { { 'Q4380129', 'Проза.ру' }, 'Q4380129', prozaRuLink }, { { 'Q4442644', 'Стихи.ру' }, 'Q4442644', stihiRuLink }, { { 'Q17300505', 'Lib.Ru/Фантастика' }, 'Q17300505', fanLibRuLink }, } local labelAllocine = { 'Q31165', 'AlloCine' }; local labelAnimeNewsNetwork = { 'Q220509', 'Anime News Network' }; local labelDeezer = { 'Q602243', 'Deezer' }; local labelDiscogs = { 'Q504063', 'Discogs' }; local labelIBDb = { 'Q31964', 'Internet Broadway Database' }; local labelISFDb = { 'Q2629164', 'Internet Speculative Fiction Database' }; local labelMusicBrainz = { 'Q14005', 'MusicBrainz' }; local labelEncyclopaediaMetallum = { 'Q938726', 'Encyclopaedia Metallum' }; local labelYandexMusic = { 'Q4537983', 'Яндекс.Музыка' }; local labelYouTube = { 'Q866', 'YouTube' }; local labelTikTok = { 'Q48938223', 'TikTok' }; local contentHostingProperties = { -- Ֆոտո, վիդեո և աուդիո { { 'Q20056642', 'Apple Music' }, 'P2850', function( id ) return 'https://itunes.apple.com/am/artist/' .. id; end, false }, { { 'Q545966', 'Bandcamp' }, 'P3283', function( id ) return 'https://' .. id .. '.bandcamp.com'; end }, { labelDeezer, 'P2722', function( id ) return 'https://www.deezer.com/artist/' .. id; end, false }, { labelDeezer, 'P2723', function( id ) return 'https://www.deezer.com/album/' .. id; end, false }, { labelDeezer, 'P2724', function( id ) return 'https://www.deezer.com/track/' .. id; end, false }, { { 'Q103204', 'Flickr' }, 'P3267', flickrLink, false }, { { 'Q209330', 'Instagram' }, 'P2003', function( id ) return 'https://instagram.com/' .. id; end, false }, { { 'Q183718', 'Last.fm' }, 'P3192', lastfmLink, false }, { { 'Q6883832', 'Mixcloud' }, 'Q6883832', mixcloudLink, false }, { { 'Q2572292', 'Musopen' }, 'P2338', function( id ) return 'https://musopen.org/composer/' .. id .. '/'; end, false }, { { 'Q17117201', 'PROMODJ' }, 'Q17117201', promodjLink, false }, { { 'Q372827', 'Rutube' }, 'Q372827', rutubeLink, false }, { { 'Q568769', 'SoundCloud' }, 'P3040', function( id ) return 'http://soundcloud.com/' .. id .. '/'; end, false }, { { 'Q568769', 'SoundCloud' }, 'Q568769', function( id ) return 'http://soundcloud.com/' .. id .. '/'; end, false }, { { 'Q689141', 'Սփոթիֆայ' }, 'P1902', function( id ) return 'https://open.spotify.com/artist/' .. id; end, false }, { labelTikTok, 'P7085', tiktokLink, false }, { { 'Q156376', 'Vimeo' }, 'Q156376', vimeoLink, false }, { { 'Q156376', 'Vimeo' }, 'P4015', vimeoLink, false }, { labelYandexMusic, 'P1553', function( id ) return 'https://music.yandex.com/artist/' .. id; end, false }, { labelYandexMusic, 'P2819', function( id ) return 'https://music.yandex.com/album/' .. id; end, false }, { labelYouTube, 'P2397', youtubeLinkLong, false }, { labelYouTube, 'Q866', youtubeLink, false }, } local themeProfilesProperties = { -- Թեմատիկ կայքեր. գիտություն և տեխնիկա { 'ՀՀ ԳԱԱ', 'P5212', function( id ) return 'https://www.sci.am/membersview.php?id=' .. id; end }, { 'Հայաստանի գրողների միություն', 'P9606', function( id ) return 'https://wua.am/' .. id; end }, { 'Հայաստանի կոմպոզիտորների միություն', 'P9628', function( id ) return 'http://composers.am/?p=' .. id; end }, { 'Հանրային ռադիոյի արխիվ', 'P9631', function( id ) return 'https://armradioarchive.am/ar/' .. id; end }, { 'Հայաստանի երաժշտություն', 'P10116', function( id ) return 'http://musicofarmenia.com/' .. id; end }, { 'ՀՄԴ-9', 'P493', function( id ) return 'http://www.icd9data.com/getICD9Code.ashx?icd9=' .. id; end }, { 'ՀՄԴ-9-ԿՄ', 'P1692', function( id ) return 'http://icd9cm.chrisendres.com/index.php?action=search&srchtext=' .. id; end }, { 'ՀՄԴ-10', 'P494', function( id ) return 'http://apps.who.int/classifications/icd10/browse/2016/en#/' .. id; end }, { 'ՀՄԴ-10-ԿՄ', 'P4229', function( id ) return 'https://icdcodelookup.com/icd-10/codes/' .. id; end }, { 'ChEMBL', 'P592', function( id ) return 'https://www.ebi.ac.uk/chembl/compound/inspect/' .. id; end }, { 'DiseasesDB', 'P557', function( id ) return 'http://www.diseasesdatabase.com/ddb' .. id .. '.htm'; end }, { 'Drugbank', 'P715', function( id ) return 'https://www.drugbank.ca/drugs/DB' .. id; end }, { 'eMedicine', 'P673', function( id ) return 'http://emedicine.medscape.com/article/' .. id; end }, { 'Foundational Model of Anatomy', 'P1402', function( id ) return 'http://purl.org/sig/ont/fma/fma' .. id; end }, { 'GeneReviews', 'P668', function( id ) return 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/' .. id; end }, { 'GeoNames', 'P1566', function( id ) return 'https://www.geonames.org/' .. id; end }, { 'Wikimapia', 'P7678', function( id ) return 'http://wikimapia.org/' .. id; end }, { 'ГВР', 'P884', function( id ) return 'http://verum.wiki/index.php?claster=gvr&q=' .. id; end }, { { 'Q364', 'GitHub ' }, 'P2037', function( id ) return 'https://github.com/' .. id; end }, { { 'Q494817', 'Google Scholar' }, 'P1960', function( id ) return 'https://scholar.google.com/citations?user=' .. id; end }, { 'HomoloGene', 'P593', function( id ) return 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/homologene?term=' .. id; end }, { 'IUPHAR', 'P595', function( id ) return 'https://www.guidetopharmacology.org/GRAC/LigandDisplayForward?ligandId=' .. id; end }, { { 'Q4026990', 'JPL Small-Body Database' },'P716', function( id ) return 'https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=' .. id; end }, { 'ICPC 2', 'P667', function( id ) return 'https://www.hetop.eu/hetop/3CGP/en/?rr=CIP_D_' .. id; end }, { 'KEGG', 'P665', function( id ) return 'https://www.kegg.jp/entry/' .. id; end }, { { 'Q547473', 'MacTutor' }, 'P1563', function( id ) return 'http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/' .. id .. '.html'; end }, { 'MalaCards', 'P1583', function( id ) return 'https://www.malacards.org/card/' .. id; end }, { { 'Q829984', 'Mathematics Genealogy Project' }, 'P549', function( id ) return 'https://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=' .. id; end }, { { 'Q18241050', 'zbMATH' }, 'P1556', function( id ) return 'https://www.zbmath.org/authors/?q=ai:' .. id; end }, { { 'Q4330205', 'Math-Net.ru' }, 'P4252', function( id ) return 'http://www.mathnet.ru/rus/person' .. id; end }, { 'MedlinePlus', 'P604', function( id ) return 'https://medlineplus.gov/ency/article/' .. id .. '.htm'; end }, { 'NCI', 'P1395', function( id ) return 'https://www.cancer.gov/cancertopics/types/' .. id; end }, { 'NCI Thesaurus ', 'P1748', function( id ) return 'https://ncit.nci.nih.gov/ncitbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Thesaurus&code=' .. id; end }, { 'Neurolex', 'P696', function( id ) return 'http://neurolex.org/wiki/' .. id; end }, { 'OMIM', 'P492', function( id ) return 'https://omim.org/entry/' .. id; end }, { { 'Q124688', 'Open Hub ' }, 'P1972', function( id ) return 'https://www.openhub.net/p/' .. id; end }, { { 'Q51044', 'ORCID' }, 'P496', orcidLink }, { 'PDB', 'P638', function( id ) return 'https://www.rcsb.org/structure/' .. id; end }, { 'PubMed Health', 'P653', function( id ) return 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/' .. id; end }, { 'RefSeq', 'P637', function( id ) return 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/protein/' .. id; end }, { 'RefSeq RNA', 'P639', function( id ) return 'http://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/' .. id; end }, { { 'Q7315186', 'ResearcherID' }, 'P1053', function( id ) return 'http://www.researcherid.com/rid/' .. id; end }, { { 'Q371467', 'Scopus' }, 'P1153', function( id ) return 'http://www.scopus.com/authid/detail.url?authorId=' .. id; end }, { { 'Q1061861', 'Structurae' }, 'P2418', function( id ) return 'http://structurae.de/personen/' .. id; end }, { 'Terminologia Anatomica 98', 'P1323', function( id ) return 'https://tools.wmflabs.org/wikidata-externalid-url/?p=1323&url_prefix=https:%2F%2Fwww.unifr.ch%2Fifaa%2FPublic%2FEntryPage%2FTA98%20Tree%2FEntity%20TA98%20EN%2F&url_suffix=%20Entity%20TA98%20EN.htm&id=' .. id; end }, { 'UNII', 'P652', function( id ) return 'https://fdasis.nlm.nih.gov/srs/unii/' .. id; end }, { 'Vaccine Ontology', 'P1928', function( id ) return 'http://www.ontobee.org/browser/rdf.php?o=VO&iri=http://purl.obolibrary.org/obo/$1' .. id; end }, { 'VIOLIN', 'P1925', function( id ) return 'http://www.violinet.org/vaxquery/vaccine_detail.php?c_vaccine_id=' .. id; end }, -- Թեմատիկ կայքեր. քաղաքականություն { 'Հայաստանի Ազգային ժողով', 'P5213', function( id ) return 'http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=' .. id; end }, { 'INSEE', 'P374', function( id ) return 'https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-' .. id .. ''; end }, { 'Верховна рада', 'P3391', function( id ) return 'http://itd.rada.gov.ua/mps/info/page/' .. id; end }, { 'Երկրի հերոսներ', 'P2943', function( id ) return 'https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=' .. id; end }, { { 'Q20035614', 'Декларатор' }, 'P1883', declaratorLink }, { 'Եվրախորհրդարան', 'P1186', function( id ) return 'http://www.europarl.europa.eu/meps/en/' .. id; end }, { 'Բրիտանիայի խորհրդարան', 'P1996', function( id ) return 'http://www.parliament.uk/biographies/' .. id; end }, { 'Ռիկստագ', 'P1214', function( id ) return 'http://data.riksdagen.se/personlista/?iid=' .. id .. '&utformat=html'; end }, { 'Слово i Дiло', 'P7282', function( id ) return 'https://www.slovoidilo.ua/persony/' .. id; end }, { 'Русская армия в Великой войне', 'P6737', function( id ) return 'http://www.grwar.ru/persons/persons.html?id=' .. id; end }, { 'ЧЕСНО', 'P7145', function( id ) return 'https://www.chesno.org/politician/' .. id .. '/'; end }, -- Թեմատիկ կայքեր. սպորտ { '08euro.Ru', 'P7111', function( id ) return 'http://www.08euro.ru/teams/' .. id .. '.shtml'; end }, { '100 бомбардиров', 'P6632', function( id ) return 'http://100bombardirov.ru/ru/player/' .. id .. '.htm'; end }, { '247Sports', 'P7397', function( id ) return 'https://247sports.com/Player/' .. id; end }, { '365chess', 'P3314', function( id ) return 'http://www.365chess.com/players/' .. id; end }, { '90minut', 'P3605', function( id ) return 'http://www.90minut.pl/kariera.php?id=' .. id; end }, { '90minut', 'P7453', function( id ) return 'http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=' .. id; end }, { 'ACB (խաղացող)', 'P3525', function( id ) return 'http://www.acb.com/jugador.php?id=' .. id; end }, { 'ACB (մարզիչ)', 'P6297', function( id ) return 'http://www.acb.com/entrenador.php?id=' .. id; end }, { 'AIC', 'P6319', function( id ) return 'https://aic.football.it/scheda/' .. id; end }, { 'All Blacks', 'P3645', function( id ) return 'http://stats.allblacks.com/asp/profile.asp?ABID=' .. id; end }, { 'ARRS', 'P3653', function( id ) return 'https://more.arrs.run/runner/' .. id; end }, { 'AS.com', 'P3427', function( id ) return 'http://resultados.as.com/resultados/ficha/deportista/' .. id; end }, { 'ATP', 'P536', function( id ) return 'https://www.atptour.com/en/players/-/' .. id .. '/overview'; end }, { 'Barbarian F.C.', 'P4493', function( id ) return 'http://www.barbarianfc.co.uk/archive/profile/' .. id; end }, { 'Baseball-Reference.com', 'P1825', function( id ) return 'https://www.baseball-reference.com/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Baseball-Reference.com (բացի MLB)', 'P1826', function( id ) return 'https://www.baseball-reference.com/register/player.fcgi?id=' .. id; end }, { 'Basketball-Reference.com (խաղացող)', 'P2685', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Basketball-Reference.com (մարզիչ)', 'P4718', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/coaches/' .. id .. '.html' end }, { 'Basketball-Reference.com (խաղացող)', 'P4561', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/wnba/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Basketball-Reference.com (մարզիչ)', 'P4720', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/wnba/coaches/' .. id .. '.html' end }, { 'Basketball-Reference.com (Ջի-Լիգա)', 'P4744', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/gleague/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Basketball-Reference.com (Եվրոպա)', 'P4790', function( id ) return 'https://www.basketball-reference.com/euro/players/' .. id .. '.html' end }, { 'BDFA', 'P6188', function( id ) return 'https://bdfa.com.ar/jugadores-' .. id .. '.html'; end }, { 'BDFutbol', 'P3655', function( id ) return 'http://www.bdfutbol.com/en/j/j' .. id .. '.html'; end }, { 'BDFutbol', 'P7488', function( id ) return 'https://www.bdfutbol.com/en/e/e' .. id .. '.html'; end }, { 'Beachsoccer.ru', 'P6253', function( id ) return 'http://www.beachsoccer.ru/players/player' .. id .. '/'; end }, { 'Beach Volleyball Database', 'P2800', function( id ) return 'http://www.bvbinfo.com/player.asp?ID=' .. id; end }, { 'biathlon.com.ua', 'P6386', function( id ) return 'https://www.biathlon.com.ua/profile.php?id=' .. id .. '&lang=rus'; end }, { 'BoxRec', 'P1967', function( id ) return 'http://boxrec.com/boxer/' .. id; end }, { 'BSRussia', 'P6252', function( id ) return 'http://bsrussia.com/profiles/persons/' .. id; end }, { 'BWF', 'P2729', function( id ) return 'https://bwf.tournamentsoftware.com/player-profile/' .. id; end }, { 'BWFbadminton.com', 'P3620', function( id ) return 'https://bwfbadminton.com/player/' .. id; end }, { 'CanadaSoccer.com', 'P7459', function( id ) return 'https://canadasoccer.com/?pid=' .. id .. '&t=profile'; end }, { 'Chess DB', 'P1440', function( id ) return 'https://chess-db.com/public/pinfo.jsp?id=' .. id; end }, { 'Chess Games', 'P1665', function( id ) return 'http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=' .. id; end }, { 'Chess Tempo', 'P3315', function( id ) return 'https://chesstempo.com/gamedb/player/' .. id; end }, { 'College Football HoF', 'P3044', function( id ) return 'https://footballfoundation.org/hof_search.aspx?hof=' .. id; end }, { 'CQ Ranking', 'P1541', function( id ) return 'https://cqranking.com/men/asp/gen/rider.asp?riderid=' .. id; end }, { 'CQ Ranking', 'P2709', function( id ) return 'https://cqranking.com/women/asp/gen/rider.asp?riderid=' .. id; end }, { 'CUP2002.RU', 'P7112', function( id ) return 'http://www.cup2002.ru/' .. id .. '.shtml'; end }, { 'Curlingzone.com', 'P3556', function( id ) return 'http://www.curlingzone.com/player.php?playerid=' .. id; end }, { 'CycleBase', 'P4508', function( id ) return 'https://www.cyclebase.nl/?lang=en&page=renner&id=' .. id; end }, { 'Cycling Archives', 'P1409', function( id ) return 'http://www.cyclingarchives.com/coureurfiche.php?coureurid=' .. id; end }, { 'Diamond League', 'P3923', function( id ) return 'https://www.diamondleague.com/athletes/' .. id .. '.html'; end }, { 'DraftExpress', 'P3533', function( id ) return 'http://www.draftexpress.com/profile/' .. id .. '/'; end }, { 'Driver Database', 'P3684', function( id ) return 'https://www.driverdb.com/drivers/' .. id .. '/'; end }, { 'Dynamomania.com', 'P7395', function( id ) return 'http://dynamomania.com/player/' .. id .. '-a'; end }, { 'EFC', 'P4475', function( id ) return 'https://www.eurofencing.info/competitions/fencers/case:fencer/licence:' .. id; end }, { 'Elite Football', 'P7343', function( id ) return 'http://www.elitefootball.com/player/-/' .. id; end }, { 'Elite Prospects (խաղացող)', 'P2481', function( id ) return 'http://www.eliteprospects.com/player.php?player=' .. id; end }, { 'Elite Prospects (մարզիչ)', 'P4319', function( id ) return 'http://www.eliteprospects.com/staff.php?staff=' .. id; end }, { 'ENARD', 'P3958', function( id ) return 'http://infoenard.org.ar/' .. id; end }, { 'England Football Online (խաղացող)','P6331', function( id ) return 'http://www.englandfootballonline.com/TeamPlyrsBios/Players' .. id .. '.html'; end }, { 'England Football Online (խաղացող)','P6330', function( id ) return 'http://www.englandfootballonline.com/TeamMgr/Mgr_' .. id .. '.html'; end }, { 'englandstats.com', 'P7608', function( id ) return 'https://www.englandstats.com/players.php?pid=' .. id; end }, { 'EPCR', 'P3666', function( id ) return 'https://www.epcrugby.com/player?PlayGuid=' .. id; end }, { 'ESBL', 'P4042', function( id ) return 'http://www.esbl.ee/biograafia/' .. id; end }, { 'EspritBleu', 'P4050', function( id ) return 'http://espritbleu.franceolympique.com/espritbleu/athletes/' .. id .. '.php'; end }, { 'ESPN.com', 'P3571', function( id ) return 'http://www.espn.com/mlb/player/stats/_/id/' .. id; end }, { 'ESPNFC.com', 'P3681', function( id ) return 'http://www.espnfc.com/player/' .. id; end }, { 'ESPNscrum', 'P858', function( id ) return 'http://en.espn.co.uk/statsguru/rugby/player/' .. id .. '.html'; end }, { 'eu-football.info (խաղացող)', 'P3726', function( id ) return 'http://eu-football.info/_player.php?id=' .. id; end }, { 'eu-football.info', 'P7435', function( id ) return 'https://eu-football.info/_referee.php?id=' .. id; end }, { 'eu-football.info (մարզիչ)', 'P7463', function( id ) return 'https://eu-football.info/_manager.php?id=' .. id; end }, { 'eu-football.info', 'P7492', function( id ) return 'https://eu-football.info/_match.php?id=' .. id; end }, { 'Euro04.Ru', 'P7113', function( id ) return 'http://www.euro04.ru/teams/' .. id .. '.shtml'; end }, { 'Eurobasket.com (խաղացող)', 'P3527', function( id ) return 'http://www.eurobasket.com/player.asp?PlayerID=' .. id; end }, { 'Eurobasket.com (մարզիչ)', 'P6865', function( id ) return 'http://www.eurobasket.com/coach.asp?CoachID=' .. id; end }, { 'Eurohockey.com', 'P2601', function( id ) return 'http://www.eurohockey.com/player/' .. id .. '-.html'; end }, { 'EuroLeague (խաղացող)', 'P3536', function( id ) return 'https://www.euroleague.net/competition/players/showplayer?pcode=' .. id; end }, { 'EuroLeague (մարզիչ)', 'P6866', function( id ) return 'https://www.euroleague.net/competition/coaches/showcoach?pcode=' .. id; end }, { 'European Athletics', 'P3766', function( id ) return 'http://www.european-athletics.org/athletes/group=' .. id .. '/index.html'; end }, { 'eWRC-results.com', 'P3927', function( id ) return 'https://www.ewrc-results.com/profile/' .. id; end }, { 'FaroeSoccer (խաղացող)', 'P6627', function( id ) return 'http://www.faroesoccer.com/player.php?playerID=' .. id; end }, { 'FaroeSoccer (մարզիչ)', 'P6628', function( id ) return 'http://www.faroesoccer.com/coach.php?coachID=' .. id; end }, { 'FEI', 'P3111', function( id ) return 'https://data.fei.org/Person/Performance.aspx?personfeiid=' .. id; end }, { 'FIBT', 'P2991', function( id ) return 'http://www.ibsf.org/en/athletes/athlete/' .. id; end }, { 'FIL', 'P2990', function( id ) return 'https://www.fil-luge.org/en/athletes/' .. id; end }, { 'FIS (դահուկներով մրցավազք)', 'P2773', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=CC&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (դահուկավազք)', 'P2772', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=AL&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (ֆրիսթայլ)', 'P2774', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=FS&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (դահուկացատկ)', 'P2775', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=JP&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (դահուկային բիաթլոն)', 'P2776', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=NK&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (սնոուբորդ)', 'P2777', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=SB&competitorid=' .. id; end }, { 'FIS (տելեմարկ)', 'P6669', function( id ) return 'https://www.fis-ski.com/DB/general/athlete-biography.html?sectorcode=TM&competitorid=' .. id; end }, { 'FISA', 'P2091', function( id ) return 'http://www.worldrowing.com/athletes/athlete/' .. id .. '/'; end }, { 'FlashScore.com', 'P7460', function( id ) return 'https://www.flashscore.com/match/' .. id; end }, { 'FootballDatabase.eu', 'P3537', function( id ) return 'https://www.footballdatabase.eu/en/player/details/' .. id; end }, { 'FootballDatabase.eu', 'P7351', function( id ) return 'https://www.footballdatabase.eu/en/club/team/' .. id; end }, { 'FootballFacts.ru', 'P3660', function( id ) return 'http://footballfacts.ru/players/' .. id; end }, { 'FootballFacts.ru', 'P7358', function( id ) return 'http://footballfacts.ru/clubs/' .. id; end }, { 'footofeminin.fr', 'P4262', function( id ) return 'http://www.statsfootofeminin.fr/joueur.php?joueur=' .. id; end }, { 'ForaDeJogo (խաղացող)', 'P3046', function( id ) return 'https://www.foradejogo.net/player.php?player=' .. id; end }, { 'ForaDeJogo (մարզիչ)', 'P3661', function( id ) return 'https://www.foradejogo.net/manager.php?manager=' .. id; end }, { 'ForaDeJogo', 'P7412', function( id ) return 'https://www.foradejogo.net/team.php?team=' .. id; end }, { 'FSkate.ru', 'P6624', function( id ) return 'http://www.fskate.ru/skaters/' .. id .. '.html'; end }, { 'Fussballdaten.de', 'P3538', function( id ) return 'https://www.fussballdaten.de/person/' .. id .. '/'; end }, { 'Fussballdaten.de', 'P7495', function( id ) return 'https://www.fussballdaten.de/vereine/' .. id .. '/'; end }, { 'Futbolme', 'P7399', function( id ) return 'https://futbolme.com/jugador.php?id=' .. id; end }, { 'FIE', 'P2423', function( id ) return 'https://fie.org/athletes/' .. id; end }, { 'FIG', 'P2696', function( id ) return 'http://www.gymnastics.sport/site/athletes/bio_detail.php?id=' .. id .. '&type=licence'; end }, { 'FINA', 'P3408', function( id ) return 'https://www.fina.org/athletes/' .. id; end }, { 'Germany06.Ru', 'P7652', function( id ) return 'http://www.germany06.ru/teams/' .. id .. '.shtml'; end }, { 'Global Poker Index', 'P3564', function( id ) return 'http://www.globalpokerindex.com/poker-players/' .. id; end }, { 'Goratings', 'P2805', function( id ) return 'http://www.goratings.org/players/' .. id .. '.html'; end }, { 'Gracenote', 'P4397', function( id ) return 'https://www.paralympic.org/asp/redirect/ipc.asp?page=athletebio&personid=' .. id; end }, { 'Handball123', 'P7002', function( id ) return 'https://www.handball123.com/player/' .. id .. '.html' end }, { 'Hockey-Reference.com', 'P3598', function( id ) return 'http://www.hockey-reference.com/players/' .. id .. '.html' end }, { 'hockeyDB', 'P2602', function( id ) return 'http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/pdisplay.php?pid=' .. id; end }, { 'IAT', 'P2780', function( id ) return 'https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbdiving/daten.php?id_sportler=' .. id; end }, { 'IAT', 'P2778', function( id ) return 'https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbtriathlon/daten.php?spid=' .. id; end }, { 'IAT', 'P2779', function( id ) return 'https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/daten.php?spid=' .. id; end }, { 'IBU', 'P2459', function( id ) return 'https://biathlonresults.com/?IBUId=' .. id; end }, { 'ICF', 'P3689', function( id ) return 'https://www.canoeicf.com/athlete/' .. id; end }, { 'iDNES.cz', 'P3663', function( id ) return 'https://fotbal.idnes.cz/databanka.aspx?t=hrac&id=' .. id; end }, { 'IFJ', 'P4559', function( id ) return 'https://www.ijf.org/judoka/' .. id; end }, { 'IFSC', 'P3690', function( id ) return 'http://www.ifsc-climbing.org/index.php?option=com_ifsc&view=athlete&id=' .. id; end }, { 'ISSF', 'P2730', function( id ) return 'https://www.issf-sports.org/athletes/athlete.ashx?personissfid=' .. id; end }, { 'ISU', 'P2694', function( id ) return 'http://www.isuresults.com/bios/isufs' .. id.. '.htm'; end }, { 'IT’S RUGBY', 'P3769', function( id ) return 'http://www.itsrugby.co.uk/player_' .. id .. '.html'; end }, { 'ITF', 'P599', function( id ) return 'https://www.itftennis.com/procircuit/players/player/profile.aspx?playerid=' .. id; end }, { 'ITRA', 'P3584', function( id ) return 'http://itra.run/community/' .. id; end }, { 'ITTF', 'P1364', function( id ) return 'http://results.ittf.link/index.php?option=com_fabrik&view=details&formid=99&rowid=' .. id; end }, { 'ITU', 'P3604', function( id ) return 'http://www.triathlon.org/athletes/profile/' .. id; end }, { 'IWF', 'P3667', function( id ) return 'http://www.iwf.net/results/athletes/?athlete=&id=' .. id; end }, { 'IWRP', 'P4504', function( id ) return 'http://iwrp.net/?view=contestant&id_zawodnik=' .. id; end }, { 'J.League (խաղացող)', 'P3565', function( id ) return 'https://data.j-league.or.jp/SFIX04/?player_id=' .. id; end }, { 'J.League (մարզիչ)', 'P4048', function( id ) return 'https://data.j-league.or.jp/SFIX07/?staff_id=' .. id; end }, { 'JudoInside', 'P2767', function( id ) return 'https://www.judoinside.com/judoka/' .. id .. '/'; end }, { 'Juwra.com', 'P3949', function( id ) return 'http://www.juwra.com/' .. id .. '.html'; end }, { 'K League', 'P3053', function( id ) return 'http://www.kleague.com/en/content/playersearch?playercode=' .. id; end }, { 'Kicker.de', 'P6615', function( id ) return 'http://www.kicker.de/' .. id .. '/vereinsspieler_profil.html'; end }, { 'L’Équipe', 'P3665', function( id ) return 'https://www.lequipe.fr/Football/FootballFicheJoueur' .. id .. '.html'; end }, { 'lapreferente.com', 'P7359', function( id ) return 'https://www.lapreferente.com/J' .. id .. '/.html'; end }, { 'LevskiSofia.info (խաղացող)', 'P6411', function( id ) return 'https://levskisofia.info/player/' .. id .. '/'; end }, { 'LevskiSofia.info (մարզիչ)', 'P6410', function( id ) return 'https://levskisofia.info/coach/' .. id .. '/'; end }, { 'LFB', 'P4382', function( id ) return 'http://www.basketlfb.com/' .. id; end }, { 'LFH', 'P4289', function( id ) return 'http://www.handlfh.org/joueuse/' .. id .. '/'; end }, { 'LFP', 'P3683', function( id ) return 'https://www.ligue1.com/joueur/' .. id; end }, { 'LNH', 'P4192', function( id ) return 'https://www.lnh.fr/joueurs/' .. id; end }, { 'LNV', 'P4281', function( id ) return 'http://www.lnv.fr/joueurs/' .. id .. '/v.html'; end }, { 'LongSwimsDB', 'P7232', function( id ) return 'https://db.marathonswimmers.org/p/' .. id .. '/'; end }, { 'Mémoire du cyclisme', 'P4516', function( id ) return 'http://www.memoire-du-cyclisme.eu/pelotons/coureurs.php?c=' .. id; end }, { 'MLB', 'P3541', function( id ) return 'https://www.mlb.com/player/' .. id; end }, { 'MLS', 'P2398', function( id ) return 'https://www.mlssoccer.com/players/' .. id; end }, { 'MotoGP.com', 'P3928', function( id ) return 'http://www.motogp.com/en/riders/' .. id; end }, { 'National Football Teams.com', 'P2574', function( id ) return 'http://www.national-football-teams.com/player/' .. id .. '.html'; end }, { 'National Wrestling Hall of Fame', 'P6688', function( id ) return 'https://nwhof.org/stillwater/champions-database/#type=cdb&wrestler=' .. id; end }, { 'NFL', 'P3539', function( id ) return 'http://www.nfl.com/player/wd/' .. id .. '/profile'; end }, { 'Olympic Channel', 'P5815', function( id ) return 'https://www.olympicchannel.com/athletes/detail/' .. id; end }, { 'OnsOranje', 'P5158', function( id ) return 'https://www.onsoranje.nl/teams/' .. id; end }, { 'PlusLiga', 'P7551', function( id ) return 'http://www.plusliga.pl/players/id/' .. id .. '.html'; end }, { 'Pro Football Hall of Fame', 'P6930', function( id ) return 'https://www.profootballhof.com/players/' .. id .. '/'; end }, { 'Pro-Football-Reference.com (խաղացող)', 'P3561', function( id ) return 'https://www.pro-football-reference.com/players/' .. id .. '.htm' end }, { 'Pro-Football-Reference.com (մարզիչ)', 'P6836', function( id ) return 'https://www.pro-football-reference.com/coaches/' .. id .. '.htm' end }, { 'ProCyclingStats', 'P1663', function( id ) return 'https://www.procyclingstats.com/rider/' .. id; end }, { 'racing-reference', 'P3048', function( id ) return 'http://www.racing-reference.info/driver/' .. id; end }, { 'Rallye-info.com', 'P3930', function( id ) return 'http://www.rallye-info.com/driverprofile.asp?driver=' .. id; end }, { 'RealGM', 'P3957', function( id ) return 'http://basketball.realgm.com/player/wd/Summary/' .. id .. ''; end }, { 'Red Bull', 'P3883', function( id ) return 'https://www.redbull.com/int-en/athlete/' .. id; end }, { 'Reprezentacija.rs', 'P3908', function( id ) return 'http://www.reprezentacija.rs/' .. id .. '/#content'; end }, { 'Rivals.com', 'P7339', function( id ) return 'https://n.rivals.com/content/prospects/' .. id; end }, { 'Rollerstory.net', 'P7146', function( id ) return 'https://www.rollerstory.net/skater.php?id=' .. id; end }, { 'Romanian Soccer', 'P6399', function( id ) return 'http://www.romaniansoccer.ro/players/' .. id .. '/'; end }, { 'Rugby League Project', 'P6881', function( id ) return 'https://www.rugbyleagueproject.org/' .. id .. '.html'; end }, { 'Sambafoot', 'P3668', function( id ) return 'http://www.sambafoot.com/en/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Sherdog', 'P2818', function( id ) return 'https://www.sherdog.com/fighter/' .. id; end }, { 'ShorttrackOnLine.info', 'P3693', function( id ) return 'http://www.shorttrackonline.info/skaterbio.php?id=' .. id; end }, { 'ski-db.com', 'P3619', function( id ) return 'https://www.ski-db.com/db/profiles/' .. id .. '.php'; end }, { 'Soccerbase (խաղացող)', 'P2193', function( id ) return 'https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=' .. id; end }, { 'Soccerbase (դատավոր)', 'P7465', function( id ) return 'https://www.soccerbase.com/referees/referee.sd?referee_id=' .. id; end }, { 'Soccerbase (մարզիչ)', 'P2195', function( id ) return 'https://www.soccerbase.com/managers/manager.sd?manager_id=' .. id; end }, { 'Soccerbase', 'P7454', function( id ) return 'https://www.soccerbase.com/teams/team.sd?team_id=' .. id; end }, { 'soccerdonna.de', 'P4381', function( id ) return 'https://www.soccerdonna.de/wiki/pedia/profil/spieler_' .. id .. '.html'; end }, { 'Soccerway', 'P2369', function( id ) return 'https://int.soccerway.com/players/' .. id .. '/' end }, { 'Soccerway', 'P6131', function( id ) return 'https://int.soccerway.com/teams/wd/wd/' .. id .. '/' end }, { 'Soccerway', 'P7494', function( id ) return 'https://int.soccerway.com/matches/0000/00/00/-/-/-/-/' .. id; end }, { 'Speedskatingbase.eu', 'P2350', function( id ) return 'http://www.speedskatingbase.eu/?section=skaters&subsection=skater&skaterid=' .. id; end }, { 'SpeedSkatingNews.info', 'P3694', function( id ) return 'http://www.speedskatingnews.info/en/data/skater/' .. id .. '/'; end }, { 'SpeedskatingResults.com', 'P4314', function( id ) return 'http://speedskatingresults.com/index.php?p=17&s=' .. id; end }, { 'SpeedSkatingStats', 'P3695', function( id ) return 'http://www.speedskatingstats.com/index.php?file=skater&code=' .. id; end }, { 'Sportbox.ru', 'P4421', function( id ) return 'http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/' .. id; end }, { 'sports.md', 'P6401', function( id ) return 'http://moldova.sports.md/' .. id .. '/'; end }, -- { 'Sports.ru', 'P4408', function( id ) return 'https://www.sports.ru/tags/' .. id; end }, { 'Sports-Reference.com', 'P1447', function( id ) return 'http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/' .. id .. '.html' end }, { 'Sports-Reference.com (քոլեջ)', 'P3696', function( id ) return 'https://www.sports-reference.com/cbb/players/' .. id .. '.html' end }, { 'Sports-Reference.com (մարզիչ)', 'P4751', function( id ) return 'https://www.sports-reference.com/cbb/coaches/' .. id .. '.html' end }, { 'StadiumDB', 'P5288', function( id ) return 'http://stadiumdb.com/stadiums/' .. id; end }, { 'Strava', 'P5283', function( id ) return 'https://www.strava.com/pros/' .. id; end }, { 'svenskfotboll.se', 'P1238', function( id ) return 'https://www.svenskfotboll.se/spelarfakta/' .. id .. '/'; end }, { 'Swimrankings.net', 'P2640', function( id ) return 'https://www.swimrankings.net/index.php?page=athleteDetail&athleteId=' .. id; end }, { 'SwimSwam', 'P4315', function( id ) return 'https://swimswam.com/bio/' .. id .. '/'; end }, { 'Taekwondo Data', 'P2987', function( id ) return 'http://www.taekwondodata.com/' .. id .. '.html'; end }, { 'teams.by', 'P6321', function( id ) return 'http://www.teams.by/player/info/' .. id; end }, { 'teams.by', 'P7490', function( id ) return 'http://www.teams.by/club-' .. id .. '/'; end }, { 'The Hendon Mob', 'P6146', function( id ) return 'http://pokerdb.thehendonmob.com/player.php?n=' .. id; end }, { 'Peakbagger', 'P7278', function( id ) return 'https://www.peakbagger.com/climber/climber.aspx?cid=' .. id; end }, { 'playmarkerstats.com (խաղացող)', 'P3047', function( id ) return 'https://www.thefinalball.com/player.php?id=' .. id end }, { 'playmarkerstats.com (մարզիչ)', 'P6316', function( id ) return 'http://www.thefinalball.com/coach.php?id=' .. id end }, { 'playmarkerstats.com (դատավոր)', 'P6315', function( id ) return 'http://www.thefinalball.com/arbitro.php?id=' .. id end }, { 'playmarkerstats.com', 'P7280', function( id ) return 'http://www.playmakerstats.com/equipa.php?id=' .. id end }, { 'playmarkerstats.com', 'P7493', function( id ) return 'http://www.playmakerstats.com/jogo.php?id=' .. id end }, { 'TheSports.org', 'P4391', function( id ) return 'http://www.the-sports.org/t-spf' .. id .. '.html'; end }, { 'THW Kiel', 'P4263', function( id ) return 'http://archiv.thw-handball.de/thw/sp_' .. id .. '.htm'; end }, { 'Tilastopaja', 'P3882', function( id ) return 'https://www.tilastopaja.eu/db/at.php?Sex=2&ID=' .. id; end }, { 'Tilastopaja', 'P3884', function( id ) return 'https://www.tilastopaja.eu/db/at.php?Sex=1&ID=' .. id; end }, { 'Track and Field Statistics', 'P3924', function( id ) return 'http://trackfield.brinkster.net/Profile.asp?ID=' .. id .. '&Gender=W'; end }, { 'Track and Field Statistics', 'P3925', function( id ) return 'http://trackfield.brinkster.net/Profile.asp?ID=' .. id .. '&Gender=M'; end }, { 'Transfermarkt (դատավոր)', 'P3699', function( id ) return 'https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/schiedsrichter/' .. id; end }, { 'Transfermarkt (խաղացող)', 'P2446', function( id ) return 'https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/' .. id; end }, { 'Transfermarkt (մարզիչ)', 'P2447', function( id ) return 'https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/trainer/' .. id; end }, { 'Transfermarkt', 'P7223', function( id ) return 'https://www.transfermarkt.co.uk/-/startseite/verein/' .. id; end }, { 'Transfermarkt', 'P7455', function( id ) return 'https://www.transfermarkt.co.uk/-/index/spielbericht/' .. id; end }, { 'TuttoCalciatori.Net (խաղացող)', 'P7036', function( id ) return 'https://www.tuttocalciatori.net/' .. id; end }, { 'TuttoCalciatori.Net (մարզիչ)', 'P7035', function( id ) return 'https://www.tuttocalciatori.net/allenatori/' .. id .. '-'; end }, { 'UIPM', 'P2726', function( id ) return 'http://www.uipmworld.org/athlete/' .. id; end }, { 'UltraSignup', 'P3585', function( id ) return 'https://ultrasignup.com/results_participant.aspx?' .. id; end }, { 'Vesti.kz', 'P6215', function( id ) return 'http://vesti.kz/player/' .. id .. '/' end }, { 'Voetbalstats', 'P5742', function( id ) return 'https://voetbalstats.nl/spelernedxi.php?persid=' .. id; end }, { 'World Athletics', 'P1146', function( id ) return 'https://www.worldathletics.org/athletes/-/' .. id; end }, { 'World Curling Tour', 'P3556', function( id ) return 'http://www.worldcurl.com/player.php?playerid=' .. id; end }, { 'WorldCup10.Ru', 'P7115', function( id ) return 'http://www.worldcup10.ru/commands/' .. id .. '.shtml'; end }, { 'worldfootball.net (խաղացող)', 'P2020', function( id ) return 'http://www.worldfootball.net/player_summary/' .. id .. '/' end }, { 'worldfootball.net (դատավոր)', 'P6314', function( id ) return 'https://www.worldfootball.net/referee_summary/' .. id .. '/' end }, { 'worldfootball.net', 'P7287', function( id ) return 'https://www.worldfootball.net/teams/' .. id .. '/' end }, { 'worldfootball.net', 'P7441', function( id ) return 'https://www.worldfootball.net/competition/' .. id .. '/' end }, { 'WorldofVolley', 'P5789', function( id ) return 'http://www.worldofvolley.com/wov-community/players/' .. id .. '.html'; end }, { 'WorldReferee.com', 'P7436', function( id ) return 'https://worldreferee.com/referee/' .. id; end }, { 'WorldSBK.com', 'P4076', function( id ) return 'http://www.worldsbk.com/en/rider/' .. id; end }, { 'WSOP', 'P3554', function( id ) return 'https://www.wsop.com/players/profile/?playerID=' .. id; end }, { 'X Games', 'P4893', function( id ) return 'http://www.xgames.com/athletes/' .. id; end }, { 'Спорт-страна.ру', 'P6416', function( id ) return 'http://sport-strana.ru/' .. id .. '/'; end }, { 'Ադրիատիկ լիգա', 'P6850', function( id ) return 'https://www.aba-liga.com/player.php?id=' .. id; end }, { 'ԱԽԼ', 'P3522', function( id ) return 'http://www.nhl.com/ice/player.htm?id=' .. id; end }, { 'Աղեղնաձգության համաշխարհային ֆեդերացիա', 'P3010', function( id ) return 'https://worldarchery.org/athlete/' .. id; end }, { 'ԱՄՆ օլիմպիական կոմիտե', 'P4063', function( id ) return 'https://www.teamusa.org/Athletes/' .. id; end }, { 'Առագաստանավային սպորտի միջազգային ֆեդերացիա', 'P2804', function( id ) return 'https://site-isaf.soticcloud.net/biog?memberid=' .. id; end }, { 'Ավստրալիայի օլիմպիական կոմիտե', 'P3682', function( id ) return 'http://corporate.olympics.com.au/athlete/' .. id; end }, { 'ԲԿՄԱ', 'P6613', function( id ) return 'http://cska.ru/person/' .. id; end }, { 'ԲՆ', 'P6940', function( id ) return 'http://pro-box.ru/boksyery/' .. id .. '/'; end }, { 'Բրազիլիայի օլիմպիական կոմիտե', 'P4060', function( id ) return 'https://www.cob.org.br/pt/atletas/' .. id; end }, { 'Բրիտանական օլիմպիական ասոցիացիա', 'P4490', function( id ) return 'https://www.teamgb.com/athletes/' .. id; end }, { 'Բունդեսլիգա', 'P5057', function( id ) return 'https://www.liquimoly-hbl.de/en/import/players/' .. id .. '/'; end }, { 'Գերմանական ուլտրամարաթոնյան ասոցիացիա', 'P2162', function( id ) return 'http://statistik.d-u-v.org/getresultperson.php?runner=' .. id; end }, { 'Գերմանական ֆուտբոլային միություն', 'P4023', function( id ) return 'https://datencenter.dfb.de/en/profile/' .. id; end }, { 'Գերմանիայի օլիմպիական մարզական համադաշնություն', 'P4053', function( id ) return 'https://www.teamdeutschland.de/de/athleten/detail/a_action/show/a_athletes/' .. id .. '.html'; end }, { 'Դանիայի ֆուտբոլի միություն', 'P6109', function( id ) return 'https://www.dbu.dk/landshold/landsholdsdatabasen/PlayerInfo/' .. id; end }, { 'ԵՎԿ', 'P3725', function( id ) return 'https://www.cev.eu/PlayerDetail.aspx?PlayerID=' .. id; end }, { 'Եվրոհանդբոլ', 'P3573', function( id ) return 'http://www.eurohandball.com/player/' .. id; end }, { 'Թագավորական Բելգիայի ֆուտբոլային ասոցիացիա', 'P2823', function( id ) return 'http://static.belgianfootball.be/project/publiek/jrinteren/speler_' .. id .. '.htm'; end }, { 'Էստոնական ֆուտբոլային միություն', 'P3659', function( id ) return 'http://jalgpall.ee/voistlused/player/' .. id; end }, { 'ԹՖՖ (խաղացող)', 'P2448', function( id ) return 'https://www.tff.org/Default.aspx?pageId=526&kisiID=' .. id; end }, { 'ԹՖՖ (դատավոր)', 'P7405', function( id ) return 'https://www.tff.org/Default.aspx?pageID=531&hakemID=' .. id; end }, { 'ԹՖՖ (մարզիչ)', 'P2449', function( id ) return 'https://www.tff.org/Default.aspx?pageID=527&antID=' .. id; end }, { 'Լատվիայի օլիմպիական կոմիտե', 'P2593', function( id ) return 'http://olimpiade.lv/en/olympic-athletes/' .. id; end }, { 'Իսլանդիայի ֆուտբոլի ասոցիացիա', 'P6495', function( id ) return 'https://www.ksi.is/mot/leikmadur/$PlayerDetails/Games/?leikmadur=' .. id; end }, { 'Իսրայելի ֆուտբոլային ասոցիացիա', 'P3748', function( id ) return 'http://www.football.org.il/players/player/?player_id=' .. id; end }, { 'Իտալիայի աթլետիկայի ֆեդերացիա', 'P3446', function( id ) return 'http://www.fidal.it/atleta_one.php?t=' .. id; end }, { 'Իտալիայի աթլետիկայի ֆեդերացիա', 'P7364', function( id ) return 'http://www.fidal.it/societa/-/' .. id; end }, { 'Լեհաստանի աթլետիկայի ասոցիացիա', 'P5075', function( id ) return 'http://www.domtel-sport.pl/statystykaLA/personal.php?page=profile&nr_zaw=' .. id; end }, { 'ԽՖՄ', 'P3577', function( id ) return 'http://hns-cff.hr/en/players/' .. id .. '/-/'; end }, { 'Կանադայի օլիմպիական կոմիտե', 'P4054', function( id ) return 'http://olympic.ca/team-canada/' .. id .. '/'; end }, { 'ԿԽԼ', 'P3652', function( id ) return 'https://www.khl.ru/players/' .. id .. '/' end }, { 'Կյոռլինգի համաշխարհային ֆեդերացիա', 'P3557', function( id ) return 'http://results.worldcurling.org/Person/Details/' .. id; end }, { 'ՌՄՖԱ', 'P6320', function( id ) return 'http://amfr.ru/persons/' .. id .. '/'; end }, { 'Համագործակցության խաղեր', 'P4548', function( id ) return 'https://thecgf.com/results/athletes/' .. id; end }, { 'Համագործակցության խաղեր 2006', 'P5716', function( id ) return 'http://m2006.thecgf.com/Participants/Participants?ID=' .. id; end }, { 'Համագործակցության խաղեր 2014', 'P6953', function( id ) return 'http://g2014results.thecgf.com/athlete/-/' .. id .. '/'; end }, { 'Համաշխարհային խաղեր', 'P4588', function( id ) return 'https://www.theworldgames.org/results#athlete=:' .. id; end }, { 'Հոկեյի փառքի սրահ', 'P3567', function( id ) return 'https://www.hhof.com/LegendsOfHockey/jsp/SearchPlayer.jsp?player=' .. id; end }, { 'Ղրիմի ֆուտբոլային միություն', 'P6318', function( id ) return 'https://www.cfu2015.com/players/' .. id .. '/'; end }, { 'Մարզական Ռուսաստան', 'P6421', function( id ) return 'https://infosport.ru/person/' .. id; end }, { 'Միասնական պայքարի աշխարհ', 'P2727', function( id ) return 'https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrestling/daten.php?spid=' .. id; end }, { 'Միացյալ լիգա ՎՏԲ', 'P6732', function( id ) return 'http://www.vtb-league.com/ru/player/' .. id .. '/'; end }, { 'ՄՊԿ', 'P7550', function( id ) return 'https://www.paralympic.org/' .. id; end }, { 'ՄՕԿ', 'P3171', function( id ) return 'https://www.olympic.org/' .. id; end }, { 'Ռուսաստանի թեթև աթլետիկա', 'P5077', function( id ) return 'http://sport.rusathletics.com/AthleteProfile/' .. id; end }, { 'Նոր Զելանդիայի օլիմպիական կոմիտե', 'P4056', function( id ) return 'http://www.olympic.org.nz/athletes/' .. id .. '/'; end }, { 'Նորվեգիայի ֆուտբոլի ասոցիացիա', 'P3936', function( id ) return 'https://www.fotball.no/fotballdata/person/profil/?fiksId=' .. id; end }, { 'Նորվեգիայի հանդբոլի ասոցիացիա', 'P3700', function( id ) return 'https://handballold.nif.no/Statistikk_Landskamper.asp?SpillerId=' .. id; end }, { 'Շվեդիայի օլիմպիական կոմիտե', 'P2323', function( id ) return 'http://sok.se/idrottare/idrottare/' .. id .. '.html'; end }, { 'ՇՖՄ', 'P3049', function( id ) return 'https://www.scottishfa.co.uk/players/?pid=' .. id; end }, { 'Չեխիայի ֆուտբոլի առաջնություն', 'P7451', function( id ) return 'http://en.fortunaliga.cz/hrac/' .. id .. '-'; end }, { 'Չեխիայի ֆուտբոլի ասոցիացիա', 'P3050', function( id ) return 'http://nv.fotbal.cz/reprezentace/reprezentace-a/statistiky/viewstat3.asp?name=' .. id; end }, { 'Պրեսբոլ', 'P6311', function( id ) return 'https://www.pressball.by/footballstat/' .. id .. '/'; end }, { 'ՌԲՄ', 'P6387', function( id ) return 'http://biathlonrus.com/team/main/' .. id .. '/'; end }, { 'ՌԲՖ', 'P6975', function( id ) return 'http://rusboxing.ru/prof-box/boxers/' .. id .. '/'; end }, { 'ՌԲՖ', 'P6994', function( id ) return 'http://rusboxing.ru/calendar/boxers/' .. id .. '/'; end }, { 'ՌԳՀԴ', 'P3622', function( id ) return 'http://www.rusbandy.ru/gamer/' .. id .. '/'; end }, { 'ՌԴՄԴ', 'P6598', function( id ) return 'https://flgr-results.ru/?ActivePage=Profile&RusCode=' .. id; end }, { 'ՌԼԴՍՖ', 'P6825', function( id ) return 'http://www.fgssr.ru/Sport/UI/Page/PersonList/PersonPage.aspx?personid=' .. id; end }, { 'ՌՆՖ', 'P5969', function( id ) return 'https://russiabasket.ru/players/' .. id; end }, { 'ՌՇՖ', 'P4994', function( id ) return 'http://ratings.ruchess.ru/people/' .. id; end }, { 'ՌՊԼ (խաղացող)', 'P4417', function( id ) return 'https://premierliga.ru/players/' .. id; end }, { 'ՌՊԼ (համագործող)', 'P6312', function( id ) return 'https://premierliga.ru/staff/staff_' .. id .. '.html'; end }, { 'ՌՊԼ (դատավոր)', 'P6313', function( id ) return 'https://premierliga.ru/rfpl/arbitr/arbitr_' .. id .. '.html'; end }, { 'Ռուսական բիաթլոն', 'P5771', function( id ) return 'http://base.biathlonrus.com/athlete/card/id/' .. id; end }, { 'Ռուսական բիաթլոն', 'P5772', function( id ) return 'http://base.biathlonrus.com/coach/card/id/' .. id; end }, { 'Ռուսական հոկեյ', 'P6154', function( id ) return 'http://r-hockey.ru/player.asp?TXT=' .. id; end }, { 'Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական', 'P6317', function( id ) return 'http://www.rusteam.permian.ru/players/' .. id .. '.html'; end }, { 'Ռուսաստանի ֆուտբոլի մրցավարներ', 'P6701', function( id ) return 'http://referee.ru/arbitrator/' .. id .. '.html'; end }, { 'Սլովակիայի ֆուտբոլի առաջնություն', 'P7530', function( id ) return 'http://fortunaliga.sk/hrac/' .. id .. '-'; end }, { 'ՈւԵՖԱ', 'P2276', function( id ) return 'http://ru.uefa.com/teamsandplayers/players/player=' .. id .. '/profile/index.html'; end }, { 'ՈւԵՖԱ', 'P7360', function( id ) return 'https://ru.uefa.com/teamsandplayers/coaches/coach=' .. id .. '/profile/index.html'; end }, { 'ՈւԵՖԱ', 'P7361', function( id ) return 'https://ru.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=' .. id .. '/profile/index.html'; end }, { 'ՈւՊԼ', 'P7362', function( id ) return 'https://upl.ua/ru/people/view/' .. id; end }, { 'ՈւՊՖԼ', 'P7423', function( id ) return 'http://pfl.ua/players/' .. id; end }, { 'ՈւՖԱ', 'P3662', function( id ) return 'https://footpass.ffu.ua/players/' .. id .. '/' end }, { 'Սպորտը Ուրալում', 'P6388', function( id ) return 'http://sportufo.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=' .. id; end }, { 'Օդեսայի ֆուտբոլ', 'P6415', function( id ) return 'http://football.odessa.ua/person/?' .. id; end }, { 'ՖԱԼ', 'P7265', function( id ) return 'http://1fnl.ru/players/' .. id; end }, { 'ՖԻԲԱ', 'P3542', function( id ) return 'http://archive.fiba.com/pages/eng/fa/p/rpp//q//pid/' .. id .. '/_//players.html' end }, { 'ՖԻԴԵ', 'P1440', function( id ) return 'https://ratings.fide.com/card.phtml?event=' .. id; end }, { 'ՖԻՖԱ', 'P1469', function( id ) return 'https://static.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=' .. id .. '/index.html'; end }, { 'Ֆրանսիայի դահուկների ֆեդերացիա', 'P6612', function( id ) return 'http://www.ffs.fr/biathlon/competitions/fiche-individuelle?licence=' .. id; end }, { 'ՖՖՖ', 'P4886', function( id ) return 'https://www.fff.fr/equipes-de-france/toutes-les-joueuses/fiche-joueuse/' .. id .. '-wd' end }, { 'ՖՖՖ', 'P4883', function( id ) return 'https://www.fff.fr/equipes-de-france/tous-les-joueurs/fiche-joueur/' .. id .. '-wd' end }, -- Թեմատիկ կայքեր. աուդիո և վիդեո { 'Armenian Cinema ID', 'P5218', function( id ) return 'https://www.arm-cinema.am/am/' .. id .. '.html'; end }, { 'AFDb', 'P3351', function( id ) return 'http://www.adultfilmdatabase.com/actor.cfm?actorid=' .. id .. ''; end }, { { 'Q477809', 'AllMovie' }, 'P1562', function(id) return 'http://www.allmovie.com/movie/' .. id; end }, { { 'Q477809', 'AllMovie' }, 'P2019', function(id) return 'http://www.allmovie.com/artist/' .. id; end }, { { 'Q31181', 'AllMusic' }, 'P1728', function(id) return 'http://www.allmusic.com/artist/' .. id; end }, { { 'Q31181', 'AllMusic' }, 'P1729', function(id) return 'http://www.allmusic.com/album/' .. id; end }, { { 'Q31181', 'AllMusic' }, 'P1730', function(id) return 'http://www.allmusic.com/song/' .. id; end }, { { 'Q31181', 'AllMusic' }, 'P1994', function(id) return 'http://www.allmusic.com/composition/' .. id; end }, { labelAllocine, 'P1265', function(id) return 'http://www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=' .. id .. '.html'; end }, { labelAllocine, 'P1266', function(id) return 'http://www.allocine.fr/personne/fichepersonne_gen_cpersonne=' .. id .. '.html'; end }, { labelAllocine, 'P1267', function(id) return 'http://www.allocine.fr/series/ficheserie_gen_cserie=' .. id .. '.html'; end }, { 'AniDB', 'P5646', function( id ) return 'https://anidb.net/perl-bin/animedb.pl?show=anime&aid=' .. id .. ''; end }, { 'AniDB', 'P5648', function( id ) return 'https://anidb.net/perl-bin/animedb.pl?show=character&charid=' .. id .. ''; end }, { 'AniDB', 'P5649', function( id ) return 'https://anidb.net/perl-bin/animedb.pl?show=creator&creatorid=' .. id .. ''; end }, { labelAnimeNewsNetwork, 'P1982', function(id) return 'http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/people.php?id=' .. id; end }, { labelAnimeNewsNetwork, 'P1983', function(id) return 'http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/company.php?id=' .. id; end }, { labelAnimeNewsNetwork, 'P1984', function(id) return 'http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php?id=' .. id; end }, { labelAnimeNewsNetwork, 'P1985', function(id) return 'http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/anime.php?id=' .. id; end }, { { 'Q223142', 'Box Office Mojo' }, 'P1237', boxofficemojoLink }, { { 'Q3561957', 'ČSFD' }, 'P2529', function(id) return 'http://www.csfd.cz/film/' .. id; end }, { { 'Q3561957', 'ČSFD' }, 'P2605', function(id) return 'http://www.csfd.cz/tvurce/' .. id; end }, { { 'Q16323348', 'DNF' }, 'P2626', function(id) return 'https://www.dfi.dk/viden-om-film/filmdatabasen/person/' .. id; end }, { labelDiscogs, 'P1953', function(id) return 'http://www.discogs.com/artist/' .. id; end }, { labelDiscogs, 'P1954', function(id) return 'http://www.discogs.com/master/' .. id; end }, { labelDiscogs, 'P1955', function(id) return 'http://www.discogs.com/label/' .. id; end }, { labelDiscogs, 'P2206', function(id) return 'http://www.discogs.com/release/' .. id; end }, { { 'Q2638147', 'FilmAffinity' }, 'P480', function(id) return 'http://www.filmaffinity.com/en/film' .. id .. '.html' end }, { 'Filmportal', 'P2639', function( id ) return 'https://www.filmportal.de/' .. id .. ''; end }, { labelEncyclopaediaMetallum, 'P1952', function(id) return 'https://www.metal-archives.com/bands//' .. id; end }, { labelEncyclopaediaMetallum, 'P1989', function(id) return 'https://www.metal-archives.com/artists//' .. id; end }, { labelEncyclopaediaMetallum, 'P2721', function(id) return 'http://www.metal-archives.com/release.php?id=' .. id; end }, { 'IAFD', 'P3869', function( id ) return 'http://www.iafd.com/person.rme/perfid=' .. id .. '/gender=f'; end }, { labelIBDb, 'P1217', ibdbVenueLink }, { labelIBDb, 'P1218', ibdbProductionLink }, { labelIBDb, 'P1219', ibdbShowLink }, { labelIBDb, 'P1220', ibdbPersonLink }, { { 'Q37312', 'Internet Movie Database' }, 'P345', imdbLink }, { { 'Q523660', 'International Music Score Library Project' }, 'P839', imslpLink }, { { 'Q2389071', 'КиноПоиск' }, 'P2604', function( id ) return 'https://www.kinopoisk.ru/name/' .. id .. '/'; end }, { { 'Q150248', 'Metacritic' }, 'P1712', function( id ) return 'http://www.metacritic.com/' .. id; end }, { { 'Q6824428', 'MetroLyrics' }, 'P2624', function( id ) return 'http://www.metrolyrics.com/' .. id .. '.html'; end }, { { 'Q2158761', 'MovieMeter' }, 'P1969', function( id ) return 'https://www.moviemeter.nl/director/' .. id; end }, { labelMusicBrainz, 'P434', function( id ) return 'https://musicbrainz.org/artist/' .. id; end }, { labelMusicBrainz, 'P435', function( id ) return 'https://musicbrainz.org/work/' .. id; end }, { labelMusicBrainz, 'P436', function( id ) return 'https://musicbrainz.org/release-group/' .. id; end }, { 'Penthouse', 'P6290', function( id ) return 'https://penthousegold.com/models/' .. id .. '.html'; end }, { { 'Q22673', 'Project Gutenberg' }, 'P1938', function(id) return 'https://gutenberg.org/ebooks/author/' .. id; end }, { 'Rate Your Music', 'P5404', function( id ) return 'https://rateyourmusic.com/artist/' .. id .. ''; end }, { { 'Q105584', 'Rotten Tomatoes' }, 'P1258', rottentomatoesLink }, { { 'Q4066284', 'Аниматор.ру' }, 'P1934', function(id) return 'https://animator.ru/db/?p=show_film&fid=' .. id; end }, { { 'Q4066284', 'Аниматор.ру' }, 'P5770', function(id) return 'https://animator.ru/db/?p=show_person&pid=' .. id; end }, { { 'Q7713473', 'AFI' }, 'P3593', function(id) return 'https://catalog.afi.com/Catalog/moviedetails/' .. id; end }, -- Թեմատիկ կայքեր. գրականություն { labelISFDb, 'P1233', isfdbAuthorLink }, { labelISFDb, 'P1234', isfdbPublicationLink }, { labelISFDb, 'P1235', isfdbSeriesLink }, { labelISFDb, 'P1239', isfdbPublisherLink }, { { 'Q17299517', 'RKDartists' }, 'P650', rkdArtistsLink }, { { 'Q17299580', 'RKDimages' }, 'P350', rkdImagesLink }, { { 'Q24694883', 'ECARTICO' }, 'P2915', function(id) return 'http://www.vondel.humanities.uva.nl/ecartico/persons/' .. id; end }, { 'OCLC', 'P243', function( id ) return 'https://www.worldcat.org/oclc/' .. id .. ''; end }, -- Թեմատիկ կայքեր. վիդեոխաղեր { 'Behind The Voice Actors','P4965', function( id ) return 'http://www.behindthevoiceactors.com/video-games/' .. id; end }, { 'CPC-Power', 'P4847', function( id ) return 'http://www.cpc-power.com/index.php?page=detail&num=' .. id; end }, { 'IGN', 'P5385', function( id ) return 'http://ign.com/games/' .. id .. ''; end }, { 'GameRankings', 'P4769', function( id ) return 'http://www.gamerankings.com/-/' .. id .. '-/index.html'; end }, { 'GameSpot', 'P5494', function( id ) return 'https://www.gamespot.com/' .. id .. ''; end }, { 'Gaming-History', 'P4806', function( id ) return 'https://www.arcade-history.com/?page=detail&id=' .. id; end }, { 'Giant Bomb', 'P5247', function( id ) return 'https://www.giantbomb.com/wd/' .. id .. '/'; end }, { 'Guardiana', 'P4710', function( id ) return 'https://www.guardiana.net/?game_id=' .. id; end }, { 'Hall of Light', 'P4671', function( id ) return 'http://hol.abime.net/' ..id; end }, { 'KLOV', 'P2858', function( id ) return 'http://www.arcade-museum.com/game_detail.php?game_id=' .. id; end }, { 'Lemon 64', 'P4816', function( id ) return 'http://www.lemon64.com/?game_id=' .. id; end }, { 'MobyGames', 'P1933', function( id ) return 'https://www.mobygames.com/game/' .. id; end }, { 'MobyGames', 'P4773', function( id ) return 'http://www.mobygames.com/company/' .. id .. ''; end }, { 'MobyGames', 'P5360', function( id ) return 'https://www.mobygames.com/game-group/' .. id; end }, { 'Ready64', 'P4916', function( id ) return 'http://ready64.org/giochi/scheda_gioco/id/' .. id .. '/'; end }, { 'Redump', 'P5290', function( id ) return 'http://redump.org/disc/' .. id .. '/'; end }, { 'VGMdb', 'P5659', function( id ) return 'https://vgmdb.net/product/' .. id .. ''; end }, { 'World of Spectrum', 'P4705', function( id ) return 'https://www.worldofspectrum.org/infoseekid.cgi?id=' .. id; end }, -- Թեմատիկ կայքեր. այլ { 'ՀԱՊ', 'P5210', function( id ) return 'http://www.gallery.am/en/database/item/' .. id; end }, { 'Flags of the World', 'P3089', function( id ) return 'http://flagspot.net/flags/' .. id .. '.html'; end }, { { 'Q41226', 'Open Directory Project' }, 'P998', function ( id ) return 'https://curlie.org/' .. id; end }, { 'The Peerage', 'P4638', function( id ) return 'https://tools.wmflabs.org/wikidata-externalid-url/?p=4638&url_prefix=http://www.thepeerage.com/&id=' .. id .. ''; end }, { { 'Q106777822', 'hush.am' }, 'P9607', hushLink }, { { 'Q63056', 'Find a Grave' }, 'P535', findagraveLink }, { 'gravsted.dk', 'P4359', function( id ) return 'https://www.gravsted.dk/person.php?navn=' .. id; end }, { 'JewAge', 'P4116', function( id ) return 'http://www.jewage.org/wiki/ru/Profile:' .. id; end }, { 'WikiTree', 'P2949', function( id ) return 'https://www.wikitree.com/wiki/' .. id; end }, { 'WeRelate', 'P4159', function( id ) return 'http://www.werelate.org/wiki/Person:' .. id; end }, { { 'Q649227', 'Родовод' }, 'P1185', rodovidLink }, } local taxons = { { 'Avibase', 'P2026', function( id ) return 'https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=' .. id; end }, { 'CMS', 'P6033', function( id ) return 'https://www.cms.int/en/species/' .. id; end }, { 'eBird', 'P3444', function( id ) return 'https://ebird.org/species/' .. id; end }, { 'EOL', 'P830', function( id ) return 'https://eol.org/pages/' .. id; end }, { 'GBIF', 'P846', function( id ) return 'https://www.gbif.org/species/' .. id; end }, { 'iNaturalist', 'P3151', function( id ) return 'https://www.inaturalist.org/taxa/' .. id; end }, { 'NCBI', 'P685', function( id ) return 'https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?mode=Info&id=' .. id; end }, { 'Neotropical Birds', 'P6047', function( id ) return 'https://neotropical.birds.cornell.edu/Species-Account/nb/species/' .. id; end }, { 'IRMNG', 'P5055', function( id ) return 'http://www.irmng.org/aphia.php?p=taxdetails&id=' .. id; end }, { 'ITIS TSN', 'P815', function( id ) return 'https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=' .. id; end }, { 'SeaLifeBase', 'P6018', function( id ) return 'https://www.sealifebase.ca/Summary/SpeciesSummary.php?id=' .. id; end }, { 'WoRMS', 'P850', function( id ) return 'http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=' .. id; end }, } local authorityControl = { { { 'Q101537013', 'Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ', 'ՀԳՀԳ' }, 'P8833', kohaLink, }, { { 'Q105429169', 'Հայ գիրք գրադարանային գրացուցակ', 'Հայ գիրք'}, 'P9398', haygirqLink, }, { { 'Q213678', 'Bibliotheca Apostolica Vaticana', 'BAV' }, 'P1017', bavLink, }, { { 'Q4584301', '', 'BIBSYS' }, 'P1015', bibsysLink, }, { { 'Q1200925', 'Biblioteca de Catalunya', 'BNC' }, 'P1273', bncLink, }, { { 'Q750403', 'Biblioteca Nacional de España', 'BNE' }, 'P950', bneLink, }, { { 'Q193563', 'Ֆրանսիայի ազգային գրադարան', 'BNF' }, 'P268', bnfLink, }, { { 'Q1868372', 'Biografisch Portaal', 'BPN' }, 'P651', bpnLink, }, { { 'Q9384291', '中国高等教育文献保障系统', 'CALIS' }, 'P270', calisLink, }, { { 'Q17299677', 'China Biographical Database Project', 'CBDB' }, 'P497', cbdbLink, }, { { 'Q10726338', 'Citation Information by NII', 'CiNii' }, 'P271', ciniiLink, }, { { 'Q16744133', 'CONOR', 'CONOR' }, 'P1280', conorLink, }, { { 'Q27302', 'Deutsche Nationalbibliothek', 'DNB' }, 'P1292', dnbLink, }, { { 'Q5282129', 'Disease Ontology' }, 'P699', doLink }, { { 'Q501851', 'مكتبة الإسكندرية الجديدة', 'EGAXA' }, 'P1309', egaxaLink, }, { { 'Q36578', 'Gemeinsame Normdatei', 'GND' }, 'P227', gndLink, }, { { 'Q19366588', 'Gemeinsamer Thesaurus für audiovisuelle Archive', 'GTAA' }, 'P1741', gtaaLink, }, { { 'Q3803707', 'Istituto Centrale per il Catalogo Unico', 'ICCU' }, 'P396', iccuLink, }, { { 'Q423048', 'International Standard Name Identifier', 'ISNI' }, 'P213', isniLink, }, { { 'Q620946', 'Library of Congress Control Number', 'LCCN' }, 'P244', lccnLink, }, { { 'Q13219454', 'Library of Congress Control Number', 'LOC' }, 'P1144', locLink, }, { { 'Q1133733', 'Latvijas Nacionālā bibliotēka', 'LNB' }, 'P1368', lnbLink, }, { { 'Q809830', 'Base Mérimée', 'Mérimée' }, 'P380', merimeeLink, }, { { 'Q28136779', 'Microsoft Academic', 'Microsoft' }, 'P6366', microsoftLink, }, { { 'Q618340', '國家圖書館 (中華民國)', 'NCL' }, 'P1048', nclLink, }, { { 'Q477675', '国立国会図書館', 'NDL' }, 'P349', ndlLink, }, { { 'Q732353', '中国国家图书馆', 'NLC' }, 'P1213', nlcLink, }, -- NLI numbers seems unstable { { 'Q1967876', 'Národní knihovna České republiky', 'NKC' }, 'P691', nkcLink, }, { { 'Q623578', 'National Library of Australia', 'NLA' }, 'P409', nlaLink, }, { { 'Q1467610', 'Αναγνωριστικό Καθιερωμένων από τον Κατάλογο Καθιερωμένων Όρων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος', 'NLG' }, 'P3348', function(id) return 'http://nlg.okfn.gr/resource/authority/record' .. id; end, }, { { 'Q622012', 'Biblioteca Națională a României', 'NLR' }, 'P1003', nlrLink, }, { { 'Q856423', 'Polska Biblioteka Narodowa', 'NLP' }, 'P1695', function(id) return 'http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/KHW/makwww.exe?BM=01&IM=04&NU=01&WI=' .. id; end, }, { { 'Q631375', 'Nacionalna i sveučilišna knjižnica u Zagrebu', 'NSK' }, 'P1375', nskLink, }, { { 'Q1526131', 'Koninklijke Bibliotheek', 'NTA' }, 'P1006', ntaLink, }, { { 'Q1063819', 'Országos Széchényi Könyvtár', 'NSZL' }, 'P951', nszlLink, }, { { 'Q11789729', 'Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny', 'NUKAT' }, 'P1207', nukatLink, }, { { 'Q245966', 'Biblioteca Nacional de Portugal', 'PTBNP' }, 'P1005', ptbnpLink, }, { { 'Q1048694', 'Российская государственная библиотека', 'РГБ' }, 'P947', rslLink, }, { { 'Q953058', 'Kungliga biblioteket', 'LIBRIS' }, 'P906', selibrLink, }, { { 'Q2597810', 'Système universitaire de documentation', 'SUDOC' }, 'P269', sudocLink, }, { { 'Q54919', 'Virtual International Authority File', 'VIAF' }, 'P214', viafLink, }, { { 'Q2494649', 'Union List of Artist Names', 'ULAN' }, 'P245', ulanLink, }, { { 'Q65212904', 'Наука України', 'ИРБИС-НБУВ' }, 'P7148', naukaUkrLink, }, { { 'Q2860429', 'Российский государственный архив литературы и искусства', 'РГАЛИ' }, 'P6752', rgaliLink, }, { { 'Q1048694', 'Российская государственная библиотека', 'РГБ' }, 'P1973', rslLink0, }, } local authorityControlExt = { { { 'Q846596', 'WorldCat Identities', 'WorldCat VIAF' },'P214', worldcatLink, }, } function getQualifierSingleValue( statement, qualifierName ) if (statement ~= nil and statement.qualifiers ~= nil and statement.qualifiers[qualifierName] ~= nil) then for qualifierIndex, qualifier in pairs( statement.qualifiers[qualifierName] ) do if (qualifier.datavalue ~= nil and qualifier.datavalue.type ~= nil and qualifier.datavalue.value ~= nil) then if ( qualifier.datavalue.type == "monolingualtext" ) then return qualifier.datavalue.value.text; end if ( qualifier.datavalue.type == "string" ) then return qualifier.datavalue.value; end if ( qualifier.datavalue.type == "wikibase-entityid" ) then return qualifier.datavalue.value.id; end mw.log( 'Unknown qualifier type: ' .. qualifier.datavalue.type ) return qualifier.datavalue.value; end end end return nil; end function getQualifierValues( statement, qualifierName ) local result = {} if (statement ~= nil and statement.qualifiers ~= nil and statement.qualifiers[qualifierName] ~= nil) then local qualifiers = statement.qualifiers[qualifierName]; for _, qualifier in pairs( qualifiers ) do if (qualifier.datavalue ~= nil and qualifier.datavalue.type ~= nil and qualifier.datavalue.value ~= nil) then if ( qualifier.datavalue.type == "string" ) then result[ #result + 1 ] = qualifier.datavalue.value; elseif ( qualifier.datavalue.type == "wikibase-entityid" ) then result[ #result + 1 ] = qualifier.datavalue.value.id; else mw.log( 'Unknown qualifier type: ' .. qualifier.datavalue.type ); result[ #result + 1 ] = qualifier.datavalue.value; end end end end return result; end function collectLinks( configuration, elementId ) local moduleLanguages if ( mw.title.makeTitle( 'Module', 'Languages' ).exists and mw.title.makeTitle( 'Module', 'Languages/data' ).exists and mw.title.makeTitle( 'Module', 'Wikidata/Language-codes' ).exists) then moduleLanguages = require('Module:Languages'); else moduleLanguages = false; end --Create rows local elements = {} local data = {} local item = mw.wikibase.getEntity( elementId ) if item == nil or item.claims == nil then return elements end if ( item.claims['P553'] ~= nil ) then local claim = item.claims['P553'] for _, statement in pairs( claim ) do if (statement ~= nil) then -- profile ID local rank = statement.rank or 'normal'; if ( rank ~= 'deprecated' ) then local itemId = getQualifierSingleValue( statement, 'P554' ); if (itemId ~= nil) then -- language local languages = getQualifierValues( statement, 'P407' ); local resourceId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; if (data[resourceId] == nil) then data[resourceId] = {}; end table.insert( data[resourceId], { itemId = itemId, languages = languages, rank = rank} ); end end end end end for _, params in pairs( configuration ) do local resourceId = params[2] local claim = item.claims[ resourceId ] if ( claim ) then for _, statement in pairs( claim ) do local rank = statement.rank or 'normal'; if ( rank ~= 'deprecated' and statement.mainsnak.datavalue) then local itemId = statement.mainsnak.datavalue.value; local languages = getQualifierValues( statement, 'P407' ); if (data[resourceId] == nil) then data[resourceId] = {}; end table.insert( data[resourceId], { itemId = itemId, languages = languages, rank = rank} ); end end end end for resourceId, resourceDatas in pairs( data ) do data[resourceId] = filterByRank( resourceDatas ); end local hasNonOptionalLinks = false for _, params in pairs( configuration ) do local resourceId = params[2] local optional = params[5] or false; local resourceDatas = data[resourceId]; if resourceDatas ~= nil then if ( not optional ) then hasNonOptionalLinks = true end local resourceLabel = renderLabel( params[1] ); local firstChar = mw.ustring.sub( resourceLabel, 1, 1 ); local separateDesign = firstChar == '[' or firstChar == '<'; local html = ''; if ( separateDesign ) then html = html .. resourceLabel .. ':&nbsp;'; end local preitemId for index, resourceData in pairs(resourceDatas) do local itemId = resourceData.itemId; if index == 2 then --даёт возможность поставить id из одного свойства в разные ссылки if itemId == preitemId then break end end local languages = resourceData.languages; local link = params[3] ( itemId ); local linkFirstChar; local interwiki; if ( link ) then linkFirstChar = mw.ustring.sub( link, 1, 1 ); interwiki = linkFirstChar == ':' end if ( separateDesign ) then if ( index ~= 1 ) then html = html .. ',&nbsp;' end if ( link ) then if ( interwiki ) then html = html .. '[[' .. link .. '|' .. itemId .. ']]'; else html = html .. '[' .. link .. ' ' .. itemId .. ']'; end else html = html .. itemId; end else if ( index ~= 1 ) then html = html .. ' · ' end if ( link ) then if ( interwiki ) then html = html .. '[[' .. link .. '|' .. resourceLabel .. ']]'; else html = html .. '[' .. link .. ' ' .. resourceLabel .. ']'; end else -- it should not happen html = html .. resourceLabel .. ':&nbsp;' .. itemId; end if ( moduleLanguages ) then if ( languages ~= nil and #languages > 0 ) then for langIndex, language in pairs(languages) do html = html .. '&nbsp;' .. moduleLanguages.getRefHtml( language ) end end end end preitemId = resourceData.itemId; end if ( #params >= 4 and params[4] ) then html = html .. '[[Category:' .. params[4] .. ']]' end table.insert( elements, html ) end end if ( not hasNonOptionalLinks ) then return {} end return elements end function collectDictionaryLinks( elementId ) --Create rows local elements = {} local item = mw.wikibase.getEntity( elementId ); if ( item == nil or item.claims == nil) then return elements end local sourceToElementLinks = {}; local claim = item.claims['P1343'] if ( claim ) then for _, statement in pairs( claim ) do if (statement ~= nil) then local rank = statement.rank or 'normal'; if ( rank ~= 'deprecated' ) then local resourceId = statement.mainsnak.datavalue.value.id; local languages = getQualifierValues( statement, 'P407' ); -- Wikisource link ? local entityId = getQualifierSingleValue( statement, 'P805' ) or getQualifierSingleValue( statement, 'P248' ); if ( entityId ) then if (sourceToElementLinks[resourceId] == nil) then sourceToElementLinks[resourceId] = {}; end table.insert( sourceToElementLinks[resourceId], { entityId = entityId, languages = languages, rank = rank } ); end -- URL to encyclopedia local url = getQualifierSingleValue( statement, 'P953' ); if (url == nil) then -- no longer recommend, but widely used url = getQualifierSingleValue( statement, 'P854' ); end if ( url ~= nil ) then if (sourceToElementLinks[resourceId] == nil) then sourceToElementLinks[resourceId] = {}; end table.insert( sourceToElementLinks[resourceId], { url = url, languages = languages, rank = rank } ); end end end end end for _, description in pairs( dictionaries ) do if ( description.linkF ) then local claim = item.claims[ description.id ]; if ( claim ) then for _, statement in pairs( claim ) do local rank = statement.rank or 'normal'; if ( rank ~= 'deprecated' and statement.mainsnak.datavalue) then local value = statement.mainsnak.datavalue.value; local url = description.linkF( value ); local languages = getQualifierValues( statement, 'P407' ); if ( sourceToElementLinks[description.id] == nil) then sourceToElementLinks[description.id] = {}; end table.insert( sourceToElementLinks[description.id], { url = url, languages = languages, rank = rank} ); end end end end end local html = ''; for _, description in pairs( dictionaries ) do local links = sourceToElementLinks[ description.id ]; if ( links ) then for _, link in pairs( links ) do if ( link.url ) then table.insert( elements, '[' .. link.url .. ' ' .. description.title .. ']' ); end if ( link.entityId ) then local sitelink = mw.wikibase.getSitelink( link.entityId, description.project ); if ( sitelink ) then table.insert( elements, '[[' .. description.projectCode .. sitelink .. '|' .. description.title .. ']]' ); end end end end end return elements end function contains( tableStructure, value ) if ( tableStructure == nil or value == nil) then return true; end for index, line in pairs( tableStructure ) do if ( line == value ) then return true; end end return false; end function filterByRank( resourceDatas ) -- itemId, languages. rank = rank local hasPreffered = false; for index, resourceData in pairs(resourceDatas) do if ( resourceData.rank == 'preferred' ) then hasPreffered = true; end end if (not hasPreffered) then return resourceDatas; end local result = {}; for index, resourceData in pairs(resourceDatas) do if ( resourceData.rank == 'preferred' or contains(resourceData.languages, preferredLanguage) ) then table.insert(result, resourceData); end end return result; end function p.render( frame ) local colorArg = ''; local elementId = nil; if ( frame ~= nil ) then local parentArgs = frame:getParent().args colorArg = parentArgs[templateColorName] or parentArgs['color'] or parentArgs[1] or ''; if parentArgs['d'] and parentArgs['d'] ~= '' then elementId = string.upper( parentArgs['d'] ); end if ( colorArg ~= '' ) then local firstChar = mw.ustring.sub( colorArg, 1, 1 ); if ( firstChar ~= '#' ) then local byTemplate = colorByTitle( frame, colorArg ); if ( byTemplate ) then colorArg = byTemplate; end end end end local navboxData = { name = 'External links', navboxclass = 'navbox ruwikiArticleExternalLinksTable', bodyclass = 'hlist', }; if colorArg and colorArg ~= '' then navboxData.groupstyle = 'background: ' .. colorArg .. ';'; end local rowIndex = 1; local socialNetworksElements = collectLinks( socialNetworkProperties, elementId ); if ( #socialNetworksElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group1Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( socialNetworksElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local textsElements = collectLinks( textsProperties, elementId ); if ( #textsElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group2Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( textsElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local contentHostingElements = collectLinks( contentHostingProperties, elementId ); if ( #contentHostingElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group3Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( contentHostingElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local themeProfilesElements = collectLinks( themeProfilesProperties, elementId ); if ( #themeProfilesElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group4Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( themeProfilesElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local dictionaryElements = collectDictionaryLinks( elementId ); if ( #dictionaryElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group5Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( dictionaryElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local taxElements = collectLinks( taxons, elementId ); if ( #taxElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group6Label; navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( taxElements , ' · ' ); rowIndex = rowIndex + 1; end local authorityControlElements = collectLinks( authorityControl, elementId ); local authorityControlExtElements = collectLinks( authorityControlExt, elementId ); if ( #authorityControlElements > 0 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = group7Label; if ( #authorityControlExtElements > 0 ) then navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( authorityControlElements , ' · ' ) .. ' · ' .. table.concat( authorityControlExtElements , ' · ' ); else navboxData['list' .. rowIndex] = table.concat( authorityControlElements , ' · ' ); end if ( #authorityControlElements > 5 ) then navboxData['group' .. rowIndex] = nil; package.loaded['Module:Navbox'] = nil; local templateStyles = frame:extensionTag{ name = 'templatestyles', args = { src = 'Կաղապար:Navbox/styles.css' } }; local collapsibleNavbox = require('Module:Navbox')._navbox( { title = group7Label, list1 = navboxData['list' .. rowIndex], border = 'subgroup', navbar = 'plain', state = 'collapsed', titleclass = 'ts-navbox-plaintitle', bodyclass = 'authoritycontrol', titlestyle = navboxData.groupstyle } ); navboxData['list' .. rowIndex] = templateStyles .. collapsibleNavbox; end rowIndex = rowIndex + 1; end if ( rowIndex == 1 ) then if ( mw.title.getCurrentTitle().namespace == 0 ) then return '[[Category:' .. categoryTemplateEmpty .. ']]'; end else if navboxData['group1'] then navboxData['group1'] = '<div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;">' .. frame:expandTemplate{ title = 'tnavbar-view', args = { templateLink } } .. '</div>&nbsp;&nbsp;' .. navboxData['group1'] .. '</div>'; else navboxData['group1'] = '<div style="padding: 0px 0px 0px 0px; width: 100%;">' .. frame:expandTemplate{ title = 'tnavbar-view', args = { templateLink } } .. '</div>'; end end local navbox = moduleNavbox._navbox( navboxData ) return navbox end function p.renderDocumentation() local result = '' result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group1Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( socialNetworkProperties ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group2Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( textsProperties ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group3Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( contentHostingProperties ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group4Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( themeProfilesProperties ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group5Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( dictionaries ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group6Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( taxons ); result = result .. '|-\n'; result = result .. '! colspan=4 | ' .. group7Label .. '\n'; result = result .. '|-\n'; result = result .. renderDocumentationCategory( authorityControl ); return result; end function renderDocumentationCategory( links ) local result = ''; for _, params in pairs( links ) do local resourceLabel = renderLabel( params[ 1 ] or params.title ); local resourceId = params[ 2 ] or params.id; local category = params[ 4 ]; local optional; if ( params[ 5 ] or false ) then optional = 'TRUE'; else optional = 'FALSE'; end result = result .. '| ' .. resourceLabel .. '\n'; if string.match( resourceId, '^P' ) then result = result .. '| [[:d:Property:' .. resourceId .. '|' .. resourceId .. ']]\n'; elseif string.match( resourceId, '^Q' ) then result = result .. '| [[:d:' .. resourceId .. '' .. '|' .. resourceId .. ']]\n'; else result = result .. '| &nbsp; \n'; end if ( category ~= nil and category ~= false ) then result = result .. '| [[:Category:' .. category .. '|' .. category .. ']]\n'; else result = result .. '| &nbsp; \n'; end result = result .. '| ' .. optional .. '\n'; result = result .. '|-\n'; end return result; end return p 5cg1zo14iahezgw9mif0p48c3r99pxg 2 582553 8487068 8437835 2022-08-11T08:51:18Z Ավետիսյան91 27159 wikitext text/x-wiki [[en:User:Ավետիսյան91]] [[ru:Участник:Ավետիսյան91]] <div style="font-size:20px">{{Քաղվածք|Ոչ երկրաչափը թող չմտնի}}</div> {{Ներկա պահին}} {| style="float: right; clear:right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border:#008000 solid 1px;" |- |'''Ավետիսյան91''' |- |{{Մասնակից/Նորեկներին օգնող}} |- |{{userbox|Orange|Whit|[[Պատկեր:OOjs UI indicator alert-invert.svg|38px]]|Այս մասնակիցը խնդրում է իրեն դիմել մասնակցային անունով և չհրապարակել անձնական ինֆորմացիա։}} |- |{{Մասնակից/Տոտտենհեմ}} |- |{{userbox|Yellow|White|[[Պատկեր:Platon altes Museum2.jpg|35px]]|[[Պլատոն]]ն այս մասնակցի բարեկամն է, բայց ճշմարտությունն ավելի թանկ է}} |- |{{Մասնակից/Վիքիստաժ|տարի=2014|ամիս=1|օր=22}} |} {{TOC limit|2}} == Ճանապարհ դեպի 1 միլիոն == <center>'''Համայն Հայոց Վիքիպեդիան 1 000 000 հոդվածի ճանապարհին է՝'''</center> {{User:MHamlet/ProgressBar|1000000|#44BBE0}} {| |- valign="top" | == Ուղարկել նամակ == [[Պատկեր:Gnome-mail-message-new.svg|45px]][[Սպասարկող:Գրելնամակ/Ավետիսյան91|Ուղարկել էլ․ հաղորդագրություն]] | style="padding: 0 6em" | == Վիճակագրություն == [[Պատկեր:WPCleaner-internal-link.svg|30px]][[/Հղումներ|Օգտակար հղումներ]] |} == Վիքիպեդիաների մրցույթ == {{Վիքիպեդիաների մրցույթ}} == Ստեղծած հոդվածներ == === [[Պատկեր:P art grea.png|35px]]Մշակույթ === <div style="height: 230px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> ''' Արվեստ ''' * [[Տոկատ և ֆուգա ռե մինոր (BWV 565)]] * [[Թավջութակի կոնցերտ № 1 (Մանսուրյան)]] * [[Դաշնամուրի կոնցերտ № 23 (Մոցարտ)]] * [[Տխուր վալս (Միրզոյան)]] * [[Ավստրիացի կոմպոզիտորների ցանկ]] * [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի]] * [[Կարմինա Բուրանա (Օրֆ)]] * [[Պիացա Գրանդե]] * [[Առավոտ (Գրիգ)]] * [[Ռեյները Կաստամերայից (երգ)]] [[Պատկեր:P Cinema.svg|35px]]'''Ֆիլմեր''' * [[Piper (2016)]] * [[Օտարականը (սերիալ)]] ''' Հայկական երգեր ''' * [[Արևն իջավ սարի գլխուն (երգ)]] * [[Ել, ել]] * [[Վարդը (երգ)]] * [[Ղարսա բերդը բլիլ է]] * [[Օրոր (Բարսեղ Կանաչյան)]] * [[Սպասում (երգ)]] ''' Այլ ''' * [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի 43-րդ նիստ]] </div> </div> === [[Պատկեր:P philosophy.png|35px]]Փիլիսոփայություն === <div style="height: 100px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;"> * [[Ես գիտեմ, որ ոչինչ չգիտեմ]] * [[Եվ դո՞ւ, Բրուտո՛ս]] * [[Վարսավիրի պարադոքս]] * [[Dum spiro spero]] * [[Feci quod potui, faciant meliora potentes]] * [[Dum vivimus vivamus]] * [[Մարդը մարդուն գայլ է]] * [[Ազգային հիշողություն]] </div> </div> === [[Պատկեր:P globe.svg|35px]]Երկրներ === <div style="height: 1250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> '''{{Դրոշավորում|Արցախ}}''' * [[Հին Թաղերի և Խծաբերդի գրավում]] * [[Ադրբեջանի կողմից օկուպացված տարածքներ]] * [[Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Մեխակավան)]] * [[Սուրբ Ներսես Մեծ եկեղեցի (Մարտունի)]] * [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (մարտ, 2022)]] * [[Մենաշեն]] * [[Արցախի Հանրապետության վիզային քաղաքականություն]] * [[Արցախի սահմանադրական հանրաքվե 2017]] * [[Արցախի լեզուներ]] * [[Ղազարահող]] * [[Արցախ ՖԱ]] * [[Համընդհանուր ընտրություններ Արցախում (2020)]] * [[Արդարություն կուսակցություն]] * [[Շարժում 88]] * [[Արցախի կոմունիստական կուսակցություն]] * [[Ժենգյալով հացի փառատոն]] * [[Էրատո ջոկատ]] * [[ԼՂՀ նախագահական ընտրություններ (1996)]] * [[ԼՂՀ նախագահական ընտրություններ (1997)]] * [[Արցախի Ազգային Ժողովի նախագահ]] * [[Քաղաքացիական միացյալ դաշինք]] * [[Ջալալ Հարությունյան]] * [[Կարեն Ջալավյան]] * [[Դավիթ Գրիգորյան (զինվորական)]] * [[Մենուա Հովհաննիսյան]] * [[Սերգեյ Շաքարյան]] * [[Սուրեն Բարսեղյան]] * [[Կուսանաց անապատ (Շահումյանի շրջան, Արցախ)]] * [[Արտակարգ իրավիճակ Արցախի Հանրապետությունում (2020)]] * [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)]] * [[Շահզադա]] '''{{Դրոշավորում|Ավստրիա}}''' * [[Վիեննայի մետրոպոլիտեն]] * [[Խորհրդարանի շենք (Վիեննա)]] * [[Ավստրիայի դաշնային կանցլեր]] '''{{Դրոշավորում|Ավստրալիա}}''' * [[Ավստրալիայի սահմանադրություն]] * [[Ռոբերտ Հոուք]] * [[TAFE NSW]] * [[Բլումոնթ]] '''{{Դրոշավորում|Նորվեգիա}}''' * [[Տրյուգվե Լի]] '''{{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}}''' * [[Հրդեհ Փարիզի Աստվածամոր տաճարում]] * [[Մոնֆոր Լամորի]] * [[Նոր Կալեդոնիայի անկախության հանրաքվե]] * [[Բողոքի ցույցեր ընդդեմ Էմանուել Մակրոնի]] * [[«Դեղին բաճկոնների» շարժում]] * [[Հրաձգություն Ստրասբուրգում (2018)]] * [[Պորնիկ]] '''{{Դրոշավորում|Չինաստան}}''' * [[Հանչժոու]] * [[Չինական օրացույց]] * [[Չինական Թայբեյ]] * [[Ցզյու Վենցզյուն]] '''{{Դրոշավորում|Ճապոնիա}}''' * [[Տոկիոյի հեռուստաաշտարակ]] * [[Ֆուկուոկայի աշտարակ]] * [[Higashiyama Sky Tower]] '''{{Դրոշավորում|Վրաստան}}''' * [[Նախագահական ընտրություններ Վրաստանում (2018)]] * [[Գրիգոլ Վաշաձե]] * [[Վրաստանի վիզային քաղաքականություն]] * [[Բողոքի ցույցեր Վրաստանում, 2019]] '''{{Դրոշավորում|Հնդկաստան}}''' * [[Հնդկաստանի օրհներգ]] * [[Հնդկաստանի զինանշան]] * [[Միասնության արձան]] * [[Հնդկաստանի և Պակիստանի սահմանային հակամարտություն (2019)]] * [[Քաշմիր]] * [[Կարգիլ]] * [[Գոա]] '''{{Դրոշավորում|Ադրբեջան}}''' * [[Ադրբեջանի արվեստի ազգային թանգարան]] * [[Ադրբեջանի Հանրապետության արտաքին հետախուզական ծառայություն]] * [[Գանձակի միջազգային օդանավակայան]] * [[Ադրբեջանական անձնագիր]] * [[Ադրբեջանի վիզային քաղաքականություն]] * [[Ադրբեջանի ռազմական արդյունաբերության նախարարություն]] * [[Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարություն]] * [[Ադրբեջանի զորավարժություններ, 2017]] * [[Ադրբեջանի ազգային գրադարան]] * [[Նոյեմբերի 8 (մետրոյի կայարան)]] * [[Բաքվի կենդանաբանական այգի]] * [[Արթուր Ռասիզադե]] * [[Մայիս Բարխուդարով]] * [[Շյուքյուր Համիդով]] * [[Ալլահշուքյուր Փաշազադե]] * [[Զաքիր Հասանով]] * [[Դալյարի ավիաբազա]] * [[Պրեմիեր Լիգա (Ադրբեջան)]] * [[Ղարաբաղ ՖԱ (Աղդամ)]] * [[Նեֆթչի ՖԱ (Բաքու)]] * [[CBC Azerbaijan]] * [[Չոջուք Մարջանլի]] * [[Տանձիկի ջրամբար]] * [[Քիվրախ]] * [[Ուշտալ]] * [[Կարմիր Արոտավայր]] * [[Վարազատ]] * [[Ագդերե (Օրդուբադի շրջան)]] *[[Եվլախի շրջան]] *[[Արան, Եվլախ]] *[[Ալաթլի]] *[[Յուխարը Սալամաբադ]] *[[Յուխարը Գարխուն]] *[[Յուխարը Բուջագ]] *[[Խանաբադ]] *[[Վառվառա]] *[[Վալիլառ]] *[[Թանրըգուլուլառ]] *[[Սեմեդաբադ]] *[[Սալահլը]] *[[Սադաֆլի]] *[[Ռուսթեմլը]] *[[Քուշչու]] *[[Գոյունբինեսի]] *[[Աշաղի Բուջագ]] *[[Նեմաթաբադ]] ''' {{Դրոշավորում|Իրան}}''' * [[Իրանի օրհներգ]] * [[Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆ]] * [[Մոհսեն Նամջու]] * [[Լիլավա]] * [[Պարոն Ավագ]] * [[Ալ-Բիրունի]] * [[Սաիդ Նաֆիսի]] * [[Նասրին Սոտուդե]] * [[Մոհամմադ-Ջավադ Ազարի Ջահրոմի]] * [[Boeing 737-ի ավիավթար Թեհրանում]] * [[Ամիր Ալի Հաջիզադե]] * [[Հոսեյն Սալամի]] * [[Ղոլամռեզա Սոլեյմանի]] * [[Մոհամադ Ալի Ջաֆարի]] * [[Ալի Ֆադավի]] * [[Յահյա Ռահիմ Սաֆավի]] ''' {{Դրոշավորում|Իտալիա}}''' * [[Կա Ֆոսկարի համալսարան]] ''' {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}''' * [[Անկախության երթ]] * [[Գնացքի բախում Անկարայում]] ''' {{Դրոշավորում|ԱՄՆ}}''' * [[Լիբերաչե]] * [[DoubleTree]] * [[Կալիֆոռնիայի անտառային հրդեհներ, 2018]] * [[Ջեսիկա Քոքս]] * [[Կոլոմբո յոգուրտ]] ''' {{Դրոշավորում|Հորդանան}} ''' * [[Ֆիրուզե Վոքշուրի]] * [[Սառա Աբու-Սաբբահ]] * [[Ռիմ Աբու Հասան]] * [[Հորդանանի թագավորական պահակախումբ]] * [[Հորդանանի սահմանադրություն]] * [[Հորդանանցիների ցանկ]] * [[Հորդանանի տոներ]] * [[Ro'ya TV]] * [[Սիմա Սամի Բահուզ]] * [[Հորդանանի նահիյաներ]] * [[Սպորտը Հորդանանում]] ''' {{Դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} ''' * [[Ցունամի Զոնդյան նեղուցում]] ''' {{Դրոշավորում|Դանիա}} * [[Գնացքի վթար Դանիայում (2019)]] </div> </div> === {{Դրոշավորում|Հայաստան}} === <div style="height: 450px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Երևանի բիայնական դամբարան]] * [[Դվինի երկրաշարժ (863)]] * [[Սուրբ Հակոբ վանք (Հաճն)]] * [[Հանրապետության օր]] * [[1918 թվականը Հայաստանում]] * [[1996 թվականը Հայաստանում]] * [[2000 թվականը Հայաստանում]] * [[2021 թվականը Հայաստանում]] * [[Նոր Բուրաստան գերեզմանատուն]] * [[Սուսի տաճար (Էրեբունի)]] * [[Այնթապի թեմ]] * [[Ադանայի թեմ]] * [[Սիսի թեմ]] * [[Զեյթունի թեմ]] * [[Մալաթիայի թեմ]] * [[Բաքվի թեմ]] * [[Գանձակի թեմ]] * [[Սևանի բուսաբանական այգի]] * [[Ոսկեվազի գինու գործարան]] * [[ArmCosmos]] * [[ISO 3166-2:AM]] * [[Yerevan-Avia]] * [[Վետերան Ավիա]] * [[Air Van Airlines]] * [[Իրաքցի հայերի ցանկ]] * [[Հայաստանի երկրաշարժ (632)]] * [[Բակուրակերտ]] * [[Թիմ ՍՊԸ]] * [[Զարմանդուխտ]] * [[Սիկանդար Միրզա]] * [[Աբդուլ Հայ]] * [[Արշավիր Բ Կամսարական]] * [[Արտավազդ Ա Մամիկոնյան]] * [[Նախարար]] * [[Սու-25 ինքնաթիռի ավիավթար]] * [[Առաջին բանակային կորպուս (Հայաստան)]] * [[ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ]] * [[Ռինդի միջնակարգ դպրոց]] * [[Ռինդի վիմափոր եկեղեցի]] * [[Ջնդրաղաչ]] * [[Ճգնավորի մատուռ (Ռինդ)]] * [[Նոր Արաբկիր (զբոսայգի)]] * [[Արծվաքար]] * [[Ուլգյուր]] * [[Եղեգնալիճ]] * [[Վանաձորի տեխնոլոգիական կենտրոն]] * [[Վանաձորի քաղաքային մարզադաշտ]] * [[Հայքի հրապարակ]] * [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Կողբ)]] * [[Արենի գինու փառատոն]] * [[Արենի (համայնք)]] * [[Խորովածի փառատոն (Ախթալա)]] * [[Արարատցեմենտ]] * [[Արկազի Սուրբ Խաչ]] * [[Կապտավանք (Կապուտան)]] * [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Շիրակավան)]] * [[Հայաստանում Ադրբեջանի դեսպանություն]] * [[Քոբեր կայարան]] * [[Ղալթախչի (կայարան)]] * [[Երասխ (կայարան)]] * [[Շենիկ (Արագածոտնի մարզ)]] * [[Զովունի, Արագածոտն]] * [[Վայք (համայնք)]] * [[Մուշավան]] * [[Քասախ (Արագածոտնի մարզ)]] * [[Գագարին]] * [[Անդոկավան]] * [[Գոմշավար (գյուղ)]] * [[100 տարի անց]] * [[Լռության սիմֆոնիա]] </div> </div> === [[Պատկեր:Computer-globe.svg|35px]]Տեղեկատվական Տեխնոլոգիաներ === <div style="height: 380px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Picsart]] * [[JavaScript ոճաթերթեր]] * [[Stylus]] * [[The Million Dollar Homepage]] * [[Google Analytics]] * [[Google Fonts]] * [[Թոնի Ֆադել]] * [[LESS]] * [[Քրոմիում]] * [[HTML5]] * [[Curl]] * [[Dart]] * [[SVG-edit]] * [[TypeScript]] * [[FileZilla]] * [[Համացանցի կոնսորցիում]] * [[Bootstrap]] * [[Ծրագրային ապահովման արտոնագիր]] * [[Գվիդո վան Ռոսում]] * [[Մարկ Շաթլվորթ]] * [[C Sharp]] * [[GIMP]] * [[Sass]] * [[Inkscape]] * [[Favicon]] * [[CorelDraw]] * [[WebKit]] * [[Hack (ծրագրավորման լեզու)]] * [[Մագենտո]] * [[PEAR]] * [[Lynx (դիտարկիչ)]] * [[Linux Mint]] * [[Elementary OS]] * [[Manjaro Linux]] * [[Sublime Text]] * [[PHP-ի խմբագրիչների ցանկ]] * [[ArcGIS]] * [[QGIS]] * [[Notepad++]] ''' ArmPhone ''' * [[TSD]] * [[ArmPhone]] * [[ArmPhone 0520]] * [[ArmPhone 0509]] * [[ArmPhone 0505]] * [[ArmPhone 0502]] * [[ArmPhone 0508]] </div> </div> === [[Պատկեր:P earth icon redpurple.png|35px]]Աշխարհաքաղաքական === <div style="height: 180px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2022)]] * [[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն]] * [[ԲՐԻԿՍ]] * [[Ազատ առևտրի հյուսիսամերիկյան գոտի]] * [[Աշխարհի ամենառազմականացված երկրների ցանկ]] * [[Համաշխարհային տնտեսական ֆորում]] * [[Անդրեյ Կարլովի սպանությունը]] * [[Ահաբեկչություն Բեռլինում (2016)]] * [[Վրաստանում Ռուսաստանի դեսպանություն]] * [[Քաղաքացիական պատերազմ Իրաքում]] * [[Գործող ամենաերկար իշխող ոչ ազնվական, պետական առաջնորդների ցանկ]] * [[Շենգեն գոտի]] * [[Իսկ հիմա ես Ձեզ ցույց կտամ, թե որտեղից էր պատրաստվում հարձակումը Բելառուսի վրա]] </div> </div> === [[Պատկեր:P Armenia flag-map.png|35px]]Հայաստան (քաղ․/ռազ.) === <div style="height: 280px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)]] * [[Դիմադրության շարժում (Հայաստան)]] * [[Նիկոլ Փաշինյանի անձի պաշտամունք]] * [[Ադրբեջանական զինուժի ներխուժումը Հայաստան]] * [[Լելե Թեփեի օպերացիա]] * [[Բողոքի ցույցեր ընդդեմ Նիկոլ Փաշինյանի]] * [[Արտակարգ դրություն Հայաստանում]] * [[Աբրահամյանի կառավարություն]] * [[Արտակարգ դրություն Հայաստանում (2020)]] * [[Հայաստանի սահմանադրական հանրաքվե (2020)]] * [[Սահմանադրական ճգնաժամ Հայաստանում (2018-2020)]] * [[Հայաստանի Հանրապետության փոխվարչապետ]] * [[Բողոքի ցույցեր ՀՀ ԱԺ ցրման պահանջով]] * [[Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ 2017]] * [[Երևանի ավագանու ընտրություններ 2017]] * [[Երևանի ավագանու ընտրություններ 2018]] * [[Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ (2018)]] * [[Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ (2021)]] * [[ՀՀ 6-րդ գումարման Ազգային Ժողով]] * [[ՀՀ 7-րդ գումարման Ազգային Ժողով]] * [[«Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն]] * [[«Լուսավոր Հայաստան» կուսակցություն]] * [[Սասնա ծռեր կուսակցություն]] * [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն]] * [[«Երկիր ծիրանի» կուսակցություն]] * [[«Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցություն]] * [[«Ելք» դաշինք]] * [[«Մենք» դաշինք]] * [[Հանրապետություն կուսակցություն]] * [[Իմ քայլը դաշինք]] * [[Ծառուկյան դաշինք]] * [[«Օհանյան–Րաֆֆի–Օսկանյան» դաշինք]] * [[Երկրապահ կամավորական միություն]] * [[Արծրուն Մարգարյանի սպանություն]] </div> </div> === [[Պատկեր:P countries.png|35px]] Աշխարհագրություն === <div style="height: 150px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Հայաստանի ջրամբարների ցանկ]] * [[Նորվեգիայի ազգային պարկեր]] * [[Մուշ (գյուղ)]] * [[Պանգեյ]] * [[Ջրահոսք]] * [[Էսսեքս]] * [[Դաշտագլուխ]] * [[Բարեպատ]] * [[Մարմարիկի ջրամբար]] * [[Վեստ Բրոմվիչ]] * [[Իտու]] * [[Ռազմական աշխարհագրություն]] * [[Մշակույթի աշխարհագրություն]] * [[Բարնսլի]] * [[Կաֆուե]] * [[Դ (գետ)]] * [[Մոսկվա Սիթի]] * [[Եսենտուկի]] </div> </div> === [[Պատկեր:Steward icon.png|35px]] Անձինք === <div style="height: 750px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Ռուբեն Սանամյան]] * [[Վահագն Ասատրյան]] * [[Հրաչյա Սարգսյան]] * [[Հարություն Չաքմաքչյան]] * [[Գրետա Վարդանյան]] * [[Ալեքսիս Գովչյան]] * [[Տիգրան Խուդավերդյան]] * [[Զարեհ Նուբար]] * [[Սամիա Սուլուհու]] * [[Նարինե Նարիմանյան]] * [[Աբրահամ Փաշա]] * [[Ալահվերդի Խան (հայ)]] * [[Թոմաշ Լեխ Բուչեք]] * [[Անդրանիկ Փիլոյան]] * [[Արշամ Խոնդկարյան]] * [[Միրզա Դինայի]] * [[Աշո Շահատունի]] * [[Ցայ Ին Վեն]] * [[Հայսամ բին Թարիք Ալ Սաիդ]] * [[Վահե Գրիգորյան]] * [[Գագիկ Ջհանգիրյան]] * [[Կառլոս Գոն]] * [[Հայկ Եսայան]] * [[Բաղդասար Թովիկ]] * [[Կարպիս Փափազյան]] * [[Պետրոս Ղազարյան]] * [[Ռուստամ Բադասյան]] * [[Մհեր Ենոքյան]] * [[Սիլվա Շահակյան]] * [[Էդուարդ Մարտիրոսյան ]] * [[Արման Բաբաջանյան]] * [[Վիկտոր Ենգիբարյան]] * [[Անի Սամսոնյան]] * [[Նիկոլայ Բաղդասարյան]] * [[Վիլեն Գաբրիելյան]] * [[Սիփան Փաշինյան]] * [[Տաթևիկ Հայրապետյան]] * [[Դավիթ Անանյան]] * [[Համազասպ Դանիելյան]] * [[Վահագն Հովակիմյան]] * [[Վարդան Բոստանջյան]] * [[Վահագն Թևոսյան]] * [[Հակոբ Սիմիդյան]] * [[Արման Եղոյան]] * [[Կարա Բալա]] * [[Ջեմ Օզդեմիր]] * [[Հաց բերողը]] * [[Սթիվեն Քանդարյան]] * [[Մարատ Պետրոսյան]] * [[Գնել Սանոսյան]] * [[Սասուն Խաչատրյան]] * [[Նաիրա Ավագյան]] * [[Գրիգորի Հայրապետով]] * [[Էդմոն Մարուքյան]] * [[Դավիթ Խաժակյան]] * [[Մանե Թանդիլյան]] * [[Լուսինե Բադալյան]] * [[Կարինե Աճեմյան]] * [[Արման Աբովյան]] * [[Մխիթար Հայրապետյան]] * [[Ռուբեն Ռուբինյան]] * [[Գայանե Եղիազարյան]] * [[Արմեն Փամբուխչյան]] * [[Արեն Մկրտչյան]] * [[Արայիկ Հարությունյան (քաղաքական գործիչ)]] * [[Վարդան Ղուկասյան (քաղաքական գործիչ)]] * [[Աշոտ Արսենյան]] * [[Երջանիկ Հակոբյան]] * [[Արարատ Զուրաբյան]] * [[Միքայել Մելքումյան]] * [[Շաքե Իսայան]] * [[Կարո Կարապետյան]] * [[Հարություն Ղարագյոզյան]] * [[Իվետա Տոնոյան]] * [[Նապոլեոն Ազիզյան]] * [[Շիրակ Թորոսյան]] * [[Վահե Էնֆիաջյան]] * [[Դավիթ Սանասարյան]] * [[Վաչագան Ղազարյան]] * [[Սեդրակ Սարոյան]] * [[Էթիեն դե լա Բոեսի]] * [[Ջորջ Սորոս]] * [[Քերոլին Ռաֆայելյան]] * [[Հովիկ Սայադյան]] * [[Թրահել Վարդանյան]] * [[Վլադիմիր Բոյնագրյան]] * [[Հրաչյա Կարապետի Գաբրիելյան]] * [[Արամայիս Ավագյան]] * [[Աբրահամ Խաշմանյան]] * [[Ալեքսանդր Սարգսյան]] * [[Աբրահամ արքեպիսկոպոս Մկրտչյան]] * [[Զուբին Մեթա]] * [[Դանիել Լևի]] * [[Լի Չաո]] * [[Ջեֆրի Զաքարյան]] * [[Արշակ Զաքարյան]] * [[Կարեն Բալայան]] * [[Հեկտոր Բելտրան Լեյվա]] * [[Հայկակ Արշամյան]] * [[Մհեր Տերտերյան]] * [[Զարեհ Մոսքոֆյան]] </div> </div> === [[Պատկեր:P football-lightblue.png|35px]]Ֆուտբոլ === <div style="height: 600px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Պրեմիեր Լիգա 2015-16 (Անգլիա)]] * [[Պրեմիեր Լիգա 2016-17 (Անգլիա)]] * [[Պրեմիեր Լիգա 2017-18 (Անգլիա)]] * [[Պրեմիեր Լիգա 2018-19 (Անգլիա)]] * [[Պրեմիեր Լիգա 2019-20 (Անգլիա)]] * [[ՄԼՍ]] * [[Նաիր Տիկնիզյան]] * [[Արարատ-Արմենիա]] * [[Արագած ՖԱ (Աշտարակ)]] * [[ԲՄԱ Արայ Էջմիածին]] * [[Արաքս ՖԱ (Արարատ)]] * [[Ախթամար ՖԱ]] * [[Աբովյան ՖԱ]] * [[Վատիկանի ֆուտբոլային լիգա]] * [[Մարտին Ատկինսոն]] * [[Արևմտյան Հայաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]] * [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ 2016-17 (ֆուտբոլ)]] * [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ 2017-18 (ֆուտբոլ)]] * [[Հայաստանի Բարձրագույն խումբ 2018-19 (ֆուտբոլ)]] * [[Հայաստանի Առաջին խումբ 2017-18 (ֆուտբոլ)]] * [[Չեմպիոնների միջազգային գավաթ 2015]] * [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթի եզրափակիչ 2016]] * [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթի եզրափակիչ 2017]] * [[Չեմպիոնների միջազգային գավաթ]] * [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ]] * [[Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթ 2015-16]] * [[Խոակին Կապարոս]] * [[Դիմիտրի Պայե]] * [[Էմիլիանո Սալա]] * [[Ռոբի Քին]] * [[Զիկո]] * [[Հարի Վինքս]] * [[Մաուրիսիո Պոչետինո]] * [[Քրիստիան Էրիկսեն]] * [[Նաբիլ Բենտալեբ]] * [[Էրիկ Դայեր]] * [[Մեթ Դոերթի]] * [[Ջո Ռոդոն]] * [[Սթիվեն Բերգվեյն]] * [[Դելե Ալի]] * [[Ջաֆեթ Տանգանգա]] * [[Վահան Բիչախչյան (ֆուտբոլիստ)|Վահան Բիչախչյան]] * [[Վինսենտ Յանսեն]] * [[Տոբի Ալդերվերելդ]] * [[Մուսա Դեմբելե]] * [[Եվրո 2016 Խումբ C]] * [[Եվրո 2016 Խումբ D]] * [[Եվրո 2016 Խումբ E]] * [[Եվրո 2016 Խումբ F]] * [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2018 Խումբ A]] * [[Ռայան Մեյսոն]] * [[Յան Վերտոնգեն]] * [[Սոն Հին Մին]] * [[Ջերմեյն Դեֆո]] * [[Դեանդրե Եդլին]] * [[Կիրան Թրիպեր]] * [[Թոմ Դևիս]] * [[Ուայթ Հարթ Լեյն]] * [[Տոտտենհեմ Հոտսպուր մարզադաշտ]] * [[Նյու Յորք Սիթի ՖԱ]] * [[Բորնմուտ ՖԱ]] * [[Շեֆիլդ Յունայթեդ]] * [[Հադերսֆիլդ Թաուն]] * [[Ուոթֆորդ ՖԱ]] * [[Բարնսլի ՖԱ]] * [[Նոթինգհեմ Ֆորեստ]] * [[Ֆեներբահչե ՖԱ]] * [[Գալաթասարայ ՖԱ]] * [[Չիլիի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]] * [[Ջիբութիի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]] * [[Պրեմիեր Լիգա 2015-16 (Ռուսաստան)]] * [[Կուբան ՖԱ]] * [[Սթեդիում օֆ Լայթ]] * [[Ալեքսանդր Սեֆերին]] * [[Անդրեյ Տալալաև]] * [[Արթուր Քարտաշյան]] * [[Արմեն Հովհաննիսյան (ֆուտբոլիստ)]] * [[Ալեքս Կակուբա]] * [[Սոլոմոն Ուդո]] * [[Վբեյմար Անգուլո]] * [[Ժիրայր Շաղոյան]] * [[Բենիկ Հովհաննիսյան]] * [[Ալիկ Առաքելյան]] * [[Արթուր Մկրտչյան (ֆուտբոլիստ)]] * [[Ալբերտ Մնացականյան (ֆուտբոլիստ)]] </div> </div> === Այլ === <div style="height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Դոնթի մեթոդ]] * [[2018]] * [[2019]] * [[Սարսալ]] * [[Խըդըր Նաբի (տոն)]] * [[Առաջին գիշերվա իրավունք]] * [[Cameltoe]] * [[Բարձերով կռիվ]] * [[Լոլիկի մեթոդ]] * [[Ջեթլագ]] * [[Թելոմերազ]] * [[Միտրալ փականի պրոլապս]] * [[Կալոդենի ճակատամարտ]] * [[Հայկական ուժ]] * [[Հայկական մաֆիա]] * [[Լոուելի աստղադիտարան]] * [[Թուրքմենական օրացույց]] * [[Մոնոգամիա]] * [[Մայրական մահացություն]] * [[Միլիարդ]] * [[Միլիոն]] * [[Ջիբրալթարի օրհներգ]] * [[Բոինգ 737-ի ավիավթար Ջակարտայի մոտ]] * [[Երկրորդ օդաչու]] * [[Ասյա Բիբի]] * [[Ծանրամարտի աշխարհի առաջնություն, 2018]] * [[Նարեկ (անձնանուն)]] * [[Մանյա]] * [[Էբոլայի բռնկում Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում]] * [[Տղամարդկանց միջազգային օր]] * [[Սան Խուան (սուզանավ)]] * [[(486958) 2014 MU69]] * [[Բողոքի ցույցեր Զիմբաբվեում (2019)]] * [[Վիքիպեդիայի արգելափակումը Վենեսուելայում (2019)]] * [[Կրակոցներ Քրայստչերչի մզկիթում]] * [[Սոնա Մնացականյանի մահ]] </div> </div> Հոդվածների ամբողջական ցանկն՝ [https://tools.wmflabs.org/xtools/pages/?user=Ավետիսյան91&lang=hy&wiki=wikipedia&namespace=0&redirects=noredirects&limit=10000 այստեղ]: == Պատկերներ և Վիքիտվյալներ== {| |- valign="top" | === Ոչ ազատ պատկերներ === Մասնակցի բեռնած ոչ ազատ պատկերների ցանկն [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A8?limit=250&user=%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B691 այստեղ]: | === Վիքիպահեստ === Մասնակցի բեռնած ազատ պատկերների ցանկը [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:ListFiles/%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B691&ilshowall=1 Վիքիպահեստում]<br /> [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81:%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B691/Commons Պատկերասրահը Վիքիպեդիայում]<br /> [[Պատկեր:Diafragma.gif|100px]] | === Վիքիտվյալներ === Մասնակցի ներդրումները [https://www.wikidata.org/wiki/Special:Contributions/%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B691 Վիքիտվյալներում]։ |} == Ստեղծած կաղապարներ == <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Կաղապար:ՀՀ 6-րդ գումարման Ազգային ժողովի ընտրություններ|ՀՀ 6-րդ գումարման Ազգային ժողովի ընտրություններ]] * [[Կաղապար:Հեշ գաղտնագրություն|Հեշ գաղտնագրություն]] * [[Կաղապար:Հայաստանի լեզուներ|Հայաստանի լեզուներ]] * [[Կաղապար:Սեռական կողմնորոշում|Սեռական կողմնորոշում]] * [[Կաղապար:Շվեյցարիայի լեզուներ|Շվեյցարիայի լեզուներ]] * [[Կաղապար:Լինուքս բաշխումներ|Լինուքս բաշխումներ]] * [[Կաղապար:Մ7 ԱԳ նախարարներ|Մ7 ԱԳ նախարարներ]] * [[Կաղապար:Սերբիայի ազգային պարկեր|Սերբիայի ազգային պարկեր]] * [[Կաղապար:Տեղեկաքարտ Հոգևորական|Տեղեկաքարտ Հոգևորական]] * [[Կաղապար:Տեղեկաքարտ Համակարգչային վիրուս|Տեղեկաքարտ Համակարգչային վիրուս]] * [[Կաղապար:Վեկտորային գրաֆիկական խմբագրիչներ|Վեկտորային գրաֆիկական խմբագրիչներ]] * [[Կաղապար:Բարելավել|Բարելավել/Թարգմանել]] * [[Կաղապար:Քնի խանգարում|Քնի խանգարում]] * [[Կաղապար:Լինուքս|Լինուքս]] * [[Կաղապար:Դմիտրի Շոստակովիչի սիմֆոնիաներ|Դմիտրի Շոստակովիչի սիմֆոնիաներ]] * [[Կաղապար:Տեղեկաքարտ Ջրամբար|Տեղեկաքարտ Ջրամբար]] * [[Կաղապար:Դրոշավորում/ՆԱՏՕ|Դրոշավորում/ՆԱՏՕ]] * [[Կաղապար:Դրոշավորում/ԻԼԻՊ|Դրոշավորում/ԻԼԻՊ]] * [[Կաղապար:Հայաստանի ֆուտբոլի բարձրագույն խումբ 2017-18|Հայաստանի ֆուտբոլի բարձրագույն խումբ 2017-18]] * [[Կաղապար:Հայաստանի ֆուտբոլի Առաջին խումբ 2017-18|Հայաստանի ֆուտբոլի Առաջին խումբ 2017-18]] * [[Կաղապար:Տեղեկաքարտ Հանցավոր կազմակերպություն|Տեղեկաքարտ Հանցավոր կազմակերպություն]] * [[Կաղապար:Տոտտենհեմ Հոտսպուր կազմ|Տոտտենհեմ Հոտսպուր կազմ]] * [[Կաղապար:Էվերթոն կազմ|Էվերթոն կազմ]] * [[Կաղապար:Անգլիա կազմ|Անգլիայի հավաքականի կազմը]] * [[Կաղապար:Մասնակից/Տոտտենհեմ|Մասնակից/Տոտտենհեմ]] * [[Կաղապար:Թիմի ավագ|Թիմի ավագ]] * [[Կաղապար:ՀՄԷ|Հոդված մասնակցային էջում]] * [[Կաղապար:Ref-se|Ref-se Շվեդերեն]] * [[Կաղապար:Չեմպիոնշիպ|Չեմպիոնշիպ]] * [[Կաղապար:Վեստ Հեմ կազմ|Վեստ Հեմ կազմ]] * [[Կաղապար:Fb team Watford|Ուոթֆորդ]] * [[Կաղապար:Fb team Alashkert|Ալաշկերտ]] * [[Կաղապար:Ուոթֆորդ կազմ|Ուոթֆորդ կազմ]] * [[Կաղապար:Ֆուտբոլ FFWA|Արևմտյան Հայաստանի ֆուտբոլի հավաքական]] * [[Կաղապար:Պոլիգամիա|Պոլիգամիա]] * [[Կաղապար:ՀՄԷ|ՀՄԷ]] * [[Կաղապար:Ծանցանկ2|Ծանցանկ2]] * [[Կաղապար:Ծանցանկ3|Ծանցանկ3]] </div> </div> == Այլ կիրառումներ == <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> * [[Ալ-Բիրունի (այլ կիրառումներ)]] * [[Չադ (այլ կիրառումներ)]] * [[Նոր Արաբկիր (այլ կիրառումներ)]] * [[Մուշ (այլ կիրառումներ)]] * [[Կապուտան (այլ կիրառումներ)]] * [[Բարնսլի (այլ կիրառումներ)]] * [[Լևոն Բարսեղյան (այլ կիրառումներ)]] * [[Սանդերս (այլ կիրառումներ)]] * [[Արթուր Դավթյան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մուսա Դեմբելե (այլ կիրառումներ)]] * [[Հայկական վերածնունդ (այլ կիրառումներ)]] * [[Չերքեզ (այլ կիրառումներ)]] * [[Վոլնա (այլ կիրառումներ)]] * [[Նապոլեոն (այլ կիրառումներ)]] * [[Վահան Բիչախչյան (այլ կիրառումներ)]] * [[XXX]] * [[Մայրություն (այլ կիրառումներ)]] * [[Մայրի (այլ կիրառումներ)]] * [[Մայսկայա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մայիսյան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մայամի շրջան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մայա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մամու (այլ կիրառումներ)]] * [[Մամաշ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մամախաթուն (այլ կիրառումներ)]] * [[Մամա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մաղարա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մահալե (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակսիմովսկի գյուղական խորհուրդ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակու (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակեևսկոե (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակբեթ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակ-Ֆերսոն շրջան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մակ-Լին շրջան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալտա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալոֆեդորովկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալոշույկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալո (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալմյո (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալկի (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալիշևկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալիշովկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալինովո (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալի (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալթա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալեևկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալենգա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալե (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալայա Կամենկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալախովկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալագա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մալա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մազուրկա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մազորան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մադրիգալ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մագան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մագաղաթ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մագազա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մադիսոն շրջան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մադինա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մադան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մադագասկար (այլ կիրառումներ)]] * [[Մագո (այլ կիրառումներ)]] * [[Մագի (այլ կիրառումներ)]] * [[Սեն Դենի (այլ կիրառումներ)]] * [[Սեն (այլ կիրառումներ)]] * [[Սեյդու Կեյտա (այլ կիրառումներ)]] * [[Սեմինոլ շրջան (այլ կիրառումներ)]] * [[Սեմենովսկի գյուղական խորհուրդ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանկուկ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանկովսկի (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանկիկ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանկավարժություն (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանկասար (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանիչ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանիլի (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանթաշ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանդրա (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանդարին (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանդան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանգո (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանավազ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանանեխ (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանան (այլ կիրառումներ)]] * [[Մանա (այլ կիրառումներ)]] </div> </div> == Բարելավված հոդվածներ == <div style="height: 150px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;"> ''' Սպորտ ''' * [[Տոտտենհեմ Հոտսպուր]] * [[Պրեմիեր Լիգա (Անգլիա)]] * [[Էվերթոն ՖԱ]] * [[Լեսթեր Սիթի]] * [[Սանդերլենդ ՖԱ]] * [[Աստոն Վիլլա]] * [[Ալաշկերտ ՖԱ]] ''' Աշխարհագրություն ''' * [[Օման]] * [[Ռինդ]] * [[Հաթերք (ԼՂՀ)]] ''' Այլ ''' * [[Հասան Ռոհանի]] </div> </div> Իմ ներդրումն՝ [https://tools.wmflabs.org/xtools-ec/index.php?user=%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B691&project=hywiki այստեղ]: [[Կատեգորիա:CEE 2016-ի մասնակիցներ]] [[Կատեգորիա:«Վիքին սիրում է Գիտություն» նախագծի մասնակիցներ]] f3w4xbzbpt1ymc7j7pav4w6jk76rp1t 0 606978 8487081 8205745 2022-08-11T09:26:29Z Acaalexaca 122121 #WPWP #WPWPSR wikitext text/x-wiki {{Այլ/ազգանուն|Աբատե}} {{Տեղեկաքարտ Նկարիչ}} [[File:NdellAbateViennaportrait.jpg|thumb|NdellAbateViennaportrait]] '''Նիկոլո դել Աբատե''' ({{lang-it|Abbate}}, {{ԱԾ}}), [[իտալիա|իտալացի]] բնանկարիչ։ == Կենսագրություն == Ծնվել է [[1512]] թվականին (այլ տարբերակով [[1509]] թվականին) [[Մոդենա]]յում, քանդակագործ-գեղազարդիչի ընտանիքում։ Մոդենայում արված իր բնանկարը եղել է ֆերրարական դպրոցի նկարիչ Գարոֆալոյի և Դոսո Դոսիի ուշադրության տակ։ [[1547]] թվականին նա գնացել է Բոլոնիա, որտեղ կրել է [[Կորեջիո]]յի և [[Ֆրանչեսկո Պարմիջանինո|Պարմիջանինոյի]] ազդեցությունը։ [[1552]] թվականին տեղափոխվել է [[Ֆրանսիա]], որտեղ էլ անց է կացրել իր մնացած տարիները։ Ֆոնտենբլոյում Պրիմատիչոյի ղեկավարությամբ աշխատել է թագավորական պալատի պատկերազարդման վրա (այսպես կոչված «Ֆոտնտենբլոյի դպրոցի» ոճով)։ Պրիմատիչչիոյի հետ պատկերազարդել է Ֆոնտենբլոյի ֆրեսկաների մեծ մասը, ամենահայտնին «Պետրոս և Պողոս առաքյալների մահապատիժը» նկարն է ([[Դրեզդենի պատկերասրահ]]), որը Կորեջիոյի ուժեղ ազդեցությամբ է արված։ Կյանքի վերջին տարիներին աշխատել է իր 4 տղաների հետ։ Աբատեն մահացել է [[1571]] թվականին Ֆոնտենբլոյում։ == Պատկերասրահ == <gallery> Niccolò dell' Abbate 005.jpg| ''Բնանկար տիկնայք և պարոնայք'' Niccolò dell' Abbate 003.jpg|''Մովսեսի երեխային փրկում են [[Նեղոս]]ի ջրերում, մոտ․ [[1560]] թվական, [[Լուվր]] '' Niccolò dell' Abbate 004.jpg|''Համերգ, Բոլոնիա'' </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * Béguin S., Piccinini F. ''Nicolò Dell’Abate: storie dipinte nella pittura del Cinquecento tra Modena e Fontainebleau''. Cinisello Balsamo։ Silvana, 2005 == Արտաքին հղումներ == * [http://www.latribunedelart.com/Expositions_2005/Nicolo_247.htm Կենսագրություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081121145229/http://www.latribunedelart.com/Expositions_2005/Nicolo_247.htm |date=2008-11-21 }} {{ref-fr}} * [http://www.wga.hu/ Աբատեի աշխատանքների վերարտադրությունը] * [http://www.wga.hu/art/a/abbate/orpheus.jpg Օրֆան և Եվրիպիդիկան] * [http://www.wga.hu/art/a/abbate/scipio.jpg Սցիպիոնի պահպանությունը] * [http://art-drawing.ru/index.php?option=com_phocagallery&view=category&id=2:abbate-niccolo-del&Itemid=147 Նկարիչ Աբատեի նկարը] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Աբատե, Նիկոլո դել}} [[Կատեգորիա:Իտալացի նկարիչներ]] [[Կատեգորիա:16-րդ դարի իտալացի նկարիչներ]] pansyg1o0huom34l3jjdwbrcqhl48ki 3 623738 8486694 8486249 2022-08-10T18:00:10Z Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան 44410 /* Զգուշացում 2 */ Reply wikitext text/x-wiki == Ողջույն == {| style="width:100%; background:transparent; font-size:100%" | style="background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px" | &nbsp;&nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ Վիքիպեդիան չէ]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ Վիքիպեդիան չէ|Ի՞նչ Վիքիպեդիան չէ]] | style="background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%" | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|<span style="color:white">{{ROOTPAGENAME}}</span>]] {{-)}}</span> |- | style="background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]] | rowspan="8" style="background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em" | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։ Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։ [[Պատկեր:Signature button vector.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ Եթե հարցեր ունեք դիմեք [[Վիքիպեդիա:Օգնություն|օգնության համակարգին]] կամ գրեք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրեք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրեք «Օգնեք ինձ» և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։ Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[User:GeoO|<font color = "orange"><big>J</big></font><font color = "black">eo W.</font>]] 09:27, 18 Հոկտեմբերի 2015 (UTC) {{#if:|{{{1}}}}} </div> <div style="border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em"></div> <div style="font-size:90%; font-style:italic">{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!</div> |- | style="background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]] |- | style="background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]] |- | style="background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]] |- | style="background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Wikipedia svg logo.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Էությունը]] [[Վիքիպեդիա:Էությունը|Վիքիպեդիայի էությունը]] |- | style="background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսսարիում|Գլոսսարիում]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]] |} == Ավազարկղ == {{հարգելի մասնակից}}, ծավալուն հոդվածների դեպքում սովորաբար օգտվում ենք ավազարկղից, կատարում նյութի ամբողջական թարգմանություն, իսկ այնուհետև տեղափոխում հիմնական տիրույթ: Ձեր ավազարկղ կարող եք մուտք գործել [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան/Ավազարկղ|այս հղումով]]: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font color="#D90012" face="GHEA Grapalat">'''''Ա'''''</font><font color="#0033A0" face="GHEA Grapalat">'''''րա'''''</font><font color="#FF8000" face="GHEA Grapalat">'''''մ'''''</font>]] ^{([[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">''քննարկում''</font>]])} 17:32, 18 Հոկտեմբերի 2015 (UTC) ==Նկատողություն== == Դրոշների կաղապարներ == {{հարգելի մասնակից}}, երկրների համար կարող եք օգտագործել <code><nowiki>{{դրոշավորում|}}</nowiki></code> կաղապարը։ Նա դրոշի կողքը ավտոմատ ավելացնոմ է երկրների անունները։ Հարգանքներով --[[User:Beko|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''Beko'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 20:22, 7 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, երկրների համար կարող եք օգտագործել {{դրոշավորում|}} կաղապարը։ Նա դրոշի կողքը ավտոմատ ավելացնոմ է երկրների անունները։ Հարգանքներով --BekoՔննարկում 20:22, 7 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Շնորհակալութիւն, յարգելի Բեկօ: Կօգտուեմ Ձեր բարի խորհրդից:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 15:14, 8 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Հղումներ-1 == {{հարգելի մասնակից}}, հոդվածներում ընդունված է հղումները դնել վերջակետերից առաջ: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">Արամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">քննարկում</font>]]} 17:23, 16 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Աշոտ Ա Բագրատունու մասին այս հոդվածը Վիքիպեդիայում որոշ վերանայումների կարիք ունի: 1. Մասնավորապես քարտէզը, իմ դիտողութիւններից յետոյ, ճիշտ է, բերուել է առաւել ընդունելի տեսքի, և այնտեղից հանուել են որոշ անգրագիտութիւններ. օրինակ՝ ՛՛Կայսիտե ամիրայութիւն՛՛, ՛՛Տայքի դքսութիւն՛՛, ՛՛Տարօնի դքսութիւն՛՛... 2.Սակայն Աշոտ Ա Բագրատունու մասին յօդուածում այդ քարտէզը դնելն անընդունելի է, քանզի նրա օրօք ո՛չ Կարսի թագաւորութիւն կար, ո՛չ Սիւնիքի, ո՛չ էլ Լոռու... 4.Առաջարկում եմ դնել այս ճիշտ քարտէզը, բայց չէ՞ք կարողանում.../?/ 5.Իսկ առաւել ճիշտ կլինի, եթէ որպէս քարտէզ վերցուի ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտի հրատարակած ՛՛Հայոց Պատմութիւն՛՛ բազմահատորեակի 2-րդ հատորի գիրք 2-ի (Երևան. 2014) քարտէզը (568-569-ի միջև ներդիրում, քարտէզի հեղինակ՝ ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ Բ.Յարութիւնեան) կամ էլ՝ ՀՀ Կառավարութեան հրատարակած (Երևան, 2008) ՛՛ՀՀ Ազգային ատլասի՛՛ ՛՛Հայ Բագրատունիների տերութիւնը 885-908թթ.՛՛ քարտէզը (էջ 40-41): == ՛՛Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերը՛՛ հոդվածում ենթասպաների տարբերանշանները սխալ են դրված... == Յարգելի Բեկօ: Շնորհակալ եմ օգնութեան համար: Սակայն ՛՛Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերը՛՛ յօդուածում ենթասպաների տարբերանշանները Ձեր կողմից սխալ են դրուած... Դրանց փոխարեն տեղադրել էք աւագ սպայական կազմի ուսադիրները: ՆԱՏՕ-ի տարբերանշանների համակարգով սպայական կոչումները, ուստի նաև ուսադիրները նշանակւում են OF (Officer) աբրեվիատուրայով, իսկ ոչ սպայականները՝ OR (Other Ranks): Եթէ կարող էք, փոխարինէք նշուած նկարները... Յարգանօք՝ գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան == Վերանվանված կաղապար == {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր կողմից ստեղծված Թուրքիայի գլխավոր շտաբի պետերի ցուցակը կաղապար վերանվանվել է {{կ|Թուրքիայի Գլխավոր շտաբի պետերի ցանկ}}, քանի որ Վիքիպեդիայում ընդունված է ցանկ եզրույթը ցուցակի փոխարեն և առանց որոշիչ -ը հոդի: Կրկին ստեղծելու անհրաժեշտություն չկար: Հիմա կվերահղեմ: Հաճելի վիքիօր եմ մաղթում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''Ա'''րամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">'''ք'''ննարկում</font>]]} 13:03, 28 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, մարդկանց համար կազմվում են ցուցակներ, իսկ անշունչ առարկաների համար՝ ցանկեր: Գուցե թուրքերին մարդ չե՞ք համարում: Այդ առումով կարելի է համաձայնվել...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 13:09, 28 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ== {| style="border: 2px solid #929292; background-color:" |rowspan="2" valign="middle" | [[Պատկեր:Newyeargreeting 2016.gif|130px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" valign="middle"| <center>''Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ''</center> |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}, շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ։ Շնորհակալություն 2015 թվականին Հայերեն Վիքիպեդիայում ակտիվ մասնակցություն ունենալու և բազմաթիվ խմբագրումների համար։ Թող 2016 թվականը բեղմնավոր տարի լինի, միացյալ ուժերով բազմաթիվ որակյալ հոդվածներ գրենք և թող մեր ընթերցողը մեզնից անպակաս լինի։ |}</div> Շնորհակալութիւն յարգելիս: Փոխադարձաբար ընդունէք իմ ամանորեայ շնորհաւորանքներն ու բարեմաղթանքները:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 01:05, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ==Կիլիկիա== Ողջույն, {{հարգելի մասնակից}}: Կիլիկան հայկական է, և նրա դիմաց այլ լեզուներով անվանումներ նշել պետք չէ: Այլալեզու նշվում են միայն բնօրինակները: Ես հետ եմ [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&type=revision&diff=3850660&oldid=3850656 շրջել] ձեր խմբագրումները:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:02, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Կիլիկան...? Կուզենայի իմանալ էդ իրաւասութիւններն ով է տուել... Հետաքրքիր է, դրա համար որոշակի տարիքային և կրթական ցենզ սահմանուա՞ծ է...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:10, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :Ինչի համար կրթական ցենզ ու տարիք պետք է սահմանված լինի, հարգելի մասնակից ? --[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:32, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ::Թե ինչ է հայարեն վիքիպեդիան և ինչ է թույլատրվում անել այնտեղ, կարող եք ծանոթանալ [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]] նյութում:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:35, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) հայարեն վիքիպեդիա... Ճիշտ գրել է պէտք և հետո խորհուրդներ տալ ու վերահսկել խմբագիրներին, ում օգնելու փոխարեն խանգարելը ուղղված է հայերեն Վիքիպեդիայի դեմ...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:26, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :{{հարգելի մասնակից}}, գրածումս ուղղակի վրիպակ է եղել և հետո Վիքիպեդիայում առաջնայինը ողջամտությունն է: Եթե խորհուրդը ողջամիտ է, կապ չունի թե այն ով է ասում Վիքիում, դպրոցական, ուսանող, թե տարիքով ծերունի: Այնպես որ, ձեր կողմից ասված թե ես ինչ եմ ինձ վերագրում, որ ձեզ դիտողություն եմ տալիս, դա ընդհանրապես տեղ չունի և հաջորդ անգամ, նմանատիպ արտահայտությունների դեպքում կարող եք անգամ արգելափակվել: Իսկ եթե ուզում եք իմանալ, թե ես ինչ կարգի հայերենի եմ տիրապետում, բացեք և ընթերցեք [[Հունաստան]], [[Ջեքի Չան]], [[Քեյթ Բեքինսեյլ]], [[Լիվ Թայլեր]] և մի շարք այլ հոդվածներ իմ ստեղծած համեստ շուրջ 12 000 հոդվածներից որն ուզում եք: Իսկ դուք երբ Կիլիկիայի հոդվածում դրել էիք այլ լեզուներով անվանումները, դուրս էր գալիս, որ Կիլիկիայի հայկական լինելը կասկածելի է անգամ հայերի համար, որը ահավոր սխալ է:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 03:17, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ::Ողջույն բոլորին։ Հոդվածում ես ավելացրել եմ անվան հունարեն և ֆրանսերեն տարբերակները, քանզի այդ պետականության երկու պաշտոնական լեզուները (այդ թվում հայերենը) եղել են ֆրանսերենն ու հունարենը։ Դրանից բնավ չի բխում, որ այդ պետականությունը ֆրանսիական կամ հունական է եղել, ինչպես Բելգիայի անվանումները նշելը չի ենթադրում, որ այդ պետությունը հոլանդական կամ ֆրանսիական է։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 17:56, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Զգուշացում == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, անկախ ծագած տարաձայնություններից, պետք է պահպանել կառուցողական մթնոլորտը և ցանկացած գործողություն կատարել էթիկայի շրջանակներում։ Այս [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:Arman_musikyan&diff=3854833&oldid=3847035 խմբագրումը] խախտում է Վիքիպեդիայում ընդունված [[ՎՊ:ԷԹ|վարվելակարգը]]։ Եթե մասնակիցներից մեկի հետ տարաձայնություններ են առաջանում, պետք է մեկ այլ ադմինի խնդրել հարցը կարգավորելու համար։ Մնացած ճանապարհները, ներառյալ վերոնշյալը, միայն սրում են իրավիճակը։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 17:53, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Շնորհակալութիւն, յարգելի Ջէո... Մաղթում եմ Բարի Ամանոր...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:51, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :Շնորհակալություն, նմանապես։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 18:54, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Որոշիչ հոդ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, հոդվածների վերնագրերում և բաժիններում որոշիչ հոդ չի օգտագործվում։ Օսմանա-սաուդյան պատերազմը հոդվածի «ը»-ն հանել եմ։ Խնդրում եմ անպայման հաշվի առնել սա։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 05:09, 9 Հունվարի 2016 (UTC) Բարի: Ճիշտ եք արել, որ հանել եք հոդը: Ձեր խնդրանքն ընդունված է:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 05:32, 9 Հունվարի 2016 (UTC) == Տարվա հոդված == {{հարգելի մասնակից}}, Տարվա հոդվածի թեկնածուների առաջադրումն ավարտված է և այժմ ընթանում է քվեարկություն: Խնդրում ենք թեկնածուների շարքում զերծ մնալ առաջադրումներից: Ձեր առաջադրած հոդվածը հեռացվել է թեկնածուների շարքից: Հաճելի վիքիխմբագրումներ եմ մաղթում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''Ա'''րամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">'''ք'''ննարկում</font>]]} 20:36, 10 Հունվարի 2016 (UTC) :[[Շնորհակալություն տեղեկատվության համար:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:12, 10 Հունվարի 2016 (UTC)]] == Օրվա հոդվածի չընտրված թեկնածու. «[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ]]» == [[Պատկեր:Crystal Clear action bookmark-crossed.svg|40px|left]]{{Հարգելի մասնակից}}, առկա թերությունների պատճառով Ձեր առաջադրած «[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ]]» հոդվածը չի ընտրվել [[Գլխավոր էջ]]ում ներկայացվելու համար։ Ավելի մանրամասն կարող եք տեղեկանալ՝ այցելելով [[Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված/Թեկնածուներ#Չընտրված թեկնածուներ|օրվա հոդվածի թեկնածուներ]] էջի համապատասխան բաժինը: --[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 22:34, 21 Հունվարի 2016 (UTC) === Հարցեր === * Յարգելի Արամ Սողոմոնեան ** 1. Դիտարկուե՞լ է ստորև բերուած 115 հազ. բայթից աւելի ծավալով, 100 ծանոթագրություններով, 16.01.2015թ. դրութեամբ պատրաստ յօդուածը, թէ՞ նկատի է առնուել հին, թերութիւններ ունեցողը...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Այն թերությունները, որոնք ես մեջբերել էին Օրվա հոդվածի թեկնածուների բաժնում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 2. Չարժէ՞ այդ յօդուածը կատարելագործել` ըստ համապատասխան չափորոշիչների...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Իհարկե արժե և պետք է կատարեգործել: --[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 3. Խմբագիրներից ոմանք ուշադիր պէտք է լինեն, որ չխախտեն գրականութեան յղումների կարգը. եթէ ես դարձյալ գրում եմ «Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334» այլ ոչ թէ «Անդ, էջ 334», պատճառն այն է, որ անմիջապէս նախորդած յղումը «Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015» աղբիւրից չի եղել, այլ, ասենք Արշակ Ալպօյաճեանի գրքից: Կարծում եմ, ինձ լաւ հասկացաք: Չիմացա, թէ ով է փոխել, բայց ես կվերականգնեմ յօդուածում տուածս յղումներն` այդ նկատառումը հաշուի առնելով: Կանխաւ շնորհակալ եմ փոխըմբռնման համար--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Եթե Դուք հոդված եք ստեղծում, չի նշանակում, որ դա համարվում է Ձեր սեփականությունը: Ցանկացած ոք կարող է մտնել և ուղղումներ կատարել: Բացի այդ, ըստ երևույթին կրկնվող հղումներն են խմբագրել: Հիմա կոնկրետ ոչինչ ասել չեմ կարող, որովհետև նյութին չեմ տիրապետում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::1. Խնդրում եմ ուշադիր լինել իմ հարցերին: Նախ՝ չեմ կարծում, թե ճիշտ էր ինձ հիշեցնելը, որ հոդված ստեղծելով, դա չի համարվում իմ սեփականությունը: Այո, ցանկացած ոք կարող է մտնել և ուղղումներ կատարել: Բայց դրա դեմ որևէ բան իմ կողմից չի ասվել: Ես միշտ շնորհակալություն եմ հայտնում օգտակար աշխատանք կատարողներին: Շատ ուրախ եմ, որ միմյանց օգնելով կատարելագործում ենք հայերեն Վիքիպեդիան:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::2. Գրում եք, թե ՛՛Բացի այդ, ըստ երևույթին կրկնվող հղումներն են խմբագրել:՛՛ Հղումների ժամանակ ՛՛Անդ՛՛ է գրվում, եթե վերևի աղբյուրն է կրկնվում, իսկ այդ դեպքում այլ աղբյուր է եղել, որից հետո գրել ՛՛Անդ՛՛ ճիշտ չէ. թյուրիմացություն է առաջանում: Սա, իհարկե, մեծ խնդիր չէ, սակայն, կուզենայի, որ ասածս ճիշտ ընկալվեր:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::3. Գրում եք. ՛՛Հիմա կոնկրետ ոչինչ ասել չեմ կարող, որովհետև նյութին չեմ տիրապետում:՛՛ Այդ դեպքում վերևում բոլոր ասվածները պետք չէին: Պետք է նախ տիրապետել նյութին, նոր միայն պատասխանել: Ես դա կընդունեի ըմբռնումով:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::4. Ամեն դեպքում, արձագանքելու և արագ աջակցություն ցուցաբերելու համար շնորհակալ եմ: Լավ կլիներ, որ նաև հաշվի առնվեին իմ վերոհիշյալ կարծիքները:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::::5. Թեկնածու դրված հոդվածիս դեպքում, ինչքան հասկացա, հին և թերություններով տարբերակն է դիտարկվել, որովհետև նորը 16.01.2016թ. դրությամբ կատարելագործված էր: Եթե այժմ էլ կան թերություններ, շնորհակալ կլինեի դրանք հայտնաբերելու և ուղղմանն օգնելու համար:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 4. «Աշխարհի խոշորագոյն տերութիւնների (կայսրութիւնների) ցանկ» յօդուածում կուզենայի հին և միջնադարեան հայկական պետութիւնները (250 հազ. քառ. կմ մակերեսով և աւելի տարածք ունեցածները) մի գոյնով ներկել` ոսկեգոյն, ինչպէս ռուսական բոլոր նախընթաց պետութիւնները բաց վարդագոյն են ներկուած: Կարո՞ղ էք աջակցել: Դեռ ձևը չեմ գտել:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:49, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :{{Հարց}} Արել եմ, կնայե՞ք:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 08:48, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::Շնորհակալ եմ արագ արձագանքի համար: Բայց չեմ տեսնում, թէ ի՞նչն է արուած: Նկատի ունէք ոսկեգոյն դարձնե՞լը: Բացեցի մի քանի անգամ նայեցի, դեռ չի երևում: Ես խնդրել էի միայն հայկական թագաւորութիւններին ոսկեգոյն ֆոն տալ, ինչպէս ունեն ռուսական միապետութիւնները: Բայց կարող է նոր շրջանի բոլոր կայսրութիւնների օքրայագոյն ֆոնն էք դարձրել ոսկեգոյն...?<span class="plainlinks"></span>--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:06, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::Գոյնին առնչուող հարցիս պատասխանը ստացա և ինքնուրոյն կարող եմ փոխել: Տեսնելով ոսկեգոյնի կոդը, ինքս արդէն բոլոր անհրաժեշտ փոփոխութիւններն արել էի, սակայն խմբագրման բախում առաջացաւ: Նորից ամբողջը ինքս կանեմ: Աջակցութեան համար շնորհակալ եմ--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:37, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::Շնորհակալ կլինէի, եթէ միւս հարցերիս պատասխանն էլ ունենայի: Յուսով եմ շատ նեղութիւն չեմ տալիս: Յարգանօք`--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:06, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::Երվանդունիների թագավորություն տողը դարձրել եմ ոսկեգույն, այդպե՞ս էր պետք:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:24, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 5. Ամբողջութեամբ բերուած է '''Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ''' յօդուածի վերը նշածս տարբերակը: {{Distinguish|Ալաուիտ գահատոհմի հետ}} {{Royal house| | surname = Մուհամեդ Ալու գահատոհմ<br />(Ալաուիյյա դինաստիա, Կավալացիների դինաստիա, Ալբանական դինաստիա) | estate = Եգիպտոս և Սուդան | coat of arms = [[Պատկեր:Coats of arms of the Kingdom of Egypt and Sudan.png|150px]] | country = երկիր` [[Եգիպտոսի պատմությունը Մուհամեդ Ալու գահատոհմի օրոք|Եգիպտոս]] և [[Սուդանի պատմությունը Մուհամեդ Ալու և իր հաջորդների օրոք|Սուդան]] | titles = տիտղոսներ` [[վալի]], ինքնահռչակված որպես [[խեդիվ]] (1805–1867)<br>[[խեդիվ]] պաշտոնապես ճանաչված (1867–1914)<br>[[Եգիպտոսի սուլթան]] (1914–1922)<br>[[Եգիպտոսի թագավոր]] (1922–1953) | founder = հիմնադիր` [[Մուհամմադ Ալի փաշա]] | final ruler = վերջնական տիրակալը` Եգիպտոսի թագավոր [[Ֆուադ II]] | current head = ներկայիս տոհմապետը՝ [[Ֆուադ II]] | founding year = հիմնադրման տարեթիվը` 1805թ., [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]ն զավթում է իշխանությունը | deposition = վերացումը` 1953թ., միապետության վերացումը [[1952 թվականի Եգիպտական հեղափոխություն]]ից հետո | nationality = ազգային պատկանելիությունը` [[ալբանական]] ծագմամբ եգիպտացիներ <!--նրա ծննդավայր քաղաքը՝ Կավալան այժմ հունական Մակեդոնիայի մասն է, իսկ իր ծննդյան ժամանակ՝ սլավոնաբնակ Մակեդոնիայի մասն էր--> }} '''Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ''' (զորավար Մուհամեդ Ալի կավալացու գահատոհմ) ({{Lang-ar|{{comment|أسرة محمد علي|Ուսրաթ Մուհամմադ Ալի}}}}, {{Lang-tr|Mehmet Ali Paşa Hanedanı}} կամ {{Lang-tr|Kavalalılar Hanedanı|Կավալալըլար Հանեդանը}}, Կավալացիների գահատոհմ, {{lang-sq|''Dinastia e Muhamed (Mehmet) Ali Pashës''}}) եգիպտական տիրակալների գահատոհմ, որը կառավարել է 1805 թվականից մինչև 1953 թվականը (1952 թվականից՝ փաստորեն իշխանազրկված): Հիմնադիրն է եղել [[ալբանացիներ|ալբանացի]] [[սպա]]  [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամեդ Ալին]]: == Պատմություն == [[Պատկեր:Egypt under Muhammad Ali Dynasty map en.png|մինի|ձախից|Եգիպտոսն ալբանական գահատոհմի օրոք՝ 1805-1914թթ.]] === Ներածություն === Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի (1805-1952) հիմնադիրը` [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամմեդ Ալին]] [[ալբանացի]] սպա էր, ով ծառայում էր [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] այն զորաբանակում, որն ուղարկվել էր Եգիպտոսից վտարելու [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի զավթիչ զորքերը: Ֆրանսիական զորքերին վտարելուց հետո Մուհամմեդ Ալին ինքը խլեց Եգիպտոսի իշխանությունը և հարկադրեց Օսմանյան կայսրությանը` հանձինս սուլթան [[Մահմուդ II]]-ի` 1805 թվականին ճանաչելու իրեն որպես Եգիպտոսի [[վալի]] կամ կառավարիչ: Ցուցադրելով իր ավելի հեռու գնացող նկրտումները` Եգիպտոսի նորաթուխ վալի Մուհամեդ Ալին ինքն իրեն հռչակեց [[խեդիվ]]: Բնականաբար, դա չստացավ օսմանյան արքունիքի, այսինքն` [[Բարձր դուռ|Բարձր Դռան]] հավանությունը: Մուհամեդ Ալին նպատակ ուներ Եգիպտոսը վերածելու տարածաշրջանային գերտերության, որը, նրա տեսակետից, բնականորեն պետք է փոխարիներ քայքայվող Օսմանյան կայսրությանը: Եգիպտոսի վերաբերյալ իր տեսակետը նա ամփոփել է հետևյալ կերպ. {{քաղվածք|Ես շատ լավ գիտեմ որ (Օսմանյան) Կայսրությունը գնում է դեպի կործանման օրը... Նրա ավերակների վրա ես կկառուցեմ լայնարձակ թագավորություն... մինչև Եփրատ ու Տիգրիս:<ref>Georges Douin, ed. ''Une Mission militaire francaise aupres de Mohamed Aly, correspondance des Generaux Belliard et Boyer'' (Cairo: ''Société Royale de Geographie d'Egypte'', 1923, p.50)</ref>}} Եվ իր այդ հեռահար քաղաքական ծրագիրն իրականացնելիս ալբանական ծագմամբ այդ ռազմաքաղաքական գործիչն ու իր հաջորդները բավական ճիշտ կերպով օգտվում էին Եգիպտոսում բնակվող բոլոր ազգությունների կարող տարրերի հնարավորություններից: Այդ թվում` նաև հայերի<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333-338</ref>: [[Պատկեր:ModernEgypt, Muhammad Ali by Auguste Couder, BAP 17996.jpg|մինի|200px|Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի հիմնադիրը` կավալացի զորավար Մուհամմադ Ալին, Եգիպտոսի վալի 1805-1848թթ.]] === Վալիներ (նահանգապետներ, կառավարիչներ)=== ====1-ին վալին==== 1805 թվականին [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամեդ Ալին]] ({{lang-ota|محمد علی پاشا المسعود بن آغا}}, {{lang-ar|محمد علي باشا}}) հարկադրեց Օսմանյան կայսրության սուլթանին ճանաչելու իրեն որպես Եգիպտոսի փոխարքա-նահանգապետ, սակայն, չբավարարվեց դրանով: Որպես Եգիպտոսի վալի` պաշտոնապես գահակալել է 1805 թվականի հուլիսի 9-ից մինչև 1848 թվականի սեպտեմբերի 1-ը: Իր հզորության գագաթնակետին Մուհամեդ Ալին և իր որդին` [[Իբրահիմ փաշա]]ն տիրապետում էին այնպիսի մի ռազմական հզորության, որն իրոք սպառնում էր [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] բուն իսկ գոյությանը: Մուհամեդ Ալին մտադիր էր ''Օսմանյան կայսերական գահատոհմը փոխարինել իր սեփական գահատոհմով:'' Վերջ ի վերջո, եվրոպական մեծ տերությունների, այդ թվում` Ռուսաստանի ռազմական միջամտությունն էր, որ կանխեց Եգիպտոսի զինված ուժերի կողմից [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] դեմ ուղղված ռազմարշավը, որը, բնականաբար, կհանգեցներ կայսրության մայրաքաղաքի գրավմանը և գահակալական հեղաշրջման (տե՛ս [[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]]): Ահա այս պատճառով էր, որ Եգիպտոսում իշխանության եկած ալբանական գահատոհմը վերջ ի վերջո ստիպված եղավ բավարարվել [[Աֆրիկա]]յով և [[Սինայի թերակղզով]] (տե՛ս [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]]): Նոր գահատոհմի հիմնադիրը, իր գահակալության առաջին կեսին Եգիպտոսից դեպի հարավ արշավանքներով նվաճեց [[Սուդան]]ը: Իր հաջորդների և ժառանգների` [[Իբրահիմ փաշա]]յի և [[Իսմայիլ փաշա]]յի օրոք` Եգիպտոսի իշխանությունն ամրապնդվեց և ընդլայնվեց: Իր կառավարման տարիներին (1805-1848) Մուհամեդ Ալին Եգիպտոսում խորը բարեփոխումներ անցկացրեց: Տնտեսության արդիականացումը, բանակի վերակազմավորումը և մյուս փոփոխությունները պահանջեցին հսկայական միջոցներ և Մուհամեդ Ալին ու իր հետնորդները ստիպված էին մեծ պարտքեր անել<ref name="Монархи">[http://slovari.yandex.ru/~книги/Монархи.%20Мусульманский%20Восток%20XV-XX/Мухаммада%20Али%20династия/ Мухаммада Али династия] // Монархи.</ref>: =====Հայերը Եգիպտոսում Մուհամեդ Ալի փաշայի կառավարման ժամանակաշրջանում===== 1805 թվականից Եգիպտոսում Մուհամեդ Ալի փաշայի իրականացրած բարեփոխումները զգալի կերպով նպաստել են երկրի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական զարգացմանը: Կրոնական հանդուրժողականության պայմաններում հայերը Եգիպտոսի գրեթե բոլոր ասպարեզներում բարձր դիրքեր են զբաղեցրել<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333:</ref>: 1817 թվականին Օսմանյան կայսրությունից Եգիպտոս են եկել շուրջ 200 հայ հմուտ արհեստավորներ (գործավոր, որմնադիր, ատաղձագործ, երկաթագործ և այլն)<ref>Ա. Եափուճեան, Եգիպտահայ մշակոյթի պատմութիւն, Գահիրէ, 1981, էջ 16:</ref>: 1828-1829 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվել դեպի Եգիպտոս հայկական կապիտալի ներհոսքի համար: Հայ սարաֆները (դրամափոխները) և առևտրականները սերտաճել են Եգիպտոսի պետական մոնոպոլիաների հետ: Կահիրեում և Ալեքսանդրիայում հաստատված առևտրականներն ու վարկատուները հիմնականում արաբական անուններ կրող (Այվազ, Պուլոս, Ֆաթալլա, Հինդի, Յուսուֆ, Իլիաս, Սապպաղ, Խայյաթ և այլք) դամասկոսաբնակ և հալեպաբնակ հայեր էին<ref>Թոփուզյան Հովհաննես, Եգիպտոսի հայկական գաղութի պատմություն (1805-1952), Երևան, 1978, էջ 23-24</ref>: Հայ սառաֆներն իրենց ձեռքն էին առել նաև Եգիպտոսի գլխավոր սառաֆի պաշտոնը (արդիական տերմինով ասած` Կենտրոնական բանկի նախագահի պաշտոնը)<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, էջ 333</ref>: Նրանք կապալով վերցնում էին Եգիպտոսի պետական հարկերի հավաքման, արդյունաբերական ձեռնարկությունների (մետաղամշակման, հյուսվածքեղենի, շաքարի, թղթի, կաշվի, քիմիական նյութերի և այլն) ֆինանսավորման, մաքսատների մենաշնորհը<ref>Անդ, էջ 333</ref>: Մինչև 1827 թվականը Եգիպտոսի առաջին գլխավոր սառաֆը [[Եղիազար Պետրոսյան]]ն էր, իսկ 1828-1847 թթ.` [[Ալեքսանդր Միսակյան]]ը<ref>Անդ, 333</ref>: 1837 թվականին հայ սառաֆները Կահիրեում հիմնել են ժամանակակից իմաստով առաջին բանկը, որը գործել է մինչև 1841 թ.<ref>Անդ, 333</ref>: Հայերը նշանակվել են նաև Եգիպտոսի դրամահատարանի վերակացուի պաշտոնում<ref>Անդ, 333</ref>: Մուհամեդի Ալի փաշայի, իսկ ապա նրա հաջորդների կառավարությունում և տարբեր դիվաններում ծառայել են հայ խորհրդականներ, թարգմանիչներ, քարտուղարներ: Խոշոր կապիտալի հայ ներկայացուցիչներին վստահվել են կարևոր պաշտոններ, մասնավորապես Եգիպտոսի լուսավորության դիվանում, ինչպես նաև Եվրոպական գործերի և եգիպտական վաճառականության դիվանում, որն, ըստ էության, Եգիպտոսի արտաքին գործերի և արտաքին առևտրի բարձրագույն մարմինն էր<ref>Անդ, 333</ref>: Այդ դիվանի հաջորդական [[նազիր]]ները (այսինքն` նախարարները) եղել են հետևյալ ականավոր հայերը. * [[Պողոս բեյ Յուսուֆյան]]ը 1808-1844 թթ. ղեկավարել է Եգիպտոսի Արտաքին նախարարությունը, ապա` Առևտրի նախարարությունը, այնուհետև` Ֆինանսների նախարարությունը, և վերջապես` Ներքին ու Ռազմական նախարարությունները<ref>Անդ, 333</ref>. այսինքն` 36 տարի շարունակ եղել է Մուհամեդ Ալի փաշայի կառավարության նախարարներից մեկը. * [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Իբրահիմի և վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում. * [[Առաքել բեյ Նուբարյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում. * [[Ստեփան բեյ Դեմիրճյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333-334</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում: Գերակշիռ մեծամասնությամբ հայեր ներգրավված էին նաև Եգիպտոսի կառավարության զանազան դիվանների տարբեր բաժանմունքների վարիչների ու արտասահմանյան ներկայացուցիչների պաշտոններում. ինչպես` [[Առաքել]] անունով մի հայ նշանակվել է [[Սուդան]]ի կառավարիչ<ref>Անդ, 334</ref>: Հատկապես Մուհամեդ Ալի փաշայի և նրա որոշ հաջորդների օրոք Եգիպտոսում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ` Օսմանյան կայսրությունից այդ երկիր են սկսել ներհոսել բազմաթիվ ունեզրկված ու չքավոր հայ ընտանիքներ: Այնպես, որ արդեն XIX դարի 40-ական թվականներին Եգիպտոսում բնակվում էր 10.000-ից ավելի հայ<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334:</ref>: Մինչև XIX դարի կեսը հայերը կենտրոնացած էին հիմնականում [[Կահիրե]]ում, ինչպես նաև [[Ալեքսանդրիա]]յում: Փոքրաթիվ հայեր ապրել են նաև [[Ռոզետա]]ում ([[Ռաշիտ]]) և [[Դամիետա]]յում (Ալեքսանդրիայի մոտ)<ref>Անդ, էջ 335:</ref>: ====2-րդ վալին==== [[Պատկեր:IbrahimBaja.jpg|մինի|աջից|200px|Իբրահիմ փաշա, Մուհամեդ Ալիի որդին, Եգիպտոսի վալի. գահակալել է 2 Մարտի, 1848 – 10 Նոյեմբերի, 1848]] Նոր գահատոհմի 2-րդ ներկայացուցիչը` Եգիպտոսի վալիի գահին եղել է [[Իբրահիմ փաշա]]ն ({{lang-tr|Kavalalı İbrahim Paşa}}, կավալացի Իբրահիմ փաշա): Վերջինս ծնվել է 1789 թվականին (օրն ահնայտ է): Վախճանվել է 1848 թ. նոյեմբերի 10-ին: Իբրահիմ փաշան պաշտոնապես շատ կարճ է գահակալել` (1 սեպտեմբերի 1848 – 10 նոյեմբերի 1848) գահակից լինելով հորը` Մուհամեդ փաշային, վերջինիս մտավոր անկարողության ժամանակահատվածում: Իբրահիմի ծագումը մինչ այժմ անհստակ է մնում: Երբեմն նրան անվանում են ալբանացի Մուհամեդ Ալիի որդեգրված զավակ: Ըստ որոշ տեղեկությունների` նա ծնվել է [[Հունաստան]]ի [[Դրամա]] քաղաքում ամուսնուց բաժանված մի քրիստոնյա հույն կնոջից:<ref>Maravelea, G.A.: "Sketch of the 1821 Revolution", Gamma Editions, Salonika 1959</ref> Սակայն, իր հոր ծննդավայրի` [[Մակեդոնիա]]յի [[Կավալա]] [[քաղաք]]ի անվամբ թե' Իբրահիմին, թե' նրանց ամբողջ գահատոհմն անվանում են «կավալացիների» դինաստիա: Իբրահիմի մորը հաջողվում է ամուսնանալ ալբանացի սպա [[Մուհամմադ ալի փաշա|Մումահեդ Ալիի]] հետ, ով անմիջապես որդեգրում է կնոջ որդուն, տալիս նրան Իբրահիմ անունը և նրան դարձնում է մուսուլմանական հավատի (ընդ որում` սուննի դավանանքի)և օսմանյան մշակույթի հետևորդ: Այլ տեղեկությունների համաձայն` Իբրահիմի ոչ մուսուլմանական ծագման մասին լուրերն, իբր, տարածել էր Եգիպտոսում Ֆրանսիայի հյուպատոսը, որը վիրավորված էր փաշայից:<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=pzIaAQAAIAAJ&pg=PA348#v=onepage&q=&f=false |title=The New monthly magazine |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=2012-05-13}}</ref> Այսպես, թե այնպես, Իբրահիմը [[Մուհամեդ Ալիի]] ավագ որդին էր: Իր ռազմական գործունեությունը` հոր ստեղծած բանակում բարձր հրամանատարական պաշտոններում ծառայելով, սկսել է դեռևս դեռահաս տարիքից: =====Հայերը Եգիպտոսում Իբրահիմ փաշայի օրոք===== Հայերի նկատմամբ Եգիպտոսի հաջորդ ալբանացի վալիի` Իբրահիմ փաշայի վերաբերմունքը նույնն էր, ինչ իր հոր ժամանակ: Աչքի ընկնող հայերից էր [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը, ով իր պաշտոնավարությունը Եգիպտոսի կառավարությունում սկսել է դեռ Իբրահիմի հոր` Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք (1844 թվականին): [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը 1848 թվականին` Իբրահիմի կարճատև գահակալության ժամանակ շարունակում էր մնալ եգիպտական կառավարության Արտաքին և Առևտրի նախարար` նազիր, և մնաց կառավարության անդամ նաև Իբրահիմ փաշայից հետո` մինչև 1850 թվականը<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333</ref>: Անգլիական դիվանագիտությունը, օգտվելով եգիպտա-օսմանական հակամարտությունից (տե'ս [[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]], հատկապես` [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]]) փորձեց հասնել Մուհամեդ Ալիի, իսկ ապա` նրա որդու` տաղանդավոր զորահրամանատար Իբրահիմի հրաժարականին: Եգիպտա-թուրքական և եգիպտա-անգլիական հարաբերությունների վատթարացման և հատկապես` [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)|2-րդ թուրք-եգիպտական պատերազմում]] եվրոպական մեծ տերությունների միջամտության հետևանքով Եգիպտոսի կրած պարտության արդյունքում խիստ կրճատվեցին Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական արտաքին և ներքին իրավասությունները<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334:</ref>: Դա հանգեցրեց նրան, որ երկրից հետագա տարիների ընթացքում` Իբրահիմից, բայց հատկապես Աբաս I Հիլմի փաշայից հետո արտաքսվեցին Եգիպտոսի համար խիստ կարևոր դեր խաղացած մի շարք գործիչներ, այդ թվում` նաև հայազգի պետական շատ գործիչներ<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: ====3-րդ վալին==== [[Պատկեր:Abbas_I1.png|մինի|աջից|200px|Աբաս I Հիլմի, Եգիպտոսի վալի 1848-1854 թթ.]] Աբաս I-ը ({{lang-ar|عباس الأول }}, {{lang-tr|I. Abbas Hilmi Paşa}} ծնվել է 1812 թվականի հուլիսի 1-ին – վախճանվել` 1854 թվականի հուլիսի 13-ին:<ref name=EB>{{harvnb|Hoiberg|2010|p=8}}</ref>: Նա հայտնի է նաև Աբաս I Հիլմի փաշա կամ Աբաս փաշա: Գահակալել է որպես [[Եգիպտոս]]ի և [[Սուդան]]ի [[վալի]] բավական երկար ժամանակ (10 նոյեմբերի 1848 – 13 հուլիսի 1854): Աբասը [[Թուսուն փաշա]]յի որդին էր, ուստի և Եգիպտոսի և Սուդանի կառավարող նոր գահատոհմի հիմնադիր [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]յի թոռը: Եվրոպական աղբյուրներում, մասնավորապես Չամբերսի կենսագրական բառարանում ([[Chambers Biographical Dictionary]]) Աբաս I-ի մասին ասված է հետևյալը. «Լինելով մոլեռանդ ու զգայական, շատ բան է արել, որ ի չիք դարձնի Մուհամեդ Ալիի օրոք կատարված առաջընթացը»<ref>{{harvnb|Thorne|1984|p=1}}"[b]igoted and sensual, he did much to undo the progress made under [[Muhammad Ali of Egypt|Muhammad Ali]].</ref>: =====Հայերը Եգիպտոսում Աբաս I Հիլմի փաշայի օրոք===== Մուհամեդի Ալի թոռան` Աբաս I-ի կառավարությունում և տարբեր դիվաններում ևս ծառայել են հայ խորհրդականներ, թարգմանիչներ, քարտուղարներ, ինչպես իր մեծանուն պապի օրոք: Հայերին վստահվել են կարևոր պաշտոններ Եգիպտոսի լուսավորության դիվանում, Եվրոպական գործերի և եգիպտական վաճառականության դիվանում, որն, ըստ էության, Եգիպտոսի արտաքին գործերի և արտաքին առևտրի բարձրագույն մարմինն էր<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333</ref>: Այդ դիվանի հաջորդական «[[նազիր]]ները» (այսինքն` նախարարները) վերը հիշատակվել են: <ref>Անդ, 333</ref>: * [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը - Եգիպտոսի կառավարության անդամ է դարձել 1844 թվականին` դեռ Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք և իր պաշտոնավարությունը շարունակել է նրա հաջորդների` Իբրահիմ փաշայի և Աբաս I-ի օրոք: Նրա պաշտոնավարությունն ավարտվել է 1850 թվականին<ref>Անդ, 333</ref>: Ղեկավարել է Եգիպտոսի Արտաքին և Առևտրի նախարարությունը<ref>Անդ, 333</ref>: * [[Առաքել բեյ Նուբարյան]]ը նշանավոր [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի եղբայրն էր<ref>Անդ, 333</ref>: Առաքել բեյ Նուբարյանը Աբաս I Հիլմի փաշայի օրոք` 1850-1853 թթ. Եգիպտոսի կառավարության Առևտրի նախարարն էր<ref>Անդ, 333</ref>: * [[Ստեփան բեյ Դեմիրճյան]]ը Առաքել բեյ Նուբարյանին զուգահեռ` 1850-1853 թթ. եղել է Եգիպտոսի կառավարության նախարար, բայց ղեկավարել է Արտաքին գործերի նախարարությունը<ref>Անդ, 333-334</ref>: Այնուհետև` 1855-1857 թթ. ղեկավարել է Եգիպտոսի կառավարության Առևտրի նախարարությունը<ref>Անդ, 334</ref>: Աբաս I-ի և նրա հաջորդների օրոք ևս հայերը ակնառու դեր էին խաղում Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և նույնիսկ ռազմական կյանքում: Պետական ղեկավար պաշտոններում աչքի են ընկել բազմաթիվ հայեր: Նրանց թվում էին նաև [[Խոսրով Չրաքյան]]ը (1800-1873), [[Արիստակես Ալթուն Տյուրի]]ն (1804-1858) և այլք<ref>Արշակ Ալպօյաճեան, Արաբական Միացեալ Հանրապետութեան Եգիպտոսի նահանգը և հայերը (Սկիզբէն մինչև մեր օրերը), Գահիրէ, 1960, էջ 101:</ref>: Հայերի ներգրավվածությունը Եգիպտոսի կառավարությունում այնքան մեծ էր, իսկ մասնավորապես Արտաքին և Առևտրի նախարարությունում այնքան անուրանալի, որ օտարներն այդ նախարարությունն անվանում էին «Պալե Արմենիեն» ({{lang-fr|Palais Armenien}}, «Հայկական պալատ»)<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334</ref>: ====4-րդ վալին==== [[Պատկեր:Muhammad Said Pascha 1855 Nadar.jpg|մինի|աջից|200px|Մուհամմադ Սաիդ, Եգիպտոսի վալի 1854-1863 թթ.]] Մուհամմադ Սայիդ փաշան ({{lang-ar|محمد سعيد باشا}}, {{lang-tr|Mehmed Said Paşa}} ծնվել է 1822 թվականի մարտի 17-ին – վախճանվել` 1863 թվականի հունվարի 18-ին: Գահակալել է որպես Եգիպտոսի և Սուդանի վալի 1854-1863 թվականներին: Պաշտոնապես նա պարտավոր էր հավատարիմ լինել Օսմանյան սուլթանին , բայց գործնականում վայելում էր փաստական անկախություն: Սայիդ փաշան ''ալբանական'' կամ կավալացիների գահատոհմի հիմնադրի` Մուհամեդ Ալի փաշայի չորրորդ որդին էր: Սայիդը [[ֆրանսախոս]] էր, կրթություն էր ստացել [[Փարիզ]]ում: Սայիդի օրոք մի քանի իրավական, հողային և հարկային բարեփոխումներ կատարվեցին: Օգտագործելով արևմտյան վարկերը կատարվեց Եգիպտոսի և Սուդանի ենթակառուցվածքի որոշակի արդիականացում: 1854 թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի համար ֆրանսիացի գործարար [[Ֆերդինանդ դե Լեսեպս]]ին շնորհվեց հողային կոնցեսիայի առաջին ակտը: [[Մեծ Բրիտանիան]] ընդդիմանում էր Ֆրանսիայի կողմից Սուեզի ջրանցքի կառուցման նախագծին և համոզեց Օսմանյան կայսրությանը` թույլտվությունը մերժել երկու տարով: Սայիդի հայրը [[Սուդան]]ը 1821 թվականին նվաճել էր և ներառել Եգիպտական տիրույթների մեջ, գլխավորապես` իր բանակի համար ստրուկներ հափշտակելու նպատակով: Ստրուկների գերեվարման ամենամյա արշավանքները գնում էին Սուդանից էլ ավելի հեռու` մինչև [[Կորդոֆան]] և [[Եթովպիա]]: Հանդիպելով եվրոպական պետությունների ճնշմանը, որոնք պահանջում էին վերջ տալ Եգիպտոսի կողմից պաշտոնապես իրականացվող ստրկավաճառությանն ու ստրուկների գերեվարման արշավանքներին, Սայիդ փաշան այդ ռազմարշավներն արգելող հրամանագիր ստորագրեց: [[Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ [[բամբակ]]ի խիստ պակաս առաջացավ, ուստի Սայիդի օրոք Եգիպտոսից արտահանվող բամբակը դարձավ եվրոպական տեքստիլ գործարանների հիմնական հումքը: [[Նապոլեոն III]]-ի հորդորով 1863 թվականին, Սայիդը Սուդանյան մի գումարտակ ուղարկեց` ճնշելու [[Երկրորդ Մեքսիկական կայսրություն|Երկրորդ Մեքսիկական կայսրության]] դեմ բռնկված ապստամբությունը:<ref>http://america-xix.org.ru/library/neeno/[Вместо того чтобы рисковать жизнями французских солдат, генерал Форей отправлял на охрану дороги солдат из подразделения, впоследствии названного Иностранный легион, в котором служили наёмники из суданской пехоты, предоставленные Франции египетским хадивом.]</ref> 1854 թվականին Սայիդ փաշան հիմնադրեց [[Եգիպտոսի բանկ]]ը: Նույն տարում Եգիպտոսի առաջին [[երկաթուղի]]ն շահագործման հանձնվեց, միացնելով [[Քաֆր էլ-Զայյաթ]] [[բնակավայր]]ը ([[Նեղոսի դելտա]]յում, [[Ռոզետա]]յի գետաբազկի մոտ) և [[Ալեքսանդրիա]] նշանավոր նավահանգստային քաղաքը:<ref>{{cite book|last=Hughes |first=Hugh |year=1981 |title=Middle East Railways |publisher=Continental Railway Circle |isbn=0-9503469-7-7 |page=13}}</ref> Սայիդի հաստատագրված ժառանգորդը` [[Ահմադ Ռիֆաաթ]] փաշան, 1858 թվականին երկաթուղային վթարի զոհ դարձավ և խեղդվեց [[Նեղոս]]ում<ref>Hughes, 1981, page 17</ref> Այդ իսկ պատճառով` 1863 թվականի հունվարին Սայիդի մահից հետո` նրան հաջորդեց իր եղբոր որդին` [[Իսմայիլ փաշա]]ն: [[Միջերկրական ծով]]ի [[Պորտ Սայիդ]] [[նավահանգիստ]]ը կոչվել է Սայիդ փաշայի անվամբ: Ամուսնացել է երկիցս: Առաջին կինը` [[Ինջի Հանըմէֆենդի]]ն զավակ չի ունեցել: Երկրորդ կինը` [[Մելեքբեր Հանըմէֆենդի]]ն ունեցել է երկու որդի, [[Մուհամմադ Թուսուն]] փաշան և [[Մահմուդ]] փաշան: Սայիդի սերունդներից [[արքայազն]] [[Մոհամմեդ Ֆարուք Շարիֆ]]ը [[Ահմեդ Շարիֆ]] Բաշայի ավագ թոռն է և և Սայիդ փաշայի ծոռը: Վերջինս ապրում է [[Ալեքսանդրիա]]յում: =====Հայերը Եգիպտոսում Սայիդ փաշայի օրոք===== Եգիպտա-օսմանյան և եգիպտա-անգլիական հակամարտությունը հանգեցրել էր Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական արտաքին ու ներքին իրավասությունների խիստ կրճատմանը: Դա իր հերթին նպաստել էր երկրից հայազգի բազմաթիվ գործիչների արտաքսմանը: Սաստկացել էր հայերի արտագաղթը Եգիպտոսից<ref>Անդ, 334</ref>: 1854 թվականից հետո, այսինքն Աբաս I Հիլմի փաշայի գահակալումից հետո Եգիպտոսում հայերի թիվը խիստ կրճատվել էր: Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք եղած 10.000 հայերից մնացել էր միայն 3.000-4.000-ը<ref>Անդ, 334</ref>: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այդ պայմաններում հայ ականավոր գործիչներից ոմանք բավական հզոր դիրքեր ունեին Եգիպտոսի պետական ապարատում: Մասնավորապես [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը 1857 թվականին նշանակվել է Եգիպտոսի Երկաթուղու և տրանսպորտի վարչության պետ<ref>Անդ, 334</ref>, ապա չորս անգամ պաշտոնավարել է որպես երկրի Արտաքին գործերի նախարար<ref>Անդ, 334</ref>: Բայց դա արդեն եղել է հաջորդ վալիի (ապագա պաշտոնական խեդիվ) Իսմայիլ փաշայի օրոք: ====5-րդ վալին==== Իսմայիլ փաշան ({{lang-ar|إسماعيل باشا}} ''Ismā‘īl Bāshā'', {{lang-tr|''İsmail Paşa''}}), հայտնի է որպես Իսմայիլ Փառահեղ: Ծնվել է 1830 թ. դեկտեմբերի 31-ին – վախճանվել` 1895 թ. մարտի 2-ին: 1863-1867 թթ. գահակալել է որպես Եգիպտոսի և Սուդանի վալի: =====Հայերը Եգիպտոսում 5-րդ վալի Իսմայիլ փաշայի օրոք===== Դեռ XIX դարի կեսին Եգիպտոսը մասամբ անցել էր Մեծ Բրիտանիայի գաղութատիրական վերահսկողության ներքո<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334</ref>: Դա ուներ իր թե' դրական, թե' բացասական կողմը: Դրականը Օսմանյան հետամնաց և վայրենաբարո տիրապետությունից փաստական ազատագրումն էր և եվրոպական ամենազարգացած տերության հետ շփումների առավել ակտիվացումը: Բացասականը` Եգիպտոսի ազգային անկախության սահմանափակումն էր և երկրի ռեսուրսների շահագործումը` հօգուտ Բրիտանական կայսրության: 1867 թվականին Եգիպտոսի վալին` Իսմայիլ փաշան Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի գործուն աջակցության և եվրոպացիների հետ փոխործակցության ճկուն քաղաքականություն վարելու շնորհիվ ստացավ [[խեդիվ]] (հայերեն` ''«խտիվ»'') տիտղոսը<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334</ref>: Մինչ այդ էլ Մուհամեդ Ալին և իր ժառանգները փորձում էին իրենք իրենց խեդիվ (տիրակալ, արքայազն, փոխարքա) հռչակել, սակայն այդ տիտղոսը նրանք կրում էին առանց իրենց սյուզերենի` Օսմանյան սուլթանի կողմից պաշտոնապես ճանաչման: Եվ այսպես, 1867-ին Իսմայիլ փաշան պաշտոնապես ճանաչվել է որպես Եգիպտոսի խեդիվ: 1863-1879 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի առաջին պաշտոնապես ճանաչված խեդիվը: Ի դեպ, [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար էր նշանակվել 1866 թվականին<ref>Անդ, էջ 334</ref>, երբ դեռ Իսմայիլ փաշան պաշտոնապես գահակալում էր որպես վալի: Երկրի Արտաքին գործերի նախարար բարձր պաշտոնում [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը պաշտոնավարեց մինչև 1874 թվականը<ref>Անդ, էջ 334</ref>, երբ Իսմայիլ փաշան արդեն հենց Նուբարի իսկ ջանքերով պաշտոնապես գահակալում էր որպես Եգիպտոսի խեդիվ<ref>Անդ, էջ 334</ref>: === Խեդիվներ (փոխարքաներ) === [[Պատկեր:Egypt sudan under british control.jpg|մինի|310px|ձախից|Անգլո-եգիպտական Սուդանի քարտեզը]] Թեպետ Մուհամեդ Ալին և իր հաջորդները գերադասում էին օգտագործել ավելի բարձր [[խեդիվ]] տիտղոսը, ավելի ցածր` [[վալի]] տիտղոսի փոխարեն, սակայն դա պաշտոնապես չէր ճանաչվում Օսմանյան արքունիքի` Բարձր Դռան կողմից մինչև 1867 թվականը, երբ սուլթան [[Աբդուլ-Ազիզ]]ը պաշտոնապես հավանություն տվեց ''խեդիվ'' տիտղոսի գործածմանը` Եգիպտոսի [[Իսմայիլ փաշա]]յի և իր հաջորդների կողմից: ====1-ին խեդիվը==== [[Պատկեր:Ismail Pacha.JPG|մինի|աջից|200px|Իսմայիլ փաշա, վալի` 1863-1867թթ., խեդիվ` 1867-1879թթ.]] Իսմայիլ փաշան ({{lang-ar|إسماعيل باشا}} ''Ismā‘īl Bāshā'', {{lang-tr|''İsmail Paşa''}}), հայտնի է որպես Իսմայիլ Փառահեղ: Ծնվել է 1830 թ. դեկտեմբերի 31-ին – վախճանվել` 1895 թ. մարտի 2-ին: 1863-1867 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի վալին: 1867-ին պաշտոնապես ճանաչվել է որպես Եգիպտոսի խեդիվ: 1863-1879 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի առաջին պաշտոնապես ճանաչված խեդիվը: 1879 թվականին [[Մեծ Բրիտանիա]]յի պահանջով խեդիվ Իսմայիլը գահընկեց արվեց: Իսմայլիը [[Իբրահիմ փաշայի]] երեք որդիներից երկրորդն էր և [[Մուհամեդ Ալիի]] թոռը: Ըստ երևույթին, Իսմայիլը հայրական կողմից ալբանական, իսկ մայրական կողմից կովկասյան ծագում ուներ: Իսմայիլը ծնվել է [[Կահիրե]]ում, [[Ալ Մուսաֆիր Խանա պալատում]]<ref>[http://travel.yahoo.com/p-travelguide-2759257-musafirkhana_palace_cairo-i;_ylc=X3oDMTFka28zOGNuBF9TAzI3NjY2NzkEX3MDOTY5NTUzMjUEc2VjA3NzcC1kZXN0BHNsawN0aXRsZQ-- Musafirkhana Palace, Cairo, Egypt : Reviews of Musafirkhana Palace - Yahoo! Travel<!-- Bot generated title -->]</ref> Իսմայիլի մայրը Հոշիարն է (տիկին Խուշիյար Խաթերը), իր հոր երրորդ կինն էր: Տեղեկություններ կան, որ խեդիվ Իսմայիլի մայրը թուրքական սուլթանի տիկնոջ` սուլթանուհի [[Փերթևնիյալ]]ի (1812–1883) քույրն էր: Փերթևնիյալը (Փերթև Նիհալ, Պարթև Նիհալ) օսմանյան [[Մահմուդ II]] [[սուլթանի]] տիկինն էր և սուլթան [[Աբդուլազիզ II]]-ի մայրը:<ref>[http://www.4dw.net/royalark/Egypt/egypt5.htm Christopher Buyers, "The Muhammad 'Ali Dynasty Genealogy"]</ref><ref>[http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/states/islamic/egypt.html Non European Royalty Website, entry:"Egypt"]</ref><ref>[http://www.guide2womenleaders.com/womeninpower/Womeninpower1840.htm "Women in Power" 1840-1870, entry: "1863-79 Valida Pasha Khushiyar of Egypt"]</ref><ref>[http://www.egy.com/P/maps/royaltree.html Rulers from the House of Mohammed Aly ] {{wayback|url=http://www.egy.com/P/maps/royaltree.html |date=20080430051518 }}</ref> Հայտնի է, որ Փերթևնիյալը, ուստի և իր քույրը` Եգիպտոսի ապագա խեդիվ Իսմայիլի մայրը` տիկին Խուշիյար Խաթերը կովկասյան ծագում ունեին. ըստ որոշ աղբյուրների` չերքեզական, այլ աղբյուրների համաձայն` հայկական: Խեդիվ Իսմայիլը բաժանում էր իր մեծանուն պապի` Մուհամմադ փաշայի պատվախնդիր տեսակետը, ուստի նա իր գահակալության օրոք մեծապես արդիականացրեց Եգիպտոսը և Սուդանը: Խեդիվ Իսմայիլը ծանրակշիռ ներդրումներ էր կատարում արդյունաբերական և, ընդհանրապես, տնտեսական զարգացման, քաղաքաշինության ու քաղաքների զարգացման մեջ, ինչպես նաև ձգտում էր ընդլայնել երկրի սահմանները Աֆրիկա մայրցամաքում: Խեդիվ Իսմայիլի փիլիսոփայությունը կարելի է տեսնել 1879 թվականին իր արած մի հայտարարության մեջ. «Իմ երկիրն այլևս Աֆրիկայում չէ. մենք այժմ Եվրոպայի մասն ենք: Ահա թե ինչու մեզ համար բնական է, որ վերջ տանք մեր նախկին ապրելաձևերին և ընդունենք մեր սոցիալական պայմաններին համապատասխանող նոր համակարգ»: 1867 թվականին Իսմայիլը նաև ապահովեց թե' [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]], թե' նաև միջազգային ճանաչումը` իր ''«[[խեդիվ]]»'' (փոխարքա) տիտղոսի համար, որը Եգիպտոսի գահակալները գերադասում էին ''«[[վալի]]»'' (կառավարիչ, նահանգապետ) տիտղոսից: ''«Վալի»'' տիտղոսը կրում էին Օսմանյան կայսրության [[Եգիպտոս էյալեթ]]ի կամ նահանգի կառավարիչները (1517–1867 թթ.): Սակայն,Իսմայլիլի քաղաքականությունը Եգիպտոսի [[Խեդիվաթ]]ը (1867–1914թթ.) ծանր պարտքերի տակ գցեց: Դրա մեջ իր մեծ դերն ունեցավ նաև Եգիպտոսի նկատմամբ եվրոպական մեծ պետությունների վարած քաղաքականությունը: Դեռ Սայիդ փաշայի օրոք զարգացվում էր գյուղատնտեսական հումքի նախնական մշակման արդյունաբերությունը, վերասարքավորվում էին երկրի նավահանգիստները, կառուցվում էին երկաթուղիները: Իսմայիլ փաշայի օրոք այդ ամենն առավել մեծ թափ ստացավ: Ձևավորվում էր Եգիպտոսի նոր դասակարգը` բուրժուազիան: Սակայն դրամատիրական հարաբերությունների լիակատար զարգացմանը խանգարում էին եգիպտական գյուղաշխարհում տիրող ավատատիրական կարգերը և օտարերկրյա կապիտալի առավել մեծացող ներթափանցումը: Արդյունաբերության զարգացման և տրանսպորտային կառույցների զարգացման հետ կապված Եգիպտոսի կառավարությունը նոր մեծ վարկեր էր վերցնում: 1863 թվականին` Իսմայիլ փաշայի կառավարման առաջին տարում Եգիպտոսի պետական պարտքը հասավ 16 միլիոն ֆունտ ստեռլինգի: Արդյունքում հենց միայն վարկերի տոկոսների վճարումը կլանում էր երկրի եկամուտների զգալի մասը: Իսկ վարկերը երաշխավորվում էին եգիպտական բյուջեի հիմնական եկամտային հոդվածներով<ref name="ReferenceA">Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 209.</ref>: 1869 թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի բացումից հետո եվրոպական մեծ տերությունների, առաջին հերթին` Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի պայքարը Եգիպտոսի նկատմամբ գերիշխանության հասնելու համար ընդունեց առավել լարված բնույթ<ref name="ReferenceA"/>: 1875 թվականի նոյեմբերին Օսմանյան կայսրությունը հայտարարեց իր ֆինանսական սնանկացման մասին: Արդյունքում եգիպտական արժեթղթերի կուրսը (փոխարժեքը) աղետալիորեն անկում ապրեց: Դրանցի օգտվեց բրիտանական կառավարությունը, որպեսզի հարկադրի խեդիվ Իսմայիլին` ջրի գնով Մեծ Բրիտանիային վաճառելու [[Սուեզի ջրանցք]]ի ընկերության` Եգիպտոսին պատկանող բաժնետոմսերը<ref name="ReferenceA"/>: Օտարերկրյա վարկատուները սկսեցին բացեիբաց միջամտել Եգիպտոսի ներքին գործերին: Ի վերջո նրանք կազմեցին Եգիպտոսի պետական պարտքի համատեղ հանձնաժողով` Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Ավստրո-Հունգարիայի ներկայացուցիչներից<ref name="ReferenceB">Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 210.</ref>: Տնտեսական կախվածությունը հանգեցրեց երկրի քաղաքական կախվածությանը օտարերկրյա պետություններից: 1878 թվականին կազմավորվեց Եգիպտոսի այսպես կոչված եվրոպական կառավարությունը (նախարարների դահլիճը)` Անգլիայի դրածո համարվող [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի գլխավորությամբ<ref name="ReferenceB"/>: Նոր կառավարությունը հարուցեց եգիպտական հասարակության ազգայնականորեն տրամադրված մասի դժգոհությունը: Նուբար փաշայի կառավարությունը 1879 թվականի փետրվարին զորացրեց 2,5 հազար եգիպտացի սպաների, ինչն արագացրեց դժգոհության բռնկումը բանակում, որը վերածվեց սպաների ցույցի: 1879 թվականի ապրիլին խեդիվ Իսմայիլին ուղարկվեց ավելի քան 300 [[ուլեմա]]ների, [[փաշա]]ների, [[բեյ]]երի և [[սպա]]ների դիմումը, որը պահանջում էր անհապաղ կառավարությունից հեռացնել բոլոր օտարերկրացիներին<ref name="ReferenceB"/>: Խեդիվ Իսմայիլը հարկադրված էր բավարարել եգիպտական հասարակության ազգայնականորեն տրամադրված մասի պահանջը: Եվրոպականացման գործընթացը որոշ չափով դանդաղեց: Շերիֆ փաշայի գլխավորությամբ Եգիպտոսի նոր կառավարություն կազմվեց` կազմված բացառապես եգիպտացիներից<ref name="ReferenceB"/>: Սակայն, ի պատասխան [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի հրաժարականի և Եգիպտոսի կառավարությունից օտարերկրացիների հեռացման` Անգլիան և Ֆրանսիան պահանջեցին Օսմանյան սուլթանից և ի վերջո հասան նրան, որ Իսմայիլ փաշան հեռացվեց խեդիվի պաշտոնից և նրա տեղ նշանակվեց նոր խեդիվ` Թաուֆիք փաշան:<ref name="ReferenceB"/> Դա տեղի ունեցավ 1879 թվականին: Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ ի հակադրություն իր մեծանուն պապի` Մուհամեդ Ալի փաշայի ռազմատենչ-պատերազմական քաղաքականությանն ընդդեմ Օսմանյան կենտրոնական կառավարության, Իսմայիլ փաշան ձգտում էր ուժեղացնել Եգիպտոսի և Սուդանի կիսանկախ պետականության, ինչպես նաև իր սեփական գահատոհմի դիրքերը` նվազ բախումնային միջոցներով: Արդյունքում` սիրաշահելու և կաշառքի միջոցով Իսմայիլ փաշան ապահովեց Եգիպտոսի և Սուդանի վիրտուալ անկախության` Օսմանյան կենտրոնական կառավարության կողմից պաշտոնական ճանաչումը: Այս ազատության կարգավիճակը խիստ խախտվեց, երբ 1879 թվականին հայակեր ''«կարմիր»'' սուլթանը` [[Աբդուլ Համիդ II]]-ը Մեծ տերությունների հետ միասին կարողացավ գահընկեց անել Իսմայիլ փաշային և նրա փոխարեն գահ բարձրացնել ալբանական գահատոհմի հաջորդ փաշային` Իսմայիլի որդի [[Թաուֆիք]]ին: =====Հայերը Եգիպտոսում 1-ին խեդիվ Իսմայիլ փաշայի օրոք===== Հայերի նկատմամբ Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի ներկայացուցիչների վերաբերմունքը գրեթե բոլոր ժամանակներում և գրեթե բոլոր պայմաններում, այնուամենայնիվ, եղել է բավական դրական: Դրա ապացույցն էր եգիպտահայության ներկայացուցիչներին երկրի պետական ապարատի բարձր պաշտոններին նշանակելու դարավոր ավանդույթը: Մասնավորապես, խեդիվ Իսմայիլի, իսկ ապա նրա հաջորդների օրոք հայազգի [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը չորս անգամ զբաղեցրել է Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարարի բարձր և պատասխանատու պաշտոնը<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334:</ref>: Ընդ որում, եգիպտահայության այս ականավոր ներկայացուցիչը երեք անգամ Արտաքին գործերի նախարար է եղել հենց խեդիվ Իսմայիլի գահակալման օրոք` * 1866-1874, * 1875-1876, * 1878-1879<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը խեդիվ Իսմայիլի օրոք պաշտոնավարել է նաև որպես Եգիպտոսի [[վարչապետ]] (1878-1879)<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: Դեռ 1876 թվականին [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի անմիջական մասնակցությամբ Եգիպտոսում ստեղծվել են Միջազգային (կամ Խառը) դատարանը և Նոթաբլների պալատը (խորհրդարանի նմանությամբ), որով վերջ է դրվել Եգիպտոսի նկատմամբ օտար պետությունների միակողմանի միջամտությանը, երկիրը ստացել է օտարերկրյա տերությունների հետ ինքնուրույն ֆինանսական պայմանագրեր կնքելու իրավունք<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: [[1869]] թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի կառուցմամբ մեծացավ Եգիպտոսի տեսակարար կշիռը համաշխարհային առևտրում: [[Արևմտյան Հայաստան]]ի տարբեր վայրերից ([[Վան]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Սղերդ]], [[Սասուն]]) տարաբախտ ու չքավոր հայ պանդուխտները ևս սկսել են խռնվել եգիպտական նավահանգսիտներում` սևագործ աշխատանք կատարելու համար<ref>Անդ, էջ 335:</ref>: Որոշ տվյալներով 1867 թվականին Սուեզում շուրջ 100 հայեր (որոնցից 65-ը` մշեցի) մասնակցել են ջրանցքի բացման աշխատանքներին<ref>Սափրիչեան Տ., Երկարամեայ պանդխտութիւն ի Հապեշստան, Երուսաղէմ, 1871, էջ 8:</ref>: Եթե մինչև XIX դարի կեսը Եգիպտոսում հայությունը հիմնականում կենտրոնացած էր Կահիրեում և Ալեքսանդրիայում, ապա XIX դարի կեսերից հայերի տեղաշարժ է նկատվել նաև դեպի Զագազիգ, Թանթա, Ասիութ, Ֆայում և Եգիպտոսի ներքին այլ քաղաքներ<ref>Թոփուզյան Հովհաննես, Եգիպտոսի հայկական գաղութի պատմություն (1805-1952), Երևան, 1972, էջ 37, 40-41:</ref>: Ի դեպ, Զագազիգը [[գնդապետ Արաբի]]ի հարազատ քաղաքն է: ====2-րդ խեդիվը==== [[Պատկեր:MohamedTewfik.jpg|մինի|աջից|200px|Թաուֆիք փաշա, Եգիպտոսի և Սուդանի խեդիվ` 1879-1892թթ.]] Մուհամեդ Թաուֆիք փաշան ({{lang-ar|محمد توفيق باشا}}, {{lang-tr|Muhammed Tevfik Paşa}} ծնվել է 1852 թվականի ապրիլի 30-ին (այլ տվյալներով` նոյեմբերի 15-ին), վախճանվել` 1892 թվականի հունվարի 7-ին: Իր հորից` 1-ին խեդիվ Իսմայիլ փաշայից հետո Եգիպտոսի և Սուդանի 2-րդ խեդիվն էր 1879-1892 թվականներին, իսկ Եգիպտոսի ալբանական կամ կավալացիների գահատոհմում 6-րդ տիրակալն էր` գահատոհմի հիմնադիր [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]յից հետո: Թաուֆիքը խեդիվ [[Իսմայիլ]]ի ավագ որդին էր: Նրա մայրն էր արքայադուստր Շաֆիք Նուրը: Թաուֆիքը չի ուղարկվել Եվրոպա` կրթություն` իր կրտսեր եղբայրների պես, այլ` մեծացել է Եգիպտոսում: 1866 թվականին Թաուֆիքի հորը` Իսմայիլ փաշային հաջողվեց փոխել Եգիպտոսում գահաժառանգության կարգը: Այդուհետև Եգիպտոսի տիրակալի տիտղոսը անցնելու էր ոչ թե Մուհամեդ Ալիի գահատոհմի ավագագույն արական ներկայացուցչին, այլ փոխանցվելու էր հորից որդի: Իսմայիլը առանձնապես չէր սիրում իր հորեղբորը` [[Հալիմ փաշա]]յին, ով պետք է դառնար իր հաջորդը` Եգիպտոսի գահի վրա: Ընդ որում, Իսմայիլը կարծում էր, որ գահը կարող է թողնել իր որդիներից նրան, ում ինքը կցանկանա: Սակայն Եգիպտոսի գահաժառանգության կարգը փոխելուց հետո պարզվեց, որ [[Մեծ տերություններ]]ը` [[Մեծ Բրիտանիա]]ն, [[Գերմանիա]]ն, [[Ավստրիա]]ն և [[Օսմանյան Կայսրություն]]ը, գահաժառանգության նոր կարգը մեկնաբանում են որպես [[գահ]]ի` հորից ավագ որդուն փոխանցում: Արդյունքում [[Իսմայիլ փաշա]]յի ավագ որդին` Թաուֆիքը դարձավ [[արքայազն]]-[[գահաժառանգ]]: 1873 թվականի հունվարի 15-ին [[Կահիրե]]ում արքայազն գահաժառանգ Թաուֆիք փաշան ամուսնացավ օսմանյան [[արքայադուստր]] [[Էմինա Իլհամի]]ի հետ: Վերջինս օսմանյան [[սուլթան]]ի փեսայի` [[Դամադ]] Իբրահիմ Իլհամի [[փաշա]]յի դուստրն էր: 1878 թվականին արքայազն Թաուֆիքը նշանակվեց Եգիպտոսի արքունական խորհրդի նախագահ, այն բանից հետո, ինչ այդ պաշտոնից հեռացվեց [[Նուբար փաշա]]ն: Թաուֆիք փաշան այդ պաշտոնը զբաղեցրեց ընդամենը մի քանի ամիս: Բայց դա էլ բավարար եղավ, որպեսզի երևա, թե որքան ոչ ամբիցիոզ, ոչ այնքան ինտելիգենտ ու նաև ոչ եռանդուն մարդ է Եգիպտոսի ապագա խեդիվը: Սակայն Թաուֆիք փաշան բավական իմաստուն գտնվեց, որպեսզի հեռու մնա այն պալատական բանսարկություններին մասնակցելուց, որոնք այն ժամանակ կազմում էին Եգիպտոսի և Սուդանի քաղաքական կյանքի կարևոր մասը: Թողնելով պաշտոնավարությունը, Թաուֆիքը վերադարձավ իր կալվածքը և դարձյալ անցավ գյուղական կյանքին: Սակայն շուտով նրա ներկայությունը Եգիպտոսի քաղաքական կյանքում մեծ կարևորություն ստացավ: 1879 թվականի հունիսի 26-ին Թաուֆիքի հայրը` խեդիվ Իսմայիլը` [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Ֆրանսիա]]յի պնդմամբ գահընկեց արվեց սուլթան [[Աբդուլ Համիդ II]]-ի կողմից: Սուլթանը միաժամանակ հրամայեց, որպեսզի գահընկեց արված խեդիվ Իսմայիլի ավագ որդին` Թաուֆիքը, համաձայն Եգիպտոսի գահաժառանգության նոր կարգի` հռչակվի խեդիվ: Նոր խեդիվն այնքան անպատրաստ էր դրան, որ նույնիսկ բացահայտ արտահայտում էր իր դժգոհությունը: Եվրոպական մեծ տերությունները, հավանաբար, լավ գիտեին նոր խեդիվ Թաուֆիքի քաղաքական անպատրաստության աստիճանը: Թաուֆիքը վերականգնեց անգլո-ֆրանսիական վերահսկողությունը Եգիպտոսի ֆինանսական համակարգի նկատմամբ, ինչպես նաև կրճատեց եգիպտական բանակի թիվը` հասցնելով 18 հազարի:<ref name="ReferenceB"/> =====Գնդապետ Արաբիի ապստամբությունը: Ճանապարհ դեպի խեդիվի իշխանազրկում===== Օտարերկրացիների ամենազորությունը վիրավորում էր եգիպտացիների ազգային զգացմունքները: Ազգային-ազատագրական շարժման գլուխ կանգնեցին երիտասարդ եգիպտական ազգային բուրժուազիայի ներկայացուցիչները, եգիպտական մտավորականությունը, բանակի սպաները, հայրենասիրորեն տրամադրված կալվածատերերը: Նրանք բոլորը միավորվեցին «Եգիպտոսը` եգիպտացիներին» կարգախոսի ներքո և ստեղծեցին Եգիպտոսի առաջին քաղաքական կազմակերպությունը` «Հիզբ-ուլ-վաթան», այսինքն «Հայրենիքի կուսակցությունը» կամ «Ազգայնական կուսակցությունը»:<ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC">Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Ар—Арл. т. Ia, с. 939—940</ref> 1880 թվականի մայիսին Եգիպտոսի բանակի սպաների մի խումբ հանդես եկավ ընդդեմ եգիպտացի-սպաների առաջխաղացման համար ստեղծված խոչընդոտների, զինվորներին տարբեր ոչ ռազմական աշխատանքների մեջ հարկադրաբար օգտագործելու և զինվորականների աշխատավարձերի պարբերական ուշացումների:<ref name="ReferenceB"/> 1881 թվականին եգիպտական բանակի մի խումբ սպաներ` [[գնդապետ]] [[Ահմեդ Արաբի]]ի կամ [[Օրաբի]]ի գլխավորությամբ Եգիպտոսի կառավարությանը խնդրագիր-դիմում ուղարկեցին` պահանջելով պաշտոնազրկել ռազմական նախարարին և հետաքննել նրա կողմից կատարված որոշ ռազմական պաշտոնյաների աստիճանների բարձրացումը: Գնդապետ Արաբին ծագում էր ֆելլահներից և «Հիզբ-ուլ-վաթան» կուսակցության տաղանդավոր ու եռանդուն գործիչներից մեկն էր: Նա հասկանում էր բանակի, որպես Եգիպտոսի միակ կազմակերպված ուժի նշանակությունը և փորձում էր ազգայնական շարժման համար աջակցություն ձեռք բերել գյուղացիության շրջանում<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 210-211 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> 1881 թվականի փետրվարին Եգիպտական բանակի հայրենասեր-սպաների հրամանատարության ներքո գործող զինվորները գրավեցին եգիպտական ռազմական նախարարության շենքը և ձերբակալեցին ռազմական նախարարին:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Գնդապետ Արաբիի խմբի հաջողությունը սարսափեցրեց կառավարությանը և նրա օտարերկրյա խորհրդականներին: Նրանք փորձեցին Կահիրեցի հեռացնել եգիպտական բանակի հայրենասիրորեն տրամադրված [[զորագունդ|զորագնդերը]]: Սակայն այդ փոսրձը հանդիպեց դիմադրության: «Վաթանիստները« այժմ պահանջեցին արդեն եգիպտական ամբողջ կառավարության հրաժարականը, նաև` մշակել Եգիպտոսի սահմանադրություն և մեծացնել Եգիպտոսի բանակը, որը նրանք համարում էին երկրի հզորության ու ազգային ինքնիշխանության հիմնական պաշտպանը: Բանակի զինված ելույթը 1881 թվականի սեպտեմբերին ստիպեց [[խեդիվ]] [[Թաուֆիք]]ին ընդունելու «վաթանիստների» բոլոր պահանջները:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Այս իրադարձություններն ուժեղացրեցին օտարերկրյա մեծ տերությունների տագնապը: Անգլիական և ֆրանսիական [[դիվանագիտություն]]ը փորձեց կազմակերպել օսմանյան ռազմական ներխուժումը Եգիպտոս: Երբ դա չհաջողվեց, Ֆրանսիան առաջ քաշեց Եգիպտոսի նկատմամբ համատեղ անգլո-ֆրանսիական ռազմական վերահսկողության նախագիծը: Անգլիացիները, որոնք ձգտում էին ինքնուրույն գերիշխել Եգիպտոսում մերժեցին պաշտոնական Փարիզի այդ առաջարկը:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Այնինչ 1881 թվականի սեպտեմբերյան ապստամբությունից հետո կազմավորված [[Շերիֆ փաշա]]յի նոր կառավարությունը որոշում կայացրեց` անցկացնել Եգիպտոսի խորհրդարանի ընտրություններ: Ընտրությունները պետք է կատարվեին 1866 թվականի ընտրական օրենքի հիման վրա, որը խիստ սահմանափակում էր ազգաբնակչության ընտրական իրավունքները: Այնուամենայնիվ, խորհրդարան անցան մեծ մասամբ հենց «վաթանիստները»: Վերջիններս պնդում էին, որ Եգիպտոսի ապագա սահմանադրությունը խորհրդարանին իրավունք պետք է տա լիովին վերահսկելու պետական բյուջեի թեկուզ այն մասը, որը նախատեսված չէր պետական պարտքի մարման համար: Այնինչ, վարչապետ Շերիֆ փաշայի մշակած սահմանադրության նախագիծը խորհրդարանին այդ հարցում սոսկ խորհրդակցական իրավունք էր տալիս: Եգիպտոսի խորհրդրանի պատգամավորների մեծ մասը 1881 թվականի դեկտեմբերի 26-ին բացված նստաշրջանի ժամանակ իրենց դժգոհությունն արտահայտեցին երկրի սահմանադրության` Շերիֆ փաշայի մշակած նախագծի նկատմամբ: Գնդապետ Արաբին առաջարկեց` կազմավորել Եգիպտոսի նոր կառավարություն:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Հաջորդ ամիս` 1882 թվականի հունվարին խեդիվ Թաուֆիքը ստացավ անգլո-ֆրանսիական համատեղ նոտա, որը պահանջում էր` * ա. ցրել Եգիպտոսի խորհրդարանը, * բ. կասեցնել գնդապետ Արաբիի գործունեությունը: Այնուամենայնիվ, Եգիպտոսի` հիմնականում ազգայնականորեն տրամադրված խորհրդարանը, չնայած անգլո-ֆրանսիական բացահայտ ճնշմանը` հասավ նրան, որ Շարիֆ փաշայի կառավարությունը հրաժարական տվեց: Կազմավորվեց Եգիպտոսի նոր կառավարություն: Այստեղ նոր ռազմական նախարար նշանակվեց գնդապետ Արաբին:<ref name="ReferenceC"/> Եգիպտոսում բազմամարդ հավաքներ էին անցնում, որոնք ողջունում էին նոր կառավարության կազմավորումը: Նոր կառավարությունը նոր սահմանադրության նախագիծ ընդունեց, որը նախատեսում էր երկրի բյուջեի հաստատումը կառավարության կողմից` խորհրդարանի հետ համատեղ, անշուշտ առանց բյուջեի այն մասի, որը նախատեսված էր պետական պարտքի մարման համար:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Ֆրանսիան և Անգլիան փորձեցին կաշառել գնդապետ Արաբիին, սակայն դա նրանց չհաջողվեց: Դրանից հետո Անգլիան և Ֆրանսիան 1882 թվականի մայիսի 25-ին խեդիվ Թաուֆիքին նոտա հանձնեցին` պահանջելով պաշտոնաթող անել նոր կառավարությունը, երկրից վտարել գնդապետ Արաբուն և Կահիրեց հեռացնել բոլոր ականավոր «վաթանիստներին»:<ref name="ReferenceC"/> Ի նշան կոպիտ օտարերկյա միջամտության դեմ բողոքի` ազգային կառավարությունը հրաժարական տվեց, սակայն դա այնպիսի լուրջ հուզումներ առաջացրեց Եգիպտոսի խոշորագույն քաղաքներում` Ալեքսանդրիայում և Կահիրեում, որ խեդիվ Թաուֆիքը հարկադրված եղավ 1828 թվականի մայիսի 28-ին ռազմական նախարարի պաշտոնում դարձյալ նշանակել գնդապետ Արաբիին:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211-212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> =====1882 թվականի անգլո-եգիպտական պատերազմ===== Եվրոպական մեծ տերությունների և, հատկապես, Անգլիայի հետ Եգիպտոսի հակասությունները ի վերջո պետք է հանգեցնեին երկու կողմերի ռազմական բախման: ======Եգիպտոսի հարցով միջազգային համաժողով====== Եգիպտոսի հարցով միջազգային համաժողով հրավիրվեց Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]: 1882 թվականի հունիսին այդ համաժողովի անգլիացի պատվիրակները ստիպված էին միանալ միջազգային համաժողովի ընդունած արձանագրությանը, որը պարտավորեցնում էր բոլոր եվրոպական տերություններին` չդիմել Եգիպտոսի տարածքի որևէ աննեքսիայի (բռնակցման) կամ օկուպացիայի (զինակալման):<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Անգլո-եգիպտական պատերազմ====== Չսպասելով այդ համաժողովի արձանագրության հաստատմանը, [[Ալեքսանդրիա]]յի նավահանգստի մոտ ծովում կանգնած անգլիական [[էսկադրա]]յի հրամանատարը` [[փոխծովակալ]] [[Սեյմուր]]ը Ալեքսանդրիայի ռազմական կառավարչին (Military Governor) սադրիչ պահանջ ուղարկեց` դադարեցնել եգիպտացիների կողմից կատարվող ամրաշինական աշխատանքները: 1882 թվականի հուլիսի 10-ին հանձնված այդ վերջնագիրն առաջարկում էր եգիպտական կողմին` կատարել անգլիական կողմի տվյալ պահանջը 24 ժամվա ընթացքում:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> 1882 թվականի հուլիսի 11-ին անգլիական նավատորմը Ալեքսանդրիան ենթարկեց կատաղի 10-ժամյա ռմբակոծության: Այնուհետև անգլիական ցամաքային զորքերը, որոնք բաղկացած էին 25 հազար մարդուց, ափ իջան և գրավեցին քաղաքը: Խեդիվ Թաուֆիքը, դավաճանելով Եգիպտոսի ազգային շահերին, Կահիրեից փախավ Ալեքսանդրիա, որն այդ ժամանակ զինակալված էր անգլիացիների կողմից:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Խեդիվի իշխանազրկում====== Կահիրեում կազմավորվեց ''«Արտակարգ ժողով»'', կազմված Եգիպտոսի ազնվականության, հոգևորականության և վաթանիստ-սպաների ներկայացուցիչներից: ''«Արտակարգ ժողովի»'' նպատակն էր կառավարել երկիրը և կազմակերպել նրա պաշտպանությունը ''«Արտակարգ ժողովը»'' խեդիվ Թաուֆիքին գահընկեց հայտարարեց և գնդապետ Արաբուն նշանակեց զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Գնդապետ Արաբու ենթակայության ներքո գտնվում էին շուրջ 19.000 մարդուց կազմված կանոնավոր զորքեր և 40.000 նորակոչիկներ: Եգիպտոսի բանակն ուներ զգալի քանակությամբ զինամթերք և շուրջ 500 թնդանոթ: Մշակվեց Եգիպտոսի պաշտպանության ռազմավարական պլանը:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Սակայն այդ պլանի իրագործման ժամանակ Արաբին թույլ տվեց լուրջ ռազմա-քաղաքական սխալներ: Մասնավորապես, * նա չամրացրեց Սուեզի ջրանցքի գոտին, ''հուսալով, թե անգլիացիները չեն խախտի ջրանցքի չեզոքության մասին կոնվենցիան'', * կարևորագույն մի շարք պաշտպանական դիրքերի պաշտպանությունը հանձնարարեց անկարգապահ [[բեդուին]]ական ջոկատներին, որոնց առաջնորդներին անգլիացիները կարողացան կաշառել:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Հեղափոխական բանակի պարտություն====== Այնինչ անգլիացիները, հաշվի չառնելով Սուեզի ջրանցքի չեզոքացման մասին կանվենցիան, [[Պորտ-Սայիդ]] և [[Իսմայիլիա]] զորքեր նետեցին [[Հնդկաստան]]ից, դրանով իսկ ապահովելով իրենց հարձակումը Կահիրեի վրա երկու կողմից:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Անգլիական զորքերը ճեղքեցին ձգված և բեդուինական առաջնորդների կողմից թուլացված ռազմաճակատի գիծը: 1882 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Արաբու զորքերը պարտություն կրեցին Թել-ալ-Քաբիրի մոտ: Սեպտեմբերի 14-ին անգլիականա զորքերը գրավեցին Կահիրեն, իսկ դրանից հետո զինակալեցին ամբողջ Եգիպտոսը: Արաբին ձերբակալվեց, դատի տրվեց և աքսորվեց Ցեյլոն կղզի:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212-213 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Եգիպտոսում այն ժամանակ չկար հասարակական ուժ, որն ունակ լիներ գլխավորել հաղթական ժողովրդական պայքարն ընդդեմ օտարերկրյա նվաճողների: Թույլ, նոր ձևավորված եգիպտական ազգային բուրժուազիան հույս ուներ իր իրավունքներն ընդլայնել փոխզիջումների ուղիով և շահագրգռված չէր հեղափխական պատերազմով: Գնդապետ Արաբուն միացած ավատատիրական տարրերը անգլիական ագրեսորների դեմ պայքարի ամենասուր պահին կանգնեցին ազգային դավաճանության ուղու վրա: Այդ ամենը, միասին վերցրած` պայմանավորեց ազգային շարժման պարտությունը և դյուրացրեց Եգիպտոսի վերածումը Անգլիայի հերթական գաղութի:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212-213 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Խեդիվի իշխանության վերականգնում====== Այսպիսով, խեդիվ Իսմայիլի գահընկեց արվելուց (1879 թվական) և նրա ավագ որդի Թաուֆիքին [[խեդիվաթ]]ի գահին բազմելուց երեք տարի անց` 1882 թվականին, Եգիպտոսի ու Սուդանի ազատությունը գրեթե խորհրդանշանական էր դարձել, և [[Մեծ Բրիտանիա]]ն ներխուժելով` նվաճեց երկիրը, իբր, աջակցելով խեդիվ Թաուֆիք փաշային` ընդդեմ իր ներքին հակառակորդների` [[գնդապետ]] [[Ահմեդ Արաբի]]ի ([[Ահմեդ Օրաբի]]) ազգայնական կառավարության: Դրանից հետո թեպետ խեդիվն անվանապես շարունակում էր տիրել Եգիպտոսին և Սուդանին, բայց իրական իշխանությունն արդեն գտնվում էր բրիտանացիների ձեռքին: Եգիպտոսի գաղութացման այդ գործընթացը սկսվել էր դեռ 1876 թվականին, երբ պետական ծանր պարտքերի տակ գտնվող Եգիպտոսը հայտնվեց վարկատուների վերահսկողության ներքո և փաստացիորեն վերածվել էր անգլիական գաղութի: Պաշտոնապես իշխանությունը պատկանում էր [[խեդիվ]]ին և իր նախարարների խորհրդին, բայց իրական իշխանությունը անգլիական գեներալ-ռեզիդենտի կամ գերագույն կոմիսարի (գերագույն հանձնակատարի) ձեռքին էր:<ref name="Монархи"/> Իրերի նման վիճակը փաստորեն տևեց գրեթե կես դար` 1882 թվականից մինչև 1932 թվականը:<ref>Henderson, K.D.D. "Survey of the Anglo-Egyptian Sudan 1898–1944", Longmans, Green and Co. Ltd., London, 1946.</ref> ======Սուդանի խլումը Եգիպտոսից====== Ի հեճուկս եգիպտացիների, բրիտանացիները Սուդանը 1899 թ. հռչակեցին անգլո-եգիպտական համատիրություն` կոնդոմինիում, այսինքն նեղոսյան այդ երկիրը դադարեց Եգիպտոսի անբաժանելի մասը լինելուց: Եգիպտական կողմը մշտապես մերժում էր դա, պնդելով ''Նեղոսի հովտի միասնության'' վրա: Այդ հարցը հակասության ու թշնամության աղբյուր էր Եգիպտոսի ու Միացյալ Թագավորության միջև` ընդհուպ մինչև 1956 թ. Սուդանի անկախացումը:<ref>Larry Wills Henderson.Egypt and the Sudan: countries of the Nile. New York : T. Nelson, 221 p. : illus., map. ; ISBN 084077060X, 1971</ref> =====Հայերը Եգիպտոսում 2-րդ խեդիվի օրոք===== 1882 թվականին Եգիպտոսն ամբողջությամբ ընկավ Մեծ Բրիտանիայի գերիշխանության ներքո<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 335</ref>: Բնականաբար, երկրի տնտեսությունն անցավ անգլիական կապիտալի վերահսկողության տակ<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Անուրանալի փաստ է, որ անգլիացիները սկսեցին կրկին խրախուսել ոչ մահմեդական տարրի, այդ թվում հայերի ներհոսքը դեպի Եգիպտոս և ոչ մահմեդական տարրերի, այդ թվում` հայերի ներգրավվածությունը Եգիպտոսի քաղաքական ու տնտեսական կյանքում<ref>Անդ, էջ 335</ref>: 1891 թվականին Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար է դարձել հայազգի Տիգրան փաշա տ'Ապրո [[Բագրատունի]]ն<ref>Արշակ Ալպօյաճեան, Արաբական Միացեալ Հանրապետութեան Եգիպտոսի նահանգը և հայերը (Սկիզբէն մինչև մեր օրերը), Գահիրէ, 1960, էջ 101:</ref> (Tigran pasha d'Abro [[Bagratouni]]), որն իրականացրել է երկրի ավատատիրական հետամնացության հաղթահարման, եգիպտական բանակի ամրապնդման քաղաքականություն<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Հայերը լայնորեն ներգրավվել են ծխախոտի արդյունաբերության մեջ. նրանց է պատկանել Եգիպտոսի ծխախոտի արտադրության 90%-ը<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Հայերն իրենց ներդրումն են ունեցել նաև Եգիպտոսի կյանքի հետևյալ ասպարեզներում<ref>Անդ, էջ 335</ref>. * ճարտարապետություն, * լրագրություն, * մետաղամշակություն * գյուղատնտեսություն, * գործվածքեղենի արտադրություն, * օճառի արտադրություն, * ներկարարություն, * դերձակություն, * կոշկակարություն, * փորագրություն, * ցինկոգրաֆիա, * ոսկերչություն: Գյուղատնտեսության առնչությամբ ուշագրավ է այն իրողությունը, որ [[Յուսուֆ էֆենդի էլ Արմանի]]ն Ֆրանսիայից առաջին անգամ Եգիպտոս է ներմուծել [[մանդարին]]ը և մշակել ընդարձակ հողատարածություններում: Ուստի հենց այդ հայ գործարարի անունով էլ մանդարինը արաբերեն կոչվել է «Յուսուֆէֆենդի», այսինքն «Պարոն Հովսեփ»<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Գործվածքեղենի առնչությամբ ուշագրավ է այն իրողությունը, որ գլխաշորի արտադրությունը հայերն են ներմուծել Եգիպտոս<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Ինչ վերաբերում է փորագրությանը, ցինկոգրաֆիային և հատկապես` ոսկերչությանը, ապա դրանք հայերի առանձնահատուկ մենաշնորհն են եղել<ref>Եափուճեան Ա., Եգիպտահայ մշակոյթի պատմութիւն, Գահիրէ, 1981, էջ 16</ref>: Դրանք մինչև օրս էլ Եգիպտոսում պահպանվում են որպես հայերի առանձնահատուկ մենաշնորհ<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Առևտուրը ևս հայերի մենաշնորհներից էր: Այսպես` Ալեքսանդրիայում 1882 թվականին կար շուրջ 80, իսկ Կահիրեում 1886 թվականի տվյալներով` 250 հայկական առևտրական տուն<ref>Անդ, էջ 335</ref>: ====3-րդ խեդիվը==== [[Պատկեր:Abbas Helmi II (military).JPG|մինի|աջից|200px|Աբաս Հիլմի II, Եգիպտոսի և Սուդանի խեդիվ` 1892-1914թթ.]] Աբաս II Հիլմի Բեյը (որը հայտնի է նաև որպես Աբաս Հիլմի [[Փաշա]]) ({{lang-ar|عباس حلمي باشا}}), ծնվել է 1874 թվականի հուլիսի 14-ին, վախճանվել` 1944 թվականի դեկտեմբերի 19-ին: Նա Օսմանյան կայսրության վասալ հանդիսացող Եգիպտոսի և Սուդանի փոխարքայության [[խեդիվ]]ներից վերջինն էր: Կառավարել է 1892 թվականի հունվարի 8-ից մինչև 1914 թվականի դեկտեմբերի 19-ը:<ref>{{harvnb|Thorne|1984|p=1}}</ref><ref>Hoiberg, 2010, pp=8–9. Sources give different dates for the death of Abbas. Some state that date as 20 or 21 December 1914.</ref> 1914 թվականին, երբ [[Թուրքիան]] միացավ [[Կենտրոնական տերություններ]]ին և մտավ [[I Համաշխարհային պատերազմ]]ի մեջ, Եգիպտոսի ազգայնական խեդիվը` Աբաս II Հիլմին գահընկեց արվեց Եգիպտոսի իրական տերերի` բրիտանացիների կողմից: Խեդիվ Աբաս II-ին փոխարինեց իր առավել անգլիամետ կամ բրիտանամետ հորեղբայրը` [[Հուսեյին Քամիլ]]ը: Ընդ որում այդ փոխարինմամբ ավարտվեց նաև Եգիպտոսի պաշտոնական կախվածությունը Օսմանյան կայսրությունից: 1517 թվականից ի վեր Եգիպտոսը, չորս դար տևած կախվածությունից հետո դադարեց փաստացի` de facto, կամ իրավականորեն` de jure տեսակետից որևէ կերպ ենթարկվել Օսմանյան կայսրությանը: ===Սուլթանություն=== Եգիպտոսի պատմության մեջ բեկումնային կետերից մեկն է համարվում 1914 թվականի դեկտեմբերի 19-ը, երբ անգլիացիները գահընկեց արեցին վերջին խեդիվին՝ Աբաս II-ին, որն այդ ժամանակ գտնվում էր [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]: Բանն այն է, որ Աբաս II-ին սատարում էր Օսմանյան կայսրության [[երիտթուրքական կառավարություն]]ը, որը դաշնակցել էր [[Կենտրոնական տերություններ]]ին` [[կայզերական Գերմանիա]]յին, [[Ավստրո-հունգարական կայսրություն|Ավստրո-հունգարական կայսրությանը]] և [[Բուլղարիայի թագավարություն|Բուլղարիայի թագավարությանը]] և մտել էր [[I Աշխարհամարտ]]ի մեջ: Եգիպտոսում իշխանությունն անցավ Աբաս II-ի հորեղբորը՝ [[Հուսային Քամիլ]]ին: Ահա այդ ժամանակ էլ Եգիպտոսի և Սուդանի նկատմամբ Օսմանյան կայսրության տիրապետության ''իրավական միֆը'', որը 1805 թվականից ի վեր այս կամ այն քաղաքական պատճառներով պահպանվում էր, պաշտոնապես չեղյալ հայտարարվեց: [[Հուսային Քամիլ]]ը հռչակվեց [[Եգիպտոս]]ի և [[Սուդան]]ի [[սուլթան]], իսկ դրանից հետո` 1914 թվականի դեկտեմբերին Եգիպտոսի և Սուդանի սուլթանությունը վերածվեց անգլիական պրոտեկտորատի: Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարարությունն ուղղակիորեն հայտարարեց, թե Եգիպտոսն անցնում է Անգլիայի հովանավորության՝ պրոտեկտորատի, ներքո: ====Եգիպտոսի սուլթան Հուսային Քամիլ==== [[Պատկեր:HusseinKamelSultan.jpg|մինի|աջից|200px|Հուսեին Քամիլ, Եգիպտոսի սուլթան` 1914-1917թթ.]] Հուսային Քամիլը [[խեդիվ]] [[Իսմայիլ փաշա]]յի որդին էր: Նրա հայրը գահակալել էր տասնվեց տարի` 1863-1879, նախ` որպես վալի, ապա` որպես խեդիվ: Հուսային Քամիլը [[Եգիպտոսի սուլթան]] հռչակվեց 1914 թ. դեկտեմբերի 19-ին, այն բանից հետո, ինչ Եգիպտոսն օկուպացրած (ռազմակալած)բրիտանական զորքերը գահընկեց արեցին իր զարմիկին` խեդիվ [[Աբաս II Հիլմի]]ին, ինչը տեղի էր ունեցել 1914 թ. նոյեմբերի 5-ին: Նորաստեղծ [[Եգիպտոսի սուլթանություն]]ը բրիտանացիների կողմից հռչակվեց [[պրոտեկտորատ]]: Այսպիսով պաշտոնապես Օսմանյան կայսրության նահանգից կամ փոխարքայությունից, թեպետ դա 1805 թվականի Մուհամեդ Ալի փաշայի եգիպտական գահին բազմելուց ի վեր ավելի շատ ձևական բնույթ էր կրում, Եգիպտոսը վերածվեց սուլթանության, որը սակայն ենթարկված էր բրիտանական ռազմակալության: =====Եգիպտոսի հայերը սուլթան Հուսային Քամիլի օրոք===== ====Եգիպտոսի սուլթան Ահմեդ Ֆուադ I==== 1917 թվականին՝ Եգիպտոսի և Սուդանի սուլթան Հուսայինի մահից հետո, իշխանությունն անցավ նրա կրտսեր եղբորը՝  [[Ահմեդ Ֆուադ I]]-ին: Դառնալով սուլթան, Ֆուադն արագորեն աջակցություն գտավ եգիպտացի ազգայնականների շարքերում, ովքեր Եգիպտոսում ստեղծել էին անկախ եգիպտական պետականության ստեղծման կողմնակիցների հզոր շարժում: 1919 թվականին բռնկված ապստամբությունը` այսպես կոչված [[1919 թվականի եգիպտական հեղափոխություն]]ը դաժանորեն ճնշվեց, սակայն ազատագրական շարժումը դրանով չավարտվեց: 1921 թվականի վերջին երկրում բռնկվեց նոր ապստամբություն, որը հարկադրեց [[Մեծ Բրիտանիա]]յի կառավարությանը՝ 1922 թվականին միակողմանիորեն ճանաչելու և հռչակելու Եգիպտոսի անկախությունը:<ref name="Монархи"/> Հյուսեին Քամիլի հաջորդը` Ֆուադ I-ը սկզբում շարունակում էր կրել սուլթանի տիտղոսը (1917-1922): =====Եգիպտոսի հայերը սուլթան Ահմեդ Ֆուադ I-ի օրոք===== ===Թագավորություն=== [[Պատկեր:Fuad I of Egypt.jpg|մինի|200px|Ահմեդ Ֆուադ I, Եգիպտոսի սուլթան` 1917-1922թթ., Եգիպտոսի թագավոր` 1922-1936 թթ.]] [[Պատկեր:Kingfarouk1948.jpg|մինի|200px|Ֆարուք I, Եգիպտոսի թագավոր 1936-1952 թթ.]] [[Պատկեր:Fuad II de Egipto.jpg|մինի|200px|Ահմեդ Ֆուադ II, Եգիպտոսի թագավոր 1952-1953 թթ.` մանկահասակ տարիքում]] 1922 թվականին [[Ֆուադ I]]-ը որոշեց սուլթանի տիտղոսը փոխարինել թագավորի տիտղոսով: Այնուամենայնիվ, բրիտանական փաստական օկուպացիան և միջամտությունը Եգիպտոսի և Սուդանի ներքին գործերին շարունակվում էին: Եգիպտոսին առանձնահատուկ մտահոգություն էին պատճառում բրիտանացիների շարունակական ջանքերը` Եգիպտոսին լիովին զրկելու Սուդանի նկատմամբ որևէ վերահսկողությունից: ====Եգիպտոսի թագավոր Ֆուադ I==== Թե՛ Ֆուադ թագավորի, թե՛ ազգայնական շարժման համար սա անհանդուրժելի էր: Այդ իսկ պատճառով Եգիպտռոսի կառավարությունը շեշտեց այն հանգամանքը, որ Ֆուադը և նրա որդի [[Ֆարուք I]]-ը «Եգիպտոսի և Սուդանի թագավորն» էին: 1923 թվականի ապրիլին ընդունվեց Եգիպտոսի սահմանադրությունը: Ըստ վերջինիս՝ Եգիպտոսը դառնում էր երկպալատ խորհրդարանով սահմանադրական թագավորություն:  ====Եգիպտոսի թագավոր Ֆարուք I==== [[Ֆուադ I]]-ի մահից հետո 1936 թվականին Եգիպտոսում իշխանությունն անցավ Ֆուադ I-ի որդուն՝ Ֆարուքին: 1936 թվականին ստորագրված անգլո-եգիպտական պայմանագիրն ընդլայնեց Եգիպտոսի ինքնիշխանությունը: Նույն տարում Եգիպտոսը մտավ [[Ազգերի լիգա]]: 1940 թվականին [[Բենուտո Մուսոլինի]]ի գլխավորած [[ֆաշիստական Իտալիա]]յի ուղարկած զորքերը ներխուժեցին Եգիպտոս:  [[2-րդ Համաշխարհային  պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եգիպտոսում սկսվեց ընդդիմադիր շարժման վերելք: 1952 թվականի հուլիսի 22-ի լույս 23-ի գիշերը  «[[Ազատ սպաներ]]» կազմակերպությունը (որի գլուխ կանգնած էին փոխգնդապետ [[Գամալ Աբդել Նասեր]]ը, գեներալ-մայոր Մուհամեդ Նագիբը, Հուսեյին Համուդան, մայոր Խալեդ Մոհիէդդինը, մայոր Քամալ էլ-Դին Հուսեինը, Սալահ Նասրը, գնդապետ Աբդել Հաքիմ Ամերը, Սաադ Թաուֆիքը) Կահիրեում զավթեց իշխանությունը: 1952 թվականի հուլիսի 26-ին Ֆարուք թագավորը հրաժարվեց իշխանությունից: Թագավոր հռչակվեց նրա մանկահասակ որդին՝ Ահմեդ Ֆուադ II-ը: 1953 թվականի հունիսի 17-ին թագավորական իշխանությունը Եգիպտոսում պաշտոնապես վերացվեց, իսկ հունիսի 18-ին երկիրը հռչակվեց հանրապետություն<ref name="Монархи"/>: ===Միապետության վերացում=== Ֆարուքի թագավարությունը բնութագրվեց գնալով աճող ազգայնական ընդդիմությամբ` բրիտանական օկուպացիայի դեմ: Միաժամանակ աճում էին նաև արքունիքի կոռուպցիան և անձեռնհասությունը: Իրավիճակի բարդությունն առավել խորացրեց [[1948 թվականի Արաբա–իսրայելական պատերազմ]]ը: Այս բոլոր գործոնները նպաստում էին անդառնալի կերպով քայքայելու Ֆարուք թագավորի քաղաքական դիրքերը և ճանապարհ էին հարթում [[1952 թվականի եգիպտական հեղափոխություն|1952 թվականի եգիպտական հեղափոխության]] համար: Ֆարուք թագավորը ստիպված եղավ գահից հրաժարվել` հօգուտ իր նորածին որդի Ահմեդ-Ֆուադի, ով այդպիսով դարձավ Եգիպտոսի և Սուդանի վերջին` [[Ֆուադ II]] թագավորը, երբ իրականում երկրի ղեկավարումն անցել էր Եգիպտոսի «[[Ազատ սպաների միություն|Ազատ սպաների միությանը]]», որը ղեկավարում էին գեներալ-մայոր [[Մուհամմադ Նագիբ]]ը և փոխգնդապետ [[Գամալ Աբդել Նասեր]]ը: Նորածին թագավոր Ֆուադ II-ի գահակալությունը տևեց մեկ տարուց էլ պակաս, և 1953 թվականի հունիսի 18-ին հեղափոխականները վերացրեցին միապետությունը և Եգիպտոսը հռչակեցին [[հանրապետություն]], դրանով իսկ վերջ դնելով ալբանացի զորավար Մուհամեդ Ալիի գահատոհմի գրեթե 150-ամյա իշխանությանը: == Մուհամեդ Ալի զորավարի (ալբանական) գահատոհմի տիրակալների ցուցակ == Մինչև 1867 թվականը Եգիպտոսի տիրակալները կրում էին վալիի, այսինքն՝ նահանգապետի կամ կառավարչի տիտղոսը: 1867 թվականին  Իսմայիլ փաշան (զորավար Իսմայիլը) ընդունեց խեդիվի տիտղոսը: 1914 թվականին՝ Աբաս II-ի գահազրկումից հետո, վերջինիս հորեղբայրը՝ Հուսային Քամիլն ընդունեց սուլթանի տիտղոսը: 1922 թվականին Ահմեդ Ֆուադ I-ն ընդունեց թագավորի տիտղոսը (արքա): {| class="wikitable" |- ! №!! Անունը հայատառ !!Արաբագիր անունը!! Կյանքի տարիները!! Տիտղոսը!! Կառավարման տարիները !! Ծանոթագրություններ |- | 1||[[Մուհամեդ Ալի]]||<big>محمد علي باشا</big>‎‎|||1769—1849||վալի||1805—1848 ||գահատոհմի հիմնադիր. պաշտոնապես կրում էև «վալի» տիտղոսը |- | 2|| [[Իբրահիմ փաշա]]||<big>إبراهيم باشا</big>||1789—1848||վալի||1848—1848 || |- | 3||[[Աբաս փաշա]]||<big>عباس حلمي الأول</big>||1813—1854||վալի|| 1848—1854|| |- | 4||[[Մուհամեդ Սայիդ]]||<big>محمد سعيد باش</big>||1822—1863||վալի|| 1854—1863|| |- | 5||[[Իսմայիլ փաշա]]||<big>الخديوي إسماعيل</big>||1830—1895||վալի|| 1863—1867||1867 թ. ընդունեց «խեդիվ» տիտղոսը. վախճ. 1895 թ. |- | || || || ||խեդիվ|| 1867—1879|| |- |6||[[Թաուֆիք փաշա]]||<big>الخديوي توفيق</big>||1852—1892||խեդիվ||1879—1892 || |- |7||[[Աբաս II Հիլմի]]||<big>عباس حلمي الثاني</big>||1874—1944||խեդիվ||1892—1914 ||վախճ. 1944 թ. |- |8||[[Հուսեյին Քամիլ]]||<big>السلطان حسين كامل‎‎</big>||1853—1917||սուլթան|| 1914—1917|| ընդունեց «սուլթան» տիտղոսը. վախճ. 1917 թ. |- |9||[[Ահմեդ Ֆուադ I]]||<big>فؤاد الأول</big>||1868—1936||սուլթան||1917—1922 ||1922 թ. ընդունեց «թագավոր» տիտղոս |- | || || || ||թագավոր||1917—1936 || |- |10||[[Ֆարուք I]]||<big>فاروق الأول</big>||1920—1965||թագավոր||1936—1952 ||վախճ. 1965 թ. |- |11||[[Ահմեդ Ֆուադ II]]||<big>الملك فؤاد الثاني</big>||1952—ից առայսօր||թագավոր||1952—1953 ||1953 թ. հաստատվեց հանրապետական վարչաձև |} === Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի տոհմածառ === {{familytree/start}} {{familytree| | | | | | MUH | | | | | | | |MUH='''[[Muhammad Ali of Egypt|Մուհամեդ Ալի փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1805-48⁽¹⁾ }} {{familytree| |,|-|-|-|-|^|v|-|-|-|-|-|.| | }} {{familytree| TUS | | | | IBR | | | | SAI |TUS=[[Թուսուն փաշա]]|IBR='''[[Ibrahim Pasha of Egypt|Իբրահիմ Փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1848⁽²⁾|SAI='''[[Sa'id of Egypt|Սայիդ փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1854-63⁽⁴⁾ }} {{familytree| |!| | | | | |!| | | | | | | }} {{familytree| ABB | | | | ISM | | | | | | |ABB='''[[Abbas I of Egypt|Աբաս Հիլմի I]]'''<br>''Վալի'' 1848-54⁽³⁾|ISM='''[[Իսմայիլ փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1863-67⁽⁵⁾<br>''Խեդիվ'' 1867-79 }} {{familytree| |!| | | | | |!| | | | }} {{familytree| Ibr | | | | |!| | | | | | | |Ibr=Իբրահիմ Իլհամի }} {{familytree| |!| | | |,|-|^|-|v|-|-|-|.| }} {{familytree| Emi |y| TEW | | HUS | | FU1 |Emi=Էմինա Իլհամի|TEW='''[[Թաուֆիք Փաշա]]'''<br>''Խեդիվ'' 1879-92⁽⁶⁾|HUS='''[[Hussein Kamel of Egypt|Հյուսեին Քամիլ]]'''<br>''Սուլթան'' 1914-17⁽⁸⁾|FU1='''[[Fuad I of Egypt|Ֆուադ I]]'''<br>''Սուլթան'' 1917-22⁽⁹⁾<br>''Թագավոր'' 1922-36 }} {{familytree| |,|-|^|-|.| | | | | | | |!| | }} {{familytree| ABB | | MAT | | | | | | FAR |ABB='''[[Abbas II of Egypt|Աբաս Հիլմի II]]'''<br>''Խեդիվ'' 1892-1914⁽⁷⁾|MAT=[[Մուհամմադ Ալի Թաուֆիք]]<br>(''Խնամակալ'' 1936-37)|FAR='''[[Farouk of Egypt|Ֆարուք I]]'''<br>''Թագավոր'' 1936-52⁽¹⁰⁾ }} {{familytree| |!| | | | | | | | | | | |!| | }} {{familytree| MAM | | | | | | | | | | FU2 |MAM=[[Prince Muhammad Abdel Moneim|Մուհամմադ Աբդել Մոնեիմ]]<br>(''Խնամակալ'' 1952-53)|FU2='''[[Fuad II of Egypt|Ֆուադ II]]'''<br>''Թագավոր'' 1952-53⁽¹¹⁾ }} {{familytree/end}} === Գահատոհմի չգահակալած անդամներ === *Արքայազն [[Մուստաֆա Ֆազլ փաշա]] *Արքայազն [[Մոհամեդ Ալի Թաուֆիք]] *Արքայազն [[Մուհամմադ Աբդուլ Մոնեիմ]] *[[Արքայադուստր Նազլի Ֆազլ]] *Արքայադուստր [[Արքայադուստր Ֆավզիա Ֆուադ Եգիպտուհի]] *[[Մուհամմադ Ալի, Սայիդի Արքայազն]] *[[Նարիման Սադեկ]] *[[Նազլի Սաբրի]] *[[Մահմուդ Դրամալի փաշա]] ==Պատմական բանավեճը Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի հիմնադրի և նրա գահատոհմի դերի մասին== [[Պատկեր:Mohammed Ali By Sir David Wilkie.jpg|մինի|Եգիպտոսում ալբանական կամ կավալացիների գահատոհմի հիմնադիրը` օսմանյան բանակի սպա, ապա զորավար Մուհամեդ Ալին]] ===«Արդի Եգիպտոսի պետականության կերտողները»=== Արդի համաշխարհային պատմագիտության մեջ ներկայումս գերիշխում է այն տեսակետը (Հենրի Դոդվել, Արթուր Գոլդսմիթ, Ալբերտ Հաուրանի, Ժան և Սիմոնա Լակուտյուրներ, Ֆրենսիս Սքարֆ, Պ.Ջ.Վատիկիոտիս և բազում այլք), որ ալբանացի սպա Մուհամեդ Ալին հանդիսանում է «արդի Եգիպտոսի հայրը»: 1517 թվականին Օսմանյան կայսրության կողմից Եգիպտոսի նվաճումից ի վեր նա եգիպտական առաջին կառավարիչն էր, ով մշտապես աշխատել է վերացնել Օսմանյան արքունիքի, այսինքն Բարձր Դռան իշխանությունը Եգիպտոսում: Իր կյանքի ընթացքում Մուհամեդ փաշային չհաջողվեց ձեռք բերել Եգիպտոսի պաշտոնական անկախությունը, սակայն նրան հաջողվեց հիմնադրել մի նոր գահատոհմ և դնել նոր Եգիպտական պետության հիմքերը: Իր տիրույթները պաշտպանելու և ընդլայնելու համար Մուհամեդ Ալի փաշան ստեղծեց հզոր ու մարտունակ բանակ, իսկ դրան զուգահեռ նա պետք է ստեղծեր և, իրոք, բավական մեծ հաջողությամբ ստեղծեց կենտրոնական բյուրոկրատիա, կրթական բավական արդյունավետ համակարգ, իսկ վերջինս հնարավորություն տվեց ապահովելու հասարակական շարժունությունը (social mobility): Վերջապես, նա ստեղծեց Եգիպտոսի տնտեսական հիմքերը, որը ներառում էր աննախադեպ գյուղատնտեսական մթերքների առևտուրը, հացահատիկների և բամբակի մշակության ընդլայնումը և, իհարկե, ռազմական կարիքների համար մանուֆակտուրային արտադրության ստեղծումն ու զարգացումը: Նրա այս ջանքերի արդյունքում էր, որ նրա գահատոհմը մեկ ու կես դար իշխեց Եգիպտոսում և Սուդանում և, ի վերջո, Եգիպտոսը վերածվեց անկախ պետության, ազգերի համաշխարհային ընտանիքի լիիրավ անդամի:<ref>The ‘Father of Modern Egypt’ school includes: Henry Dodwell, The Founder of Modern Egypt: A Study of Muhammad ‘Ali (Cambridge: Cambridge University Press, 1965); Arthur Goldschmidt, Jr., Modern Egypt: The Formation of a Nation-State (Boulder, CO: Westview Press, 1988); Albert Haurani, A History of the Arab Peoples (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2002); Jean Lacouture and Simonne Lacouture, Egypt in Transition, trans. Francis Scarfe (New York: Criterion Books, 1958); P.J. Vatikiotis, The History of Modern Egypt: From Muhammad Ali to Mubarak (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 1991). The following internet sources, while not necessarily scholarly, show how wide-spread this interpretation is. "History," The Egyptian Presidency, 2008, http://www.presidency.gov.eg/html/history.html (accessed 29 October 2008); Metz, Helen, Chapin. "Muhammad Ali of Egypt 1805-48," Egypt: a Country Study, 1990, http://countrystudies.us/egypt/ (accessed 29 October 2008); "Muhammad Ali of Egypt 1805-48: The Father of Modern Egypt," Travel to Egypt – Egypt Travel Guide, 2007, http://www.travel-to-egypt.net/muhammad-ali.html (accessed 29 October 2008); "Muhammad Ali of Egypt," Answer.com, 2008, http://www.answers.com/topic/muhammad-ali (accessed 29 October 2008).</ref> ===«Եգիպտոսի հերթական նվաճողները»=== Այնուամենայնիվ կան նաև որոշ այլ տեսակետներ (Մորրո Բերգեր, Վիլյամ Լ. Քլիվլենդ, Խալեդ Ֆահմի, Խադիջա Հասիբա, Թոմ Լիթլ, Աֆաթ Լուֆթի ալ-Սայիդ Մարսոտ): Օրինակ, ոմանք գտնում են, որ ալբանացի սպա Մուհամեդ Ալին ո՛չ թե պետականության ստեղծող էր, այլ ընդամենը` նվաճող: Ըստ որոշ տեսակետների, Մուհամեդ Ալին լինելով ալբանացի, այլ ո՛չ եգիպտացի, իր գահակալության օրոք եգիպտական արքունիքի պաշտոնական լեզուն դարձրել էր ոչ թե արաբերենը, որով խոսում էր Եգիպտոսի բնակչության մեծ մասը, այլ թուրքերենը, որը պետական լեզու էր Օսմանյան ամբողջ կայսրությունում և նրան ենթակա Ալբանիայում: Որոշ տեսակետների համաձայն` Մուհամեդ Ալին շահագործում էր Եգիպտոսի մարդկային և բնական ռեսուրսները պարզապես իր սեփական իշխանության և անձնական նպատակների համար, այլ ո՛չ թե Եգիպտոսի շահերից ելնելով: Ընդ որում, մարդուժի պահանջները, որոնք նա դնում էր Եգիպտոսի առջև, չափից դուրս ծանր էին այդ երկրի համար: Եթե դիտենք այդ տեսակետների լույսի ներքո, ապա, ալբանացի Մուհամեդ Ալին և նրա հիմնած գահատոհմը ընդամենը կարող են համարվել ընդամենը նվաճողներ, միայն մեկ օղակը նվաճողների այն երկար շղթայում, որը սկսվել է [[Աքեմենյան տերություն|Աքեմենյան տերության]] կողմից մ.թ.ա. 525 թվականին Եգիպտոսի նվաճումից:<ref>The ‘Foreign Ruler’ school includes: Morroe Berger, Military Elite and Social Change: Egypt Since Napoleon (Princeton, NJ: Woodrow Wilson School of Public and International Affairs, 1960); William L. Cleveland, A History of the Modern Middle East (Boulder, CO: Westview Press, 1994); Khaled Fahmy, All the Pash’a Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt (Cambridge: Cambridge University Press, 1997); Haseeba, Khadijah. {{cite web |title=Year’s Lesson |publisher=UCLA Center for Near East Studies |year=2003 |url= http://www.international.ucla.edu/cnes/people/article.asp?parentid=12110 |accessdate= 29 October 2008}} Tom Little, Modern Egypt (London: Ernest Benn Limited, 1967); Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, Egypt in the Reign of Muhammad Ali (Cambridge: Cambridge University Press, 1984); John Marlowe, A History of Modern Egypt and Anglo-Egyptian Relations 1800–1953 (New York: Praeger, 1954).</ref> ===Եգիպտական և, առհասարակ, արաբական պատմաբանների և հասարակության ընկալումը=== Սակայն թե' Եգիպտոսի, թե' արաբական այլ երկրների պատմաբանների և, հատկապես, եգիպտական հասարակության մեջ ալբանական գահատոհմի ընկալումը, որպես նվաճողի պակաս ընդունված է, քան արդի Եգիպտոսի հիմնադրի ընկալումը:<ref>Mohammed Heikal 'Origins of Establishment'.</ref> Այսպիսով, կարելի է ասել, որ եգիպտական և արաբական գիտական ու հասարակական ընկալման մեջ ալբանական գահատոհմն ընդունված է որպես Եգիպտոսի նոր պետության կերտող: == Ծանոթագրություններ == {{reflist|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 350px; overflow: auto; padding: 3px" >{{reflist|2}}</div> ==Տե՛ս նաև== *[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի տոհմածառ]] *[[Մուհամմադ Ալի փաշա]] *[[Իբրահիմ փաշա]] *[[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]] *[[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]] *[[Օսմանա-սաուդյան պատերազմ]] == Արտաքին հղումներ == * [http://slovari.yandex.ru/~книги/Монархи.%20Мусульманский%20Восток%20XV-XX/Мухаммада%20Али%20династия/ Мухаммада Али династия] // Монархи. Мусульманский Восток XV—XX, 2004 * [http://www.runivers.ru/doc/isl/element.php?ELEMENT_ID=3521&SECTION_ID=753&IBLOCK_ID=43 Династия Мухаммада Али] / Политическая история исламского мира. runivers.ru ==Կարճ էջ. «{{#if:Փիթըր Քուք|[[:Փիթըր Քուք]]}}»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «{{#if:Փիթըր Քուք|[[:Փիթըր Քուք]]}}» հոդվածը չի բավարարում հոդվածի նվազագույն ծավալի պահանջին։ Եթե հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում չունենա առնվազն 3000 բայթ ծավալ և հեղինակավոր երկրորդական նվազագույնը մեկ աղբյուր, ապա այն ենթակա է ջնջման։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ եթե օգնության կարիք կզգաք։ -- [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 08:26, 24 Հունվարի 2016 (UTC) {{Արտաքին հղումներ}} == «Իսլամական պետություն» հոդվածի մասին == «Իսլամական պետություն» հոդվածի մասին 1. Հոդվածը բաղկացած է ընդամենը մի երկու նախադասությունից: 2. Ընդ որում, վերջին նախադասությունը, կարծում եմ, անհասկանալի է: Ահա այն. «Մուսուլմանները առաջին տարիներից ի վեր, բազմաթիվ պետություններ հիմնվել են որպես "մուսուլման", սկզբում [[Մուհամմադ մարգարե]]ի հիմնած [[Խալիֆայություն]] և հաջորդած պետությունները, որ ղեկավարվում էին [[խալիֆա]]յի կողմից (Մարգարեի "հետևորդ")»։ Հարգանքով՝--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 15:33, 16 Փետրվարի 2016 (UTC) == Կարճ էջի կաղապար == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Նոր՝ [[ՎՊ:ԿԱՐՃ]] կանոնակարգը թույլ չի տալիս նախկինում ստեղծված և նոր կանոնակարգին չհամապատասխանող հոդվածները պիտակել։ Դրա փոխարեն կա [[ՎՊ:ԿԷԲ]] նախագիծը, որտեղ բարելավվում են նմանօրինակ հոդվածները։ Խնդրում եմ անպայման ստուգել, թե երբ է ստեղծվել հոդվածը, այնուհետև որոշել թե ինչպես վարվել հոդվածի հետ։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 10:03, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) :Ողջոյն, յարգելի Ջեօ: Չգիտէի Ձեր նշած կանոնակարգերի մասին: Շնորհակալ եմ տրամադրուած տեղեկատւութեան համար: Կխնդրէի Ձեզ, որպէս այդ հարցերում աւելի իրազէկ ու փորձառու անձի, ինքներդ որոշում կայացնէիք այդ մասնաւոր դէպքի վերաբերեալ: Ըստ իս, այդ յօդուածը պէտք է նորից գրուի, քանզի ունի որոշակի արդիականութիւն, սակայն ո'չ իր չնչին ծաւալով, ո'չ էլ շարադրանքի որակով բոլորովին չի համապատասխանում անգամ նուազագոյն պահանջներին: Կանխաւ շնորհակալ եմ: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:58, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) ::Շնորհակալ եմ պատասխանի համար ։) Համաձայն եմ՝ հոդածն անմխիթար վիճակում է գտնվում, պետք է նորից գրել։ Պարունակությունը հեռացրեք, նորից շարադրեք, եթե ցանկություն ունեք բարելավել հոդվածը։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 19:21, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) :::Բարի: Հնարաւորութեան դէպքում կօգտուեմ Ձեր խորհրդից:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:29, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) == Հոդվածի պատրաստում == {{հարգելի մասնակից}}, հոդվածները թարգմանելիս ցանկալի է օգտվել [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան/Ավազարկղ|Ձեր ավազարկղից]], ամբողջությամբ թարգմանել բովանդակությունը և նոր տեղափոխել հիմնական տիրույթ, այլապես Հայերեն Վիքիպեդիայում թեկուզև ժամանակավորապես մնում են այլալեզու պարունակություններ: Ձեր ավազարկղ կարող եք մուտք գործել էջի ամենավերևում մասնակցային անունից աջ գտնվող Սևագրություն կոճակը սեղմելով կամ վերևի կարմիր հղումով: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''ր</font>]][[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">ամ</font>]] 21:18, 6 Մարտի 2016 (UTC) == Քառօրյա պատերազմ == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ձեր կողմից վերանվանված հոդվածը ետ եմ բերել նախորդ տարբերակին, քանզի այդ վերնագիրը նախօրոք տեղի ունեցած քննարկման կոնսենսուսի արդյունքն է։ Եթե ցանկանում եք հոդվածն անվանափոխել, կարող եք քննարկում սկսել [[ՎՊ:ԱԵՀ]] էջում։--[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 16:42, 9 Ապրիլի 2016 (UTC) == Պունիկյան կամ չգիտեմ Պունիական պատերազմներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան [[Պունիական պատերազմներ]] էջում Ձեր արած բոլոր խմբագրումները հետ եմ շրջել, քանի որ խախտված էր Վիքիպեդիայի մի քանի կոնոն, նախ հոդվածի հիմնական տիրույթում չի կարելի ստորագրել, երկրորդ` ամեն ինչ չէ, որ Վիքիպեդիայում ճիշտ է գրված և պետք չէ հոդվածում քննադատել կամ քննարկել նյութը, դրա համար գոյություն ունեն քննարկման էջեր, իսկ հոդվածի հիմնական տիրույթում կարող եք կատարել համապատասխան փոփոխությունները` բերելով ''ճիշտ'' տարբերակի, երրորդ` պնդումների հետ չհամաձայնվելու դեպքում կամ Ձեր պնդումները առաջ տանելու համար պետք է բերել համապատասխան աղբյուրներ, որոնք պետք է լինեն տպագրված, անկախ և վստահելի: Ավելացնեմ, որ հոդվածի անվանման հետ կապված տարաձայնության դեպքում կարող եք այն ներկայացնել [[Վիքիպեդիա:Անվանափոխման ենթակա հոդվածներ|անվանափոխման]]:--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]^{[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]} 05:58, 27 Հուլիսի 2016 (UTC) == Միջլեզվային հղումներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, Ձեր ստեղծած [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]] հոդվածում բացակայում է միջլեզվային հղումը: Ազատ ժամանակ ունենալու դեպքում լրացրեք այդ բացը: Շնորհակալություն:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:24, 2 Դեկտեմբերի 2016 (UTC)--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:24, 2 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Գլյուքսբուրգներ == Ողջույն հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]։ Կարծում եմ [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]] և [[Գլյուքսբուրգների արքայատոհմ]] հոդվածները նույնն են։ Որի՞ անվանումն է ճիշտ (առավել ընդունելի), որպեսզի մյուս հոդվածն ուղղակի վերահղվի։ Շնորհակալություն--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան]]([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|91]]) 06:42, 9 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան]]: Գերադասելի է [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]]ը:[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 10:24, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Վերջին զգուշացում == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, աղբյուրներ ավելացնելը դեռևս բաժինը չի փրկում հոդվածից հեռացվելուց։ {{քաղվածք|ՀՀ վարչապետի պաշտոնին նշանակված [[Կարեն Կարապետյան]]ի գլխավորած նոր կառավարությունը, որի կազմում, այնուամենայնիվ կան հին, '''փտած''' համակարգի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, փորձում է սոցիալ-տնտեսական բարեփոխումների կամ գոնե դրանց երևութականության տեսքով հաղթահարել երկրում առկա խորը քաղաքական ճգնաժամը, որն առաջացել է Ապրիլյան պատերազմում Հայաստանի ռազմավարական ավագ դաշնակից Ռուսաստանի '''դավադիր գործունեության''' և '''ՀՀ իշխանությունների բացարձակապես հակաժողովրդական քաղաքականության''' լիակատար բացահայտման հետևանքով: Ավելին, Ռուսաստանի և նրանց '''դրածո ՀՀ իշխանությունների''' վարկը խիստ ընկել է նաև Սփյուռքահայության միջավայրում։|}} Վերոնշյալ ձևակերպումները չեզոք չեն։ Ասեմ ավելին, այդպիսի ձևակերպումների կարիք Հայերեն Վիքիպեդիան չունի։ Ես հետ եմ շրջել ձեր խմբագրումը։ Վերջին անգամ եմ խնդրում հոդվածում տեքստ ավելացնելիս այն ''հնարավորինս համապատասխանեցնել Վիքիպեդիայի առանցքային կոնոնակարգերին'' ([[ՎՊ:5Ս]])։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 08:44, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) :: Յարգելի Ջեո: Աղբյուրների ավելացումը չի փրկել այդ բաժինը յօդուածից հեռացուելուց: Իսկ ի՞նչը կարող էր փրկել: Կխնդրէի յուշել ինձ և փրկել հեռացնելուց: Աստուած փրկի բոլորիս՝ Հայաստանը և Սփիւռքը, զի Նրանն է Արքայութիւն և Զօրութիւն և Փառք յաւիտեանս. ամէն:[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 10:29, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Արքայազն-ավագ սեպուհ == Որջույն, [[Գլյուքսբուրգներ]] հոդվածում ''արքայազն'' բառը ''ավագ սեպուհ'' թարգմանելու իմաստն ինչո՞ւմ է, կբացատրե՞ք--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 05:47, 1 Հունվարի 2017 (UTC) :Ողջոյն, [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: Նախ, ասեմ, որ զարմանալի է և հաճելի, որ հետևում էք ՙՙԳլիւքսբուրգներ՚՚ յօդուածի փոփոխութիւններին: Ձեր օրինաչափ հարցին պատասխանեմ հետևեալ կերպ: Այն անձը, ում պատկանում է Ձեր նկատած տիտղոսը, իրականում արքայական տոհմի ներկայացուցիչ չէ, այսինքն՝ արքայազն չէ: Եւրոպական prince տիտղոսը, որը ծագում է լատիներէն princeps-ից, իրականում արքայազն չի նշանակում, աւելի շուտ՝ միայն արքայազն չի նշանակում, այլ նաև՝ իշխանազուն կամ իշխանազն: Ուշադրութիւն դարձրէք, որ յօդուածիս տուեալ հատուածում խօսւում է դքսական գահատոհմի մասին: Ուստի այդ դէպքում ՙՙպրինց՚՚-ը իշխանազն է, այլ ոչ թէ արքայազն: Իսկ իշխանազն, այսինքն, միջնադարեան հայկական տերմինով՝ ՍԵՊՈՒՀ լինելով հանդերձ, այդ անձնաւորութիւնը նաև իր ազնուական տոհմի՝ տուեալ դէպքում՝ Գլիւքսբուրգների դքսական գահատոհմի գահաժառանգն է: Քանզի վաղ միջնադարեան Հայաստանում հռոմէա-բիւզանդական ծագում ունեցող դքսական տիտղոսներին, կարելի է ասել, որ համապատասխանում էին աւագ նախարարների տիտղոսները, իսկ նույնպէս հռոմէա-բիւզանդական ծագում ունեցող կոմսական տիտղոսներին՝ պարզապէս նախարարները (չասենք՝ կրտսեր նախարարներ, քանզի նրանց համար էլ պահւում է ԲԱՐՈՆ արևմտաեւրոպական տիտղոսը), ապա կարելի է համարել, որ տոհմապետի կամ հայերէն մէկ այլ տերմինով ասած՝ նախարարական տոհմի ՙՙՆԱՀԱՊԵՏ՚՚-ի յաջորդողը՝ գահաժառանգը, ինչպէս միջնադարեան Հայասատանում, համապատասխանել է ՙՙաւագ սեպուհ՚՚ տիտղոսին, ուստի պէտք է կոչել հենց աւագ սեպուհ: Բոլոր սեպուհների մէջ նա առաջինն էր և սովորաբար՝ նախարարական տոհմի նահապետի անդրանիկ որդին: Ահա պատճառը, որ կարելի է համարձակ կերպով օտար (լատինական ծագում ունեցող) և շփոթութիւն առաջացնող (արքայա՞զն թէ իշխանա՞զն) ՙՙկրոն-պրինց՚՚-ը թարգմանել հարազատ և աւելի միանշանակ ՙՙաւագ սեպուհ՚՚ տերմինով: Իսկ ամէն նախարարական տոհմում կար իր գահը (հայկական նախարարական տոհմերի գահերը դասակարգուած էին ՙՙԳահնամակ՚՚-ում) և թագը (ՙՙպսակը՚՚), գրեթէ ճիշտ այնպէս, ինչպէս եւրոպական դքսական, կոմսական տոհմերում: Ուստի տոհմի նահապետին յաջորդողը՝ աւագ սեպուհը, փաստօրէն նաև գահաժառանգն էր կամ թագաժառանգը՝ ՙՙկրոն-պրինց՚՚: Առայժմ ահա այսքանը՝ ի պատասխան Ձեր հարցի: Յուսով եմ հայկական տեմինները իրենց տեղը դարձեալ կզբաղեցնեն, աստիճանաբար դուրս մղելով օտար և, յատկապէս, շփոթութիւն առաջացնող՝ ոչ միանշանակ տերմինները: Փորձում եմ դրան նպաստել իմ պրոֆեսիոնալ պատմաբանի կրթութեամբ և համեստ գիտելիքներով: Ուրախ եմ, եթէ Ձեր հետաքրքրասիրութիւնը բաւարարեցի: Օգտուելով առիթից, շնորհաւորում եմ Ձեր նոր տարին և մաղթում եմ առողջութիւն, յաջողութիւններ և երջանկութիւն: Ընդունէք, խնդրեմ յարգանացս հաւաստիքը: Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: ::Ողջույն, [[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Շնորհակալություն արձագանքի և բարեմաղթանքներ համար: Այս ամենը գուցե տոհմերին վերավերող կամ մեկ այլ հոդվածում տեղադրեք համապատասխան հղումներով: Վերևում Դուք խոսում եք հայկական իրենց կիրառությունը սպառած տիտղոսների մասին (Հակոբ Մանանդյան, Ֆեոդալիզմը հին Հայաստանում, Երկեր, հ․ 4, Երևան, 1981): Իսկ հոդվածը գերմանակա, անգլիական, շոտլանդական տոհմերին է վերաբերվում: Առաջարկում եմ արևմտյան և արևելյան տիտղոսները պահպանել իրենց կոլորիտով նաև վիքիում խառնաշփոթ չառաջացնելու նկատառումով: Ես էլ հայերենի ջատագով եմ, սակայն չեմ կարող համաձայնվել, օրինակ, եթե առաջարկեք ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ՆԱՀԱՊԵՏ կոչել: Ես նույնպես շնորհավորհում եմ Ձեր Նոր տարին, մաղթելով ամենայն բարիք և հետաքրքիր խմբագրումներ: Սիրով--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 16:14, 3 Հունվարի 2017 (UTC) :::Յարգելի [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: Ձեր գրածին պատասխանեմ հնարաւորինս կարճ: 1. Թագաւորը նահապետ չէ: Նահապետը, սովորաբար, նախարարական տոհմի աւագն է կամ տանուտէրը: Հայ ազգի ազգապետեր կամ նահապետեր էլ են եղել՝ այսինքն՝ յունարէն ասած՝ պատրիարք-ներ, ինչպէս Հայկը, Արամայիսը, Արամը... Սակայն նրանք ԹԱԳԱՒՈՐ կամ ԱՐՔԱՅ տիտղոսը չեն կրել... Ըստ հայկական աւանդութեան, առաջինը նահապետներից, ով արքայական թագ է կրել եղել է ՊԱՐՈՅՐԸ կամ Պարոյր Սկայորդին... Մինչև այդ նրանք պարզապէս ազգապետներ կամ նահապետներ են եղել... 2.Եթէ փոքր ինչ աւելի ուշադիր նայէք, կտեսնէք, որ եւրոպական տերմինները Դուք էլ էք անկախ Ձեզանից հայացնում և հայկական կոլորիտով ներկայացնում: Օրինակ, գերմանական թագաւորներին ո՛չ մի տեղ դուք կամ որևէ մէկ այլ հայ անձ՝ ՔՅՈՆԻԳ, դանիականներին՝ ՔՈՆԳԵ, անգլիականներին՝ ՔԻՆԳ, շոտլանդականներին՝ ՐԻԳՀ, իսպանականներին՝ ՌԵՅ, ֆրանսիականներին՝ ՌՈՒԱ, յունականներին՝ հին յունարէնով ԲԱՍԻԼԵՒՍ կամ նոր յունարէնով ՎԱԶԻԼԻԱՍ, լեհականներին՝ ԿՌՈԼ, չեխականներին՝ ԿՈՐՈԼ, վրացականներին ՄԵՓԷ չէք գրում, այլ ամէնուր հայերէն՝ ԹԱԳԱՒՈՐ: Այսինքն՝ թարգմանում էք հայերէն, հայացնում էք տերմինը, մոռանալով եւրոպական ու արևելեան կոլորիտի մասին: Դա բնական է: Դարձեալ և նոյն կերպ Դուք գերմանական ՊՐԻՆՑ-ներին, ռուսական ԿՆՅԱԶ-ներին, անգլիական ՓՐԻՆՍ-ներին, ֆրանսիական ՊՐԻՆՍ-ներին, իսպանական ՊՐԻՆՍԻՊԵ-ներին, լեհական ՔՍՅԱՆԶ-ներին, սերբական ԿՆԵԶ-ներին, ճապոնական ՕՁԻ-ներին՝ հայերէն ԻՇԽԱՆ էք գրում և այսպէս շարունակ... 3.Այնպէս որ, ինչպէս տեսնում էք, Դուք էլ էք վարւում իմ՝ վերևում գրածի տրամաբանութեամբ: 4.Ձեր առաջարկի մասին. ասեմ, որ ՍԵՊՈՒՀ յօդուածում արդէն բաւականաչափ գրել եմ այդ ամէնի մասին: 5. Իսկ յօդուածը, որի մասին Դուք հետաքրքրուել էք այո՛, գերմանական, բայց ո՛չ անգլիական կամ, առաւել ևս՝ շոտլանդական տոհմերի մասին է: 6. Ի դէպ, նկատե՞լ էք, որ ոչ միայն տիտղոսներում ենք այդպէս վարւում, այլև՝ երկրանուններում: Օրինակ՝ Շոտլանդիային հայերս շոտլանդերէն չենք անուանում na h-Alba, այսինքն՝ նա հ-Ալբա, և նոյնիսկ գոնէ անգլերէն՝ Scotland, Սքոթլանդ, այլ անպայման հայացնում ենք՝ Շոթլանդիա: Անգլիային անգլերէն England, Ինգլանդ չենք անուանում, Գերմանիային էլ՝ գերմաներէն՝ Deutschland, Դօյչլանդ... Ի դէպ, գիտէք, որ Լեհաստանին լեհերէն Polska, Պոլսկա են անուանում, սակայն հայերիս հեչ վեջն էլ չէ... Կամ, ասենք, գիտէք նաև, որ Վրաստանին վրացիք անուանում են՝ საქართველო, Սաքարթվելո... Բայց հայերիս դա առանձնապէս չի յուզում: Սակայն միայն մենք չենք այդպէս վարւում: Բոլորն էլ, ով ինչքան հնարաւորութիւն ունի, իրենց լեզուով են թարգմանում թէ՛ տիտղոսները, թէ՛ երկրանունները թէ՛ մնացած ամէն ինչ: Ահա՝ ռուսները ՍԱՔԱՐԹՎԵԼՈ-ին Грузия են ասում, իսկ անգլիացիները՝ GEORGIA` Ջորջիա: Ֆրանսիացիները Գերմանիային Ալեմայն են ասում... Եւ այսպէս շարունակ: Վստահ եղէք, որ տիտղոսների հարցում էլ ամէն ազգ հնարաւորինս թարգմանում է, բոլորովին չմտածելով կոլորիտ պահելու մասին: Օրինակ՝ գերմանացիները ասում են GRAF, ԳՐԱՖ, իսկ անգլիացիները՝ EARL, ԸՐԼ, COUNT, ՔԱՈՒՆԹ, ֆրանսիացիները՝ COMTE, իսպանացիները՝ CONDE, ֆինները՝ JAARLI, չեխերը՝ ՀՐԱԲԵ, իռլանդացիները՝ ԻԱՐԼԱ, ճապոնացիները՝ 伯爵, այսինքն՝ ՀԱԿՈՒՇԱԿՈՒ, կորեացիները՝ 백작, այսինքն՝ ԲԵԳՋԱ... Այնինչ մենք՝ հայերս, նոյն այդ տիտղոսը հայաւարի ենք ասում՝ ԿՈՄՍ: Բոլոր վերը թուարկած ազգերն էլ և ոչ միայն նրանք, օտար տիտղոսները ազգայնացնում են... և ոչ միայն տիտղոսները, այլև մնացած բոլոր տերմինները, ինչ որ հնարաւոր է, ինչ որ իրենց լեզուն հնարաւորութիւն է տալիս... Ըստ իս, պէտք է մենք էլ օգտուենք այս բնական սկզբունքից և բոլորովին չքաշուենք օտար տերմինների ազգայնացման համաշխարհային այդ սկզբունքը կիրառելիս... Ահա առայժմ այսքանը: Դարձեալ լաւագոյն մաղթանքներով՝ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 11:58, 4 Հունվարի 2017 (UTC) Հարգարժան [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], կսկսեմ վերջին 6-րդ կետից. *ուզում եմ հասկանալ, թե որտեղից ենթադրեցիք, որ խորշում եմ հայերեն տերմիններ կիրառելուց: Մենք խոսում ենք սեպուհ և արքայազն բառերի մասին: Իրանական ծագում ունեցաղ սեպուհ բառի առավելությունները արքայազնի նկատմամբ, այն էլ եվրոպական տիտղոսները մեկնաբանելու համար արդարացված չէ: Արքայազնը հայերեն, շատ պարզ և հասկանալի բառ է, և ես ամենևին էլ չեմ առաջարկում կիրառել պրինց բառը, որ դուք սեպուհն եք առաջադրում: * Իսկ թագավորի օրինակը պատահական չեմ բերել. եթե արքայատոհմ եք ասում, կարող եք միանգամից տոհմապետ կամ նահապետ ասել թագավորի փոխարեն: * Ես կիրառում եմ արդեն ընդունված հայերեն տերմիններ, և ամենևին էլ «ակամայից» չեմ հայացնում (ինչպես Դուք եք ձգտում) * Իսկ ինչ վերաբերվում է սեպուհին, ապա թույլ տվեք հիշեցնել, որ անգամ հայերենում սպառված տերմին է: Սեպուհ տիտղոսի ստուգաբանությունը շատ խառն է, իսկ արքայազն պարզորոշ՝ արքայի որդի * Ձեր հոդվածը գերմանական տոհմի մասին է, բայց սերտորեն կապված է տվյալ դարաշրջանի և եվրոպայի տիտղոսների հետ: Չենք մոռանում, որ քննարկման թեման սեպուհ բառի կիրառությունն է այս հոդվածում: Կարծում եմ հարցեր չեն լինի: Իսկ ընդհանուր առմամբ ես նյութն ըմբռնելի գրելու կողմնակից եմ: Սիրով--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 13:54, 4 Հունվարի 2017 (UTC) :::: Յարգելի [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: 1.Խնդրեմ ուշադիր նայէք դիտարկուող յօդուածը: Կրկնում եմ: Այն անձը, ում պատկանում է Ձեր նկատած տիտղոսը, իրականում արքայական տոհմի ներկայացուցիչ չէ, այսինքն՝ '''''արքայազն''''' չէ: Այդ անձը, որի մասին խօսում ենք` 1985-ին ծնուած Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը,որը 2017-ի յուլիսի 19-ին 32 տարեկան կդառնա, նորից եմ կրկնում՝ '''''ԱՐՔԱՅԱԶՆ''''' չէ, արքայորդի չէ, այլ լայն իմաստով ԻՇԽԱՆԱԶՆ, իշխանի կամ աւելի ճիշտ` դքսի որդի, այսպէս ասած` դքսազն, դքսորդի, և տեսականօրէն դառնալու է դուքս, ուստի և '''''աւագ սեպուհ''''' է, ինչպէս ցանկացած իշխանի կամ դքսի աւագ կամ թագաժառանգ որդի: Նա իր ԴՔՍԱԿԱՆ տոհմի ժառանգորդն ու շարունակողն է: Հետաքրքիր է, որ նրա դքսական տոհմի դքսական տիրույթը` դքսությունը Գերմանիայում է, այդ տարածքում տոհմը որևէ փաստացի իշխանութիւն չունի, քանզի Գերմանիան հանրապետութիւն է, ուստի իրենք միայն տեսականօրէն են դքսեր: Աւելի ճիշտ` աւագ սեպուհներ, կամ եթէ կուզէք` աւագ դքսորդիներ: Այսինքն տոհմի ներկայիս թագաժառանգը` Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը իրականում հող չունի, նրան կարելի է անուանել Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդ "Անհողին", ինչպէս և իր հորը՝ իշխանազն Քրիստոֆին, որը Շլեզվիգ-Հոլշթայնի տիտղոսակիր դուքսն է, Օլդենբուրգների և Գլիւքսբուրգների տոհմի ՆԱՀԱՊԵՏԸ: Սակայն այնուհանդերձ` Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդի հայրը` Քրիշտոֆը արքայազն չէ, այլ ԻՇԽԱՆԱԶՆ (այսպէս ասած "գահ է բարձրացել" 1980-ին` 31 տարեկանում, իսկ 2017-ի օգոստոսի 22-ին կդառնա 68 տարեկան): Նկատի ունենալով, որ թէ' Քրիստոֆը և թէ' իր գահի ժառանգորդը` աւագ որդին` աւագ սեպուհ Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը, անհող ազնուականներ են, և, փաստացի, այս տոհմի գահաժառանգը կմնա հենց իշխանազն և, առայժմ՝ ԱՒԱԳ ՍԵՊՈՒՀ, այն էլ՝ հողազուրկ, քանի դեռ Գերմանիան միապետական կարգերի վերականգնումը թոյլ չի տայ և դքսութեան տարածքը չի տայ այդ տոհմին: Եւ նոյնիսկ իր դքսութեան տարածքը ստանալու դէպքում Ֆրիդրիխ Ֆերդինանդը կշարունակի մնալ աւագ սեպուհ, քանի դեռ գահի վրայ չի փոխարինել իր հօրը՝ Քրիշտոֆին և չի ստացել պրինց՝ իշխանազն կամ դուքս տիտղոսներից մէկը: 2.Հայերենում սեպուհ բառը սպառուած չէ: Այն կիրառւում է, օրինակ, Հայկական տաճարական ասպետների միաբանութիւնում, որպէս ասպետից վեր տիտղոս: Նաև յաճախ կիրառւում է որպէս անձնանուն: 3.Ձեր կարծիքով «Արքայ» բառը հայերէն է, սակայն այն գիտնականները, որոնք «Սեպուհ»-ը համարում են իրանական ծագմամբ բառ, «Արքայ»-ն էլ համարում են յունական ծագմամբ բառ... Ահա կարդացեք հետևեալը Wictionary-ից (իր հերթին վերցրուած հայագիտական գրականութիւնից). "Արքայ - The root is արք- ‎(arkʿ-), since long linked with Ancient Greek ἀρχός ‎(arkhós, “leader”), ἄρχων ‎(árkhōn, “king”), ἀρχή ‎(arkhḗ, “beginning”), ἄρχω ‎(árkhō, “to rule”). The Armenian may be borrowed from Ancient Greek via Classical Syriac. Alternatively, they may reflect a common borrowing from a Mediterranean substrate source. Compare also the correspondence ἄρχων ‎(árkhōn) : արքունի ‎(arkʿuni)". Ըստ նրանց, "Արքայ" բառը փոխառեալ է, վերցրուած դասական ասորերենի միջոցով... 4.Ցաւօք, "Արքայ" բառի օտար (յունարէն, իրանական, սանսկրիտ, նոյնիսկ եբրայեցերէն) ծագման մասին է նշում նաև ականաւոր լեզուաբան Հրաչեայ Աճառյանը` իր «Հայերէն արմատական բառարանում»<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէն արմատական բառարան, Հրաչեայ Աճառեան։ Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երեւան, 1926, հատոր 1-ին, էջ 346:</ref> 5.«Սեպուհի» իրանական ծագումը (որը գիտութեան մէջ ընդունուել է, ինչպէս և «Արքայ» բառի ոչ հայկական ծագումը, քանզի հնդեւրոպական ժողովուրդների հայկական նախահայրենիքի մասին տեսությունը դեռ չի յաղթել) կարող է ստիպել մեզ, որ ասենք, նոր տերմին հնարենք` դքսազն, կամ դքսորդի, դքսաժառանգ, որն աւելի մօտ է եւրոպականի իմաստին, բայց յունա-հռոմէական արմատ-ծագում կունենա...(?) Աւելի հասկանալի կլինի: (?) Գուցէ: Կամ էլ ուղղակի գրենք ժառանգորդ-պրինց: (?) Չե'նք մոռանում, որ Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը պրինց է, պրինցի որդի, սակայն ՊՐԻՆՑ չի նշանակում ԱՐՔԱՅԱԶՆ: Պրինց նշանակում է նախ և առաջ` ԻՇԽԱՆ և իշխանազն: Եւ միայն դրանից յետոյ՝ այն էլ երբեմն` արքայազն (ի դէպ, '''''արքայազն''''' կարող է լինել ոչ միայն արքայի որդին՝ '''''արքայորդին''''', այլև, ասենք՝ արքայի եղբայրը՝ '''''արքայեղբայրը'''''), արքայորդի, այսինքն` королевич կամ царевич կամ цесаревич: Ի դէպ Կիլիկեան Հայաստանում "պրինց" տիտղոսը ԲՐԻՆՁ ձևով կիրառուել է: Եւ նոյնպէս նշանակել է "իշխան", այլ ոչ թէ` "արքայազն": 6. Ուրախ եմ, որ ձգտում էք ճշմարտութեանը: Ուրեմն նաև պատրաստ եղէք ընդունելու, որ ճշմարտութիւնը երբեմն անսովոր տեսք է ունենում: Առայժմ այսքանը: Ընդունէ՛ք ջերմ ողջոյններս, հայրենակից: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:03, 4 Հունվարի 2017 (UTC) {{ծանցանկ}} == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.<nowiki><ref group=survey>This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.</ref> The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.<ref group=survey>Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].</ref></nowiki> The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=50VAEME Take the survey now!]'''</big> You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 21:38, 13 Հունվարի 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/50-VAEME&oldid=16205390 --> <references group=survey /> == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.tert.am/am/news/2015/01/13/ashot/1557464 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՓ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 19:27, 26 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Երախտագիտութիւնս եմ յայտնում [[Հիբրիդային պատերազմ]] յօդուածում կատարածս համեստ ներդումների համար Ձեր յայտնած շնորհակալութեան համար: Իրականում յօդուածը, այսպէս ասած 0-ից ես եմ ստեղծել: Յօդուածի 7 մասերից 3-րդ մասում 3.2 և 3.3 կէտերում օգտագործել էի որոշ մէջբերումներ մամուլից, ինչը սովորական է Վիքիպեդիայի և աշխարհի բոլոր հանրագիտարանների համար: Ընդ որում՝ նշել էի աղբիւրը և կատարել համապատասխան յղումներ: Ելնելով մէկ կամ մի քանի մասնակիցների մտահոգութիւնից, իմ տեքստի վերաբերեալ, «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածի համապատասխան հատուածները վերաշարադրել եմ կամ թողել միայն ամփոփ նկարագրութիւնը՝ յղումներ տեղադրելով իմ օգտագործած աղբիւրներին: Յուսով եմ, այսքանով ինձ անյայտ մնացող մէկ կամ մի քանի մասնակիցներն այլևս մտահոգուելու կարիք չեն ունենա: Իրօք, շատ ուրախ եմ հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու Ձեր անկեղծ ցանկութեան համար: Նոյնպիսի ցանկութիւն ես ևս ունեմ, և եթէ չլինէր «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածիս շուրջ այս խնդիրը, հայերէն Վիքիպեդիան այսօր, գուցէ, կհարստանար ևս մէկ հետաքրքիր յօդուածով, որ, կարծեմ իմ ստեղծած 111-րդը կլինէր՝ 2015 թուականի հոկտեմբերից ի վեր: Ամէն դէպքում, Ձեր արձագանքը և մեր անանուն մտահոգուած մասնակցի (մասնակիցների?) մտահոգութիւնները բաւական դրական եմ գնահատում և, իհարկէ, ժամանակի ընթացքում կփորձեմ հնարաւորինս է՛լ աւելի բարելաւել այդ կարևոր յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը՝ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: Յ.Գ. - Եթէ դէմ չէք, յօդուածիս վերևում դրուած հեղինակային իրաւունքի խախտումների մասին նշումները հանել եմ: Կարծում եմ, յօդուածն այս` նորացրածս, բարելաւածս տեսքով այլևս դրանց կարիքը չունի: Կանխաւ շնորհակալ եմ համագործակցութեան և բարեկամական տրամադրուածութեան համար: Մնացական Ռ. Խաչատրեան == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.lragir.am/index/arm/0/interview/rss/125103 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՓ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 19:27, 26 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Երախտագիտութիւնս եմ յայտնում [[Հիբրիդային պատերազմ]] յօդուածում կատարածս համեստ ներդումների համար Ձեր յայտնած շնորհակալութեան համար: Իրականում յօդուածը, այսպէս ասած 0-ից ես եմ ստեղծել: Յօդուածի 7 մասերից 3-րդ մասում 3.2 և 3.3 կէտերում օգտագործել էի որոշ մէջբերումներ մամուլից, ինչը սովորական է Վիքիպեդիայի և աշխարհի բոլոր հանրագիտարանների համար: Ընդ որում՝ նշել էի աղբիւրը և կատարել համապատասխան յղումներ: Ելնելով մէկ կամ մի քանի մասնակիցների մտահոգութիւնից, իմ տեքստի վերաբերեալ, «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածի համապատասխան հատուածները վերաշարադրել եմ կամ թողել միայն ամփոփ նկարագրութիւնը՝ յղումներ տեղադրելով իմ օգտագործած աղբիւրներին: Յուսով եմ, այսքանով ինձ անյայտ մնացող մէկ կամ մի քանի մասնակիցներն այլևս մտահոգուելու կարիք չեն ունենա: Իրօք, շատ ուրախ եմ հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու Ձեր անկեղծ ցանկութեան համար: Նոյնպիսի ցանկութիւն ես ևս ունեմ, և եթէ չլինէր «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածիս շուրջ այս խնդիրը, հայերէն Վիքիպեդիան այսօր, գուցէ, կհարստանար ևս մէկ հետաքրքիր յօդուածով, որ, կարծեմ իմ ստեղծած 111-րդը կլինէր՝ 2015 թուականի հոկտեմբերից ի վեր: Ամէն դէպքում, Ձեր արձագանքը և մեր անանուն մտահոգուած մասնակցի (մասնակիցների?) մտահոգութիւնները բաւական դրական եմ գնահատում և, իհարկէ, ժամանակի ընթացքում կփորձեմ հնարաւորինս է՛լ աւելի բարելաւել այդ կարևոր յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը՝ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: Յ.Գ. - Եթէ դէմ չէք, յօդուածիս վերևում դրուած հեղինակային իրաւունքի խախտումների մասին նշումները հանել եմ: Կարծում եմ, յօդուածն այս տեսքով այլևս դրանց կարիքը չունի: Կանխաւ շնորհակալ եմ համագործակցութեան և բարեկամական տրամադրուածութեան համար: Մնացական Ռ. Խաչատրեան :Հարգելի՛ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, խախտումը հայտնաբերել եմ ես, իսկ «մեկ կամ մի քանի մասնակից» արտահայտությունը կաղապարային է, այսինքն՝ կաղապարում է այդպես գրված: Հավատացե՛ք, որ անդրադարձը միայն բարեկամական է և միտում չունի նվաստացնել Ձեր ներդրումները մեր հանրագիտարանում: Մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 15:42, 30 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի՛ [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Շատ բարի: Սիրով ընդունում եմ Ձեր հաւաստիացումն առ այն, որ Ձեր անդրադարձը իմ ստեղծած «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածին միայն բարեկամական է և միտում չունի նուաստացնելու իմ համեստ ներդրումները ՄԵՐ հանրագիտարանում: Փոխադարձաբար ես ևս մաղթում եմ Ձեզ հաճելի վիքիխմբագրումներ:------[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], ռազմական պատմաբան ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 06:53, 1 Փետրվարի 2017 (UTC) == Զինված ուժեր == {{Հարգելի մասնակից}}, ինչո՞վ է պայմանավորված [[Զինված ուժեր]] հոդվածում մի ամբողջ մեծ բաժին [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80#.D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.A6.D5.AB.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.AE_.D5.B8.D6.82.D5.AA.D5.A5.D6.80 Հայաստանի զինված ուժերի պատմությանը նվիրելու] հանգամանքը: Տվյալ հոդվածը ոչ թե Հայաստանի զինված ուժերի, այլ ընդհանրապես զինված ուժեր հասկացությանն է վերաբերում: Եթե այդ հոդվածում նման մեծ ծավալի նյութ է տեղադրվում Հայաստանի ԶՈՒ-ի պատմության վերաբերյալ, ապա նույն կերպ կարելի է ավելացնել ցանկացած երկրի ԶՈՒ-ի պատմության մասին տեղեկատվություն: Այդ դեպքում հոդվածը կկորցնի իր ուղղակի իմաստից:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:57, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: Հետևել ենք հայկական սովետական հանրագիտարանի տրամաբանությանը, որը «Զինուած ուժեր» յօդուածում զգալի ուշադրութիւն է յատկացրել հայկական զինուած ուժերին: Նոյն կերպ վարւում են նաև այլ երկրների հանրագիտարաները: Այդ յօդուածում անդրադարձը հայկական ԶՈՒ-ի պատմութեանը, ըստ իս, մեծ չէ: Բազմակի աւելի մեծ պիտի լինի հայերէն Վիքիպեդիայի «Հայաստանի զինուած ուժեր» յօդուածը: Ի դէպ, վերջերս իմ` վիքիպեդիայում ծաւալած գործունէութեան նկատմամբ ուշադրութիւնը գնալով մեծանում է... :) Ընդունէք յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 11:32, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Իմ կարծիքով, հետևողական աշխատանքը միշտ էլ գնահատելի է: Հայերեն վիքիպեդիայում կա այսպիսի կաղապար՝ <nowiki>{{Հիմնական|հոդվածի անուն, տվյալ դեպքում ՀՀ ԶՈՒ պատմություն}}</nowiki>: Այն կարելի է տեղաադրել տբաժնի սկզբում, որին սեղմելով՝ ընթերցողի առջև կբացվի հիմնական հոդվածը: Կարելի է այս հոդվածում փոքր ինչ կրճատել Հայաստանի զինված ուժերի պատմություն բաժնի բովանդակությունն, ինչպես նաև ստեղծել Հայաստանի ռազմական պատմություն հոդվածը, եթե իհարկե, չկա արդեն:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:37, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: «Զինուած ուժեր» յօդուածում Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութեան բաժինը, ըստ իս, լիովին նորմալ է: Այն բաւական համառօտ է ներկայացնում Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւնը: Իսկ «Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւն» կամ «Հայաստանի ռազմական պատմութիւն» վերտառութեամբ յօդուածներ, ցաւօք, չկան: Ընդամէնը մի բաժին կա «ՀՀ զինուած ուժեր» յօդուածում, այն էլ, բնականաբար, սոսկ ներկայիս հայկական պետութեան ԶՈՒ-ի պատմութիւնն է, ընդ որում՝ չափազանց աղքատիկ: Նախատեսում եմ, Աստծոյ օգնութեամբ, ստեղծել թէ՛ «Հայաստանի ռազմական պատմութիւն», թէ՛ «Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւն» վերնագրերով յօդուածներ: Հասկանալի է, որ չնայեած թուացեալ նմանութեանը, դրանք երկու տարբեր թեմաներ են: :) Ընդունէք լաւագոյն մաղթանքներս:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 12:26, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) == Խնդրանք == {{Հարգելի մասնակից}}, եթե դժվար չէ, կարո՞ղ եք հետևյալ անվանումը գրել արևմտահայերեն՝ ''«Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»''--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 19:40, 8 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: Սիրով կփորձեմ կատարել Ձեր խնդրանքը: Ըստ իս, դա շատ դիւրին է: ''[[Արևմտահայերեն|Արևմտահայերէն]]'' կլինի հետևեալ կերպ. ''«Թբիլիսիի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'': Իսկ դասական ուղղագրութեամբ, բայց ''[[արևելահայերեն|արևելահայերէն]]''՝ ''«Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»'': Ինչպէս տեսնում էք, այս տեքստի դէպքում տարբերութիւնները շատ փոքր եՆ: Սակայն մեծ ցանկութիւն ունեմ վրացական «Թբիլիսի» տեղանունը փոխարինել XIX դդ. և XX դարի առաջին կէսի «Թիֆլիս» ձևով, որն առաւել տարածուած էր հայերիս, այդ թւում՝ արևմտահայերի շրջանում: Ուստի կառաջարկէի հետևեալ տարբերակը. «Թիֆլիսի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'': Իսկ եթէ զուտ հայերէն գրենք այդ քաղաքի անուանումը՝ արևելահայերէն, թէ արևմտահայերէն, ապա թարգմանութեան համար Ձեր առաջարկած այդ նախադասութիւնը կամ աւելի շուտ՝ բառաշարը հետևեալ տեսքը պիտի ընդունի. «Տփղիսի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'' - արևմտահայերէն: «Տփղիսի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»'' - արևելահայերէն: «Տփղիսի հայ գրողաց և հասարակական գործչաց Խոջիվանք պանթէոն»'' - դասական հայերէն: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 06:07, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) :Ի դեպ, մեզ մոտ հոդվածը Թիֆլիս է՝ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)]]։ --[[User:GeoO|<font face="Candara" size="3px">@</font><font color="#C00">ջ</font><font color="#F0A000">ե</font><font color="#FFD700">օ</font>]] 06:47, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Կեցցէք, յարգելի [[User:GeoO|<font face="Candara" size="3px">@</font><font color="#C00">ջ</font><font color="#F0A000">ե</font><font color="#FFD700">օ</font>]]: Եւ շատ լաւ է, որ արևմտահայերէն յօդուածի վերնագիրը Թիֆլիս է: Իսկ ըստ իս, առաւել ճիշտ կլինէր թէ՛ արևելահայերէն, թէ՛ արևմտահայերէն` քաղաքի անունը տալ «Տփղիս» հայկական ձևով, որպէս հիմնական յօդուածի վերնագիր, իսկ փակագծում՝ վրացական «Թբիլիսի» կամ արաբացուած, պարսկացուած, թրքացուած, ռուսացուած «Թաֆլիս»-«Թիֆլիս»-«Տիֆլիս» ձևը, որը արմատացաւ հայերիս մօտ XIX դարում՝ ռուսական տիրապետութեան շրջանում, ապա՝ գրական հայերէնում պահպանուեց մինչև 1936 թուականը, իսկ խօսակցական հայերէնում՝ ցայժմ: IX դարի արաբագիր պարսիկ պատմաբան Բալազուրին յիշատակում է Տփղիսը «Թաֆլիս» ձևով, և այդ ժամանակներից, գուցէ աւելի վաղ՝ բիւզանդական ժամանակաշրջանից, քաղաքի գեղեցիկ հայեցի անուանումը օտարազգի ձևով է մտնում համաշխարհային պատմութեան մէջ: Հասկանալի է, որ վրացական աւանդոյթը քաղաքի անունը ծագած է համարում «Տպիլիսի» կամ «Տփիլիսի»՝ «տաք աղբիւրներ», այսինքն՝, փաստօրէն՝ «ջերմուկ» նշանակութիւնն ունեցող «Տփիլիսի» կամ «Թբիլիսի» վրացական անուանումից: Սակայն մենք հայերս ունենք մեր հայկական ձևը, որն աւելի ճիշտ կլինէր օգտագործել, ինչպէս «Կոստանդնուպոլիս»-ը՝ «Կոնստանտինոպոլիս»-ի կամ առաւել ևս «Ստամբուլ»-ի փոխարէն, «Հռոմ»-ը («Հռովմ»-ը)՝ լատինական ու իտալական «Րոմա»-յի, անգլերէն «Րոում»-ի, ռուսերէն «Ռիմ»-ի փոխարէն, «Աթենք»-ը՝ յունական «Աթենա»-յի, լատինական «Աթենս»-ի, ռուսական «Աֆինի»-ի փոխարէն, «Երուսաղէմ»-ը՝ հրէական «Իերշալայիմ»-ի կամ ռուսերէն «Իերուսալիմ»-ի կամ անգլերէն «Ջըրուզալիմ»-ի կամ արաբերեն՝ «Ղոդս»-ի փոխարէն... Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:----[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:17, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Շնորհակալություն բոլորիդ: Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ.Խաչատրյան, Դուք ինձ հաճելիորեն զարմացրեցիք :))--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:11, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) {{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր թույլտվությամբ կառաջարկեմ ժամանակ ունենալու դեպքում արևմտահայերենով ստեղծել [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6#.D4.B1.D6.80.D6.87.D5.B4.D5.BF.D5.A1.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D5.A5.D6.80.D5.A5.D5.B6_.D5.AD.D5.B4.D5.A2.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D5.B2.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.B6 հետևյալ հոդվածները]: Իհարկե, եթե Ձեր հետաքրքրությունների ոլորտից է թեմատիկան: Հոդվածները վերաբերում են Թբիլիսիի հայ քաղաքապետերին:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:17, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) == Հայերեն թարգմանություններ == Ողջույն, հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ձեր օգնության կարիքն ունեմ։ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան#Europeana / 1914-18|Europeana / 1914-18]] նախագծի շրջանակներում մարտի 1-ից նախատեսում ենք հոդվածներ գրել Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասին։ Ամբողջական ցանկերը և նախագծի էջը շուտով պատրաստ կլինի։ Կխնդրեի Ձեզ ժամանակ ունենալու դեպքում «Ռազմական տեխնիկա» բաժնի հոդվածների վերնագրերը թարգմանել հայերեն։ Կարող եք դրանք միանգամից [[Մասնակից:Lilitik22/ԱՀՊ|այս էջում]] ավելացնել։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 06:49, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :Ողջոյն, յարգելիս: Այժմ խիստ զբաղուած եմ, սակայն ժամանակ ունենալու դէպքում անպայման կկատարեմ Ձեր խնդրանքը: Միայն ասէք ինձ վերջնաժամկէտը: Յարգանքով՝ --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 14:21, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Եթե առաջիկա 10-15 օրվա ընթացքում անեք, հրաշալի կլինի, իսկ եթե ավելի ուշ, խնդիր չէ, այդ կատեգորիայի հոդվածների ցանկն ավելի ուշ կներկայացնենք։ --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 14:26, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Յարգելիս, խնդրեմ, ներեցէք, սակայն ինձ ոչ պակաս, քան մէկ ամիս է յարկաւոր: Այժմ կարևոր գործեր ունեմ, որոնցից չէի ցանկանայ շեղուել: Եթէ ստացուի աւելի շուտ, անխօս, կանեմ: Պարզապէս չեմ ցանկանում աւելորդ խոստումներ տալ և Ձեզ յուսախաբ անել: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 02:29, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::Հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, թող մեկ ամիս հետո լինի, ինչպես ասեցի խնդիր չէ։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 06:34, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) :::::Յարգելիս, առողջական վիճակիս կտրուկ վատթարացման հետ կապուած, կարողանում եմ կատարել միայն նախապէս պլանաւորածս խնդիրները: Ուստի, խնդրեմ, գտէք Ձեր վերոնշեալ այդ թեմաների ա՛յլ կատարողներ: Առողջութիւնս բարելաւուելուց յետոյ, երբ նաև ժամանակ գտնեմ, ապա կփորձեմ այդ մարդկանց արդէն կատարածը խմբագրել, եթէ, իհարկէ, դրա կարիքը կզգացուի: Կներէք, բայց գիտէք, որ մեր ցանկութիւնները և հնարաւորութիւնները յաճախ չեն համընկնում, այլապէս սիրով կ՛ուզէի օգտակար լինել այդ հարցում: :) Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:30, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::::Առողջություն և շուտափույթ ապաքինում եմ ցանկանում Ձեզ, հարգելի՛ [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Իհարկե, առողջությունն ամենակարևորն է։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 20:00, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::::Շատ շնորհակալ եմ:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 20:03, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) == Նշանավոր մեջբերումներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, առաջարկում եմ Րաֆֆու նշանավոր երկերի մեջբերումները զետեղել Վիքիքաղվածքում: Այն Վիքիպեդիայի նման նախագիծ է, որտեղ գրվում են մարդկանց մասին քաղվաքծներ, քաղվաքծներ (ցիտատներ), որոնք հենց իրենք են ասել. հղումը՝ [https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%90%D5%A1%D6%86%D6%86%D5%AB ահա]: Հարգանքներով՝ --[[Մասնակից:TonJ|TonJ]] ([[Մասնակցի քննարկում:TonJ|քննարկում]]) 15:35, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :Յարգելի [[Մասնակից:TonJ|TonJ]], Ձեր առաջարկին դէմ չեմ, սակայն, կարծում եմ, այս տարբերակն էլ վատը չէ, քանզի գրողների և ո՛չ միայն նրանց վերաբերեալ յօդուածներում, կարծես, ընդունուած է նման քաղուածքներ տեղադրելը: Եթէ, այդպէս է, ապա, կխնդրէի, հնարաւորութեան դէպքում, այդ վերջին տարբերակով առաջնորդուել, և աւելի հարստացնել սոյն յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 02:24, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == (''Sorry for writing in English'') <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=50VAEME Take the survey now.]''' If you already took the survey - thank you! We won't bother you again. '''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]]. '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:28, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/50-VAEME&oldid=16227501 --> == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.panorama.am/am/news/2016/09/30/%D5%80-%D4%B1%D5%B5%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%AF%D5%AB/1651824 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՊ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 00:33, 1 Մայիսի 2017 (UTC) --Բարի: Ձեր նկատի ունեցած այդ բաժինը հանեցի, քանի որ, իրօք, ժամանակ չունէի վերախմբագրելու:----[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:38, 1 Մայիսի 2017 (UTC) == Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ) == * Բարև ձեզ, հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Շնորհակալությունս եմ ձեզ հայտնում [[Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ)|այս]] հոդվածը տեղադրելու համար: Հաշվի առնելով, որ տեղադրված է «խմբագրում եմ» կաղապարը, այնուամենայնիվ հույս եմ հայտնում, որ կարևորագույն հոդվածներից նաև այս մեկը կունենա հայերեն որակյալ թարգմանություն: --[[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]] ([[Մասնակցի քննարկում:Pandukht|քննարկում]]) 20:12, 7 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) ::Բարև ձեզ, յարգելի [[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]]: Շնորհակալութիւնս եմ յայտնում Ձեզ, որ ճշտօրէն գնահատել էք յօդուածի կարևորութիւնը: Անշուշտ, յօդուածը խմբագրման է ենթակայ: Յուսով եմ բերել այնպիսի տեսքի, որ իւրաքանչիւր հետաքրքրուողի կարողանա սպառիչ կամ գրեթէ սպառիչ տեղեկատւութիւն տալ շօշափուած հարցի/հարցերի վերաբերեալ: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 23:06, 7 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) :::Շնորհակալություն, հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: --[[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]] ([[Մասնակցի քննարկում:Pandukht|քննարկում]]) 14:18, 8 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) == Անակնկալ Վիքիմեդիա Հայաստանից == {{հարգելի մասնակից}}, Դուք «[[Վիքիպեդիա:Նախագիծ/Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմ/Europeana 1914-1918]]» նախագծում ակտիվ մասնակցության համար նվեր ունեք։ Խնդրում ենք կապ հաստատել Վիքիմեդիա Հայաստանի հետ info{{@}}wikimedia.am էլ․ փոստով կամ +374 93118800 հեռախոսահամարով։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:Dato (WMAM)|Dato (WMAM)]] ([[Մասնակցի քննարկում:Dato (WMAM)|քննարկում]]) 07:44, 16 Հունվարի 2018 (UTC) ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Կիբեռնետիկական պատերազմ]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Կիբեռնետիկական պատերազմ]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''Գոյություն ունի նույն բովանդակությամբ կիբեռպատերազմ հոդվածը''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Կիբեռնետիկական պատերազմ|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]]։ Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 16:03, 2 Մարտի 2018 (UTC) |} -- [[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 16:03, 2 Մարտի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Armenmir|Armen]]: Ստուգեցի: Կարծեմ, երկուսն էլ ես եմ պատրաստել: ՙՙԿիբեռպատերազմ՚՚ վերնագիրն աւելի կարճ է: Եթէ ՙՙԿիբեռնետիկական պատերազմ՚՚ յօդուածի բովանդակութեանը լիովին համընկնում է, անշուշտ, դէմ չեմ, որ յօդւածներից մէկը ջնջուի: Ընդ որում, կխնդրէի, համեմատէիք և միաւորէիք յօդուածները, որպէսզի յօդուածներից մէկի ջնջման դէպքում բովանդակութեան որևէ կարևոր մաս չկորչի: Շնորհակալ եմ, որ այդքան զգօն էք իմ յօդուածները համեմատելիս: Ընդունէք, խնդրեմ յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 01:14, 5 Մարտի 2018 (UTC) :: Հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], երկուսն էլ նույն բովանդակությունը ունեն: Ամեն դեպքում, մի հատ նորից կստուգեմ: Այս դեպքում կարելի է կիբեռպատերազմը թողնել, իսկ կիբեռնետիկական պատերազմի համար վերահղում թողնել:--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 07:27, 5 Մարտի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Armenmir|Armen]]: Համամիտ եմ: Շնորհակալ եմ: Յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:03, 6 Մարտի 2018 (UTC) ==Կասկածելի էջ. «{{#if:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|[[:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]]}}»== [[Պատկեր:Red exclamation mark.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «{{#if:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|[[:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]]}}» հոդվածն ունի կասկածելի որակ կամ կրում է Վիքիպեդիայի նպատակներին չհամապատասխանող բնույթ։ Խնդրում ենք յոթնօրյա ժամկետում բարելավել հոդվածը, '''անհապաղ''' փոփոխություններ կատարել՝ Վիքիպեդիային համապատասխանեցնելու համար, հակառակ պարագայում այն ենթակա է ջնջման։ Եթե ունեք հարցեր կամ եթե օգնության կարիք կզգաք, կարող եք դիմել [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|այստեղ]]։ -- [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 07:53, 12 Մայիսի 2018 (UTC) ։։Բարի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:57, 12 Մայիսի 2018 (UTC) :::Ի դեպ, հոդվածի հետ կապված խնդիրը կվերանա վստահելի երկրորդական աղբյուրների առկայության դեպքում: Հարգանքով՝ [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:18, 12 Մայիսի 2018 (UTC) ։։Հարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]։ Ձեզ համար Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետության վարչապետ, նախկինում «Հայկական ժամանակ» թերթի գլխավոր խմբագիր, [[Նիկոլ Փաշինյան|Նիկոլ Փաշինյանի]] Չորրորդ հանրապետությունը կգա հոդվածը բերեմ<ref>«ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ – 2» –06/03/2010–schedule–09:02․ – Կգա Չորրորդ Հանրապետության ժամանակը։ Երրորդ Հանրապետությունը անցման ժամանակի համար էր։ Մի տեսակ ուսուցողական ձեռնարկ էր` իրականության մեջ ծավալվող։ Բաներ կան, որ տեսականորեն անհնար ա սովորել, պետք ա մաշկիդ վրա զգաս անպայման։ 1988-ի եւ 2008-ի արանքում ընկած ա ամբողջ քսան տարի։ Նրանք, որ 1988-ին ծնվեցին, էսօր քսանմեկ տարեկան են արդեն` 88-ը չէին տեսել, 2008-ը տեսան։ Տեսան, թե ինչ հսկայական ուժ կա թաքնված հայաստանցու մեջ, դուրս թափվելով ու իրար գումարվելով` դառնում ա փոթորիկ։ Ու տեսան նաեւ, թե ոնց էդքան ուժը վերջում գնում, թափվում ա ջուրը։ Դաժան պատմություն ա։ Եթե սիրտդ թույլ ա` կպայթի։ Եթե թույլ չի` ելք կփնտրես ու կգտնես։ Իմ գտած ելքը Չորրորդ Հանրապետությունն ա։ Որովհետեւ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունում արդեն գործում են, արդեն ամրապնդվել են վտանգավոր նախադեպեր։ Ավելի հեշտ ա նոր մեխ խփելը, քան ծուռ գնացած մեխն ուղղելը։ Հայ-թուրքական ու հայ-ադրբեջանական էն պայմանագրերը, որ Սերժը պատրաստվում ա ստորագրել, հենց էդ ծուռ գնացած մեխի արդյունքներն են ամրագրում։ Ուրեմն, հիմա ճիշտ ժամանակն ա` անցյալին շրջվենք մեջքով, խփենք մեր նոր մեխն ու դրանով անվավեր դարձնենք թե Սերժին, թե իրա ստորագրած պայմանագրերը։ Անցած քսան տարին փորձության շրջան էր, ինչքան սխալ կար` փորձեցինք։ Ու հիմա բոլորս էլ հասկանում ենք` ինչն էր սխալ, բայց հասկանալն ուրիշ ա, սխալից տարանջատվելը` ուրիշ։ Տարանջատվելու համար ազատ տարածություն ա պետք, որ չկա։ Եթե չկա, ուրեմն պետք ա ստեղծել։ Ես հենց սրան եմ ասում` Չորրորդ Հանրապետություն։ Բոլոր նրանք, ովքեր իրանց մեջ բավարար ուժ են զգում` անցյալից տարանջատվելու եւ նոր հանրային տարածություն ստեղծելու համար, կարող են դառնալ Չորրորդ Հանրապետության հիմնադիրները։ Իմ նախորդ տեքստի մեջ ես արդեն գրել եմ Չորրորդ Հանրապետության մասին, մասնավորապես` էն մասին, որ դրա հիմքում պետք ա ընկած լինի հստակ ձեւակերպված հանրային պայմանագիր։ Իսկ ի՞նչ ա, կհարցնեք դուք, Երրորդ Հանրապետության հիմքում չկա՞ր հանրային պայմանագիր։ Կար, բայց հստակ ձեւակերպված չէր, երեւի դրա համար էլ շարունակաբար խախտվեց։ Ես գիտեմ, ձեզանից ոմանք կասեն` «Ինչի՞ մասին ես դու ընդհանրապես խոսում, քո ասած հանրային պայմանագիրը սահմանադրությունն ա»։ Չէ, ես խոսում եմ էն նախնական բաղադրիչի մասին, առանց որի սահմանադրությունը դառնում ա թուղթ։ Ոնց որ հիմա` Հայաստանում։ Էն, ինչը որ ուժ ա տալիս թղթի վրա գրված բառերին, հաճախ թղթի վրա ֆիքսված չի, մարդկանց մտքում ա։ Արթուր Բաղդասարյանը, երբ որ 2008-ին լքեց իրան ձայն տված մարդկանց ու մտավ կոալիցիայի մեջ, երեւի կարծում էր, թե պրագմատիկ քայլ ա անում։ Չնայած հիմար մարդ չի, բայց ուշացումով հասկացավ, որ ինքնասպանություն ա գործել։ Ի վերջո` Սահմանադրության մեջ գրված չի, որ ընտրողների ձայները չի կարելի ծախել։ Էդ ընտրողնե՛րը որոշեցին, որ իրանց ձայները չէր կարելի ծախել։ Հենց էդ որոշման արդյունքում էր, որ քաղաքապետի մայիսյան ընտրություններից հետո Արթուրն ու իրա «էգ առյուծը» մնացին, մեղմ ասած, շփոթահար։ Ընդ որում, նկատի ունեցեք` Արթուրին ձայն տվածները հայաստանյան ընտրազանգվածի բոլորովին էլ ամենափայլուն մասը չեն։ Բայց նույնիսկ էդ ոչ ամենափայլուն մասը շատ ավելի սկզբունքային գտնվեց, քան Արթուր Բաղդասարյանը կարողացել էր պատկերացնել։ Որոշեց, որ պայմանագիրը խախտվել ա։ Էն պայմանագիրը, որը գրված չի, բանավոր ա, բայց պետք ա գործի։ Քաղաքականության մեջ մտնում են խոսքով։ Հարթակ ես գտնում, սկսում ես խոսել, շուրջդ հավաքվում են լսողները։ Եթե հավատում են խոսքիդ, դառնում են քո համակիրը։ Համակիրդ դառնալով` ձեւավորում են քո քաղաքական կապիտալը, դառնում են էդ կապիտալի մի մասը։ Կենդանի կապիտալ։ Բարդ փոխհարաբերություն ա։ Շատ ավելի բարդ ու նուրբ, քան վարձու բանվորի եւ կապիտալիստի փոխհարաբերությունը։ Կապիտալիստի առաջարկածն ընդամենը աշխատավարձ ա, որն ինքը սովորաբար վճարում ա։ Հարթակին բարձրացող քաղաքական գործչի առաջարկածը սկզբունքորեն ուրիշ բան ա։ Նման ա ընկերության։ Ընկերության առաջարկ։ Ընկերներ լինելու, միասին ինչ-որ բան կառուցելու առաջարկ։ Ազատության հրապարակում նման առաջարկ հնչել ա մի քանի անգամ։ Ու պատասխանը միշտ եղել ա ոգեւորության իններորդ ալիքը։ Շարունակությունը մեր բոլորի աչքի առաջ ա։ Շարունակությունն էն ա, որ Ազատության հրապարակի տեղում էսօր մեծ ու սեւ մի փոս ունենք։ Շարունակությունն էն ա, որ Նիկոլ Փաշինյանն էսօր բանտում ա, ու մենք չենք ազատում իրան, փորձ էլ չենք անում ազատելու։ Շարունակությունն էն ա, որ Տիգրան Առաքելյանը բանտում կուրանում ա, ու մենք չենք կարողանում իրան օգնել։ Բայց չէ՞ որ մենք շատ էինք, էնքան շատ, որ եթե միասին հավաքվեինք բանտի շուրջը, դրա պատերը փուլ կգային։ Մենք հիմա էլ ենք շատ, ուղղակի` ինչ-որ մի պահից շատ կարեւոր մի բան սխալ գնաց։ Էս պատմության մեջ, որն անցած երկու տասնամյակում մեր աչքերի առաջ կրկնվեց արդեն որերորդ անգամ, երկու հիմնական դաս կա։ Դաս առաջին` հակառակ տարածված էն կարծիքին, թե հայի համար ամենակարեւորը ընտանիքն ա, քաղաքական շինարարության առաջարկը` իրար ոչ թե ախպեր ու քուր, այլ ընկեր լինելու, միասին նոր երկիր կառուցելու առաջարկը, Հայաստանում ունի մշտական, կայուն պահանջարկ։ Դաս երկրորդ` Հայաստանի քաղաքական միտքը չի կարողանում բավարարել էդ պահանջարկը, մարդկանց անընդհատ տանում, դեմ ա տալիս նույն պատին։ Ավելի պարզ ասած` խոստումը տալիս ա, կատարել չի կարողանում։ Հայտնվել ա փակ շրջանի մեջ։ Քանի ուշ չի` փակ շրջանը կոտրել ա պետք, որ ավանդույթ չդառնա։ Ես հենց սրան եմ ասում` Չորրորդ Հանրապետություն։[]</ref>․ Նաև՝ հիշեցնեմ, որ [[Արմեն Սարգսյան]]ն իրեն հայտարարեց [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետության]] առաջին նախագահ։ մնացած հոդվածներն ու հեռուստահաղորդումներն էլ՝ տարբեր քաղաքական գործիչների և քաղաքագետների հղումններով՝ կխնդրեմ կարդաք ու դիտեք բուն իսկ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունն հոդվածում և կից աղբյուրներում։ Հարգանքով՝--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:48, 12 Մայիսի 2018 (UTC) === Ծանոթագրություններ === {{ծանցանկ}} ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''Տես ջնջման առաջադրված հոդվածների համապատասխան քննարկումը''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]], եթե բավարարում եք [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քվեարկության մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին։ Մյուս դեպքերում Ձեր ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն: Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 11:56, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) |} -- [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 11:56, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) ::Յարգելի՛ [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]])։ Շատ շնորհակալ եմ, որ յիշեցրիք իմ սկսած այդ յօդուածի թերի լինելու մասին։ Դրանից յետոյ փորձել եմ հնարաւորինս «զարգացնել» և կատարելագործել յօդուածս։ Խնդրեմ, օգտակար եղէք այդ գործում։ Ջնջելը միշտ էլ կա, սակայն յօդուածը կարող է դառնալ արժեքաւոր նիւթ վաղուայ սերունդների ուսումնասիրութեան համար։ Ընդունէք բարեկամական ողջոյններս ու բարեմաղթանքներս։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:59, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :::{{հարգելի մասնակից}}, հոդվածը ես չեմ պիտակել ջնջման, ուղղակի ըստ կանոնակարգի ծանուցել եմ: Ցավոք, ես ժամանակ չունեմ՝ զբաղվելու հոդվածի բարելավմամբ: Իսկ ջնջման քննարկումը [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]] է, իսկ հեղինակային իրավունքների խախտում, այնուամենայնիվ, կա: Մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:03, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) –––:::--Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]])։ Ա․–Չգիտեմ ո՞վ է ներկայացրել ջնջման, սակայն համապատասխան ուղերձն ինձ եկել է Ձեր անունից։ Բ․–ՙՙԱզատություն՚՚ ռադիոկայանից նյութը թեպետ վերցված է, սակայն խմբագրվել է բավական զգալի չափով, ամբողջական նախադասությունների տեքստերը վերաշարադրելով և անգամ պարբերությունները՝ ըստ տրամաբանության վերադասաւորելով։ Մյուս աղբյուրներից էլ, նույն սկզբունքներով վերցվում են նյութերը և տեղադրվում այս և այլ յօդուածներում։ Հեղինակային իրաւունքի խախտում կարող է լինել, եթէ նիւթն առանց փոփոխութիւնների, առանց վերախմբագրման և վերաշարադրման տեղադրւում է։ Գ․–Շատ շնորհակալ եմ իմ յօդուածների նկատմամբ այս ուշադիր վերաբերմունքի համար․․․ ։)--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:14, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :Հարգելի՛ գնդապետ, եթե ասում եմ ՀԻ խախտում, նշանակում է կան նախադասություններ, այնուամենայնիվ, որ չեն վերաշարադրել. դրա համար էլ պիտակեցի հոդվածը:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:17, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :Հ.Գ. Վստահ եմ՝ հիշում եք նախորդ մեր խոսակցությունը՝ կապված ՀԻ խախտումների հետ: Ուրեմն սա ընդունեք որպես պաշտոնական զգուշացում: Եթե հաջորդ անգամ կհայտնաբերվեն ՀԻ խախտման դեպքեր Ձեր կողմից, ապա դրան էլ կհաջորդի միավոր ժամանակահատվածով արգելափակումը: Հարգանքներս՝ --[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:20, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) –––:::--Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ես մի փոքր առաջ գրել էի, որ միայն քաղուածքներում եմ թողել ուղղակի պատճէնումը, ինչը բնական է։ Եթէ կա որևէ նախադասութիւն, որը ես բաց եմ թողել, հենց հիմա ուղարկէք ինձ և ես սիրով կուղղեմ։ Դա Ձեր կողմից կլինի աջակցութիւն Վիքիլեդիայի հարստացմանը և հայերէն Վիքիպեդիայի՝ բուլղարէր՝էնին և միւսներին հասնելուն նպաստելու շատ դրական քայլ․․․ ։) Ի դէպ, սա երկրորդ անգամ եմ գրում, քանի որ նախորդ գրածս, չգիտեմ ինչու, չպահպանուեց․․․ Համագործակցութեան ակնկալիքով՝ --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:27, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://himnadir.am/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%AB-%D5%B1%D6%87%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B4%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%AB-%D5%B7%D5%B8%D6%82/ կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՊ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:00, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) == Արգելափակում – 3 օր == {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[Պատկեր:Dialog-warning-custom.svg|80px|left|alt=|link=]] {{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր մասնակցային հաշիվը արգելափակվել է 3 օր։ Պատճառը՝ '''ՀԻ պաշտպանված կայքերից նյութեր ներմուծելն ու զգուշացումների անտեսումը'''։ {{#switch:3 օր|անժամկետ|անժամկետ ժամկետ=|#default=Արգելափակման ժամկետի լրանալուց հետո հրավիրում ենք Ձեզ կատարել կառուցողական խմբագրումներ։}} <small>''Եթե դեմ եք այս արգելափակմանը կամ այն արդարացի չեք համարում, կարող եք [[:Կաղապար:Ապաարգելափակում|արգելափակումից հանելու դիմում]] ներկայացնել այս գրառման ներքևում։''</small>--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:03, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) |} ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], Խնդրում եմ հանել արգելափակումը, որպէսզի խնդրոյ առարկայ յօդուածը համապատասխան բարելաւման ենթարկուի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:51, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) Հենց նախորդ գրառման մեջ ես Ձեզ պաշտոնապես զգուշացրել էի ձեռնպահ մնալ ՀԻ խախտումներով հոդվածներ ստեղծելուց: Կարծես Դուք լուրջ չեք ընդունում զգուշացումները և շարժվում եք միայն սեփական տեսակետի՝ ամեն գնով առաջմղման կանոնով: Հաջորդ խախտումը կբերի ավելի մեծ ժամանակահատվածով արգելափակման: Ապաարգելափակումից հետո մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:05, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], բայց ես չէի հասցրել ծանօթանալ ձեր վերոյիշեալ գրառմանը և որևէ կերպ արձագանքել, այնինչ Դուք արդէն արգելափակել էք ինձ։ Ուստի այժմ չեմ կարող որևէ կերպ բարելաւել յօդուածը, մինչև եռօրեայ ժամկէտը չանցնի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 20:41, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], Խնդրում եմ հանել արգելափակումը, որպէսզի խնդրոյ առարկայ յօդուածը համապատասխան բարելաւման ենթարկուի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:51, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) :::{{հարգելի մասնակից}}, նախ հավուր պատշաճի [[:Կաղապար:Ապաարգելափակում|արգելափակումից հանելու դիմում]] ներկայացված չէ, բացի այդ արգելափակումը մնում է մինչ ժամկետի ավարտը, քանի որ անտեսում եք բոլոր տեսակի զգուշացումները: Արգելափակումը կամ դրա ժամկետը կարող եմ փոփոխել միայն ես՝ արգելափակած ադմինիստրատորս: --[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 09:40, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]{{unblock| Նախ, ես տեղեակ չէի, այս ընթացակարգերի մասին, որպէսզի նհերկայացնէի համապատասխան դիմում։ Այնուհետև՝ ներքևում ներկայացրել եմ այդ յօդուածի արժէքաւորութեան մասին բաւական ծաւալուն նիւթ։ Կարծում եմ, հասկանալի է, որ ես մտադիր չեմ խախտումներ անել, և նախկինում էլ արուածները զուտ պատահականութեան արդիւնք են, այլ ոչ թէ չարամիտ գործողութիւններ։ ։) Յուսով եմ, առաջիկայում զերծ կմնամ նման քայլերից, որոնք յանգեցնում են արգելափակման։ Սակայն շնորհակալ եմ, որ այդքան ուշադրութիւն էք դարձնում հենց իմ յօդուածներին և հնարաւորութիւն էք տալիս առաւել կատարելագործել դրանք․․․ |nocat=1}}։ {{Ապաարգելափակում|ՙՙՀայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւն՚՚ վերնագրով յօդուածը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել․․․|nocat=1}} === ՙՙՀայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւն՚՚ վերնագրով յօդուածը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել=== ։։Յարգելի մասնակից [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]։ Կարծում եմ, որ [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը արժանի է պահպանելու և բարելաւելու, սակայն ոչ՝ ջնջելու։ Կարծում եմ, որ Ձեզ և մեր բազմաթիւ խմբագիրների համար էլ ընդունելի է այն միտքը, որ Հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու և ընդլայնելու կարևորագոյն ուղիներից մէկը պէտք է լինի օրիգինալ յօդուածների ստեղծումը, այլ ոչ միայն յօդուածների թարգմանութիւնը այլ լեզուներով Վիքիպեդիաներից։ Եւ մենք բոլորս՝ Հայերէն Վիքիպեդիայի խմբագիրներս մեծապէս հարստացրել և դեռ հարստացնելու ենք Հայերէն Վիքիպեդիան օրիգինալ յօդուածներով։ Չորրորդ Հանրապետության մասին յօդուած հայերէն Վիքիպեդիայում, ըստ իս, անհրաժեշտ է ունենալ։ Պատմական փաստերը խօսում են յօգուտ դրա։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան՝ պատմութեան ասպարէզ իջնելու մասին փաստեր === ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան Առաջին նախագահի յայտարարութիւններ ==== Շատ կարևոր է փաստ է, որ 2018 թ. փետրվարի 9-ին Արմեն Սարգսյանը խորհրդարանի «Ելք» խմբակցությունում «նախքան նախագահի պաշտոնը ստանձնելը հայտարարել է, որ դառնալու է չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը: Չորրորդ հանրապետությունը կարող է դառնալ Հայկական համագործակցությունը՝ ձեւաչափ, որը կմիավորի Հայաստանն ու Արցախը: Այդ համագործակցությունը կարելի է ստեղծել ներկայիս իրողությունների հիման վրա: Խոսելով Երուսաղեմի կարգավիճակի ճանաչման մասին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ելնում են ստեղծված իրողություններից: Այդ իրողությունների հիման վրա լեգիտիմ է լինելու Հայաստանի ու Արցախի միջեւ համագործակցության պայմանագրի ստորագրումը հետագայում միավորվելու հեռանկարով: Հեղափոխությունը շատ բան է փոխել Հայաստանում եւ տարածաշրջանում, այն չի կարող չազդել ղարաբաղյան հակամարտության եւ երկու հայկական պետությունների հարաբերությունների վրա:»<ref>Չորրորդ հանրապետություն. նոր պայմանագիր Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ Նյութի աղբյուրը` http://yn.am/?index&p=86506&l=am։ Երևան նիւզ․ամ։ [http://yn.am/?index&p=86506&l=am]</ref> Արմէն Սարգսեանի՝ Հայաստանի Չորրորդ հանրապետութեան առաջին նախագահ լինելու յայտարարութիան մասին հաղորդել են հայկական մի շարք լրատուամիջոցներ, այդ թւում՝ ՙԱրմէնպրեսը՚<ref>Ընտրվելու դեպքում կլինեմ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան։ 9 Փետրուար, 2018թ․։ [https://armenpress.am/arm/news/922129/yntrvelu-depqum-klinem-chorrord-hanrapetutyan-arajin.html]</ref>, ՙՍիվիլնեթը՚<ref>Արմեն Սարգսյանը, եթե ընտրվի, կլինի «չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահ»։ 9 փետրվար, 2018թ․, 18:11․ [https://www.civilnet.am/news/2018/02/09/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6-%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8-%D5%A5%D5%A9%D5%A5-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%AB-%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB-%C2%AB%D5%B9%D5%B8%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0%C2%BB/329486]</ref>, ՙԹերթ․ամ՚<ref>Եթե դառնամ նախագահ՝ ես լինելու եմ ոչ թե երրորդ հանրապետության 4-րդ նախագահը, այլ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան (տեսանյութ)։ 14:47, 09.02.18թ․։ [http://www.tert.am/am/news/2018/02/09/armen-sargsyan/2610391]</ref>, ՙԵրևան նիւզ․ամ՚, ՙԼրագիր․ամ՚ և այլք։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ==== Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան լիակատար դրական դիրքորոշումը Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման նկատմամբ ==== Բնութագրական է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարներից մէկի՝ ՀՅԴ բյուրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի 2017 թ. մարտի 30-ի ելոյթը Երևանի Ազատութեան հրապարակում կայացած ՀՅԴ նախընտրական հանրահաւաքում, որտեղ նա խօսում է Հայաստանի Նոր՝ Չորրորդ Հանրապետութեան Հիմնադիր Խորհրդարան ընտրելու մասին։<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> {{քաղվածք|Դաշնակցությունը վստահ է, որ հենց այսպիսի ապազգային գաղափարախոսությունը և ապաշնորհ ու միահեծան կառավարումն են ջլատել մեր ուժերն ու բերել III հանրապետության ժամանակաշրջանում արձանագրված ձախողումներն ու կորուստները: Հասել է ժամանակը սրբագրելու և վերացնելու III հանրապետության ընթացքում կատարված սխալներն ու դրանց ծանր հետևանքները: Սրան Է կոչված ծառայելու Դաշնակցության հռչակած նոր սկիզբը: Նոր սկիզբ, որ հիմնավորապես փոխելու է որոշումների կայացման անդրկուլիսային ու արատավոր ընթացակարգերն ու ձևաչափերը և ապահովելու է երկրում միջազգային առաջադեմ փորձի վրա հիմնված արդար ղեկավարում: Նոր սկիզբ, որ ազդարարելու է նոր և արդար IV հանրապետության ժամանակաշրջանի արշալույսը Հայաստանում:|Արմէն Ռուստամեան, 30 Մարտի 2017։}}<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> Այսպիսով, ՀՅԴ կուսակցութիւնը իրեն դրսևորում է որպէս Չորրորդ հանրապետութեան ստեղծման ջատագով քաղաքական ուժ։ Այնուհետև յաջորդ տարի՝ 2018 թ. յունուարի 30-ին Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման մասին, բնականաբար, դրականօրէն են արտայայտուել Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարները։<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այդ մասին հետևեալ բաւական յստակ դրական գնահատական է տուել ՀՅԴ Գերագոյն Մարմնի ղեկավարներից մէկը․ {{քաղվածք|Այսինքն՝ կա յստակ դաշտ՝ սահմանադրօրէն ամրագրուած, որ նոր նախագահը այդ նոր դաշտը պէտք է ամբողջութեամբ իւրացնի: Մեր գնահատումն այդ առումով համապատասխանում է, եւ հենց ինքն էլ [Արմէն Սարգսեանն էլ – Մ․Խ․] ասաց, որ խոսքը 4-րդ հանրապետութեան մասին է: Մենք էլ ժամանակին ասել ենք, որ այս փոփոխութիւններով կարելի է ասել Հայաստանը 4-րդ հանրապետութիւնն է ձեւաւորում:|Արմէն Ռուստամեան, ՀՅԴ Բիւրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ, ԱԺ–ում ՀՅԴ խմբակցութեան ղեկավար։}}<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այսինքն՝ այդ առումով ՀՅԴ–ի և նախագահ ընտրուած Արմէն Սարգսեանի դիրքորոշումները համընկել են։ ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան հռչակումը՝ որպէս Հայաստանի քաղաքական ճիշտ զարգացման ուղի ==== ։։ Դեռ Չորրորդ Հանրապետութեան ՙՙծնունդից՚՚ գրեթէ երէք տարի առաջ Արամ Գ. Սարգսեանը, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահը, 2015թ. մայիսի 1–ին յայտարարել է նոր քաղաքական համակարգի ձևաւորման և Նոր՝ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման անհրաժեշտութեան մասին. {{քաղվածք|Հայաստանում տիրող համակարգն իրեն սպառել է եւ դրանից պետք է ազատվել. «Մենք պետք է այդ համակարգը կազմաքանդենք եւ նոր համակարգ ձեւավորենք: Դրա համար կա հետեւյալ ձեւը՝ մենք պետք է նոր չորրորդ Հայաստանի Հանրապետություն ձեւավորենք, այսինքն՝ մենք նոր կանոնակարգ պետք է որոշենք, որտեղ չպետք է լինի կոռուպցիա, այն թալանը, որ կա, չպետք է լինեն օլիգարխները, որովհետեւ մարդիկ, որոնք այսօր դարձել են միլիարդատեր կամ միլիոնատեր, նրանք չէին կարող միայն ու միայն իրենց ազնիվ աշխատանքով դրան հասնել: Նշանակում է, որ սոցիալական արդարության սկզբունքը պետք է աշխատի այս երկրում, այն ինչ-որ տրված է եղել ի վերուստ: Չորրորդ հանրապետություն հասկացության տակ մենք դնում ենք ոչ միայն սովորական սահմանադրական բարեփոխումներ, այլ՝ նոր համակարգի ձեւավորում»։|Արամ Գ. Սարգսեան, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահ, 2015թ. մայիսի 1։}}<ref>Արամ Գ. Սարգսյան. «Մենք պետք է նոր Հայաստանի չորրորդ Հանրապետություն ձեւավորենք» (Տեսանյութ)։ ՙՙԱռաւօտ՚՚ օրաթերթ։ [https://www.aravot.am/2015/05/01/567442/]</ref>: ։։ Հայաստանի Հանրապետութիւնը փրկելու և զարգացման ճիշտ ուղի հանելու մասին կանխատեսել և նոր ուղի առաջարկել են մի շարք գործիչներ։ Մասնաւորապէս Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի քաղաքագիտութեան ամբիոնի վարիչ Լևոն Շիրինեանը, դեռ 2017թ․ սեպտեմբերի 5–ին առաջարկել է․ «Մենք չորրորդ հանրապետություն պետք է հռչակենք, այլ ճանապարհ չունենք»:<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref> Ապա շարունակել է՝ «Կա՛մ պետք է ապրենք քաղաքագիտության և արվեստի օրինաչափություններով, կա՛մ էլ այսպես կշարունակվի: Լավ կլիներ մի [[Շառլ դը Գոլ|գեներալ դը Գոլ]] ճարեինք, գար հռչակեր չորրորդ հանրապետություն:<ref>Այստեղ յարգարժան Լևոն Շիրինեանը պարզորոշ ակնարկում է Ֆրանսիայի Չորրորդ Հանրապետութիւնը։ Սակայն հարցն այն է, որ գեներալ Շարլ դը Գոլը, փաստօրէն ստեղծեց ո՛չ թէ Ֆրանսիական Չորրորդ Հանրապետութիւնը, որը գոյութիւն է ունեցել 1946-1958 թթ․, այլ՝ վերջինիս փլուզման պայմաններում՝ փաստացի հիմնադրեց և գլխաւորեց նոր՝ Հինգերորդ Հանրապետութիւնը, որը 1958 թուականից գոյութիուն ունի առ այսօր։</ref> Մենք պետք է այլընտրանքներ ներկայացնենք, որ իրենք տեսնեն, որ իրենք գաճաճ են կամ գաճաճ էլ չեն, ընդհանրապես չկան: Չորս-հինգ դինաստիա ենք ստեղծել Հայաստանից դուրս, բայց այսօր մի Իվան փռշտաց` կհիվանդանանք: Միշտ ասել եմ՝ պատասխանե՛ք` քանի՞ հոգով են թուրքերը եկել Անատոլիա, եկան բոլորին մորթեցին, տեղերը նստեցին, իսկ մենք գիշեր-ցերեկ խաղաղության կենացը խմեցինք ու մորթվեցինք»<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref>:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) 2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚ լրատուամիջոցին տրուած հարցազրոյցում՝ վերնագրուած ՙՙԿանգնած ենք Հայաստանի չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին՚՚, քաղաքագետ Լևոն Շիրինեանը յայտարարեց հետևեալը․ {{քաղվածք|Հայաստանն այսօր կանգնած է մեր իրական ազգային պետականության՝ չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին: Կասկած չունեմ, որ այն պիտի լինի գիտաարդյունաբերական, ունենա ազգային արդյունաբերական բուրժուազիա, համալսարանական և ֆունդամենտալ կրթության վերականգնում և դպրոցի իրական բարեփոխում՝ պահանջներից ելնելով:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Եւ 25 տարի յետոյ տեսնում ենք, թէ ինչպէս է լիւստրացիայի անհրաժեշտութիւնը վերադարձել: Տեսնում ենք բոլշևիզմի վերադարձի փորձեր, որը, յամոզուած եմ, տապալուելու է:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Ֆրանսիայի պատմութեան հետ համեմատենք, որը շատ տիպական է մեզ համար այս պարագայում: 1958 թ. վերացաւ Ֆրանսիայի չորրորդ հանրապետութիւնը։ Գեներալ դը Գոլն այսպիսի միտք արտայայտեց. մեռաւ չորրորդ հանրապետութիւնը, բայց յաւերժ կապրի Ֆրանսիան, և յռչակեց հինգերորդ հանրապետութիւնը, որն այսօր կայ։|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը որպէս նոր իրաւաքաղաքական համակարգով պետութիւն ==== Իհարկէ, [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|նոր Հանրապետութեան]] ստեղծումը նշանակում է նոր սահմանադրութիւն և նոր քաղաքական համակարգ: Այսինքն՝ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութեան՝ 1991-2018թթ. գոյութիւն ունեցած քաղաքական համակարգը պէտք է փոխարինուի Նոր Հայաստանի՝ Չորրորդ Հանրապետութեան քաղաքական համակարգով: Այդ մասին առաջարկ են արել որոշ քաղաքական գործիչներ դեռևս Չորրորդ հանրապետութեան ծնունդից տարիներ առաջ... Այդ թւում՝ ՙԺառանգութիւն՚ կուսակցութեան ղեկավարը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, 2011թ. մայիսի 21-ին...<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Րաֆֆի Յովհաննիսեանը նոյն ժամանակ յայտարարել էր, որ Հայաստանը պէտք է փոխի իր կառավարման համակարգը, մասնաւորապէս՝ հրաժարուելով այդ ժամանակ գոյութիւն ունեցող կիսանախագահական կառավարումից՝ ա․ կա՛մ անցնել խորհրդարանական կառավարման, որի կողմնակիցն էր հանդիսանում հենց ինքը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, բ․կա՛մ՝ անցնել լրիւ նախագահական կառավարման համակարգի<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Յովհաննիսեանը իր այս պահանջը պատճառաբանում էր հետևեալ կերպ՝ {{քաղվածք|«Այս կիսահամակարգը չի գործում, այն ժողովրդավարութիւն չի ապահովում երկրի համար և իշխանութիւն չի տալիս քաղաքացիներին»։|Րաֆֆի Յովհաննիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Իսկ չորրորդ հանրապետութեան անհրաժեշտութիւնը Րաֆֆի Յովհանիիսեանը հիմնաւորում էր նրանով, որ ա․ դա հնարաւորութիւն կտար արտահերթ ընտրութիւնների միջոցով նորովի իշխանութիւն ձևաւորել, բ․ իսկ նորովի իշխանութեան ձևաւորումն էլ հնարաւորութիւն կտար լուծելու Հայաստանի Հանրապետութեան առջև ծառացած խնդիրների համախումբը<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Ուշագրաւ է, որ Չորրոդ Հանրապետութեան ստեղծման հիմնական նպատակը Րաֆֆի Յովհաննիսեանը տեսնում էր հետևեալում․ {{քաղվածք|«Իշխանութիւնը պէտք է վերադարձնել ժողովրդին»|Րաֆֆի Յովհանիիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Առաւել ուշագրաւ է Րաֆֆի Յովհաննիսեանի այն միտքը, որ իշխանութեան վերադարձնելը ժողովրդին պէտք է կատարել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Իսկ դրանից բխում է այն, որ Չորրորդ Հանրապետութիւնը պէտք էր ստեղծել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները։ Ինչպէս յետագայ պատմութիւնը ցոյց տուեց, քաղաքական տարբեր ուժեր դրան գնացին տարբեր եղանակներով՝ թէ՛ զինուած ապստամբութեան ճանապարհով, ինչպէս արեցին «Սասնա ծռերը» 2016 թուականին, թէ՛ խաղաղ «Թաւշեայ յեղափոխութեան» ճանապարհով, ինչպէս տեղի ունեցաւ 2018 թ․ ապրիլին։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) Նրա միտքը շարունակելով ՙՙՍասնայ ծռերը՚՚ յետագայում յայտարարում էին՝ ՙՙԱզատագրելով ՊՊԾ-ի տարածքը՝ ստեղծել ենք Չորրորդ Հանրապետութիւն։՚՚ <ref>ՙՙՀայեացք՚՚ լրատուական–վերլուծական կենտրոն։ 2017 թ. դեկտեմբերի 12։ [https://hayacq.com/24421--.html]</ref> ==== Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման արմատներ ==== ՙՙՉորրորդ հանրապետութեան՚՚ ստեղծման գաղափարը դեռևս 2009 թուականին փորձել էին մարմնաւորել քաղաքական որոշ ուժեր, անգամ ստեղծելով նոյն անունը կրող քաղաքական կուսակցութիւն։ Դեռ Րաֆֆի Յովհաննիսեանի 2011 թուականի մայիսի 21–ի վերոյիշեալ յայտարարութիւնից մօտ եոթ ամիս առաջ՝ 2010 թուականի Հոկտեմբերի 28–ին հրապարակուեց «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան նախաձեռնող խմբի յայտարարութիւնը՝ այդ անունով նոր կուսակցութեան ստեղծման մասին։ Ընդ որում՝ խմբի հիմքում կանգնած Ազգային Նոր Պահպանողական Շարժումը դեռևս դրանից մէկ տարի առաջ՝ 2009 թուականի աշնանը, հանդես գալով, որպես հասարակական կազմակերպութիւն' կատարել էր իր առջև դրուած խնդիրները, լինելով լոկ մի աստիճան քաղաքական աւելի լուրջ քայլեր կատարելու համար։ «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան ձևաւորմամբ զբաղուող քաղաքական թիմը' Էդուարդ Աբրահամեանի գլխաւորութեամբ փորձ էր անելու նոր քաղաքական շունչ բերել Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքական միջավայրում։ Նպատակներից մէկն էր՝ մասնակցել Հայաստանի Հանրապետութիւնը այն ժամանակ առկայ արտաքին ու ներքին քաղաքական ճգնաժամից դուրս բերելու գործընթացին:<ref>«Չորրորդ Հանրապետություն» կուսակցություն՝ Էդուարդ Ափրամյանի գլխավորությամբ։ Հոկտեմբեր 28, 2010։ [http://www.7or.am/am/news/view/11453]</ref> Դրանից էլ ևս հինգ տարի առաջ հայ քաղաքական մտքի որոշ ներկայացուցիչներ ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ ստեղծելու անհրաժեշտութիւնն են տեսել։ 2005 թուականին նման մտաւորականներ են եղել թէ՛ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Երրորդ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆում և թէ՛ ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔում։ {{քաղվածք|․․․Մեզ պետք է նոր Աւետեաց երկիր` Չորրորդ հանրապետութիւն` իր նոր քաղաքացիով, որ ազատ է, ինչպես Չարենցը կասեր, «ուղեղային մորմոքից ու սրտի հիվանդութիւնից», իր նոր Սահմանադրութեամբ, իր նոր օրհներգով, իր նոր դրօշով ու զինանշանով, որ կապ կունենա ո՛չ թէ մեր խեղճութեան կամ կապկելու հետ, այլ այն արժեքների, որ մի անգամ շատ վաղուց ու նորերս փորձել էինք դաւանել, բայց չէր յաջողուել:|Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ ՙՙՉորրորդ իշխանութիւն՚՚ թերթ։}}<ref>ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ։ Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ «Չորրորդ իշխանութիւն», 2005թ., փետրուարի 4, «Նոր Հայաստան» (ԱՄՆ), 2005թ., փետրուարի 19։[http://www.conservative.am/ANALITICS/6]</ref> === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդ === Թէպէտ շատ քաղաքական գործիչներ և քաղաքագէտներ, այդ թւում ես, որպէս մի համեստ ռազմական քաղաքագէտ<ref>ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՔՐԷԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ. կամ Երրորդ Հանրապետութիւնը մեռել է, ժամանակն է անցնելու Չորրորդին… Monday, August 8, 2016, 4:01․ [http://www.louysworld.com/archives/28840]</ref>, կանխատեսել ու անհրաժեշտ են համարել Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդը, սակայն Նոր Հայաստանը սկսեց ուրուագծուել Թաւշեայ յեղափոխութեան, յատկապէս՝ նրա վերելքի օրերին։ Արդէն Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդից օրեր առաջ մի շարք քաղաքագէտներ և քաղաքական գործիչներ նկատում էին, որ սկսում է մարմին առնել Նոր Հայաստանը, որը գալիս է փոխարինելու հին, իրեն սպառած Երրորդ Հանրապետութեան իրաւաքաղաքական համակարգին։ Յատկանշական է քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Շիրինեանի՝ ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚ վերնագրեալ հաղորդումը, որը եթեր է արձակուել 2018թ․ Ապրիլի 20–ին, ՙՙԼրատուական Ռադիոյով՚՚։ <ref>ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚։ ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018։[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU]</ref> Ըստ այդ ռադիոհաղորդման՝ {{քաղվածք|Արտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է։|ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ}} Ըստ հայ քաղաքագէտներից ոմանց, ներառեալ ինձ, Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունը ծնուել է 2018 թ․ ապրիլի 23–ին՝ համաժողովրդական ՙԹաւշեայ յեղափոխութեան՚ առաջին յաղթանակի արդիւնքում։<ref>Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU]</ref> ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''ՀԻ մեծածավալ խախտում, ոչ հանրագիտարանային և դիպվածային''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]], եթե բավարարում եք [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քվեարկության մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին։ Մյուս դեպքերում Ձեր ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն: Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:07, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) |} === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել=== ։։Յարգելի մասնակից [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]։ Կարծում եմ, որ [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը արժանի է պահպանելու և բարելաւելու, սակայն ոչ՝ ջնջելու։ Կարծում եմ, որ Ձեզ և մեր բազմաթիւ խմբագիրների համար էլ ընդունելի է այն միտքը, որ Հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու և ընդլայնելու կարևորագոյն ուղիներից մէկը պէտք է լինի օրիգինալ յօդուածների ստեղծումը, այլ ոչ միայն յօդուածների թարգմանութիւնը այլ լեզուներով Վիքիպեդիաներից։ Եւ մենք բոլորս՝ Հայերէն Վիքիպեդիայի խմբագիրներս մեծապէս հարստացրել և դեռ հարստացնելու ենք Հայերէն Վիքիպեդիան օրիգինալ յօդուածներով։ Չորրորդ Հանրապետության մասին յօդուած հայերէն Վիքիպեդիայում, ըստ իս, անհրաժեշտ է ունենալ։ Պատմական փաստերը խօսում են յօգուտ դրա։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան՝ պատմութեան ասպարէզ իջնելու մասին փաստեր === ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան Առաջին նախագահի յայտարարութիւններ ==== Շատ կարևոր է փաստ է, որ 2018 թ. փետրվարի 9-ին Արմեն Սարգսյանը խորհրդարանի «Ելք» խմբակցությունում «նախքան նախագահի պաշտոնը ստանձնելը հայտարարել է, որ դառնալու է չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը: Չորրորդ հանրապետությունը կարող է դառնալ Հայկական համագործակցությունը՝ ձեւաչափ, որը կմիավորի Հայաստանն ու Արցախը: Այդ համագործակցությունը կարելի է ստեղծել ներկայիս իրողությունների հիման վրա: Խոսելով Երուսաղեմի կարգավիճակի ճանաչման մասին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ելնում են ստեղծված իրողություններից: Այդ իրողությունների հիման վրա լեգիտիմ է լինելու Հայաստանի ու Արցախի միջեւ համագործակցության պայմանագրի ստորագրումը հետագայում միավորվելու հեռանկարով: Հեղափոխությունը շատ բան է փոխել Հայաստանում եւ տարածաշրջանում, այն չի կարող չազդել ղարաբաղյան հակամարտության եւ երկու հայկական պետությունների հարաբերությունների վրա:»<ref>Չորրորդ հանրապետություն. նոր պայմանագիր Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ Նյութի աղբյուրը` http://yn.am/?index&p=86506&l=am։ Երևան նիւզ․ամ։ [http://yn.am/?index&p=86506&l=am]</ref> Արմէն Սարգսեանի՝ Հայաստանի Չորրորդ հանրապետութեան առաջին նախագահ լինելու յայտարարութիան մասին հաղորդել են հայկական մի շարք լրատուամիջոցներ, այդ թւում՝ ՙԱրմէնպրեսը՚<ref>Ընտրվելու դեպքում կլինեմ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան։ 9 Փետրուար, 2018թ․։ [https://armenpress.am/arm/news/922129/yntrvelu-depqum-klinem-chorrord-hanrapetutyan-arajin.html]</ref>, ՙՍիվիլնեթը՚<ref>Արմեն Սարգսյանը, եթե ընտրվի, կլինի «չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահ»։ 9 փետրվար, 2018թ․, 18:11․ [https://www.civilnet.am/news/2018/02/09/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6-%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8-%D5%A5%D5%A9%D5%A5-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%AB-%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB-%C2%AB%D5%B9%D5%B8%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0%C2%BB/329486]</ref>, ՙԹերթ․ամ՚<ref>Եթե դառնամ նախագահ՝ ես լինելու եմ ոչ թե երրորդ հանրապետության 4-րդ նախագահը, այլ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան (տեսանյութ)։ 14:47, 09.02.18թ․։ [http://www.tert.am/am/news/2018/02/09/armen-sargsyan/2610391]</ref>, ՙԵրևան նիւզ․ամ՚, ՙԼրագիր․ամ՚ և այլք։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ==== Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան լիակատար դրական դիրքորոշումը Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման նկատմամբ ==== Բնութագրական է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարներից մէկի՝ ՀՅԴ բյուրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի 2017 թ. մարտի 30-ի ելոյթը Երևանի Ազատութեան հրապարակում կայացած ՀՅԴ նախընտրական հանրահաւաքում, որտեղ նա խօսում է Հայաստանի Նոր՝ Չորրորդ Հանրապետութեան Հիմնադիր Խորհրդարան ընտրելու մասին։<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> {{քաղվածք|Դաշնակցությունը վստահ է, որ հենց այսպիսի ապազգային գաղափարախոսությունը և ապաշնորհ ու միահեծան կառավարումն են ջլատել մեր ուժերն ու բերել III հանրապետության ժամանակաշրջանում արձանագրված ձախողումներն ու կորուստները: Հասել է ժամանակը սրբագրելու և վերացնելու III հանրապետության ընթացքում կատարված սխալներն ու դրանց ծանր հետևանքները: Սրան Է կոչված ծառայելու Դաշնակցության հռչակած նոր սկիզբը: Նոր սկիզբ, որ հիմնավորապես փոխելու է որոշումների կայացման անդրկուլիսային ու արատավոր ընթացակարգերն ու ձևաչափերը և ապահովելու է երկրում միջազգային առաջադեմ փորձի վրա հիմնված արդար ղեկավարում: Նոր սկիզբ, որ ազդարարելու է նոր և արդար IV հանրապետության ժամանակաշրջանի արշալույսը Հայաստանում:|Արմէն Ռուստամեան, 30 Մարտի 2017։}}<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> Այսպիսով, ՀՅԴ կուսակցութիւնը իրեն դրսևորում է որպէս Չորրորդ հանրապետութեան ստեղծման ջատագով քաղաքական ուժ։ Այնուհետև յաջորդ տարի՝ 2018 թ. յունուարի 30-ին Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման մասին, բնականաբար, դրականօրէն են արտայայտուել Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարները։<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այդ մասին հետևեալ բաւական յստակ դրական գնահատական է տուել ՀՅԴ Գերագոյն Մարմնի ղեկավարներից մէկը․ {{քաղվածք|Այսինքն՝ կա յստակ դաշտ՝ սահմանադրօրէն ամրագրուած, որ նոր նախագահը այդ նոր դաշտը պէտք է ամբողջութեամբ իւրացնի: Մեր գնահատումն այդ առումով համապատասխանում է, եւ հենց ինքն էլ [Արմէն Սարգսեանն էլ – Մ․Խ․] ասաց, որ խոսքը 4-րդ հանրապետութեան մասին է: Մենք էլ ժամանակին ասել ենք, որ այս փոփոխութիւններով կարելի է ասել Հայաստանը 4-րդ հանրապետութիւնն է ձեւաւորում:|Արմէն Ռուստամեան, ՀՅԴ Բիւրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ, ԱԺ–ում ՀՅԴ խմբակցութեան ղեկավար։}}<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այսինքն՝ այդ առումով ՀՅԴ–ի և նախագահ ընտրուած Արմէն Սարգսեանի դիրքորոշումները համընկել են։ ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան հռչակումը՝ որպէս Հայաստանի քաղաքական ճիշտ զարգացման ուղի ==== ։։ Դեռ Չորրորդ Հանրապետութեան ՙՙծնունդից՚՚ գրեթէ երէք տարի առաջ Արամ Գ. Սարգսեանը, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահը, 2015թ. մայիսի 1–ին յայտարարել է նոր քաղաքական համակարգի ձևաւորման և Նոր՝ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման անհրաժեշտութեան մասին. {{քաղվածք|Հայաստանում տիրող համակարգն իրեն սպառել է եւ դրանից պետք է ազատվել. «Մենք պետք է այդ համակարգը կազմաքանդենք եւ նոր համակարգ ձեւավորենք: Դրա համար կա հետեւյալ ձեւը՝ մենք պետք է նոր չորրորդ Հայաստանի Հանրապետություն ձեւավորենք, այսինքն՝ մենք նոր կանոնակարգ պետք է որոշենք, որտեղ չպետք է լինի կոռուպցիա, այն թալանը, որ կա, չպետք է լինեն օլիգարխները, որովհետեւ մարդիկ, որոնք այսօր դարձել են միլիարդատեր կամ միլիոնատեր, նրանք չէին կարող միայն ու միայն իրենց ազնիվ աշխատանքով դրան հասնել: Նշանակում է, որ սոցիալական արդարության սկզբունքը պետք է աշխատի այս երկրում, այն ինչ-որ տրված է եղել ի վերուստ: Չորրորդ հանրապետություն հասկացության տակ մենք դնում ենք ոչ միայն սովորական սահմանադրական բարեփոխումներ, այլ՝ նոր համակարգի ձեւավորում»։|Արամ Գ. Սարգսեան, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահ, 2015թ. մայիսի 1։}}<ref>Արամ Գ. Սարգսյան. «Մենք պետք է նոր Հայաստանի չորրորդ Հանրապետություն ձեւավորենք» (Տեսանյութ)։ ՙՙԱռաւօտ՚՚ օրաթերթ։ [https://www.aravot.am/2015/05/01/567442/]</ref>: ։։ Հայաստանի Հանրապետութիւնը փրկելու և զարգացման ճիշտ ուղի հանելու մասին կանխատեսել և նոր ուղի առաջարկել են մի շարք գործիչներ։ Մասնաւորապէս Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի քաղաքագիտութեան ամբիոնի վարիչ Լևոն Շիրինեանը, դեռ 2017թ․ սեպտեմբերի 5–ին առաջարկել է․ «Մենք չորրորդ հանրապետություն պետք է հռչակենք, այլ ճանապարհ չունենք»:<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref> Ապա շարունակել է՝ «Կա՛մ պետք է ապրենք քաղաքագիտության և արվեստի օրինաչափություններով, կա՛մ էլ այսպես կշարունակվի: Լավ կլիներ մի [[Շառլ դը Գոլ|գեներալ դը Գոլ]] ճարեինք, գար հռչակեր չորրորդ հանրապետություն:<ref>Այստեղ յարգարժան Լևոն Շիրինեանը պարզորոշ ակնարկում է Ֆրանսիայի Չորրորդ Հանրապետութիւնը։ Սակայն հարցն այն է, որ գեներալ Շարլ դը Գոլը, փաստօրէն ստեղծեց ո՛չ թէ Ֆրանսիական Չորրորդ Հանրապետութիւնը, որը գոյութիւն է ունեցել 1946-1958 թթ․, այլ՝ վերջինիս փլուզման պայմաններում՝ փաստացի հիմնադրեց և գլխաւորեց նոր՝ Հինգերորդ Հանրապետութիւնը, որը 1958 թուականից գոյութիուն ունի առ այսօր։</ref> Մենք պետք է այլընտրանքներ ներկայացնենք, որ իրենք տեսնեն, որ իրենք գաճաճ են կամ գաճաճ էլ չեն, ընդհանրապես չկան: Չորս-հինգ դինաստիա ենք ստեղծել Հայաստանից դուրս, բայց այսօր մի Իվան փռշտաց` կհիվանդանանք: Միշտ ասել եմ՝ պատասխանե՛ք` քանի՞ հոգով են թուրքերը եկել Անատոլիա, եկան բոլորին մորթեցին, տեղերը նստեցին, իսկ մենք գիշեր-ցերեկ խաղաղության կենացը խմեցինք ու մորթվեցինք»<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref>:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) 2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚ լրատուամիջոցին տրուած հարցազրոյցում՝ վերնագրուած ՙՙԿանգնած ենք Հայաստանի չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին՚՚, քաղաքագետ Լևոն Շիրինեանը յայտարարեց հետևեալը․ {{քաղվածք|Հայաստանն այսօր կանգնած է մեր իրական ազգային պետականության՝ չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին: Կասկած չունեմ, որ այն պիտի լինի գիտաարդյունաբերական, ունենա ազգային արդյունաբերական բուրժուազիա, համալսարանական և ֆունդամենտալ կրթության վերականգնում և դպրոցի իրական բարեփոխում՝ պահանջներից ելնելով:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Եւ 25 տարի յետոյ տեսնում ենք, թէ ինչպէս է լիւստրացիայի անհրաժեշտութիւնը վերադարձել: Տեսնում ենք բոլշևիզմի վերադարձի փորձեր, որը, յամոզուած եմ, տապալուելու է:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Ֆրանսիայի պատմութեան հետ համեմատենք, որը շատ տիպական է մեզ համար այս պարագայում: 1958 թ. վերացաւ Ֆրանսիայի չորրորդ հանրապետութիւնը։ Գեներալ դը Գոլն այսպիսի միտք արտայայտեց. մեռաւ չորրորդ հանրապետութիւնը, բայց յաւերժ կապրի Ֆրանսիան, և յռչակեց հինգերորդ հանրապետութիւնը, որն այսօր կայ։|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը որպէս նոր իրաւաքաղաքական համակարգով պետութիւն ==== Իհարկէ, [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|նոր Հանրապետութեան]] ստեղծումը նշանակում է նոր սահմանադրութիւն և նոր քաղաքական համակարգ: Այսինքն՝ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութեան՝ 1991-2018թթ. գոյութիւն ունեցած քաղաքական համակարգը պէտք է փոխարինուի Նոր Հայաստանի՝ Չորրորդ Հանրապետութեան քաղաքական համակարգով: Այդ մասին առաջարկ են արել որոշ քաղաքական գործիչներ դեռևս Չորրորդ հանրապետութեան ծնունդից տարիներ առաջ... Այդ թւում՝ ՙԺառանգութիւն՚ կուսակցութեան ղեկավարը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, 2011թ. մայիսի 21-ին...<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Րաֆֆի Յովհաննիսեանը նոյն ժամանակ յայտարարել էր, որ Հայաստանը պէտք է փոխի իր կառավարման համակարգը, մասնաւորապէս՝ հրաժարուելով այդ ժամանակ գոյութիւն ունեցող կիսանախագահական կառավարումից՝ ա․ կա՛մ անցնել խորհրդարանական կառավարման, որի կողմնակիցն էր հանդիսանում հենց ինքը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, բ․կա՛մ՝ անցնել լրիւ նախագահական կառավարման համակարգի<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Յովհաննիսեանը իր այս պահանջը պատճառաբանում էր հետևեալ կերպ՝ {{քաղվածք|«Այս կիսահամակարգը չի գործում, այն ժողովրդավարութիւն չի ապահովում երկրի համար և իշխանութիւն չի տալիս քաղաքացիներին»։|Րաֆֆի Յովհաննիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Իսկ չորրորդ հանրապետութեան անհրաժեշտութիւնը Րաֆֆի Յովհանիիսեանը հիմնաւորում էր նրանով, որ ա․ դա հնարաւորութիւն կտար արտահերթ ընտրութիւնների միջոցով նորովի իշխանութիւն ձևաւորել, բ․ իսկ նորովի իշխանութեան ձևաւորումն էլ հնարաւորութիւն կտար լուծելու Հայաստանի Հանրապետութեան առջև ծառացած խնդիրների համախումբը<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Ուշագրաւ է, որ Չորրոդ Հանրապետութեան ստեղծման հիմնական նպատակը Րաֆֆի Յովհաննիսեանը տեսնում էր հետևեալում․ {{քաղվածք|«Իշխանութիւնը պէտք է վերադարձնել ժողովրդին»|Րաֆֆի Յովհանիիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Առաւել ուշագրաւ է Րաֆֆի Յովհաննիսեանի այն միտքը, որ իշխանութեան վերադարձնելը ժողովրդին պէտք է կատարել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Իսկ դրանից բխում է այն, որ Չորրորդ Հանրապետութիւնը պէտք էր ստեղծել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները։ Ինչպէս յետագայ պատմութիւնը ցոյց տուեց, քաղաքական տարբեր ուժեր դրան գնացին տարբեր եղանակներով՝ թէ՛ զինուած ապստամբութեան ճանապարհով, ինչպէս արեցին «Սասնա ծռերը» 2016 թուականին, թէ՛ խաղաղ «Թաւշեայ յեղափոխութեան» ճանապարհով, ինչպէս տեղի ունեցաւ 2018 թ․ ապրիլին։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) Նրա միտքը շարունակելով ՙՙՍասնայ ծռերը՚՚ յետագայում յայտարարում էին՝ ՙՙԱզատագրելով ՊՊԾ-ի տարածքը՝ ստեղծել ենք Չորրորդ Հանրապետութիւն։՚՚ <ref>ՙՙՀայեացք՚՚ լրատուական–վերլուծական կենտրոն։ 2017 թ. դեկտեմբերի 12։ [https://hayacq.com/24421--.html]</ref> ==== Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման արմատներ ==== ՙՙՉորրորդ հանրապետութեան՚՚ ստեղծման գաղափարը դեռևս 2009 թուականին փորձել էին մարմնաւորել քաղաքական որոշ ուժեր, անգամ ստեղծելով նոյն անունը կրող քաղաքական կուսակցութիւն։ Դեռ Րաֆֆի Յովհաննիսեանի 2011 թուականի մայիսի 21–ի վերոյիշեալ յայտարարութիւնից մօտ եոթ ամիս առաջ՝ 2010 թուականի Հոկտեմբերի 28–ին հրապարակուեց «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան նախաձեռնող խմբի յայտարարութիւնը՝ այդ անունով նոր կուսակցութեան ստեղծման մասին։ Ընդ որում՝ խմբի հիմքում կանգնած Ազգային Նոր Պահպանողական Շարժումը դեռևս դրանից մէկ տարի առաջ՝ 2009 թուականի աշնանը, հանդես գալով, որպես հասարակական կազմակերպութիւն' կատարել էր իր առջև դրուած խնդիրները, լինելով լոկ մի աստիճան քաղաքական աւելի լուրջ քայլեր կատարելու համար։ «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան ձևաւորմամբ զբաղուող քաղաքական թիմը' Էդուարդ Ափրամեանի գլխաւորութեամբ փորձ էր անելու նոր քաղաքական շունչ բերել Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքական միջավայրում։ Նպատակներից մէկն էր՝ մասնակցել Հայաստանի Հանրապետութիւնը այն ժամանակ առկայ արտաքին ու ներքին քաղաքական ճգնաժամից դուրս բերելու գործընթացին:<ref>«Չորրորդ Հանրապետություն» կուսակցություն՝ Էդուարդ Ափրամյանի գլխավորությամբ։ Հոկտեմբեր 28, 2010։ [http://www.7or.am/am/news/view/11453]</ref> Դրանից էլ ևս հինգ տարի առաջ հայ քաղաքական մտքի որոշ ներկայացուցիչներ ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ ստեղծելու անհրաժեշտութիւնն են տեսել։ 2005 թուականին նման մտաւորականներ են եղել թէ՛ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Երրորդ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆում և թէ՛ ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔում։ {{քաղվածք|․․․Մեզ պետք է նոր Աւետեաց երկիր` Չորրորդ հանրապետութիւն` իր նոր քաղաքացիով, որ ազատ է, ինչպես Չարենցը կասեր, «ուղեղային մորմոքից ու սրտի հիվանդութիւնից», իր նոր Սահմանադրութեամբ, իր նոր օրհներգով, իր նոր դրօշով ու զինանշանով, որ կապ կունենա ո՛չ թէ մեր խեղճութեան կամ կապկելու հետ, այլ այն արժեքների, որ մի անգամ շատ վաղուց ու նորերս փորձել էինք դաւանել, բայց չէր յաջողուել:|Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ ՙՙՉորրորդ իշխանութիւն՚՚ թերթ։}}<ref>ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ։ Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ «Չորրորդ իշխանութիւն», 2005թ., փետրուարի 4, «Նոր Հայաստան» (ԱՄՆ), 2005թ., փետրուարի 19։[http://www.conservative.am/ANALITICS/6]</ref> === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդ === Թէպէտ շատ քաղաքական գործիչներ և քաղաքագէտներ, այդ թւում ես, որպէս մի համեստ ռազմական քաղաքագէտ<ref>ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՔՐԷԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ. կամ Երրորդ Հանրապետութիւնը մեռել է, ժամանակն է անցնելու Չորրորդին… Monday, August 8, 2016, 4:01․ [http://www.louysworld.com/archives/28840]</ref>, կանխատեսել ու անհրաժեշտ են համարել Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդը, սակայն Նոր Հայաստանը սկսեց ուրուագծուել Թաւշեայ յեղափոխութեան, յատկապէս՝ նրա վերելքի օրերին։ Արդէն Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդից օրեր առաջ մի շարք քաղաքագէտներ և քաղաքական գործիչներ նկատում էին, որ սկսում է մարմին առնել Նոր Հայաստանը, որը գալիս է փոխարինելու հին, իրեն սպառած Երրորդ Հանրապետութեան իրաւաքաղաքական համակարգին։ Յատկանշական է քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Շիրինեանի՝ ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚ վերնագրեալ հաղորդումը, որը եթեր է արձակուել 2018թ․ Ապրիլի 20–ին, ՙՙԼրատուական Ռադիոյով՚՚։ <ref>ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚։ ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018։[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU]</ref> Ըստ այդ ռադիոհաղորդման՝ {{քաղվածք|Արտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է։|ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ}} Ըստ հայ քաղաքագէտներից ոմանց, ներառեալ ինձ, Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունը ծնուել է 2018 թ․ ապրիլի 23–ին՝ համաժողովրդական ՙԹաւշեայ յեղափոխութեան՚ առաջին յաղթանակի արդիւնքում։<ref>Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU]</ref> == Տես նաև == *[[ru։Четвёртая французская республика։]] *[[fr։Quatrième République (France)։]] *[[en։French Fourth Republic։]] *[[ru։Четвёртая республика Южной Кореи։]] *[[en։Fourth Republic of Korea։]] == Արտաքին հղումներ == *Երթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU] ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018․ ՙԱրտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է՚,–ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ: *Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Թարգմանության խնդրանք == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ժամանակ ունենալու դեպքում խնդրում եմ օգնել հետևյալ եզրերի թարգմանության հարցում՝ * Executive Officer/first officer - старший помощник/первый офицер * Warrant Officer - уорент-офицер * Science Officer - офицера по науке Ես համապատասխանաբար թարգմանել եմ առաջին սպա, երաշխիքային սպա և գիտական պատասխանատու (բառացի), բայց հավանաբար հայերենում ավելի հարմար տարբերակ գոյություն ունի։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 23:01, 8 Օգոստոսի 2020 (UTC) :Ողջոյն, յարգելի [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]]։ Փորձեմ օգտակար լինել Ձեզ իմ համեստ գիտելիքներով։ Նախ, ասեմ, որ Warrant Officer բառեզրը անգլերէնից հայերէն թարգմանւում է որպէս "ենթասպայ", այսինքն՝ "պրապորշչիկ", ռուսերէն՝ прапорщик, որը նշանակում ՝ ՙդրօշակիր՞, այսինքն՝ ՙպրապոր՚–ը, դրօշը տանող սպայ կամ ենթասպայ։ Հայերէն ճիշտ թարգմանութիւնը՝ «վառատար», այսինքն՝ «վառ»–ը, դրօշը տանող սպայ կամ ենթասպա։ Վառատար ռազմական կոչումն օգտագործուել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան բանակում։ Դա միանշանակ ռազմական բառեզր է։ Մնացած բառեզրերի դէպքում անհրաժեշտ է տեսնել համատեքստը, քանզի Executive Officer բառեզրը սովորաբար թարգմաւում է "աւագ պաշտօնեայ"։ Իսկ Science Officer–ի ռուսերէն թարգմանութեան մէջ տեսնում ենք "գիտութեան գծով սպայ" բառեզրը սեռական հոլովով։ Հաւանաբար վրիպակ է սպրդել։ Եթէ դնէք անգլերէն բնագրի շարադրանքը՝ տեքստը, ես կփորձեմ աւելին ասել։ Առայժմ՝ այսքանը։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 22:30, 9 Օգոստոսի 2020 (UTC) ::Շատ շնորհակալ եմ արագ արձագանքման համար, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Խոսքը [[:en:Alien (film)]] ֆիլմի անձնակազմի մասին է (կարող եք տեսնել Cast կամ Plot բաժիններում): Այստեղ եզրերը տիեզերանավի անձնակազի անդամներին է վերաբերում։ Կրկին շնորհակալություն օգնության համար։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 14:12, 10 Օգոստոսի 2020 (UTC) :::Շատ բարի, հայրենակից։ Ես կխմբագրեմ տեքստի այդ հատուածը և կդնեմ անհրաժեշտ կոչումները։ Բայց յօդուածի վերնագիրը, ըստ իս, պէտք է լինի ո՛չ թէ ՙՕտարը՚, այլ՝ ՙԱյլմոլորակայինը՚։ Եւ այսպէս․ The commercial space tug Nostromo is on a return trip back to Earth with a seven-member crew in stasis: Captain Dallas, Executive Officer Kane, Warrant Officer Ripley, Navigator Lambert, Science Officer Ash, and two engineers, Parker and Brett. Պէտք է լինի՝ ««Նոստրոմո» առևտրային տիեզերանավը վերադառնում է Երկիր։ Տիեզերանավի անձնակազմի յոթ անդամները՝ նավապետ Դալասը, նավապետի տեղակալ Քեյնը, ենթասպա Ռիպլին, ղեկապետ Լամբերթը, գիտական գծով սպա Աշը և երկու ճարտարագետները՝ Փարքերն ու Բրեթը, գտնվում են անաբիոզի<ref>Անաբիոզ (յուն․՝ anabiosis), oրգանիզմի վիճակ, երբ կենսական պրոցեսները (նիւթափոխանակութիւն, շնչառութիւն և այլն) ժամանակաւորապէս դանդաղում են կամ աննկատ լինելու պատճառով դադարում։ Անաբիոզ առաջանում է անողնաշարաւորների (միջատներ, կլոր որդեր և այլն), ինչպէս նաև բոյսերի և մանրէների մօտ, կեանքի պայմանների խիստ վատթարացման (բարձր և ցածր ջերմաստիճաններ, խոնաւութեան բացակայութիւն և այլն) հետևանքով։ Բարենպաստ պայմաններ ստեղծուելիս բնականոն կենսագործունէութիւնը վերականգնւում է։</ref> մեջ»։ Ուրախ եմ, եթէ կարողացայ օգտակար լինել թէ՛ Ձեզ, և թէ՛, յուսով եմ, մեր հայերէն Վիքիպեդիային։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 03:12, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) ::::Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, անչափ շնորհակալ եմ օգնությամբ համար։ Ճիշտն ասած՝ ես էլ եմ ավելի հակված Այլմոլորակայինը տարբերակին, բայց ռուսերենի ազդեցության պատճառով հայերեն կայքերը, ցավոք, «Օտարը» տարբերակն են օգտագործում, իսկ Հայերեն Վիքիպեդիայում տարածված տարբերակն ենք ընտրում։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 15:48, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) :::::Յարգելի [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]]։ Մեծ բան մը չեմ արել, բայց ուրախ եմ, որ այդքան երախտագէտ անձնաւորութիւն էք։ Աստուած Ձեզ պահապան։ Ինչ վերաբերում է վերնագրին, Դո՛ւք գիտէք․ վարուէք ի՛նչպէս կամենում էք։ Սակայն ես շատ եմ վրդովւում, որ մեր հայկական կայքերը օտար ազդեցութիւնների տակ են ընկնում։ Բնականաբար, այդ օտար ազդեցութիւնն էլ գրեթե հարիւր տոկոսով ռուսական ազդեցութիւնն է։ Չգիտես՝ «լա՞ս, թէ՞ խնդաս»։ Չէ՞ որ մենք հին և հրաշալի լեզու և մշակոյթ ունենք։ Հին, դասական հայերէնի, այսինքն՝ գրաբարի մէջ այնքան հզօր ուժ և հարստութիւն կայ, որ մենք կարող ենք օգտագործել և յառաջադիմել։ Սակայն համընդհանուր ազգային անինքնաճանաչութիւնը այստեղ էլ իւր չարաղէտ դերն է խաղում։ Բայց սա արդէն այլ հիմնախնդիր է, թէպէտ՝ նախորդին սերտօրէն առնչուող։ Ինչևէ։ Բարին ընդ Ձեզ։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:57, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) <references/> == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 18:52, 25 Սեպտեմբերի 2020 (UTC) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == Զգուշացում == Հարգելի՛ մասնակից, [[44-օրյա պատերազմ]] հոդվածում Ձեր բոլոր խմբագրումները ստիպված եմ եղել հետ շրջել մի քանի պատճառով. # Չգիտեմ՝ նկատել եք, թե չէ, բայց [[Հայաստանի խորհրդայնացում]] հոդվածում նույնպես հետ եմ շրջել Ձեր խմբագրումները հոդվածի ներսում որպես ներքին հղում [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&diff=8457931&oldid=8457738&diffmode=source նշել էիք] Ձեր մասնակցային էջը։ Նման բան որտե՞ղ եք տեսել։ # Նույնն եք արել և 44-օրյա պատերազմ հոդվածում։ Բացի այդ, ենթադրում եմ՝ և՛ ես, և՛ Դուք շատ լավ գիտեք, որ Վիքիպեդիան քարոզչական հարթակ չէ, մենք այստեղ, որպես խմբագիրներ, չպետք է ինչ-որ գաղափար առաջ տանենք։ Ի՞նչ են նշանակում ներքոնշյալ ձևակերպումներով մեջբերումները, չե՞ք կարծում, որ այդ մեջբերումներում Վիքիպեդիայի հիմնաքարային կանոնակարգերից մեկի՝ Չեզոք տեսակետի խախտում կա. {{Քաղվածք|Լինելով հակաժողովրդավարական երկրներ, որոնք համապատասխանում են ֆաշիստական պետության բոլոր չափանիշներին, նրանք փաստացիորեն կազմել են ֆաշիստական պետությունների առանցք, ներգրավելով Ադրբեջանին։|}} {{Քաղվածք|2020 թվականի սեպտեմբերի 27 - նոյեմբերի 9–ին տեղի ունեցած 44-օրյա պատերազմը իրականում [[Ֆաշիզմ|ֆաշիստական]] ​​[[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]], ֆաշիստական ​​[[Թուրքիա|Թուրքիայի]] և ֆաշիստական [[Ադրբեջան|​​Ադրբեջանի]] կողմից ծրագրված, իրականացված և ըստ 44-օրյա պատերազմի որոշ մասերի, առաջադրանքների և նպատակների դեռ շարունակվող, իրականացվող համատեղ հատուկ գործողություն էր, ինչի մասին 2021 թվականի մարտի 17–ին փաստորեն ասաց ՌԴ պաշտպանության նախարար [[Սերգեյ Շոյգու|Սերգեյ Շոյգուն]]։|}} {{Քաղվածք|Թուրքիան՝ այդ [[ Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2022)|Ռուս–ուկրաինական պատերազմի]] ընթացքում ցույց տվեց իր երկերեսանի, իսկ իրականում՝ ֆաշիստական բնույթը։|}} {{Քաղվածք|Ահա այս ամենը Հայ քաղաքական ուժերի մի մասին բերեց այն համոզմանը, որը տարիներ շարունակ ձեւավորում է հայ քաղաքագետ, պատմաբան, ռազմաքաղաքական վերլուծաբան Գնդապետ Մնացական Ռ․ Տէր Խաատրեանց Բագրատունին, այն է՝ «ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՊԵՏՔ Է ԸՆՏՐԻ՝ ՄՆԱԼՈՒ Է ՌՈՒՍԻ ՍԱՊՈԳԻ ՏԱԿ, ԹԵ՞ ՄԻԱՆԱԼՈՒ Է ԱՌԱՋԱԴԵՄ ՔԱՂԱՔԱԿՐԹՈՒԹՅԱՆԸ»։ Մասնավորապես նման ձեւակերպմամբ հանդես է գալիս Հայաստանի Ազգային Ժողովրդավարական Բեւեռը։|}} Այս մեկը որպես ծանոթագրություն եք դրել. {{Քաղվածք|ՌՈՒՍ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՀԱՄԱՏԵՂ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԱԳՐԵՍԻԱՆ. 100 տարի առաջ և յետոյ… 100 տարի առաջ ռուսաստանը և թուրքիան յօշոտեցին Հայաստանը և Երևանը դարձրեցին սահմանային բնակավայր։ Երևանից մինչև Թուրքիայի սահման հեռավորությունը կազմում է ընդամենը 25-30 կիլոմետր։ 1988-1991 թթ. Ամերիկան ջարդեց Ռուսաստան🇷🇺-ԽՍՀՄ-ին, իսկ ապստամբած Հայերին պետականութիւն տուեց։ Կգբ-ն 30 տարի իր 4 ֆորպոստապետերի ձեռամբ քայքայեց հայ ժողովրդին, հայ պետականութիւնը և, յատկապէս՝ հայ բանակը։ Այժմ ռուսն ու թուրքը ևս մէկ անգամ վերացնելու են հայկական պետականութիւնը։ Ամերիկան ​ և Եվրոպան համաձայն չեն Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ։ Իսկ Հայաստա՞նը և Հայ ժողովո՞ւրդը։ Մնացական Ռ. Տէր Խաչատրեանց Բագրատունի, պատմաբան, Հայոց Բանակի Գնդապետ, Ռազմաքաղաքական վերլուծաբան, ՄԵԾ ՀԱՅՔ հեռուստահաղորդաշարի հիմնադիր եւ վարող։ Լոս Անջելես, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, Նոյեմբերի 11, 2020։|}} Եթե շարունակելու եք Հայերեն Վիքիպեդիայում նույն կերպ խմբագրումներ կատարել, ստիպված կլինեմ Ադմինների տեղեկատախտակում տոպիկ (թեմատիկ) արգելափակման հայց ներկայացնել։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 19:23, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :{{Նշել|GeoO}} ջան, շնորհակալություն այս զգուշացման համար, միանում եմ։ Հավանաբար չես նկատել, որ նույնօրինակ խմբագրումներ են կատարվել նաև [[Վեցերորդ սերնդի պատերազմներ]] հոդվածում։ Դրանք էլ ես եմ հետ շրջել նույն հիմնավորմամբ, ինչ այստեղ դու ես ձևակերպել։ {{հարգելի մասնակից}}, ևս մեկ նկատառում Ձեր խմբագրումների վերաբերյալ. Դուք երբեմն հոդվածներում օգտագործում եք դասական ուղղագրությունը։ Հայերեն Վիքիպեդիայում խմբագրումները կատարվում են բացառապես ժամանակակից ուղղագրությամբ։ Խնդրում եմ այս պահը ևս հաշվի առնել։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 19:54, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :Հայրենակից։ Հայաստանն կազատագրենք ռուսական լԾից։ [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:00, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) 7psbn640ztjjlgzxjkoy6klnsmts95o 8486696 8486694 2022-08-10T18:01:41Z Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան 44410 /* Զգուշացում 2 */ Reply wikitext text/x-wiki == Ողջույն == {| style="width:100%; background:transparent; font-size:100%" | style="background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px" | &nbsp;&nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ Վիքիպեդիան չէ]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ Վիքիպեդիան չէ|Ի՞նչ Վիքիպեդիան չէ]] | style="background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%" | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|<span style="color:white">{{ROOTPAGENAME}}</span>]] {{-)}}</span> |- | style="background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]] | rowspan="8" style="background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em" | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։ Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։ [[Պատկեր:Signature button vector.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ Եթե հարցեր ունեք դիմեք [[Վիքիպեդիա:Օգնություն|օգնության համակարգին]] կամ գրեք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրեք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրեք «Օգնեք ինձ» և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։ Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[User:GeoO|<font color = "orange"><big>J</big></font><font color = "black">eo W.</font>]] 09:27, 18 Հոկտեմբերի 2015 (UTC) {{#if:|{{{1}}}}} </div> <div style="border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em"></div> <div style="font-size:90%; font-style:italic">{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!</div> |- | style="background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]] |- | style="background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]] |- | style="background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]] |- | style="background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Wikipedia svg logo.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Էությունը]] [[Վիքիպեդիա:Էությունը|Վիքիպեդիայի էությունը]] |- | style="background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսսարիում|Գլոսսարիում]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]] |} == Ավազարկղ == {{հարգելի մասնակից}}, ծավալուն հոդվածների դեպքում սովորաբար օգտվում ենք ավազարկղից, կատարում նյութի ամբողջական թարգմանություն, իսկ այնուհետև տեղափոխում հիմնական տիրույթ: Ձեր ավազարկղ կարող եք մուտք գործել [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան/Ավազարկղ|այս հղումով]]: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font color="#D90012" face="GHEA Grapalat">'''''Ա'''''</font><font color="#0033A0" face="GHEA Grapalat">'''''րա'''''</font><font color="#FF8000" face="GHEA Grapalat">'''''մ'''''</font>]] ^{([[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">''քննարկում''</font>]])} 17:32, 18 Հոկտեմբերի 2015 (UTC) ==Նկատողություն== == Դրոշների կաղապարներ == {{հարգելի մասնակից}}, երկրների համար կարող եք օգտագործել <code><nowiki>{{դրոշավորում|}}</nowiki></code> կաղապարը։ Նա դրոշի կողքը ավտոմատ ավելացնոմ է երկրների անունները։ Հարգանքներով --[[User:Beko|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''Beko'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]] 20:22, 7 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, երկրների համար կարող եք օգտագործել {{դրոշավորում|}} կաղապարը։ Նա դրոշի կողքը ավտոմատ ավելացնոմ է երկրների անունները։ Հարգանքներով --BekoՔննարկում 20:22, 7 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Շնորհակալութիւն, յարգելի Բեկօ: Կօգտուեմ Ձեր բարի խորհրդից:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 15:14, 8 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Հղումներ-1 == {{հարգելի մասնակից}}, հոդվածներում ընդունված է հղումները դնել վերջակետերից առաջ: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">Արամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">քննարկում</font>]]} 17:23, 16 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Աշոտ Ա Բագրատունու մասին այս հոդվածը Վիքիպեդիայում որոշ վերանայումների կարիք ունի: 1. Մասնավորապես քարտէզը, իմ դիտողութիւններից յետոյ, ճիշտ է, բերուել է առաւել ընդունելի տեսքի, և այնտեղից հանուել են որոշ անգրագիտութիւններ. օրինակ՝ ՛՛Կայսիտե ամիրայութիւն՛՛, ՛՛Տայքի դքսութիւն՛՛, ՛՛Տարօնի դքսութիւն՛՛... 2.Սակայն Աշոտ Ա Բագրատունու մասին յօդուածում այդ քարտէզը դնելն անընդունելի է, քանզի նրա օրօք ո՛չ Կարսի թագաւորութիւն կար, ո՛չ Սիւնիքի, ո՛չ էլ Լոռու... 4.Առաջարկում եմ դնել այս ճիշտ քարտէզը, բայց չէ՞ք կարողանում.../?/ 5.Իսկ առաւել ճիշտ կլինի, եթէ որպէս քարտէզ վերցուի ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտի հրատարակած ՛՛Հայոց Պատմութիւն՛՛ բազմահատորեակի 2-րդ հատորի գիրք 2-ի (Երևան. 2014) քարտէզը (568-569-ի միջև ներդիրում, քարտէզի հեղինակ՝ ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ Բ.Յարութիւնեան) կամ էլ՝ ՀՀ Կառավարութեան հրատարակած (Երևան, 2008) ՛՛ՀՀ Ազգային ատլասի՛՛ ՛՛Հայ Բագրատունիների տերութիւնը 885-908թթ.՛՛ քարտէզը (էջ 40-41): == ՛՛Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերը՛՛ հոդվածում ենթասպաների տարբերանշանները սխալ են դրված... == Յարգելի Բեկօ: Շնորհակալ եմ օգնութեան համար: Սակայն ՛՛Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերը՛՛ յօդուածում ենթասպաների տարբերանշանները Ձեր կողմից սխալ են դրուած... Դրանց փոխարեն տեղադրել էք աւագ սպայական կազմի ուսադիրները: ՆԱՏՕ-ի տարբերանշանների համակարգով սպայական կոչումները, ուստի նաև ուսադիրները նշանակւում են OF (Officer) աբրեվիատուրայով, իսկ ոչ սպայականները՝ OR (Other Ranks): Եթէ կարող էք, փոխարինէք նշուած նկարները... Յարգանօք՝ գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան == Վերանվանված կաղապար == {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր կողմից ստեղծված Թուրքիայի գլխավոր շտաբի պետերի ցուցակը կաղապար վերանվանվել է {{կ|Թուրքիայի Գլխավոր շտաբի պետերի ցանկ}}, քանի որ Վիքիպեդիայում ընդունված է ցանկ եզրույթը ցուցակի փոխարեն և առանց որոշիչ -ը հոդի: Կրկին ստեղծելու անհրաժեշտություն չկար: Հիմա կվերահղեմ: Հաճելի վիքիօր եմ մաղթում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''Ա'''րամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">'''ք'''ննարկում</font>]]} 13:03, 28 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, մարդկանց համար կազմվում են ցուցակներ, իսկ անշունչ առարկաների համար՝ ցանկեր: Գուցե թուրքերին մարդ չե՞ք համարում: Այդ առումով կարելի է համաձայնվել...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 13:09, 28 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ== {| style="border: 2px solid #929292; background-color:" |rowspan="2" valign="middle" | [[Պատկեր:Newyeargreeting 2016.gif|130px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" valign="middle"| <center>''Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ''</center> |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}, շնորհավոր Նոր Տարի և Սուրբ Ծնունդ։ Շնորհակալություն 2015 թվականին Հայերեն Վիքիպեդիայում ակտիվ մասնակցություն ունենալու և բազմաթիվ խմբագրումների համար։ Թող 2016 թվականը բեղմնավոր տարի լինի, միացյալ ուժերով բազմաթիվ որակյալ հոդվածներ գրենք և թող մեր ընթերցողը մեզնից անպակաս լինի։ |}</div> Շնորհակալութիւն յարգելիս: Փոխադարձաբար ընդունէք իմ ամանորեայ շնորհաւորանքներն ու բարեմաղթանքները:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 01:05, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ==Կիլիկիա== Ողջույն, {{հարգելի մասնակից}}: Կիլիկան հայկական է, և նրա դիմաց այլ լեզուներով անվանումներ նշել պետք չէ: Այլալեզու նշվում են միայն բնօրինակները: Ես հետ եմ [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&type=revision&diff=3850660&oldid=3850656 շրջել] ձեր խմբագրումները:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:02, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Կիլիկան...? Կուզենայի իմանալ էդ իրաւասութիւններն ով է տուել... Հետաքրքիր է, դրա համար որոշակի տարիքային և կրթական ցենզ սահմանուա՞ծ է...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:10, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :Ինչի համար կրթական ցենզ ու տարիք պետք է սահմանված լինի, հարգելի մասնակից ? --[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:32, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ::Թե ինչ է հայարեն վիքիպեդիան և ինչ է թույլատրվում անել այնտեղ, կարող եք ծանոթանալ [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]] նյութում:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 19:35, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) հայարեն վիքիպեդիա... Ճիշտ գրել է պէտք և հետո խորհուրդներ տալ ու վերահսկել խմբագիրներին, ում օգնելու փոխարեն խանգարելը ուղղված է հայերեն Վիքիպեդիայի դեմ...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:26, 30 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :{{հարգելի մասնակից}}, գրածումս ուղղակի վրիպակ է եղել և հետո Վիքիպեդիայում առաջնայինը ողջամտությունն է: Եթե խորհուրդը ողջամիտ է, կապ չունի թե այն ով է ասում Վիքիում, դպրոցական, ուսանող, թե տարիքով ծերունի: Այնպես որ, ձեր կողմից ասված թե ես ինչ եմ ինձ վերագրում, որ ձեզ դիտողություն եմ տալիս, դա ընդհանրապես տեղ չունի և հաջորդ անգամ, նմանատիպ արտահայտությունների դեպքում կարող եք անգամ արգելափակվել: Իսկ եթե ուզում եք իմանալ, թե ես ինչ կարգի հայերենի եմ տիրապետում, բացեք և ընթերցեք [[Հունաստան]], [[Ջեքի Չան]], [[Քեյթ Բեքինսեյլ]], [[Լիվ Թայլեր]] և մի շարք այլ հոդվածներ իմ ստեղծած համեստ շուրջ 12 000 հոդվածներից որն ուզում եք: Իսկ դուք երբ Կիլիկիայի հոդվածում դրել էիք այլ լեզուներով անվանումները, դուրս էր գալիս, որ Կիլիկիայի հայկական լինելը կասկածելի է անգամ հայերի համար, որը ահավոր սխալ է:--[[Մասնակից:Arman musikyan|Արման Մուսիկյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arman musikyan|քննարկում]]) 03:17, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) ::Ողջույն բոլորին։ Հոդվածում ես ավելացրել եմ անվան հունարեն և ֆրանսերեն տարբերակները, քանզի այդ պետականության երկու պաշտոնական լեզուները (այդ թվում հայերենը) եղել են ֆրանսերենն ու հունարենը։ Դրանից բնավ չի բխում, որ այդ պետականությունը ֆրանսիական կամ հունական է եղել, ինչպես Բելգիայի անվանումները նշելը չի ենթադրում, որ այդ պետությունը հոլանդական կամ ֆրանսիական է։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 17:56, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Զգուշացում == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, անկախ ծագած տարաձայնություններից, պետք է պահպանել կառուցողական մթնոլորտը և ցանկացած գործողություն կատարել էթիկայի շրջանակներում։ Այս [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:Arman_musikyan&diff=3854833&oldid=3847035 խմբագրումը] խախտում է Վիքիպեդիայում ընդունված [[ՎՊ:ԷԹ|վարվելակարգը]]։ Եթե մասնակիցներից մեկի հետ տարաձայնություններ են առաջանում, պետք է մեկ այլ ադմինի խնդրել հարցը կարգավորելու համար։ Մնացած ճանապարհները, ներառյալ վերոնշյալը, միայն սրում են իրավիճակը։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 17:53, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) Շնորհակալութիւն, յարգելի Ջէո... Մաղթում եմ Բարի Ամանոր...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:51, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) :Շնորհակալություն, նմանապես։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 18:54, 31 Դեկտեմբերի 2015 (UTC) == Որոշիչ հոդ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, հոդվածների վերնագրերում և բաժիններում որոշիչ հոդ չի օգտագործվում։ Օսմանա-սաուդյան պատերազմը հոդվածի «ը»-ն հանել եմ։ Խնդրում եմ անպայման հաշվի առնել սա։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 05:09, 9 Հունվարի 2016 (UTC) Բարի: Ճիշտ եք արել, որ հանել եք հոդը: Ձեր խնդրանքն ընդունված է:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 05:32, 9 Հունվարի 2016 (UTC) == Տարվա հոդված == {{հարգելի մասնակից}}, Տարվա հոդվածի թեկնածուների առաջադրումն ավարտված է և այժմ ընթանում է քվեարկություն: Խնդրում ենք թեկնածուների շարքում զերծ մնալ առաջադրումներից: Ձեր առաջադրած հոդվածը հեռացվել է թեկնածուների շարքից: Հաճելի վիքիխմբագրումներ եմ մաղթում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''Ա'''րամ</font>]] ^{[[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat">'''ք'''ննարկում</font>]]} 20:36, 10 Հունվարի 2016 (UTC) :[[Շնորհակալություն տեղեկատվության համար:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:12, 10 Հունվարի 2016 (UTC)]] == Օրվա հոդվածի չընտրված թեկնածու. «[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ]]» == [[Պատկեր:Crystal Clear action bookmark-crossed.svg|40px|left]]{{Հարգելի մասնակից}}, առկա թերությունների պատճառով Ձեր առաջադրած «[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ]]» հոդվածը չի ընտրվել [[Գլխավոր էջ]]ում ներկայացվելու համար։ Ավելի մանրամասն կարող եք տեղեկանալ՝ այցելելով [[Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված/Թեկնածուներ#Չընտրված թեկնածուներ|օրվա հոդվածի թեկնածուներ]] էջի համապատասխան բաժինը: --[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 22:34, 21 Հունվարի 2016 (UTC) === Հարցեր === * Յարգելի Արամ Սողոմոնեան ** 1. Դիտարկուե՞լ է ստորև բերուած 115 հազ. բայթից աւելի ծավալով, 100 ծանոթագրություններով, 16.01.2015թ. դրութեամբ պատրաստ յօդուածը, թէ՞ նկատի է առնուել հին, թերութիւններ ունեցողը...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Այն թերությունները, որոնք ես մեջբերել էին Օրվա հոդվածի թեկնածուների բաժնում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 2. Չարժէ՞ այդ յօդուածը կատարելագործել` ըստ համապատասխան չափորոշիչների...--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Իհարկե արժե և պետք է կատարեգործել: --[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 3. Խմբագիրներից ոմանք ուշադիր պէտք է լինեն, որ չխախտեն գրականութեան յղումների կարգը. եթէ ես դարձյալ գրում եմ «Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334» այլ ոչ թէ «Անդ, էջ 334», պատճառն այն է, որ անմիջապէս նախորդած յղումը «Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015» աղբիւրից չի եղել, այլ, ասենք Արշակ Ալպօյաճեանի գրքից: Կարծում եմ, ինձ լաւ հասկացաք: Չիմացա, թէ ով է փոխել, բայց ես կվերականգնեմ յօդուածում տուածս յղումներն` այդ նկատառումը հաշուի առնելով: Կանխաւ շնորհակալ եմ փոխըմբռնման համար--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:02, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :Եթե Դուք հոդված եք ստեղծում, չի նշանակում, որ դա համարվում է Ձեր սեփականությունը: Ցանկացած ոք կարող է մտնել և ուղղումներ կատարել: Բացի այդ, ըստ երևույթին կրկնվող հղումներն են խմբագրել: Հիմա կոնկրետ ոչինչ ասել չեմ կարող, որովհետև նյութին չեմ տիրապետում:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:18, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::1. Խնդրում եմ ուշադիր լինել իմ հարցերին: Նախ՝ չեմ կարծում, թե ճիշտ էր ինձ հիշեցնելը, որ հոդված ստեղծելով, դա չի համարվում իմ սեփականությունը: Այո, ցանկացած ոք կարող է մտնել և ուղղումներ կատարել: Բայց դրա դեմ որևէ բան իմ կողմից չի ասվել: Ես միշտ շնորհակալություն եմ հայտնում օգտակար աշխատանք կատարողներին: Շատ ուրախ եմ, որ միմյանց օգնելով կատարելագործում ենք հայերեն Վիքիպեդիան:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::2. Գրում եք, թե ՛՛Բացի այդ, ըստ երևույթին կրկնվող հղումներն են խմբագրել:՛՛ Հղումների ժամանակ ՛՛Անդ՛՛ է գրվում, եթե վերևի աղբյուրն է կրկնվում, իսկ այդ դեպքում այլ աղբյուր է եղել, որից հետո գրել ՛՛Անդ՛՛ ճիշտ չէ. թյուրիմացություն է առաջանում: Սա, իհարկե, մեծ խնդիր չէ, սակայն, կուզենայի, որ ասածս ճիշտ ընկալվեր:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::3. Գրում եք. ՛՛Հիմա կոնկրետ ոչինչ ասել չեմ կարող, որովհետև նյութին չեմ տիրապետում:՛՛ Այդ դեպքում վերևում բոլոր ասվածները պետք չէին: Պետք է նախ տիրապետել նյութին, նոր միայն պատասխանել: Ես դա կընդունեի ըմբռնումով:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::4. Ամեն դեպքում, արձագանքելու և արագ աջակցություն ցուցաբերելու համար շնորհակալ եմ: Լավ կլիներ, որ նաև հաշվի առնվեին իմ վերոհիշյալ կարծիքները:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::::5. Թեկնածու դրված հոդվածիս դեպքում, ինչքան հասկացա, հին և թերություններով տարբերակն է դիտարկվել, որովհետև նորը 16.01.2016թ. դրությամբ կատարելագործված էր: Եթե այժմ էլ կան թերություններ, շնորհակալ կլինեի դրանք հայտնաբերելու և ուղղմանն օգնելու համար:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 21:28, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 4. «Աշխարհի խոշորագոյն տերութիւնների (կայսրութիւնների) ցանկ» յօդուածում կուզենայի հին և միջնադարեան հայկական պետութիւնները (250 հազ. քառ. կմ մակերեսով և աւելի տարածք ունեցածները) մի գոյնով ներկել` ոսկեգոյն, ինչպէս ռուսական բոլոր նախընթաց պետութիւնները բաց վարդագոյն են ներկուած: Կարո՞ղ էք աջակցել: Դեռ ձևը չեմ գտել:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:49, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :{{Հարց}} Արել եմ, կնայե՞ք:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 08:48, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::Շնորհակալ եմ արագ արձագանքի համար: Բայց չեմ տեսնում, թէ ի՞նչն է արուած: Նկատի ունէք ոսկեգոյն դարձնե՞լը: Բացեցի մի քանի անգամ նայեցի, դեռ չի երևում: Ես խնդրել էի միայն հայկական թագաւորութիւններին ոսկեգոյն ֆոն տալ, ինչպէս ունեն ռուսական միապետութիւնները: Բայց կարող է նոր շրջանի բոլոր կայսրութիւնների օքրայագոյն ֆոնն էք դարձրել ոսկեգոյն...?<span class="plainlinks"></span>--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:06, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::Գոյնին առնչուող հարցիս պատասխանը ստացա և ինքնուրոյն կարող եմ փոխել: Տեսնելով ոսկեգոյնի կոդը, ինքս արդէն բոլոր անհրաժեշտ փոփոխութիւններն արել էի, սակայն խմբագրման բախում առաջացաւ: Նորից ամբողջը ինքս կանեմ: Աջակցութեան համար շնորհակալ եմ--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:37, 22 Հունվարի 2016 (UTC) :::Շնորհակալ կլինէի, եթէ միւս հարցերիս պատասխանն էլ ունենայի: Յուսով եմ շատ նեղութիւն չեմ տալիս: Յարգանօք`--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 09:06, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ::::Երվանդունիների թագավորություն տողը դարձրել եմ ոսկեգույն, այդպե՞ս էր պետք:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''րամ</font>]] 09:24, 22 Հունվարի 2016 (UTC) ** 5. Ամբողջութեամբ բերուած է '''Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ''' յօդուածի վերը նշածս տարբերակը: {{Distinguish|Ալաուիտ գահատոհմի հետ}} {{Royal house| | surname = Մուհամեդ Ալու գահատոհմ<br />(Ալաուիյյա դինաստիա, Կավալացիների դինաստիա, Ալբանական դինաստիա) | estate = Եգիպտոս և Սուդան | coat of arms = [[Պատկեր:Coats of arms of the Kingdom of Egypt and Sudan.png|150px]] | country = երկիր` [[Եգիպտոսի պատմությունը Մուհամեդ Ալու գահատոհմի օրոք|Եգիպտոս]] և [[Սուդանի պատմությունը Մուհամեդ Ալու և իր հաջորդների օրոք|Սուդան]] | titles = տիտղոսներ` [[վալի]], ինքնահռչակված որպես [[խեդիվ]] (1805–1867)<br>[[խեդիվ]] պաշտոնապես ճանաչված (1867–1914)<br>[[Եգիպտոսի սուլթան]] (1914–1922)<br>[[Եգիպտոսի թագավոր]] (1922–1953) | founder = հիմնադիր` [[Մուհամմադ Ալի փաշա]] | final ruler = վերջնական տիրակալը` Եգիպտոսի թագավոր [[Ֆուադ II]] | current head = ներկայիս տոհմապետը՝ [[Ֆուադ II]] | founding year = հիմնադրման տարեթիվը` 1805թ., [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]ն զավթում է իշխանությունը | deposition = վերացումը` 1953թ., միապետության վերացումը [[1952 թվականի Եգիպտական հեղափոխություն]]ից հետո | nationality = ազգային պատկանելիությունը` [[ալբանական]] ծագմամբ եգիպտացիներ <!--նրա ծննդավայր քաղաքը՝ Կավալան այժմ հունական Մակեդոնիայի մասն է, իսկ իր ծննդյան ժամանակ՝ սլավոնաբնակ Մակեդոնիայի մասն էր--> }} '''Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ''' (զորավար Մուհամեդ Ալի կավալացու գահատոհմ) ({{Lang-ar|{{comment|أسرة محمد علي|Ուսրաթ Մուհամմադ Ալի}}}}, {{Lang-tr|Mehmet Ali Paşa Hanedanı}} կամ {{Lang-tr|Kavalalılar Hanedanı|Կավալալըլար Հանեդանը}}, Կավալացիների գահատոհմ, {{lang-sq|''Dinastia e Muhamed (Mehmet) Ali Pashës''}}) եգիպտական տիրակալների գահատոհմ, որը կառավարել է 1805 թվականից մինչև 1953 թվականը (1952 թվականից՝ փաստորեն իշխանազրկված): Հիմնադիրն է եղել [[ալբանացիներ|ալբանացի]] [[սպա]]  [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամեդ Ալին]]: == Պատմություն == [[Պատկեր:Egypt under Muhammad Ali Dynasty map en.png|մինի|ձախից|Եգիպտոսն ալբանական գահատոհմի օրոք՝ 1805-1914թթ.]] === Ներածություն === Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի (1805-1952) հիմնադիրը` [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամմեդ Ալին]] [[ալբանացի]] սպա էր, ով ծառայում էր [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] այն զորաբանակում, որն ուղարկվել էր Եգիպտոսից վտարելու [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի զավթիչ զորքերը: Ֆրանսիական զորքերին վտարելուց հետո Մուհամմեդ Ալին ինքը խլեց Եգիպտոսի իշխանությունը և հարկադրեց Օսմանյան կայսրությանը` հանձինս սուլթան [[Մահմուդ II]]-ի` 1805 թվականին ճանաչելու իրեն որպես Եգիպտոսի [[վալի]] կամ կառավարիչ: Ցուցադրելով իր ավելի հեռու գնացող նկրտումները` Եգիպտոսի նորաթուխ վալի Մուհամեդ Ալին ինքն իրեն հռչակեց [[խեդիվ]]: Բնականաբար, դա չստացավ օսմանյան արքունիքի, այսինքն` [[Բարձր դուռ|Բարձր Դռան]] հավանությունը: Մուհամեդ Ալին նպատակ ուներ Եգիպտոսը վերածելու տարածաշրջանային գերտերության, որը, նրա տեսակետից, բնականորեն պետք է փոխարիներ քայքայվող Օսմանյան կայսրությանը: Եգիպտոսի վերաբերյալ իր տեսակետը նա ամփոփել է հետևյալ կերպ. {{քաղվածք|Ես շատ լավ գիտեմ որ (Օսմանյան) Կայսրությունը գնում է դեպի կործանման օրը... Նրա ավերակների վրա ես կկառուցեմ լայնարձակ թագավորություն... մինչև Եփրատ ու Տիգրիս:<ref>Georges Douin, ed. ''Une Mission militaire francaise aupres de Mohamed Aly, correspondance des Generaux Belliard et Boyer'' (Cairo: ''Société Royale de Geographie d'Egypte'', 1923, p.50)</ref>}} Եվ իր այդ հեռահար քաղաքական ծրագիրն իրականացնելիս ալբանական ծագմամբ այդ ռազմաքաղաքական գործիչն ու իր հաջորդները բավական ճիշտ կերպով օգտվում էին Եգիպտոսում բնակվող բոլոր ազգությունների կարող տարրերի հնարավորություններից: Այդ թվում` նաև հայերի<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333-338</ref>: [[Պատկեր:ModernEgypt, Muhammad Ali by Auguste Couder, BAP 17996.jpg|մինի|200px|Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի հիմնադիրը` կավալացի զորավար Մուհամմադ Ալին, Եգիպտոսի վալի 1805-1848թթ.]] === Վալիներ (նահանգապետներ, կառավարիչներ)=== ====1-ին վալին==== 1805 թվականին [[Մուհամմադ Ալի փաշա|Մուհամեդ Ալին]] ({{lang-ota|محمد علی پاشا المسعود بن آغا}}, {{lang-ar|محمد علي باشا}}) հարկադրեց Օսմանյան կայսրության սուլթանին ճանաչելու իրեն որպես Եգիպտոսի փոխարքա-նահանգապետ, սակայն, չբավարարվեց դրանով: Որպես Եգիպտոսի վալի` պաշտոնապես գահակալել է 1805 թվականի հուլիսի 9-ից մինչև 1848 թվականի սեպտեմբերի 1-ը: Իր հզորության գագաթնակետին Մուհամեդ Ալին և իր որդին` [[Իբրահիմ փաշա]]ն տիրապետում էին այնպիսի մի ռազմական հզորության, որն իրոք սպառնում էր [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] բուն իսկ գոյությանը: Մուհամեդ Ալին մտադիր էր ''Օսմանյան կայսերական գահատոհմը փոխարինել իր սեփական գահատոհմով:'' Վերջ ի վերջո, եվրոպական մեծ տերությունների, այդ թվում` Ռուսաստանի ռազմական միջամտությունն էր, որ կանխեց Եգիպտոսի զինված ուժերի կողմից [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] դեմ ուղղված ռազմարշավը, որը, բնականաբար, կհանգեցներ կայսրության մայրաքաղաքի գրավմանը և գահակալական հեղաշրջման (տե՛ս [[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]]): Ահա այս պատճառով էր, որ Եգիպտոսում իշխանության եկած ալբանական գահատոհմը վերջ ի վերջո ստիպված եղավ բավարարվել [[Աֆրիկա]]յով և [[Սինայի թերակղզով]] (տե՛ս [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]]): Նոր գահատոհմի հիմնադիրը, իր գահակալության առաջին կեսին Եգիպտոսից դեպի հարավ արշավանքներով նվաճեց [[Սուդան]]ը: Իր հաջորդների և ժառանգների` [[Իբրահիմ փաշա]]յի և [[Իսմայիլ փաշա]]յի օրոք` Եգիպտոսի իշխանությունն ամրապնդվեց և ընդլայնվեց: Իր կառավարման տարիներին (1805-1848) Մուհամեդ Ալին Եգիպտոսում խորը բարեփոխումներ անցկացրեց: Տնտեսության արդիականացումը, բանակի վերակազմավորումը և մյուս փոփոխությունները պահանջեցին հսկայական միջոցներ և Մուհամեդ Ալին ու իր հետնորդները ստիպված էին մեծ պարտքեր անել<ref name="Монархи">[http://slovari.yandex.ru/~книги/Монархи.%20Мусульманский%20Восток%20XV-XX/Мухаммада%20Али%20династия/ Мухаммада Али династия] // Монархи.</ref>: =====Հայերը Եգիպտոսում Մուհամեդ Ալի փաշայի կառավարման ժամանակաշրջանում===== 1805 թվականից Եգիպտոսում Մուհամեդ Ալի փաշայի իրականացրած բարեփոխումները զգալի կերպով նպաստել են երկրի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական զարգացմանը: Կրոնական հանդուրժողականության պայմաններում հայերը Եգիպտոսի գրեթե բոլոր ասպարեզներում բարձր դիրքեր են զբաղեցրել<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333:</ref>: 1817 թվականին Օսմանյան կայսրությունից Եգիպտոս են եկել շուրջ 200 հայ հմուտ արհեստավորներ (գործավոր, որմնադիր, ատաղձագործ, երկաթագործ և այլն)<ref>Ա. Եափուճեան, Եգիպտահայ մշակոյթի պատմութիւն, Գահիրէ, 1981, էջ 16:</ref>: 1828-1829 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվել դեպի Եգիպտոս հայկական կապիտալի ներհոսքի համար: Հայ սարաֆները (դրամափոխները) և առևտրականները սերտաճել են Եգիպտոսի պետական մոնոպոլիաների հետ: Կահիրեում և Ալեքսանդրիայում հաստատված առևտրականներն ու վարկատուները հիմնականում արաբական անուններ կրող (Այվազ, Պուլոս, Ֆաթալլա, Հինդի, Յուսուֆ, Իլիաս, Սապպաղ, Խայյաթ և այլք) դամասկոսաբնակ և հալեպաբնակ հայեր էին<ref>Թոփուզյան Հովհաննես, Եգիպտոսի հայկական գաղութի պատմություն (1805-1952), Երևան, 1978, էջ 23-24</ref>: Հայ սառաֆներն իրենց ձեռքն էին առել նաև Եգիպտոսի գլխավոր սառաֆի պաշտոնը (արդիական տերմինով ասած` Կենտրոնական բանկի նախագահի պաշտոնը)<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, էջ 333</ref>: Նրանք կապալով վերցնում էին Եգիպտոսի պետական հարկերի հավաքման, արդյունաբերական ձեռնարկությունների (մետաղամշակման, հյուսվածքեղենի, շաքարի, թղթի, կաշվի, քիմիական նյութերի և այլն) ֆինանսավորման, մաքսատների մենաշնորհը<ref>Անդ, էջ 333</ref>: Մինչև 1827 թվականը Եգիպտոսի առաջին գլխավոր սառաֆը [[Եղիազար Պետրոսյան]]ն էր, իսկ 1828-1847 թթ.` [[Ալեքսանդր Միսակյան]]ը<ref>Անդ, 333</ref>: 1837 թվականին հայ սառաֆները Կահիրեում հիմնել են ժամանակակից իմաստով առաջին բանկը, որը գործել է մինչև 1841 թ.<ref>Անդ, 333</ref>: Հայերը նշանակվել են նաև Եգիպտոսի դրամահատարանի վերակացուի պաշտոնում<ref>Անդ, 333</ref>: Մուհամեդի Ալի փաշայի, իսկ ապա նրա հաջորդների կառավարությունում և տարբեր դիվաններում ծառայել են հայ խորհրդականներ, թարգմանիչներ, քարտուղարներ: Խոշոր կապիտալի հայ ներկայացուցիչներին վստահվել են կարևոր պաշտոններ, մասնավորապես Եգիպտոսի լուսավորության դիվանում, ինչպես նաև Եվրոպական գործերի և եգիպտական վաճառականության դիվանում, որն, ըստ էության, Եգիպտոսի արտաքին գործերի և արտաքին առևտրի բարձրագույն մարմինն էր<ref>Անդ, 333</ref>: Այդ դիվանի հաջորդական [[նազիր]]ները (այսինքն` նախարարները) եղել են հետևյալ ականավոր հայերը. * [[Պողոս բեյ Յուսուֆյան]]ը 1808-1844 թթ. ղեկավարել է Եգիպտոսի Արտաքին նախարարությունը, ապա` Առևտրի նախարարությունը, այնուհետև` Ֆինանսների նախարարությունը, և վերջապես` Ներքին ու Ռազմական նախարարությունները<ref>Անդ, 333</ref>. այսինքն` 36 տարի շարունակ եղել է Մուհամեդ Ալի փաշայի կառավարության նախարարներից մեկը. * [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Իբրահիմի և վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում. * [[Առաքել բեյ Նուբարյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում. * [[Ստեփան բեյ Դեմիրճյան]]ը Եգիպտոսի կառավարության անդամ էր Մուհամեդ Ալի փաշայի հաջորդներից վալի Աբաս I-ի օրոք<ref>Անդ, 333-334</ref>. կանդրադառնանք համապատասխան տեղում: Գերակշիռ մեծամասնությամբ հայեր ներգրավված էին նաև Եգիպտոսի կառավարության զանազան դիվանների տարբեր բաժանմունքների վարիչների ու արտասահմանյան ներկայացուցիչների պաշտոններում. ինչպես` [[Առաքել]] անունով մի հայ նշանակվել է [[Սուդան]]ի կառավարիչ<ref>Անդ, 334</ref>: Հատկապես Մուհամեդ Ալի փաշայի և նրա որոշ հաջորդների օրոք Եգիպտոսում ստեղծված բարենպաստ պայմանների շնորհիվ` Օսմանյան կայսրությունից այդ երկիր են սկսել ներհոսել բազմաթիվ ունեզրկված ու չքավոր հայ ընտանիքներ: Այնպես, որ արդեն XIX դարի 40-ական թվականներին Եգիպտոսում բնակվում էր 10.000-ից ավելի հայ<ref>Հայոց պատմություն, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334:</ref>: Մինչև XIX դարի կեսը հայերը կենտրոնացած էին հիմնականում [[Կահիրե]]ում, ինչպես նաև [[Ալեքսանդրիա]]յում: Փոքրաթիվ հայեր ապրել են նաև [[Ռոզետա]]ում ([[Ռաշիտ]]) և [[Դամիետա]]յում (Ալեքսանդրիայի մոտ)<ref>Անդ, էջ 335:</ref>: ====2-րդ վալին==== [[Պատկեր:IbrahimBaja.jpg|մինի|աջից|200px|Իբրահիմ փաշա, Մուհամեդ Ալիի որդին, Եգիպտոսի վալի. գահակալել է 2 Մարտի, 1848 – 10 Նոյեմբերի, 1848]] Նոր գահատոհմի 2-րդ ներկայացուցիչը` Եգիպտոսի վալիի գահին եղել է [[Իբրահիմ փաշա]]ն ({{lang-tr|Kavalalı İbrahim Paşa}}, կավալացի Իբրահիմ փաշա): Վերջինս ծնվել է 1789 թվականին (օրն ահնայտ է): Վախճանվել է 1848 թ. նոյեմբերի 10-ին: Իբրահիմ փաշան պաշտոնապես շատ կարճ է գահակալել` (1 սեպտեմբերի 1848 – 10 նոյեմբերի 1848) գահակից լինելով հորը` Մուհամեդ փաշային, վերջինիս մտավոր անկարողության ժամանակահատվածում: Իբրահիմի ծագումը մինչ այժմ անհստակ է մնում: Երբեմն նրան անվանում են ալբանացի Մուհամեդ Ալիի որդեգրված զավակ: Ըստ որոշ տեղեկությունների` նա ծնվել է [[Հունաստան]]ի [[Դրամա]] քաղաքում ամուսնուց բաժանված մի քրիստոնյա հույն կնոջից:<ref>Maravelea, G.A.: "Sketch of the 1821 Revolution", Gamma Editions, Salonika 1959</ref> Սակայն, իր հոր ծննդավայրի` [[Մակեդոնիա]]յի [[Կավալա]] [[քաղաք]]ի անվամբ թե' Իբրահիմին, թե' նրանց ամբողջ գահատոհմն անվանում են «կավալացիների» դինաստիա: Իբրահիմի մորը հաջողվում է ամուսնանալ ալբանացի սպա [[Մուհամմադ ալի փաշա|Մումահեդ Ալիի]] հետ, ով անմիջապես որդեգրում է կնոջ որդուն, տալիս նրան Իբրահիմ անունը և նրան դարձնում է մուսուլմանական հավատի (ընդ որում` սուննի դավանանքի)և օսմանյան մշակույթի հետևորդ: Այլ տեղեկությունների համաձայն` Իբրահիմի ոչ մուսուլմանական ծագման մասին լուրերն, իբր, տարածել էր Եգիպտոսում Ֆրանսիայի հյուպատոսը, որը վիրավորված էր փաշայից:<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=pzIaAQAAIAAJ&pg=PA348#v=onepage&q=&f=false |title=The New monthly magazine |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=2012-05-13}}</ref> Այսպես, թե այնպես, Իբրահիմը [[Մուհամեդ Ալիի]] ավագ որդին էր: Իր ռազմական գործունեությունը` հոր ստեղծած բանակում բարձր հրամանատարական պաշտոններում ծառայելով, սկսել է դեռևս դեռահաս տարիքից: =====Հայերը Եգիպտոսում Իբրահիմ փաշայի օրոք===== Հայերի նկատմամբ Եգիպտոսի հաջորդ ալբանացի վալիի` Իբրահիմ փաշայի վերաբերմունքը նույնն էր, ինչ իր հոր ժամանակ: Աչքի ընկնող հայերից էր [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը, ով իր պաշտոնավարությունը Եգիպտոսի կառավարությունում սկսել է դեռ Իբրահիմի հոր` Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք (1844 թվականին): [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը 1848 թվականին` Իբրահիմի կարճատև գահակալության ժամանակ շարունակում էր մնալ եգիպտական կառավարության Արտաքին և Առևտրի նախարար` նազիր, և մնաց կառավարության անդամ նաև Իբրահիմ փաշայից հետո` մինչև 1850 թվականը<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333</ref>: Անգլիական դիվանագիտությունը, օգտվելով եգիպտա-օսմանական հակամարտությունից (տե'ս [[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]], հատկապես` [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]]) փորձեց հասնել Մուհամեդ Ալիի, իսկ ապա` նրա որդու` տաղանդավոր զորահրամանատար Իբրահիմի հրաժարականին: Եգիպտա-թուրքական և եգիպտա-անգլիական հարաբերությունների վատթարացման և հատկապես` [[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)|2-րդ թուրք-եգիպտական պատերազմում]] եվրոպական մեծ տերությունների միջամտության հետևանքով Եգիպտոսի կրած պարտության արդյունքում խիստ կրճատվեցին Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական արտաքին և ներքին իրավասությունները<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334:</ref>: Դա հանգեցրեց նրան, որ երկրից հետագա տարիների ընթացքում` Իբրահիմից, բայց հատկապես Աբաս I Հիլմի փաշայից հետո արտաքսվեցին Եգիպտոսի համար խիստ կարևոր դեր խաղացած մի շարք գործիչներ, այդ թվում` նաև հայազգի պետական շատ գործիչներ<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: ====3-րդ վալին==== [[Պատկեր:Abbas_I1.png|մինի|աջից|200px|Աբաս I Հիլմի, Եգիպտոսի վալի 1848-1854 թթ.]] Աբաս I-ը ({{lang-ar|عباس الأول }}, {{lang-tr|I. Abbas Hilmi Paşa}} ծնվել է 1812 թվականի հուլիսի 1-ին – վախճանվել` 1854 թվականի հուլիսի 13-ին:<ref name=EB>{{harvnb|Hoiberg|2010|p=8}}</ref>: Նա հայտնի է նաև Աբաս I Հիլմի փաշա կամ Աբաս փաշա: Գահակալել է որպես [[Եգիպտոս]]ի և [[Սուդան]]ի [[վալի]] բավական երկար ժամանակ (10 նոյեմբերի 1848 – 13 հուլիսի 1854): Աբասը [[Թուսուն փաշա]]յի որդին էր, ուստի և Եգիպտոսի և Սուդանի կառավարող նոր գահատոհմի հիմնադիր [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]յի թոռը: Եվրոպական աղբյուրներում, մասնավորապես Չամբերսի կենսագրական բառարանում ([[Chambers Biographical Dictionary]]) Աբաս I-ի մասին ասված է հետևյալը. «Լինելով մոլեռանդ ու զգայական, շատ բան է արել, որ ի չիք դարձնի Մուհամեդ Ալիի օրոք կատարված առաջընթացը»<ref>{{harvnb|Thorne|1984|p=1}}"[b]igoted and sensual, he did much to undo the progress made under [[Muhammad Ali of Egypt|Muhammad Ali]].</ref>: =====Հայերը Եգիպտոսում Աբաս I Հիլմի փաշայի օրոք===== Մուհամեդի Ալի թոռան` Աբաս I-ի կառավարությունում և տարբեր դիվաններում ևս ծառայել են հայ խորհրդականներ, թարգմանիչներ, քարտուղարներ, ինչպես իր մեծանուն պապի օրոք: Հայերին վստահվել են կարևոր պաշտոններ Եգիպտոսի լուսավորության դիվանում, Եվրոպական գործերի և եգիպտական վաճառականության դիվանում, որն, ըստ էության, Եգիպտոսի արտաքին գործերի և արտաքին առևտրի բարձրագույն մարմինն էր<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 333</ref>: Այդ դիվանի հաջորդական «[[նազիր]]ները» (այսինքն` նախարարները) վերը հիշատակվել են: <ref>Անդ, 333</ref>: * [[Յակուբ Արթին բեյ Չրաքյան]]ը - Եգիպտոսի կառավարության անդամ է դարձել 1844 թվականին` դեռ Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք և իր պաշտոնավարությունը շարունակել է նրա հաջորդների` Իբրահիմ փաշայի և Աբաս I-ի օրոք: Նրա պաշտոնավարությունն ավարտվել է 1850 թվականին<ref>Անդ, 333</ref>: Ղեկավարել է Եգիպտոսի Արտաքին և Առևտրի նախարարությունը<ref>Անդ, 333</ref>: * [[Առաքել բեյ Նուբարյան]]ը նշանավոր [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի եղբայրն էր<ref>Անդ, 333</ref>: Առաքել բեյ Նուբարյանը Աբաս I Հիլմի փաշայի օրոք` 1850-1853 թթ. Եգիպտոսի կառավարության Առևտրի նախարարն էր<ref>Անդ, 333</ref>: * [[Ստեփան բեյ Դեմիրճյան]]ը Առաքել բեյ Նուբարյանին զուգահեռ` 1850-1853 թթ. եղել է Եգիպտոսի կառավարության նախարար, բայց ղեկավարել է Արտաքին գործերի նախարարությունը<ref>Անդ, 333-334</ref>: Այնուհետև` 1855-1857 թթ. ղեկավարել է Եգիպտոսի կառավարության Առևտրի նախարարությունը<ref>Անդ, 334</ref>: Աբաս I-ի և նրա հաջորդների օրոք ևս հայերը ակնառու դեր էին խաղում Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և նույնիսկ ռազմական կյանքում: Պետական ղեկավար պաշտոններում աչքի են ընկել բազմաթիվ հայեր: Նրանց թվում էին նաև [[Խոսրով Չրաքյան]]ը (1800-1873), [[Արիստակես Ալթուն Տյուրի]]ն (1804-1858) և այլք<ref>Արշակ Ալպօյաճեան, Արաբական Միացեալ Հանրապետութեան Եգիպտոսի նահանգը և հայերը (Սկիզբէն մինչև մեր օրերը), Գահիրէ, 1960, էջ 101:</ref>: Հայերի ներգրավվածությունը Եգիպտոսի կառավարությունում այնքան մեծ էր, իսկ մասնավորապես Արտաքին և Առևտրի նախարարությունում այնքան անուրանալի, որ օտարներն այդ նախարարությունն անվանում էին «Պալե Արմենիեն» ({{lang-fr|Palais Armenien}}, «Հայկական պալատ»)<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334</ref>: ====4-րդ վալին==== [[Պատկեր:Muhammad Said Pascha 1855 Nadar.jpg|մինի|աջից|200px|Մուհամմադ Սաիդ, Եգիպտոսի վալի 1854-1863 թթ.]] Մուհամմադ Սայիդ փաշան ({{lang-ar|محمد سعيد باشا}}, {{lang-tr|Mehmed Said Paşa}} ծնվել է 1822 թվականի մարտի 17-ին – վախճանվել` 1863 թվականի հունվարի 18-ին: Գահակալել է որպես Եգիպտոսի և Սուդանի վալի 1854-1863 թվականներին: Պաշտոնապես նա պարտավոր էր հավատարիմ լինել Օսմանյան սուլթանին , բայց գործնականում վայելում էր փաստական անկախություն: Սայիդ փաշան ''ալբանական'' կամ կավալացիների գահատոհմի հիմնադրի` Մուհամեդ Ալի փաշայի չորրորդ որդին էր: Սայիդը [[ֆրանսախոս]] էր, կրթություն էր ստացել [[Փարիզ]]ում: Սայիդի օրոք մի քանի իրավական, հողային և հարկային բարեփոխումներ կատարվեցին: Օգտագործելով արևմտյան վարկերը կատարվեց Եգիպտոսի և Սուդանի ենթակառուցվածքի որոշակի արդիականացում: 1854 թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի համար ֆրանսիացի գործարար [[Ֆերդինանդ դե Լեսեպս]]ին շնորհվեց հողային կոնցեսիայի առաջին ակտը: [[Մեծ Բրիտանիան]] ընդդիմանում էր Ֆրանսիայի կողմից Սուեզի ջրանցքի կառուցման նախագծին և համոզեց Օսմանյան կայսրությանը` թույլտվությունը մերժել երկու տարով: Սայիդի հայրը [[Սուդան]]ը 1821 թվականին նվաճել էր և ներառել Եգիպտական տիրույթների մեջ, գլխավորապես` իր բանակի համար ստրուկներ հափշտակելու նպատակով: Ստրուկների գերեվարման ամենամյա արշավանքները գնում էին Սուդանից էլ ավելի հեռու` մինչև [[Կորդոֆան]] և [[Եթովպիա]]: Հանդիպելով եվրոպական պետությունների ճնշմանը, որոնք պահանջում էին վերջ տալ Եգիպտոսի կողմից պաշտոնապես իրականացվող ստրկավաճառությանն ու ստրուկների գերեվարման արշավանքներին, Սայիդ փաշան այդ ռազմարշավներն արգելող հրամանագիր ստորագրեց: [[Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ [[բամբակ]]ի խիստ պակաս առաջացավ, ուստի Սայիդի օրոք Եգիպտոսից արտահանվող բամբակը դարձավ եվրոպական տեքստիլ գործարանների հիմնական հումքը: [[Նապոլեոն III]]-ի հորդորով 1863 թվականին, Սայիդը Սուդանյան մի գումարտակ ուղարկեց` ճնշելու [[Երկրորդ Մեքսիկական կայսրություն|Երկրորդ Մեքսիկական կայսրության]] դեմ բռնկված ապստամբությունը:<ref>http://america-xix.org.ru/library/neeno/[Вместо того чтобы рисковать жизнями французских солдат, генерал Форей отправлял на охрану дороги солдат из подразделения, впоследствии названного Иностранный легион, в котором служили наёмники из суданской пехоты, предоставленные Франции египетским хадивом.]</ref> 1854 թվականին Սայիդ փաշան հիմնադրեց [[Եգիպտոսի բանկ]]ը: Նույն տարում Եգիպտոսի առաջին [[երկաթուղի]]ն շահագործման հանձնվեց, միացնելով [[Քաֆր էլ-Զայյաթ]] [[բնակավայր]]ը ([[Նեղոսի դելտա]]յում, [[Ռոզետա]]յի գետաբազկի մոտ) և [[Ալեքսանդրիա]] նշանավոր նավահանգստային քաղաքը:<ref>{{cite book|last=Hughes |first=Hugh |year=1981 |title=Middle East Railways |publisher=Continental Railway Circle |isbn=0-9503469-7-7 |page=13}}</ref> Սայիդի հաստատագրված ժառանգորդը` [[Ահմադ Ռիֆաաթ]] փաշան, 1858 թվականին երկաթուղային վթարի զոհ դարձավ և խեղդվեց [[Նեղոս]]ում<ref>Hughes, 1981, page 17</ref> Այդ իսկ պատճառով` 1863 թվականի հունվարին Սայիդի մահից հետո` նրան հաջորդեց իր եղբոր որդին` [[Իսմայիլ փաշա]]ն: [[Միջերկրական ծով]]ի [[Պորտ Սայիդ]] [[նավահանգիստ]]ը կոչվել է Սայիդ փաշայի անվամբ: Ամուսնացել է երկիցս: Առաջին կինը` [[Ինջի Հանըմէֆենդի]]ն զավակ չի ունեցել: Երկրորդ կինը` [[Մելեքբեր Հանըմէֆենդի]]ն ունեցել է երկու որդի, [[Մուհամմադ Թուսուն]] փաշան և [[Մահմուդ]] փաշան: Սայիդի սերունդներից [[արքայազն]] [[Մոհամմեդ Ֆարուք Շարիֆ]]ը [[Ահմեդ Շարիֆ]] Բաշայի ավագ թոռն է և և Սայիդ փաշայի ծոռը: Վերջինս ապրում է [[Ալեքսանդրիա]]յում: =====Հայերը Եգիպտոսում Սայիդ փաշայի օրոք===== Եգիպտա-օսմանյան և եգիպտա-անգլիական հակամարտությունը հանգեցրել էր Եգիպտոսի քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական արտաքին ու ներքին իրավասությունների խիստ կրճատմանը: Դա իր հերթին նպաստել էր երկրից հայազգի բազմաթիվ գործիչների արտաքսմանը: Սաստկացել էր հայերի արտագաղթը Եգիպտոսից<ref>Անդ, 334</ref>: 1854 թվականից հետո, այսինքն Աբաս I Հիլմի փաշայի գահակալումից հետո Եգիպտոսում հայերի թիվը խիստ կրճատվել էր: Մուհամեդ Ալի փաշայի օրոք եղած 10.000 հայերից մնացել էր միայն 3.000-4.000-ը<ref>Անդ, 334</ref>: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այդ պայմաններում հայ ականավոր գործիչներից ոմանք բավական հզոր դիրքեր ունեին Եգիպտոսի պետական ապարատում: Մասնավորապես [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը 1857 թվականին նշանակվել է Եգիպտոսի Երկաթուղու և տրանսպորտի վարչության պետ<ref>Անդ, 334</ref>, ապա չորս անգամ պաշտոնավարել է որպես երկրի Արտաքին գործերի նախարար<ref>Անդ, 334</ref>: Բայց դա արդեն եղել է հաջորդ վալիի (ապագա պաշտոնական խեդիվ) Իսմայիլ փաշայի օրոք: ====5-րդ վալին==== Իսմայիլ փաշան ({{lang-ar|إسماعيل باشا}} ''Ismā‘īl Bāshā'', {{lang-tr|''İsmail Paşa''}}), հայտնի է որպես Իսմայիլ Փառահեղ: Ծնվել է 1830 թ. դեկտեմբերի 31-ին – վախճանվել` 1895 թ. մարտի 2-ին: 1863-1867 թթ. գահակալել է որպես Եգիպտոսի և Սուդանի վալի: =====Հայերը Եգիպտոսում 5-րդ վալի Իսմայիլ փաշայի օրոք===== Դեռ XIX դարի կեսին Եգիպտոսը մասամբ անցել էր Մեծ Բրիտանիայի գաղութատիրական վերահսկողության ներքո<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334</ref>: Դա ուներ իր թե' դրական, թե' բացասական կողմը: Դրականը Օսմանյան հետամնաց և վայրենաբարո տիրապետությունից փաստական ազատագրումն էր և եվրոպական ամենազարգացած տերության հետ շփումների առավել ակտիվացումը: Բացասականը` Եգիպտոսի ազգային անկախության սահմանափակումն էր և երկրի ռեսուրսների շահագործումը` հօգուտ Բրիտանական կայսրության: 1867 թվականին Եգիպտոսի վալին` Իսմայիլ փաշան Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի գործուն աջակցության և եվրոպացիների հետ փոխործակցության ճկուն քաղաքականություն վարելու շնորհիվ ստացավ [[խեդիվ]] (հայերեն` ''«խտիվ»'') տիտղոսը<ref>Հայոց պատմություն, ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, հատոր III, գիրք 2-րդ, էջ 334</ref>: Մինչ այդ էլ Մուհամեդ Ալին և իր ժառանգները փորձում էին իրենք իրենց խեդիվ (տիրակալ, արքայազն, փոխարքա) հռչակել, սակայն այդ տիտղոսը նրանք կրում էին առանց իրենց սյուզերենի` Օսմանյան սուլթանի կողմից պաշտոնապես ճանաչման: Եվ այսպես, 1867-ին Իսմայիլ փաշան պաշտոնապես ճանաչվել է որպես Եգիպտոսի խեդիվ: 1863-1879 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի առաջին պաշտոնապես ճանաչված խեդիվը: Ի դեպ, [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար էր նշանակվել 1866 թվականին<ref>Անդ, էջ 334</ref>, երբ դեռ Իսմայիլ փաշան պաշտոնապես գահակալում էր որպես վալի: Երկրի Արտաքին գործերի նախարար բարձր պաշտոնում [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը պաշտոնավարեց մինչև 1874 թվականը<ref>Անդ, էջ 334</ref>, երբ Իսմայիլ փաշան արդեն հենց Նուբարի իսկ ջանքերով պաշտոնապես գահակալում էր որպես Եգիպտոսի խեդիվ<ref>Անդ, էջ 334</ref>: === Խեդիվներ (փոխարքաներ) === [[Պատկեր:Egypt sudan under british control.jpg|մինի|310px|ձախից|Անգլո-եգիպտական Սուդանի քարտեզը]] Թեպետ Մուհամեդ Ալին և իր հաջորդները գերադասում էին օգտագործել ավելի բարձր [[խեդիվ]] տիտղոսը, ավելի ցածր` [[վալի]] տիտղոսի փոխարեն, սակայն դա պաշտոնապես չէր ճանաչվում Օսմանյան արքունիքի` Բարձր Դռան կողմից մինչև 1867 թվականը, երբ սուլթան [[Աբդուլ-Ազիզ]]ը պաշտոնապես հավանություն տվեց ''խեդիվ'' տիտղոսի գործածմանը` Եգիպտոսի [[Իսմայիլ փաշա]]յի և իր հաջորդների կողմից: ====1-ին խեդիվը==== [[Պատկեր:Ismail Pacha.JPG|մինի|աջից|200px|Իսմայիլ փաշա, վալի` 1863-1867թթ., խեդիվ` 1867-1879թթ.]] Իսմայիլ փաշան ({{lang-ar|إسماعيل باشا}} ''Ismā‘īl Bāshā'', {{lang-tr|''İsmail Paşa''}}), հայտնի է որպես Իսմայիլ Փառահեղ: Ծնվել է 1830 թ. դեկտեմբերի 31-ին – վախճանվել` 1895 թ. մարտի 2-ին: 1863-1867 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի վալին: 1867-ին պաշտոնապես ճանաչվել է որպես Եգիպտոսի խեդիվ: 1863-1879 թթ. եղել է Եգիպտոսի և Սուդանի առաջին պաշտոնապես ճանաչված խեդիվը: 1879 թվականին [[Մեծ Բրիտանիա]]յի պահանջով խեդիվ Իսմայիլը գահընկեց արվեց: Իսմայլիը [[Իբրահիմ փաշայի]] երեք որդիներից երկրորդն էր և [[Մուհամեդ Ալիի]] թոռը: Ըստ երևույթին, Իսմայիլը հայրական կողմից ալբանական, իսկ մայրական կողմից կովկասյան ծագում ուներ: Իսմայիլը ծնվել է [[Կահիրե]]ում, [[Ալ Մուսաֆիր Խանա պալատում]]<ref>[http://travel.yahoo.com/p-travelguide-2759257-musafirkhana_palace_cairo-i;_ylc=X3oDMTFka28zOGNuBF9TAzI3NjY2NzkEX3MDOTY5NTUzMjUEc2VjA3NzcC1kZXN0BHNsawN0aXRsZQ-- Musafirkhana Palace, Cairo, Egypt : Reviews of Musafirkhana Palace - Yahoo! Travel<!-- Bot generated title -->]</ref> Իսմայիլի մայրը Հոշիարն է (տիկին Խուշիյար Խաթերը), իր հոր երրորդ կինն էր: Տեղեկություններ կան, որ խեդիվ Իսմայիլի մայրը թուրքական սուլթանի տիկնոջ` սուլթանուհի [[Փերթևնիյալ]]ի (1812–1883) քույրն էր: Փերթևնիյալը (Փերթև Նիհալ, Պարթև Նիհալ) օսմանյան [[Մահմուդ II]] [[սուլթանի]] տիկինն էր և սուլթան [[Աբդուլազիզ II]]-ի մայրը:<ref>[http://www.4dw.net/royalark/Egypt/egypt5.htm Christopher Buyers, "The Muhammad 'Ali Dynasty Genealogy"]</ref><ref>[http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/states/islamic/egypt.html Non European Royalty Website, entry:"Egypt"]</ref><ref>[http://www.guide2womenleaders.com/womeninpower/Womeninpower1840.htm "Women in Power" 1840-1870, entry: "1863-79 Valida Pasha Khushiyar of Egypt"]</ref><ref>[http://www.egy.com/P/maps/royaltree.html Rulers from the House of Mohammed Aly ] {{wayback|url=http://www.egy.com/P/maps/royaltree.html |date=20080430051518 }}</ref> Հայտնի է, որ Փերթևնիյալը, ուստի և իր քույրը` Եգիպտոսի ապագա խեդիվ Իսմայիլի մայրը` տիկին Խուշիյար Խաթերը կովկասյան ծագում ունեին. ըստ որոշ աղբյուրների` չերքեզական, այլ աղբյուրների համաձայն` հայկական: Խեդիվ Իսմայիլը բաժանում էր իր մեծանուն պապի` Մուհամմադ փաշայի պատվախնդիր տեսակետը, ուստի նա իր գահակալության օրոք մեծապես արդիականացրեց Եգիպտոսը և Սուդանը: Խեդիվ Իսմայիլը ծանրակշիռ ներդրումներ էր կատարում արդյունաբերական և, ընդհանրապես, տնտեսական զարգացման, քաղաքաշինության ու քաղաքների զարգացման մեջ, ինչպես նաև ձգտում էր ընդլայնել երկրի սահմանները Աֆրիկա մայրցամաքում: Խեդիվ Իսմայիլի փիլիսոփայությունը կարելի է տեսնել 1879 թվականին իր արած մի հայտարարության մեջ. «Իմ երկիրն այլևս Աֆրիկայում չէ. մենք այժմ Եվրոպայի մասն ենք: Ահա թե ինչու մեզ համար բնական է, որ վերջ տանք մեր նախկին ապրելաձևերին և ընդունենք մեր սոցիալական պայմաններին համապատասխանող նոր համակարգ»: 1867 թվականին Իսմայիլը նաև ապահովեց թե' [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]], թե' նաև միջազգային ճանաչումը` իր ''«[[խեդիվ]]»'' (փոխարքա) տիտղոսի համար, որը Եգիպտոսի գահակալները գերադասում էին ''«[[վալի]]»'' (կառավարիչ, նահանգապետ) տիտղոսից: ''«Վալի»'' տիտղոսը կրում էին Օսմանյան կայսրության [[Եգիպտոս էյալեթ]]ի կամ նահանգի կառավարիչները (1517–1867 թթ.): Սակայն,Իսմայլիլի քաղաքականությունը Եգիպտոսի [[Խեդիվաթ]]ը (1867–1914թթ.) ծանր պարտքերի տակ գցեց: Դրա մեջ իր մեծ դերն ունեցավ նաև Եգիպտոսի նկատմամբ եվրոպական մեծ պետությունների վարած քաղաքականությունը: Դեռ Սայիդ փաշայի օրոք զարգացվում էր գյուղատնտեսական հումքի նախնական մշակման արդյունաբերությունը, վերասարքավորվում էին երկրի նավահանգիստները, կառուցվում էին երկաթուղիները: Իսմայիլ փաշայի օրոք այդ ամենն առավել մեծ թափ ստացավ: Ձևավորվում էր Եգիպտոսի նոր դասակարգը` բուրժուազիան: Սակայն դրամատիրական հարաբերությունների լիակատար զարգացմանը խանգարում էին եգիպտական գյուղաշխարհում տիրող ավատատիրական կարգերը և օտարերկրյա կապիտալի առավել մեծացող ներթափանցումը: Արդյունաբերության զարգացման և տրանսպորտային կառույցների զարգացման հետ կապված Եգիպտոսի կառավարությունը նոր մեծ վարկեր էր վերցնում: 1863 թվականին` Իսմայիլ փաշայի կառավարման առաջին տարում Եգիպտոսի պետական պարտքը հասավ 16 միլիոն ֆունտ ստեռլինգի: Արդյունքում հենց միայն վարկերի տոկոսների վճարումը կլանում էր երկրի եկամուտների զգալի մասը: Իսկ վարկերը երաշխավորվում էին եգիպտական բյուջեի հիմնական եկամտային հոդվածներով<ref name="ReferenceA">Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 209.</ref>: 1869 թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի բացումից հետո եվրոպական մեծ տերությունների, առաջին հերթին` Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի պայքարը Եգիպտոսի նկատմամբ գերիշխանության հասնելու համար ընդունեց առավել լարված բնույթ<ref name="ReferenceA"/>: 1875 թվականի նոյեմբերին Օսմանյան կայսրությունը հայտարարեց իր ֆինանսական սնանկացման մասին: Արդյունքում եգիպտական արժեթղթերի կուրսը (փոխարժեքը) աղետալիորեն անկում ապրեց: Դրանցի օգտվեց բրիտանական կառավարությունը, որպեսզի հարկադրի խեդիվ Իսմայիլին` ջրի գնով Մեծ Բրիտանիային վաճառելու [[Սուեզի ջրանցք]]ի ընկերության` Եգիպտոսին պատկանող բաժնետոմսերը<ref name="ReferenceA"/>: Օտարերկրյա վարկատուները սկսեցին բացեիբաց միջամտել Եգիպտոսի ներքին գործերին: Ի վերջո նրանք կազմեցին Եգիպտոսի պետական պարտքի համատեղ հանձնաժողով` Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Ավստրո-Հունգարիայի ներկայացուցիչներից<ref name="ReferenceB">Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 210.</ref>: Տնտեսական կախվածությունը հանգեցրեց երկրի քաղաքական կախվածությանը օտարերկրյա պետություններից: 1878 թվականին կազմավորվեց Եգիպտոսի այսպես կոչված եվրոպական կառավարությունը (նախարարների դահլիճը)` Անգլիայի դրածո համարվող [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի գլխավորությամբ<ref name="ReferenceB"/>: Նոր կառավարությունը հարուցեց եգիպտական հասարակության ազգայնականորեն տրամադրված մասի դժգոհությունը: Նուբար փաշայի կառավարությունը 1879 թվականի փետրվարին զորացրեց 2,5 հազար եգիպտացի սպաների, ինչն արագացրեց դժգոհության բռնկումը բանակում, որը վերածվեց սպաների ցույցի: 1879 թվականի ապրիլին խեդիվ Իսմայիլին ուղարկվեց ավելի քան 300 [[ուլեմա]]ների, [[փաշա]]ների, [[բեյ]]երի և [[սպա]]ների դիմումը, որը պահանջում էր անհապաղ կառավարությունից հեռացնել բոլոր օտարերկրացիներին<ref name="ReferenceB"/>: Խեդիվ Իսմայիլը հարկադրված էր բավարարել եգիպտական հասարակության ազգայնականորեն տրամադրված մասի պահանջը: Եվրոպականացման գործընթացը որոշ չափով դանդաղեց: Շերիֆ փաշայի գլխավորությամբ Եգիպտոսի նոր կառավարություն կազմվեց` կազմված բացառապես եգիպտացիներից<ref name="ReferenceB"/>: Սակայն, ի պատասխան [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի հրաժարականի և Եգիպտոսի կառավարությունից օտարերկրացիների հեռացման` Անգլիան և Ֆրանսիան պահանջեցին Օսմանյան սուլթանից և ի վերջո հասան նրան, որ Իսմայիլ փաշան հեռացվեց խեդիվի պաշտոնից և նրա տեղ նշանակվեց նոր խեդիվ` Թաուֆիք փաշան:<ref name="ReferenceB"/> Դա տեղի ունեցավ 1879 թվականին: Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ ի հակադրություն իր մեծանուն պապի` Մուհամեդ Ալի փաշայի ռազմատենչ-պատերազմական քաղաքականությանն ընդդեմ Օսմանյան կենտրոնական կառավարության, Իսմայիլ փաշան ձգտում էր ուժեղացնել Եգիպտոսի և Սուդանի կիսանկախ պետականության, ինչպես նաև իր սեփական գահատոհմի դիրքերը` նվազ բախումնային միջոցներով: Արդյունքում` սիրաշահելու և կաշառքի միջոցով Իսմայիլ փաշան ապահովեց Եգիպտոսի և Սուդանի վիրտուալ անկախության` Օսմանյան կենտրոնական կառավարության կողմից պաշտոնական ճանաչումը: Այս ազատության կարգավիճակը խիստ խախտվեց, երբ 1879 թվականին հայակեր ''«կարմիր»'' սուլթանը` [[Աբդուլ Համիդ II]]-ը Մեծ տերությունների հետ միասին կարողացավ գահընկեց անել Իսմայիլ փաշային և նրա փոխարեն գահ բարձրացնել ալբանական գահատոհմի հաջորդ փաշային` Իսմայիլի որդի [[Թաուֆիք]]ին: =====Հայերը Եգիպտոսում 1-ին խեդիվ Իսմայիլ փաշայի օրոք===== Հայերի նկատմամբ Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի ներկայացուցիչների վերաբերմունքը գրեթե բոլոր ժամանակներում և գրեթե բոլոր պայմաններում, այնուամենայնիվ, եղել է բավական դրական: Դրա ապացույցն էր եգիպտահայության ներկայացուցիչներին երկրի պետական ապարատի բարձր պաշտոններին նշանակելու դարավոր ավանդույթը: Մասնավորապես, խեդիվ Իսմայիլի, իսկ ապա նրա հաջորդների օրոք հայազգի [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը չորս անգամ զբաղեցրել է Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարարի բարձր և պատասխանատու պաշտոնը<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 334:</ref>: Ընդ որում, եգիպտահայության այս ականավոր ներկայացուցիչը երեք անգամ Արտաքին գործերի նախարար է եղել հենց խեդիվ Իսմայիլի գահակալման օրոք` * 1866-1874, * 1875-1876, * 1878-1879<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ը խեդիվ Իսմայիլի օրոք պաշտոնավարել է նաև որպես Եգիպտոսի [[վարչապետ]] (1878-1879)<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: Դեռ 1876 թվականին [[Նուբար փաշա Նուբարյան]]ի անմիջական մասնակցությամբ Եգիպտոսում ստեղծվել են Միջազգային (կամ Խառը) դատարանը և Նոթաբլների պալատը (խորհրդարանի նմանությամբ), որով վերջ է դրվել Եգիպտոսի նկատմամբ օտար պետությունների միակողմանի միջամտությանը, երկիրը ստացել է օտարերկրյա տերությունների հետ ինքնուրույն ֆինանսական պայմանագրեր կնքելու իրավունք<ref>Անդ, էջ 334:</ref>: [[1869]] թվականին [[Սուեզի ջրանցք]]ի կառուցմամբ մեծացավ Եգիպտոսի տեսակարար կշիռը համաշխարհային առևտրում: [[Արևմտյան Հայաստան]]ի տարբեր վայրերից ([[Վան]], [[Բաղեշ]], [[Մուշ]], [[Սղերդ]], [[Սասուն]]) տարաբախտ ու չքավոր հայ պանդուխտները ևս սկսել են խռնվել եգիպտական նավահանգսիտներում` սևագործ աշխատանք կատարելու համար<ref>Անդ, էջ 335:</ref>: Որոշ տվյալներով 1867 թվականին Սուեզում շուրջ 100 հայեր (որոնցից 65-ը` մշեցի) մասնակցել են ջրանցքի բացման աշխատանքներին<ref>Սափրիչեան Տ., Երկարամեայ պանդխտութիւն ի Հապեշստան, Երուսաղէմ, 1871, էջ 8:</ref>: Եթե մինչև XIX դարի կեսը Եգիպտոսում հայությունը հիմնականում կենտրոնացած էր Կահիրեում և Ալեքսանդրիայում, ապա XIX դարի կեսերից հայերի տեղաշարժ է նկատվել նաև դեպի Զագազիգ, Թանթա, Ասիութ, Ֆայում և Եգիպտոսի ներքին այլ քաղաքներ<ref>Թոփուզյան Հովհաննես, Եգիպտոսի հայկական գաղութի պատմություն (1805-1952), Երևան, 1972, էջ 37, 40-41:</ref>: Ի դեպ, Զագազիգը [[գնդապետ Արաբի]]ի հարազատ քաղաքն է: ====2-րդ խեդիվը==== [[Պատկեր:MohamedTewfik.jpg|մինի|աջից|200px|Թաուֆիք փաշա, Եգիպտոսի և Սուդանի խեդիվ` 1879-1892թթ.]] Մուհամեդ Թաուֆիք փաշան ({{lang-ar|محمد توفيق باشا}}, {{lang-tr|Muhammed Tevfik Paşa}} ծնվել է 1852 թվականի ապրիլի 30-ին (այլ տվյալներով` նոյեմբերի 15-ին), վախճանվել` 1892 թվականի հունվարի 7-ին: Իր հորից` 1-ին խեդիվ Իսմայիլ փաշայից հետո Եգիպտոսի և Սուդանի 2-րդ խեդիվն էր 1879-1892 թվականներին, իսկ Եգիպտոսի ալբանական կամ կավալացիների գահատոհմում 6-րդ տիրակալն էր` գահատոհմի հիմնադիր [[Մուհամմադ Ալի փաշա]]յից հետո: Թաուֆիքը խեդիվ [[Իսմայիլ]]ի ավագ որդին էր: Նրա մայրն էր արքայադուստր Շաֆիք Նուրը: Թաուֆիքը չի ուղարկվել Եվրոպա` կրթություն` իր կրտսեր եղբայրների պես, այլ` մեծացել է Եգիպտոսում: 1866 թվականին Թաուֆիքի հորը` Իսմայիլ փաշային հաջողվեց փոխել Եգիպտոսում գահաժառանգության կարգը: Այդուհետև Եգիպտոսի տիրակալի տիտղոսը անցնելու էր ոչ թե Մուհամեդ Ալիի գահատոհմի ավագագույն արական ներկայացուցչին, այլ փոխանցվելու էր հորից որդի: Իսմայիլը առանձնապես չէր սիրում իր հորեղբորը` [[Հալիմ փաշա]]յին, ով պետք է դառնար իր հաջորդը` Եգիպտոսի գահի վրա: Ընդ որում, Իսմայիլը կարծում էր, որ գահը կարող է թողնել իր որդիներից նրան, ում ինքը կցանկանա: Սակայն Եգիպտոսի գահաժառանգության կարգը փոխելուց հետո պարզվեց, որ [[Մեծ տերություններ]]ը` [[Մեծ Բրիտանիա]]ն, [[Գերմանիա]]ն, [[Ավստրիա]]ն և [[Օսմանյան Կայսրություն]]ը, գահաժառանգության նոր կարգը մեկնաբանում են որպես [[գահ]]ի` հորից ավագ որդուն փոխանցում: Արդյունքում [[Իսմայիլ փաշա]]յի ավագ որդին` Թաուֆիքը դարձավ [[արքայազն]]-[[գահաժառանգ]]: 1873 թվականի հունվարի 15-ին [[Կահիրե]]ում արքայազն գահաժառանգ Թաուֆիք փաշան ամուսնացավ օսմանյան [[արքայադուստր]] [[Էմինա Իլհամի]]ի հետ: Վերջինս օսմանյան [[սուլթան]]ի փեսայի` [[Դամադ]] Իբրահիմ Իլհամի [[փաշա]]յի դուստրն էր: 1878 թվականին արքայազն Թաուֆիքը նշանակվեց Եգիպտոսի արքունական խորհրդի նախագահ, այն բանից հետո, ինչ այդ պաշտոնից հեռացվեց [[Նուբար փաշա]]ն: Թաուֆիք փաշան այդ պաշտոնը զբաղեցրեց ընդամենը մի քանի ամիս: Բայց դա էլ բավարար եղավ, որպեսզի երևա, թե որքան ոչ ամբիցիոզ, ոչ այնքան ինտելիգենտ ու նաև ոչ եռանդուն մարդ է Եգիպտոսի ապագա խեդիվը: Սակայն Թաուֆիք փաշան բավական իմաստուն գտնվեց, որպեսզի հեռու մնա այն պալատական բանսարկություններին մասնակցելուց, որոնք այն ժամանակ կազմում էին Եգիպտոսի և Սուդանի քաղաքական կյանքի կարևոր մասը: Թողնելով պաշտոնավարությունը, Թաուֆիքը վերադարձավ իր կալվածքը և դարձյալ անցավ գյուղական կյանքին: Սակայն շուտով նրա ներկայությունը Եգիպտոսի քաղաքական կյանքում մեծ կարևորություն ստացավ: 1879 թվականի հունիսի 26-ին Թաուֆիքի հայրը` խեդիվ Իսմայիլը` [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Ֆրանսիա]]յի պնդմամբ գահընկեց արվեց սուլթան [[Աբդուլ Համիդ II]]-ի կողմից: Սուլթանը միաժամանակ հրամայեց, որպեսզի գահընկեց արված խեդիվ Իսմայիլի ավագ որդին` Թաուֆիքը, համաձայն Եգիպտոսի գահաժառանգության նոր կարգի` հռչակվի խեդիվ: Նոր խեդիվն այնքան անպատրաստ էր դրան, որ նույնիսկ բացահայտ արտահայտում էր իր դժգոհությունը: Եվրոպական մեծ տերությունները, հավանաբար, լավ գիտեին նոր խեդիվ Թաուֆիքի քաղաքական անպատրաստության աստիճանը: Թաուֆիքը վերականգնեց անգլո-ֆրանսիական վերահսկողությունը Եգիպտոսի ֆինանսական համակարգի նկատմամբ, ինչպես նաև կրճատեց եգիպտական բանակի թիվը` հասցնելով 18 հազարի:<ref name="ReferenceB"/> =====Գնդապետ Արաբիի ապստամբությունը: Ճանապարհ դեպի խեդիվի իշխանազրկում===== Օտարերկրացիների ամենազորությունը վիրավորում էր եգիպտացիների ազգային զգացմունքները: Ազգային-ազատագրական շարժման գլուխ կանգնեցին երիտասարդ եգիպտական ազգային բուրժուազիայի ներկայացուցիչները, եգիպտական մտավորականությունը, բանակի սպաները, հայրենասիրորեն տրամադրված կալվածատերերը: Նրանք բոլորը միավորվեցին «Եգիպտոսը` եգիպտացիներին» կարգախոսի ներքո և ստեղծեցին Եգիպտոսի առաջին քաղաքական կազմակերպությունը` «Հիզբ-ուլ-վաթան», այսինքն «Հայրենիքի կուսակցությունը» կամ «Ազգայնական կուսակցությունը»:<ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC">Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Ар—Арл. т. Ia, с. 939—940</ref> 1880 թվականի մայիսին Եգիպտոսի բանակի սպաների մի խումբ հանդես եկավ ընդդեմ եգիպտացի-սպաների առաջխաղացման համար ստեղծված խոչընդոտների, զինվորներին տարբեր ոչ ռազմական աշխատանքների մեջ հարկադրաբար օգտագործելու և զինվորականների աշխատավարձերի պարբերական ուշացումների:<ref name="ReferenceB"/> 1881 թվականին եգիպտական բանակի մի խումբ սպաներ` [[գնդապետ]] [[Ահմեդ Արաբի]]ի կամ [[Օրաբի]]ի գլխավորությամբ Եգիպտոսի կառավարությանը խնդրագիր-դիմում ուղարկեցին` պահանջելով պաշտոնազրկել ռազմական նախարարին և հետաքննել նրա կողմից կատարված որոշ ռազմական պաշտոնյաների աստիճանների բարձրացումը: Գնդապետ Արաբին ծագում էր ֆելլահներից և «Հիզբ-ուլ-վաթան» կուսակցության տաղանդավոր ու եռանդուն գործիչներից մեկն էր: Նա հասկանում էր բանակի, որպես Եգիպտոսի միակ կազմակերպված ուժի նշանակությունը և փորձում էր ազգայնական շարժման համար աջակցություն ձեռք բերել գյուղացիության շրջանում<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 210-211 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> 1881 թվականի փետրվարին Եգիպտական բանակի հայրենասեր-սպաների հրամանատարության ներքո գործող զինվորները գրավեցին եգիպտական ռազմական նախարարության շենքը և ձերբակալեցին ռազմական նախարարին:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Գնդապետ Արաբիի խմբի հաջողությունը սարսափեցրեց կառավարությանը և նրա օտարերկրյա խորհրդականներին: Նրանք փորձեցին Կահիրեցի հեռացնել եգիպտական բանակի հայրենասիրորեն տրամադրված [[զորագունդ|զորագնդերը]]: Սակայն այդ փոսրձը հանդիպեց դիմադրության: «Վաթանիստները« այժմ պահանջեցին արդեն եգիպտական ամբողջ կառավարության հրաժարականը, նաև` մշակել Եգիպտոսի սահմանադրություն և մեծացնել Եգիպտոսի բանակը, որը նրանք համարում էին երկրի հզորության ու ազգային ինքնիշխանության հիմնական պաշտպանը: Բանակի զինված ելույթը 1881 թվականի սեպտեմբերին ստիպեց [[խեդիվ]] [[Թաուֆիք]]ին ընդունելու «վաթանիստների» բոլոր պահանջները:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Այս իրադարձություններն ուժեղացրեցին օտարերկրյա մեծ տերությունների տագնապը: Անգլիական և ֆրանսիական [[դիվանագիտություն]]ը փորձեց կազմակերպել օսմանյան ռազմական ներխուժումը Եգիպտոս: Երբ դա չհաջողվեց, Ֆրանսիան առաջ քաշեց Եգիպտոսի նկատմամբ համատեղ անգլո-ֆրանսիական ռազմական վերահսկողության նախագիծը: Անգլիացիները, որոնք ձգտում էին ինքնուրույն գերիշխել Եգիպտոսում մերժեցին պաշտոնական Փարիզի այդ առաջարկը:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Այնինչ 1881 թվականի սեպտեմբերյան ապստամբությունից հետո կազմավորված [[Շերիֆ փաշա]]յի նոր կառավարությունը որոշում կայացրեց` անցկացնել Եգիպտոսի խորհրդարանի ընտրություններ: Ընտրությունները պետք է կատարվեին 1866 թվականի ընտրական օրենքի հիման վրա, որը խիստ սահմանափակում էր ազգաբնակչության ընտրական իրավունքները: Այնուամենայնիվ, խորհրդարան անցան մեծ մասամբ հենց «վաթանիստները»: Վերջիններս պնդում էին, որ Եգիպտոսի ապագա սահմանադրությունը խորհրդարանին իրավունք պետք է տա լիովին վերահսկելու պետական բյուջեի թեկուզ այն մասը, որը նախատեսված չէր պետական պարտքի մարման համար: Այնինչ, վարչապետ Շերիֆ փաշայի մշակած սահմանադրության նախագիծը խորհրդարանին այդ հարցում սոսկ խորհրդակցական իրավունք էր տալիս: Եգիպտոսի խորհրդրանի պատգամավորների մեծ մասը 1881 թվականի դեկտեմբերի 26-ին բացված նստաշրջանի ժամանակ իրենց դժգոհությունն արտահայտեցին երկրի սահմանադրության` Շերիֆ փաշայի մշակած նախագծի նկատմամբ: Գնդապետ Արաբին առաջարկեց` կազմավորել Եգիպտոսի նոր կառավարություն:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Հաջորդ ամիս` 1882 թվականի հունվարին խեդիվ Թաուֆիքը ստացավ անգլո-ֆրանսիական համատեղ նոտա, որը պահանջում էր` * ա. ցրել Եգիպտոսի խորհրդարանը, * բ. կասեցնել գնդապետ Արաբիի գործունեությունը: Այնուամենայնիվ, Եգիպտոսի` հիմնականում ազգայնականորեն տրամադրված խորհրդարանը, չնայած անգլո-ֆրանսիական բացահայտ ճնշմանը` հասավ նրան, որ Շարիֆ փաշայի կառավարությունը հրաժարական տվեց: Կազմավորվեց Եգիպտոսի նոր կառավարություն: Այստեղ նոր ռազմական նախարար նշանակվեց գնդապետ Արաբին:<ref name="ReferenceC"/> Եգիպտոսում բազմամարդ հավաքներ էին անցնում, որոնք ողջունում էին նոր կառավարության կազմավորումը: Նոր կառավարությունը նոր սահմանադրության նախագիծ ընդունեց, որը նախատեսում էր երկրի բյուջեի հաստատումը կառավարության կողմից` խորհրդարանի հետ համատեղ, անշուշտ առանց բյուջեի այն մասի, որը նախատեսված էր պետական պարտքի մարման համար:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Ֆրանսիան և Անգլիան փորձեցին կաշառել գնդապետ Արաբիին, սակայն դա նրանց չհաջողվեց: Դրանից հետո Անգլիան և Ֆրանսիան 1882 թվականի մայիսի 25-ին խեդիվ Թաուֆիքին նոտա հանձնեցին` պահանջելով պաշտոնաթող անել նոր կառավարությունը, երկրից վտարել գնդապետ Արաբուն և Կահիրեց հեռացնել բոլոր ականավոր «վաթանիստներին»:<ref name="ReferenceC"/> Ի նշան կոպիտ օտարերկյա միջամտության դեմ բողոքի` ազգային կառավարությունը հրաժարական տվեց, սակայն դա այնպիսի լուրջ հուզումներ առաջացրեց Եգիպտոսի խոշորագույն քաղաքներում` Ալեքսանդրիայում և Կահիրեում, որ խեդիվ Թաուֆիքը հարկադրված եղավ 1828 թվականի մայիսի 28-ին ռազմական նախարարի պաշտոնում դարձյալ նշանակել գնդապետ Արաբիին:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 211-212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> =====1882 թվականի անգլո-եգիպտական պատերազմ===== Եվրոպական մեծ տերությունների և, հատկապես, Անգլիայի հետ Եգիպտոսի հակասությունները ի վերջո պետք է հանգեցնեին երկու կողմերի ռազմական բախման: ======Եգիպտոսի հարցով միջազգային համաժողով====== Եգիպտոսի հարցով միջազգային համաժողով հրավիրվեց Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]: 1882 թվականի հունիսին այդ համաժողովի անգլիացի պատվիրակները ստիպված էին միանալ միջազգային համաժողովի ընդունած արձանագրությանը, որը պարտավորեցնում էր բոլոր եվրոպական տերություններին` չդիմել Եգիպտոսի տարածքի որևէ աննեքսիայի (բռնակցման) կամ օկուպացիայի (զինակալման):<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Անգլո-եգիպտական պատերազմ====== Չսպասելով այդ համաժողովի արձանագրության հաստատմանը, [[Ալեքսանդրիա]]յի նավահանգստի մոտ ծովում կանգնած անգլիական [[էսկադրա]]յի հրամանատարը` [[փոխծովակալ]] [[Սեյմուր]]ը Ալեքսանդրիայի ռազմական կառավարչին (Military Governor) սադրիչ պահանջ ուղարկեց` դադարեցնել եգիպտացիների կողմից կատարվող ամրաշինական աշխատանքները: 1882 թվականի հուլիսի 10-ին հանձնված այդ վերջնագիրն առաջարկում էր եգիպտական կողմին` կատարել անգլիական կողմի տվյալ պահանջը 24 ժամվա ընթացքում:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> 1882 թվականի հուլիսի 11-ին անգլիական նավատորմը Ալեքսանդրիան ենթարկեց կատաղի 10-ժամյա ռմբակոծության: Այնուհետև անգլիական ցամաքային զորքերը, որոնք բաղկացած էին 25 հազար մարդուց, ափ իջան և գրավեցին քաղաքը: Խեդիվ Թաուֆիքը, դավաճանելով Եգիպտոսի ազգային շահերին, Կահիրեից փախավ Ալեքսանդրիա, որն այդ ժամանակ զինակալված էր անգլիացիների կողմից:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Խեդիվի իշխանազրկում====== Կահիրեում կազմավորվեց ''«Արտակարգ ժողով»'', կազմված Եգիպտոսի ազնվականության, հոգևորականության և վաթանիստ-սպաների ներկայացուցիչներից: ''«Արտակարգ ժողովի»'' նպատակն էր կառավարել երկիրը և կազմակերպել նրա պաշտպանությունը ''«Արտակարգ ժողովը»'' խեդիվ Թաուֆիքին գահընկեց հայտարարեց և գնդապետ Արաբուն նշանակեց զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Գնդապետ Արաբու ենթակայության ներքո գտնվում էին շուրջ 19.000 մարդուց կազմված կանոնավոր զորքեր և 40.000 նորակոչիկներ: Եգիպտոսի բանակն ուներ զգալի քանակությամբ զինամթերք և շուրջ 500 թնդանոթ: Մշակվեց Եգիպտոսի պաշտպանության ռազմավարական պլանը:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Սակայն այդ պլանի իրագործման ժամանակ Արաբին թույլ տվեց լուրջ ռազմա-քաղաքական սխալներ: Մասնավորապես, * նա չամրացրեց Սուեզի ջրանցքի գոտին, ''հուսալով, թե անգլիացիները չեն խախտի ջրանցքի չեզոքության մասին կոնվենցիան'', * կարևորագույն մի շարք պաշտպանական դիրքերի պաշտպանությունը հանձնարարեց անկարգապահ [[բեդուին]]ական ջոկատներին, որոնց առաջնորդներին անգլիացիները կարողացան կաշառել:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Հեղափոխական բանակի պարտություն====== Այնինչ անգլիացիները, հաշվի չառնելով Սուեզի ջրանցքի չեզոքացման մասին կանվենցիան, [[Պորտ-Սայիդ]] և [[Իսմայիլիա]] զորքեր նետեցին [[Հնդկաստան]]ից, դրանով իսկ ապահովելով իրենց հարձակումը Կահիրեի վրա երկու կողմից:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Անգլիական զորքերը ճեղքեցին ձգված և բեդուինական առաջնորդների կողմից թուլացված ռազմաճակատի գիծը: 1882 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Արաբու զորքերը պարտություն կրեցին Թել-ալ-Քաբիրի մոտ: Սեպտեմբերի 14-ին անգլիականա զորքերը գրավեցին Կահիրեն, իսկ դրանից հետո զինակալեցին ամբողջ Եգիպտոսը: Արաբին ձերբակալվեց, դատի տրվեց և աքսորվեց Ցեյլոն կղզի:<ref name="ReferenceC"/><ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212-213 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> Եգիպտոսում այն ժամանակ չկար հասարակական ուժ, որն ունակ լիներ գլխավորել հաղթական ժողովրդական պայքարն ընդդեմ օտարերկրյա նվաճողների: Թույլ, նոր ձևավորված եգիպտական ազգային բուրժուազիան հույս ուներ իր իրավունքներն ընդլայնել փոխզիջումների ուղիով և շահագրգռված չէր հեղափխական պատերազմով: Գնդապետ Արաբուն միացած ավատատիրական տարրերը անգլիական ագրեսորների դեմ պայքարի ամենասուր պահին կանգնեցին ազգային դավաճանության ուղու վրա: Այդ ամենը, միասին վերցրած` պայմանավորեց ազգային շարժման պարտությունը և դյուրացրեց Եգիպտոսի վերածումը Անգլիայի հերթական գաղութի:<ref>Համաշխարհային պատմություն, հատոր VII, Մոսկվա, 1960 թվական, էջ 212-213 ({{lang-ru|Всемирная история}}).</ref> ======Խեդիվի իշխանության վերականգնում====== Այսպիսով, խեդիվ Իսմայիլի գահընկեց արվելուց (1879 թվական) և նրա ավագ որդի Թաուֆիքին [[խեդիվաթ]]ի գահին բազմելուց երեք տարի անց` 1882 թվականին, Եգիպտոսի ու Սուդանի ազատությունը գրեթե խորհրդանշանական էր դարձել, և [[Մեծ Բրիտանիա]]ն ներխուժելով` նվաճեց երկիրը, իբր, աջակցելով խեդիվ Թաուֆիք փաշային` ընդդեմ իր ներքին հակառակորդների` [[գնդապետ]] [[Ահմեդ Արաբի]]ի ([[Ահմեդ Օրաբի]]) ազգայնական կառավարության: Դրանից հետո թեպետ խեդիվն անվանապես շարունակում էր տիրել Եգիպտոսին և Սուդանին, բայց իրական իշխանությունն արդեն գտնվում էր բրիտանացիների ձեռքին: Եգիպտոսի գաղութացման այդ գործընթացը սկսվել էր դեռ 1876 թվականին, երբ պետական ծանր պարտքերի տակ գտնվող Եգիպտոսը հայտնվեց վարկատուների վերահսկողության ներքո և փաստացիորեն վերածվել էր անգլիական գաղութի: Պաշտոնապես իշխանությունը պատկանում էր [[խեդիվ]]ին և իր նախարարների խորհրդին, բայց իրական իշխանությունը անգլիական գեներալ-ռեզիդենտի կամ գերագույն կոմիսարի (գերագույն հանձնակատարի) ձեռքին էր:<ref name="Монархи"/> Իրերի նման վիճակը փաստորեն տևեց գրեթե կես դար` 1882 թվականից մինչև 1932 թվականը:<ref>Henderson, K.D.D. "Survey of the Anglo-Egyptian Sudan 1898–1944", Longmans, Green and Co. Ltd., London, 1946.</ref> ======Սուդանի խլումը Եգիպտոսից====== Ի հեճուկս եգիպտացիների, բրիտանացիները Սուդանը 1899 թ. հռչակեցին անգլո-եգիպտական համատիրություն` կոնդոմինիում, այսինքն նեղոսյան այդ երկիրը դադարեց Եգիպտոսի անբաժանելի մասը լինելուց: Եգիպտական կողմը մշտապես մերժում էր դա, պնդելով ''Նեղոսի հովտի միասնության'' վրա: Այդ հարցը հակասության ու թշնամության աղբյուր էր Եգիպտոսի ու Միացյալ Թագավորության միջև` ընդհուպ մինչև 1956 թ. Սուդանի անկախացումը:<ref>Larry Wills Henderson.Egypt and the Sudan: countries of the Nile. New York : T. Nelson, 221 p. : illus., map. ; ISBN 084077060X, 1971</ref> =====Հայերը Եգիպտոսում 2-րդ խեդիվի օրոք===== 1882 թվականին Եգիպտոսն ամբողջությամբ ընկավ Մեծ Բրիտանիայի գերիշխանության ներքո<ref>Հայոց պատմություն, հատոր III, գիրք 2-րդ, Երևան, 2015, էջ 335</ref>: Բնականաբար, երկրի տնտեսությունն անցավ անգլիական կապիտալի վերահսկողության տակ<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Անուրանալի փաստ է, որ անգլիացիները սկսեցին կրկին խրախուսել ոչ մահմեդական տարրի, այդ թվում հայերի ներհոսքը դեպի Եգիպտոս և ոչ մահմեդական տարրերի, այդ թվում` հայերի ներգրավվածությունը Եգիպտոսի քաղաքական ու տնտեսական կյանքում<ref>Անդ, էջ 335</ref>: 1891 թվականին Եգիպտոսի Արտաքին գործերի նախարար է դարձել հայազգի Տիգրան փաշա տ'Ապրո [[Բագրատունի]]ն<ref>Արշակ Ալպօյաճեան, Արաբական Միացեալ Հանրապետութեան Եգիպտոսի նահանգը և հայերը (Սկիզբէն մինչև մեր օրերը), Գահիրէ, 1960, էջ 101:</ref> (Tigran pasha d'Abro [[Bagratouni]]), որն իրականացրել է երկրի ավատատիրական հետամնացության հաղթահարման, եգիպտական բանակի ամրապնդման քաղաքականություն<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Հայերը լայնորեն ներգրավվել են ծխախոտի արդյունաբերության մեջ. նրանց է պատկանել Եգիպտոսի ծխախոտի արտադրության 90%-ը<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Հայերն իրենց ներդրումն են ունեցել նաև Եգիպտոսի կյանքի հետևյալ ասպարեզներում<ref>Անդ, էջ 335</ref>. * ճարտարապետություն, * լրագրություն, * մետաղամշակություն * գյուղատնտեսություն, * գործվածքեղենի արտադրություն, * օճառի արտադրություն, * ներկարարություն, * դերձակություն, * կոշկակարություն, * փորագրություն, * ցինկոգրաֆիա, * ոսկերչություն: Գյուղատնտեսության առնչությամբ ուշագրավ է այն իրողությունը, որ [[Յուսուֆ էֆենդի էլ Արմանի]]ն Ֆրանսիայից առաջին անգամ Եգիպտոս է ներմուծել [[մանդարին]]ը և մշակել ընդարձակ հողատարածություններում: Ուստի հենց այդ հայ գործարարի անունով էլ մանդարինը արաբերեն կոչվել է «Յուսուֆէֆենդի», այսինքն «Պարոն Հովսեփ»<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Գործվածքեղենի առնչությամբ ուշագրավ է այն իրողությունը, որ գլխաշորի արտադրությունը հայերն են ներմուծել Եգիպտոս<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Ինչ վերաբերում է փորագրությանը, ցինկոգրաֆիային և հատկապես` ոսկերչությանը, ապա դրանք հայերի առանձնահատուկ մենաշնորհն են եղել<ref>Եափուճեան Ա., Եգիպտահայ մշակոյթի պատմութիւն, Գահիրէ, 1981, էջ 16</ref>: Դրանք մինչև օրս էլ Եգիպտոսում պահպանվում են որպես հայերի առանձնահատուկ մենաշնորհ<ref>Անդ, էջ 335</ref>: Առևտուրը ևս հայերի մենաշնորհներից էր: Այսպես` Ալեքսանդրիայում 1882 թվականին կար շուրջ 80, իսկ Կահիրեում 1886 թվականի տվյալներով` 250 հայկական առևտրական տուն<ref>Անդ, էջ 335</ref>: ====3-րդ խեդիվը==== [[Պատկեր:Abbas Helmi II (military).JPG|մինի|աջից|200px|Աբաս Հիլմի II, Եգիպտոսի և Սուդանի խեդիվ` 1892-1914թթ.]] Աբաս II Հիլմի Բեյը (որը հայտնի է նաև որպես Աբաս Հիլմի [[Փաշա]]) ({{lang-ar|عباس حلمي باشا}}), ծնվել է 1874 թվականի հուլիսի 14-ին, վախճանվել` 1944 թվականի դեկտեմբերի 19-ին: Նա Օսմանյան կայսրության վասալ հանդիսացող Եգիպտոսի և Սուդանի փոխարքայության [[խեդիվ]]ներից վերջինն էր: Կառավարել է 1892 թվականի հունվարի 8-ից մինչև 1914 թվականի դեկտեմբերի 19-ը:<ref>{{harvnb|Thorne|1984|p=1}}</ref><ref>Hoiberg, 2010, pp=8–9. Sources give different dates for the death of Abbas. Some state that date as 20 or 21 December 1914.</ref> 1914 թվականին, երբ [[Թուրքիան]] միացավ [[Կենտրոնական տերություններ]]ին և մտավ [[I Համաշխարհային պատերազմ]]ի մեջ, Եգիպտոսի ազգայնական խեդիվը` Աբաս II Հիլմին գահընկեց արվեց Եգիպտոսի իրական տերերի` բրիտանացիների կողմից: Խեդիվ Աբաս II-ին փոխարինեց իր առավել անգլիամետ կամ բրիտանամետ հորեղբայրը` [[Հուսեյին Քամիլ]]ը: Ընդ որում այդ փոխարինմամբ ավարտվեց նաև Եգիպտոսի պաշտոնական կախվածությունը Օսմանյան կայսրությունից: 1517 թվականից ի վեր Եգիպտոսը, չորս դար տևած կախվածությունից հետո դադարեց փաստացի` de facto, կամ իրավականորեն` de jure տեսակետից որևէ կերպ ենթարկվել Օսմանյան կայսրությանը: ===Սուլթանություն=== Եգիպտոսի պատմության մեջ բեկումնային կետերից մեկն է համարվում 1914 թվականի դեկտեմբերի 19-ը, երբ անգլիացիները գահընկեց արեցին վերջին խեդիվին՝ Աբաս II-ին, որն այդ ժամանակ գտնվում էր [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]: Բանն այն է, որ Աբաս II-ին սատարում էր Օսմանյան կայսրության [[երիտթուրքական կառավարություն]]ը, որը դաշնակցել էր [[Կենտրոնական տերություններ]]ին` [[կայզերական Գերմանիա]]յին, [[Ավստրո-հունգարական կայսրություն|Ավստրո-հունգարական կայսրությանը]] և [[Բուլղարիայի թագավարություն|Բուլղարիայի թագավարությանը]] և մտել էր [[I Աշխարհամարտ]]ի մեջ: Եգիպտոսում իշխանությունն անցավ Աբաս II-ի հորեղբորը՝ [[Հուսային Քամիլ]]ին: Ահա այդ ժամանակ էլ Եգիպտոսի և Սուդանի նկատմամբ Օսմանյան կայսրության տիրապետության ''իրավական միֆը'', որը 1805 թվականից ի վեր այս կամ այն քաղաքական պատճառներով պահպանվում էր, պաշտոնապես չեղյալ հայտարարվեց: [[Հուսային Քամիլ]]ը հռչակվեց [[Եգիպտոս]]ի և [[Սուդան]]ի [[սուլթան]], իսկ դրանից հետո` 1914 թվականի դեկտեմբերին Եգիպտոսի և Սուդանի սուլթանությունը վերածվեց անգլիական պրոտեկտորատի: Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարարությունն ուղղակիորեն հայտարարեց, թե Եգիպտոսն անցնում է Անգլիայի հովանավորության՝ պրոտեկտորատի, ներքո: ====Եգիպտոսի սուլթան Հուսային Քամիլ==== [[Պատկեր:HusseinKamelSultan.jpg|մինի|աջից|200px|Հուսեին Քամիլ, Եգիպտոսի սուլթան` 1914-1917թթ.]] Հուսային Քամիլը [[խեդիվ]] [[Իսմայիլ փաշա]]յի որդին էր: Նրա հայրը գահակալել էր տասնվեց տարի` 1863-1879, նախ` որպես վալի, ապա` որպես խեդիվ: Հուսային Քամիլը [[Եգիպտոսի սուլթան]] հռչակվեց 1914 թ. դեկտեմբերի 19-ին, այն բանից հետո, ինչ Եգիպտոսն օկուպացրած (ռազմակալած)բրիտանական զորքերը գահընկեց արեցին իր զարմիկին` խեդիվ [[Աբաս II Հիլմի]]ին, ինչը տեղի էր ունեցել 1914 թ. նոյեմբերի 5-ին: Նորաստեղծ [[Եգիպտոսի սուլթանություն]]ը բրիտանացիների կողմից հռչակվեց [[պրոտեկտորատ]]: Այսպիսով պաշտոնապես Օսմանյան կայսրության նահանգից կամ փոխարքայությունից, թեպետ դա 1805 թվականի Մուհամեդ Ալի փաշայի եգիպտական գահին բազմելուց ի վեր ավելի շատ ձևական բնույթ էր կրում, Եգիպտոսը վերածվեց սուլթանության, որը սակայն ենթարկված էր բրիտանական ռազմակալության: =====Եգիպտոսի հայերը սուլթան Հուսային Քամիլի օրոք===== ====Եգիպտոսի սուլթան Ահմեդ Ֆուադ I==== 1917 թվականին՝ Եգիպտոսի և Սուդանի սուլթան Հուսայինի մահից հետո, իշխանությունն անցավ նրա կրտսեր եղբորը՝  [[Ահմեդ Ֆուադ I]]-ին: Դառնալով սուլթան, Ֆուադն արագորեն աջակցություն գտավ եգիպտացի ազգայնականների շարքերում, ովքեր Եգիպտոսում ստեղծել էին անկախ եգիպտական պետականության ստեղծման կողմնակիցների հզոր շարժում: 1919 թվականին բռնկված ապստամբությունը` այսպես կոչված [[1919 թվականի եգիպտական հեղափոխություն]]ը դաժանորեն ճնշվեց, սակայն ազատագրական շարժումը դրանով չավարտվեց: 1921 թվականի վերջին երկրում բռնկվեց նոր ապստամբություն, որը հարկադրեց [[Մեծ Բրիտանիա]]յի կառավարությանը՝ 1922 թվականին միակողմանիորեն ճանաչելու և հռչակելու Եգիպտոսի անկախությունը:<ref name="Монархи"/> Հյուսեին Քամիլի հաջորդը` Ֆուադ I-ը սկզբում շարունակում էր կրել սուլթանի տիտղոսը (1917-1922): =====Եգիպտոսի հայերը սուլթան Ահմեդ Ֆուադ I-ի օրոք===== ===Թագավորություն=== [[Պատկեր:Fuad I of Egypt.jpg|մինի|200px|Ահմեդ Ֆուադ I, Եգիպտոսի սուլթան` 1917-1922թթ., Եգիպտոսի թագավոր` 1922-1936 թթ.]] [[Պատկեր:Kingfarouk1948.jpg|մինի|200px|Ֆարուք I, Եգիպտոսի թագավոր 1936-1952 թթ.]] [[Պատկեր:Fuad II de Egipto.jpg|մինի|200px|Ահմեդ Ֆուադ II, Եգիպտոսի թագավոր 1952-1953 թթ.` մանկահասակ տարիքում]] 1922 թվականին [[Ֆուադ I]]-ը որոշեց սուլթանի տիտղոսը փոխարինել թագավորի տիտղոսով: Այնուամենայնիվ, բրիտանական փաստական օկուպացիան և միջամտությունը Եգիպտոսի և Սուդանի ներքին գործերին շարունակվում էին: Եգիպտոսին առանձնահատուկ մտահոգություն էին պատճառում բրիտանացիների շարունակական ջանքերը` Եգիպտոսին լիովին զրկելու Սուդանի նկատմամբ որևէ վերահսկողությունից: ====Եգիպտոսի թագավոր Ֆուադ I==== Թե՛ Ֆուադ թագավորի, թե՛ ազգայնական շարժման համար սա անհանդուրժելի էր: Այդ իսկ պատճառով Եգիպտռոսի կառավարությունը շեշտեց այն հանգամանքը, որ Ֆուադը և նրա որդի [[Ֆարուք I]]-ը «Եգիպտոսի և Սուդանի թագավորն» էին: 1923 թվականի ապրիլին ընդունվեց Եգիպտոսի սահմանադրությունը: Ըստ վերջինիս՝ Եգիպտոսը դառնում էր երկպալատ խորհրդարանով սահմանադրական թագավորություն:  ====Եգիպտոսի թագավոր Ֆարուք I==== [[Ֆուադ I]]-ի մահից հետո 1936 թվականին Եգիպտոսում իշխանությունն անցավ Ֆուադ I-ի որդուն՝ Ֆարուքին: 1936 թվականին ստորագրված անգլո-եգիպտական պայմանագիրն ընդլայնեց Եգիպտոսի ինքնիշխանությունը: Նույն տարում Եգիպտոսը մտավ [[Ազգերի լիգա]]: 1940 թվականին [[Բենուտո Մուսոլինի]]ի գլխավորած [[ֆաշիստական Իտալիա]]յի ուղարկած զորքերը ներխուժեցին Եգիպտոս:  [[2-րդ Համաշխարհային  պատերազմ]]ի ավարտից հետո Եգիպտոսում սկսվեց ընդդիմադիր շարժման վերելք: 1952 թվականի հուլիսի 22-ի լույս 23-ի գիշերը  «[[Ազատ սպաներ]]» կազմակերպությունը (որի գլուխ կանգնած էին փոխգնդապետ [[Գամալ Աբդել Նասեր]]ը, գեներալ-մայոր Մուհամեդ Նագիբը, Հուսեյին Համուդան, մայոր Խալեդ Մոհիէդդինը, մայոր Քամալ էլ-Դին Հուսեինը, Սալահ Նասրը, գնդապետ Աբդել Հաքիմ Ամերը, Սաադ Թաուֆիքը) Կահիրեում զավթեց իշխանությունը: 1952 թվականի հուլիսի 26-ին Ֆարուք թագավորը հրաժարվեց իշխանությունից: Թագավոր հռչակվեց նրա մանկահասակ որդին՝ Ահմեդ Ֆուադ II-ը: 1953 թվականի հունիսի 17-ին թագավորական իշխանությունը Եգիպտոսում պաշտոնապես վերացվեց, իսկ հունիսի 18-ին երկիրը հռչակվեց հանրապետություն<ref name="Монархи"/>: ===Միապետության վերացում=== Ֆարուքի թագավարությունը բնութագրվեց գնալով աճող ազգայնական ընդդիմությամբ` բրիտանական օկուպացիայի դեմ: Միաժամանակ աճում էին նաև արքունիքի կոռուպցիան և անձեռնհասությունը: Իրավիճակի բարդությունն առավել խորացրեց [[1948 թվականի Արաբա–իսրայելական պատերազմ]]ը: Այս բոլոր գործոնները նպաստում էին անդառնալի կերպով քայքայելու Ֆարուք թագավորի քաղաքական դիրքերը և ճանապարհ էին հարթում [[1952 թվականի եգիպտական հեղափոխություն|1952 թվականի եգիպտական հեղափոխության]] համար: Ֆարուք թագավորը ստիպված եղավ գահից հրաժարվել` հօգուտ իր նորածին որդի Ահմեդ-Ֆուադի, ով այդպիսով դարձավ Եգիպտոսի և Սուդանի վերջին` [[Ֆուադ II]] թագավորը, երբ իրականում երկրի ղեկավարումն անցել էր Եգիպտոսի «[[Ազատ սպաների միություն|Ազատ սպաների միությանը]]», որը ղեկավարում էին գեներալ-մայոր [[Մուհամմադ Նագիբ]]ը և փոխգնդապետ [[Գամալ Աբդել Նասեր]]ը: Նորածին թագավոր Ֆուադ II-ի գահակալությունը տևեց մեկ տարուց էլ պակաս, և 1953 թվականի հունիսի 18-ին հեղափոխականները վերացրեցին միապետությունը և Եգիպտոսը հռչակեցին [[հանրապետություն]], դրանով իսկ վերջ դնելով ալբանացի զորավար Մուհամեդ Ալիի գահատոհմի գրեթե 150-ամյա իշխանությանը: == Մուհամեդ Ալի զորավարի (ալբանական) գահատոհմի տիրակալների ցուցակ == Մինչև 1867 թվականը Եգիպտոսի տիրակալները կրում էին վալիի, այսինքն՝ նահանգապետի կամ կառավարչի տիտղոսը: 1867 թվականին  Իսմայիլ փաշան (զորավար Իսմայիլը) ընդունեց խեդիվի տիտղոսը: 1914 թվականին՝ Աբաս II-ի գահազրկումից հետո, վերջինիս հորեղբայրը՝ Հուսային Քամիլն ընդունեց սուլթանի տիտղոսը: 1922 թվականին Ահմեդ Ֆուադ I-ն ընդունեց թագավորի տիտղոսը (արքա): {| class="wikitable" |- ! №!! Անունը հայատառ !!Արաբագիր անունը!! Կյանքի տարիները!! Տիտղոսը!! Կառավարման տարիները !! Ծանոթագրություններ |- | 1||[[Մուհամեդ Ալի]]||<big>محمد علي باشا</big>‎‎|||1769—1849||վալի||1805—1848 ||գահատոհմի հիմնադիր. պաշտոնապես կրում էև «վալի» տիտղոսը |- | 2|| [[Իբրահիմ փաշա]]||<big>إبراهيم باشا</big>||1789—1848||վալի||1848—1848 || |- | 3||[[Աբաս փաշա]]||<big>عباس حلمي الأول</big>||1813—1854||վալի|| 1848—1854|| |- | 4||[[Մուհամեդ Սայիդ]]||<big>محمد سعيد باش</big>||1822—1863||վալի|| 1854—1863|| |- | 5||[[Իսմայիլ փաշա]]||<big>الخديوي إسماعيل</big>||1830—1895||վալի|| 1863—1867||1867 թ. ընդունեց «խեդիվ» տիտղոսը. վախճ. 1895 թ. |- | || || || ||խեդիվ|| 1867—1879|| |- |6||[[Թաուֆիք փաշա]]||<big>الخديوي توفيق</big>||1852—1892||խեդիվ||1879—1892 || |- |7||[[Աբաս II Հիլմի]]||<big>عباس حلمي الثاني</big>||1874—1944||խեդիվ||1892—1914 ||վախճ. 1944 թ. |- |8||[[Հուսեյին Քամիլ]]||<big>السلطان حسين كامل‎‎</big>||1853—1917||սուլթան|| 1914—1917|| ընդունեց «սուլթան» տիտղոսը. վախճ. 1917 թ. |- |9||[[Ահմեդ Ֆուադ I]]||<big>فؤاد الأول</big>||1868—1936||սուլթան||1917—1922 ||1922 թ. ընդունեց «թագավոր» տիտղոս |- | || || || ||թագավոր||1917—1936 || |- |10||[[Ֆարուք I]]||<big>فاروق الأول</big>||1920—1965||թագավոր||1936—1952 ||վախճ. 1965 թ. |- |11||[[Ահմեդ Ֆուադ II]]||<big>الملك فؤاد الثاني</big>||1952—ից առայսօր||թագավոր||1952—1953 ||1953 թ. հաստատվեց հանրապետական վարչաձև |} === Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի տոհմածառ === {{familytree/start}} {{familytree| | | | | | MUH | | | | | | | |MUH='''[[Muhammad Ali of Egypt|Մուհամեդ Ալի փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1805-48⁽¹⁾ }} {{familytree| |,|-|-|-|-|^|v|-|-|-|-|-|.| | }} {{familytree| TUS | | | | IBR | | | | SAI |TUS=[[Թուսուն փաշա]]|IBR='''[[Ibrahim Pasha of Egypt|Իբրահիմ Փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1848⁽²⁾|SAI='''[[Sa'id of Egypt|Սայիդ փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1854-63⁽⁴⁾ }} {{familytree| |!| | | | | |!| | | | | | | }} {{familytree| ABB | | | | ISM | | | | | | |ABB='''[[Abbas I of Egypt|Աբաս Հիլմի I]]'''<br>''Վալի'' 1848-54⁽³⁾|ISM='''[[Իսմայիլ փաշա]]'''<br>''Վալի'' 1863-67⁽⁵⁾<br>''Խեդիվ'' 1867-79 }} {{familytree| |!| | | | | |!| | | | }} {{familytree| Ibr | | | | |!| | | | | | | |Ibr=Իբրահիմ Իլհամի }} {{familytree| |!| | | |,|-|^|-|v|-|-|-|.| }} {{familytree| Emi |y| TEW | | HUS | | FU1 |Emi=Էմինա Իլհամի|TEW='''[[Թաուֆիք Փաշա]]'''<br>''Խեդիվ'' 1879-92⁽⁶⁾|HUS='''[[Hussein Kamel of Egypt|Հյուսեին Քամիլ]]'''<br>''Սուլթան'' 1914-17⁽⁸⁾|FU1='''[[Fuad I of Egypt|Ֆուադ I]]'''<br>''Սուլթան'' 1917-22⁽⁹⁾<br>''Թագավոր'' 1922-36 }} {{familytree| |,|-|^|-|.| | | | | | | |!| | }} {{familytree| ABB | | MAT | | | | | | FAR |ABB='''[[Abbas II of Egypt|Աբաս Հիլմի II]]'''<br>''Խեդիվ'' 1892-1914⁽⁷⁾|MAT=[[Մուհամմադ Ալի Թաուֆիք]]<br>(''Խնամակալ'' 1936-37)|FAR='''[[Farouk of Egypt|Ֆարուք I]]'''<br>''Թագավոր'' 1936-52⁽¹⁰⁾ }} {{familytree| |!| | | | | | | | | | | |!| | }} {{familytree| MAM | | | | | | | | | | FU2 |MAM=[[Prince Muhammad Abdel Moneim|Մուհամմադ Աբդել Մոնեիմ]]<br>(''Խնամակալ'' 1952-53)|FU2='''[[Fuad II of Egypt|Ֆուադ II]]'''<br>''Թագավոր'' 1952-53⁽¹¹⁾ }} {{familytree/end}} === Գահատոհմի չգահակալած անդամներ === *Արքայազն [[Մուստաֆա Ֆազլ փաշա]] *Արքայազն [[Մոհամեդ Ալի Թաուֆիք]] *Արքայազն [[Մուհամմադ Աբդուլ Մոնեիմ]] *[[Արքայադուստր Նազլի Ֆազլ]] *Արքայադուստր [[Արքայադուստր Ֆավզիա Ֆուադ Եգիպտուհի]] *[[Մուհամմադ Ալի, Սայիդի Արքայազն]] *[[Նարիման Սադեկ]] *[[Նազլի Սաբրի]] *[[Մահմուդ Դրամալի փաշա]] ==Պատմական բանավեճը Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի հիմնադրի և նրա գահատոհմի դերի մասին== [[Պատկեր:Mohammed Ali By Sir David Wilkie.jpg|մինի|Եգիպտոսում ալբանական կամ կավալացիների գահատոհմի հիմնադիրը` օսմանյան բանակի սպա, ապա զորավար Մուհամեդ Ալին]] ===«Արդի Եգիպտոսի պետականության կերտողները»=== Արդի համաշխարհային պատմագիտության մեջ ներկայումս գերիշխում է այն տեսակետը (Հենրի Դոդվել, Արթուր Գոլդսմիթ, Ալբերտ Հաուրանի, Ժան և Սիմոնա Լակուտյուրներ, Ֆրենսիս Սքարֆ, Պ.Ջ.Վատիկիոտիս և բազում այլք), որ ալբանացի սպա Մուհամեդ Ալին հանդիսանում է «արդի Եգիպտոսի հայրը»: 1517 թվականին Օսմանյան կայսրության կողմից Եգիպտոսի նվաճումից ի վեր նա եգիպտական առաջին կառավարիչն էր, ով մշտապես աշխատել է վերացնել Օսմանյան արքունիքի, այսինքն Բարձր Դռան իշխանությունը Եգիպտոսում: Իր կյանքի ընթացքում Մուհամեդ փաշային չհաջողվեց ձեռք բերել Եգիպտոսի պաշտոնական անկախությունը, սակայն նրան հաջողվեց հիմնադրել մի նոր գահատոհմ և դնել նոր Եգիպտական պետության հիմքերը: Իր տիրույթները պաշտպանելու և ընդլայնելու համար Մուհամեդ Ալի փաշան ստեղծեց հզոր ու մարտունակ բանակ, իսկ դրան զուգահեռ նա պետք է ստեղծեր և, իրոք, բավական մեծ հաջողությամբ ստեղծեց կենտրոնական բյուրոկրատիա, կրթական բավական արդյունավետ համակարգ, իսկ վերջինս հնարավորություն տվեց ապահովելու հասարակական շարժունությունը (social mobility): Վերջապես, նա ստեղծեց Եգիպտոսի տնտեսական հիմքերը, որը ներառում էր աննախադեպ գյուղատնտեսական մթերքների առևտուրը, հացահատիկների և բամբակի մշակության ընդլայնումը և, իհարկե, ռազմական կարիքների համար մանուֆակտուրային արտադրության ստեղծումն ու զարգացումը: Նրա այս ջանքերի արդյունքում էր, որ նրա գահատոհմը մեկ ու կես դար իշխեց Եգիպտոսում և Սուդանում և, ի վերջո, Եգիպտոսը վերածվեց անկախ պետության, ազգերի համաշխարհային ընտանիքի լիիրավ անդամի:<ref>The ‘Father of Modern Egypt’ school includes: Henry Dodwell, The Founder of Modern Egypt: A Study of Muhammad ‘Ali (Cambridge: Cambridge University Press, 1965); Arthur Goldschmidt, Jr., Modern Egypt: The Formation of a Nation-State (Boulder, CO: Westview Press, 1988); Albert Haurani, A History of the Arab Peoples (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2002); Jean Lacouture and Simonne Lacouture, Egypt in Transition, trans. Francis Scarfe (New York: Criterion Books, 1958); P.J. Vatikiotis, The History of Modern Egypt: From Muhammad Ali to Mubarak (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 1991). The following internet sources, while not necessarily scholarly, show how wide-spread this interpretation is. "History," The Egyptian Presidency, 2008, http://www.presidency.gov.eg/html/history.html (accessed 29 October 2008); Metz, Helen, Chapin. "Muhammad Ali of Egypt 1805-48," Egypt: a Country Study, 1990, http://countrystudies.us/egypt/ (accessed 29 October 2008); "Muhammad Ali of Egypt 1805-48: The Father of Modern Egypt," Travel to Egypt – Egypt Travel Guide, 2007, http://www.travel-to-egypt.net/muhammad-ali.html (accessed 29 October 2008); "Muhammad Ali of Egypt," Answer.com, 2008, http://www.answers.com/topic/muhammad-ali (accessed 29 October 2008).</ref> ===«Եգիպտոսի հերթական նվաճողները»=== Այնուամենայնիվ կան նաև որոշ այլ տեսակետներ (Մորրո Բերգեր, Վիլյամ Լ. Քլիվլենդ, Խալեդ Ֆահմի, Խադիջա Հասիբա, Թոմ Լիթլ, Աֆաթ Լուֆթի ալ-Սայիդ Մարսոտ): Օրինակ, ոմանք գտնում են, որ ալբանացի սպա Մուհամեդ Ալին ո՛չ թե պետականության ստեղծող էր, այլ ընդամենը` նվաճող: Ըստ որոշ տեսակետների, Մուհամեդ Ալին լինելով ալբանացի, այլ ո՛չ եգիպտացի, իր գահակալության օրոք եգիպտական արքունիքի պաշտոնական լեզուն դարձրել էր ոչ թե արաբերենը, որով խոսում էր Եգիպտոսի բնակչության մեծ մասը, այլ թուրքերենը, որը պետական լեզու էր Օսմանյան ամբողջ կայսրությունում և նրան ենթակա Ալբանիայում: Որոշ տեսակետների համաձայն` Մուհամեդ Ալին շահագործում էր Եգիպտոսի մարդկային և բնական ռեսուրսները պարզապես իր սեփական իշխանության և անձնական նպատակների համար, այլ ո՛չ թե Եգիպտոսի շահերից ելնելով: Ընդ որում, մարդուժի պահանջները, որոնք նա դնում էր Եգիպտոսի առջև, չափից դուրս ծանր էին այդ երկրի համար: Եթե դիտենք այդ տեսակետների լույսի ներքո, ապա, ալբանացի Մուհամեդ Ալին և նրա հիմնած գահատոհմը ընդամենը կարող են համարվել ընդամենը նվաճողներ, միայն մեկ օղակը նվաճողների այն երկար շղթայում, որը սկսվել է [[Աքեմենյան տերություն|Աքեմենյան տերության]] կողմից մ.թ.ա. 525 թվականին Եգիպտոսի նվաճումից:<ref>The ‘Foreign Ruler’ school includes: Morroe Berger, Military Elite and Social Change: Egypt Since Napoleon (Princeton, NJ: Woodrow Wilson School of Public and International Affairs, 1960); William L. Cleveland, A History of the Modern Middle East (Boulder, CO: Westview Press, 1994); Khaled Fahmy, All the Pash’a Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt (Cambridge: Cambridge University Press, 1997); Haseeba, Khadijah. {{cite web |title=Year’s Lesson |publisher=UCLA Center for Near East Studies |year=2003 |url= http://www.international.ucla.edu/cnes/people/article.asp?parentid=12110 |accessdate= 29 October 2008}} Tom Little, Modern Egypt (London: Ernest Benn Limited, 1967); Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, Egypt in the Reign of Muhammad Ali (Cambridge: Cambridge University Press, 1984); John Marlowe, A History of Modern Egypt and Anglo-Egyptian Relations 1800–1953 (New York: Praeger, 1954).</ref> ===Եգիպտական և, առհասարակ, արաբական պատմաբանների և հասարակության ընկալումը=== Սակայն թե' Եգիպտոսի, թե' արաբական այլ երկրների պատմաբանների և, հատկապես, եգիպտական հասարակության մեջ ալբանական գահատոհմի ընկալումը, որպես նվաճողի պակաս ընդունված է, քան արդի Եգիպտոսի հիմնադրի ընկալումը:<ref>Mohammed Heikal 'Origins of Establishment'.</ref> Այսպիսով, կարելի է ասել, որ եգիպտական և արաբական գիտական ու հասարակական ընկալման մեջ ալբանական գահատոհմն ընդունված է որպես Եգիպտոսի նոր պետության կերտող: == Ծանոթագրություններ == {{reflist|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 350px; overflow: auto; padding: 3px" >{{reflist|2}}</div> ==Տե՛ս նաև== *[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմի տոհմածառ]] *[[Մուհամմադ Ալի փաշա]] *[[Իբրահիմ փաշա]] *[[Թուրք–եգիպտական պատերազմ (1831—1833)]] *[[Թուրք-եգիպտական պատերազմ (1839-1841)]] *[[Օսմանա-սաուդյան պատերազմ]] == Արտաքին հղումներ == * [http://slovari.yandex.ru/~книги/Монархи.%20Мусульманский%20Восток%20XV-XX/Мухаммада%20Али%20династия/ Мухаммада Али династия] // Монархи. Мусульманский Восток XV—XX, 2004 * [http://www.runivers.ru/doc/isl/element.php?ELEMENT_ID=3521&SECTION_ID=753&IBLOCK_ID=43 Династия Мухаммада Али] / Политическая история исламского мира. runivers.ru ==Կարճ էջ. «{{#if:Փիթըր Քուք|[[:Փիթըր Քուք]]}}»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «{{#if:Փիթըր Քուք|[[:Փիթըր Քուք]]}}» հոդվածը չի բավարարում հոդվածի նվազագույն ծավալի պահանջին։ Եթե հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում չունենա առնվազն 3000 բայթ ծավալ և հեղինակավոր երկրորդական նվազագույնը մեկ աղբյուր, ապա այն ենթակա է ջնջման։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ եթե օգնության կարիք կզգաք։ -- [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 08:26, 24 Հունվարի 2016 (UTC) {{Արտաքին հղումներ}} == «Իսլամական պետություն» հոդվածի մասին == «Իսլամական պետություն» հոդվածի մասին 1. Հոդվածը բաղկացած է ընդամենը մի երկու նախադասությունից: 2. Ընդ որում, վերջին նախադասությունը, կարծում եմ, անհասկանալի է: Ահա այն. «Մուսուլմանները առաջին տարիներից ի վեր, բազմաթիվ պետություններ հիմնվել են որպես "մուսուլման", սկզբում [[Մուհամմադ մարգարե]]ի հիմնած [[Խալիֆայություն]] և հաջորդած պետությունները, որ ղեկավարվում էին [[խալիֆա]]յի կողմից (Մարգարեի "հետևորդ")»։ Հարգանքով՝--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 15:33, 16 Փետրվարի 2016 (UTC) == Կարճ էջի կաղապար == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Նոր՝ [[ՎՊ:ԿԱՐՃ]] կանոնակարգը թույլ չի տալիս նախկինում ստեղծված և նոր կանոնակարգին չհամապատասխանող հոդվածները պիտակել։ Դրա փոխարեն կա [[ՎՊ:ԿԷԲ]] նախագիծը, որտեղ բարելավվում են նմանօրինակ հոդվածները։ Խնդրում եմ անպայման ստուգել, թե երբ է ստեղծվել հոդվածը, այնուհետև որոշել թե ինչպես վարվել հոդվածի հետ։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 10:03, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) :Ողջոյն, յարգելի Ջեօ: Չգիտէի Ձեր նշած կանոնակարգերի մասին: Շնորհակալ եմ տրամադրուած տեղեկատւութեան համար: Կխնդրէի Ձեզ, որպէս այդ հարցերում աւելի իրազէկ ու փորձառու անձի, ինքներդ որոշում կայացնէիք այդ մասնաւոր դէպքի վերաբերեալ: Ըստ իս, այդ յօդուածը պէտք է նորից գրուի, քանզի ունի որոշակի արդիականութիւն, սակայն ո'չ իր չնչին ծաւալով, ո'չ էլ շարադրանքի որակով բոլորովին չի համապատասխանում անգամ նուազագոյն պահանջներին: Կանխաւ շնորհակալ եմ: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:58, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) ::Շնորհակալ եմ պատասխանի համար ։) Համաձայն եմ՝ հոդածն անմխիթար վիճակում է գտնվում, պետք է նորից գրել։ Պարունակությունը հեռացրեք, նորից շարադրեք, եթե ցանկություն ունեք բարելավել հոդվածը։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 19:21, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) :::Բարի: Հնարաւորութեան դէպքում կօգտուեմ Ձեր խորհրդից:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:29, 20 Փետրվարի 2016 (UTC) == Հոդվածի պատրաստում == {{հարգելի մասնակից}}, հոդվածները թարգմանելիս ցանկալի է օգտվել [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան/Ավազարկղ|Ձեր ավազարկղից]], ամբողջությամբ թարգմանել բովանդակությունը և նոր տեղափոխել հիմնական տիրույթ, այլապես Հայերեն Վիքիպեդիայում թեկուզև ժամանակավորապես մնում են այլալեզու պարունակություններ: Ձեր ավազարկղ կարող եք մուտք գործել էջի ամենավերևում մասնակցային անունից աջ գտնվող Սևագրություն կոճակը սեղմելով կամ վերևի կարմիր հղումով: Հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">'''<big>Ա</big>'''ր</font>]][[Մասնակցի քննարկում:Արամ Սողոմոնյան|<font face="GHEA Grapalat"; color="black">ամ</font>]] 21:18, 6 Մարտի 2016 (UTC) == Քառօրյա պատերազմ == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ձեր կողմից վերանվանված հոդվածը ետ եմ բերել նախորդ տարբերակին, քանզի այդ վերնագիրը նախօրոք տեղի ունեցած քննարկման կոնսենսուսի արդյունքն է։ Եթե ցանկանում եք հոդվածն անվանափոխել, կարող եք քննարկում սկսել [[ՎՊ:ԱԵՀ]] էջում։--[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 16:42, 9 Ապրիլի 2016 (UTC) == Պունիկյան կամ չգիտեմ Պունիական պատերազմներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան [[Պունիական պատերազմներ]] էջում Ձեր արած բոլոր խմբագրումները հետ եմ շրջել, քանի որ խախտված էր Վիքիպեդիայի մի քանի կոնոն, նախ հոդվածի հիմնական տիրույթում չի կարելի ստորագրել, երկրորդ` ամեն ինչ չէ, որ Վիքիպեդիայում ճիշտ է գրված և պետք չէ հոդվածում քննադատել կամ քննարկել նյութը, դրա համար գոյություն ունեն քննարկման էջեր, իսկ հոդվածի հիմնական տիրույթում կարող եք կատարել համապատասխան փոփոխությունները` բերելով ''ճիշտ'' տարբերակի, երրորդ` պնդումների հետ չհամաձայնվելու դեպքում կամ Ձեր պնդումները առաջ տանելու համար պետք է բերել համապատասխան աղբյուրներ, որոնք պետք է լինեն տպագրված, անկախ և վստահելի: Ավելացնեմ, որ հոդվածի անվանման հետ կապված տարաձայնության դեպքում կարող եք այն ներկայացնել [[Վիքիպեդիա:Անվանափոխման ենթակա հոդվածներ|անվանափոխման]]:--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]^{[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]} 05:58, 27 Հուլիսի 2016 (UTC) == Միջլեզվային հղումներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, Ձեր ստեղծած [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]] հոդվածում բացակայում է միջլեզվային հղումը: Ազատ ժամանակ ունենալու դեպքում լրացրեք այդ բացը: Շնորհակալություն:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:24, 2 Դեկտեմբերի 2016 (UTC)--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:24, 2 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Գլյուքսբուրգներ == Ողջույն հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]։ Կարծում եմ [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]] և [[Գլյուքսբուրգների արքայատոհմ]] հոդվածները նույնն են։ Որի՞ անվանումն է ճիշտ (առավել ընդունելի), որպեսզի մյուս հոդվածն ուղղակի վերահղվի։ Շնորհակալություն--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան]]([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|91]]) 06:42, 9 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան]]: Գերադասելի է [[Գլյուքսբուրգների գահատոհմ]]ը:[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 10:24, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Վերջին զգուշացում == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, աղբյուրներ ավելացնելը դեռևս բաժինը չի փրկում հոդվածից հեռացվելուց։ {{քաղվածք|ՀՀ վարչապետի պաշտոնին նշանակված [[Կարեն Կարապետյան]]ի գլխավորած նոր կառավարությունը, որի կազմում, այնուամենայնիվ կան հին, '''փտած''' համակարգի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, փորձում է սոցիալ-տնտեսական բարեփոխումների կամ գոնե դրանց երևութականության տեսքով հաղթահարել երկրում առկա խորը քաղաքական ճգնաժամը, որն առաջացել է Ապրիլյան պատերազմում Հայաստանի ռազմավարական ավագ դաշնակից Ռուսաստանի '''դավադիր գործունեության''' և '''ՀՀ իշխանությունների բացարձակապես հակաժողովրդական քաղաքականության''' լիակատար բացահայտման հետևանքով: Ավելին, Ռուսաստանի և նրանց '''դրածո ՀՀ իշխանությունների''' վարկը խիստ ընկել է նաև Սփյուռքահայության միջավայրում։|}} Վերոնշյալ ձևակերպումները չեզոք չեն։ Ասեմ ավելին, այդպիսի ձևակերպումների կարիք Հայերեն Վիքիպեդիան չունի։ Ես հետ եմ շրջել ձեր խմբագրումը։ Վերջին անգամ եմ խնդրում հոդվածում տեքստ ավելացնելիս այն ''հնարավորինս համապատասխանեցնել Վիքիպեդիայի առանցքային կոնոնակարգերին'' ([[ՎՊ:5Ս]])։ --[[User:GeoO|<font color = "orange"><big>Ջ</big></font><font color = "black">եօ</font>]] 08:44, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) :: Յարգելի Ջեո: Աղբյուրների ավելացումը չի փրկել այդ բաժինը յօդուածից հեռացուելուց: Իսկ ի՞նչը կարող էր փրկել: Կխնդրէի յուշել ինձ և փրկել հեռացնելուց: Աստուած փրկի բոլորիս՝ Հայաստանը և Սփիւռքը, զի Նրանն է Արքայութիւն և Զօրութիւն և Փառք յաւիտեանս. ամէն:[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 10:29, 10 Դեկտեմբերի 2016 (UTC) == Արքայազն-ավագ սեպուհ == Որջույն, [[Գլյուքսբուրգներ]] հոդվածում ''արքայազն'' բառը ''ավագ սեպուհ'' թարգմանելու իմաստն ինչո՞ւմ է, կբացատրե՞ք--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 05:47, 1 Հունվարի 2017 (UTC) :Ողջոյն, [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: Նախ, ասեմ, որ զարմանալի է և հաճելի, որ հետևում էք ՙՙԳլիւքսբուրգներ՚՚ յօդուածի փոփոխութիւններին: Ձեր օրինաչափ հարցին պատասխանեմ հետևեալ կերպ: Այն անձը, ում պատկանում է Ձեր նկատած տիտղոսը, իրականում արքայական տոհմի ներկայացուցիչ չէ, այսինքն՝ արքայազն չէ: Եւրոպական prince տիտղոսը, որը ծագում է լատիներէն princeps-ից, իրականում արքայազն չի նշանակում, աւելի շուտ՝ միայն արքայազն չի նշանակում, այլ նաև՝ իշխանազուն կամ իշխանազն: Ուշադրութիւն դարձրէք, որ յօդուածիս տուեալ հատուածում խօսւում է դքսական գահատոհմի մասին: Ուստի այդ դէպքում ՙՙպրինց՚՚-ը իշխանազն է, այլ ոչ թէ արքայազն: Իսկ իշխանազն, այսինքն, միջնադարեան հայկական տերմինով՝ ՍԵՊՈՒՀ լինելով հանդերձ, այդ անձնաւորութիւնը նաև իր ազնուական տոհմի՝ տուեալ դէպքում՝ Գլիւքսբուրգների դքսական գահատոհմի գահաժառանգն է: Քանզի վաղ միջնադարեան Հայաստանում հռոմէա-բիւզանդական ծագում ունեցող դքսական տիտղոսներին, կարելի է ասել, որ համապատասխանում էին աւագ նախարարների տիտղոսները, իսկ նույնպէս հռոմէա-բիւզանդական ծագում ունեցող կոմսական տիտղոսներին՝ պարզապէս նախարարները (չասենք՝ կրտսեր նախարարներ, քանզի նրանց համար էլ պահւում է ԲԱՐՈՆ արևմտաեւրոպական տիտղոսը), ապա կարելի է համարել, որ տոհմապետի կամ հայերէն մէկ այլ տերմինով ասած՝ նախարարական տոհմի ՙՙՆԱՀԱՊԵՏ՚՚-ի յաջորդողը՝ գահաժառանգը, ինչպէս միջնադարեան Հայասատանում, համապատասխանել է ՙՙաւագ սեպուհ՚՚ տիտղոսին, ուստի պէտք է կոչել հենց աւագ սեպուհ: Բոլոր սեպուհների մէջ նա առաջինն էր և սովորաբար՝ նախարարական տոհմի նահապետի անդրանիկ որդին: Ահա պատճառը, որ կարելի է համարձակ կերպով օտար (լատինական ծագում ունեցող) և շփոթութիւն առաջացնող (արքայա՞զն թէ իշխանա՞զն) ՙՙկրոն-պրինց՚՚-ը թարգմանել հարազատ և աւելի միանշանակ ՙՙաւագ սեպուհ՚՚ տերմինով: Իսկ ամէն նախարարական տոհմում կար իր գահը (հայկական նախարարական տոհմերի գահերը դասակարգուած էին ՙՙԳահնամակ՚՚-ում) և թագը (ՙՙպսակը՚՚), գրեթէ ճիշտ այնպէս, ինչպէս եւրոպական դքսական, կոմսական տոհմերում: Ուստի տոհմի նահապետին յաջորդողը՝ աւագ սեպուհը, փաստօրէն նաև գահաժառանգն էր կամ թագաժառանգը՝ ՙՙկրոն-պրինց՚՚: Առայժմ ահա այսքանը՝ ի պատասխան Ձեր հարցի: Յուսով եմ հայկական տեմինները իրենց տեղը դարձեալ կզբաղեցնեն, աստիճանաբար դուրս մղելով օտար և, յատկապէս, շփոթութիւն առաջացնող՝ ոչ միանշանակ տերմինները: Փորձում եմ դրան նպաստել իմ պրոֆեսիոնալ պատմաբանի կրթութեամբ և համեստ գիտելիքներով: Ուրախ եմ, եթէ Ձեր հետաքրքրասիրութիւնը բաւարարեցի: Օգտուելով առիթից, շնորհաւորում եմ Ձեր նոր տարին և մաղթում եմ առողջութիւն, յաջողութիւններ և երջանկութիւն: Ընդունէք, խնդրեմ յարգանացս հաւաստիքը: Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: ::Ողջույն, [[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Շնորհակալություն արձագանքի և բարեմաղթանքներ համար: Այս ամենը գուցե տոհմերին վերավերող կամ մեկ այլ հոդվածում տեղադրեք համապատասխան հղումներով: Վերևում Դուք խոսում եք հայկական իրենց կիրառությունը սպառած տիտղոսների մասին (Հակոբ Մանանդյան, Ֆեոդալիզմը հին Հայաստանում, Երկեր, հ․ 4, Երևան, 1981): Իսկ հոդվածը գերմանակա, անգլիական, շոտլանդական տոհմերին է վերաբերվում: Առաջարկում եմ արևմտյան և արևելյան տիտղոսները պահպանել իրենց կոլորիտով նաև վիքիում խառնաշփոթ չառաջացնելու նկատառումով: Ես էլ հայերենի ջատագով եմ, սակայն չեմ կարող համաձայնվել, օրինակ, եթե առաջարկեք ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ՆԱՀԱՊԵՏ կոչել: Ես նույնպես շնորհավորհում եմ Ձեր Նոր տարին, մաղթելով ամենայն բարիք և հետաքրքիր խմբագրումներ: Սիրով--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 16:14, 3 Հունվարի 2017 (UTC) :::Յարգելի [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: Ձեր գրածին պատասխանեմ հնարաւորինս կարճ: 1. Թագաւորը նահապետ չէ: Նահապետը, սովորաբար, նախարարական տոհմի աւագն է կամ տանուտէրը: Հայ ազգի ազգապետեր կամ նահապետեր էլ են եղել՝ այսինքն՝ յունարէն ասած՝ պատրիարք-ներ, ինչպէս Հայկը, Արամայիսը, Արամը... Սակայն նրանք ԹԱԳԱՒՈՐ կամ ԱՐՔԱՅ տիտղոսը չեն կրել... Ըստ հայկական աւանդութեան, առաջինը նահապետներից, ով արքայական թագ է կրել եղել է ՊԱՐՈՅՐԸ կամ Պարոյր Սկայորդին... Մինչև այդ նրանք պարզապէս ազգապետներ կամ նահապետներ են եղել... 2.Եթէ փոքր ինչ աւելի ուշադիր նայէք, կտեսնէք, որ եւրոպական տերմինները Դուք էլ էք անկախ Ձեզանից հայացնում և հայկական կոլորիտով ներկայացնում: Օրինակ, գերմանական թագաւորներին ո՛չ մի տեղ դուք կամ որևէ մէկ այլ հայ անձ՝ ՔՅՈՆԻԳ, դանիականներին՝ ՔՈՆԳԵ, անգլիականներին՝ ՔԻՆԳ, շոտլանդականներին՝ ՐԻԳՀ, իսպանականներին՝ ՌԵՅ, ֆրանսիականներին՝ ՌՈՒԱ, յունականներին՝ հին յունարէնով ԲԱՍԻԼԵՒՍ կամ նոր յունարէնով ՎԱԶԻԼԻԱՍ, լեհականներին՝ ԿՌՈԼ, չեխականներին՝ ԿՈՐՈԼ, վրացականներին ՄԵՓԷ չէք գրում, այլ ամէնուր հայերէն՝ ԹԱԳԱՒՈՐ: Այսինքն՝ թարգմանում էք հայերէն, հայացնում էք տերմինը, մոռանալով եւրոպական ու արևելեան կոլորիտի մասին: Դա բնական է: Դարձեալ և նոյն կերպ Դուք գերմանական ՊՐԻՆՑ-ներին, ռուսական ԿՆՅԱԶ-ներին, անգլիական ՓՐԻՆՍ-ներին, ֆրանսիական ՊՐԻՆՍ-ներին, իսպանական ՊՐԻՆՍԻՊԵ-ներին, լեհական ՔՍՅԱՆԶ-ներին, սերբական ԿՆԵԶ-ներին, ճապոնական ՕՁԻ-ներին՝ հայերէն ԻՇԽԱՆ էք գրում և այսպէս շարունակ... 3.Այնպէս որ, ինչպէս տեսնում էք, Դուք էլ էք վարւում իմ՝ վերևում գրածի տրամաբանութեամբ: 4.Ձեր առաջարկի մասին. ասեմ, որ ՍԵՊՈՒՀ յօդուածում արդէն բաւականաչափ գրել եմ այդ ամէնի մասին: 5. Իսկ յօդուածը, որի մասին Դուք հետաքրքրուել էք այո՛, գերմանական, բայց ո՛չ անգլիական կամ, առաւել ևս՝ շոտլանդական տոհմերի մասին է: 6. Ի դէպ, նկատե՞լ էք, որ ոչ միայն տիտղոսներում ենք այդպէս վարւում, այլև՝ երկրանուններում: Օրինակ՝ Շոտլանդիային հայերս շոտլանդերէն չենք անուանում na h-Alba, այսինքն՝ նա հ-Ալբա, և նոյնիսկ գոնէ անգլերէն՝ Scotland, Սքոթլանդ, այլ անպայման հայացնում ենք՝ Շոթլանդիա: Անգլիային անգլերէն England, Ինգլանդ չենք անուանում, Գերմանիային էլ՝ գերմաներէն՝ Deutschland, Դօյչլանդ... Ի դէպ, գիտէք, որ Լեհաստանին լեհերէն Polska, Պոլսկա են անուանում, սակայն հայերիս հեչ վեջն էլ չէ... Կամ, ասենք, գիտէք նաև, որ Վրաստանին վրացիք անուանում են՝ საქართველო, Սաքարթվելո... Բայց հայերիս դա առանձնապէս չի յուզում: Սակայն միայն մենք չենք այդպէս վարւում: Բոլորն էլ, ով ինչքան հնարաւորութիւն ունի, իրենց լեզուով են թարգմանում թէ՛ տիտղոսները, թէ՛ երկրանունները թէ՛ մնացած ամէն ինչ: Ահա՝ ռուսները ՍԱՔԱՐԹՎԵԼՈ-ին Грузия են ասում, իսկ անգլիացիները՝ GEORGIA` Ջորջիա: Ֆրանսիացիները Գերմանիային Ալեմայն են ասում... Եւ այսպէս շարունակ: Վստահ եղէք, որ տիտղոսների հարցում էլ ամէն ազգ հնարաւորինս թարգմանում է, բոլորովին չմտածելով կոլորիտ պահելու մասին: Օրինակ՝ գերմանացիները ասում են GRAF, ԳՐԱՖ, իսկ անգլիացիները՝ EARL, ԸՐԼ, COUNT, ՔԱՈՒՆԹ, ֆրանսիացիները՝ COMTE, իսպանացիները՝ CONDE, ֆինները՝ JAARLI, չեխերը՝ ՀՐԱԲԵ, իռլանդացիները՝ ԻԱՐԼԱ, ճապոնացիները՝ 伯爵, այսինքն՝ ՀԱԿՈՒՇԱԿՈՒ, կորեացիները՝ 백작, այսինքն՝ ԲԵԳՋԱ... Այնինչ մենք՝ հայերս, նոյն այդ տիտղոսը հայաւարի ենք ասում՝ ԿՈՄՍ: Բոլոր վերը թուարկած ազգերն էլ և ոչ միայն նրանք, օտար տիտղոսները ազգայնացնում են... և ոչ միայն տիտղոսները, այլև մնացած բոլոր տերմինները, ինչ որ հնարաւոր է, ինչ որ իրենց լեզուն հնարաւորութիւն է տալիս... Ըստ իս, պէտք է մենք էլ օգտուենք այս բնական սկզբունքից և բոլորովին չքաշուենք օտար տերմինների ազգայնացման համաշխարհային այդ սկզբունքը կիրառելիս... Ահա առայժմ այսքանը: Դարձեալ լաւագոյն մաղթանքներով՝ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 11:58, 4 Հունվարի 2017 (UTC) Հարգարժան [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], կսկսեմ վերջին 6-րդ կետից. *ուզում եմ հասկանալ, թե որտեղից ենթադրեցիք, որ խորշում եմ հայերեն տերմիններ կիրառելուց: Մենք խոսում ենք սեպուհ և արքայազն բառերի մասին: Իրանական ծագում ունեցաղ սեպուհ բառի առավելությունները արքայազնի նկատմամբ, այն էլ եվրոպական տիտղոսները մեկնաբանելու համար արդարացված չէ: Արքայազնը հայերեն, շատ պարզ և հասկանալի բառ է, և ես ամենևին էլ չեմ առաջարկում կիրառել պրինց բառը, որ դուք սեպուհն եք առաջադրում: * Իսկ թագավորի օրինակը պատահական չեմ բերել. եթե արքայատոհմ եք ասում, կարող եք միանգամից տոհմապետ կամ նահապետ ասել թագավորի փոխարեն: * Ես կիրառում եմ արդեն ընդունված հայերեն տերմիններ, և ամենևին էլ «ակամայից» չեմ հայացնում (ինչպես Դուք եք ձգտում) * Իսկ ինչ վերաբերվում է սեպուհին, ապա թույլ տվեք հիշեցնել, որ անգամ հայերենում սպառված տերմին է: Սեպուհ տիտղոսի ստուգաբանությունը շատ խառն է, իսկ արքայազն պարզորոշ՝ արքայի որդի * Ձեր հոդվածը գերմանական տոհմի մասին է, բայց սերտորեն կապված է տվյալ դարաշրջանի և եվրոպայի տիտղոսների հետ: Չենք մոռանում, որ քննարկման թեման սեպուհ բառի կիրառությունն է այս հոդվածում: Կարծում եմ հարցեր չեն լինի: Իսկ ընդհանուր առմամբ ես նյութն ըմբռնելի գրելու կողմնակից եմ: Սիրով--[[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) 13:54, 4 Հունվարի 2017 (UTC) :::: Յարգելի [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]]: 1.Խնդրեմ ուշադիր նայէք դիտարկուող յօդուածը: Կրկնում եմ: Այն անձը, ում պատկանում է Ձեր նկատած տիտղոսը, իրականում արքայական տոհմի ներկայացուցիչ չէ, այսինքն՝ '''''արքայազն''''' չէ: Այդ անձը, որի մասին խօսում ենք` 1985-ին ծնուած Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը,որը 2017-ի յուլիսի 19-ին 32 տարեկան կդառնա, նորից եմ կրկնում՝ '''''ԱՐՔԱՅԱԶՆ''''' չէ, արքայորդի չէ, այլ լայն իմաստով ԻՇԽԱՆԱԶՆ, իշխանի կամ աւելի ճիշտ` դքսի որդի, այսպէս ասած` դքսազն, դքսորդի, և տեսականօրէն դառնալու է դուքս, ուստի և '''''աւագ սեպուհ''''' է, ինչպէս ցանկացած իշխանի կամ դքսի աւագ կամ թագաժառանգ որդի: Նա իր ԴՔՍԱԿԱՆ տոհմի ժառանգորդն ու շարունակողն է: Հետաքրքիր է, որ նրա դքսական տոհմի դքսական տիրույթը` դքսությունը Գերմանիայում է, այդ տարածքում տոհմը որևէ փաստացի իշխանութիւն չունի, քանզի Գերմանիան հանրապետութիւն է, ուստի իրենք միայն տեսականօրէն են դքսեր: Աւելի ճիշտ` աւագ սեպուհներ, կամ եթէ կուզէք` աւագ դքսորդիներ: Այսինքն տոհմի ներկայիս թագաժառանգը` Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը իրականում հող չունի, նրան կարելի է անուանել Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդ "Անհողին", ինչպէս և իր հորը՝ իշխանազն Քրիստոֆին, որը Շլեզվիգ-Հոլշթայնի տիտղոսակիր դուքսն է, Օլդենբուրգների և Գլիւքսբուրգների տոհմի ՆԱՀԱՊԵՏԸ: Սակայն այնուհանդերձ` Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդի հայրը` Քրիշտոֆը արքայազն չէ, այլ ԻՇԽԱՆԱԶՆ (այսպէս ասած "գահ է բարձրացել" 1980-ին` 31 տարեկանում, իսկ 2017-ի օգոստոսի 22-ին կդառնա 68 տարեկան): Նկատի ունենալով, որ թէ' Քրիստոֆը և թէ' իր գահի ժառանգորդը` աւագ որդին` աւագ սեպուհ Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը, անհող ազնուականներ են, և, փաստացի, այս տոհմի գահաժառանգը կմնա հենց իշխանազն և, առայժմ՝ ԱՒԱԳ ՍԵՊՈՒՀ, այն էլ՝ հողազուրկ, քանի դեռ Գերմանիան միապետական կարգերի վերականգնումը թոյլ չի տայ և դքսութեան տարածքը չի տայ այդ տոհմին: Եւ նոյնիսկ իր դքսութեան տարածքը ստանալու դէպքում Ֆրիդրիխ Ֆերդինանդը կշարունակի մնալ աւագ սեպուհ, քանի դեռ գահի վրայ չի փոխարինել իր հօրը՝ Քրիշտոֆին և չի ստացել պրինց՝ իշխանազն կամ դուքս տիտղոսներից մէկը: 2.Հայերենում սեպուհ բառը սպառուած չէ: Այն կիրառւում է, օրինակ, Հայկական տաճարական ասպետների միաբանութիւնում, որպէս ասպետից վեր տիտղոս: Նաև յաճախ կիրառւում է որպէս անձնանուն: 3.Ձեր կարծիքով «Արքայ» բառը հայերէն է, սակայն այն գիտնականները, որոնք «Սեպուհ»-ը համարում են իրանական ծագմամբ բառ, «Արքայ»-ն էլ համարում են յունական ծագմամբ բառ... Ահա կարդացեք հետևեալը Wictionary-ից (իր հերթին վերցրուած հայագիտական գրականութիւնից). "Արքայ - The root is արք- ‎(arkʿ-), since long linked with Ancient Greek ἀρχός ‎(arkhós, “leader”), ἄρχων ‎(árkhōn, “king”), ἀρχή ‎(arkhḗ, “beginning”), ἄρχω ‎(árkhō, “to rule”). The Armenian may be borrowed from Ancient Greek via Classical Syriac. Alternatively, they may reflect a common borrowing from a Mediterranean substrate source. Compare also the correspondence ἄρχων ‎(árkhōn) : արքունի ‎(arkʿuni)". Ըստ նրանց, "Արքայ" բառը փոխառեալ է, վերցրուած դասական ասորերենի միջոցով... 4.Ցաւօք, "Արքայ" բառի օտար (յունարէն, իրանական, սանսկրիտ, նոյնիսկ եբրայեցերէն) ծագման մասին է նշում նաև ականաւոր լեզուաբան Հրաչեայ Աճառյանը` իր «Հայերէն արմատական բառարանում»<ref>Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէն արմատական բառարան, Հրաչեայ Աճառեան։ Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երեւան, 1926, հատոր 1-ին, էջ 346:</ref> 5.«Սեպուհի» իրանական ծագումը (որը գիտութեան մէջ ընդունուել է, ինչպէս և «Արքայ» բառի ոչ հայկական ծագումը, քանզի հնդեւրոպական ժողովուրդների հայկական նախահայրենիքի մասին տեսությունը դեռ չի յաղթել) կարող է ստիպել մեզ, որ ասենք, նոր տերմին հնարենք` դքսազն, կամ դքսորդի, դքսաժառանգ, որն աւելի մօտ է եւրոպականի իմաստին, բայց յունա-հռոմէական արմատ-ծագում կունենա...(?) Աւելի հասկանալի կլինի: (?) Գուցէ: Կամ էլ ուղղակի գրենք ժառանգորդ-պրինց: (?) Չե'նք մոռանում, որ Ֆրիդրիխ-Ֆերդինանդը պրինց է, պրինցի որդի, սակայն ՊՐԻՆՑ չի նշանակում ԱՐՔԱՅԱԶՆ: Պրինց նշանակում է նախ և առաջ` ԻՇԽԱՆ և իշխանազն: Եւ միայն դրանից յետոյ՝ այն էլ երբեմն` արքայազն (ի դէպ, '''''արքայազն''''' կարող է լինել ոչ միայն արքայի որդին՝ '''''արքայորդին''''', այլև, ասենք՝ արքայի եղբայրը՝ '''''արքայեղբայրը'''''), արքայորդի, այսինքն` королевич կամ царевич կամ цесаревич: Ի դէպ Կիլիկեան Հայաստանում "պրինց" տիտղոսը ԲՐԻՆՁ ձևով կիրառուել է: Եւ նոյնպէս նշանակել է "իշխան", այլ ոչ թէ` "արքայազն": 6. Ուրախ եմ, որ ձգտում էք ճշմարտութեանը: Ուրեմն նաև պատրաստ եղէք ընդունելու, որ ճշմարտութիւնը երբեմն անսովոր տեսք է ունենում: Առայժմ այսքանը: Ընդունէ՛ք ջերմ ողջոյններս, հայրենակից: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:03, 4 Հունվարի 2017 (UTC) {{ծանցանկ}} == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.<nowiki><ref group=survey>This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.</ref> The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.<ref group=survey>Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].</ref></nowiki> The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=50VAEME Take the survey now!]'''</big> You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 21:38, 13 Հունվարի 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/50-VAEME&oldid=16205390 --> <references group=survey /> == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.tert.am/am/news/2015/01/13/ashot/1557464 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՓ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 19:27, 26 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Երախտագիտութիւնս եմ յայտնում [[Հիբրիդային պատերազմ]] յօդուածում կատարածս համեստ ներդումների համար Ձեր յայտնած շնորհակալութեան համար: Իրականում յօդուածը, այսպէս ասած 0-ից ես եմ ստեղծել: Յօդուածի 7 մասերից 3-րդ մասում 3.2 և 3.3 կէտերում օգտագործել էի որոշ մէջբերումներ մամուլից, ինչը սովորական է Վիքիպեդիայի և աշխարհի բոլոր հանրագիտարանների համար: Ընդ որում՝ նշել էի աղբիւրը և կատարել համապատասխան յղումներ: Ելնելով մէկ կամ մի քանի մասնակիցների մտահոգութիւնից, իմ տեքստի վերաբերեալ, «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածի համապատասխան հատուածները վերաշարադրել եմ կամ թողել միայն ամփոփ նկարագրութիւնը՝ յղումներ տեղադրելով իմ օգտագործած աղբիւրներին: Յուսով եմ, այսքանով ինձ անյայտ մնացող մէկ կամ մի քանի մասնակիցներն այլևս մտահոգուելու կարիք չեն ունենա: Իրօք, շատ ուրախ եմ հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու Ձեր անկեղծ ցանկութեան համար: Նոյնպիսի ցանկութիւն ես ևս ունեմ, և եթէ չլինէր «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածիս շուրջ այս խնդիրը, հայերէն Վիքիպեդիան այսօր, գուցէ, կհարստանար ևս մէկ հետաքրքիր յօդուածով, որ, կարծեմ իմ ստեղծած 111-րդը կլինէր՝ 2015 թուականի հոկտեմբերից ի վեր: Ամէն դէպքում, Ձեր արձագանքը և մեր անանուն մտահոգուած մասնակցի (մասնակիցների?) մտահոգութիւնները բաւական դրական եմ գնահատում և, իհարկէ, ժամանակի ընթացքում կփորձեմ հնարաւորինս է՛լ աւելի բարելաւել այդ կարևոր յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը՝ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: Յ.Գ. - Եթէ դէմ չէք, յօդուածիս վերևում դրուած հեղինակային իրաւունքի խախտումների մասին նշումները հանել եմ: Կարծում եմ, յօդուածն այս` նորացրածս, բարելաւածս տեսքով այլևս դրանց կարիքը չունի: Կանխաւ շնորհակալ եմ համագործակցութեան և բարեկամական տրամադրուածութեան համար: Մնացական Ռ. Խաչատրեան == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.lragir.am/index/arm/0/interview/rss/125103 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հիբրիդային պատերազմ]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՓ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 19:27, 26 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Երախտագիտութիւնս եմ յայտնում [[Հիբրիդային պատերազմ]] յօդուածում կատարածս համեստ ներդումների համար Ձեր յայտնած շնորհակալութեան համար: Իրականում յօդուածը, այսպէս ասած 0-ից ես եմ ստեղծել: Յօդուածի 7 մասերից 3-րդ մասում 3.2 և 3.3 կէտերում օգտագործել էի որոշ մէջբերումներ մամուլից, ինչը սովորական է Վիքիպեդիայի և աշխարհի բոլոր հանրագիտարանների համար: Ընդ որում՝ նշել էի աղբիւրը և կատարել համապատասխան յղումներ: Ելնելով մէկ կամ մի քանի մասնակիցների մտահոգութիւնից, իմ տեքստի վերաբերեալ, «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածի համապատասխան հատուածները վերաշարադրել եմ կամ թողել միայն ամփոփ նկարագրութիւնը՝ յղումներ տեղադրելով իմ օգտագործած աղբիւրներին: Յուսով եմ, այսքանով ինձ անյայտ մնացող մէկ կամ մի քանի մասնակիցներն այլևս մտահոգուելու կարիք չեն ունենա: Իրօք, շատ ուրախ եմ հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու Ձեր անկեղծ ցանկութեան համար: Նոյնպիսի ցանկութիւն ես ևս ունեմ, և եթէ չլինէր «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածիս շուրջ այս խնդիրը, հայերէն Վիքիպեդիան այսօր, գուցէ, կհարստանար ևս մէկ հետաքրքիր յօդուածով, որ, կարծեմ իմ ստեղծած 111-րդը կլինէր՝ 2015 թուականի հոկտեմբերից ի վեր: Ամէն դէպքում, Ձեր արձագանքը և մեր անանուն մտահոգուած մասնակցի (մասնակիցների?) մտահոգութիւնները բաւական դրական եմ գնահատում և, իհարկէ, ժամանակի ընթացքում կփորձեմ հնարաւորինս է՛լ աւելի բարելաւել այդ կարևոր յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը՝ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան: Յ.Գ. - Եթէ դէմ չէք, յօդուածիս վերևում դրուած հեղինակային իրաւունքի խախտումների մասին նշումները հանել եմ: Կարծում եմ, յօդուածն այս տեսքով այլևս դրանց կարիքը չունի: Կանխաւ շնորհակալ եմ համագործակցութեան և բարեկամական տրամադրուածութեան համար: Մնացական Ռ. Խաչատրեան :Հարգելի՛ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, խախտումը հայտնաբերել եմ ես, իսկ «մեկ կամ մի քանի մասնակից» արտահայտությունը կաղապարային է, այսինքն՝ կաղապարում է այդպես գրված: Հավատացե՛ք, որ անդրադարձը միայն բարեկամական է և միտում չունի նվաստացնել Ձեր ներդրումները մեր հանրագիտարանում: Մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 15:42, 30 Հունվարի 2017 (UTC) :: Յարգելի՛ [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]]: Շատ բարի: Սիրով ընդունում եմ Ձեր հաւաստիացումն առ այն, որ Ձեր անդրադարձը իմ ստեղծած «Հիբրիդային պատերազմ» յօդուածին միայն բարեկամական է և միտում չունի նուաստացնելու իմ համեստ ներդրումները ՄԵՐ հանրագիտարանում: Փոխադարձաբար ես ևս մաղթում եմ Ձեզ հաճելի վիքիխմբագրումներ:------[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], ռազմական պատմաբան ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 06:53, 1 Փետրվարի 2017 (UTC) == Զինված ուժեր == {{Հարգելի մասնակից}}, ինչո՞վ է պայմանավորված [[Զինված ուժեր]] հոդվածում մի ամբողջ մեծ բաժին [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80#.D5.80.D5.A1.D5.B5.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.A6.D5.AB.D5.B6.D5.BE.D5.A1.D5.AE_.D5.B8.D6.82.D5.AA.D5.A5.D6.80 Հայաստանի զինված ուժերի պատմությանը նվիրելու] հանգամանքը: Տվյալ հոդվածը ոչ թե Հայաստանի զինված ուժերի, այլ ընդհանրապես զինված ուժեր հասկացությանն է վերաբերում: Եթե այդ հոդվածում նման մեծ ծավալի նյութ է տեղադրվում Հայաստանի ԶՈՒ-ի պատմության վերաբերյալ, ապա նույն կերպ կարելի է ավելացնել ցանկացած երկրի ԶՈՒ-ի պատմության մասին տեղեկատվություն: Այդ դեպքում հոդվածը կկորցնի իր ուղղակի իմաստից:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:57, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: Հետևել ենք հայկական սովետական հանրագիտարանի տրամաբանությանը, որը «Զինուած ուժեր» յօդուածում զգալի ուշադրութիւն է յատկացրել հայկական զինուած ուժերին: Նոյն կերպ վարւում են նաև այլ երկրների հանրագիտարաները: Այդ յօդուածում անդրադարձը հայկական ԶՈՒ-ի պատմութեանը, ըստ իս, մեծ չէ: Բազմակի աւելի մեծ պիտի լինի հայերէն Վիքիպեդիայի «Հայաստանի զինուած ուժեր» յօդուածը: Ի դէպ, վերջերս իմ` վիքիպեդիայում ծաւալած գործունէութեան նկատմամբ ուշադրութիւնը գնալով մեծանում է... :) Ընդունէք յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 11:32, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Իմ կարծիքով, հետևողական աշխատանքը միշտ էլ գնահատելի է: Հայերեն վիքիպեդիայում կա այսպիսի կաղապար՝ <nowiki>{{Հիմնական|հոդվածի անուն, տվյալ դեպքում ՀՀ ԶՈՒ պատմություն}}</nowiki>: Այն կարելի է տեղաադրել տբաժնի սկզբում, որին սեղմելով՝ ընթերցողի առջև կբացվի հիմնական հոդվածը: Կարելի է այս հոդվածում փոքր ինչ կրճատել Հայաստանի զինված ուժերի պատմություն բաժնի բովանդակությունն, ինչպես նաև ստեղծել Հայաստանի ռազմական պատմություն հոդվածը, եթե իհարկե, չկա արդեն:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:37, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: «Զինուած ուժեր» յօդուածում Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութեան բաժինը, ըստ իս, լիովին նորմալ է: Այն բաւական համառօտ է ներկայացնում Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւնը: Իսկ «Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւն» կամ «Հայաստանի ռազմական պատմութիւն» վերտառութեամբ յօդուածներ, ցաւօք, չկան: Ընդամէնը մի բաժին կա «ՀՀ զինուած ուժեր» յօդուածում, այն էլ, բնականաբար, սոսկ ներկայիս հայկական պետութեան ԶՈՒ-ի պատմութիւնն է, ընդ որում՝ չափազանց աղքատիկ: Նախատեսում եմ, Աստծոյ օգնութեամբ, ստեղծել թէ՛ «Հայաստանի ռազմական պատմութիւն», թէ՛ «Հայաստանի զինուած ուժերի պատմութիւն» վերնագրերով յօդուածներ: Հասկանալի է, որ չնայեած թուացեալ նմանութեանը, դրանք երկու տարբեր թեմաներ են: :) Ընդունէք լաւագոյն մաղթանքներս:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 12:26, 5 Փետրվարի 2017 (UTC) == Խնդրանք == {{Հարգելի մասնակից}}, եթե դժվար չէ, կարո՞ղ եք հետևյալ անվանումը գրել արևմտահայերեն՝ ''«Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»''--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 19:40, 8 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Յարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]: Սիրով կփորձեմ կատարել Ձեր խնդրանքը: Ըստ իս, դա շատ դիւրին է: ''[[Արևմտահայերեն|Արևմտահայերէն]]'' կլինի հետևեալ կերպ. ''«Թբիլիսիի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'': Իսկ դասական ուղղագրութեամբ, բայց ''[[արևելահայերեն|արևելահայերէն]]''՝ ''«Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»'': Ինչպէս տեսնում էք, այս տեքստի դէպքում տարբերութիւնները շատ փոքր եՆ: Սակայն մեծ ցանկութիւն ունեմ վրացական «Թբիլիսի» տեղանունը փոխարինել XIX դդ. և XX դարի առաջին կէսի «Թիֆլիս» ձևով, որն առաւել տարածուած էր հայերիս, այդ թւում՝ արևմտահայերի շրջանում: Ուստի կառաջարկէի հետևեալ տարբերակը. «Թիֆլիսի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'': Իսկ եթէ զուտ հայերէն գրենք այդ քաղաքի անուանումը՝ արևելահայերէն, թէ արևմտահայերէն, ապա թարգմանութեան համար Ձեր առաջարկած այդ նախադասութիւնը կամ աւելի շուտ՝ բառաշարը հետևեալ տեսքը պիտի ընդունի. «Տփղիսի հայ գրողներու և հասարակական գործիչներու Խոջիվանք պանթէոն»'' - արևմտահայերէն: «Տփղիսի հայ գրողների և հասարակական գործիչների Խոջիվանք պանթէոն»'' - արևելահայերէն: «Տփղիսի հայ գրողաց և հասարակական գործչաց Խոջիվանք պանթէոն»'' - դասական հայերէն: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 06:07, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) :Ի դեպ, մեզ մոտ հոդվածը Թիֆլիս է՝ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)]]։ --[[User:GeoO|<font face="Candara" size="3px">@</font><font color="#C00">ջ</font><font color="#F0A000">ե</font><font color="#FFD700">օ</font>]] 06:47, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Կեցցէք, յարգելի [[User:GeoO|<font face="Candara" size="3px">@</font><font color="#C00">ջ</font><font color="#F0A000">ե</font><font color="#FFD700">օ</font>]]: Եւ շատ լաւ է, որ արևմտահայերէն յօդուածի վերնագիրը Թիֆլիս է: Իսկ ըստ իս, առաւել ճիշտ կլինէր թէ՛ արևելահայերէն, թէ՛ արևմտահայերէն` քաղաքի անունը տալ «Տփղիս» հայկական ձևով, որպէս հիմնական յօդուածի վերնագիր, իսկ փակագծում՝ վրացական «Թբիլիսի» կամ արաբացուած, պարսկացուած, թրքացուած, ռուսացուած «Թաֆլիս»-«Թիֆլիս»-«Տիֆլիս» ձևը, որը արմատացաւ հայերիս մօտ XIX դարում՝ ռուսական տիրապետութեան շրջանում, ապա՝ գրական հայերէնում պահպանուեց մինչև 1936 թուականը, իսկ խօսակցական հայերէնում՝ ցայժմ: IX դարի արաբագիր պարսիկ պատմաբան Բալազուրին յիշատակում է Տփղիսը «Թաֆլիս» ձևով, և այդ ժամանակներից, գուցէ աւելի վաղ՝ բիւզանդական ժամանակաշրջանից, քաղաքի գեղեցիկ հայեցի անուանումը օտարազգի ձևով է մտնում համաշխարհային պատմութեան մէջ: Հասկանալի է, որ վրացական աւանդոյթը քաղաքի անունը ծագած է համարում «Տպիլիսի» կամ «Տփիլիսի»՝ «տաք աղբիւրներ», այսինքն՝, փաստօրէն՝ «ջերմուկ» նշանակութիւնն ունեցող «Տփիլիսի» կամ «Թբիլիսի» վրացական անուանումից: Սակայն մենք հայերս ունենք մեր հայկական ձևը, որն աւելի ճիշտ կլինէր օգտագործել, ինչպէս «Կոստանդնուպոլիս»-ը՝ «Կոնստանտինոպոլիս»-ի կամ առաւել ևս «Ստամբուլ»-ի փոխարէն, «Հռոմ»-ը («Հռովմ»-ը)՝ լատինական ու իտալական «Րոմա»-յի, անգլերէն «Րոում»-ի, ռուսերէն «Ռիմ»-ի փոխարէն, «Աթենք»-ը՝ յունական «Աթենա»-յի, լատինական «Աթենս»-ի, ռուսական «Աֆինի»-ի փոխարէն, «Երուսաղէմ»-ը՝ հրէական «Իերշալայիմ»-ի կամ ռուսերէն «Իերուսալիմ»-ի կամ անգլերէն «Ջըրուզալիմ»-ի կամ արաբերեն՝ «Ղոդս»-ի փոխարէն... Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:----[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:17, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Շնորհակալություն բոլորիդ: Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ.Խաչատրյան, Դուք ինձ հաճելիորեն զարմացրեցիք :))--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:11, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) {{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր թույլտվությամբ կառաջարկեմ ժամանակ ունենալու դեպքում արևմտահայերենով ստեղծել [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6#.D4.B1.D6.80.D6.87.D5.B4.D5.BF.D5.A1.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D5.A5.D6.80.D5.A5.D5.B6_.D5.AD.D5.B4.D5.A2.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D5.B2.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.B6 հետևյալ հոդվածները]: Իհարկե, եթե Ձեր հետաքրքրությունների ոլորտից է թեմատիկան: Հոդվածները վերաբերում են Թբիլիսիի հայ քաղաքապետերին:--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:17, 9 Փետրվարի 2017 (UTC) == Հայերեն թարգմանություններ == Ողջույն, հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ձեր օգնության կարիքն ունեմ։ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան#Europeana / 1914-18|Europeana / 1914-18]] նախագծի շրջանակներում մարտի 1-ից նախատեսում ենք հոդվածներ գրել Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասին։ Ամբողջական ցանկերը և նախագծի էջը շուտով պատրաստ կլինի։ Կխնդրեի Ձեզ ժամանակ ունենալու դեպքում «Ռազմական տեխնիկա» բաժնի հոդվածների վերնագրերը թարգմանել հայերեն։ Կարող եք դրանք միանգամից [[Մասնակից:Lilitik22/ԱՀՊ|այս էջում]] ավելացնել։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 06:49, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :Ողջոյն, յարգելիս: Այժմ խիստ զբաղուած եմ, սակայն ժամանակ ունենալու դէպքում անպայման կկատարեմ Ձեր խնդրանքը: Միայն ասէք ինձ վերջնաժամկէտը: Յարգանքով՝ --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 14:21, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) ::Եթե առաջիկա 10-15 օրվա ընթացքում անեք, հրաշալի կլինի, իսկ եթե ավելի ուշ, խնդիր չէ, այդ կատեգորիայի հոդվածների ցանկն ավելի ուշ կներկայացնենք։ --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 14:26, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :::Յարգելիս, խնդրեմ, ներեցէք, սակայն ինձ ոչ պակաս, քան մէկ ամիս է յարկաւոր: Այժմ կարևոր գործեր ունեմ, որոնցից չէի ցանկանայ շեղուել: Եթէ ստացուի աւելի շուտ, անխօս, կանեմ: Պարզապէս չեմ ցանկանում աւելորդ խոստումներ տալ և Ձեզ յուսախաբ անել: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 02:29, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::Հարգելի՛ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, թող մեկ ամիս հետո լինի, ինչպես ասեցի խնդիր չէ։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 06:34, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) :::::Յարգելիս, առողջական վիճակիս կտրուկ վատթարացման հետ կապուած, կարողանում եմ կատարել միայն նախապէս պլանաւորածս խնդիրները: Ուստի, խնդրեմ, գտէք Ձեր վերոնշեալ այդ թեմաների ա՛յլ կատարողներ: Առողջութիւնս բարելաւուելուց յետոյ, երբ նաև ժամանակ գտնեմ, ապա կփորձեմ այդ մարդկանց արդէն կատարածը խմբագրել, եթէ, իհարկէ, դրա կարիքը կզգացուի: Կներէք, բայց գիտէք, որ մեր ցանկութիւնները և հնարաւորութիւնները յաճախ չեն համընկնում, այլապէս սիրով կ՛ուզէի օգտակար լինել այդ հարցում: :) Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:30, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::::Առողջություն և շուտափույթ ապաքինում եմ ցանկանում Ձեզ, հարգելի՛ [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Իհարկե, առողջությունն ամենակարևորն է։ Շնորհակալություն --[[Մասնակից:Lilitik22|Լիլիթ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Lilitik22|քննարկում]]) 20:00, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) ::::::Շատ շնորհակալ եմ:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 20:03, 22 Փետրվարի 2017 (UTC) == Նշանավոր մեջբերումներ == Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, առաջարկում եմ Րաֆֆու նշանավոր երկերի մեջբերումները զետեղել Վիքիքաղվածքում: Այն Վիքիպեդիայի նման նախագիծ է, որտեղ գրվում են մարդկանց մասին քաղվաքծներ, քաղվաքծներ (ցիտատներ), որոնք հենց իրենք են ասել. հղումը՝ [https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%90%D5%A1%D6%86%D6%86%D5%AB ահա]: Հարգանքներով՝ --[[Մասնակից:TonJ|TonJ]] ([[Մասնակցի քննարկում:TonJ|քննարկում]]) 15:35, 20 Փետրվարի 2017 (UTC) :Յարգելի [[Մասնակից:TonJ|TonJ]], Ձեր առաջարկին դէմ չեմ, սակայն, կարծում եմ, այս տարբերակն էլ վատը չէ, քանզի գրողների և ո՛չ միայն նրանց վերաբերեալ յօդուածներում, կարծես, ընդունուած է նման քաղուածքներ տեղադրելը: Եթէ, այդպէս է, ապա, կխնդրէի, հնարաւորութեան դէպքում, այդ վերջին տարբերակով առաջնորդուել, և աւելի հարստացնել սոյն յօդուածը: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը: --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 02:24, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == (''Sorry for writing in English'') <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=50VAEME Take the survey now.]''' If you already took the survey - thank you! We won't bother you again. '''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]]. '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:28, 21 Փետրվարի 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/50-VAEME&oldid=16227501 --> == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://www.panorama.am/am/news/2016/09/30/%D5%80-%D4%B1%D5%B5%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%AF%D5%AB/1651824 կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հովհաննես Այվազովսկի]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՊ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Arsog1985|Arsog]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arsog1985|1985]]) 00:33, 1 Մայիսի 2017 (UTC) --Բարի: Ձեր նկատի ունեցած այդ բաժինը հանեցի, քանի որ, իրօք, ժամանակ չունէի վերախմբագրելու:----[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:38, 1 Մայիսի 2017 (UTC) == Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ) == * Բարև ձեզ, հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: Շնորհակալությունս եմ ձեզ հայտնում [[Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ)|այս]] հոդվածը տեղադրելու համար: Հաշվի առնելով, որ տեղադրված է «խմբագրում եմ» կաղապարը, այնուամենայնիվ հույս եմ հայտնում, որ կարևորագույն հոդվածներից նաև այս մեկը կունենա հայերեն որակյալ թարգմանություն: --[[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]] ([[Մասնակցի քննարկում:Pandukht|քննարկում]]) 20:12, 7 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) ::Բարև ձեզ, յարգելի [[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]]: Շնորհակալութիւնս եմ յայտնում Ձեզ, որ ճշտօրէն գնահատել էք յօդուածի կարևորութիւնը: Անշուշտ, յօդուածը խմբագրման է ենթակայ: Յուսով եմ բերել այնպիսի տեսքի, որ իւրաքանչիւր հետաքրքրուողի կարողանա սպառիչ կամ գրեթէ սպառիչ տեղեկատւութիւն տալ շօշափուած հարցի/հարցերի վերաբերեալ: Ընդունէք, խնդրեմ, յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 23:06, 7 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) :::Շնորհակալություն, հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]]: --[[Մասնակից:Pandukht|Pandukht]] ([[Մասնակցի քննարկում:Pandukht|քննարկում]]) 14:18, 8 Հոկտեմբերի 2017 (UTC) == Անակնկալ Վիքիմեդիա Հայաստանից == {{հարգելի մասնակից}}, Դուք «[[Վիքիպեդիա:Նախագիծ/Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմ/Europeana 1914-1918]]» նախագծում ակտիվ մասնակցության համար նվեր ունեք։ Խնդրում ենք կապ հաստատել Վիքիմեդիա Հայաստանի հետ info{{@}}wikimedia.am էլ․ փոստով կամ +374 93118800 հեռախոսահամարով։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:Dato (WMAM)|Dato (WMAM)]] ([[Մասնակցի քննարկում:Dato (WMAM)|քննարկում]]) 07:44, 16 Հունվարի 2018 (UTC) ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Կիբեռնետիկական պատերազմ]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Կիբեռնետիկական պատերազմ]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''Գոյություն ունի նույն բովանդակությամբ կիբեռպատերազմ հոդվածը''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Կիբեռնետիկական պատերազմ|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]]։ Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 16:03, 2 Մարտի 2018 (UTC) |} -- [[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 16:03, 2 Մարտի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Armenmir|Armen]]: Ստուգեցի: Կարծեմ, երկուսն էլ ես եմ պատրաստել: ՙՙԿիբեռպատերազմ՚՚ վերնագիրն աւելի կարճ է: Եթէ ՙՙԿիբեռնետիկական պատերազմ՚՚ յօդուածի բովանդակութեանը լիովին համընկնում է, անշուշտ, դէմ չեմ, որ յօդւածներից մէկը ջնջուի: Ընդ որում, կխնդրէի, համեմատէիք և միաւորէիք յօդուածները, որպէսզի յօդուածներից մէկի ջնջման դէպքում բովանդակութեան որևէ կարևոր մաս չկորչի: Շնորհակալ եմ, որ այդքան զգօն էք իմ յօդուածները համեմատելիս: Ընդունէք, խնդրեմ յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 01:14, 5 Մարտի 2018 (UTC) :: Հարգելի [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]], երկուսն էլ նույն բովանդակությունը ունեն: Ամեն դեպքում, մի հատ նորից կստուգեմ: Այս դեպքում կարելի է կիբեռպատերազմը թողնել, իսկ կիբեռնետիկական պատերազմի համար վերահղում թողնել:--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 07:27, 5 Մարտի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Armenmir|Armen]]: Համամիտ եմ: Շնորհակալ եմ: Յարգանացս հաւաստիքը:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:03, 6 Մարտի 2018 (UTC) ==Կասկածելի էջ. «{{#if:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|[[:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]]}}»== [[Պատկեր:Red exclamation mark.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «{{#if:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|[[:Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]]}}» հոդվածն ունի կասկածելի որակ կամ կրում է Վիքիպեդիայի նպատակներին չհամապատասխանող բնույթ։ Խնդրում ենք յոթնօրյա ժամկետում բարելավել հոդվածը, '''անհապաղ''' փոփոխություններ կատարել՝ Վիքիպեդիային համապատասխանեցնելու համար, հակառակ պարագայում այն ենթակա է ջնջման։ Եթե ունեք հարցեր կամ եթե օգնության կարիք կզգաք, կարող եք դիմել [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|այստեղ]]։ -- [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 07:53, 12 Մայիսի 2018 (UTC) ։։Բարի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 07:57, 12 Մայիսի 2018 (UTC) :::Ի դեպ, հոդվածի հետ կապված խնդիրը կվերանա վստահելի երկրորդական աղբյուրների առկայության դեպքում: Հարգանքով՝ [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:18, 12 Մայիսի 2018 (UTC) ։։Հարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]]։ Ձեզ համար Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետության վարչապետ, նախկինում «Հայկական ժամանակ» թերթի գլխավոր խմբագիր, [[Նիկոլ Փաշինյան|Նիկոլ Փաշինյանի]] Չորրորդ հանրապետությունը կգա հոդվածը բերեմ<ref>«ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ – 2» –06/03/2010–schedule–09:02․ – Կգա Չորրորդ Հանրապետության ժամանակը։ Երրորդ Հանրապետությունը անցման ժամանակի համար էր։ Մի տեսակ ուսուցողական ձեռնարկ էր` իրականության մեջ ծավալվող։ Բաներ կան, որ տեսականորեն անհնար ա սովորել, պետք ա մաշկիդ վրա զգաս անպայման։ 1988-ի եւ 2008-ի արանքում ընկած ա ամբողջ քսան տարի։ Նրանք, որ 1988-ին ծնվեցին, էսօր քսանմեկ տարեկան են արդեն` 88-ը չէին տեսել, 2008-ը տեսան։ Տեսան, թե ինչ հսկայական ուժ կա թաքնված հայաստանցու մեջ, դուրս թափվելով ու իրար գումարվելով` դառնում ա փոթորիկ։ Ու տեսան նաեւ, թե ոնց էդքան ուժը վերջում գնում, թափվում ա ջուրը։ Դաժան պատմություն ա։ Եթե սիրտդ թույլ ա` կպայթի։ Եթե թույլ չի` ելք կփնտրես ու կգտնես։ Իմ գտած ելքը Չորրորդ Հանրապետությունն ա։ Որովհետեւ Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունում արդեն գործում են, արդեն ամրապնդվել են վտանգավոր նախադեպեր։ Ավելի հեշտ ա նոր մեխ խփելը, քան ծուռ գնացած մեխն ուղղելը։ Հայ-թուրքական ու հայ-ադրբեջանական էն պայմանագրերը, որ Սերժը պատրաստվում ա ստորագրել, հենց էդ ծուռ գնացած մեխի արդյունքներն են ամրագրում։ Ուրեմն, հիմա ճիշտ ժամանակն ա` անցյալին շրջվենք մեջքով, խփենք մեր նոր մեխն ու դրանով անվավեր դարձնենք թե Սերժին, թե իրա ստորագրած պայմանագրերը։ Անցած քսան տարին փորձության շրջան էր, ինչքան սխալ կար` փորձեցինք։ Ու հիմա բոլորս էլ հասկանում ենք` ինչն էր սխալ, բայց հասկանալն ուրիշ ա, սխալից տարանջատվելը` ուրիշ։ Տարանջատվելու համար ազատ տարածություն ա պետք, որ չկա։ Եթե չկա, ուրեմն պետք ա ստեղծել։ Ես հենց սրան եմ ասում` Չորրորդ Հանրապետություն։ Բոլոր նրանք, ովքեր իրանց մեջ բավարար ուժ են զգում` անցյալից տարանջատվելու եւ նոր հանրային տարածություն ստեղծելու համար, կարող են դառնալ Չորրորդ Հանրապետության հիմնադիրները։ Իմ նախորդ տեքստի մեջ ես արդեն գրել եմ Չորրորդ Հանրապետության մասին, մասնավորապես` էն մասին, որ դրա հիմքում պետք ա ընկած լինի հստակ ձեւակերպված հանրային պայմանագիր։ Իսկ ի՞նչ ա, կհարցնեք դուք, Երրորդ Հանրապետության հիմքում չկա՞ր հանրային պայմանագիր։ Կար, բայց հստակ ձեւակերպված չէր, երեւի դրա համար էլ շարունակաբար խախտվեց։ Ես գիտեմ, ձեզանից ոմանք կասեն` «Ինչի՞ մասին ես դու ընդհանրապես խոսում, քո ասած հանրային պայմանագիրը սահմանադրությունն ա»։ Չէ, ես խոսում եմ էն նախնական բաղադրիչի մասին, առանց որի սահմանադրությունը դառնում ա թուղթ։ Ոնց որ հիմա` Հայաստանում։ Էն, ինչը որ ուժ ա տալիս թղթի վրա գրված բառերին, հաճախ թղթի վրա ֆիքսված չի, մարդկանց մտքում ա։ Արթուր Բաղդասարյանը, երբ որ 2008-ին լքեց իրան ձայն տված մարդկանց ու մտավ կոալիցիայի մեջ, երեւի կարծում էր, թե պրագմատիկ քայլ ա անում։ Չնայած հիմար մարդ չի, բայց ուշացումով հասկացավ, որ ինքնասպանություն ա գործել։ Ի վերջո` Սահմանադրության մեջ գրված չի, որ ընտրողների ձայները չի կարելի ծախել։ Էդ ընտրողնե՛րը որոշեցին, որ իրանց ձայները չէր կարելի ծախել։ Հենց էդ որոշման արդյունքում էր, որ քաղաքապետի մայիսյան ընտրություններից հետո Արթուրն ու իրա «էգ առյուծը» մնացին, մեղմ ասած, շփոթահար։ Ընդ որում, նկատի ունեցեք` Արթուրին ձայն տվածները հայաստանյան ընտրազանգվածի բոլորովին էլ ամենափայլուն մասը չեն։ Բայց նույնիսկ էդ ոչ ամենափայլուն մասը շատ ավելի սկզբունքային գտնվեց, քան Արթուր Բաղդասարյանը կարողացել էր պատկերացնել։ Որոշեց, որ պայմանագիրը խախտվել ա։ Էն պայմանագիրը, որը գրված չի, բանավոր ա, բայց պետք ա գործի։ Քաղաքականության մեջ մտնում են խոսքով։ Հարթակ ես գտնում, սկսում ես խոսել, շուրջդ հավաքվում են լսողները։ Եթե հավատում են խոսքիդ, դառնում են քո համակիրը։ Համակիրդ դառնալով` ձեւավորում են քո քաղաքական կապիտալը, դառնում են էդ կապիտալի մի մասը։ Կենդանի կապիտալ։ Բարդ փոխհարաբերություն ա։ Շատ ավելի բարդ ու նուրբ, քան վարձու բանվորի եւ կապիտալիստի փոխհարաբերությունը։ Կապիտալիստի առաջարկածն ընդամենը աշխատավարձ ա, որն ինքը սովորաբար վճարում ա։ Հարթակին բարձրացող քաղաքական գործչի առաջարկածը սկզբունքորեն ուրիշ բան ա։ Նման ա ընկերության։ Ընկերության առաջարկ։ Ընկերներ լինելու, միասին ինչ-որ բան կառուցելու առաջարկ։ Ազատության հրապարակում նման առաջարկ հնչել ա մի քանի անգամ։ Ու պատասխանը միշտ եղել ա ոգեւորության իններորդ ալիքը։ Շարունակությունը մեր բոլորի աչքի առաջ ա։ Շարունակությունն էն ա, որ Ազատության հրապարակի տեղում էսօր մեծ ու սեւ մի փոս ունենք։ Շարունակությունն էն ա, որ Նիկոլ Փաշինյանն էսօր բանտում ա, ու մենք չենք ազատում իրան, փորձ էլ չենք անում ազատելու։ Շարունակությունն էն ա, որ Տիգրան Առաքելյանը բանտում կուրանում ա, ու մենք չենք կարողանում իրան օգնել։ Բայց չէ՞ որ մենք շատ էինք, էնքան շատ, որ եթե միասին հավաքվեինք բանտի շուրջը, դրա պատերը փուլ կգային։ Մենք հիմա էլ ենք շատ, ուղղակի` ինչ-որ մի պահից շատ կարեւոր մի բան սխալ գնաց։ Էս պատմության մեջ, որն անցած երկու տասնամյակում մեր աչքերի առաջ կրկնվեց արդեն որերորդ անգամ, երկու հիմնական դաս կա։ Դաս առաջին` հակառակ տարածված էն կարծիքին, թե հայի համար ամենակարեւորը ընտանիքն ա, քաղաքական շինարարության առաջարկը` իրար ոչ թե ախպեր ու քուր, այլ ընկեր լինելու, միասին նոր երկիր կառուցելու առաջարկը, Հայաստանում ունի մշտական, կայուն պահանջարկ։ Դաս երկրորդ` Հայաստանի քաղաքական միտքը չի կարողանում բավարարել էդ պահանջարկը, մարդկանց անընդհատ տանում, դեմ ա տալիս նույն պատին։ Ավելի պարզ ասած` խոստումը տալիս ա, կատարել չի կարողանում։ Հայտնվել ա փակ շրջանի մեջ։ Քանի ուշ չի` փակ շրջանը կոտրել ա պետք, որ ավանդույթ չդառնա։ Ես հենց սրան եմ ասում` Չորրորդ Հանրապետություն։[]</ref>․ Նաև՝ հիշեցնեմ, որ [[Արմեն Սարգսյան]]ն իրեն հայտարարեց [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետության]] առաջին նախագահ։ մնացած հոդվածներն ու հեռուստահաղորդումներն էլ՝ տարբեր քաղաքական գործիչների և քաղաքագետների հղումններով՝ կխնդրեմ կարդաք ու դիտեք բուն իսկ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունն հոդվածում և կից աղբյուրներում։ Հարգանքով՝--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 08:48, 12 Մայիսի 2018 (UTC) === Ծանոթագրություններ === {{ծանցանկ}} ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''Տես ջնջման առաջադրված հոդվածների համապատասխան քննարկումը''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]], եթե բավարարում եք [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քվեարկության մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին։ Մյուս դեպքերում Ձեր ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն: Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 11:56, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) |} -- [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 11:56, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) ::Յարգելի՛ [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]])։ Շատ շնորհակալ եմ, որ յիշեցրիք իմ սկսած այդ յօդուածի թերի լինելու մասին։ Դրանից յետոյ փորձել եմ հնարաւորինս «զարգացնել» և կատարելագործել յօդուածս։ Խնդրեմ, օգտակար եղէք այդ գործում։ Ջնջելը միշտ էլ կա, սակայն յօդուածը կարող է դառնալ արժեքաւոր նիւթ վաղուայ սերունդների ուսումնասիրութեան համար։ Ընդունէք բարեկամական ողջոյններս ու բարեմաղթանքներս։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:59, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :::{{հարգելի մասնակից}}, հոդվածը ես չեմ պիտակել ջնջման, ուղղակի ըստ կանոնակարգի ծանուցել եմ: Ցավոք, ես ժամանակ չունեմ՝ զբաղվելու հոդվածի բարելավմամբ: Իսկ ջնջման քննարկումը [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայկական թավշյա հեղափոխությունը Սփյուռքում|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]] է, իսկ հեղինակային իրավունքների խախտում, այնուամենայնիվ, կա: Մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:03, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) –––:::--Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]])։ Ա․–Չգիտեմ ո՞վ է ներկայացրել ջնջման, սակայն համապատասխան ուղերձն ինձ եկել է Ձեր անունից։ Բ․–ՙՙԱզատություն՚՚ ռադիոկայանից նյութը թեպետ վերցված է, սակայն խմբագրվել է բավական զգալի չափով, ամբողջական նախադասությունների տեքստերը վերաշարադրելով և անգամ պարբերությունները՝ ըստ տրամաբանության վերադասաւորելով։ Մյուս աղբյուրներից էլ, նույն սկզբունքներով վերցվում են նյութերը և տեղադրվում այս և այլ յօդուածներում։ Հեղինակային իրաւունքի խախտում կարող է լինել, եթէ նիւթն առանց փոփոխութիւնների, առանց վերախմբագրման և վերաշարադրման տեղադրւում է։ Գ․–Շատ շնորհակալ եմ իմ յօդուածների նկատմամբ այս ուշադիր վերաբերմունքի համար․․․ ։)--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:14, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :Հարգելի՛ գնդապետ, եթե ասում եմ ՀԻ խախտում, նշանակում է կան նախադասություններ, այնուամենայնիվ, որ չեն վերաշարադրել. դրա համար էլ պիտակեցի հոդվածը:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:17, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) :Հ.Գ. Վստահ եմ՝ հիշում եք նախորդ մեր խոսակցությունը՝ կապված ՀԻ խախտումների հետ: Ուրեմն սա ընդունեք որպես պաշտոնական զգուշացում: Եթե հաջորդ անգամ կհայտնաբերվեն ՀԻ խախտման դեպքեր Ձեր կողմից, ապա դրան էլ կհաջորդի միավոր ժամանակահատվածով արգելափակումը: Հարգանքներս՝ --[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 18:20, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) –––:::--Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ես մի փոքր առաջ գրել էի, որ միայն քաղուածքներում եմ թողել ուղղակի պատճէնումը, ինչը բնական է։ Եթէ կա որևէ նախադասութիւն, որը ես բաց եմ թողել, հենց հիմա ուղարկէք ինձ և ես սիրով կուղղեմ։ Դա Ձեր կողմից կլինի աջակցութիւն Վիքիլեդիայի հարստացմանը և հայերէն Վիքիպեդիայի՝ բուլղարէր՝էնին և միւսներին հասնելուն նպաստելու շատ դրական քայլ․․․ ։) Ի դէպ, սա երկրորդ անգամ եմ գրում, քանի որ նախորդ գրածս, չգիտեմ ինչու, չպահպանուեց․․․ Համագործակցութեան ակնկալիքով՝ --[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:27, 1 Հուլիսի 2018 (UTC) == Հեղինակային իրավունքների խախտում [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածում == [[Պատկեր:Copyright-problem.svg|left|48px|alt=|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] Ողջույն, հարգելի՛ {{ROOTPAGENAME}}։ Շնորհակալություն [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածում Ձեր կատարած ներդումների համար։ Սակայն մեկ կամ մի քանի մասնակից մտահոգություն է հայտնել, որ Ձեր ավելացրած տեքստը ամբողջովին կամ մասնակիորեն պատճենված է http://himnadir.am/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%AB-%D5%B1%D6%87%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B4%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%AB-%D5%B7%D5%B8%D6%82/ կայքից։ Եթե իսկապես այդպես է, ապա [[հեղինակային իրավունք]]ի խախտում է, և մենք ստիպված կլինենք հեռացնել Ձեր ներդրումը [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն]] հոդվածից։ Այն դեպքում, եթե դու ինքներդ եք այդ պատճենված տեքստի հեղինակը կամ ունեք իրավատիրոջ թույլատվությունը՝ այն [[CC BY-SA]] 3.0 արտոնագրի պայմաններով տարածելու համար, ապա գործեք համաձայն նկարագրությանը [[ՎՊ:ԲԱՐԻ]] էջում նշված կարգադրության: Դուք նաև կարող եք [[Վիքիպեդիա:Համարձակ եղեք|փորձել]] վերաշարադրել տեքստը՝ Ձեր բառերով կամ կարճ թողնել միայն ամփոփ նկարագրություն՝ հղումներ տեղադրելով Ձեր օգտագործած [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|աղբյուրներին]]: Այլ հարցերի դեպքում կարող եք դիմել մեզ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]]: Խնդրում ենք հաշվի առնել, որ հեղինակային իրավունքները պարբերաբար խախտող մասնակիցները կարող են [[Վիքիպեդիա:Արգելափակում|արգելափակվել]]: -- [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:00, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) == Արգելափակում – 3 օր == {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[Պատկեր:Dialog-warning-custom.svg|80px|left|alt=|link=]] {{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր մասնակցային հաշիվը արգելափակվել է 3 օր։ Պատճառը՝ '''ՀԻ պաշտպանված կայքերից նյութեր ներմուծելն ու զգուշացումների անտեսումը'''։ {{#switch:3 օր|անժամկետ|անժամկետ ժամկետ=|#default=Արգելափակման ժամկետի լրանալուց հետո հրավիրում ենք Ձեզ կատարել կառուցողական խմբագրումներ։}} <small>''Եթե դեմ եք այս արգելափակմանը կամ այն արդարացի չեք համարում, կարող եք [[:Կաղապար:Ապաարգելափակում|արգելափակումից հանելու դիմում]] ներկայացնել այս գրառման ներքևում։''</small>--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:03, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) |} ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], Խնդրում եմ հանել արգելափակումը, որպէսզի խնդրոյ առարկայ յօդուածը համապատասխան բարելաւման ենթարկուի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:51, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) Հենց նախորդ գրառման մեջ ես Ձեզ պաշտոնապես զգուշացրել էի ձեռնպահ մնալ ՀԻ խախտումներով հոդվածներ ստեղծելուց: Կարծես Դուք լուրջ չեք ընդունում զգուշացումները և շարժվում եք միայն սեփական տեսակետի՝ ամեն գնով առաջմղման կանոնով: Հաջորդ խախտումը կբերի ավելի մեծ ժամանակահատվածով արգելափակման: Ապաարգելափակումից հետո մաղթում եմ հաճելի վիքիխմբագրումներ:--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:05, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], բայց ես չէի հասցրել ծանօթանալ ձեր վերոյիշեալ գրառմանը և որևէ կերպ արձագանքել, այնինչ Դուք արդէն արգելափակել էք ինձ։ Ուստի այժմ չեմ կարող որևէ կերպ բարելաւել յօդուածը, մինչև եռօրեայ ժամկէտը չանցնի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 20:41, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։ Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]], Խնդրում եմ հանել արգելափակումը, որպէսզի խնդրոյ առարկայ յօդուածը համապատասխան բարելաւման ենթարկուի։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 00:51, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) :::{{հարգելի մասնակից}}, նախ հավուր պատշաճի [[:Կաղապար:Ապաարգելափակում|արգելափակումից հանելու դիմում]] ներկայացված չէ, բացի այդ արգելափակումը մնում է մինչ ժամկետի ավարտը, քանի որ անտեսում եք բոլոր տեսակի զգուշացումները: Արգելափակումը կամ դրա ժամկետը կարող եմ փոփոխել միայն ես՝ արգելափակած ադմինիստրատորս: --[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 09:40, 16 Հուլիսի 2018 (UTC) ։։Յարգելի [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]{{unblock| Նախ, ես տեղեակ չէի, այս ընթացակարգերի մասին, որպէսզի նհերկայացնէի համապատասխան դիմում։ Այնուհետև՝ ներքևում ներկայացրել եմ այդ յօդուածի արժէքաւորութեան մասին բաւական ծաւալուն նիւթ։ Կարծում եմ, հասկանալի է, որ ես մտադիր չեմ խախտումներ անել, և նախկինում էլ արուածները զուտ պատահականութեան արդիւնք են, այլ ոչ թէ չարամիտ գործողութիւններ։ ։) Յուսով եմ, առաջիկայում զերծ կմնամ նման քայլերից, որոնք յանգեցնում են արգելափակման։ Սակայն շնորհակալ եմ, որ այդքան ուշադրութիւն էք դարձնում հենց իմ յօդուածներին և հնարաւորութիւն էք տալիս առաւել կատարելագործել դրանք․․․ |nocat=1}}։ {{Ապաարգելափակում|ՙՙՀայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւն՚՚ վերնագրով յօդուածը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել․․․|nocat=1}} === ՙՙՀայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւն՚՚ վերնագրով յօդուածը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել=== ։։Յարգելի մասնակից [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]։ Կարծում եմ, որ [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը արժանի է պահպանելու և բարելաւելու, սակայն ոչ՝ ջնջելու։ Կարծում եմ, որ Ձեզ և մեր բազմաթիւ խմբագիրների համար էլ ընդունելի է այն միտքը, որ Հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու և ընդլայնելու կարևորագոյն ուղիներից մէկը պէտք է լինի օրիգինալ յօդուածների ստեղծումը, այլ ոչ միայն յօդուածների թարգմանութիւնը այլ լեզուներով Վիքիպեդիաներից։ Եւ մենք բոլորս՝ Հայերէն Վիքիպեդիայի խմբագիրներս մեծապէս հարստացրել և դեռ հարստացնելու ենք Հայերէն Վիքիպեդիան օրիգինալ յօդուածներով։ Չորրորդ Հանրապետության մասին յօդուած հայերէն Վիքիպեդիայում, ըստ իս, անհրաժեշտ է ունենալ։ Պատմական փաստերը խօսում են յօգուտ դրա։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան՝ պատմութեան ասպարէզ իջնելու մասին փաստեր === ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան Առաջին նախագահի յայտարարութիւններ ==== Շատ կարևոր է փաստ է, որ 2018 թ. փետրվարի 9-ին Արմեն Սարգսյանը խորհրդարանի «Ելք» խմբակցությունում «նախքան նախագահի պաշտոնը ստանձնելը հայտարարել է, որ դառնալու է չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը: Չորրորդ հանրապետությունը կարող է դառնալ Հայկական համագործակցությունը՝ ձեւաչափ, որը կմիավորի Հայաստանն ու Արցախը: Այդ համագործակցությունը կարելի է ստեղծել ներկայիս իրողությունների հիման վրա: Խոսելով Երուսաղեմի կարգավիճակի ճանաչման մասին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ելնում են ստեղծված իրողություններից: Այդ իրողությունների հիման վրա լեգիտիմ է լինելու Հայաստանի ու Արցախի միջեւ համագործակցության պայմանագրի ստորագրումը հետագայում միավորվելու հեռանկարով: Հեղափոխությունը շատ բան է փոխել Հայաստանում եւ տարածաշրջանում, այն չի կարող չազդել ղարաբաղյան հակամարտության եւ երկու հայկական պետությունների հարաբերությունների վրա:»<ref>Չորրորդ հանրապետություն. նոր պայմանագիր Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ Նյութի աղբյուրը` http://yn.am/?index&p=86506&l=am։ Երևան նիւզ․ամ։ [http://yn.am/?index&p=86506&l=am]</ref> Արմէն Սարգսեանի՝ Հայաստանի Չորրորդ հանրապետութեան առաջին նախագահ լինելու յայտարարութիան մասին հաղորդել են հայկական մի շարք լրատուամիջոցներ, այդ թւում՝ ՙԱրմէնպրեսը՚<ref>Ընտրվելու դեպքում կլինեմ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան։ 9 Փետրուար, 2018թ․։ [https://armenpress.am/arm/news/922129/yntrvelu-depqum-klinem-chorrord-hanrapetutyan-arajin.html]</ref>, ՙՍիվիլնեթը՚<ref>Արմեն Սարգսյանը, եթե ընտրվի, կլինի «չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահ»։ 9 փետրվար, 2018թ․, 18:11․ [https://www.civilnet.am/news/2018/02/09/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6-%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8-%D5%A5%D5%A9%D5%A5-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%AB-%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB-%C2%AB%D5%B9%D5%B8%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0%C2%BB/329486]</ref>, ՙԹերթ․ամ՚<ref>Եթե դառնամ նախագահ՝ ես լինելու եմ ոչ թե երրորդ հանրապետության 4-րդ նախագահը, այլ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան (տեսանյութ)։ 14:47, 09.02.18թ․։ [http://www.tert.am/am/news/2018/02/09/armen-sargsyan/2610391]</ref>, ՙԵրևան նիւզ․ամ՚, ՙԼրագիր․ամ՚ և այլք։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ==== Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան լիակատար դրական դիրքորոշումը Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման նկատմամբ ==== Բնութագրական է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարներից մէկի՝ ՀՅԴ բյուրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի 2017 թ. մարտի 30-ի ելոյթը Երևանի Ազատութեան հրապարակում կայացած ՀՅԴ նախընտրական հանրահաւաքում, որտեղ նա խօսում է Հայաստանի Նոր՝ Չորրորդ Հանրապետութեան Հիմնադիր Խորհրդարան ընտրելու մասին։<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> {{քաղվածք|Դաշնակցությունը վստահ է, որ հենց այսպիսի ապազգային գաղափարախոսությունը և ապաշնորհ ու միահեծան կառավարումն են ջլատել մեր ուժերն ու բերել III հանրապետության ժամանակաշրջանում արձանագրված ձախողումներն ու կորուստները: Հասել է ժամանակը սրբագրելու և վերացնելու III հանրապետության ընթացքում կատարված սխալներն ու դրանց ծանր հետևանքները: Սրան Է կոչված ծառայելու Դաշնակցության հռչակած նոր սկիզբը: Նոր սկիզբ, որ հիմնավորապես փոխելու է որոշումների կայացման անդրկուլիսային ու արատավոր ընթացակարգերն ու ձևաչափերը և ապահովելու է երկրում միջազգային առաջադեմ փորձի վրա հիմնված արդար ղեկավարում: Նոր սկիզբ, որ ազդարարելու է նոր և արդար IV հանրապետության ժամանակաշրջանի արշալույսը Հայաստանում:|Արմէն Ռուստամեան, 30 Մարտի 2017։}}<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> Այսպիսով, ՀՅԴ կուսակցութիւնը իրեն դրսևորում է որպէս Չորրորդ հանրապետութեան ստեղծման ջատագով քաղաքական ուժ։ Այնուհետև յաջորդ տարի՝ 2018 թ. յունուարի 30-ին Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման մասին, բնականաբար, դրականօրէն են արտայայտուել Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարները։<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այդ մասին հետևեալ բաւական յստակ դրական գնահատական է տուել ՀՅԴ Գերագոյն Մարմնի ղեկավարներից մէկը․ {{քաղվածք|Այսինքն՝ կա յստակ դաշտ՝ սահմանադրօրէն ամրագրուած, որ նոր նախագահը այդ նոր դաշտը պէտք է ամբողջութեամբ իւրացնի: Մեր գնահատումն այդ առումով համապատասխանում է, եւ հենց ինքն էլ [Արմէն Սարգսեանն էլ – Մ․Խ․] ասաց, որ խոսքը 4-րդ հանրապետութեան մասին է: Մենք էլ ժամանակին ասել ենք, որ այս փոփոխութիւններով կարելի է ասել Հայաստանը 4-րդ հանրապետութիւնն է ձեւաւորում:|Արմէն Ռուստամեան, ՀՅԴ Բիւրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ, ԱԺ–ում ՀՅԴ խմբակցութեան ղեկավար։}}<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այսինքն՝ այդ առումով ՀՅԴ–ի և նախագահ ընտրուած Արմէն Սարգսեանի դիրքորոշումները համընկել են։ ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան հռչակումը՝ որպէս Հայաստանի քաղաքական ճիշտ զարգացման ուղի ==== ։։ Դեռ Չորրորդ Հանրապետութեան ՙՙծնունդից՚՚ գրեթէ երէք տարի առաջ Արամ Գ. Սարգսեանը, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահը, 2015թ. մայիսի 1–ին յայտարարել է նոր քաղաքական համակարգի ձևաւորման և Նոր՝ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման անհրաժեշտութեան մասին. {{քաղվածք|Հայաստանում տիրող համակարգն իրեն սպառել է եւ դրանից պետք է ազատվել. «Մենք պետք է այդ համակարգը կազմաքանդենք եւ նոր համակարգ ձեւավորենք: Դրա համար կա հետեւյալ ձեւը՝ մենք պետք է նոր չորրորդ Հայաստանի Հանրապետություն ձեւավորենք, այսինքն՝ մենք նոր կանոնակարգ պետք է որոշենք, որտեղ չպետք է լինի կոռուպցիա, այն թալանը, որ կա, չպետք է լինեն օլիգարխները, որովհետեւ մարդիկ, որոնք այսօր դարձել են միլիարդատեր կամ միլիոնատեր, նրանք չէին կարող միայն ու միայն իրենց ազնիվ աշխատանքով դրան հասնել: Նշանակում է, որ սոցիալական արդարության սկզբունքը պետք է աշխատի այս երկրում, այն ինչ-որ տրված է եղել ի վերուստ: Չորրորդ հանրապետություն հասկացության տակ մենք դնում ենք ոչ միայն սովորական սահմանադրական բարեփոխումներ, այլ՝ նոր համակարգի ձեւավորում»։|Արամ Գ. Սարգսեան, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահ, 2015թ. մայիսի 1։}}<ref>Արամ Գ. Սարգսյան. «Մենք պետք է նոր Հայաստանի չորրորդ Հանրապետություն ձեւավորենք» (Տեսանյութ)։ ՙՙԱռաւօտ՚՚ օրաթերթ։ [https://www.aravot.am/2015/05/01/567442/]</ref>: ։։ Հայաստանի Հանրապետութիւնը փրկելու և զարգացման ճիշտ ուղի հանելու մասին կանխատեսել և նոր ուղի առաջարկել են մի շարք գործիչներ։ Մասնաւորապէս Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի քաղաքագիտութեան ամբիոնի վարիչ Լևոն Շիրինեանը, դեռ 2017թ․ սեպտեմբերի 5–ին առաջարկել է․ «Մենք չորրորդ հանրապետություն պետք է հռչակենք, այլ ճանապարհ չունենք»:<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref> Ապա շարունակել է՝ «Կա՛մ պետք է ապրենք քաղաքագիտության և արվեստի օրինաչափություններով, կա՛մ էլ այսպես կշարունակվի: Լավ կլիներ մի [[Շառլ դը Գոլ|գեներալ դը Գոլ]] ճարեինք, գար հռչակեր չորրորդ հանրապետություն:<ref>Այստեղ յարգարժան Լևոն Շիրինեանը պարզորոշ ակնարկում է Ֆրանսիայի Չորրորդ Հանրապետութիւնը։ Սակայն հարցն այն է, որ գեներալ Շարլ դը Գոլը, փաստօրէն ստեղծեց ո՛չ թէ Ֆրանսիական Չորրորդ Հանրապետութիւնը, որը գոյութիւն է ունեցել 1946-1958 թթ․, այլ՝ վերջինիս փլուզման պայմաններում՝ փաստացի հիմնադրեց և գլխաւորեց նոր՝ Հինգերորդ Հանրապետութիւնը, որը 1958 թուականից գոյութիուն ունի առ այսօր։</ref> Մենք պետք է այլընտրանքներ ներկայացնենք, որ իրենք տեսնեն, որ իրենք գաճաճ են կամ գաճաճ էլ չեն, ընդհանրապես չկան: Չորս-հինգ դինաստիա ենք ստեղծել Հայաստանից դուրս, բայց այսօր մի Իվան փռշտաց` կհիվանդանանք: Միշտ ասել եմ՝ պատասխանե՛ք` քանի՞ հոգով են թուրքերը եկել Անատոլիա, եկան բոլորին մորթեցին, տեղերը նստեցին, իսկ մենք գիշեր-ցերեկ խաղաղության կենացը խմեցինք ու մորթվեցինք»<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref>:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) 2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚ լրատուամիջոցին տրուած հարցազրոյցում՝ վերնագրուած ՙՙԿանգնած ենք Հայաստանի չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին՚՚, քաղաքագետ Լևոն Շիրինեանը յայտարարեց հետևեալը․ {{քաղվածք|Հայաստանն այսօր կանգնած է մեր իրական ազգային պետականության՝ չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին: Կասկած չունեմ, որ այն պիտի լինի գիտաարդյունաբերական, ունենա ազգային արդյունաբերական բուրժուազիա, համալսարանական և ֆունդամենտալ կրթության վերականգնում և դպրոցի իրական բարեփոխում՝ պահանջներից ելնելով:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Եւ 25 տարի յետոյ տեսնում ենք, թէ ինչպէս է լիւստրացիայի անհրաժեշտութիւնը վերադարձել: Տեսնում ենք բոլշևիզմի վերադարձի փորձեր, որը, յամոզուած եմ, տապալուելու է:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Ֆրանսիայի պատմութեան հետ համեմատենք, որը շատ տիպական է մեզ համար այս պարագայում: 1958 թ. վերացաւ Ֆրանսիայի չորրորդ հանրապետութիւնը։ Գեներալ դը Գոլն այսպիսի միտք արտայայտեց. մեռաւ չորրորդ հանրապետութիւնը, բայց յաւերժ կապրի Ֆրանսիան, և յռչակեց հինգերորդ հանրապետութիւնը, որն այսօր կայ։|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը որպէս նոր իրաւաքաղաքական համակարգով պետութիւն ==== Իհարկէ, [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|նոր Հանրապետութեան]] ստեղծումը նշանակում է նոր սահմանադրութիւն և նոր քաղաքական համակարգ: Այսինքն՝ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութեան՝ 1991-2018թթ. գոյութիւն ունեցած քաղաքական համակարգը պէտք է փոխարինուի Նոր Հայաստանի՝ Չորրորդ Հանրապետութեան քաղաքական համակարգով: Այդ մասին առաջարկ են արել որոշ քաղաքական գործիչներ դեռևս Չորրորդ հանրապետութեան ծնունդից տարիներ առաջ... Այդ թւում՝ ՙԺառանգութիւն՚ կուսակցութեան ղեկավարը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, 2011թ. մայիսի 21-ին...<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Րաֆֆի Յովհաննիսեանը նոյն ժամանակ յայտարարել էր, որ Հայաստանը պէտք է փոխի իր կառավարման համակարգը, մասնաւորապէս՝ հրաժարուելով այդ ժամանակ գոյութիւն ունեցող կիսանախագահական կառավարումից՝ ա․ կա՛մ անցնել խորհրդարանական կառավարման, որի կողմնակիցն էր հանդիսանում հենց ինքը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, բ․կա՛մ՝ անցնել լրիւ նախագահական կառավարման համակարգի<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Յովհաննիսեանը իր այս պահանջը պատճառաբանում էր հետևեալ կերպ՝ {{քաղվածք|«Այս կիսահամակարգը չի գործում, այն ժողովրդավարութիւն չի ապահովում երկրի համար և իշխանութիւն չի տալիս քաղաքացիներին»։|Րաֆֆի Յովհաննիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Իսկ չորրորդ հանրապետութեան անհրաժեշտութիւնը Րաֆֆի Յովհանիիսեանը հիմնաւորում էր նրանով, որ ա․ դա հնարաւորութիւն կտար արտահերթ ընտրութիւնների միջոցով նորովի իշխանութիւն ձևաւորել, բ․ իսկ նորովի իշխանութեան ձևաւորումն էլ հնարաւորութիւն կտար լուծելու Հայաստանի Հանրապետութեան առջև ծառացած խնդիրների համախումբը<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Ուշագրաւ է, որ Չորրոդ Հանրապետութեան ստեղծման հիմնական նպատակը Րաֆֆի Յովհաննիսեանը տեսնում էր հետևեալում․ {{քաղվածք|«Իշխանութիւնը պէտք է վերադարձնել ժողովրդին»|Րաֆֆի Յովհանիիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Առաւել ուշագրաւ է Րաֆֆի Յովհաննիսեանի այն միտքը, որ իշխանութեան վերադարձնելը ժողովրդին պէտք է կատարել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Իսկ դրանից բխում է այն, որ Չորրորդ Հանրապետութիւնը պէտք էր ստեղծել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները։ Ինչպէս յետագայ պատմութիւնը ցոյց տուեց, քաղաքական տարբեր ուժեր դրան գնացին տարբեր եղանակներով՝ թէ՛ զինուած ապստամբութեան ճանապարհով, ինչպէս արեցին «Սասնա ծռերը» 2016 թուականին, թէ՛ խաղաղ «Թաւշեայ յեղափոխութեան» ճանապարհով, ինչպէս տեղի ունեցաւ 2018 թ․ ապրիլին։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) Նրա միտքը շարունակելով ՙՙՍասնայ ծռերը՚՚ յետագայում յայտարարում էին՝ ՙՙԱզատագրելով ՊՊԾ-ի տարածքը՝ ստեղծել ենք Չորրորդ Հանրապետութիւն։՚՚ <ref>ՙՙՀայեացք՚՚ լրատուական–վերլուծական կենտրոն։ 2017 թ. դեկտեմբերի 12։ [https://hayacq.com/24421--.html]</ref> ==== Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման արմատներ ==== ՙՙՉորրորդ հանրապետութեան՚՚ ստեղծման գաղափարը դեռևս 2009 թուականին փորձել էին մարմնաւորել քաղաքական որոշ ուժեր, անգամ ստեղծելով նոյն անունը կրող քաղաքական կուսակցութիւն։ Դեռ Րաֆֆի Յովհաննիսեանի 2011 թուականի մայիսի 21–ի վերոյիշեալ յայտարարութիւնից մօտ եոթ ամիս առաջ՝ 2010 թուականի Հոկտեմբերի 28–ին հրապարակուեց «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան նախաձեռնող խմբի յայտարարութիւնը՝ այդ անունով նոր կուսակցութեան ստեղծման մասին։ Ընդ որում՝ խմբի հիմքում կանգնած Ազգային Նոր Պահպանողական Շարժումը դեռևս դրանից մէկ տարի առաջ՝ 2009 թուականի աշնանը, հանդես գալով, որպես հասարակական կազմակերպութիւն' կատարել էր իր առջև դրուած խնդիրները, լինելով լոկ մի աստիճան քաղաքական աւելի լուրջ քայլեր կատարելու համար։ «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան ձևաւորմամբ զբաղուող քաղաքական թիմը' Էդուարդ Աբրահամեանի գլխաւորութեամբ փորձ էր անելու նոր քաղաքական շունչ բերել Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքական միջավայրում։ Նպատակներից մէկն էր՝ մասնակցել Հայաստանի Հանրապետութիւնը այն ժամանակ առկայ արտաքին ու ներքին քաղաքական ճգնաժամից դուրս բերելու գործընթացին:<ref>«Չորրորդ Հանրապետություն» կուսակցություն՝ Էդուարդ Ափրամյանի գլխավորությամբ։ Հոկտեմբեր 28, 2010։ [http://www.7or.am/am/news/view/11453]</ref> Դրանից էլ ևս հինգ տարի առաջ հայ քաղաքական մտքի որոշ ներկայացուցիչներ ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ ստեղծելու անհրաժեշտութիւնն են տեսել։ 2005 թուականին նման մտաւորականներ են եղել թէ՛ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Երրորդ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆում և թէ՛ ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔում։ {{քաղվածք|․․․Մեզ պետք է նոր Աւետեաց երկիր` Չորրորդ հանրապետութիւն` իր նոր քաղաքացիով, որ ազատ է, ինչպես Չարենցը կասեր, «ուղեղային մորմոքից ու սրտի հիվանդութիւնից», իր նոր Սահմանադրութեամբ, իր նոր օրհներգով, իր նոր դրօշով ու զինանշանով, որ կապ կունենա ո՛չ թէ մեր խեղճութեան կամ կապկելու հետ, այլ այն արժեքների, որ մի անգամ շատ վաղուց ու նորերս փորձել էինք դաւանել, բայց չէր յաջողուել:|Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ ՙՙՉորրորդ իշխանութիւն՚՚ թերթ։}}<ref>ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ։ Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ «Չորրորդ իշխանութիւն», 2005թ., փետրուարի 4, «Նոր Հայաստան» (ԱՄՆ), 2005թ., փետրուարի 19։[http://www.conservative.am/ANALITICS/6]</ref> === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդ === Թէպէտ շատ քաղաքական գործիչներ և քաղաքագէտներ, այդ թւում ես, որպէս մի համեստ ռազմական քաղաքագէտ<ref>ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՔՐԷԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ. կամ Երրորդ Հանրապետութիւնը մեռել է, ժամանակն է անցնելու Չորրորդին… Monday, August 8, 2016, 4:01․ [http://www.louysworld.com/archives/28840]</ref>, կանխատեսել ու անհրաժեշտ են համարել Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդը, սակայն Նոր Հայաստանը սկսեց ուրուագծուել Թաւշեայ յեղափոխութեան, յատկապէս՝ նրա վերելքի օրերին։ Արդէն Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդից օրեր առաջ մի շարք քաղաքագէտներ և քաղաքական գործիչներ նկատում էին, որ սկսում է մարմին առնել Նոր Հայաստանը, որը գալիս է փոխարինելու հին, իրեն սպառած Երրորդ Հանրապետութեան իրաւաքաղաքական համակարգին։ Յատկանշական է քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Շիրինեանի՝ ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚ վերնագրեալ հաղորդումը, որը եթեր է արձակուել 2018թ․ Ապրիլի 20–ին, ՙՙԼրատուական Ռադիոյով՚՚։ <ref>ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚։ ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018։[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU]</ref> Ըստ այդ ռադիոհաղորդման՝ {{քաղվածք|Արտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է։|ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ}} Ըստ հայ քաղաքագէտներից ոմանց, ներառեալ ինձ, Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունը ծնուել է 2018 թ․ ապրիլի 23–ին՝ համաժողովրդական ՙԹաւշեայ յեղափոխութեան՚ առաջին յաղթանակի արդիւնքում։<ref>Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU]</ref> ==Ջնջման է ներկայացվել [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը== {| class= style="font-size:100%; border:1px solid #CC9999; background-color:#FEDEDE;" |[[File:Mauritius Road Signs - Warning Sign - Other dangers.svg|90px|left]] |width="100%"|{{Հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած կամ խմբագրած [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը ներկայացված է ջնջման։ Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը՝ ''ՀԻ մեծածավալ խախտում, ոչ հանրագիտարանային և դիպվածային''։ Մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ, ինչպես նաև կարող եք հայտնել ձեր կարծիքը կամ առարկությունները [[Վիքիպեդիա:Ջնջման ենթակա հոդվածներ#Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն|ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկման էջում]], եթե բավարարում եք [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քվեարկության մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին։ Մյուս դեպքերում Ձեր ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն: Օգնության համար տես նաև «[[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը|Ինչու է ջնջվել իմ հոդվածը]]» էջը։--[[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]) 13:07, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) |} === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը նպատակայարմար է պահպանել և զարգացնել, բարելաւել=== ։։Յարգելի մասնակից [[Մասնակից:Sigma'am|Սիգմա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քննարկում]]։ Կարծում եմ, որ [[:Հայաստանի_Չորրորդ_Հանրապետություն]] էջը արժանի է պահպանելու և բարելաւելու, սակայն ոչ՝ ջնջելու։ Կարծում եմ, որ Ձեզ և մեր բազմաթիւ խմբագիրների համար էլ ընդունելի է այն միտքը, որ Հայերէն Վիքիպեդիան զարգացնելու և ընդլայնելու կարևորագոյն ուղիներից մէկը պէտք է լինի օրիգինալ յօդուածների ստեղծումը, այլ ոչ միայն յօդուածների թարգմանութիւնը այլ լեզուներով Վիքիպեդիաներից։ Եւ մենք բոլորս՝ Հայերէն Վիքիպեդիայի խմբագիրներս մեծապէս հարստացրել և դեռ հարստացնելու ենք Հայերէն Վիքիպեդիան օրիգինալ յօդուածներով։ Չորրորդ Հանրապետության մասին յօդուած հայերէն Վիքիպեդիայում, ըստ իս, անհրաժեշտ է ունենալ։ Պատմական փաստերը խօսում են յօգուտ դրա։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան՝ պատմութեան ասպարէզ իջնելու մասին փաստեր === ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան Առաջին նախագահի յայտարարութիւններ ==== Շատ կարևոր է փաստ է, որ 2018 թ. փետրվարի 9-ին Արմեն Սարգսյանը խորհրդարանի «Ելք» խմբակցությունում «նախքան նախագահի պաշտոնը ստանձնելը հայտարարել է, որ դառնալու է չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը: Չորրորդ հանրապետությունը կարող է դառնալ Հայկական համագործակցությունը՝ ձեւաչափ, որը կմիավորի Հայաստանն ու Արցախը: Այդ համագործակցությունը կարելի է ստեղծել ներկայիս իրողությունների հիման վրա: Խոսելով Երուսաղեմի կարգավիճակի ճանաչման մասին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ելնում են ստեղծված իրողություններից: Այդ իրողությունների հիման վրա լեգիտիմ է լինելու Հայաստանի ու Արցախի միջեւ համագործակցության պայմանագրի ստորագրումը հետագայում միավորվելու հեռանկարով: Հեղափոխությունը շատ բան է փոխել Հայաստանում եւ տարածաշրջանում, այն չի կարող չազդել ղարաբաղյան հակամարտության եւ երկու հայկական պետությունների հարաբերությունների վրա:»<ref>Չորրորդ հանրապետություն. նոր պայմանագիր Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ Նյութի աղբյուրը` http://yn.am/?index&p=86506&l=am։ Երևան նիւզ․ամ։ [http://yn.am/?index&p=86506&l=am]</ref> Արմէն Սարգսեանի՝ Հայաստանի Չորրորդ հանրապետութեան առաջին նախագահ լինելու յայտարարութիան մասին հաղորդել են հայկական մի շարք լրատուամիջոցներ, այդ թւում՝ ՙԱրմէնպրեսը՚<ref>Ընտրվելու դեպքում կլինեմ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան։ 9 Փետրուար, 2018թ․։ [https://armenpress.am/arm/news/922129/yntrvelu-depqum-klinem-chorrord-hanrapetutyan-arajin.html]</ref>, ՙՍիվիլնեթը՚<ref>Արմեն Սարգսյանը, եթե ընտրվի, կլինի «չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահ»։ 9 փետրվար, 2018թ․, 18:11․ [https://www.civilnet.am/news/2018/02/09/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6-%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8-%D5%A5%D5%A9%D5%A5-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%AB-%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB-%C2%AB%D5%B9%D5%B8%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0%C2%BB/329486]</ref>, ՙԹերթ․ամ՚<ref>Եթե դառնամ նախագահ՝ ես լինելու եմ ոչ թե երրորդ հանրապետության 4-րդ նախագահը, այլ չորրորդ հանրապետության առաջին նախագահը. Արմեն Սարգսյան (տեսանյութ)։ 14:47, 09.02.18թ․։ [http://www.tert.am/am/news/2018/02/09/armen-sargsyan/2610391]</ref>, ՙԵրևան նիւզ․ամ՚, ՙԼրագիր․ամ՚ և այլք։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) ==== Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան լիակատար դրական դիրքորոշումը Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման նկատմամբ ==== Բնութագրական է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարներից մէկի՝ ՀՅԴ բյուրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի 2017 թ. մարտի 30-ի ելոյթը Երևանի Ազատութեան հրապարակում կայացած ՀՅԴ նախընտրական հանրահաւաքում, որտեղ նա խօսում է Հայաստանի Նոր՝ Չորրորդ Հանրապետութեան Հիմնադիր Խորհրդարան ընտրելու մասին։<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> {{քաղվածք|Դաշնակցությունը վստահ է, որ հենց այսպիսի ապազգային գաղափարախոսությունը և ապաշնորհ ու միահեծան կառավարումն են ջլատել մեր ուժերն ու բերել III հանրապետության ժամանակաշրջանում արձանագրված ձախողումներն ու կորուստները: Հասել է ժամանակը սրբագրելու և վերացնելու III հանրապետության ընթացքում կատարված սխալներն ու դրանց ծանր հետևանքները: Սրան Է կոչված ծառայելու Դաշնակցության հռչակած նոր սկիզբը: Նոր սկիզբ, որ հիմնավորապես փոխելու է որոշումների կայացման անդրկուլիսային ու արատավոր ընթացակարգերն ու ձևաչափերը և ապահովելու է երկրում միջազգային առաջադեմ փորձի վրա հիմնված արդար ղեկավարում: Նոր սկիզբ, որ ազդարարելու է նոր և արդար IV հանրապետության ժամանակաշրջանի արշալույսը Հայաստանում:|Արմէն Ռուստամեան, 30 Մարտի 2017։}}<ref>Անպարտելի ոգով ընտրենք չորրորդ հանրապետության հիմնադիր խորհրդարանը, ՀՅ Դաշնակցությանը. Արմեն Ռուստամյան։ Քաղաքական։ 30 Մարտի 2017, 20:30․ Երկիր մեդիա։ [http://www.yerkir.am/news/view/126737.html]</ref> Այսպիսով, ՀՅԴ կուսակցութիւնը իրեն դրսևորում է որպէս Չորրորդ հանրապետութեան ստեղծման ջատագով քաղաքական ուժ։ Այնուհետև յաջորդ տարի՝ 2018 թ. յունուարի 30-ին Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման մասին, բնականաբար, դրականօրէն են արտայայտուել Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ղեկավարները։<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այդ մասին հետևեալ բաւական յստակ դրական գնահատական է տուել ՀՅԴ Գերագոյն Մարմնի ղեկավարներից մէկը․ {{քաղվածք|Այսինքն՝ կա յստակ դաշտ՝ սահմանադրօրէն ամրագրուած, որ նոր նախագահը այդ նոր դաշտը պէտք է ամբողջութեամբ իւրացնի: Մեր գնահատումն այդ առումով համապատասխանում է, եւ հենց ինքն էլ [Արմէն Սարգսեանն էլ – Մ․Խ․] ասաց, որ խոսքը 4-րդ հանրապետութեան մասին է: Մենք էլ ժամանակին ասել ենք, որ այս փոփոխութիւններով կարելի է ասել Հայաստանը 4-րդ հանրապետութիւնն է ձեւաւորում:|Արմէն Ռուստամեան, ՀՅԴ Բիւրոյի քաղաքական ներկայացուցիչ, ԱԺ–ում ՀՅԴ խմբակցութեան ղեկավար։}}<ref>Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն։ Հայկական ուսումնասիրութիւններ ՙՙԱնի՚՚ կենտրոնի պաշտօնական կայք։ January 30, 2018[http://www.aniarc.am/2018/01/30/armenia-fourth-republic-arfd/]</ref> Այսինքն՝ այդ առումով ՀՅԴ–ի և նախագահ ընտրուած Արմէն Սարգսեանի դիրքորոշումները համընկել են։ ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան հռչակումը՝ որպէս Հայաստանի քաղաքական ճիշտ զարգացման ուղի ==== ։։ Դեռ Չորրորդ Հանրապետութեան ՙՙծնունդից՚՚ գրեթէ երէք տարի առաջ Արամ Գ. Սարգսեանը, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահը, 2015թ. մայիսի 1–ին յայտարարել է նոր քաղաքական համակարգի ձևաւորման և Նոր՝ Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման անհրաժեշտութեան մասին. {{քաղվածք|Հայաստանում տիրող համակարգն իրեն սպառել է եւ դրանից պետք է ազատվել. «Մենք պետք է այդ համակարգը կազմաքանդենք եւ նոր համակարգ ձեւավորենք: Դրա համար կա հետեւյալ ձեւը՝ մենք պետք է նոր չորրորդ Հայաստանի Հանրապետություն ձեւավորենք, այսինքն՝ մենք նոր կանոնակարգ պետք է որոշենք, որտեղ չպետք է լինի կոռուպցիա, այն թալանը, որ կա, չպետք է լինեն օլիգարխները, որովհետեւ մարդիկ, որոնք այսօր դարձել են միլիարդատեր կամ միլիոնատեր, նրանք չէին կարող միայն ու միայն իրենց ազնիվ աշխատանքով դրան հասնել: Նշանակում է, որ սոցիալական արդարության սկզբունքը պետք է աշխատի այս երկրում, այն ինչ-որ տրված է եղել ի վերուստ: Չորրորդ հանրապետություն հասկացության տակ մենք դնում ենք ոչ միայն սովորական սահմանադրական բարեփոխումներ, այլ՝ նոր համակարգի ձեւավորում»։|Արամ Գ. Սարգսեան, Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցութեան նախագահ, 2015թ. մայիսի 1։}}<ref>Արամ Գ. Սարգսյան. «Մենք պետք է նոր Հայաստանի չորրորդ Հանրապետություն ձեւավորենք» (Տեսանյութ)։ ՙՙԱռաւօտ՚՚ օրաթերթ։ [https://www.aravot.am/2015/05/01/567442/]</ref>: ։։ Հայաստանի Հանրապետութիւնը փրկելու և զարգացման ճիշտ ուղի հանելու մասին կանխատեսել և նոր ուղի առաջարկել են մի շարք գործիչներ։ Մասնաւորապէս Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի քաղաքագիտութեան ամբիոնի վարիչ Լևոն Շիրինեանը, դեռ 2017թ․ սեպտեմբերի 5–ին առաջարկել է․ «Մենք չորրորդ հանրապետություն պետք է հռչակենք, այլ ճանապարհ չունենք»:<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref> Ապա շարունակել է՝ «Կա՛մ պետք է ապրենք քաղաքագիտության և արվեստի օրինաչափություններով, կա՛մ էլ այսպես կշարունակվի: Լավ կլիներ մի [[Շառլ դը Գոլ|գեներալ դը Գոլ]] ճարեինք, գար հռչակեր չորրորդ հանրապետություն:<ref>Այստեղ յարգարժան Լևոն Շիրինեանը պարզորոշ ակնարկում է Ֆրանսիայի Չորրորդ Հանրապետութիւնը։ Սակայն հարցն այն է, որ գեներալ Շարլ դը Գոլը, փաստօրէն ստեղծեց ո՛չ թէ Ֆրանսիական Չորրորդ Հանրապետութիւնը, որը գոյութիւն է ունեցել 1946-1958 թթ․, այլ՝ վերջինիս փլուզման պայմաններում՝ փաստացի հիմնադրեց և գլխաւորեց նոր՝ Հինգերորդ Հանրապետութիւնը, որը 1958 թուականից գոյութիուն ունի առ այսօր։</ref> Մենք պետք է այլընտրանքներ ներկայացնենք, որ իրենք տեսնեն, որ իրենք գաճաճ են կամ գաճաճ էլ չեն, ընդհանրապես չկան: Չորս-հինգ դինաստիա ենք ստեղծել Հայաստանից դուրս, բայց այսօր մի Իվան փռշտաց` կհիվանդանանք: Միշտ ասել եմ՝ պատասխանե՛ք` քանի՞ հոգով են թուրքերը եկել Անատոլիա, եկան բոլորին մորթեցին, տեղերը նստեցին, իսկ մենք գիշեր-ցերեկ խաղաղության կենացը խմեցինք ու մորթվեցինք»<ref>«Հայաստանը թույլ երկիր է, որ ամեն ինչով կախված է Մոսկվայից, էնտեղ հազում, փռշտում են, էստեղ սովից մեռնում են». Լևոն Շիրինյան։ 2017թ․ սեպտեմբերի 5։ [http://medialab.am/news/id/7477]</ref>:--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) 2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚ լրատուամիջոցին տրուած հարցազրոյցում՝ վերնագրուած ՙՙԿանգնած ենք Հայաստանի չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին՚՚, քաղաքագետ Լևոն Շիրինեանը յայտարարեց հետևեալը․ {{քաղվածք|Հայաստանն այսօր կանգնած է մեր իրական ազգային պետականության՝ չորրորդ հանրապետության հռչակման ճանապարհին: Կասկած չունեմ, որ այն պիտի լինի գիտաարդյունաբերական, ունենա ազգային արդյունաբերական բուրժուազիա, համալսարանական և ֆունդամենտալ կրթության վերականգնում և դպրոցի իրական բարեփոխում՝ պահանջներից ելնելով:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Եւ 25 տարի յետոյ տեսնում ենք, թէ ինչպէս է լիւստրացիայի անհրաժեշտութիւնը վերադարձել: Տեսնում ենք բոլշևիզմի վերադարձի փորձեր, որը, յամոզուած եմ, տապալուելու է:|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> {{քաղվածք|Ֆրանսիայի պատմութեան հետ համեմատենք, որը շատ տիպական է մեզ համար այս պարագայում: 1958 թ. վերացաւ Ֆրանսիայի չորրորդ հանրապետութիւնը։ Գեներալ դը Գոլն այսպիսի միտք արտայայտեց. մեռաւ չորրորդ հանրապետութիւնը, բայց յաւերժ կապրի Ֆրանսիան, և յռչակեց հինգերորդ հանրապետութիւնը, որն այսօր կայ։|Լևոն Շիրինեան, քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր։}}<ref>2017 թ. սեպտեմբերի 21–ին ՙՙԱնկախ նորութիւն՚՚։ [http://www.ankakh.com/article/79216/%E2%80%8Bankakh-hayastani-hanrapyetuthyune-26-taryekan-e]</ref> ==== Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութիւնը որպէս նոր իրաւաքաղաքական համակարգով պետութիւն ==== Իհարկէ, [[Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետություն|նոր Հանրապետութեան]] ստեղծումը նշանակում է նոր սահմանադրութիւն և նոր քաղաքական համակարգ: Այսինքն՝ Հայաստանի Երրորդ Հանրապետութեան՝ 1991-2018թթ. գոյութիւն ունեցած քաղաքական համակարգը պէտք է փոխարինուի Նոր Հայաստանի՝ Չորրորդ Հանրապետութեան քաղաքական համակարգով: Այդ մասին առաջարկ են արել որոշ քաղաքական գործիչներ դեռևս Չորրորդ հանրապետութեան ծնունդից տարիներ առաջ... Այդ թւում՝ ՙԺառանգութիւն՚ կուսակցութեան ղեկավարը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, 2011թ. մայիսի 21-ին...<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Րաֆֆի Յովհաննիսեանը նոյն ժամանակ յայտարարել էր, որ Հայաստանը պէտք է փոխի իր կառավարման համակարգը, մասնաւորապէս՝ հրաժարուելով այդ ժամանակ գոյութիւն ունեցող կիսանախագահական կառավարումից՝ ա․ կա՛մ անցնել խորհրդարանական կառավարման, որի կողմնակիցն էր հանդիսանում հենց ինքը՝ Րաֆֆի Յովհաննիսեանը, բ․կա՛մ՝ անցնել լրիւ նախագահական կառավարման համակարգի<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Յովհաննիսեանը իր այս պահանջը պատճառաբանում էր հետևեալ կերպ՝ {{քաղվածք|«Այս կիսահամակարգը չի գործում, այն ժողովրդավարութիւն չի ապահովում երկրի համար և իշխանութիւն չի տալիս քաղաքացիներին»։|Րաֆֆի Յովհաննիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Իսկ չորրորդ հանրապետութեան անհրաժեշտութիւնը Րաֆֆի Յովհանիիսեանը հիմնաւորում էր նրանով, որ ա․ դա հնարաւորութիւն կտար արտահերթ ընտրութիւնների միջոցով նորովի իշխանութիւն ձևաւորել, բ․ իսկ նորովի իշխանութեան ձևաւորումն էլ հնարաւորութիւն կտար լուծելու Հայաստանի Հանրապետութեան առջև ծառացած խնդիրների համախումբը<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Ուշագրաւ է, որ Չորրոդ Հանրապետութեան ստեղծման հիմնական նպատակը Րաֆֆի Յովհաննիսեանը տեսնում էր հետևեալում․ {{քաղվածք|«Իշխանութիւնը պէտք է վերադարձնել ժողովրդին»|Րաֆֆի Յովհանիիսեան}}<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref> Առաւել ուշագրաւ է Րաֆֆի Յովհաննիսեանի այն միտքը, որ իշխանութեան վերադարձնելը ժողովրդին պէտք է կատարել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները<ref>Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պահանջում է Հայաստանի չորրորդ հանրապետություն ստեղծել։ 21 մայիսի 2011 - 13:15 AMT։ ՊԱՆԱՐՄԵՆԻԱՆ․ՆԵԹ։ [http://www.panarmenian.net/arm/politics/news/70511/]</ref>: Իսկ դրանից բխում է այն, որ Չորրորդ Հանրապետութիւնը պէտք էր ստեղծել ցանկացած միջոցով, օգտագործելով բոլոր հնարաւոր եղանակները։ Ինչպէս յետագայ պատմութիւնը ցոյց տուեց, քաղաքական տարբեր ուժեր դրան գնացին տարբեր եղանակներով՝ թէ՛ զինուած ապստամբութեան ճանապարհով, ինչպէս արեցին «Սասնա ծռերը» 2016 թուականին, թէ՛ խաղաղ «Թաւշեայ յեղափոխութեան» ճանապարհով, ինչպէս տեղի ունեցաւ 2018 թ․ ապրիլին։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 19:27, 15 Հուլիսի 2018 (UTC) Նրա միտքը շարունակելով ՙՙՍասնայ ծռերը՚՚ յետագայում յայտարարում էին՝ ՙՙԱզատագրելով ՊՊԾ-ի տարածքը՝ ստեղծել ենք Չորրորդ Հանրապետութիւն։՚՚ <ref>ՙՙՀայեացք՚՚ լրատուական–վերլուծական կենտրոն։ 2017 թ. դեկտեմբերի 12։ [https://hayacq.com/24421--.html]</ref> ==== Չորրորդ Հանրապետութեան ստեղծման արմատներ ==== ՙՙՉորրորդ հանրապետութեան՚՚ ստեղծման գաղափարը դեռևս 2009 թուականին փորձել էին մարմնաւորել քաղաքական որոշ ուժեր, անգամ ստեղծելով նոյն անունը կրող քաղաքական կուսակցութիւն։ Դեռ Րաֆֆի Յովհաննիսեանի 2011 թուականի մայիսի 21–ի վերոյիշեալ յայտարարութիւնից մօտ եոթ ամիս առաջ՝ 2010 թուականի Հոկտեմբերի 28–ին հրապարակուեց «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան նախաձեռնող խմբի յայտարարութիւնը՝ այդ անունով նոր կուսակցութեան ստեղծման մասին։ Ընդ որում՝ խմբի հիմքում կանգնած Ազգային Նոր Պահպանողական Շարժումը դեռևս դրանից մէկ տարի առաջ՝ 2009 թուականի աշնանը, հանդես գալով, որպես հասարակական կազմակերպութիւն' կատարել էր իր առջև դրուած խնդիրները, լինելով լոկ մի աստիճան քաղաքական աւելի լուրջ քայլեր կատարելու համար։ «Չորրորդ Հանրապետութիւն» կուսակցութեան ձևաւորմամբ զբաղուող քաղաքական թիմը' Էդուարդ Ափրամեանի գլխաւորութեամբ փորձ էր անելու նոր քաղաքական շունչ բերել Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքական միջավայրում։ Նպատակներից մէկն էր՝ մասնակցել Հայաստանի Հանրապետութիւնը այն ժամանակ առկայ արտաքին ու ներքին քաղաքական ճգնաժամից դուրս բերելու գործընթացին:<ref>«Չորրորդ Հանրապետություն» կուսակցություն՝ Էդուարդ Ափրամյանի գլխավորությամբ։ Հոկտեմբեր 28, 2010։ [http://www.7or.am/am/news/view/11453]</ref> Դրանից էլ ևս հինգ տարի առաջ հայ քաղաքական մտքի որոշ ներկայացուցիչներ ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ ստեղծելու անհրաժեշտութիւնն են տեսել։ 2005 թուականին նման մտաւորականներ են եղել թէ՛ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Երրորդ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆում և թէ՛ ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔում։ {{քաղվածք|․․․Մեզ պետք է նոր Աւետեաց երկիր` Չորրորդ հանրապետութիւն` իր նոր քաղաքացիով, որ ազատ է, ինչպես Չարենցը կասեր, «ուղեղային մորմոքից ու սրտի հիվանդութիւնից», իր նոր Սահմանադրութեամբ, իր նոր օրհներգով, իր նոր դրօշով ու զինանշանով, որ կապ կունենա ո՛չ թէ մեր խեղճութեան կամ կապկելու հետ, այլ այն արժեքների, որ մի անգամ շատ վաղուց ու նորերս փորձել էինք դաւանել, բայց չէր յաջողուել:|Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ ՙՙՉորրորդ իշխանութիւն՚՚ թերթ։}}<ref>ՉՈՐՐՈՐԴ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ։ Միքայէլ Հայրապետեան։ Հայաստանի Պահպանողական Կուսակցութեան առաջնորդ։ «Չորրորդ իշխանութիւն», 2005թ., փետրուարի 4, «Նոր Հայաստան» (ԱՄՆ), 2005թ., փետրուարի 19։[http://www.conservative.am/ANALITICS/6]</ref> === Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդ === Թէպէտ շատ քաղաքական գործիչներ և քաղաքագէտներ, այդ թւում ես, որպէս մի համեստ ռազմական քաղաքագէտ<ref>ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՔՐԷԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ. կամ Երրորդ Հանրապետութիւնը մեռել է, ժամանակն է անցնելու Չորրորդին… Monday, August 8, 2016, 4:01․ [http://www.louysworld.com/archives/28840]</ref>, կանխատեսել ու անհրաժեշտ են համարել Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդը, սակայն Նոր Հայաստանը սկսեց ուրուագծուել Թաւշեայ յեղափոխութեան, յատկապէս՝ նրա վերելքի օրերին։ Արդէն Չորրորդ Հանրապետութեան ծնունդից օրեր առաջ մի շարք քաղաքագէտներ և քաղաքական գործիչներ նկատում էին, որ սկսում է մարմին առնել Նոր Հայաստանը, որը գալիս է փոխարինելու հին, իրեն սպառած Երրորդ Հանրապետութեան իրաւաքաղաքական համակարգին։ Յատկանշական է քաղաքագիտութեան դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Շիրինեանի՝ ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚ վերնագրեալ հաղորդումը, որը եթեր է արձակուել 2018թ․ Ապրիլի 20–ին, ՙՙԼրատուական Ռադիոյով՚՚։ <ref>ՙՙԵրթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն՞՚՚։ ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018։[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU]</ref> Ըստ այդ ռադիոհաղորդման՝ {{քաղվածք|Արտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է։|ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ}} Ըստ հայ քաղաքագէտներից ոմանց, ներառեալ ինձ, Հայաստանի Չորրորդ Հանրապետությունը ծնուել է 2018 թ․ ապրիլի 23–ին՝ համաժողովրդական ՙԹաւշեայ յեղափոխութեան՚ առաջին յաղթանակի արդիւնքում։<ref>Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU]</ref> == Տես նաև == *[[ru։Четвёртая французская республика։]] *[[fr։Quatrième République (France)։]] *[[en։French Fourth Republic։]] *[[ru։Четвёртая республика Южной Кореи։]] *[[en։Fourth Republic of Korea։]] == Արտաքին հղումներ == *Երթդ բարի, Չորրորդ Հանրապետություն. «Quo Vadis» կամ ուր ես գնում, Հայաստա՛ն[https://www.youtube.com/watch?v=sLmg_q-3VAU] ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ, FM106.5 – Published on Apr 20, 2018․ ՙԱրտագաղթի Հայաստանը, կոռուպցիայի Հայաստանը, նվաստացման Հայաստանը, ազգային արժեհամակարգի, գիտության ոչնչացման Հայաստանը, դպրոցների ոչ բարվոք վիճակի Հայաստանն այլևս անցյալ է՚,–ԼՐԱՏՈՒԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ: *Չորրորդ Հանրապետությունը ծնվեց. 23.04.2018։ ԼՐԱՏՎԱԿԱՆ ՌԱԴԻՈ – FM106.5 – Published on Apr 23, 2018։ [https://www.youtube.com/watch?v=AVlY16wOMCU] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Թարգմանության խնդրանք == Ողջույն, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Ժամանակ ունենալու դեպքում խնդրում եմ օգնել հետևյալ եզրերի թարգմանության հարցում՝ * Executive Officer/first officer - старший помощник/первый офицер * Warrant Officer - уорент-офицер * Science Officer - офицера по науке Ես համապատասխանաբար թարգմանել եմ առաջին սպա, երաշխիքային սպա և գիտական պատասխանատու (բառացի), բայց հավանաբար հայերենում ավելի հարմար տարբերակ գոյություն ունի։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 23:01, 8 Օգոստոսի 2020 (UTC) :Ողջոյն, յարգելի [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]]։ Փորձեմ օգտակար լինել Ձեզ իմ համեստ գիտելիքներով։ Նախ, ասեմ, որ Warrant Officer բառեզրը անգլերէնից հայերէն թարգմանւում է որպէս "ենթասպայ", այսինքն՝ "պրապորշչիկ", ռուսերէն՝ прапорщик, որը նշանակում ՝ ՙդրօշակիր՞, այսինքն՝ ՙպրապոր՚–ը, դրօշը տանող սպայ կամ ենթասպայ։ Հայերէն ճիշտ թարգմանութիւնը՝ «վառատար», այսինքն՝ «վառ»–ը, դրօշը տանող սպայ կամ ենթասպա։ Վառատար ռազմական կոչումն օգտագործուել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան բանակում։ Դա միանշանակ ռազմական բառեզր է։ Մնացած բառեզրերի դէպքում անհրաժեշտ է տեսնել համատեքստը, քանզի Executive Officer բառեզրը սովորաբար թարգմաւում է "աւագ պաշտօնեայ"։ Իսկ Science Officer–ի ռուսերէն թարգմանութեան մէջ տեսնում ենք "գիտութեան գծով սպայ" բառեզրը սեռական հոլովով։ Հաւանաբար վրիպակ է սպրդել։ Եթէ դնէք անգլերէն բնագրի շարադրանքը՝ տեքստը, ես կփորձեմ աւելին ասել։ Առայժմ՝ այսքանը։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 22:30, 9 Օգոստոսի 2020 (UTC) ::Շատ շնորհակալ եմ արագ արձագանքման համար, հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան։ Խոսքը [[:en:Alien (film)]] ֆիլմի անձնակազմի մասին է (կարող եք տեսնել Cast կամ Plot բաժիններում): Այստեղ եզրերը տիեզերանավի անձնակազի անդամներին է վերաբերում։ Կրկին շնորհակալություն օգնության համար։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 14:12, 10 Օգոստոսի 2020 (UTC) :::Շատ բարի, հայրենակից։ Ես կխմբագրեմ տեքստի այդ հատուածը և կդնեմ անհրաժեշտ կոչումները։ Բայց յօդուածի վերնագիրը, ըստ իս, պէտք է լինի ո՛չ թէ ՙՕտարը՚, այլ՝ ՙԱյլմոլորակայինը՚։ Եւ այսպէս․ The commercial space tug Nostromo is on a return trip back to Earth with a seven-member crew in stasis: Captain Dallas, Executive Officer Kane, Warrant Officer Ripley, Navigator Lambert, Science Officer Ash, and two engineers, Parker and Brett. Պէտք է լինի՝ ««Նոստրոմո» առևտրային տիեզերանավը վերադառնում է Երկիր։ Տիեզերանավի անձնակազմի յոթ անդամները՝ նավապետ Դալասը, նավապետի տեղակալ Քեյնը, ենթասպա Ռիպլին, ղեկապետ Լամբերթը, գիտական գծով սպա Աշը և երկու ճարտարագետները՝ Փարքերն ու Բրեթը, գտնվում են անաբիոզի<ref>Անաբիոզ (յուն․՝ anabiosis), oրգանիզմի վիճակ, երբ կենսական պրոցեսները (նիւթափոխանակութիւն, շնչառութիւն և այլն) ժամանակաւորապէս դանդաղում են կամ աննկատ լինելու պատճառով դադարում։ Անաբիոզ առաջանում է անողնաշարաւորների (միջատներ, կլոր որդեր և այլն), ինչպէս նաև բոյսերի և մանրէների մօտ, կեանքի պայմանների խիստ վատթարացման (բարձր և ցածր ջերմաստիճաններ, խոնաւութեան բացակայութիւն և այլն) հետևանքով։ Բարենպաստ պայմաններ ստեղծուելիս բնականոն կենսագործունէութիւնը վերականգնւում է։</ref> մեջ»։ Ուրախ եմ, եթէ կարողացայ օգտակար լինել թէ՛ Ձեզ, և թէ՛, յուսով եմ, մեր հայերէն Վիքիպեդիային։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 03:12, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) ::::Հարգելի Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, անչափ շնորհակալ եմ օգնությամբ համար։ Ճիշտն ասած՝ ես էլ եմ ավելի հակված Այլմոլորակայինը տարբերակին, բայց ռուսերենի ազդեցության պատճառով հայերեն կայքերը, ցավոք, «Օտարը» տարբերակն են օգտագործում, իսկ Հայերեն Վիքիպեդիայում տարածված տարբերակն ենք ընտրում։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 15:48, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) :::::Յարգելի [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]]։ Մեծ բան մը չեմ արել, բայց ուրախ եմ, որ այդքան երախտագէտ անձնաւորութիւն էք։ Աստուած Ձեզ պահապան։ Ինչ վերաբերում է վերնագրին, Դո՛ւք գիտէք․ վարուէք ի՛նչպէս կամենում էք։ Սակայն ես շատ եմ վրդովւում, որ մեր հայկական կայքերը օտար ազդեցութիւնների տակ են ընկնում։ Բնականաբար, այդ օտար ազդեցութիւնն էլ գրեթե հարիւր տոկոսով ռուսական ազդեցութիւնն է։ Չգիտես՝ «լա՞ս, թէ՞ խնդաս»։ Չէ՞ որ մենք հին և հրաշալի լեզու և մշակոյթ ունենք։ Հին, դասական հայերէնի, այսինքն՝ գրաբարի մէջ այնքան հզօր ուժ և հարստութիւն կայ, որ մենք կարող ենք օգտագործել և յառաջադիմել։ Սակայն համընդհանուր ազգային անինքնաճանաչութիւնը այստեղ էլ իւր չարաղէտ դերն է խաղում։ Բայց սա արդէն այլ հիմնախնդիր է, թէպէտ՝ նախորդին սերտօրէն առնչուող։ Ինչևէ։ Բարին ընդ Ձեզ։--[[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 17:57, 16 Օգոստոսի 2020 (UTC) <references/> == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 18:52, 25 Սեպտեմբերի 2020 (UTC) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == Զգուշացում == Հարգելի՛ մասնակից, [[44-օրյա պատերազմ]] հոդվածում Ձեր բոլոր խմբագրումները ստիպված եմ եղել հետ շրջել մի քանի պատճառով. # Չգիտեմ՝ նկատել եք, թե չէ, բայց [[Հայաստանի խորհրդայնացում]] հոդվածում նույնպես հետ եմ շրջել Ձեր խմբագրումները հոդվածի ներսում որպես ներքին հղում [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&diff=8457931&oldid=8457738&diffmode=source նշել էիք] Ձեր մասնակցային էջը։ Նման բան որտե՞ղ եք տեսել։ # Նույնն եք արել և 44-օրյա պատերազմ հոդվածում։ Բացի այդ, ենթադրում եմ՝ և՛ ես, և՛ Դուք շատ լավ գիտեք, որ Վիքիպեդիան քարոզչական հարթակ չէ, մենք այստեղ, որպես խմբագիրներ, չպետք է ինչ-որ գաղափար առաջ տանենք։ Ի՞նչ են նշանակում ներքոնշյալ ձևակերպումներով մեջբերումները, չե՞ք կարծում, որ այդ մեջբերումներում Վիքիպեդիայի հիմնաքարային կանոնակարգերից մեկի՝ Չեզոք տեսակետի խախտում կա. {{Քաղվածք|Լինելով հակաժողովրդավարական երկրներ, որոնք համապատասխանում են ֆաշիստական պետության բոլոր չափանիշներին, նրանք փաստացիորեն կազմել են ֆաշիստական պետությունների առանցք, ներգրավելով Ադրբեջանին։|}} {{Քաղվածք|2020 թվականի սեպտեմբերի 27 - նոյեմբերի 9–ին տեղի ունեցած 44-օրյա պատերազմը իրականում [[Ֆաշիզմ|ֆաշիստական]] ​​[[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]], ֆաշիստական ​​[[Թուրքիա|Թուրքիայի]] և ֆաշիստական [[Ադրբեջան|​​Ադրբեջանի]] կողմից ծրագրված, իրականացված և ըստ 44-օրյա պատերազմի որոշ մասերի, առաջադրանքների և նպատակների դեռ շարունակվող, իրականացվող համատեղ հատուկ գործողություն էր, ինչի մասին 2021 թվականի մարտի 17–ին փաստորեն ասաց ՌԴ պաշտպանության նախարար [[Սերգեյ Շոյգու|Սերգեյ Շոյգուն]]։|}} {{Քաղվածք|Թուրքիան՝ այդ [[ Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2022)|Ռուս–ուկրաինական պատերազմի]] ընթացքում ցույց տվեց իր երկերեսանի, իսկ իրականում՝ ֆաշիստական բնույթը։|}} {{Քաղվածք|Ահա այս ամենը Հայ քաղաքական ուժերի մի մասին բերեց այն համոզմանը, որը տարիներ շարունակ ձեւավորում է հայ քաղաքագետ, պատմաբան, ռազմաքաղաքական վերլուծաբան Գնդապետ Մնացական Ռ․ Տէր Խաատրեանց Բագրատունին, այն է՝ «ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՊԵՏՔ Է ԸՆՏՐԻ՝ ՄՆԱԼՈՒ Է ՌՈՒՍԻ ՍԱՊՈԳԻ ՏԱԿ, ԹԵ՞ ՄԻԱՆԱԼՈՒ Է ԱՌԱՋԱԴԵՄ ՔԱՂԱՔԱԿՐԹՈՒԹՅԱՆԸ»։ Մասնավորապես նման ձեւակերպմամբ հանդես է գալիս Հայաստանի Ազգային Ժողովրդավարական Բեւեռը։|}} Այս մեկը որպես ծանոթագրություն եք դրել. {{Քաղվածք|ՌՈՒՍ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՀԱՄԱՏԵՂ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԱԳՐԵՍԻԱՆ. 100 տարի առաջ և յետոյ… 100 տարի առաջ ռուսաստանը և թուրքիան յօշոտեցին Հայաստանը և Երևանը դարձրեցին սահմանային բնակավայր։ Երևանից մինչև Թուրքիայի սահման հեռավորությունը կազմում է ընդամենը 25-30 կիլոմետր։ 1988-1991 թթ. Ամերիկան ջարդեց Ռուսաստան🇷🇺-ԽՍՀՄ-ին, իսկ ապստամբած Հայերին պետականութիւն տուեց։ Կգբ-ն 30 տարի իր 4 ֆորպոստապետերի ձեռամբ քայքայեց հայ ժողովրդին, հայ պետականութիւնը և, յատկապէս՝ հայ բանակը։ Այժմ ռուսն ու թուրքը ևս մէկ անգամ վերացնելու են հայկական պետականութիւնը։ Ամերիկան ​ և Եվրոպան համաձայն չեն Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ։ Իսկ Հայաստա՞նը և Հայ ժողովո՞ւրդը։ Մնացական Ռ. Տէր Խաչատրեանց Բագրատունի, պատմաբան, Հայոց Բանակի Գնդապետ, Ռազմաքաղաքական վերլուծաբան, ՄԵԾ ՀԱՅՔ հեռուստահաղորդաշարի հիմնադիր եւ վարող։ Լոս Անջելես, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, Նոյեմբերի 11, 2020։|}} Եթե շարունակելու եք Հայերեն Վիքիպեդիայում նույն կերպ խմբագրումներ կատարել, ստիպված կլինեմ Ադմինների տեղեկատախտակում տոպիկ (թեմատիկ) արգելափակման հայց ներկայացնել։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 19:23, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) :{{Նշել|GeoO}} ջան, շնորհակալություն այս զգուշացման համար, միանում եմ։ Հավանաբար չես նկատել, որ նույնօրինակ խմբագրումներ են կատարվել նաև [[Վեցերորդ սերնդի պատերազմներ]] հոդվածում։ Դրանք էլ ես եմ հետ շրջել նույն հիմնավորմամբ, ինչ այստեղ դու ես ձևակերպել։ {{հարգելի մասնակից}}, ևս մեկ նկատառում Ձեր խմբագրումների վերաբերյալ. Դուք երբեմն հոդվածներում օգտագործում եք դասական ուղղագրությունը։ Հայերեն Վիքիպեդիայում խմբագրումները կատարվում են բացառապես ժամանակակից ուղղագրությամբ։ Խնդրում եմ այս պահը ևս հաշվի առնել։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 19:54, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC) ::Հայրենակից։ Հայաստանն կազատագրենք ռուսական լԾից։ [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:01, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) :Հայրենակից։ Հայաստանն կազատագրենք ռուսական լԾից։ [[Մասնակից:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան|քննարկում]]) 18:00, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) grhbmnd4xhdc3dprq0bpdvxpgptjtia 0 626760 8486496 7835914 2022-08-10T12:26:24Z Armineaghayan 25187 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի գրողներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ | հայերեն անուն = Շառլ Օռլեանսկի | բնօրինակ անուն = {{lang-fr|Charles d'Orléans}} | պատկեր = Charles Ier d'Orléans.jpg | նկարագրություն = | պատկերի լայնություն = 220px }} '''Շառլ I Օռլեանսկի''', ({{lang-fr|Charles d'Orléans}}, 1394 թվականի{{Ն|Ծննդյան թիվը որոշ աղբյուրներում նշվում է 1391 թվականի մայիսի 26-ը։}}նոյեմբերի 24, [[Փարիզ]] - 1465 թվականի հունվարի 5, [[Ամբուազ]])-դուքս Օռլեանցի (1407—1465), ֆրանսիական [[ֆեոդալ]] և զորապետ, [[Վալուաներ|Վալու]] թագավորական ընտանիքի անդամ, [[Ֆրանսիա]]յի<ref>Mlle de Keralio. Collection des meilleurs ouvrages francois, composés par des femmes, dédié aux femmes francaises. 1786</ref><ref>Alfred Latimer Kellogg. Chaucer, Langland, Arthur: essays in Middle English literature. 1972. стр. 134</ref> ակնառու պոետներից մեկը։ Սերվել է [[Վալուաներ|Վալու]] տոհմի Օռլեանների ճյուղից։ Շառլ I Օռլեանցին [[Շառլ Իմաստուն]] թագավորի թոռն էր՝ դուքս [[Լյուդովիկոս Օռլեանցի|Լյուդովիկոս Օռլեանցու]] և [[Վալենտինա Վիսկոնտի]]ի որդին։ Հետագայում նրա որդին՝ Լյուդովիկոսը 1498 թվականին դարձավ ֆրանսիայի թագավոր՝ որպես [[Լյուդովիկոս XII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոս XII]]։ == Կենսագրություն == Ծնվել է 1394 թվականի նոյեմբերի 24֊ին [[Փարիզ]]ի Սեն֊Պոլ հյուրանոցում։ Մինչև 1409 թվականը եղել է տիտղոսակիր կոմս Անգուլեմսկի, 1406 թվականին հոր մահից հետո՝ դուքս Օռլեան (1407—1465), դարձել է դուքս դե Վալուա։ Բացի այդ ունեցել է այլ տիտղոսներ։ 1415 թվականին [[Ազենկուրի ճակատամարտ]]ից հետո դուքս Օռլեանցին ընկավ անգլիական գերության մեջ և 25 տարի անցկացրեց անգլիական [[Թաուեր]]ում։ Գերու կարևորությունն այն էր, որ նա հանդիսանում էր արմանյակների պոտենցիալ ղեկավարը, բացի դա չկար մեկը, ով կվճարեր նրա փրկագինը։ Անգլիական գերությունից ազատվել է բուրգունդական դուքս [[Ֆիլիպ III Բարի|Ֆիլիպ Բարու]] շնորհիվ, իսկ փրկագինը վճարել է իր երրորդ կնոջ օժիտից։ Նրա վերադարձը [[Օռլեան]] ժողովրդի կողմից նշվել է, որպես մեծ ուրախություն։ Անգամ դուքսը, ի պատիվ իր վերադարձին, գրել է բալլադ հետևյալ կրկներգով՝ «(իմացեք), որ մուկը դեռ ողջ է»։ Ըստ աղբյուրներից մեկի՝ նա այդ ժամանակ ֆրանսերեն գիտեր ավելի վատ, քան անգլերեն։ Բալլադների վարպետ (գրել է 131 [[բալլադ]]), [[ռոնդո]] (400֊ից բարձր), երգեր։ Նրան (որպես «արքա» — բանաստեղծական մենամարտերի դատավոր) հասցեագրված են մի քանի բալլադներ իր ժամանակորդի՝ [[Ֆրանսուա Վիյոն]]ի։ Անցկացրել է բանաստեղծական մրցույթները [[Բլոիս]]ում (ամենահայտնի բալլադի մրցույթ հետևյալ տողով. «Ծարավից մահանում են աղբյուրից վեր»,հայտարարությունը ի պատիվ ամրոցում ցամաքաց ջրհորի։ Մրցույթին մասնակցել է անձամբ Շառլը և այլք։ Շառլը գրել է բանաստեղծություններ ոչ միայն ռոուսերենով, այլ նաև գերության ժամանակ իրեն արդեն հարազատ դարձած անգլերենով։ Մահացել է 1465 թվականի{{Ն|Որոշ աղբյուրներում մահվան թվական նշված է 1466 թվականի հունվարի 4-ը։}} հունվարի 5-ին [[Ամբուազ]]ում։ Թաղվել է [[Փարիզ]]ում։ == Հղումներ == [http://www.gutenberg.org/etext/14343 Полное собрание сочинений в проекте Гутенберг] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group="Ն"}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի գրողներ]] 76fgh7gp3bprx8q8nhxgh1whthwmtlw 8486497 8486496 2022-08-10T12:27:28Z Armineaghayan 25187 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի զորավարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ | հայերեն անուն = Շառլ Օռլեանսկի | բնօրինակ անուն = {{lang-fr|Charles d'Orléans}} | պատկեր = Charles Ier d'Orléans.jpg | նկարագրություն = | պատկերի լայնություն = 220px }} '''Շառլ I Օռլեանսկի''', ({{lang-fr|Charles d'Orléans}}, 1394 թվականի{{Ն|Ծննդյան թիվը որոշ աղբյուրներում նշվում է 1391 թվականի մայիսի 26-ը։}}նոյեմբերի 24, [[Փարիզ]] - 1465 թվականի հունվարի 5, [[Ամբուազ]])-դուքս Օռլեանցի (1407—1465), ֆրանսիական [[ֆեոդալ]] և զորապետ, [[Վալուաներ|Վալու]] թագավորական ընտանիքի անդամ, [[Ֆրանսիա]]յի<ref>Mlle de Keralio. Collection des meilleurs ouvrages francois, composés par des femmes, dédié aux femmes francaises. 1786</ref><ref>Alfred Latimer Kellogg. Chaucer, Langland, Arthur: essays in Middle English literature. 1972. стр. 134</ref> ակնառու պոետներից մեկը։ Սերվել է [[Վալուաներ|Վալու]] տոհմի Օռլեանների ճյուղից։ Շառլ I Օռլեանցին [[Շառլ Իմաստուն]] թագավորի թոռն էր՝ դուքս [[Լյուդովիկոս Օռլեանցի|Լյուդովիկոս Օռլեանցու]] և [[Վալենտինա Վիսկոնտի]]ի որդին։ Հետագայում նրա որդին՝ Լյուդովիկոսը 1498 թվականին դարձավ ֆրանսիայի թագավոր՝ որպես [[Լյուդովիկոս XII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոս XII]]։ == Կենսագրություն == Ծնվել է 1394 թվականի նոյեմբերի 24֊ին [[Փարիզ]]ի Սեն֊Պոլ հյուրանոցում։ Մինչև 1409 թվականը եղել է տիտղոսակիր կոմս Անգուլեմսկի, 1406 թվականին հոր մահից հետո՝ դուքս Օռլեան (1407—1465), դարձել է դուքս դե Վալուա։ Բացի այդ ունեցել է այլ տիտղոսներ։ 1415 թվականին [[Ազենկուրի ճակատամարտ]]ից հետո դուքս Օռլեանցին ընկավ անգլիական գերության մեջ և 25 տարի անցկացրեց անգլիական [[Թաուեր]]ում։ Գերու կարևորությունն այն էր, որ նա հանդիսանում էր արմանյակների պոտենցիալ ղեկավարը, բացի դա չկար մեկը, ով կվճարեր նրա փրկագինը։ Անգլիական գերությունից ազատվել է բուրգունդական դուքս [[Ֆիլիպ III Բարի|Ֆիլիպ Բարու]] շնորհիվ, իսկ փրկագինը վճարել է իր երրորդ կնոջ օժիտից։ Նրա վերադարձը [[Օռլեան]] ժողովրդի կողմից նշվել է, որպես մեծ ուրախություն։ Անգամ դուքսը, ի պատիվ իր վերադարձին, գրել է բալլադ հետևյալ կրկներգով՝ «(իմացեք), որ մուկը դեռ ողջ է»։ Ըստ աղբյուրներից մեկի՝ նա այդ ժամանակ ֆրանսերեն գիտեր ավելի վատ, քան անգլերեն։ Բալլադների վարպետ (գրել է 131 [[բալլադ]]), [[ռոնդո]] (400֊ից բարձր), երգեր։ Նրան (որպես «արքա» — բանաստեղծական մենամարտերի դատավոր) հասցեագրված են մի քանի բալլադներ իր ժամանակորդի՝ [[Ֆրանսուա Վիյոն]]ի։ Անցկացրել է բանաստեղծական մրցույթները [[Բլոիս]]ում (ամենահայտնի բալլադի մրցույթ հետևյալ տողով. «Ծարավից մահանում են աղբյուրից վեր»,հայտարարությունը ի պատիվ ամրոցում ցամաքաց ջրհորի։ Մրցույթին մասնակցել է անձամբ Շառլը և այլք։ Շառլը գրել է բանաստեղծություններ ոչ միայն ռոուսերենով, այլ նաև գերության ժամանակ իրեն արդեն հարազատ դարձած անգլերենով։ Մահացել է 1465 թվականի{{Ն|Որոշ աղբյուրներում մահվան թվական նշված է 1466 թվականի հունվարի 4-ը։}} հունվարի 5-ին [[Ամբուազ]]ում։ Թաղվել է [[Փարիզ]]ում։ == Հղումներ == [http://www.gutenberg.org/etext/14343 Полное собрание сочинений в проекте Гутенберг] == Նշումներ == {{Ծանցանկ|group="Ն"}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի զորավարներ]] lfsmwv42kjezam5xenrppwlr5q62gy9 0 659114 8486661 8249698 2022-08-10T17:12:43Z 87.8.184.31 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մասնագիտություն | անուն = Քանդակագործություն | պատկեր = Հուշարձան Սասունցի Դավիթ 14.jpg | պատկերի_չափ = | alt = | նկարագրություն = Սասունցի Դավթի արձանը, [[Երվանդ Քոչար]] | տեսակ = | պաշտոնական անուններ = | գործունեության ոլորտ = արվեստ | հոմանիշներ = արձանագործություն<br />անդրիագործություն | պահանջվող կրթություն = | աշխատանքային դաշտ = | կապված մասնագիտություններ = }} '''Քանդակագործություն''', պլաստիկ արվեստներից մեկն է, [[կերպարվեստ]]ի տեսակ, որ պատկերումները կատարում է ծավալային եռաչափ մարմնավորումներով։ Որպես կանոն քանդակագործությունը պատկերում է մարդուն, սակավ՝ կենդանիներին ([[անիմալիստական ժանր]]), ավելի սակավ՝ [[բնություն]]ը (բնապատկեր) և առարկաներ ([[նատյուրմորտ]])։ [[Գեղանկարչություն|Գեղանկարչության]] ու գրաֆիկայի համեմատ ունենալով գեղարվեստաարտահայտչական ավելի սահմանափակ միջոցներ՝ քանդակագործությունը միևնույն ժամանակ ստեղծում է ծավալների շոշափելի ու իրականակերպ դրսևորումներ և դիտողին հնարավորություն է տալիս պատկերվածն ընկալելու տարբեր դիտակետերից<ref name="ՀՍՀ">[[:s:Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/412|Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, էջ 412]]</ref>։ Քանդակագործության պատմության ընթացքում կիրառել են փորագրություն (նյութի հեռացում) և կերտում (նյութի ավելացում, օրինակ՝ կավ), քարից, մետաղից, խեցեղենից, փայտից և այլ նյութերից։ Տարբեր նյութերը կարող են մշակվել՝ փորագրության, եռակցման կամ ձուլման միջոցով։ Անհիշելի ժամանակներից մարդը քանդակել է։ Սկզբում նա օգտագործել է իրեն հասանելի ամենապարզ նյութերը՝ քար, ցեխ և փայտ։ Հետո դրանց փոխարինել են [[երկաթ]]ը, [[բրոնզ]]ը, [[արճիճ]]ը, [[մոմ]]ը, պատի ծեփը, [[պլաստիլին]]ը, պոլիեթերային խեժը և [[պլաստմասսա]]ները։ Սկզբում քանդակը ստեղծվել է զուտ օգտագործման համար, հետո ստեղծվել և օգտագործվել է ծիսական, մոգական, թաղման և կրոնական նպատակներով։ Քանդակը հնարավորություն ունենալով զարգանալ որպես ամուր կամ երևութական էլեմենտ, իր ֆունկցիոնալ օգտագործումը փոխել է պատմական զարգացման հետ, ձեռք բերելով հիմանականում էսթետիկական կամ դեկորատիվ նպատակներ<ref>Sureda, Joan. Historia Universal del Arte: Las primeras civilizaciones (en castellà). I. Barcelona: Planeta, 1988. ISBN 84-320-6681-8.</ref>։ Քանդակը սկզբում սովորաբար կերտվում է [[կավ]]ից, պլաստիլինից կամ մոմից, ապա ձուլվում [[գիպս]]ից (քարակերտ ու փայտակերտ գործերում այդ փուլերը հաճախ շրջանցվում են)։ Գիպսե ձուլածոները կա՛մ ինքնուրույն գոյության իրավունք են ստանում, կա՛մ ծառայում որպես մոդել՝ քանդակը ավելի մնայուն նյութերով ([[քար]], [[փայտ]], [[մետաղ]]) մարմնավորելու համար։ Անտիկ շրջանում գրեթե միշտ, հետագայում՝ մերթ-մերթ, մարմարե քանդակները ներկվել են, թեև այդ վիճակում մեծ մասամբ չի պահպանվել<ref name="artmuseums.harvard.edu"/>։ Կոպենհագենում տեղակայված Car Carlsberg Glyptotek թանգարանը իրականացնում է քանդակների բնօրինակ գույների ուսումնասիրության և վերականգնման աշխատանքներ<ref>{{Cite news|url=http://www.glyptoteket.com/about-the-museum/research/|title=Research - Glyptoteket|work=Glyptoteket|access-date=2017-09-23|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.trackingcolour.com|title=Tracking Colour|website=www.trackingcolour.com|access-date=2017-09-23}}</ref>։ Մինչև 17-18-րդ դարերը հաճախ ներկվել են նաև փայտաքանդակները։ 19-20-րդ դարերի քանդակագործները սովորաբար բավարարվում են նյութի բնական գույնով կամ միագույն փառապատումով։ Քանդակագործությունն ունի երկու ենթատեսակ՝ բոլորաքանդակ (երբ ստեղծագործությունը մշակվում է բոլոր կողմերից, հետևաբար բոլոր կողմերից դիտելի է) և ռելիեֆ (երբ քանդակային պատկերը փորագրվում է կամ մեծ թե փոքր ցցունությամբ կերտվում է նրա ֆոնը հանդիսացող հարթության վրա, հետևաբար դիտելի է միայն դիմացից, մասամբ՝ կողքերից)։ Հայերեն ''արձանագործություն'' և ''անդրիագործություն'' տերմինները, որոնք գործածվում են որպես քանդակագործության հոմանիշներ, ավելի ստույգ վերաբերում են բոլորաքանդակին։ Ռելիեֆները մեծ մասամբ համադրվում են [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետությանը]], հարդարում շենքերի ճակատները, գոտին, ճակտոնը, ներսում՝ առաստաղը, ներքնապատերը ն իրենց ծավալային պատկերաձևերով լինում են բարձրաքանդակ, [[հարթաքանդակ]], [[խորաքանդակ]]<ref name="ՀՍՀ" />։ Քարի քանդակը ավելի հին պատմություն ունի, քան արվեստի այլ՝ ոչ հարատև նյութերից ստեղծագործությունները։ Հինավուրց մշակույթներից մնացած աշխատանքների մեծ մասը քարից են (բացառությամբ խեցեղենի)։ Մինչև վերջին ժամանակները շատ մշակույթներում քանդակագործությունը ստեղծվել է գլխավորապես կրոնական, պաշտամունքային թեմաներով։ Խոշոր քանդակը ծախսատար էր անհատների համար, և այդ պատճառով հիմնականում պատվիրվել է եկեղեցական և քաղաքական նպատակներով։ Պահպանվել են հիմնականում այն մշակույթների քանդակները, որտեղ դրանք մեծ քանակով պատվիրվել և ստեղծվել են։ Այդ երկրներից են Միջագետքը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, նաև Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի մի շարք երկրներ։ Արևմտյան, դասական քանդակը ձևավորվել է Հին Հունաստանում, որի դասական շրջանում ստեղծվել են բազմաթիվ գլուխգործոցներ։ Միջին դարերում ծաղկել է գոթական քանդակը, որպես քրիստոնեական կրքերի և հավատի դրսևորում։ Սրան հաջորդած Վերածննդի շրջանում վերածնվել է դասական քանդակը։ Ժամանակակից մոդեռնիստական քանդակը շեղվել է դասական պատկերման ձևերից, հաճախ պատրաստի արտադրանքը ներկայացնում է, որպես արվեստի գործ։ == Դասակարգում == Ըստ բովանդակային-գաղափարային էության, գեղարվեստաարտահայտչական միջոցների, ինչպես և կիրառման նպատակադրման՝ քանդակագործությունը տրոհվում է երեք գլխավոր բնագավառի՝ մոնումենտալ, հաստոցային, դեկորատիվ։ Կա քանդակի երկու տեսակ՝ կլոր քանդակ, որը ազատ տեղադրվում է տարածության մեջ, և ռելիեֆ՝ ծավալային պատկեր հարթության վրա<ref name="art-katalog">{{cite web | url=http://www.art-katalog.com/ru/article/121 | title=Скульптура. Классификация и разновидности | publisher=art-katalog.com | accessdate=19 Հունվար 2018}}</ref> === Բոլորաքանդակ === Բոլորաքանդակի հիմնական և կարևոր պայմանը նրա շուրջը պտտվելու, տարբեր դիրքերից դիտելու հնարավորությունն է։ Քանդակի կերպարը տարբեր է ընկալվում տարբեր դիտանկյուններից դիտելուց, առաջանում են տարբեր տպավորություններ։ Բոլորաքանդակը լինում է մոնումենտալ, մոնումենտալ-դեկորատիվ, հաստոցային և մանր ֆորմաների։ Մոնումենտալ և մոնումենտալ-դեկորատիվ քանդակագործությունները սերտ կապված են ճարտարապետության հետ<ref name="art-katalog" />։ ==== Մոնումենտալ քանդակագործություն ==== Մոնումենտալ քանդակագործության նպատակն է նշանակալից [[գաղափար]]ների, պատմական իրադարձությունների, ականավոր անձնավորությունների առաքելության պրոպագանդան և հիշատակի հավերժացումը։ Նրան հատուկ են բովանդակային ընդհանրացվածությունը, բնականից մեծ չափերը, ծավալային լայն արդվածքները, հեռվից ընկալվող կուռ ու արտահայտիչ եզրագիծը։ Մոնումենտալ քանդակները դրվում են բաց տարածության մեջ, հասարակական վայրերում։ ==== Հաստոցային քանդակագործություն ==== ''Հաստոցային քանդակագործությունը'' բնական կամ ճարտարապետական միջավայրից կախում չունի, դրվում է [[թանգարան]]ներում, հասարակական կամ բնակելի շենքերի ներքնամասերում։ Սովորաբար ունենում է մարդու իրական չափերին մոտիկ մեծություն և գրեթե միշտ մշակվում է մանրակրկիտ։ Աչքի է ընկնում թեմատիկ և ժանրային լայն ընդգրկումով, հարուստ հնարավորություններ ունի թե՛ բոլորաքանդակում, թե՛ ռելիեֆում մարմնավորելու սյուժետային բազմապիսի իրադրություններ, հոգեբանական բնութագրություններ, կիրառելու պլաստիկական զանազանակերպ արդվածքներ։ ==== Դեկորատիվ քանդակագործություն ==== [[Պատկեր:AM 1000 dram Ag 2003 Tigran b.png|մինի|[[Հայաստանի Հանրապետության հուշադրամներ|Հայաստանի Հանրապետության հուշադրամ]] [[Տիգրան Մեծ]]ի պատկերով]] ''Դեկորատիվ քանդակագործությունը'' գերազանցապես հանդես է գալիս ճարտարապետության հետ սինթեզված, ընդ որում՝ ոչ միայն ենթակայի դերում։ Ունի հիմնականում զարդարարական նպատակ։ Սովորական քանդականյութերի կողքին այստեղ, մեր ժամանակներում, լայնորեն օգտագործվում են [[ալյումին]]ը և [[բետոն]]ը։ Դեկորատիվ քանդակագործությունում մեծ տեղ ու դեր է վերապահված բուսական, կենդանական, երկրաչափական զարդանախշին, որը հաճախ հանդես է գալիս որպես հուշարձանի միակ քանդակային դրսևորում։ ==== Մանր պլաստիկա ==== Քանդակագործության մեջ հատուկ ենթախումբ են կազմում տարբեր ժանրերի մանրաքանդակները («մանր պլաստիկա», «փոքր ձևերի քանդակագործություն»), որոնք նախատեսված են ինտերիերի համար և հաճախ աղերսվում են դեկորատիվ-կիրառական արվեստի հետ։ Մանր պլաստիկայի առանձնահատուկ բնագավառին են պատկանում նաև [[մետաղադրամ]]ները, [[մեդալ]]ները, գեմմաները, ոսկերչական քանդակավոր կերտվածքները։ ==== Քանդակազարդում ==== Քանդակագործության տարբեր միջոցներով զարդարվում են կենցաղային բազմազան առարկաներ, կահ-կարասի և այլն, որոնք խմբավորվում են արհեստի ու դեկորատիվ-կիրառական արվեստի յուրահատուկ մի բնագավառում, որ կոչվում է [[քանդակազարդում]]։ Քանդակագործության մեջ տարբեր նյութեր օգտագործեփս կիրառվում են քանդակման տարբեր տեխնիկաներ՝ ծեփում, կոփում, կռում, փորագրություն, [[դրվագում]], ձուլում և այլն։ Կերտվում են նաև խեցեղեն քանդակներ ([[խեցեգործություն]])<ref name="ՀՍՀ" />։ === Ռելիեֆ === Ռելիեֆը ({{lang-it|rilievo}}) ծավալային պատկեր է հարթության վրա և հաշվարկված է հորիզոնական դիտման համար։ Նրա կարևորագույն արտահայտչամիջոցներն են հարթության վրա կոմպոզիցիայի ծավալումը, տարածական պլանները հեռանկարչորեն կառուցելու հնարավորությունն ու ծավալների բոլորաձևության պատրանքի ստեղծումը, ձևերի նուրբ կերպավորումը հնարավորություն են ընձեռում երևակել բարդ, բազմաֆիգուր տեսարաններ, ինչպես և ճարտարապետական ու բնապատկերային մոտիվներ։ Ռելիեֆը կարող է լինել ճարտարապետության մաս՝ ներառվել պատի, թաղի, քանդակագործական հուշարձանի կոմպոզիցիայում կամ լինել հաստոցային ինքնուրույն ստեղծագործություն<ref>{{cite book | title=Հայկական սովետական հանրագիտարան | publisher= | year=1983 | location=Երևան | pages=628}}</ref>։ Ֆոնի հարթության հետ ունեցած հարաբերությամբ տարբերակում են ուռուցիկ՝ [[բարձրաքանդակ]], [[հարթաքանդակ]] և խոր՝ [[խորաքանդակ]] և կոնտրռելիեֆ<ref name="art-katalog" />։ ==== Բարձրաքանդակ ==== Բարձրաքանդակ բարձր քանդակ է, որի ուռուցիկ մասի ծավալի կեսից ավելին դուրս է ցցված ֆոնի հարթությունից, երբեմն քանդակապատկերը միայն հպվում է ֆոնին, իսկ որոշ դեպքերում նրանից անջատվում է մանրամասներով։ Մոնումենտալ դեկորատիվ Բարձրաքանդակը կիրառվում է ճարտարապետության մեջ։ ==== Խորաքանդակ ==== Խորաքանդակը հարթությունից (կամ մակերեսից) խոր ընկած քանդակապատկերն է։ Խորաքանդակը (այսպես կոչված՝ կոյլանոգլիֆ կամ «en creux» ռելիեֆը, այսինքն՝ հարթության վրա փորագրված ուրվապատկեր) կիրառվել է [[Հին Եգիպտոս]]ի քանդակագործության մեջ, հին արևելյան և անտիկ գլիպտիկայում։ Խորաքանդակը ճարտարապետական կառույցների զարդարման տարածված ձև և բոլոր ժամանակների դեկորատիվ եղանակ, որն հայտնի է [[պալեոլիթ]]ի ժամանակներից. առաջին խորաքանդակները ժայռափոր պատկերներն էին<ref name="Викитека ЭСБЕ В-е">{{ВТ-ЭСБЕ|Ваяние|[[Сомов, Андрей Иванович|Ա. Ի. Սոմով]]}}</ref>։ Խորաքանդակները նաև հաճախ տեղ են գտնում հուշարձանների [[պատվանդան]]ներին, [[կոթող]]ների, [[հուշատախտակ]]ներին, մետաղադրամներին, [[շքանշան]]ներին և [[գեմմա]]ներին։ ==== Հարթաքանդակ ==== Հարթաքանդակը կամ բարելիեֆը, ցածր քանդակ է, ռելիեֆ, որի ուռուցիկ պատկերը իր ծավալի կեսից ավելի դուրս չի ցցված ֆոնի հարթությունից։ Որպես հարդարման տեսակ կերպարային և զարդանախշ հարթաքանդակները մեծ տարածում ունեն ճարտարապետական շինություններում և դեկորատիվ-կիրառական արվեստում։ Հարթաքանդակային պատկերներով են պատում նաև հուշարձանների պատվանդանները, կոթողները, [[խաչքար]]երը, հուշատախտակները, [[դրամ]]ները, մեդալները, [[գեմմա]]ները։ Ինչպես [[Միջնադարյան Հայաստան]]ում, այնպես էլ ժամանակակից հայ քանդակագործության և ճարտարապետության մեջ հարթաքանդակները մեծ կիրառում ունեն։ == Նպատակներ և առարկաներ == [[Պատկեր:Moáis.jpg|thumb|270px|''[[Մոայի]]'' [[Զատկի կղզի|Զատկի կղզուց]], որտեղ խոշոր քանդակների նպատակաուղղված ստեղծումը ուներ քաղաքական ազդեցություն։]] Դեռևս հին ժամանակներից, քանդակագործության գլխավոր նպատակներից մեկը [[կրոն]]ին ծառայելն է եղել։ [[Պաշտամունք]]ային կերպարների արձանները տարածված են տարբեր կրոններում, սկսած փոքր արձանիկներից և վերջացրած հսկայական արձաններով, ինչչպիսին է [[Զևսի արձանն Օլիմպոսում|Օլիմպոսի Զևսի արձանը]] ([[Հին Հունաստան]])։ Փաստորեն, չնայած եգիպտական տաճարների պատկառելի չափերին պաշտամունքային արձանները համեմատաբար մեծ չէին, նույնն էր նաև [[հինդուիզմ]]ում, որտեղ առավել տարածված էին առավել հին և պարզ ձևերը՝ [[լինգամ]]ները։ [[Արևելյան Ասիա]]յում [[Բուդդիզմ]]ը առաջ բերեց կրոնական գործիչների քանդակներ, որտեղ կայուն քանդակի ավանդութ չկար, թեև կային կրոնական նշանակություն ունեցող [[բի]] և [[քոնգ]] պարզ ձևերը։ Փոքր արձանիկները, որպես անձնական իրեր հանդիպում են նախապատմական շրջանից, իսկ մեծ արձանները, որպես հանրային արվեստի նմուշներ առավելապես դիտողի վրա ազդեցություն թողնելու նպատակ ունեին և առաջին նմուշները ստեղծվել են 4500 տարի առաջ, օրինակ՝ [[Մեծ Սֆինքս]]ը։ [[Հնագիտություն|Հնագիտության]], [[Արվեստի պատմություն|արվեստի պատմության]] և [[մշակույթ]]ի մեջ մեծ կամ մոնումենալ քանդակի դերը մեծ նշանակություն ունի, սակայն դրանց հայտնագործումը հաճախ բարդանում է ոչ հարատև նյութերից (փայտ, կավ և այլն) պատրաստված լինելու պատճառով<ref name="Google books">See for example Martin Robertson, ''[https://books.google.am/books?id=BoUsvD1_VNQC&pg=PA9 A shorter history of Greek art]'', p. 9, Cambridge University Press, 1981, {{ISBN|978-0-521-28084-6}}</ref>։ Դրա օրինակն է տոտեմը, որը լինելով մոնումենտալ արձան հիմնականում հնէաբանության համար նյույթ չի թողել։ Հարատև նյութերից մոնումենտալ արձաններ ստեղծելը, որը պահանջում է մեծ ծախսեր և աշխատանք, խոսում է հարաբերական զարգացած մշակույթի մասին։ Չինական բրոնզե դարի վերջի՝ մարդու հասակ ավելի քան երկու անգամ գերազանցող վերջին հայտնագործությունները, ցրել են վաղ չինական քաղաքակրթության մասին հաստատված կարծրատիպերը։ Մինչ այդ չինական քանդակագործությունը զուգորդվում էր մանր բրոնզե քանդակի հետ<ref>[http://www.nga.gov/education/chinatp_san.shtm NGA, Washington] feature on exhibition.</ref>։ Որոշ զարգացած քաղաքակրթություններ, որոնցից էր [[Ինդոս|Ինդոս գետի]] հովտինը՝ մոնումենտալ քանդակագործություն չունեին, այնտեղ զարգացած էր փոքր, բարդ արձանիկներ և կնիքներ պատրաստելու մշակույթը։ [[Միսսիսիպիի մշակույթ]]ում զարգացած էր ոչ ծավալուն քարե արձանագործությունը։ Այլ մշակույթներ, ինչպիսիք էին [[Հին Եգիպտոս]]ը և Զատկի կղզու մշակույթը՝ իրենց զարգացման ակունքում, մեծ միջոցներ էին տրամադրում մոնումենտալ խոշոր քանդակի ստեղծման համար։ [[Պատկեր:National gallery in washington d.c., pisanello, medaglia di giovanni di bisanzio recto.JPG|thumb|մինի|260px|Գիովանի Պալեոլոգոյի դիմանակարով մեդալ 1435, հեղինակ՝ [[Պիզանելո]], առաջին դիմապատկերով մեդալը]] [[Հունաստան]]ում, [[Չինաստան]]ում և [[Մեզոամերիկա]]յում մոտավորապես 2000 տարի առաջ առաջացել է քանդակի հավաքորդությունը, որը ներառել է և՛ ավելի վաղ ստեղծված քանդակները։ Նախքան ժամանակակից թանգարանների գյուտը, շատ հավաքածուներ կիսով չափ հասանելի էին հանրությանը։ [[20-րդ դար]]ից սկսած մեծ քանդակի տեսակները ընդարձակվել են, ներառվել են ցանկացած տեսակի առարկաներ։ Այսօր շատ քանդակներ ստեղծվում են պատկերասրահներում և թանգարաններում ցուցադրվելուն հարմար չափերով։ Առավել խոշոր ստեղծագործությունները ստեղծվում են հաշվի առնելով նրանց տեղափոխման և պահպանման պայմանները։ Այսօր փոքր դեկորատիվ արձանիկները ժողովրդականություն են վայելում այնպես, ինչպես Հին Հունաստանում, երբ [[Տանագրայի արձանիկներ]]ը արտադրության էին դրված։ Այդպիսին էր կերպարվեստը նաև [[Արևելյան Ասիա]]յում և մինչկոլոմբոսյան Ամերիկայում։ Կահույքի քանդակված փոքր կցամասերը, ինչպիսին են Նեմրութում, Բեգրամում կան [[Թութանհամոն|Թութանհամոնի դամբարան]]ում գտնված ոսկրե փորագրությունները, հատուկ են ավելի հին ժամանակաշրջանի։ [[Դիմաքանդակ]]ը ծագել է Հին Եգիպտոսում, որտեղ Նամերի պալետում պատկերված է մ․թ․ա․ 32-րդ դարի տիրակալը, Միաժամանակ նաև [[Միջագետք]]ում, որտեղ գտնվել են մ․թ․ա․ 2144-2124 թվականների տիրակալ Գուդեայի 27 արձանիկները։ Հին Հունաստանում և Հռոմում հասարակական վայրում տեղադրված դիմաքանդակը ընտրախավի համար բարձրագույն պատիվ էր։ Դիմապատկերները տարածվում էին նաև դրամների միջոցով<ref>The [[Ptolemies]] began the Hellenistic tradition of ruler-portraits on coins, and the Romans began to show dead politicians in the 1st century BC, with [[Julius Caesar]] the first living figure to be portrayed; under the emperors portraits of the Imperial family became standard. See Burnett, 34-35; Howgego, 63-70</ref>։ Այլ մշակույթներում, ինչպիսին էին Եգիպտոսն ու Միջին Արևելքը՝ հրապարակային վայրում քանդակը բացառապես տիրակալի մենաշնորհն էր, իսկ այլ հարուստ անձինք կարող էին պատկերվել միայն իրենց դամբարաններում։ Մինչկոլոմբոսյան Ամերիկայի տիրակալները նույնպես միակն էին ում դիմաքանդակները ստեղծվում էին, օրինակ՝ Օլմեկայի 3000 տարեկան հսկա գլուխները։ Արևելաասիական դիմաքանդակը ամբողջովին կրոնական էր։ Ստեղծում էին առաջատար հոգևորականների, մենաստանի հիմնադիրների, բայց ոչ թե տիրակալների ու նրանց նախնիների դիմաքանդակներ։ Միջերկրածովային ավանդութները վերաստեղծվել են միջին դարերում, սկզբում մոնումենտալ պատկերներում ու դրամների վրա, Վերածննդի դարաշրջանում ավելի են ընդարձակվել և գտել նոր արտահայտամիջոցներ, որոնցից է անձնական դիմանկարային մեդալը։ Կենդանիներն ու մարդկային ֆիգուրները քանդակի ամենահին թեմաներից են, և միշտ ժողովրդականություն են վայելել։ Հաճախ ռեալիստական են պատկերվել, հաճախ էլ՝ աբստրակտ՝ երևակայական հրեշների տեսքով։ Չինաստանում կենդանիներն ու հրեշները համարյա թե միակ թեմաներն են ավանդական քանդակագործության համար, դրանք պատկերված են ամենուր և՛ տաճարներում և՛ դամբարաններում, և՛ դրանց սահմաններից դուրս։ Բույսերի թագավորությունը կարևոր է ոսկերչական և դեկորատիվ բարձրաքանդակներում, բայց դրանք զբաղեցնում են բյուզանդական և իսլամական ողջ քանդակագործությունը, և շատ եվրասիական ավանդույթներում, որտեղ որոշ մոտիվներ, ինչպիսին են խաղողի որթը կամ արմավազարթի պարույրը, գոյատևել են ավելի քան երկու հազարամյակ։ Նախնադարյան ժամանակներից քանդակագործության տեսակներից էլ եղել է սովորական գործիքների, զենքերի կամ սափորների հատուկ տարբերակները, ոոնք ստեղծվել են ոչ օգտագործվող, բայց թանկարժեք նյութերով, հատուկ ծիսական նպատակների կամ նվիրատվության համար։ [[Նեֆրիտ (միներալ)|Նեֆրիտն]] ու կանաչ քարերի այլ տեսակներ օգտագործվում էին Չինաստանում, оլմեքյան [[Մեքսիկա]]յում և [[նոր քարի դար]]ի [[Եվրոպա]]յում, իսկ վաղ Միջագետքում խոշոր կերամիկական ֆորմաներ էին քանդակում քարից։ Բրոնզը օգտագործվում էր Եվրոպայում և Չինաստանում խոշոր ծիսական թրերի համար, ինչպիսին է [[Օքսբորո Դիրք]]ը։ == Նյութեր և տեխնիկա == [[Պատկեր:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|Խեցե աչքերով [[Շումեր]]ական կռապաշտի արձան մ․թ․ա․ 2750−2600 ]] Քանդակագործության օգտագործած նյութերը տարբեր են և փոփոխվել են նրա պատմության ողջ ընթացքում։ Օգտագործվող դասական նյութերից առավել կայուն են մետաղներից հատկապես բրոնզը, քարը, և կերամիկան։ Փայտը, ոսկորն ու եղջյուրները ոչ պակաս կայուն, բայց ավելի էժան նյութեր են։ [[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն|Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործության]] առավել փոքր ստեղծագործություններում օգտագործվում են թանկարժեք նյութեր՝ ոսկի, արծաթ, փղոսկր։ Մեծ քանդակների համար օգտագործվում են ավելի էժան նյութեր՝ փայտ ([[Կաղնի|կաղնեփայտ]], [[տոսախ]], [[լորենի]]), [[տերակոտա]] կամ այլ տեսակի խեցեղեն, մոմ․արճիճ և ցինկ։ Հին ստեղծագործություններում օգտագործվել են նաև բազմաթիվ այլ նյութեր։ Քանդակները հաճախ ներկվում են, թեև ժամանակի ընթացքում գունազրկվում են։ Գունավորման բազմաթիվ տեխնիկաներ են կիրառվել՝ յուղաներկեր, ոսկեպատում, աէրոզոլեր, էմալ և ավազաշիթային մշակում<ref name="artmuseums.harvard.edu">[http://www.artmuseums.harvard.edu/exhibitions/sackler/godsInColor.html "Gods in Color: Painted Sculpture of Classical Antiquity" September 2007 to January 2008, The Arthur M. Sackler Museum] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090104060402/http://www.artmuseums.harvard.edu/exhibitions/sackler/godsInColor.html |date=2009-01-04 }}</ref><ref>[http://www.flashpointmag.com/sculptur.htm Article by Morris Cox]</ref>։ Շատ քանդակագործներ փնտրում են նոր նյութեր և ստեղծագործելու նոր միջոցներ։ [[Պաբլո Պիկասո]]յի ամենահայտնի ստեղծագործություններից մեկում օգտագործված են հեծանիվի մասեր։ [[Ալեքսանդր Կոլդեր]]ը և այլ մոդերնիստներ արդյունավետ օգտագործել են ներկած պողպատ։ 1960-ականն թվականներից օգտագործում են ակրիլ և [[պլաստմասսա]]ներ։ [[Էնդի Գոլդզուորթի]]ն ստեղծում է անհարատև քանդակներ բնական նյութերից, բնական պայմաններում։ Որոշ արձաններ, ինչպիսիք են սառցե, ավազե և գազե արձանները վաղանցիկ են։ Քանդակագործները օգտագործում են ապակենախշեր, գործիքներ, մեքենայի մասեր և փաթեթավորման տարաներ։ Հաճախ օգտագործվում են պատահական գտնված առարկաներ։ Տարբեր նյութեր օգտագործելիս կիրառվում են քանդակելու տարբեր տեխնիկաներ՝ ծեփում, կոփում, կռում, փորագրում, դրվագում և այլն։ Կերտվում են նաև խեցեղեն քանդակներ։ === Քար === [[Պատկեր:Istanbul - Museo archeologico - Mostra sul colore nell'antichità 08 - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006.jpg|thumb|Հին հունական արձանի գունավորման վերականգնում հիմնված պիգմենտային հետքերի վերլուծության վրա<ref>[https://christogenea.org/resources/Harvard%20gods%20in%20color%20gallery%20guide.pdf "Gods in Colour"]</ref> մ․թ․ա․ 500]] Քարե արձանագործությունը մարդկային ստեղծագործ գործունեության վաղ ձևերից է, երբ քարից հեռացվելով ավելորդ հատվածները ստացվել է ցանկալի ձևը։ Հարատևող նյութի այս տեսակին դիմել են շատ հին մշակույթներ՝ Եգիպտոսում, Հունաստանում, Հնդկաստանում և Եվրոպայի մեծ մասում, որտեղ քարի պակաս չի զգացվել։ Քարի մշակման ամենահին ձևերից է [[ժայռապատկեր]]ը, որտեղ խազելու, փորագրման, մաշեցման միջոցով ստացել են պատկերներ քարերի, ժայռերի վրա։ Մոնումենտալ քանդակագործությունը ընդգրկում է քարե խոշոր քանդակներ և ճարտարապետական քանդակ, որը ամրացված է կամ շինության մի մաս է։ Փորագրությունը կատարվում է կարծր կիսաթանգարժեք քարերի՝ նեֆրիտի, օնիքսի, լեռնային բյուրեղապակու վրա։ Ալեբաստրը կամ բյուրեղային գիպսը առավել ոչ կայուն և ոչ հարատև նյութեր են։ Քարե քանդակ ստեղծելու համար նախ կավից, ապա գիպսից պատրաստվում է մանրաքանդակը, այնուհետև ստեղծագործությունը տեղափոխվում է քարի վրա։ Քարի հետ աշխատելու մեթոդը կերտումն է որի համար օգտագործվում է հատուկ գործիքներ և ունի աշխատանքային փուլեր որոնցում օգտագործվում է մուրճը։ # - Քարի բեկորից արձանափորիչով հեռացվում են ավելորդ, խոշոր բեկորները։ Արձանափորիչը պողպատից է, ունի սուր ծայր, վերևի մասում քառանկյուն կամ կլորավուն է։ # - Շերտավորման փուլում մանրամասն հեռացվում են մանր կտորները։ Այս փուլում աշխատում են ատամնավոր հատիչով<ref>[https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/141378/%D0%A2%D1%80%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%BA%D0%B0 Ատամնավոր հատիչի մասին ակադեմիական բառարանում]</ref> ({{lang-en|tooth chisel}}, {{lang-ru|троянка}}), որը նույնպես պողպատից է, վերևի մասում կլորավուն ատամնավոր ծայրով։ # - Հեռացվում են ավելորդ շերտերը հատիչով (առանց ատամների)։ # - մանր հատիչով մշակում են ականջի խոռոչը, մազերը, աչքերը և այլն<ref>[http://iskusstvoed.ru/2016/02/14/%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B-%D0%B8%D0%B7-%D0%BA%D0%B0%D0%BC/ Техники и материалы скульптуры из камня]</ref>։ Բնօրինակ արձանի պատճենումը, որ շատ կարևոր էր հին հունական քանդակների համար, կատարվում էր համեմատաբար ազատ ոճով։ Բնօրինակը շրջապատվում էր փայտե շրջանակի վրա ձգված լարերով, որոնցից չափումներ կատարելով ստեղծվում էր պատճենը։ Հաճախ, որ պատճենելուց քիչ կետեր էին օգտագործում, որի պատճառով հաճախ վերջնական արդյունքը տարբերվում էր բնօրինակից<ref>Cook, R.M., Greek Art, Penguin, 1986 (reprint of 1972), ISBN 0140218661, page 147</ref>։ === Մետաղ === [[Պատկեր:Refugees medal DSCF9937.JPG|thumb|Լյուդվիգ Գիս, «Փախստականներ», 8 x 9.8 սմ, [[1915]]]] [[Բրոնզ]]ը և նրան վերաբերող այլ համաձուլվածքները ամենահին և ամենից շատ օգտագործվողներն են ձուլածո քանդակում առ այսօր։ Հաճախ բրոնզե քանդակը պարզապես «բրոնզ» են անվանում։ Բրոնզի փոշին և նուրբ թերթիկները ծառայում են փայտը, ոսկրը, սև մետաղները և գիպսը բրոնզապատելու համար։ Բրոնզի հատկությունները (ճկունություն, կպչունություն, պլաստիկություն) հնարավորություն են ընձեռում արձանի ամենամանր մասերը վերարտադրել, առանց հավելյալ նեցուկի ստեղծել ծավալային կոմպոզիցիաներ, ստանալ սնամեջ, համեմատաբար թեթև ձուլվածքներ։ Բրոնզն օքսիդանալով ձեռք է բերում կայուն երանգներ (բնական բրոնզափայլ), լավ է ենթարկվում ոսկեզօծման, դրվագման, փորագրման, որոնք բազմազան են դարձնում առարկայի գույնն ու ֆակտուրան։ Մ․ թ․ ա․ III հազարամյակում [[Միջագետք]]ում և 2-րդ հազարամյակում [[Եգիպտոս]]ում բաց կաղապարներով ձուլումը փոխարինվել է կավե երկփեղկ փակ կաղապարներով ձուլմամբ։ [[Միջին Արևելք]]ում I հազարամյակի վերջին բրոնզյա իրերը դրվագազարդվել են պղնձով, արծաթով, երբեմն՝ նաև ոսկով։ [[Չինաստան]]ում, ուր բրոնզը հայտնի էր մ․ թ․ ա․ 2-րդ հազարամյակից, կիրառվել է, այսպես կոչված, մոմե ձուլման եղանակը։ [[Հունաստան]]ում մ․ թ․ ա․ V–IV դդ․ բրոնզե մեծ արձաններ ձուլելիս կիրառել են «մոմե մոդելը կորուսելու» եղանակը, որը մինչև օրս էլ կիրառվում է մոնումենտալ քանդակագործության բնագավառում<ref name="jepsculpture">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | title = Flash animation of the lost-wax casting process | work = | publisher = James Peniston Sculpture | date = | url = http://www.jepsculpture.com/bronze.shtml| doi = | accessdate = 2008-11-30}}</ref>։ [[Հին Հռոմ]]ում հուշարձանները (Մարկոս Ավրելիուսի հեծյալ արձանը Հռոմի Կապիտոլիումում, մ․ թ․ II դ․), կիսանդրիները, կանթեղները ձուլում էին մեծ հատվածներով։ Միջին դարերում բրոնզից ձուլել են եկեղեցական և պալատական սպասք, կահույքի մասեր, տաճարների քանդակազարդ դռներ, կաթսաներ, կենցաղային առարկաներ։ [[Վերածնություն|Վերածնության դարաշրջանում]] շատ արձաններ ձուլվել են «մոմե մոդելը կորուսելու» եղանակով։ Ամենահին պահպանված ձուլված քանդակը մ․թ․ա․ 3200 թվականի պղնձե գորտն է (Միջագետք)<ref name=mco>{{Cite journal| last = Ravi| first = B.| title = Metal Casting – Overview| publisher = Bureau of Energy Efficiency, India| year = 2004| url = http://www.emt-india.net/process/foundries/pdf/CDA1.pdf| postscript = }}</ref>։ === Փայտ === [[Պատկեր:Detalle crucificado Luján Pérez, 1793.jpg|thumb|right|Մահացած Քրիստոսը, Իսպանիա, ներկած փայտ, 1793.]] Փայտը, որպես քանդակի նյութ, օգտագործվել է շատ մշակույթներում դեռևս անհիշելի ժամանակներից<ref name="Google books"/>, բայց առանձնապես գնահատվել է միջին դարերում և գերմանական վաղ վերածննդի ժամանակ, երբ տաճարների ներքին հարդարանքում մեծ մասամբ տեղադրվել են ներկված և ոսկեջրած սրբերի արձաններ, ամբիոնների, երգչախմբի նստարանների դետալներ, փորագիր միջնորմներ (ժյուբե)։ Օգտագործվել է հիմնականում փափուկ փայտանյութ, որը հեշտ է ենթարկվում մշակման։ Չնայած փայտե արձանների տարածմանը, նրանք ավելի քիչ են պահպանվել քան քանդակի այլ հիմնական նյութերից ստեղծվածները, քանի որ ենթակա են քայքայման, կրակի և միջատների ազդեցությանը։ Դրսում տեղադրված փայտե արձանների մեծ մասը չի պահպանվել։ Չինաստանում և Ճապոնիայում, ինչպես նաև Օկեանիայի և Աֆրիկայի շատ քանդակներ փայտից են։ Բաց գույնի փայտը հարմար է դիմակների և քանդակների համար։ Քանդակների մեծ մասը փորագրելուց հետո ներկվում է, բայց ներկը ավելի քիչ է դիմանում քան փայտը։ Այդ պատճառով հին ժամանակներից մեզ հասած քանդակները հիմնականում գունաթափված են։ Շատ անգամ ներկելուց առաջ փայտը գիպսով պատել են ու նոր ներկել։ === Կավ === [[Պատկեր:Niccolo da Uzzano by Donatello - cast.jpg|220px|մինի|Նիկոլո դա Ուզանոյի կիսանդրին, հեղ․՝ [[Դոնատելլո]] (ներկած [[տերակոտա]])]] Կավը քանդակի ամենահին նյութերից է, որը օգտագործվում է և՛ որպես քանդակի հիմնական նյութ, և՛ որպես նյութ նախնական մոդելի համար<ref>[http://www.vam.ac.uk/content/articles/s/clay-into-terracotta/ V&A Museum, Sculpture techniques: modelling in clay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120802094251/http://www.vam.ac.uk/content/articles/s/clay-into-terracotta/ |date=2012-08-02 }}, accessed August 31, 2012</ref>։ Կավը քանդակի համար շատ հարմար նյութ է, այն հասանելի է ողջ աշխարհով մեկ, քարի կամ փայտի նման չունի հիմնական ձև։ Նրանով աշխատելու համար պետք չեն կտրող, հատող հատուկ գործիքներ։ Թրջելուց և հունցելուց հետո, կարելի է միայն ձեռքով քանդակ ստեղծել։ Միջին և մեծ քանդակ ստեղծելու քանդակագործները օգտագործում են փայտե թիակներ, որոնց մի մասի վրա ամրացվում են տարբեր հաստության, շրջանագծի և ձևի մետաղյա օղակներ<ref name="Կուկինա">{{cite book | title=Золотой век глины. Скульптурные группы из раскрашенной терракоты в художественной культуре раннего итальянского Возрождения | publisher=Грифон | author=Елена Кукина | authorlink=| year=2015 | pages=290 | isbn=978-5-98862-054-9}}</ref>։ Շատ մշակույթներում կավից պատրաստված խեցեղենը պարունակել է քանդակի տարրեր, իսկ փոքր կավե քանդակները մեծ ժողովրդականություն են վայելել։ Հին Հռոմից, Միջագետքից մինչև Չինաստան ստեղծել են կավե քանդակներ օգտագործելով տարբեր տեխնոլոգիաներ<ref>Rawson, 140–144; Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 112–113; Henig, 179–180</ref>։ Չորանալուց հետո կավը պնդանում է, բայց թրջվելուց հետո նորից է փափկում։ Ջուրը կավի քիմիական կառուցվածքի մեջ է։ Դեռևս [[նոր քարի դար]]ի դարաշրջանում, ստեղծված ֆորման պահպանելու համար սկսել են կավը թրծել և նրան ամրություն տալ։ Սովորական չորացման ժամանակ գոլորշիանում է ավելացված ջուրը, իսկ 500-600C° ջերմաստիճանում [[Թրծում|թրծման]] ժամանակ կավը փոխում է քիմիական բաղադրությունը, «կորցնում է ջուրը», դառնում քարի պես պինդ և այլևս չի ենթարկվում ջրի ազդեցությանը<ref name="Կուկինա" />։ == Քանդակագործների սոցիալական կարգավիճակ == [[File:Adam Kraft.jpg|thumb|upright| [[Ադամ Կրաֆթ]], ինքնաքանդակ Նյուրենբերգի Սրբ․ Լորենց եկեղեցում, 1490-ականներ]] Աշխարհահռչակ քանդակագործները սովորաբար եղել են արհեստավորներ, որոնց աշխատանքները անստորագիր էին։ Որոշ մշակույթներում, օրինակ՝ Չինաստանում, քանդակը չի կիսել գրականության կամ գեղանկարչության հեղինակությունը, և դա ազդել է քանդակագործներիի կարգավիճակին<ref>Rawson, 140–144; Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 112–113; Henig, 134–135</ref>։ Նույնիսկ հին Հունաստանում, անգամ Ֆիդիասի նման հայտնի քանդակագործները ունեին արհեստավորի կարգավիճակ, և շատ չէին վարձատրվում, թեև նրանցից շատերը ստորագրում էին իրենց ստեղծագործությունները<ref>Burford, Alison, "Greece, ancient, §IV, 1: Monumental sculpture: Overview, 5 c)" in [[Oxford Art Online]], accessed August 24th, 2012</ref>։ Միջնադարում նկարիչները, ինչպիսիք են [[12-րդ դար]]ում ստեղծագործած [[Գիսլեբերտուս]]ը, երբեմն ստորագրում էին իրենց աշխատանքները և պահանջարկ ունեին տարբեր քաղաքներում, հատկապես Իտալիայում սկսած [[Տրեչենտո|Վաղ վերածննդից]] այնպիսի քանդակագործներ՝ [[Առնոլֆո դի Կամբիո]]ն և Նիկոլա Պիզանոն եւ նրա որդին՝ [[Ջիովանի Պիզանո|Ջովաննին]]։ Թանկարժեք մետաղներով և քարերով աշխատող վարպետները մեծ գումարներ էին ստանում, պատկանում էին հզոր համքարությունների և սոցիալական բարձր կարգավիճակ ունեին։ Շատ քանդակագործներ զբաղվում էին տարբեր արվեստներով՝ [[Անդրեա դել Վերոկկիո]]ն նկարչությամբ, իսկ [[Միքելանջելո]]ն և Յակոպո Սանսովինոն՝ ճարտարապետությամբ։ Որոշ քանդակագործներ մեծ արվեստանոցներ ունեին։ Նույնիսկ [[Վերածննդի դարաշրջան|Վերածննդի ժամանակ]] [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ի և այլ հայտնիների կողմից քանդակագործությունը ընկալվում էր, որպես ֆիզիկական աշխատանք և արվեստների ցուցակում չէր, միայն Միքելանջելոյի հեղինակությունն է այս կարծիքին վերջ դրել։ Բարձր Վերածննդի արվեստագետներից, ինչպիսիք են Միքելանջելոն, Լեոնե Լեոնին և Ջիամբոլոլնան, կարողացել են հարստանալ և ազնվական տիտղոսներ ստանալ<ref>Olsen, 150–151; Blunt</ref>։ Շինությունները զարդարող դեկորատիվ քանդակը շարունակել է համարվել արհեստ, բայց առանձին առարկաներ քանդակող քանդակագործները ներգրավվել են նկարիչների շարքերը։ [[18-րդ դար]]ից կամ ավելի վաղ քանդակը նույնպես սկսել է հետաքրքրել հասարակության միջին դասին, թեև ավելի դանդաղ, քան նկարչությունը։ Կին քանդակագործները ավելի ուշ են հայտնվել քան կին նկարիչները, և մինչև 20-րդ դարը քիչ են հայտնի եղել։ == Անիկոնիզմ == [[Անիկոնիզմ]]ը բացասական դիրքորոշումն է կրոնական քանդակագործությանը։ Դա շարունակում է սահմանափակումներ ունենալ միայն [[հուդայականություն]]ում, որը չի ընդունել կերպարային քանդակը մինչև [[19-րդ դար]]ը<ref>[https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0018_0_17899.html Jewish virtual library, History of Jewish sculpture]</ref>։ Վաղ [[բուդդայականություն]]ը և վաղ [[քրիստոնեություն]]ը նույնպես չէին ընդունում մեծ քանդակները։ Այս երկու դավանանքները հետագայում վերանայեցին իրենց վերաբերմունքը քանդակին և այն սկսեց մեծ դեր խաղալ՝ հատկապես բուդդայականությունում։ Արևելյան ուղղափառ քրիստոնեությունը երբեք չի ընդունել մոնումենտալ քանդակագործությունը։ [[Իսլամ]]ը հետևողականորեն մերժել է ֆիգուրատիվ քանդակը, բացառությամբ շատ փոքր արձանիկների և բարձրաքանդակներում կենդանիների կերպարների, որոնք օգտակար դերակատարում ունեն, ինչպես՝ [[Ալհամբրա]]յի շատրվանները պահող առյուծները։ [[Բողոքականություն|Բողոքականության]] շատ ճյուղեր նույնպես ընդունում կրոնական քանդակագործությունը։ Կրոնական դրդապատճառներով քանդակների դեմ պայքարելու և ոչնչացնելու շատ դեպքեր են հայտնի՝ սկսած վաղ քրիստոնեական [[պատկերամարտություն]]ից, և միջնադարյան [[Ռեֆորմացիա]]յի սրբապատկերների դեմ պայքարից, և վերջացրած Բամիանի Բուդդաների ոչնչացումով։ == Պատմություն== === Նախապատմական շրջան === [[File:Venus of Willendorf frontview retouched 2.jpg|thumb|220px|Նախապատմական Վեներա]] Քանդակագործության վաղ նմուշներն ստեղծվել են դեռևս [[պալեոլիթ]]ի ժամանակահատվածում, երբ մարդը սկսել է քարով քար մշակել։ Ամենավաղ անվիճելի օրինակները պատկանում են Աուրինյակ մշակույթին, որը ծավալվել է Եվրոպայում ու հարավ-արևմտյան Ասիայում և ակտիվ է եղել [[Վերին պալեոլիթ]]ի սկզբում։ Քարանձավային ամենավաղ ստեղծագործություններից բացի այս մշակույթի մարդիկ ստեղծել են նուրբ ձևավորված քարե գործիքներ, արտադրության կախազարդեր, ապարանջան, փղոսկրային պսակներ եւ ոսկորներ, ինչպես նաեւ եռաչափ պատկերներ<ref>P.Mellars, Archeology and the Dispersal of Modern Humans in Europe: Deconstructing the Aurignacian, ''Evolutionary Anthropology'', vol. 15 (2006), pp. 167–182.</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=e75T03MIp3sC&pg=PA211|page=211|title=History of Humanity: Prehistory and the beginnings of civilization|year=1994|author=de Laet, Sigfried J.|publisher=UNESCO }}</ref>։ Գերմանիայի Հոհլենշտեյնի Ստադել շրջանում հայտնաբերվել է մոխրագույն մամոնտի փղոսկրից պատրաստված 30 սմ բարձրության անթրոպոմֆորտ առյուծ-մարդու արձանիկը։ Այն թվագրված է մոտ մ․թ․ա․ 35-40 դարերով, այն և Հյոլ Ֆելսի Վեներայի հետ համատեղ համարվում է կերպարային արվեստի հայտնի ամենավաղ թվագրված անվիճելի օրինակը<ref>Cook, J. (2013) ''Ice Age art: arrival of the modern mind'', The British Museum, {{ISBN|978-0714123332}}</ref>։ Մարդն սկսել է փորագրել, ռելիեֆներ ստեղծել քարի և ոսկորի վրա։ [[Մեզոլիթ]]ի, [[նեոլիթ]]ի շրջանում արդեն ունեցել են բավականին լայն աշխարհագրական ընդգրկում։ 27000-32000 տարի առաջ մարդը սկսել է փորագրել [[ժայռապատկեր]]ներ։ Նախապատմական արվեստից գոյատևել են փոքր դյուրակիր կնոջ մարմնով բոլորաքանդակներ՝ այդ արձանիկները պայմանականորեն կոչվում են «Նախապատմական Վեներաներ», օրինակ՝ Վիլենդորֆի Վեներա (մ․թ․ա․ 24-26,000)<!-- <ref>The [[Swimming Reindeer]] of about 13,000 years ago is one of the finest of a number of [[Magdalenian]] carvings in bone or antler of animals in the [[art of the Upper Paleolithic]], although they are outnumbered by engraved pieces, which are sometimes classified as sculpture.</ref> -->։ Լեսպուգի Վեներա<ref>DDAA. La Gran enciclopèdia en català. VII. Barcelona: Edicions 62, 2004. ISBN 84-297-5435-0</ref>։ Սրանք խորհրդանշել են պտղաբերությունը։ Մոտավորապես 13000 տարի առաջ ստեղծված Լողացող եղջերուն հանդիսանում է Վերին պալեոլիթի արվեստի ոսկորի կամ եղջյուրների փորագրության մադլենյան քանդակների լավագույն նմուշներից մեկը, չնայած որ այստեղ գերազանցում է փորագրությունը, բայց դասվում են որպես քանդակ<ref>Hahn, Joachim, "Prehistoric Europe, §II: Palaeolithic 3. Portable art" in [[Oxford Art Online]], accessed August 24, 2012; Sandars, 37–40</ref>։ Ամենահայտնի նախապատմական խոշոր քանդակներից երկուսը գտնվել են Ֆրանսիայում գտնվող [[Տրուա Ֆրեր]] քարանձավներում, որտեղ մոտ 12-17.000 տարի առաջ հմուտ քանդակագործները մատների և քանդակագործի թիակ օգտագործելով կավից ստեղծել են մի զույգ զուբրի քանդակ<ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=mBrvazPDFoYC&pg=PT36|title=Gardner’s Art through the Ages: The Western Perspective, Volume 1|page=36|author=Kleiner, Fred|year=2009 }}</ref>։ [[Մադլենյան մշակույթ]]ին Մադլենյան մշակույթի ժամանակ տիրապետող են դարձել կայծքարե բազմազան հատիչները, ծակիչները, քերիչները։ Բարձր զարգացման է հասել ոսկրի մշակումը։ Բնորոշ են ոսկորների և եղջյուրների վրա փորագիր պատկերները» եղջյուրներից, մամոնտի ոսկորներից ու ժանիքներից քանդակները, միագույն և բազմագույն պատկերները քարայրերի պատերին ու առաստաղներին<ref>[[:s: Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.djvu/127|Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, էջ 127]]</ref>։ [[Վաղ պալեոլիթ]]ի պարզ փորագիր առարկաները զարգանալով հետագայում վերածվել են ոսկորի կազմությանը հարմարեցված ավելի սխեմատիկ զարդարանքների, անիմալիստական ֆիգուրների։ [[Բրոնզի դար]]ում քանդակագործությունը մասնագիտացել է, կիրառականի կողքին ձեռք բերել նաև գեղագիտական նշանակում՝ որոշակի գաղափարական կողմնորոշմամբ։ Մեզոլիթի սկզբի հետ Եվրոպայում կերպարային քանդակագործությանը մեծապես կրճատվել է <ref>Sandars, 75–80</ref>, մինչև հռոմեական ժամանակաշրջանը մնացել է որպես արվեստի քիչ տարածված տարրերից, քան գործնական առարկաների բարձրաքանդակային ձևավորումները։ Չնայած դրան ստեղծվել են այնպիսի գործեր, ինչպիսիք են Եվրոպական երկաթե դարաշրջանի Գունդեստրուպ ավազանը և բրոնզի դարի Տրոնդհոլմի արևի կառքը<ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?/Ի։"id=mBrvazPDFoYC&pg=PT36|title=Gardner’s Art through the Ages: The Western Perspective, Volume 1|page=36|author=Kleiner, Fred|year=2009 }}</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Lion man photo.jpg|«Առյուծ-մարդ», [[Հոլենշթեյն Շտադել]]ից, այժմ Ուլմի թանգարանում, [[Ուլմ]], [[Գերմանիա]], ամենահին մարդակերպ, մարդ-կենդանու արձանիկը, մ․թ․ա․{{nbsp}}35–40,000 File:Magdalenian horse.jpg|«Մադլենյան ձի»,մ․թ․ա․{{nbsp}}17,000 Ազգային հնագիտութան թանգարան, Ֆրանսիա File:Speerschleuder LaMadeleine.jpg|«Սողացող բորեն»ի մ․թ․ա․{{nbsp}}12–17,000, Ֆրանսիա File:Sleeping Reindeer 3 2918856445 7d66cc4796 o.jpg|«Լողացող եղջերու» մ․թ․ա․{{nbsp}}13,000, [[Ֆրանսիա]] Image:Solvognen - Do 2010 1276.jpg|«Արևի կառք», մոտ․ մ․թ․ա․{{nbsp}}1800–1500 Image:Laussel.jpg|«Լաուսելի Վեներա» մ․թ․ա․{{nbsp}}27,000,Ֆրանսիա Image:JomonStatue.JPG|«Ջոմոնի արձանիկ», [[Ճապոնիա]] </gallery> === Անտիկ շրջան === Քանդակագործության ամենավաղ կենտրոններն են եղել [[Հին Եգիպտոս]]ը, Չինաստանը, Հնդկաստանը և [[Միջագետք]]ը, որտեղ մ․թ ա․ 4000 թվականին կային խեցեգործական վառարաններ<ref>Midgley, Barry. Escultura, modelado y cerámica (en castellà). Madrid: Hermann Blume, 1982. ISBN 84-7214-259-0</ref>։ Եգիպտոսում մասնագիտացված քանդակագործություն վկայված է դեռևս մ․թ․ա․ IV հազարամյակից, սակայն բուռն ծաղկումն սկսվում է [[մ․թ․ա․ 18-րդ դար]]ից՝ տալով բոլորաքանդակի ու ռելիեֆի անգերազանցելի նմուշներ։ Մ.թ.ա. IV հազարամյակից քանդակագործությունը զարգացել է նաև [[Միջագետք]]ում՝ [[Շումեր]]ում, [[Աքքադ]]ում, [[Բաբելոն]]ում, [[Ասորեստան]]ում։ [[Փոքր Ասիա]]յում և [[Մերձավոր Արևելք]]ում նկատելի ժառանգություն են թողել նաև խեթերը, Միտաննին, Իրանը (հատկապես Աքեմենյան հարստության օրոք, մ․թ․ա․ VI–IV դդ․)։ Նույնքան հին է [[Հնդկաստան]]ի, [[Ճապոնիա]]յի, [[Չինաստան]]ի քանդակագործությունը, որոնցից յուրաքանչյուրում ակնհայտորեն դրսևորված են ուրույն մեկնաբանություն գտած և հաճախակի սիմվոլիկայի ու այլաբանությունների օգնությամբ արտահայտված տեղական թեմաներն ու կրոնական պատկերացումները։ ==== Հին Մերձավոր Արևելք ==== Միջագետքի Պրոտոլիտրատի շրջանում, որտեղ գերակշռում էր Ուրուկի շրջանը, ստեղծվել են այնպիսի բարդ գործեր, ինչպիսին են Վարկի սափորը և գլանաձև կնիքները։ Բաղդադին մոտ Էլամում հայտնաբերվել է մ․թ․ա․ 3000-2800 թվականներին ստեղծված 8 սմ բարձրություն ունեցող կրաքարե [[Guennol Lioness]] արձանիկը՝ մկանուտ մարդակերպ էգ-առյուծը<ref name="ReferenceA">Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 45–59</ref>։ Գտնվել են ավելի ուշ շրջանի խոշոր աչքերով կրոնավորների մինչև 30 սմ բարջրությամբ ալեբաստրե արձանիկներ, որոնցից շատ քիչ են պահպանվել<ref name="ReferenceA"/>։ Շումերա-աքքադյան շրջանի տղամարդկանց արձանիկները սովորաբար ունեին ընդգծված մեծ աչքեր և երկար մորուքներ։ Շատ քանդակներ են գտնվել Ուրի թագավորական դամբարանում (մոտավորապես՝ մ․թ․ա․ 2650թ․), նրանց թվում «[[Խոյը թփերում]]» թեմայով երկու արձանիկ, [[Պղնձե ցուլ]]ը և ցլի գլուխը Ուրի քնարներից մեկի վրա<ref name="ReferenceA"/>։ Մինչև [[մ․թ․ա․ 10-րդ դար]]ի Նորասորական կայսրությունը եղած շրջաններում Միջագետքյան արվեստը պահպանվել է մի քանի ձևերով՝ գլանաձև կնիքներ, փոքր բոլորաքանդակներ և հարթաքանդակներ, և տների համար նախատեսված՝ կրոնական և աշխարհիկ թեմաներով խեցեղեն սալիկներ<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, Chapters 2–5</ref>։ [[Գիշերվա թագուհի]] (Բարնիի բարձրաքանդակ) բարձրաքանդակը համեմատաբար մեծ (50 х 37 սմ) [[տերակոտա]]յից սալ է։ Պատկերված է բվերով և առյուծներով շրջապատված, գիշատիչ թռչունի ոտքերով մերկ աստվածուհի։ Թվագրվում է մ․թ․ա․ 19-18-րդ դարերով<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 110–112</ref>։ տաճարներում գտնվել են նաև քարե սյուներ, նախատեսված կամ զոհաբրությունների համար կամ նշանավորելու համար հաղթանակները կամ նվիրված տարբեր տոնակատարությունների, բայց քանի որ գրառումներ չկան, ապա նրանց օգտագործմման նպատակները պարզաբանված չեն<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 66–74</ref>։ Այդպիսին են Ոսկրկուլների ստելան և Սալմանասար III-ի սև կոթողը<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 66–74; 167</ref>։ Ասորացիները գրավելով ողջ միջագետքը և հարակից տարածքները ստեղծեցին հզոր և հարուստ պետություն, ինչպիսին մինչ այդ չէր եղել այդ շրջանում։ Նրանց ստեղծած պալատաների և հասարակական վայրերի արվեստը նախատեսված էր համեմատվելու համար Եգիպտական կայսրության հիասքանչ արվեստի հետ։ Մեծ թագավորությունը Ասորեստանին թույլ էր տալիս քանդակում օգտագործել հյուսիսային Իրաքի քարը, ինչը որ նրանք անում էին մեծ քանակությամբ։ Ասորեստանցիները մշակել էին պալատական պատերի վրա փորագրության ուրույն ոճ՝ պատերազմների կամ որսի տեսարաններով։ Բրիտանական թանգարանը ունի հիասքանչ հավաքածու, այդ թվում՝ «Առյուծի որս»-ը Աշուրբանիպալից և Լաքիշի բարձրաքանդակները<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 141–193</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Guennol Lioness.jpg|[[Guennol Lioness]], մ/թ․ա․ 3-րդ հազարամյակ File:Statue Gudea Met 59.2.jpg|Գուսեայի արձանիկներից մեկը մ․թ․ա․ 2090 File:Lilith Periodo de Isin Larsa y Babilonia.JPG|Գիշերվա թագուհի մոտավորապես մ․թ․ա․ 1800 File:Sculpted reliefs depicting Ashurbanipal, the last great Assyrian king, hunting lions, gypsum hall relief from the North Palace of Nineveh (Irak), c. 645-635 BC, British Museum (16722368932).jpg|Հատված «Առյուծի որս»-ից Աշուրբանիպալից, մ․թ․ա․ 640, [[Նինվե]] </gallery> ==== Հին Եգիպտոս ==== [[Պատկեր:Nofretete Neues Museum.jpg|մինի|Թութմոս, [[Նեֆերտիտիի կիսանդրի]]ն<ref>Милица Эдвиновна Матье, Во времена Нефертити. — Л., М.: Искусство, 1965.</ref>, 1351-1334 մ.թ.ա, [[Բեռլինի եգիպտական թանգարան]]]] Հին Եգիպտոսի մոմումնենտալ քանդակը հայտնի է ողջ աշխարհով, բայց նուրբ և փոքր ստեղծագործությունները գերկշռում են։ Եգիպտացիները օգտագործել են խորաքանդակի հատուկ տեսակ՝ այսպես կոչված՝ կոյլանոգլիֆ կամ «en creux» ռելիեֆը, այսինքն՝ հարթության վրա փորագրված ուրվապատկեր, որը շատ լավ հարմարեցված է վառ արևի տակ դիտելու համար։ Խորաքանդակում, ինչպես նաև գեղանկարչությունում եգիպտացիները մարդկային ֆիգուրների համար օգտագործում էին հատուկ կանոն, որտեղ կանգնածները լայն դրված ոտքերն ու գլուխը՝ կիսադեմ, կրծքավանդակը դիմացից։ Մարմնի մասերի հարաբերությունը ենթարկվում էր «18 բռունցքի» կանոնին (ոտնաթաթերից մինչև մազերի գիծը ճակատին)<ref>Smith, 33</ref> Այս կանոնը հայտնվել է առաջին դինաստիայի [[Նարմերի տախտակ]]ում, բայց այնտեղ նույնպես, ինչպես միշտ կանոնը գործում է միայն գլխավոր «հերոսների» համար, ետին պլանի երկրորդական դեմքերն՝ ստրուկները, գերիներն ու դիակները այս կանոնին չեն ենթարկվում<ref>Smith, 12–13 and note 17</ref>։ Մյուս պայմանականությունից է տղամարդկանց ավելի մուգ պատկերելը, քան կանանց։ Շատ ավանդականացված դիմանկարային արձանները հայտնվել են դեռեւս Երկրորդ դինաստիայի ժամանակ՝ մինչև մ․թ․ա․ 2780 թվականը<ref>Smith, 21–24</ref>, բացառությամբ [[Էխնաթոն]]ի կառավարման շրջանի Ամարնա արվեստի ժամանակ<ref>Smith, 170–178; 192–194</ref>։ և XII դինաստիայի ժամանակ։ Տիրակալների դեմքերի իդեալականացումը և մյուս կանոնները պահպանվել են մինչև հույների ներխուժումը<ref>Smith, 102–103; 133–134</ref>։ Եգիպտական փարավոնները միշտ աստվածներ են համարվել։ Մյուս աստվածները ավելի քիչ են պատկերվել խոշոր քանդակներում, բացառությամբ այն քանդակների, որտեղ նրանք ներկայացնում են փարավոնին, բայց մյուս աստվածները հաճախ են պատկերված այլ պատկերներում և բարձրաքանդակներում։ Աբու Սիմբալի տաճարին կից չորս հսկա արձանները պատկերում են [[Ռամզես II (Մեծ)|Ռամզես II]] -ին<ref>Smith, 4–5; 208–209</ref>։ Աստվածների փոքր ֆիգուրները կամ կենդանիներ անձնավորված արձանիկները շատ էին տարածված Եգիպտոսում և հանդիպում են տարբեր նյութերով կատարված։ Ավելի խոշոր քանդակներ են պահպանվել Եգիպտական IV դինաստիայի (մ․թ․ա․ 2680-2565.) տաճարներում, ամրագրվել էր [[Հոգու հասկացությունը Հին Եգիպտոսում|Կա]] արձանի գաղափարը։ Այդ արձանները դրվում էին դամբարաններում, որպես հոգու հանգստավայր։ Պահպանվել են բազմաթիվ վարչական աշխատողների և նրանց կանանց պայմանականացված արձանիկներ, որնց մեծ մասը կատարված է փայտով, մի նյութով, որը Եգիպտոսի չորային պայմաններում հիասքանչ հարատևում է դարերի ընթացքում։ Դամբարաններում պահպանվել են անմազ և նատուրալիստական քանդակված, այսպես կոչված «պահեստային գլուխները»։ Վաղ դամբարաններում գտնվել են ստրուկների, կենդանիների, շենքերի և տարբեր առարկաների փոքր մոդելներ, որոնք նախատեսված էին հուղակավորվածի անդրշիրիմյան կյանքի համար<ref>Smith, 89–90</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Narmer Palette, Egypt, c. 3100 BC - Royal Ontario Museum - DSC09726.JPG|Նարմերի տախտակի ֆաքսիմիլեն, մ․թ․ա․ 3100, որտեղ պարզ երևում է համամասնությունները ըստ եգիպտական կանոնի File:King Menkaura (Mycerinus) and queen.jpg|Մենկաուրան և թագուհին, Հին Թագավորություն, Դինաստիա 4, 2490-2472 թթ .: Ամուսնու թևի տակից երևում է կնոջ պայմանական կրճատված ձեռքը File:GD-EG-Caire-Musée120.JPG|Գերեզմաի փայտե արջանիկներ, Դինաստիա XI; բարձր ադմինիստրատորը հաշվում է իր անասունները File:Mask of Tutankhamun 2003-12-07.jpg|Թութանհամոնի ոսկե դիմակը, ուշ տասնութերորդ դինաստիա, Եգիպտոսի թանգարան File:BM, AES Egyptian Sulpture ~ Colossal bust of Ramesses II, the 'Younger Memnon' (1250 BC) (Room 4).jpg|Երիտասարդ Մեմնոն մ․թ․ա․ 1250, Բրիտանական թանգարան Image:Egypte louvre 066.jpg|Օսիրիսը լազուրիտի սյան վրա, ձախից գորը և աջից Իսիդան22-րդ դինաստիա, Լուվր Image:Ka Statue of horawibra.jpg|Կա արձանը, Եգիպտոսի թանգարան, Կահիրե File:Block statue Pa-Akh-Ra CdM.jpg|Պա-Անհ-Ռայի արձանը, Պտայի արձանի մոտ: ուշ թագավորություն մ.թ.ա. 650-633 թթ. </gallery> === Եվրոպա === ==== Հին Հունաստանի քանդակագործություն ==== [[Պատկեր:Vognstyreren-fra Delfi2.jpg|thumb|300px|Հին հունական բրոնզե քանդակ, Դելֆիի կառապան (հատված)]] [[Հին Հունաստան]]ում քանդակագործությունն արվեստների առաջատար բնագավառ էր․ նրա բուռն զարգացման համար զաղափարական հող են ծառայել ստրկատիրական Հունաստանի դեմոկրատական ու մարդասիրական իդեալները՝ իրենց աշխարհիկ ու կրոնական մարմնավորումներով։ Սաղմնավորվելով «Հոմերոսյան դարաշրջանում» (մ. թ. ա. XI–IX դդ․), հունական քանդակագործությունն արխաիկայի փուլում (մ․թ․ա․ VII–VI դդ․) սահմանել է իր մարդամեծար ռեալիստական կողմնորոշումն ու պրոֆեսիոնալիզմի նորմերը, և այդ հիմնահարկի վրա ստեղծել դասական շրջանի (մ. թ. ա. V–IV դդ․) իր մեծ [[Դասական արվեստ|արվեստը]], որի հանճարեղ ներկայացուցիչներն էին քանդակագործներ [[Միրոն]]ը, [[Պոլիկլետոս]]ը, [[Ֆիդիաս]]ը, [[Սկոպաս]]ը, [[Պրաքսիտելես]]ը և [[Լիսիպպոս]]ը, որոնք կերտել են հոգևոր և ֆիզիկական միասնությամբ օժտված կատարյալ մարդկանց և մարդակերպ աստվածների կերպարներ։ [[Հելլենիզմ|Հելլենիստական շրջան]]ի քանդակագործության մեջ ուժեղացել են մի կողմից միապետներին մեծարելու, մյուս կողմից՝ դեկորատիվ–զարդարարական հակումները, բայց և ստեղծվել են հունական դասական ավանդույթներին հարող այնպիսի գլուխգործոցներ, ինչպիսիք են՝ «Սամոթրակյան Նիկեն», «Միլոսյան Աֆրոդիտեն», Պերգամոնի Զևսի մեծ զոհարանի գոտու բարձրաքանդակները, «Լաոկոոնը» և այլն։ Ի տարբերություն Հունաստանի, Հին Հռոմում առավել մեծ զարգացում է գտել [[դիմաքանդակ]]ը, որի ակունքներից մեկն էտրուսկյան արվեստն էր։ Հռոմեական քանդակագործությունը հանրապետական շրջանում կերտել է անհատի ու քաղաքացու խստաշունչ ռեալիստական կերպարներ, իսկ կայսերական շրջանում հաճախակի իդեալականացրել տիրակալներին։ Հին հունական քանդակագործության առաջին յուրահատուկ ոճը մշակվել է վաղ բրոնզե դարաշրջանի [[Կիկլադներ|Կիկլադյան]] ժամանակաշրջանում (մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակ), որում մարմարե ֆիգուրները՝ հիմնականում կանացի և փոքր, ներկայացված են պճնագեղ երկրաչափական ոճով։ Առավել տարածված է կանգնած դիրքը առջևում խաչած ձեռքերով։ Մնացած ֆիգուրները տարբեր դիրքերով են, ներառյալ աթոռին նստած տավղահարի բարդ ֆիգուրը<ref>[[commons:Category:Getty Villa - Harp player - inv. 85.AA.103|images of Getty Villa 85.AA.103]]</ref>։ Հաջորդող Մինոյան և [[Միկենյան քաղաքակրթություն]]ները էլ ավելի են զարգացրել քանդակը, բայց մոտավորապես մ․թ․ա 650 թվականին հայտնվել են [[կուրոս]]ները։ Սրանք դամբարաններում և տաճարներում հայտնաբերված մերկ երիտասարդների արձաններ են։ Հայտնվել են նաև կուրոսներին համարժեք [[կորա]] արձանները, որոնք հագնված և խնամքով հարդարված մազերով կանացի արձաններ են։ Այս երկու տիպի արձաններն էլ ունեն [[արխայիկ ժպիտ]]։ Թվում է, թե այս երկու տիպերը կատարում են մի շարք դերեր։ Հնարավոր է հաճախ ներկայացնում են աստվածություններ, հաճախ էլ թաղված մարդկանց։ Դրանց վրա վառ զգացվում է եգիպտական և սիրիական արձանագործության ազդեցությունը, բայց հույն քանդակագործները ավելի պատրաստ են եղել փորձեր անել այս ոճում։ [[Մ. թ. ա. 6-րդ դար]]ում հունական քանդակը արագ զարգացել է, դարձել է ավելի բնական, ավելի շատ ակտիվ և բազմազան ֆիգուրներով, օգտագործվել է պատմողական պատկերներում, բայց իդեալականացված կերպարներով։ [[Աթենք]]ի [[պարթենոն]]ի քանդակային ճակտոնները պարունակել են մինչև 520 ֆիգուր, որոնք հույն-պարսկական պատերազմից (մ․թ․ա․ 480) հետո օգտագործվել են այլ շինություններում, բայց բարեբախտաբար 1880-ական թվականներին վերականգնվել են։ Ճարտարապետական քանդակի այլ արժեքներ ստեղծվել են [[Պեստում]]ում ([[Իտալիա]]) [[Կորֆու]]յում, [[Դելֆի]]ում, Էգինի Աֆայի տաճարում (այժմ Մյունխենում)<ref>Cook, 72, 85–109; Boardman, 47–59</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Head figurine Spedos Louvre Ma2709.jpg|Կիկլադյան քանդակ մ․թ․ա․ 2700-2300 կնոջ գլուխ (27սմ) Պատկեր:Goulandris Master - Cycladic Female Figurine - Walters 23253.jpg|Կիկլադյան կնոջ ֆիգուր մ․թ․ա․ 2500–2400, 41.5 սմ Պատկեր:Exhibit Archaeologycal Museum Athens.JPG|Միկենյան մշակույթ, մ․թ․ա․ 1600-1500թթ. Ցլի գլխի տեսքով նվիրակ, ոսկե եղջյուրներով և ճակատին ոսկե վարդակով Պատկեր:Marble statue of a kouros (youth) MET DT263.jpg|Մարդաբոյ կուրոս, մ. թ. ա. 590-580 թթ., Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարան Պատկեր:028MAD Sphinx.jpg|Նաքսոսի սֆինքս Դելֆիից, մ․ թ․ ա․ 570–560 թթ․, 222 սմ Image:ACMA 679 Kore 1.JPG|Պեպլոսով Կորա, մ․ թ․ ա․ 530, Աթենք, Ակրոպոլիսի թանգարան Image:Aphaia pediment Laomedon E-XI Glyptothek Munich 85.jpg|Զինվոր, Աֆաիայի տաճարի արևելյան ճակտոնից, մ․ թ․ ա, 500 Պատկեր:Limestone sarcophagus- the Amathus sarcophagus MET DT257.jpg|Սարկոֆագ Ամաթոսից, Կիպրոս, 5-րդ դարի երկրորդ կես, Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարան </gallery> ==== Դասական հունական քանդակագործություն ==== [[Պատկեր: South metope 27 Parthenon BM.jpg | thumb|ձախ | 300px |Էլգինիմարմարով բարձր դասական բարձրաքանդակ Պարթենոնից, մ․ թ․ ա․ 447-433 թթ.]] Դասական ժամանակաշրջանի առաջին փուլը հաճախ կոչվում է [[խիստ ոճ]]։ Բոլորաքանդակները այդ շրջանում հիմնականում պատրաստվում էին բրոնզից, որը միշտ նյութական արժեք է ներկայացրել ու վերաձուլվել և այդ պատճառով այդ արձաններից քիչ է պահպանվել։ Խիստ ոճի բարձրաքանդակներից պահպանվել է մոտ 500 հատ, իսկ արձաններից մոտ 480-ը։ Նախկին շրջանի քանդակների խիստ դիրքերը այժմ փոխվել էին, դարձել ավելի ասիմետրիկ և դինամիկ։ Սա կապված էր մարդկային անատոմիայի, քանդակների կառուցվածքի ներդաշնակության էլ ավելի լավ ուսումնասիրությամբ և կերպարների նատուրալիստական ներկայացնելը, որպես առաջնային խնդիր սահմանելու հետ, որը նախկինում չկար։ 1829 թվականի Օլիմպոսում Զևսի տաճարի պեղումների ժամանակ գտնվել են 460-ից ավելի քանդակով արձանախումբ, որոնցից շատերը գտնվում են [[Լուվր]]ում<ref>Cook, 109–119; Boardman, 87–95</ref>։ «Բարձր դասական» շրջանը տևել է մի քանի տասնամյակ՝ մոտավորապես 450-400 թվականները, և չնայած բնօրինակ քանդակների շատ քիչ թվով պահպանվելուն, մեծ ազդեցություն է ունեցել արվեստի զարգացման վրա և մեծ հեղինակություն է վայելում։ Ամենահայտնի ստեղծագործություններից են՝ Պարթենոնի քանդակները, ավանդաբար (սկսած [[Պլուտարքոս]]ից), որոնք ստեղծվել են [[Ֆիդիաս]]ի ղեկավարությամբ, որը գործել է մ․ թ․ ա․ 465-525 թվականներին և հայտնի է իր [[աշխարհի յոթ հրաշալիքներ]]ից մեկով՝ [[Զևս]]ի [[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն|խրիսոէլեֆանտինային հսկայական քանդակով]] և [[Աթենաս Պարթենոս]]ի (մ․ թ․ ա․ 438) պաշտամունքային կերպարի հսկայական բրոնզե արձանով, որը Կանգնած էր Աթենքի Պարթենոնում։ Այս ստեղծագործությունները կորսվել են, բայց հայտնի են բազմաթիվ նկարագրություններով։ Ֆիդիասին են վերագրում նաև մի քանի մարդաչափ բրոնզե արձաններ<ref>Lapatin, Kenneth DS, Ֆիդիդասը, [[Oxford Art Online]], հասանելի է Օգոստոսի 24, 2012</ref>։ Դասական քանդակագործությունը շարունակել է զարգացնել մարդկային մարմնի պատկերման ռեալիզմը, լավացրել է հագուստի պատկերման տեխնիկան, որը կարևորվել է արձաններին ավելորդ շարժում հաղորդելու համար։ Քանդակների դեմքերի արտահայտությունները սովորաբար շատ զուսպ էին, անգամ մարտական տեսարաններում։ Ճակտոնների արձանախմբերի ֆիգուրները կատարված էին բարդ դասավորվածությամբ և ներդաշնակորեն, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան արվեստի վրա։ Բարձրաքանդակը կարող էր լինել շատ բարձր, անգամ որոշ մարմնի հատվածներ լիովին առանձնացած էին ֆոնից, և կարող էին բարձրությամբ չառանձնանալ <ref>Cook, 119-131</ref>։ Դասական ոճի ուշ շրջանում հայտնվել է կանացի մերկ բոլորաքանդակը, ինչը ենթադրաբար [[Պրաքսիտելես]]ի նորարարությունն էր։ Հետագայում զարգացել է, ստանալով էլ ավելի բարդ և նուրբ դիրքեր, ինչը հնարավորություն է տվել գնահատել արձանները տարբեր տեսանկյուններից։ Արձանների դեմքերը Պրաքսիտելեսի ստեղծագործություններում դարձել են արտահայտիչ; Այս երկու նորարարությունները հետագայում էլ ավելի են զարգացել հելենիստական արվեստում<ref>Cook, 131-141</ref>։ [[Պատկեր: Fregio della gigantomachia 02.JPG | thumb|right | 300px | Հելենիստական շրջանի Պերգամի ոճի բարձրաքանդակ Պերգամի զոհարանից, 2-րդ դարի սկիզբ]] ==== Հելենիստական քանդակագործություն ==== Հելլենիստական մշակույթ հասկացությունն օգտագործվում է երկու իմաստով. ժամանակագրական՝ հելլենիզմի ժամանակաշրջանի մշակույթը, և տիպաբանական մշակույթ, որն առաջացել է հունական (հելլենական) և տեղական տարրերի փոխազդեցության հետևանքով։ Տիպաբանական իմաստն ընդգրկում է ժամանակագրական և աշխարհագրական ավելի լայն շրջանակներ՝ այդ հասկացության մեջ մտցնելով ամբողջ անտիկ աշխարհի մշակույթը՝ սկսած [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից ([[մ. թ. ա. 4-րդ դար]]) կամ Ալեքսանդր Մեծի մահից՝ [[մ. թ. ա. 323]] թվականին մինչև հռոմեական սրբավայրերի վերջնական նվաճմամբ, մ.թ.ա 146 թվականին կամ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] անկումը (մ. թ. V դար)<ref name="ReferenceC">Alexander The Great and the Hellenistic Age, p. xiii. Green P. {{ISBN|978-0-7538-2413-9}}</ref>։ Հելլենիստական աշխարհում ձևավորված մշակույթը միակերպ չէր։ Յուրաքանչյուր վայրում այն ձևավորվում էր մշակույթի տեղական, առավել հաստատուն, ավանդական տարրերի և նվաճողների ու վերաբնակների (հույների և ոչ հույների) մշակույթի փոխազդեցությունից։ Ընդհանրապես կտրուկ բաժանումներ անելը այս ոճերի մեջ դժվար է, քանի որ քանդակների մասին կարելի է դատել միայն պահպանված կրկնօրինակներով։ Առաջին՝ Պերգամենե ոճը, կապված է [[Պերգամոն]]ի հետ, որից էլ ստացել է անունը։ Այս թագավորության ամենահարուստ տիրակալները առաջիններից էին, որ սկսեցին հավաքել և կրկնօրինակել դասական քանդակի օրինակները, և պատվիրեցին բազմաթիվ նոր ստեղծագործություններ, այդ թվում նաև Պերգամոնի զոհարանը, որը (այժմ պահպանվում է Բեռլինում) օրինակ է ծառայել Հալիկառնասի դամբարանի (աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը), Լաոկոն որդիների հետ արձանախմբի (այժմ [[Վատիկանի թանգարաններ|Վատիկանի թանգարան]]), «Մեռնող գալիացին» արձանի և «Ֆարնեզի ցուլը» արձանախմբի համար<ref>Cook, 142–156</ref>։ [[Պատկեր:Tanagra o corinto, figura di donna seduta, 325-150 ac ca. 11.JPG|thumb|200px|Փոքր տերակոտայից արձանիկ, ինչպիսինները շատ էին օգտագործվում տների զարդարման ժամանակ]] Հելենիստական քանդակը մեծացրեց իր անդրադարցած թեմաների շարքը։ Առաջացել էր հարուստ դասակարգ, որոնց մեծ տները, տաճարները և այլ հասարակական վայրերը զարդարելու համար նոր թեմաներ էին առաջացել, ինչպիսին էր օրինակ՝ կենդանիներով երեխաները։ Շուկայում մեծ ժողովրդականություն էին վայելում մեծաանակ արտադրվող Տանագրայի, կենդանիների, շքեղ հագուստներով կանանց փոքր արձանիկները։ Քանդակագործները տեխնիկապես հմտացել էին դեմքի արտահայտությունը քանդակելու մեջ։ Կարողանում էին ստանալ տարբեր տրամադրություններ, կերպարային անհատականություններ, նաև տարբեր տարիքներ և ռասաներ։ Մավզոլեումի բարձրաքանդակները այս առումով առանձնահատուկ են՝ մի մասը առանձին կանգնած բոլորաքանդակներ են, մյուս մասը մի քանի ֆիգուրներով կոմպոզիցիաներ, ինչպիսին են «Լաոկոնը և որդիները» և «Պերգամոնի» արձանախումբը։ Հայտնվել են գալիացիների նկատմամբ տարած հաղթանակին նվիրված արձաններ, ինչը չկար նախկինում։ Ըստ Ֆաբերն Բարբերինիի հարբած սատիրի քանդակները օրինակ են ժամանակաշրջանի բարոյական հյուծման, և մեծ և թանկարժեք առարկաներ ստեղծելու պատրաստակամության <ref>Cook, 142–154</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Image:Reggio calabria museo nazionale bronzi di riace.jpg|Մարտիկներ Ռիաչեից, գտնվել են ծովի հատակին, մ․ թ․ ա․ 460–430 Պատկեր:Hermes di Prassitele, at Olimpia, front.jpg|Հերմեսն ու մանուկ Դիոնիսոսը 4-րդ դար Պատկեր:Italia del sud, due statuette femminili dolenti, 350-300 ac. ca.JPG|Երկու նրբագեղ տիկնայք, խեցեղեն արձանիկներ, 350-300թթ․ Պատկեր:Bronze Statuette of a Horse.jpg|Ձիու բրոնզե արձանիկ, մ․ թ․ ա․ 2-րդ դարի վերջ- 1-ին դար, Մետրոպոլիտենի արվեստի թանգարան Պատկեր:Nike of Samothrake Louvre Ma2369 n4.jpg|[[Նիկե Սամոթրակյան]]'', մ․ թ․ ա․ 190 [[Լուվր]] Պատկեր:Venus de Milo Louvre Ma399 n4.jpg|''[[Միլոսյան Վեներա]]'', մ․ թ․ ա․ 130 – 100, [[Լուվր]] Պատկեր:Laocoon Pio-Clementino Inv1059-1064-1067.jpg|''[[Լաոկոնը որդիների հետ]]'', մոտավորապես մ․ թ․ ա․ 200- մ․ թ․20 AD, [[սպիտակ մարմար]], [[Վատիկանի թանգարան]] Պատկեր:0 Apollon du Belvédère - Cortile Ottagono - Museo Pio-Clementino - Vatican (2).JPG|Բելվեդերյան Ապոլոն, 130 – 140 . հռոմեական պատճեն, մ․ թ․ ա․ 330–320. Վատիկանի թանգարան </gallery> ==== Եվրոպան հույներից հետո==== =====Հռոմեական քանդակագործություն===== [[Պատկեր:26 colonna traiana da estt 05.jpg|thumb|250px|Դաքյան պատերազմի տեսարաններով Տրագանի սյան հատված, 113թ․]] Վաղ հռոմեական արվեստը Հունաստանի և նրա հարևան էտրուսկների արվեստի ազդեցության տակ էր։ Էտրուսկները հմտացել էին տերակոտայից մարդաչափ մահարձաններ պատրաստելու մեջ։ Հանգուցյալի արձանը տեղադրվում էր սարկոֆագի կափարիչին, սովորաբար պառկած կողքի վրա, հենված արմունկին, գինու թասով և ուտելիքներով։ Քանի որ ընդարձակվող հռոմեական կայսրությունը սկզբում գրավել է հունական տարածքները, ապա հարավային Իտալիայում, ապա ողջ հելենիստական աշխարհում՝ բացառությամբ [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորության]] հեռավոր արևելյան տարածքների պաշտոնական և պատրիկյան քանդակագործությունը մեծ մասամբ դարձել է հելենիստական ոճի շարունակությունը, որից շատ դժվար է տարանջատել հռոմեական քանդակին ներհատուկ տարրերը, մանավանդ որ հունական քանդակը պահպանվել է միայն հռոմեական պատճեններում<ref>Strong, 58–63; Hennig, 66-69</ref>։ Մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ դարում Հռոմում աշխատող քանդակագործների մեծ մասը գերեվարված (օրինակ [[Կորինթոս]]ի գրավումից հետո) հույներ էին<ref>Hennig, 24</ref>։Հետագայում էլ քանդակագործների մեծ մասը հույներ էին, և նրանց անունները անհայտ են մնացել։ Մեծ քանակությամբ հունական արձաններ տեղափոխվել են Հռոմ, և նրանցով զարդարում էին տաճարները<ref>Henig, 66–69; Strong, 36–39, 48; At the trial of [[Verres]], former governor of [[Sicily]], [[Cicero]]'s prosecution details his depredations of art collections at great length.</ref>։ Հռոմեական գերեզմանատներում ձևավորվել է ավանդական իտալական ոճը, որտեղ տեղադրվել են միջին դասի հաջողակ հռոմեացիների կիսանդրիներ։ [[Դիմաքանդակ]]ը անտարակույս հռոմեական քանդակի ամենաուժեղ կողմն էր։ Հռոմեական մշակույթում տարածված են եղել հայտնի մարդկանց թաղման ժամանակ օգտագործվող դիմակները։ Գերեզմանատներում հայտնաբերված ոչ մեծ քանակի դիմակները հավանաբար պատկերում են հանգուցյալներին։ Հայտնի «Կապիտոլիական Բրուտոս» անվանված [[Լուցիոս Յունիոս Բրուտոս]]ի բրոնզե կիսանդրին, ամենալավ պահպանված իտալական դիմաքանդակի լավագույն օրինակներից է<ref>Henig, 23–24</ref>։ Նմանատիպ ուժեղ և վճռական դեմքեր են պատկերված հանրապետության ուշ և կայսերական շրջանների դրամների վրա։ Նման դիմաքանդակների տեղադրումը գավառական քաղաքների բազիլիկներում կայսերական պրոպագանդայի տեսանելի միջոցներից էր։ Ներոնի հսկայական քանդակները զարդարել են Լոնդինիումի, Հռոմի և այլ քաղաքների հրապարակները<ref>Henig, 66–71</ref>։ [[Պատկեր:Ara Pacis Relief Pax.jpg|thumb|250px|Արա Պաչիսի Խաղաղության խորան, մ․ թ․ ա․ 13]] Հռոմեացիները չեն փորձել մրցել հույների հետ առանձին կանգած կամ հերոսական, խմբակային արձանների ստեղծման հարցում, բայց ստեղծել են բարձրարժեք բարձրաքանդակներ, որոնց բարձրակետն են հանդիսացել չընդհատվող պատմողական բարձրաքանդակներով հռոմեական հաղթական սյուները։ Սրանց լավագույն պահպանված օրինակներն են [[Տրայանոսի սյուն|Տրայանոսի]] ([[113]]) և [[Մարկոս Ավրելիոսի սյուն|Մարկոս Ավրելիոսի]] (մոտ [[193]]) սյուները։ Արա Պաչիսի զոհարանը («Խաղաղության խորան», մ․ թ․ ա․ 13.) պաշտոնական հունա-հռոմեական դասական ոճի ամենանրբաճաշակ օրինակն է։ Այլ հայտնի օրինակներից են [[Կոստանդիանոսի հաղթակամար]]ի բարձրաքանդակները, [[Անտոնինիոս Պիոսի սյուն|Անտոնինիոս Պիոսի սյան]] հիմքը ([[161]])<ref>Henig, 73–82;Strong, 48–52, 80–83, 108–117, 128–132, 141–159, 177–182, 197–211</ref>։ Չնայած կավից սարքված լինելու բարձրաքանդակի գերազանց օրինակներ են պահպանվել, որոնցից էին Կամպանայի բարձրաքանդակները։ Փոքր քանդակի ձևերը զարգացել են Հռոմում։ Գտնվել են արվեստի հիասքանչ գործեր՝ ամենախոշոր պահպանված կամեան, որտեղ պատկերված է [[Տիբերիոս]]ի ընտանիքը, Ուորենի արծաթյա և, Լիկուրգուսի ապակյա գավաթները<ref>Henig, Chapter 6; Strong, 303–315</ref>։ Բնակչության ավելի լայն շերտի համար մեծ քանակությամբ և հաճախ զգալի որակով արտադրվել են խեցեղեն անոթներ և փոքր արձանիկներ<ref>Henig, Chapter 8</ref>։ Անցնելով 2-րդ դարի «բարոկկո» ոճով<ref>Strong, 171–176, 211–214</ref>, 3-րդ դարում հռոմեական արվեստը մերժում է դասական ոչ, գուցե և արդեն չեն կարողանում քանդակել դասական ոճով (պատճառները առայժմ քննարկվում են)։ Անգամ կայսրության համար շատ կարևոր արձանները այս շրջանում դիտվում էին խոշոր և անտաշ, խոշոր աչքերով, պարզ կոմպոզիցիաներում, որտեղ իշխանությունը ընդգծվում էր երանությամբ։ Երկու ոճերի հակադրությունը պարզ երևում Հռոմի Կոստանտինոսի հաղթական կամարի վրա ([[315]]), որտեղ համադրված են երկու՝ հունա-հռոմեական ոճն ու նոր ոճը։ Կոստանդնուպոլսում գտնված և այժմ Վենետիկում պահվող Չորս տետրարխների արձանը (մոտ [[305]]թ) նույնպես լրիվ նոր ոճով է։ Էրնստ Կիտցինգերը այս երկու հուշարձաններում նշում է դասական ոճի լրիվ մերժում՝ «աղքատ համամասնություններ, անկյունային շարժումներ, սիմետրիայի և կրկնության միջոցով մասերի պատկերավորում և ծալքերի ստացում կտրվածքներով, այլ ոչ մոդելավորմամբ ... ոճի ծանրություն և անկարողություն, մի խոսքով, դասական ավանդույթի գրեթե ամբողջությամբ մերժում »<ref>Kitzinger, 9 (both quotes), more generally his Ch 1; Strong, 250–257, 264–266, 272–280</ref>։ Այս ոճական հեղափոխությունը նախորդել է հռոմեկան կայսրության քրիստոնեություն ընդունելու ժամանակաշրջանին։ Քրիստոնեություն ընդունեց հռոմեական կայսրությունը և ժողովրդի մեծամասնությունը, ինչը հանգեցրեց խոշոր կրոնական քանդակի ավարտին, որոշ ժամանակ մեծ հուշարձաններ էին դրվում միայն կայսրերի համար։ Այնուամենայնիվ, հարուստ քրիստոնյաները շարունակում էին պատվիրել սարկոֆագի քանդակներ։ Վաղ քրիստոնեական շրջանում շարունակել են փղոսկրից փոքր քանդակներ ստեղծել<ref>Strong, 287–291, 305–308, 315–318; Henig, 234–240</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Museo archeologico di Firenze, coperchio di sepolcro muliebre da Tuscania, terracotta con tracce di policromia III sec. d.c.JPG|Էտրուսկյան սարկոֆագ, մ. թ. ա. 3-րդ դար Պատկեր:Capitoline Brutus Musei Capitolini MC1183 02.jpg|Կապիտոլիական Բրուտոս, մ. թ. ա. 3-1-րդ դարեր Image:Statue-Augustus.jpg|Պրիմա Պորտայի Օգոստոս, կայսր Օգոստոսը, մ. թ. ա. 1-ին դար, Վատիկանի թանգարաններ Պատկեր:Tomba dei decii, dalla via ostiense, 98-117 dc..JPG|Գերեզմանաքարի բարձրաքանդակ Դեչիից, 98-117 թթ Պատկեր:Claudius Pio-Clementino Inv243.jpg|Կլավդիոս կայսրի կիսանդրին, 50 թ. (վերամշակվել է կայսր Կալիգուլայի կիսանդրուց), հայտնաբերվել է Լանուվիումում (Իտալիա), Վատիկանի թանգարան Օտրիկոլի բազիլիկայում Պատկեր:COMMODE HERCULE.jpg|Կոմմոդոսը Հերակլեսի հագուստով, 191 թ., Վերջին կայսերական «բարոկկո» ոճ Պատկեր:Venice – The Tetrarchs 03.jpg|Չորս տետրարխ, հակադասական ոճ, 305 թ․ այժմ Սան Մարկո, Վենետիկ Պատկեր:Great Cameo of France CdM Paris Bab264 white background.jpg|Կախազարդ հայտնի է որպես «Ֆրանսիայի մեծ կամեո», 23թ․ պատկերված է [[Տիբերիոս]]ի ընտանիքը </gallery> ===== Վաղ միջնադարյան և բյուզանդական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:St Ninian's Isle TreasureDSCF6209det.jpg|thumb|300px|Հրեշ արծաթե դաստապանին, շոտլանդական կամ անգլո-սաքսոնական,, սրբ Նինյանի կղզու գանձերից, մոտ 800]] [[Պատկեր:Gerokreuz full 20050903.jpg|thumb|Գերոյի Խաչը (Խաչված Քրիստոս), 965-970թթ․, Քյոլն, Գերմանիա]] Առաջին քրիստոնյաները դեմ էին մոնումենտալ կրոնական քանդակին, թեև շարունակում էին դիմաքանդակի և սարկոֆագների ստեղծման ժամանակ հետել հռոմեական ավանդույթներին։ Շատ արժեքավոր քանդակագործական ավանդույթներ քրիստոնեաները փոխառել են բարբարոս ցեղերից [[ժողովուրդների մեծ գաղթ]]ի ժամանակ։ Սրա օրինակներից են [[Սաթըն Հու]] գերեզմանատանը հայտնաբերված իրերը, որոնց քրիստոնեական և սկյութական արվեստի բհիբրիդ են։Շարունակելով բյուզանդական մշակույթի ավանդութները կարոլինգկյան վերաշնունդը նորից է վերականգնել է փղոսկրի փորագրությունը, որպես գանձատուփերի կափարիչներ կամ մատյանների կազմ։ Բյուզանդական արվեստը չնայած ստեղծել է հիասքանչ բարձրաքանդակներ փղոսկրից և ճարտարապետական դեկորատիվ փորագրություններ, բայց երբեք չի վերադարձել մոնումենտալ կամ խմբակային քանդակի<ref>Robinson, 12, 15</ref>։ Բայց արևմուտքում կարոլինհյան և սաքսոնական հարստությունների ժամանակ սկսվել է մոնումենտալ քանդակների արտադրությունը պալատներում և մեծ եկեղեցիներում տեղադրելու համար։ Սա կամաց-կամաց տարածվել է և կան հիշատակություններ 10-11-րդ դարերի անգլոսաքսոնական եկեղեցիներում տեղադրված մարդաչափ, հավանաբար փայտից, թանկարժեք մետաղի շերտով պատված արձանների մասին՝ ինչպիսինն է Էսսենի Տիրամայրը։ Անգլոսաքսոնական և ոչ մի օրինակ չի պահպանվել<ref>Dodwell, Chapter 2</ref>, իսկ ճարտարապետական մեծ քանդակի մնացորդներ 1000-ական թվականներից համարյա թե չի պահպանվել։ Պահպանված լավագույն օրինակներից են՝ Գերոյի Խաչը (965-970), որը պատկերում է խաչված Քրիստոսին, [[Կառլոս առաջին Մեծ]]ի կառուցած Աախենի կաթոլիկական մատուռը (մոտավորապես՝ [[800]])։ Այս տիպի քանդակները շարունակվել են ստեղծվել հատկապես Գերմանիայում և Իտալիայում։ Հյուսիսային աշխարհի [[ռունական քարեր]]ը, Խոտլանդիայի [[պիկտերի քարեր]]ը, Բրիտանիայի քրիստոնեական փորագրված խաչերը հյուսիսային քանդակի ավանդույթներն էին, որոնք տարածվել են Բրիտանիայի քրիստոնեացման շրջանը։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Byzantine ivory 801.jpg|Փղոսկրից հրեշտակ, [[Կոստանդնուպոլիս]], 525-550թթ․ Պատկեր:Saint Remigius binding Medieval Picardie Museum.jpg|Կարոլինգյան ուշ շրջանի փղոսկրյա փորագրություն, հավանաբար գրքի կազմ Պատկեր:Triptych Harbaville Louvre OA3247 recto.jpg|Արբավիլի տրիպտիխ, Բյուզանդիա, 10-րդ դար Պատկեր:Gerokreuz detail 20050903.jpg|Գերոյի Խաչը (965-970թթ․), հատված </gallery> ===== Ռոմանական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Braunschweiger Loewe Original Brunswick Lion.jpg|thumb|250px|Բրունշվեյգի առյուծ, 1166թ․, անտիկ շրջանից հետո առաջին խոշոր բրոնզե ձուլածո քանդակը, 1.78X2.79 մ]] Մոտավորապես [[1000]] թվականի ողջ Եվրոպայում սկսել է գեղարվեստական արտադրանքի վերածնունդը, ինչին նպաստել է ընդհանուր տնտեսական վերելքը առևտրում և արտադրությունում։ Ռոմանական ոճը առաջին միջնադարյան ոճն էր, որ օգտագործվել է ողջ [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում։ Նոր տաճարներն ու եկեղեցիները հաճախ զարդարվում էին ճարտարապետական քարե բարձրաքանդակներով, իսկ քանդակի համար նոր հարթություններ առաջացան, որոնցից էին եկեղեցական դռների վերևի ճակատամասերը (տիմպան) [[12-րդ դար]]ում, և բազմաթիվ ֆիգուրներով և պատմողական տեսարաններով խոյակները<ref>Calkins, 79–80; 90–102</ref>։ Ռոմանական արվեստը շատ գործուն էր և՛ քանդակում, և՛ գեղանկարում։ Որևէ ոճի ժամանակ սյուներ խոյակները այսքան նրբագեղ չեն եղել։ Դրանց վրա մի քանի ֆիգուրներով և տեսարաններով բարձրաքանդակներ էին փորագրվում<ref>Calkins, 107–114</ref>։ Ոճի ծագման սկզբին, որպես նորարարություն է հայտնվել գերմանակն փայտե խաչելությունը, ինչպես նաև արձանիկները Տիրամոր գահին։ Բարձրաքանդակը այդ շրջանի հիմնական արտահայտամիջոցն էր։ Կոմպոզիցիաները հիմնականում խորը չէին և կատարման ճկունություն էին պահանջում, որ կարողանային տեղավորվել խոյակների սահմանափակ մակերեսին։ Ֆիգուրները չափսերով կարող էին տարբեր լինել, կապված կերպարի նշանակելիությունից, դիմաքանդակներ համարյա չկային։ Թանկարժեք քարերից և մետաղներից, փղոսկրից քանդակված իրերը ռոմանական արվեստում ավելի բարձր էին գնահատվում, քան մոնումենտալ քանդակները։ Մեզ են հասել ավելի շատ խոշոր արհեստավորների, քան քանդակագործների, նկարիչների կամ ճարտարապետների անուններ։ Պահպանվել են մետաղից, էմալից ստեղծված բազմաթիվ ճարտար ստեղծագործություններ՝ նախա թվականներին պատրաստված տեսված մասունքների պահպանման համար։ Սրանցից -ամենահայտնիներն են [[Քյոլնի տաճար]]ում գտնվող Վերդենցի Նիկոլասի ստեղծած Երեք քրմերի մասունքների տապանակը, Գլոստերի մոմակալը, [[Լիեժ]]ում պահվող մկրտության ավազանը։ Հիշատակման արժանի գործեր են Հիլդեսհայմի տաճարի բրոնզե դռները, հաղթական սյունը, Վերոնայի Սան Զենո բազիլիկի դռները։ 11-րդ դարում Եվրոպայում հայտնված ձեռնլվայի սկիհը ստացել ֆանտաստիկ կենդանակերպ ձևեր, որոնցից պահպանվել են հիմանականում [[արույր]]ե օրինակներ; Կանակարգերում և փաստաթղթերում պահպանվել են տարբեր տեսակի դրոշմներ և կնիքներ։ Ռոմանական դրամները հիմնականում չունեն մեծ գեղագիտական արժեք<ref>Calkins, 115–132</ref>։ [[Փղոսկր]]ի փորագրության աշխատանքներից կարելի է նշել երկուսը։ Գլոստերի խաչը մարգարեների և այլոց ֆիգուրներով, բարդ փորագրությամբ փղոսկրե անսովոր մեծ խաչելություն է։ Այն վերագրվում է այդ շրջանի հայտնի այն քիչ նկարիչներից մեկին՝ [[Վարպետ Հյուգո]]յին, որը նաև ձեռագրեր է ծաղկել։ Լյուիսի շախմատային ֆիգուրները փղոսկրի մանր աշխատանքի լավագույն օրինակներն են։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Renier de Huy JPG0.jpg|Քրիստոսի մկրտության տեսարանը, մկրտության ավազանի վրա, Լիեժ 1107–1118 Պատկեր:02 Basilique Ste-Marie-Madeleine de Vézelay - Tympan.jpg|Քանդակազարդ ճակատամաս, [[Վեզլեի աբբայություն]], Բուրգունդիա, Ֆրանսիա 1130 Պատկեր:Cathedral of Ourense (Spain).jpg|Ճակատային հատված, [[Օրենսե]] 1160, Իսպանիա Պատկեր:Apóstoles del Pórtico de la Gloria.jpg|Փառքի սյունասրահ, Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար, [[Գալիսիա]], Իսպանիա, 12-13-րդ դարեր </gallery> ===== Գոթական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Vierge a l'Enfant debout.jpg|thumb|Տիրամայրը մանկան հետ, փղոսկր, 25սմ, Ֆրանսիա, 13-րդ դարի վերջ]] Գոթական շրջանը ըստ էության որոշվում է ճարտարապետությամբ և լիովին չի համապատասխանում քանդակագործության զարգացմանը։ Խոշոր եկեղեցիների ճակատային մասերը, հատկապես դռների շուրջ, շարունակում են ունենալ մեծ արձանների շարքեր։ [[Շարտր]]ի տաճարի արևմտյան շքամուտքի (մոտավորապես՝ [[1145]]) քանդակները նուրբ են, բայց առավել ձգված և սյունաձև, բայց այն քանդակները, որ գտնվում են [[տրանսեպտ]]ի շքամուտքի (1215-1220) վրա, ունեն ավելի բնական տեսք և առավել մոտ են կերպարների ստեղծման դասական ավանդույթներին։ Այս ավանդույթը մի քանի տարի անց էլ ավելի է զարգացել [[Ռեյմս]]ի մայր տաճարր արևմտյան շքամուտքի վրա<ref>Honour and Fleming, 297–300; Henderson, 55, 82-84</ref>։ Իտալիայում Նիկոլա Պիզանոն (1258–1278) և իր որդին [[Ջովանի Պիզանո|Ջովանին]] նոր ոճ մշակեցին, որը հաճախ անվանում են նախավերածնունդ։ Նրանց ստեղծած Սիենայի տաճարի (1265-1268), Ֆոնտանա Մաջորե Պերուջիայի և Պիստոյիայի Ջովանիի (1301) ամբիոների բարձրաքանդակներում առկա էին հռոմեական սարկոֆագի և հնարամիտ ու բազմամարդ կոմպոզիցիաների ազդեցությունը, մերկության գրավիչ մշակումը<ref>Olson, 11–24; Honour and Fleming, 304; Henderson, 41.</ref><ref name="Snyder, 305–11">Snyder, 305–11.</ref>։ Դասական ոճի ևս մեկ վերածննդի օրինակ կարելի է տեսնել [[Կլաուս Սլյուտեր]]ի և [[Բուրգունդիա]]յում ու [[Ֆլանդրիա]]յում նրա հետևորդների մոտավորապես [[1400]] թվականի [[Միջազգային գոթիկա]]յի աշխատանաքներում<ref>Snyder, 65–69.</ref>։ Ուշ գոթական քանդակը շարունակել է գոյատևել հյուսիսում։ Նրանում գերակշռում էին բազմաթիվ ֆիգուրներով և մեծահմուտ փորագրություններով փայտյա խոշոր քանդակազարդ եկեղեցական բեմերը։ Սրանց բազմաթիվ օրինակներ կան Գերմանիայում և հայտնվել են մեծ պատկերամարտությունից հետո նաև այլ վայրերում։ [[Տիլման Ռիմենշնայդեր]]ը, [[Ֆայտ Շտոս]]ը և ուրիշները կամաց-կամաց կլանելով [[Իտալական Վերածնունդ|իտալական վերածննդի]] ազդեցությունը, շարունակել են աշխատել այս ոճով ընդհուպ մինչև [[16-րդ դար]]ը<ref name="Snyder, 305–11"/>։ Քարից կամ [[Ալեբաստր|ալաբաստրից]], իրական չափով դամբարանները ժողովրդականություն էին վայելում հարուստների մոտ և աստիճանաբար զարգանալով վերածվել են բազմամաշերտ դամբարանների, որոնցից էր Վերոնայի Սկալիգերի դամբարանը։ Դրանք այնքան խոշոր էին, որ ստիպված կառուցվում էին եկեղեցու տարածքից դուրս։ 15-րդ դարի սկզբին [[Նոթինգհեմ]]ում արտադրություն կար, որը Նոթինգեմի ալաբաստերից բարձրաքանդակներ էր արտահանում մեծ մասամբ Եվրոպա, քանի որ շատ եկեղեցական ծխեր իրենց չէին կարող թույլ տալ բեմի քարե դետալներ ունենալ<ref>[http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/bbchistory/object_text07.htm V&A Museum feature on the Nottingham alabaster ''Swansea Altarpiece''.]</ref>։ Կանանց շուկայի համար նախատեսված փոքր փորագրությունը Փարիզում և մի քանի այլ կենտրոններում առանձին արտադրության ճյուղ էր։ Փղոսկրյա փորագրություններով պոլիպտիխները, տարբեր՝ հատկապես Տիրամոր արձանիկները, հայելիներով պահարանները, սանրերը, հովերգական տեսարաններով արկղերը օգտագործվում էին որպես նշանդրության նվերներ<ref>Calkins, 193–98.</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px"> File:Chartres2006 077.jpg|<!-- West portal of [[Chartres Cathedral]] (c. 1145) --> File:Chartres cathedral 023 martyrs S TTaylor.JPG|<!-- South portal of [[Chartres Cathedral]] (c. 1215–20) --> File:Reims6.jpg|<!-- West portal at [[Reims Cathedral]], [[Annunciation]] group --> File:Pisa.Baptistery.pulpit02.jpg|<!-- [[Nicola Pisano]], ''Nativity'' and ''[[Adoration of the Magi]]'' from the pulpit of the [[Pisa Baptistery]] --> File:Bamberger Dom-Bamberger Reiter.JPG|<!-- The [[Bamberg Horseman]] 1237, near life-size stone [[equestrian statue]], the first of this kind since [[antiquities|antiquity]]. --> File:French - Casket with Scenes of Romances - Walters 71264 - Top.jpg|<!-- Lid of the [[Casket with Scenes of Romances (Walters 71264)|Walters Casket]], with the ''Siege of the Castle of Love'' at left, and [[jousting]]. Paris, 1330–1350 --> File:Siege castle love Louvre OA6933.jpg|<!-- ''Siege of the Castle of Love'' on a mirror-case in the [[Musée du Louvre|Louvre]], 1350–1370; the ladies are losing. --> File:Pietà Naumburg Cathedral 01a.jpg|<!-- Central German [[Pietà]], 1330–40 --> File:Dijon mosesbrunnen4.jpg|<!-- [[Claus Sluter]], [[David (biblical king)|David]] and a [[prophet]] from the ''Well of Moses'' --> File:Holy Thorn Reliquary base.jpg|<!-- Base of the [[Holy Thorn Reliquary]], a ''Resurrection of the Dead'' in gold, enamel and gems --> File:English - Resurrection - Walters 27308.jpg|<!-- Section of a panelled altarpiece with ''[[Resurrection of Christ]]'', English, 1450–90, [[Nottingham alabaster]] with remains of colour --> File:Rothenburg ob der Tauber 2011 St Jakob 002.JPG|<!-- Detail of the [[Last Supper]] from [[Tilman Riemenschneider]]'s ''Altar of the Holy Blood'', 1501–05, [[Rothenburg ob der Tauber]], [[Bavaria]] --> </gallery> ===== Վերածննդի քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Michelangelo's Pieta 5450 cropncleaned edit.jpg|մինի|[[Միքելանջելո]], Պիետա, 1499]] [[Պատկեր:Rome-Basilique San Pietro in Vincoli-Moise MichelAnge.jpg|մինի|[[Միքելանջելո]], Հուլիոս Երկրորդի դամբարան, մոտ. 1545]] Ընդունված է համարել, որ Վերածննդի քանդակի սկիզբը դրել է [[Ֆլորենցիայի մկրտարան]]ի դռների [[1403]] թվականի հայտնի մրցակցությունը, որի ժամանակ հաղթեցին [[Լորենցո Գիբերտի]]ի և [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի]]ի առաջարկած դռների տարբերակները։ Գիբերտիի դռները մինչ այժմ կանգուն են, բայց անկասկած նրա մեկ այլ, 1425-1452 թվականների ստեղծած գործը՝ «Դրախտի դարպասները» առավել հայտնի է իր խորը ռելիեֆով, վստահ դասակարգված կոմպոզիցիայով և ընդհանուր ֆոներով<ref>Olson, 41–46, 62–63.</ref>։ Հաջորդող տարիներին Գիբերտիի աշակերդ [[Դոնատելլո]]ն է առաջ եկել իր իր արձաններով, որոնցից առանձնանում են Դավիթի մարմարե (1408-1409) և բրոնզե (1440-ականներ) արձանները և Գատամելատայի ձիավոր արձանը<ref>Olson, 45–52, և տես ինդեքսը։</ref>։ Հաջորդ շրջանում վերածննդի քանդակագործությունում առանձնացել է [[Անդրեա դել Վերոկկիո]]ն՝ առավել հայտնի [[Վենետիկ]]ում Բարտոլոմեո Կոլեոնիի ձիավոր արձանով<ref>Olson, 114–18, 149–50.</ref>, նրա աշակերտ [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ն 1482 թվականին կավից ծեփել է «Միլամ ձիու» 7,3 մ բարձրությամբ մոդելը, որը [[1499]] թվականին ավերել են ֆրանսիացի նետաձիգները։ Նրա հաջորդ քանդակի նկրտումներով լի այլ պլանները այդպես էլ չեն իրագործվել<ref>Olson, 149–50.</ref>։ Այս ժամանակաշրջանը նշանավորվել է պետության և մեծահարուստների կողմից քանդակագործության հովանավորչության մեծ աճով։ Հատկապես Իտալիայում, հասարակական քանդակը շարունակում էր մնալ կարևոևրագույն տարր քաղաքների պատմական կենտրոնների համար։ Եկեղեցական և ընդհանրապես հասարակական քանդակը հիմնականում փողոցից տեղափոխվում էր ներս։ Մոտավորապես 1450-ական թվականներից դիմանկարային քանդակը, սովորաբար [[կիսանդրի]]ների տեսքով սկսում է ժողովրդականություն վայելել Իտալիայում։ [[Նեապոլի թագավորություն|Նեապոլիտանացի]] Ֆրանչեսկո Լաուրանը մասնագիտացել էր երիտասարդ կանանց դիմաքանդակներում, մինչդեռ Անտոնիո Ռոսելինոն և մյուսները ավելի հաճախ պատկերում էին գործարար տղամարդկանց և փոքր երեխաների<ref>Olson, 103–10, 131–32.</ref>։ [[Պիզանելլո]]յի կողմից հորինված դիմանկարային մեդալը նույնպես հաճախ պատկերում էր կանանց։ Զարգացել է նաև [[դրվագամեդալ]]ի ժանրը, որը փոքր քանդակի ևս մեկ նոր ձև էր։ Միքելանջելոն ակտիվ գործող քանդակագործ էր 1500-1520 թվականներին, և նրա մեծ գլուխգործոցները, ներառյալ՝ [[Դավիթ (Միքելանջելո)|Դավիթը]], [[Պիետա (Միքելանջելո)|Պիետան]], [[Մովսես (Միքելանջելո)|Մովսեսը]] և [[Հռոմի պապ|Հռոմի Պապ]] Հուլիոս Երկրորդի դամբարանի և [[Մեդիչիներ]]ի մատուռի առանձին քանդակներ, չէին կարող անտեսվել հետագա քանդակագործների կողմից։ Նրա պաշտամունքային Դավիթը (1504) պատկերված է [[կոնտրապոստ]]ով, որը փոխառված է դասական քանդակից։ Այն տարբերվում է առարկայի նախորդ պատկերացումներից այն առումով, որ Դավիթը պատկերված է [[Գողիաթ]]ի հետ իր ճակատամարտից առաջ և ոչ թե հսկայի պարտությունից հետո։ Հաղթանակը ցույց տալու համար փոխարեն, ինչպես դա արել էին Դոնատելոն և Վերոկիոն, Դավիթը լարված ու մարտի պատրաստ տեսք ունի<ref>Olson, Chapter 8, 179–81.</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px"> Պատկեր:Ghiberti-porta.jpg|Լորենցո Գիբերտի, Ֆլորենցիայի մկրտության դռներից Իսահակի զոհաբերության վահանակ Պատկեր:Cantoria Della Robbia OPA Florence 6.jpg|Լուկա դել Ռոբիա, 1438, Ֆլորենցիա Պատկեր:Florence - David by Donatello.jpg|Դոնատելլո, Դավիթ. 1440s-ականներ, [[Բարջելլո թանգարան]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Firenze.PalVecchio.Donatello.JPG|[[Դոնատելլո]], ''[[Հուդիթ և Հողոփեռնես]]'', մոտ․ 1460, [[Պալացցո Վեչիո]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Francesco Laurana pushkin.jpg|[[Ֆրանչեսկո Լաուռանա]], կանացի կիսանդրի Պատկեր:Verrochioorsanmichelle.jpg|[[Անդրեա դել Վերոկկիո|Վերոկիո]], ''[[Քրիստոսն ու սուրբ Թոմասը]]'', 1467–1483, [[Օրսանմիկելե]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Michelangelos David.jpg|[[Միքելանջելո]], ''[[Դավիթ (Միքելանջելո)|Դավիթ]]'', մոտ. 1504, [[Ակադեմիայի պատկերասրահ]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Dying slave Louvre MR 1590.jpg|[[Միքելանջելո]], ''[[Մահացող ստրուկը]]'', մոտ. 1513–1516 </gallery> === Մաներիզմ === [[Պատկեր:Devries-mercuriocrop.jpg|մինի|աջից|[[Ադրիան դե Վրիս]], ''Հերմես և Փսիխեա'' [[Հյուսիսային մաներիզմ]], բրոնզ, 1593, [[Լուվր]], [[Փարիզ]]]] Ինչպես մաներիստական գեղանկարչությունը, այնպես էլ քանդակագործությունը հիմնականում Բարձր Վերածննդի հաջողությունները գերազանցող սեփական արտահայտչականության ոճ գտնելու փորձ էր։ Մաներիզմի գեղագիտական հիմնական չափանիշ է դարձել ոչ թե բնությանը հետևելը, այլ արվեստագետի ներաշխարհում ծնված գեղարվեստական կերպարի սուբյեկտիվ «ներքին գաղափարը»։ Ոճական ելակետ ընդունելով [[Միքելանջելո]]յի, [[Ռաֆայել]]ի և Վերածննդի այլ վարպետների ստեղծագործությունները՝ [[մաներիստներ]]ը խեղաթյուրում էին դրանց հիմքում ընկած ներդաշնակության սկզբունքները, արմատավորում աշխարհի վաղանցիկության և [[Իռացիոնալիզմ|իռացիոնալ]] ուժերին հլու մարդկային ճակատագրի երերունության մասին պատկերացումները։ Մաներիզմի քանդակագործությանը (Բ. Ամմանատի, Բ. Չելլինի) բնորոշ էին մարմնաձևերի ոճավորումը, ծավալների մանրատվածությունը, ինչպես և բացարձակ կլոր քանդակի պրոբլեմների համարձակ լուծումը։ 1534 թվականին Միքելանջելոյի Դավիթի դիմաց Ֆլորենտիկայի Պիացա դելլա Սիգորիա հրապարակում Բաչչո Բանդինելլին տեղադրեց Հերկուլեսը և Կակուսը արձանը<ref>''Մաներիզմ'', Հայկական Սովետական հանրագիտարան, Երևան, 1976, հատոր 7, էջ 220</ref> Շատ մաներիստների նման, նա հեռացնում է բնօրինակ բլոկից շատ ավելին, քան կաներ Միքելանջելոն<ref>Olson, 179–82.</ref>։ Բենվենուտո Չելինիի բրոնզե [[Պերսևս]]ը [[Մեդուզա Գորգոնա|Մեդուզայի]] գլխով, անշուշտ, գլուխգործոց է, ի տարբերություն Միքելանջելոյի և Դոնաթելոյի Դավիդների այս գործը նախատեսված է ութ տարբեր անկյուններից դիտելու համար, ինչը մաներիզմը բնութագրող ևս մեկ գիծ է<ref>Olson, 183–87.</ref>։ Սկզբնապես ոսկերիչ Չելինիի 1543 թվականին [[Ֆրանցիսկ II|Ֆրանցիսկ Առաջինի]] համար ստեղծած աղամանը լավագույնս է ցույց տալիս նրա՝ քանդակագործի տաղանդը<ref>Olson, 182–83.</ref>։ Ինչպես ցույց են տալիս այս օրինակները, ժամանակաշրջանը ընդլայնում էր աշխարհիկ սյուժեները՝ սկսելով դիմաքանդակներից և ավարտելով խոշոր ստեղծագործություններով, ընդ որում դիցաբանական թեմաներն ու կերպարները նախկինու հիմանականում փոքր ստեղծագործություններում էին հանդիպում։ <gallery widths="200px" heights="200px"> File:Fontainebleau escalier roi.jpg|<!-- [[Stucco]] [[overdoor]] at [[palace of Fontainebleau|Fontainebleau]], probably designed by [[Primaticcio]], who painted the oval inset, 1530s or 1540s --> File:03 2015 Perseo con la testa di Medusa-Benvenuto Cellini-Piazza della Signoria-Loggia dei Lanzi-volta a crociera-ordine corinzio (Firenze) Photo Paolo Villa FOTO9260.JPG|<!-- [[Benvenuto Cellini]], ''[[Perseus with the head of Medusa]]'', 1545–1554 --> File:Samson slaying a philistine.jpg|<!-- [[Giambologna]], ''[[Samson Slaying a Philistine]]'', about 1562 --> File:Giambologna raptodasabina.jpg|<!-- [[Giambologna]], ''[[The Rape of the Sabine Women]]'', 1583, Florence, Italy, 13' 6" (4.1&nbsp;m) high, [[marble]] --> </gallery> === Միջին դարեր === [[Պատկեր:Shiva Nataraja Musée Guimet 25971.jpg|մինի|«Պարող Շիվան», XI դարի քանդակ (Չոլա)]] Միջին դարերում վերելք է ապրել Հնդկաստանի, Չինաստանի, Ինդոնեզիայի, Հնդկաչինի, Ճապոնիայի քանդակագործությունը։ Միջնադարյան քանդակագործությունը Եվրոպայում գերազանցապես հանդես է եկել ճարտարապետական կոթողներում և կրել սպասարկու բնույթ։ Իր զարգացման գերագույն աստիճանին նա հասել է գոթական արվեստում՝ մի կողմից մարմնավորելով քրիստոնեության հոգևոր իդեալը, մյուս կողմից դրսևորելով որոշակի աշխարհիկ ւքիտումներ։ [[Ռուսաստան]]ում միջնադարյան քանդակագործություն ներկայանում է հատկապես Վլադիմիր-Սուզդալյան տաճարների քանդակային հարդարանքով. դրանց կառուցմանն ու քանդակազարդմանը մասնակցել են հայ վարպետներ։ [[Իտալիա]]յում XIII դարի կեսերից, նախ և առաջ քանդակագործության մեջ, սկսել են երևակվել [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] նախանշանները (Ն․ Պիզանո և [[Պրոտոռենեսանս]]ի մյուս վարպետները)։ Վերածննդի քանդակագործությունն արագ աճի զգալի ազդակներ է ստացել անտիկ արվեստից և հակադրվել ֆեոդալական-կղերական մշակույթին։ XV դարում այստեղ արդեն գործել է նվաճումներ արձանագրած քանդակագործների մի հոծ ջոկատ ([[Դոնատելլո]], [[Յակոպո Դելլա Քվերչա|Յակոպո դելլա Քվերչա]], Լ․ Գիբերտի, Ա․ Վեռոկքիո և ուրիշներ), որը նույնիսկ կրոնական սյուժեներին տվել է աշխարհիկ մեկնաբանություն, մեծարել գունեղ անհատականությամբ ու զգաստ բանականությամբ օժտված կենսահաստատ, ակտիվ մարդուն։ Այդ ամենը կատարելության է հասել XVI դարում Միքելանջելոյի հանճարեղ ստեղծագործություններում։ Առավելաբար դեկորատիվ խնդիրների լուծման էին հակված Ուշ Վերածննդի և մաներիզմի քանդակագործները ([[Բենվենուտո Չելինի]] և ուրիշներ)։ Մյուս երկրների Վերածննդի քանդակագործներից հայտնի են Կլաուս Սլյուտերը ([[Բուրգունդիա]]), [[Ժան Գուժոն]]ը, Ժ․ Պիլոնը ([[Ֆրանսիա]]), Պ․ Ֆիշերը ([[Գերմանիա]]) և ուրիշներ։ XVII դարի քանդակագործության գլխավոր ուղղությունը [[բարոկկո]]ն էր․ ճոխամոլ, շարժառատ ու պաթետիկ այդ ոճի գլխավոր կրողներն էին [[Լորենցո Բերնինի|Լորենցո Բեռնինի]]ն (Իտալիա), [[Պիեռ Պյուժե]]ն (Ֆրանսիա), [[Անդրեաս Շլյուտեր]]ը (Գերմանիա)։ Նույն դարում նշելի է Իսպանիայի ռեալիստական փայտաքանդակը (Գ․ Ֆեռնանդես, Խ․ Մոնտանյես)։ XVIII դարի առաջին կեսին Ֆրանսիայում (ապա և այլուր) զգալի տիրապետություն է հաստատել [[ռոկոկո]]յի մանրախնդիր ու քնքշամոլ արիստոկրատական ոճը, որին դարի կեսերից սկսել է հակադրվել [[Լուսավորականություն|լուսավորիչների]] գաղափարներին հարող և դեպի [[ռեալիզմ]] զարգացող քանդակագործությունը ([[Էթիեն Մորիս Ֆալկոնե]], [[Ժան Բատիստ Պիգալ]], [[Ժան Անտուան Հուդոն|Ժան Անտուան Հուդո]])։ Դրան զուգահեռ վերելք է ապրել XVIII դարի վերջերի-XIX դարի սկզբի [[կլասիցիզմ]]ը ([[Անտոնիո Կանովա]]ն Իտալիայում, [[Բերտել Տորվալդսեն]]ը Դանիայում, Գ․ Շադովը Գերմանիայում), որը, սակայն, շուտով հանգել է [[ակադեմիզմ]]ի կամ տեղի է տվել [[ռոմանտիզմ]]ին։ XVIII դարի կեսերից կազմավորվել է ռուսական նոր քանդակագործությունը հանձին բարոկկոյի (Բ․ Կ․ Ռաստրելլի), ռեալիզմի ([[Ֆեդոտ Շուբին]]), կլասիցիզմի ([[Միխայիլ Կոզլովսկի]], Ի․ Պ․ Մարտոս, Ֆ․ Ֆ․ Շչեդրին, Ա․ Ս․ Պիմենով, Բ․ Ի․ Օռլովսկի, Պ․ Կ․ Կլոդտ) ներկայացուցիչների։ XIX դարում քանդակագործությունը հիմնականում զարգացել է ռոմանտիզմի և ռեալիզմի նշանաբանի տակ և առաջ մղել դեմոկրատական դիրքորոշում ունեցող այնպիսի ներկայացուցիչների, ինչպիսիք էին [[Ֆրանսուա Ռյուդ]]ը, Ա․ Լ․ Բարին, Ժ․ Դալուն Ֆրանսիայում, [[Յոսեֆ Վացլավ Միսլբեկ]]ը [[Չեխիա]]յում, բանվոր դասակարգի առաջին արձանագործ Կ․ Մենիեն Բելգիայում և ուրիշներ։ XIX դարի 2-րդ կեսի ռուսական արվեստում քանդակագործությունը զարգացել է գլխավորապես պերեդվիժնիկների գաղափարական ազդեցության ոլորտում ([[Մարկ Անտոկոլսկի]])։ XIX դարի վերջի-XX դարի սկզբի խոշորագույն քանդակագործը ֆրանսիացի [[Օգյուստ Ռոդեն]]ն էր, որի բազմաշեղ արվեստում ռեալիստական հենքի վրա դրսևորվել են իմպրեսիոնիստական ձևերը, մերթ-մերթ՝ նաև սիմվոլիստական մտածողությունը։ Եվրոպական ետռոդենյան քանդակագործության առաջատար ուժերն էին ազատագրական պայքարի կրքոտ երգիչ [[Էմիլ Անտուան Բուրդել]]ը, պլաստիկայի նրբագույն վարպետ [[Արիստիդ Մայոլ]]ը, [[Շառլ Դեսպիո]]ն (Ֆրանսիա), Է․ Բառլախը (Գերմանիա), [[Իվան Մեշտրովիչ]]ը (Խորվաթիա)։ Այդ շրջանում ռուսական քանդակագործությունը նոր ուղի են դուրս բերել [[Պավել Տրուբեցկոյ]]ը, Ա․ Տ․ Մատվեևը, իրենց արվեստով բանվորական շարժմանը հարած [[Աննա Գոլուբկինա]]ն և [[Սերգեյ Կոնյոնկով]]ը։ Բուրժուական մշակույթի ճգնաժամի պայմաններում XX դարի մոդեռնիստական գրեթե բոլոր ուղղություններն իրենց դրսևորումը գտել են նաև քանդակագործության մեջ՝ հրապարակ բերելով կենսազուրկ, իրականը քմածին ձևերով փոխարինող բազմաթիվ քանդակներ։ Մոդեռնիզմի անկումային ու ձևապաշտական արվեստին հետևողականորեն հակադրվում է սովետական քանդակագործությունը, որ զարգանում է սոցիալիստական ռեալիզմի ուղիով։ Նոր, սոցիալիստական քանդակագործություն ստեղծելու գործում պատմական նշանակություն է ունեցել մոնումենտալ պրոպագանդայի լենինյան ծրագիրը, որի իրականացմանը 1918 թվականից լուծընկեց են եղել Սերգեյ Կոնյոնկովը, [[Հակոբ Գյուրջյան]]ը, [[Իվան Շադր]]ը, [[Նիկոլայ Անդրեև]]ը, [[Սերգեյ Մերկուրով]]ը, [[Մատվեյ Մանիզեր]]ը, Ա․ Տ․ Մատվեևը, Լ․ Վ․ Շերվուդը և ուրիշներ։ Նրանց հետ միասին և նրանց սկսածը շարունակելով՝ սովետական քանդակագործության մնայուն արժեքներ են ստեղծել [[Վերա Մուխինա]]ն, [[Նիկոլայ Տոմսկի]]ն, [[Սառա Լեբեդևա]]ն և ուրիշներ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի և ետպատերազմյան տարիներին նրանց հետ միասին սովետական քանդակագործության առաջընթացը շարունակել և մոնումենտալ, հաստոցային ու դեկորատիվ քանդակների ստվար ու բարձրարժեք նմուշներ են հրապարակ բերել [[Եվգենի Վուչետիչ]]ը, Ա․ Պ․ Կիբալնիկովը, [[Լև Կերբել]]ը, [[Միխայիլ Անիկուշին]]ը, Ֆ․ Դ․ Ֆիվեյսկին, Ե․ Ֆ․ Բելաշովան, Մ․ Ֆ․ Բաբուրինը, Ա․ Պ․ Ֆայդիշը, Վ․ Ե․ Ցիգալը, արտասահմանից հայրենադարձված Սերգեյ Կոնյոնկովը, Ս․ Դ․ Էրզյան և ուրիշներ։ Սովետական բազմազգ արվեստի զարգացմանն իրենց ծանրակշիռ նպաստն են բերել Ուկրաինայի (Վ․ Զ․ Բորոդայ, Ա․ Ա․ Կովալյով, Ի․ Մ․ Գոնչար, Պ․ Ֆ, Մովչուն, Ի․ Ս․ Զնոբա, Գ․ Ն․ Կալչենկո), Բելառուսիայի (Զ․ Ի․ Ազգուր, Ա․ Օ․ Բեմբել, Ա․ Կ․ Գլեբով), Վրաստանի (Յա․ Նիկոլաձե, [[Թամար Աբակելիա]], [[Կոնստանտին Մերաբիշվիլի]], Նիկոլայ Կանդելակի, [[Վալենտին Թոփուրիձե]], [[Էլգուջա Ամաշուկելի]]), Լիտվայի (Գ․ Յոկուբոնիս, Պ․ Ռիմշա, [[Յուոզաս Յուկոբո Միկենաս]], [[Պյատրաս Ալեքսանդրավիչյուս]], Բ․ Վիշնյաուսկաս), Լատվիայի (Թ․ Զալկալն, Յա․ Զարին, Լ․ Վ․ Բուկովսկի), Էստոնիայի (Յա․ Սոանս, Է․ Ռոոս, Մ․ Վարիկ, Ա․ Կաազիկ, Յ․ Հերվ) և մյուս միութենական հանրապետությունների քանդակագործները։ XX դարի քանդակագործության մեջ առանձնապես մեծ, պատմական ու գեղարվեստական նշանակություն ունեն ժամանակի առաջադիմական գաղափարները մեկնաբանող, կոմունիցմ կառուցողների կերպարները, ֆաշիզմի դեմ սովետական ժողովրդի հաղթանակը մարմնավորող համալիրային մոնումենտալ կերտվածքները (Վերա Մուխինայի «Բանվորը և կոլտնտեսուհին», Եվգենի Վուչետիչի՝ սովետական բանակի մարտիկներին նվիրված հուշարձանախմբերը [[Բեռլին]]ի Տրեպտով զբոսայգում և [[Վոլգոգրադ]]ում և այլն), որոնք ի հակակշիռ մոդեռնիզմի անկումային արվեստի՝ շարունակում են դասական ավանդույթները և նոր գաղափարական ու գեղարվեստական կողմնորոշում տալիս համամարդկային քանդակագործությանը։ Նման ուղիով է ընթանում սոցիալիստական մյուս երկրների քանդակագործությունը (քանդակագործ Դունիկովսկին Լեհաստանում, Ֆ․ Կրեմերը ԳԴՀ–ում, [[Անտուն Ավգուստինիչ|Ա․ Ավգուստինչիչը]] Հարավսլավիայում, Ժ․ Կիշֆալուդի-Շտրոբլը Հունգարիայում և ուրիշներ)։ Հակադրվելով ֆաշիզմի և պատերազմի սպառնալիքին՝ եվրոպական շատ երկրների առաջադեմ քանդակագործներն ստեղծել են հումանիստական պաթոսով ներթափանցված գործեր (Մ․ Մաձակուրատին, Ջ․ Մանցուն Իտալիայում, Վ․ Աալտոնենը Ֆինլանդիայում և ուրիշներ)։ == Քանդակագործությունը Հայաստանում == [[Պատկեր:Vishap02.jpg|մինի|Վիշապ]] Քանդակագործությունը Հայաստանում սկզբնավորվել է հնուց։ Քարի մշակումը հայկական տարածքներում վկայված է դեռես [[պալեոլիթ]]ից, սակայն մեզ հասած հնագույն քանդակները ([[ժայռապատկեր]]ներ) վերաբերում են [[նեոլիթ]]ին։ Բրոնզի դարում արդեն կար հետզհետե ստվարացող [[բոլորաքանղակ]] ու [[բարձրաքանդակ]]՝ ոչ միայն քարից ([[Վիշապ (հուշարձան)|վիշապներ]]), կավից, փայտից, այլև գունավոր մետաղներից (բրոնզե արձանիկներ [[Լճաշեն]]ից, առյուծապատկեր ոսկե գավաթ Վանաձորից և այլն)։ Երկաթի դարի քանդակագործությունն իր բարձր զարգացմանն է հասել և ստեղծել մոնումենտալ արձաններ, հարթաքանդակներ ու քանդակազարդ իրեր՝ ուրարտական արվեստում, որի ավանդույթներն իրենց շարունակությունն են գտել մ.թ.ա. VI-IV դարերի քանդակագործության մեջ։ [[Հելլենիստական Հայաստան|Հելլենիստական շրջան]]ում քանդակագործությունը տակավին եղել է կերպարվեստի առաջատար բնագավառ, հարստացել մեծ մասամբ [[Հունաստան]]ից բերված և սրբավայրերում ու քաղաքներում կանգնեցված բարձրարվեստ կոթողներով։ Տեղում ստեղծված արձաններում հաճախ առկա է հունականի սինթեզը տեղական ավանդույթների և ազգագրական առանձնահատկությունների հետ։ Դրա ակնառու նմուշներից են [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ]] լեռան վրա մ.թ.ա. I դարում [[Երվանդունիներ]]ի դրած մոնումենտալ քանդակները, որոնցում արտացոլվել է նաև հունական և հայկական դիցարանների ի մի գալը։ Պատմական և գեղարվեստական մեծ արժեք են ներկայացնում այդ շրջանի արծաթագործության նմուշները, դրամները ([[Տիգրան Բ Մեծ]]ի, [[Արտավազդ Բ]]-ի դիմաքանդակներով), [[Գառնու հեթանոսական տաճար|Գառնիի տաճարի]] զարդաքանդակները։ Ֆեոդալիզմի և քրիստոնեության հաստատումը, միջնադարյան քաղաքների զարգացումը արվեստներին առաջադրել են նոր գաղափարական-գեղարվեստական խնդիրներ։ Զանգվածային եկեղեցաշինության հետ կապված՝ քանդակագործությունը հիմնականում զարգացել է որպես ենթակայի ֆունկցիաներով ճարտարապետության հետ սինթեզված արվեստ։ [[Եղիշե]]ի վկայությամբ՝ եղել են նաև ինքնուրույն դիմաքանդակներ, բայց դրանցից ոչ մի նմուշ մեզ չի հասել։ Եկեղեցաշինության մեջ լայն տարածում է գտել դեկորատիվ զարդաքանդակը՝ որոշ հուշարձաններում համադրված սյուժետային բարձրաքանդակների հետ։ Դրա վաղ նմուշները վերաբերում են դեռես V դարին (Դվին, Տեկոր, [[Երերույքի տաճար|Երերույք]])։ VII դարում այդ պրոցեսն իր փայլուն պսակումն է գտել [[Զվարթնոց]]ում, Մրենում, իսկ X-XIII դարերում՝ Անիի հուշարձաններում, Աղթամարում (ճարտարապետ և քանդակագործ [[Մանուել]]), Գանձասարում, [[Սաղմոսավանք]]ում։ Ճարտարապետության մեջ հաճախ քանդակազարդվել է նաև փայտը՝ դռների ([[Մշո Սուրբ Առաքելոց վանք|Մշո Առաքելոց վանք]]ի (1134), Սևանի Առաքելոց եկեղեցու (1486) դռները), երբեմն խոյակների (Սևանի Առաքելոց եկեղեցու գավթի խոյակը (874)) համար։ Եղել են թեմատիկ փայտաքանդակներ («Խաչից իջեցումը» Հավուց Թառից, XI դ․)։ Ճարտարապետության հետ են կապված նաև նվիրատուների պատկերաքանդակները (Աղթամար, Գագկաշեն ([[Գագիկ Ա]] թագավորի տուֆակերտ արձանը), [[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Սանահին]]), որոնցում ցայտուն դրսևորում են գտել ժողովրդական արձանագործության ձևերը։ [[Միջնադարյան Հայաստան]]ում քանդակագործության լայնորեն տարածված մյուս բնագավառը հուշակոթողներն են՝ դրված հանգուցյալների շիրիմներին կամ կանգնեցված ի հուշ կարևոր իրադարձությունների։ Դրանց վաղ նմուշները (IV-VII դարեր՝ Աղց, Օձուն, Թալին) ունեն թեմատիկ քանդակապատկերներ և աղերսվում են հեթանոսական շրջանի արվեստի հետ։ IX դարից սկսել են տիրապետող դառնալ [[խաչքար]]երը, որոնք բուն հայկական երևույթ են և իրենց մեջ են ներառել ազգային զարդամոտիվների անսպառ հարստություն։ Միջնադարում քանդակագործության զարգացած բնագավառներից էր նաև մետաղների գեղարվեստական մշակումը, ինչը լայնորեն կիրառվում էր եկեղեցական ու կենցաղային իրեր, ինչպես նաև գրքի կազմեր պատրաստելիս։ Նոր ժամանակների հայկական պրոֆեսիոնալ քանդակագործության երփնագրի համեմատ հապաղել է և հանդես է եկել XIX դարի վերջերին [[Կ. Պոլիս|Կ․ Պոլսում]], որտեղ ստեղծագործում էր իտալական ակադեմիզմին մոտ կանգնած [[Երվանդ Ոսկան]]ը։ Հաջորդ սերնդի ներկայացուցիչները՝ [[Անդրեաս Տեր-Մարուքյան]]ը, ինչպես և [[Միքայել Միքայելյան]]ը, որոշակիորեն դեմոկրատական կողմնորոշում ունեցող ռեալիստներ էին և դիմաքանդակի ու կենցաղային ժանրերում արվեստ բերին ազգային թեմաներ ու կերպարներ։ Նույն սերնդին են պատկանում ԱՄՆ-ում հանգրվանած և բազմաթիվ հուշարձաններ կերտած [[Հայկ Բադիկյան]]ն ու [[Հակոբ Փափազյան]]ը։ [[Պատկեր:The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|մինի|ձախից|Կժով աղջիկը, [[Այծեմնիկ Ուրարտու]], 1939 թվական]] [[Խորհրդային կարգերի հաստատումը Հայաստանում|Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատում]]ը հնարավորություն է ստեղծել, որպեսզի հայ քանդակագործության ազգային դպրոցը զարգանա սեփական հողի վրա։ 1921-22 թվականներից [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւն|Խորհրդային Հայաստան]]ում սկսել է իրականացվել մոնումենտալ պրոպագանդայի լենինյան ծրագիրը, որը դարձել է սովետահայ քանդակագործության սկզբնավորման փուլը։ Հայ քանդակագործությունը՝ որպես պրոֆեսիոնալ արվեստ, Խորհրդային Հայաստանում ձևավորվել և իր հասունությունը դրսևորել է նախ և առաջ [[Արա Սարգսյան]]ի և նրանից փոքր-ինչ հետո Հայաստան տեղափոխված [[Սուրեն Ստեփանյան (քանդակագործ)|Սուրեն Ստեփանյան]]ի, [[Ստեփան Թարյան]]ի, [[Այծեմնիկ Ուրարտու]]ի, ապա և [[Երվանդ Քոչար]]ի հայրենանվեր ջանքերով։ Նրանց շնորհիվ հայկական քանդակագործությունը հարստացել է մի ստվար շարք բարձրարվեստ մոնումենտալ, հաստոցային ու դեկորատիվ ստեղծագործություններով ու իր պատշաճ տեղն է գրավել սովետական բազմազգ արվեստում։ Սովետահայ քանդակագործության զարգացմանը, նրանում սոցիալիստական ռեալիզմի մեթոդի հաստատմանը մեծ նպաստ են նաև բերել [[Մոսկվա]]յում ու [[Լենինգրադ]]ում ապրող հայազգի արձանագործներ [[Սերգեյ Մերկուրով]]ը, [[Գրիգոր Քեպինյան (Քեպինով)|Գրիգոր Քեպինով]]ը, [[Տիգրան Դավթյան (քանդակագործ)|Տիգրան Դավթյան]]ը, Ա․ Ստեփանյանը և ուրիշներ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի և ետպատերազմյան տարիներին սովետահայ քանդակագործությունը համալրվում է միութենական բուհերում և հիմնականում արդեն Երևանում գեղարվեստական կրթություն ստացած բազմաթիվ կարող արվեստագետներով՝ Նիկողոս Նիկողոսյան, [[Սարգիս Բաղդասարյան]], [[Ղուկաս Չուբարյան]]<ref>[http://www.rah.ru/the_academy_today/the_members_of_the_academie/member.php?ID=17328&sphrase_id=6633 ЧУБАРЯН Гукас Григорьевич, cкульптор, почетный зарубежный член Российской академии художеств] {{ref-ru}}</ref>, [[Արա Հարությունյան]], [[Թերեզա Միրզոյան]], [[Արտաշես Հովսեփյան (քանդակագործ)|Արտաշես Հովսեփյան]]<ref>«Ով ով է. Հայեր», կենսագրական հանրագիտարան, հատոր Ա., Երևան, 2005։</ref>, [[Ադիբեկ Գրիգորյան]], [[Խաչատուր Իսկանդարյան]], [[Դերենիկ Դանիելյան]], [[Կարապետ Մեծատուրյան]], [[Արշամ Շահինյան]], [[Ռաֆայել Եկմալյան]], [[Հովհաննես Բեջանյան]], [[Գրիգոր Բադալյան (քանդակագործ)|Գրիգոր Բադալյան]], [[Երեմ Վարդանյան]], [[Ռաֆայել Համբարձումյան (քանդակագործ)|Ռաֆայել Համբարձումյան]], [[Արա Շիրազ]], [[Տարիել Հակոբյան]], [[Լևոն Թոքմաջյան]], [[Սուրեն Նազարյան]], [[Ֆրիդ Սողոյան]], [[Կառլեն Նուրիջանյան]], [[Ֆերդինանտ Առաքելյան]] և ուրիշներ։ Բուլղարիայից հայրենադարձվել է [[Գրիգոր Ահարոնյան]]ը։ Խեցեգործական քանդակներ են ստեղծել [[Ռուբեն Շահվերդյան]]ը, [[Հռիփսիմե Սիմոնյան]]ը, [[Հմայակ Բդեյան]]ը<ref>[https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=2968 Հմայակ Բդեյան]</ref> և ուրիշներ։ Նրանց բոլորի գործունեությամբ է, որ սովետահայ քանդակագործությունը դարձել է մասսայական բնագավառ, ընդլայնել իր ոչ միայն ստեղծագործական հնարավորությունները, այլև աշխարհագրական ընդգրկումը, հուշարձաններ է կանգնեցրել նաև Հայաստանից դուրս՝ [[Կիև]]ում, [[Ղրիմ]]ում, [[Ուլյանովսկ]]ում, [[Ղազախստան]]ում, [[Միջին Ասիա]]յում, [[Մոսկվա]]յում, [[Փարիզ]]ում և այլուր։ Մոսկվայի կենտրոնում է դրվել Ռաֆայել Համբարձումյանի քանդակած [[Յակով Սվերդլով]]ի հուշարձանը<ref>[http://sculpture.artyx.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st023.shtml Памятники Свердлову Я. М.]</ref>։ Սփյուռքում քանդակագործների թիվը համեմատաբար մեծ չէր, սակայն այստեղ էլ եղել են մնայուն արժեքներ ստեղծած ականավոր դեմքեր։ Նրանցից միջազգային համբավ է վայելում 1921 թվականից Փարիզում հանգրվանած [[Հակոբ Գյուրջյան]]ը։ Դիմաքանդակի ու սոցիալական-մարդասիրական հարցեր բարձրացնող կոմպոզիցիաների ճանաչված հեղինակներ են [[Դարիա Կամսարական]]ը Ֆրանսիայում, [[Նվարդ Զարյան]]ը Իտալիայում, [[Մորիս Սարկիսով (Սարգսյան)|Մորիս Սարկիսով]]ը Շվեյցարիայում։ 1930-ական թվականներից ԱՄՆ-ում լայն ասպարեզ են դուրս եկել [[Նշան Թուրունճյան|Նշան Թուրը]] (Թուրունճյան), Հ․ Լիոնը (Արսլանյան), [[Ռուբեն Նակյան]]ը։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == <div style="-moz-column-count:32; column-count:2; -webkit-column-count:2;"> * Ազարյան Լ․, Վաղ միջնադարյան հայկական քանդակը, Ե․, 1975։ * Մնացականյան Ս․, Հայկական աշխարհիկ պատկերաքանդակը IX–XIV դարերում, Ե․, 1976։ * Кепинов Г․, Технология скульптуры, М․, 1936. * Либман М․ Я․, О скульптуре, М․, 1962. * Всеобщая история искусств, т․ 1–6, М․, 1956–66. * Молева Н․, Скульптура․ Очерки зарубежной скульптуры, М․, 1975. * Basin G․, The History of World Sculpture, L․, 1970․ * Райс Г. Глины, их залегание, свойства и применение. М., 1932 * Филиппов А. В., Филиппова С. В., Брик Ф. Г. Архитектурная терракота. М., 1941, с. 83–85 * Rich J. C. The Materials and Methods of Sculpture. New York, 1947, p. 25–26 * Slobodkin L. Sculpture: Principles and Practice. Cleveland, 1949, p. 141–153 * Одноралов Н. В.Скульптура и скульптурные материалы. М., 1965, с. 5–10 * Mills J. W. The Technique of Sculpture. London, 1965, p. 62 * Emiliani T. La tecnologia della ceramica. Faenza, 1968 * Le tecniche artistiche. Milano, 1973 Wittkower R. Sculpture: Processes and Principles. London, 1977 * Cole B. The Renaissance Artist at Work. From Pisano to Titian. N.-Y., 1983, p. 129 * Виппер Б. Р. Введение в историческое изучение искусства. М., 1985, с. 82–84 * Головин В. П. От амулета до монумента. Книга об умении видеть и понимать скульптуру. М., 1999, с. 68–72 * Ильина Т. В. Введение в искусствознание. М., 2003, с. 128 Лантери Э. Лепка. М., 2006, с. 189–190 </div> == Արտաքին հղումներ == <div style="-moz-column-count:2; column-count2; -webkit-column-count:2;"> * Boucher, Bruce, ''Italian Baroque Sculpture'', 1998, Thames & Hudson (World of Art), {{ISBN|0500203075}} * Anthony Blunt|Blunt Anthony, ''Artistic Theory in Italy, 1450–1660'', 1940 (refs to 1985 edn), OUP, {{ISBN|0198810504}} * John Boardman (art historian)|Boardman, John ed., ''The Oxford History of Classical Art'', 1993, OUP, {{ISBN|0198143869}} * Burnett, Andrew, ''Coins; Interpreting the Past'', University of California/British Museum, 1991, {{ISBN|0520076281}} * Calkins, Robert G.; ''Monuments of Medieval Art'', Dutton, 1979, {{ISBN|0525475613}} * Cherry, John. ''The Holy Thorn Reliquary'', 2010, British Museum Press (British Museum objects in focus), {{ISBN|0-7141-2820-1}} * Robert Manuel Cook|Cook, R.M., ''Greek Art'', Penguin, 1986 (reprint of 1972), {{ISBN|0140218661}} * Charles Reginald Dodwell|Dodwell, C. R., ''Anglo-Saxon Art, A New Perspective'', 1982, Manchester UP, {{ISBN|0-7190-0926-X}} * Frankfort, Henri, ''The Art and Architecture of the Ancient Orient'', Pelican History of Art, 4th ed 1970, Penguin (now Yale History of Art), {{ISBN|0140561072}} * Harle, J.C., ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent'', 2nd edn. 1994, Yale University Press Pelican History of Art, {{ISBN|0300062176}} * Henderson, George. ''Gothic'', 1967, Penguin, {{ISBN|0-14-020806-2}} * Henig, Martin (ed), ''A Handbook of Roman Art'', Phaidon, 1983, {{ISBN|0714822140}} * Robert Treat Paine|Paine, Robert Treat, in: Paine, R. T. & Soper A, ''The Art and Architecture of Japan'', 3rd ed 1981, Yale University Press Pelican History of Art, {{ISBN|0140561080}} * Hugh Honour and John Fleming, ''A World History of Art'', 1st edn. 1982 (many later editions), Macmillan, London, page refs to 1984 Macmillan 1st edn. paperback. {{ISBN|0333371852}} * Howgego, Christopher, ''Ancient History from Coins'', Routledge, 1995, {{ISBN|041508993X}} * Ernst Kitzinger|Kitzinger, Ernst, ''Byzantine art in the making: main lines of stylistic development in Mediterranean art, 3rd–7th century'', 1977, Faber & Faber, {{ISBN|0571111548}} (US: Cambridge UP, 1977) * Olson, Roberta J.M., ''Italian Renaissance Sculpture'', 1992, Thames & Hudson (World of Art), {{ISBN|978-0-500-20253-1}} * Jessica Rawson|Rawson, Jessica (ed). ''The British Museum Book of Chinese Art'', 2007 (2nd edn), British Museum Press, {{ISBN|9780714124469}} * Piotrovsky M.B. and Rogers, J.M. (eds), ''Heaven on Earth: Art from Islamic Lands'', 2004, Prestel, {{ISBN|3791330551}} * Robinson, James, ''Masterpieces of Medieval Art'', 2008, British Museum Press, {{ISBN|978-0-7141-2815-3}} * Sandars, Nancy K., ''Prehistoric Art in Europe'', Penguin (Pelican, now Yale, History of Art), 1968 (nb 1st edn.; early datings now superseded) *{{cite book |author=Scholten, Frits | title= ''European sculpture and metalwork'' | location=New York | publisher=The Metropolitan Museum of Art | year=2011 | isbn=9781588394415 | url=http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/66219/rec/1}} * Sickman, Laurence, in: Sickman L & Soper A, "The Art and Architecture of China", Pelican History of Art, 3rd ed 1971, Penguin (now Yale History of Art), LOC 70-125675 * Smith, W. Stevenson, and Simpson, William Kelly. ''The Art and Architecture of Ancient Egypt'', 3rd edn. 1998, Yale University Press (Penguin/Yale History of Art), {{ISBN|0300077475}} * James Snyder (art historian)|Snyder, James. ''Northern Renaissance Art'', 1985, Harry N. Abrams, {{ISBN|0136235964}} * Strong, Donald, et al., ''Roman Art'', 1995 (2nd edn.), Yale University Press (Penguin/Yale History of Art), {{ISBN|0300052936}} * Williams, Dyfri. ''Masterpieces of Classical Art'', 2009, British Museum Press, {{ISBN|9780714122540}} </div> {{ՎՊԵ}} {{Վիքիբառարան}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Արվեստի բնագավառներ}} {{ՀՍՀ}} [[Կատեգորիա:Քանդակագործություն]] [[Կատեգորիա:Կերպարվեստի տեսակներ]] jmrqpslxlhwwt608abdzys27v5ewpab 8486666 8486661 2022-08-10T17:19:45Z Johannnes89 100861 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/87.8.184.31|87.8.184.31]] ([[User talk:87.8.184.31|talk]]): Crosswiki image spam (TwinkleGlobal) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մասնագիտություն | անուն = Քանդակագործություն | պատկեր = Հուշարձան Սասունցի Դավիթ 14.jpg | պատկերի_չափ = | alt = | նկարագրություն = Սասունցի Դավթի արձանը, [[Երվանդ Քոչար]] | տեսակ = | պաշտոնական անուններ = | գործունեության ոլորտ = արվեստ | հոմանիշներ = արձանագործություն<br />անդրիագործություն | պահանջվող կրթություն = | աշխատանքային դաշտ = | կապված մասնագիտություններ = }} '''Քանդակագործություն''', պլաստիկ արվեստներից մեկն է, [[կերպարվեստ]]ի տեսակ, որ պատկերումները կատարում է ծավալային եռաչափ մարմնավորումներով։ Որպես կանոն քանդակագործությունը պատկերում է մարդուն, սակավ՝ կենդանիներին ([[անիմալիստական ժանր]]), ավելի սակավ՝ [[բնություն]]ը (բնապատկեր) և առարկաներ ([[նատյուրմորտ]])։ [[Գեղանկարչություն|Գեղանկարչության]] ու գրաֆիկայի համեմատ ունենալով գեղարվեստաարտահայտչական ավելի սահմանափակ միջոցներ՝ քանդակագործությունը միևնույն ժամանակ ստեղծում է ծավալների շոշափելի ու իրականակերպ դրսևորումներ և դիտողին հնարավորություն է տալիս պատկերվածն ընկալելու տարբեր դիտակետերից<ref name="ՀՍՀ">[[:s:Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/412|Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, էջ 412]]</ref>։ Քանդակագործության պատմության ընթացքում կիրառել են փորագրություն (նյութի հեռացում) և կերտում (նյութի ավելացում, օրինակ՝ կավ), քարից, մետաղից, խեցեղենից, փայտից և այլ նյութերից։ Տարբեր նյութերը կարող են մշակվել՝ փորագրության, եռակցման կամ ձուլման միջոցով։ Անհիշելի ժամանակներից մարդը քանդակել է։ Սկզբում նա օգտագործել է իրեն հասանելի ամենապարզ նյութերը՝ քար, ցեխ և փայտ։ Հետո դրանց փոխարինել են [[երկաթ]]ը, [[բրոնզ]]ը, [[արճիճ]]ը, [[մոմ]]ը, պատի ծեփը, [[պլաստիլին]]ը, պոլիեթերային խեժը և [[պլաստմասսա]]ները։ Սկզբում քանդակը ստեղծվել է զուտ օգտագործման համար, հետո ստեղծվել և օգտագործվել է ծիսական, մոգական, թաղման և կրոնական նպատակներով։ Քանդակը հնարավորություն ունենալով զարգանալ որպես ամուր կամ երևութական էլեմենտ, իր ֆունկցիոնալ օգտագործումը փոխել է պատմական զարգացման հետ, ձեռք բերելով հիմանականում էսթետիկական կամ դեկորատիվ նպատակներ<ref>Sureda, Joan. Historia Universal del Arte: Las primeras civilizaciones (en castellà). I. Barcelona: Planeta, 1988. ISBN 84-320-6681-8.</ref>։ Քանդակը սկզբում սովորաբար կերտվում է [[կավ]]ից, պլաստիլինից կամ մոմից, ապա ձուլվում [[գիպս]]ից (քարակերտ ու փայտակերտ գործերում այդ փուլերը հաճախ շրջանցվում են)։ Գիպսե ձուլածոները կա՛մ ինքնուրույն գոյության իրավունք են ստանում, կա՛մ ծառայում որպես մոդել՝ քանդակը ավելի մնայուն նյութերով ([[քար]], [[փայտ]], [[մետաղ]]) մարմնավորելու համար։ Անտիկ շրջանում գրեթե միշտ, հետագայում՝ մերթ-մերթ, մարմարե քանդակները ներկվել են, թեև այդ վիճակում մեծ մասամբ չի պահպանվել<ref name="artmuseums.harvard.edu"/>։ Կոպենհագենում տեղակայված Car Carlsberg Glyptotek թանգարանը իրականացնում է քանդակների բնօրինակ գույների ուսումնասիրության և վերականգնման աշխատանքներ<ref>{{Cite news|url=http://www.glyptoteket.com/about-the-museum/research/|title=Research - Glyptoteket|work=Glyptoteket|access-date=2017-09-23|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.trackingcolour.com|title=Tracking Colour|website=www.trackingcolour.com|access-date=2017-09-23}}</ref>։ Մինչև 17-18-րդ դարերը հաճախ ներկվել են նաև փայտաքանդակները։ 19-20-րդ դարերի քանդակագործները սովորաբար բավարարվում են նյութի բնական գույնով կամ միագույն փառապատումով։ Քանդակագործությունն ունի երկու ենթատեսակ՝ բոլորաքանդակ (երբ ստեղծագործությունը մշակվում է բոլոր կողմերից, հետևաբար բոլոր կողմերից դիտելի է) և ռելիեֆ (երբ քանդակային պատկերը փորագրվում է կամ մեծ թե փոքր ցցունությամբ կերտվում է նրա ֆոնը հանդիսացող հարթության վրա, հետևաբար դիտելի է միայն դիմացից, մասամբ՝ կողքերից)։ Հայերեն ''արձանագործություն'' և ''անդրիագործություն'' տերմինները, որոնք գործածվում են որպես քանդակագործության հոմանիշներ, ավելի ստույգ վերաբերում են բոլորաքանդակին։ Ռելիեֆները մեծ մասամբ համադրվում են [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետությանը]], հարդարում շենքերի ճակատները, գոտին, ճակտոնը, ներսում՝ առաստաղը, ներքնապատերը ն իրենց ծավալային պատկերաձևերով լինում են բարձրաքանդակ, [[հարթաքանդակ]], [[խորաքանդակ]]<ref name="ՀՍՀ" />։ Քարի քանդակը ավելի հին պատմություն ունի, քան արվեստի այլ՝ ոչ հարատև նյութերից ստեղծագործությունները։ Հինավուրց մշակույթներից մնացած աշխատանքների մեծ մասը քարից են (բացառությամբ խեցեղենի)։ Մինչև վերջին ժամանակները շատ մշակույթներում քանդակագործությունը ստեղծվել է գլխավորապես կրոնական, պաշտամունքային թեմաներով։ Խոշոր քանդակը ծախսատար էր անհատների համար, և այդ պատճառով հիմնականում պատվիրվել է եկեղեցական և քաղաքական նպատակներով։ Պահպանվել են հիմնականում այն մշակույթների քանդակները, որտեղ դրանք մեծ քանակով պատվիրվել և ստեղծվել են։ Այդ երկրներից են Միջագետքը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, նաև Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի մի շարք երկրներ։ Արևմտյան, դասական քանդակը ձևավորվել է Հին Հունաստանում, որի դասական շրջանում ստեղծվել են բազմաթիվ գլուխգործոցներ։ Միջին դարերում ծաղկել է գոթական քանդակը, որպես քրիստոնեական կրքերի և հավատի դրսևորում։ Սրան հաջորդած Վերածննդի շրջանում վերածնվել է դասական քանդակը։ Ժամանակակից մոդեռնիստական քանդակը շեղվել է դասական պատկերման ձևերից, հաճախ պատրաստի արտադրանքը ներկայացնում է, որպես արվեստի գործ։ == Դասակարգում == Ըստ բովանդակային-գաղափարային էության, գեղարվեստաարտահայտչական միջոցների, ինչպես և կիրառման նպատակադրման՝ քանդակագործությունը տրոհվում է երեք գլխավոր բնագավառի՝ մոնումենտալ, հաստոցային, դեկորատիվ։ Կա քանդակի երկու տեսակ՝ կլոր քանդակ, որը ազատ տեղադրվում է տարածության մեջ, և ռելիեֆ՝ ծավալային պատկեր հարթության վրա<ref name="art-katalog">{{cite web | url=http://www.art-katalog.com/ru/article/121 | title=Скульптура. Классификация и разновидности | publisher=art-katalog.com | accessdate=19 Հունվար 2018}}</ref> === Բոլորաքանդակ === Բոլորաքանդակի հիմնական և կարևոր պայմանը նրա շուրջը պտտվելու, տարբեր դիրքերից դիտելու հնարավորությունն է։ Քանդակի կերպարը տարբեր է ընկալվում տարբեր դիտանկյուններից դիտելուց, առաջանում են տարբեր տպավորություններ։ Բոլորաքանդակը լինում է մոնումենտալ, մոնումենտալ-դեկորատիվ, հաստոցային և մանր ֆորմաների։ Մոնումենտալ և մոնումենտալ-դեկորատիվ քանդակագործությունները սերտ կապված են ճարտարապետության հետ<ref name="art-katalog" />։ ==== Մոնումենտալ քանդակագործություն ==== Մոնումենտալ քանդակագործության նպատակն է նշանակալից [[գաղափար]]ների, պատմական իրադարձությունների, ականավոր անձնավորությունների առաքելության պրոպագանդան և հիշատակի հավերժացումը։ Նրան հատուկ են բովանդակային ընդհանրացվածությունը, բնականից մեծ չափերը, ծավալային լայն արդվածքները, հեռվից ընկալվող կուռ ու արտահայտիչ եզրագիծը։ Մոնումենտալ քանդակները դրվում են բաց տարածության մեջ, հասարակական վայրերում։ ==== Հաստոցային քանդակագործություն ==== ''Հաստոցային քանդակագործությունը'' բնական կամ ճարտարապետական միջավայրից կախում չունի, դրվում է [[թանգարան]]ներում, հասարակական կամ բնակելի շենքերի ներքնամասերում։ Սովորաբար ունենում է մարդու իրական չափերին մոտիկ մեծություն և գրեթե միշտ մշակվում է մանրակրկիտ։ Աչքի է ընկնում թեմատիկ և ժանրային լայն ընդգրկումով, հարուստ հնարավորություններ ունի թե՛ բոլորաքանդակում, թե՛ ռելիեֆում մարմնավորելու սյուժետային բազմապիսի իրադրություններ, հոգեբանական բնութագրություններ, կիրառելու պլաստիկական զանազանակերպ արդվածքներ։ ==== Դեկորատիվ քանդակագործություն ==== [[Պատկեր:AM 1000 dram Ag 2003 Tigran b.png|մինի|[[Հայաստանի Հանրապետության հուշադրամներ|Հայաստանի Հանրապետության հուշադրամ]] [[Տիգրան Մեծ]]ի պատկերով]] ''Դեկորատիվ քանդակագործությունը'' գերազանցապես հանդես է գալիս ճարտարապետության հետ սինթեզված, ընդ որում՝ ոչ միայն ենթակայի դերում։ Ունի հիմնականում զարդարարական նպատակ։ Սովորական քանդականյութերի կողքին այստեղ, մեր ժամանակներում, լայնորեն օգտագործվում են [[ալյումին]]ը և [[բետոն]]ը։ Դեկորատիվ քանդակագործությունում մեծ տեղ ու դեր է վերապահված բուսական, կենդանական, երկրաչափական զարդանախշին, որը հաճախ հանդես է գալիս որպես հուշարձանի միակ քանդակային դրսևորում։ ==== Մանր պլաստիկա ==== Քանդակագործության մեջ հատուկ ենթախումբ են կազմում տարբեր ժանրերի մանրաքանդակները («մանր պլաստիկա», «փոքր ձևերի քանդակագործություն»), որոնք նախատեսված են ինտերիերի համար և հաճախ աղերսվում են դեկորատիվ-կիրառական արվեստի հետ։ Մանր պլաստիկայի առանձնահատուկ բնագավառին են պատկանում նաև [[մետաղադրամ]]ները, [[մեդալ]]ները, գեմմաները, ոսկերչական քանդակավոր կերտվածքները։ ==== Քանդակազարդում ==== Քանդակագործության տարբեր միջոցներով զարդարվում են կենցաղային բազմազան առարկաներ, կահ-կարասի և այլն, որոնք խմբավորվում են արհեստի ու դեկորատիվ-կիրառական արվեստի յուրահատուկ մի բնագավառում, որ կոչվում է [[քանդակազարդում]]։ Քանդակագործության մեջ տարբեր նյութեր օգտագործեփս կիրառվում են քանդակման տարբեր տեխնիկաներ՝ ծեփում, կոփում, կռում, փորագրություն, [[դրվագում]], ձուլում և այլն։ Կերտվում են նաև խեցեղեն քանդակներ ([[խեցեգործություն]])<ref name="ՀՍՀ" />։ === Ռելիեֆ === Ռելիեֆը ({{lang-it|rilievo}}) ծավալային պատկեր է հարթության վրա և հաշվարկված է հորիզոնական դիտման համար։ Նրա կարևորագույն արտահայտչամիջոցներն են հարթության վրա կոմպոզիցիայի ծավալումը, տարածական պլանները հեռանկարչորեն կառուցելու հնարավորությունն ու ծավալների բոլորաձևության պատրանքի ստեղծումը, ձևերի նուրբ կերպավորումը հնարավորություն են ընձեռում երևակել բարդ, բազմաֆիգուր տեսարաններ, ինչպես և ճարտարապետական ու բնապատկերային մոտիվներ։ Ռելիեֆը կարող է լինել ճարտարապետության մաս՝ ներառվել պատի, թաղի, քանդակագործական հուշարձանի կոմպոզիցիայում կամ լինել հաստոցային ինքնուրույն ստեղծագործություն<ref>{{cite book | title=Հայկական սովետական հանրագիտարան | publisher= | year=1983 | location=Երևան | pages=628}}</ref>։ Ֆոնի հարթության հետ ունեցած հարաբերությամբ տարբերակում են ուռուցիկ՝ [[բարձրաքանդակ]], [[հարթաքանդակ]] և խոր՝ [[խորաքանդակ]] և կոնտրռելիեֆ<ref name="art-katalog" />։ ==== Բարձրաքանդակ ==== Բարձրաքանդակ բարձր քանդակ է, որի ուռուցիկ մասի ծավալի կեսից ավելին դուրս է ցցված ֆոնի հարթությունից, երբեմն քանդակապատկերը միայն հպվում է ֆոնին, իսկ որոշ դեպքերում նրանից անջատվում է մանրամասներով։ Մոնումենտալ դեկորատիվ Բարձրաքանդակը կիրառվում է ճարտարապետության մեջ։ ==== Խորաքանդակ ==== Խորաքանդակը հարթությունից (կամ մակերեսից) խոր ընկած քանդակապատկերն է։ Խորաքանդակը (այսպես կոչված՝ կոյլանոգլիֆ կամ «en creux» ռելիեֆը, այսինքն՝ հարթության վրա փորագրված ուրվապատկեր) կիրառվել է [[Հին Եգիպտոս]]ի քանդակագործության մեջ, հին արևելյան և անտիկ գլիպտիկայում։ Խորաքանդակը ճարտարապետական կառույցների զարդարման տարածված ձև և բոլոր ժամանակների դեկորատիվ եղանակ, որն հայտնի է [[պալեոլիթ]]ի ժամանակներից. առաջին խորաքանդակները ժայռափոր պատկերներն էին<ref name="Викитека ЭСБЕ В-е">{{ВТ-ЭСБЕ|Ваяние|[[Сомов, Андрей Иванович|Ա. Ի. Սոմով]]}}</ref>։ Խորաքանդակները նաև հաճախ տեղ են գտնում հուշարձանների [[պատվանդան]]ներին, [[կոթող]]ների, [[հուշատախտակ]]ներին, մետաղադրամներին, [[շքանշան]]ներին և [[գեմմա]]ներին։ ==== Հարթաքանդակ ==== Հարթաքանդակը կամ բարելիեֆը, ցածր քանդակ է, ռելիեֆ, որի ուռուցիկ պատկերը իր ծավալի կեսից ավելի դուրս չի ցցված ֆոնի հարթությունից։ Որպես հարդարման տեսակ կերպարային և զարդանախշ հարթաքանդակները մեծ տարածում ունեն ճարտարապետական շինություններում և դեկորատիվ-կիրառական արվեստում։ Հարթաքանդակային պատկերներով են պատում նաև հուշարձանների պատվանդանները, կոթողները, [[խաչքար]]երը, հուշատախտակները, [[դրամ]]ները, մեդալները, [[գեմմա]]ները։ Ինչպես [[Միջնադարյան Հայաստան]]ում, այնպես էլ ժամանակակից հայ քանդակագործության և ճարտարապետության մեջ հարթաքանդակները մեծ կիրառում ունեն։ == Նպատակներ և առարկաներ == [[Պատկեր:Moáis.jpg|thumb|270px|''[[Մոայի]]'' [[Զատկի կղզի|Զատկի կղզուց]], որտեղ խոշոր քանդակների նպատակաուղղված ստեղծումը ուներ քաղաքական ազդեցություն։]] Դեռևս հին ժամանակներից, քանդակագործության գլխավոր նպատակներից մեկը [[կրոն]]ին ծառայելն է եղել։ [[Պաշտամունք]]ային կերպարների արձանները տարածված են տարբեր կրոններում, սկսած փոքր արձանիկներից և վերջացրած հսկայական արձաններով, ինչչպիսին է [[Զևսի արձանն Օլիմպոսում|Օլիմպոսի Զևսի արձանը]] ([[Հին Հունաստան]])։ Փաստորեն, չնայած եգիպտական տաճարների պատկառելի չափերին պաշտամունքային արձանները համեմատաբար մեծ չէին, նույնն էր նաև [[հինդուիզմ]]ում, որտեղ առավել տարածված էին առավել հին և պարզ ձևերը՝ [[լինգամ]]ները։ [[Արևելյան Ասիա]]յում [[Բուդդիզմ]]ը առաջ բերեց կրոնական գործիչների քանդակներ, որտեղ կայուն քանդակի ավանդութ չկար, թեև կային կրոնական նշանակություն ունեցող [[բի]] և [[քոնգ]] պարզ ձևերը։ Փոքր արձանիկները, որպես անձնական իրեր հանդիպում են նախապատմական շրջանից, իսկ մեծ արձանները, որպես հանրային արվեստի նմուշներ առավելապես դիտողի վրա ազդեցություն թողնելու նպատակ ունեին և առաջին նմուշները ստեղծվել են 4500 տարի առաջ, օրինակ՝ [[Մեծ Սֆինքս]]ը։ [[Հնագիտություն|Հնագիտության]], [[Արվեստի պատմություն|արվեստի պատմության]] և [[մշակույթ]]ի մեջ մեծ կամ մոնումենալ քանդակի դերը մեծ նշանակություն ունի, սակայն դրանց հայտնագործումը հաճախ բարդանում է ոչ հարատև նյութերից (փայտ, կավ և այլն) պատրաստված լինելու պատճառով<ref name="Google books">See for example Martin Robertson, ''[https://books.google.am/books?id=BoUsvD1_VNQC&pg=PA9 A shorter history of Greek art]'', p. 9, Cambridge University Press, 1981, {{ISBN|978-0-521-28084-6}}</ref>։ Դրա օրինակն է տոտեմը, որը լինելով մոնումենտալ արձան հիմնականում հնէաբանության համար նյույթ չի թողել։ Հարատև նյութերից մոնումենտալ արձաններ ստեղծելը, որը պահանջում է մեծ ծախսեր և աշխատանք, խոսում է հարաբերական զարգացած մշակույթի մասին։ Չինական բրոնզե դարի վերջի՝ մարդու հասակ ավելի քան երկու անգամ գերազանցող վերջին հայտնագործությունները, ցրել են վաղ չինական քաղաքակրթության մասին հաստատված կարծրատիպերը։ Մինչ այդ չինական քանդակագործությունը զուգորդվում էր մանր բրոնզե քանդակի հետ<ref>[http://www.nga.gov/education/chinatp_san.shtm NGA, Washington] feature on exhibition.</ref>։ Որոշ զարգացած քաղաքակրթություններ, որոնցից էր [[Ինդոս|Ինդոս գետի]] հովտինը՝ մոնումենտալ քանդակագործություն չունեին, այնտեղ զարգացած էր փոքր, բարդ արձանիկներ և կնիքներ պատրաստելու մշակույթը։ [[Միսսիսիպիի մշակույթ]]ում զարգացած էր ոչ ծավալուն քարե արձանագործությունը։ Այլ մշակույթներ, ինչպիսիք էին [[Հին Եգիպտոս]]ը և Զատկի կղզու մշակույթը՝ իրենց զարգացման ակունքում, մեծ միջոցներ էին տրամադրում մոնումենտալ խոշոր քանդակի ստեղծման համար։ [[Պատկեր:National gallery in washington d.c., pisanello, medaglia di giovanni di bisanzio recto.JPG|thumb|մինի|260px|Գիովանի Պալեոլոգոյի դիմանակարով մեդալ 1435, հեղինակ՝ [[Պիզանելո]], առաջին դիմապատկերով մեդալը]] [[Հունաստան]]ում, [[Չինաստան]]ում և [[Մեզոամերիկա]]յում մոտավորապես 2000 տարի առաջ առաջացել է քանդակի հավաքորդությունը, որը ներառել է և՛ ավելի վաղ ստեղծված քանդակները։ Նախքան ժամանակակից թանգարանների գյուտը, շատ հավաքածուներ կիսով չափ հասանելի էին հանրությանը։ [[20-րդ դար]]ից սկսած մեծ քանդակի տեսակները ընդարձակվել են, ներառվել են ցանկացած տեսակի առարկաներ։ Այսօր շատ քանդակներ ստեղծվում են պատկերասրահներում և թանգարաններում ցուցադրվելուն հարմար չափերով։ Առավել խոշոր ստեղծագործությունները ստեղծվում են հաշվի առնելով նրանց տեղափոխման և պահպանման պայմանները։ Այսօր փոքր դեկորատիվ արձանիկները ժողովրդականություն են վայելում այնպես, ինչպես Հին Հունաստանում, երբ [[Տանագրայի արձանիկներ]]ը արտադրության էին դրված։ Այդպիսին էր կերպարվեստը նաև [[Արևելյան Ասիա]]յում և մինչկոլոմբոսյան Ամերիկայում։ Կահույքի քանդակված փոքր կցամասերը, ինչպիսին են Նեմրութում, Բեգրամում կան [[Թութանհամոն|Թութանհամոնի դամբարան]]ում գտնված ոսկրե փորագրությունները, հատուկ են ավելի հին ժամանակաշրջանի։ [[Դիմաքանդակ]]ը ծագել է Հին Եգիպտոսում, որտեղ Նամերի պալետում պատկերված է մ․թ․ա․ 32-րդ դարի տիրակալը, Միաժամանակ նաև [[Միջագետք]]ում, որտեղ գտնվել են մ․թ․ա․ 2144-2124 թվականների տիրակալ Գուդեայի 27 արձանիկները։ Հին Հունաստանում և Հռոմում հասարակական վայրում տեղադրված դիմաքանդակը ընտրախավի համար բարձրագույն պատիվ էր։ Դիմապատկերները տարածվում էին նաև դրամների միջոցով<ref>The [[Ptolemies]] began the Hellenistic tradition of ruler-portraits on coins, and the Romans began to show dead politicians in the 1st century BC, with [[Julius Caesar]] the first living figure to be portrayed; under the emperors portraits of the Imperial family became standard. See Burnett, 34-35; Howgego, 63-70</ref>։ Այլ մշակույթներում, ինչպիսին էին Եգիպտոսն ու Միջին Արևելքը՝ հրապարակային վայրում քանդակը բացառապես տիրակալի մենաշնորհն էր, իսկ այլ հարուստ անձինք կարող էին պատկերվել միայն իրենց դամբարաններում։ Մինչկոլոմբոսյան Ամերիկայի տիրակալները նույնպես միակն էին ում դիմաքանդակները ստեղծվում էին, օրինակ՝ Օլմեկայի 3000 տարեկան հսկա գլուխները։ Արևելաասիական դիմաքանդակը ամբողջովին կրոնական էր։ Ստեղծում էին առաջատար հոգևորականների, մենաստանի հիմնադիրների, բայց ոչ թե տիրակալների ու նրանց նախնիների դիմաքանդակներ։ Միջերկրածովային ավանդութները վերաստեղծվել են միջին դարերում, սկզբում մոնումենտալ պատկերներում ու դրամների վրա, Վերածննդի դարաշրջանում ավելի են ընդարձակվել և գտել նոր արտահայտամիջոցներ, որոնցից է անձնական դիմանկարային մեդալը։ Կենդանիներն ու մարդկային ֆիգուրները քանդակի ամենահին թեմաներից են, և միշտ ժողովրդականություն են վայելել։ Հաճախ ռեալիստական են պատկերվել, հաճախ էլ՝ աբստրակտ՝ երևակայական հրեշների տեսքով։ Չինաստանում կենդանիներն ու հրեշները համարյա թե միակ թեմաներն են ավանդական քանդակագործության համար, դրանք պատկերված են ամենուր և՛ տաճարներում և՛ դամբարաններում, և՛ դրանց սահմաններից դուրս։ Բույսերի թագավորությունը կարևոր է ոսկերչական և դեկորատիվ բարձրաքանդակներում, բայց դրանք զբաղեցնում են բյուզանդական և իսլամական ողջ քանդակագործությունը, և շատ եվրասիական ավանդույթներում, որտեղ որոշ մոտիվներ, ինչպիսին են խաղողի որթը կամ արմավազարթի պարույրը, գոյատևել են ավելի քան երկու հազարամյակ։ Նախնադարյան ժամանակներից քանդակագործության տեսակներից էլ եղել է սովորական գործիքների, զենքերի կամ սափորների հատուկ տարբերակները, ոոնք ստեղծվել են ոչ օգտագործվող, բայց թանկարժեք նյութերով, հատուկ ծիսական նպատակների կամ նվիրատվության համար։ [[Նեֆրիտ (միներալ)|Նեֆրիտն]] ու կանաչ քարերի այլ տեսակներ օգտագործվում էին Չինաստանում, оլմեքյան [[Մեքսիկա]]յում և [[նոր քարի դար]]ի [[Եվրոպա]]յում, իսկ վաղ Միջագետքում խոշոր կերամիկական ֆորմաներ էին քանդակում քարից։ Բրոնզը օգտագործվում էր Եվրոպայում և Չինաստանում խոշոր ծիսական թրերի համար, ինչպիսին է [[Օքսբորո Դիրք]]ը։ == Նյութեր և տեխնիկա == [[Պատկեր:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|Խեցե աչքերով [[Շումեր]]ական կռապաշտի արձան մ․թ․ա․ 2750−2600 ]] Քանդակագործության օգտագործած նյութերը տարբեր են և փոփոխվել են նրա պատմության ողջ ընթացքում։ Օգտագործվող դասական նյութերից առավել կայուն են մետաղներից հատկապես բրոնզը, քարը, և կերամիկան։ Փայտը, ոսկորն ու եղջյուրները ոչ պակաս կայուն, բայց ավելի էժան նյութեր են։ [[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն|Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործության]] առավել փոքր ստեղծագործություններում օգտագործվում են թանկարժեք նյութեր՝ ոսկի, արծաթ, փղոսկր։ Մեծ քանդակների համար օգտագործվում են ավելի էժան նյութեր՝ փայտ ([[Կաղնի|կաղնեփայտ]], [[տոսախ]], [[լորենի]]), [[տերակոտա]] կամ այլ տեսակի խեցեղեն, մոմ․արճիճ և ցինկ։ Հին ստեղծագործություններում օգտագործվել են նաև բազմաթիվ այլ նյութեր։ Քանդակները հաճախ ներկվում են, թեև ժամանակի ընթացքում գունազրկվում են։ Գունավորման բազմաթիվ տեխնիկաներ են կիրառվել՝ յուղաներկեր, ոսկեպատում, աէրոզոլեր, էմալ և ավազաշիթային մշակում<ref name="artmuseums.harvard.edu">[http://www.artmuseums.harvard.edu/exhibitions/sackler/godsInColor.html "Gods in Color: Painted Sculpture of Classical Antiquity" September 2007 to January 2008, The Arthur M. Sackler Museum] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090104060402/http://www.artmuseums.harvard.edu/exhibitions/sackler/godsInColor.html |date=2009-01-04 }}</ref><ref>[http://www.flashpointmag.com/sculptur.htm Article by Morris Cox]</ref>։ Շատ քանդակագործներ փնտրում են նոր նյութեր և ստեղծագործելու նոր միջոցներ։ [[Պաբլո Պիկասո]]յի ամենահայտնի ստեղծագործություններից մեկում օգտագործված են հեծանիվի մասեր։ [[Ալեքսանդր Կոլդեր]]ը և այլ մոդերնիստներ արդյունավետ օգտագործել են ներկած պողպատ։ 1960-ականն թվականներից օգտագործում են ակրիլ և [[պլաստմասսա]]ներ։ [[Էնդի Գոլդզուորթի]]ն ստեղծում է անհարատև քանդակներ բնական նյութերից, բնական պայմաններում։ Որոշ արձաններ, ինչպիսիք են սառցե, ավազե և գազե արձանները վաղանցիկ են։ Քանդակագործները օգտագործում են ապակենախշեր, գործիքներ, մեքենայի մասեր և փաթեթավորման տարաներ։ Հաճախ օգտագործվում են պատահական գտնված առարկաներ։ Տարբեր նյութեր օգտագործելիս կիրառվում են քանդակելու տարբեր տեխնիկաներ՝ ծեփում, կոփում, կռում, փորագրում, դրվագում և այլն։ Կերտվում են նաև խեցեղեն քանդակներ։ === Քար === [[Պատկեր:Istanbul - Museo archeologico - Mostra sul colore nell'antichità 08 - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006.jpg|thumb|Հին հունական արձանի գունավորման վերականգնում հիմնված պիգմենտային հետքերի վերլուծության վրա<ref>[https://christogenea.org/resources/Harvard%20gods%20in%20color%20gallery%20guide.pdf "Gods in Colour"]</ref> մ․թ․ա․ 500]] Քարե արձանագործությունը մարդկային ստեղծագործ գործունեության վաղ ձևերից է, երբ քարից հեռացվելով ավելորդ հատվածները ստացվել է ցանկալի ձևը։ Հարատևող նյութի այս տեսակին դիմել են շատ հին մշակույթներ՝ Եգիպտոսում, Հունաստանում, Հնդկաստանում և Եվրոպայի մեծ մասում, որտեղ քարի պակաս չի զգացվել։ Քարի մշակման ամենահին ձևերից է [[ժայռապատկեր]]ը, որտեղ խազելու, փորագրման, մաշեցման միջոցով ստացել են պատկերներ քարերի, ժայռերի վրա։ Մոնումենտալ քանդակագործությունը ընդգրկում է քարե խոշոր քանդակներ և ճարտարապետական քանդակ, որը ամրացված է կամ շինության մի մաս է։ Փորագրությունը կատարվում է կարծր կիսաթանգարժեք քարերի՝ նեֆրիտի, օնիքսի, լեռնային բյուրեղապակու վրա։ Ալեբաստրը կամ բյուրեղային գիպսը առավել ոչ կայուն և ոչ հարատև նյութեր են։ Քարե քանդակ ստեղծելու համար նախ կավից, ապա գիպսից պատրաստվում է մանրաքանդակը, այնուհետև ստեղծագործությունը տեղափոխվում է քարի վրա։ Քարի հետ աշխատելու մեթոդը կերտումն է որի համար օգտագործվում է հատուկ գործիքներ և ունի աշխատանքային փուլեր որոնցում օգտագործվում է մուրճը։ # - Քարի բեկորից արձանափորիչով հեռացվում են ավելորդ, խոշոր բեկորները։ Արձանափորիչը պողպատից է, ունի սուր ծայր, վերևի մասում քառանկյուն կամ կլորավուն է։ # - Շերտավորման փուլում մանրամասն հեռացվում են մանր կտորները։ Այս փուլում աշխատում են ատամնավոր հատիչով<ref>[https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/141378/%D0%A2%D1%80%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%BA%D0%B0 Ատամնավոր հատիչի մասին ակադեմիական բառարանում]</ref> ({{lang-en|tooth chisel}}, {{lang-ru|троянка}}), որը նույնպես պողպատից է, վերևի մասում կլորավուն ատամնավոր ծայրով։ # - Հեռացվում են ավելորդ շերտերը հատիչով (առանց ատամների)։ # - մանր հատիչով մշակում են ականջի խոռոչը, մազերը, աչքերը և այլն<ref>[http://iskusstvoed.ru/2016/02/14/%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B-%D0%B8%D0%B7-%D0%BA%D0%B0%D0%BC/ Техники и материалы скульптуры из камня]</ref>։ Բնօրինակ արձանի պատճենումը, որ շատ կարևոր էր հին հունական քանդակների համար, կատարվում էր համեմատաբար ազատ ոճով։ Բնօրինակը շրջապատվում էր փայտե շրջանակի վրա ձգված լարերով, որոնցից չափումներ կատարելով ստեղծվում էր պատճենը։ Հաճախ, որ պատճենելուց քիչ կետեր էին օգտագործում, որի պատճառով հաճախ վերջնական արդյունքը տարբերվում էր բնօրինակից<ref>Cook, R.M., Greek Art, Penguin, 1986 (reprint of 1972), ISBN 0140218661, page 147</ref>։ === Մետաղ === [[Պատկեր:Refugees medal DSCF9937.JPG|thumb|Լյուդվիգ Գիս, «Փախստականներ», 8 x 9.8 սմ, [[1915]]]] [[Բրոնզ]]ը և նրան վերաբերող այլ համաձուլվածքները ամենահին և ամենից շատ օգտագործվողներն են ձուլածո քանդակում առ այսօր։ Հաճախ բրոնզե քանդակը պարզապես «բրոնզ» են անվանում։ Բրոնզի փոշին և նուրբ թերթիկները ծառայում են փայտը, ոսկրը, սև մետաղները և գիպսը բրոնզապատելու համար։ Բրոնզի հատկությունները (ճկունություն, կպչունություն, պլաստիկություն) հնարավորություն են ընձեռում արձանի ամենամանր մասերը վերարտադրել, առանց հավելյալ նեցուկի ստեղծել ծավալային կոմպոզիցիաներ, ստանալ սնամեջ, համեմատաբար թեթև ձուլվածքներ։ Բրոնզն օքսիդանալով ձեռք է բերում կայուն երանգներ (բնական բրոնզափայլ), լավ է ենթարկվում ոսկեզօծման, դրվագման, փորագրման, որոնք բազմազան են դարձնում առարկայի գույնն ու ֆակտուրան։ Մ․ թ․ ա․ III հազարամյակում [[Միջագետք]]ում և 2-րդ հազարամյակում [[Եգիպտոս]]ում բաց կաղապարներով ձուլումը փոխարինվել է կավե երկփեղկ փակ կաղապարներով ձուլմամբ։ [[Միջին Արևելք]]ում I հազարամյակի վերջին բրոնզյա իրերը դրվագազարդվել են պղնձով, արծաթով, երբեմն՝ նաև ոսկով։ [[Չինաստան]]ում, ուր բրոնզը հայտնի էր մ․ թ․ ա․ 2-րդ հազարամյակից, կիրառվել է, այսպես կոչված, մոմե ձուլման եղանակը։ [[Հունաստան]]ում մ․ թ․ ա․ V–IV դդ․ բրոնզե մեծ արձաններ ձուլելիս կիրառել են «մոմե մոդելը կորուսելու» եղանակը, որը մինչև օրս էլ կիրառվում է մոնումենտալ քանդակագործության բնագավառում<ref name="jepsculpture">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | title = Flash animation of the lost-wax casting process | work = | publisher = James Peniston Sculpture | date = | url = http://www.jepsculpture.com/bronze.shtml| doi = | accessdate = 2008-11-30}}</ref>։ [[Հին Հռոմ]]ում հուշարձանները (Մարկոս Ավրելիուսի հեծյալ արձանը Հռոմի Կապիտոլիումում, մ․ թ․ II դ․), կիսանդրիները, կանթեղները ձուլում էին մեծ հատվածներով։ Միջին դարերում բրոնզից ձուլել են եկեղեցական և պալատական սպասք, կահույքի մասեր, տաճարների քանդակազարդ դռներ, կաթսաներ, կենցաղային առարկաներ։ [[Վերածնություն|Վերածնության դարաշրջանում]] շատ արձաններ ձուլվել են «մոմե մոդելը կորուսելու» եղանակով։ Ամենահին պահպանված ձուլված քանդակը մ․թ․ա․ 3200 թվականի պղնձե գորտն է (Միջագետք)<ref name=mco>{{Cite journal| last = Ravi| first = B.| title = Metal Casting – Overview| publisher = Bureau of Energy Efficiency, India| year = 2004| url = http://www.emt-india.net/process/foundries/pdf/CDA1.pdf| postscript = }}</ref>։ === Փայտ === [[Պատկեր:Detalle crucificado Luján Pérez, 1793.jpg|thumb|right|Մահացած Քրիստոսը, Իսպանիա, ներկած փայտ, 1793.]] Փայտը, որպես քանդակի նյութ, օգտագործվել է շատ մշակույթներում դեռևս անհիշելի ժամանակներից<ref name="Google books"/>, բայց առանձնապես գնահատվել է միջին դարերում և գերմանական վաղ վերածննդի ժամանակ, երբ տաճարների ներքին հարդարանքում մեծ մասամբ տեղադրվել են ներկված և ոսկեջրած սրբերի արձաններ, ամբիոնների, երգչախմբի նստարանների դետալներ, փորագիր միջնորմներ (ժյուբե)։ Օգտագործվել է հիմնականում փափուկ փայտանյութ, որը հեշտ է ենթարկվում մշակման։ Չնայած փայտե արձանների տարածմանը, նրանք ավելի քիչ են պահպանվել քան քանդակի այլ հիմնական նյութերից ստեղծվածները, քանի որ ենթակա են քայքայման, կրակի և միջատների ազդեցությանը։ Դրսում տեղադրված փայտե արձանների մեծ մասը չի պահպանվել։ Չինաստանում և Ճապոնիայում, ինչպես նաև Օկեանիայի և Աֆրիկայի շատ քանդակներ փայտից են։ Բաց գույնի փայտը հարմար է դիմակների և քանդակների համար։ Քանդակների մեծ մասը փորագրելուց հետո ներկվում է, բայց ներկը ավելի քիչ է դիմանում քան փայտը։ Այդ պատճառով հին ժամանակներից մեզ հասած քանդակները հիմնականում գունաթափված են։ Շատ անգամ ներկելուց առաջ փայտը գիպսով պատել են ու նոր ներկել։ === Կավ === [[Պատկեր:Niccolo da Uzzano by Donatello - cast.jpg|220px|մինի|Նիկոլո դա Ուզանոյի կիսանդրին, հեղ․՝ [[Դոնատելլո]] (ներկած [[տերակոտա]])]] Կավը քանդակի ամենահին նյութերից է, որը օգտագործվում է և՛ որպես քանդակի հիմնական նյութ, և՛ որպես նյութ նախնական մոդելի համար<ref>[http://www.vam.ac.uk/content/articles/s/clay-into-terracotta/ V&A Museum, Sculpture techniques: modelling in clay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120802094251/http://www.vam.ac.uk/content/articles/s/clay-into-terracotta/ |date=2012-08-02 }}, accessed August 31, 2012</ref>։ Կավը քանդակի համար շատ հարմար նյութ է, այն հասանելի է ողջ աշխարհով մեկ, քարի կամ փայտի նման չունի հիմնական ձև։ Նրանով աշխատելու համար պետք չեն կտրող, հատող հատուկ գործիքներ։ Թրջելուց և հունցելուց հետո, կարելի է միայն ձեռքով քանդակ ստեղծել։ Միջին և մեծ քանդակ ստեղծելու քանդակագործները օգտագործում են փայտե թիակներ, որոնց մի մասի վրա ամրացվում են տարբեր հաստության, շրջանագծի և ձևի մետաղյա օղակներ<ref name="Կուկինա">{{cite book | title=Золотой век глины. Скульптурные группы из раскрашенной терракоты в художественной культуре раннего итальянского Возрождения | publisher=Грифон | author=Елена Кукина | authorlink=| year=2015 | pages=290 | isbn=978-5-98862-054-9}}</ref>։ Շատ մշակույթներում կավից պատրաստված խեցեղենը պարունակել է քանդակի տարրեր, իսկ փոքր կավե քանդակները մեծ ժողովրդականություն են վայելել։ Հին Հռոմից, Միջագետքից մինչև Չինաստան ստեղծել են կավե քանդակներ օգտագործելով տարբեր տեխնոլոգիաներ<ref>Rawson, 140–144; Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 112–113; Henig, 179–180</ref>։ Չորանալուց հետո կավը պնդանում է, բայց թրջվելուց հետո նորից է փափկում։ Ջուրը կավի քիմիական կառուցվածքի մեջ է։ Դեռևս [[նոր քարի դար]]ի դարաշրջանում, ստեղծված ֆորման պահպանելու համար սկսել են կավը թրծել և նրան ամրություն տալ։ Սովորական չորացման ժամանակ գոլորշիանում է ավելացված ջուրը, իսկ 500-600C° ջերմաստիճանում [[Թրծում|թրծման]] ժամանակ կավը փոխում է քիմիական բաղադրությունը, «կորցնում է ջուրը», դառնում քարի պես պինդ և այլևս չի ենթարկվում ջրի ազդեցությանը<ref name="Կուկինա" />։ == Քանդակագործների սոցիալական կարգավիճակ == [[File:Adam Kraft.jpg|thumb|upright| [[Ադամ Կրաֆթ]], ինքնաքանդակ Նյուրենբերգի Սրբ․ Լորենց եկեղեցում, 1490-ականներ]] Աշխարհահռչակ քանդակագործները սովորաբար եղել են արհեստավորներ, որոնց աշխատանքները անստորագիր էին։ Որոշ մշակույթներում, օրինակ՝ Չինաստանում, քանդակը չի կիսել գրականության կամ գեղանկարչության հեղինակությունը, և դա ազդել է քանդակագործներիի կարգավիճակին<ref>Rawson, 140–144; Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 112–113; Henig, 134–135</ref>։ Նույնիսկ հին Հունաստանում, անգամ Ֆիդիասի նման հայտնի քանդակագործները ունեին արհեստավորի կարգավիճակ, և շատ չէին վարձատրվում, թեև նրանցից շատերը ստորագրում էին իրենց ստեղծագործությունները<ref>Burford, Alison, "Greece, ancient, §IV, 1: Monumental sculpture: Overview, 5 c)" in [[Oxford Art Online]], accessed August 24th, 2012</ref>։ Միջնադարում նկարիչները, ինչպիսիք են [[12-րդ դար]]ում ստեղծագործած [[Գիսլեբերտուս]]ը, երբեմն ստորագրում էին իրենց աշխատանքները և պահանջարկ ունեին տարբեր քաղաքներում, հատկապես Իտալիայում սկսած [[Տրեչենտո|Վաղ վերածննդից]] այնպիսի քանդակագործներ՝ [[Առնոլֆո դի Կամբիո]]ն և Նիկոլա Պիզանոն եւ նրա որդին՝ [[Ջիովանի Պիզանո|Ջովաննին]]։ Թանկարժեք մետաղներով և քարերով աշխատող վարպետները մեծ գումարներ էին ստանում, պատկանում էին հզոր համքարությունների և սոցիալական բարձր կարգավիճակ ունեին։ Շատ քանդակագործներ զբաղվում էին տարբեր արվեստներով՝ [[Անդրեա դել Վերոկկիո]]ն նկարչությամբ, իսկ [[Միքելանջելո]]ն և Յակոպո Սանսովինոն՝ ճարտարապետությամբ։ Որոշ քանդակագործներ մեծ արվեստանոցներ ունեին։ Նույնիսկ [[Վերածննդի դարաշրջան|Վերածննդի ժամանակ]] [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ի և այլ հայտնիների կողմից քանդակագործությունը ընկալվում էր, որպես ֆիզիկական աշխատանք և արվեստների ցուցակում չէր, միայն Միքելանջելոյի հեղինակությունն է այս կարծիքին վերջ դրել։ Բարձր Վերածննդի արվեստագետներից, ինչպիսիք են Միքելանջելոն, Լեոնե Լեոնին և Ջիամբոլոլնան, կարողացել են հարստանալ և ազնվական տիտղոսներ ստանալ<ref>Olsen, 150–151; Blunt</ref>։ Շինությունները զարդարող դեկորատիվ քանդակը շարունակել է համարվել արհեստ, բայց առանձին առարկաներ քանդակող քանդակագործները ներգրավվել են նկարիչների շարքերը։ [[18-րդ դար]]ից կամ ավելի վաղ քանդակը նույնպես սկսել է հետաքրքրել հասարակության միջին դասին, թեև ավելի դանդաղ, քան նկարչությունը։ Կին քանդակագործները ավելի ուշ են հայտնվել քան կին նկարիչները, և մինչև 20-րդ դարը քիչ են հայտնի եղել։ == Անիկոնիզմ == [[Անիկոնիզմ]]ը բացասական դիրքորոշումն է կրոնական քանդակագործությանը։ Դա շարունակում է սահմանափակումներ ունենալ միայն [[հուդայականություն]]ում, որը չի ընդունել կերպարային քանդակը մինչև [[19-րդ դար]]ը<ref>[https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0018_0_17899.html Jewish virtual library, History of Jewish sculpture]</ref>։ Վաղ [[բուդդայականություն]]ը և վաղ [[քրիստոնեություն]]ը նույնպես չէին ընդունում մեծ քանդակները։ Այս երկու դավանանքները հետագայում վերանայեցին իրենց վերաբերմունքը քանդակին և այն սկսեց մեծ դեր խաղալ՝ հատկապես բուդդայականությունում։ Արևելյան ուղղափառ քրիստոնեությունը երբեք չի ընդունել մոնումենտալ քանդակագործությունը։ [[Իսլամ]]ը հետևողականորեն մերժել է ֆիգուրատիվ քանդակը, բացառությամբ շատ փոքր արձանիկների և բարձրաքանդակներում կենդանիների կերպարների, որոնք օգտակար դերակատարում ունեն, ինչպես՝ [[Ալհամբրա]]յի շատրվանները պահող առյուծները։ [[Բողոքականություն|Բողոքականության]] շատ ճյուղեր նույնպես ընդունում կրոնական քանդակագործությունը։ Կրոնական դրդապատճառներով քանդակների դեմ պայքարելու և ոչնչացնելու շատ դեպքեր են հայտնի՝ սկսած վաղ քրիստոնեական [[պատկերամարտություն]]ից, և միջնադարյան [[Ռեֆորմացիա]]յի սրբապատկերների դեմ պայքարից, և վերջացրած Բամիանի Բուդդաների ոչնչացումով։ == Պատմություն== === Նախապատմական շրջան === [[File:Venus of Willendorf frontview retouched 2.jpg|thumb|220px|Նախապատմական Վեներա]] Քանդակագործության վաղ նմուշներն ստեղծվել են դեռևս [[պալեոլիթ]]ի ժամանակահատվածում, երբ մարդը սկսել է քարով քար մշակել։ Ամենավաղ անվիճելի օրինակները պատկանում են Աուրինյակ մշակույթին, որը ծավալվել է Եվրոպայում ու հարավ-արևմտյան Ասիայում և ակտիվ է եղել [[Վերին պալեոլիթ]]ի սկզբում։ Քարանձավային ամենավաղ ստեղծագործություններից բացի այս մշակույթի մարդիկ ստեղծել են նուրբ ձևավորված քարե գործիքներ, արտադրության կախազարդեր, ապարանջան, փղոսկրային պսակներ եւ ոսկորներ, ինչպես նաեւ եռաչափ պատկերներ<ref>P.Mellars, Archeology and the Dispersal of Modern Humans in Europe: Deconstructing the Aurignacian, ''Evolutionary Anthropology'', vol. 15 (2006), pp. 167–182.</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=e75T03MIp3sC&pg=PA211|page=211|title=History of Humanity: Prehistory and the beginnings of civilization|year=1994|author=de Laet, Sigfried J.|publisher=UNESCO }}</ref>։ Գերմանիայի Հոհլենշտեյնի Ստադել շրջանում հայտնաբերվել է մոխրագույն մամոնտի փղոսկրից պատրաստված 30 սմ բարձրության անթրոպոմֆորտ առյուծ-մարդու արձանիկը։ Այն թվագրված է մոտ մ․թ․ա․ 35-40 դարերով, այն և Հյոլ Ֆելսի Վեներայի հետ համատեղ համարվում է կերպարային արվեստի հայտնի ամենավաղ թվագրված անվիճելի օրինակը<ref>Cook, J. (2013) ''Ice Age art: arrival of the modern mind'', The British Museum, {{ISBN|978-0714123332}}</ref>։ Մարդն սկսել է փորագրել, ռելիեֆներ ստեղծել քարի և ոսկորի վրա։ [[Մեզոլիթ]]ի, [[նեոլիթ]]ի շրջանում արդեն ունեցել են բավականին լայն աշխարհագրական ընդգրկում։ 27000-32000 տարի առաջ մարդը սկսել է փորագրել [[ժայռապատկեր]]ներ։ Նախապատմական արվեստից գոյատևել են փոքր դյուրակիր կնոջ մարմնով բոլորաքանդակներ՝ այդ արձանիկները պայմանականորեն կոչվում են «Նախապատմական Վեներաներ», օրինակ՝ Վիլենդորֆի Վեներա (մ․թ․ա․ 24-26,000)<!-- <ref>The [[Swimming Reindeer]] of about 13,000 years ago is one of the finest of a number of [[Magdalenian]] carvings in bone or antler of animals in the [[art of the Upper Paleolithic]], although they are outnumbered by engraved pieces, which are sometimes classified as sculpture.</ref> -->։ Լեսպուգի Վեներա<ref>DDAA. La Gran enciclopèdia en català. VII. Barcelona: Edicions 62, 2004. ISBN 84-297-5435-0</ref>։ Սրանք խորհրդանշել են պտղաբերությունը։ Մոտավորապես 13000 տարի առաջ ստեղծված Լողացող եղջերուն հանդիսանում է Վերին պալեոլիթի արվեստի ոսկորի կամ եղջյուրների փորագրության մադլենյան քանդակների լավագույն նմուշներից մեկը, չնայած որ այստեղ գերազանցում է փորագրությունը, բայց դասվում են որպես քանդակ<ref>Hahn, Joachim, "Prehistoric Europe, §II: Palaeolithic 3. Portable art" in [[Oxford Art Online]], accessed August 24, 2012; Sandars, 37–40</ref>։ Ամենահայտնի նախապատմական խոշոր քանդակներից երկուսը գտնվել են Ֆրանսիայում գտնվող [[Տրուա Ֆրեր]] քարանձավներում, որտեղ մոտ 12-17.000 տարի առաջ հմուտ քանդակագործները մատների և քանդակագործի թիակ օգտագործելով կավից ստեղծել են մի զույգ զուբրի քանդակ<ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=mBrvazPDFoYC&pg=PT36|title=Gardner’s Art through the Ages: The Western Perspective, Volume 1|page=36|author=Kleiner, Fred|year=2009 }}</ref>։ [[Մադլենյան մշակույթ]]ին Մադլենյան մշակույթի ժամանակ տիրապետող են դարձել կայծքարե բազմազան հատիչները, ծակիչները, քերիչները։ Բարձր զարգացման է հասել ոսկրի մշակումը։ Բնորոշ են ոսկորների և եղջյուրների վրա փորագիր պատկերները» եղջյուրներից, մամոնտի ոսկորներից ու ժանիքներից քանդակները, միագույն և բազմագույն պատկերները քարայրերի պատերին ու առաստաղներին<ref>[[:s: Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.djvu/127|Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, էջ 127]]</ref>։ [[Վաղ պալեոլիթ]]ի պարզ փորագիր առարկաները զարգանալով հետագայում վերածվել են ոսկորի կազմությանը հարմարեցված ավելի սխեմատիկ զարդարանքների, անիմալիստական ֆիգուրների։ [[Բրոնզի դար]]ում քանդակագործությունը մասնագիտացել է, կիրառականի կողքին ձեռք բերել նաև գեղագիտական նշանակում՝ որոշակի գաղափարական կողմնորոշմամբ։ Մեզոլիթի սկզբի հետ Եվրոպայում կերպարային քանդակագործությանը մեծապես կրճատվել է <ref>Sandars, 75–80</ref>, մինչև հռոմեական ժամանակաշրջանը մնացել է որպես արվեստի քիչ տարածված տարրերից, քան գործնական առարկաների բարձրաքանդակային ձևավորումները։ Չնայած դրան ստեղծվել են այնպիսի գործեր, ինչպիսիք են Եվրոպական երկաթե դարաշրջանի Գունդեստրուպ ավազանը և բրոնզի դարի Տրոնդհոլմի արևի կառքը<ref>{{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?/Ի։"id=mBrvazPDFoYC&pg=PT36|title=Gardner’s Art through the Ages: The Western Perspective, Volume 1|page=36|author=Kleiner, Fred|year=2009 }}</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Lion man photo.jpg|«Առյուծ-մարդ», [[Հոլենշթեյն Շտադել]]ից, այժմ Ուլմի թանգարանում, [[Ուլմ]], [[Գերմանիա]], ամենահին մարդակերպ, մարդ-կենդանու արձանիկը, մ․թ․ա․{{nbsp}}35–40,000 File:Magdalenian horse.jpg|«Մադլենյան ձի»,մ․թ․ա․{{nbsp}}17,000 Ազգային հնագիտութան թանգարան, Ֆրանսիա File:Speerschleuder LaMadeleine.jpg|«Սողացող բորեն»ի մ․թ․ա․{{nbsp}}12–17,000, Ֆրանսիա File:Sleeping Reindeer 3 2918856445 7d66cc4796 o.jpg|«Լողացող եղջերու» մ․թ․ա․{{nbsp}}13,000, [[Ֆրանսիա]] Image:Solvognen - Do 2010 1276.jpg|«Արևի կառք», մոտ․ մ․թ․ա․{{nbsp}}1800–1500 Image:Laussel.jpg|«Լաուսելի Վեներա» մ․թ․ա․{{nbsp}}27,000,Ֆրանսիա Image:JomonStatue.JPG|«Ջոմոնի արձանիկ», [[Ճապոնիա]] </gallery> === Անտիկ շրջան === Քանդակագործության ամենավաղ կենտրոններն են եղել [[Հին Եգիպտոս]]ը, Չինաստանը, Հնդկաստանը և [[Միջագետք]]ը, որտեղ մ․թ ա․ 4000 թվականին կային խեցեգործական վառարաններ<ref>Midgley, Barry. Escultura, modelado y cerámica (en castellà). Madrid: Hermann Blume, 1982. ISBN 84-7214-259-0</ref>։ Եգիպտոսում մասնագիտացված քանդակագործություն վկայված է դեռևս մ․թ․ա․ IV հազարամյակից, սակայն բուռն ծաղկումն սկսվում է [[մ․թ․ա․ 18-րդ դար]]ից՝ տալով բոլորաքանդակի ու ռելիեֆի անգերազանցելի նմուշներ։ Մ.թ.ա. IV հազարամյակից քանդակագործությունը զարգացել է նաև [[Միջագետք]]ում՝ [[Շումեր]]ում, [[Աքքադ]]ում, [[Բաբելոն]]ում, [[Ասորեստան]]ում։ [[Փոքր Ասիա]]յում և [[Մերձավոր Արևելք]]ում նկատելի ժառանգություն են թողել նաև խեթերը, Միտաննին, Իրանը (հատկապես Աքեմենյան հարստության օրոք, մ․թ․ա․ VI–IV դդ․)։ Նույնքան հին է [[Հնդկաստան]]ի, [[Ճապոնիա]]յի, [[Չինաստան]]ի քանդակագործությունը, որոնցից յուրաքանչյուրում ակնհայտորեն դրսևորված են ուրույն մեկնաբանություն գտած և հաճախակի սիմվոլիկայի ու այլաբանությունների օգնությամբ արտահայտված տեղական թեմաներն ու կրոնական պատկերացումները։ ==== Հին Մերձավոր Արևելք ==== Միջագետքի Պրոտոլիտրատի շրջանում, որտեղ գերակշռում էր Ուրուկի շրջանը, ստեղծվել են այնպիսի բարդ գործեր, ինչպիսին են Վարկի սափորը և գլանաձև կնիքները։ Բաղդադին մոտ Էլամում հայտնաբերվել է մ․թ․ա․ 3000-2800 թվականներին ստեղծված 8 սմ բարձրություն ունեցող կրաքարե [[Guennol Lioness]] արձանիկը՝ մկանուտ մարդակերպ էգ-առյուծը<ref name="ReferenceA">Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 45–59</ref>։ Գտնվել են ավելի ուշ շրջանի խոշոր աչքերով կրոնավորների մինչև 30 սմ բարջրությամբ ալեբաստրե արձանիկներ, որոնցից շատ քիչ են պահպանվել<ref name="ReferenceA"/>։ Շումերա-աքքադյան շրջանի տղամարդկանց արձանիկները սովորաբար ունեին ընդգծված մեծ աչքեր և երկար մորուքներ։ Շատ քանդակներ են գտնվել Ուրի թագավորական դամբարանում (մոտավորապես՝ մ․թ․ա․ 2650թ․), նրանց թվում «[[Խոյը թփերում]]» թեմայով երկու արձանիկ, [[Պղնձե ցուլ]]ը և ցլի գլուխը Ուրի քնարներից մեկի վրա<ref name="ReferenceA"/>։ Մինչև [[մ․թ․ա․ 10-րդ դար]]ի Նորասորական կայսրությունը եղած շրջաններում Միջագետքյան արվեստը պահպանվել է մի քանի ձևերով՝ գլանաձև կնիքներ, փոքր բոլորաքանդակներ և հարթաքանդակներ, և տների համար նախատեսված՝ կրոնական և աշխարհիկ թեմաներով խեցեղեն սալիկներ<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, Chapters 2–5</ref>։ [[Գիշերվա թագուհի]] (Բարնիի բարձրաքանդակ) բարձրաքանդակը համեմատաբար մեծ (50 х 37 սմ) [[տերակոտա]]յից սալ է։ Պատկերված է բվերով և առյուծներով շրջապատված, գիշատիչ թռչունի ոտքերով մերկ աստվածուհի։ Թվագրվում է մ․թ․ա․ 19-18-րդ դարերով<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 110–112</ref>։ տաճարներում գտնվել են նաև քարե սյուներ, նախատեսված կամ զոհաբրությունների համար կամ նշանավորելու համար հաղթանակները կամ նվիրված տարբեր տոնակատարությունների, բայց քանի որ գրառումներ չկան, ապա նրանց օգտագործմման նպատակները պարզաբանված չեն<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art 66–74</ref>։ Այդպիսին են Ոսկրկուլների ստելան և Սալմանասար III-ի սև կոթողը<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 66–74; 167</ref>։ Ասորացիները գրավելով ողջ միջագետքը և հարակից տարածքները ստեղծեցին հզոր և հարուստ պետություն, ինչպիսին մինչ այդ չէր եղել այդ շրջանում։ Նրանց ստեղծած պալատաների և հասարակական վայրերի արվեստը նախատեսված էր համեմատվելու համար Եգիպտական կայսրության հիասքանչ արվեստի հետ։ Մեծ թագավորությունը Ասորեստանին թույլ էր տալիս քանդակում օգտագործել հյուսիսային Իրաքի քարը, ինչը որ նրանք անում էին մեծ քանակությամբ։ Ասորեստանցիները մշակել էին պալատական պատերի վրա փորագրության ուրույն ոճ՝ պատերազմների կամ որսի տեսարաններով։ Բրիտանական թանգարանը ունի հիասքանչ հավաքածու, այդ թվում՝ «Առյուծի որս»-ը Աշուրբանիպալից և Լաքիշի բարձրաքանդակները<ref>Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 141–193</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Guennol Lioness.jpg|[[Guennol Lioness]], մ/թ․ա․ 3-րդ հազարամյակ File:Statue Gudea Met 59.2.jpg|Գուսեայի արձանիկներից մեկը մ․թ․ա․ 2090 File:Lilith Periodo de Isin Larsa y Babilonia.JPG|Գիշերվա թագուհի մոտավորապես մ․թ․ա․ 1800 File:Sculpted reliefs depicting Ashurbanipal, the last great Assyrian king, hunting lions, gypsum hall relief from the North Palace of Nineveh (Irak), c. 645-635 BC, British Museum (16722368932).jpg|Հատված «Առյուծի որս»-ից Աշուրբանիպալից, մ․թ․ա․ 640, [[Նինվե]] </gallery> ==== Հին Եգիպտոս ==== [[Պատկեր:Nofretete Neues Museum.jpg|մինի|Թութմոս, [[Նեֆերտիտիի կիսանդրի]]ն<ref>Милица Эдвиновна Матье, Во времена Нефертити. — Л., М.: Искусство, 1965.</ref>, 1351-1334 մ.թ.ա, [[Բեռլինի եգիպտական թանգարան]]]] Հին Եգիպտոսի մոմումնենտալ քանդակը հայտնի է ողջ աշխարհով, բայց նուրբ և փոքր ստեղծագործությունները գերկշռում են։ Եգիպտացիները օգտագործել են խորաքանդակի հատուկ տեսակ՝ այսպես կոչված՝ կոյլանոգլիֆ կամ «en creux» ռելիեֆը, այսինքն՝ հարթության վրա փորագրված ուրվապատկեր, որը շատ լավ հարմարեցված է վառ արևի տակ դիտելու համար։ Խորաքանդակում, ինչպես նաև գեղանկարչությունում եգիպտացիները մարդկային ֆիգուրների համար օգտագործում էին հատուկ կանոն, որտեղ կանգնածները լայն դրված ոտքերն ու գլուխը՝ կիսադեմ, կրծքավանդակը դիմացից։ Մարմնի մասերի հարաբերությունը ենթարկվում էր «18 բռունցքի» կանոնին (ոտնաթաթերից մինչև մազերի գիծը ճակատին)<ref>Smith, 33</ref> Այս կանոնը հայտնվել է առաջին դինաստիայի [[Նարմերի տախտակ]]ում, բայց այնտեղ նույնպես, ինչպես միշտ կանոնը գործում է միայն գլխավոր «հերոսների» համար, ետին պլանի երկրորդական դեմքերն՝ ստրուկները, գերիներն ու դիակները այս կանոնին չեն ենթարկվում<ref>Smith, 12–13 and note 17</ref>։ Մյուս պայմանականությունից է տղամարդկանց ավելի մուգ պատկերելը, քան կանանց։ Շատ ավանդականացված դիմանկարային արձանները հայտնվել են դեռեւս Երկրորդ դինաստիայի ժամանակ՝ մինչև մ․թ․ա․ 2780 թվականը<ref>Smith, 21–24</ref>, բացառությամբ [[Էխնաթոն]]ի կառավարման շրջանի Ամարնա արվեստի ժամանակ<ref>Smith, 170–178; 192–194</ref>։ և XII դինաստիայի ժամանակ։ Տիրակալների դեմքերի իդեալականացումը և մյուս կանոնները պահպանվել են մինչև հույների ներխուժումը<ref>Smith, 102–103; 133–134</ref>։ Եգիպտական փարավոնները միշտ աստվածներ են համարվել։ Մյուս աստվածները ավելի քիչ են պատկերվել խոշոր քանդակներում, բացառությամբ այն քանդակների, որտեղ նրանք ներկայացնում են փարավոնին, բայց մյուս աստվածները հաճախ են պատկերված այլ պատկերներում և բարձրաքանդակներում։ Աբու Սիմբալի տաճարին կից չորս հսկա արձանները պատկերում են [[Ռամզես II (Մեծ)|Ռամզես II]] -ին<ref>Smith, 4–5; 208–209</ref>։ Աստվածների փոքր ֆիգուրները կամ կենդանիներ անձնավորված արձանիկները շատ էին տարածված Եգիպտոսում և հանդիպում են տարբեր նյութերով կատարված։ Ավելի խոշոր քանդակներ են պահպանվել Եգիպտական IV դինաստիայի (մ․թ․ա․ 2680-2565.) տաճարներում, ամրագրվել էր [[Հոգու հասկացությունը Հին Եգիպտոսում|Կա]] արձանի գաղափարը։ Այդ արձանները դրվում էին դամբարաններում, որպես հոգու հանգստավայր։ Պահպանվել են բազմաթիվ վարչական աշխատողների և նրանց կանանց պայմանականացված արձանիկներ, որնց մեծ մասը կատարված է փայտով, մի նյութով, որը Եգիպտոսի չորային պայմաններում հիասքանչ հարատևում է դարերի ընթացքում։ Դամբարաններում պահպանվել են անմազ և նատուրալիստական քանդակված, այսպես կոչված «պահեստային գլուխները»։ Վաղ դամբարաններում գտնվել են ստրուկների, կենդանիների, շենքերի և տարբեր առարկաների փոքր մոդելներ, որոնք նախատեսված էին հուղակավորվածի անդրշիրիմյան կյանքի համար<ref>Smith, 89–90</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> File:Narmer Palette, Egypt, c. 3100 BC - Royal Ontario Museum - DSC09726.JPG|Նարմերի տախտակի ֆաքսիմիլեն, մ․թ․ա․ 3100, որտեղ պարզ երևում է համամասնությունները ըստ եգիպտական կանոնի File:King Menkaura (Mycerinus) and queen.jpg|Մենկաուրան և թագուհին, Հին Թագավորություն, Դինաստիա 4, 2490-2472 թթ .: Ամուսնու թևի տակից երևում է կնոջ պայմանական կրճատված ձեռքը File:GD-EG-Caire-Musée120.JPG|Գերեզմաի փայտե արջանիկներ, Դինաստիա XI; բարձր ադմինիստրատորը հաշվում է իր անասունները File:Mask of Tutankhamun 2003-12-07.jpg|Թութանհամոնի ոսկե դիմակը, ուշ տասնութերորդ դինաստիա, Եգիպտոսի թանգարան File:BM, AES Egyptian Sulpture ~ Colossal bust of Ramesses II, the 'Younger Memnon' (1250 BC) (Room 4).jpg|Երիտասարդ Մեմնոն մ․թ․ա․ 1250, Բրիտանական թանգարան Image:Egypte louvre 066.jpg|Օսիրիսը լազուրիտի սյան վրա, ձախից գորը և աջից Իսիդան22-րդ դինաստիա, Լուվր Image:Ka Statue of horawibra.jpg|Կա արձանը, Եգիպտոսի թանգարան, Կահիրե File:Block statue Pa-Akh-Ra CdM.jpg|Պա-Անհ-Ռայի արձանը, Պտայի արձանի մոտ: ուշ թագավորություն մ.թ.ա. 650-633 թթ. </gallery> === Եվրոպա === ==== Հին Հունաստանի քանդակագործություն ==== [[Պատկեր:Vognstyreren-fra Delfi2.jpg|thumb|300px|Հին հունական բրոնզե քանդակ, Դելֆիի կառապան (հատված)]] [[Հին Հունաստան]]ում քանդակագործությունն արվեստների առաջատար բնագավառ էր․ նրա բուռն զարգացման համար զաղափարական հող են ծառայել ստրկատիրական Հունաստանի դեմոկրատական ու մարդասիրական իդեալները՝ իրենց աշխարհիկ ու կրոնական մարմնավորումներով։ Սաղմնավորվելով «Հոմերոսյան դարաշրջանում» (մ. թ. ա. XI–IX դդ․), հունական քանդակագործությունն արխաիկայի փուլում (մ․թ․ա․ VII–VI դդ․) սահմանել է իր մարդամեծար ռեալիստական կողմնորոշումն ու պրոֆեսիոնալիզմի նորմերը, և այդ հիմնահարկի վրա ստեղծել դասական շրջանի (մ. թ. ա. V–IV դդ․) իր մեծ [[Դասական արվեստ|արվեստը]], որի հանճարեղ ներկայացուցիչներն էին քանդակագործներ [[Միրոն]]ը, [[Պոլիկլետոս]]ը, [[Ֆիդիաս]]ը, [[Սկոպաս]]ը, [[Պրաքսիտելես]]ը և [[Լիսիպպոս]]ը, որոնք կերտել են հոգևոր և ֆիզիկական միասնությամբ օժտված կատարյալ մարդկանց և մարդակերպ աստվածների կերպարներ։ [[Հելլենիզմ|Հելլենիստական շրջան]]ի քանդակագործության մեջ ուժեղացել են մի կողմից միապետներին մեծարելու, մյուս կողմից՝ դեկորատիվ–զարդարարական հակումները, բայց և ստեղծվել են հունական դասական ավանդույթներին հարող այնպիսի գլուխգործոցներ, ինչպիսիք են՝ «Սամոթրակյան Նիկեն», «Միլոսյան Աֆրոդիտեն», Պերգամոնի Զևսի մեծ զոհարանի գոտու բարձրաքանդակները, «Լաոկոոնը» և այլն։ Ի տարբերություն Հունաստանի, Հին Հռոմում առավել մեծ զարգացում է գտել [[դիմաքանդակ]]ը, որի ակունքներից մեկն էտրուսկյան արվեստն էր։ Հռոմեական քանդակագործությունը հանրապետական շրջանում կերտել է անհատի ու քաղաքացու խստաշունչ ռեալիստական կերպարներ, իսկ կայսերական շրջանում հաճախակի իդեալականացրել տիրակալներին։ Հին հունական քանդակագործության առաջին յուրահատուկ ոճը մշակվել է վաղ բրոնզե դարաշրջանի [[Կիկլադներ|Կիկլադյան]] ժամանակաշրջանում (մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակ), որում մարմարե ֆիգուրները՝ հիմնականում կանացի և փոքր, ներկայացված են պճնագեղ երկրաչափական ոճով։ Առավել տարածված է կանգնած դիրքը առջևում խաչած ձեռքերով։ Մնացած ֆիգուրները տարբեր դիրքերով են, ներառյալ աթոռին նստած տավղահարի բարդ ֆիգուրը<ref>[[commons:Category:Getty Villa - Harp player - inv. 85.AA.103|images of Getty Villa 85.AA.103]]</ref>։ Հաջորդող Մինոյան և [[Միկենյան քաղաքակրթություն]]ները էլ ավելի են զարգացրել քանդակը, բայց մոտավորապես մ․թ․ա 650 թվականին հայտնվել են [[կուրոս]]ները։ Սրանք դամբարաններում և տաճարներում հայտնաբերված մերկ երիտասարդների արձաններ են։ Հայտնվել են նաև կուրոսներին համարժեք [[կորա]] արձանները, որոնք հագնված և խնամքով հարդարված մազերով կանացի արձաններ են։ Այս երկու տիպի արձաններն էլ ունեն [[արխայիկ ժպիտ]]։ Թվում է, թե այս երկու տիպերը կատարում են մի շարք դերեր։ Հնարավոր է հաճախ ներկայացնում են աստվածություններ, հաճախ էլ թաղված մարդկանց։ Դրանց վրա վառ զգացվում է եգիպտական և սիրիական արձանագործության ազդեցությունը, բայց հույն քանդակագործները ավելի պատրաստ են եղել փորձեր անել այս ոճում։ [[Մ. թ. ա. 6-րդ դար]]ում հունական քանդակը արագ զարգացել է, դարձել է ավելի բնական, ավելի շատ ակտիվ և բազմազան ֆիգուրներով, օգտագործվել է պատմողական պատկերներում, բայց իդեալականացված կերպարներով։ [[Աթենք]]ի [[պարթենոն]]ի քանդակային ճակտոնները պարունակել են մինչև 520 ֆիգուր, որոնք հույն-պարսկական պատերազմից (մ․թ․ա․ 480) հետո օգտագործվել են այլ շինություններում, բայց բարեբախտաբար 1880-ական թվականներին վերականգնվել են։ Ճարտարապետական քանդակի այլ արժեքներ ստեղծվել են [[Պեստում]]ում ([[Իտալիա]]) [[Կորֆու]]յում, [[Դելֆի]]ում, Էգինի Աֆայի տաճարում (այժմ Մյունխենում)<ref>Cook, 72, 85–109; Boardman, 47–59</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Head figurine Spedos Louvre Ma2709.jpg|Կիկլադյան քանդակ մ․թ․ա․ 2700-2300 կնոջ գլուխ (27սմ) Պատկեր:Goulandris Master - Cycladic Female Figurine - Walters 23253.jpg|Կիկլադյան կնոջ ֆիգուր մ․թ․ա․ 2500–2400, 41.5 սմ Պատկեր:Exhibit Archaeologycal Museum Athens.JPG|Միկենյան մշակույթ, մ․թ․ա․ 1600-1500թթ. Ցլի գլխի տեսքով նվիրակ, ոսկե եղջյուրներով և ճակատին ոսկե վարդակով Պատկեր:Marble statue of a kouros (youth) MET DT263.jpg|Մարդաբոյ կուրոս, մ. թ. ա. 590-580 թթ., Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարան Պատկեր:028MAD Sphinx.jpg|Նաքսոսի սֆինքս Դելֆիից, մ․ թ․ ա․ 570–560 թթ․, 222 սմ Image:ACMA 679 Kore 1.JPG|Պեպլոսով Կորա, մ․ թ․ ա․ 530, Աթենք, Ակրոպոլիսի թանգարան Image:Aphaia pediment Laomedon E-XI Glyptothek Munich 85.jpg|Զինվոր, Աֆաիայի տաճարի արևելյան ճակտոնից, մ․ թ․ ա, 500 Պատկեր:Limestone sarcophagus- the Amathus sarcophagus MET DT257.jpg|Սարկոֆագ Ամաթոսից, Կիպրոս, 5-րդ դարի երկրորդ կես, Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարան </gallery> ==== Դասական հունական քանդակագործություն ==== [[Պատկեր: South metope 27 Parthenon BM.jpg | thumb|ձախ | 300px |Էլգինիմարմարով բարձր դասական բարձրաքանդակ Պարթենոնից, մ․ թ․ ա․ 447-433 թթ.]] Դասական ժամանակաշրջանի առաջին փուլը հաճախ կոչվում է [[խիստ ոճ]]։ Բոլորաքանդակները այդ շրջանում հիմնականում պատրաստվում էին բրոնզից, որը միշտ նյութական արժեք է ներկայացրել ու վերաձուլվել և այդ պատճառով այդ արձաններից քիչ է պահպանվել։ Խիստ ոճի բարձրաքանդակներից պահպանվել է մոտ 500 հատ, իսկ արձաններից մոտ 480-ը։ Նախկին շրջանի քանդակների խիստ դիրքերը այժմ փոխվել էին, դարձել ավելի ասիմետրիկ և դինամիկ։ Սա կապված էր մարդկային անատոմիայի, քանդակների կառուցվածքի ներդաշնակության էլ ավելի լավ ուսումնասիրությամբ և կերպարների նատուրալիստական ներկայացնելը, որպես առաջնային խնդիր սահմանելու հետ, որը նախկինում չկար։ 1829 թվականի Օլիմպոսում Զևսի տաճարի պեղումների ժամանակ գտնվել են 460-ից ավելի քանդակով արձանախումբ, որոնցից շատերը գտնվում են [[Լուվր]]ում<ref>Cook, 109–119; Boardman, 87–95</ref>։ «Բարձր դասական» շրջանը տևել է մի քանի տասնամյակ՝ մոտավորապես 450-400 թվականները, և չնայած բնօրինակ քանդակների շատ քիչ թվով պահպանվելուն, մեծ ազդեցություն է ունեցել արվեստի զարգացման վրա և մեծ հեղինակություն է վայելում։ Ամենահայտնի ստեղծագործություններից են՝ Պարթենոնի քանդակները, ավանդաբար (սկսած [[Պլուտարքոս]]ից), որոնք ստեղծվել են [[Ֆիդիաս]]ի ղեկավարությամբ, որը գործել է մ․ թ․ ա․ 465-525 թվականներին և հայտնի է իր [[աշխարհի յոթ հրաշալիքներ]]ից մեկով՝ [[Զևս]]ի [[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն|խրիսոէլեֆանտինային հսկայական քանդակով]] և [[Աթենաս Պարթենոս]]ի (մ․ թ․ ա․ 438) պաշտամունքային կերպարի հսկայական բրոնզե արձանով, որը Կանգնած էր Աթենքի Պարթենոնում։ Այս ստեղծագործությունները կորսվել են, բայց հայտնի են բազմաթիվ նկարագրություններով։ Ֆիդիասին են վերագրում նաև մի քանի մարդաչափ բրոնզե արձաններ<ref>Lapatin, Kenneth DS, Ֆիդիդասը, [[Oxford Art Online]], հասանելի է Օգոստոսի 24, 2012</ref>։ Դասական քանդակագործությունը շարունակել է զարգացնել մարդկային մարմնի պատկերման ռեալիզմը, լավացրել է հագուստի պատկերման տեխնիկան, որը կարևորվել է արձաններին ավելորդ շարժում հաղորդելու համար։ Քանդակների դեմքերի արտահայտությունները սովորաբար շատ զուսպ էին, անգամ մարտական տեսարաններում։ Ճակտոնների արձանախմբերի ֆիգուրները կատարված էին բարդ դասավորվածությամբ և ներդաշնակորեն, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան արվեստի վրա։ Բարձրաքանդակը կարող էր լինել շատ բարձր, անգամ որոշ մարմնի հատվածներ լիովին առանձնացած էին ֆոնից, և կարող էին բարձրությամբ չառանձնանալ <ref>Cook, 119-131</ref>։ Դասական ոճի ուշ շրջանում հայտնվել է կանացի մերկ բոլորաքանդակը, ինչը ենթադրաբար [[Պրաքսիտելես]]ի նորարարությունն էր։ Հետագայում զարգացել է, ստանալով էլ ավելի բարդ և նուրբ դիրքեր, ինչը հնարավորություն է տվել գնահատել արձանները տարբեր տեսանկյուններից։ Արձանների դեմքերը Պրաքսիտելեսի ստեղծագործություններում դարձել են արտահայտիչ; Այս երկու նորարարությունները հետագայում էլ ավելի են զարգացել հելենիստական արվեստում<ref>Cook, 131-141</ref>։ [[Պատկեր: Fregio della gigantomachia 02.JPG | thumb|right | 300px | Հելենիստական շրջանի Պերգամի ոճի բարձրաքանդակ Պերգամի զոհարանից, 2-րդ դարի սկիզբ]] ==== Հելենիստական քանդակագործություն ==== Հելլենիստական մշակույթ հասկացությունն օգտագործվում է երկու իմաստով. ժամանակագրական՝ հելլենիզմի ժամանակաշրջանի մշակույթը, և տիպաբանական մշակույթ, որն առաջացել է հունական (հելլենական) և տեղական տարրերի փոխազդեցության հետևանքով։ Տիպաբանական իմաստն ընդգրկում է ժամանակագրական և աշխարհագրական ավելի լայն շրջանակներ՝ այդ հասկացության մեջ մտցնելով ամբողջ անտիկ աշխարհի մշակույթը՝ սկսած [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքներից ([[մ. թ. ա. 4-րդ դար]]) կամ Ալեքսանդր Մեծի մահից՝ [[մ. թ. ա. 323]] թվականին մինչև հռոմեական սրբավայրերի վերջնական նվաճմամբ, մ.թ.ա 146 թվականին կամ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] անկումը (մ. թ. V դար)<ref name="ReferenceC">Alexander The Great and the Hellenistic Age, p. xiii. Green P. {{ISBN|978-0-7538-2413-9}}</ref>։ Հելլենիստական աշխարհում ձևավորված մշակույթը միակերպ չէր։ Յուրաքանչյուր վայրում այն ձևավորվում էր մշակույթի տեղական, առավել հաստատուն, ավանդական տարրերի և նվաճողների ու վերաբնակների (հույների և ոչ հույների) մշակույթի փոխազդեցությունից։ Ընդհանրապես կտրուկ բաժանումներ անելը այս ոճերի մեջ դժվար է, քանի որ քանդակների մասին կարելի է դատել միայն պահպանված կրկնօրինակներով։ Առաջին՝ Պերգամենե ոճը, կապված է [[Պերգամոն]]ի հետ, որից էլ ստացել է անունը։ Այս թագավորության ամենահարուստ տիրակալները առաջիններից էին, որ սկսեցին հավաքել և կրկնօրինակել դասական քանդակի օրինակները, և պատվիրեցին բազմաթիվ նոր ստեղծագործություններ, այդ թվում նաև Պերգամոնի զոհարանը, որը (այժմ պահպանվում է Բեռլինում) օրինակ է ծառայել Հալիկառնասի դամբարանի (աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը), Լաոկոն որդիների հետ արձանախմբի (այժմ [[Վատիկանի թանգարաններ|Վատիկանի թանգարան]]), «Մեռնող գալիացին» արձանի և «Ֆարնեզի ցուլը» արձանախմբի համար<ref>Cook, 142–156</ref>։ [[Պատկեր:Tanagra o corinto, figura di donna seduta, 325-150 ac ca. 11.JPG|thumb|200px|Փոքր տերակոտայից արձանիկ, ինչպիսինները շատ էին օգտագործվում տների զարդարման ժամանակ]] Հելենիստական քանդակը մեծացրեց իր անդրադարցած թեմաների շարքը։ Առաջացել էր հարուստ դասակարգ, որոնց մեծ տները, տաճարները և այլ հասարակական վայրերը զարդարելու համար նոր թեմաներ էին առաջացել, ինչպիսին էր օրինակ՝ կենդանիներով երեխաները։ Շուկայում մեծ ժողովրդականություն էին վայելում մեծաանակ արտադրվող Տանագրայի, կենդանիների, շքեղ հագուստներով կանանց փոքր արձանիկները։ Քանդակագործները տեխնիկապես հմտացել էին դեմքի արտահայտությունը քանդակելու մեջ։ Կարողանում էին ստանալ տարբեր տրամադրություններ, կերպարային անհատականություններ, նաև տարբեր տարիքներ և ռասաներ։ Մավզոլեումի բարձրաքանդակները այս առումով առանձնահատուկ են՝ մի մասը առանձին կանգնած բոլորաքանդակներ են, մյուս մասը մի քանի ֆիգուրներով կոմպոզիցիաներ, ինչպիսին են «Լաոկոնը և որդիները» և «Պերգամոնի» արձանախումբը։ Հայտնվել են գալիացիների նկատմամբ տարած հաղթանակին նվիրված արձաններ, ինչը չկար նախկինում։ Ըստ Ֆաբերն Բարբերինիի հարբած սատիրի քանդակները օրինակ են ժամանակաշրջանի բարոյական հյուծման, և մեծ և թանկարժեք առարկաներ ստեղծելու պատրաստակամության <ref>Cook, 142–154</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Image:Reggio calabria museo nazionale bronzi di riace.jpg|Մարտիկներ Ռիաչեից, գտնվել են ծովի հատակին, մ․ թ․ ա․ 460–430 Պատկեր:Hermes di Prassitele, at Olimpia, front.jpg|Հերմեսն ու մանուկ Դիոնիսոսը 4-րդ դար Պատկեր:Italia del sud, due statuette femminili dolenti, 350-300 ac. ca.JPG|Երկու նրբագեղ տիկնայք, խեցեղեն արձանիկներ, 350-300թթ․ Պատկեր:Bronze Statuette of a Horse.jpg|Ձիու բրոնզե արձանիկ, մ․ թ․ ա․ 2-րդ դարի վերջ- 1-ին դար, Մետրոպոլիտենի արվեստի թանգարան Պատկեր:Nike of Samothrake Louvre Ma2369 n4.jpg|[[Նիկե Սամոթրակյան]]'', մ․ թ․ ա․ 190 [[Լուվր]] Պատկեր:Venus de Milo Louvre Ma399 n4.jpg|''[[Միլոսյան Վեներա]]'', մ․ թ․ ա․ 130 – 100, [[Լուվր]] Պատկեր:Laocoon Pio-Clementino Inv1059-1064-1067.jpg|''[[Լաոկոնը որդիների հետ]]'', մոտավորապես մ․ թ․ ա․ 200- մ․ թ․20 AD, [[սպիտակ մարմար]], [[Վատիկանի թանգարան]] Պատկեր:0 Apollon du Belvédère - Cortile Ottagono - Museo Pio-Clementino - Vatican (2).JPG|Բելվեդերյան Ապոլոն, 130 – 140 . հռոմեական պատճեն, մ․ թ․ ա․ 330–320. Վատիկանի թանգարան </gallery> ==== Եվրոպան հույներից հետո==== =====Հռոմեական քանդակագործություն===== [[Պատկեր:26 colonna traiana da estt 05.jpg|thumb|250px|Դաքյան պատերազմի տեսարաններով Տրագանի սյան հատված, 113թ․]] Վաղ հռոմեական արվեստը Հունաստանի և նրա հարևան էտրուսկների արվեստի ազդեցության տակ էր։ Էտրուսկները հմտացել էին տերակոտայից մարդաչափ մահարձաններ պատրաստելու մեջ։ Հանգուցյալի արձանը տեղադրվում էր սարկոֆագի կափարիչին, սովորաբար պառկած կողքի վրա, հենված արմունկին, գինու թասով և ուտելիքներով։ Քանի որ ընդարձակվող հռոմեական կայսրությունը սկզբում գրավել է հունական տարածքները, ապա հարավային Իտալիայում, ապա ողջ հելենիստական աշխարհում՝ բացառությամբ [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորության]] հեռավոր արևելյան տարածքների պաշտոնական և պատրիկյան քանդակագործությունը մեծ մասամբ դարձել է հելենիստական ոճի շարունակությունը, որից շատ դժվար է տարանջատել հռոմեական քանդակին ներհատուկ տարրերը, մանավանդ որ հունական քանդակը պահպանվել է միայն հռոմեական պատճեններում<ref>Strong, 58–63; Hennig, 66-69</ref>։ Մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ դարում Հռոմում աշխատող քանդակագործների մեծ մասը գերեվարված (օրինակ [[Կորինթոս]]ի գրավումից հետո) հույներ էին<ref>Hennig, 24</ref>։Հետագայում էլ քանդակագործների մեծ մասը հույներ էին, և նրանց անունները անհայտ են մնացել։ Մեծ քանակությամբ հունական արձաններ տեղափոխվել են Հռոմ, և նրանցով զարդարում էին տաճարները<ref>Henig, 66–69; Strong, 36–39, 48; At the trial of [[Verres]], former governor of [[Sicily]], [[Cicero]]'s prosecution details his depredations of art collections at great length.</ref>։ Հռոմեական գերեզմանատներում ձևավորվել է ավանդական իտալական ոճը, որտեղ տեղադրվել են միջին դասի հաջողակ հռոմեացիների կիսանդրիներ։ [[Դիմաքանդակ]]ը անտարակույս հռոմեական քանդակի ամենաուժեղ կողմն էր։ Հռոմեական մշակույթում տարածված են եղել հայտնի մարդկանց թաղման ժամանակ օգտագործվող դիմակները։ Գերեզմանատներում հայտնաբերված ոչ մեծ քանակի դիմակները հավանաբար պատկերում են հանգուցյալներին։ Հայտնի «Կապիտոլիական Բրուտոս» անվանված [[Լուցիոս Յունիոս Բրուտոս]]ի բրոնզե կիսանդրին, ամենալավ պահպանված իտալական դիմաքանդակի լավագույն օրինակներից է<ref>Henig, 23–24</ref>։ Նմանատիպ ուժեղ և վճռական դեմքեր են պատկերված հանրապետության ուշ և կայսերական շրջանների դրամների վրա։ Նման դիմաքանդակների տեղադրումը գավառական քաղաքների բազիլիկներում կայսերական պրոպագանդայի տեսանելի միջոցներից էր։ Ներոնի հսկայական քանդակները զարդարել են Լոնդինիումի, Հռոմի և այլ քաղաքների հրապարակները<ref>Henig, 66–71</ref>։ [[Պատկեր:Ara Pacis Relief Pax.jpg|thumb|250px|Արա Պաչիսի Խաղաղության խորան, մ․ թ․ ա․ 13]] Հռոմեացիները չեն փորձել մրցել հույների հետ առանձին կանգած կամ հերոսական, խմբակային արձանների ստեղծման հարցում, բայց ստեղծել են բարձրարժեք բարձրաքանդակներ, որոնց բարձրակետն են հանդիսացել չընդհատվող պատմողական բարձրաքանդակներով հռոմեական հաղթական սյուները։ Սրանց լավագույն պահպանված օրինակներն են [[Տրայանոսի սյուն|Տրայանոսի]] ([[113]]) և [[Մարկոս Ավրելիոսի սյուն|Մարկոս Ավրելիոսի]] (մոտ [[193]]) սյուները։ Արա Պաչիսի զոհարանը («Խաղաղության խորան», մ․ թ․ ա․ 13.) պաշտոնական հունա-հռոմեական դասական ոճի ամենանրբաճաշակ օրինակն է։ Այլ հայտնի օրինակներից են [[Կոստանդիանոսի հաղթակամար]]ի բարձրաքանդակները, [[Անտոնինիոս Պիոսի սյուն|Անտոնինիոս Պիոսի սյան]] հիմքը ([[161]])<ref>Henig, 73–82;Strong, 48–52, 80–83, 108–117, 128–132, 141–159, 177–182, 197–211</ref>։ Չնայած կավից սարքված լինելու բարձրաքանդակի գերազանց օրինակներ են պահպանվել, որոնցից էին Կամպանայի բարձրաքանդակները։ Փոքր քանդակի ձևերը զարգացել են Հռոմում։ Գտնվել են արվեստի հիասքանչ գործեր՝ ամենախոշոր պահպանված կամեան, որտեղ պատկերված է [[Տիբերիոս]]ի ընտանիքը, Ուորենի արծաթյա և, Լիկուրգուսի ապակյա գավաթները<ref>Henig, Chapter 6; Strong, 303–315</ref>։ Բնակչության ավելի լայն շերտի համար մեծ քանակությամբ և հաճախ զգալի որակով արտադրվել են խեցեղեն անոթներ և փոքր արձանիկներ<ref>Henig, Chapter 8</ref>։ Անցնելով 2-րդ դարի «բարոկկո» ոճով<ref>Strong, 171–176, 211–214</ref>, 3-րդ դարում հռոմեական արվեստը մերժում է դասական ոչ, գուցե և արդեն չեն կարողանում քանդակել դասական ոճով (պատճառները առայժմ քննարկվում են)։ Անգամ կայսրության համար շատ կարևոր արձանները այս շրջանում դիտվում էին խոշոր և անտաշ, խոշոր աչքերով, պարզ կոմպոզիցիաներում, որտեղ իշխանությունը ընդգծվում էր երանությամբ։ Երկու ոճերի հակադրությունը պարզ երևում Հռոմի Կոստանտինոսի հաղթական կամարի վրա ([[315]]), որտեղ համադրված են երկու՝ հունա-հռոմեական ոճն ու նոր ոճը։ Կոստանդնուպոլսում գտնված և այժմ Վենետիկում պահվող Չորս տետրարխների արձանը (մոտ [[305]]թ) նույնպես լրիվ նոր ոճով է։ Էրնստ Կիտցինգերը այս երկու հուշարձաններում նշում է դասական ոճի լրիվ մերժում՝ «աղքատ համամասնություններ, անկյունային շարժումներ, սիմետրիայի և կրկնության միջոցով մասերի պատկերավորում և ծալքերի ստացում կտրվածքներով, այլ ոչ մոդելավորմամբ ... ոճի ծանրություն և անկարողություն, մի խոսքով, դասական ավանդույթի գրեթե ամբողջությամբ մերժում »<ref>Kitzinger, 9 (both quotes), more generally his Ch 1; Strong, 250–257, 264–266, 272–280</ref>։ Այս ոճական հեղափոխությունը նախորդել է հռոմեկան կայսրության քրիստոնեություն ընդունելու ժամանակաշրջանին։ Քրիստոնեություն ընդունեց հռոմեական կայսրությունը և ժողովրդի մեծամասնությունը, ինչը հանգեցրեց խոշոր կրոնական քանդակի ավարտին, որոշ ժամանակ մեծ հուշարձաններ էին դրվում միայն կայսրերի համար։ Այնուամենայնիվ, հարուստ քրիստոնյաները շարունակում էին պատվիրել սարկոֆագի քանդակներ։ Վաղ քրիստոնեական շրջանում շարունակել են փղոսկրից փոքր քանդակներ ստեղծել<ref>Strong, 287–291, 305–308, 315–318; Henig, 234–240</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Museo archeologico di Firenze, coperchio di sepolcro muliebre da Tuscania, terracotta con tracce di policromia III sec. d.c.JPG|Էտրուսկյան սարկոֆագ, մ. թ. ա. 3-րդ դար Պատկեր:Capitoline Brutus Musei Capitolini MC1183 02.jpg|Կապիտոլիական Բրուտոս, մ. թ. ա. 3-1-րդ դարեր Image:Statue-Augustus.jpg|Պրիմա Պորտայի Օգոստոս, կայսր Օգոստոսը, մ. թ. ա. 1-ին դար, Վատիկանի թանգարաններ Պատկեր:Tomba dei decii, dalla via ostiense, 98-117 dc..JPG|Գերեզմանաքարի բարձրաքանդակ Դեչիից, 98-117 թթ Պատկեր:Claudius Pio-Clementino Inv243.jpg|Կլավդիոս կայսրի կիսանդրին, 50 թ. (վերամշակվել է կայսր Կալիգուլայի կիսանդրուց), հայտնաբերվել է Լանուվիումում (Իտալիա), Վատիկանի թանգարան Օտրիկոլի բազիլիկայում Պատկեր:COMMODE HERCULE.jpg|Կոմմոդոսը Հերակլեսի հագուստով, 191 թ., Վերջին կայսերական «բարոկկո» ոճ Պատկեր:Venice – The Tetrarchs 03.jpg|Չորս տետրարխ, հակադասական ոճ, 305 թ․ այժմ Սան Մարկո, Վենետիկ Պատկեր:Great Cameo of France CdM Paris Bab264 white background.jpg|Կախազարդ հայտնի է որպես «Ֆրանսիայի մեծ կամեո», 23թ․ պատկերված է [[Տիբերիոս]]ի ընտանիքը </gallery> ===== Վաղ միջնադարյան և բյուզանդական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:St Ninian's Isle TreasureDSCF6209det.jpg|thumb|300px|Հրեշ արծաթե դաստապանին, շոտլանդական կամ անգլո-սաքսոնական,, սրբ Նինյանի կղզու գանձերից, մոտ 800]] [[Պատկեր:Gerokreuz full 20050903.jpg|thumb|Գերոյի Խաչը (Խաչված Քրիստոս), 965-970թթ․, Քյոլն, Գերմանիա]] Առաջին քրիստոնյաները դեմ էին մոնումենտալ կրոնական քանդակին, թեև շարունակում էին դիմաքանդակի և սարկոֆագների ստեղծման ժամանակ հետել հռոմեական ավանդույթներին։ Շատ արժեքավոր քանդակագործական ավանդույթներ քրիստոնեաները փոխառել են բարբարոս ցեղերից [[ժողովուրդների մեծ գաղթ]]ի ժամանակ։ Սրա օրինակներից են [[Սաթըն Հու]] գերեզմանատանը հայտնաբերված իրերը, որոնց քրիստոնեական և սկյութական արվեստի բհիբրիդ են։Շարունակելով բյուզանդական մշակույթի ավանդութները կարոլինգկյան վերաշնունդը նորից է վերականգնել է փղոսկրի փորագրությունը, որպես գանձատուփերի կափարիչներ կամ մատյանների կազմ։ Բյուզանդական արվեստը չնայած ստեղծել է հիասքանչ բարձրաքանդակներ փղոսկրից և ճարտարապետական դեկորատիվ փորագրություններ, բայց երբեք չի վերադարձել մոնումենտալ կամ խմբակային քանդակի<ref>Robinson, 12, 15</ref>։ Բայց արևմուտքում կարոլինհյան և սաքսոնական հարստությունների ժամանակ սկսվել է մոնումենտալ քանդակների արտադրությունը պալատներում և մեծ եկեղեցիներում տեղադրելու համար։ Սա կամաց-կամաց տարածվել է և կան հիշատակություններ 10-11-րդ դարերի անգլոսաքսոնական եկեղեցիներում տեղադրված մարդաչափ, հավանաբար փայտից, թանկարժեք մետաղի շերտով պատված արձանների մասին՝ ինչպիսինն է Էսսենի Տիրամայրը։ Անգլոսաքսոնական և ոչ մի օրինակ չի պահպանվել<ref>Dodwell, Chapter 2</ref>, իսկ ճարտարապետական մեծ քանդակի մնացորդներ 1000-ական թվականներից համարյա թե չի պահպանվել։ Պահպանված լավագույն օրինակներից են՝ Գերոյի Խաչը (965-970), որը պատկերում է խաչված Քրիստոսին, [[Կառլոս առաջին Մեծ]]ի կառուցած Աախենի կաթոլիկական մատուռը (մոտավորապես՝ [[800]])։ Այս տիպի քանդակները շարունակվել են ստեղծվել հատկապես Գերմանիայում և Իտալիայում։ Հյուսիսային աշխարհի [[ռունական քարեր]]ը, Խոտլանդիայի [[պիկտերի քարեր]]ը, Բրիտանիայի քրիստոնեական փորագրված խաչերը հյուսիսային քանդակի ավանդույթներն էին, որոնք տարածվել են Բրիտանիայի քրիստոնեացման շրջանը։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Byzantine ivory 801.jpg|Փղոսկրից հրեշտակ, [[Կոստանդնուպոլիս]], 525-550թթ․ Պատկեր:Saint Remigius binding Medieval Picardie Museum.jpg|Կարոլինգյան ուշ շրջանի փղոսկրյա փորագրություն, հավանաբար գրքի կազմ Պատկեր:Triptych Harbaville Louvre OA3247 recto.jpg|Արբավիլի տրիպտիխ, Բյուզանդիա, 10-րդ դար Պատկեր:Gerokreuz detail 20050903.jpg|Գերոյի Խաչը (965-970թթ․), հատված </gallery> ===== Ռոմանական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Braunschweiger Loewe Original Brunswick Lion.jpg|thumb|250px|Բրունշվեյգի առյուծ, 1166թ․, անտիկ շրջանից հետո առաջին խոշոր բրոնզե ձուլածո քանդակը, 1.78X2.79 մ]] Մոտավորապես [[1000]] թվականի ողջ Եվրոպայում սկսել է գեղարվեստական արտադրանքի վերածնունդը, ինչին նպաստել է ընդհանուր տնտեսական վերելքը առևտրում և արտադրությունում։ Ռոմանական ոճը առաջին միջնադարյան ոճն էր, որ օգտագործվել է ողջ [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում։ Նոր տաճարներն ու եկեղեցիները հաճախ զարդարվում էին ճարտարապետական քարե բարձրաքանդակներով, իսկ քանդակի համար նոր հարթություններ առաջացան, որոնցից էին եկեղեցական դռների վերևի ճակատամասերը (տիմպան) [[12-րդ դար]]ում, և բազմաթիվ ֆիգուրներով և պատմողական տեսարաններով խոյակները<ref>Calkins, 79–80; 90–102</ref>։ Ռոմանական արվեստը շատ գործուն էր և՛ քանդակում, և՛ գեղանկարում։ Որևէ ոճի ժամանակ սյուներ խոյակները այսքան նրբագեղ չեն եղել։ Դրանց վրա մի քանի ֆիգուրներով և տեսարաններով բարձրաքանդակներ էին փորագրվում<ref>Calkins, 107–114</ref>։ Ոճի ծագման սկզբին, որպես նորարարություն է հայտնվել գերմանակն փայտե խաչելությունը, ինչպես նաև արձանիկները Տիրամոր գահին։ Բարձրաքանդակը այդ շրջանի հիմնական արտահայտամիջոցն էր։ Կոմպոզիցիաները հիմնականում խորը չէին և կատարման ճկունություն էին պահանջում, որ կարողանային տեղավորվել խոյակների սահմանափակ մակերեսին։ Ֆիգուրները չափսերով կարող էին տարբեր լինել, կապված կերպարի նշանակելիությունից, դիմաքանդակներ համարյա չկային։ Թանկարժեք քարերից և մետաղներից, փղոսկրից քանդակված իրերը ռոմանական արվեստում ավելի բարձր էին գնահատվում, քան մոնումենտալ քանդակները։ Մեզ են հասել ավելի շատ խոշոր արհեստավորների, քան քանդակագործների, նկարիչների կամ ճարտարապետների անուններ։ Պահպանվել են մետաղից, էմալից ստեղծված բազմաթիվ ճարտար ստեղծագործություններ՝ նախա թվականներին պատրաստված տեսված մասունքների պահպանման համար։ Սրանցից -ամենահայտնիներն են [[Քյոլնի տաճար]]ում գտնվող Վերդենցի Նիկոլասի ստեղծած Երեք քրմերի մասունքների տապանակը, Գլոստերի մոմակալը, [[Լիեժ]]ում պահվող մկրտության ավազանը։ Հիշատակման արժանի գործեր են Հիլդեսհայմի տաճարի բրոնզե դռները, հաղթական սյունը, Վերոնայի Սան Զենո բազիլիկի դռները։ 11-րդ դարում Եվրոպայում հայտնված ձեռնլվայի սկիհը ստացել ֆանտաստիկ կենդանակերպ ձևեր, որոնցից պահպանվել են հիմանականում [[արույր]]ե օրինակներ; Կանակարգերում և փաստաթղթերում պահպանվել են տարբեր տեսակի դրոշմներ և կնիքներ։ Ռոմանական դրամները հիմնականում չունեն մեծ գեղագիտական արժեք<ref>Calkins, 115–132</ref>։ [[Փղոսկր]]ի փորագրության աշխատանքներից կարելի է նշել երկուսը։ Գլոստերի խաչը մարգարեների և այլոց ֆիգուրներով, բարդ փորագրությամբ փղոսկրե անսովոր մեծ խաչելություն է։ Այն վերագրվում է այդ շրջանի հայտնի այն քիչ նկարիչներից մեկին՝ [[Վարպետ Հյուգո]]յին, որը նաև ձեռագրեր է ծաղկել։ Լյուիսի շախմատային ֆիգուրները փղոսկրի մանր աշխատանքի լավագույն օրինակներն են։ <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Պատկեր:Renier de Huy JPG0.jpg|Քրիստոսի մկրտության տեսարանը, մկրտության ավազանի վրա, Լիեժ 1107–1118 Պատկեր:02 Basilique Ste-Marie-Madeleine de Vézelay - Tympan.jpg|Քանդակազարդ ճակատամաս, [[Վեզլեի աբբայություն]], Բուրգունդիա, Ֆրանսիա 1130 Պատկեր:Cathedral of Ourense (Spain).jpg|Ճակատային հատված, [[Օրենսե]] 1160, Իսպանիա Պատկեր:Apóstoles del Pórtico de la Gloria.jpg|Փառքի սյունասրահ, Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար, [[Գալիսիա]], Իսպանիա, 12-13-րդ դարեր </gallery> ===== Գոթական քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Vierge a l'Enfant debout.jpg|thumb|Տիրամայրը մանկան հետ, փղոսկր, 25սմ, Ֆրանսիա, 13-րդ դարի վերջ]] Գոթական շրջանը ըստ էության որոշվում է ճարտարապետությամբ և լիովին չի համապատասխանում քանդակագործության զարգացմանը։ Խոշոր եկեղեցիների ճակատային մասերը, հատկապես դռների շուրջ, շարունակում են ունենալ մեծ արձանների շարքեր։ [[Շարտր]]ի տաճարի արևմտյան շքամուտքի (մոտավորապես՝ [[1145]]) քանդակները նուրբ են, բայց առավել ձգված և սյունաձև, բայց այն քանդակները, որ գտնվում են [[տրանսեպտ]]ի շքամուտքի (1215-1220) վրա, ունեն ավելի բնական տեսք և առավել մոտ են կերպարների ստեղծման դասական ավանդույթներին։ Այս ավանդույթը մի քանի տարի անց էլ ավելի է զարգացել [[Ռեյմս]]ի մայր տաճարր արևմտյան շքամուտքի վրա<ref>Honour and Fleming, 297–300; Henderson, 55, 82-84</ref>։ Իտալիայում Նիկոլա Պիզանոն (1258–1278) և իր որդին [[Ջովանի Պիզանո|Ջովանին]] նոր ոճ մշակեցին, որը հաճախ անվանում են նախավերածնունդ։ Նրանց ստեղծած Սիենայի տաճարի (1265-1268), Ֆոնտանա Մաջորե Պերուջիայի և Պիստոյիայի Ջովանիի (1301) ամբիոների բարձրաքանդակներում առկա էին հռոմեական սարկոֆագի և հնարամիտ ու բազմամարդ կոմպոզիցիաների ազդեցությունը, մերկության գրավիչ մշակումը<ref>Olson, 11–24; Honour and Fleming, 304; Henderson, 41.</ref><ref name="Snyder, 305–11">Snyder, 305–11.</ref>։ Դասական ոճի ևս մեկ վերածննդի օրինակ կարելի է տեսնել [[Կլաուս Սլյուտեր]]ի և [[Բուրգունդիա]]յում ու [[Ֆլանդրիա]]յում նրա հետևորդների մոտավորապես [[1400]] թվականի [[Միջազգային գոթիկա]]յի աշխատանաքներում<ref>Snyder, 65–69.</ref>։ Ուշ գոթական քանդակը շարունակել է գոյատևել հյուսիսում։ Նրանում գերակշռում էին բազմաթիվ ֆիգուրներով և մեծահմուտ փորագրություններով փայտյա խոշոր քանդակազարդ եկեղեցական բեմերը։ Սրանց բազմաթիվ օրինակներ կան Գերմանիայում և հայտնվել են մեծ պատկերամարտությունից հետո նաև այլ վայրերում։ [[Տիլման Ռիմենշնայդեր]]ը, [[Ֆայտ Շտոս]]ը և ուրիշները կամաց-կամաց կլանելով [[Իտալական Վերածնունդ|իտալական վերածննդի]] ազդեցությունը, շարունակել են աշխատել այս ոճով ընդհուպ մինչև [[16-րդ դար]]ը<ref name="Snyder, 305–11"/>։ Քարից կամ [[Ալեբաստր|ալաբաստրից]], իրական չափով դամբարանները ժողովրդականություն էին վայելում հարուստների մոտ և աստիճանաբար զարգանալով վերածվել են բազմամաշերտ դամբարանների, որոնցից էր Վերոնայի Սկալիգերի դամբարանը։ Դրանք այնքան խոշոր էին, որ ստիպված կառուցվում էին եկեղեցու տարածքից դուրս։ 15-րդ դարի սկզբին [[Նոթինգհեմ]]ում արտադրություն կար, որը Նոթինգեմի ալաբաստերից բարձրաքանդակներ էր արտահանում մեծ մասամբ Եվրոպա, քանի որ շատ եկեղեցական ծխեր իրենց չէին կարող թույլ տալ բեմի քարե դետալներ ունենալ<ref>[http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/bbchistory/object_text07.htm V&A Museum feature on the Nottingham alabaster ''Swansea Altarpiece''.]</ref>։ Կանանց շուկայի համար նախատեսված փոքր փորագրությունը Փարիզում և մի քանի այլ կենտրոններում առանձին արտադրության ճյուղ էր։ Փղոսկրյա փորագրություններով պոլիպտիխները, տարբեր՝ հատկապես Տիրամոր արձանիկները, հայելիներով պահարանները, սանրերը, հովերգական տեսարաններով արկղերը օգտագործվում էին որպես նշանդրության նվերներ<ref>Calkins, 193–98.</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px"> File:Chartres2006 077.jpg|<!-- West portal of [[Chartres Cathedral]] (c. 1145) --> File:Chartres cathedral 023 martyrs S TTaylor.JPG|<!-- South portal of [[Chartres Cathedral]] (c. 1215–20) --> File:Reims6.jpg|<!-- West portal at [[Reims Cathedral]], [[Annunciation]] group --> File:Pisa.Baptistery.pulpit02.jpg|<!-- [[Nicola Pisano]], ''Nativity'' and ''[[Adoration of the Magi]]'' from the pulpit of the [[Pisa Baptistery]] --> File:Bamberger Dom-Bamberger Reiter.JPG|<!-- The [[Bamberg Horseman]] 1237, near life-size stone [[equestrian statue]], the first of this kind since [[antiquities|antiquity]]. --> File:French - Casket with Scenes of Romances - Walters 71264 - Top.jpg|<!-- Lid of the [[Casket with Scenes of Romances (Walters 71264)|Walters Casket]], with the ''Siege of the Castle of Love'' at left, and [[jousting]]. Paris, 1330–1350 --> File:Siege castle love Louvre OA6933.jpg|<!-- ''Siege of the Castle of Love'' on a mirror-case in the [[Musée du Louvre|Louvre]], 1350–1370; the ladies are losing. --> File:Pietà Naumburg Cathedral 01a.jpg|<!-- Central German [[Pietà]], 1330–40 --> File:Dijon mosesbrunnen4.jpg|<!-- [[Claus Sluter]], [[David (biblical king)|David]] and a [[prophet]] from the ''Well of Moses'' --> File:Holy Thorn Reliquary base.jpg|<!-- Base of the [[Holy Thorn Reliquary]], a ''Resurrection of the Dead'' in gold, enamel and gems --> File:English - Resurrection - Walters 27308.jpg|<!-- Section of a panelled altarpiece with ''[[Resurrection of Christ]]'', English, 1450–90, [[Nottingham alabaster]] with remains of colour --> File:Rothenburg ob der Tauber 2011 St Jakob 002.JPG|<!-- Detail of the [[Last Supper]] from [[Tilman Riemenschneider]]'s ''Altar of the Holy Blood'', 1501–05, [[Rothenburg ob der Tauber]], [[Bavaria]] --> </gallery> ===== Վերածննդի քանդակագործություն ===== [[Պատկեր:Michelangelo's Pieta 5450 cropncleaned edit.jpg|մինի|[[Միքելանջելո]], Պիետա, 1499]] [[Պատկեր:Rome-Basilique San Pietro in Vincoli-Moise MichelAnge.jpg|մինի|[[Միքելանջելո]], Հուլիոս Երկրորդի դամբարան, մոտ. 1545]] Ընդունված է համարել, որ Վերածննդի քանդակի սկիզբը դրել է [[Ֆլորենցիայի մկրտարան]]ի դռների [[1403]] թվականի հայտնի մրցակցությունը, որի ժամանակ հաղթեցին [[Լորենցո Գիբերտի]]ի և [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի]]ի առաջարկած դռների տարբերակները։ Գիբերտիի դռները մինչ այժմ կանգուն են, բայց անկասկած նրա մեկ այլ, 1425-1452 թվականների ստեղծած գործը՝ «Դրախտի դարպասները» առավել հայտնի է իր խորը ռելիեֆով, վստահ դասակարգված կոմպոզիցիայով և ընդհանուր ֆոներով<ref>Olson, 41–46, 62–63.</ref>։ Հաջորդող տարիներին Գիբերտիի աշակերդ [[Դոնատելլո]]ն է առաջ եկել իր իր արձաններով, որոնցից առանձնանում են Դավիթի մարմարե (1408-1409) և բրոնզե (1440-ականներ) արձանները և Գատամելատայի ձիավոր արձանը<ref>Olson, 45–52, և տես ինդեքսը։</ref>։ Հաջորդ շրջանում վերածննդի քանդակագործությունում առանձնացել է [[Անդրեա դել Վերոկկիո]]ն՝ առավել հայտնի [[Վենետիկ]]ում Բարտոլոմեո Կոլեոնիի ձիավոր արձանով<ref>Olson, 114–18, 149–50.</ref>, նրա աշակերտ [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ն 1482 թվականին կավից ծեփել է «Միլամ ձիու» 7,3 մ բարձրությամբ մոդելը, որը [[1499]] թվականին ավերել են ֆրանսիացի նետաձիգները։ Նրա հաջորդ քանդակի նկրտումներով լի այլ պլանները այդպես էլ չեն իրագործվել<ref>Olson, 149–50.</ref>։ Այս ժամանակաշրջանը նշանավորվել է պետության և մեծահարուստների կողմից քանդակագործության հովանավորչության մեծ աճով։ Հատկապես Իտալիայում, հասարակական քանդակը շարունակում էր մնալ կարևոևրագույն տարր քաղաքների պատմական կենտրոնների համար։ Եկեղեցական և ընդհանրապես հասարակական քանդակը հիմնականում փողոցից տեղափոխվում էր ներս։ Մոտավորապես 1450-ական թվականներից դիմանկարային քանդակը, սովորաբար [[կիսանդրի]]ների տեսքով սկսում է ժողովրդականություն վայելել Իտալիայում։ [[Նեապոլի թագավորություն|Նեապոլիտանացի]] Ֆրանչեսկո Լաուրանը մասնագիտացել էր երիտասարդ կանանց դիմաքանդակներում, մինչդեռ Անտոնիո Ռոսելինոն և մյուսները ավելի հաճախ պատկերում էին գործարար տղամարդկանց և փոքր երեխաների<ref>Olson, 103–10, 131–32.</ref>։ [[Պիզանելլո]]յի կողմից հորինված դիմանկարային մեդալը նույնպես հաճախ պատկերում էր կանանց։ Զարգացել է նաև [[դրվագամեդալ]]ի ժանրը, որը փոքր քանդակի ևս մեկ նոր ձև էր։ Միքելանջելոն ակտիվ գործող քանդակագործ էր 1500-1520 թվականներին, և նրա մեծ գլուխգործոցները, ներառյալ՝ [[Դավիթ (Միքելանջելո)|Դավիթը]], [[Պիետա (Միքելանջելո)|Պիետան]], [[Մովսես (Միքելանջելո)|Մովսեսը]] և [[Հռոմի պապ|Հռոմի Պապ]] Հուլիոս Երկրորդի դամբարանի և [[Մեդիչիներ]]ի մատուռի առանձին քանդակներ, չէին կարող անտեսվել հետագա քանդակագործների կողմից։ Նրա պաշտամունքային Դավիթը (1504) պատկերված է [[կոնտրապոստ]]ով, որը փոխառված է դասական քանդակից։ Այն տարբերվում է առարկայի նախորդ պատկերացումներից այն առումով, որ Դավիթը պատկերված է [[Գողիաթ]]ի հետ իր ճակատամարտից առաջ և ոչ թե հսկայի պարտությունից հետո։ Հաղթանակը ցույց տալու համար փոխարեն, ինչպես դա արել էին Դոնատելոն և Վերոկիոն, Դավիթը լարված ու մարտի պատրաստ տեսք ունի<ref>Olson, Chapter 8, 179–81.</ref>։ <gallery widths="200px" heights="200px"> Պատկեր:Ghiberti-porta.jpg|Լորենցո Գիբերտի, Ֆլորենցիայի մկրտության դռներից Իսահակի զոհաբերության վահանակ Պատկեր:Cantoria Della Robbia OPA Florence 6.jpg|Լուկա դել Ռոբիա, 1438, Ֆլորենցիա Պատկեր:Florence - David by Donatello.jpg|Դոնատելլո, Դավիթ. 1440s-ականներ, [[Բարջելլո թանգարան]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Firenze.PalVecchio.Donatello.JPG|[[Դոնատելլո]], ''[[Հուդիթ և Հողոփեռնես]]'', մոտ․ 1460, [[Պալացցո Վեչիո]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Francesco Laurana pushkin.jpg|[[Ֆրանչեսկո Լաուռանա]], կանացի կիսանդրի Պատկեր:Verrochioorsanmichelle.jpg|[[Անդրեա դել Վերոկկիո|Վերոկիո]], ''[[Քրիստոսն ու սուրբ Թոմասը]]'', 1467–1483, [[Օրսանմիկելե]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Michelangelos David.jpg|[[Միքելանջելո]], ''[[Դավիթ (Միքելանջելո)|Դավիթ]]'', մոտ. 1504, [[Ակադեմիայի պատկերասրահ]], [[Ֆլորենցիա]] Պատկեր:Dying slave Louvre MR 1590.jpg|[[Միքելանջելո]], ''[[Մահացող ստրուկը]]'', մոտ. 1513–1516 </gallery> === Մաներիզմ === [[Պատկեր:Devries-mercuriocrop.jpg|մինի|աջից|[[Ադրիան դե Վրիս]], ''Հերմես և Փսիխեա'' [[Հյուսիսային մաներիզմ]], բրոնզ, 1593, [[Լուվր]], [[Փարիզ]]]] Ինչպես մաներիստական գեղանկարչությունը, այնպես էլ քանդակագործությունը հիմնականում Բարձր Վերածննդի հաջողությունները գերազանցող սեփական արտահայտչականության ոճ գտնելու փորձ էր։ Մաներիզմի գեղագիտական հիմնական չափանիշ է դարձել ոչ թե բնությանը հետևելը, այլ արվեստագետի ներաշխարհում ծնված գեղարվեստական կերպարի սուբյեկտիվ «ներքին գաղափարը»։ Ոճական ելակետ ընդունելով [[Միքելանջելո]]յի, [[Ռաֆայել]]ի և Վերածննդի այլ վարպետների ստեղծագործությունները՝ [[մաներիստներ]]ը խեղաթյուրում էին դրանց հիմքում ընկած ներդաշնակության սկզբունքները, արմատավորում աշխարհի վաղանցիկության և [[Իռացիոնալիզմ|իռացիոնալ]] ուժերին հլու մարդկային ճակատագրի երերունության մասին պատկերացումները։ Մաներիզմի քանդակագործությանը (Բ. Ամմանատի, Բ. Չելլինի) բնորոշ էին մարմնաձևերի ոճավորումը, ծավալների մանրատվածությունը, ինչպես և բացարձակ կլոր քանդակի պրոբլեմների համարձակ լուծումը։ 1534 թվականին Միքելանջելոյի Դավիթի դիմաց Ֆլորենտիկայի Պիացա դելլա Սիգորիա հրապարակում Բաչչո Բանդինելլին տեղադրեց Հերկուլեսը և Կակուսը արձանը<ref>''Մաներիզմ'', Հայկական Սովետական հանրագիտարան, Երևան, 1976, հատոր 7, էջ 220</ref> Շատ մաներիստների նման, նա հեռացնում է բնօրինակ բլոկից շատ ավելին, քան կաներ Միքելանջելոն<ref>Olson, 179–82.</ref>։ Բենվենուտո Չելինիի բրոնզե [[Պերսևս]]ը [[Մեդուզա Գորգոնա|Մեդուզայի]] գլխով, անշուշտ, գլուխգործոց է, ի տարբերություն Միքելանջելոյի և Դոնաթելոյի Դավիդների այս գործը նախատեսված է ութ տարբեր անկյուններից դիտելու համար, ինչը մաներիզմը բնութագրող ևս մեկ գիծ է<ref>Olson, 183–87.</ref>։ Սկզբնապես ոսկերիչ Չելինիի 1543 թվականին [[Ֆրանցիսկ II|Ֆրանցիսկ Առաջինի]] համար ստեղծած աղամանը լավագույնս է ցույց տալիս նրա՝ քանդակագործի տաղանդը<ref>Olson, 182–83.</ref>։ Ինչպես ցույց են տալիս այս օրինակները, ժամանակաշրջանը ընդլայնում էր աշխարհիկ սյուժեները՝ սկսելով դիմաքանդակներից և ավարտելով խոշոր ստեղծագործություններով, ընդ որում դիցաբանական թեմաներն ու կերպարները նախկինու հիմանականում փոքր ստեղծագործություններում էին հանդիպում։ <gallery widths="200px" heights="200px"> File:Fontainebleau escalier roi.jpg|<!-- [[Stucco]] [[overdoor]] at [[palace of Fontainebleau|Fontainebleau]], probably designed by [[Primaticcio]], who painted the oval inset, 1530s or 1540s --> File:Persee-florence.jpg|<!-- [[Benvenuto Cellini]], ''[[Perseus with the head of Medusa]]'', 1545–1554 --> File:Samson slaying a philistine.jpg|<!-- [[Giambologna]], ''[[Samson Slaying a Philistine]]'', about 1562 --> File:Giambologna raptodasabina.jpg|<!-- [[Giambologna]], ''[[The Rape of the Sabine Women]]'', 1583, Florence, Italy, 13' 6" (4.1&nbsp;m) high, [[marble]] --> </gallery> === Միջին դարեր === [[Պատկեր:Shiva Nataraja Musée Guimet 25971.jpg|մինի|«Պարող Շիվան», XI դարի քանդակ (Չոլա)]] Միջին դարերում վերելք է ապրել Հնդկաստանի, Չինաստանի, Ինդոնեզիայի, Հնդկաչինի, Ճապոնիայի քանդակագործությունը։ Միջնադարյան քանդակագործությունը Եվրոպայում գերազանցապես հանդես է եկել ճարտարապետական կոթողներում և կրել սպասարկու բնույթ։ Իր զարգացման գերագույն աստիճանին նա հասել է գոթական արվեստում՝ մի կողմից մարմնավորելով քրիստոնեության հոգևոր իդեալը, մյուս կողմից դրսևորելով որոշակի աշխարհիկ ւքիտումներ։ [[Ռուսաստան]]ում միջնադարյան քանդակագործություն ներկայանում է հատկապես Վլադիմիր-Սուզդալյան տաճարների քանդակային հարդարանքով. դրանց կառուցմանն ու քանդակազարդմանը մասնակցել են հայ վարպետներ։ [[Իտալիա]]յում XIII դարի կեսերից, նախ և առաջ քանդակագործության մեջ, սկսել են երևակվել [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] նախանշանները (Ն․ Պիզանո և [[Պրոտոռենեսանս]]ի մյուս վարպետները)։ Վերածննդի քանդակագործությունն արագ աճի զգալի ազդակներ է ստացել անտիկ արվեստից և հակադրվել ֆեոդալական-կղերական մշակույթին։ XV դարում այստեղ արդեն գործել է նվաճումներ արձանագրած քանդակագործների մի հոծ ջոկատ ([[Դոնատելլո]], [[Յակոպո Դելլա Քվերչա|Յակոպո դելլա Քվերչա]], Լ․ Գիբերտի, Ա․ Վեռոկքիո և ուրիշներ), որը նույնիսկ կրոնական սյուժեներին տվել է աշխարհիկ մեկնաբանություն, մեծարել գունեղ անհատականությամբ ու զգաստ բանականությամբ օժտված կենսահաստատ, ակտիվ մարդուն։ Այդ ամենը կատարելության է հասել XVI դարում Միքելանջելոյի հանճարեղ ստեղծագործություններում։ Առավելաբար դեկորատիվ խնդիրների լուծման էին հակված Ուշ Վերածննդի և մաներիզմի քանդակագործները ([[Բենվենուտո Չելինի]] և ուրիշներ)։ Մյուս երկրների Վերածննդի քանդակագործներից հայտնի են Կլաուս Սլյուտերը ([[Բուրգունդիա]]), [[Ժան Գուժոն]]ը, Ժ․ Պիլոնը ([[Ֆրանսիա]]), Պ․ Ֆիշերը ([[Գերմանիա]]) և ուրիշներ։ XVII դարի քանդակագործության գլխավոր ուղղությունը [[բարոկկո]]ն էր․ ճոխամոլ, շարժառատ ու պաթետիկ այդ ոճի գլխավոր կրողներն էին [[Լորենցո Բերնինի|Լորենցո Բեռնինի]]ն (Իտալիա), [[Պիեռ Պյուժե]]ն (Ֆրանսիա), [[Անդրեաս Շլյուտեր]]ը (Գերմանիա)։ Նույն դարում նշելի է Իսպանիայի ռեալիստական փայտաքանդակը (Գ․ Ֆեռնանդես, Խ․ Մոնտանյես)։ XVIII դարի առաջին կեսին Ֆրանսիայում (ապա և այլուր) զգալի տիրապետություն է հաստատել [[ռոկոկո]]յի մանրախնդիր ու քնքշամոլ արիստոկրատական ոճը, որին դարի կեսերից սկսել է հակադրվել [[Լուսավորականություն|լուսավորիչների]] գաղափարներին հարող և դեպի [[ռեալիզմ]] զարգացող քանդակագործությունը ([[Էթիեն Մորիս Ֆալկոնե]], [[Ժան Բատիստ Պիգալ]], [[Ժան Անտուան Հուդոն|Ժան Անտուան Հուդո]])։ Դրան զուգահեռ վերելք է ապրել XVIII դարի վերջերի-XIX դարի սկզբի [[կլասիցիզմ]]ը ([[Անտոնիո Կանովա]]ն Իտալիայում, [[Բերտել Տորվալդսեն]]ը Դանիայում, Գ․ Շադովը Գերմանիայում), որը, սակայն, շուտով հանգել է [[ակադեմիզմ]]ի կամ տեղի է տվել [[ռոմանտիզմ]]ին։ XVIII դարի կեսերից կազմավորվել է ռուսական նոր քանդակագործությունը հանձին բարոկկոյի (Բ․ Կ․ Ռաստրելլի), ռեալիզմի ([[Ֆեդոտ Շուբին]]), կլասիցիզմի ([[Միխայիլ Կոզլովսկի]], Ի․ Պ․ Մարտոս, Ֆ․ Ֆ․ Շչեդրին, Ա․ Ս․ Պիմենով, Բ․ Ի․ Օռլովսկի, Պ․ Կ․ Կլոդտ) ներկայացուցիչների։ XIX դարում քանդակագործությունը հիմնականում զարգացել է ռոմանտիզմի և ռեալիզմի նշանաբանի տակ և առաջ մղել դեմոկրատական դիրքորոշում ունեցող այնպիսի ներկայացուցիչների, ինչպիսիք էին [[Ֆրանսուա Ռյուդ]]ը, Ա․ Լ․ Բարին, Ժ․ Դալուն Ֆրանսիայում, [[Յոսեֆ Վացլավ Միսլբեկ]]ը [[Չեխիա]]յում, բանվոր դասակարգի առաջին արձանագործ Կ․ Մենիեն Բելգիայում և ուրիշներ։ XIX դարի 2-րդ կեսի ռուսական արվեստում քանդակագործությունը զարգացել է գլխավորապես պերեդվիժնիկների գաղափարական ազդեցության ոլորտում ([[Մարկ Անտոկոլսկի]])։ XIX դարի վերջի-XX դարի սկզբի խոշորագույն քանդակագործը ֆրանսիացի [[Օգյուստ Ռոդեն]]ն էր, որի բազմաշեղ արվեստում ռեալիստական հենքի վրա դրսևորվել են իմպրեսիոնիստական ձևերը, մերթ-մերթ՝ նաև սիմվոլիստական մտածողությունը։ Եվրոպական ետռոդենյան քանդակագործության առաջատար ուժերն էին ազատագրական պայքարի կրքոտ երգիչ [[Էմիլ Անտուան Բուրդել]]ը, պլաստիկայի նրբագույն վարպետ [[Արիստիդ Մայոլ]]ը, [[Շառլ Դեսպիո]]ն (Ֆրանսիա), Է․ Բառլախը (Գերմանիա), [[Իվան Մեշտրովիչ]]ը (Խորվաթիա)։ Այդ շրջանում ռուսական քանդակագործությունը նոր ուղի են դուրս բերել [[Պավել Տրուբեցկոյ]]ը, Ա․ Տ․ Մատվեևը, իրենց արվեստով բանվորական շարժմանը հարած [[Աննա Գոլուբկինա]]ն և [[Սերգեյ Կոնյոնկով]]ը։ Բուրժուական մշակույթի ճգնաժամի պայմաններում XX դարի մոդեռնիստական գրեթե բոլոր ուղղություններն իրենց դրսևորումը գտել են նաև քանդակագործության մեջ՝ հրապարակ բերելով կենսազուրկ, իրականը քմածին ձևերով փոխարինող բազմաթիվ քանդակներ։ Մոդեռնիզմի անկումային ու ձևապաշտական արվեստին հետևողականորեն հակադրվում է սովետական քանդակագործությունը, որ զարգանում է սոցիալիստական ռեալիզմի ուղիով։ Նոր, սոցիալիստական քանդակագործություն ստեղծելու գործում պատմական նշանակություն է ունեցել մոնումենտալ պրոպագանդայի լենինյան ծրագիրը, որի իրականացմանը 1918 թվականից լուծընկեց են եղել Սերգեյ Կոնյոնկովը, [[Հակոբ Գյուրջյան]]ը, [[Իվան Շադր]]ը, [[Նիկոլայ Անդրեև]]ը, [[Սերգեյ Մերկուրով]]ը, [[Մատվեյ Մանիզեր]]ը, Ա․ Տ․ Մատվեևը, Լ․ Վ․ Շերվուդը և ուրիշներ։ Նրանց հետ միասին և նրանց սկսածը շարունակելով՝ սովետական քանդակագործության մնայուն արժեքներ են ստեղծել [[Վերա Մուխինա]]ն, [[Նիկոլայ Տոմսկի]]ն, [[Սառա Լեբեդևա]]ն և ուրիշներ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի և ետպատերազմյան տարիներին նրանց հետ միասին սովետական քանդակագործության առաջընթացը շարունակել և մոնումենտալ, հաստոցային ու դեկորատիվ քանդակների ստվար ու բարձրարժեք նմուշներ են հրապարակ բերել [[Եվգենի Վուչետիչ]]ը, Ա․ Պ․ Կիբալնիկովը, [[Լև Կերբել]]ը, [[Միխայիլ Անիկուշին]]ը, Ֆ․ Դ․ Ֆիվեյսկին, Ե․ Ֆ․ Բելաշովան, Մ․ Ֆ․ Բաբուրինը, Ա․ Պ․ Ֆայդիշը, Վ․ Ե․ Ցիգալը, արտասահմանից հայրենադարձված Սերգեյ Կոնյոնկովը, Ս․ Դ․ Էրզյան և ուրիշներ։ Սովետական բազմազգ արվեստի զարգացմանն իրենց ծանրակշիռ նպաստն են բերել Ուկրաինայի (Վ․ Զ․ Բորոդայ, Ա․ Ա․ Կովալյով, Ի․ Մ․ Գոնչար, Պ․ Ֆ, Մովչուն, Ի․ Ս․ Զնոբա, Գ․ Ն․ Կալչենկո), Բելառուսիայի (Զ․ Ի․ Ազգուր, Ա․ Օ․ Բեմբել, Ա․ Կ․ Գլեբով), Վրաստանի (Յա․ Նիկոլաձե, [[Թամար Աբակելիա]], [[Կոնստանտին Մերաբիշվիլի]], Նիկոլայ Կանդելակի, [[Վալենտին Թոփուրիձե]], [[Էլգուջա Ամաշուկելի]]), Լիտվայի (Գ․ Յոկուբոնիս, Պ․ Ռիմշա, [[Յուոզաս Յուկոբո Միկենաս]], [[Պյատրաս Ալեքսանդրավիչյուս]], Բ․ Վիշնյաուսկաս), Լատվիայի (Թ․ Զալկալն, Յա․ Զարին, Լ․ Վ․ Բուկովսկի), Էստոնիայի (Յա․ Սոանս, Է․ Ռոոս, Մ․ Վարիկ, Ա․ Կաազիկ, Յ․ Հերվ) և մյուս միութենական հանրապետությունների քանդակագործները։ XX դարի քանդակագործության մեջ առանձնապես մեծ, պատմական ու գեղարվեստական նշանակություն ունեն ժամանակի առաջադիմական գաղափարները մեկնաբանող, կոմունիցմ կառուցողների կերպարները, ֆաշիզմի դեմ սովետական ժողովրդի հաղթանակը մարմնավորող համալիրային մոնումենտալ կերտվածքները (Վերա Մուխինայի «Բանվորը և կոլտնտեսուհին», Եվգենի Վուչետիչի՝ սովետական բանակի մարտիկներին նվիրված հուշարձանախմբերը [[Բեռլին]]ի Տրեպտով զբոսայգում և [[Վոլգոգրադ]]ում և այլն), որոնք ի հակակշիռ մոդեռնիզմի անկումային արվեստի՝ շարունակում են դասական ավանդույթները և նոր գաղափարական ու գեղարվեստական կողմնորոշում տալիս համամարդկային քանդակագործությանը։ Նման ուղիով է ընթանում սոցիալիստական մյուս երկրների քանդակագործությունը (քանդակագործ Դունիկովսկին Լեհաստանում, Ֆ․ Կրեմերը ԳԴՀ–ում, [[Անտուն Ավգուստինիչ|Ա․ Ավգուստինչիչը]] Հարավսլավիայում, Ժ․ Կիշֆալուդի-Շտրոբլը Հունգարիայում և ուրիշներ)։ Հակադրվելով ֆաշիզմի և պատերազմի սպառնալիքին՝ եվրոպական շատ երկրների առաջադեմ քանդակագործներն ստեղծել են հումանիստական պաթոսով ներթափանցված գործեր (Մ․ Մաձակուրատին, Ջ․ Մանցուն Իտալիայում, Վ․ Աալտոնենը Ֆինլանդիայում և ուրիշներ)։ == Քանդակագործությունը Հայաստանում == [[Պատկեր:Vishap02.jpg|մինի|Վիշապ]] Քանդակագործությունը Հայաստանում սկզբնավորվել է հնուց։ Քարի մշակումը հայկական տարածքներում վկայված է դեռես [[պալեոլիթ]]ից, սակայն մեզ հասած հնագույն քանդակները ([[ժայռապատկեր]]ներ) վերաբերում են [[նեոլիթ]]ին։ Բրոնզի դարում արդեն կար հետզհետե ստվարացող [[բոլորաքանղակ]] ու [[բարձրաքանդակ]]՝ ոչ միայն քարից ([[Վիշապ (հուշարձան)|վիշապներ]]), կավից, փայտից, այլև գունավոր մետաղներից (բրոնզե արձանիկներ [[Լճաշեն]]ից, առյուծապատկեր ոսկե գավաթ Վանաձորից և այլն)։ Երկաթի դարի քանդակագործությունն իր բարձր զարգացմանն է հասել և ստեղծել մոնումենտալ արձաններ, հարթաքանդակներ ու քանդակազարդ իրեր՝ ուրարտական արվեստում, որի ավանդույթներն իրենց շարունակությունն են գտել մ.թ.ա. VI-IV դարերի քանդակագործության մեջ։ [[Հելլենիստական Հայաստան|Հելլենիստական շրջան]]ում քանդակագործությունը տակավին եղել է կերպարվեստի առաջատար բնագավառ, հարստացել մեծ մասամբ [[Հունաստան]]ից բերված և սրբավայրերում ու քաղաքներում կանգնեցված բարձրարվեստ կոթողներով։ Տեղում ստեղծված արձաններում հաճախ առկա է հունականի սինթեզը տեղական ավանդույթների և ազգագրական առանձնահատկությունների հետ։ Դրա ակնառու նմուշներից են [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ]] լեռան վրա մ.թ.ա. I դարում [[Երվանդունիներ]]ի դրած մոնումենտալ քանդակները, որոնցում արտացոլվել է նաև հունական և հայկական դիցարանների ի մի գալը։ Պատմական և գեղարվեստական մեծ արժեք են ներկայացնում այդ շրջանի արծաթագործության նմուշները, դրամները ([[Տիգրան Բ Մեծ]]ի, [[Արտավազդ Բ]]-ի դիմաքանդակներով), [[Գառնու հեթանոսական տաճար|Գառնիի տաճարի]] զարդաքանդակները։ Ֆեոդալիզմի և քրիստոնեության հաստատումը, միջնադարյան քաղաքների զարգացումը արվեստներին առաջադրել են նոր գաղափարական-գեղարվեստական խնդիրներ։ Զանգվածային եկեղեցաշինության հետ կապված՝ քանդակագործությունը հիմնականում զարգացել է որպես ենթակայի ֆունկցիաներով ճարտարապետության հետ սինթեզված արվեստ։ [[Եղիշե]]ի վկայությամբ՝ եղել են նաև ինքնուրույն դիմաքանդակներ, բայց դրանցից ոչ մի նմուշ մեզ չի հասել։ Եկեղեցաշինության մեջ լայն տարածում է գտել դեկորատիվ զարդաքանդակը՝ որոշ հուշարձաններում համադրված սյուժետային բարձրաքանդակների հետ։ Դրա վաղ նմուշները վերաբերում են դեռես V դարին (Դվին, Տեկոր, [[Երերույքի տաճար|Երերույք]])։ VII դարում այդ պրոցեսն իր փայլուն պսակումն է գտել [[Զվարթնոց]]ում, Մրենում, իսկ X-XIII դարերում՝ Անիի հուշարձաններում, Աղթամարում (ճարտարապետ և քանդակագործ [[Մանուել]]), Գանձասարում, [[Սաղմոսավանք]]ում։ Ճարտարապետության մեջ հաճախ քանդակազարդվել է նաև փայտը՝ դռների ([[Մշո Սուրբ Առաքելոց վանք|Մշո Առաքելոց վանք]]ի (1134), Սևանի Առաքելոց եկեղեցու (1486) դռները), երբեմն խոյակների (Սևանի Առաքելոց եկեղեցու գավթի խոյակը (874)) համար։ Եղել են թեմատիկ փայտաքանդակներ («Խաչից իջեցումը» Հավուց Թառից, XI դ․)։ Ճարտարապետության հետ են կապված նաև նվիրատուների պատկերաքանդակները (Աղթամար, Գագկաշեն ([[Գագիկ Ա]] թագավորի տուֆակերտ արձանը), [[Հաղպատավանք|Հաղպատ]], [[Սանահին]]), որոնցում ցայտուն դրսևորում են գտել ժողովրդական արձանագործության ձևերը։ [[Միջնադարյան Հայաստան]]ում քանդակագործության լայնորեն տարածված մյուս բնագավառը հուշակոթողներն են՝ դրված հանգուցյալների շիրիմներին կամ կանգնեցված ի հուշ կարևոր իրադարձությունների։ Դրանց վաղ նմուշները (IV-VII դարեր՝ Աղց, Օձուն, Թալին) ունեն թեմատիկ քանդակապատկերներ և աղերսվում են հեթանոսական շրջանի արվեստի հետ։ IX դարից սկսել են տիրապետող դառնալ [[խաչքար]]երը, որոնք բուն հայկական երևույթ են և իրենց մեջ են ներառել ազգային զարդամոտիվների անսպառ հարստություն։ Միջնադարում քանդակագործության զարգացած բնագավառներից էր նաև մետաղների գեղարվեստական մշակումը, ինչը լայնորեն կիրառվում էր եկեղեցական ու կենցաղային իրեր, ինչպես նաև գրքի կազմեր պատրաստելիս։ Նոր ժամանակների հայկական պրոֆեսիոնալ քանդակագործության երփնագրի համեմատ հապաղել է և հանդես է եկել XIX դարի վերջերին [[Կ. Պոլիս|Կ․ Պոլսում]], որտեղ ստեղծագործում էր իտալական ակադեմիզմին մոտ կանգնած [[Երվանդ Ոսկան]]ը։ Հաջորդ սերնդի ներկայացուցիչները՝ [[Անդրեաս Տեր-Մարուքյան]]ը, ինչպես և [[Միքայել Միքայելյան]]ը, որոշակիորեն դեմոկրատական կողմնորոշում ունեցող ռեալիստներ էին և դիմաքանդակի ու կենցաղային ժանրերում արվեստ բերին ազգային թեմաներ ու կերպարներ։ Նույն սերնդին են պատկանում ԱՄՆ-ում հանգրվանած և բազմաթիվ հուշարձաններ կերտած [[Հայկ Բադիկյան]]ն ու [[Հակոբ Փափազյան]]ը։ [[Պատկեր:The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|մինի|ձախից|Կժով աղջիկը, [[Այծեմնիկ Ուրարտու]], 1939 թվական]] [[Խորհրդային կարգերի հաստատումը Հայաստանում|Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատում]]ը հնարավորություն է ստեղծել, որպեսզի հայ քանդակագործության ազգային դպրոցը զարգանա սեփական հողի վրա։ 1921-22 թվականներից [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւն|Խորհրդային Հայաստան]]ում սկսել է իրականացվել մոնումենտալ պրոպագանդայի լենինյան ծրագիրը, որը դարձել է սովետահայ քանդակագործության սկզբնավորման փուլը։ Հայ քանդակագործությունը՝ որպես պրոֆեսիոնալ արվեստ, Խորհրդային Հայաստանում ձևավորվել և իր հասունությունը դրսևորել է նախ և առաջ [[Արա Սարգսյան]]ի և նրանից փոքր-ինչ հետո Հայաստան տեղափոխված [[Սուրեն Ստեփանյան (քանդակագործ)|Սուրեն Ստեփանյան]]ի, [[Ստեփան Թարյան]]ի, [[Այծեմնիկ Ուրարտու]]ի, ապա և [[Երվանդ Քոչար]]ի հայրենանվեր ջանքերով։ Նրանց շնորհիվ հայկական քանդակագործությունը հարստացել է մի ստվար շարք բարձրարվեստ մոնումենտալ, հաստոցային ու դեկորատիվ ստեղծագործություններով ու իր պատշաճ տեղն է գրավել սովետական բազմազգ արվեստում։ Սովետահայ քանդակագործության զարգացմանը, նրանում սոցիալիստական ռեալիզմի մեթոդի հաստատմանը մեծ նպաստ են նաև բերել [[Մոսկվա]]յում ու [[Լենինգրադ]]ում ապրող հայազգի արձանագործներ [[Սերգեյ Մերկուրով]]ը, [[Գրիգոր Քեպինյան (Քեպինով)|Գրիգոր Քեպինով]]ը, [[Տիգրան Դավթյան (քանդակագործ)|Տիգրան Դավթյան]]ը, Ա․ Ստեփանյանը և ուրիշներ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի և ետպատերազմյան տարիներին սովետահայ քանդակագործությունը համալրվում է միութենական բուհերում և հիմնականում արդեն Երևանում գեղարվեստական կրթություն ստացած բազմաթիվ կարող արվեստագետներով՝ Նիկողոս Նիկողոսյան, [[Սարգիս Բաղդասարյան]], [[Ղուկաս Չուբարյան]]<ref>[http://www.rah.ru/the_academy_today/the_members_of_the_academie/member.php?ID=17328&sphrase_id=6633 ЧУБАРЯН Гукас Григорьевич, cкульптор, почетный зарубежный член Российской академии художеств] {{ref-ru}}</ref>, [[Արա Հարությունյան]], [[Թերեզա Միրզոյան]], [[Արտաշես Հովսեփյան (քանդակագործ)|Արտաշես Հովսեփյան]]<ref>«Ով ով է. Հայեր», կենսագրական հանրագիտարան, հատոր Ա., Երևան, 2005։</ref>, [[Ադիբեկ Գրիգորյան]], [[Խաչատուր Իսկանդարյան]], [[Դերենիկ Դանիելյան]], [[Կարապետ Մեծատուրյան]], [[Արշամ Շահինյան]], [[Ռաֆայել Եկմալյան]], [[Հովհաննես Բեջանյան]], [[Գրիգոր Բադալյան (քանդակագործ)|Գրիգոր Բադալյան]], [[Երեմ Վարդանյան]], [[Ռաֆայել Համբարձումյան (քանդակագործ)|Ռաֆայել Համբարձումյան]], [[Արա Շիրազ]], [[Տարիել Հակոբյան]], [[Լևոն Թոքմաջյան]], [[Սուրեն Նազարյան]], [[Ֆրիդ Սողոյան]], [[Կառլեն Նուրիջանյան]], [[Ֆերդինանտ Առաքելյան]] և ուրիշներ։ Բուլղարիայից հայրենադարձվել է [[Գրիգոր Ահարոնյան]]ը։ Խեցեգործական քանդակներ են ստեղծել [[Ռուբեն Շահվերդյան]]ը, [[Հռիփսիմե Սիմոնյան]]ը, [[Հմայակ Բդեյան]]ը<ref>[https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=2968 Հմայակ Բդեյան]</ref> և ուրիշներ։ Նրանց բոլորի գործունեությամբ է, որ սովետահայ քանդակագործությունը դարձել է մասսայական բնագավառ, ընդլայնել իր ոչ միայն ստեղծագործական հնարավորությունները, այլև աշխարհագրական ընդգրկումը, հուշարձաններ է կանգնեցրել նաև Հայաստանից դուրս՝ [[Կիև]]ում, [[Ղրիմ]]ում, [[Ուլյանովսկ]]ում, [[Ղազախստան]]ում, [[Միջին Ասիա]]յում, [[Մոսկվա]]յում, [[Փարիզ]]ում և այլուր։ Մոսկվայի կենտրոնում է դրվել Ռաֆայել Համբարձումյանի քանդակած [[Յակով Սվերդլով]]ի հուշարձանը<ref>[http://sculpture.artyx.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st023.shtml Памятники Свердлову Я. М.]</ref>։ Սփյուռքում քանդակագործների թիվը համեմատաբար մեծ չէր, սակայն այստեղ էլ եղել են մնայուն արժեքներ ստեղծած ականավոր դեմքեր։ Նրանցից միջազգային համբավ է վայելում 1921 թվականից Փարիզում հանգրվանած [[Հակոբ Գյուրջյան]]ը։ Դիմաքանդակի ու սոցիալական-մարդասիրական հարցեր բարձրացնող կոմպոզիցիաների ճանաչված հեղինակներ են [[Դարիա Կամսարական]]ը Ֆրանսիայում, [[Նվարդ Զարյան]]ը Իտալիայում, [[Մորիս Սարկիսով (Սարգսյան)|Մորիս Սարկիսով]]ը Շվեյցարիայում։ 1930-ական թվականներից ԱՄՆ-ում լայն ասպարեզ են դուրս եկել [[Նշան Թուրունճյան|Նշան Թուրը]] (Թուրունճյան), Հ․ Լիոնը (Արսլանյան), [[Ռուբեն Նակյան]]ը։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == <div style="-moz-column-count:32; column-count:2; -webkit-column-count:2;"> * Ազարյան Լ․, Վաղ միջնադարյան հայկական քանդակը, Ե․, 1975։ * Մնացականյան Ս․, Հայկական աշխարհիկ պատկերաքանդակը IX–XIV դարերում, Ե․, 1976։ * Кепинов Г․, Технология скульптуры, М․, 1936. * Либман М․ Я․, О скульптуре, М․, 1962. * Всеобщая история искусств, т․ 1–6, М․, 1956–66. * Молева Н․, Скульптура․ Очерки зарубежной скульптуры, М․, 1975. * Basin G․, The History of World Sculpture, L․, 1970․ * Райс Г. Глины, их залегание, свойства и применение. М., 1932 * Филиппов А. В., Филиппова С. В., Брик Ф. Г. Архитектурная терракота. М., 1941, с. 83–85 * Rich J. C. The Materials and Methods of Sculpture. New York, 1947, p. 25–26 * Slobodkin L. Sculpture: Principles and Practice. Cleveland, 1949, p. 141–153 * Одноралов Н. В.Скульптура и скульптурные материалы. М., 1965, с. 5–10 * Mills J. W. The Technique of Sculpture. London, 1965, p. 62 * Emiliani T. La tecnologia della ceramica. Faenza, 1968 * Le tecniche artistiche. Milano, 1973 Wittkower R. Sculpture: Processes and Principles. London, 1977 * Cole B. The Renaissance Artist at Work. From Pisano to Titian. N.-Y., 1983, p. 129 * Виппер Б. Р. Введение в историческое изучение искусства. М., 1985, с. 82–84 * Головин В. П. От амулета до монумента. Книга об умении видеть и понимать скульптуру. М., 1999, с. 68–72 * Ильина Т. В. Введение в искусствознание. М., 2003, с. 128 Лантери Э. Лепка. М., 2006, с. 189–190 </div> == Արտաքին հղումներ == <div style="-moz-column-count:2; column-count2; -webkit-column-count:2;"> * Boucher, Bruce, ''Italian Baroque Sculpture'', 1998, Thames & Hudson (World of Art), {{ISBN|0500203075}} * Anthony Blunt|Blunt Anthony, ''Artistic Theory in Italy, 1450–1660'', 1940 (refs to 1985 edn), OUP, {{ISBN|0198810504}} * John Boardman (art historian)|Boardman, John ed., ''The Oxford History of Classical Art'', 1993, OUP, {{ISBN|0198143869}} * Burnett, Andrew, ''Coins; Interpreting the Past'', University of California/British Museum, 1991, {{ISBN|0520076281}} * Calkins, Robert G.; ''Monuments of Medieval Art'', Dutton, 1979, {{ISBN|0525475613}} * Cherry, John. ''The Holy Thorn Reliquary'', 2010, British Museum Press (British Museum objects in focus), {{ISBN|0-7141-2820-1}} * Robert Manuel Cook|Cook, R.M., ''Greek Art'', Penguin, 1986 (reprint of 1972), {{ISBN|0140218661}} * Charles Reginald Dodwell|Dodwell, C. R., ''Anglo-Saxon Art, A New Perspective'', 1982, Manchester UP, {{ISBN|0-7190-0926-X}} * Frankfort, Henri, ''The Art and Architecture of the Ancient Orient'', Pelican History of Art, 4th ed 1970, Penguin (now Yale History of Art), {{ISBN|0140561072}} * Harle, J.C., ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent'', 2nd edn. 1994, Yale University Press Pelican History of Art, {{ISBN|0300062176}} * Henderson, George. ''Gothic'', 1967, Penguin, {{ISBN|0-14-020806-2}} * Henig, Martin (ed), ''A Handbook of Roman Art'', Phaidon, 1983, {{ISBN|0714822140}} * Robert Treat Paine|Paine, Robert Treat, in: Paine, R. T. & Soper A, ''The Art and Architecture of Japan'', 3rd ed 1981, Yale University Press Pelican History of Art, {{ISBN|0140561080}} * Hugh Honour and John Fleming, ''A World History of Art'', 1st edn. 1982 (many later editions), Macmillan, London, page refs to 1984 Macmillan 1st edn. paperback. {{ISBN|0333371852}} * Howgego, Christopher, ''Ancient History from Coins'', Routledge, 1995, {{ISBN|041508993X}} * Ernst Kitzinger|Kitzinger, Ernst, ''Byzantine art in the making: main lines of stylistic development in Mediterranean art, 3rd–7th century'', 1977, Faber & Faber, {{ISBN|0571111548}} (US: Cambridge UP, 1977) * Olson, Roberta J.M., ''Italian Renaissance Sculpture'', 1992, Thames & Hudson (World of Art), {{ISBN|978-0-500-20253-1}} * Jessica Rawson|Rawson, Jessica (ed). ''The British Museum Book of Chinese Art'', 2007 (2nd edn), British Museum Press, {{ISBN|9780714124469}} * Piotrovsky M.B. and Rogers, J.M. (eds), ''Heaven on Earth: Art from Islamic Lands'', 2004, Prestel, {{ISBN|3791330551}} * Robinson, James, ''Masterpieces of Medieval Art'', 2008, British Museum Press, {{ISBN|978-0-7141-2815-3}} * Sandars, Nancy K., ''Prehistoric Art in Europe'', Penguin (Pelican, now Yale, History of Art), 1968 (nb 1st edn.; early datings now superseded) *{{cite book |author=Scholten, Frits | title= ''European sculpture and metalwork'' | location=New York | publisher=The Metropolitan Museum of Art | year=2011 | isbn=9781588394415 | url=http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/66219/rec/1}} * Sickman, Laurence, in: Sickman L & Soper A, "The Art and Architecture of China", Pelican History of Art, 3rd ed 1971, Penguin (now Yale History of Art), LOC 70-125675 * Smith, W. Stevenson, and Simpson, William Kelly. ''The Art and Architecture of Ancient Egypt'', 3rd edn. 1998, Yale University Press (Penguin/Yale History of Art), {{ISBN|0300077475}} * James Snyder (art historian)|Snyder, James. ''Northern Renaissance Art'', 1985, Harry N. Abrams, {{ISBN|0136235964}} * Strong, Donald, et al., ''Roman Art'', 1995 (2nd edn.), Yale University Press (Penguin/Yale History of Art), {{ISBN|0300052936}} * Williams, Dyfri. ''Masterpieces of Classical Art'', 2009, British Museum Press, {{ISBN|9780714122540}} </div> {{ՎՊԵ}} {{Վիքիբառարան}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Արվեստի բնագավառներ}} {{ՀՍՀ}} [[Կատեգորիա:Քանդակագործություն]] [[Կատեգորիա:Կերպարվեստի տեսակներ]] d7af572y9pkka2k88ihg7o1ow3s3sl2 0 663565 8486734 8226246 2022-08-10T19:06:11Z 109.75.41.15 wikitext text/x-wiki {{Աուդիո հոդված|Hy-1-ին տիպի շաքարային դիաբետ (Diabetes mellitus type 1).ogg|փետրվարի 28, 2017|4983737}} {{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն | լատիներեն անվանում = Diabetes mellitus type 1 | պատկեր = Blue circle for diabetes.svg | նկարագրում = Շաքարային դիաբետի նշան<ref>{{cite web|title=Diabetes Blue Circle Symbol|url=http://www.diabetesbluecircle.org|date=մարտի 17, 2006|publisher=International Diabetes Federation|accessdate=2020-12-29|archive-date=2007-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20070805042346/http://www.diabetesbluecircle.org/|dead-url=yes}}</ref> | ՀՄԴ9 = {{ICD9|250.01}} | ՀՄԴ10 = {{ICD10|E|10||e|10}} |}} '''1-ին տիպի շաքարային դիաբետ''' (նախկինում՝ '''ինսուլին կախյալ դիաբետ''', '''պատանեկան դիաբետ'''), [[շաքարային դիաբետ]]ի տեսակ, որն առաջանում է [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի [[ինսուլին]] արտադրող [[բետա բջիջներ]]ի աուտոիմունային քայքայմամբ<ref>{{cite web |url=http://autoimmune.pathology.jhmi.edu/diseases.cfm?systemID=3&DiseaseID=23 |title=Type&nbsp;1 Diabetes Mellitus |accessdate=օգոստոսի 4, 2008 |archive-date=2015-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150201142105/http://autoimmune.pathology.jhmi.edu/diseases.cfm?systemID=3&DiseaseID=23 |dead-url=yes }}</ref> և նրանց կողմից ինսուլինի արտադրման թուլացմամբ։ [[Ինսուլին]]ի շարունակական նվազման պատճառով արյան մեջ և [[մեզ]]ում շատանում է [[գլյուկոզ]]ի քանակը ([[գերշաքարարյունություն]], [[հիպերգլիկեմիա]])։ Հիմնական ախտանշաններն են՝ [[շատամիզություն]]ը ([[պոլիուրիա]]), անհագ ծարավի զգացողությունը (պոլիդիպսիա), [[շատակերություն]]ը ([[պոլիֆագիա]]) և քաշի նվազումը<ref name="Cooke DW, Plotnick L 2008 374–84; quiz 385">{{cite journal | author = Cooke DW, Plotnick L | title = Type 1 diabetes mellitus in pediatrics | journal = Pediatr Rev | volume = 29 | issue = 11 | pages = 374–84; quiz 385 | date = November 2008 | pmid = 18977856 | doi = 10.1542/pir.29-11-374 }}</ref>։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման հստակ պատճառներն անհայտ են<ref name=WHO2013>{{cite web|title=Diabetes Fact sheet N°312|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/en/|work=WHO|accessdate=մարտի 25, 2014|date=October 2013}}</ref>։ Դիաբետի այս տիպը 2-րդ տիպից կարող է տարբերակվել [[աուտոհակամարմիններ]]ի թեստով։ Տարբերակման համար կարող է կիրառվել նաև [[C-պեպտիդ]]ի թեստը, որով որոշվում է արտադրվող ինսուլինի քանակը։ Բուժման հիմնական եղանակը ինսուլինի ներարկումն է, որը կարող է կրկնվել անգամ ողջ կյանքի ընթացքում։ Սրանով հիվանդները փորձում են կառավարել ինսուլինի քանակն արյան մեջ։ Բուժման բացակայության դեպքում կարող են զարգանալ բազմաթիվ բարդություններ<ref name=WHO2013/>։ Սուր բարդացումներից են՝ [[կետոացիդոզ]]ը (արյան մեջ ացետոնային և [[կետոնային մարմիններ]]ի շատացում), [[գերօսմոլյար կոմա]]ն (հիպերգլիկեմիկ կոմա, ոչ կետոնեմիկ կոմա)։ Գերշաքարարյունության երկարատև բարդացումները ներառում են սիրտ-անոթային հիվանդություններ, ինֆարկտ, երիկամների անբավարարություն, խոցեր՝ վերջույթների վրա, աչքերի վնասում ([[դիաբետային ռետինապաթիա]])<ref name=WHO2013/>։ Բացի այդ, որոշ բարդացումներ կարող են զարգանալ ինսուլինաթերապիայի պատճառով զարգացող [[Թերշաքարարյունություն|թերշաքարարյունության]] հետևանքով։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետը կազմում է դիաբետների 5-10 %-ը<ref>{{cite web|title=Type 1 Diabetes|url=http://www.diabetes.org/diabetes-basics/type-1/|website=American Diabetes Association|publisher=American Diabetes Association|accessdate=հոկտեմբերի 26, 2014}}</ref><ref>{{cite web|title=What is Type 1 diabetes?|url=http://www.diabetes.org.uk/Guide-to-diabetes/What-is-diabetes/What-is-Type-1-diabetes/|publisher=Diabetes UK|accessdate=մարտի 25, 2015|archive-date=2013-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20130926163203/http://www.diabetes.org.uk/Guide-to-diabetes/What-is-diabetes/What-is-Type-1-diabetes/|dead-url=yes}}</ref>։ Հիվանդների ընդհանուր հստակ քանակն անհայտ է<ref name=Change2014>{{cite journal|last1=Chiang|first1=J. L.|last2=Kirkman|first2=M. S.|last3=Laffel|first3=L. M. B.|last4=Peters|first4=A. L.|title=Type 1 Diabetes Through the Life Span: A Position Statement of the American Diabetes Association|url=https://archive.org/details/sim_diabetes-care_2014-07_37_7/page/2034|journal=Diabetes Care|date=հունիսի 16, 2014|volume=37|issue=7|pages=2034–2054|doi=10.2337/dc14-1140}}</ref>, սակայն հայտնի է, որ յուրաքանչյուր տարի այս հիվանդությամբ հիվանդանում են մոտ 80000 երեխաներ<ref name=Change2014/>։ ԱՄՆ-ում այս հիվանդությամբ տառապում է 1֊ից 3 միլիոն մարդ<ref name=Change2014/><ref>{{cite web|title=FAST FACTS Data and Statistics about Diabetes|url=http://professional.diabetes.org/ResourcesForProfessionals.aspx?cid=91777|website=|publisher=American Diabetes Association|accessdate=հուլիսի 25, 2014}}</ref>։ Այս հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը տարբեր երկրներում տարբեր է. ամենից քիչ այն հանդիպում է Ճապոնիայում և Չինաստանում (յուրաքանչյուր 100․000 բնակչի հաշվով՝ 1 նոր հիվանդ/տարի), իսկ ամենաշատն այն հանդիպում է Սկանդինավիայում (յուրաքանչյուր 100․000 բնակչի հաշվով՝ 35 նոր հիվանդ/տարի)<ref name="Harrison's"/>։ ԱՄՆ-ում և հյուսիսային Եվրոպայի որոշ երկրներում հիվանդության առաջացման հավանականությունը յուրաքանչյուր 100000 բնակչի հաշվով որոշ դեպքերում տատանվում է 8-17 նոր դեպք/տարի սահմանում<ref name="Harrison's"/>։ {{TOC limit|3}} == Ախտանշաններ == [[Պատկեր:Main symptoms of diabetes.png|thumb|300px|<center>Դիաբետի հիմնական ախտանշանները</center>]] 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի հիմնական ախտանշաններն են՝ շատամիզությունը, շատախմությունը, բերանի խոռոչում առաջացող չորությունը, ախորժակի բարձրացումը, բարձր հոգնելիությունը, քաշի նվազումը<ref name="Cooke DW, Plotnick L 2008 374–84; quiz 385"/>։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետը շատ հաճախ ախտորոշվում է դիաբետային [[կետոացիդոզ]]ի առաջացման ժամանակ։ Վերջինիս դեպքում նկատվում է մաշկի չորություն, շնչառության հաճախության մեծացում, քնկոտություն, որովայնային ցավեր և փսխում<ref>{{cite web|title=webmd Symptoms Type I Diabetes|url=http://diabetes.webmd.com/guide/type-1-diabetes-symptoms}}</ref>։ Հիվանդների մոտ 12 %-ի մոտ արձանագրվում է ընկճախտ ([[դեպրեսիա]])<ref name="Roy, T. 2012">{{cite journal | author = Roy T, Lloyd CE | title = Epidemiology of depression and diabetes: a systematic review | journal = J Affect Disord | volume = 142 Suppl | issue = | pages = S8–21 | year = 2012 | pmid = 23062861 | doi = 10.1016/S0165-0327(12)70004-6 }}</ref>։ == Պատճառներ == Հիվանդության առաջացման հստակ պատճառներն անհայտ են<ref name=WHO2013/>։ Այս առումով կան տարբեր տեսություններ, որոնք հիվանդության առաջացումը կապում են գեների, հակածինների և այլ պատճառների հետ<ref name=knip2005>{{cite journal | author = Knip M, Veijola R, Virtanen SM, Hyöty H, Vaarala O, Akerblom HK | title = Environmental Triggers and Determinants of Type 1 Diabetes | journal = Diabetes | volume = 54 | pages = S125–S136 | year = 2005 | pmid = 16306330 | doi = 10.2337/diabetes.54.suppl_2.S125 }}</ref>։ === Գենետիկական պատճառներ === 1-ին տեսակի շաքարային դիաբետի առաջացումը կարող է կապված լինել տարբեր գեների հետ։ Ավելի քան 50 գեներ առնչվում են այս հիվանդության առաջացման հետ<ref>{{Cite journal|title = Structural Properties of Gene Promoters Highlight More than Two Phenotypes of Diabetes|url = http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%252Fjournal.pone.0137950|journal = PLOS ONE|pmc = 4574929|pmid = 26379145|volume = 10|issue = 9|doi = 10.1371/journal.pone.0137950|first = Constantin|last = Ionescu-Tîrgovişte|first2 = Paul Aurelian|last2 = Gagniuc|first3 = Cristian|last3 = Guja|access-date = 2016-01-31|archive-date = 2015-11-17|archive-url = https://web.archive.org/web/20151117024828/http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%252Fjournal.pone.0137950|dead-url = yes}}</ref>։ Այս գեները կարող են լինել թե դոմինանտ, թե ռեցեսիվ։ Ամենահայտնի գեներից է ''[[IDDM1|IDDM1-ը]]'', որը տեղակայված է 6-րդ քրոմոսոմի ՀԳՀ 2-րդ դասի շրջանում (6p21)։ Այս գենի որոշ տեսակներ կարող են մեծացնել 1-ին տիպի շաքարային դիաբետին բնորոշ նվազած հիստոհամատեղելիության ռիսկը։ Այս տարատեսակներն են՝ DRB1 0401-ը, DRB1 0402-ը, DRB1 0405-ը, DQA 0301-ը, DQB1 0302-ը և DQB1 0201-ը, որոնք ավելի հաճախ հանդիպում են եվրոպական ծագմամբ հյուսիսային ամերիկացիների և եվրոպացիների մոտ<ref name=jeffrey2010/>։ Գեների որոշ տեսակներ ունեն պաշտպանական նշանակություն<ref name=jeffrey2010/>։ Եթե հայրը հիվանդ է 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով, ապա նրանից ծնված երեխաների մոտ այս հիվանդության առաջացման հավանականությունը մոտ 10 % է։ Մոր հիվանդ լինելու դեպքում այն մոտ 4 % է՝ եթե մայրը մինչև 25 տարեկան է, իսկ եթե մայրը մեծ է 25 տարեկանից, ապա երեխաների հիվանդացման հավանականությունը մոտ 1 % է<ref>[http://www.joslin.org/info/genetics_and_diabetes.html Genetics & Diabetes], Diabetes Information. Dr. Warram. Joslin Diabetes Center and Joslin Clinic</ref>։ === Արտաքին միջավայր === Արտաքին միջավայրի գործոնները նույնպես կարող են ազդել այս հիվանդության առաջացման վրա։ Եթե միաձվային երկվորյակներից մեկը հիվանդ է 1-ին տիպի դիաբետով, ապա մյուսի մոտ հիվանդության առաջացման հավանականությունը 30%–50% է։ Այսպիսով, միաձվային երկվորյակների դեպքում եթե նրանցից մեկը հիվանդ է, 50%-70% դեպքերում մյուսը հիվանդ չի լինի, չնայած նրան ունեն նույն գեները։ Սա խոսում է այն մասին, որ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի առաջացումը կարող է կախված լինել նաև արտաքին գործոններից<ref>{{cite web|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/omim/222100 |title=OMIM Entry – %222100 – DIABETES MELLITUS, INSULIN-DEPENDENT; IDDM |publisher=Ncbi.nlm.nih.gov |accessdate=նոյեմբերի 29, 2011}}</ref>։ Արտաքին միջավայրի գործոնների ազդեցության մասին է վկայում նաև այն, որ Եվրոպայի տարբեր տարածքներում ապրող կովկասցիների մոտ հիվանդության առաջացման հավանականությունը մեծանում է մոտ 10 անգամ, ինչպես նաև այն, որ հիվանդությունը կարող է զարգանալ կոնկրետ որևէ երկրում<ref name=knip2005/>։ ==== Վիրուսներ ==== Կա տեսություն, ըստ որի 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառը վիրուսներով հարուցված աուտոիմունային պատասխանն է, որի դեպքում իմունային համակարգը վնասազերծում է վիրուսներով ախտահարված բջիջները՝ ենթաստամոքսային գեղձի բետա-բջիջների հետ միասին<ref name="pmid11919574">{{cite journal | author = Fairweather D, Rose NR | title = Type 1 diabetes: virus infection or autoimmune disease? | journal = Nat. Immunol. | volume = 3 | issue = 4 | pages = 338–40 | year = 2002 | pmid = 11919574 | doi = 10.1038/ni0402-338 }}</ref>։ Coxsackie վիրուսների ընտանիքը և [[կարմրախտ]]ի վիրուսը ներգրավված են այս հիվանդության առաջացման պատճառների խմբում։ Սակայն սա չի նշանակում, որ այս վիրուսներով ախտահարման դեպքում անպայման առաջանալու է 1-ին տիպի դիաբետ<ref name="pmid8989248">{{cite journal | author = Donner H, Rau H, Walfish PG, Braun J, Siegmund T, Finke R, Herwig J, Usadel KH, Badenhoop K | title = CTLA4 alanine-17 confers genetic susceptibility to Graves' disease and to type 1 diabetes mellitus | journal = J. Clin. Endocrinol. Metab. | volume = 82 | issue = 1 | pages = 143–6 | year = 1997 | pmid = 8989248 | doi = 10.1210/jcem.82.1.3699 }}</ref>։ ==== Քիմիական նյութեր և դեղեր ==== Որոշ դեղանյութեր և քիմիական այլ նյութեր քայքայում են ենթաստամոքսային գեղձի բջիջները։ [[Պիրինուրոն]] (Pyrinuron, Vacor) [[Ռոդենտիցիդներ|ռոդենտիցիդը]], որն առաջին անգամ ներկայացվեց ԱՄՆ-ում 1976 թվականին, ընտրողականորեն քայքայում է [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի [[բետա բջիջներ]]ը։ Այս դեղամիջոցը նույնիսկ հիմա օգտագործվում է որոշ երկրներում։ [[Ստրեպտոզոտոցին]]ը (Streptozotocin, Zanosar) հակաբիոտիկ է և հականեոպլաստիկ գործոն, որն օգտագործվում է ենթաստամոքսային գեղձի չարորակ ուռուցքների [[քիմիոթերապիա]]յի ժամանակ և ընտրողաբար քայքայում է բետա բջիջներն ու հարուցում ինսուլինի քանակի նվազում։ Ենթաստամոքսային գեղձի տարբեր ախտահարումներ (բորբոքում՝ [[Պանկրեատիտ]], ուռուցքներ և այլն) նույնպես կարող են առաջացնել 1-ին տիպի դիաբետ։ == Ախտաֆիզիոլոգիա == 1-ին տիպի դիաբետը պայմանավորված է ենթաստամոսքային գեղձի բետա բջիջների քայքայմամբ, որոնք արտադրում են ինսուլին։ Անհատական ռիսկի գործոններն օրգանիզմում կարող են առաջացնել տարբեր բնույթի ախտաբանական երևույթներ, որոնք էլ, իրենց հերթին առաջ են բերում ինսուլին արտադրող բջիջների քայքայում։ Այս տեսանկյունից աուտոիմունային պատասխանը համարվում է ամենատարածված ռիսկային գործոնը, որն ընթանում է աուտոռեակտիվ CD4+ T օգնական բջիջների և CD8+ [[T բջիջներ]]ի շատացմամբ, հակամարմիններ արտադրող [[B բջիջներ]]ի և [[Բնածին իմունիտետ|բնածին իմունային համակարգի]] ակտիվացմամբ<ref name=jeffrey2010>{{cite journal | author = Bluestone JA, Herold K, Eisenbarth G | title = Genetics, pathogenesis and clinical interventions in type 1 diabetes | journal = Nature | volume = 464 | issue = 7293 | pages = 1293–1300 | year = 2010 | pmid = 20432533 | doi = 10.1038/nature08933 | bibcode = 2010Natur.464.1293B }}</ref><ref>{{cite journal | author = Chatzigeorgiou A, Harokopos V, Mylona-Karagianni C, Tsouvalas E, Aidinis V, Kamper EF | title = The pattern of inflammatory/anti-inflammatory cytokines and chemokines in type 1 diabetic patients over time | journal = Ann. Med. | volume = 42 | issue = 6 | pages = 426–38 | date = September 2010 | pmid = 20568978 | doi = 10.3109/07853890.2010.495951 }}</ref>։ [[Ինսուլինոթերապիա]]յի ընթացքում հիվանդի օրգանիզմի կողմից արտադրվող ինսուլինի քանակը կարող է ժամանակավորապես բարելավվել<ref name=Honey2009>{{cite journal | author = Aly H, Gottlieb P | title = The honeymoon phase: intersection of metabolism and immunology. | journal = Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity | volume = 16 | issue = 4 | pages = 286–92 | date = Aug 2009 | pmid = 19506474 | doi = 10.1097/med.0b013e32832e0693 }}</ref>։ Ենթադրվում է, որ սա կապված է իմունիտետի փոփոխման հետ և կոչվում է ''«մեղրամսի փուլ»''<ref name=Honey2009/>։ == Ախտորոշում == Շաքարային դիաբետը բնորոշվում է կայուն կամ փոփոխական գերշաքարարյունությամբ և ախտորոշվում է հետևյալ նշաններից ցանկացածով.<ref name="WHO1999-DefDiagClass">{{cite web|author=[[World Health Organisation]] Department of Noncommunicable Disease Surveillance|title=Definition, Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications|year=1999|url=http://whqlibdoc.who.int/hq/1999/WHO_NCD_NCS_99.2.pdf|format=PDF}}</ref> * Քաղցած ժամանակ արյան գլյուկոզի քանակը 7 մմոլ/լ է (126 մգ/դլ)։ * [[Գլյուկոզի տոլերանտության թեստ]]ով բերանով 75 գ գլյուկոզի ընդունմից 2 ժամ պլազմայի գլյուկոզի քանակը 11.1 մմոլ/լ է (200 մգ/դլ)։ * Առկա են [[Գերշաքարարյունություն|գերշաքարարյունության]] ([[հիպերգլիկեմիա]]) ախտանշաններ, իսկ արյան պլազմայում գլյուկոզի պատահական քանակը 11.1 մմոլ/լ (200 մգ/դլ) է։ * [[Գլիկոլիզացված հեմոգլոբին]]ի ([[գլիկոհեմոգլոբին]], հեմոգլոբին A1C) քանակը 48 մմոլ/մոլ (≥&nbsp;6.5 [[Diabetes control and complications trial|DCCT]] %) է կամ ավել (այս չափանիշը երաշխավորվել է Ամերիկյան դիաբետային ասոցիացիայի կողմից 2010 թվականին, սակայն դեռևս չի հաստատվել [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] կողմից)<ref>{{cite web|publisher=American Diabetes Association|url=http://care.diabetesjournals.org/content/33/Supplement_1/S3.full|title="Diabetes Care" January 2010|accessdate=հունվարի 29, 2010}}</ref>։ 1-ին տիպի դիաբետով հիվանդների 1/4-ի մոտ զարգանում է [[կետոացիդոզ]] (նյութափոխանակային ացիդոզի տեսակ, որը բնորոշվում է ճարպաթթուների տրոհման և ամինաթթուների ապաամինացման արդյունքում առաջացող և արյան մեջ կուտակվող [[կետոնային մարմիններ]]ի բարձր պարունակությամբ)։ Դիաբետի մյուս տեսակների ախտորոշումը կատարվում է այլ ձևերով։ Այն ներառում է՝ առողջության պարբերական ստուգում (սկրինինգ), տարբեր բուժական հետազոտությունների ընթացքում գերշաքարարյունության հայտնաբերում, երկրորդային ախտանշանների (տեսողության խանգարում, հոգնածություն և այլն) հայտնաբերում։ Դիաբետը շատ հաճախ ախտորոշվում է, երբ հիվանդի մոտ նկատվում են այնպիսի պրոբլեմներ, որոնք կարող են առաջանալ դիաբետի հետևանքով ([[սրտամկանի ինֆարկտ]], կաթված, [[բազմանյարդաբորբ]] ([[նեյրոպաթիա]]), աչքերի խնդիրներ, սնկային ինֆեկցիաներ և այլն)։ {| class="wikitable" !Վիճակ !Գլյուկոզ, 2 ժամ !Նախադիաբետ (գլյուկոզի վատ մակադրակ) !HbA_1c !HbA_1c |- !Միավոր !մմոլ/լ(մգ/դլ) !մմոլ/լ(մգ/դլ) !մմոլ/մոլ !DCCT % |- |Նորմա |<7.8 (<140) |<6.1 (<110) |<42 |<6.0 |- |Քաղցած ժամանակ արյան գլյուկոզի քանակ |<7.8 (<140) |≥6.1(≥110) & <7.0(<126) |42-46 |6.0–6.4 |- |Գլյուկոզի տոլերանտության թեստ |≥7.8 (≥140) |<7.0 (<126) |42-46 |6.0–6.4 |- |Շաքարային դիաբետ |≥11.1 (≥200) |≥7.0 (≥126) |≥48 |≥6.5 |} Հստակ գերշաքարարյունության բացակայության դեպքում ուսումնասիրման վերընշված մեթոդները պետք է կրկնվեն։ Շատ բժիշկներ գերադասում են կատարել քաղցած ժամանակ գլյուկոզի որոշման թեստը՝ եղանակի հեշտության և ժամանակի կարճատևության պատճառով, քանի որ գլյուկոզի տոլերանտության թեստը պահանջում է ավելի երկար ժամանակ<ref>{{cite journal | author = Saydah SH, Miret M, Sung J, Varas C, Gause D, Brancati FL | title = Postchallenge hyperglycemia and mortality in a national sample of U.S. adults | journal = Diabetes Care | volume = 24 | issue = 8 | pages = 1397–402 | date = August 2001 | pmid = 11473076 | doi = 10.2337/diacare.24.8.1397 }}</ref>։ Ժամանակակից սահմանման համաձայն, քաղցած ժամանակ գլյուկոզի քանակի կրկնակի հետազոտության դեպքում եթե վերջինիս քանակը գերազանցում է 126 մգ/դլ-ն (7.0 մմոլ/լ), ախտորոշվում է [[շաքարային դիաբետ]]։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ վնասվում են ենթաստամոքսային գեղձի [[Լանգերհանսի կղզյակներ]]ի բետա բջիջները, որոնք պատասխանատու են ինսուլինի արտադրման համար։ Սա այն հիմնական նշանն է, որով տարբերակում են 1-ին և [[2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ|2-րդ տիպի դիաբետներն]] իրարից։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը բնորոշվում է ինսուլինային ռեզիստենտությամբ (կայունությամբ)։ Այս դեպքում ինսուլինի նորմալ կամ նույնիսկ բարձր քանակի դեպքում նկատվում է գերշաքարարյունություն, քանի որ հյուսվածքների զգայնությունն ինսուլինի նկատմամբ նվազած է լինում։ 1-ին տիպի դիաբետի տարբերիչ նշաններից է նաև կղզյակների աուտոռեակտիվությունը, որը հիմնականում որոշվում է բետա բջիջներ ուղղված [[աուտոհակամարմիններ]]ի ([[ինքնահակամարմիններ]]) հայտնաբերմամբ։ === Հակամարմիններ === Դիաբետի հետ կապված հակամարմինների (գլուտամինաթթվի դեկարբոքսիլազայի աուտոհակամարմիններ՝ GAD, ինսուլինի աուտոհակամարմիններ՝ IAA, Լանգերգանսի կղզյակների բջիջների աուտոհակամարմիններ՝ ICA, ցինկ տեղափոխող աուտոհակամարմիններ՝ ZnT8 և այլն) առկայությունը համարվում է 1-ին տիպի դիաբետի առկայությունը կանխագուշակող գործոն՝ նույնիսկ մինչ գերշաքարարյունության առաջացումը<ref name=knip2005/>։ 1-ին տիպի դիաբետի ախտորոշումը կարող է կատարվել կլինիկական նշանների հիման վրա, սակայն աուտոհակամարմինների հայտնվելն ինքնին համարվում է [[թաքնված աուտոիմունային շաքարային դիաբետ]]։ Աուտոհակամարմիններ ունեցող ոչ բոլոր մարդկանց մոտ կարող է զարգանալ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետ, սակայն այս հիվանդության առաջացման ռիսկը մեծանում է հակամարմինների քանակի ավելացմանը զուգընթաց, իսկ 3 կամ 4 տեսակի հակամարմինների առկայությունը մեծացնում է 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման ռիսկը 60-ից մինչև 100 %<ref name=knip2005/>։ Երեխաների և երիտասարդների մոտ աուտոհակամարմինների հայտնաբերումից մինչև կլինիկական նշանների առաջացումը կարող է անցնել մի քանի ամիս, սակայն որոշ մարդկանց մոտ այն կարող է տևել տարիներ, անգամ՝ մինչև 10 տարի<ref name=knip2005/>։ == Կանխարգելում == 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի կանխարգելման հստակ եղանակները բացակայում են<ref name=WHO11>{{cite web|title=Diabetes|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/en/index.html|work=World Health Organization|accessdate=հունվարի 24, 2011}}</ref>։ Որոշ հետազոտողներ գտնում են, որ կարելի է կանխել այս հիվանդության առաջացումը թաքնված աուտոիմունային փուլում, մինչև բետա բջիջների քայքայման սկսվելը<ref name=jeffrey2010/>։ === Իմունաճնշող դեղանյութեր === Ցիկլոսպորին A-ն իմունոճնշող (իմունոսուպրեսոր) գործոն է, որը, ըստ գործող տեսակետի, կանխում է բետա բջիջների քայքայումը, սակայն այն միաժամանակ վնասում է երիկամներն ու ունի այլ կողմնակի ազդեցություններ ևս, այդ պատճառով խորհուրդ չի տրվում երկարատև օգտագործման համար<ref name=jeffrey2010/>։ Տեսակետ կա, որ հակա-CD3 հակամարմինները, ներառյալ տեպլիզումադը (teplizumad) և օտելիքսիզումաբը (otelixizumab), պահպանում են ինսուլինի արտադրությունը 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի վաղ փուլերում<ref name=jeffrey2010/>։ Այս ազդեցության հնարավոր մեխանիզմը [[կարգավորող T բջիջ]]ների պահպանումն է, որոնք ճնշում են իմունային համակարգի ակտիվությունը և կարգավորում իմունային համակարգի հոմեոստազն ու տոլերանտությունը սեփական հակածինների նկատմամբ<ref name=jeffrey2010/>։ 2011 թվականին օտելիքսիզումբի և տեպլիզումաբի ուսումնասիրությունները չտվեցին բավարար արդյունքներ, հավանաբար՝ կիրառման անբավարար չափաքանակների պատճառով<ref>{{cite web |url=http://www.biospace.com/news_story.aspx?StoryID=213614&full=1 |title='&#39;Tolerx, Inc. and GlaxoSmithKline (GSK) Announce Phase 3 Defend-1 Study of Otelixizumab in Type 1 Diabetes Did Not Meet Its Primary Endpoint'&#39; |publisher=Biospace |accessdate=նոյեմբերի 29, 2011 |archive-date=2011-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110929033328/http://www.biospace.com/news_story.aspx?StoryID=213614&full=1 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.macrogenics.com/press_releases-284.html |title=Macrogenics press release։ '&#39;MacroGenics and Lilly Announce Pivotal Clinical Trial of Teplizumab Did Not Meet Primary Efficacy Endpoint'&#39; |publisher=Macrogenics.com |date=հոկտեմբերի 20, 2010 |accessdate=նոյեմբերի 29, 2011 |archive-date=2012-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120122032136/http://www.macrogenics.com/press_releases-284.html |dead-url=yes }}</ref>։ Հակա-CD20 հակամարմինը (ռիտուքսիմաբ) ճնշում է [[B բջիջներ]]ի գործունեությունը և դրդում [[C-պեպտիդ]]ի պատասխանը 1-ին տիպի դիաբետի ախտորոշումից 3 ամիս անց, սակայն սրա երկարատև ազդեցության մասին տվյալներ դեռևս չկան<ref name=jeffrey2010/>։ === Սննդակարգ === Որոշ հետազոտողներ, նորածինների կրծքով կերակրումը համարում են շաքարային դիաբետի առաջացման ռիսկի նվազման գործոններից մեկը<ref>{{cite journal | author = Borch-Johnsen K, Joner G, Mandrup-Poulsen T, Christy M, Zachau-Christiansen B, Kastrup K, Nerup J | title = Relation between breast-feeding and incidence rates of insulin-dependent diabetes mellitus. A hypothesis | journal = Lancet | volume = 2 | issue = 8411 | pages = 1083–6 | date = November 1984 | pmid = 6150150 | doi = 10.1016/S0140-6736(84)91517-4 }}</ref><ref>{{cite journal | author = Shehadeh N, Shamir R, Berant M, Etzioni A | title = Insulin in human milk and the prevention of type&nbsp;1 diabetes | journal = Pediatric Diabetes | volume = 2 | issue = 4 | pages = 175–7 | year = 2001 | pmid = 15016183 | doi = 10.1034/j.1399-5448.2001.20406.x }}</ref>։ Ուսումնասիրվել են նաև սննդային տարբեր գործոններ, սակայն էական որևէ ազդեցություն դեռևս չի հայտնաբերվել<ref>{{cite journal | author = Virtanen SM, Knip M | title = Nutritional risk predictors of beta cell autoimmunity and type 1 diabetes at a young age | journal = The American Journal of Clinical Nutrition | volume = 78 | issue = 6 | pages = 1053–67 | date = December 2003 | pmid = 14668264 | url = http://www.ajcn.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=14668264 }}</ref>։ Կյանքի առաջին տարում վիտամին D-ով երեխաների սնումը կապում են 1-ին տիպի դիաբետի առաջացման ռիսկի նվազման հետ<ref>{{cite journal | author = Hyppönen E, Läärä E, Reunanen A, Järvelin MR, Virtanen SM | title = Intake of vitamin D and risk of type 1 diabetes: a birth-cohort study | journal = Lancet | volume = 358 | issue = 9292 | pages = 1500–3 | date = November 2001 | pmid = 11705562 | doi = 10.1016/S0140-6736(01)06580-1 }}</ref>։ == Բուժում == === Կենսակերպ === Հոգեբանական սթրեսը կարող է բացասաբար ազդել օրգանիզմի վրա և առաջացնել շաքարային դիաբետ, ինչից խուսափելու համար խորհուրդ է տրվում զբաղվել ֆիզիկական աշխատանքով, ունենալ հետաքրքիր հոբիներ և հետաքրքրություններ<ref>{{cite web|title=Stress|url=http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/complications/mental-health/stress.html|website=www.diabetes.org|publisher=American Diabetes Association|accessdate=նոյեմբերի 11, 2014|archive-date=2014-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20141112012601/http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/complications/mental-health/stress.html|dead-url=yes}}</ref>։ Շաքարային դիաբետի առաջացման գործոններից է համարվում նաև նստակյաց կենսակերպն ու ճարպակալումը։ === Ինսուլին === [[Պատկեր:Insulin Application.jpg|thumb|<center>Ինսուլինի ներարկում ինսուլինային ասեղներով</center>]] Կան ինսուլինի չորս հիմնական տեսակներ. ''արագ ազդող, կարճատև ազդող, միջանկյալ ազդող և երկարատև ազդող ինսուլիններ։'' Արագ ազդող ինսուլինի ազդեցությունը սկսվում է 15 րոպեից և առավելագույնի է հասնում 30-90-րդ րոպեներում։ Կարճատև ազդող ինսուլինն ազդում է 30 րոպե անց և առավելագույն ազդեցությունը դրսևորվում է 2-ից 4 ժամվա ընթացքում։ Միջանկյալ ազդող ինսուլինի ազդեցությունը սկսվում է 1-2 ժամ անց և առավելագույնի է հասնում 4-ից 10 ժամվա ընթացքում։ Երկարատև ազդեղ ինսուլինի ազդեցությունը սկսվում է 1-2 ժամ անց և տևում է մինչև 24 ժամ։ Քանի որ 1-ին տիպի դիաբետը պայմանավորված է ինսուլինի անբավարարությամբ, ինսուլինի ներարկումը հանդիսանում է կենսական կարևոր նախապայման այս հիվանդությամբ տառապողների կյանքի համար։ Ինսուլինային թերապիան անպայման զուգակցվում է հատուկ սննդակարգով (դիետա)։ Հատուկ հսկողություն է սահմանվում նաև սննդում ածխաջրերի քանակի և արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի նկատմամբ՝ վերջինիս պարբերական չափումերի միջոցով։ Այսօր ամենաշատը կիրառվում է գենային ինժեներիայով ստացվող կենսասինթետիկ [[ինսուլին]]ը, իսկ նախկինում առավել շատ օգտագործվում էր խոշոր եղջերավորներից, խոզերից, ձկներից ստացվող ինսուլինը<ref name="pmid11955558">{{cite journal | author = Wright JR | title = From ugly fish to conquer death: J J R Macleod's fish insulin research, 1922-24 | journal = Lancet | volume = 359 | issue = 9313 | pages = 1238–42 | year = 2002 | pmid = 11955558 | doi = 10.1016/S0140-6736(02)08222-3 }}</ref>։ Ինսուլինի գլխավոր մատակարարներն են՝ Eli Lilly and Company-ն<ref>{{Cite web|title = Eli Lilly and Company|url = https://www.lilly.com/home.aspx|website = www.lilly.com|accessdate = 2016-02-03}}</ref>, Novo Nordisk-ն ու Sanofi-Aventis-ը։ 1-ին տիպի դիաբետի բուժման բացակայության դեպքում անպայման առաջանում է կոմա և մահ, հիմնականում՝ դիաբետային [[կետոացիդոզ]]ի հետևանքով։ Վերջինս կարող է առաջացնել [[ուղեղային այտուց]]։ Այն առավել հաճախ առաջանում է հիվանդ երեխաների մոտ, ինչ էլ հանդիսանում է մահվան հիմնական պատճառը<ref name="pmid8804545">{{cite journal | author = Rosenbloom AL, Hanas R | title = Diabetic ketoacidosis (DKA): treatment guidelines | journal = Clin Pediatr (Phila) | volume = 35 | issue = 5 | pages = 261–6 | year = 1996 | pmid = 8804545 | doi = 10.1177/000992289603500506 | url = http://ww2.ispad.org/pdf/clin-2.pdf | access-date = 2016-01-31 | archive-date = 2012-05-26 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120526135817/http://ww2.ispad.org/pdf/clin-2.pdf | dead-url = yes }}</ref>։ Դիաբետի բուժման հիմնական նպատակը արյան գլյուկոզի քանակի նվազեցումն է մինչև բնականոն մակարդակի (80–140&nbsp;մգ/դլ կամ 4.4–7.8&nbsp;մմոլ/լ)<ref>American Diabetes Association Clinical Guidelines, 2010.</ref>։ Արյան գլյուկոզի քանակի կարգավորման նպատակն է կանխել այն բարդացումները, որոնք կարող են առաջանալ նյարդային համակարգում (օրինակ՝ ծայրամասային [[բազմանյարդաբորբ]], որը կարող է առաջացնել ցավ և/կամ վերջավորությունների զգացողության կորուստ), սիրտ-անոթային համակարգում (ինֆարկտ, տեսողության կորուստ և այլն)։ [[Պատկեր:Insulin Delivery Devices.png|thumb||500px|Ինսուլինի ներարկման միջոցներ]] 1-ին տիպով հիվանդ մարդիկ ինսուլինի մշտական պահանջ ունեն, սակայն բուժումը կարող է հանգեցնել թերշաքարարյունության (գլյուկոզի քանակը նվազում է 70 մգ/դլ/ից կամ 3.9 մմոլ/լ-ից)։ Վերջինս դիաբետից բուժվողների մոտ հաճախակի հանդիպող դեպք է, որի հիմնական պատճառն ինսուլինի չափաքանակի, սննդի և ֆիզիկական ակտիվության միջև փոխհարաբերության խախտումն է։ Թերշաքարարյունության թեթև դեպքերում ուտում կամ խմում են շատ քաղցր որևէ բան։ Թերշաքարարյունության ծանր դեպքերում կարող է առաջանալ գիտակցության կորուստ, ինչը փորձում են վերացնել ներերակային եղանակով գլյուկոզի կամ գլյուկագոնի ներարկմամբ։ === Ենթաստամոքսային գեղձի փոխպատվաստում === Որոշ դեպքերում ենթաստամոքսային գեղձի փոխպատվաստումը կարող է կարգավորել գլյուկոզի մակարդակն արյան մեջ։ Սակայն, վիրահատությունն ու դրան հաջորդող իմունիտեի ճնշման գործընթացները (իմունոսուպրեսիա) կարող են վտանգավոր լինել օրգանիզմի համար, քան ինսուլինի շարունակական ներարկումները։ Այն հիմնականում կատարվում է երիկամների փոխպատվաստման հետ կամ դրանից որոշ ժամանակ անց։ Ենթաստամոքսային գեղձի և երիկամների միաժամանակյա փոխպատվաստման նպատակն այն է, որ կանխեն զարգացող նեֆրոպաթիան, ռետինոպաթիան, նեյրոպաթիան։ Սրա շնորհիվ փոխպատվաստված ենթաստամոքսային գեղձը հարմարվում է դիաբետով հիվանդի օրգանիզմին՝ առանց լրացուցիչ իմունաճնշիչ միջոցառումների։ Ենթաստամոքսային գեղձի միայնակ փոխպատվաստումը կարող է արդյունավետ լինել 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի շարժունակ (լաբիլ) տիպի դեպքում<ref>{{cite web|author=Jennifer L. Larsen |url=http://edrv.endojournals.org/cgi/content/full/25/6/919 |title=Pancreas Transplantation: Indications and Consequences |publisher=Edrv.endojournals.org |accessdate=նոյեմբերի 29, 2011}}</ref>։ [[Պատկեր:Islet transplantation PLoS Medicine.jpg|thumb||300px|<center>Կղզյակային բջիջների փոխպատվաստման ընթացքը</center>]] === Լանգերհանսի կղզյակների բջիջների փոխպատվաստում === Կղզյակների բջիջների փոխպատվաստումը կարող է արդյունավետ լինել այն դեպքում, երբ ինսուլինով կարգավորումն արդյունավետ չէ<ref name=Bruni2014>{{cite journal|last1=Bruni|first1=A|last2=Gala-Lopez|first2=B|last3=Pepper|first3=AR|last4=Abualhassan|first4=NS|last5=Shapiro|first5=AJ|title=Islet cell transplantation for the treatment of type 1 diabetes: recent advances and future challenges.|journal=Diabetes, metabolic syndrome and obesity ։ targets and therapy|date=2014|volume=7|pages=211–23|pmid=25018643|doi=10.2147/DMSO.S50789}}</ref>։ Այս տեսակետից դժվարություն է ներկայացնում համապատասխան դոնորների հայտնաբերումը, կղզյակների բջիջների կենսունակության պահպանումը, օրգանիզմի կողմից կղզյակների մերժման բացառման նպատակող օգտագործվող դեղամիջոցների կողմնակի ազդեցությունները<ref name=Bruni2014/>։ Դիտարկումները վկայում են, որ 2010 թվականից սկսած 44% դեպքերում 3 տարի շարունակ ինսուլինի ներարկման կարիք չի եղել<ref name=Bruni2014/>։ == Բարդություններ == [[Պատկեր:Fundus photo showing scatter laser surgery for diabetic retinopathy EDA09.JPG|thumb||300px|<center>Աչքի հատակը շաքարային դիաբետի ռետինոպաթիայի ժամանակ</center>]] 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ նկատվող բարդություններն են՝ սիրտ-անոթային հիվանդությունները, դիաբետային [[բազմանյարդաբորբ]]ը, դիաբետային ռետինոպաթիան (ցանցաթաղանթում զարգացող անոթային բարդություններ) և այլն։ Սակայն, սիրտ-անոթային հիվանդություններն ու բազմանյարդաբորբը կարող են ունենալ նաև աուտոիմունային էթոլոգիա<ref name="pmid16505242">{{cite journal | author = Devaraj S, Glaser N, Griffen S, Wang-Polagruto J, Miguelino E, Jialal I | title = Increased monocytic activity and biomarkers of inflammation in patients with type 1 diabetes | url = https://archive.org/details/sim_diabetes_2006-03_55_3/page/774 | journal = Diabetes | volume = 55 | issue = 3 | pages = 774–9 |date=March 2006 | pmid = 16505242 | doi = 10.2337/diabetes.55.03.06.db05-1417 }}</ref><ref name="pmid16043739">{{cite journal | author = Granberg V, Ejskjaer N, Peakman M, Sundkvist G | title = Autoantibodies to autonomic nerves associated with cardiac and peripheral autonomic neuropathy | journal = Diabetes Care | volume = 28 | issue = 8 | pages = 1959–64 | year = 2005 | pmid = 16043739 | doi = 10.2337/diacare.28.8.1959 }}</ref>։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդ կանանց մոտ մահվան ռիսկը 40%-ով ավելին է, քան հիվանդ տղամարդկանց մոտ<ref>{{cite journal|last1=Huxley|first1=Rachel R|last2=Peters|first2=Sanne A E|last3=Mishra|first3=Gita D|last4=Woodward|first4=Mark|title=Risk of all-cause mortality and vascular events in women versus men with type 1 diabetes: a systematic review and meta-analysis|journal=The Lancet Diabetes & Endocrinology|date=February 2015|doi=10.1016/S2213-8587(14)70248-7}}</ref>։ === Միզուղիների ինֆեկցիաներ === Շաքարային դիաբետով հիվանդների մոտ հաճախ նկատվում են միզուղիների ինֆեկցիաներ<ref>{{cite journal|last1=Chen|first1=Hsin-Chui|last2=Su|first2=Li-Ting|last3=Linn|first3=Shin-Zong|last4=Sung|first4=Fung-Chang|last5=Ko|first5=Ming-Chung|last6=Li|first6=Chung-Yi|title=Increased Risk of Urinary Tract Calculi Among Patients With Diabetes Mellitus–A Population-Based Cohort Study|journal=Urology|date=January 2012|volume=79|issue=1|page=86|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0090429511023557|accessdate=նոյեմբերի 28, 2014|doi=10.1016/j.urology.2011.07.1431}}</ref>։ Նեֆրոպաթիայի հետևանքով զարգանում է միզապարկի թերֆունկցիա, որը հաճախակի նկատվող երևույթ է շաքարախտով հիվանդների մոտ։ [[Նեֆրոպաթիա]]ն կարող է նվազեցնել միզապարկի զգայնությունը, որն իր հերթին մեծացնում է մնացորդային մեզի քանակը, ինչը ռիսկային գործոն է համարվում միզուղիների բորբոքման տեսակետից<ref>{{cite journal|last1=James|first1=R|last2=Hijaz|first2=A|title=Lower urinary tract symptoms in women with diabetes mellitus: a current review.|journal=Current urology reports|date=October 2014|volume=15|issue=10|pages=440|pmid=25118849|doi=10.1007/s11934-014-0440-3}}</ref>։ === Սեքսուալ խանգարումներ === Սեքսուալ խանգարումները հիմնականում զարգանում են տարբեր բնույթի պատճառների հետևանքով. նյարդերի վնասում, արյան վատ շրջանառություն, հոգեբանական խնդիրներ՝ [[սթրես]], [[ընկճախտ]] և այլն<ref name="McCoy">{{cite web|last1=McCoy|first1=Krisha|title=Sexual Issues and Type 1 Diabetes|url=http://www.everydayhealth.com/type-1-diabetes/type-1-diabetes-sexual-issues.aspx|website=everyday Health|publisher=Everyday Health Media, LLC|accessdate=նոյեմբերի 28, 2014}}</ref><ref name="Sexual Dysfunction in Women">{{cite web|title=Sexual Dysfunction in Women|url=http://www.diabetes.co.uk/sexual-dysfunction-in-women.html|website=Diabetes.co.uk|publisher=Diabetes Digital Media Ltd|accessdate=նոյեմբերի 28, 2014}}</ref>։ ==== Տղամարդիկ ==== Տղամարդկանց մոտ ամենահաճակի հանդիպող խանգարումները կապված են [[էրեկցիա]]յի և [[Սերմնաժայթքում|սերմնաժայթքման]] հետ։ Շաքարախտի ժամանակ առնանդամին արյուն մատակարարող արյունատար անոթները կարող են պնդանալ և նեղանալ, որի պատճառով խանգարվում է էրեկցիայի համար անհրաժեշտ արյան մատակարարումը։ Նյարդերի վնասման հետևանքով սերմնաժայթքման ընթացքում սերմնահեղուկը՝ առնանդամ անցնելու փոխարեն կարող է անցնել միզապարկ (ռետրոգրադ սերմնաժայթքում)։ Այս դեպքում սերմնահեղումն օրգանիզմից հեռանում է մեզի հետ<ref name="McCoy" />։ Էրեկցիայի խանգարումները կարող են զարգանալ նաևհիվանդության հետևանքով առաջացող [[թթվածնի ռեակտիվ ձևեր]]ի ազդեցությամբ։ Այս դեպքում, որպես բուժման միջոցներ, օգտագործում են հակաօքսիդանտներ<ref>{{cite journal|last1=Goswami|first1=Sumanta|last2=Vishwanath|first2=Manikanta|last3=Gangadarappa|first3=Suma|last4=Razdan|first4=Rema|last5=Inamdar|first5=Mohammed|title=Efficacy of ellagic acid and sildenafil in diabetes-induced sexual dysfunction|journal=Pharmacognosy Magazine|date=Jul–Sep 2014|volume=10|issue=39|page=581|url=http://search.proquest.com/docview/1610759650|accessdate=նոյեմբերի 30, 2014|doi=10.4103/0973-1296.139790}}</ref>։ ==== Կանայք ==== Կան բազմաթիվ տվյալներ, որոնք վկայում են, որ կանանց մոտ նույնպես կարող են առաջանալ տարբեր սեռական խանգարումներ՝ կապված շաքարախտի հետ<ref name="Sexual Dysfunction in Women" />։ Սեռական օրգանների շրջանում կարող է առաջանալ զգայնության նվազում, չորություն, օրգազմի դժվարություն կամ բացակայություն, ցավ՝ սեքսի ժամանակ, լիբիդոյի նվազում<ref name="McCoy" />։ Շաքարախտի որոշ դեպքերում նկատվում է [[էստրոգեններ]]ի քանակի նվազում, ինչն ազդում է հեշտոցային հյութազատության վրա<ref name="Sexual Dysfunction in Women" />։ Հիվանդ կանայք կարող են օգտագործել հակաբեղմնավորիչներ, որոնք որոշ դեպքերում կարող են առաջացնել գլյուկոզի մակարդակի խանգարումներ<ref name="Sexual Dysfunction in Women" />։ == Համաճարակաբանություն == 1-ին տիպի շաքարային դիաբետը կազմում է շաքարախտի տարբեր տիպերի մոտավորապես 5–10%-ը<ref name=Lancet06>{{cite journal | author = Daneman D | title = Type 1 diabetes | journal = Lancet | volume = 367 | issue = 9513 | pages = 847–58 | date = մարտի 11, 2006 | pmid = 16530579 | doi = 10.1016/S0140-6736(06)68341-4 }}</ref> (11–22&nbsp;միլիոն ամբողջ աշխարհում)<ref name=WHO11/>։ 2006 թվականին մինչև 14 տարեկան շուրջ 440,000 երեխա հիվանդ է եղել 1-ին տիպի դիաբետով, իսկ մինչև 10 տարեկանների մոտ հանդիսացել է շաքարախտի ամենատարածված տիպը<ref name=Epi07>{{cite journal | author = Aanstoot HJ, Anderson BJ, Daneman D, Danne T, Donaghue K, Kaufman F, Réa RR, Uchigata Y | title = The global burden of youth diabetes: perspectives and potential | journal = Pediatric diabetes | volume = Suppl 8 | issue = s8 | pages = 1–44 | date = October 2007 | pmid = 17767619 | doi = 10.1111/j.1399-5448.2007.00326.x | series = 8 }}</ref>։ Այս հիվանդության դեպքերն ամեն տարի ավելանում են մոտ 3%-ով<ref name=Epi07/>։ Տարբեր երկրներում 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդների թվաքանակը տարբեր է։ Ֆինլանդիայում յուրաքանչյուր 100000 բնակչի հաշվով տարեկան կազմում է 57 և ավել, Ճապոնիայում և Չինաստաում՝ 1-3, Հյուսիսային Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում՝ 8-17<ref name="Harrison's">{{cite book|author=Kasper, Dennis L; Braunwald, Eugene; Fauci, Anthony|title=Harrison's Principles of Internal Medicine|edition=16th|publisher=McGraw-Hill|location=New York|year=2005|isbn=0-07-139140-1|display-authors=etal}}</ref><ref>{{cite journal | author = Soltesz G, Patterson CC, Dahlquist G | title = Worldwide childhood type 1 diabetes incidence-what can we learn from epidemiology? | journal = Pediatric diabetes | volume = Suppl 6 | issue = s6 | pages = 6–14 | date = October 2007 | pmid = 17727380 | doi = 10.1111/j.1399-5448.2007.00280.x | series = 8 }}</ref>։ 2015 թվականին ԱՄՆ-ում 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդացել է մինչև 20 տարեկան մոտավորապես 208000 երիտասարդ։ Յուրաքանչյուր տարի մոտ 18000 երիտասարդների մոտ ախտորոշվում է այս հիվանդությունը։ Ասիական, իսպանական և իսպանական-սևամորթ ծագմամբ ամերիկացիներն ավելի հակված են շաքարախտով հիվանդանալուն։ Յուրաքանչյուր տարի շուրջ 234,051 ամերիկացիներ մահանում են շաքարախտի կան դրա հետ կապված բարդությունների պատճառով, որից 69071-ի մոտ այն հանդիսանում է մահվան առաջնային պատճառ<ref name=":0">{{Cite web|url = http://professional.diabetes.org/admin/UserFiles/0%20-%20Sean/Documents/Fast_Facts_3-2015.pdf|title = Fast Facts|date = |accessdate = |website = American Diabetes Association|publisher = |last = |first = |archive-date = 2015-04-29|archive-url = https://web.archive.org/web/20150429125655/http://professional.diabetes.org/admin/UserFiles/0%20-%20Sean/Documents/Fast_Facts_3-2015.pdf|dead-url = yes}}</ref>։ == Պատմություն == 1970-ական թվականներին 1-ին տիպ շաքարային դիաբետը բնութագրվեց որպես [[աուտոիմունային հիվանդություն]], քանի որ հայտնաբերվեցին աուտոհակամարմիններ [[Լանգերհանսի կղզյակներ]]ի բջիջների նկատմամբ<ref>{{cite journal|last1=Bottazzo|first1=GF|last2=Florin-Christensen|first2=A|last3=Doniach|first3=D|title=Islet-cell antibodies in diabetes mellitus with autoimmune polyendocrine deficiencies.|journal=Lancet|date=նոյեմբերի 30, 1974|volume=2|issue=7892|pages=1279–83|pmid=4139522|doi=10.1016/s0140-6736(74)90140-8}}</ref>։ 1980-ական թվականներին ապացուցվեց, որ իմունաճնշիչ թերապիան կարող է դանդաղեցնել հիվանդության զարգացումը, դրանով հիմնավորելով այն տեսակետը, որ 1-ին տիպի շաքարային դեիաբետը աուտոիմունային հիվանդություն է<ref>{{cite journal|last1=Herold|first1=KC|last2=Vignali|first2=DA|last3=Cooke|first3=A|last4=Bluestone|first4=JA|title=Type 1 diabetes: translating mechanistic observations into effective clinical outcomes.|journal=Nature reviews. Immunology|date=Apr 2013|volume=13|issue=4|pages=243–56|pmid=23524461|doi=10.1038/nri3422}}</ref>։ Կա նաև ''դեռահասային շաքարախտ'' անվանումը, որը կապված է երեխաների և դեռահասների մոտ ախտորոշվող հիվանդության հետ։ == Հասարակություն և մշակույթ == ԱՄՆ-ում 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի բուժական ծախսերը տարեկան կազմում են շուրջ 10.5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար (յուրաքանչյուր հիվանդի հաշվով՝ 875 դոլար/ամիս), իսկ անուղղակի ծախսերը՝ մոտավորապես 4.4 միլիարդ ԱՄՆ դոլար (յուրաքանչյուր հիվանդի հաշվով՝ 366 ԱՄՆ դոլար/ամիս)<ref name="usatoday">{{cite news|author=Johnson, Linda|title=Study: Cost of diabetes $218B|url=http://www.usatoday.com/news/health/2008-11-18-diabetes-cost_N.htm|agency=Associated Press|work=USA Today|date=նոյեմբերի 18, 2008}}</ref>։ Շաքարախտով հիվանդները մոտ 2.3 անգամ ավելի շատ գումար են ծախսում բուժումների համար, քան այն մարդիկ, որոնք հիվանդ չեն այս հիվանդությամբ<ref name=":0" />։ == Հետազոտություն == 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի ուղղությամբ կատարվող հետազոտությունների ֆինանսական աղբյուրներն են պետական, արտադրական (օրինակ՝ դեղագիտական ընկերություններ) և բարեգործական կազմակերպությունները։ ԱՄՆ-ում պետական ֆինանսավորումը ստացվում է Առողջության ազգային ինստիտուտի (National Institute of Health), Միացյալ Թագավորությունում՝ Առողջության հետազոտման ազգային ինստիտուտի (National Institute for Health Research) կամ Բժշկական հետազոտության խորհիդի կողմից (Medical Research Council)։ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդ երեխաների ծնողների կողմից հիմնված JDRF-ն հետազոտությունների համար ֆինանսական օժանդակություն տրամադրող ամենամեծ բարեգործական կազմակերպությունն է<ref>{{Cite web|title = JDRF, the type 1 diabetes charity|url = https://jdrf.org.uk/|website = JDRF|accessdate = 2016-02-03|language = en-GB}}</ref>։ Նմանատիպ բարեգործական կազմակերպություններից են Դիաբետի ամերիկյան ասոցիացիան (American Diabetes Association), Միացյալ թագավորության դիաբետներ (Diabetes UK),Դիաբետի հետազոտման և առողջացման հիմնադրամը (Diabetes Research and Wellness Foundation)<ref>[http://www.diabeteswellness.net Diabetes Research and Wellness Foundation]</ref>, Ավստրալիայի դիաբետներ (Diabetes Australia), Դիաբետների կանադական ասոցիացիան (Canadian Diabetes Association)։ === Ցողունային բջիջներ === [[Ցողունային բջիջներ]]ը կարող են կիռատվել ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների վերականգնման համար, սակայն դեռևս դրանք չեն կարող այնպես գործել, ինչպես բետա բջիջները<ref name=Min2013>{{cite journal|last1=Minami|first1=K|last2=Seino|first2=S|title=Current status of regeneration of pancreatic β-cells.|journal=Journal of diabetes investigation|date=մարտի 18, 2013|volume=4|issue=2|pages=131–41|pmid=24843642|doi=10.1111/jdi.12062}}</ref>։ 2014 թվականին մկների օրգանիզմում փոխպատվաստված ցողունային բջիջներից բավականաչափ հասուն բետա բջիջներ առաջացան, որոնք ունակ էին [[ինսուլին]] արտադրել<ref>{{cite journal|last1=Pagliuca|first1=FW|last2=Millman|first2=JR|last3=Gürtler|first3=M|last4=Segel|first4=M|last5=Van Dervort|first5=A|last6=Ryu|first6=JH|last7=Peterson|first7=QP|last8=Greiner|first8=D|last9=Melton|first9=DA|title=Generation of functional human pancreatic β cells in vitro.|journal=Cell|date=հոկտեմբերի 9, 2014|volume=159|issue=2|pages=428–39|pmid=25303535|doi=10.1016/j.cell.2014.09.040}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Rezania|first1=A|last2=Bruin|first2=JE|last3=Arora|first3=P|last4=Rubin|first4=A|last5=Batushansky|first5=I|last6=Asadi|first6=A|last7=O'Dwyer|first7=S|last8=Quiskamp|first8=N|last9=Mojibian|first9=M|last10=Albrecht|first10=T|last11=Yang|first11=YH|last12=Johnson|first12=JD|last13=Kieffer|first13=TJ|title=Reversal of diabetes with insulin-producing cells derived in vitro from human pluripotent stem cells.|journal=Nature Biotechnology|date=November 2014|volume=32|issue=11|pages=1121–33|pmid=25211370|doi=10.1038/nbt.3033}}</ref>։ Մինչև այս տեխնիկան կօգտագործվի մարդկանց բուժման համար, կարիք կա դեռ ուսումնասիրել դրա արդյունավետությունն ու անվտանգությունը<ref name=Min2013/>։ === Վակցինա === 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի բուժման և կանխարգելման նպատակով մշակվել են վակցինաներ՝ ինսուլինի կամ բետա բջիջների նկատմամբ իմունային անտարբերության (տոլերանտության) հարուցման համար<ref name=Lernmack2014Rev>Lernmark A, Larsson HE. Immune therapy in type 1 diabetes mellitus. Nat Rev Endocrinol. 2013 Feb;9(2):92-103. Review PMID 23296174</ref>։ == Շարժուն (լաբիլ, ոչ կայուն) դիաբետ == Ինսուլին-կախյալ շաքարային դիաբետը բնութագրվում է արյան գլյուկոզի մակարդակի պարբերական, կրկնվող, հաճախ առանց որեւէ ակնհայտ պատճառի առաջացող տատանումներով և հաճախ անվանվում է ''փխրուն, անկայուն, շարժուն դիաբետ։'' Չնայած շատ հետազոտողներ խուսափում են այս եզրույթի կիրառումից<ref>{{cite web|url=http://www.merck.com/mmpe/sec12/ch158/ch158b.html#sec12-ch158-ch158b-1206 |title=Diabetes Mellitus (DM): Diabetes Mellitus and Disorders of Carbohydrate Metabolism: Merck Manual Professional |publisher=Merck.com |accessdate=հուլիսի 30, 2010}}</ref>։ Այսպիսի տատանումներից կարող է լինել որոշ դեպքերում կետոացիդոզով ընթացող գերշաքարարյունությունը, որոշ դեպքերում՝ թերշաքարարյունությունը։ Շարժուն դիաբետը հանդիպում է հիվանդների 1-2%-ի մոտ միայն<ref>{{cite journal | author = Dorner M, Pinget M, Brogard JM | title = [Essential labile diabetes (author's transl)] | journal = MMW Munch Med Wochenschr | volume = 119 | issue = 19 | pages = 671–4 | date = May 1977 | pmid = 406527 }}</ref>։ Նման շաքարախտի ժամանակ թերշաքարարյունության դեպքերի նվազման և առավոտյան կողմ արյան գլյուկոզի բարձրացման (կոչվում է dawn phenomenon) կարգավորման համար խորհուրդ է տրվում օգտագործել ինսուլինային պոմպեր<ref>{{cite journal |doi=10.4172/2155-6156.1000104 |title=A Pregnant Patient with Brittle Type 1 Diabetes Successfully Managed by CSII Therapy with Insulin Aspart |year=2010 |last1=Higuchi |first1=Chigusa |last2=Tone |first2=Atsuhito |last3=Iseda |first3=Izumi |last4=Tsukamoto |first4=Keiko |last5=Katayama |first5=Akihiro |journal=Journal of Diabetes & Metabolism |volume=01}}</ref>։ Շարժուն դիաբետը համարվում է ''«գերշաքարարյունության կամ թերշաքարարյունության դեպքեր'', ''որոնք, անկախ պատճառից, վնասում են հիվանդի կյանքը»'' և կարող է լինել բազամպատճառային<ref name=Davidson />. * շաքարախտի սխալ բուժում (օրինակ՝ ինսուլինի մեծ չափաքանակներ), * այլ բժշկական վիճակներ, * հոգեբանական խնդիրներ, * կենսաբանական գործոններ, որոնք ազդում են օրգանզիմում ինսուլինի յուրացման վրա, * ծանր ֆիզիկական աշխատանքի հետևանքով զարգացող գերշաքարարյունություն կամ թերշաքարարյունություն (առավել հաճախ՝ թերշաքարարյունություն), * բարձր ջերմային մշակման ենթարկված ինսուլին, ինչը նվազեցնում է այս հորմոնի ազդեցությունը, * 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի ախտորոշումից անմիջապես հետո բետա բջիջների ակտիվության պատճառով ինսուլինի սպոնտան արտադրություն։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ նկատվող գերշաքարարյունությունը կապված է մի շարք հորմոնների արտադրման հետ ([[ադրենալին]], [[գլյուկոկորտիկոիդներ]] և այլն)։ Պատճառն այն է, որ այդ ժամանակ մկաններին անհրաժեշտ է էներգիա, որի հիմնական աղբյուրը գլյուկոզն է։ Վերջինս պահեստավորվում է լյարդում՝ [[գլիկոգեն]]ի տեսքով։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ վերջինս տրոհվում է մինչև գլյուկոզ, ինչն էլ անցնում է արյուն։ Աշխատանքի հետ կապված թերշաքարարյունությունը պատահում է այն դեպքում, երբ մկաններն առավել արագ են ծախսում գլյուկոզան, քան այն հասցնում է առաջանալ։ Ինսուլինի հակամարմինների բարձր տիտրերը կարող են առաջացնել գերշաքարարյունություն՝ ինսուլինի չեզոքացման և [[ինսուլինային անտարբերություն]] (տոլերանտություն) առաջացման պատճառով։ Այս դեպքում կարող են պահանջվել 200 և ավել IU/օր (IU-international unit) ինսուլինի չափաքանակներ։ Հակամարմինները նաև կարող են թուլացնել ներարկվող ինսուլինի ազդեցությունը։ Որոշ դեպքերում ներարկվող ինսուլինի տեսակի փոփոխումը կարող է լուծել այս խնդիրը<ref name=Davidson>{{cite journal | author = Davidson MB, Kumar D, Smith W | title = Successful treatment of unusual case of brittle diabetes with sulfated beef insulin | url = https://archive.org/details/sim_diabetes-care_1991-11_14_11/page/1109 | journal = Diabetes Care | volume = 14 | issue = 11 | pages = 1109–10 | year = 1991 | pmid = 1797500 | doi = 10.2337/diacare.14.1.1109b }}</ref>։ Կան փաստեր, որ ինսուլինային հակամարմինները կարող են գործել ինսուլինի համար որպես «լվացարան» և ազդել այս հորմոնի ազդեցության ժամանակի, կիսատրոհման ժամանակի, տարածման և նյութափոխանակային կլիրենսի վրա, չնայած շատ հիվանդների մոտ այս ազդեցություններն աննշան են<ref>{{cite journal | author = Fineberg SE, Kawabata TT, Finco-Kent D, Fountaine RJ, Finch GL, Krasner AS | title = Immunological Responses to Exogenous Insulin | journal = Endocrine Reviews | volume = 28 | issue = 6 | pages = 625–52 | year = 2007 | pmid = 17785428 | doi = 10.1210/er.2007-0002 }}</ref> = Ծանոթագրություններ = {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://medex.am/health-topics/type-1-diabetes 1-ին տիպի շաքարային դիաբետ] * {{dmoz|Kids_and_Teens/Health/Conditions_and_Diseases/Diabetes/|Kids and Teens: Type 1 Diabetes}} * [http://www.diabetesatlas.org/ IDF Diabetes Atlas] * [http://www.idf.org/ International Diabetes Federation] * [http://www.diabetes.org/type-1-diabetes.jsp type&nbsp;1 Diabetes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091030082136/https://www.diabetes.org/type-1-diabetes.jsp |date=2009-10-30 }} at the [[American Diabetes Association]] * [http://diabetes.niddk.nih.gov National Diabetes Information Clearinghouse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100221034416/http://diabetes.niddk.nih.gov/ |date=2010-02-21 }} * [http://eyecenter.am/topic.php?id=59 Շաքարախտային ռետինոպաթիա] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160531133107/http://eyecenter.am/topic.php?id=59 |date=2016-05-31 }} {{Արտաքին հղումներ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} [[Կատեգորիա:Շաքարախտ]] [[Կատեգորիա:Դիաբետաբանություն]] 4w2me17uytscjsdoxuoyotcwtse679m 0 698931 8486600 8045739 2022-08-10T15:30:33Z ArmSirius 64149 /* Սյուժե (դիպաշար) */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Ինֆեռնո (վեպ).jpg }} '''Ինֆեռնո''', ամերիկացի գրող [[Դեն Բրաուն]]ի միստիկ [[թրիլլեր]], որը վաճառքի է դուրս եկել [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]]։ Սա հեղինակի թվով չորրորդ գիրքն է, որտեղ գլխավոր հերոսը [[Ռոբերտ Լենգդոն]]ն է։ Վեպը հաջորդում է [[Հրեշտակներ և հրեշներ (վեպ)|«Հրեշտակներ և հրեշներ»]], «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (վեպ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» գրքերին<ref>{{cite web |url=http://theweek.com/article/index/238850/dan-brownsnbspinferno-everything-we-know-so-far |title=Դեն Բրաուն ''Ինֆեռնո''|last=Մեսլոու|first=Սքոթ |date=փետրվարի 20, 2013 |publisher=The Week |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Գիրքը հրատարակվել է [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]] {{lang-en|Doubleday (publisher)}} հրատարակչությունում<ref>{{cite web |url=http://abcnews.go.com/blogs/entertainment/2013/01/new-dan-brown-novel-inferno-set-for-may-release/ |title=Դեն Բրաունի նոր Վեպը, ‘Ինֆեռնո,’|last=Մքլաուլին|first=Էրին |date=հունվարի 15, 2013 |publisher=ABC News |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Հրատարակումից հետո շուրջ տասնմեկ շաբաթ գիրքը գրավել է [[Նյու Յորք Թայմս]] ամսագրի լավագույն վաճառվող ({{lang-en|bestseller}}) գրքերի ցանկում առաջին հորիզոնականը։ == Սյուժե (դիպաշար) == [[Հարվարդի համալսարան]]ի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը արթնանում է հիվանդանոցում վիրավոր գլխով և չի հիշում, թե ինչ է կատարվել իր հետ մոտակա մի քանի օրը։ Վերջին հիշողություններով նա պետք է գտնվեր Հարվարդի համալսարանում, սակայն շուտով հասկանում է, որ [[Ֆլորենցիա]]յում է։ Սիեննա Բրուկսը՝ նրան զննող բժիշկներից մեկը, հայտնում է, որ Ռոբերտ Լենգդոնը ուղեղի ցնցում է ստացել ատրճանակի կրակոցից և հայտնվել շտապօգնության բաժանմունքում։ Պրոֆեսորին հետապնդում է կին մարդասպանը՝ Վայենթա անունով։ Նա ներխուժում է հիվանդանոց, սպանում է բժիշկներից մեկին, իսկ Ռոբերտին ու Սիենային հաջողվում է փախչել հիվանդանոցից և թաքնվել վերջինիս տանը։ Այն բանից հետո, երբ Սիենան պատմում է Լենգդոնին իր հիվանդանոցում հայտնվելու մանրամասները, պրոֆեսորը իր վերարկուի գրպանում գտնում է կենսաբանական գլան, որն իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում, և դիմում է [[ԱՄՆ]]-ի հյուպատոսություն։ Այնտեղից հայտնում են, որ պրոֆեսորին երկար ժամանակ է ինչ փնտրում են, և խնդրում են հայտնել գտնվելու վայրը։ Սիենայի խորհրդով, Ռոբերտը հայտնում էլ մոտակա մեկ այլ փողոցի հասցե, որպեսզի Սիենային զերծ պահի ստեղծված տարօրինակ իրավիճակից։ Որոշ ժամանակ անց Ռոբերտը նշված հասցեում տեսնում է զինված Վայենթաին և հասկանում է, որ ԱՄՆ-ի կառավարությունը ցանկանում է սպանել իրեն։ Ռոբերտ Լենգդոնը գալիս է այն եզրակացության, որ իր միակ փրկությունը գլանի գաղտնիքը բացահայտնելն է։ Նա որոշում է բացել բեռնարկղը և այնտեղ գտնում է միջնադարյան ոսկորե գլանակ՝ բարձր տեխնոլոգիայով հագեցած պրոեկտրով, որը ցույց է տալիս [[Բոտիչելլի]]ի Դժոխքի քարտեզի փոփոխված տարբերակը։Քարտեզի ներքևի մասում գրված էին հետևյալ բառերը.«{{lang-en|The truth can be glimpsed only through the eyes of death.}}<nowiki/>» («Ճշմարտությունը կարող է երևալ մահվան աչքերում»)։ Հանկարծակի ոստիկանության զինված ուժերը շրջափակում են Սիենայի տունը, իսկ Լենգդոնը վերջինիս հետ կարողանում է աննկատ փախչել։ [[Պատկեր:Firenze Palazzo della Signoria, better known as the Palazzo Vecchio.jpg|մինի]] Ռոբերտն ու Սիենան շարժվում են դեպի Հին քաղաք՝ համոզված լինելով, որ գլանակը ընդհանուր կապ ունի [[Դանթե]]ի հետ։ Սակայն նրանք նկատում են, որ Ֆլորենցիայի ոստիկանությունը շրջափակել է բոլոր կամուրջները և նրանց է փնտրում։ Նրանք թաքնվում են Մեդիչիի այգիներում։ Մինչ ոստիկանությունը փորձում է ուղղաթիռներով գտնել նրանց, Լենգդոնը կռահում է, թե ինչ է ծածկագրված նկարի պրոյեկցիայի վրա։ Հուշումը մատնանշում է որմնանկարը, իսկ թանգարանը, որտեղ այն կախված է, գտնվում է Հին քաղաքում։ Լենգդոնին և Սիենային շրջափակում է ոստիկանությունը, սակայն պրոֆեսորի խորահմտության շնորհիվ, որին քաջ ծանոթ է Մեդիչիի ժամանակաշրջանի իտալական դղյակների ճարտարապետությունը, նրանք կարողանում են դուրս գալ թակարդից։ Սակայն Կոնսորցիումի գործակալը շարունակում է նրանց հետևել։ Լենգդոնին հաջողվում է հասնել մանրանկարի մոտ, որտեղ նրան ճանաչում է թանգարանի հսկիչը։ Նա վստահեցնում է, որ նախորդ օրը տեսել է պրոֆեսորին այստեղ իր ընկերոջ՝ իտալացի արվեստագետ Բուզոնիի հետ։ Նրան նայում էին Դանթեյի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հասկանում է, թե ինչ է նշանակում նկարի պրոյեկցիայի արտահայտությունը։ Իսկ երբ Լենգդոնը խնդրում է հսկիչին ցույց տալ Դանթեի դիմակը, պարզվում է, որ այն գողացված է։ Վերահսկող նկարահանող սարքերը ֆիքսել էին, թե ինչպես են Լենգդոնը և Բուզոնին գողանում Դանթեի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հսկիչից իմանում է, որ դիմակը պատկանում է մեծահարուստ գիտնական Բերտրան Զոբրիստին։ Սիենան տեղյակ է լինում նրա համամարդկային ապոկալիպսիսի տեսության մասին։ Հսկիչը ոստիկանություն է կանչում։ Լենգդոնը ոչ մի կերպ չի կարողանում հիշել, թե որտեղ է դիմակը։ Թանգարանի հսկիչը զանգահարում է Բուզոնիի քարտուղարուհուն, և պարզվում է, որ վերջինս մահացել է նախորդ օրը սրտի կաթվածից, սակայն մահվանից առաջ Ռոբերտին հաղորդագրություն է թողել։ Բուզոնիի քարտուղարուհին փոխանցում էլ Լենգդոնին հաղորդագրությունը, որտեղ ծածկագրված էր դիմակի գտնվելու վայրը։ Թանգարանը շրջափակում են ոստիկանները, սակայն Լենգդոնն ու Սիենան կրկին կարողանում են փախչել և սկսում են փնտրել դիմակը։ [[Պատկեր:Florenca146.jpg|մինի|Ֆլորենցիա, Դրախտի դարպասներ]] Ճանապարհին Սիենան պատմում է Ռոբերտին Զոբրիստի և նրա ցանկության մասին՝ օգտագործել գենետիկան մարդկության վերացման նպատակով։ Բուզոնիի հուշումը Լենգդոնին բերում է քաղաքի հին մկրտության ավազանի մոտ, որտեղ մկրտվել է Դանթեն։ Նրանք շեղում են հսկիչի ուշադրությունը, մուտք են գործում և գտնում են դիմակը։ Դիմակի ներսի մասը պատված էր կտավի նախաներկով։ Մաքրելով այն՝ Լենգդոնը հայտնաբերում է բանաստեղծություն, որտեղ իշատակվում է դավաճան դոժի (հին Վենետիկի և Ջենովայի հանրապետությունները գլխավորողների տիտղոսը), սուրբ իմաստության թանգարանի և ստորգետնյա դղյակի մասին։ Բանաստեղծությունը մատնանշում է [[Վենետիկ]]ը։ Մկրտության ավազանի մոտ Լենգդոնը և Սիենան հանդիպում են իրենց հետևող ցանով պատված դեմքով անձնավորությանը։ Նա ներկայանում է որպես Ջոնաթան Ֆերիս՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության անդամ։ Վենետիկի ճանապարհին Ֆերիսը կորցնում է գիտակցությունը, և նրա մոտ սկսվում է ներքին արնահոսություն։ Լենգդոնը հասկանում է, որ վերջինս վարակված է Զոբրիստի ստեղծած վիրուսով։ Նա կռահում է, որ փնտրում է վիրուսի աղբյուրը, և պրոֆեսորի խելամտությունից է կախված մարդկության ճակատագիրը։ Ռոբերտ Լենգդոնը պարզում է, որ Զոբրիստը, ով մեկ շաբաթ առաջ ինքնասպանություն էր գործել, հիանալի գիտնական էր և Դանթեի ֆանատիկոս։ Գիտնականը ստեղծել էր նոր կենսաբանական վիրուս, որը կվոչնչացնի երկրագնի բնակչության մեծ մասը՝ աշխարհի գերբնակեցման խնդիրը լուծելու համար՝ փաստարկ բերելով ահեղ դատաստանի օրը։ Կոնսորցիումի ղեկավարը՝ դավաճանելով կանոնները,դիտում է Զոբրիստի ստեղծած հոլովակը վիրուսի մասին։ Սարսափելով իր տեսածից զանգահարում է սինսկիին։ Վենետիկում Լենգոնը պարզում է, որ դոժի գերեզմանը գտնվում է Ստամբուլում։ Լենգդոնը հանդիպում է Կոնսորցիումի ղեկավարի և Սինսկու հետ։ Նրանք Ռոբերտին ցույց են տալիս Զոբրիստի տեսահոլովակը, որտեղ ցուցադրված է վիրուսի գտնվելու վայրը․ այն պլաստիկ պարկի մեջ է, ջրի մեջ իջեցված։ Երբ պարկի միջինը լուծվի ջրի հետ, այն կվարաքվի վիրուսով։ Լենգդոնը պարզում է, որ իր գլխի վնասվածքը խաբկանք է եղել։ Կոնսորցիումի աշխատակիցները դեղորայքի միջոցով առաջացրել են Լենգդոնի մոտհշողության կորուստ։ Այս ամենը արվել էր նրա համար, որպեսզի լենգդոնը վստահի Սիենաին և վերադարձն գլանակը։ Իսկ Սիենանիր հերթին օգտագործում էր Լենգդոնին, որպեսզի գտնի բիրուսի աղբյուրը։ Լենգդոնը մեկնում է Ստամբուլ, սակայն նրաջանքերը ապարդյուն են լինում։ Պարկն արդեն լուծվել է ջրի մեջ և վիրուսը տարածվել։ Սիենան Լենգդոնին պատմում է Զոբրիստի նամակի մասին, որտեղ ասվում էր, որ գենետիկական վիուսը մարդկության որոշ հատվածում կառաջացնի անծնելիություն։ Այսպիսով կլուծվի երկրագնդի գերբնակեցման խնդիրը, ըստ գիտնականի՝ չվնասելով մարդկությանը։ Սիենան վախենում էր, որ վիրուսը, ընկնելով այլ մարդկանց ձեռքերում, կօգտագործվի որպես զենք, այդ իսկ պատճառով ցանկանում էր այն վերացնել, սակայն ուշանում է։ == Կերպարներ == * '''Ռոբերտ Լենգդոն''' - Սիմվոլիկայի պրոֆեսոր Հարվարդի համալսարանում * '''Բերտրանդ Զոբրիստ''' - Հանճարեղ գիտնական, որը տարված է Դանթեի Դժոխքով։ Նա մտադիր է աշխարհի գերբնակության խնդիրը լուծել՝ վիրուս տարածելով։ * '''Սիենա Բրուքս''' - Բժիշկ, Զոբրիստի նախկին սիրուհին։ Նա աշխատել է նաև Կոնսորցիումի համար։ Նա օգնում է Լենգդոնին գտնել Զոբրիստի ստեղծած վիրուսը,սակայն նրա հարաբերությունները գիտնականի հետ, կասկած են հարուցում մինչև վեպի ավարտը։ Նա Զոբրիստի հավատարիմ աշակերտն էր և ցանկանում էր ձեռք բերել վիրուսը՝ նախքան այն կնկներ այլ մարդկանց ձեռքը։ Նա կարծում էր, որ Առողջապահության միջազգային կազմակերպությունը կօգտագործի Զոբրիստի վիրուսը որպես զենք։ Այդ իսկ պատճառով նա օգտագործում է Լենգդոնին և Կոնսորցիումը Դժոխքի քարտեզով վիրուսի շպիկենտրոնը գտնելու համար։ * '''Էլիզաբեթ Սինսկի''' - Առողջապահության միջազգային կազմակերպության ղեկավարը, ով վարձում է Լենգդոնին Զոբրիստի վիրուսը գտնելու համար * '''Շեֆ''' - Կոնսորցիումի ղեկավարը։ Նա փորձում է իրականացնել Զոբրիստի ցանկությունը։ Երբ նա հասկանում է, որ օգնում էր Զոբրիստին բիոլոգիական ահաբեկչության մեջ, սկսում է օգնել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը գտնել վիրուսը։ * '''Վայենթա''' - Ֆլորենցիայում Կոնսորցիումի գործակալ, որին հրամայված էր հետևել Լենգդոնին * '''Կրիստոֆ Բրյուդեր''' - Հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման Եվրոպական կենտրոնի ղեկավար։ * '''Մարտա Ալվարես''' - Պալացցո Վեկոի աշխատակիցը Ֆլորենցիայում։ Նա օգնում է Լենգդոնին Դանթեի գտնելու Դանթեի հետմահյան դիմակը * '''Ինյացիո Բուզոնի''' - Արվեստագետ, օգնում է Լենգդոնին Դանթեի դիմակը գտնելու հարցում։ Մահանում է սրտի կաթվածից մինչ վեպի իրադարձությունները * '''Ջոնաթան Ֆերիս''' - Կոնսորցիումի գործակալ։ * '''Էտորե Վիո''' - Վենետիկում Սուրբ Մարկոս բազիլիկի կուրատոր * '''Միրսաթ''' - Սուրբ Սոֆիայի էքսկուրսավար Ստամբուլում == Մարքեթինգ == Դեն Բրաունը իր գրքի մասին առաջին անգամ հայտնել է իր կայքում [[2013 թվական]]ի [[հունվարի 15]]<ref>{{cite news |title='Da Vinci Code' Author Dan Brown Reveals 'Inferno,' Crashes Site |first=Christopher John |last=Farley |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2013/01/15/da-vinci-code-author-dan-brown-reveals-title-to-new-novel-inferno/ |newspaper=The Wall Street Journal |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>, այն բանից հետո, երբ խնդրել էր ընթերցողներին ստեղծելու թվային խճանկարը լրատվամիջոցների ներկայացնելու համար<ref>{{cite news |title=Dan Brown's Da Vinci Code sequel Inferno revealed by readers |first=Alison |last=Flood |url=http://www.guardian.co.uk/books/2013/jan/15/dan-brown-new-novel-may |newspaper=The Guardian |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013 |location=London}}</ref>։ 2013 թվականի փետրվարի վերջին հրապարակում է գրքի կազմի խճանկարը, որտեղ պատկերված էր Սանտա մարիա դել Ֆյորի բազիլիկը<ref>{{cite news|title=Dan Brown's book cover reveal: It's 'Da Vinci Code'-y!|url=http://www.latimes.com/features/books/jacketcopy/la-et-jc-dan-brown-inferno-book-cover-reveal-da-vinci-code-20130220,0,2131190.story|publisher=Los Angeles Times|accessdate=փետրվարի 22, 2013|first=Carolyn|last=Kellogg|date=փետրվարի 20, 2013}}</ref> : Մարտի 17 հեղինակը հրապարակում է «Ինֆեռնոի» առաջին գլուխը էլեկտրոնային տարպերակով։ Գիրքը թարգմանվել է ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, հունարեն, գերմաներեն, իսպաներեն,իտալերեն, չեխերեն, պորտուգալերեն, շվեդերեն և այլ լեզուներով միաժամանակյա հրատարակման համար։ Հրատարակիչները վարձել քին 11 թարգմանիչներ, ողքեր միաժամանակ թարգմանել են գիրքը տարբեր լեզուներով։ «Ինֆեռնոն» առաջին հրատարակությունից 3 ամիս հետո թարգմանվել է նաև պարսկերեն լեզվով<ref>Walker, Tim (7 May 2013) [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html "Real Inferno for Dan Brown translators who toil in underground bunker to decode his latest book"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330104441/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html |date=2014-03-30 }}. ''The Independent''</ref>։ [[2014 թվական]]ի հունվարին միաժամանակ թարգմանվել է նաև սերբերեն, խորվաթերեն և ադրբեջաներեն լեզուներով։ == Հայերեն թարգմանություն == [[Պատկեր:Presentation-of-Dan-Brown-Inferno-poster1.jpg|300px|մինի|աջից]] «Զանգակ» հրատարակչության նախաձեռնությամբ եւ Վահե Արսենի թարգմանությամբ [[2015 թվական]]ին հայերենով լույս է տեսել մինչ օրս 52 լեզվով թարգմանված և 19 միլիոն օրինակով հրատարակված Դեն Բրաունի ժամանակակից թրիլլերը՝ «Ինֆեռնո»-ն<ref>{{cite web|author=|url=http://granish.org/dan-brown-inferno/|title=Գրանիշ գրական համայնք}}</ref>։ == Ֆիլմ == {{հիմնական|Ինֆեռնո (ֆիլմ, 2016)|Ինֆեռնո}} Դեն Բրաունի գրքի հիման վրա ռեժիսոր [[Ռոն Հովարդ]]ը նկարահանել է «[[Ինֆերնո (ֆիլմ, 2016)|Ինֆեռնո]]» ամերիկյան թրիլլերը, որի պրեմիերան կայացել [[2016 թվական]]ի հոկտեմբերին<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Ֆիլմը «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (ֆիլմ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» ([[2006 թվական]]) և «[[Հրեշտակներ ու հրեշներ]]» ([[2009 թվական]]) ֆիլմերի շարունակությունն է, որոնք նույնպես նկարահանել է Ռոն Հովարդը։ Իրադարձուդյունների կենտրոնում կրկին հայտնվում է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը, որի դերը կատարում է [[Թոմ Հենքս]]ը<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Նկարահանումները սկսվել են [[2015 թվական]]ի [[ապրիլի 27]]` [[Վենետիկ]]ում,[[Իտալիա]], և եզրափակվեցին [[2015 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/08/sony-pictures-locks-tom-hanks-ron-howard-for-april-inferno-start-825270/ |title=Sony Pictures Locks Tom Hanks, Ron Howard For April ‘Inferno’ Start |date=օգոստոսի 26, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=օգոստոսի 26, 2014}}</ref>։ === Դերերում === {| class="wikitable" |- ! Դերասան!! Դերակատարում |- | [[Թոմ Հենքս]] || Ռոբերտ Լենգդոն |- | [[Ֆելիսիթի Ջոնս]] || Սիենա Բրուքս<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/12/felicity-jones-in-early-talks-to-join-tom-hanks-in-inferno-1201306020/|title=Felicity Jones In Early Talks To Join ‘Inferno’ With Tom Hanks|date=Dec 6, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=Dec 2, 2014}}</ref> |- | Սիդսե Բաբետ Քնունսեն || Էլիզաբեթ Սինսկի<ref>[http://deadline.com/2015/02/inferno-movie-omar-sy-irrfan-khan-sidse-babett-knudsen-dan-brown-1201375352/ ‘Inferno’ Movie Adds Omar Sy & More As Cast Goes Global | Deadline<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |- | Հան իրֆան|| Հարրի Սիմս<ref>{{Cite web |url=http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |title=Irrfan Khan to work with Tom Hanks in Inferno<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2016-04-20 |archive-date=2015-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906155445/http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |dead-url=yes }}</ref> |- | Օմար Սի|| Քրիսըոֆ Բրյուդեր |- | [[Բեն Ֆոսթեր (դերասան)|Բեն Ֆոսթեր]]|| Բերտրան Զոբրիստ<ref>{{cite web|last=Kit|first=Borys|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/ben-foster-joining-tom-hanks-780379|title=Ben Foster Joining Tom Hanks in 'Inferno' (Exclusive)|date=10 մարտի, 2015|accessdate=10 մարտի, 2015|}}</ref> |- | Անա Ուլարու || Վայնեթա |} === Արտադրություն === [[Sony Pictures]] ընկերությունը, որը նախկինում զբաղվում էր Դեն Բրաունի նախորդ վեպերի էկրանավորմամբ, կզբաղվի նաև այս վեպի էկրանավորմամբ<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}}</ref>։ === Քասթինգ === [[2014 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 2]] Ֆելիսիթի Ջոնսը սկսեց բանակցություններ վարել ֆիլմի նկարահանման մասին, որպեսզի կատարի գլխավոր հերոսուհի Սիենա Բրուքսի դերը։ Փետրվարին հոլիվուդյան դերասան Իրֆան Հանը տանձնեց Կոնսորցիում կազմակերպության ղեկավարի՝ Հարրի Սիմսի դերը։ Դանիացի դերասանուհի Սիդսե Բաբեթ Կնուդսենը կկատարի Էլիզաբեթ Սինսկի դերը։ == Քննադատություն == «Ինֆեռնոն» ստացավ տարբեր ակնարկներ քննադադների կողմից։ [[Նյու Յորք Թայմս]] գովել է գիրքը նրանում առկա բազմաթիվ հնարքների համար<ref>{{cite news |first=Janet |last=Maslin |title=On a Scavenger Hunt to Save Most Humans |url=http://www.nytimes.com/2013/05/13/books/inferno-by-dan-brown.html?pagewanted=all&_r=0 |work=The New York Times |date=2013-05-12 |accessdate=2013-05-12}}</ref>։ Այլ ակնարկները առավել բացասական էին։ Անկախ քննադատ Ջեյմս Քիդը խիստ քննադատության է ենթարկել գիրքը՝ գրելով, որ ստեղծագործության մեջ իրադարձությունները սահմանափակում են երևակայությունը, ինչը հեղինակի անփորձության հետևանքն է<ref>{{cite news|last=Kidd|first=James|title=Review: Inferno, By Dan Brown|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/review-inferno-by-dan-brown-8640760.html|publisher=''[[The Independent]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013|location=London|date=հունիսի 1, 2013}}</ref>։ Բոստոն Գլոբսի ներկայացուցիչ Չաք Լեդին նշել է, որ գիրքը առավել հաջողված է իր նախորդներից<ref>{{cite web|last=Leddy|first=Chuck|title=‘Inferno’ by Dan Brown|url=http://www.bostonglobe.com/arts/books/2013/05/26/book-review-inferno-dan-brown/TPxCswZpdIqLrkZHarRcYM/story.html|publisher=''[[The Boston Globe]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Սեմրա Ամիրը քննադատել է գիրքը՝ նշելով, որ Բրաունի գիրքը ձանձրալի է, սակայն հեղինակին հաջողվում է լարված պահել ընթերցողին<ref>{{cite web|last=Amir|first=Samra|title=Book review: Dan Brown's Inferno - to hell with it|url=http://tribune.com.pk/story/559153/book-review-dan-browns-inferno-to-hell-with-it/|publisher=''[[The Express Tribune]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Ինֆեռնոն քննարկվել է նաև ակադեմաիական բանավեճերի ժամանակ<ref>Zwart H. (2014) Viral pandemics, Transhumanism and bio-art gadgets: a Lacanian reading of Dan Brown’s Inferno. Psychoanalytische Perspectieven, 32, 4: 367-403</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Վիքիքաղվածք|Ինֆեռնո}} * [http://zangak.am/product_info.php?products_id=1247&language=am Ինֆեռնո, «Զանգակ» հրատարակչություն] * [http://danbrown.com/inferno/ Official website] * [http://www.inferno-guide.net/prologue/ An ''Inferno'' guide with places, artworks, history and people mentioned in the book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150303214812/http://www.inferno-guide.net/prologue/ |date=2015-03-03 }} * [http://www.florenceinferno.com/ Florence ''Inferno''] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:2013 վեպեր]] [[Կատեգորիա:Դեն Բրաունի վեպեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն վեպեր]] [[Կատեգորիա:Էկրանավորված ամերիկյան վեպեր]] goeol0igwmy2ykng2dz23opsbtfckln 8486601 8486600 2022-08-10T15:31:26Z ArmSirius 64149 /* Ֆիլմ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Ինֆեռնո (վեպ).jpg }} '''Ինֆեռնո''', ամերիկացի գրող [[Դեն Բրաուն]]ի միստիկ [[թրիլլեր]], որը վաճառքի է դուրս եկել [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]]։ Սա հեղինակի թվով չորրորդ գիրքն է, որտեղ գլխավոր հերոսը [[Ռոբերտ Լենգդոն]]ն է։ Վեպը հաջորդում է [[Հրեշտակներ և հրեշներ (վեպ)|«Հրեշտակներ և հրեշներ»]], «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (վեպ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» գրքերին<ref>{{cite web |url=http://theweek.com/article/index/238850/dan-brownsnbspinferno-everything-we-know-so-far |title=Դեն Բրաուն ''Ինֆեռնո''|last=Մեսլոու|first=Սքոթ |date=փետրվարի 20, 2013 |publisher=The Week |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Գիրքը հրատարակվել է [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]] {{lang-en|Doubleday (publisher)}} հրատարակչությունում<ref>{{cite web |url=http://abcnews.go.com/blogs/entertainment/2013/01/new-dan-brown-novel-inferno-set-for-may-release/ |title=Դեն Բրաունի նոր Վեպը, ‘Ինֆեռնո,’|last=Մքլաուլին|first=Էրին |date=հունվարի 15, 2013 |publisher=ABC News |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Հրատարակումից հետո շուրջ տասնմեկ շաբաթ գիրքը գրավել է [[Նյու Յորք Թայմս]] ամսագրի լավագույն վաճառվող ({{lang-en|bestseller}}) գրքերի ցանկում առաջին հորիզոնականը։ == Սյուժե (դիպաշար) == [[Հարվարդի համալսարան]]ի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը արթնանում է հիվանդանոցում վիրավոր գլխով և չի հիշում, թե ինչ է կատարվել իր հետ մոտակա մի քանի օրը։ Վերջին հիշողություններով նա պետք է գտնվեր Հարվարդի համալսարանում, սակայն շուտով հասկանում է, որ [[Ֆլորենցիա]]յում է։ Սիեննա Բրուկսը՝ նրան զննող բժիշկներից մեկը, հայտնում է, որ Ռոբերտ Լենգդոնը ուղեղի ցնցում է ստացել ատրճանակի կրակոցից և հայտնվել շտապօգնության բաժանմունքում։ Պրոֆեսորին հետապնդում է կին մարդասպանը՝ Վայենթա անունով։ Նա ներխուժում է հիվանդանոց, սպանում է բժիշկներից մեկին, իսկ Ռոբերտին ու Սիենային հաջողվում է փախչել հիվանդանոցից և թաքնվել վերջինիս տանը։ Այն բանից հետո, երբ Սիենան պատմում է Լենգդոնին իր հիվանդանոցում հայտնվելու մանրամասները, պրոֆեսորը իր վերարկուի գրպանում գտնում է կենսաբանական գլան, որն իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում, և դիմում է [[ԱՄՆ]]-ի հյուպատոսություն։ Այնտեղից հայտնում են, որ պրոֆեսորին երկար ժամանակ է ինչ փնտրում են, և խնդրում են հայտնել գտնվելու վայրը։ Սիենայի խորհրդով, Ռոբերտը հայտնում էլ մոտակա մեկ այլ փողոցի հասցե, որպեսզի Սիենային զերծ պահի ստեղծված տարօրինակ իրավիճակից։ Որոշ ժամանակ անց Ռոբերտը նշված հասցեում տեսնում է զինված Վայենթաին և հասկանում է, որ ԱՄՆ-ի կառավարությունը ցանկանում է սպանել իրեն։ Ռոբերտ Լենգդոնը գալիս է այն եզրակացության, որ իր միակ փրկությունը գլանի գաղտնիքը բացահայտնելն է։ Նա որոշում է բացել բեռնարկղը և այնտեղ գտնում է միջնադարյան ոսկորե գլանակ՝ բարձր տեխնոլոգիայով հագեցած պրոեկտրով, որը ցույց է տալիս [[Բոտիչելլի]]ի Դժոխքի քարտեզի փոփոխված տարբերակը։Քարտեզի ներքևի մասում գրված էին հետևյալ բառերը.«{{lang-en|The truth can be glimpsed only through the eyes of death.}}<nowiki/>» («Ճշմարտությունը կարող է երևալ մահվան աչքերում»)։ Հանկարծակի ոստիկանության զինված ուժերը շրջափակում են Սիենայի տունը, իսկ Լենգդոնը վերջինիս հետ կարողանում է աննկատ փախչել։ [[Պատկեր:Firenze Palazzo della Signoria, better known as the Palazzo Vecchio.jpg|մինի]] Ռոբերտն ու Սիենան շարժվում են դեպի Հին քաղաք՝ համոզված լինելով, որ գլանակը ընդհանուր կապ ունի [[Դանթե]]ի հետ։ Սակայն նրանք նկատում են, որ Ֆլորենցիայի ոստիկանությունը շրջափակել է բոլոր կամուրջները և նրանց է փնտրում։ Նրանք թաքնվում են Մեդիչիի այգիներում։ Մինչ ոստիկանությունը փորձում է ուղղաթիռներով գտնել նրանց, Լենգդոնը կռահում է, թե ինչ է ծածկագրված նկարի պրոյեկցիայի վրա։ Հուշումը մատնանշում է որմնանկարը, իսկ թանգարանը, որտեղ այն կախված է, գտնվում է Հին քաղաքում։ Լենգդոնին և Սիենային շրջափակում է ոստիկանությունը, սակայն պրոֆեսորի խորահմտության շնորհիվ, որին քաջ ծանոթ է Մեդիչիի ժամանակաշրջանի իտալական դղյակների ճարտարապետությունը, նրանք կարողանում են դուրս գալ թակարդից։ Սակայն Կոնսորցիումի գործակալը շարունակում է նրանց հետևել։ Լենգդոնին հաջողվում է հասնել մանրանկարի մոտ, որտեղ նրան ճանաչում է թանգարանի հսկիչը։ Նա վստահեցնում է, որ նախորդ օրը տեսել է պրոֆեսորին այստեղ իր ընկերոջ՝ իտալացի արվեստագետ Բուզոնիի հետ։ Նրան նայում էին Դանթեյի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հասկանում է, թե ինչ է նշանակում նկարի պրոյեկցիայի արտահայտությունը։ Իսկ երբ Լենգդոնը խնդրում է հսկիչին ցույց տալ Դանթեի դիմակը, պարզվում է, որ այն գողացված է։ Վերահսկող նկարահանող սարքերը ֆիքսել էին, թե ինչպես են Լենգդոնը և Բուզոնին գողանում Դանթեի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հսկիչից իմանում է, որ դիմակը պատկանում է մեծահարուստ գիտնական Բերտրան Զոբրիստին։ Սիենան տեղյակ է լինում նրա համամարդկային ապոկալիպսիսի տեսության մասին։ Հսկիչը ոստիկանություն է կանչում։ Լենգդոնը ոչ մի կերպ չի կարողանում հիշել, թե որտեղ է դիմակը։ Թանգարանի հսկիչը զանգահարում է Բուզոնիի քարտուղարուհուն, և պարզվում է, որ վերջինս մահացել է նախորդ օրը սրտի կաթվածից, սակայն մահվանից առաջ Ռոբերտին հաղորդագրություն է թողել։ Բուզոնիի քարտուղարուհին փոխանցում էլ Լենգդոնին հաղորդագրությունը, որտեղ ծածկագրված էր դիմակի գտնվելու վայրը։ Թանգարանը շրջափակում են ոստիկանները, սակայն Լենգդոնն ու Սիենան կրկին կարողանում են փախչել և սկսում են փնտրել դիմակը։ [[Պատկեր:Florenca146.jpg|մինի|Ֆլորենցիա, Դրախտի դարպասներ]] Ճանապարհին Սիենան պատմում է Ռոբերտին Զոբրիստի և նրա ցանկության մասին՝ օգտագործել գենետիկան մարդկության վերացման նպատակով։ Բուզոնիի հուշումը Լենգդոնին բերում է քաղաքի հին մկրտության ավազանի մոտ, որտեղ մկրտվել է Դանթեն։ Նրանք շեղում են հսկիչի ուշադրությունը, մուտք են գործում և գտնում են դիմակը։ Դիմակի ներսի մասը պատված էր կտավի նախաներկով։ Մաքրելով այն՝ Լենգդոնը հայտնաբերում է բանաստեղծություն, որտեղ իշատակվում է դավաճան դոժի (հին Վենետիկի և Ջենովայի հանրապետությունները գլխավորողների տիտղոսը), սուրբ իմաստության թանգարանի և ստորգետնյա դղյակի մասին։ Բանաստեղծությունը մատնանշում է [[Վենետիկ]]ը։ Մկրտության ավազանի մոտ Լենգդոնը և Սիենան հանդիպում են իրենց հետևող ցանով պատված դեմքով անձնավորությանը։ Նա ներկայանում է որպես Ջոնաթան Ֆերիս՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության անդամ։ Վենետիկի ճանապարհին Ֆերիսը կորցնում է գիտակցությունը, և նրա մոտ սկսվում է ներքին արնահոսություն։ Լենգդոնը հասկանում է, որ վերջինս վարակված է Զոբրիստի ստեղծած վիրուսով։ Նա կռահում է, որ փնտրում է վիրուսի աղբյուրը, և պրոֆեսորի խելամտությունից է կախված մարդկության ճակատագիրը։ Ռոբերտ Լենգդոնը պարզում է, որ Զոբրիստը, ով մեկ շաբաթ առաջ ինքնասպանություն էր գործել, հիանալի գիտնական էր և Դանթեի ֆանատիկոս։ Գիտնականը ստեղծել էր նոր կենսաբանական վիրուս, որը կվոչնչացնի երկրագնի բնակչության մեծ մասը՝ աշխարհի գերբնակեցման խնդիրը լուծելու համար՝ փաստարկ բերելով ահեղ դատաստանի օրը։ Կոնսորցիումի ղեկավարը՝ դավաճանելով կանոնները,դիտում է Զոբրիստի ստեղծած հոլովակը վիրուսի մասին։ Սարսափելով իր տեսածից զանգահարում է սինսկիին։ Վենետիկում Լենգոնը պարզում է, որ դոժի գերեզմանը գտնվում է Ստամբուլում։ Լենգդոնը հանդիպում է Կոնսորցիումի ղեկավարի և Սինսկու հետ։ Նրանք Ռոբերտին ցույց են տալիս Զոբրիստի տեսահոլովակը, որտեղ ցուցադրված է վիրուսի գտնվելու վայրը․ այն պլաստիկ պարկի մեջ է, ջրի մեջ իջեցված։ Երբ պարկի միջինը լուծվի ջրի հետ, այն կվարաքվի վիրուսով։ Լենգդոնը պարզում է, որ իր գլխի վնասվածքը խաբկանք է եղել։ Կոնսորցիումի աշխատակիցները դեղորայքի միջոցով առաջացրել են Լենգդոնի մոտհշողության կորուստ։ Այս ամենը արվել էր նրա համար, որպեսզի լենգդոնը վստահի Սիենաին և վերադարձն գլանակը։ Իսկ Սիենանիր հերթին օգտագործում էր Լենգդոնին, որպեսզի գտնի բիրուսի աղբյուրը։ Լենգդոնը մեկնում է Ստամբուլ, սակայն նրաջանքերը ապարդյուն են լինում։ Պարկն արդեն լուծվել է ջրի մեջ և վիրուսը տարածվել։ Սիենան Լենգդոնին պատմում է Զոբրիստի նամակի մասին, որտեղ ասվում էր, որ գենետիկական վիուսը մարդկության որոշ հատվածում կառաջացնի անծնելիություն։ Այսպիսով կլուծվի երկրագնդի գերբնակեցման խնդիրը, ըստ գիտնականի՝ չվնասելով մարդկությանը։ Սիենան վախենում էր, որ վիրուսը, ընկնելով այլ մարդկանց ձեռքերում, կօգտագործվի որպես զենք, այդ իսկ պատճառով ցանկանում էր այն վերացնել, սակայն ուշանում է։ == Կերպարներ == * '''Ռոբերտ Լենգդոն''' - Սիմվոլիկայի պրոֆեսոր Հարվարդի համալսարանում * '''Բերտրանդ Զոբրիստ''' - Հանճարեղ գիտնական, որը տարված է Դանթեի Դժոխքով։ Նա մտադիր է աշխարհի գերբնակության խնդիրը լուծել՝ վիրուս տարածելով։ * '''Սիենա Բրուքս''' - Բժիշկ, Զոբրիստի նախկին սիրուհին։ Նա աշխատել է նաև Կոնսորցիումի համար։ Նա օգնում է Լենգդոնին գտնել Զոբրիստի ստեղծած վիրուսը,սակայն նրա հարաբերությունները գիտնականի հետ, կասկած են հարուցում մինչև վեպի ավարտը։ Նա Զոբրիստի հավատարիմ աշակերտն էր և ցանկանում էր ձեռք բերել վիրուսը՝ նախքան այն կնկներ այլ մարդկանց ձեռքը։ Նա կարծում էր, որ Առողջապահության միջազգային կազմակերպությունը կօգտագործի Զոբրիստի վիրուսը որպես զենք։ Այդ իսկ պատճառով նա օգտագործում է Լենգդոնին և Կոնսորցիումը Դժոխքի քարտեզով վիրուսի շպիկենտրոնը գտնելու համար։ * '''Էլիզաբեթ Սինսկի''' - Առողջապահության միջազգային կազմակերպության ղեկավարը, ով վարձում է Լենգդոնին Զոբրիստի վիրուսը գտնելու համար * '''Շեֆ''' - Կոնսորցիումի ղեկավարը։ Նա փորձում է իրականացնել Զոբրիստի ցանկությունը։ Երբ նա հասկանում է, որ օգնում էր Զոբրիստին բիոլոգիական ահաբեկչության մեջ, սկսում է օգնել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը գտնել վիրուսը։ * '''Վայենթա''' - Ֆլորենցիայում Կոնսորցիումի գործակալ, որին հրամայված էր հետևել Լենգդոնին * '''Կրիստոֆ Բրյուդեր''' - Հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման Եվրոպական կենտրոնի ղեկավար։ * '''Մարտա Ալվարես''' - Պալացցո Վեկոի աշխատակիցը Ֆլորենցիայում։ Նա օգնում է Լենգդոնին Դանթեի գտնելու Դանթեի հետմահյան դիմակը * '''Ինյացիո Բուզոնի''' - Արվեստագետ, օգնում է Լենգդոնին Դանթեի դիմակը գտնելու հարցում։ Մահանում է սրտի կաթվածից մինչ վեպի իրադարձությունները * '''Ջոնաթան Ֆերիս''' - Կոնսորցիումի գործակալ։ * '''Էտորե Վիո''' - Վենետիկում Սուրբ Մարկոս բազիլիկի կուրատոր * '''Միրսաթ''' - Սուրբ Սոֆիայի էքսկուրսավար Ստամբուլում == Մարքեթինգ == Դեն Բրաունը իր գրքի մասին առաջին անգամ հայտնել է իր կայքում [[2013 թվական]]ի [[հունվարի 15]]<ref>{{cite news |title='Da Vinci Code' Author Dan Brown Reveals 'Inferno,' Crashes Site |first=Christopher John |last=Farley |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2013/01/15/da-vinci-code-author-dan-brown-reveals-title-to-new-novel-inferno/ |newspaper=The Wall Street Journal |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>, այն բանից հետո, երբ խնդրել էր ընթերցողներին ստեղծելու թվային խճանկարը լրատվամիջոցների ներկայացնելու համար<ref>{{cite news |title=Dan Brown's Da Vinci Code sequel Inferno revealed by readers |first=Alison |last=Flood |url=http://www.guardian.co.uk/books/2013/jan/15/dan-brown-new-novel-may |newspaper=The Guardian |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013 |location=London}}</ref>։ 2013 թվականի փետրվարի վերջին հրապարակում է գրքի կազմի խճանկարը, որտեղ պատկերված էր Սանտա մարիա դել Ֆյորի բազիլիկը<ref>{{cite news|title=Dan Brown's book cover reveal: It's 'Da Vinci Code'-y!|url=http://www.latimes.com/features/books/jacketcopy/la-et-jc-dan-brown-inferno-book-cover-reveal-da-vinci-code-20130220,0,2131190.story|publisher=Los Angeles Times|accessdate=փետրվարի 22, 2013|first=Carolyn|last=Kellogg|date=փետրվարի 20, 2013}}</ref> : Մարտի 17 հեղինակը հրապարակում է «Ինֆեռնոի» առաջին գլուխը էլեկտրոնային տարպերակով։ Գիրքը թարգմանվել է ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, հունարեն, գերմաներեն, իսպաներեն,իտալերեն, չեխերեն, պորտուգալերեն, շվեդերեն և այլ լեզուներով միաժամանակյա հրատարակման համար։ Հրատարակիչները վարձել քին 11 թարգմանիչներ, ողքեր միաժամանակ թարգմանել են գիրքը տարբեր լեզուներով։ «Ինֆեռնոն» առաջին հրատարակությունից 3 ամիս հետո թարգմանվել է նաև պարսկերեն լեզվով<ref>Walker, Tim (7 May 2013) [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html "Real Inferno for Dan Brown translators who toil in underground bunker to decode his latest book"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330104441/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html |date=2014-03-30 }}. ''The Independent''</ref>։ [[2014 թվական]]ի հունվարին միաժամանակ թարգմանվել է նաև սերբերեն, խորվաթերեն և ադրբեջաներեն լեզուներով։ == Հայերեն թարգմանություն == [[Պատկեր:Presentation-of-Dan-Brown-Inferno-poster1.jpg|300px|մինի|աջից]] «Զանգակ» հրատարակչության նախաձեռնությամբ եւ Վահե Արսենի թարգմանությամբ [[2015 թվական]]ին հայերենով լույս է տեսել մինչ օրս 52 լեզվով թարգմանված և 19 միլիոն օրինակով հրատարակված Դեն Բրաունի ժամանակակից թրիլլերը՝ «Ինֆեռնո»-ն<ref>{{cite web|author=|url=http://granish.org/dan-brown-inferno/|title=Գրանիշ գրական համայնք}}</ref>։ == Ֆիլմ == {{հիմնական|Ինֆեռնո (ֆիլմ, 2016)}} Դեն Բրաունի գրքի հիման վրա ռեժիսոր [[Ռոն Հովարդ]]ը նկարահանել է «[[Ինֆերնո (ֆիլմ, 2016)|Ինֆեռնո]]» ամերիկյան թրիլլերը, որի պրեմիերան կայացել [[2016 թվական]]ի հոկտեմբերին<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Ֆիլմը «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (ֆիլմ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» ([[2006 թվական]]) և «[[Հրեշտակներ ու հրեշներ]]» ([[2009 թվական]]) ֆիլմերի շարունակությունն է, որոնք նույնպես նկարահանել է Ռոն Հովարդը։ Իրադարձուդյունների կենտրոնում կրկին հայտնվում է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը, որի դերը կատարում է [[Թոմ Հենքս]]ը<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Նկարահանումները սկսվել են [[2015 թվական]]ի [[ապրիլի 27]]` [[Վենետիկ]]ում,[[Իտալիա]], և եզրափակվեցին [[2015 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/08/sony-pictures-locks-tom-hanks-ron-howard-for-april-inferno-start-825270/ |title=Sony Pictures Locks Tom Hanks, Ron Howard For April ‘Inferno’ Start |date=օգոստոսի 26, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=օգոստոսի 26, 2014}}</ref>։ === Դերերում === {| class="wikitable" |- ! Դերասան!! Դերակատարում |- | [[Թոմ Հենքս]] || Ռոբերտ Լենգդոն |- | [[Ֆելիսիթի Ջոնս]] || Սիենա Բրուքս<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/12/felicity-jones-in-early-talks-to-join-tom-hanks-in-inferno-1201306020/|title=Felicity Jones In Early Talks To Join ‘Inferno’ With Tom Hanks|date=Dec 6, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=Dec 2, 2014}}</ref> |- | Սիդսե Բաբետ Քնունսեն || Էլիզաբեթ Սինսկի<ref>[http://deadline.com/2015/02/inferno-movie-omar-sy-irrfan-khan-sidse-babett-knudsen-dan-brown-1201375352/ ‘Inferno’ Movie Adds Omar Sy & More As Cast Goes Global | Deadline<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |- | Հան իրֆան|| Հարրի Սիմս<ref>{{Cite web |url=http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |title=Irrfan Khan to work with Tom Hanks in Inferno<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2016-04-20 |archive-date=2015-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906155445/http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |dead-url=yes }}</ref> |- | Օմար Սի|| Քրիսըոֆ Բրյուդեր |- | [[Բեն Ֆոսթեր (դերասան)|Բեն Ֆոսթեր]]|| Բերտրան Զոբրիստ<ref>{{cite web|last=Kit|first=Borys|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/ben-foster-joining-tom-hanks-780379|title=Ben Foster Joining Tom Hanks in 'Inferno' (Exclusive)|date=10 մարտի, 2015|accessdate=10 մարտի, 2015|}}</ref> |- | Անա Ուլարու || Վայնեթա |} === Արտադրություն === [[Sony Pictures]] ընկերությունը, որը նախկինում զբաղվում էր Դեն Բրաունի նախորդ վեպերի էկրանավորմամբ, կզբաղվի նաև այս վեպի էկրանավորմամբ<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}}</ref>։ === Քասթինգ === [[2014 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 2]] Ֆելիսիթի Ջոնսը սկսեց բանակցություններ վարել ֆիլմի նկարահանման մասին, որպեսզի կատարի գլխավոր հերոսուհի Սիենա Բրուքսի դերը։ Փետրվարին հոլիվուդյան դերասան Իրֆան Հանը տանձնեց Կոնսորցիում կազմակերպության ղեկավարի՝ Հարրի Սիմսի դերը։ Դանիացի դերասանուհի Սիդսե Բաբեթ Կնուդսենը կկատարի Էլիզաբեթ Սինսկի դերը։ == Քննադատություն == «Ինֆեռնոն» ստացավ տարբեր ակնարկներ քննադադների կողմից։ [[Նյու Յորք Թայմս]] գովել է գիրքը նրանում առկա բազմաթիվ հնարքների համար<ref>{{cite news |first=Janet |last=Maslin |title=On a Scavenger Hunt to Save Most Humans |url=http://www.nytimes.com/2013/05/13/books/inferno-by-dan-brown.html?pagewanted=all&_r=0 |work=The New York Times |date=2013-05-12 |accessdate=2013-05-12}}</ref>։ Այլ ակնարկները առավել բացասական էին։ Անկախ քննադատ Ջեյմս Քիդը խիստ քննադատության է ենթարկել գիրքը՝ գրելով, որ ստեղծագործության մեջ իրադարձությունները սահմանափակում են երևակայությունը, ինչը հեղինակի անփորձության հետևանքն է<ref>{{cite news|last=Kidd|first=James|title=Review: Inferno, By Dan Brown|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/review-inferno-by-dan-brown-8640760.html|publisher=''[[The Independent]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013|location=London|date=հունիսի 1, 2013}}</ref>։ Բոստոն Գլոբսի ներկայացուցիչ Չաք Լեդին նշել է, որ գիրքը առավել հաջողված է իր նախորդներից<ref>{{cite web|last=Leddy|first=Chuck|title=‘Inferno’ by Dan Brown|url=http://www.bostonglobe.com/arts/books/2013/05/26/book-review-inferno-dan-brown/TPxCswZpdIqLrkZHarRcYM/story.html|publisher=''[[The Boston Globe]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Սեմրա Ամիրը քննադատել է գիրքը՝ նշելով, որ Բրաունի գիրքը ձանձրալի է, սակայն հեղինակին հաջողվում է լարված պահել ընթերցողին<ref>{{cite web|last=Amir|first=Samra|title=Book review: Dan Brown's Inferno - to hell with it|url=http://tribune.com.pk/story/559153/book-review-dan-browns-inferno-to-hell-with-it/|publisher=''[[The Express Tribune]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Ինֆեռնոն քննարկվել է նաև ակադեմաիական բանավեճերի ժամանակ<ref>Zwart H. (2014) Viral pandemics, Transhumanism and bio-art gadgets: a Lacanian reading of Dan Brown’s Inferno. Psychoanalytische Perspectieven, 32, 4: 367-403</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Վիքիքաղվածք|Ինֆեռնո}} * [http://zangak.am/product_info.php?products_id=1247&language=am Ինֆեռնո, «Զանգակ» հրատարակչություն] * [http://danbrown.com/inferno/ Official website] * [http://www.inferno-guide.net/prologue/ An ''Inferno'' guide with places, artworks, history and people mentioned in the book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150303214812/http://www.inferno-guide.net/prologue/ |date=2015-03-03 }} * [http://www.florenceinferno.com/ Florence ''Inferno''] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:2013 վեպեր]] [[Կատեգորիա:Դեն Բրաունի վեպեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն վեպեր]] [[Կատեգորիա:Էկրանավորված ամերիկյան վեպեր]] krqcy1a8fogjhzee3bzokgltem4nvtc 8486602 8486601 2022-08-10T15:31:50Z ArmSirius 64149 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Ինֆեռնո (վեպ).jpg }} '''Ինֆեռնո''', ամերիկացի գրող [[Դեն Բրաուն]]ի միստիկ [[թրիլլեր]], որը վաճառքի է դուրս եկել [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]]։ Սա հեղինակի թվով չորրորդ գիրքն է, որտեղ գլխավոր հերոսը [[Ռոբերտ Լենգդոն]]ն է։ Վեպը հաջորդում է [[Հրեշտակներ և հրեշներ (վեպ)|«Հրեշտակներ և հրեշներ»]], «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (վեպ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» գրքերին<ref>{{cite web |url=http://theweek.com/article/index/238850/dan-brownsnbspinferno-everything-we-know-so-far |title=Դեն Բրաուն ''Ինֆեռնո''|last=Մեսլոու|first=Սքոթ |date=փետրվարի 20, 2013 |publisher=The Week |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Գիրքը հրատարակվել է [[2013 թվական]]ի [[մայիսի 14]] {{lang-en|Doubleday (publisher)}} հրատարակչությունում<ref>{{cite web |url=http://abcnews.go.com/blogs/entertainment/2013/01/new-dan-brown-novel-inferno-set-for-may-release/ |title=Դեն Բրաունի նոր Վեպը, ‘Ինֆեռնո,’|last=Մքլաուլին|first=Էրին |date=հունվարի 15, 2013 |publisher=ABC News |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>։ Հրատարակումից հետո շուրջ տասնմեկ շաբաթ գիրքը գրավել է [[Նյու Յորք Թայմս]] ամսագրի լավագույն վաճառվող ({{lang-en|bestseller}}) գրքերի ցանկում առաջին հորիզոնականը։ == Սյուժե (դիպաշար) == [[Հարվարդի համալսարան]]ի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը արթնանում է հիվանդանոցում վիրավոր գլխով և չի հիշում, թե ինչ է կատարվել իր հետ մոտակա մի քանի օրը։ Վերջին հիշողություններով նա պետք է գտնվեր Հարվարդի համալսարանում, սակայն շուտով հասկանում է, որ [[Ֆլորենցիա]]յում է։ Սիեննա Բրուկսը՝ նրան զննող բժիշկներից մեկը, հայտնում է, որ Ռոբերտ Լենգդոնը ուղեղի ցնցում է ստացել ատրճանակի կրակոցից և հայտնվել շտապօգնության բաժանմունքում։ Պրոֆեսորին հետապնդում է կին մարդասպանը՝ Վայենթա անունով։ Նա ներխուժում է հիվանդանոց, սպանում է բժիշկներից մեկին, իսկ Ռոբերտին ու Սիենային հաջողվում է փախչել հիվանդանոցից և թաքնվել վերջինիս տանը։ Այն բանից հետո, երբ Սիենան պատմում է Լենգդոնին իր հիվանդանոցում հայտնվելու մանրամասները, պրոֆեսորը իր վերարկուի գրպանում գտնում է կենսաբանական գլան, որն իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում, և դիմում է [[ԱՄՆ]]-ի հյուպատոսություն։ Այնտեղից հայտնում են, որ պրոֆեսորին երկար ժամանակ է ինչ փնտրում են, և խնդրում են հայտնել գտնվելու վայրը։ Սիենայի խորհրդով, Ռոբերտը հայտնում էլ մոտակա մեկ այլ փողոցի հասցե, որպեսզի Սիենային զերծ պահի ստեղծված տարօրինակ իրավիճակից։ Որոշ ժամանակ անց Ռոբերտը նշված հասցեում տեսնում է զինված Վայենթաին և հասկանում է, որ ԱՄՆ-ի կառավարությունը ցանկանում է սպանել իրեն։ Ռոբերտ Լենգդոնը գալիս է այն եզրակացության, որ իր միակ փրկությունը գլանի գաղտնիքը բացահայտնելն է։ Նա որոշում է բացել բեռնարկղը և այնտեղ գտնում է միջնադարյան ոսկորե գլանակ՝ բարձր տեխնոլոգիայով հագեցած պրոեկտրով, որը ցույց է տալիս [[Բոտիչելլի]]ի Դժոխքի քարտեզի փոփոխված տարբերակը։Քարտեզի ներքևի մասում գրված էին հետևյալ բառերը.«{{lang-en|The truth can be glimpsed only through the eyes of death.}}<nowiki/>» («Ճշմարտությունը կարող է երևալ մահվան աչքերում»)։ Հանկարծակի ոստիկանության զինված ուժերը շրջափակում են Սիենայի տունը, իսկ Լենգդոնը վերջինիս հետ կարողանում է աննկատ փախչել։ [[Պատկեր:Firenze Palazzo della Signoria, better known as the Palazzo Vecchio.jpg|մինի]] Ռոբերտն ու Սիենան շարժվում են դեպի Հին քաղաք՝ համոզված լինելով, որ գլանակը ընդհանուր կապ ունի [[Դանթե]]ի հետ։ Սակայն նրանք նկատում են, որ Ֆլորենցիայի ոստիկանությունը շրջափակել է բոլոր կամուրջները և նրանց է փնտրում։ Նրանք թաքնվում են Մեդիչիի այգիներում։ Մինչ ոստիկանությունը փորձում է ուղղաթիռներով գտնել նրանց, Լենգդոնը կռահում է, թե ինչ է ծածկագրված նկարի պրոյեկցիայի վրա։ Հուշումը մատնանշում է որմնանկարը, իսկ թանգարանը, որտեղ այն կախված է, գտնվում է Հին քաղաքում։ Լենգդոնին և Սիենային շրջափակում է ոստիկանությունը, սակայն պրոֆեսորի խորահմտության շնորհիվ, որին քաջ ծանոթ է Մեդիչիի ժամանակաշրջանի իտալական դղյակների ճարտարապետությունը, նրանք կարողանում են դուրս գալ թակարդից։ Սակայն Կոնսորցիումի գործակալը շարունակում է նրանց հետևել։ Լենգդոնին հաջողվում է հասնել մանրանկարի մոտ, որտեղ նրան ճանաչում է թանգարանի հսկիչը։ Նա վստահեցնում է, որ նախորդ օրը տեսել է պրոֆեսորին այստեղ իր ընկերոջ՝ իտալացի արվեստագետ Բուզոնիի հետ։ Նրան նայում էին Դանթեյի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հասկանում է, թե ինչ է նշանակում նկարի պրոյեկցիայի արտահայտությունը։ Իսկ երբ Լենգդոնը խնդրում է հսկիչին ցույց տալ Դանթեի դիմակը, պարզվում է, որ այն գողացված է։ Վերահսկող նկարահանող սարքերը ֆիքսել էին, թե ինչպես են Լենգդոնը և Բուզոնին գողանում Դանթեի հետմահյա դիմակը։ Լենգդոնը հսկիչից իմանում է, որ դիմակը պատկանում է մեծահարուստ գիտնական Բերտրան Զոբրիստին։ Սիենան տեղյակ է լինում նրա համամարդկային ապոկալիպսիսի տեսության մասին։ Հսկիչը ոստիկանություն է կանչում։ Լենգդոնը ոչ մի կերպ չի կարողանում հիշել, թե որտեղ է դիմակը։ Թանգարանի հսկիչը զանգահարում է Բուզոնիի քարտուղարուհուն, և պարզվում է, որ վերջինս մահացել է նախորդ օրը սրտի կաթվածից, սակայն մահվանից առաջ Ռոբերտին հաղորդագրություն է թողել։ Բուզոնիի քարտուղարուհին փոխանցում էլ Լենգդոնին հաղորդագրությունը, որտեղ ծածկագրված էր դիմակի գտնվելու վայրը։ Թանգարանը շրջափակում են ոստիկանները, սակայն Լենգդոնն ու Սիենան կրկին կարողանում են փախչել և սկսում են փնտրել դիմակը։ [[Պատկեր:Florenca146.jpg|մինի|Ֆլորենցիա, Դրախտի դարպասներ]] Ճանապարհին Սիենան պատմում է Ռոբերտին Զոբրիստի և նրա ցանկության մասին՝ օգտագործել գենետիկան մարդկության վերացման նպատակով։ Բուզոնիի հուշումը Լենգդոնին բերում է քաղաքի հին մկրտության ավազանի մոտ, որտեղ մկրտվել է Դանթեն։ Նրանք շեղում են հսկիչի ուշադրությունը, մուտք են գործում և գտնում են դիմակը։ Դիմակի ներսի մասը պատված էր կտավի նախաներկով։ Մաքրելով այն՝ Լենգդոնը հայտնաբերում է բանաստեղծություն, որտեղ իշատակվում է դավաճան դոժի (հին Վենետիկի և Ջենովայի հանրապետությունները գլխավորողների տիտղոսը), սուրբ իմաստության թանգարանի և ստորգետնյա դղյակի մասին։ Բանաստեղծությունը մատնանշում է [[Վենետիկ]]ը։ Մկրտության ավազանի մոտ Լենգդոնը և Սիենան հանդիպում են իրենց հետևող ցանով պատված դեմքով անձնավորությանը։ Նա ներկայանում է որպես Ջոնաթան Ֆերիս՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության անդամ։ Վենետիկի ճանապարհին Ֆերիսը կորցնում է գիտակցությունը, և նրա մոտ սկսվում է ներքին արնահոսություն։ Լենգդոնը հասկանում է, որ վերջինս վարակված է Զոբրիստի ստեղծած վիրուսով։ Նա կռահում է, որ փնտրում է վիրուսի աղբյուրը, և պրոֆեսորի խելամտությունից է կախված մարդկության ճակատագիրը։ Ռոբերտ Լենգդոնը պարզում է, որ Զոբրիստը, ով մեկ շաբաթ առաջ ինքնասպանություն էր գործել, հիանալի գիտնական էր և Դանթեի ֆանատիկոս։ Գիտնականը ստեղծել էր նոր կենսաբանական վիրուս, որը կվոչնչացնի երկրագնի բնակչության մեծ մասը՝ աշխարհի գերբնակեցման խնդիրը լուծելու համար՝ փաստարկ բերելով ահեղ դատաստանի օրը։ Կոնսորցիումի ղեկավարը՝ դավաճանելով կանոնները,դիտում է Զոբրիստի ստեղծած հոլովակը վիրուսի մասին։ Սարսափելով իր տեսածից զանգահարում է սինսկիին։ Վենետիկում Լենգոնը պարզում է, որ դոժի գերեզմանը գտնվում է Ստամբուլում։ Լենգդոնը հանդիպում է Կոնսորցիումի ղեկավարի և Սինսկու հետ։ Նրանք Ռոբերտին ցույց են տալիս Զոբրիստի տեսահոլովակը, որտեղ ցուցադրված է վիրուսի գտնվելու վայրը․ այն պլաստիկ պարկի մեջ է, ջրի մեջ իջեցված։ Երբ պարկի միջինը լուծվի ջրի հետ, այն կվարաքվի վիրուսով։ Լենգդոնը պարզում է, որ իր գլխի վնասվածքը խաբկանք է եղել։ Կոնսորցիումի աշխատակիցները դեղորայքի միջոցով առաջացրել են Լենգդոնի մոտհշողության կորուստ։ Այս ամենը արվել էր նրա համար, որպեսզի լենգդոնը վստահի Սիենաին և վերադարձն գլանակը։ Իսկ Սիենանիր հերթին օգտագործում էր Լենգդոնին, որպեսզի գտնի բիրուսի աղբյուրը։ Լենգդոնը մեկնում է Ստամբուլ, սակայն նրաջանքերը ապարդյուն են լինում։ Պարկն արդեն լուծվել է ջրի մեջ և վիրուսը տարածվել։ Սիենան Լենգդոնին պատմում է Զոբրիստի նամակի մասին, որտեղ ասվում էր, որ գենետիկական վիուսը մարդկության որոշ հատվածում կառաջացնի անծնելիություն։ Այսպիսով կլուծվի երկրագնդի գերբնակեցման խնդիրը, ըստ գիտնականի՝ չվնասելով մարդկությանը։ Սիենան վախենում էր, որ վիրուսը, ընկնելով այլ մարդկանց ձեռքերում, կօգտագործվի որպես զենք, այդ իսկ պատճառով ցանկանում էր այն վերացնել, սակայն ուշանում է։ == Կերպարներ == * '''Ռոբերտ Լենգդոն''' - Սիմվոլիկայի պրոֆեսոր Հարվարդի համալսարանում * '''Բերտրանդ Զոբրիստ''' - Հանճարեղ գիտնական, որը տարված է Դանթեի Դժոխքով։ Նա մտադիր է աշխարհի գերբնակության խնդիրը լուծել՝ վիրուս տարածելով։ * '''Սիենա Բրուքս''' - Բժիշկ, Զոբրիստի նախկին սիրուհին։ Նա աշխատել է նաև Կոնսորցիումի համար։ Նա օգնում է Լենգդոնին գտնել Զոբրիստի ստեղծած վիրուսը,սակայն նրա հարաբերությունները գիտնականի հետ, կասկած են հարուցում մինչև վեպի ավարտը։ Նա Զոբրիստի հավատարիմ աշակերտն էր և ցանկանում էր ձեռք բերել վիրուսը՝ նախքան այն կնկներ այլ մարդկանց ձեռքը։ Նա կարծում էր, որ Առողջապահության միջազգային կազմակերպությունը կօգտագործի Զոբրիստի վիրուսը որպես զենք։ Այդ իսկ պատճառով նա օգտագործում է Լենգդոնին և Կոնսորցիումը Դժոխքի քարտեզով վիրուսի շպիկենտրոնը գտնելու համար։ * '''Էլիզաբեթ Սինսկի''' - Առողջապահության միջազգային կազմակերպության ղեկավարը, ով վարձում է Լենգդոնին Զոբրիստի վիրուսը գտնելու համար * '''Շեֆ''' - Կոնսորցիումի ղեկավարը։ Նա փորձում է իրականացնել Զոբրիստի ցանկությունը։ Երբ նա հասկանում է, որ օգնում էր Զոբրիստին բիոլոգիական ահաբեկչության մեջ, սկսում է օգնել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը գտնել վիրուսը։ * '''Վայենթա''' - Ֆլորենցիայում Կոնսորցիումի գործակալ, որին հրամայված էր հետևել Լենգդոնին * '''Կրիստոֆ Բրյուդեր''' - Հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման Եվրոպական կենտրոնի ղեկավար։ * '''Մարտա Ալվարես''' - Պալացցո Վեկոի աշխատակիցը Ֆլորենցիայում։ Նա օգնում է Լենգդոնին Դանթեի գտնելու Դանթեի հետմահյան դիմակը * '''Ինյացիո Բուզոնի''' - Արվեստագետ, օգնում է Լենգդոնին Դանթեի դիմակը գտնելու հարցում։ Մահանում է սրտի կաթվածից մինչ վեպի իրադարձությունները * '''Ջոնաթան Ֆերիս''' - Կոնսորցիումի գործակալ։ * '''Էտորե Վիո''' - Վենետիկում Սուրբ Մարկոս բազիլիկի կուրատոր * '''Միրսաթ''' - Սուրբ Սոֆիայի էքսկուրսավար Ստամբուլում == Մարքեթինգ == Դեն Բրաունը իր գրքի մասին առաջին անգամ հայտնել է իր կայքում [[2013 թվական]]ի [[հունվարի 15]]<ref>{{cite news |title='Da Vinci Code' Author Dan Brown Reveals 'Inferno,' Crashes Site |first=Christopher John |last=Farley |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2013/01/15/da-vinci-code-author-dan-brown-reveals-title-to-new-novel-inferno/ |newspaper=The Wall Street Journal |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013}}</ref>, այն բանից հետո, երբ խնդրել էր ընթերցողներին ստեղծելու թվային խճանկարը լրատվամիջոցների ներկայացնելու համար<ref>{{cite news |title=Dan Brown's Da Vinci Code sequel Inferno revealed by readers |first=Alison |last=Flood |url=http://www.guardian.co.uk/books/2013/jan/15/dan-brown-new-novel-may |newspaper=The Guardian |date=հունվարի 15, 2013 |accessdate=փետրվարի 22, 2013 |location=London}}</ref>։ 2013 թվականի փետրվարի վերջին հրապարակում է գրքի կազմի խճանկարը, որտեղ պատկերված էր Սանտա մարիա դել Ֆյորի բազիլիկը<ref>{{cite news|title=Dan Brown's book cover reveal: It's 'Da Vinci Code'-y!|url=http://www.latimes.com/features/books/jacketcopy/la-et-jc-dan-brown-inferno-book-cover-reveal-da-vinci-code-20130220,0,2131190.story|publisher=Los Angeles Times|accessdate=փետրվարի 22, 2013|first=Carolyn|last=Kellogg|date=փետրվարի 20, 2013}}</ref> : Մարտի 17 հեղինակը հրապարակում է «Ինֆեռնոի» առաջին գլուխը էլեկտրոնային տարպերակով։ Գիրքը թարգմանվել է ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, հունարեն, գերմաներեն, իսպաներեն,իտալերեն, չեխերեն, պորտուգալերեն, շվեդերեն և այլ լեզուներով միաժամանակյա հրատարակման համար։ Հրատարակիչները վարձել քին 11 թարգմանիչներ, ողքեր միաժամանակ թարգմանել են գիրքը տարբեր լեզուներով։ «Ինֆեռնոն» առաջին հրատարակությունից 3 ամիս հետո թարգմանվել է նաև պարսկերեն լեզվով<ref>Walker, Tim (7 May 2013) [http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html "Real Inferno for Dan Brown translators who toil in underground bunker to decode his latest book"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330104441/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/real-inferno-for-dan-brown-translators-who-toil-in-underground-bunker-to-decode-his-latest-book-8604095.html |date=2014-03-30 }}. ''The Independent''</ref>։ [[2014 թվական]]ի հունվարին միաժամանակ թարգմանվել է նաև սերբերեն, խորվաթերեն և ադրբեջաներեն լեզուներով։ == Հայերեն թարգմանություն == [[Պատկեր:Presentation-of-Dan-Brown-Inferno-poster1.jpg|300px|մինի|աջից]] «Զանգակ» հրատարակչության նախաձեռնությամբ եւ Վահե Արսենի թարգմանությամբ [[2015 թվական]]ին հայերենով լույս է տեսել մինչ օրս 52 լեզվով թարգմանված և 19 միլիոն օրինակով հրատարակված Դեն Բրաունի ժամանակակից թրիլլերը՝ «Ինֆեռնո»-ն<ref>{{cite web|author=|url=http://granish.org/dan-brown-inferno/|title=Գրանիշ գրական համայնք}}</ref>։ == Ֆիլմ == {{հիմնական|Ինֆեռնո (ֆիլմ, 2016)}} Դեն Բրաունի գրքի հիման վրա ռեժիսոր [[Ռոն Հովարդ]]ը նկարահանել է «[[Ինֆերնո (ֆիլմ, 2016)|Ինֆեռնո]]» ամերիկյան թրիլլերը, որի պրեմիերան կայացել [[2016 թվական]]ի հոկտեմբերին<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Ֆիլմը «[[Դա Վինչիի ծածկագիրը (ֆիլմ)|Դա Վինչիի ծածկագիրը]]» ([[2006 թվական]]) և «[[Հրեշտակներ ու հրեշներ]]» ([[2009 թվական]]) ֆիլմերի շարունակությունն է, որոնք նույնպես նկարահանել է Ռոն Հովարդը։ Իրադարձուդյունների կենտրոնում կրկին հայտնվում է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ռոբերտ Լենգդոնը, որի դերը կատարում է [[Թոմ Հենքս]]ը<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}} </ref>։ Նկարահանումները սկսվել են [[2015 թվական]]ի [[ապրիլի 27]]` [[Վենետիկ]]ում,[[Իտալիա]], և եզրափակվեցին [[2015 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/08/sony-pictures-locks-tom-hanks-ron-howard-for-april-inferno-start-825270/ |title=Sony Pictures Locks Tom Hanks, Ron Howard For April ‘Inferno’ Start |date=օգոստոսի 26, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=օգոստոսի 26, 2014}}</ref>։ === Դերերում === {| class="wikitable" |- ! Դերասան!! Դերակատարում |- | [[Թոմ Հենքս]] || Ռոբերտ Լենգդոն |- | [[Ֆելիսիթի Ջոնս]] || Սիենա Բրուքս<ref>{{cite web |url=http://deadline.com/2014/12/felicity-jones-in-early-talks-to-join-tom-hanks-in-inferno-1201306020/|title=Felicity Jones In Early Talks To Join ‘Inferno’ With Tom Hanks|date=Dec 6, 2014 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=Dec 2, 2014}}</ref> |- | Սիդսե Բաբետ Քնունսեն || Էլիզաբեթ Սինսկի<ref>[http://deadline.com/2015/02/inferno-movie-omar-sy-irrfan-khan-sidse-babett-knudsen-dan-brown-1201375352/ ‘Inferno’ Movie Adds Omar Sy & More As Cast Goes Global | Deadline<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |- | Հան իրֆան|| Հարրի Սիմս<ref>{{Cite web |url=http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |title=Irrfan Khan to work with Tom Hanks in Inferno<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2016-04-20 |archive-date=2015-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906155445/http://www.hindustantimes.com/bollywood/irrfan-khan-to-work-with-tom-hanks-in-inferno/article1-1317056.aspx |dead-url=yes }}</ref> |- | Օմար Սի|| Քրիսըոֆ Բրյուդեր |- | [[Բեն Ֆոսթեր (դերասան)|Բեն Ֆոսթեր]]|| Բերտրան Զոբրիստ<ref>{{cite web|last=Kit|first=Borys|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/ben-foster-joining-tom-hanks-780379|title=Ben Foster Joining Tom Hanks in 'Inferno' (Exclusive)|date=10 մարտի, 2015|accessdate=10 մարտի, 2015|}}</ref> |- | Անա Ուլարու || Վայնեթա |} === Արտադրություն === [[Sony Pictures]] ընկերությունը, որը նախկինում զբաղվում էր Դեն Բրաունի նախորդ վեպերի էկրանավորմամբ, կզբաղվի նաև այս վեպի էկրանավորմամբ<ref>{{cite web |url=http://www.deadline.com/2013/07/sony-dates-latest-dan-brown-movie-inferno-for-december-2015-will-come-before-lost-symbol/ |title=Tom Hanks And Ron Howard To Return For Next Dan Brown Movie ‘Inferno’; Sony Sets December 2015 Release Date |date=հուլիսի 16, 2013 |publisher=[[Deadline.com]] |accessdate=հուլիսի 16, 2013}}</ref>։ === Քասթինգ === [[2014 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 2]] Ֆելիսիթի Ջոնսը սկսեց բանակցություններ վարել ֆիլմի նկարահանման մասին, որպեսզի կատարի գլխավոր հերոսուհի Սիենա Բրուքսի դերը։ Փետրվարին հոլիվուդյան դերասան Իրֆան Հանը տանձնեց Կոնսորցիում կազմակերպության ղեկավարի՝ Հարրի Սիմսի դերը։ Դանիացի դերասանուհի Սիդսե Բաբեթ Կնուդսենը կկատարի Էլիզաբեթ Սինսկի դերը։ == Քննադատություն == «Ինֆեռնոն» ստացավ տարբեր ակնարկներ քննադադների կողմից։ [[Նյու Յորք Թայմս]] գովել է գիրքը նրանում առկա բազմաթիվ հնարքների համար<ref>{{cite news |first=Janet |last=Maslin |title=On a Scavenger Hunt to Save Most Humans |url=http://www.nytimes.com/2013/05/13/books/inferno-by-dan-brown.html?pagewanted=all&_r=0 |work=The New York Times |date=2013-05-12 |accessdate=2013-05-12}}</ref>։ Այլ ակնարկները առավել բացասական էին։ Անկախ քննադատ Ջեյմս Քիդը խիստ քննադատության է ենթարկել գիրքը՝ գրելով, որ ստեղծագործության մեջ իրադարձությունները սահմանափակում են երևակայությունը, ինչը հեղինակի անփորձության հետևանքն է<ref>{{cite news|last=Kidd|first=James|title=Review: Inferno, By Dan Brown|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/review-inferno-by-dan-brown-8640760.html|publisher=''[[The Independent]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013|location=London|date=հունիսի 1, 2013}}</ref>։ Բոստոն Գլոբսի ներկայացուցիչ Չաք Լեդին նշել է, որ գիրքը առավել հաջողված է իր նախորդներից<ref>{{cite web|last=Leddy|first=Chuck|title=‘Inferno’ by Dan Brown|url=http://www.bostonglobe.com/arts/books/2013/05/26/book-review-inferno-dan-brown/TPxCswZpdIqLrkZHarRcYM/story.html|publisher=''[[The Boston Globe]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Սեմրա Ամիրը քննադատել է գիրքը՝ նշելով, որ Բրաունի գիրքը ձանձրալի է, սակայն հեղինակին հաջողվում է լարված պահել ընթերցողին<ref>{{cite web|last=Amir|first=Samra|title=Book review: Dan Brown's Inferno - to hell with it|url=http://tribune.com.pk/story/559153/book-review-dan-browns-inferno-to-hell-with-it/|publisher=''[[The Express Tribune]]''|accessdate=հունիսի 12, 2013}}</ref>։ Ինֆեռնոն քննարկվել է նաև ակադեմաիական բանավեճերի ժամանակ<ref>Zwart H. (2014) Viral pandemics, Transhumanism and bio-art gadgets: a Lacanian reading of Dan Brown’s Inferno. Psychoanalytische Perspectieven, 32, 4: 367-403</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} == Արտաքին հղումներ == {{Վիքիքաղվածք|Ինֆեռնո}} * [http://zangak.am/product_info.php?products_id=1247&language=am Ինֆեռնո, «Զանգակ» հրատարակչություն] * [http://danbrown.com/inferno/ Official website] * [http://www.inferno-guide.net/prologue/ An ''Inferno'' guide with places, artworks, history and people mentioned in the book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150303214812/http://www.inferno-guide.net/prologue/ |date=2015-03-03 }} * [http://www.florenceinferno.com/ Florence ''Inferno''] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:2013 վեպեր]] [[Կատեգորիա:Դեն Բրաունի վեպեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն վեպեր]] [[Կատեգորիա:Էկրանավորված ամերիկյան վեպեր]] eqdmzmqckf1q0pdt90yq1fy26928z6k 0 703277 8486495 8255746 2022-08-10T12:24:52Z Armineaghayan 25187 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ավստրալիացի կինոդերասաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Դերասան|պատկեր = Nate Buzolic.jpg}} '''Նաթանիել Բուզոլիչ''' ({{lang-en|Nathaniel Buzolic}}, {{ԱԾ}}), ավստրալիացի դերասան։ Նա եղել է [[Nine Network]] հեռուստաալիքի [[The Mint]] հեռուստաշոուի հաղորդավարը, նա նաև կատարել է երկրորդական դեր [[BBC]]–ի [[Կապույտից դուրս|«Կապույտից դուրս»]] ([[2008]]) օճառային օպերայում։ Նա հայտնի է իր Կոլ Մայքլսոն դերով, [[The CW]] հեռուստաալիքի [[Վամպիրի օրագրերը|«Վամպիրի օրագրերը»]] և դրա սփին–օֆֆ [[Առաջնածինները (ֆիլմ)|«Առաջնածինները»]] հեռուստասերիալներում։ == Կարիերա == Բուզոլիչը նկարահանվել է [[Բոլորը սրբեր|«Բոլորը սրբեր»]] ([[2003]]), [[Տուն և հեռու|«Տուն և հեռու»]] ([[2002]]) հեռուստասերիալներում և կատարել է տիտրերում չնշված դեր [[Ջրի առնետներ|«Ջրի առնետներ»]] ([[2001]]) հեռուստասերիալում։ [[2011]] թվականին հայտարարվեց, որ Բուզոլիչը կատարելու է Կոլ Մայքլսոնի դերը [[The CW]] հեռուստաալիքի [[Վամպիրի օրագրերը|«Վամպիրի օրագրերը»]] հեռուստասերիալում<ref>{{cite web |author=|url=http://www.dailytelegraph.com.au/aussie-vampire-nathaniel-buzolic-told-bronze-up/story-e6freuy9-1226256183166 |title=Ավստրալիացի վամպիր Նաթանիել Բուզոլիչ |work=|publisher=|date=Հունվարի 29, 2012 |accessdate= Փետրվարի 6,2012}}</ref><ref>{{cite web |last=|first=|url=http://www.tvline.com/2011/12/tvline-items-nate-berkus-show-canceled-vampire-diaries-originals-season-3/ |title= Վամպիրի օրագրերի անձնակազմին միանում են նոր առաջնածիններ| |date= Դեկտեմբերի9,2011 |accessdate= Փետրվարի3, 2012}}</ref>։ Նա նաև կատարել է իր դերը «Վամպիրի օրագրերի» սփին-օֆֆ [[Առաջնածինները (ֆիլմ)|«Առաջնածինները»]] հեռուստասերիալի պիլոտում։ [[2014]] թվականի [[մայիսի 30]]-ին հայտարարվեց, որ Բուզոլիչը կվերադարռնա «Առաջնածինների» երկրորդ եթերաշրջան և նա հայտնվեց [[2014]] թվականին San Diego Comic Con-ում ցուցադրված առաջին թրայլերում<ref>{{cite web |last=|first=|url=http://tvline.com/2014/05/30/the-originals-season-2-kol-returning-flashback/ |title=Նաթանիել Բուզոլիչը վերադառնում է «Առաջնածիններ» հեռուստասերիալի երկրորդ եթերաշրջան |publisher=|date= Մայիսի 30, 2014 |accessdate= Մայիսի 31, 2014}}</ref>։ [[2014]] թվականի [[փետրվարի 20]]-ին հայտարարվեց, որ Բուզոլիչը կատարելու է գլխավոր դեր [[Գերբնական (հեռուստասերիալ)|«Գերբնական»]] հեռուստասերիալի սփին-օֆֆ «Գերբնական։ Արյան գծեր» հեռուստասերիալում<ref>{{cite web |last=|first=|url=http://www.deadline.com/2014/02/supernatural-spinoff-tribes-nathaniel-buzolic-lucien-laviscount-cw/ |title=Նաթանիել Բուզոլիչը և Լուսիեն Լեվիսքոնթը նկարահանվում են «Գերբնական»–ի սփին–օֆֆում։|publisher=|date= Փետրվարի 20, 2014 |accessdate= Ապրիլի 15, 2014}}</ref>, որի պիլոտ է հանդիսացել [[Գերբնական (9-րդ եթերաշրջան)|իններորդ]] եթերաշրջանի 20-րդ սերիան<ref>{{cite web |last=|first=|url=http://www.avclub.com/tvclub/supernatural-bloodlines-204010 |title= «Գերբնական։ Արունոտ գծեր» ||publisher=|date= Ապրիլի 29, 2014 |accessdate= Մայիսի 10, 2014}}</ref><ref>{{cite web |last=|first=|authorlink= |url=http://tvline.com/2014/05/08/the-cw-new-series-fall-2014-the-flash/ |title= «Ֆլեշ», «ԵսԶոմբի», «Կույս Ջեյն» և «Գերբնականի» սփին–օֆֆ |publisher=|date= Մայիսի 8, 2014 |accessdate=Մայիսի 10, 2014}}</ref>։ [[2014]] թվականի մարտին Բուզոլիչը նկարահանվել է [[Freeform|ABC Family]] հեռուստաալիքի [[Հմայիչ խաբեբաները|«Հմայիչ խաբեբաները»]] հեռուստասերիալի չորրորդ եթերաշրջանի երկու սերիաներում, մարնավորելով Դին Ստավրոսին, ով Սպենսերի ([[Տրոյան Բելիսարիո]]) թմրանյութերի չարաշահումից ազատվելու խորհրդականն էր։ Նա կրկին կատարել է իր դերը վեցերորդ եթերաշրջանին հինգերորդ և վեցերորդ սերիաներում։ == Անձնական կյանք == Բուզոլիչն առաջին սերնդով ավստրալիացի է, և ունի խորվաթի ծագում<ref>{{cite web|url=http://ohnotheydidnt.livejournal.com/66508558.html|title=Նաթանիել Բուզոլիչը պատասխանում է իր երկրպագուների հարցերին, իր Կոլ Մայքլսոն դերի վերաբերյալ|publisher=|date= Դեկտեմբերի 2, 2012}}</ref>։ Բուզոլիչը սովորել է Էշվիլդի De La Salle դպրոցում և հետագայում ընդունվել է Ավստրալիական թատրոն երիտասարդների համար (ATYP) Սիդնեյում։ == Ֆիլմագրություն == === Ֆիլմ === {| class="wikitable sortable" |- ! Տարի ! Անվանում ! Դեր ! class="unsortable" | Նշումներ |- | [[2005]] | [[Կողտոտ գործեր|Կեղտոտ գործեր]] | | Տիտրերում չնշված դեր |- | [[2007]] | Ճանապարհային զայրույթ | Երիտասարդ Վարորդ | Կարճամենտրաժ ֆիլմ |- | [[2007]] | Իմ մեծագույն օրը երբևէ | Մարզիչ | Կարճամենտրաժ ֆիլմ |- | [[2009]] | Բազմաբնույթ ընտրություն | Թոմի | Կարճամենտրաժ ֆիլմ |- | [[2010]] | Ասեղ | Ռայան | |- | [[2016]] | Բարեխիղճ առարկություն | | Նկարահանվում է |- |} === Հեռուստատեսություն === {| class="wikitable sortable" |- ! Տարի ! Անվանում ! Դեր ! class="unsortable" | Նշումներ |- | [[2001]] | [[Ջրի առնետներ]] | | Տիտրերում նշված չէ |- | [[2002]] | [[Տուն և հեռու]] | Փոլ Չալմերս | 1 սերիա 15-րդ եթերաշրջան, սերիա 119 |- | [[2003]] | [[Բոլորը սրբեր]] | Դեյմոն Լյոդ | Սերիա։ «Ընկերները փորձանքում» |- | [[2005]] | ''[[Studio Disney]]'' | Ինքը | Հաղորդավար |- | [[2007]] | The Mint | Ինքը | Հաղորդավար |- | [[2008]] | [[Կապույտից դուրս]] | Փոլ Օ՛Դոնել | Հիմնական դեր (50 սերիա) |- | [[2010]] | [[L.A.C. ոստիկաններ]] | Ջահրայդ | Սերիա։ «Արցունքների քող» |- | [[2011]] | Քրոունիս | Ջեսի Մայոր | 1 սերիա |- | [[2012]]–[[2014]] | [[Վամպիրի օրագրերը]] | Կոլ Մայքլսոն | Երկրորդական դեր (10 սերիա) |- | [[2013]]–ից | [[Առաջնածինները (ֆիլմ)|Առաջնածինները]] | Կոլ Մայքլսոն | Երկրորդական դեր (16 սերիա), գլխավոր դեր (4-րդ եթերաշրջանից) |- | [[2014]] | Առաջնածինները։ Զարթոնք | Կոլ Մայքլսոն | Վեբ մինիսերիալ (4 սերիա) |- | [[2014]]–[[2015]] | [[Հմայիչ խաբեբաները]] | Դին Ստավրոս | Երկրորդական դեր (4 սերիա) |- | [[2014]] | [[Գերբնական (հեռուստասերիալ)|Գերբնական]] | Դեյվիդ Լասթիեր | Սերիա։ «Արյան գծեր» («Գերբնական։ Այան գծեր»-ի պիլոտ) |- | [[2015]] | [[Ոսկորներ (հեռուստասերիալ)|Ոսկորներ]] | Հանթեր Էլիս | Սերիա։ «Ուսուցիչը գրքերում» |- | [[2015]] | [[Նշանակալից մայրը]] | Ջիմի Բարնս | Հիմնական դեր (9 սերիա) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://twitter.com/natebuzz Նաթանիել Բուզոլիչը] [[Թվիթթեր]]ում * [https://hy-am.facebook.com/NathanielBuzolic Նաթանիել Բուզոլիչը] [[Ֆեյսբուք]]ում {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Բուզոլիչ, Նաթանիել}} [[Կատեգորիա:Ավստրալիացի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Հեռուստատեսային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ավստրալիացի կինոդերասաններ]] eopt968lk9po9p3iv4s33vzoma2rz0j 0 710512 8486851 8102069 2022-08-10T22:29:17Z Պողոսյան Ասթինե 124075 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Map of Towns that have an Armenian sister-city.png|մինի|350px|Աշխարհի քաղաքներ, որոնք ունեն քույր-քաղաք Հայաստանում]] '''Քույր քաղաքներ''' - [[քաղաք]]ներ, որոնց միջև հաստատված են մշտական բարեկամական կապերը պատմության և մշակույթի փոխադարձ ծանոթության համար։ Քաղաքների համագործակցությունը արտահայտված է փոխանակման պատվիրակությունների, գեղարվեստական և սպորտային թիմերի, ցուցահանդեսների, գրականության, ֆիլմերի, լուսանկարներ քաղաքային կյանքի և քաղաքային կառավարման փորձի տեղեկատվության վերաբերվող փոխանակման։ Ամենավաղ հայտնի քույր քաղաքների կապերի հանդիպումը [[Եվրոպա]]յում [[Պադերբորն]]ը ([[Գերմանիա]]) և [[Լե Ման]]ը ([[Ֆրանսիա]]) են [[836]] թ.<ref>{{cite web |url=http://www.highland.gov.uk/NR/rdonlyres/1C07A195-EF04-454D-81B8-ADAEE15058FC/0/ICC9908.pdf |title=The Origins of Town Twinning |date=դեկտեմբերի 8, 2008 |publisher=The City of Inverness Town Twinning Committee |accessdate=2009-10-30 |location=[[Inverness]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101231083242/http://www.highland.gov.uk/NR/rdonlyres/1C07A195-EF04-454D-81B8-ADAEE15058FC/0/ICC9908.pdf |archivedate=2010-12-31 }}</ref><ref>{{cite book|last1=Lelièvre|first1=Jean|last2=Balavoine|first2=Maurice|title=Le Mans-Paderborn, 836–1994: dans l'Europe, une amitié séculaire, un sillage de lumière|url=https://books.google.am/books?id=qo7rSAAACAAJ|accessdate=օգոստոսի 9, 2013|year=1994|publisher=M. Balavoine|location=Le Mans|pages=1–42|language=ֆրանսերեն}}</ref>։ Փորձը տարածվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո, որպես միջոց նպաստել փոխըմբռնմանն ու միջսահմանային փոխշահավետության ծրագրերին<ref>{{cite web |url=http://www.ghajnsielem.com/twinning/index.html |title=Ghajnsielem.com – Twinning |publisher=www.ghajnsielem.com |accessdate=2009-10-10 |archive-date=2013-01-24 |archive-url=https://archive.is/20130124062823/http://www.ghajnsielem.com/twinning/index.html |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.amazingdusseldorf.com/community-local/people/twin-towns.html |title=Twin Towns |publisher=www.amazingdusseldorf.com |accessdate=2009-10-29 |archive-date=2014-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141017104519/http://www.amazingdusseldorf.com/community-local/people/twin-towns.html |dead-url=yes }}</ref>։ Օրինակ, [[Կովենտրի]]ն կապվել է [[Վոլգոգրադ|Ստալինգրադի]] և ավելի ուշ [[Դրեզդեն]]ի հետ որպես խաղաղության և հաշտեցման նշան, բոլոր երեք քաղաքներեր ծանր ռմբակոծվել են պատերազմի ժամանակ<ref>{{cite web|url=http://www.coventrytelegraph.net/news/local-news/what-point-coventrys-twin-towns-3038605|title=Coventry's twin towns|accessdate=2013-08-06|last=Griffin|first=Mary|date=2011-08-02|work=Coventry Telegraph}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.coventry.gov.uk/directory/25/twin_towns_and_cities|title=Coventry - Twin towns and cities|accessdate=2013-08-06|work=Coventry City Council.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130412062545/http://www.coventry.gov.uk/directory/25/twin_towns_and_cities|archivedate=2013-04-12|dead-url=no}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ukprwire.com/Detailed/Travel_Tourism/Disney_seeks_UK_twin_55125.shtml |title=Disney seeks UK twin |publisher=www.ukprwire.com |accessdate=2009-10-30 }}</ref>։ [[1957]] թ. քույր քաղաքների ներկայացուցիչները ստեղծեցին «Քույր քաղաքների համաշխարհային ֆեդերացիա» (ՔՔՀՖ)։ [[1964]] թ. [[ԽՍՀՄ]] քույր քաղաքներ միավորվել են «Խորհրդային և արտասահմանյան քաղաքների կապերի ասոցիացիա»։ Այն «Խորհրդային բարեկամության ընկերությունների միության» մասն էր և ՔՔՀՖ անդամ։ ՔՔՀՖ [[Փարիզ]]ում [[1963]] թ. ընդունված որոշումը ապրիլի վերջին կիրակին հայտարարել է Համաշխարհային քույր քաղաքների օր։ [[Հայաստան]]ի 9 քաղաքներ քույր-քաղաքի պայմանագրեր ունեն տարբեր երկրների 27 քաղաքների հետ<ref>[https://armenpress.am/arm/news/570015 Հայաստանի ինը քաղաքներ քույր-քաղաքի պայմանագրեր ունեն տարբեր երկրների 27 քաղաքների հետ]</ref>։ [[Պատկեր:Hands of Amity 11.JPG|մինի|«[[Բարեկամության ձեռքեր (քանդակ, Երևան)|Բարեկամության ձեռքեր]]» քանդակ, Երևանի և Կարրարայի բարեկամության խորհրդանիշ է, տեղադրվել է [[1965]]-ին։]] [[Երևան]]ն ունի 24 քույր քաղաք<ref>[https://www.yerevan.am/am/partner/sister-cities/ Երևանի քույր քաղաքները] - Երևանի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայք</ref>։ Երևանի առաջին քույր քաղաքն է [[Կարրարա]] ([[Իտալիա]])<ref>[https://armenpress.am/arm/news/736345/ Երեւանի առաջին քույր քաղաք Կարրարայի պատվիրակությունը տպավորված է Երևանի տոնական հանդերձանքով]</ref>։ [[Գյումրի]]ն ունի 14 քույր քաղաքներ<ref>{{Cite web |url=http://www.gyumricity.am/index.php/hy/gyumri/sister-cities- |title=Գյումրու համայնքապետարանի պաշտոնական կայք |accessdate=2016-07-07 |archive-date=2016-08-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160817011626/http://www.gyumricity.am/index.php/hy/gyumri/sister-cities- |dead-url=yes }}</ref>։ [[Ջերմուկ (քաղաք)|Ջերմուկի]] քույր քաղաքներ են [[Սան Ռաֆաել]] ([[Ֆրանսիա]]), [[Կարլովի Վարի]] ([[Չեխիա]]), [[Շուչինսկ]] ([[Ղազախստան]])։ [[Ագարակ (քաղաք)|Ագարակի]] քույր քաղաքն է [[Սոլիգորսկ]] ([[Բելառուս]])<ref> |Սպիտակ]] քույր քաղաքներ [[Օրշա]]([[Բելառուս]]), [http://www.esoligorsk.net/istoricheskaya-spravka/25003-2011-10-06-19-16-52 Армянский город-побратим] {{ref-ru}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Town twinning}} * [http://www.goroda-pobratimy.ru Международная ассоциация «Породнённые города»] {{ref-ru}} * [http://www.uclg.org/en United Cities and Local Governments] {{ref-en}} * [http://www.sister-cities.org/ Sisters-Cities international] {{ref-en}} * [http://www.rgre.de/ Rat der Gemeinden und Regionen Europas] {{ref-de}} * [http://www.rgre.de/rgre-partnerschaften/ Datenbank der Städtepartnerschaften] – (RGRE) {{ref-de}} [[Կատեգորիա:Քաղաքներ ըստ տեսակի]] [[Կատեգորիա:Միջազգային հարաբերություններ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական աշխարհագրություն]] fx9sctodxyuve2iu67l7f58ev48py3e 2 715989 8486487 8485936 2022-08-10T12:00:36Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki #[[:Պատկերի քննարկում:Dimitri_Atanasescu.jpg]] - [[:Պատկեր:Dimitri_Atanasescu.jpg]] #[[:Պատկերի քննարկում:Էդմոնտոն_Օյլերս.svg]] - [[:Պատկեր:Էդմոնտոն_Օյլերս.svg]] #[[:Պատկերի քննարկում:Հուշարձաններ_Ջարդի_ձորում_05.jpg]] - [[:Պատկեր:Հուշարձաններ_Ջարդի_ձորում_05.jpg]] 8upgynpn4clr8gmpbrouvzlolv1pb9g 0 728026 8486924 8486456 2022-08-11T00:06:37Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մրցանակ|պատկեր=Սախարովի անվան մրցանակ.jpg|նկարագրություն=Սախարովի անվան մրցանակի պոստեր}}'''Սախարովի անվան մրցանակ''', պաշտոնապես հայտնի է որպես '''Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակ''' ({{lang-en|'''Sakharov Prize for Freedom of Thought'''}}), ամենամյա [[մրցանակ]], որն անվանվել ի պատիվ [[ռուսներ|ռուս]] [[գիտնական]], [[այլախոհ]] և իրավապաշտպան [[Անդրեյ Սախարով]]ի, ստեղծվել է [[1988]] թ.-ի [[դեկտեմբեր]]ին [[Եվրոպական խորհրդարան]]ի կողմից, որպես [[խրախուսում|խրախուսման միջոց]]՝ ի պատիվ անհատների և մարդկանց խմբերի կամ կազմակերպությունների, որոնք նվիրվել են [[մարդու իրավունքներ]]ի և [[մտքի ազատություն|մտքի ազատության]] պաշտպանությանը<ref><cite class="citation news">[http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/23/newsid_2540000/2540121.stm "1986: Sakharov comes in from the cold"].</cite></ref>։ Հավակնորդների կրճատ ցուցակը կազմվում է հոկտեմբերին [[Եվրոպական Խորհրդարանի Արտաքին գործերի կոմիտե|Արտաքին գործերի կոմիտեի]] և [[Եվրոպական Խորհրդարանի Զարգացման կոմիտե|Զարգացման կոմիտեի]] կողմից, իսկ մրցանակը հանձնվում է դեկտեմբերյան նստաշրջանի ժամանակ<ref name="official"><cite class="citation web">[http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/sakharov-prize-.html "Sakharov Prize for Freedom of Thought"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141226183328/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/sakharov-prize-.html |date=2014-12-26 }}. </cite></ref>։ Մրցանակը ներառում է ''50 000 եվրո'' դրամական պարգև, որը շնորհում է Եվրախորհրդարանի նախագահն անձամբ<ref name="official"/>։ Առաջին մրցանակը շնորհվել է [[1988]] թ.-ին։ Դափնեկիրները երկուսն են եղել. [[Նելսոն Մանդելա]]ն ([[ՀԱՀ|Հարավային Աֆրիկա]]) և [[Անատոլի Մարչենկո]]ն ([[Ռուսաստան]])։ Վերջինս մրցանակի արժանացել է հետմահու։ [[1990]] թվականին մրցանակը շնորհվել է քաղաքական հայացքների համար [[տնային կալանք]]ի տակ գտնվող [[Աուն Սան Սու Չժի]]ին, սակայն նա չի կարողացել մասնակցել [[մրցանակաբաշխություն|մրցանակաբաշխությանը]], քանի որ որպես [[Բիրմա|Մյանմայի]] [[քաղաքական բանտարկյալ]] [[իշխանություն]]ները արգելել են երկրից բացակայել։ Աուն Սան Սու Չժին մրցանակը ստացել է [[2013]] թ.-ին։ == Ոլորտներ == Սախարովի անվան մտքի ազատության ամենամյա մրցանակին արժանանում են հետևյալ ոլորտներում ձեռքբերումների համար. * [[մարդու իրավունքներ|մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ]] * [[ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության զարգացում և օրենքի գերակայության արժեվորում]] * [[միջազգային իրավունք|հարգանք միջազգային իրավունքի նկատմամբ]] * [[փոքրամասնությունների իրավունքներ|փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանություն]] ''Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակը'' շնորհվում է նաև կազմակերպություններին։ Առաջինը հանձնվել է [[1992]] թվականին [[Արգենտինա]]յի [[Պլազա դե Մայոյի մայրեր]] կազմակերպությանը։ == Հետապնդվողներ == [[Պատկեր:Remise du Prix Sakharov à Aung San Suu Kyi Strasbourg 22 octobre 2013-21.jpg|thumb|Սախարովի մրցանակի հանձնումը դափնեկիր [[Աուն Սան Սու Չժի]]ին, [[Ստրասբուրգ]], [[2013]] թվականի [[հոկտեմբերի 22]]|293x293փքս]] Սախարովի մրցանակի դափնեկիրներից ոմանք նախկինի պես բախվում են կոշտ քաղաքական ճնշումների։ Ռեպրեսիվ ռեժիմի տակ ապրող դափնեկիրներից են՝ [[Լրագրողների բելառուսական ասոցիացիա]]ն ([[2004]] թ.), [[Սպիտակազգեստ կանայք|Դամաս դե Բլանկո]] ([[Կուբա]], [[2005]]), [[Գիլերմո Ֆարինյաս Էռնանդես|Գիլերմո Ֆարինյասը]] (Կուբա, [[2010]]), [[Ալեքսանդր Միլինկևիչ]]ը ([[Բելառուս]], [[2006]]), [[Հու Ցզյա (ակտիվիստ)|Հու Ցզյան]] ([[Չինաստան]], [[2008]])։ [[Ռազան Զայիթոունե|Ռազան Զեյթունան]] ([[Սիրիա]], [[2011]]) առևանգվել է [[2013]] թվականին և դեռևս կորած է համարվում։ [[Նասրին Սոտուդե|Նասրին Սոթոուդեն]] ([[Իրան]], [[2012]]) ազատ է արձակվել [[բանտ]]ից [[2013]] թվականի սեպտեմբերին և նրան իր գործընկերներից [[2012]] թվականի համադափնեկիր [[ռեժիսոր]] [[Ջաֆար Փանահի]]ի հետ միասին մինչև օրս արգելված է լքել Իրանի տարածքը։ == Նոբելյան մրցանակակիրներ == ''Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակի'' դափնեկիրներից երեքը՝ [[Նելսոն Մանդելա]]ն (1993), [[Աուն Սան Սու Չժի]]ն (1991) և [[Մալալա Յուսուֆզայ]]ը (2014), հետագայում արժանացել են [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ]]ի։ == Դափնեկիրների ցանկ == {| border="1" class="sortable wikitable" style="text-align:center;" ! scope="col" style="background:#FFE4C4;" width="50" |Տարի ! scope="col" style="background:#FFE4C4;" |Պատկեր ! scope="col" style="background:#FFE4C4;" width="150" |Դափնեկիր ! scope="col" style="background:#FFE4C4;" width="150" | Ազգություն ! class="unsortable" scope="col" style="background:#FFE4C4;" width="250" |Նշումներ |- | rowspan=2 | [[1988]] |[[File:Nelson Mandela-2008 (edit).jpg|100px]] |[[Նելսոն Մանդելա]] |{{դրոշավորում|Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն}} |Հակա-ռասայական խտրականության ակտիվիստ, իսկ ավելի ուշ՝ Հարավային Աֆրիկայի նախագահ<ref name="twentyyears">[http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?language=EN&type=IM-PRESS&reference=20081027STO40639 "20 years of the Sakharov Prize: Human rights and reconciliation"].</ref> |- | - |[[Անատոլի Մարչենկո]]<br> (հետմահու) |{{դրոշավորում|ԽՍՀՄ}} |Խորհրդային այլախոհ, հեղինակ և մարդու իրավունքների ակտիվիստ<ref name="twentyyears"/> |- |[[1989]] |[[File:Dubcek.jpg|100px]] |[[Ալեքսանդր Դուբչեկ]] |{{դրոշավորում|Չեխոսլովակիա}} |Սլովակիայի քաղաքական գործիչ, փորձել է բարեփոխել կոմունիստական ռեժիմը [[Պրահայի գարուն|Պրահայի գարնան]] ժամանակ<ref name="twentyyears"/> |- |[[1990]] |[[File:Remise du Prix Sakharov à Aung San Suu Kyi Strasbourg 22 octobre 2013-18.jpg|100px]] |[[Աուն Սան Սու Չժի]] |{{դրոշավորում|Մյանմա}} |Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ և Հանուն ժողովրդավարության Ազգային լիգայի նախկին գլխավոր քարտուղար<ref name="rwb">[http://www.unhcr.org/refworld/type,COUNTRYNEWS,RSF,MMR,4a110b891e,0.html "Sakharov Network calls for immediate release of Aung San Suu Kyi, Sakharov Prize laureate 1990"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016144330/http://www.unhcr.org/refworld/type%2CCOUNTRYNEWS%2CRSF%2CMMR%2C4a110b891e%2C0.html |date=2012-10-16 }}.</ref> |- |[[1991]] | |[[Ադեմ Դեմաչի]] |{{դրոշավորում|Կոսովո}} |Կոսովոյի ալբանացի քաղաքական գործիչ և երկարաժամկետ քաղբանտարկյալ<ref name="twentyyears"/> |- |[[1992]] |[[File:Madres de Plaza de Mayo (1).jpg|100px]] |[[Պլազա դե Մայոյի մայրեր]] |{{դրոշավորում|Արգենտինա}} |Արգենտինայի մայրերի ասոցիացիա, որոնց երեխաները անհետ կորել են [[Կեղտոտ պատերազմ]]ի ընթացքում<ref name="rwb"/> |- |[[1993]] |[[File:Oslobođenje (2019-07-27).svg|100px]] |[[Օսլոբոջենե]] |{{դրոշավորում|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} |Հանրաճանաչ թերթ, որը պաշտպանել է Բոսնիան և Հերցեգովինան որպես բազմազգ պետություն<ref name="rwb"/> |- |[[1994]] |[[File:Taslima Nasrin par Claude Truong-Ngoc novembre 2013.jpg|100px]] |[[Թասիլմա Նասրին|Նասրին Թասլիմա]] |{{դրոշավորում|Բանգլադեշ}} |Նախկին բժիշկ, ֆեմինիստ հեղինակ<ref name="rwb"/> |- |[[1995]] |[[File:Zana (cropped).jpg|100px|]] |[[Լեյլա Զանա]] |{{դրոշավորում|Թուրքիա}} |Քրդական ծագումով քաղաքական գործիչ Թուրքիայի հարավ-արևելքից, ով ազատազրկված է 10 տարով իր մայրենի քրդերենով Թուրքիայի խորհրդարանում ելույթ ունենալու համար<ref name="twentyyears"/> |- |[[1996]] |[[File:Techung with Wei Jingsheng extracted.jpg|100px|alt=Jingsheng in 2010]] |[[Վեյ Ժինգշեն]] |{{դրոշավորում|Չինաստան}} |[[Չինական ժողովրդական շարժում|Չինական ժողովրդավարական շարժման]] ակտիվիստ<ref name="rwb"/> |- |[[1997]] |[[File:Salima Ghezali par Claude Truong-Ngoc novembre 2013.jpg|100px|alt=Ghezali in 2013]] |[[Սալիմա Գեզալի]] |{{դրոշավորում|Ալժիր}} |Լրագրող և գրող, կանանց իրավունքների ակտիվիստ, Ալժիրում մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության պաշտպան<ref name="rwb"/> |- | [[1998]] | [[File:Ibrahim Rugova 2004.jpg|100px|alt=Rugova in 2004]] | [[Իբրահիմ Ռուգովա]] | {{դրոշավորում|Կոսովո}} |Ալբանական քաղաքական գործիչ,Կոսովոյի առաջին նախագահ<ref name="twentyyears"/> |- |[[1999]] |[[File:Xanana 2011.jpg|100px|alt=Gusmão in 2011]] |[[Խանանա Գուժմաու]] |{{դրոշավորում|Արևելյան Թիմոր}} |Նախկին ռազմատենչ, հետագայում Արևելյան Թիմորի առաջին նախագահ<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/566530.stm "Gusmão receives EU Sakharov prize"].</ref>։ |- | [[2000]] | - |¡Basta Ya! |{{դրոշավորում|Իսպանիա}} |Ահաբեկչության նկատմամբ տարբեր քաղաքական դիրքորոշումներ ունեցող անհատներին միավորող կազմակերպություն<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/993409.stm "Basque group wins peace prize"].</ref>։ |- | rowspan=3 | [[2001]] |[[File:Nurit Peled-Elhanan.jpg|100px|alt=Peled-Elhanan in 2001]] |[[Նուրիտ Պելեդ-Էլհաման]] | {{դրոշավորում|Իսրայել}} |Խաղաաղության ակտիվիստ<ref name="twentyyears"/> |- | - |[[Իզաթ Գազավի]] | {{դրոշավորում|Պաղեստին}} |Գրող, պրոֆեսոր<ref name="twentyyears"/> |- |[[File:Zacarias Kamvenho par Claude Truong-Ngoc novembre 2013.jpg|100px|alt=Zacarias Kamwenho in 2013]] |[[Զաքարիաս Կամվենո]] | {{դրոշավորում|Անգոլա}} |Արքեպիսկոպոս և խաղաղության ակտիվիստ<ref name="twentyyears"/> |- |[[2002]] | - |[[Օսվալդո Պայա]] | {{դրոշավորում|Կուբա}} |Քաղաքական ակտիվիստ և այլախոհ<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/2583201.stm "Cuban dissident collects EU prize"].</ref> |- | rowspan=2 | [[2003]] |[[File:Kofi Annan 2012 (cropped).jpg|100px|alt=Annan in 2012]] |[[Քոֆի Անան]] | {{դրոշավորում|Գանա}} |Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր և ՄԱԿ-ի յոթերորդ Գլխավոր քարտուղար<ref name="twentyyears"/> |- |[[File:Flag of the United Nations.svg|100px|alt=The UN-flag since its inception in 1946]] |[[ՄԱԿ]] | {{դրոշավորում|ՄԱԿ}} | |- | [[2004]] | - |[[Լրագրողների բելառուսական ասոցացիա]] | {{դրոշավորում|Բելառուս}} |Ոչ-կառավարական կազմակերպություն, որի նպատակն է ապահովել խոսքի ազատությունը և տեղեկատվություն ստանալու և տարածելու իրավունքները ու խթանել լրագրության մասնագիտական չափանիշները<ref>[http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/laureates-1988-2014/1999-2009.html#laureate8 "The Belarusian Association of Journalists - 2004, Belarus"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225152619/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/laureates-1988-2014/1999-2009.html#laureate8 |date=2018-12-25 }}.</ref>։ |- | rowspan=3 | [[2005]] |[[File:Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana,_Cuba.jpg|100px|alt=Members of Ladies in White demonstrating in Havana, Cuba, in 2012]] |[[Սպիտակազգեստ կանայք]] | {{դրոշավորում|Կուբա}} |Ձերբակալված այլախոհների հարազատների ընդդիմադիր շարժում<ref name="twothousandandfive">Gibbs, Stephen (14 December 2005).</ref> |- |[[File:Reporters Without Borders.png|100px|alt=The Reporters Without Borders logo since 2012]] |[[Լրագրողներ առանց սահմանների]] |{{դրոշավորում|Ֆրանսիա}}, [[Փարիզ]] |Ֆրանսիայի վրա հիմնված մամուլի ազատությունը քարոզող ոչ-կառավարական միջազգային կազմակերպություն<ref name="twothousandandfive"/> |- |[[File:Hauwa Ibrahim human rights lawyer.jpg|100px|alt=Ibrahim in 2018]] |[[Հաուվա Իբրահիմ]] | {{դրոշավորում|Նիգերիա}} |Մարդու իրավունքների փաստաբան<ref name="twothousandandfive"/> |- |[[2006]] |[[File:Alaksandar Milinkevich (cropped).jpg|100px|alt=Milinkevich in 2009]] |[[Ալեքսանդր Միլինկևիչ]] | {{դրոշավորում|Բելառուս}} |Քաղաքական գործիչ, Բելառուսի [[Միացյալ Ժողովրդավարական ուժեր]]ի կողմից ընտրված միասնական թեկնածու 2006 թ. նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար<ref>{{Cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6087198.stm | title = Belarussian takes EU rights award | date = 26 October 2006.| access-date = 21 October 2010 | publisher = BBC News }}</ref> |- |[[2007]] | [[File:Salih Mahmoud Mohamed Osman par Claude Truong-Ngoc novembre 2013.jpg|100px|alt=Osman in 2013]] |[[Սալի Մահմուդ Օսման]] | {{դրոշավորում|Սուդան}} |Մարդու իրավունքների փաստաբան<ref name="rwb"/> |- | [[2008]] |[[File:Hu_Jia_China_Humanright_activist.jpeg|100px|alt=Hu Jia]] |[[Հու Ջիա]] | {{դրոշավորում|Չինաստան}} |Ակտիվիստ և այլախոհ<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/7788536.stm "China dissident wins rights prize"].</ref> |- | [[2009]] | [[File:Logo of International Memorial.svg|100px]] |[[Մեմորիալ]] | {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} |Պատմական, կրթական, իրավապաշտպան, բարեգործական միջազգային կազմակերպություն<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/8320851.stm "Russia rights group wins EU prize"]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}.</ref> |- |[[2010]] |[[File:Guillermo Fariñas 2014.jpg|100px|alt=Fariñas in 2014]] |[[Գիլերմո Ֆարինյաս Էռնանդես|Գիլերմո Ֆարինյաս]] | {{դրոշավորում|Կուբա}} |Բժիշկ, լրագրող և քաղաքական այլախոհ<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11594804 "Cuba dissident Farinas awarded Sakharov Prize by EU"].</ref> |- | rowspan=5 | [[2011]] | [[File:Asmaa Mahfouz at the European Parliament (cropped).jpg|100px|alt=Mahfouz in 2011]] | [[Ասմաա Մահֆուզ]] | {{դրոշավորում|Եգիպտոս}} | rowspan=5| Արաբ ժողովրդի հինգ ներկայացուցիչներ՝ ի նշան հավանության և աջակցության մարդու իրավունքների պաշտպանության և ազատության ձգտման<ref name="recent">[http://www.europarl.europa.eu/en/headlines/content/20111014FCS29297/1/html/Three-finalists-for-Sakharov-Prize-2011-honouring-human-rights-activists "Sakharov Prize for Freedom of Thought 2011"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111023223729/http://www.europarl.europa.eu/en/headlines/content/20111014FCS29297/1/html/Three-finalists-for-Sakharov-Prize-2011-honouring-human-rights-activists |date=2011-10-23 }}</ref>։ |- | [[File:Ahmed al-Senussi at the European Parliament.jpg|100px|alt=al-Senussi in 2011]] | [[Ահմեդ ալ-Սենուսի]] | {{դրոշավորում|Լիբիա}} |- | [[File:Razan Zaitouneh.jpg|100px|alt=Zaitouneh from an unknown date]] | [[Ռազան Զայիթոունե|Ռազան Զեյթունա]] | rowspan=2 | {{դրոշավորում|Սիրիա}} |- | [[File:Ali Ferzat.jpg|100px|alt=Ferzat from Michael Netzer's ''Portraits of the Creators Sketchbook'', 2011]] | [[Ալի Ֆարզաթ]] |- | - | [[Մոհամեդ Բուազիզի]] <br> (հետմահու) | {{դրոշավորում|Թունիս}} |- | rowspan=2 | [[2012]] | [[File:Jafar Panahi, Cines del Sur 2007-1 (cropped).jpg|100px|alt=Panahi in 2007]] | [[Ջաֆար Փանահի]] | rowspan=2 | {{դրոշավորում|Իրան}} | rowspan=2 | Իրանցի ակտիվիստներ, Սոթոուդեն իրավաբան է, Փանահին՝ ռեժիսոր<ref name="G2610">Saeed Kamali Dehghan (26 October 2012).</ref><ref name="recent1">[http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201210/20121026ATT54657/20121026ATT54657EN.pdf "Nasrin Sotoudeh and Jafar Panahi – winners of the 2012 Sakharov Prize"] (PDF).</ref> |- | [[File:Nasrin Sotoudeh.jpg|100px|alt=Sotoudeh in 2012]] | [[Նասրին Սոտուդե]] |- | [[2013]] | [[File:Shinzō Abe and Malala Yousafzai (1) Cropped.jpg|100px|alt=Yousafzai in 2019]] | [[Մալալա Յուսուֆզայ]] | {{դրոշավորում|Պակիստան}} |Կանանց իրավունքների և կրթության քարոզիչ<ref name="2013prize">Jordan, Carol (10 October 2013).</ref> |- | [[2014]] | [[File:Denis Mukwege par Claude Truong-Ngoc novembre 2014.jpg|100px|alt=Mukwege in 2014]] | [[Դենի Մուքվեգե]] | {{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}} | [[գինեկոլոգիա|գինեկոլոգ]], [[խմբակային բռնաբարություն|խմբակային բռնաբարության]] զոհերին օգնություն ցուցաբերող<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-29717994 "DR Congo doctor Denis Mukwege wins Sakharov prize"].</ref> |- | [[2015]] | [[File:Raif Badawi cropped.jpg|100px|alt=Badawi in 2012]] | [[Ռաիֆ Բադավի]] | {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}} |Սաուդյան Արաբիայի գրող, ակտիվիստ, ''Սաուդյան լիբերալներ'' անվճար կայքի ստեղծող<ref>{{Cite news|title = Raif Badawi wins Sakharov human rights prize|url = https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/raif-badawi-sakharov-human-rights-prize-saudi-blogger|work = The Guardian|access-date = 29 October 2015|agency = Associated Press in|location = Brussels|url-status = live|archive-url = https://web.archive.org/web/20151029175211/http://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/raif-badawi-sakharov-human-rights-prize-saudi-blogger|archive-date = 29 October 2015|df = dmy-all}}</ref><ref>Brussels, Associated Press in.</ref> |- | rowspan=2 | 2016 | [[File:Nadia Murad in Washington - 2018 (42733243785) (cropped).jpg|100px|alt=Murad in 2016]] | [[Նադիա Մուրադ]] | rowspan=2 | {{դրոշավորում|Իրաք}} | rowspan=2 |Եզդի իրավապաշտպաններ և «[[Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետություն|Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետության]]» նախկին առևանգվածներ<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-37787061|title=Sakharov prize: Yazidi women win EU freedom prize|date=27 October 2016|publisher=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20161027123759/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-37787061|archive-date=27 October 2016|access-date=27 October 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> |- | [[File:Lamija Adschi Baschar.jpeg|100px|alt=Aji Bashar in 2017]] | [[Լամիյա Աջի Բաշար]] |- |2017 | [[File:Sakharov Walk of Freedom (49198908593) (cropped).jpg|100px|alt=Lorent Saleh inaugurated at the Sakharov Walk of Freedom]] | Դեմոկրատական ընդդիմություն Վենեսուելայում | {{դրոշավորում|Վենեսուելա}} |Երկրի Ազգային ժողովի անդամները և բոլոր քաղբանտարկյալները, որոնք ներկայացված են Foro Penal Venezolano-ի կողմից՝ ի դեմս Լեոպոլդո Լոպեսի, Խուլիո Բորխեսի, Անտոնիո Լեդեզմայի, Դանիել Սեբալյոսի, Յոն Գոյկոեչեի, Լորեն Սալեհի, Ալֆրեդո Ռամոսի և Անդրեա Գոնսալեսի։ Մրցանակը համարվում էր որպես պարգևատրում «Ուսանողական ակտիվիստների և ցուցարարների քաջությանը՝ [[Նիկոլաս Մադուրո|Նիկոլաս Մադուրոյի]] կառավարության կողմից բռնաճնշումների դեմ դիմաց»<ref>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/sakharov-prize-eu-venezuela-opposition-political-prisoners-students-a8020746.html|title=Venezuela's opposition awarded Sakharov Prize for championing human rights|date=26 October 2017|work=The Independent|archive-url=https://web.archive.org/web/20171028185459/http://www.independent.co.uk/news/world/americas/sakharov-prize-eu-venezuela-opposition-political-prisoners-students-a8020746.html|archive-date=28 October 2017|access-date=28 October 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> և բոյկոտված Եվրոպական միացյալ ձախեր-Սկանդինավյան կանաչ ձախ խորհրդարանական խմբի կողմից<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.guengl.eu/news/article/left-to-boycott-politicised-sakharov-prize-ceremony|title=Left to boycott politicised Sakharov Prize ceremony – GUE/NGL – Another Europe is possible|website=www.guengl.eu|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180201020230/http://www.guengl.eu/news/article/left-to-boycott-politicised-sakharov-prize-ceremony|archive-date=1 February 2018|access-date=31 January 2018|url-status=dead}}</ref><ref name="latest">{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/priorities/20171023TST86605/20171023STO86606/parliament-awards-sakharov-prize-2017-to-democratic-opposition-in-venezuela|title=Parliament awards Sakharov Prize 2017 to Democratic Opposition in Venezuela|date=26 October 2017|publisher=[[European Parliament]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20171028043137/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/priorities/20171023TST86605/20171023STO86606/parliament-awards-sakharov-prize-2017-to-democratic-opposition-in-venezuela|archive-date=28 October 2017|access-date=27 October 2017|url-status=live}}</ref>։ (լրացուցիչ տեղեկություններ [[Քաղաքական ճգնաժամ Վենեսուելայում (2019)]] հոդվածում) |- |2018 | [[File:Sakharov Prize 2018 laureate Oleg Sentsov receives his award (49127359156) cropped.jpg|100px|alt=Sentsov in 2018]] |[[Օլեգ Սենցով]] | {{դրոշավորում|Ուկրաինա}} |Կինոռեժիսոր, [[Մարդու իրավունքները Ռուսաստանում|Ռուսաստանում և ամբողջ աշխարհում պահվող քաղբանտարկյալների ազատ արձակման համար պայքարի խորհրդանիշ]]<ref>{{Cite news|title=Sakharov Prize 2018 goes to Oleg Sentsov|url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/eu-affairs/20181018STO16585/sakharov-prize-2018-goes-to-oleg-sentsov|work=[[European Parliament]]|access-date=25 October 2018|archive-date=4 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210304224842/https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/eu-affairs/20181018STO16585/sakharov-prize-2018-goes-to-oleg-sentsov|url-status=live}}</ref> |- |2019 | [[File:Professor Ilham Tohti.jpg|100px|alt=Tohti in 2011]] |Իլհամ Տոհտի | {{դրոշավորում|Չինաստան}} |[[Ույղուրներ|Ույղուր]] տնտեսագետ, գիտնական և իրավապաշտպան<ref>{{Cite news|title=Ilham Tohti awarded the 2019 Sakharov Prize|url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20191018IPR64639/ilham-tohti-awarded-the-2019-sakharov-prize|work=[[European Parliament]]|date=24 October 2019|access-date=24 October 2019|df=dmy-all|archive-date=30 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191230161640/https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20191018IPR64639/ilham-tohti-awarded-the-2019-sakharov-prize|url-status=live}}</ref> |- |2020 | [[File:Sviatlana Tsikhanouskaya, 2020.jpg|100px|alt=Tsikhanouskaya in 2020]] |Դեմոկրատական ընդդիմություն Բելառուսում | {{դրոշավորում|Բելառուս}} |Բելառուսի դեմոկրատական ընդդիմությունը՝ ի դեմս Կոորդինացիոն խորհրդի, [[Սվետլանա Տիխանովսկայա|Սվետլանա Տիխանովսկայայի]], [[Սվետլանա Ալեքսիևիչ|Սվետլանա Ալեքսևիչի]], [[Մարիա Կոլեսնիկովա|Մարիա Կալեսնիկավայի]], [[Օլգա Կովալկովա|Օլգա Կավալկովայի]] և [[Վերոնիկա Ցեպկալո|Վերանիկա Ցապկալայի]] և քաղաքական և քաղաքացիական հասարակության գործիչների՝ [[Սերգեյ Տիխանովսկի]] Ցիխանուսկիի, Ալես Բիալյացկու, Սերգեյ Դիլևսկի, Ստյապամ Պուտսիլայի և [[Միկոլայ Ստատկևիչ|Միկոլա Ստատկևիչի]] նախաձեռնությամբ<ref>{{cite web|url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20201016IPR89546/l-opposition-democratique-au-belarus-recoit-le-prix-sakharov-2020|title=The 2020 Sakharov Prize awarded to the democratic opposition in Belarus|date=22 October 2020|website=europarl.europa.eu|archive-url=https://web.archive.org/web/20210205203747/https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20201016IPR89546/l-opposition-democratique-au-belarus-recoit-le-prix-sakharov-2020|archive-date=5 February 2021|access-date=15 November 2020|url-status=live}}</ref>։ |- |2021 | [[File:Alexey Navalny (cropped) 2.jpg|100px|alt=Navalny in 2011]] |[[Ալեքսեյ Նավալնի]] | {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} | Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ և կոռուպցիայի դեմ պայքարի ակտիվիստ<ref>{{cite web|url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/priorities/sakharov-2021/20211014IPR14915/alexei-navalny-awarded-the-european-parliament-s-2021-sakharov-prize|title=Alexei Navalny awarded the European Parliament's 2021 Sakharov Prize|date=20 October 2021|website=europarl.europa.eu|archive-url=https://web.archive.org/web/20211021091245/https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/priorities/sakharov-2021/20211014IPR14915/alexei-navalny-awarded-the-european-parliament-s-2021-sakharov-prize|archive-date=21 October 2021|access-date=20 October 2021|url-status=live}}</ref> |} == Պատկերասրահ == {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Remise_du_Prix_Sakharov_à_Aung_San_Suu_Kyi_Strasbourg_22_octobre_2013-14.jpg|կենտրոն|274px]] | width="20%"|[[Պատկեր:Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana,_Cuba.jpg|կենտրոն|274px]] | width="20%"|[[Պատկեր:Denis_Mukwege_VOA.jpg|կենտրոն|274px]] |- | align="center"|Պարգևատրման արարողությունը․ [[2013]] թ․-ին Ստրասբուրգի խորհրդարանում [[Աուն Սան Սու Չժի]]ին հանձնվում է [[1990]] թvakanի մրցանակը։ Սու Չժին այն չէր ստացել ժամանակին, քանի որ այդ տարիներին տնային կալանքի տակ էր եղել։ | align="center"|[[Սպիտակազգեստ կանայք]], [[2005]] թվականի դափնեկիր կազմակերպություն, ցույցեր [[Հավանա]]յում ([[Կուբա]]) | align="center"|Դոկտոր [[Դենի Մուքվեգե|Դենիս Մուկվեգե]], [[2014]] թվականի դափնեկիր |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|30em|group=note}}<div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" >{{ծանցանկ|2}}</div> == Արտաքին հղումներ == * [http://www.europarl.europa.eu/pdf/prizes/SAKHAROV_programme_2016_EN.pdf SAKHAROV PRIZE FOR FREEDOM OF THOUGHT. Programme 2016] * {{Cite web| url = http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/sakharov-prize-.html| title = Sakharov Prize for Freedom of Thought| date = դեկտեմբերի 1, 2013| accessdate = փետրվարի 18, 2015| publisher = [[Եվրոպական խորհրդարան]]| archive-date = 2014-12-26| archive-url = https://web.archive.org/web/20141226183328/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/en/sakharov-prize-.html| dead-url = yes}} * {{Cite web | url = http://www.europarl.europa.eu/intcoop/sakharov/home_en.html | title = Sakharov Prize Network| date = դեկտեմբերի 1, 2013 | accessdate = հոկտեմբերի 9, 2013| publisher = [[Եվրոպական խորհրդարան]]}} * {{Cite web | url = http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20081126FCS43055+0+DOC+XML+V0//EN | title = 20 years of the Sakharov Prize: rewarding courage, self-sacrifice| date = դեկտեմբերի 1, 2008 | accessdate = հոկտեմբերի 22, 2010| publisher = [[Եվրոպական խորհրդարան]]}} * ''Салим Ламрани'' [http://www.voltairenet.org/article133783.html#article133783 ДВОЙНЫЕ СТАНДАРТЫ. Политизация премии Сахарова.] ПАРИЖ (ФРАНЦИЯ) | 2006թ. հունվարի 16 * [http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20060911FCS10501+0+DOC+XML+V0//EN 2006 Sakharov Prize - supporting Freedom of Thought around the world.] [[Եվրոպական խորհրդարան]] Institutions - 14-12-2006 {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մրցանակներ]] [[Կատեգորիա:Եվրոպական խորհրդարան]] [[Կատեգորիա:Մարդու իրավունքներ]] [[Կատեգորիա:Մարդու իրավունքների մրցանակներ]] [[Կատեգորիա:Իրավապաշտպաններ]] [[Կատեգորիա:Սախարովի անվան մրցանակակիրներ]] [[Կատեգորիա:Պարգևներ]] [[Կատեգորիա:Խաղաղության պարգևներ]] [[Կատեգորիա:Միջազգային մրցանակներ]] [[Կատեգորիա:1988 հիմնադրումներ]] [[Կատեգորիա:Դափնեկիրների ցանկեր]] [[Կատեգորիա:Պարգևներ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Խոսքի ազատություն]] t22g9w2vby9sylmnb0poqy57sjoug6j 0 746764 8486644 8241490 2022-08-10T16:48:13Z Voskanyan 23951 /* Ֆիլմերի ցանկ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Թատերական գործիչ | Անուն = Ալֆոնս Կալպակս | Բնօրինակ անուն = {{lang-lv|Alfons Kalpaks}} | Ի ծնե տրված անունը = Ալֆոնս Կալպակս | Պատկեր = | Լայնությունը = | Պատկերի նկարագիրը = | Ծննդյան ամսաթիվ = [[1927 թվական]]ի [[օգոստոսի 24]] | Ծննդավայր = [[Ռիգա]], {{Դրոշավորում|Լատվիա}} | Մահացել է = | Մահվան վայր = | Մասնագիտություն = [[դերասան]] | Ազգություն = | Քաղաքացիություն = {{Դրոշավորում|Լատվիա}} {{Դրոշավորում|ԽՍՀՄ}} | Կրթություն = | Ակտիվ տարիներ = | Բեմական կեղծանուն = | Ամպլուա = | Թատրոն = [[Դայլես թատրոն]] | Դերեր = | Ներկայացումներ = | Կինոդերեր = | Պարգևներ = | Ստորագրություն = | imdb_id = 0436193 | kino-teatr.ru_id = | ԿինոՊոիսկ_id = | Կայք = | Վիքիպահեստ = }} '''Ալֆոնս Կալպակս''' ({{lang-lv|Alfons Kalpaks}}, {{ԱԾ}}), խորհրդային և լատվիացի դերասան։ == Կենսագրություն == Ալֆոնս Կալպակսը ծնվել է 1927 թվականի օգոստոսի 24-ին Ռիգայում, հյուսնի ընտանիքում։ Սովորել է միջնակարգ դպրոցում, սակայն կրթությանը խանգարեց սկսված պատերազմը։ Տասնվեցամյա պատանին մոբիլիզացվեց գերմանական բանակ։ Ծառայել է որպես օգնական տեխնիկական անձնակազմի թռիչքային մասերից մեկում։ Պատերազմի ավարտից հետո պատիժը կրել է [[Ինտա]]յում, [[Կոմի հանրապետություն]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնությունում]]։ Մեկուկես տարի ճամբարում ազատազրկված լինելուց հետո վերադառնում է Ռիգա և ընդունվում է Յ․ Ռայնիսի անվան («Դայիլես» թատրոնի) երկրորդ ստուդիան, որն ավարտեց 1949 թվականին<ref>Teātris un kino biogrāfijās՝ : '''enciklopēdija''' / ''sast. un galv. red. Māra Niedra; māksl. Aleksandrs Busse.'' — Rīga : Preses nams, 1999-. — (Latvija un latvieši). 1.sēj. A-J. — 1999. — 462 lpp. : il. ISBN 9984-00-331-0 {{ref-lv}}</ref>։ [[Դայիլես թատրոն]]ի դերասանն իր արվեստում նախապատվությունը տալիս է գրոտեսկին և էքսցենտրիկային։ Լատվիացի հանդիսատեսի կողմից հիշվել է Լիզայի դերը [[Ռուդոլֆ Բլաումանիս]]ի «Կարճ հորդոր սիրո մասին» պոեմի ժամանակ։ Նկարահանվել է փոքր էպիզոդային դերեր [[Ռիգայի կինոստուդիա]]յի ֆիլմերում։ == Ստեղծագործություն == === Դերը թատրոնում === ==== Թատրոն Դայլես ==== * [[1951]] — «Տասներկուերորդ գիշեր» [[Ուլիամ Շեքսպիր]]ի — ''Սեր Էնդրյու էգյույչիկ'' * [[1953]] — «Մոգական շրջան» [[Անդրեյ Ուպիտ]]ի — ''Ժիլբերտ'' * [[1956]] — «Շտապեք գտնել Շեքսպիրին» Խ. Կիխհարդա — ''Շուլե'' * [[1956]] — «Խաղա, պարիր» [[Յան Ռայնիս]]ի — ''Դույվելնս'' * [[1962]] — «Պարոն Պունտիլան և նրա ծառա Մատտին» [[Բերտոլդ Բրեխտ]]ի — ''Ատտաշե'' * [[1963]] — «Կրակում» [[Ռուդոլֆ Բլաումանիս]]ի — ''Վիսկրելիս'' * [[1966]] — «Ամեն ինչ սկսվեց սև կատվից» Միերվալդիսա Բիրզե — ''Ֆելիքս'' * [[1968]] — «Ծննդյան օր» Կարլ Էլվերֆելդի — ''Պետրիս'' * [[1969]] — «Միշտ կատակիր» [[Ալեքսանդր Ֆրեդո]] — ''Յանուշ'' * [[1970]] — «Սկանգալյան տոն» Ե. Վուլֆի — ''Պուլվերս'' * [[1973]] — «Կարճ հորդոր սիրո մասին» [[Ռուդոլֆ Բլաումիս Մատիսովիչ|Ռուդոլֆ Բլաումանիսի]] — ''Լիզա'' * [[1974]] — «Մարզային անեկդոտներ» [[Ալեքսանդր Վամպիլով]]ի — ''Ռուկոսուև'' * [[1982]] — «Կապույտ թռչուն» — ''Ուռենու հոգի'' * [[1989]] — «Կազանովայի Թիկնոց» Անշլավա Էգլիտիսա — ''Ագլուոտայսշ'' * [[1991]] — «Հրաշալի ճանապարհորդություն Նիլսա» [[Սելմա Լագերլյոֆ]]ի առաջնորդությամբ — ''Սագ'' === Ֆիլմերի ցանկ === * [[1956]] — Պատճառները և հետևանքները — ''Պոետ'' * [[1959]] — Սուր և վարդ — ''Կրիկիսշ'' * [[1964]] — [[Նավապետ Նուլը]] — ''Օրկանս Ենկիս'' * [[1966]] — [[Էդգար և Քրիստինա]] — ''Վիսկրելիս'' * [[1968]] — [[Երբ անձրևն ու քամին թակում են պատուհանը]] * [[1968]] — Ճանապարհ հազարավոր վերս * [[1970]] — Սպիտակ հող — ''Կուրտ'' * [[1973]] — Նահանգային մարդը * [[1973]] — Հպումը * [[1973]] — [[Նվեր միայնակ կնոջը]] * [[1974]] — Մի վախեցիր, չեմ տա * [[1974]] — Հարձակում գաղտնի ոստիկանության վրա * [[1976]] — Ընտանեկան մելոդրամա — ''թոշակառու'' == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Կալպակս, Ալֆոնս}} [[Կատեգորիա:Լատիշ դերասաններ]] k20x4qxaw987rwo5b660yopqol7cll7 0 746812 8486643 8481878 2022-08-10T16:47:49Z Voskanyan 23951 /* Ֆիլմագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Թատերական գործիչ}} '''Արթուր Դմիտրես ''' ({{Lang-lv|Artūrs Dimiters}}, {{ԱԾ}}), խորհրդային և լատվիական թատրոնի և կինոյի դերասան։ == Կենսագրություն == Ծնվել է 1915 թվականի ապրիլի 27–ին [[Վիտեբսկ]]ում, Լատվիայում անցել է դրամատիկ դերասանների դասընթացներ ([[1933]] թ.): [[1935]]-[[1945]] թվականներին ընդհատումներով աշխատել է Վալմերյան թատրոնում ([[Լատիշերեն|լատիշ]]․ Ziemeļlatvijas teātris): [[1936]]-[[1937]] թվականներին հանդես է եկել Լիեպաիսկյան թատրոնի բեմում։ [[1940]] թվականից աշխատել է Դաիլեսի (Ռիգա) թատրոնում (Ռայանսի անվան գեղարվեստական ակադեմիական թատրոն)։ Ստեղծագործական կարիերայի սկզբում նա բնահատուկ դերեր կատարող դերասան էր։ Նախընտրությունը տալիս էր այնպիսի դերերի, որտեղ կարելի էր բացահայտել մարդկային արարքների ներքին հակասությունների բնույթը։ Այնպիսի դերերից էին Մորտիմերը [[Շիլլեր Ֆրիդրիխ|Շիլլերի]] «Մարիա Ստյուարտ» դրամայում, Ռոմեոն [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ի «Ռոմեո և Ջուլիետ»–ում և Դուբրովսկին [[Ալեքսանդր Պուշկին]]ի «Դուբրովսկի»–ում։ Հետագայում սկսում է խաղալ ցինիկների և չարագործների դերեր։ Մասնավորապես Ստիվ Օբլովսկին [[Լև Տոլստոյ]]ի «Աննա Կարենինա»–ում, Ֆելդկուրատ Կաց Յառուսլավ Գաշեկի «Շվեյկային»–ում և Ուիլյամ Սեսիլ Բրուկների «Անգլիայի թագուհի Էլիզաբեթը» պիեսում։ [[1950]] թվականից եղել է Լատվիայի թատերական գործիչների միության անդամ։ Խորհրդային Լատվիայի վաստակավոր դերասան է ([[1955]] թ.): Ստացել է [[Անդրեյ Պումպուր]]ի ([[1981]] թ.) և [[Էդուարդ Սմիլգիս]]ի (1986 թ.) անվան ազգային թատերական մրցանակներ<ref>Latvijas Enciklopēdija.</ref>։ Մահացել է [[Ռիգա]]յում, թաղված է Ռաինիսի գերեզմանոցում։ === Ընտանիք === * Առաջին կինը եղել է նկարչուհի Ջեմմա Սկուլպը, իսկ երկրորդը՝ դերասանուհի [[Վիյա Արտմանե]]ն։ * Որդիներ։ **  Յուրիս Դիմտրես (1947 թ.), լատվիացի նկարիչ, բեմադրիչ։ **  Կասպար Դիմիտրես (1957 թ.), հայտնի լատվիացի երաժիշտ, հասարակական գործիչ։ * Աղջիկը  Քրիստինե Դիմիտրես (1965 թ.), նկարիչ։ == Պարգևներ == * 1956 թ. Կարմիր Դրոշի Աշխատանքային շքանշան == Ֆիլմագրություն == * 1947 – «[[Վերադարձ հաղթանակով]]» ''Ավգուստ Գրիզե'' * 1949 – «Ռայանս» ''Կալինիշ'' * 1955 – «Դեպի նոր ափ» ''Պացեպլիս'' * 1956 – «Երկնքի կարապների երամի հետևից» ''Ռեկե'' * 1961 – «13 հատ» ''ուղևոր'' * 1964 – «Գեներալն ու մարգարիտները» '' Դարկ'' <ref>{{imdb title|id=0169940|title=Генерал и маргаритки}}(англ.</ref> * 1964 – «[[Նավապետ Նուլը]]» ''Բաուզե'' * 1964 – «Մոսկվա–Ջենովա» ''Բելգիայի պատվիրակության ղեկավար'' <ref>Kino.</ref> * 1966 – «Ցիկլոնը կսկսվի գիշերը» ''Մելտցեր'' * 1967 – «Արտույտներ գալիս են առաջինը» ''Բերգիս'' * 1967 – «[[Երբ անձրևն ու քամին թակում են պատուհանը]]» * 1969 – «Եռակի ստուգում» * 1970 – «[[Հողաչափների ժամանակները]]» * 1971 – «Ես՝ հետախույզ» ''Դուլիցկի'' * 1972 – «Կոմիսար Բառլախի վերջին աշխատանքը» ''Լյուտց'' * 1973 – «[[Նվեր միայնակ կնոջը]]» "ոստիկանության պետ" * 1974 – «Հարձակում ոստիկանության վրա» * 1977 – «Եղեք իմ մորաքույրը» ''դռնապան'' * 1979 – [[Չավարտված ընթրիք]] '' ''Վիկտոր Պալմգրեն'' * 1986 – «Երկուսը» * 1986 – «Վերջին թողարկումը» ''Վիլհելմ" == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Դիմիտերս, Արթուր}} [[Կատեգորիա:Լատիշ դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Դերասաններ այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետներ]] [[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]] [[Կատեգորիա:Ապրիլի 27 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Նոյեմբերի 1 մահեր]] [[Կատեգորիա:1986 մահեր]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի դերասաններ]] 9idpil1018fup2hdp1emyywkop8y08e 0 753150 8486637 8481875 2022-08-10T16:44:21Z Voskanyan 23951 /* Մուտքը կինո */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Դերասան}} '''Իվարս Էդմունդի Կալնինշ ''' (առավել հայտնի է Իվար Կալնինշ անունով, {{lang-lv|Ivars Edmunds Kalniņš}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի լատիշ դերասան։ Խաղացել է ավելի քան 87 ֆիլմում՝ սկսած խորհրդային շրջանից<ref>http://www.vokrug.tv/person/show/ivar_kalnynysh/</ref>։ ==Մանկությունը== Իվարսը ծնվել է Ռիգայում՝ բազմազավակ ընտանիքում։ Նրա ծնողները շատ հեռու են եղել արվեստից և թատրոնից. հայրը ավտոմեխանիկ էր, մայրը՝ տնային տնտեսուհի։ Ծնողները երազում էին, որ որդին նույնպես մասնագիտական աշխատանք կգտնի։ 14 տարեկանից Իվարսը համատեղում էր ուսումն աշխատանքի հետ։ Նա յուրացրել էր փականագործի մասնագիտությունը։ Հնարավոր է, որ նա դառնար նաև լավ մասնագետ, ինչպես նրա հայրը, բայց Ռիգայում, որտեղ նա ապրում էր, կինոթատրոնն իրենց տան մոտ էր, և կինոյի ցուցապաստառները գայթակղում էին նրան։ Առաջին պատկերացումներն արվեստի մասին հենց այդ կինոթատրոնից էր։ Մինչև առաջին սեանսը կսկսվեր, նա ավելի շուտ էր գալիս. այստեղ Իվարն ու իր ընկերները ինքնաշեն երաժշտական գործիքներով ռոքնռոլ և թվիստ էին նվագում<ref>http://185.53.170.32/553-ivar-kalnynsh.html</ref>:Երաժշտությունը դարձավ Իվարսի իսկական կիրքը։ Պատանեկության տարիներին նա հանդես էր գալիս մի քանի ռոք խմբերում. նա երկար մազեր ուներ և հագնում էր հոլիդե տաբատ, պարում էր ձմեռային Ռիգայում և ամառային Յուրմալայում<ref>http://www.kino-teatr.ru/kino/acter/m/ros/1819/bio/</ref>։ ==Մուտքը կինո== Դպրոցն ավարտելուց հետո Իվարսը որոշեց ընդունվել կոնսերվատորիա։ Մայրը, երբ իմանում է, որ նա որոշել է դերասան դառնալ, իրար է խառնվում ու ասում. «Որդիս, դերասաններն այնպես բարձր են խոսում»<ref>https://www.dni.ru/society/2003/1/31/18439.html</ref>։ Իվարսն այնուամենայնիվ ընդունվում է Լատվիայի Յազեպ Վիտոլայի անվան պետական կոնսերվատորիայի թատերական ֆակուլտետը։ Արդեն առաջին կուրսից նրան հրավիրում էին կինոյում նկարահանվելու։ Նա նկարահանվում է «Ցատկելու իրավունք» սպորտային դրամայում, «[[Իլգա-Իվոլգա]]» մելոդրամայում,«Սանչոյի հավատարիմ ընկերը» մանկական կինոֆիլմում։ Այս կինոֆիլմերը նրան մեծ հաջողություններ չբերեցին, բայց Իվարսը նկարահանման հրապարակում մեծ փորձ ունեցավ։ Տարիներ հետո նա հիշում է. «Ես շատ շնորհակալ եմ իմ ուսուցիչներին, որոնք չարգելեցին ինձ նկարահանվել։ Իհարկե, ես պետք է ամեն ինչ հասցնեի, և աշխատանքային գրաֆիկս փոփոխական էր, և ես մինչև հիմա կարողանում եմ համատեղել թատերական կյանքս կինոարվեստի հետ»։ 1971 թվականին նա ամուսնանում է Իգլայի հետ։ 1974 թվականին ավարտելով կոնսերվատորիան, Իվարսն ընդունվում է [[Յան Ռայնիս]]ի անվան գեղարվետսկանա ակադեմիական թատրոնում աշխատելու, որտեղ աշխատել է նաև սովորելու տարիներին։ Իվարի դեպի կինոյի փառքի ճանապարհը բացեց [[Վիյա Արտմանե]]ն, ով առաջարկեց նրան՝ խաղալու [[Վիլյամ Սոմերսեթ Մոեմ|Սոմերսեթ Մոեմի]] «Թատրոն» ֆիլմում։ Ֆիլմը դերասանուհու բենեֆիսն էր՝ նրա 50-ամյակի կապակցությամբ ֆիլմի ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը նրան ազատություն էր տվել՝ դերակատարներին անձամբ ընտրելու։ Պատմում են, որ դերասանուհին եկել է [[Ռիգայի կինոստուդիա]], կողքից նայել հավակնորդներին և մատնացույց արել Իվարսին՝ ասելով «Դու կխաղաս իմ սիրեկանի դերը»։ Կինոյի միջավայրում երկար ժամանակ չարախոսում էին՝ ինչպես կարող էր անհայտ դերասանը, առանց փորձեր կատարելու, ընտրվեր պրիմադոննայի կողմից<ref>http://www.rolanbf.com/index.php?option=com_content&view=article&id=161%3A2012-07-11-05-11-07&catid=47%3Apress-2011&Itemid=561&lang=hy</ref>։ Թատրոն ֆիլմը էկրանավորվեց 1978 թվականին<ref>http://www.vokrug.tv/product/show/teatr/</ref>։ Թոմ Ֆեննելի դերը Իվար Կալնինշին հայտնի դարձրեց ամբողջ երկրում։ Ռեժիսորները նրա մեջ տեսան իրական սիրեկան-հերոսին։ Շատ շուտով Իվար Կալնինշը դարձավ հայտնի՝ գրավելով շատ կանանց սրտեր։ Այժմ Իվար Կալնինշը խաղում է Լատվիայի Մեծ և Փոքր թատրոններում։ == Անձնական կյանքը == 90-ականների սկզբին Իվարը շարունակում էր նկարահանվել ֆիլմերում, սակայն ռեսիորներից եկող հրավերները սուղ էին, և Կալնինշը մտավ քաղաքականություն։ Նա երբեք կուսակցական չէր եղել անգամ՝ կոմերիտական, դառնում է Լատվիայի Սեյմի պատգամավոր՝ անդամակցելով մշակույթի հանձնախմբին։ Այդ ժամանակ փոփոխություններ եղան դերասանի նաև անձնական կյանքում. 20 տարի համատեղ ապրելով առաջին կնոջ՝ Իգլայի, և դստրերի՝ Ունուի և Էլենայի հետ, 90-ականների սկզբներին նա բաժանվում է կնոջից։ 2014 թվականին Իվարը պապիկ է դարձել. Ունան որդի ունեցավ՝ Վալտան<ref>http://sobesednik.ru/kultura-i-tv/20160313-yuriy-belyaev-kultura-v-beskulturnoy-strane-tak-i-budet-pasy</ref>։ :Երկրորդ կնոջ՝ Աուրելիի հետ Իվարը ծանոթացել է 1992 թվականինին՝ «Դե Գրանշան ընտանիքի գաղտնիքները» ֆիլմի նկարահանման ժամանակ<ref>https://www.dni.ru/society/2003/3/04/19704.html</ref>։ Նկարահանումներից հետո նրանք հասկացան, որ առանց մեկը մյուսի չեն կարող։ Աուրելին Իվարի ավագ աղջկա հասակակիցն էր, սակայն դա չխանգարեց, որ նրանք 7 տարի միասին ապրեն։ 1994 թվականինին ծնվեց նրանց որդին՝ Միկիսը։ 90-ականների վերջերին նրանք բաժանվեցին:Հետագայում Կալնինշը մի փոքր-ինչ հուզված՝ հիշում է. «Իմ երեխաները սիրուց են ծնվել՝ և առաջին ամուսնության, և երկրորդ, որովհետև ես սիրել եմ այդ կանանց, նրանք էլ՝ ինձ. դա փոխադարձ սեր էր, ափսոս, որ այդ զգացմունքները ինչ-որ ժամանակ հետո անցնում են, և չգիտես՝ ինչու են անցնում»<ref>http://iskra.lysva.ru/articles/index.php?pub=511</ref>։ Այժմ Կալնինշն ապրում է Լաուրայի հետ, ով իրավաբան է և նրանից փոքր է երեսուն տարով, և ունեն երկու դուստր՝ Լուիզան և Վիվիենը<ref>http://www.subbota.com/2014/09/26/laura-kalnynja-aquotmy-s-ivarom-chasto-zhenimsjaaquot/</ref><ref>http://7days.ru/stars/privatelife/ivar-kalnynsh-o-svoikh-rolyakh-romane-s-nonnoy-mordyukovoy-i-pyati-detyakh/3.htm</ref><ref>http://tele-zvezda.ru/tv/346-dokumentalnyj-film-ivar-kalnynsh-roman-s-aktsentom.html{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ == Ֆիլմագրություն == * «Փախստականները»-2014 * «Հավասարակշռություն»-2013 * «Բալզակյան տարիք կամ՝ Բոլոր տղամարդիկ յուրային են…5 տարի անց»-2013 * «Մորաքույրները»-2013 * «Ոսկե երկինքներ»-2011 * «Մոռացվածը»-2011 * Պալատական հեղաշրջումների գաղտնիքները.Ռուսաստան ,18-րդ դար ֆիլմ 8. Թագուհու որս * «Նռան համը»-2011 * «Հույս.Հավատ.սեր» սերիալ- 2010 * «Ոսկե ավտոմեքենա»-2009 * «Սառցե թագուհին»-2008 * «Հատուցում մեղքերի համար»-2007 * «Ուսանողներ-2» սերիալ-2006 * «Կապիտանի որդիները» սերիալ-2006 * «Հիանալի քառյակ»-սերիալ -2006 * «Քաղաքային ռոմանս»-սերիալ-2006 * «Ուսանողներ»-սերիալ 2005 * «Պրիմադոննա»-սերիալ-2005 * «Սեր և ոսկի» -2005 * «Ամեն ինչ համար շնորհակալ եմ քեզ»-սերիալ-2005 * «Հայելային պատերազմներ-առաջին անդրադարձ»-2005 * «Առևտրականներ»-սերիալ-2004 * «Սերը կույր է»-սերիալ-2004 * «Օպերա- Մահացու բաժնի խրոնիկա»-2004-2006 * «Լոտոսի հարվածը 3»-2003 * «Սֆինքսի հանելուկները»-2003 * «Ձիու տարի-Կարիճի համաստեղություն»-2003 * Դրոնգո-սերիալ 2002 * «Ժամանակն է սիրելու»-սերիալ 2002 * «Նոր հաջողություններ եմ մաղթում 2» -սերիալ-2001 * «Փարիզյան հնություն»-2001 * «Հին դատաստանի միստերիան»-2000 * «Տոմս մինչև Ռիգա»-սերիալ-2000 * «Սև սենյակ»-սերիալ-2000 * «Նոր հաջողություններ եմ մաղթում»-կարճամետրաժ սերիալ-1999 * «Երկնաքարերի ճակատագրերը-»1997 * «Արձակուրդները Ռիգայում»-1996 * «Շոու միայնակ տղամարդու համար»-1994 * «Հարցերի գիշեր»-1993 * «Անհայտը»-1993 * «Գլխագին»-1992 * «Դե Գրանշան ընտանիքի գաղտնիքները»-1992 * «Փնտրվում է վտանգավոր հանցագործ»-1992 * «Ճերմակ առասպել»-1991 * «Զայրացած ավտոբուս»-1990 * «Մուտք դեպի լաբիրինթոս»-1989 * «Ծանծաղուտ»-1988 * «Ճակատագրով ընտրյալը»-1987 * « Կնոջ եվ վարազի լուսանկարը»-1987 * «Դելֆինի կանչը»-1987 * «[[Սոֆյա Կովալևսկայա (ֆիլմ)|Սոֆյա Կովալևսկայա]]» - կարճամետրաժ սերիալ-1985 * «Դոն Ժուանի գայթակղումը»-1985 * «Ձմեռային բալ»-1985 * «Կապիտան Ֆրակասսը»-1984 * «Ազնվամորու գինի»-1984 * «Պարաշյուտիստները»-1984 * «Հետքերով գնացողը»-1984 * «Եվրոպական պատմություն»-1984 * «ՏԱՍՍ-ը երաշխավորված է հայտարարելու»-սերիալ-1984 * «Գրետա առանձնատան գաղտնիքները» * «Երկուսով մեկ անձրևանոցի տակ.ապրիլյան հքիաթ» -1983 * «Դեպք 36-ով 80 խորանարդում»-1982 * «Սիլվա»-1981 * «Սպիտակ պար»-1981 * «Հիշել կամ մոռանալ»-1981 * «Հոգի»-1981 * «Անձնական անվտանգություն չեմ ապահովում...»-1980 * «Ֆերֆակսի միլիոնները»-1980 * «[[Մի՛ կրակեք սպիտակ կարապների վրա (ֆիլմ)|Մի կրակեք սպիտակ կարապների վրա]]»-1980 * «Ամեն ինչ այդ չարաճճի Պաուլինայի պատճառով է»-1979 * «[[Չավարտված ընթրիք]]»-1979 * «[[Վաղ ժանգ|Վաղեմի ժանգ]]»-1979 * «Փոքրիկ ողբերգություններ»- կարճամետրաժ սերիալ-1979 * «Տեսուչ Գուլը»-1979 * «Թատրոն»-1978 * «Նվերներ հեռախոսով»-1977 * «Կարմիր դիվանագետները»-1977 * «Խնձորը գետի մեջ»-1976 * «Խոսիր ինձ հետ»-1975 * «Սանչոյի հավատարիմ ընկերը»-1974 * «Մի վախեցիր, չեմ տա»-1974 * «Պետերսը»-1972 * «Ցատկելու իրավունք»-1972 * «Իլգա –Իվոլգա»-1972 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Տես նաև == *[https://www.youtube.com/watch?v=3w6gLqed2gw&t=391s «Թատրոն» ֆիլմ Իվար Կալնինշ մասնակցությամբ,1-ին մաս][[ՅուԹուբ]]ում *[https://www.youtube.com/watch?v=YrydnYE1PKA «Թատրոն» ֆիլմ Իվար Կալնինշ մասնակցությամբ,2-ին մաս][[ՅուԹուբ]]ում {{DEFAULTSORT:Կալնինշ, Իվար}} [[Կատեգորիա:Լատիշ դերասաններ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ռուս դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Կինոդերասաններ]] 3776cb05gvm01qwsaomo91woew5i0l2 8486638 8486637 2022-08-10T16:44:50Z Voskanyan 23951 /* Ֆիլմագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Դերասան}} '''Իվարս Էդմունդի Կալնինշ ''' (առավել հայտնի է Իվար Կալնինշ անունով, {{lang-lv|Ivars Edmunds Kalniņš}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի լատիշ դերասան։ Խաղացել է ավելի քան 87 ֆիլմում՝ սկսած խորհրդային շրջանից<ref>http://www.vokrug.tv/person/show/ivar_kalnynysh/</ref>։ ==Մանկությունը== Իվարսը ծնվել է Ռիգայում՝ բազմազավակ ընտանիքում։ Նրա ծնողները շատ հեռու են եղել արվեստից և թատրոնից. հայրը ավտոմեխանիկ էր, մայրը՝ տնային տնտեսուհի։ Ծնողները երազում էին, որ որդին նույնպես մասնագիտական աշխատանք կգտնի։ 14 տարեկանից Իվարսը համատեղում էր ուսումն աշխատանքի հետ։ Նա յուրացրել էր փականագործի մասնագիտությունը։ Հնարավոր է, որ նա դառնար նաև լավ մասնագետ, ինչպես նրա հայրը, բայց Ռիգայում, որտեղ նա ապրում էր, կինոթատրոնն իրենց տան մոտ էր, և կինոյի ցուցապաստառները գայթակղում էին նրան։ Առաջին պատկերացումներն արվեստի մասին հենց այդ կինոթատրոնից էր։ Մինչև առաջին սեանսը կսկսվեր, նա ավելի շուտ էր գալիս. այստեղ Իվարն ու իր ընկերները ինքնաշեն երաժշտական գործիքներով ռոքնռոլ և թվիստ էին նվագում<ref>http://185.53.170.32/553-ivar-kalnynsh.html</ref>:Երաժշտությունը դարձավ Իվարսի իսկական կիրքը։ Պատանեկության տարիներին նա հանդես էր գալիս մի քանի ռոք խմբերում. նա երկար մազեր ուներ և հագնում էր հոլիդե տաբատ, պարում էր ձմեռային Ռիգայում և ամառային Յուրմալայում<ref>http://www.kino-teatr.ru/kino/acter/m/ros/1819/bio/</ref>։ ==Մուտքը կինո== Դպրոցն ավարտելուց հետո Իվարսը որոշեց ընդունվել կոնսերվատորիա։ Մայրը, երբ իմանում է, որ նա որոշել է դերասան դառնալ, իրար է խառնվում ու ասում. «Որդիս, դերասաններն այնպես բարձր են խոսում»<ref>https://www.dni.ru/society/2003/1/31/18439.html</ref>։ Իվարսն այնուամենայնիվ ընդունվում է Լատվիայի Յազեպ Վիտոլայի անվան պետական կոնսերվատորիայի թատերական ֆակուլտետը։ Արդեն առաջին կուրսից նրան հրավիրում էին կինոյում նկարահանվելու։ Նա նկարահանվում է «Ցատկելու իրավունք» սպորտային դրամայում, «[[Իլգա-Իվոլգա]]» մելոդրամայում,«Սանչոյի հավատարիմ ընկերը» մանկական կինոֆիլմում։ Այս կինոֆիլմերը նրան մեծ հաջողություններ չբերեցին, բայց Իվարսը նկարահանման հրապարակում մեծ փորձ ունեցավ։ Տարիներ հետո նա հիշում է. «Ես շատ շնորհակալ եմ իմ ուսուցիչներին, որոնք չարգելեցին ինձ նկարահանվել։ Իհարկե, ես պետք է ամեն ինչ հասցնեի, և աշխատանքային գրաֆիկս փոփոխական էր, և ես մինչև հիմա կարողանում եմ համատեղել թատերական կյանքս կինոարվեստի հետ»։ 1971 թվականին նա ամուսնանում է Իգլայի հետ։ 1974 թվականին ավարտելով կոնսերվատորիան, Իվարսն ընդունվում է [[Յան Ռայնիս]]ի անվան գեղարվետսկանա ակադեմիական թատրոնում աշխատելու, որտեղ աշխատել է նաև սովորելու տարիներին։ Իվարի դեպի կինոյի փառքի ճանապարհը բացեց [[Վիյա Արտմանե]]ն, ով առաջարկեց նրան՝ խաղալու [[Վիլյամ Սոմերսեթ Մոեմ|Սոմերսեթ Մոեմի]] «Թատրոն» ֆիլմում։ Ֆիլմը դերասանուհու բենեֆիսն էր՝ նրա 50-ամյակի կապակցությամբ ֆիլմի ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը նրան ազատություն էր տվել՝ դերակատարներին անձամբ ընտրելու։ Պատմում են, որ դերասանուհին եկել է [[Ռիգայի կինոստուդիա]], կողքից նայել հավակնորդներին և մատնացույց արել Իվարսին՝ ասելով «Դու կխաղաս իմ սիրեկանի դերը»։ Կինոյի միջավայրում երկար ժամանակ չարախոսում էին՝ ինչպես կարող էր անհայտ դերասանը, առանց փորձեր կատարելու, ընտրվեր պրիմադոննայի կողմից<ref>http://www.rolanbf.com/index.php?option=com_content&view=article&id=161%3A2012-07-11-05-11-07&catid=47%3Apress-2011&Itemid=561&lang=hy</ref>։ Թատրոն ֆիլմը էկրանավորվեց 1978 թվականին<ref>http://www.vokrug.tv/product/show/teatr/</ref>։ Թոմ Ֆեննելի դերը Իվար Կալնինշին հայտնի դարձրեց ամբողջ երկրում։ Ռեժիսորները նրա մեջ տեսան իրական սիրեկան-հերոսին։ Շատ շուտով Իվար Կալնինշը դարձավ հայտնի՝ գրավելով շատ կանանց սրտեր։ Այժմ Իվար Կալնինշը խաղում է Լատվիայի Մեծ և Փոքր թատրոններում։ == Անձնական կյանքը == 90-ականների սկզբին Իվարը շարունակում էր նկարահանվել ֆիլմերում, սակայն ռեսիորներից եկող հրավերները սուղ էին, և Կալնինշը մտավ քաղաքականություն։ Նա երբեք կուսակցական չէր եղել անգամ՝ կոմերիտական, դառնում է Լատվիայի Սեյմի պատգամավոր՝ անդամակցելով մշակույթի հանձնախմբին։ Այդ ժամանակ փոփոխություններ եղան դերասանի նաև անձնական կյանքում. 20 տարի համատեղ ապրելով առաջին կնոջ՝ Իգլայի, և դստրերի՝ Ունուի և Էլենայի հետ, 90-ականների սկզբներին նա բաժանվում է կնոջից։ 2014 թվականին Իվարը պապիկ է դարձել. Ունան որդի ունեցավ՝ Վալտան<ref>http://sobesednik.ru/kultura-i-tv/20160313-yuriy-belyaev-kultura-v-beskulturnoy-strane-tak-i-budet-pasy</ref>։ :Երկրորդ կնոջ՝ Աուրելիի հետ Իվարը ծանոթացել է 1992 թվականինին՝ «Դե Գրանշան ընտանիքի գաղտնիքները» ֆիլմի նկարահանման ժամանակ<ref>https://www.dni.ru/society/2003/3/04/19704.html</ref>։ Նկարահանումներից հետո նրանք հասկացան, որ առանց մեկը մյուսի չեն կարող։ Աուրելին Իվարի ավագ աղջկա հասակակիցն էր, սակայն դա չխանգարեց, որ նրանք 7 տարի միասին ապրեն։ 1994 թվականինին ծնվեց նրանց որդին՝ Միկիսը։ 90-ականների վերջերին նրանք բաժանվեցին:Հետագայում Կալնինշը մի փոքր-ինչ հուզված՝ հիշում է. «Իմ երեխաները սիրուց են ծնվել՝ և առաջին ամուսնության, և երկրորդ, որովհետև ես սիրել եմ այդ կանանց, նրանք էլ՝ ինձ. դա փոխադարձ սեր էր, ափսոս, որ այդ զգացմունքները ինչ-որ ժամանակ հետո անցնում են, և չգիտես՝ ինչու են անցնում»<ref>http://iskra.lysva.ru/articles/index.php?pub=511</ref>։ Այժմ Կալնինշն ապրում է Լաուրայի հետ, ով իրավաբան է և նրանից փոքր է երեսուն տարով, և ունեն երկու դուստր՝ Լուիզան և Վիվիենը<ref>http://www.subbota.com/2014/09/26/laura-kalnynja-aquotmy-s-ivarom-chasto-zhenimsjaaquot/</ref><ref>http://7days.ru/stars/privatelife/ivar-kalnynsh-o-svoikh-rolyakh-romane-s-nonnoy-mordyukovoy-i-pyati-detyakh/3.htm</ref><ref>http://tele-zvezda.ru/tv/346-dokumentalnyj-film-ivar-kalnynsh-roman-s-aktsentom.html{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ == Ֆիլմագրություն == * «Փախստականները»-2014 * «Հավասարակշռություն»-2013 * «Բալզակյան տարիք կամ՝ Բոլոր տղամարդիկ յուրային են…5 տարի անց»-2013 * «Մորաքույրները»-2013 * «Ոսկե երկինքներ»-2011 * «Մոռացվածը»-2011 * Պալատական հեղաշրջումների գաղտնիքները.Ռուսաստան ,18-րդ դար ֆիլմ 8. Թագուհու որս * «Նռան համը»-2011 * «Հույս.Հավատ.սեր» սերիալ- 2010 * «Ոսկե ավտոմեքենա»-2009 * «Սառցե թագուհին»-2008 * «Հատուցում մեղքերի համար»-2007 * «Ուսանողներ-2» սերիալ-2006 * «Կապիտանի որդիները» սերիալ-2006 * «Հիանալի քառյակ»-սերիալ -2006 * «Քաղաքային ռոմանս»-սերիալ-2006 * «Ուսանողներ»-սերիալ 2005 * «Պրիմադոննա»-սերիալ-2005 * «Սեր և ոսկի» -2005 * «Ամեն ինչ համար շնորհակալ եմ քեզ»-սերիալ-2005 * «Հայելային պատերազմներ-առաջին անդրադարձ»-2005 * «Առևտրականներ»-սերիալ-2004 * «Սերը կույր է»-սերիալ-2004 * «Օպերա- Մահացու բաժնի խրոնիկա»-2004-2006 * «Լոտոսի հարվածը 3»-2003 * «Սֆինքսի հանելուկները»-2003 * «Ձիու տարի-Կարիճի համաստեղություն»-2003 * Դրոնգո-սերիալ 2002 * «Ժամանակն է սիրելու»-սերիալ 2002 * «Նոր հաջողություններ եմ մաղթում 2» -սերիալ-2001 * «Փարիզյան հնություն»-2001 * «Հին դատաստանի միստերիան»-2000 * «Տոմս մինչև Ռիգա»-սերիալ-2000 * «Սև սենյակ»-սերիալ-2000 * «Նոր հաջողություններ եմ մաղթում»-կարճամետրաժ սերիալ-1999 * «Երկնաքարերի ճակատագրերը-»1997 * «Արձակուրդները Ռիգայում»-1996 * «Շոու միայնակ տղամարդու համար»-1994 * «Հարցերի գիշեր»-1993 * «Անհայտը»-1993 * «Գլխագին»-1992 * «Դե Գրանշան ընտանիքի գաղտնիքները»-1992 * «Փնտրվում է վտանգավոր հանցագործ»-1992 * «Ճերմակ առասպել»-1991 * «Զայրացած ավտոբուս»-1990 * «Մուտք դեպի լաբիրինթոս»-1989 * «Ծանծաղուտ»-1988 * «Ճակատագրով ընտրյալը»-1987 * « Կնոջ եվ վարազի լուսանկարը»-1987 * «Դելֆինի կանչը»-1987 * «[[Սոֆյա Կովալևսկայա (ֆիլմ)|Սոֆյա Կովալևսկայա]]» - կարճամետրաժ սերիալ-1985 * «Դոն Ժուանի գայթակղումը»-1985 * «Ձմեռային բալ»-1985 * «Կապիտան Ֆրակասսը»-1984 * «Ազնվամորու գինի»-1984 * «Պարաշյուտիստները»-1984 * «Հետքերով գնացողը»-1984 * «Եվրոպական պատմություն»-1984 * «ՏԱՍՍ-ը երաշխավորված է հայտարարելու»-սերիալ-1984 * «Գրետա առանձնատան գաղտնիքները» * «Երկուսով մեկ անձրևանոցի տակ.ապրիլյան հքիաթ» -1983 * «Դեպք 36-ով 80 խորանարդում»-1982 * «Սիլվա»-1981 * «Սպիտակ պար»-1981 * «Հիշել կամ մոռանալ»-1981 * «Հոգի»-1981 * «Անձնական անվտանգություն չեմ ապահովում...»-1980 * «Ֆերֆակսի միլիոնները»-1980 * «[[Մի՛ կրակեք սպիտակ կարապների վրա (ֆիլմ)|Մի կրակեք սպիտակ կարապների վրա]]»-1980 * «Ամեն ինչ այդ չարաճճի Պաուլինայի պատճառով է»-1979 * «[[Չավարտված ընթրիք]]»-1979 * «[[Վաղ ժանգ|Վաղեմի ժանգ]]»-1979 * «Փոքրիկ ողբերգություններ»- կարճամետրաժ սերիալ-1979 * «Տեսուչ Գուլը»-1979 * «Թատրոն»-1978 * «Նվերներ հեռախոսով»-1977 * «Կարմիր դիվանագետները»-1977 * «Խնձորը գետի մեջ»-1976 * «Խոսիր ինձ հետ»-1975 * «Սանչոյի հավատարիմ ընկերը»-1974 * «Մի վախեցիր, չեմ տա»-1974 * «Պետերսը»-1972 * «Ցատկելու իրավունք»-1972 * «[[Իլգա-Իվոլգա]]»-1972 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Տես նաև == *[https://www.youtube.com/watch?v=3w6gLqed2gw&t=391s «Թատրոն» ֆիլմ Իվար Կալնինշ մասնակցությամբ,1-ին մաս][[ՅուԹուբ]]ում *[https://www.youtube.com/watch?v=YrydnYE1PKA «Թատրոն» ֆիլմ Իվար Կալնինշ մասնակցությամբ,2-ին մաս][[ՅուԹուբ]]ում {{DEFAULTSORT:Կալնինշ, Իվար}} [[Կատեգորիա:Լատիշ դերասաններ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ռուս դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Կինոդերասաններ]] kfl3yzqsrspxncnntm2s7f8lkz4fgij 0 759369 8486686 7844632 2022-08-10T17:44:21Z 83.139.25.177 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն}} '''Պիրոմանիա''' կամ '''հրամոլություն''', խթանող վարքագծի խանգարում<ref name = dsm>{{cite web|url=http://behavenet.com/pyromania|title=Pyromania &#124; BehaveNet|publisher=behavenet.com|accessdate=փետրվարի 27, 2015}}</ref>, որի ժամանակ անհատները չեն կարողանում զսպել անընդհատ հրդեհ առաջացնելու անհաղթահարելի իրենց ազդակները։ Նրանք այդպիսի քայլի են դիմում լարվածությունը թուլացնելու կամ պարզապես հաճույք ստանալու համար<ref name = dsm />։ Պիրոմանիակները չեն հետապնդում դրամական կամ քաղաքական շահ<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=2RzFWRIAsPAC&pg=PA793|title=The American Psychiatric Publishing Textbook of Psychiatry|author=Robert E. Hales|year=2008 |editor1=Stuart C. Yudofsky|editor2=Glen O. Gabbard|publisher=American Psychiatric Pub|isbn=9781585622573|page=793|section=Impulse Disorders Not Elsewhere Classified}}</ref>։ Նրանց նպատակն է հասնել [[էյֆորիա]]յի։ Շատ հաճախ նրանք միտումնավոր կերպով ընտրում են հրշեջի մասնագիտությունը։ Պիրոմանիան, ինչպես օրինակ [[կլեպտոմանիա]]ն, անկառավարելի է։ Հիվանդության մասին մարդկությանը հայտնի է դեռ 1824 թվականից, սակայն այն մինչ այժմ ամբողջությամբ ուսումնասիրված չէ։ Պիրոմանիայի դրսևորումները [[Հոգեբանություն|հոգեբանության]] և [[Իրավաբանություն|իրավաբանության]] ուսումնասիրության առարկա են համարվում։ Գրանցվել են դեպքեր, որ երկարատև հոգեբանական բուժումներից հետո հիվանդները վեց հարյուրից ավելի հրդեհներ են առաջացրել։ == Ախտանիշեր == Կան հատուկ ախտանիշեր, որոնցով պիրոմանիակները տարբերվում են նրանցից, ովքեր հրդեհ են առաջացնում հանցավոր նպատակներով կամ հուզական այլ դրդապատճառներով, որոնք կապված չեն կրակի հետ։ Պիրոմանիայի համախտանիշով տառապող մարդիկ ավելի քան մեկ անգամ մտածված հրդեհներ են առաջացնում։ Երբ նրանք գտնվում են հրդեհի գոտում, անբացատրելի հաճույք, հանգստություն, բավականություն են զգում։ Հիվանդությունը դժվար է հայտնաբերել հատկապես վաղ տարիքում, որովհետև երեխաների մեծ մասը նույնպես ուղղակի հետաքրքրությունից դրդված սիրում է կրակի հետ խաղալ<ref name="FirstFrances2004">{{cite book|author1=Michael B. First|author2=Allen J. Frances|author3=Harold Alan Pincus|title=Dsm-iv Tr Guidebook|url=https://books.google.am/books?id=hU_L1KUsNfIC&pg=PA337|accessdate=փետրվարի 24, 2013|year=2004|publisher=American Psychiatric Pub|isbn=978-1-58562-068-5|page=337}}</ref>։ == Առաջացման պատճառներ == Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ է դարձել, որ պիրոմանիան առավել հաճախ դրսևորվում է երեխաների և դեռահասների մոտ։ Պիրոմանիայի առաջացման պատճառները կարելի է երկու խմբի բաժանել. ներքին (անհատական) և արտաքին աշխարհի ազդեցությամբ առաջացած պատճառներ<ref name="psycnet.apa.org">{{cite journal|url=http://psycnet.apa.org/psycinfo/1992-27659-001|title=Pyromania and Firesetting Behaviors|first=Stephen M|last=Soltys|date=փետրվարի 1, 1992|publisher=|volume=22|issue=2|pages=79–83|doi=10.3928/0048-5713-19920201-10}}</ref>։ Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ հիվանդների մեծ մասի ընտանիքներում բացակայել է հայրը<ref name="google">{{cite book|title=Kaplan & Sadock's Concise Textbook of Clinical Psychiatry|author1=Sadock, B.J.|author2=Sadock, V.A.|date=2008|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins|isbn=9780781787468|url=https://books.google.am/books?id=ubG51n2NgfwC|page=365|accessdate=փետրվարի 27, 2015}}</ref>։ Պիրոմանիան կարող է դրսևորվել անգամ երեք տարեկան երեխայի մոտ, չնայած որ այդպիսի դեպքերը խիստ հազվադեպ են<ref>Barker AF (1994) Arson: A Review of the Psychiatric Literature. Oxford: Oxford University Press.</ref>։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ է դարձել, որ պիրոմանյակների մեծ մասը տղամարդիկ են<ref>{{harv|Gale|1998}}</ref> : === Անհատական գործոններ === Անհատական գործոնները, որոնք կարող են հանգեցնել պիրոմանիայի համախտանիշի ձևավորման հիմնականում կապված են անհատի անձնական կյանքի հետ։ Շատ դեռահասներ տարբեր հանցագործություններ են կատարում։ Օրինակ`պիրոմանիայով տառապող դեռահասների 19%-ին [[վանդալիզմ]]ի մեղադրանք է առաջադրվել, 18%-ը մեղադրվել է սեռական ոտնձգություններ կատարելու համար։ Հնարավոր պատճառներից են ուշադրության պակասը, վրեժի ցանկությունը։ Պիրոմանիակները առանձնանում են հակահասարակական պահվածքով։ Նրանք առանց լուրջ պատճառի բացակայում են ուսումնական հաստատություններից, փախչում են տանից և կատարում բազմաբնույթ [[զանցանք]]ներ։ === Արտաքին գործոններ === Արտաքին գործոնները, որոնց ազդեցությամբ անհատի մոտ զարգանում է պիրոմանիան, առաջանում են այն միջավայրում, որտեղ նրանք ապրում են։ Դրանք կարող են լինել ծնողների կողմից դրսևորած արհամարհական վերաբերմունքը, վաղ տարիքում սեռական կամ ֆիզիկական ոտնձգությունների ենթարկվելը։ == Բուժում == Կախված հիվանդի տարիքից և հիվանդության զարգացման աստիճանից, բուժման մեթոդները տարբերվում են։ Երեխաների և դեռահասների դեպքում որպես բուժման հիմք են ընդունում [[կոգնիտիվ թերապիա]]ները։ Կարևոր է նաև հատուկ վերաբերմունք ցուցաբերել ընտանիքի անդամներին, հատկապես ծնողներին։ Անհրաժեշտ է սովորեցնել նրանց, թե ինչպես առավել անվտանգ և ճիշտ կերպով դաստիարակեն իրենց երեխաներին<ref name="psycnet.apa.org"/>։ Ի տարբերություն երեխաների և դեռահասների, մեծահասակների դեպքում իրավիճակն առավել բարդ է։ Նրանք ստիպված են լինում երկարատև [[հոգեթերապիա]]ների հաճախել, սակայն մեծ մասամբ դրանք իրենց դրական արդյունքն այդպես էլ չեն ունենում։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Կրակ]] [[Կատեգորիա:Հոգեբանական երևույթներ]] [[Կատեգորիա:Հոգեբանական խախտումներ]] [[Կատեգորիա:Հասարակական անվտանգություն]] [[Կատեգորիա:Հոգեբուժական ախտորոշում]] eg5ybdgcvjonjl3qud2u9ml2y58ezc9 0 759570 8487145 7859069 2022-08-11T11:42:50Z 90.64.201.215 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki '''Սլովակիայի ազգային պարկերի''' համակարգը ներառում է ինը պարկ։ Ազգային պարկերը բնության պահպանվող տարածքների ու օբյեկտների մի մասն են. դրանք վերահսկվում են շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարության կողմից և ներառում են հետևյալ կատեգորիաները. * Ազգային պարկ ({{lang-sk|Národný park}}, կրճատ՝ NP) * Պահպանվող լանդշաֆտային շրջան (''Chránená krajinná oblasť'', CHKO) * Բնության ազգային արգելոց (''Národná prírodná rezervácia'', NPR) * Բնության արգելոց (''Prírodná rezervácia'', PR) * Բնության ազգային հուշարձան (''Národná prírodná pamiatka'', NPP) * Բնության հուշարձան (''Prírodná pamiatka'', PP) * Պահպանվող տարածք (''Chránený areál'', CHA) * Պեյզաժի պահպանվող տարր (''Chránený krajinný prvok'', CHKP) * Թռչունների ձմեռման պահպանվող տարածք (''Chránené vtáčie územie'', CHVÚ) * Պահպանվող ծառ (''Chránený strom'', CHS) == Ազգային պարկեր == {{-}} {| class="sortable wikitable" width="100%" ! style="background:#efefef" | ! style="background:#efefef" | № ! style="background:#efefef" | Անվանում ! style="background:#efefef" | Բնօրինակ անվանում ! style="background:#efefef" | Տարածք, կմ² ! style="background:#efefef" | Կարգավիճակի ստացում |- align="center" | [[Պատկեր:Rakytov, Veľká Fatra (SVK) - southern side.jpg|100px]] | 1 | Վելկա Ֆատրա | Národný park Veľká Fatra | 403,71 | [[1 ապրիլի]], [[2002]] |- align="center" | [[Պատկեր:Zborov.JPG|100px]] | 2 | Մալա Ֆատրա | Národný park Malá Fatra | 226,3 | [[1 ապրիլի]], [[1988]] |- align="center" | [[Պատկեր:Ciganka muranska planina.JPG|100px]] | 3 | Մուրանսկա Պլանինա | Národný park Muránska planina | 203,18 | [[27 մայիսի]], [[1998]] |- align="center" | [[Պատկեր:Derese2.jpg|70px]] | 4 | Նիզկե Տատրի | Národný park Nízke Tatry | 728 | [[1978]] |- align="center" | [[Պատկեր:Pieniny Trzy Korony.jpg|100px]] | 5 | Պիենինի<ref>[http://www.pieniny.sk/en.html Pieniny. www.pieniny.sk]</ref> | Pieninský národný park | 37,5 | [[16 հունվարի]], [[1967]] |- align="center" | [[Պատկեր:Beskidy Bieszczady SE.jpg|100px]] | 6 | Պոլոնինի | Národný park Poloniny | 298,05 | [[1 հոկտեմբերի]], [[1997]] |- align="center" | [[Պատկեր:Zadielska tiesnava.jpg|100px]] | 7 | Սլովակյան Կարստ | Národný park Slovenský kras | 346,11 | [[1 մարտի]], [[2002]] |- align="center" | [[Պատկեր:Slovensky raj-Stratenska pila.jpg|100px]] | 8 | Սլովակյան դրախտ<ref>[http://www.slovenskyraj.sk/en.html Slovenský raj (Slovak Paradise)]</ref> | Národný park Slovenský raj | 197,63 | [[18 հունվարի]], [[1988]] |- align="center" | [[Պատկեր:Tatra mountains western side 2.jpg|100px]] | 9 | Տատրա | Tatranský národný park | 738 | [[1 հունվարի]], [[1949]] |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ== * [http://www.slovakia.travel/portal.aspx?l=2&ami=108032&smi=108032 Ազգային պարկերը Սլովակիայի զբոսաշրջության նախարարության կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100717053612/http://www.slovakia.travel/portal.aspx?l=2&ami=108032&smi=108032 |date=2010-07-17 }} * [https://www.npsr.sk Slovenský raj | Slovak Paradise] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Սլովակիայի աշխարհագրություն]] 0y9t1u5ydit1e41kdxztvpy0g2i7r5o 0 828540 8486722 8272176 2022-08-10T18:48:06Z 517design 18540 wikitext text/x-wiki '''Խավիարային դիվանագիտություն''' ({{lang-az|Kürü diplomatiyası}}, {{lang-en|Caviar diplomacy}}), [[Ադրբեջան]]ի [[Լոբբինգ|լոբբի]]ստական ռազմավարություն, որը բաղկացած է օտարերկրյա բարձրաստիճան պաշտոնյաներին և միջազգային կազմակերպությունների աշխատակիցներին ուղղված հրավերներից իրենց երկիր այցելելու համար` հյուրընկալ պետության հաշվին։ Խավիարային դիվանագիտությունը ներառում է նաև թանկարժեք նվերներ, որոնք ներկայացվում են որպես «պատշաճ տուրքի մատուցում` համաձայն արևելյան ավանդույթի»<ref name="The_Guardian">[http://www.theguardian.com/world/2013/nov/24/azerbaijan-caviar-diplomacy-for-mps Plush hotels and caviar diplomacy: how Azerbaijan’s elite wooed MPs] // the Guardian, 24 November 2013</ref><ref name="ESI_Caviar">[http://www.esiweb.org/index.php?lang=en&id=156&document_ID=131 Caviar Diplomacy. How Azerbaijan silenced the Council of Europe] // ESI, 24 May 2012</ref><ref>[http://www.radioazadlyg.ru/content/azerbaijan-ikornaya-diplomatia/25165258.html «Икорная дипломатия» Баку в сфере прав человека] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304132720/http://www.radioazadlyg.ru/content/azerbaijan-ikornaya-diplomatia/25165258.html |date=2016-03-04 }} // RFE/RL, 12.11.2013</ref><ref name="EURACTIV">[https://www.euractiv.com/section/europe-s-east/news/council-of-europe-plagued-by-caviar-diplomacy/ Council of Europe plagued by ‘caviar diplomacy’] // EURACTIV 23 03 2017</ref><ref name="Africa_Intelligence">[https://www.africaintelligence.com/ION/business-circles/2017/02/10/will-iog-go-for-baku-s-%E2%80%98caviar-diplomacy-,108211320-ART Will IOG go for Baku’s ‘caviar diplomacy’ ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170807152342/https://www.africaintelligence.com/ION/business-circles/2017/02/10/will-iog-go-for-baku-s-%E2%80%98caviar-diplomacy-,108211320-ART |date=2017-08-07 }} // Africa Intelligence, 9 02 2017 г. "Baku's "caviar diplomacy" which consisted of buying the good graces of certain members of the Council of Europe"</ref>։ == Տերմինաբանություն == [[File:Kaviar des Seehase.jpg|thumb|Սև խավիար]] «Խավիարային դիվանագիտություն» եզրույթն առաջին անգամ օգտագործվել է 2012 թվականին Եվրոպական կայունության նախաձեռնության «{{lang-en|European Stability Initiative (ESI)}}» հրապարակած զեկույցում։ Այն վերնագրված էր «Խավիարային դիվանագիտություն. ինչպես Ադրբեջանը լռեցրեց Եվրոպայի խորհրդին»։ Զեկույցում այս եզրույթը օգտագործվում էր մատնանշելու համար ադրբեջանական պաշտոնյաների նվիրած թանկարժեք նվերները օտարերկրյա քաղաքական գործիչներին<ref name="ESI_Caviar" /><ref>{{Cite web|url=http://carnegie.ru/2016/10/31/ru-pub-64986|title=Независимому Азербайджану — 25: начинается новая эпоха перемен и потрясений?|author=Thomas de Waal|publisher=Carnegie Middle East Center|accessdate=2017-01-10}}</ref>։ == «Եվրոպական կայունության նախաձեռնության» հետաքննություն == Եվրոպական կայունության նախաձեռնության աղբյուրների համաձայն [[Ադրբեջան]]ն ունի 10-12 մարդկանցից բաղկացած խումբ Խորհրդարանական ասամբլեայում և 3-4 մարդ քարտուղարությունում, որոնք որպես նվեր ադրբեջանական իշխանություններից ստանում են առնվազն կես կիլոգրամ սև խավիար (շուկայում գինը 1300 եվրոյից ավելի է) տարվա մեջ 4 անգամ։ Շատ պատվիրակներ հրավիրվում են [[Բաքու]] և այդ այցերի ընթացքում խավիարի հետ միասին ստանում են նաև այլ թանկարժեք նվերներ` ձեռագործ կարպետներ, ոսկյա և արծաթյա իրեր, փող։ Բայց Բաքվում նման կարգի պաշտոնյաներին տրվող ամենատարածված նվերը երկու կիլոգրամ սև խավիարն է։ Չնայած 2010 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում Ադրեջանում ոչ մի ընդդիմադիր ուժ չընտրվեց խորհրդարանի անդամ Խորհրդարանական վեհաժողովը այն համարեց միջազգային ստանդարտներին համապատասխան։ Եվրոպական կայունության նախաձեռնության խորին համոզմամբ սա տեղի ունեցավ զուտ «խավիարային դիվանագիտության» շնորհիվ։ Վերջինս բերում է մի շարք օրինակներ, թե ինչպես է Ադրբեջանը խրախուսական խոսքերի արժանացել իր այցելուների կողմից։ Օրինակ` նման վարքագիծ են դրևսորել Բրիտանական լիբերալ դեմոկրատ Միշել Հանքոքը և [[Էստոնիա]]յի նախկին արտգործնախարար Քրիստիա Օյուլենդը. նրանք, չնայած Ադրբեջանում մարդու իրավունքերի խախտումներին, ազատ ընտրությունների բացակայությանը, ինչպես նաև մարդու իրավունքերի պաշտպանության միջազգային կազմակերպությունների ուղղած քննադատություններին, պնդում էին, որ այդ առումով Ադրբեջանում չկան լուրջ խնդիրներ։ Ադրբեջանի բարեկամների ցանկում ներառված էին նաև Փոլ Վիթը [[Բելգիա]]յից, Էդուարդ Լինթները [[Բավարիա]]յից, [[Մեվլյութ Չավուշօղլու]]ն Թուրքիայից, Ռոբերթ Ուոլթերը [[Մեծ Բրիտանիա|Բրիտանիա]]յից<ref name="ESI_Caviar" />։ 2008 թվականի նախագահական ընտրությունների ժամանակ [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով]]ի դիտորդների թվում կային նաև ադրբեջանամետ գործիչներ։ Ընտրությունների վերաբերյալ տարբեր զեկույցներում դիտորդական խմբի ղեկավար Անդերաս Հերքելը հանդես էր գալիս նաև քննադատությամբ, որը սակայն հերքվում էր վերոհիշյալ ադրբեջանամետ գործիչների կողմից։ Իսկ նախագահի պաշտոնավարման ժամկետների վերացնելու հանրաքվեից հետո Խակի Կեսկին և [[Պեդրո Ագրամունտ]]ը այն որակեցին որպես ժողովրդավարության առաջընթաց<ref name="ESI_Caviar" />։ 2010 թվականի ընտրություններին բացի ԵԽԽՎ դիտորդներից ներկա էին նաև ԵԱՀԿ ժողովրդավարական ինստիտուտների և Մարդու իրավունքերի գրասենյակի դիտորդները։ Նրանք արձանագրեցին ընթացակարգային բազում խախտումներ` այդ թվում զանգվածային լցոնումներ։ Հատկանշական է, որ այս խախտումներից և ոչ մեկը չէր նկատվել ԵԽԽՎ դիտորդների կողմից։ Դիտորդական առաքելությունների աշխատանքների վերլուծության ժամանակ ևս նրանք հերքում էին նման խախտումները։ Եվրոպական կայունության նախաձեռնության հետաքննությունը լայն արձագանք գտավ Ռուսաստանում և միջազգային մամուլում. արձագանքեցին այնպիսի զլմ-ներ, ինչպիսիք են ԵՄ դիտորդը<ref>[https://euobserver.com/foreign/116369 Azerbaijani lobbyists target EU opinion Azerbaijani lobbyists target EU opinion] // EU Observer, 24. MAY 2012</ref>, Դանիայի քաղաքականությունը<ref>[http://politiken.dk/udland/ECE1637262/grandprix-vaerter-stopper-kritik-med-kaviargaver/ Grandprix-værter stopper kritik med kaviargaver] // Politiken, 26. MAJ. 2012</ref>, Ռադիո Սարայեվոն<ref>{{Cite web |url=http://www.radiosarajevo.ba/novost/82241/azerbejdzanska-kavijar-diplomacija |title=Azerbejdžanska kavijar diplomacija |accessdate=2017-09-01 |archive-date=2016-03-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160318062701/http://www.radiosarajevo.ba/novost/82241/azerbejdzanska-kavijar-diplomacija |dead-url=yes }}</ref>, ԲիԲիՍի-ն<ref>[http://www.bbc.com/russian/international/2012/06/120613_azeri_diplomacy_caviar_esi.shtml Аналитики из Европы критикуют «икорную дипломатию» Баку] // BBC, 13 июня 2012</ref>, Աֆրիկյան հետախուզությունը<ref name="Africa_Intelligence" />, Դը Գարդիանը<ref name="The_Guardian" /> և ուրիշներ<ref>[http://www.proceso.com.mx/?p=394634 Europa: El lobby de los dictadores] // Proceso, 30 DE ENERO DE 2015</ref> <ref>[http://regnum.ru/news/1535234.html «Икорная дипломатия» Азербайджана: в Совете Европы процветает коррупция?] // Регнум, 26 Мая 2012</ref>: == 2013 թվականի նախագահական ընտրություններ == [[File:Azerbaijani President Aliyev Participate in a Meeting With Secretary Kerry and Other Global Leaders on the Nagorno-Karabakh Conflict in Vienna (26452164084).jpg|150px|thumb|[[Իլհամ Ալիև]]]] 2013 թվականի հոկտմեբերի 9-ին [[Իլհամ Ալիև]]ը արդեն երրորդ անգամ ընտրվեց [[Ադրբեջան]]ի նախագահ։ [[ԵԱՀԿ]] դիտորդները, Թանա Զուլուեթայի գխավորությամբ, մատնանշեցին ընտրությունների ընթացքում խոսքի ազատության սահմանափակման դեպքեր, իսկ Եվրոպական Խորհրդարանի ներակայացուցիչները, Պինո Արլաչչիի գլխավորությամբ, փաստեցին ընտրությունների արդար և անկողմնակալ լինելը<ref>[http://www.radioazadlyg.ru/content/article/25132555.html Наблюдательная миссия ОБСЕ подвергла резкой критике выборы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185549/http://www.radioazadlyg.ru/content/article/25132555.html |date=2016-03-04 }} // RFE/RL, 10.10.2013</ref>։ Եվրոպական Խորհրդարանը և ԵԽԽՎ-ն հանդես եկան համատեղ հայտարարությամբ, որում բարձր գնահատականի արժանացրին ընտրությունները։ [[ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատ]]ի մի խումբ դիտորդներ ևս ընտրությունները ճանաչեցին արդար<ref>[http://www.balcanicaucaso.org/eng/Regions-and-countries/Azerbaijan/Love-Aliyev-love-Aliyev-not-143007 Love Aliyev, love Aliyev not] // Osservatorio Balcani e Caucaso, 17 October 2013</ref>։ Ընտրությունների վերաբերյալ նման հակասական դիրքորոշումները հանգեցրեցին սկանդալի։ Հոկտեմբերի 11-ին [[ԵՄ]] ներկայացուցիչ Քեթրին Աշթոնը և Եվրոպական հանձնակատար Ստեֆան Ֆուլը անտեսեցին Եվրոպայի խորհրդարանի գնահատականները, ներառյալ նաև նրանք, որոնք ուղղված էին ԵԱՀԿ դիտորդների մատնանշած խախտումների դեմ<ref>[http://regnum.ru/news/polit/1718628.html Кэтрин Эштон и Штефан Фюле раскритиковали президентские выборы в Азербайджане] // Регнум, 11 Октября 2013 ([https://web.archive.org/web/20160109013652/http://regnum.ru/news/polit/1718628.html копия])</ref>։ ԵՄ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը քննարկման դրեց Արլաչչիի զեկույցը։ Քննարկման ժամանակ «կանաչներից» որևէ ներկայացուցիչ չքննադատեց զեկույցը և ասաց, որ այն վնասում է Եվրոպայի խորհրդարանի հեղինակությունը։ Սոցիալիստական խմբակցության ներկայացուցիչը ասաց, որ ԵԽԽՎ զեկույցը չի կարող համարվել հուսալի։ Ապա պարզ դարձավ, որ ԵՄ որոշ ներկայացուցիչներ ոչ պաշտոնական այցերով ժամանել էին Ադրբեջան. սա անվանվեց «ընտրական զբոսաշրջություն»<ref>[http://www.politico.eu/article/meps-must-explain-trips-to-azerbaijan/ MEPs must explain trips to Azerbaijan] // EUROPEAN VOICE, 10/16/13 ([https://web.archive.org/save/http://www.politico.eu/article/meps-must-explain-trips-to-azerbaijan/ копия])</ref>։ [[ԱՄՆ]]-ի Պետքարտուղարությունը իր հերթին հերքեց Ներկայացուցիչների պալատի զեկույցի հավաստիությունը և ԵԱՀԿ դիտորդների գնահատականների հիման վրա հայտարարեց, որ այդ ընտրությունները չեն համապատասխանել միջազգային ստանդարտներին<ref>[http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2013/10/215283.htm Azerbaijan Presidential Election (Press Statement)] // U.S. Department of State, October 10, 2013</ref>։ == Շրջադարձ == 2015 թվականին` Եվրոպական խորրհդարանում քաղաքական բանտարկյալների բանաձևի քննարկումների ժամանակ, ադրբեջանամետ գործիչների կողմից գրված տեքստը սկզբնապես չէր պարունակում որևէ քննադատություն, սակայն տեքստի վերջնական տարբերակում կոչ էր արվում Ադրբեջանին դադարեցնել մարդու իրավունքների պաշտպանների, լրագրողների նկատմամբ իրականացվող ճնշումները. կար նաև սանկցիաներ կիրառելու սպառնալիք<ref>[http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=21953&lang=en The functioning of democratic institutions in Azerbaijan] // Parliamentary Assembly, Resolution 2062 (2015)</ref>։ Գերմանացի Ֆրենկ Շվաբի խոսքերով սա ադրբեջանական «խավիարային դիվանագիտության» շրջադարձային կետն էր<ref>[http://www.tagesspiegel.de/themen/agenda/der-europarat-und-aserbaidschan-abschied-von-der-kaviardiplomatie/11981014.html Abschied von der «Kaviardiplomatie»?] // Der Tagesspiegel, 02.07.2015</ref>։ 2015 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Եվրոպական խորհրդարանը ընդունեց բանաձև, որով Ադրբեջանը քննադատվում էր «աննախադեպ ճնշումների» համար։ Բանաձևը կոչ էր անում Եվրոպական իշխանություններին իրականացնել ամբողջական հետաքննություն Ալիևի և նրա ընտանիքի անդամների հավանական կոռուպցիոն գործունեության և նաև մեղավոր պաշտոնյաների նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառելու վերաբերյալ<ref>[http://www.eurasianet.org/node/75116 EU and Azerbaijan: Breaking Up or Muddling Through?] // Eurasianet, September 16, 2015</ref>։ == Հետաքննություն Միլանի դատախազի գրասենյակում և ԵԽԽՎ-ում == [[File:Palazzo della Consulta Roma 2006.jpg|150px|thumb|[[Իտալիա]]յի Սահմանադրական դատարան]] 2016 թվականի հունիսին [[Միլան]]ի դատախազի գրասենյակում կոռուպցիայի և փողերի լվացման մեղադրանք ներկայացվեց [[Լուկա Վոլոնտե|Լուկա Վոլոնտեին]], որը [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով]]ում Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խմբակցության նախկին ղեկավարն էր։ Համաձայն այդ տվյալների` Վոլոնտեն ստացել էր 2.39 միլիոն [[դոլար]] Ադրբեջանի պաշտոնյաներին աջակցելու համար։ Վերջինիս փաստաբանները մեղադրանքներն անվանեցին բացարձակապես անհիմն։ Համաձայն «Եվրոպական կայունություն նախաձեռնության» երկրորդ զեկույցի` «Խավիարային դիվանագիտություն։ Մաս 2», որը տպագրվել էր 2016 թվականի դեկտեմբերին, Վոլոնտեն համաձայնել էր համագործակցել հետաքննության հետ և նշել էր եվրոպական մի շարք քաղաքական գործիչների անուններ, որոնք լոբբինգ էին իրականացրել ադրբեջանական իշխանությունների համար։ Հետաքննության ընթացքում Վոլոնտեն խոսոտվանեց 2.39 միլիոն դոլար ստանալը։ Համաձայն այս զեկույցի` այդ փողերը ծախսվել էին իտալացի և այլ քաղաքական գործիչների կաշառելու համար, որպեսզի նրանք դեմ քվեարկեն Ադրբեջանում մարդու իրավունքների ոտնահարման վերաբերյալ ԵԽԽՎ զեկույցներին<ref name="kavkaz-uzel">[http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/294691/ Оппозиция потребовала от властей Азербайджана реакции на доклад о подкупе депутатов ПАСЕ] // Кавказский узел, 21 декабря 2016</ref>։ [[Իտալիա]]յում ցուցադրված փաստագրական ֆիլմում ևս Վոլոնտեն խոստովանում է 2.39 միլիոն դոլար ստանալու մասին, որը նրան էր փոխանցել ադրբեջանկան պատվիրակության անդամ Էլխան Սուլեյմանովը գյուղատնտեսության վերաբերյալ խորհրդակցությունների ժամանակ։ Վոլոնտեի վճարումները կատարվել են բրիտանական չորս ընկերությունների միջոցով, որոնք «Դը Գարդիանի» համաձայն [[Մեծ Բրիտանիա]]յում գործունեություն չեն ծավալել և հավանաբար արտերկրում գործունեություն ծավալող ընկերություններ էին<ref name="Guardian31December">[https://www.theguardian.com/world/2016/dec/31/bribery-claims-azerbaijan-pipeline UK companies ‘linked to Azerbaijan pipeline bribery scandal’] // The Guardian, 31 December 2016</ref>։ Միլանի դատախազի գրասենյակը մեղադրեց Վոլոնտեին երկու բանում` փողերի լվացում և կաշառքի ընդունում։ Միլանի դատարանը, քննության առնելով երկրորդ մեղադրանքը, ճանաչեց Վոլոնտեի` այս մեղադրանքից ազատ լինելը, քանի որ, համաձայն Իտալիայի սահմանադրության, պաշտոնյան չի կարող ենթարկվել պատասխանատվության իր մասնագիտական գործունեության համար<ref>[http://www.ilfattoquotidiano.it/2017/05/22/parlamentare-che-si-vende-una-legge-non-processabile-la-sentenza-i-suoi-atti-sono-insindacabili-dibattimento-inutile/3605608/ Parlamentare che si vende una legge? Non processabile. La sentenza: «I suoi atti sono insindacabili, dibattimento inutile»] // Il fatto quotidiano, 22 maggio 2017</ref>։ Ավելի ուշ Իտալիայի Գերագույն դատարանը գործը վերադարձրեց Միլանի դատարան` ցիտելով, որ Սահմանադրության այդ հոդվածը պաշտոնական դիրքը հարստանալու համար օգտագործելու մասին չէ<ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/07/24/corruzione-immunita-parlamentare-non-preclude-perseguibilita-la-cassazione-annulla-proscioglimento-volonte/3751620/ Corruzione, «immunità parlamentare non preclude perseguibilità». La Cassazione annulla proscioglimento Volontè] // Il fatto quotidiano, 24 luglio 2017</ref>։ ԵՄ-ում Ադրբեջանի նախկին դեսպան Արֆ Մամմադովը ասել է ''Դը Գարդիան'' պարբերականին, որ ծախսել է շուրջ 30 միլիոն [[եվրո]] ադրբեջանական լոբբինգը առաջ մղելու համար. «Ադրբեջանական պատվիրակության բոլոր անդամներն էլ գիտեին այդ գործչի մասին, չնայած դա ոչ մի տեղ չէր երևում։ Ասվում էր, որ փողը ծառայում է տարբեր պատվիրակների և ԵԽԽՎ-ն ամբողջությամբ կաշառելու համար»։ ԵԽԽՎ մի շարք պատվիրակներ նշել են, որ տեղյակ են եղել առաջարկվող կաշառքների մասին<ref name="theguardian_20_04_2017">[https://www.theguardian.com/law/2017/apr/20/council-of-europe-urged-to-investigate-azerbaijan-bribery-allegations Fresh claims of Azerbaijan vote-rigging at European human rights body] // The Guardian, 20/04/2017</ref>։ [[File:Pedro Agramunt janvier 2016.jpg|150px|thumb|[[Պեդրո Ագրամունտ]]]] Էլխան Սուլեյմանովը` ԵԽԽՎ-ում Ադրբեջանի ներկայացուցիչը, անվանվում է Վոլոնտեի և եվրոպական մյուս պատվիրակների «կուրատոր»։ Եվրոպական մամուլում կային շատ օրինակներ` ինչպես Վոլոնտեն հետ էր վերցրել ԵԽԽՎ-ում իր դիմումները` տեղեկացնելով Սուլեյմանովին, որ նրա ցանկացած բառը հրաման է իր համար։ [[Հայաստան]]ի պատվիրակության` ԵԽԽՎ-ում կոռուպցիայի հարցի բարձրացման փորձերը իրականցվում էին [[Պեդրո Ագրամունտ]]ի ընդդիմության հետ, սակայն Ագրամունտը դադարեցրեց այդ հետաքննությունները։ «Der Tagesspiegel» գերմանական օրաթերթը սա որակեց «[[Եվրոպա]]յի պատմության ամենամեծ սկանդալ»։ Մամուլի հրապարակումներից հետո [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհրդի]] գլխավոր քարտուղար Թ. Ջագլանդը կոչ արեց Ագրամուտին անհապաղ անկախ հետաքննություն անցկացնել։ Ագրամունտը և քաղաքական խմբի հինգ ղեկավարները մերժեցին հետաքննության առաջարկվող տարբերակները։ Այնուամենայնիվ, Ագրամունտի` [[Սիրիա]] կատարած այցից հետո ԵԽԽՎ Բյուրոն վստահության քվե անցկացրեց նրա վերաբերյալ, որի արդյուքնում էլ վերջինս հեռացվեց իրական իշխանությունից<ref>[http://www.assembly.coe.int/nw/xml/News/News-View-EN.asp?newsid=6623&lang=2&cat=13 PACE Bureau declares ‘no confidence’ in Pedro Agramunt as President] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170906215716/http://assembly.coe.int/nw/xml/News/News-View-EN.asp?newsid=6623&lang=2&cat=13 |date=2017-09-06 }} // Parliamentary Assembly of the Council of Europe, 28/04/2017</ref>։ 2017 թվականի ապրիլին Եվրոպական խորհրդարանը ձևավորեց հետաքննիչ հանձնաժողով կոռուպցիոն մեղադրանքների հետաքննության համար<ref name="theguardian_20_04_2017" /><ref>[http://www.dw.com/ru/совет-европы-расследует-возможный-подкуп-парламентариев-азербайджаном/a-38571944?maca=rus-yandex_new_politics_mm-9641-xml Совет Европы расследует возможный подкуп парламентариев Азербайджаном] // DW, 24.04.2017</ref><ref>[http://www.tagesspiegel.de/themen/agenda/korruptionsvorwuerfe-im-europarat-die-spur-des-geldes/19544662.html Die Spur des Geldes] // Der Tagesspiegel, 22.03.2017</ref>։ == Մալթա == 2017 թվականի ապրիլին Մալթայի մամուլում հրապարակվեցին փաստաթղթեր, որոնց համաձայն Մալթայի բարձրաստիճան պաշտոնյաները և վարչապետ Ժոսեֆ Մուսկատի կինը ստացել էին միլիոնավոր դոլարներ [[Իլհամ Ալիև]]ի դստերը` Լեյլային պատկանող բանկից։ Համաձայն լրագրողական հետաքննության` Մուսկատը 2015 թվականին այցելել էր Բաքու, որից հետո կոչ էր արել Եվրոպային դրական գնահատել Ադրբեջանում ընթացող քաղաքական գործընթացները<ref>[http://www.eurasianet.org/node/83401 Azerbaijan’s First Family Accused in Maltese Corruption Scandal] // Eurasianet, May 1, 2017</ref>։ == Տես նաև == * [[Ադրբեջանական լվացքատուն]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.esiweb.org/index.php?lang=en&id=156&document_ID=131 Caviar Diplomacy. How Azerbaijan silenced the Council of Europe] * [https://www.theguardian.com/world/2013/nov/24/azerbaijan-caviar-diplomacy-for-mps Plush hotels and caviar diplomacy: how Azerbaijan's elite wooed MPs] [[Կատեգորիա:Միջազգային հարաբերություններ]] [[Կատեգորիա:Դիվանագիտություն]] [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Տերմիններ]] mjdysya38dmiw5nruz4n8l1c5103bsq 2 842036 8486612 8485626 2022-08-10T16:02:10Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|Stadium mk}}, հայտնի է նաև «Մլտոն Քինս Սթեդիում» անվանոումով), մարզադաշտ [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացոմը տեղ է ոնեցել [[2007 թվական]]ին, Մեծ Բրտանիայի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>: Это двухъярусный стадион, но сейчас используется только нижний ярус. «MK Stadium», также известный как «Denbigh Stadium», способен вместить 22 тысячи зрителей<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>. Однако с использованием верхнего яруса стадиона, его вместимость может возрасти до 45 тысяч зрителей. Свои домашние матчи здесь проводит футбольный клуб [[Милтон Кинс Донс|«Милтон Кинс Донз»]]. Предполагалось, что стадион «Милтон Кинс» принимал бы матчи [[Чемпионат мира по футболу 2018|чемпионата мира по футболу 2018 года]], если бы Англия выиграла это право. Также здесь иногда проходят матчи по регби. В частности, здесь пройдут 3 матча [[Чемпионат мира по регби 2015|чемпионата мира по регби 2015]]<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>. == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg|The exterior of the west stand in September 2020 File:MKDonseaststandexternal.jpg|The exterior of the east stand in September 2020 Image:Lookingatcowshed.jpg|The view of the pitch towards the south Stand before re-development Image:Cowshed.jpg|The south stand as of 22 February 2007 Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG|The east stand on 16 May 2007 Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG|The South (Cowshed) stand of Denbigh Stadium as of 16 May 2007 </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... a594xid4xz8qm6h3winriwfcbkt8ah2 8486671 8486612 2022-08-10T17:23:28Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki Falmer Stadium ) — футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура» . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award . [26] В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award . [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg|Die Stadionbaustelle im Juli 2010 Falmer Stadium - night.jpg|Das beleuchtete Stadion bei Nacht Falmer Stadium - main stand.jpg|Die dreistöckige Haupttribüne Falmer Stadium - League debut.jpg|Die Gegengerade Falmer Stadium Panorama.jpg|Außenpanorama des Stadions </gallery> === Panoramabild === {{Panorama|AmexPanorama.jpg|700|Innenraumpanorama des Falmer Stadium vor dem Ausbau}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... ojwqvu4jdath3d9rta03i923nnqgwr0 8486676 8486671 2022-08-10T17:29:16Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура» . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award . [26] В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award . [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> === Panoramabild === {{Panorama|AmexPanorama.jpg|700|Innenraumpanorama des Falmer Stadium vor dem Ausbau}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 0osxx23ib56n18go28n0987rvm1i5u7 8486678 8486676 2022-08-10T17:29:59Z Slava Sahakyan70 65321 /* Panoramabild */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура» . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award . [26] В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award . [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 0lecta6pigajarn4f2hopt6wborqbix 8486682 8486678 2022-08-10T17:37:21Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек<ref name="kapazitaet" /> . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура»<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref> . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> . [26] В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... qpdowmks2enycl8c529jobwu5r4rokk 8486684 8486682 2022-08-10T17:38:42Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура»<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref> . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> . [26] В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... jq3cvgy7a7ccvqh81lgydxxlxesese9 8486685 8486684 2022-08-10T17:39:32Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура»<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref> . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... aswt5ypxyi1baqnzftlikrwjmkwgvyl 8486695 8486685 2022-08-10T18:00:20Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ Անգլիայի Արևելյան Սասեքս կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ Բրայտոն քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: футбольный стадион недалеко от английской деревни Фалмер в Восточном Суссексе , вмещающий 31 780 человек . [1] Фалмер находится примерно в 8-10 километрах от города Брайтон . Владельцем и основным пользователем спортивного сооружения является футбольный клуб Brighton & Hove Albion (прозвище: Чайки , нем . Die Möwen ). 22 июня 2010 года клуб объявил, что финансовая компания American Express стала спонсором стадиона<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>. [2] Официальное название стадиона American Express Community Stadium ; также сокращенно AMEX . В августе 2019 года Club и American Express договорились о продлении партнерства. Контракт рассчитан на 12 лет. Компания платит около 130 миллионов евро . Соглашение включает название стадиона и тренировочной площадки, а также спонсорство футболок для всех команд Brighton & Hove Albion<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>. [3] Первая официальная игра на стадионе состоялась 16 июля 2011 года. Они встретились с Брайтон энд Хоув Альбион и Истборн Боро в финале Sussex Senior Cup .друг на друга. На глазах у более чем 7000 посетителей хозяева выиграли со счетом 2:0 на новом стадионе. Официальное открытие состоялось 30 июля. В товарищеском матче в гостях была команда « Тоттенхэм Хотспур » ; Встреча закончилась со счетом 2:3 в пользу « Хотспура»<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref> . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... hkow0o8dtjf9uqs6tfc3dns50qasnkh 8486979 8486695 2022-08-11T03:42:24Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: սկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «Տոտենհեմ Հոթսպուր»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... b8jc4e5oiaq8jecu8dtos3okhnmp9k7 8486980 8486979 2022-08-11T03:44:55Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... szozsl428f6itk603lnupuh8hr1b8qn 8487007 8486980 2022-08-11T06:14:57Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki . [4] « Брайтон» встретился с «Донкастер Роверс» в первом домашнем матче чемпионата Футбольной лиги 2011–12 годов 6 августа 2011 года перед 20 219 толпой . Игра закончилась победой хозяев со счетом 2:1<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>. [5] « Роверс » также были последними соперниками на старом стадионе « Голдстоун Граунд » 26 апреля 1997 года<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref> . [6] События Кубок мира по регби Falmer Stadium) — один из стадионов, на которых проходил чемпионат мира по регби 2015 года<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref> . [24] Концерты Британский ди- джей Fatboy Slim , давний поклонник Брайтон-энд-Хоув Альбион, дал первые музыкальные концерты 1 и 2 июня 2012 года<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>. [25] Награды В 2011 году стадион получил награду Structural Steel Design Award<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref> В мае 2012 года Falmer Stadium обыграл семь других стадионов на церемонии вручения наград Stadium Business Awards в Турине , Италия, и получил награду New Venue Award <ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>. [27] Рекорд посещаемости и средняя посещаемость Рекорд посещаемости датируется 7 мая 2022 года в Премьер-лиге 2021–22, когда «Брайтон энд Хоув Альбион» встретился с «Манчестер Юнайтед » на глазах у 31 637 зрителей<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref> . [28 # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... nyw2p36jopz3lmrqe3u12qvey25huki 8487052 8487007 2022-08-11T08:13:14Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 6vlmhrzoofw27we146ibwwr6zwtdxuf 8487060 8487052 2022-08-11T08:26:31Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} AESSEAL New York Stadium — футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... pq798xktnudls33vfzbokoa24q24hk3 8487063 8487060 2022-08-11T08:38:11Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} AESSEAL New York Stadium — футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] Its name was inspired by the company which previously occupied the site for nearly 150 years, which famously made red fire hydrants for New York City.<ref name="stadium_naming" /> It hosted several matches during the [[UEFA Women's Euro 2022]]. *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 02b03zcjc01x0grxqjgi2sqjlicf64r 8487064 8487063 2022-08-11T08:39:33Z Slava Sahakyan70 65321 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} AESSEAL New York Stadium — футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] Its name was inspired by the company which previously occupied the site for nearly 150 years, which famously made red fire hydrants for New York City. It hosted several matches during the [[UEFA Women's Euro 2022]]. *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... c0rtkx3k8ejg8r05zn69zxqtwhn3xcf 8487065 8487064 2022-08-11T08:44:13Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} «Նյու Յորք» մարզադաշտ (AESSEAL New York Stadium), футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] Its name was inspired by the company which previously occupied the site for nearly 150 years, which famously made red fire hydrants for New York City. It hosted several matches during the [[UEFA Women's Euro 2022]]. *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... be8wb349g2y67judnql648hbiiepzcd 8487071 8487065 2022-08-11T08:54:05Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} «Նյու Յորք» մարզադաշտ (AESSEAL New York Stadium), футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. La construction débuta en {{date-|juin 2011}} et le stade ouvrit ses portes officiellement le {{date-|12 mars 2012}} des mains de [[Edward de Kent]], [[duc de Kent]]<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] Pierwszą oficjalną bramkę zdobył Daniel Nardiello<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref> . Its name was inspired by the company which previously occupied the site for nearly 150 years, which famously made red fire hydrants for New York City. It hosted several matches during the [[UEFA Women's Euro 2022]]. *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 3m2frz9d5cq4wdikhppng4kles6d1n2 8487074 8487071 2022-08-11T08:56:13Z Slava Sahakyan70 65321 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} «Նյու Յորք» մարզադաշտ (AESSEAL New York Stadium), футбольный стадион в английском городе Ротерхэм , Южный Йоркшир , Великобритания . Это домашняя арена футбольного клуба « Ротерхэм Юнайтед » ; который также является владельцем и оператором объекта. La construction débuta en {{date-|juin 2011}} et le stade ouvrit ses portes officiellement le {{date-|12 mars 2012}} des mains de [[Edward de Kent]], [[duc de Kent]]<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>. Строительство стоимостью 17 миллионов фунтов было завершено к началу второго сезона Футбольной лиги 2012/13 . В первой игре 21 июля 2012 года «Ротерхэм Юнайтед» обыграл «Барнсли» со счетом 2:1<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>. Первый матч лиги Ротерхэм сыграл 18 августа 2012 года против Бертона Альбиона .. 11 441 зритель наблюдал за игрой на стадионе и увидел победу хозяев со счетом 3:0<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>. [2] Pierwszą oficjalną bramkę zdobył Daniel Nardiello<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref> . Le {{date-|16 avril 2014}}, le stade abrita un match de l'équipe d'Angleterre des moins de 18 ans. Le match se termina sur une victoire anglaise, les jeunes internationaux ayant battu l'[[Équipe d'Allemagne de football des moins de 18 ans|Allemagne U18]] 2-1. Plus de 9000 personnes ont assisté au match<ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2606447/England-U18-2-1-Germany-U18-match-report-Harry-Winks-Dean-Rittenburg-inspire-win-Rotherham.html "England U18 2-1 Germany U18: Winks and Ritterberg come off the bench to earn Young Lions late victory over old rivals"], ''Daily Mail'', le 17 avril 2014</ref> Its name was inspired by the company which previously occupied the site for nearly 150 years, which famously made red fire hydrants for New York City. It hosted several matches during the [[UEFA Women's Euro 2022]]. *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 2ejgmshixp62i2jf7k0osa001imyx0q 8487090 8487074 2022-08-11T10:00:34Z Slava Sahakyan70 65321 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Նյու Յորք» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''AESSEAL New York Stadium''}}), մարզադաշտ Անգլիայի Հարավային Յորքշիր կոմսության Ռոթերհեմ քաղաքում: Հանդիսանում է «տնային» մրցասպարեզը «Ռոթերհեմ Յունայթեդ» ֆուտբոլային ակումբի, որը միաժամանակ նրա սեփականատերն ու կառավարիչն է: Անվանման հիմքում ընկած է այն ընկերության անունը, որը նախկինում շուրջ 150 տարի շարունակ զբաղեցրել է տարածքը և հայտնի է եղել նրանով, որ հակահրդեհային հիդրանտներ է մատակարարել ամերիկյան Նյու Յորք քաղաքին: Տարածքի համար տևական վեճերից հետո 2011 թվականի հունիսին նոր մարզադաշտի 17 մլն. ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ շինարարությունը վերջապես սկսվել է: Նորակառույցն իր դռները պաշտոնապես բացել է 2012 թվականի մարտի 12-ին: Ընդ որում՝ բացման հանդսավոր արարողությանը մասնակցել է Քենտի կոմս Էդվարդ դը Քենտը<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>: Առաջին խաղն այստեղ կայացել է 2012 թվականի հուլիսի 21-ին «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ի և «Բառնսլի»-ի միջև և ավարտվել է 2:1 հաշվով՝ հօգուտ տանտերերի<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի առաջնության առաջին խաղը նորակառույց մրցասարեզում տեղի է ունեցել 2012 թվականի օգոստոսի 18-ին. «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ը մրցել է «Բերտոն Ալբիոն»-ի դեմ և 11 441 հանդիսականների ներկայությամբ հաղթանակ տարել խոշոր՝ 3:0 հաշվով<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Պաշտոնապես գրանցված առաջին գոլի հեղինակ է դարձել Դանել Նարդիելլոն<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref>: Le {{date-|16 avril 2014}}, le stade abrita un match de l'équipe d'Angleterre des moins de 18 ans. Le match se termina sur une victoire anglaise, les jeunes internationaux ayant battu l'[[Équipe d'Allemagne de football des moins de 18 ans|Allemagne U18]] 2-1. Plus de 9000 personnes ont assisté au match<ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2606447/England-U18-2-1-Germany-U18-match-report-Harry-Winks-Dean-Rittenburg-inspire-win-Rotherham.html "England U18 2-1 Germany U18: Winks and Ritterberg come off the bench to earn Young Lions late victory over old rivals"], ''Daily Mail'', le 17 avril 2014</ref> *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 7mv30oka0bh6lnpkrlu9o7svuo3ifi0 8487094 8487090 2022-08-11T10:20:41Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Նյու Յորք» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''AESSEAL New York Stadium''}}), մարզադաշտ Անգլիայի Հարավային Յորքշիր կոմսության Ռոթերհեմ քաղաքում: Հանդիսանում է «տնային» մրցասպարեզը «Ռոթերհեմ Յունայթեդ» ֆուտբոլային ակումբի, որը միաժամանակ նրա սեփականատերն ու կառավարիչն է: Անվանման հիմքում ընկած է այն ընկերության անունը, որը նախկինում շուրջ 150 տարի շարունակ զբաղեցրել է տարածքը և հայտնի է եղել նրանով, որ հակահրդեհային հիդրանտներ է մատակարարել ամերիկյան Նյու Յորք քաղաքին: Տարածքի համար տևական վեճերից հետո 2011 թվականի հունիսին նոր մարզադաշտի 17 մլն. ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ շինարարությունը վերջապես սկսվել է: Նորակառույցն իր դռները պաշտոնապես բացել է 2012 թվականի մարտի 12-ին: Ընդ որում՝ բացման հանդսավոր արարողությանը մասնակցել է Քենտի կոմս Էդվարդ դը Քենտը<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>: Առաջին խաղն այստեղ կայացել է 2012 թվականի հուլիսի 21-ին «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ի և «Բառնսլի»-ի միջև և ավարտվել է 2:1 հաշվով՝ հօգուտ տանտերերի<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի առաջնության առաջին խաղը նորակառույց մրցասարեզում տեղի է ունեցել 2012 թվականի օգոստոսի 18-ին. «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ը մրցել է «Բերտոն Ալբիոն»-ի դեմ և 11 441 հանդիսականների ներկայությամբ հաղթանակ տարել խոշոր՝ 3:0 հաշվով<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Պաշտոնապես գրանցված առաջին գոլի հեղինակ է դարձել Դանիել Նարդիելլոն<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref>: «Նյու Յորք» մարզադաշտում կայացել են նաև մջազգային մրցախաղեր: 2014 թվականի ապրիլի 14-ին Անգլիայի մինչև 18 տարեկանների հավաքականն այստեղ մրցել է գերմանացի հասակակիցների հետ և 9000 ֆոտբոլասերների ներկայությամբ հաղթանակ տարել 2-1 հաշվով<ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2606447/England-U18-2-1-Germany-U18-match-report-Harry-Winks-Dean-Rittenburg-inspire-win-Rotherham.html "England U18 2-1 Germany U18: Winks and Ritterberg come off the bench to earn Young Lions late victory over old rivals"], ''Daily Mail'', le 17 avril 2014</ref>: 2022 թվականի հունիսին այստեղ անց են կացվել Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի առաջնության հանդիպումներից մի քանիսը: *Record attendance: 11,758 v. [[Sheffield United F.C.|Sheffield United]], 7 September 2013<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Die Nordtribüne hinter dem Tor Main Stand NYS.jpg|Die Haupttribüne </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... 6qdfz0wcalmei7x7xl6dtghd5ybjhza 8487115 8487094 2022-08-11T10:55:29Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019 https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80 https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ * [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]] https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] {{Ներկա պահին}} https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema = Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=37414 |активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5% |працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114 |безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721 |неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&nbsp;— по 0,3 ОС.</ref> 2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} {{Բնակավայր}} '''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&nbsp;կմ² տարածք<ref name=dgt>{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}</ref>։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065<ref name=ine>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0005889&contexto=pi&selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]</ref>: Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')<ref>{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}</ref>: == Awards and honors == [[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]] {| style="margin:1em auto; text-align:center;" | colspan="3"|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]] |- |colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}} |- |{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}} |- |{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}} |{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}} |} {| class="wikitable" style="margin:1em auto; text-align:center;" |- | colspan="3"|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]<ref name="jscbio" /> |- | colspan="3"|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[NASA Distinguished Service Medal]]<ref name="nasabio" /> with one star |[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |-align=center |[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[National Defense Service Medal]]<br />with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean Service Medal]]<br />with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |- |[[Air Force Longevity Service Award]]<br />with three bronze oak leaves |[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}} |} * [[John J. Montgomery Award]]<ref>{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}</ref>{{rp|465}} To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.<ref name=newnews>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}</ref> The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, "But this time they've named one for a live one."<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}</ref> Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.<ref>{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}</ref> His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}</ref> The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.<ref>{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}</ref> Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).<ref>{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}</ref> Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.<ref name="ftech">{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}</ref> Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,<ref>{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}</ref> and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.<ref>{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}</ref> Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.<ref>{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}</ref> Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}</ref> Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.<ref>{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Richard Gere}} * {{IMDb name|152}} * {{iobdb|Richard|Gere}} * [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests] * [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation] * [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron. * [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1882&Itemid=0 Shambhala Sun Interview] '''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),<ref name=MFAD>{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}</ref> also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)<ref name=Lauridsen77>Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77</ref> was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].<ref name=Lauridsen77/> == First Kamchatka expedition == In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].<ref name=2Speake897>Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897</ref> [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.<ref name=MFAD/> == Second Kamchatka expedition == The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.<ref name=MFAD/> Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]]. == References == {{reflist}} {{commons}} '''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&nbsp;km<sup>2</sup> of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km<sup>2</sup>.<ref name=ine>[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal</ref> The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest. The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as "worthy of belief". A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.<ref>[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html "Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima"], Diário de Notícias, 19 February 2017.</ref><ref>[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 "Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017"], in Sapo20, 15 December 2016.</ref> == Ժողովրդագրություն == {| {{prettytable1|center}} ! colspan="15" | População da freguesia de Fátima<ref>Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_publicacoes</ref> |- | align="center" | '''1864''' | align="center" | '''1878''' | align="center" | '''1890''' | align="center" | '''1900''' | align="center" | '''1911''' | align="center" | '''1920''' | align="center" | '''1930''' | align="center" | '''1940''' | align="center" | '''1950''' | align="center" | '''1960''' | align="center" | '''1970''' | align="center" | '''1981''' | align="center" | '''1991''' | align="center" | '''2001''' | align="center" | '''2011''' |- | align="center" | 1 601 | align="center" | 1 615 | align="center" | 1 760 | align="center" | 2 044 | align="center" | 2 371 | align="center" | 2 536 | align="center" | 2 949 | align="center" | 3 890 | align="center" | 4 719 | align="center" | 5 852 | align="center" | 5 898 | align="center" | 7 169 | align="center" | 7 213 | align="center" | 10 302 | align="center" | 11 596 |} ==Քույր քաղաքներ== {{div col|colwidth=30em}} * {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland<ref name="EuropePrize">{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}</ref> * {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria * {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France<ref name=EuropePrize/> * {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey<ref name=EuropePrize/> {{div col end}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Fátima}} {{wikivoyage|Fátima}} * {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website * [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions * [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website * [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf "''Fatima in Sister Lucia's own words''"] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D. * [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf "''The True Story of Fatima''"] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C. * Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima] {{Արտաքին հղումներ}} Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles "[[The Country Girl|Amar é sofrer]]", pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].<ref name=Awards>ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.<ref name=Awards2>http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.<ref name=Biovinte2565>http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}</ref> Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.<ref name=Biography0254>http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}</ref> Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.<ref name=Biography0254/> Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.<ref>http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}</ref><ref>http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}</ref> O filme, protagonizado pela atriz [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.<ref>http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին<ref>{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}</ref> և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք: == Պատմություն == Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին: [[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)<ref name=stats/>, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}</ref>, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ<ref>{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}</ref>: ==Պաշտամունքի վայրեր== * Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)<ref>[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}</ref>: ==Բնակչություն== [[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր 2.508 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}</ref>: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369<ref>{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&ex=33&ar=1&fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}</ref>: [[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]] {| class="wikitable" ! Տարին || Բնակչությունը |- align="right" | 1908 || 5,010 |- align="right" | 1963 || 1,185 |- align="right" | 1975 || 1,601 |- align="right" | 1985 || 1,763 |- align="right" | 1996 || 1,916 |- align="right" | 2004 || 2,080 |- align="right" | 2011 || 2,508 |} '''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''<ref name=stats>{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Cerrillos, Canelones}} * [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը] * [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]] {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів</ref> և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ: == Բնակչություն == {{Historical populations |source = Census data, 1930–1948.<ref>[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]</ref> |1900 |13977 |1912 |20629 |1930 |31016 |1941 |26551 |1948 |30197 |1956 |32613 |1966 |39199 |1977 |51544 |1992 |74191 |2002 |69587 |2011 |54655 }} [[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345<ref>{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&judet_id=1357&localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}</ref>: '''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Ազգությունը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիններ | 66241 | 95,5% |- | գնչուներ | 2964 | 4,3% |- | հունգարներ | 40 | 0,1% |- | գերմանացիներ | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքեր | 12 | <&nbsp;0,1% |- | հույներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | իտալացիներ | 7 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսներ | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբեր | 3 | <&nbsp;0,1% |- | բուլղարներ | 3 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | հայեր | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաինացիներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 1 | <&nbsp;0,1% |- | ազգությունը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} '''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Լեզուն ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ռումիներենը | 68248 | 98,4% |- | գնչուերենը | 982 | 1,4% |- | հունգարերենը | 31 | <&nbsp;0,1% |- | գերմաներենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | թուրքերենը | 12 | <&nbsp;0,1% |- | իտալերենը | 7 | <&nbsp;0,1% |- | հունարենը | 6 | <&nbsp;0,1% |- | սերբերենը | 3 | <&nbsp;0,1% |- | ռուսերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | թաթարերենը | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ուկրաիներենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | չեխերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | հայերենը | 1 | <&nbsp;0,1% |- | մայրենի լեզուն չնշածներ | 30 | <&nbsp;0,1% |} '''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.''' {| class="standard" |- ! style = "background-color:#FFBA80" | Դավանանքը ! style = "background-color:#FFBA80" | Անձանց թվաքանակը ! style = "background-color:#FFBA80" | Տոկոսը |- | ուղղափառ | 68100 | 98,2% |- | կաթոլիկներ (հռոմեադավան) | 314 | 0,5% |- | ադվենտիստներ | 287 | 0,4% |- | ֆրատերականներ | 149 | 0,2% |- | հիսունականներ | 95 | 0,1% |- | կաթոլիկներ (հունադավան) | 50 | 0,1% |- | բապտիստներ | 49 | 0,1% |- | բողոքականներ (ռեֆորմատ.) | 34 | <&nbsp;0,1% |- | աթեիստներ | 27 | <&nbsp;0,1% |- | մուսուլմաններ | 25 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ | 22 | <&nbsp;0,1% |- | անկրոն | 19 | <&nbsp;0,1% |- | հնադավաններ | 10 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու) | 7 | <&nbsp;0,1% |- | լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի) | 6 | <&nbsp;0,1% |- | հրեաներ | 2 | <&nbsp;0,1% |- | ունիտար. | 1 | <&nbsp;0,1% |- | դավանանքը չնշածներ | 31 | <&nbsp;0,1% |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat}} * [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево] * [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история] * [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor] {{Արտաքին հղումներ}} [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]] [[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]] == Պատմություն == The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565). The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets. One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.<ref>{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}</ref> It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of "(San) Giorgio" and "Yergöğü". As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge. In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]]. . '''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.<ref name="1R">{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref><ref name="2R">{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}</ref> == Biografía == Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.<ref name="3R">{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}</ref> Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.<ref name="3R"/> == Carrera == Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada "Engabo Y'addako". Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras. Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.<ref name="3R"/><ref name="4R2">{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}</ref> También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].<ref name="5R2">{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&view=article&id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}</ref> ==Film and television== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Production role ! Notes |- | 2007 | ''Down This Road I Walk'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2008 | ''Strength of a Stranger'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2009 | ''Hearts in Pieces'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2010 – ongoing | ''[[Tendo Sisters]]'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- | 2011 | ''Where We Belong'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2012 | ''Dear Mum'' | Writer, director, producer, actress ||Feature film |- ||2013 – on going | ''Anything But Love'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2013 | ''Belated Trouble'' | Writer, director, producer, actress | Feature film |- | 2013 | ''You Can't Break My Will'' | Writer, director | Short movie |- | 2015 – on going | ''J-Rose'' | Writer, director, producer | TV series |- | 2016 | ''Vicky's Dilemma'' | Director, producer | Short Movie |- | 2016 | ''Intimate Partner Violence series'' | Director, producer | Short Movie |- | 2017 | ''Nsaali'' | Writer, director, producer | Feature Film |- | 2017 – ongoing | ''BA-AUNT'' | Writer, director, producer, actress | TV series |- |- | 2017 | ''KAALA'' | Producer | Short Movie |- | 2019 - ongoing | ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA'' | Director, producer | Wedding Reality TV Show |- |- |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable sortable" |- |+ List of awards and nominations ! Year ! Nominated work ! Award ! Category ! Result |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Cinematography | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2013 | ''WHERE WE BELONG'' | Uganda Film Festival Award | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''BA-AUNT'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best TV Drama | {{WON}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Actress "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Indigenous Language Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Sound | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Screenplay "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Director "Mariam Ndagire" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Supporting Actor "Sebugenyi Rogers" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Nalumu Shamsa" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Young Actor "Dinah Akwenyi" | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2017 | ''NSAALI'' | [[Pearl International Film Festival]] | Best Feature Film | {{nom}} |- | style="text-align:center;" |2018 | ''BA-AUNT'' | [[Zanzibar International Film Festival]] | Best TV Drama | {{Nominated}} |} ==Partial discography== *''Mulongo Wange'' (1997) *''Bamugamba'' (1998) *''Onkyaye'' (2000) *''Nkusibiddawo'' (2001) *''Kamuwaane'' (2002) *''Abakazi Twalaba'' (2003) *''Akulimbalimba'' (2004) *''Akalaboko'' (2007)<ref>{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Maama'' (2007) *''Byonna Twala'' (2009)<ref>{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Majangwa'' (2009)<ref>{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}</ref> *''Oly'omu'' (2012) *''Kiki Onvuma'' (2014)<ref>{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}</ref> *''Kibun'omu'' (2016) ==References== {{reflist}} == External links == *{{IMDb name|5416522}} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}} == In popular culture == == В популярной культуре == В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли». Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included "Lily Malone" in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), "Mary Hilliard" (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), "Paula Wharton" in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and "Julia Glenn" in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.<ref>Meade 241.</ref> She also was portrayed as "Daisy Lester" in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.<ref>Silverstein 10–11.</ref> She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song "[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]" from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]]. Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).<ref>Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult. {{ISBN|039915907X}}</ref> She is the main character in "Love For Miss Dottie", a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt). She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),<ref>{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}</ref> [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination. <!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --> Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.<ref name=Crusie2007>{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&pg=PA185&lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}</ref> Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.<ref>[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 "Shaken Not Stirred"] Retrieved July 12, 2014.</ref> She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.<ref>[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html "'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.</ref> The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.<ref>[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call "Dorothy Parker's Last Call"] Retrieved July 12, 2014.</ref> In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.<ref>{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}</ref> In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name. ==Adaptations== In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);<ref name="auto1"/><ref name="auto2"/> Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].<ref>{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}</ref> It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as "one of the most engaging works" in recent years; "the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species."<ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}</ref><ref> {{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}</ref> In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],<ref>[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well "The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works".] Retrieved May 21, 2015.</ref> used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 "Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems"] Retrieved May 21, 2015.</ref> Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.<ref>{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}</ref><ref> |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words |publisher=Ernst, Katie |author=Ernst, Katie |date=2014 |title=Little Words |accessdate=September 4, 2017 }}</ref> ==Education== ===Colleges and universities=== [[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]] Institutions of higher learning include: * [[California Baptist University]]<ref>{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}</ref> * [[California Southern Law School]]<ref>{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}</ref> (to close in 2020). * [[La Sierra University]]<ref>{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}</ref> * [[National University (California)|National University]]<ref>{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}</ref> (branch campus in Riverside) * [[Riverside City College]]<ref>{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}</ref> * [[University of California, Riverside]]<ref>{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}</ref><ref>{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}</ref><ref>{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}</ref> =====Other public secondary schools===== Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside: * [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.<ref>{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}</ref> The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}} * [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],<ref>[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}</ref> is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878. ====Private secondary schools==== * Bethel Christian School<ref>{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}</ref> * Eastside Christian Academy * [[La Sierra Academy]]<ref>{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}</ref> (Seventh-day Adventist) * [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]<ref>{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}</ref> (Roman Catholic) * [[Riverside Christian High Schoo]]l<ref>{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}</ref> * [[Woodcrest Christian High School]]<ref>{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}</ref> * Islamic Academy of Riverside<ref>[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', "Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment", June 17, 2010]</ref> *Carniege Schools Riverside == Name == The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for "blood" (''[[wikt:gjak|gjak]]'').<ref name="Чупић1898">{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}</ref> The "Jakov theory" derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed "Jakov".<ref name=Matica>{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом "Јаков", који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као "село Ђаковица" са 67 домова међу којима је и дом "попа сина Вукашина". Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као "Јаковичсе" са 2000 кућа и 300 дућана ..}}</ref><ref name=Vujinovic>{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO "Književne novine"|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име "Иаков", пише на њего- вом новцу [...] Под именом "Јакова", "Јаковичса", "Јаково са околи- ном" и "Ђаковица" помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул>е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као "село Ђаковица" са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}</ref> According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning "Jakov's field".<ref name=Zapisi>{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}</ref> According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.<ref name=Vujinovic/> In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).<ref name=Zapisi/> The "pupil theory" has it that the Serbian kings had schools there,<ref name="Чупић1898"/> the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';<ref name="amazon.com">{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}</ref>{{page needed|date=July 2014}}<ref>Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}</ref>{{page needed|date=July 2014}} == History == {{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}} === Ancient === The [[Ancient Rome|Roman]]<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.</ref> town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], "A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century."</ref> In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&nbsp;4, Part&nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}</ref> Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar<ref>{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.</ref> (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.<ref>Procopius. "Buildings". LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.</ref> === Medieval === [[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]] [[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.<ref name="Abulafia1999">{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&nbsp;69–70, and in the same collection, p&nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}</ref> Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}</ref> In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.<ref name=BBF142>Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163</ref> The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}} [[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]] In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.<ref>{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}</ref> Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.<ref name="Fine1994">{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}</ref> [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].<ref>{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}</ref> In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families. The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.<ref>{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}</ref> {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz. [[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]] Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a<ref name="lipski 5"> | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}</ref>. A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1]. Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, "the only religious nature among contemporary poets" [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which "kisses enemy soil" [4]. An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”<ref name="ważyk 98"> | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}</ref>; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”<ref name="miłości pełne"> | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}</ref>. Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]]. == Կենսագրություն == Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми. 1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики. У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911). Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні. He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper. In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies. In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911). He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa "Garenda" in Poronin. == Recepcja twórczości == Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]<ref name="lange 95-96"> książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}</ref> czy [[Arthur Rimbaud]]<ref name="kwiatkowska 83"> książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}</ref>. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]<ref name="lipski 14"> książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}</ref>. It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand == Twórczość == * ''[[Z chałupy]]'' (1887) * ''[[Z więzienia]]'' * ''Poezje'' (1889) * ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890) * ''Z chłopskiego zagonu'' (1891) * ''Świat się kończy'' (1891) * ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894) * ''Miłość'' (1895) * ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}</ref> (1898) * ''Ginącemu światu'' (1901) * ''Salve Regina''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}</ref> (1902) * ''Ballada o słoneczniku'' (1908) * ''Chwile'' (1911) * ''[[Księga ubogich]]'' <ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}</ref>(1916) * ''Hymny''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}</ref> (1921) * ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930) * ''Sita''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}</ref> * ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''<ref> |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}</ref> * ''Cisza wieczorna'' * ''Przy wigilijnym stole'' === Przekłady === Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury: * greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]), * angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]<ref>Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.</ref>, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]], * niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]), * francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]), * włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]), * norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]), * holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]). == Działalność polityczna == W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową<ref>Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.</ref>. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]]. == Bibliografia == * ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924. * Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }} == Պատկերասրահ == <gallery> Franz von Stuck 010.jpg| Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg| Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg| Malczewski Jan Kasprowicz.jpg| Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg| Sarkofagkasprowicza.JPG| PL Ino JanKasprowicz.JPG Willa Harenda 1.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”''] * [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza] * [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona] {{Արտաքին հղումներ}} '''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]<ref>[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]</ref> [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV<ref name=":0">[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].</ref> (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990<ref name="unieważnienie">{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}</ref>. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a<ref name="mon">{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}</ref> '''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].<ref>[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}</ref> Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.<ref>{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}</ref> During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.<ref>{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}</ref> At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.</ref> He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.</ref> Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]<ref>For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as "Captain Roman"), see Norman Davies, ''Rising '44. "The Battle for Warsaw"'' (London: Pan Books, 2004).</ref> from August to October 1944.<ref name="Were We All People?" /> He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for "foreign imperialism" (referring to his work for British intelligence).<ref>[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.</ref><ref name="tch">{{harvnb|Tchorek|2009}}</ref> Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.<ref name="tch"/><ref name="eh">{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}</ref> Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.<ref>{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}</ref> Pilecki is now considered "one of the greatest wartime heroes".<ref name="Were We All People?">Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.</ref><ref>[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.</ref><ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'">[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.</ref> Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':<ref>[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019</ref><ref>{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}</ref> "When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]]."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told">The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.</ref> British historian [[Norman Davies]] writes: "If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers."<ref name="The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told"/> [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a "diamond among Poland's heroes" and "the highest example of Polish patriotism" in 2013.<ref name="Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'"/><ref>[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ==History== oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.<ref name="Gorjanc"/> On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.<ref>{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.<ref name="Gorjanc"/> ===Second World War=== During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].<ref>Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.</ref> The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.<ref name="Troha">{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}</ref> However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.<ref name="Troha"/> ===Mass grave=== <!-- "Abandoned Cemetery Mass Grave" links here --> The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.<ref>Ferenc, Mitja, & Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.</ref><ref>{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}</ref> ==Historia== År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.<ref>[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}</ref> Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5] ==Kyrkor== Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455</ref> I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.<ref>[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Trbovlje}} * http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&oldid=553408930 * [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats] {{Արտաքին հղումներ}} Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.<ref>{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}</ref> [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором. Лайбах был основан в городе в 1980 году. '''Трбовлє<ref name="Атлас2005"/><ref name="ДАС2010"/>, Трбовле<ref name="УРЕ"/>''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&nbsp;м. == Примітки == {{reflist|refs= <ref name="ДАС2010">Довідковий атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5</ref> <ref name="Атлас2005">Атлас світу.&nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7</ref> <ref name="УРЕ">[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}</ref> }} == Посилання == * [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002] == Historia == Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].<ref name="tourism">''PtujTourism.si''. "[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]". Accessed November 8, 2006.</ref> Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]<ref name="LP">|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}</ref>. Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.<ref name="tourism"/> For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2]. == Zabytki == * [[Zamek Ptuj|zamek]] * kościół świętego Jerzego * klasztor dominikanów * klasztor świętego Piotra i Pawła * wieża miejska * pozostałości rzymskiej Poetovii :* [[pomnik Orfeusza]] :* [[Mitreum|mitrea]] :* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej :* Rimska ulica :* plac Rimska ploščad :* Cankarjeva ulica :* Prešernova ulica * ratusz<ref>{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> == Dzielnice miasta == [[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]] *Center *Breg–Turnišče *Ljudski Vrt *Jezero *Panorama *Rogoznica *Grajena *Spuhlja<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}</ref> Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises. The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war. The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing. <gallery> File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae. File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott. File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj. File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj. File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel. File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]]. Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg| Ptuj Slowenien Grad.JPG Ptuj Monastery.JPG| Ptuj.jpg| Kurenti v Ptuju.JPG| Ptuj Town Hall.JPG| Ptuj Tower.JPG| PtujskoJezero1.JPG| Ptuj church.JPG| Ptuj panorama 02.jpg| Ptuj panorama 01.jpg Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg </gallery> == Statistiques == === Statistiques en club === {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Statistiques individuelles<ref>{{NFT|joueur|45021}}</ref> |+ Performances générales en club |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Saison !colspan="3"|Championnat !colspan="2"|Coupe !colspan="2"|Total |- !{{abréviation|Comp.|Compétition}} !Matchs !Buts !Matchs !Buts !Matchs !Buts |- |rowspan="2" |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]<br /><small>({{HUN (1920-1946)-d}})</small> |1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- |1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="6" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1 !13 !!1 |- |1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1 !29 !!2 |- |1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0 !22 !!3 |- |1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0 !17 !!0 |- |1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0 !22 !!4 |- |1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0 !2 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|Brooklyn Wanderers}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||? !? !!? |- !colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? |- |rowspan="3" |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}<br /><small>({{USA}})</small> |1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0 !37 !!0 |- |1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0 !48 !!2 |- |1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0 !5 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Hakoah}}<br /><small>({{USA}})</small> |1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0 !28 !!0 |- |rowspan="1" |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}<br /><small>({{USA}})</small> |1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0 !22 !!0 |- !colspan=3| Total NY Giants/NY SC<ref>Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.</ref> !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2 |- |rowspan="3" |{{lien|Hakoah All-Stars}}<br /><small>({{USA}})</small> |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0 !15 !!0 |- |1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0 !19 !!0 |- |1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0 !20 !!0 |- !colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S<ref>Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.</ref> !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0 |- |rowspan="1" |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]<br /><small>({{AUT}})</small> |1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0 !4 !!0 |- |- !colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10 |- !colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12 |} === Matchs internationaux === {| class="wikitable alternance" |+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}} |- ! !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions |- | 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}} ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]] |- | 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]] |- | 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- | 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]] |- |} == Статистика виступів == === Статистика клубних виступів === {| class="wikitable" style="font-size:90%;width:66%;text-align:center;" |- !rowspan="2"|Сезон !rowspan="2"|Команда !colspan="3"|Чемпіонат !colspan="3"|Національний кубок !colspan="3"|Континентальні кубки !colspan="3"|Інші змагання !colspan="2"|Усього |- !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ліга !Ігор !Голів !Ігор !Голів |- | 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1 |- | 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1 |- | 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1 |- | 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2 |- | 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3 |- | 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0 |- | 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4 |- | 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0 |- | 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0 |- || 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2 |- || 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2 |- || 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0 |- || 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0 |- | 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0 |- || 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0 |- || 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0 |- !colspan="3"|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0 |- | 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0 |- !colspan="3"|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10 |- !colspan="3"|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12 |} {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2] In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris '''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}} Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,<ref>{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}</ref> och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.<ref>''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)</ref> I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]]. == Poloha == Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}<ref name=ign>{{Citácia elektronického dokumentu | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN) | titul = Répertoire Géographique des Communes | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862 | jazyk = po francúzsky }}</ref> Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km. Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})<ref>Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)</ref>. == Befolkningsutveckling == '''''Antalet invånare i kommunen Nanterre''''' {{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}} '''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}</ref>. Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&nbsp;442&nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni. W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]]. city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1]. According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area. The city has a Gare de Nanterre-Ville train station. [[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]] Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей. На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм. Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика. В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации». == Współpraca == * {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]] * {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]] * {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]] * {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]] * {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]] * {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]] '''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)<ref name="dem1">{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}</ref>. Муніципалітет розміщений на відстані<ref>Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів</ref> близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]]. [[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|<!--Coucher de soleil sur Nanterre-->]] == Демографія == {{Демографія/FRA/Nanterre}} Розподіл населення за віком та статтю (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref>: {{СВ-Таблиця-Піраміда | макс=3979 | всього=88316 | ч0=3682 | ж0=3311 | ч5=3278 | ж5=3007 | ч10=2757 | ж10=2893 | ч15=2883 | ж15=3003 | ч20=3680 | ж20=3737 | ч25=3760 | ж25=3979 | ч30=3753 | ж30=3574 | ч35=3534 | ж35=3212 | ч40=3098 | ж40=3221 | ч45=3046 | ж45=3079 | ч50=2544 | ж50=2946 | ч55=3078 | ж55=2360 | ч60=1550 | ж60=1427 | ч65=1159 | ж65=1089 | ч70=833 | ж70=1109 | ч75=758 | ж75=998 | ч80=416 | ж80=738 | ч85=212 | ж85=612 }} == Економіка == {{Економічна зайнятість у Франції |рік= 2010 |працездатні=61411 |активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7% |працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673 |безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891 |неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355 |примітка=<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)</ref> }} У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.</ref> === Lieux et monuments === {{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}} La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]<ref>{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}</ref>. * [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]] [[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]] * [[Parc André-Malraux]] [[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]] * Cimetière-parc du Mont-Valérien * Cimetière du Centre * Hôtel de Ville * Maison de la Musique * [[Théâtre des Amandiers]] * [[Théâtre La Forge]] * Centre ancien * Ciné Art === Personnalités liées à la commune === ==== Naissance ==== * [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris. * [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre. * Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre. * Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]<ref>[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]</ref> * [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre. * [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre. * [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre. * [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre. * [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre. * [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre. * [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre. * [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre. * [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma. * [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre. * [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre. * [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre. === Bibliographie === * [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p. * Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}. * [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre. * [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante. * Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p. * [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995. * Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997. * ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}. == Посилання == {{Commonscat|Nanterre}} * [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Տեղեկաքարտ Գրող}} Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992. He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves "the water drinkers" (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, "a tear," says Gautier, "which has become a pearl of poetry".[1] '''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)<ref>Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.</ref>. <ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}</ref> byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')<ref> monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}</ref><ref>|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}</ref>, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first. He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised<ref>Seigel (1999) pp. 150-153</ref>: == Œuvres == * ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851) * ''[[Le Pays latin]]'' (1851) * ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852) * ''[[Madame Olympe]]'' (1852) * ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852) * ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852) * ''[[Adeline Protat]]'' (1853) * ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854) * ''[[Scènes de campagne]]'' (1854) * ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854) * ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855) * ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855) * ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856) * ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857) * ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857) * ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860) * ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861) * ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861) * ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868) * ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873) * ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874) ==Filmografia== Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto: *''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]); *''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]); *''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]). [[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg<ref>[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.</ref>.</center>]]]] == Distinction == Chevalier de la Légion d'honneur en 1858 == Գրականություն == * Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988. * Claude Foucart, " De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini ", in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986. * Niklaus Manuel Güdel, " Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique ", in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&nbsp;Cahiers de la NRF&nbsp;», 2010, p.|31-75. * Vincent Laisney, " De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) ", in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314. * Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928. * Takayasu Ōya, " Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir ", in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45. * Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986. * Cyprien Tasset, " Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel ", [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010 * статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, "M . et la bohème ", (1866). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons|Category:Henry Murger}} * [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]] * [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]] * https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook * [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz] {{Արտաքին հղումներ}} == Հեռուստատեսություն == * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]] * [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve * [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]] * [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]] * [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]] * [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]] * [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]] * [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]] * [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]] * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode) * [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode) * [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode) * [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]] * [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]] * [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi * [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]] * [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner'' * Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]'' * Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]] * [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]'' * [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]] * Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]] == Թատրոն == * [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]] * [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]] * [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]] {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]]. Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.<ref name="unbio">{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}</ref><ref name="gov">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&cqlMode=true&query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}</ref> == Biografía == === Primeros años y carrera académica === Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> === Carrera diplomática === Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2">{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref><ref name="ddhh"/> Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.<ref name=naughts>[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.</ref> Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/><ref name=":0" /> === Carrera política === Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].<ref name="unbio"/><ref name="bio2"/> Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.<ref name="bio2"/> Falleció en Beirut en 1987.<ref name="bio2"/> == Publicaciones == Entre sus publicaciones, se encuentran:<ref>{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}</ref> * ''The Challenge of Human Rights'' (1949) * ''War and Peace'' (1949) * ''The Challenge of Communism'' (1950) * ''The Problem of Asia''(1951) * ''The Legacy of Imperialism'' (1960) * ''Christ and Crisis'' (1962) * ''Man in the Struggle for Peace'' (1963) * ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970) * ''The Wonder of Being'' (1974) * ''A Christian Critique of the University'' (1982) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Charles Malek}} * http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es {{Արտաքին հղումներ}} == Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ == # [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում] # [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը] # [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում] # [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց] # [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ] # [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն] # [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին] # [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր] # [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]] # [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու] # [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ] # [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ] # [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ] # [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք] # [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ] === Վիքի-գործիքներ === # [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&wiki=wikipedia&name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես] # [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ] # [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&project=wikipedia&article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում] # [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում] # [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն] # [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ] # [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն] {| class="wikitable" |- ! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ |- | [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ<ref>[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]</ref> || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |- | Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Բանք == Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով... ...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության... Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ Ջուլիկի ծլիկը Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի... Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր Եվ արդեն ահագին մշակված... Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին... Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն... Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»: ...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին... Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին... ...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի... Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի... Օր օրի վիճակը դառել էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»... Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ... Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր... Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա... Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝ Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի, Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի... Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - Այդ՝ շուրթերն են քո. Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝ Զըռ կարմիր ներկով... Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի Քաջ Նիկոլը տղավարի՛... Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը... ... Ահա և Սերժոն թախտաբիթի. Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի, Ռսի տանձիկի առաջ կզի... Գողականների հետ պպզի, Ու կոկաինը քաշի քիթը... Արտահերթ ցրի մեր ժպիտը, Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜ տերը տա, Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜... ... Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ. Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում. Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա, Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում: Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին ...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ, Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ, Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ, Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ, Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով... . . . ...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո., Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր... ... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին. Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս... ... Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛ Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած... «ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից ,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,: Վիլյամ Շեքսպիր, ,,Համլետ,, ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ Սա գողանում է իր հարազատից, Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև, Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից, Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն... Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է... Հարգելը քի՜չ է, Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն... ...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք, Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք... ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ: ... Хочу любиться я с тобой, Ну, разве это большой грех? Ведь я еще так молодой, К тому же много ел орех... И у тебя такой прпрех - Прямо-таки передовой... ........ Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել... .... Վարսենին պորտից ցած վարսերին Ժամ առաջ քսում է վազելին, Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս: .... Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն Ծաղիկները իմ պարտեզի, Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են, Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ... ... ... Նռնակի օղիկը քաշած՝ Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց». Ու նետվում դեպի թշնամին Եվ նրանց հետ էլ հնձըված՝, Գետնամած՝ հանձնվում մահին, Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած, Ցնծում էր ահագնած այդ պահին... ... == Մի փառատենչ երիտասարդի == Գազերդ մեղմորեն արձակիր, Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի, Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի: ... ===== Հարևանուհիս ===== Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին: ... Ալ-Բիրունին վիրունի Ու դուրս ընկած քիր ունի, Որ տենչում է նրանց, ով Հասստ ու երկար բիր ունի... ... (Կոմունալ շենքում) ... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում... .... Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ, Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք... Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք... ... Անցնում է գնացքը կյանքի, Կանգնած ես նրա դիմաց, Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ, Լրի՛վ անիմա... Շատերը գլուխ են ջարդում, Մաքառում լավ տեղի համար, Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում) Եզի պես անտարբեր ու համառ... ... ...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր... Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»: ... Մի շատ փորձված խոզարած Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝ Բոց աչքերը չորս արած... Ձևափոխելով Չարենցին Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի. Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել... Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝ Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել... .... ...Սեռոժը Բաց արեց դոշը, Բարձրացրեց դրոշը, Իրեն գցեց շոշը.... .... Մտնենք շուկա, Տեսնենք ձու կա՝.... .... ...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը... Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել: .... ...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում, Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին... .... ...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո. ...... Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ... .... Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից... Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց Բազմադեմ գողից ու գռփողից»: ..... ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝ Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ Հազար ու հազար թշնամու կրիք... ... Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի... Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր, Որ ծիածանի հազար գույնի: ... Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի... ... Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի Մինչև իսկ գիշերվա կեսին... .... Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան, Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան. Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան.... ... Վայն էկավ թուրքի հալին. Շշմեց, գժվեց գող Ալին, Իսկ Մեհրի բանը թառեց Հայ զինվորի կոպալին: ... Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Զարկե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Իզն ու թոզը չմնա: Տեռթողանի մայրիկը Մղկտացրեք, լացացրեք, Գլխին քաշեք վարտիքը, Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք: Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք, Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, Լեշը օդերը հանեք, Ил-хам-ն էշացած մնա: .... Որջապետ ռեջեբի ջեբի Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած, Մռութը թրքի մեջ թաղած՝ Հետանցքից անում է թիփի... Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված... .... Ամենաընտիր գանձերի տերը Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը: .... Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն: ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ ---------- Քո վարտիքը վարդագույն Շքեղ գանձ է պարտակում. Եթե տաս ինձ, էլ երբեք Բան չեմ փնտրի բարդակում: ---------- Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի. Մինչև զիզի չստանա՝ Չի՛ հանգստանա: --------- Ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Պատուհաս ես, որ կաս, Երանի քեզանից Փրկվենք վռազ, անվնաս, Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս, Սրտիդ չգնաս): --------- Հայոց հողը քաքն է ընկել Նիկոլ Ցռանի օրոք. Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել, Հոխորտում է անողոք... -------- Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի, Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված. Ճար լինի՝ բահով բոլորին Իններորդ հարկից նետես ցած... t0a11y4xn79i16yq6dc2ddrokhj1tic 0 842937 8486853 8483953 2022-08-10T22:31:36Z 87.241.189.185 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք | պատկեր = Տասը փոքրիկ սևամորթները.jpg }} '''«Եվ ոչ ոք չմնաց...'''<ref>[https://bookmark.am/product/եվ-ոչ-ոք-չմնաց/ Եվ ոչ ոք չմնաց… - Ագաթա Քրիստի]</ref>'''»''' ({{Lang-en|And Then There Were None}}) կամ «Տասը փոքրիկ սևամորթ», անգլիացի գրող [[Ագաթա Քրիստի]]ի վեպը, որը գրվել է [[1939 թվականը գրականության մեջ|1939 թվականին]]։ Սկզբնական շրջանում հրատարակվել է ամերիկյան «The Saturday Evening Post» ամսագրի 7 համարներում մայիսի 20-ից մինչև հուլիսի 1-ը և միաժամանակ 23 մասերով հունիսի 6-ից հուլիսի 1-ը տպագրվել մեծբրիտանական «Daily Express» ամսագրում։ Մեծ Բրիտանիայում առանձին վեպը լույս է տեսել նույն թվականի նոյեմբերի 6-ին, ԱՄՆ-ում՝ 1940 թվականի հունվարին։ Բրիտանական օրինակը վաճառվում էր 7 շիլինգ և 7 պենսով, ամերիկյանը՝ 7 դոլարով։ ԱՄՆ-ում, քաղաքական հայացքների ազդեցության պատճառով, վեպը լույս է տեսել «Եվ ոչ ոք չմնաց» վերնագրով ({{lang-en|And Then There Were None}}), իսկ բոլոր «սևամորթ» բառերը փոխարինվեցին «հնդիկ» բառով<ref>{{cite web |url=http://www.kp.ru/daily/24171.5/383071/ |author=Остап Родний |title=Американская расовая политкорректность дошла и до Эстонии |publisher=«[[Комсомольская правда]]» |date=2008-09-29 |accessdate=2017-02-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080930164033/http://kp.ru/daily/24171.5/383071/|archivedate=2008-09-30}}</ref>։ Հեղինակը վեպը համարում էր իր լավագույն աշխատությունը և 1943 թվականին դրա հիման վրա պիես է գրում։ Վեպը հանդիսանում էր նաև Ագաթա Քրիստիի ամենավաճառվող վեպը․ ամբողջ ընթացքում վաճառվել է մոտ հարյուր միլիոն օրինակ։ == Սյուժե == Ամբողջովին անծանոթ (բացի ամուսնական զույգից) տասը մարդիկ, պարոն և տիկին Ա․ Ն․ Օնիմների (Ալեկ Նորման Օնիմ և Աննա Նենսի Օնիմ) կողմից հրավիրվելով, այցելում են Սևամորթերի կղզին։ Օնիմները կղզում չէին։ Հյուրասենյակում տեղադրված էին տասը փոքրիկ սևամորթների արձաններ<ref group="Ն">Երբ վեպը լույս էր տեսել «Եվ ոչ ոք չմնաց» վերնագրով, տասը նեգրերը փոխարինվել են տասը հնդիկներով կամ զինվորիկներով։ Իսկ համանուն խաղում դրանք կոչվել են տասը ծովահեններ։</ref>, իսկ յուրաքանչյուրի սենյակում կախված է մանկական բանաստեղծություն, որը հիշեցնում էր «Տասը կանաչ շշեր» բանաստեղծությունը։ Երբ հյուրերն հավաքվում են, պալատական Ռոջերսը, ըստ իրեն թողած Օնիմի գրավոր հրամանների պահանջների, միացնում է ձայնարկիչը։ Հյուրերը լսում են ձայն, որը նրանց մեղադրում է գործած մարդասպանություններում․ : — ''Բժիշկ Արմսթրոնգը'' վիրահատել է հիվանդ կնոջը՝ Մերի Էլիզաբեթ Կլիիսին, լինելով հարբած վիճակում, ինչի արդյունքում նա մահանում է։ : — ''Էմիլի Բրանտը'' վռնդել է երիտասարդ սպասուհուն՝ Բեատրիս Թեյլորին՝ իմանալով, որ վերջինս հղիացել է առանց ամուսնանալու։ Աղջիկն ինքնասպան է լինում։ : — ''Վերա Կլեյթոնը'' հանդիսացել է Սիրիլ Հեմիլթոնի դայակը, որը կանգնած էր իր սիրեցյալ Հյուգոյի ժառանգ ստանալու ճանապարհին։ Լողալու ժամանակ Վերան երեխային թույլ է տվել լողալ մինչև ժայռերը, ինչի արդյունքում տղան մահանում է։ : — Ոստիկան ''Ուիլյամ Հենրի Բլորը'' սուտ ցուցմունք է տվել, ինչը հանգեցրել է անմեղ Լանդորի բանտարկմանը, որտեղ էլ վերջինս մեկ տարի անց մահացել է։ : — ''Ջոն Գորդոն Մակարտուրն'' [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ մահվան է ուղարկում իր զինվորին՝ Արթուր Ռիչմոնդին, որն իր կնոջ սիրեկանն էր։ : — ''Ֆիլիպ Լոմբորդը'' 20 տուրիստ արևելաաֆրիկացու թողել է վայրի ցեղերի պատանդում՝ նրանց հանձնելով բախտի քմահաճույքին։ : — ''Թոմաս և Էթել Ռոջերսները'', ծառայելով տիկին Բրեյդիի մոտ, որը ծեր հիվանդ կին էր, նրան ժամանակին դեղեր չեն տվել։ Նա մահացել է՝ Ռոջերսներին թողնելով իր ողջ ունեցվածքը։ : — ''Էնթոնի Մարստոնը'' ավտոմեքենայով վրաերթի էր ենթարել երկու երեխայի՝ Ջոն և Լյուսի Կոմբսերին։ : — ''Լոուրենս Ջոն Ուորգրեյվ'' Էդվարդ Սիտոնին մահվան է դատապարտել։ Դատավոր Ուորգրեյվը նկատում է, որ, եթե կարդանք Ա․ Ն․ Օնիմ անունը միասին, կստացվի ԱՆՈՆԻՄ (անծանոթ)։ Հյուրերը սկսում են անհանգստանալ չար կատակի պատճառով։ Նավակը, որը հյուրերին բերել էր կղզի, չի վերադառնում, սկսում է փոթորիկը և հյուրերը պատանդ են մնում կղզում։ Նրանք սկսում են մեկը մյուսի հետևից մահանալ ըստ սևամորթների մասին երեխայական բանաստեղծության, որոնց արձանիկներն ամեն մահի հետ զուգընթաց անհետանում են։ Առաջինը մահանում է Մարստոնը, ում վիսկիով բաժակի մեջ լցրել էին կալիումի ցիանիդ։ Ռոջերսը նկատում է, որ արձանիկներից մեկն անհետացել է։ Առավոտյան մահացած են գտնում տիկին Ռոջերսին։ Նրա բաժակի մեջ խառնել էին քնաբերի մահացու չափաբաժին։ Դատավորը նկատում է, որ Օնիմը, հավանական է, հանդիսանում է մանյակ և մարդասպան։ Տղամարդիկ որոնումներ են կազմակերպում ողջ տանը և կղզում, սակայն ոչ ոքի չեն գտնում։ Մակարտուրին գտնում են մահացած։ Ուորգրեյվը հայտարարում է, որ մարդասպանն իրենցից մեկն է, քանի որ ուրիշ ոք չկա կղզում։ Գեներալի մահվան ժամանակ ոչ-ոք ալիբի չի ունեցել։ Առավոտյան պալատական Ռոջերսին գտնում են կտրտված։ Նույն առավոտյան կալիումի ցիանիդի ներարկումից մահանում է նաև Էմիլի Բրենտը։ Տիկին Բրենտին սրսկել էին բժիշկ Արմսթրոնգի ներարկիչով։ Միաժամանակ անհետանում է Լոմբորդի հրացանը, որը վերջինս միշտ իր հետ էր ման տալիս։ Վերան բարձրանում է իր սենյակը և մեկ րոպե անց ճիչ լսում։ Տղամարդիկ շտապում են Վերայի սենյակ և հայտնաբերում, որ նա կորցրել է գիտակցությունը, քանի որ մթության մեջ դիպչել է առաստաղից կախված ջրիմուռներին։ Վերադառնալով հյուրասենյակ՝ նրանք հայտնաբերում են կրակոցից մահացած դատավորին, հանգած կարմիր ծիրանի և պարիկ։ Լոմբորդը գտնում է հրացանը իր արկղում։ Հենց նույն գիշերն անհետանում է բժիշկ Արմսթրոնգը։ Այժմ մնացածները վստահ էին, որ հենց բժիշկն է մարդասպանը։ Նրանք հեռանում են տանից և հաստատվում ժայռի վրա։ Բլերը տուն է վերադառնում ուտելիքի հետևից, Վերան և Լոմբորդը լսում են տարօրինակ ձայն։ Նրանք Բլորին հայտնաբերում են մահացած, քանի որ նրա գլխին արջի տեսքով ծանր ժամացույց էր ընկել։ Այնուհետև նևանք գտնում են Արմսթրոնգի մարմինը՝ ալիքի կողմից ափերին բերված։ Մնում են միայն Վերան և Լոմբարդը։ Վերան հասկանում է, որ Լոմբորդն է մարդասպանը։ Նա խլում է հրացանը և սպանում Ֆիլիպին։ Վերան տուն է վերադառնում՝ վստահ, որ նա գտնվում է ապահովության մեջ, մտնում է սենյակ և տեսնում սեղանի վրա դրված հանգույցը։ Ապրածի խորը շոկից նա բարձրանում է աթոռի վրա և կախվում։ === Վերջաբան === Հասնելով կղզի՝ ոստիկանությունը հայտնաբերում է 10 դիակ։ Խուզարկու Մեյնը և պարոն Թոմաս Լեգգը, փորձելով վերականգնել իրադարձությունների հերթականությունը և լուծել այս խրթին գործը, փակուղում են հայտնվում։ Նրանք կարծիքներ են հայտնում վերջին սպանությունների և մարդասպանի շուրջ․ * Արմսթրոնգը սպանել է բոլորին, ինչից հետո իրեն ձորից գցել։ Նրա մարմինը մակընթացության միջոցով հասել է ափին։ Սակայն հետագա մակընթացությունները ավելի ցածր էին և հաստատված էր, որ մարմինը ջրում մնացել է 12 ժամ։ * Ֆիլիպ Լոմբորդը ժամացույցը գցել է Բլորի գլխին, ստիպել Վերային կախվել, վերադարձել ծովափ (այնտեղ է հայտնաբերվել մարմինը) և ինքնասպան եղել կրակոցի միջոցով։ Սակայն հրացանն ընկած էր դատավորի սենյակում։ * Ուիլյամ Բլորը կրակել է Լոմբարդի վրա և ստիպել Վերային կախվել, ինչից հետո իր վրա գցել ժամացույցը։ Սակայն ոստիկանությանը հայտնի է, Բլորը ինքնասիրահարված է և արդարության ձգտում չունի։ * Վերա Կլոյբորնը կրակել է Լոմբորդի վրա, Բլորի գլխին գցել ժամացույցը, իսկ այնուհետև կախվել։ Բայց ինչ-որ մեկը բարձրացրել էր ընկած աթոռը և այն դրել պատի երկայնքով։ === Մարդասպանի խոստովանություն === Ձկնորսները գտել են նամակով մի շիշ և այն հանձնել Սկոտլենդ-յարդին։ Նամակի հեղինակը դատավոր Ուորգրեյվն էր։ Դեռ մանկությունից նա երազել է սպանության մասին, բայց նրան խանագարում էր արդարության նկատմամբ ձգտումը, ինչի պատճառով նա դարձավ իրավաբան։ Լինելով անբուժելի հիվանդ՝ նա որոշեց բավարարել իր ցանկությունը և ընտրեց տասը մարդու, որոնք սպանություն են գործել, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով խուսափել են պատժից։ Տասներրորդը դարձավ հանցագործ Այզեկ Մորիսը, ում միջոցով Ուորգրեյվը ձեռք բերեց կղզին։ Կղզի մեկնելուց առաջ նա այն թողեց Մորիսին։ Այնտեղ գտնվելու ընթացքում նա ոչնչացրեց բոլորին։ Սպանելով տիկին Բրենտին՝ նա խոսակցության մեջ մտավ Արմսթրոնգի հետ՝ հայտարարելով, որ կասկածում է Լոմբորդին։ Արմսթրոնգը դատավորին օգնեց կազմակերպել սեփական մահը, ինչի հետևանքով մարդասպանը գիշերը նրան կանչեց ձորի մոտ և նետեց ծովը։ Վստահ լինելով, որ Վերան կկախվի, Ուորգրեյվը բարձրացավ իր սենյակ և կրակոցով ինքնասպան եղավ՝ հրացանը թելով կապելով դռանը։ Կրակոցից հետո պարանը կտրվեց դռանից և ընկավ գետին։ == Կերպարներ == === Սևամորթները <ref group="Ն">Կերպարներն նշված են այն հերթականությոմբ, որով մահացել են (վերից վար)։ Մարդասպանի մտադրությամբ առաջինը պետք է մահանային ամենաքիչ մեղավորները՝ Մարստոնը երեխաներին վրաերթի է ենթարկել միամիտ, տիկին Ռոջերսը գործել է ամուսնի ազդեցության ներքո և այլն։</ref> === # '''Էնթոնի Մարստոնը'''՝ երիտասարդ պատանի։ Սիրում է ավտոմեքենա վարել։ Հրավիրվել է ընկերոջ անունից։ # '''Էթել Ռոջերսները'''՝ Թոմաս Ռոջերսի կինը, խոհարար։ # '''Ջոն Մակարտուր'''՝ ծեր գեներալ։ Կղզի այցելելու հրավեր է ստացել հին բանակային ընկերների անունից։ # '''Թոմաս Ռոջերս'''՝ պալատական։ Կնոջ հետ միասին ընդունվել են պարոն Օնիմի կողմից։ # '''Էմիլի Բրանտ'''՝ տարեց կին։ Հրավեր է ստացել գրված անծանոթ ձեռագրով, ենթադրել է, թե դա հին ընկերուհուց է։ # '''Լոուրենս Ջոն Ուորգրեյվ '''՝ ծեր դատավոր։ Շատ խելացի և իմաստուն մարդ։ # '''Էդուարդ Արմսթրոնգծ'''՝ բժիշկ։ Հրավիրվել է բժշկի լավ վարձատրվող աշխատանք ստանալու համար։ # '''Ուիլյամ Հենրի Բլոր'''՝ թոշակի անցած խուզարկու։ Ինքնասիրահարված էր և միշտ վստահ սեփական ուժերի վրա։ # '''Ֆիլիպ Լոմբարդ'''՝ զբաղվել է կեղտոտ գործերով։ Կղզի է եկել Այզեկ Մորիսի առաջարկով։ # '''Վերա Կլեյթորն'''՝ երիտասարդ կին, որը կղզի է եկել տիկին Օնիմի խնդրանքով, որպեսզի զբաղեցնի հաշվապահի պաշտոնը։ === Երկրորդական կերպարներ === * '''Ֆրեդ Նարակոտ'''՝ Նավակ վարողը, հյուրերին կղզի է բերել։ * '''Այզակ Մորիս'''՝ Օնիմի խորհրդավոր փաստաբան, զբաղվում է տասը «սևամորթների» սպանության կազմակերպմամբ։ Զբաղվել է թմրանյութի առքուվաճառքով, ինչի պատճառով էլ մահացել է Ուորգրեյվի ընկերներից մեկի աղջիկը։ * '''Քննիչ Մեյն'''՝ Հետախուզում է կղզում կատարված սպանությունները։ * '''Պարոն Տոմաս Լեգգ'''՝ Ոստիկան։ * '''Ծեր նավաստի''' * '''Կայարանի աշխատող''' * '''Հյուգո Գամիլթոն'''՝ Վերա Կլեյնթոնի սիրեցյալը, Սիրիլի հորեղբայրը։ Տղայի մահից հետո ժառանգել է տիտղոսը և հարստությունը, բայց, գլխի ըննելով, որ Վերան միտումնավոր է Սիլիլին թողել է լողալ ժայռերի մոտ բաց ծովում, վերջ է դնում նրանց հարաբերություններին։ Հենց Հուգոյից Լորենս Ուորգրեյվը իմացավ Վերայի հանցագործության մասին։ == Մշակույթում == [[Պատկեր:10 negrityat.jpg|thumb|250px|Բանաստեղծության ավելի հին թարգմանություններից (անցանումն է ''«Տասը փոքրիկ սևամորթների մասին բալլադը»''), հրատարակվել է ''«Огонёк»'' ամսագրում 1903 թվականին]] === Պիես === 1943 թվականին Ագաթա Քրիստին գրել է պիես, որը կազմված էր երեք ակտերից և կոչվում էր «Եվ ոչ-ոք չմնաց»։ Պիեսը 1943 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ցուցադրվել է [[Լոնդոն]]ում Իրեն Հենտսչելի կողմից։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել Նյու Ուիմբլդոի թատրոնում, ինչից հետո նույ թվականի նոյեմբերի 17-ին տեղափոխվել Սենտ Ջեյմսի թատրոն։ Պիեսը ստացավ լավ արձագանքներ և մնաց 1944 թվականի փետրվարի 24-ին, երբ թատրոնը պայթեց։ Այդ ժամանակ փետրվարի 29-ին բեմադրությունը տեղափոխվեց Քեմբրիջյան թատրոն և ցուցադրվեց այնտեղ մինչև մայիսի 6-ը, ինչից հետո մայիսի 9-ին կրկին վարեդարձավ Սենտ Ջեյմս և վերջնականապես ավարտվեց հուլիսի 1-ին։ Պիեսը ցուցադրվել է նաև [[Բրոդվեյ (թատրոն)|Բրոդվեյ]]ում, բայց արդեն «Տասը փոքրիկ հնդիկներ» անունով։ Պրեմիերան տեղի ունեցավ 1944 թվականի հունիսի 27-ին, իսկ 1945 թվականի հունվարի 6-ին տեղափոխվեց Պլամուտսկու թատրոն։ Պիեսի տեքստը տպագրվում է մինչ օրս։ Ցուցադրման հարմարության համար պիեսում փոխվել են կերպարների անունները, բացի այդ, վեպից գլխավոր տարբերությունն այն է, որ պիեսն ավարտվում է լավ վերջաբանով։ Վերան, ինքն էլ չհասկանալով, միայն վիրավորում է Լոմբարդին, երբ կրակում է նրա վրա, ինչից հետո առերեսվում է մարդասպանի հետ, ով նրան ասում է, որ ինքն ընդունել է դանադաղ ազդող թույն և, երբ մահանա, Վերային չի մնա այլ ելք, քան ինքնասպանությունը։ Այդ պահին հայտնվում է Լոմբարդը, սպանում մարդասպանին։ === Էկրանավորում === Վեպն էկրանավորվել է մի քանի անգամ։ Առաջին էկրանավորումն էր ամերիկական «ԵՎ ոչ-ոք չմնաց» կինոնկարը, որը նկարահանվել է 1945 թվականին [[Ռենե Կլեր]]ի կողմից։ Վեպից հիմնական տարբերությունը լավ վերջաբանն էր, որի հիմքը Ագաթա Քրիստիի պիեսն էր միայն մեկ տարբերությամբ՝ Լոմբարդը նախօրոք առաջարկում է Վերային կեղծել սպանությունը, ինչից հետո Վերան միտումնավոր կրակելիս չի վիրավորում Լոմբարդին, քանի որ նրանք տանից բավականին հեռու էին, և մարդասպանը չէր կարող նկատել այդ մանրուքը։ Վեպի հետագա վերանկարահանումները տեղի են ունեցել 1965, 1974, 1989 թվականներին․ որոնք կոչվել էին «Տասը փոքրիկ հնդիկներ» և վերջանում էին նույն կերպ։ Միայն [[Ստանիսլավ Գովորուխին]]ի համանուն սովետական ֆիլմը (1987 թվական) օգտագործել է օրիգինալ վեպը և ամբողջովին ներկայացրել նրա մռայլությունը։ 2015 թվականի դեկտեմբերին [[BBC One]] հեռուստաալիքը լույս ընծայեց բրիտանական «Եվ ոչ-ոք չմնաց» մինի-սերիալը, որը դարձավ առաջին անգլերեն էկրանավորումը՝ օգտագործած օրիգինալ վերջաբանը։ === Հեռուստախաղ === 2005 թվականի հոկտեմբերին լույս տեսավ «Agatha Christie: And Then There Were None» համակարգչային խաղը, որը Ռուսաստանում հայտնի է որպես «Ագաթա Քրիստի։ Եվ ոչ-ոք չմնաց»։ Խաղը ստեղծվել է «AWE Games, The Adventure Company» ընկերության կողմից<ref>[http://www.lki.ru/text.php?id=3407 Нина Белявская. Agatha Christie. And Then There Were None на сайте ЛКИ]</ref>։ Այն իրենից դետեկտիվի մասնիկներով քվեստ է ներկայացնում։ Ի տարբերություն վեպի այլ ադապտացումներից՝ խաղում կան ոչ տասը սևամորթներ, ոչ տասը հնդիկներ, այլ տասը ծովահեններ, սակայն գլխավոր իմաստը մնում է նույնը։ Նաև պահպանվել են օրիգինալ կերպարները և նրանց անունները։ Գլխավոր հերոսը Փաթրիկ Նարակոտն է՝ Ֆրեդ Նարակոտի եղբայրը։ «Սևամորթերի կղզին» անվանումը դարձել է «Նավախորտակման կղզի»։ Խաղն ունի 4 վերջաբան, որոնցից ոչ-մեկը ոչ-մի ընդհանուր բան չունի վեպի հետ։ Մարդասպանի էությունը նույնպես փոփոխված է։ == Ազդեցությունը մշակույթի վրա == «Տաս փոքրիկ սևամորթները» հանդիսանում է իդեալական մարդասպանության սցենար։ Բացի այդ, այն տվեց մի շարք դետեկտիվ գրքեր գրելու և հոգեբանական ֆիլմեր նկարահանելու գաղափար, որոնցում մասնակիորեն կամ ամբողջությամբ օգտագործվել են այդ վեպի բովանդակությունը․ մարդասպանի դերը տրվում է զոհերից մեկին, սպանությունները կատարվում են սյուժեի զարգացմանը զուգընթաց, մնալով «կադրի ետևում», գործողությունները զարգանում են սպանություններին զուգընթաց և սահմանափակ տարածությունում։ Վեպի սյուժեն հիմք հանդիսացավ «Նույնականացում» (2003 թվական) և «Սատանան» (2010 թվական) ֆիլմերի համար։ == Նշումներ == {{ծանցանկ|group="Ն"}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.bookmix.ru/news/index.phtml?id=55 Ագաթա Քրիստիի «Տասը փոքրիկ սևամորթներ» վեպը վերանվանվել է պոլիտկոռեկտության նկատառումներով] {{Ագաթա Քրիստիի ստեղծագործություններ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ագաթա Քրիստիի վեպեր]] [[Կատեգորիա:1939 գրքեր]] [[Կատեգորիա:1939 գրականությունում]] [[Կատեգորիա:Հեռուստաշոուների հիմք ծառայած վեպեր]] [[Կատեգորիա:Էկրանավորված բրիտանական վեպեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն գրքեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն գրականություն]] d0gaw21lkosgx6grqv8w6bh9aynh5lr 0 846955 8487010 7768653 2022-08-11T06:22:43Z ArmSirius 64149 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կինեմատոգրաֆիստ | անուն = Դենիել Սթերն | ի ծնե անուն = Daniel Stern | լուսանկար = Daniel Stern July 9, 2014 (cropped).jpg | չափ = | նկարագրություն = | ծննդյան թիվ = 28.8.1957 | ծննդավայր = | վախճանի թիվ = | վախճանի վայրը = | մասնագիտություն = | երկիր = | ազգություն = | քաղաքացիություն = | ակտիվության տարիներ = | ուղղություն = | կինոստուդիա = | պարգևներ = | imdb_id = | կայք = }} '''Դենիել Ջեյկոբ Սթերն''' ({{lang-en|Daniel Jacob Stern}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի կատակերգու դերասան։ == Կենսագրություն == Առավել հայտնի է կատակերգական և արկածային դերերից, զբաղվում է նաև մուլտֆիլմերի ձայնագրությամբ։ Որպես ռեժիսոր նկարահանել է «Հրաշալի տարիներ» երիտասարդական սերիալի մի շարք սերիաներ («Wonder Years» 1988-1993): Այս նույն սերիալում մասնակցել է որպես ետկադրային պատմող։ Սկսած 1979 թվականից, Դենիել Սթերնը նկարահանվել է 19 ֆիլմերում, բայց ամբողջ աշխարհը նրան գիտի [[Տանը մենակ|«Տանը մենակ»]] և [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը|«Տանը մենակ 2»]] ֆիլմերի շնորհիվ։ == Փաստեր== 2010 թվականին Celebrity Ghost Stories ռեալիթի-շոուում Դենիել Սթերնը հայտարարել է, որ 1980 թվականին, իր մեղրամսի ժամանակ, նա այցելել է անգլիական Վիդեկոմ ին տե Մուր գյուղը և այնտեղ զգացել է գերբնական ուժերի ուժեղ ազդեցությունը ու նրա բոլոր բնակիչները հանդիսանում են ուրվականներ՝ 1638 թվականի Մեծ ամպրոպից հետո։ Ի պատասխան այս հայտարարությանը գյուղի պաշտոնական կայքում հայտնվել է մի էջ, որը վերնագրված է՝ <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=2gBktMevkRY&list=PLADF6CAD053371AD0&feature=plpp&app=desktop Daniel Stern on Celebrity Ghost Stories — Airs December 11th] Видео 0:02:54</ref>[http://www.widecombe-in-the-moor.com/ghost_town.php Վայդկոմբ՝ ուրվական քաղաք]։ == Ֆիլմագրություն == === 1970-ական թվականներ === * [[Հեռանալով իր մրցակցից]] (1979) * [[Начать сначала (фильм, 1979)|Սկսել նորից]] (1979) === 1980-ական թվականներ === * [[A Small Circle of Friends]] (1980) * [[Հիշողություններ աստղային փոշու մասին]] (1980) * [[One Trick Pony]] (1980) * [[It's My Turn]] (1980) * [[Honky Tonk Freeway]] (1981) * [[Սննդի կետ]] (1982) * [[I'm Dancing as Fast as I Can]] (1982) * [[Կապույտ որոտ]] (1983) * [[Get Crazy]] (1983) * [[Дэниел (фильм, 1983)|Դենիել]] (1983) * [[Самсон и Далила (фильм, 1984)|Սամսոն և Դալիլա]] (ТВ) (1984) * [[Каннибалы-гуманоиды из подземелий|Ստորգետնյա մարդակերները]] (1984) * [[Франкенвини (фильм)|Ֆրանկենվինի]] (1984) * [[Մոգոլ]] (ТВ) (1984) * [[Key Exchange]] (1985) * [[Ханна и её сёстры|Հանան և նրա քույրեր]] (1986) * [[Жена босса (фильм)|Պետի կինը]] (1986) * [[Ծնված  Լոս-Անջելեսի արևելքում]] (1987) * [[Weekend War]] (ТВ) (1988) * [[Հրաշալի տարիներին]] (1988-1993) * [[Война на бобовом поле Милагро|Պատերազմ բակլայի դաշտում]] (1988) * [[Мёртв по прибытии (фильм, 1988)|Մեռնել ժամանելիս]] (1988) * [[Փոքրիկ հրեշները]] (1989) * [[Լևիաթան]] (1989) * [[Friends, Lovers, & Lunatics]] (1989) * [[Маленькие монстры|Փոքր տեսիլքներ]] (1989) === 1990-ական թվականներ === * [[Կայարան հատման վայրում]] (1990) * [[Под голубыми небесами|Կապույտ երկնքի տակ]] (1990) * [[The Court-Martial of Jackie Robinson]] (ТВ) (1990) * [[Տանը մենակ]] (1990) * [[Իմ կապույտ երկինքը]] (1990) * [[Симпсоны|Սիմփսոններ]] (2-րդ եթերաշրջան) (1991) * [[Городские пижоны (фильм)|Քաղաքային պճնամոլները]] (1991) * [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը]](1992) * [[Նորեկը մրցաշրջանում]] (1993) * [[Подводная одиссея|Ստորջրյա ոդիսականը]] (1993) * [[Городские фраеры: Легенда о золоте Кёрли (фильм)|Քաղաքային պճնամոլները։ Քոռլի ոսկու մասին լեգենդը]] (1994) * [[Измученные походом|Արշավից հոգնածները]] (1995) * [[Баскетбольная лихорадка (фильм, 1996)|Բասկետբոլի ջերմությունը]] (1996) * [[Эй, Арнольд!|Էյ, Առնոլդ!]] (1997) * [[Gun (телесериал)|Gun]] (ТВ) (1997) * [[Our Favorite Toys]] (ТВ) (1997) * [[Ловушка для туриста|Թակարդ զբոսաշրջիկի համար]] (ТВ) (1998) * [[Очень дикие штучки|Շատ վայրի խաղերը]] (1998) * [[The Tourist Trap]] (1998) * [[Partners]] (ТВ) (1999) === 2000-ական թվականներ === * [[Как убить соседскую собаку?|Ինչպես սպանել հարևանի շանը]] (2000) * [[Убийство в «Центре Америки»|Սպանություն «Ամերիկայի Կենտրոնում»]] (2001) * [[Last Full Measure, The]] (2004) * [[Behind the Mascot]] (2004) * [[A Previous Engagement]] (2005) * [[Last Time, The]] (2006) * [[Мальчишник в Лас-Вегасе|Տղամարդկանց հավաքույթ Լաս Վեգասում]] (видео) (2006) * [[Օտիս]] (2008) * [[Катись!|Դուրս կորիր]] Whip It! (2009) * [[Три дня на побег|Երեք օրյա փախուստ]] The Next Three Days (2009) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb_name|id=0827663|name=Դենիել Ստերն }} *[http://danielsternstudio.blogspot.com/ Iceboxx] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Սթերն, Դենիել}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի սցենարիստներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կատակերգուներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոռեժիսորներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոպրոդյուսերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Հնչյունավորողներ]] dws79qv12lxwiccmfopl9df1mxmmhgo 8487011 8487010 2022-08-11T06:31:21Z ArmSirius 64149 /* 1970-ական թվականներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կինեմատոգրաֆիստ | անուն = Դենիել Սթերն | ի ծնե անուն = Daniel Stern | լուսանկար = Daniel Stern July 9, 2014 (cropped).jpg | չափ = | նկարագրություն = | ծննդյան թիվ = 28.8.1957 | ծննդավայր = | վախճանի թիվ = | վախճանի վայրը = | մասնագիտություն = | երկիր = | ազգություն = | քաղաքացիություն = | ակտիվության տարիներ = | ուղղություն = | կինոստուդիա = | պարգևներ = | imdb_id = | կայք = }} '''Դենիել Ջեյկոբ Սթերն''' ({{lang-en|Daniel Jacob Stern}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի կատակերգու դերասան։ == Կենսագրություն == Առավել հայտնի է կատակերգական և արկածային դերերից, զբաղվում է նաև մուլտֆիլմերի ձայնագրությամբ։ Որպես ռեժիսոր նկարահանել է «Հրաշալի տարիներ» երիտասարդական սերիալի մի շարք սերիաներ («Wonder Years» 1988-1993): Այս նույն սերիալում մասնակցել է որպես ետկադրային պատմող։ Սկսած 1979 թվականից, Դենիել Սթերնը նկարահանվել է 19 ֆիլմերում, բայց ամբողջ աշխարհը նրան գիտի [[Տանը մենակ|«Տանը մենակ»]] և [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը|«Տանը մենակ 2»]] ֆիլմերի շնորհիվ։ == Փաստեր== 2010 թվականին Celebrity Ghost Stories ռեալիթի-շոուում Դենիել Սթերնը հայտարարել է, որ 1980 թվականին, իր մեղրամսի ժամանակ, նա այցելել է անգլիական Վիդեկոմ ին տե Մուր գյուղը և այնտեղ զգացել է գերբնական ուժերի ուժեղ ազդեցությունը ու նրա բոլոր բնակիչները հանդիսանում են ուրվականներ՝ 1638 թվականի Մեծ ամպրոպից հետո։ Ի պատասխան այս հայտարարությանը գյուղի պաշտոնական կայքում հայտնվել է մի էջ, որը վերնագրված է՝ <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=2gBktMevkRY&list=PLADF6CAD053371AD0&feature=plpp&app=desktop Daniel Stern on Celebrity Ghost Stories — Airs December 11th] Видео 0:02:54</ref>[http://www.widecombe-in-the-moor.com/ghost_town.php Վայդկոմբ՝ ուրվական քաղաք]։ == Ֆիլմագրություն == === 1970-ական թվականներ === * Հեռանալով իր մրցակցից (1979) * Սկսել նորից (1979) === 1980-ական թվականներ === * Ընկերների փոքրիկ շրջանակ (1980) * [[Աստղային փոշու մասին հիշողությունները]] (1980) * Հին ֆոկուս (1980) * Հիմա իմ հերթ է (1980) * Հոնկի-Տոնկ մայրուղի (1981) * Սննդի կետ (1982) * Ես պարում եմ այնքան արագ, որքան կարող եմ (1982) * Կապույտ որոտ (1983) * Խենթանալ (1983) * Դենիել (1983) * Սամսոն և Դալիլա (1984) * Ստորգետնյա մարդակերները (1984) * [[Ֆրանկենվինի (ֆիլմ)]] (1984) * Մոգոլ (1984) * Key Exchange (1985) * [[Հաննան ու նրա քույրերը]] (1986) * Պետի կինը (1986) * Ծնված Լոս-Անջելեսի արևելքում (1987) * Weekend War (1988) * Հրաշալի տարիներին (1988-1993) * Պատերազմ բակլայի դաշտում (1988) * Մեռնել ժամանելիս (1988) * Փոքրիկ հրեշները (1989) * Լևիաթան (1989) * Friends, Lovers, & Lunatics (1989) * Փոքր տեսիլքներ (1989) === 1990-ական թվականներ === * [[Կայարան հատման վայրում]] (1990) * [[Под голубыми небесами|Կապույտ երկնքի տակ]] (1990) * [[The Court-Martial of Jackie Robinson]] (ТВ) (1990) * [[Տանը մենակ]] (1990) * [[Իմ կապույտ երկինքը]] (1990) * [[Симпсоны|Սիմփսոններ]] (2-րդ եթերաշրջան) (1991) * [[Городские пижоны (фильм)|Քաղաքային պճնամոլները]] (1991) * [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը]](1992) * [[Նորեկը մրցաշրջանում]] (1993) * [[Подводная одиссея|Ստորջրյա ոդիսականը]] (1993) * [[Городские фраеры: Легенда о золоте Кёрли (фильм)|Քաղաքային պճնամոլները։ Քոռլի ոսկու մասին լեգենդը]] (1994) * [[Измученные походом|Արշավից հոգնածները]] (1995) * [[Баскетбольная лихорадка (фильм, 1996)|Բասկետբոլի ջերմությունը]] (1996) * [[Эй, Арнольд!|Էյ, Առնոլդ!]] (1997) * [[Gun (телесериал)|Gun]] (ТВ) (1997) * [[Our Favorite Toys]] (ТВ) (1997) * [[Ловушка для туриста|Թակարդ զբոսաշրջիկի համար]] (ТВ) (1998) * [[Очень дикие штучки|Շատ վայրի խաղերը]] (1998) * [[The Tourist Trap]] (1998) * [[Partners]] (ТВ) (1999) === 2000-ական թվականներ === * [[Как убить соседскую собаку?|Ինչպես սպանել հարևանի շանը]] (2000) * [[Убийство в «Центре Америки»|Սպանություն «Ամերիկայի Կենտրոնում»]] (2001) * [[Last Full Measure, The]] (2004) * [[Behind the Mascot]] (2004) * [[A Previous Engagement]] (2005) * [[Last Time, The]] (2006) * [[Мальчишник в Лас-Вегасе|Տղամարդկանց հավաքույթ Լաս Վեգասում]] (видео) (2006) * [[Օտիս]] (2008) * [[Катись!|Դուրս կորիր]] Whip It! (2009) * [[Три дня на побег|Երեք օրյա փախուստ]] The Next Three Days (2009) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb_name|id=0827663|name=Դենիել Ստերն }} *[http://danielsternstudio.blogspot.com/ Iceboxx] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Սթերն, Դենիել}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի սցենարիստներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կատակերգուներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոռեժիսորներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոպրոդյուսերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Հնչյունավորողներ]] nyykrxim8hdosn3qzz4g5pit2rxn6i9 8487012 8487011 2022-08-11T06:33:48Z ArmSirius 64149 /* 1990-ական թվականներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կինեմատոգրաֆիստ | անուն = Դենիել Սթերն | ի ծնե անուն = Daniel Stern | լուսանկար = Daniel Stern July 9, 2014 (cropped).jpg | չափ = | նկարագրություն = | ծննդյան թիվ = 28.8.1957 | ծննդավայր = | վախճանի թիվ = | վախճանի վայրը = | մասնագիտություն = | երկիր = | ազգություն = | քաղաքացիություն = | ակտիվության տարիներ = | ուղղություն = | կինոստուդիա = | պարգևներ = | imdb_id = | կայք = }} '''Դենիել Ջեյկոբ Սթերն''' ({{lang-en|Daniel Jacob Stern}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի կատակերգու դերասան։ == Կենսագրություն == Առավել հայտնի է կատակերգական և արկածային դերերից, զբաղվում է նաև մուլտֆիլմերի ձայնագրությամբ։ Որպես ռեժիսոր նկարահանել է «Հրաշալի տարիներ» երիտասարդական սերիալի մի շարք սերիաներ («Wonder Years» 1988-1993): Այս նույն սերիալում մասնակցել է որպես ետկադրային պատմող։ Սկսած 1979 թվականից, Դենիել Սթերնը նկարահանվել է 19 ֆիլմերում, բայց ամբողջ աշխարհը նրան գիտի [[Տանը մենակ|«Տանը մենակ»]] և [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը|«Տանը մենակ 2»]] ֆիլմերի շնորհիվ։ == Փաստեր== 2010 թվականին Celebrity Ghost Stories ռեալիթի-շոուում Դենիել Սթերնը հայտարարել է, որ 1980 թվականին, իր մեղրամսի ժամանակ, նա այցելել է անգլիական Վիդեկոմ ին տե Մուր գյուղը և այնտեղ զգացել է գերբնական ուժերի ուժեղ ազդեցությունը ու նրա բոլոր բնակիչները հանդիսանում են ուրվականներ՝ 1638 թվականի Մեծ ամպրոպից հետո։ Ի պատասխան այս հայտարարությանը գյուղի պաշտոնական կայքում հայտնվել է մի էջ, որը վերնագրված է՝ <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=2gBktMevkRY&list=PLADF6CAD053371AD0&feature=plpp&app=desktop Daniel Stern on Celebrity Ghost Stories — Airs December 11th] Видео 0:02:54</ref>[http://www.widecombe-in-the-moor.com/ghost_town.php Վայդկոմբ՝ ուրվական քաղաք]։ == Ֆիլմագրություն == === 1970-ական թվականներ === * Հեռանալով իր մրցակցից (1979) * Սկսել նորից (1979) === 1980-ական թվականներ === * Ընկերների փոքրիկ շրջանակ (1980) * [[Աստղային փոշու մասին հիշողությունները]] (1980) * Հին ֆոկուս (1980) * Հիմա իմ հերթ է (1980) * Հոնկի-Տոնկ մայրուղի (1981) * Սննդի կետ (1982) * Ես պարում եմ այնքան արագ, որքան կարող եմ (1982) * Կապույտ որոտ (1983) * Խենթանալ (1983) * Դենիել (1983) * Սամսոն և Դալիլա (1984) * Ստորգետնյա մարդակերները (1984) * [[Ֆրանկենվինի (ֆիլմ)]] (1984) * Մոգոլ (1984) * Key Exchange (1985) * [[Հաննան ու նրա քույրերը]] (1986) * Պետի կինը (1986) * Ծնված Լոս-Անջելեսի արևելքում (1987) * Weekend War (1988) * Հրաշալի տարիներին (1988-1993) * Պատերազմ բակլայի դաշտում (1988) * Մեռնել ժամանելիս (1988) * Փոքրիկ հրեշները (1989) * Լևիաթան (1989) * Friends, Lovers, & Lunatics (1989) * Փոքր տեսիլքներ (1989) === 1990-ական թվականներ === * Կայարան հատման վայրում (1990) * Կապույտ երկնքի տակ (1990) * The Court-Martial of Jackie Robinson (ТВ) (1990) * [[Տանը մենակ]] (1990) * Իմ կապույտ երկինքը (1990) * [[Սիմփսոնները]] (2-րդ եթերաշրջան) (1991) * [[Քաղաքային խուլիգաններ]] (1991) * [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը]](1992) * Նորեկը մրցաշրջանում (1993) * Ստորջրյա ոդիսականը (1993) * Քաղաքային պճնամոլները։ Քոռլի ոսկու մասին լեգենդը (1994) * Արշավից հոգնածները (1995) * Բասկետբոլի ջերմությունը (1996) * Էյ, Առնոլդ! (1997) * Gun (1997) * Our Favorite Toys (ТВ) (1997) * Թակարդ զբոսաշրջիկի համար (ТВ) (1998) * Շատ վայրի խաղերը (1998) * The Tourist Trap (1998) * Partners (1999) === 2000-ական թվականներ === * [[Как убить соседскую собаку?|Ինչպես սպանել հարևանի շանը]] (2000) * [[Убийство в «Центре Америки»|Սպանություն «Ամերիկայի Կենտրոնում»]] (2001) * [[Last Full Measure, The]] (2004) * [[Behind the Mascot]] (2004) * [[A Previous Engagement]] (2005) * [[Last Time, The]] (2006) * [[Мальчишник в Лас-Вегасе|Տղամարդկանց հավաքույթ Լաս Վեգասում]] (видео) (2006) * [[Օտիս]] (2008) * [[Катись!|Դուրս կորիր]] Whip It! (2009) * [[Три дня на побег|Երեք օրյա փախուստ]] The Next Three Days (2009) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb_name|id=0827663|name=Դենիել Ստերն }} *[http://danielsternstudio.blogspot.com/ Iceboxx] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Սթերն, Դենիել}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի սցենարիստներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կատակերգուներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոռեժիսորներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոպրոդյուսերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Հնչյունավորողներ]] piu400g2cnxf5rcd7nyrjauzkct4bxq 8487013 8487012 2022-08-11T06:38:45Z ArmSirius 64149 /* 2000-ական թվականներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կինեմատոգրաֆիստ | անուն = Դենիել Սթերն | ի ծնե անուն = Daniel Stern | լուսանկար = Daniel Stern July 9, 2014 (cropped).jpg | չափ = | նկարագրություն = | ծննդյան թիվ = 28.8.1957 | ծննդավայր = | վախճանի թիվ = | վախճանի վայրը = | մասնագիտություն = | երկիր = | ազգություն = | քաղաքացիություն = | ակտիվության տարիներ = | ուղղություն = | կինոստուդիա = | պարգևներ = | imdb_id = | կայք = }} '''Դենիել Ջեյկոբ Սթերն''' ({{lang-en|Daniel Jacob Stern}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի կատակերգու դերասան։ == Կենսագրություն == Առավել հայտնի է կատակերգական և արկածային դերերից, զբաղվում է նաև մուլտֆիլմերի ձայնագրությամբ։ Որպես ռեժիսոր նկարահանել է «Հրաշալի տարիներ» երիտասարդական սերիալի մի շարք սերիաներ («Wonder Years» 1988-1993): Այս նույն սերիալում մասնակցել է որպես ետկադրային պատմող։ Սկսած 1979 թվականից, Դենիել Սթերնը նկարահանվել է 19 ֆիլմերում, բայց ամբողջ աշխարհը նրան գիտի [[Տանը մենակ|«Տանը մենակ»]] և [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը|«Տանը մենակ 2»]] ֆիլմերի շնորհիվ։ == Փաստեր== 2010 թվականին Celebrity Ghost Stories ռեալիթի-շոուում Դենիել Սթերնը հայտարարել է, որ 1980 թվականին, իր մեղրամսի ժամանակ, նա այցելել է անգլիական Վիդեկոմ ին տե Մուր գյուղը և այնտեղ զգացել է գերբնական ուժերի ուժեղ ազդեցությունը ու նրա բոլոր բնակիչները հանդիսանում են ուրվականներ՝ 1638 թվականի Մեծ ամպրոպից հետո։ Ի պատասխան այս հայտարարությանը գյուղի պաշտոնական կայքում հայտնվել է մի էջ, որը վերնագրված է՝ <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=2gBktMevkRY&list=PLADF6CAD053371AD0&feature=plpp&app=desktop Daniel Stern on Celebrity Ghost Stories — Airs December 11th] Видео 0:02:54</ref>[http://www.widecombe-in-the-moor.com/ghost_town.php Վայդկոմբ՝ ուրվական քաղաք]։ == Ֆիլմագրություն == === 1970-ական թվականներ === * Հեռանալով իր մրցակցից (1979) * Սկսել նորից (1979) === 1980-ական թվականներ === * Ընկերների փոքրիկ շրջանակ (1980) * [[Աստղային փոշու մասին հիշողությունները]] (1980) * Հին ֆոկուս (1980) * Հիմա իմ հերթ է (1980) * Հոնկի-Տոնկ մայրուղի (1981) * Սննդի կետ (1982) * Ես պարում եմ այնքան արագ, որքան կարող եմ (1982) * Կապույտ որոտ (1983) * Խենթանալ (1983) * Դենիել (1983) * Սամսոն և Դալիլա (1984) * Ստորգետնյա մարդակերները (1984) * [[Ֆրանկենվինի (ֆիլմ)]] (1984) * Մոգոլ (1984) * Key Exchange (1985) * [[Հաննան ու նրա քույրերը]] (1986) * Պետի կինը (1986) * Ծնված Լոս-Անջելեսի արևելքում (1987) * Weekend War (1988) * Հրաշալի տարիներին (1988-1993) * Պատերազմ բակլայի դաշտում (1988) * Մեռնել ժամանելիս (1988) * Փոքրիկ հրեշները (1989) * Լևիաթան (1989) * Friends, Lovers, & Lunatics (1989) * Փոքր տեսիլքներ (1989) === 1990-ական թվականներ === * Կայարան հատման վայրում (1990) * Կապույտ երկնքի տակ (1990) * The Court-Martial of Jackie Robinson (ТВ) (1990) * [[Տանը մենակ]] (1990) * Իմ կապույտ երկինքը (1990) * [[Սիմփսոնները]] (2-րդ եթերաշրջան) (1991) * [[Քաղաքային խուլիգաններ]] (1991) * [[Տանը մենակ 2։ Նյու Յորքում կորածը]](1992) * Նորեկը մրցաշրջանում (1993) * Ստորջրյա ոդիսականը (1993) * Քաղաքային պճնամոլները։ Քոռլի ոսկու մասին լեգենդը (1994) * Արշավից հոգնածները (1995) * Բասկետբոլի ջերմությունը (1996) * Էյ, Առնոլդ! (1997) * Gun (1997) * Our Favorite Toys (ТВ) (1997) * Թակարդ զբոսաշրջիկի համար (ТВ) (1998) * Շատ վայրի խաղերը (1998) * The Tourist Trap (1998) * Partners (1999) === 2000-ական թվականներ === * Ինչպես սպանել հարևանի շանը (2000) * Սպանություն «Ամերիկայի Կենտրոնում» (2001) * Last Full Measure, The (2004) * Թալիսման (2004) * Նախորդ նշանադրություն (2005) * Անցյալ անգամ, երբ (2006) * Տղամարդկանց հավաքույթ Լաս Վեգասում (2006) * Օտիս (2008) * Դուրս կորիր (2009) * Երեք օրյա փախուստ (2009) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb_name|id=0827663|name=Դենիել Ստերն }} *[http://danielsternstudio.blogspot.com/ Iceboxx] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Սթերն, Դենիել}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի սցենարիստներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կատակերգուներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոռեժիսորներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոպրոդյուսերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասաններ]] [[Կատեգորիա:Հնչյունավորողներ]] ryjq6lpcq7k5an6jgleaondl8csaa63 2 847116 8487078 8486066 2022-08-11T09:08:39Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Quote box |quote = Գտիր այն, ինչ սիրում ես, ու թող դա քեզ սպանի։ |source = [[Չարլզ Բուկովսկի|Բուկովսկի]] |width = 30% |align = center }} {{Բաբելոն|hy|hy-west-2|ru-4|uk-3|en-3|de-2|tr-1}} == Օգտակար հղումներ == # [http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&usort=total&bot=0&detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն] # [http://ru.wikirank.net/hy Հոդվածների որակը գնահատող կայք] # [[Սպասարկող:GlobalRenameRequest|Մասնակցային անունը փոխելու լինք]] == Վիքինախագծեր == <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;"> {| border="0" cellpadding="0" |- |{{Մասնակից/Գյուղերի նախագծի մասնակից}} |{{Մասնակից/Վիքին հանուն մարդու իրավունքների}} |{{Մասնակից/WikiGap արշավ}} |- |{{100wikidays}} |{{Մասնակից/Art+Feminism 2020}} |{{CEE Spring 2020/մասնակից}} |- |{{Մոլորակի շուրջը/մասնակից}} |{{Շաբաթը մեկ հոդված|active=true}} |{{Մասնակից/ՎիքիԹիմ}} |- |{{Ամառային Վիքիճամբար 2020 մասնակից}} |{{20 հոդված՝ Վիքիպեդիայի 20-ամյակին/մասնակից}} |{{Աշնանային Վիքիճամբար 2020 մասնակից}} |} </div> </div> == Իմ մասին == <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;"> {| border="0" cellpadding="2" |{{Մասնակից/Վիքիստաժ||տարի=2017|ամիս=09|օր=20}} |{{Մասնակից/Ներդրումների տոկոսային հաշվիչ|20900}} |{{Մասնակից/Հոդվածների տոկոսային հաշվիչ|1000}} |- |{{Մասնակցի տարիք|year=2004|month=07|day=03}} |{{userbox|Black|White|[[Պատկեր:Netflix 2015 logo.svg|125px]]|Այս մասնակիցը շատ է սիրում [[Նեթֆլիքս]] հեռուստաընկերության սերիալները}} |{{Մասնակից/Հետաքրքրություն:Ուկրաինա}} |- |{{Մասնակից/Հետաքրքրություն:Թուրքիա}} |{{Մասնակից/Երաժշտությունը փրկում է}} |{{userbox|Black|White||Այս մասնակիցը [[Գահերի խաղը (հեռուստասերիալ)|Game of Thrones]] հեռուստասերիալի երկրպագու է}} |} </div> </div> == Բարելաված հոդվածներ == <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;" > <div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;"> # [[Մելանյա Թրամփ]] # [[Ուկրաինայի նախագահ]] # [[Յուլիա Տիմոշենկո]] # [[Պետրո Պորոշենկո]] # [[Ալեքսանդր Լուկաշենկո]] # [[Լեխ Կաչինսկի]] # [[Ալեքսանդր Տուրչինով]] # [[Թեոդոր Ռուզվելտ]] # [[Անգելա Մերկել]] # [[Ալեքսեյ Նավալնի]] # [[Գորշ գայլեր (կազմակերպություն)]] # [[Թերեզա Մեյ]] # [[Բորիս Շչերբինա]] # [[Լեոնիդ Կուչմա]] # [[Բրոնիսլավ Կոմորովսկի]] # [[Վիկտոր Յուշչենկո]] # [[Մարկ Ռյուտե]] # [[Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան]] # [[Մալայզիական ավիաուղիների 370 չվերթ]] # [[Օլաֆ Շոլց]] </div> </div> j6hewo40z4wtj4mvs8n3i3ht8lscpz1 2 848018 8487120 8381612 2022-08-11T11:01:27Z Sophy Abrahamyan 66011 wikitext text/x-wiki Զագլիկ == Անվան ծագումնաբանություն == Ըստ ավանդության՝ այս անվանումը կապված է Փեփրոնյա կույսի անունից։ Այս մոտեցումը փաստագրվում է մասնավորապես 1885 թվականի մի վավերագրում, ըստ որի՝ Հին Փիփ գյուղատեղիի եկեղեցին օծվել է նշված կույսի անվամբ։ == Աշխարհ == Բնակավայրը տեղակայված է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] հյուսիսային թևին՝ [[Թարթառ|Թարթառ գետ]]ի ձախ ափին՝ [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավ]] սարի ստորոտի մի չնաշխարհիկ վայրում։ Հնում գյուղը գտնվում էր Արցախի [[Ջրաբերդ (գավառ)|Ջրաբերդ]] գավառում։ Համայնքի տարածքով է անցնում Թրղե-Հաթերք ոռոգման ջրատարը։ Գյուղի ճանապարհները սալահատակված են։ Համայնքի տարածքում կան թվով 5 աղբյուրներ՝ Օխտը, Ներքին, Սրըշենու, Քոռ և Հունոտի։ Գյուղի հայտնի հանդամասերն են՝ Կռվահող, Սարուխաչ, Ջղանուտ։ Ի տարբերություն Արցախի մյուս գյուղերի՝ Զագլիկը բավականին նոր բնակատեղի է։ 1918-1920 թվականներին պատմական Գարդմանի՝ Քարհատի շրջանի [[Փիփ]] կամ Զագլիկ գյուղից և Արծվաշենից մի քանի ընտանիքներ գալիս և հաստատվում են Մռավի ստորոտում գտնվող մի հարմարավետ վայրում։ Նոր հաստատված բնակիչները իրենց հին բնակավայրի անունով տարածքին տվել են Փիփ անվանումը, որը ավելի ուշ վերանվանվել է Զագլիկ։ Շամքոր գետի աջ ափին գտնվող Հին Փիփ գյուղում պահպանված եկեղեցու արձանագրությունները հուշում են այն մասին, որ 17-րդ դարում այդպիսի բնակավայր է գոյություն ունեցել։ 19-րդ դարում գյուղը վերանվանվել է Զագլիկ։ Նոր բնակավայրում գյուղացիները զբաղվում էին անասնապահությամբ, հողագործությամբ, և որսորդությամբ։ Նոր բնակավայրում սկսում են խորհրդային կարգեր հաստատվել, իսկ 1931 թվականին կազմավորվում է կոլտնտեսություն: Գյուղից Հայրենական մեծ պատերազմն մասնակցել է 15 մարդ, որից 5-ը զոհվել է։ === Գյուղը Արցախյան ազատամարտին === Արցախյան ազատամարտի հաղթանակի գործում այս փոքրիկ բնակավայրը իր ավանդն է ունեցել։ Զագլիկից ութ հոգի է զոհվել՝ Սուրեն Անտոնյանը, Արթուր Խաչատրյանը, Աշոտ Ադամյանը, Քաջիկ Սարգսյանը, Արտաշ Ադամյանը, Խաչատուր Չոբանյանը, Վլադիկ Ադամյանը, Մխիթար Կոնջոյանը։ ԱՀ մարտական խաչ 2-րդ աստիճանի շքանշանի են արժանացել Արթուր Խաչատրյանը և Սուրեն Անտոնյանը։ Զագլիկում ապրում են Անտոնանց, Այունց, Գագունց, Կոնջորանց, Ադամանց, Մղդուսունց, Չոբանանց ազգատոհմերը։ == Հասարակական կյանք == Խորհրդային տարիներին Զագլիկում գործել է տարրական դպրոց։ 1988 թվականին ավարտվել են գյուղի ութամյա դպրոցի շինարարական աշխատանքները։ 2018-2019 թվականներն ընկած ժամանակահատվածը դպրոցում սովորում էր 42 աշակերտ, դասավանդում՝ 16ուսուցիչ։ Արցախյան ազատամարտից հետո գյուղում ավելացել է երիտասարդ ընտանիքների թիվը, որոնց մեծամասնության համար պետական միջոցներով կացարաններ են կառուցվել։ Բնակիչները աշխատում են դպրոցում, Կաշենի հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունում, զբաղվում են անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ njpy5iem5ymhdhvgbdyct5ao9lnz300 0 848761 8486927 8486398 2022-08-11T00:07:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրական ստեղծագործություն |անվանում = Կարմիր մահվան դիմակը |բնօրինակ անվանում = The Masque of the Red Death |պատկեր = Masqueofthereddeath-Clarke.jpg |պատկերի լայնություն = 220px |նկարագրություն = |ժանր = առեղծված, [[գոթական գրականություն]], սասափ գրականություն |հեղինակ = [[Էդգար Ալլան Պո]] |երկիր = [[ԱՄՆ]] |բնագիր լեզու = [[անգլերեն]] |գրվելու տարեթիվ = 1842 թվականին |հրապարակման տարեթիվ = 1842 թվականի մայիսին |նկարազարդող = Գարրի Կլարկա |կազմի_հեղինակ = |հրատարակչություն = |հրատարակման տարեթիվ = |թարգմանիչ = |հայերեն հրատարակվել է = |շարք = |նախորդ = |հաջորդ = |թվային տարբերակ = |վիքիդարան = |վիքիքաղվածք = }} '''Կարմիր մահվան դիմակ''' ({{lang-en|The masque of the Red Death}}), ամերիկացի հայտնի գրող [[Էդգար Ալլան Պո]]յի [[պատմվածք]]ներից է, որը հրատարակվել է 1842 թվականին։ Պատմվածքը պատմում է արքայազն Պրասպերոյի մասին, ով խուսափելով ժանտախտից՝ Կարմիր մահից, իր պալատականների հետ փակվում է [[ամրոց]]ում։ Քանի դեռ [[Մարդ բանական|մարդիկ]] [[մահ]]անում էին ժանտախտից, Պրասպերոն կազմակերպում  է դիմակահանդես յոթ դահլիճներում, ներկված տարբեր [[Գուներանգ|գույներով]]։ Դիմակահանդեսի վերջում հայտնվում է մի անծանոթ երիտասարդ, ով վարակված էր Կարմիր մահով։ Բարկացած իշխանը փորձում է հայտնաբերել անհայտի ինքնությունը, որը անարգել ընթանում է բոլոր գունագեղ սենյակներով մինչև [[չար]], [[սև]] դահլիճը, որի պատուհանները ունեին  կարմիր [[Արյուն|արյան]] [[գույն]]։ Արքայազնը մահանում է, հասնելով դղյակի վերջին դահլիճը, նրա հետ մահանում են նաև մնացած հյուրերը։ Ինչպես պարզվում է, անծանոթը սովորական ֆիզիկական մարմին չէր։ Պատմությունը պատկանում է [[սիմվոլիզմ]]ի, ինչպես նաև  [[Գոթական գրականություն|գոթական գրականությանը]], և հաճախ հետազոտվում է որպես մահվան անխուսափելիությունը [[այլաբանություն]] է, չնայած նրան, որ շատ քննադատների  կարծիքով, դա այդքան էլ այդպես չէ։ Ներկայացվել են նաև բազմաթիվ այլ մեկնաբանություններ պատմվածքի վերաբերյալ, ինչպես նաև փորձ է կատարվել բնույթն անվանել [[հիվանդություն]]։ Առաջին անգամ պատմվածքը տպագրվել է 1842 թվականի մայիսին [[Գրեմա|Գրեմմա]] ամսագրում։ Հետագայում  սյուժեն փոփոխությունների է ենթարկվել, այդ թվում  նաև 1964 թվականի նկարահանված [[ֆիլմ]]ում, որի գլխավոր դերում հանդես է եկել [[Վինսենտոմ Պրայսոմ]]ը։ Տարբեր լրատվամիջոցներում կան բազմաթիվ [[Ակնարկ (ժանր)|ակնարկներ]] [[պատմվածք]]ի մասին։  == Սյուժե == Պատմվածքը ներկայացնում է, որ ժանտախտով վարակվելու դեպքում մարդ մահանում էր 30 օրվա ընթացքում։ Չնայած այս ամենին արքայազն Պրասպերոն շատ երջանիկ էր։ Արքայազն Պրասպերոն ևս հարյուր առողջ մարդկանց հետ պատսպարվում է անառիկ ամրոցում։ Ամրոցը լի ու լի էր պարենով։ Նրանք այս քայլերի շնորհիվ ամրոցում գտնվող մարդիկ  կարող էին արհամարհել [[համաճարակ]]ը։ Պրասպերոն արել էր ամեն ինչ խրախճանքի և ժամանցի համար։ Կային շատ [[երաժիշտ]]ներ, պարուհիներ, կար գեղեցկությունն ու կար [[գինի]]ն։ Կարմիր մահը մնացել էր դրսում։ Մեկուսացման հինգերորդ թե վեցերորդ ամսին, երբ համաճարակը էլ ավելի էր տարածվել, արքայազն Պրասպերոն հրավիրեց իր բարեկամներին չտեսնված, շքեղ մի դիմակահանդեսի ամրոցի յոթ դահլիճներում։ Դահլիճներից  յուրաքանչյուրը զարդարված էր առանձնահատուկ գույներով, և միայն վերջին՝ յոթերորդ դահլիճի հարդարանքը չէր համապատասխանում պատուհանի գույնին, ի տարբերություն մյուս դահլիճների։ Յոթ դահլիճներից ոչ մեկում չկար ոչ [[լուսամփոփ]], ոչ [[կանթեղ]], և ոչ էլ ճրագ կար դահլիճներում։ Վերջին [[սև]] դահլիճում քչերն էին համարձակվում ոտք դնել, քանի որ այն շատ վատ ազդեցություն էր թողնում մտնողի վրա։ Արքայազնն ինքն էր արել ամեն ինչ պարահանդեսի համար։ Նույնիսկ խնջույքի ժամանակ ոչ ոք չէր համարձակվում ոտք դնել այդ չարաբաստիկ դահլիճը, հատկապես որ արդեն [[գիշեր]] էր։ Խնջույքն ընթանում էր շատ լավ։ Խնջույքի ընթացքում կարմիր մահվան՝ ժանտախտի զոհ դարձած մի անծանոթ երիտասարդ ներխուժում է [[աբբայություն]], սակայն նա դիմակով էր և ոչ ոք չէր էլ մտածում, որ նա կարող էր Կարմիր մահով վարակված լինել։ Երբ արքայազն Պրասպերոն տեսավ այդ [[ուրվական]]ին բարձր բղավեց «-Ո՞վ է համարձակվել իր այս այլանադակ դեմքով անպատվել իմ այս խնջույքը»։ Պրասպերոն հրամայում է բռնել անծանոթին և պոկել [[դիմակ]]ը։ Իշխանի այս խոսքերը բարձր արձագանք ստացան բոլոր յոթ դահլիճներում։ Իշխանի այս խոսքերից հետո բոլոր ծառաները նետվում են դեպի այդ տարօրինակ երիտասարդը, սակայն երիտասարդը շատ հանգիստ քայլերով մոտենում էր արքայազնին։ Եվ [[սարսափ]]ահար ծառաներից ոչ ոք չի համարձակվում մոտենալ անծանոթին, և անհայտ անձը անխափան անցավ իշխանի կողքով անարգելք հասավ մյուս դահլիճը, և այդպես հասավ մինչև սև դահլիճը։ Եվ հենց այստեղ էր, որ Պրասպերոն ցասումից դրդված միայնակ հետևեց անծանոթին, քանի որ մնացածը քարացել էին սարսափից։ Եվ երբ իշխանն հասավ անծանոթին և լսվեց մի սուր [[ճիչ]], և Պրասպերոյի [[դաշույն]]ն օդում փայլատակելով ընկավ գետնին, և որի վրա հաջորդ պահին փռված էր Պրասպերոյի անկենդան մարմինը։ Եվ այս ամենից հետո ներս են մտնում մնացած հյուրերը և բարկացած հարձակվում դիմակի վրա։ Կարմիր մահվան առկայությունն անխուսափելի էր և հյուրերից յուրաքանչյուրը տապալվեց արյունով լի դահլիճի հատակին։ Նրանցից վերջինի հետ մարեց նաև սև դահլիճի թավշյա [[ժամացույց]]ը։ Եվ հետո մարեց դղյակի վերջին լույսերը։ Կործանումը և կարմիր մահը վերջնականորեն տիրացան ամեն ինչին։ == Վերլուծություն == [[Պատկեր:Aubrey Beardsley - Edgar Poe 4.jpg|thumb|Օբրի Բերդսլեյի նկարազարդումը 1894-1895]] «Կարմիր Մահվան Դիմակ»-ում [[Էդգար Ալլան Պո]]ն օգտագործել է բազմաթիվ տարրեր գոթական գրականության, այդ թվում ՝ գոթական [[դղյակ]]ի մասին, որտեղ որ տեղի են ունեցել հիմնական իրադարձությունները։ Բազմաթիվ միագույն սենյակներում կարող ենք տեսնել մարդկային մտքի արտացոլումն, որն արտահայտվում է տարբեր տեսակի անհատականությամբ։ Պարբերաբար հանդիպող  արյունը և ժամանակը հանդես են եկել որպես կերպարներ։ Ժանտախտը կարող է ներկայացնել բազմաթիվ բնորոշ նշաններ մարդկային մահացության մասին<ref>Fisher, Benjamin Franklin. «Poe and the Gothic tradition» as collected in ''The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe'', edited by Kevin J. Hayes. New York City: Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-79727-6 p. 88</ref>։ Դա նշանակում է, որ ամբողջ պատմվածքը  [[այլաբանություն]] է այսինքն, մարդը փորձում է կանխել մահը, այս կարծիքին են բազմաթիվ հետազոտողներ։ Սակայն, չնայած այս ամենին, դեռ ընթանում են պատմվածքի տեքստի մեկնաբանության վերաբերյալ վեճեր։ Ոմանք հակված են պնդել, որ պետք չէ պատմվածքը դիտարկել որպես այլաբանություն, հօգուտ որի վկայում է [[զզվանք]]ը դեպի բարոյականության քարոզչություն։ Եթե պատմվածքում առկա է բարոյախոսություն, ապա դա մի տեղում ցուցադրված է, այն հստակ է։ Ամբողջ տեքստի ընթացքում մշտապես հանդիպող [[արյուն]]ը կրկնակի խորհրդանիշ է. արյունը միաժամանակ խորհրդանշում է և [[կյանք]], և [[մահ]]։ Դա հատկապես նկատելի էր օտար դիմակավորի կերպարում տեքստում ոչ մի տեղ նա չի նկարագրվել որպես բուն Կարմիր մահ։ Ընդհակառակը, նրան համարում են մարդ Կարմիր մահվան [[դիմակ]]ով։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Պրասպերոյի դղյակը նախատեսված է, որ հիվանդությունները ներս չմտնեին, սակայն դղյակն ինքն իրեն տխուր և ճնշող շինություն էր։ Դղյակի ներսում էին գտնվում [[լաբիրինթոս]]ի նման սենյակները ու միջանցքների, նեղ սլաքաձև պատուհաններ այս ամենը նման է անհեթեթության։ Իսկ վերջին սև սենյակն ամբողջությամբ ճնշում էր գործադրում պարողների վրա։ Բացի այդ, ամրոց ամբողջությամբ մեկուսացված գոտի էր, բայց, այնուամենայնիվ, դիմակով անծանոթը կարողացել է մտնել ամրոց, ինչն ակնարկ է այն բանի մասին, որ վերահսկողությունը պարզապես [[պատրանք]] էր։ Գրողը Կարմիր մահվան դիմակ պատմվածքը հետազոտական տեսանկյունից որպես [[ինքնակենսագրություն]] է ներկայացրել<ref>Roppolo, Joseph Patrick. «Meaning and 'The Masque of the Red Death'», collected in ''Poe: A Collection of Critical Essays'', edited by Robert Regan. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc., 1967. p. 137</ref>:Ուսումնասիրողները նշում են, որ արքայազն Պրասպերո անունը [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ի Փոթորիկ պատմվածքի մեջ նույնպես հանդիպում է։ == Կարմիր մահ == Հիվանդությունը, որը կոչվում է Կարմիր մահ, հանդիսանում է հորինվածք։ Ըստ նկարագրվածի հիվանդությունն այսպիսին է՝ սուր [[ցավ]], անսպասելի [[գլխապտույտ]] և [[արյունահոսություն]] հետևաբար մահանալու համար անհրաժեշտ է կես ժամից էլ քիչ ժամանակ։ Ամենայն հավանականությամբ նկարագրված հիվանդությունը  [[տուբերկուլոզ]]ն է, Ալլան Պոյի կինը՝ Վիրջինիան, նույնպես տառապում էր այս հիվանդությամբ, և ինչպես արքայազն Պրասպերոն, այնպես էլ նա չի ցանկանում հիվանդությունը համարել մահաբեր<ref>Sova, Dawn B. ''Edgar Allan Poe: A to Z''. New York: Checkmark Books, 2001. p. 149. ISBN 0-8160-4161-X</ref>։ Ալլան Պոյի բարեկամներից շատերը նույնպես մահացել են այս հիվանդությունից. գրողի մայրը՝ Էլիզան նույնպես մահացել է [[տուբերկուլոզ]]ից։ == Արձագանք == * Պատմությունը շատ սիրված է եղել սիմվոլիզմի դարաշրջանում։ * Գաստոնա Լերույի «Օպերայի ուրվականը» [[ռոմանս]]ում ինչպես նաև համանուն [[մյուզիքլ]]ում առկա է պարզ [[Ակնարկ (ժանր)|ակնարկ]] Ալլան Պոյի Կարմիր մահվան դիմակը պատմվածքից։ Ֆրեդ Սաբերխագենի Դիմակահանդես կարմիր իշխանությունում պատմվածքը ստեղծվել է շատ նման Ալլան Պոյի պատմվածքին։ * Դենա Սիմոնսայի «Տեռոր» [[վեպ]]ում [[1847]] թվականից [[1848]] թվականներին հերոսները կազմակերպում են [[կառնավալ]] [[ամանոր]]ի գիշերը։ Իսկ վերջում հայտնվում է Սպիտակ մահը և սպանում կառնավալի մասնակիցներին։ *  Սթիվեն Քինգի «Մութ Աշտարակը» շարքի «Երգ Սյուզաննային» վեպում Սյուզաննա Դին գտնվում է [[հրեշտակ]]ների երկրում՝ ոչնչացված Կարմիր մահվան պատճառով։ * [[Նիլա Գեյմանա]]յի «Մահ» [[կոմիքս]]ում ալքիմիկը իր ընտանիքի և ընկերների հետ թաքնվում է մահից, և պատսպարվում ամրոցում։ == Ստեղծման պատմություն == Ի սկզբանե Էդգար Ալլան Պոյի պատմվածքը հրապարակվել է [[Գրամմա]] ամսագրում։ Վերնագրված Կարմիր մահվան դիմակը ենթավերնագրված Ֆանտազիա<ref>Ostram, John Ward. «Poe’s Literary Labors and Rewards» in ''Myths and Reality: The Mysterious Mr. Poe''. Baltimore: The Edgar Allan Poe Society, 1987. p. 39</ref>։ Հրապարակումն Ալլան Պոյին բերեց 12 [[դոլար]]։ Քիչ ավելի ուշ, երկրորդ հրապարակումը գտել է [[Բրոդվեյ]] ամսագրում<ref>[http://www.eapoe.org/works/info/pt038.htm Edgar Allan Poe — «The Masque of the Red Death»] at the Edgar Allan Poe Society online</ref>։ Պատմվածքի Անգլերեն անվանումը «The masque of the Red Death» բառացիորեն թարգմանվում է որպես՝ «Կարմիր մահվան դիմակահանդես»։ == Ադապտացիա== * Ժանտախտ [[Ֆլորենցիա]]յում (ֆիլմ, 1919), ստեղծվել է Էդգար Ալլան Պոյի պատմվածքի հիման վրա։ * Վենդի Պայնին ստեղծել և նկարազարդել է Կարմիր մահվան դիմակը պատմվածքի [[Էրոտիկա|էրոտիկ]] տարբերակը։ * Բեզիլ Ռետբոուն 1960-ական թվականներին ստեղծել է [[աուդիոգիրք]] Էդգար Ալլան Պոյի «Կարմիր մահվան դիմակը» պատմվածքի հիման վրա։ * 1964 թվականին պատմվածքի հիման վրա նկարահանվել է [[Կինոնկար|ֆիլմ]], որտեղ գլխավոր դերակատարը եղել է Վինսենտոմ Պրայսոմը։ Ֆիլմի [[ռեժիսոր]]ը՝ Ռոջեր Կորմանը<ref>Sova, Dawn B. ''Edgar Allan Poe: A to Z''. New York: Checkmark Books, 2001. p. 150. ISBN 0-8160-4161-X</ref>։ 1989 թվականին դուրս է եկել ֆիլմի ռեմեկը, գլխավոր դերում հանդես է եկել [[Էդրիանոմ Պոլոմ]]ը։ Այս անգամ Կորմանը եղել է ֆիլմի [[պրոդյուսեր]]ը։ * 2013 թվականին Դետրոյթի մերձակայքում հայտարարվեց ամենամյա ներկայացման շրջանակներում տոնակատարություն՝ [[Հելոուին]]։ Հյուրերը մասնակից են դարձել իրադարձությանը<ref>{{Cite web |url=http://www.themasqueradeofthereddeath.com/ |title=MasqueradeOfTheRedDeath.com |accessdate=2021-01-28 |archive-date=2018-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181205091343/http://www.themasqueradeofthereddeath.com/ |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://www.freep.com/apps/pbcs.dll/gallery?Avis=C4&Dato=20131028&Kategori=ENT1005&Lopenr=310280100&Ref=PH The Detroit Free Press]</ref>։ Ներկայացումը կրում է «Կարմիր մահվան դիմակը» անվանումը։ == Գրականություն == Էդգար Ալլան Պո․ Կարմիր մահվան դիմակը//գործ 1874 համար 5, էջ 211-ից 215։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Wikisource}} * [http://grqaser.org/language/ Կարմիր մահվան դիմակը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} * [http://books.eserver.org/fiction/poe/masque_of_the_red_death.html «The Masque of the Red Death»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080502162416/http://books.eserver.org/fiction/poe/masque_of_the_red_death.html |date=2008-05-02 }} на EServer.org * [http://poestories.com/read/masque «The Masque of the Red Death» with annotated vocabulary] на PoeStories.com {{Էդգար Ալան Պո}} {{Արտաքին հղումներ}}{{ՎՊԵ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան կարճ պատմվածքներ]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն գրքեր]] [[Կատեգորիա:Անգլերեն գրականություն]] 8y5xoakqlf3bikj6uan2fdpbcsviw7g 2 863588 8486507 8486027 2022-08-10T12:45:14Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Мулла]] '''Абдул Гани Барадар''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, также известный как '''мулла Барадар Ахунд''' — полевой командир и лидер политического крыла [[Афганистан|афганского]] движения [[Талибан]]. Один из сооснователей Талибана в 1994 году. Заместитель муллы [[Мухаммед Омар|Мухаммеда Омара]] (возможно, его родственник) и руководитель совета [[Шура-е-Кветта|Кветта Шура]]. С 2009 года по 2021 год [[де факто|де-факто]] рассматривался как лидер «Талибана»<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, хотя [[де-юре]] лидером движения является исламский богослов [[Ахундзада, Хайбатулла|Хайбатулла Ахундзада]]<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>. == Биография == По этническому происхождению — [[пуштун]] из клана [[попалзай]] племени [[дуррани]]<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>. Сражался против советских войск во время [[афганская война (1979-1989)|войны в Афганистане]]<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>. В 1994 году помогал Омару основать Талибан. Гани, также известный как Абу Хафс Неджда, организовывал тренировочные лагеря и планировал нападения на племенных вождей и иностранцев<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>. Во время правления талибов (1996—2001) занимал различные посты, в том числе был правителем [[Герат]]а и провинции [[Нимроз]]<ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref>, и командиром военного корпуса в Западном Афганистане<ref name=Moreau/>. [[Государственный департамент США]] рассматривал его как заместителя главы Генштаба и командира кабульского военного корпуса<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>. [[Интерпол]] считал его заместителем министра обороны<ref name=Interpol/>. 8 февраля 2010 года был захвачен в плен пакистанской разведкой<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>. 21 сентября 2013 года досрочно отпущен из пакистанской тюрьмы по просьбе правительства Афганистана<ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>. 15 августа 2021 года после успешного [[Наступление «Талибана» (2021)|наступления движения «Талибан»]] на правительственные силы Афганистана, правительство страны пало и президент [[Гани, Ашраф|Ашраф Гани]] бежал из страны, контроль над которой перешёл к Абдул Гани Барадару<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>. 17 августа 2021 года Барадар вернулся в Афганистан, впервые после падения первого правительства Талибана в 2001 году<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>. С 3 по 7 сентябрь 2021 года являлся главой правительства [[Исламский Эмират Афганистан|Исламского Эмирата Афганистан]]<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>. С 7 сентября 2021 года — исполняющий обязанности вице-премьер-министра Исламского Эмирата Афганистан<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>. == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} f9xzurxgy19ii1ggyungy42c6lgzpad 8486525 8486507 2022-08-10T13:09:31Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', աֆղանական Թալիբան շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա Մուհամմեդ Օմարի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և Քվետտա Շուրայի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը դե ֆակտո դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման դե յուրե առաջնորդը իսլամական աստվածաբան Հայբաթուլա Ախունձադան է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} cz16ej0hug6igdeg87kcd0fusv9pajx 8486528 8486525 2022-08-10T13:11:40Z ArmSirius 64149 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8486719 8486528 2022-08-10T18:45:23Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Бермудская конференция]] '''Бермудская конференция''' — международная конференция между [[Великобритания|Великобританией]] и [[Соединённые Штаты Америки|Соединёнными Штатами Америки]], проходившая с 19 по 30 апреля 1943 года в [[Гамильтон (Бермуды)|Гамильтоне]] ([[Бермудские Острова]]). == Тема и участники == Темой обсуждения стал вопрос о [[Еврейские беженцы от нацизма|еврейских беженцах]], которые были освобождены [[Антигитлеровская коалиция|союзными войсками]], и о тех, кто ещё оставался под контролем [[Третий рейх|нацистов]] на территории оккупированной Европы. Однако конференция изначально проводилась не с целью спасения евреев, а с целью успокоить общественное мнение в США и Великобритании, которое выражало возмущение массовыми убийствами евреев нацистами. Конференция была организована так, чтобы на неё не попали репортеры; не допустили на неё и представителей еврейских организаций<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>. Делегацию Соединенных Штатов возглавлял Гарольд У. Доддс. Британскую делегацию возглавлял Ричард Лау, младший министр в Министерстве иностранных дел<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>. == Итоги == США не увеличили своих иммиграционных квот для еврейских беженцев. Не удалось даже отменить [[Белая книга 1939 года|Белую книгу 1939 года]], ограничивающую еврейскую иммиграцию в Палестину совершенно ничтожной по сравнению с общим числом беженцев цифрой 75 тысяч человек за 5 лет, хотя это было одним из важнейших требований еврейских организаций. Единственное достижение Бермудской конференции — возобновление деятельности [[Межправительственный комитет по делам беженцев|Межправительственного комитета по делам беженцев]], который был создан ещё до войны на [[Эвианская конференция|Эвианской конференции]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>. == Реакция == Через неделю американский [[Сионизм|сионистский]] «Комитет за еврейскую армию» дал объявление в «[[Нью-Йорк Таймс]]» с осуждением результатов конференции как издевательства на фоне ранее данных обещаний помочь еврейскому народу и облегчить еврейские страдания под немецкой оккупацией<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>. Сенатор [[Гарри Трумэн]] отозвал своё членство в комитете, поскольку воспринял это объявление как оскорбление [[Сенат США|американских сенаторов]], участвовавших в конференции. Тем не менее он впоследствии как президент поддержал признание [[Израиль|Израиля]]. В знак протеста против итогов конференции [[Зигельбойм, Шмуэль|Шмуэль Зигельбойм]], член еврейского консультативного органа [[Правительство Польши в изгнании|польского правительства в изгнании]], покончил жизнь [[самоубийство]]м. == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} i17shwlfy6cwu5tnrhnsa8u7sz1yu21 8486732 8486719 2022-08-10T19:03:10Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Бермудская конференция]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս Մեծ Բրիտանիայի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը Համիլթոնում (Բերմուդյան կղզիներ): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է հրեա փախստականների հարցը, որոնք ազատ են արձակվել դաշնակից զորքերի կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս նացիստների վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված Եվրոպայի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7esoi5hchbrwciy7iz686wpse7pygv4 8486736 8486732 2022-08-10T19:07:40Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս Մեծ Բրիտանիայի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը Համիլթոնում (Բերմուդյան կղզիներ): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է հրեա փախստականների հարցը, որոնք ազատ են արձակվել դաշնակից զորքերի կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս նացիստների վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված Եվրոպայի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} i7daxux4uq7qp6wh5yvm18x3sfwboe7 8486739 8486736 2022-08-10T19:09:51Z ArmSirius 64149 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8487004 8486739 2022-08-11T06:08:09Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Роберт Голоб''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}) — словенский бизнесмен<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> и политик, лидер партии «[[Движение «Свобода»|Движение „Свобода“]]». [[Премьер-министр Словении]] с 1 июня 2022 года. == Биография == Родился 23 января 1967 года в [[Социалистическая Республика Словения|Социалистической Республике Словения]] в составе [[СФРЮ]]. Образование получил в [[Люблянский университет|Люблянском университете.]] В 1994 году получил докторскую степень в области [[Электротехника|электротехники]] в [[Люблянский университет|Люблянском университете]] в 1994 году. Затем он получил докторскую степень по [[Программа Фулбрайта|программе Фулбрайта]] в [[Технологический институт Джорджии|Технологическом институте Джорджии]] в [[Атланта|Атланте]]<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>. В 2004 году Роберт Голоб стал соучредителем энерготорговой компании GEN-I<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, которая контролируется государством<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, где оставался председателем до 2021 года. === Политическая деятельность === С мая 1999 года по июнь 2000 года Голоб был статс-секретарем министерства экономики в правительстве премьер-министра [[Дрновшек, Янез|Янеза Дрновшека]]. В 2002 году был избран в городской совет [[Нова-Горица|Нова-Горицы]]<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>. В 2011 году Голоб вступил в партию «[[Позитивная Словения]]», основанную [[Мэр Любляны|мэром Любляны]] [[Янкович, Зоран (политик)|Зораном Янковичем]]<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>. В 2013–2014 годах, с ростом напряжённости внутри партии между её основателем и председателем Зораном Янковичем и премьер-министром [[Братушек, Аленка|Аленкой Братушек]], Голоб играл посредническую роль между двумя фракциями<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>. С окончательным разрывом внутри партии в апреле 2014 года он присоединился к отколовшейся [[Партия Аленки Братушек|Партии Аленки Братушек]], став одним из её вице-президентов<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>. После неудачных для этой партии [[Парламентские выборы в Словении (2014)|парламентских выборах 2014 года]], на которой она получила только четыре места, Роберт Голоб отошёл от политики на национальном уровне, оставаясь активным только на местном уровне в муниципалитете Нова-Горица. С 2010 по 2014 год Голоб возглавлял районное собрание Кромберк-Локе, оставаясь одним из его членов до 2022 года С окончанием действия мандата председателя компании GEN-I в 2021 году Голоб решил снова принять активное участие в политике. В январе 2022 года он возглавил небольшую внепарламентскую партию «Зеленые действия» и переименовал её в «[[Движение «Свобода»|Движение „Свобода“]]»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>. 24 апреля 2022 года на [[Парламентские выборы в Словении (2022)|парламентских выборах]]<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref> «Движение „Свобода“» в [[Государственное собрание Словении|Государственном собрании Словении]] получило 41 место из 90<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>. == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} pz41sw84pm39yxnuy80dfe3ez18ryjv 8487017 8487004 2022-08-11T06:56:10Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «Ազատության շարժում» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից Սլովենիայի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում։ Կրթությունը ստացել է Լյուբլյանայի համալսարանում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա Ատլանտայի Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում Ֆուլբրայթի ծրագրով դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ Յանեզ Դրնովշեկի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է Նովա Գորիցայի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ Ալենկա Բրատուշկի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալենկի Բրատուշկների անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} m8ufua63fv1p1du0s2cc61qk8ar9kv9 8487020 8487017 2022-08-11T06:57:25Z ArmSirius 64149 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 2 863920 8486605 8485751 2022-08-10T15:36:24Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki '''''The Silent Patient''''' is a 2019 [[psychological thriller]] novel written by British–Cypriot author [[Alex Michaelides]]. The [[debut novel]] was published by Celadon Books, a division of [[Macmillan Publishers]], on 5 February 2019.<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref> The audiobook version, released on the same date, is read by [[Louise Brealey]] and [[Jack Hawkins (actor, born 1985)|Jack Hawkins]].<ref name="US Macmillan 2016" /> The story is [[first-person narrative|narrated]] by an English psychotherapist, Theo Faber, dealing with a patient who turns [[Elective mutism|mute]] after murdering her husband. Upon its release, the book debuted on [[The New York Times Best Seller list|''The New York Times'' Best Seller list]] at No.1.<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref> It later won the Goodreads Choice Award 2019 in the Mystery and Thriller category.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref> ==Writing== On writing his debut novel, author Michaelides, who is also a screenwriter, said, "I was feeling very disillusioned as a screenwriter. I kept seeing scripts being mangled in the production and this sense of frustration made me decide to sit down and finally write a novel."<ref name="in-cyprus.com"/> He rewrote the draft around 50 times before finalizing it. The [[Classical Athens|Athenian]] tragedy ''[[Alcestis (play)|Alcestis]]'', by [[Euripides]], served as an inspiration for the plot, while its narrative structure was influenced by [[Agatha Christie]]'s writing.<ref name="in-cyprus.com">{{cite web | title=Alex Michaelides: The Cypriot author behind the New York Times bestseller | website=in-cyprus.com | url=https://in-cyprus.philenews.com/alex-michaelides-the-cypriot-author-behind-the-new-york-times-bestseller/ | date=23 July 2019|last=Hadjioannou |first=Bouli | access-date=7 July 2020}}</ref> Michaelides decided to [[Setting (narrative)|set]] his novel in a psychiatric unit as he had worked at a secure psychiatric facility for teenagers while he was a psychotherapy student.<ref name="Somers 2019">{{cite web | last=Somers | first=Jeff | title=Agatha Christie, Sleight of Hand, and Psychological Complexity: An Interview with The Silent Patient Author Alex Michaelides | website=Barnes & Noble Reads | date=24 April 2019 | url=https://www.barnesandnoble.com/blog/agatha-christie-sleight-of-hand-and-psychological-complexity-an-interview-with-alex-michaelides/ | access-date=7 July 2020}}</ref> ==Plot== Alicia Berenson, a famous painter, is held guilty for the murder of her husband, photographer Gabriel Berenson. Due to a plea of [[diminished responsibility]], she is admitted to a secure forensic unit called the Grove. Theo Faber, a forensic psychotherapist with a keen interest in the Berenson case, successfully applies for a position at the Grove. At his request, he is placed in charge of Alicia, who has not spoken since the day of the murder. Although she remains mute during their therapy sessions, Alicia gives Theo her diary. In it, she describes being watched in her home by a masked man in the weeks before the murder. Theo, in the meantime, discovers that his wife, Kathy, is having an extramarital affair with an unknown person. To learn more about Alicia, Theo contacts her cousin. He narrates an incident from their childhood that had happened shortly after her mother's suicide. Alicia's father, in deep mourning for his wife, wished out loud that Alicia were dead instead. Theo understands that this has had a deep impact on her psyche. He repeats the episode back to her, which induces her to speak. She tells him that the masked man entered her house and murdered Gabriel. It is revealed, in a twist, that Theo was the masked man. He had broken into the Berenson house to confront Gabriel, who, in another twist, had been having an affair with Theo's wife, implying that the novel was being told in two different timelines. Holding them at gunpoint, Theo had given Gabriel the choice to save either himself or his wife, and he chooses to save himself. Theo left without shooting either of them, as he had only intended to expose Gabriel's selfishness. Gabriel's betrayal reminds Alicia of her father, and she killed him. On hearing the news, Theo planned to help Alicia recover from her trauma by being her therapist. When Alicia tells Theo the false story of the masked man, he realizes that she recognizes him. He puts her into a coma through a drug overdose. Unbeknownst to Theo, Alicia records the events in her diary before losing consciousness, which is found by the police. They go to Theo's house and start reading him Alicia's final entry, while he feels a sense of relief at being caught. ==Reception== The novel received generally positive reviews from critics. ''[[The Independent]]'' lauded the book for its plot, characters and style, writing: "[the book is] vivid enough to warrant devouring it in a day ... the writing is scalpel-sharp and uncluttered, the style spare and concise, uncrowded with extraneous detail."<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'' [[The Guardian]]'' concurred, praising its "tight, uncluttered prose" and "skillful building [of] tension until the novel's shocking denouement". ''[[Deccan Herald]]'' called it "an intelligent plot coupled with an interesting character study, and finally the impactful punch that leaves you flabbergasted." ''[[The Washington Post]]'' praised the plot as "fresh" but criticised its "hacky horror tropes, trite scenes and comically shifty [[red herring]] characters."<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref> Another negative review came from ''[[Kirkus Reviews]]'', who panned the book as "clumsy, contrived, and silly ... with a twist savvy readers will see coming from a mile away."<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 25nfzwvyciqajtubneil149dwvjyy5e 8486607 8486605 2022-08-10T15:37:28Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=The Silent Patient early 2019 UK edition.png }} '''''The Silent Patient''''' is a 2019 [[psychological thriller]] novel written by British–Cypriot author [[Alex Michaelides]]. The [[debut novel]] was published by Celadon Books, a division of [[Macmillan Publishers]], on 5 February 2019.<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref> The audiobook version, released on the same date, is read by [[Louise Brealey]] and [[Jack Hawkins (actor, born 1985)|Jack Hawkins]].<ref name="US Macmillan 2016" /> The story is [[first-person narrative|narrated]] by an English psychotherapist, Theo Faber, dealing with a patient who turns [[Elective mutism|mute]] after murdering her husband. Upon its release, the book debuted on [[The New York Times Best Seller list|''The New York Times'' Best Seller list]] at No.1.<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref> It later won the Goodreads Choice Award 2019 in the Mystery and Thriller category.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref> ==Writing== On writing his debut novel, author Michaelides, who is also a screenwriter, said, "I was feeling very disillusioned as a screenwriter. I kept seeing scripts being mangled in the production and this sense of frustration made me decide to sit down and finally write a novel."<ref name="in-cyprus.com"/> He rewrote the draft around 50 times before finalizing it. The [[Classical Athens|Athenian]] tragedy ''[[Alcestis (play)|Alcestis]]'', by [[Euripides]], served as an inspiration for the plot, while its narrative structure was influenced by [[Agatha Christie]]'s writing.<ref name="in-cyprus.com">{{cite web | title=Alex Michaelides: The Cypriot author behind the New York Times bestseller | website=in-cyprus.com | url=https://in-cyprus.philenews.com/alex-michaelides-the-cypriot-author-behind-the-new-york-times-bestseller/ | date=23 July 2019|last=Hadjioannou |first=Bouli | access-date=7 July 2020}}</ref> Michaelides decided to [[Setting (narrative)|set]] his novel in a psychiatric unit as he had worked at a secure psychiatric facility for teenagers while he was a psychotherapy student.<ref name="Somers 2019">{{cite web | last=Somers | first=Jeff | title=Agatha Christie, Sleight of Hand, and Psychological Complexity: An Interview with The Silent Patient Author Alex Michaelides | website=Barnes & Noble Reads | date=24 April 2019 | url=https://www.barnesandnoble.com/blog/agatha-christie-sleight-of-hand-and-psychological-complexity-an-interview-with-alex-michaelides/ | access-date=7 July 2020}}</ref> ==Plot== Alicia Berenson, a famous painter, is held guilty for the murder of her husband, photographer Gabriel Berenson. Due to a plea of [[diminished responsibility]], she is admitted to a secure forensic unit called the Grove. Theo Faber, a forensic psychotherapist with a keen interest in the Berenson case, successfully applies for a position at the Grove. At his request, he is placed in charge of Alicia, who has not spoken since the day of the murder. Although she remains mute during their therapy sessions, Alicia gives Theo her diary. In it, she describes being watched in her home by a masked man in the weeks before the murder. Theo, in the meantime, discovers that his wife, Kathy, is having an extramarital affair with an unknown person. To learn more about Alicia, Theo contacts her cousin. He narrates an incident from their childhood that had happened shortly after her mother's suicide. Alicia's father, in deep mourning for his wife, wished out loud that Alicia were dead instead. Theo understands that this has had a deep impact on her psyche. He repeats the episode back to her, which induces her to speak. She tells him that the masked man entered her house and murdered Gabriel. It is revealed, in a twist, that Theo was the masked man. He had broken into the Berenson house to confront Gabriel, who, in another twist, had been having an affair with Theo's wife, implying that the novel was being told in two different timelines. Holding them at gunpoint, Theo had given Gabriel the choice to save either himself or his wife, and he chooses to save himself. Theo left without shooting either of them, as he had only intended to expose Gabriel's selfishness. Gabriel's betrayal reminds Alicia of her father, and she killed him. On hearing the news, Theo planned to help Alicia recover from her trauma by being her therapist. When Alicia tells Theo the false story of the masked man, he realizes that she recognizes him. He puts her into a coma through a drug overdose. Unbeknownst to Theo, Alicia records the events in her diary before losing consciousness, which is found by the police. They go to Theo's house and start reading him Alicia's final entry, while he feels a sense of relief at being caught. ==Reception== The novel received generally positive reviews from critics. ''[[The Independent]]'' lauded the book for its plot, characters and style, writing: "[the book is] vivid enough to warrant devouring it in a day ... the writing is scalpel-sharp and uncluttered, the style spare and concise, uncrowded with extraneous detail."<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'' [[The Guardian]]'' concurred, praising its "tight, uncluttered prose" and "skillful building [of] tension until the novel's shocking denouement". ''[[Deccan Herald]]'' called it "an intelligent plot coupled with an interesting character study, and finally the impactful punch that leaves you flabbergasted." ''[[The Washington Post]]'' praised the plot as "fresh" but criticised its "hacky horror tropes, trite scenes and comically shifty [[red herring]] characters."<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref> Another negative review came from ''[[Kirkus Reviews]]'', who panned the book as "clumsy, contrived, and silly ... with a twist savvy readers will see coming from a mile away."<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 46bisjqvg5lc9li6naulv87aauyaq0e 8486611 8486607 2022-08-10T16:02:04Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=The Silent Patient early 2019 UK edition.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: The [[debut novel]] was published by Celadon Books, a division of [[Macmillan Publishers]], on 5 February 2019.<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref> The audiobook version, released on the same date, is read by [[Louise Brealey]] and [[Jack Hawkins (actor, born 1985)|Jack Hawkins]].<ref name="US Macmillan 2016" /> The story is [[first-person narrative|narrated]] by an English psychotherapist, Theo Faber, dealing with a patient who turns [[Elective mutism|mute]] after murdering her husband. Upon its release, the book debuted on [[The New York Times Best Seller list|''The New York Times'' Best Seller list]] at No.1.<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref> It later won the Goodreads Choice Award 2019 in the Mystery and Thriller category.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref> ==Writing== On writing his debut novel, author Michaelides, who is also a screenwriter, said, "I was feeling very disillusioned as a screenwriter. I kept seeing scripts being mangled in the production and this sense of frustration made me decide to sit down and finally write a novel."<ref name="in-cyprus.com"/> He rewrote the draft around 50 times before finalizing it. The [[Classical Athens|Athenian]] tragedy ''[[Alcestis (play)|Alcestis]]'', by [[Euripides]], served as an inspiration for the plot, while its narrative structure was influenced by [[Agatha Christie]]'s writing.<ref name="in-cyprus.com">{{cite web | title=Alex Michaelides: The Cypriot author behind the New York Times bestseller | website=in-cyprus.com | url=https://in-cyprus.philenews.com/alex-michaelides-the-cypriot-author-behind-the-new-york-times-bestseller/ | date=23 July 2019|last=Hadjioannou |first=Bouli | access-date=7 July 2020}}</ref> Michaelides decided to [[Setting (narrative)|set]] his novel in a psychiatric unit as he had worked at a secure psychiatric facility for teenagers while he was a psychotherapy student.<ref name="Somers 2019">{{cite web | last=Somers | first=Jeff | title=Agatha Christie, Sleight of Hand, and Psychological Complexity: An Interview with The Silent Patient Author Alex Michaelides | website=Barnes & Noble Reads | date=24 April 2019 | url=https://www.barnesandnoble.com/blog/agatha-christie-sleight-of-hand-and-psychological-complexity-an-interview-with-alex-michaelides/ | access-date=7 July 2020}}</ref> == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7tyartzh7fgs3iflwrvhqozptz5u9nr 8486654 8486611 2022-08-10T17:04:30Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=The Silent Patient early 2019 UK edition.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7xb0kdiukxnunrow75f3rneodtnq7gy 8486658 8486654 2022-08-10T17:07:06Z ArmSirius 64149 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8487075 8486658 2022-08-11T08:58:50Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki '''Каи́с Са́ид''' ({{lang-ar|قيس سعيد}}; род. [[22 февраля]] [[1958 год|1958]], [[Тунис (город)|Тунис]], [[Тунис]]) — тунисский [[юрист]], [[Политик|политический]] и государственный деятель. [[Президент Туниса]] с 23 октября 2019 года. Владеет [[Французский язык|французским языком]]<ref>{{cite web|url= https://www.youtube.com/watch?v=WIN6tcLPhvU|title= Kaïs Saïed sur France 24 : "Je n’aime pas que l’on me marche sur les pieds"|author= |date= 2020-06-23|work= |publisher= youtube.com|accessdate= 2021-07-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210730191125/https://www.youtube.com/watch?v=WIN6tcLPhvU|archivedate= 2021-07-30|deadlink= no}}</ref>. В прессе, ещё до избрания президентом, получил прозвище «[[Робокоп (персонаж)|Робокоп]]» из-за специфической [[Мимика|мимики]] и [[Дикция|дикции]], а также эмоциональной выдержки: в 2013 году стало вирусным видео с участием Саида, сохранившего абсолютное спокойствие, когда во время съёмок в телевизионной студии началось [[землетрясение]]<ref>{{cite web|url= https://www.economist.com/1843/2019/10/18/tunisias-new-president-how-memes-and-viral-videos-led-to-a-robocop-revolution|title= Tunisia’s new president: how memes and viral videos led to a “Robocop” revolution|author= Layli Foroudi|date= 2019-10-18|work= |publisher= The Economist|accessdate= 2021-07-30|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210730191125/https://www.economist.com/1843/2019/10/18/tunisias-new-president-how-memes-and-viral-videos-led-to-a-robocop-revolution|archivedate= 2021-07-30|deadlink= no}}</ref>. == Биография == === Ранние годы === Родился 22 февраля 1958 года в городе Тунис в семье, принадлежащей к среднему классу<ref>{{cite web|url= https://www.timesofisrael.com/kais-saied-austere-upstart-poised-to-be-tunisias-next-president/|title= Kais Saied: Austere upstart poised to be Tunisia’s next president|author= Caroline Nelly|date= 2019-10-14|work= |publisher= The Times of Israel|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014133700/https://www.timesofisrael.com/kais-saied-austere-upstart-poised-to-be-tunisias-next-president/|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. === Научная карьера === [[Файл:Kaïs Saïed 2013.jpg|мини|Каис Саид в 2013 году]] Получил диплом {{iw|Диплом углублённого изучения|DEA|fr|Diplôme d'études approfondies}} по международному публичному праву на факультете права и политологии {{iw|Тунисский университет|Тунисского университета|en|Tunis University}}, окончил {{iw|Международная академия конституционного права (Тунис)|Международную академию конституционного права|en|Académie Internationale de Droit Constitutionnel}} в [[Тунис (город)|Тунисе]] и {{iw|Международный институт гуманитарного права (Италия)|Международный институт гуманитарного права|it|Istituto internazionale di diritto umanitario}} в [[Сан-Ремо]]. В 1986 году начал преподавать на факультете права, экономических наук и политологии [[Сус]]ского {{iw|Сусский университет|университета|en|University of Sousse}}, с 1999 года преподавал на факультете юридических, политических и общественных наук Тунисского университета. С 1994 по 1999 год возглавлял отделение публичного права на факультете права, экономических наук и политологии Сусского университета, член научного совета и правящего совета Международной академии конституционного права с 1997 года, президент Тунисского центра конституционного права за демократию. Одним из первых осудил 14 января 2011 года, в день поспешного отъезда [[Зин аль-Абидин Бен Али|Бен Али]] из Туниса, премьер-министра [[Ганнуши, Мохаммед|Мохаммеда Ганнуши]], объявившего о временном принятии полномочий президента. После [[Революция в Тунисе (2010—2011)|революции 2011 года]] вошёл в экспертный комитет по подготовке проекта новой конституции<ref>{{cite web|url= https://lepetitjournal.com/tunis/actualites/presidentielle-biographie-de-kais-saied-candidat-du-second-tour-264960|title= PRESIDENTIELLE - Biographie de Kaïs Saied, candidat du second tour|author= |date= 2019-09-17|work= |publisher= lepetitjournal.com|accessdate= 2019-09-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190929183045/https://lepetitjournal.com/tunis/actualites/presidentielle-biographie-de-kais-saied-candidat-du-second-tour-264960|archivedate= 2019-09-29|deadlink= no}}</ref>. С 2011 года получил широкую известность благодаря многочисленным выступлениям по радио и телевидению в качестве эксперта, приглашённого высказать свое мнение по вопросам, касающимся конституционного права или другого. Активно высказывался о первых шагах тунисской демократии во время разработки проекта [[Конституция Туниса|конституции]], принятой в январе 2014 года. === Президентские выборы 2019 === После смерти 92-летнего президента [[Эс-Себси, Беджи Каид|Эс-Себси]], скончавшегося 25 июля 2019 года за 5 месяцев до окончания пятилетнего срока президентских полномочий, очередные президентские выборы в Тунисе были перенесены с 17 ноября на 15 сентября первый тур и с 24 ноября на 13 октября второй тур. 2 сентября Каис Саид начал свою предвыборную кампанию с открытых встреч с гражданами в городе [[Мануба (город)|Манубе]] [[Административное деление Туниса|провинции]] [[Мануба (вилайет)|Мануба]] под лозунгом «Воля народа». Его программа включала новое видение децентрализации политической и административной власти посредством внесения поправок в ряд законов. Он также объявил, что предложит законодательные инициативы в области окружающей среды, сельского хозяйства, образования.<ref>{{Cite web |url=https://www.mosaiquefm.net/fr/print/600614/kais-saied-lance-sa-campagne-electorale-a-la-manouba |title=Kais Saïed lance sa campagne électorale à la Manouba. 2.09.2019 |access-date=2021-07-27 |archive-date=2021-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210727185025/https://www.mosaiquefm.net/fr/print/600614/kais-saied-lance-sa-campagne-electorale-a-la-manouba |deadlink=no }}</ref> 15 сентября 2019 года по итогам первого тура [[Президентские выборы в Тунисе (2019)|президентских выборов]], на которые Саид пошёл в качестве независимого кандидата, он неожиданно добился наилучшего результата (18,8 %) и вместе с представителем созданной незадолго до выборов партии {{iw|Сердце Туниса||en|Heart of Tunisia}} [[Каруи, Набиль|Набилем Каруи]] (15,7 %) вышел во второй тур. К этому времени Саид завоевал репутацию неординарного политика: отказался от бюджетных средств на финансирование своей кампании, хотя имел на них законное право, а залоговую сумму {{formatnum:10000}} [[Тунисский динар|динаров]] (около 3000 евро), необходимую для регистрации кандидатом, собрал среди членов своей семьи. Его консервативные взгляды некоторые наблюдатели оценивают как [[Салафия|салафистские]], а его успех зачастую объясняют разочарованием общества в традиционном политическом классе страны<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/09/16/presidentielle-tunisienne-kais-saied-juriste-hyper-conservateur-est-en-tete-du-premier-tour_5510991_3212.html|title= Présidentielle tunisienne : Kaïs Saïed, juriste conservateur, est en tête du premier tour|author= Mohamed Haddad|date= 2019-09-17|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2019-09-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190916224311/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/09/16/presidentielle-tunisienne-kais-saied-juriste-hyper-conservateur-est-en-tete-du-premier-tour_5510991_3212.html|archivedate= 2019-09-16|deadlink= no}}</ref>. В состав небольшой команды избранного президента вошёл известный левыми убеждениями Рида Мекки, а одним из важнейших пунктов программы Саида является радикальное изменение политической системы Туниса. Он предлагает отказаться от прямых выборов в национальный парламент, перейдя к трёхуровневой демократической модели, где напрямую избираются только депутаты муниципальных органов власти, причём на основании оценки избирателями их личных качеств, а не по факту принадлежности к той или иной политической партии. В этой системе муниципальные депутаты должны сформировать парламенты провинций, а те в свою очередь делегировать парламентариев на общенациональный уровень. Однако, такого рода фундаментальная конституционная реформа должна получить одобрение двух третей существующего парламента — [[Собрание народных представителей Туниса|Собрания народных представителей Туниса]], в котором ни одна из партий по итогам {{iw|Парламентские выборы в Тунисе (2019)|выборов 6 октября 2019 года|en|2019 Tunisian parliamentary election}} не получила абсолютного большинства мест<ref>{{cite web|url= https://www.thenational.ae/world/mena/how-tunisia-s-robocop-kais-saied-was-propelled-to-the-presidency-1.923435|title= How Tunisia’s ‘Robocop’ Kais Saied was propelled to the presidency|author= Simon Speakman Cordall|date= 2019-10-14|work= |publisher= The National|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014161104/https://www.thenational.ae/world/mena/how-tunisia-s-robocop-kais-saied-was-propelled-to-the-presidency-1.923435|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. 20 сентября умеренная [[Исламизм|исламистская]] [[Партия возрождения (Тунис)|Партия возрождения]] объявила о поддержке кандидатуры Саида во втором туре президентских выборов<ref>{{cite web|url= http://english.alarabiya.net/en/News/north-africa/2019/09/21/Tunisia-Islamist-party-throws-weight-behind-vote-frontrunner-Kais-Saied-.html|title= Tunisia Islamist party throws weight behind vote frontrunner Kais Saied|author= |date= 2019-09-21|work= |publisher= [[Al Arabiya]]|accessdate= 2019-09-25|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190921063335/http://english.alarabiya.net/en/News/north-africa/2019/09/21/Tunisia-Islamist-party-throws-weight-behind-vote-frontrunner-Kais-Saied-.html|archivedate= 2019-09-21|deadlink= no}}</ref>. 14 октября 2019 года избирательная комиссия объявила о победе Каиса Саида во втором туре президентских выборов, состоявшемся 13 октября. По официальным данным, его поддержали 72,71 % избирателей, при явке на уровне 55 %. Набиль Каруи признал своё поражение. По данным опроса, проведённого социологической службой Sigma, среди избирателей в возрастной категории от 18 до 25 лет за Саида проголосовали около 90 %, а в группе старше 60 лет — 49,2 %. [[The Telegraph]] опубликовала мнения экспертов, согласно которым на руку Саиду сыграло именно отсутствие у него партии и хорошо финансируемой предвыборной кампании, что способствовало созданию образа честного и неподкупного человека, способного провести в жизнь эффективную антикоррупционную программу. Во внешней политике приоритетами нового президента были заявлены соседи Туниса по континенту — Алжир и Ливия, а характер будущих отношений с Западом на момент избрания оставался неясным<ref>{{cite web|url= https://www.telegraph.co.uk/news/2019/10/14/conservative-outsider-candidate-kais-saied-wins-landslide-tunisian/|title= Conservative outsider candidate Kais Saied wins landslide in Tunisian presidential election|author= Stephen Quillen|date= 2019-10-14|work= |publisher= The Telegraph|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014183249/https://www.telegraph.co.uk/news/2019/10/14/conservative-outsider-candidate-kais-saied-wins-landslide-tunisian/|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. === Во главе страны === [[Файл:200930-D-BN624-2197 (50402989852).jpg|мини|слева|300px|Встреча с министром обороны США [[Эспер, Марк|Марком Эспером]] ({{iw|Карфагенский дворец||en|Carthage Palace}}, 30 сентября 2020)]] Вступил в должность президента Туниса 23 октября 2019 года. Является первым президентом страны, который родился после провозглашения независимости Туниса. 15 ноября 2019 года Саид поручил представителю [[Партия возрождения (Тунис)|Партии возрождения]], мало известному в политических кругах шестидесятилетнему инженеру и агроному {{iw|Джемли, Хабиб|Хабибу Джемли|fr|Habib Jemli}}, сформировать правительство<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/11/16/tunisie-habib-jemli-nouveau-premier-ministre-peu-connu-du-grand-public_6019428_3212.html|title= Tunisie : le nouveau premier ministre Habib Jemli chargé de former un gouvernement|author= Lilia Blaise|date= 2019-11-16|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2019-11-19|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191118120731/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/11/16/tunisie-habib-jemli-nouveau-premier-ministre-peu-connu-du-grand-public_6019428_3212.html|archivedate= 2019-11-18|deadlink= no}}</ref>. 6 января 2020 года {{iw|Свободная конституционная партия||en|Free Destourian Party}} осудила молчание президента Саида после сделанного 26 декабря 2019 года заявления президента Турции [[Эрдоган, Реджеп Тайип|Эрдогана]] о достигнутом согласии в оказании поддержки ливийскому правительству национального согласия во главе с [[Сарадж, Фаиз|Фаизом Сараджем]]. Кроме того, стало известно о тайном визите Эрдогана в Тунис 25 декабря. По мнению этой светской партии, ввод турецких войск в охваченную [[Гражданская война в Ливии (2014—2020)|гражданской войной]] Ливию представляет опасность для Туниса, поскольку боевые действия могут распространиться на его территорию<ref>{{cite web|url= https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/tunisians-president-libya-hifter-intervention-turkey-erdogan.html|title= Tunisia goes into 'diplomatic coma'|author= Hanen Jebli|date= 2020-01-06|work= |publisher= Al Monitor|accessdate= 2020-01-20|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200117205648/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/tunisians-president-libya-hifter-intervention-turkey-erdogan.html|archivedate= 2020-01-17|deadlink= no}}</ref>. 10 января 2020 года парламент не утвердил состав сформированного Джемли правительства («за» проголосовали 72 депутата, «против» — 139)<ref>{{cite web|url= https://www.lepoint.fr/afrique/coup-de-tonnerre-politique-en-tunisie-11-01-2020-2357227_3826.php|title= Coup de tonnerre politique en Tunisie|author= |date= 2020-01-11|work= |publisher= Le Point|accessdate= 2020-01-20|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200112154257/https://www.lepoint.fr/afrique/coup-de-tonnerre-politique-en-tunisie-11-01-2020-2357227_3826.php|archivedate= 2020-01-12|deadlink= no}}</ref>. 20 января 2020 года Саид поручил формирование нового правительства бывшему министру финансов [[Фахфах, Элиас|Элиасу Фахфаху]]<ref>{{cite web|url= https://www.jeuneafrique.com/884217/politique/designation-delyes-fakhfakh-a-la-tete-du-gouvernement-le-pari-risque-de-kais-saied/|title= Désignation d’Elyes Fakhfakh à la tête du gouvernement tunisien : le pari risqué de Kaïs Saïed|author= Frida Dahmani|date= 2020-01-21|work= |publisher= Jeune Afrique|accessdate= 2020-01-22|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200716200023/https://www.jeuneafrique.com/884217/politique/designation-delyes-fakhfakh-a-la-tete-du-gouvernement-le-pari-risque-de-kais-saied/|archivedate= 2020-07-16|deadlink= no}}</ref>. [[Файл:Mattarella Saied 2021.jpg|мини|300x300пкс|Встреча Каиса Саида с [[Президент Италии|президентом Италии]] [[Маттарелла, Серджо|Серджо Маттареллой]]. 16 июня 2021 года]] 27 февраля 2020 года парламент большинством 129 голосов против 77 при одном воздержавшемся проголосовал за доверие правительству Фахфаха<ref>{{cite web|url= https://www.businessnews.com.tn/le-gouvernement-elyes-fakhfakh-obtient-la-confiance-du-parlement,520,95672,3|title= Le gouvernement Elyes Fakhfakh obtient la confiance du Parlement|author= |date= 2020-02-27|work= |publisher= Business News|accessdate= 2020-02-27|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200313114017/https://www.businessnews.com.tn/Le-gouvernement-Elyes-Fakhfakh-obtient-la-confiance-du-Parlement,520,95672,3|archivedate= 2020-03-13|deadlink= no}}</ref>. 15 июля 2020 года премьер по требованию Саида подал в отставку после вынесения парламентом вотума недоверия правительству<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/16/tunisie-la-demission-du-chef-du-gouvernement-renforce-la-crise-politique_6046309_3212.html|title= En Tunisie, la démission du chef du gouvernement renforce la crise politique|author= Mohamed Haddad|date= 2020-07-17|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-07-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211001211723/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/16/tunisie-la-demission-du-chef-du-gouvernement-renforce-la-crise-politique_6046309_3212.html|archivedate= 2021-10-01|deadlink= no}}</ref>. 25 июля 2020 года Саид поручил министру внутренних дел [[Машиши, Хишам|Хишаму Машиши]] сформировать новое правительство<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/25/tunisie-hichem-mechichi-ministre-de-l-interieur-designe-chef-du-gouvernement_6047294_3212.html|title= En Tunisie, Hichem Mechichi, ministre de l’intérieur, désigné chef du gouvernement|author= Mohamed Haddad|date= 2020-07-28|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-07-31|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200929120625/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/25/tunisie-hichem-mechichi-ministre-de-l-interieur-designe-chef-du-gouvernement_6047294_3212.html|archivedate= 2020-09-29|deadlink= no}}</ref>, 2 сентября 2020 года парламент утвердил новый состав {{iw|Правительство Машиши|правительства|fr|Gouvernement Hichem Mechichi}}, и Машиши вступил в должность премьер-министра<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/09/02/le-parlement-tunisien-approuve-le-gouvernement-de-hichem-mechichi_6050638_3212.html|title= Tunisie : le Parlement approuve le gouvernement de Hichem Mechichi|author= |date= 2020-09-02|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-09-03|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20201012101442/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/09/02/le-parlement-tunisien-approuve-le-gouvernement-de-hichem-mechichi_6050638_3212.html|archivedate= 2020-10-12|deadlink= no}}</ref>. В апреле 2021 года Саид посетил с трёхдневным официальным визитом [[Египет]]<ref>{{Cite web |url=https://elmahrousanews.com/71170/ |title=بالصور والفيديو ..الرئيس التونسى «قيس سعيد» يزور متحف الحضارة المصرية ومسجدى عمرو بن العاص محمد على وقلعة صلاح الدين {{!}} بوابة المحروسة الإخبارية<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-07-27 |archive-date=2021-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210727185029/https://elmahrousanews.com/71170/ |deadlink=no }}</ref>. 16 и 17 июня 2021 года находился с визитом в Италии, проведя переговоры с президентом [[Маттарелла, Серджо|Маттареллой]] и премьер-министром [[Драги, Марио|Марио Драги]]<ref>{{cite web|url= https://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/presidente-tunisino-saied-da-matterella-e-poi-da-draghi-a4078195-6287-473f-af7c-bfbd0a8ca6b1.html|title= Il Presidente tunisino Kais Saied in visita in Italia, prima da Mattarella poi da Draghi|author= |date= 2021-06-16|work= |publisher= RAI|accessdate= 2021-10-01|lang= it|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211001072939/https://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/presidente-tunisino-saied-da-matterella-e-poi-da-draghi-a4078195-6287-473f-af7c-bfbd0a8ca6b1.html|archivedate= 2021-10-01|deadlink= no}}</ref>. === Принятие чрезвычайных полномочий === 25 июля 2021 года после одного дня уличных протестов против политики [[Исламизм|исламистской]] [[Партия возрождения (Тунис)|Партии возрождения]] Саид в выступлении по телевидению объявил о принятом им на основании 80-й статьи Конституции решении «ради спасения Туниса — государства и тунисского народа» отстранить премьер-министра [[Машиши, Хишам|Хишама Машиши]] от должности и сосредоточить всю исполнительную власть в своих руках, а также приостановить на месяц работу парламента (как уточнил Саид в ответ на уличные манифестации своих сторонников с требованием распустить парламент, Конституция не наделяет его таким правом). Партия возрождения осудила действия президента, назвав их государственным переворотом. Аналитики объясняют события двойным экономическим и санитарным кризисом в стране: на фоне [[Пандемия COVID-19|эпидемии COVID-19]] (в Тунисе с населением 12 млн человек умерли 18 тысяч, что делает уровень смертности от коронавирусной инфекции здесь одним из наиболее высоких в мире) возник политический кризис из-за противостояния президента Саида со спикером парламента [[Аль-Ганнуши, Рашид|Рашидом Аль-Ганнуши]], лидером Партии возрождения<ref>{{cite web|url= https://www.lefigaro.fr/international/tunisie-le-president-saied-suspend-le-parlement-demet-le-chef-du-gouvernement-20210725|title= Tunisie : le président s'octroie le pouvoir exécutif, Ennahdha dénonce un «coup d'État»|author= |date= 2021-07-25|work= |publisher= Le Figaro|accessdate= 2021-07-26|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210725233902/https://www.lefigaro.fr/international/tunisie-le-president-saied-suspend-le-parlement-demet-le-chef-du-gouvernement-20210725|archivedate= 2021-07-25|deadlink= no}}</ref>. По официальным данным уровень безработицы составляет 18 %, но в прессе и в социальных сетях распространяются утверждения о реальной цифре около 40 %. В 2014—2015 годах около 8 тысяч тунисцев приняли участие в [[Гражданская война в Сирии|боевых действиях в Сирии]] на стороне [[Исламское государство|Исламского государства]]<ref>{{cite web|url= https://www.corriere.it/esteri/21_luglio_27/ora-tunisi-aspetta-mosse-dell-uomo-forte-saied-2e250b5e-ef16-11eb-b948-65ef1640acca.shtml|title= E ora Tunisi aspetta le mosse dell’uomo forte Saied|author= Lorenzo Cremonesi|date= 2021-07-27|work= |publisher= Corriere della Sera|accessdate= 2021-07-28|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210727214955/https://www.corriere.it/esteri/21_luglio_27/ora-tunisi-aspetta-mosse-dell-uomo-forte-saied-2e250b5e-ef16-11eb-b948-65ef1640acca.shtml|archivedate= 2021-07-27|deadlink= no}}</ref>. 26 июля армейские подразделения, оцепившие здание парламента, не пропустили в него Аль-Ганнуши, пытавшегося пройти на своё рабочее место, и на площади перед зданием началось противостояние сторонников президента и парламента. В этот же день Саид объявил об увольнении министра обороны {{iw|Бартаги, Брахим|Брахима Бартаги|fr|Brahim Bartagi}} и официального представителя правительства {{iw|Бен Слиман, Хасна|Хасны Бен Слиман|fr|Hasna Ben Slimane}}, также временно исполнявшей обязанности министра юстиции<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/26/tunisie-des-affrontements-eclatent-devant-le-parlement-au-lendemain-de-sa-suspension_6089571_3212.html|title= Tunisie : des affrontements éclatent devant le Parlement au lendemain de sa suspension|author= |date= 2021-07-26|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-07-26|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210726123742/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/26/tunisie-des-affrontements-eclatent-devant-le-parlement-au-lendemain-de-sa-suspension_6089571_3212.html|archivedate= 2021-07-26|deadlink= no}}</ref>. 27 июля Саид ввёл на месяц комендантский час с 7 часов вечера до 6 часов утра и запретил собрания в общественных местах с количеством участников более трёх человек<ref>{{cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2021/jul/27/tunisia-president-imposes-curfew-amid-coup-accusations|title= Tunisia’s president imposes month-long curfew and bans gatherings|author= |date= 2021-07-27|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2021-07-27|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210727040310/https://www.theguardian.com/world/2021/jul/27/tunisia-president-imposes-curfew-amid-coup-accusations|archivedate= 2021-07-27|deadlink= no}}</ref>. 29 июля президент назначил министром внутренних дел своего советника по национальной безопасности {{iw|Гарсаллауи, Ридха|Ридху Гарсаллауи|fr|Ridha Gharsallaoui}}, а накануне заявил, что 460 предпринимателей, заподозренных Комиссией по расследованию коррупции при режиме президента [[Зин аль-Абидин Бен Али|Бен Али]] в хищении государственных средств, должны вернуть в казну 4 млрд евро<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/30/en-tunisie-le-president-kais-saied-nomme-le-ministre-de-l-interieur_6089954_3212.html|title= En Tunisie, le président Kaïs Saïed nomme le ministre de l’intérieur|author= |date= 2021-07-30|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-07-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210729222017/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/30/en-tunisie-le-president-kais-saied-nomme-le-ministre-de-l-interieur_6089954_3212.html|archivedate= 2021-07-29|deadlink= no}}</ref>. 31 июля международные правозащитные организации, в том числе [[Human Rights Watch]], сообщили об арестах нескольких депутатов парламента из Партии возрождения, а также независимого депутата {{iw|Айяри, Ясин (политик)|Ясина Айяри|fr|Yassine Ayari}}, в отношении которого в 2018 году после публикации в Facebook критического материала об армии военный суд вынес решение об аресте на два месяца (оно не выполнялось из-за депутатского иммунитета Айяри)<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/08/01/tunisie-des-ong-internationales-inquietes-apres-l-arrestation-d-un-depute-critique-envers-le-president_6090181_3212.html|title= Tunisie : des ONG internationales inquiètes après l’arrestation d’un député critique envers le président|author= |date= 2021-08-01|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-08-01|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210731235334/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/08/01/tunisie-des-ong-internationales-inquietes-apres-l-arrestation-d-un-depute-critique-envers-le-president_6090181_3212.html|archivedate= 2021-07-31|deadlink= no}}</ref>. 24 августа 2021 года Саид объявил о продлении приостановки работы парламента впредь до нового распоряжения<ref>{{cite web|url= https://www.lefigaro.fr/flash-actu/tunisie-le-president-prolonge-le-gel-du-parlement-20210824|title= Tunisie : le président prolonge le gel du Parlement|author= |date= 2021-08-24|work= |publisher= Le Figaro|accessdate= 2021-08-24|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210824070343/https://www.lefigaro.fr/flash-actu/tunisie-le-president-prolonge-le-gel-du-parlement-20210824|archivedate= 2021-08-24|deadlink= no}}</ref>. 28 августа организация [[Amnesty International]] призвала президента Саида снять запрет на выезд определённых категорий граждан Туниса за границу, назвав эту меру незаконной. Официально запрет установлен только для депутатов парламента на период действия особого положения, но по сведениям правозащитников на практике произвольно применяется к другим лицам, например к предпринимателям<ref>{{cite web|url= https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210828-tunisie-amnesty-international-interpelle-ka%C3%AFs-sa%C3%AFed-sur-les-interdictions-de-voyage-%C3%A0-l-%C3%A9tranger?|title= Tunisie: Amnesty International interpelle Kaïs Saïed sur les interdictions de voyage à l'étranger|author= |date= 2021-08-28|work= |publisher= RFI|accessdate= 2021-09-10|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210910150221/https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210828-tunisie-amnesty-international-interpelle-ka%C3%AFs-sa%C3%AFed-sur-les-interdictions-de-voyage-%C3%A0-l-%C3%A9tranger|archivedate= 2021-09-10|deadlink= no}}</ref>. 22 сентября 2021 года Саид своим указом расширил собственные законодательные и исполнительные полномочия, зафиксировав право главы государства утверждать законопроекты указами после одобрения их правительством и сделав Кабинет подотчётным институту президентства, а не парламенту<ref>{{cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2021/sep/22/tunisias-president-to-ignore-parts-of-the-constitution-and-rule-by-decree|title= Tunisia’s president to ignore parts of the constitution and rule by decree|author= |date= 2021-09-22|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2021-10-25|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211025165125/https://www.theguardian.com/world/2021/sep/22/tunisias-president-to-ignore-parts-of-the-constitution-and-rule-by-decree|archivedate= 2021-10-25|deadlink= no}}</ref>. Одновременно он расформировал созданный в 2014 году орган конституционного контроля<ref>{{cite web |url= https://www.aa.com.tr/en/middle-east/who-is-najla-bouden-tunisia-s-first-female-prime-minister/2378368 |title= Who is Najla Bouden, Tunisia’s first female prime minister? |author= |date= 2021-09-29 |work= |publisher= AA |accessdate= 2021-10-23 |lang= en |archiveurl= https://web.archive.org/web/20211023172126/https://www.aa.com.tr/en/middle-east/who-is-najla-bouden-tunisia-s-first-female-prime-minister/2378368 |archivedate= 2021-10-23 |deadlink= no }}</ref>. 29 сентября 2021 года Саид поручил формирование правительства [[Буден, Нажла|Нажле Буден]]<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/09/29/tunisie-najla-bouden-nommee-premiere-ministre_6096460_3212.html|title= En Tunisie, Najla Bouden nommée première ministre|author= |date= 2021-09-29|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-09-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210929161112/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/09/29/tunisie-najla-bouden-nommee-premiere-ministre_6096460_3212.html|archivedate= 2021-09-29|deadlink= no}}</ref>. 11 октября утверждённое указом президента {{iw|Правительство Нажлы Буден|правительство Буден|fr|Gouvernement Najla Bouden}}, было приведено к присяге, а сама она стала первой женщиной на посту премьер-министра в истории Туниса. В новый Кабинет вошли 29 министров, из них по меньшей мере 9 женщин. Партия возрождения назвала процедуру назначения правительства антиконституционной<ref>{{cite web|url= https://stream24.ilsole24ore.com/video/mondo/najla-bouden-prima-donna-guidare-governo-tunisia/AE19yCp?refresh_ce=1|title= Najla Bouden, la prima donna a guidare un governo in Tunisia|author= |date= 2021-10-11|work= |publisher= il Sole 24 Ore|accessdate= 2021-10-22|lang= it|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211022194339/https://stream24.ilsole24ore.com/video/mondo/najla-bouden-prima-donna-guidare-governo-tunisia/AE19yCp?refresh_ce=1|archivedate= 2021-10-22|deadlink= no}}</ref>. === Подготовка реформ === 1 января 2022 года в Тунисе начался «всенародный опрос» онлайн (две трети населения страны имеют доступ к Интернету), по итогам которого должны быть подготовлены поправки к Конституции и разработан новый избирательный закон. В случае его утверждения на референдуме выборы нового парламента должны пройти в декабре 2022 года. Согласно социологическому исследованию [[Институт Гэллапа|института Гэллапа]] 76 % населения поддерживает политику президента Саида, а самой популярной политической силой с уровнем поддержки около 70 % является {{iw|Свободная дестурийская партия||fr|Parti destourien libre}}<ref>{{cite web|url= https://www.lejdd.fr/International/Maghreb/tunisie-le-president-kais-saied-est-il-vraiment-un-dictateur-4085459|title= Tunisie : le président Kaïs Saïed est-il vraiment un dictateur?|author= François Clemenceau|date= 2022-01-01|work= |publisher= Le Journal du Dimanche|accessdate= 2022-01-02|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220101183717/https://www.lejdd.fr/International/Maghreb/tunisie-le-president-kais-saied-est-il-vraiment-un-dictateur-4085459|archivedate= 2022-01-01|deadlink= no}}</ref>. 6 февраля 2022 года Каис Саид объявил о роспуске Высшего совета магистратуры, к ведению которого относилось назначение судей и обеспечение нормального функционирования судебной системы. Президент выдвинул против ВСМ обвинения в пристрастности и обслуживании частных интересов<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/02/06/en-tunisie-le-president-dissout-le-conseil-superieur-de-la-magistrature_6112510_3212.html|title= En Tunisie, le président annonce la dissolution du Conseil supérieur de la magistrature|author= |date= 2022-02-06|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2022-02-06|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220206032444/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/02/06/en-tunisie-le-president-dissout-le-conseil-superieur-de-la-magistrature_6112510_3212.html|archivedate= 2022-02-06|deadlink= no}}</ref>. 25 июля 2022 года состоялся референдум по проекту новой конституции, предусматривающей переход Туниса к режиму президентской республики. При явке на уровне чуть выше 30 % избиратели поддержали проект подавляющим большинством (94,6 %)<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/07/27/en-tunisie-la-nouvelle-constitution-adoptee-a-une-tres-large-majorite_6136261_3212.html|title= En Tunisie, la nouvelle Constitution adoptée par une très large majorité des votants, la participation réévaluée à 30,5 %|author= |date= 2022-07-27|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2022-07-27|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220727000120/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/07/27/en-tunisie-la-nouvelle-constitution-adoptee-a-une-tres-large-majorite_6136261_3212.html|archivedate= 2022-07-27|deadlink= no}}</ref>. По мнению противников президента, новая конституция наделяет главу государства фактически неограниченными полномочиями и может легко разрушить демократию, возникшую в ходе [[Революция в Тунисе (2010—2011)|тунисской революции 2011 года]]<ref>{{cite web|url= https://www.ng.ru/world/2022-07-26/6_8496_tunisia.html|title= Тунисцы будут жить с президентской Конституцией|date= 2022-07-26|work= |publisher= Независимая газета|accessdate= 2022-07-28|archive-date= 2022-07-27|archive-url= https://web.archive.org/web/20220727102917/https://www.ng.ru/world/2022-07-26/6_8496_tunisia.html|deadlink= no}}</ref>. == Взгляды == В октябре 2019 года «[[Аль-Джазира]]» сообщала, что Каис Саид является сторонником смертной казни (в Тунисе действует [[мораторий]]), нетерпим к [[ЛГБТ]] и выступает против равного права наследования для мужчин и женщин (согласно исламскому праву, дочь наследует вдвое меньше сына)<ref>{{cite web|url= https://www.aljazeera.com/news/2019/10/tunisia-presidential-election-kais-saied-declared-winner-191014163712569.html|title= Tunisia presidential election: Kais Saied declared winner|author= |date= 2019-10-14|work= |publisher= [[Al Jazeera English]]|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191015001732/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/tunisia-presidential-election-kais-saied-declared-winner-191014163712569.html|archivedate= 2019-10-15|deadlink= no}}</ref>. С предложенем о реформе законов о наследовании выступал президент [[Эс-Себси, Беджи Каид|Эссебси]]. Выступает против нормализации отношений с [[Израиль|Израилем]], назвав в ходе теледебатов любую инициативу в этом направлении государственной изменой. == Личная жизнь == Каис Саид женат на Ихраф Хебил (Ichraf Chebil), занимающей должность судьи. Ихраф не играла заметной роли в президентской кампании мужа<ref>{{cite web|url= https://gulfnews.com/world/mena/tunisia-presidency-who-is-kais-saied-the-new-tunisian-president-1.67086240|title= Tunisia Presidency: Who is Kais Saied the new Tunisian president?|author= |date= 2019-10-14|work= |publisher= Gulf News|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191015131701/https://gulfnews.com/world/mena/tunisia-presidency-who-is-kais-saied-the-new-tunisian-president-1.67086240|archivedate= 2019-10-15|deadlink= no}}</ref>. У супругов трое детей: сын Амру ({{lang-ar|عمرو}}) и две дочери: Сара ({{lang-ar|سارة}}) и Муна ({{lang-ar|منى}}). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} gxfdpyxity8qgb5p4tkpdu69x6cmxm1 8487076 8487075 2022-08-11T08:59:31Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki '''Каи́с Са́ид''' ({{lang-ar|قيس سعيد}}, {{ԱԾ}}), тунисский [[юрист]], [[Политик|политический]] и государственный деятель. [[Президент Туниса]] с 23 октября 2019 года. Владеет [[Французский язык|французским языком]]<ref>{{cite web|url= https://www.youtube.com/watch?v=WIN6tcLPhvU|title= Kaïs Saïed sur France 24 : "Je n’aime pas que l’on me marche sur les pieds"|author= |date= 2020-06-23|work= |publisher= youtube.com|accessdate= 2021-07-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210730191125/https://www.youtube.com/watch?v=WIN6tcLPhvU|archivedate= 2021-07-30|deadlink= no}}</ref>. В прессе, ещё до избрания президентом, получил прозвище «[[Робокоп (персонаж)|Робокоп]]» из-за специфической [[Мимика|мимики]] и [[Дикция|дикции]], а также эмоциональной выдержки: в 2013 году стало вирусным видео с участием Саида, сохранившего абсолютное спокойствие, когда во время съёмок в телевизионной студии началось [[землетрясение]]<ref>{{cite web|url= https://www.economist.com/1843/2019/10/18/tunisias-new-president-how-memes-and-viral-videos-led-to-a-robocop-revolution|title= Tunisia’s new president: how memes and viral videos led to a “Robocop” revolution|author= Layli Foroudi|date= 2019-10-18|work= |publisher= The Economist|accessdate= 2021-07-30|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210730191125/https://www.economist.com/1843/2019/10/18/tunisias-new-president-how-memes-and-viral-videos-led-to-a-robocop-revolution|archivedate= 2021-07-30|deadlink= no}}</ref>. == Биография == === Ранние годы === Родился 22 февраля 1958 года в городе Тунис в семье, принадлежащей к среднему классу<ref>{{cite web|url= https://www.timesofisrael.com/kais-saied-austere-upstart-poised-to-be-tunisias-next-president/|title= Kais Saied: Austere upstart poised to be Tunisia’s next president|author= Caroline Nelly|date= 2019-10-14|work= |publisher= The Times of Israel|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014133700/https://www.timesofisrael.com/kais-saied-austere-upstart-poised-to-be-tunisias-next-president/|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. === Научная карьера === [[Файл:Kaïs Saïed 2013.jpg|мини|Каис Саид в 2013 году]] Получил диплом {{iw|Диплом углублённого изучения|DEA|fr|Diplôme d'études approfondies}} по международному публичному праву на факультете права и политологии {{iw|Тунисский университет|Тунисского университета|en|Tunis University}}, окончил {{iw|Международная академия конституционного права (Тунис)|Международную академию конституционного права|en|Académie Internationale de Droit Constitutionnel}} в [[Тунис (город)|Тунисе]] и {{iw|Международный институт гуманитарного права (Италия)|Международный институт гуманитарного права|it|Istituto internazionale di diritto umanitario}} в [[Сан-Ремо]]. В 1986 году начал преподавать на факультете права, экономических наук и политологии [[Сус]]ского {{iw|Сусский университет|университета|en|University of Sousse}}, с 1999 года преподавал на факультете юридических, политических и общественных наук Тунисского университета. С 1994 по 1999 год возглавлял отделение публичного права на факультете права, экономических наук и политологии Сусского университета, член научного совета и правящего совета Международной академии конституционного права с 1997 года, президент Тунисского центра конституционного права за демократию. Одним из первых осудил 14 января 2011 года, в день поспешного отъезда [[Зин аль-Абидин Бен Али|Бен Али]] из Туниса, премьер-министра [[Ганнуши, Мохаммед|Мохаммеда Ганнуши]], объявившего о временном принятии полномочий президента. После [[Революция в Тунисе (2010—2011)|революции 2011 года]] вошёл в экспертный комитет по подготовке проекта новой конституции<ref>{{cite web|url= https://lepetitjournal.com/tunis/actualites/presidentielle-biographie-de-kais-saied-candidat-du-second-tour-264960|title= PRESIDENTIELLE - Biographie de Kaïs Saied, candidat du second tour|author= |date= 2019-09-17|work= |publisher= lepetitjournal.com|accessdate= 2019-09-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190929183045/https://lepetitjournal.com/tunis/actualites/presidentielle-biographie-de-kais-saied-candidat-du-second-tour-264960|archivedate= 2019-09-29|deadlink= no}}</ref>. С 2011 года получил широкую известность благодаря многочисленным выступлениям по радио и телевидению в качестве эксперта, приглашённого высказать свое мнение по вопросам, касающимся конституционного права или другого. Активно высказывался о первых шагах тунисской демократии во время разработки проекта [[Конституция Туниса|конституции]], принятой в январе 2014 года. === Президентские выборы 2019 === После смерти 92-летнего президента [[Эс-Себси, Беджи Каид|Эс-Себси]], скончавшегося 25 июля 2019 года за 5 месяцев до окончания пятилетнего срока президентских полномочий, очередные президентские выборы в Тунисе были перенесены с 17 ноября на 15 сентября первый тур и с 24 ноября на 13 октября второй тур. 2 сентября Каис Саид начал свою предвыборную кампанию с открытых встреч с гражданами в городе [[Мануба (город)|Манубе]] [[Административное деление Туниса|провинции]] [[Мануба (вилайет)|Мануба]] под лозунгом «Воля народа». Его программа включала новое видение децентрализации политической и административной власти посредством внесения поправок в ряд законов. Он также объявил, что предложит законодательные инициативы в области окружающей среды, сельского хозяйства, образования.<ref>{{Cite web |url=https://www.mosaiquefm.net/fr/print/600614/kais-saied-lance-sa-campagne-electorale-a-la-manouba |title=Kais Saïed lance sa campagne électorale à la Manouba. 2.09.2019 |access-date=2021-07-27 |archive-date=2021-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210727185025/https://www.mosaiquefm.net/fr/print/600614/kais-saied-lance-sa-campagne-electorale-a-la-manouba |deadlink=no }}</ref> 15 сентября 2019 года по итогам первого тура [[Президентские выборы в Тунисе (2019)|президентских выборов]], на которые Саид пошёл в качестве независимого кандидата, он неожиданно добился наилучшего результата (18,8 %) и вместе с представителем созданной незадолго до выборов партии {{iw|Сердце Туниса||en|Heart of Tunisia}} [[Каруи, Набиль|Набилем Каруи]] (15,7 %) вышел во второй тур. К этому времени Саид завоевал репутацию неординарного политика: отказался от бюджетных средств на финансирование своей кампании, хотя имел на них законное право, а залоговую сумму {{formatnum:10000}} [[Тунисский динар|динаров]] (около 3000 евро), необходимую для регистрации кандидатом, собрал среди членов своей семьи. Его консервативные взгляды некоторые наблюдатели оценивают как [[Салафия|салафистские]], а его успех зачастую объясняют разочарованием общества в традиционном политическом классе страны<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/09/16/presidentielle-tunisienne-kais-saied-juriste-hyper-conservateur-est-en-tete-du-premier-tour_5510991_3212.html|title= Présidentielle tunisienne : Kaïs Saïed, juriste conservateur, est en tête du premier tour|author= Mohamed Haddad|date= 2019-09-17|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2019-09-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190916224311/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/09/16/presidentielle-tunisienne-kais-saied-juriste-hyper-conservateur-est-en-tete-du-premier-tour_5510991_3212.html|archivedate= 2019-09-16|deadlink= no}}</ref>. В состав небольшой команды избранного президента вошёл известный левыми убеждениями Рида Мекки, а одним из важнейших пунктов программы Саида является радикальное изменение политической системы Туниса. Он предлагает отказаться от прямых выборов в национальный парламент, перейдя к трёхуровневой демократической модели, где напрямую избираются только депутаты муниципальных органов власти, причём на основании оценки избирателями их личных качеств, а не по факту принадлежности к той или иной политической партии. В этой системе муниципальные депутаты должны сформировать парламенты провинций, а те в свою очередь делегировать парламентариев на общенациональный уровень. Однако, такого рода фундаментальная конституционная реформа должна получить одобрение двух третей существующего парламента — [[Собрание народных представителей Туниса|Собрания народных представителей Туниса]], в котором ни одна из партий по итогам {{iw|Парламентские выборы в Тунисе (2019)|выборов 6 октября 2019 года|en|2019 Tunisian parliamentary election}} не получила абсолютного большинства мест<ref>{{cite web|url= https://www.thenational.ae/world/mena/how-tunisia-s-robocop-kais-saied-was-propelled-to-the-presidency-1.923435|title= How Tunisia’s ‘Robocop’ Kais Saied was propelled to the presidency|author= Simon Speakman Cordall|date= 2019-10-14|work= |publisher= The National|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014161104/https://www.thenational.ae/world/mena/how-tunisia-s-robocop-kais-saied-was-propelled-to-the-presidency-1.923435|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. 20 сентября умеренная [[Исламизм|исламистская]] [[Партия возрождения (Тунис)|Партия возрождения]] объявила о поддержке кандидатуры Саида во втором туре президентских выборов<ref>{{cite web|url= http://english.alarabiya.net/en/News/north-africa/2019/09/21/Tunisia-Islamist-party-throws-weight-behind-vote-frontrunner-Kais-Saied-.html|title= Tunisia Islamist party throws weight behind vote frontrunner Kais Saied|author= |date= 2019-09-21|work= |publisher= [[Al Arabiya]]|accessdate= 2019-09-25|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190921063335/http://english.alarabiya.net/en/News/north-africa/2019/09/21/Tunisia-Islamist-party-throws-weight-behind-vote-frontrunner-Kais-Saied-.html|archivedate= 2019-09-21|deadlink= no}}</ref>. 14 октября 2019 года избирательная комиссия объявила о победе Каиса Саида во втором туре президентских выборов, состоявшемся 13 октября. По официальным данным, его поддержали 72,71 % избирателей, при явке на уровне 55 %. Набиль Каруи признал своё поражение. По данным опроса, проведённого социологической службой Sigma, среди избирателей в возрастной категории от 18 до 25 лет за Саида проголосовали около 90 %, а в группе старше 60 лет — 49,2 %. [[The Telegraph]] опубликовала мнения экспертов, согласно которым на руку Саиду сыграло именно отсутствие у него партии и хорошо финансируемой предвыборной кампании, что способствовало созданию образа честного и неподкупного человека, способного провести в жизнь эффективную антикоррупционную программу. Во внешней политике приоритетами нового президента были заявлены соседи Туниса по континенту — Алжир и Ливия, а характер будущих отношений с Западом на момент избрания оставался неясным<ref>{{cite web|url= https://www.telegraph.co.uk/news/2019/10/14/conservative-outsider-candidate-kais-saied-wins-landslide-tunisian/|title= Conservative outsider candidate Kais Saied wins landslide in Tunisian presidential election|author= Stephen Quillen|date= 2019-10-14|work= |publisher= The Telegraph|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191014183249/https://www.telegraph.co.uk/news/2019/10/14/conservative-outsider-candidate-kais-saied-wins-landslide-tunisian/|archivedate= 2019-10-14|deadlink= no}}</ref>. === Во главе страны === [[Файл:200930-D-BN624-2197 (50402989852).jpg|мини|слева|300px|Встреча с министром обороны США [[Эспер, Марк|Марком Эспером]] ({{iw|Карфагенский дворец||en|Carthage Palace}}, 30 сентября 2020)]] Вступил в должность президента Туниса 23 октября 2019 года. Является первым президентом страны, который родился после провозглашения независимости Туниса. 15 ноября 2019 года Саид поручил представителю [[Партия возрождения (Тунис)|Партии возрождения]], мало известному в политических кругах шестидесятилетнему инженеру и агроному {{iw|Джемли, Хабиб|Хабибу Джемли|fr|Habib Jemli}}, сформировать правительство<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/11/16/tunisie-habib-jemli-nouveau-premier-ministre-peu-connu-du-grand-public_6019428_3212.html|title= Tunisie : le nouveau premier ministre Habib Jemli chargé de former un gouvernement|author= Lilia Blaise|date= 2019-11-16|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2019-11-19|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191118120731/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/11/16/tunisie-habib-jemli-nouveau-premier-ministre-peu-connu-du-grand-public_6019428_3212.html|archivedate= 2019-11-18|deadlink= no}}</ref>. 6 января 2020 года {{iw|Свободная конституционная партия||en|Free Destourian Party}} осудила молчание президента Саида после сделанного 26 декабря 2019 года заявления президента Турции [[Эрдоган, Реджеп Тайип|Эрдогана]] о достигнутом согласии в оказании поддержки ливийскому правительству национального согласия во главе с [[Сарадж, Фаиз|Фаизом Сараджем]]. Кроме того, стало известно о тайном визите Эрдогана в Тунис 25 декабря. По мнению этой светской партии, ввод турецких войск в охваченную [[Гражданская война в Ливии (2014—2020)|гражданской войной]] Ливию представляет опасность для Туниса, поскольку боевые действия могут распространиться на его территорию<ref>{{cite web|url= https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/tunisians-president-libya-hifter-intervention-turkey-erdogan.html|title= Tunisia goes into 'diplomatic coma'|author= Hanen Jebli|date= 2020-01-06|work= |publisher= Al Monitor|accessdate= 2020-01-20|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200117205648/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/tunisians-president-libya-hifter-intervention-turkey-erdogan.html|archivedate= 2020-01-17|deadlink= no}}</ref>. 10 января 2020 года парламент не утвердил состав сформированного Джемли правительства («за» проголосовали 72 депутата, «против» — 139)<ref>{{cite web|url= https://www.lepoint.fr/afrique/coup-de-tonnerre-politique-en-tunisie-11-01-2020-2357227_3826.php|title= Coup de tonnerre politique en Tunisie|author= |date= 2020-01-11|work= |publisher= Le Point|accessdate= 2020-01-20|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200112154257/https://www.lepoint.fr/afrique/coup-de-tonnerre-politique-en-tunisie-11-01-2020-2357227_3826.php|archivedate= 2020-01-12|deadlink= no}}</ref>. 20 января 2020 года Саид поручил формирование нового правительства бывшему министру финансов [[Фахфах, Элиас|Элиасу Фахфаху]]<ref>{{cite web|url= https://www.jeuneafrique.com/884217/politique/designation-delyes-fakhfakh-a-la-tete-du-gouvernement-le-pari-risque-de-kais-saied/|title= Désignation d’Elyes Fakhfakh à la tête du gouvernement tunisien : le pari risqué de Kaïs Saïed|author= Frida Dahmani|date= 2020-01-21|work= |publisher= Jeune Afrique|accessdate= 2020-01-22|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200716200023/https://www.jeuneafrique.com/884217/politique/designation-delyes-fakhfakh-a-la-tete-du-gouvernement-le-pari-risque-de-kais-saied/|archivedate= 2020-07-16|deadlink= no}}</ref>. [[Файл:Mattarella Saied 2021.jpg|мини|300x300пкс|Встреча Каиса Саида с [[Президент Италии|президентом Италии]] [[Маттарелла, Серджо|Серджо Маттареллой]]. 16 июня 2021 года]] 27 февраля 2020 года парламент большинством 129 голосов против 77 при одном воздержавшемся проголосовал за доверие правительству Фахфаха<ref>{{cite web|url= https://www.businessnews.com.tn/le-gouvernement-elyes-fakhfakh-obtient-la-confiance-du-parlement,520,95672,3|title= Le gouvernement Elyes Fakhfakh obtient la confiance du Parlement|author= |date= 2020-02-27|work= |publisher= Business News|accessdate= 2020-02-27|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200313114017/https://www.businessnews.com.tn/Le-gouvernement-Elyes-Fakhfakh-obtient-la-confiance-du-Parlement,520,95672,3|archivedate= 2020-03-13|deadlink= no}}</ref>. 15 июля 2020 года премьер по требованию Саида подал в отставку после вынесения парламентом вотума недоверия правительству<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/16/tunisie-la-demission-du-chef-du-gouvernement-renforce-la-crise-politique_6046309_3212.html|title= En Tunisie, la démission du chef du gouvernement renforce la crise politique|author= Mohamed Haddad|date= 2020-07-17|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-07-17|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211001211723/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/16/tunisie-la-demission-du-chef-du-gouvernement-renforce-la-crise-politique_6046309_3212.html|archivedate= 2021-10-01|deadlink= no}}</ref>. 25 июля 2020 года Саид поручил министру внутренних дел [[Машиши, Хишам|Хишаму Машиши]] сформировать новое правительство<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/25/tunisie-hichem-mechichi-ministre-de-l-interieur-designe-chef-du-gouvernement_6047294_3212.html|title= En Tunisie, Hichem Mechichi, ministre de l’intérieur, désigné chef du gouvernement|author= Mohamed Haddad|date= 2020-07-28|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-07-31|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20200929120625/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/07/25/tunisie-hichem-mechichi-ministre-de-l-interieur-designe-chef-du-gouvernement_6047294_3212.html|archivedate= 2020-09-29|deadlink= no}}</ref>, 2 сентября 2020 года парламент утвердил новый состав {{iw|Правительство Машиши|правительства|fr|Gouvernement Hichem Mechichi}}, и Машиши вступил в должность премьер-министра<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/09/02/le-parlement-tunisien-approuve-le-gouvernement-de-hichem-mechichi_6050638_3212.html|title= Tunisie : le Parlement approuve le gouvernement de Hichem Mechichi|author= |date= 2020-09-02|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2020-09-03|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20201012101442/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/09/02/le-parlement-tunisien-approuve-le-gouvernement-de-hichem-mechichi_6050638_3212.html|archivedate= 2020-10-12|deadlink= no}}</ref>. В апреле 2021 года Саид посетил с трёхдневным официальным визитом [[Египет]]<ref>{{Cite web |url=https://elmahrousanews.com/71170/ |title=بالصور والفيديو ..الرئيس التونسى «قيس سعيد» يزور متحف الحضارة المصرية ومسجدى عمرو بن العاص محمد على وقلعة صلاح الدين {{!}} بوابة المحروسة الإخبارية<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-07-27 |archive-date=2021-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210727185029/https://elmahrousanews.com/71170/ |deadlink=no }}</ref>. 16 и 17 июня 2021 года находился с визитом в Италии, проведя переговоры с президентом [[Маттарелла, Серджо|Маттареллой]] и премьер-министром [[Драги, Марио|Марио Драги]]<ref>{{cite web|url= https://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/presidente-tunisino-saied-da-matterella-e-poi-da-draghi-a4078195-6287-473f-af7c-bfbd0a8ca6b1.html|title= Il Presidente tunisino Kais Saied in visita in Italia, prima da Mattarella poi da Draghi|author= |date= 2021-06-16|work= |publisher= RAI|accessdate= 2021-10-01|lang= it|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211001072939/https://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/presidente-tunisino-saied-da-matterella-e-poi-da-draghi-a4078195-6287-473f-af7c-bfbd0a8ca6b1.html|archivedate= 2021-10-01|deadlink= no}}</ref>. === Принятие чрезвычайных полномочий === 25 июля 2021 года после одного дня уличных протестов против политики [[Исламизм|исламистской]] [[Партия возрождения (Тунис)|Партии возрождения]] Саид в выступлении по телевидению объявил о принятом им на основании 80-й статьи Конституции решении «ради спасения Туниса — государства и тунисского народа» отстранить премьер-министра [[Машиши, Хишам|Хишама Машиши]] от должности и сосредоточить всю исполнительную власть в своих руках, а также приостановить на месяц работу парламента (как уточнил Саид в ответ на уличные манифестации своих сторонников с требованием распустить парламент, Конституция не наделяет его таким правом). Партия возрождения осудила действия президента, назвав их государственным переворотом. Аналитики объясняют события двойным экономическим и санитарным кризисом в стране: на фоне [[Пандемия COVID-19|эпидемии COVID-19]] (в Тунисе с населением 12 млн человек умерли 18 тысяч, что делает уровень смертности от коронавирусной инфекции здесь одним из наиболее высоких в мире) возник политический кризис из-за противостояния президента Саида со спикером парламента [[Аль-Ганнуши, Рашид|Рашидом Аль-Ганнуши]], лидером Партии возрождения<ref>{{cite web|url= https://www.lefigaro.fr/international/tunisie-le-president-saied-suspend-le-parlement-demet-le-chef-du-gouvernement-20210725|title= Tunisie : le président s'octroie le pouvoir exécutif, Ennahdha dénonce un «coup d'État»|author= |date= 2021-07-25|work= |publisher= Le Figaro|accessdate= 2021-07-26|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210725233902/https://www.lefigaro.fr/international/tunisie-le-president-saied-suspend-le-parlement-demet-le-chef-du-gouvernement-20210725|archivedate= 2021-07-25|deadlink= no}}</ref>. По официальным данным уровень безработицы составляет 18 %, но в прессе и в социальных сетях распространяются утверждения о реальной цифре около 40 %. В 2014—2015 годах около 8 тысяч тунисцев приняли участие в [[Гражданская война в Сирии|боевых действиях в Сирии]] на стороне [[Исламское государство|Исламского государства]]<ref>{{cite web|url= https://www.corriere.it/esteri/21_luglio_27/ora-tunisi-aspetta-mosse-dell-uomo-forte-saied-2e250b5e-ef16-11eb-b948-65ef1640acca.shtml|title= E ora Tunisi aspetta le mosse dell’uomo forte Saied|author= Lorenzo Cremonesi|date= 2021-07-27|work= |publisher= Corriere della Sera|accessdate= 2021-07-28|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210727214955/https://www.corriere.it/esteri/21_luglio_27/ora-tunisi-aspetta-mosse-dell-uomo-forte-saied-2e250b5e-ef16-11eb-b948-65ef1640acca.shtml|archivedate= 2021-07-27|deadlink= no}}</ref>. 26 июля армейские подразделения, оцепившие здание парламента, не пропустили в него Аль-Ганнуши, пытавшегося пройти на своё рабочее место, и на площади перед зданием началось противостояние сторонников президента и парламента. В этот же день Саид объявил об увольнении министра обороны {{iw|Бартаги, Брахим|Брахима Бартаги|fr|Brahim Bartagi}} и официального представителя правительства {{iw|Бен Слиман, Хасна|Хасны Бен Слиман|fr|Hasna Ben Slimane}}, также временно исполнявшей обязанности министра юстиции<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/26/tunisie-des-affrontements-eclatent-devant-le-parlement-au-lendemain-de-sa-suspension_6089571_3212.html|title= Tunisie : des affrontements éclatent devant le Parlement au lendemain de sa suspension|author= |date= 2021-07-26|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-07-26|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210726123742/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/26/tunisie-des-affrontements-eclatent-devant-le-parlement-au-lendemain-de-sa-suspension_6089571_3212.html|archivedate= 2021-07-26|deadlink= no}}</ref>. 27 июля Саид ввёл на месяц комендантский час с 7 часов вечера до 6 часов утра и запретил собрания в общественных местах с количеством участников более трёх человек<ref>{{cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2021/jul/27/tunisia-president-imposes-curfew-amid-coup-accusations|title= Tunisia’s president imposes month-long curfew and bans gatherings|author= |date= 2021-07-27|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2021-07-27|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210727040310/https://www.theguardian.com/world/2021/jul/27/tunisia-president-imposes-curfew-amid-coup-accusations|archivedate= 2021-07-27|deadlink= no}}</ref>. 29 июля президент назначил министром внутренних дел своего советника по национальной безопасности {{iw|Гарсаллауи, Ридха|Ридху Гарсаллауи|fr|Ridha Gharsallaoui}}, а накануне заявил, что 460 предпринимателей, заподозренных Комиссией по расследованию коррупции при режиме президента [[Зин аль-Абидин Бен Али|Бен Али]] в хищении государственных средств, должны вернуть в казну 4 млрд евро<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/30/en-tunisie-le-president-kais-saied-nomme-le-ministre-de-l-interieur_6089954_3212.html|title= En Tunisie, le président Kaïs Saïed nomme le ministre de l’intérieur|author= |date= 2021-07-30|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-07-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210729222017/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/07/30/en-tunisie-le-president-kais-saied-nomme-le-ministre-de-l-interieur_6089954_3212.html|archivedate= 2021-07-29|deadlink= no}}</ref>. 31 июля международные правозащитные организации, в том числе [[Human Rights Watch]], сообщили об арестах нескольких депутатов парламента из Партии возрождения, а также независимого депутата {{iw|Айяри, Ясин (политик)|Ясина Айяри|fr|Yassine Ayari}}, в отношении которого в 2018 году после публикации в Facebook критического материала об армии военный суд вынес решение об аресте на два месяца (оно не выполнялось из-за депутатского иммунитета Айяри)<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/08/01/tunisie-des-ong-internationales-inquietes-apres-l-arrestation-d-un-depute-critique-envers-le-president_6090181_3212.html|title= Tunisie : des ONG internationales inquiètes après l’arrestation d’un député critique envers le président|author= |date= 2021-08-01|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-08-01|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210731235334/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/08/01/tunisie-des-ong-internationales-inquietes-apres-l-arrestation-d-un-depute-critique-envers-le-president_6090181_3212.html|archivedate= 2021-07-31|deadlink= no}}</ref>. 24 августа 2021 года Саид объявил о продлении приостановки работы парламента впредь до нового распоряжения<ref>{{cite web|url= https://www.lefigaro.fr/flash-actu/tunisie-le-president-prolonge-le-gel-du-parlement-20210824|title= Tunisie : le président prolonge le gel du Parlement|author= |date= 2021-08-24|work= |publisher= Le Figaro|accessdate= 2021-08-24|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210824070343/https://www.lefigaro.fr/flash-actu/tunisie-le-president-prolonge-le-gel-du-parlement-20210824|archivedate= 2021-08-24|deadlink= no}}</ref>. 28 августа организация [[Amnesty International]] призвала президента Саида снять запрет на выезд определённых категорий граждан Туниса за границу, назвав эту меру незаконной. Официально запрет установлен только для депутатов парламента на период действия особого положения, но по сведениям правозащитников на практике произвольно применяется к другим лицам, например к предпринимателям<ref>{{cite web|url= https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210828-tunisie-amnesty-international-interpelle-ka%C3%AFs-sa%C3%AFed-sur-les-interdictions-de-voyage-%C3%A0-l-%C3%A9tranger?|title= Tunisie: Amnesty International interpelle Kaïs Saïed sur les interdictions de voyage à l'étranger|author= |date= 2021-08-28|work= |publisher= RFI|accessdate= 2021-09-10|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210910150221/https://www.rfi.fr/fr/afrique/20210828-tunisie-amnesty-international-interpelle-ka%C3%AFs-sa%C3%AFed-sur-les-interdictions-de-voyage-%C3%A0-l-%C3%A9tranger|archivedate= 2021-09-10|deadlink= no}}</ref>. 22 сентября 2021 года Саид своим указом расширил собственные законодательные и исполнительные полномочия, зафиксировав право главы государства утверждать законопроекты указами после одобрения их правительством и сделав Кабинет подотчётным институту президентства, а не парламенту<ref>{{cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2021/sep/22/tunisias-president-to-ignore-parts-of-the-constitution-and-rule-by-decree|title= Tunisia’s president to ignore parts of the constitution and rule by decree|author= |date= 2021-09-22|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2021-10-25|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211025165125/https://www.theguardian.com/world/2021/sep/22/tunisias-president-to-ignore-parts-of-the-constitution-and-rule-by-decree|archivedate= 2021-10-25|deadlink= no}}</ref>. Одновременно он расформировал созданный в 2014 году орган конституционного контроля<ref>{{cite web |url= https://www.aa.com.tr/en/middle-east/who-is-najla-bouden-tunisia-s-first-female-prime-minister/2378368 |title= Who is Najla Bouden, Tunisia’s first female prime minister? |author= |date= 2021-09-29 |work= |publisher= AA |accessdate= 2021-10-23 |lang= en |archiveurl= https://web.archive.org/web/20211023172126/https://www.aa.com.tr/en/middle-east/who-is-najla-bouden-tunisia-s-first-female-prime-minister/2378368 |archivedate= 2021-10-23 |deadlink= no }}</ref>. 29 сентября 2021 года Саид поручил формирование правительства [[Буден, Нажла|Нажле Буден]]<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/09/29/tunisie-najla-bouden-nommee-premiere-ministre_6096460_3212.html|title= En Tunisie, Najla Bouden nommée première ministre|author= |date= 2021-09-29|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2021-09-30|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210929161112/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/09/29/tunisie-najla-bouden-nommee-premiere-ministre_6096460_3212.html|archivedate= 2021-09-29|deadlink= no}}</ref>. 11 октября утверждённое указом президента {{iw|Правительство Нажлы Буден|правительство Буден|fr|Gouvernement Najla Bouden}}, было приведено к присяге, а сама она стала первой женщиной на посту премьер-министра в истории Туниса. В новый Кабинет вошли 29 министров, из них по меньшей мере 9 женщин. Партия возрождения назвала процедуру назначения правительства антиконституционной<ref>{{cite web|url= https://stream24.ilsole24ore.com/video/mondo/najla-bouden-prima-donna-guidare-governo-tunisia/AE19yCp?refresh_ce=1|title= Najla Bouden, la prima donna a guidare un governo in Tunisia|author= |date= 2021-10-11|work= |publisher= il Sole 24 Ore|accessdate= 2021-10-22|lang= it|archiveurl= https://web.archive.org/web/20211022194339/https://stream24.ilsole24ore.com/video/mondo/najla-bouden-prima-donna-guidare-governo-tunisia/AE19yCp?refresh_ce=1|archivedate= 2021-10-22|deadlink= no}}</ref>. === Подготовка реформ === 1 января 2022 года в Тунисе начался «всенародный опрос» онлайн (две трети населения страны имеют доступ к Интернету), по итогам которого должны быть подготовлены поправки к Конституции и разработан новый избирательный закон. В случае его утверждения на референдуме выборы нового парламента должны пройти в декабре 2022 года. Согласно социологическому исследованию [[Институт Гэллапа|института Гэллапа]] 76 % населения поддерживает политику президента Саида, а самой популярной политической силой с уровнем поддержки около 70 % является {{iw|Свободная дестурийская партия||fr|Parti destourien libre}}<ref>{{cite web|url= https://www.lejdd.fr/International/Maghreb/tunisie-le-president-kais-saied-est-il-vraiment-un-dictateur-4085459|title= Tunisie : le président Kaïs Saïed est-il vraiment un dictateur?|author= François Clemenceau|date= 2022-01-01|work= |publisher= Le Journal du Dimanche|accessdate= 2022-01-02|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220101183717/https://www.lejdd.fr/International/Maghreb/tunisie-le-president-kais-saied-est-il-vraiment-un-dictateur-4085459|archivedate= 2022-01-01|deadlink= no}}</ref>. 6 февраля 2022 года Каис Саид объявил о роспуске Высшего совета магистратуры, к ведению которого относилось назначение судей и обеспечение нормального функционирования судебной системы. Президент выдвинул против ВСМ обвинения в пристрастности и обслуживании частных интересов<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/02/06/en-tunisie-le-president-dissout-le-conseil-superieur-de-la-magistrature_6112510_3212.html|title= En Tunisie, le président annonce la dissolution du Conseil supérieur de la magistrature|author= |date= 2022-02-06|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2022-02-06|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220206032444/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/02/06/en-tunisie-le-president-dissout-le-conseil-superieur-de-la-magistrature_6112510_3212.html|archivedate= 2022-02-06|deadlink= no}}</ref>. 25 июля 2022 года состоялся референдум по проекту новой конституции, предусматривающей переход Туниса к режиму президентской республики. При явке на уровне чуть выше 30 % избиратели поддержали проект подавляющим большинством (94,6 %)<ref>{{cite web|url= https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/07/27/en-tunisie-la-nouvelle-constitution-adoptee-a-une-tres-large-majorite_6136261_3212.html|title= En Tunisie, la nouvelle Constitution adoptée par une très large majorité des votants, la participation réévaluée à 30,5 %|author= |date= 2022-07-27|work= |publisher= Le Monde|accessdate= 2022-07-27|lang= fr|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220727000120/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/07/27/en-tunisie-la-nouvelle-constitution-adoptee-a-une-tres-large-majorite_6136261_3212.html|archivedate= 2022-07-27|deadlink= no}}</ref>. По мнению противников президента, новая конституция наделяет главу государства фактически неограниченными полномочиями и может легко разрушить демократию, возникшую в ходе [[Революция в Тунисе (2010—2011)|тунисской революции 2011 года]]<ref>{{cite web|url= https://www.ng.ru/world/2022-07-26/6_8496_tunisia.html|title= Тунисцы будут жить с президентской Конституцией|date= 2022-07-26|work= |publisher= Независимая газета|accessdate= 2022-07-28|archive-date= 2022-07-27|archive-url= https://web.archive.org/web/20220727102917/https://www.ng.ru/world/2022-07-26/6_8496_tunisia.html|deadlink= no}}</ref>. == Взгляды == В октябре 2019 года «[[Аль-Джазира]]» сообщала, что Каис Саид является сторонником смертной казни (в Тунисе действует [[мораторий]]), нетерпим к [[ЛГБТ]] и выступает против равного права наследования для мужчин и женщин (согласно исламскому праву, дочь наследует вдвое меньше сына)<ref>{{cite web|url= https://www.aljazeera.com/news/2019/10/tunisia-presidential-election-kais-saied-declared-winner-191014163712569.html|title= Tunisia presidential election: Kais Saied declared winner|author= |date= 2019-10-14|work= |publisher= [[Al Jazeera English]]|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191015001732/https://www.aljazeera.com/news/2019/10/tunisia-presidential-election-kais-saied-declared-winner-191014163712569.html|archivedate= 2019-10-15|deadlink= no}}</ref>. С предложенем о реформе законов о наследовании выступал президент [[Эс-Себси, Беджи Каид|Эссебси]]. Выступает против нормализации отношений с [[Израиль|Израилем]], назвав в ходе теледебатов любую инициативу в этом направлении государственной изменой. == Личная жизнь == Каис Саид женат на Ихраф Хебил (Ichraf Chebil), занимающей должность судьи. Ихраф не играла заметной роли в президентской кампании мужа<ref>{{cite web|url= https://gulfnews.com/world/mena/tunisia-presidency-who-is-kais-saied-the-new-tunisian-president-1.67086240|title= Tunisia Presidency: Who is Kais Saied the new Tunisian president?|author= |date= 2019-10-14|work= |publisher= Gulf News|accessdate= 2019-10-15|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191015131701/https://gulfnews.com/world/mena/tunisia-presidency-who-is-kais-saied-the-new-tunisian-president-1.67086240|archivedate= 2019-10-15|deadlink= no}}</ref>. У супругов трое детей: сын Амру ({{lang-ar|عمرو}}) и две дочери: Сара ({{lang-ar|سارة}}) и Муна ({{lang-ar|منى}}). == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} jiuj015dhntr7om7ue5ox35376b56ev 8487100 8487076 2022-08-11T10:32:14Z ArmSirius 64149 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 869240 8486677 8485355 2022-08-10T17:29:15Z Nihonjoe 1654 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Old f1.jpg]] → [[File:Old F1 race cars.jpg]] 2 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Թանգարան |քարտեզ2=-}} '''Ֆերրարիի թանգարան''' (նախկինում հայտնի էր որպես {{lang-it|Galleria Ferrari}}), սպորտային ավտոմեքենաների Ֆերրարի մակնիշի [[Ֆերրարի|Ֆերրարի ընկերության]] թանգարանը։ Թանգարանը բացառապես ավտոմեքենաների համար չէ, այնտեղ ցուցադրվում են նաև իտալական ավտոմրցարշավային արդյունաբերությանը վերաբերվող ռազմավարներ, պարգևներ, լուսանկարներ և այլ պատմական ցուցանմուշներ։ Ցուցադրության են ներկայացված նաև տեխնոլոգիական նորամուծություններ, որոնցից որոշները մրցարշավային մեքենաները դարձրել են ճանապարհային ավտոմեքենաներ։ Թանգարանը գտնվում է Ֆերրարի ավտոգործարանից մոտ 300 մ հեռավորության վրա, [[Իտալիա]]յի [[Մոդենա]] քաղաքի մոտակա [[Մարանելո]] ավանում, որը համարվում է Ֆերրարի մակնիշի հեղինակի և ստեղծողի՝ [[էնցո Ֆերրարի]]ի հայրենի քաղաքը։ Թանգարանը բացվել է [[1990 թվական]]ի փետրվարին<ref name="ddavid.com">{{Cite web|url=http://www.ddavid.com/formula1/gal_fer1.htm|title=Galleria Ferrari|accessdate=2007-08-02|work=ddavid.com|archive-date=2007-08-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20070816204205/http://www.ddavid.com/formula1/gal_fer1.htm|dead-url=yes}}</ref>, իսկ նոր մասնաշենքը կառույցին ավելացվել է 2004 թվականի հոկտեմբերին։ Որպես թանգարան գործարկվում է [[1995 թվական]]ից ի վեր։ Թանգարանի ընդհանուր մակերեսը ներկայումս կազմում է 2.500 քառ. մետր։ Ամեն տարի թանգարան են այցելում շուրջ 180.000 այցելու<ref name="ditec.it">{{Cite web|url=http://www.ditec.it/en/news/68/another-ditec-entrance-for-the/|title=Another Ditec entrance for the magical Ferrari world|date=ապրիլի 2, 2007|accessdate=2007-08-02|work=ditec.it|archive-date=2007-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070929094726/http://www.ditec.it/en/news/68/another-ditec-entrance-for-the/|dead-url=yes}}</ref>։ Ցուցադրվում են հիմնականում Ֆերրարի մակնիշի մրցարշավային և ճանապարհային ավտոմեքենաների համադրություններ։ Թանգարանում ներկայացված են նաև Ֆերրարիի ամբողջ պատմության ընթացքում աչքի ընկած ամենախորհրդանշային ավտոմեքենաները։ == Պատկերասրահ == <gallery> enzos_office.jpg| [[էնցո Ֆերրարի]]ի գրասենյակի ծաղրանկարը galleria_first_floor.jpg|Առաջին հարկի մի քանի մեքենաներ Collection of Ferrari Formula One racing cars at the Ferrari Museum in Maranello, Italy.jpg|[[Միխայել Շումախեր]]ի «era F1» մեքենաները Old F1 race cars.jpg|Լեգենդար F1 մեքենաներ </gallery> == Տես նաև == * [[Էնցո Ֆերրարիի տուն-թանգարան]] * [[Էնցո Ֆերրարի]] * [[Ֆերրարի]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commonscat|Museo Ferrari}} * [http://museo.ferrari.com/ Ֆերրարիի թանգարանի պաշտոնական կայքէջ] * [http://www.seeitalia.com/articles/galleria_ferrari.htm seeitalia.com – Գալերիա Ֆերրարի] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ավտոմեքենաների թանգարաններ]] [[Կատեգորիա:Իտալիայի թանգարաններ]] [[Կատեգորիա:1990 հիմնադրված թանգարաններ]] bqnj0top9ygfbq0mrjcxfa1dey5lfk0 2 878496 8486566 8480357 2022-08-10T14:09:12Z Tatevik2004 57932 /* Պրոֆեսիոնալ արևային աստղադիտակներ */ wikitext text/x-wiki [[:en:Solar telescope|Solar telescope]] [[Պատկեր:Swedish Solar Telescope.jpg|right|thumb|175px|Շվեդական առաջին արևային աստղադիտակը [[Կանարյան կղզիներ]]ի Լա Պալմա քաղաքի Ռոք-դը-լոս Մուչաչոս աստղադիտարանում]] '''Արևային աստղադիտակ''', հատուկ նշանակության [[աստղադիտակ]], որն օգտագործվում է [[Արև]]ը դիտարկելու համար: Արևային աստղադիտակները սովորաբար հայտնաբերում են [[լույս]]ը տեսանելի [[սպեկտր]]ի ալիքի երկարությամբ կամ ոչ հեռու: Արևային աստղադիտակների ոչ գործածական անուններն են՝ '''հելիոգրաֆ''' և '''ֆոտոհելիոգրաֆ''': == Պրոֆեսիոնալ արևային աստղադիտակներ == Արևային աստղադիտակները պահանջում են բավականաչափ մեծ չափի օպտիկա, որպեսզի հասնեն դիֆրակցիայի լավագույն հնարավոր սահմանաչափին, բայց ավելի փոքր չափով, այլ աստղագիտական աստղադիտակների համապատասխան լուսավտանգ հզորության համար: Սակայն վերջերս հայտնված ավելի նեղ ֆիլտրերը և կադրերի ավելի բարձր մակարդակը նույնպես հանգեցրել են այն բանին, որ արևային աստղադիտակները սկսել են աշխատել ֆոտոնի հետ<ref>{{cite journal|last=Stenflo|first=J. O.|title=Limitations and Opportunities for the Diagnostics of Solar and Stellar Magnetic Fields|journal=ASP Conference Proceedings|date=2001|volume=248|series=Magnetic Fields Across the Hertzsprung-Russell Diagram|pages=639|url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-data_query?bibcode=2001ASPC..248..639S&link_type=ARTICLE&db_key=AST&high=|editor=G. Mathys|editor2=S. K. Solanki|editor3=D. T. Wickramasinghe|publisher=[[Astronomical Society of the Pacific]]|location=San Francisco|bibcode=2001ASPC..248..639S}}</ref>: Both the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] as well as the proposed [[European Solar Telescope|European Solar Telescope (EST)]] have larger apertures not only to increase the resolution, but also to increase the light-collecting power. Because solar telescopes operate during the day, seeing is generally worse than for night-time telescopes, because the ground around the telescope is heated which causes [[turbulence]] and degrades the resolution. To alleviate this, solar telescopes are usually built on towers and the structures are painted white. The [[Dutch Open Telescope]] is built on an open framework to allow the wind to pass through the complete structure and provide cooling around the telescope's main mirror. Another solar telescope-specific problem is the heat generated by the tightly-focused sunlight. For this reason, a [[heat stop]] is an integral part of the design of solar telescopes. For the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]], the heat load is 2.5 MW/m<sup>2</sup>, with peak powers of 11.4&nbsp;kW.<ref>{{cite journal|last=Dalrymple|title=Heat Stop Concepts|date=1 April 2003|series=ATST Technical Notes|url=http://atst.nso.edu/files/docs/TN-0018.pdf}}</ref> The goal of such a heat stop is not only to survive this heat load, but also to remain cool enough not to induce any additional turbulence inside the telescope's dome. Professional solar observatories may have main optical elements with very long [[focal length]]s (although not always, [[Dutch Open Telescope]]) and light paths operating in a [[vacuum]] or [[helium]] to eliminate air motion due to [[convection]] inside the telescope. However, this is not possible for apertures over 1 meter, at which the pressure difference at the entrance window of the vacuum tube becomes too large. Therefore, the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] and the [[European Solar Telescope|EST]] have active cooling of the dome to minimize the temperature difference between the air inside and outside the telescope. Due to the suns narrow path across the sky, some solar telescopes are fixed in position (and are sometimes buried underground), with the only moving part being a [[heliostat]] to track the Sun. One example of this is the [[McMath-Pierce Solar Telescope]]. === Ընտրյալ արևային աստղադիտակներ === {{See also|List of solar telescopes}} * The [[Einstein Tower]] (''Einsteinturm'') became operational in 1924 * [[McMath-Pierce Solar Telescope]] (1.6 m diameter, 1961–) * [[Andrei Severny Solar Telescope]] (90&nbsp;cm diameter, 1954–) in [[Crimea]] * [[Multi-purpose automated solar telescope]] (80&nbsp;cm diameter) in Republic of Buryatia, Russia * [[Large solar vacuum telescope]] (76&nbsp;cm diameter, 1980-) on the coast of lake Baikal, Russia * [[McMath-Hulbert Observatory]] (24"/61&nbsp;cm diameter, 1941–1979) * [[Swedish Vacuum Solar Telescope]] (47.5&nbsp;cm diameter, 1985–2000) * [[Swedish Solar Telescope|Swedish 1-m Solar Telescope]] (1 m diameter, 2002–) * [[Richard B. Dunn Solar Telescope]] (0.76 m diameter, 1969–) * [[Mount Wilson Observatory]] * [[Dutch Open Telescope]] (45&nbsp;cm diameter, 1997–) * The [[Teide Observatory]] hosts multiple solar telescopes, including ** the 70&nbsp;cm [[Vacuum Tower Telescope]] (1989–) and ** the 1.5 m [[GREGOR Solar Telescope]] (2012–]). * [[Goode Solar Telescope]] (1.6 m, 2009-) * Chinese Large Solar Telescope (CLST) (180&nbsp;cm diameter, 2019–) * [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] (DKIST), a telescope with 4m aperture. * [[European Solar Telescope]] (EST), a proposed 4-meter class aperture telescope. * [[Chinese Giant Solar Telescope]] (CGST), a proposed 5-8 meter aperture telescope. * [[National Large Solar Telescope]] (NLST), is a Gregorian multi-purpose open telescope proposed to be built and installed in India and aims to study the Sun's microscopic structure. * Wide-Field Imager for Solar Probe ([[WISPR]]), is double solar telescope on the [[Parker Solar Probe]] designed to image the corona close to the Sun from space == Դիտակների այլ տեսակներ == Արեգակնային աստղադիտարանների մեծ մասը դիտարկում է տեսանելի, ուլտրամանուշակագույն և մոտ ինֆրակարմիր ալիքների երկարությամբ, բայց Երկրի մակերևույթից՝ մթնոլորտի կլանման պատճառով չի կարելի արևային այլ երևույթներ դիտարկել՝ * Արեգակնային ռենտգենյան աստղագիտություն (Արեգակի դիտարկումները ռենտգենյան ճառագայթներով) * Բազմասպեկտրալ արևային աստղադիտակների զանգված (1990-ական թվականներին ուլտրամանուշակագույն աստղադիտակներով հրթիռ է արձակել) * [[Էլ Լիոնսիտո աստղադիտարան]] (ենթամիլիմետրանոց ալիքի երկարությամբ արևային աստղադիտակ) * Ռադիոարևային աստղադիտակի ցանց == Սիրողական արևային աստղադիտակներ == {{Stack| [[Image:Solarborg.jpg|right|thumb|250px|Ջրածին-ալֆա զտիչ համակարգով հագեցած սիրողական արևային աստղադիտակի օրինակ]] }} [[Սիրողական աստղագիտություն|Սիրողական աստղագիտության]] ոլորտում կան [[Արեգակ]]ի դիտարկման բազմաթիվ մեթոդներ։ Սիրողական աստղագետներն Արևը սպիտակ թղթի վրա նախագծելու համար օգտագործում են ամեն ինչ՝ սկսած պարզ համակարգերից՝ լույսը արգելափակող ֆիլտրեր, Հերշելի սեպեր, որոնք լույսի և ջերմության 95%-ը վերահղում են ակնապակուց<ref>{{cite book|author1=Pierre Guillermier|author2=Serge Koutchmy|title=Total Eclipses: Science, Observations, Myths and Legends|url=https://archive.org/details/totaleclipsessci0000guil|url-access=registration|year=1999|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-1-85233-160-3|page=[https://archive.org/details/totaleclipsessci0000guil/page/37 37]}}</ref>, մինչև ջրածնային ալֆա ֆիլտր համակարգեր և նույնիսկ [[սպեկտրոհելիոսկոպ]]ներ։ Ի տարբերություն պրոֆեսիոնալ աստղադիտակների, սիրողական արևային աստղադիտակները սովորաբար շատ ավելի փոքր են։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Wiktionary}} ltt0f2i5g8d51da6ryk7wyepkw5b3bi 8486567 8486566 2022-08-10T14:10:16Z Tatevik2004 57932 /* Դիտակների այլ տեսակներ */ wikitext text/x-wiki [[:en:Solar telescope|Solar telescope]] [[Պատկեր:Swedish Solar Telescope.jpg|right|thumb|175px|Շվեդական առաջին արևային աստղադիտակը [[Կանարյան կղզիներ]]ի Լա Պալմա քաղաքի Ռոք-դը-լոս Մուչաչոս աստղադիտարանում]] '''Արևային աստղադիտակ''', հատուկ նշանակության [[աստղադիտակ]], որն օգտագործվում է [[Արև]]ը դիտարկելու համար: Արևային աստղադիտակները սովորաբար հայտնաբերում են [[լույս]]ը տեսանելի [[սպեկտր]]ի ալիքի երկարությամբ կամ ոչ հեռու: Արևային աստղադիտակների ոչ գործածական անուններն են՝ '''հելիոգրաֆ''' և '''ֆոտոհելիոգրաֆ''': == Պրոֆեսիոնալ արևային աստղադիտակներ == Արևային աստղադիտակները պահանջում են բավականաչափ մեծ չափի օպտիկա, որպեսզի հասնեն դիֆրակցիայի լավագույն հնարավոր սահմանաչափին, բայց ավելի փոքր չափով, այլ աստղագիտական աստղադիտակների համապատասխան լուսավտանգ հզորության համար: Սակայն վերջերս հայտնված ավելի նեղ ֆիլտրերը և կադրերի ավելի բարձր մակարդակը նույնպես հանգեցրել են այն բանին, որ արևային աստղադիտակները սկսել են աշխատել ֆոտոնի հետ<ref>{{cite journal|last=Stenflo|first=J. O.|title=Limitations and Opportunities for the Diagnostics of Solar and Stellar Magnetic Fields|journal=ASP Conference Proceedings|date=2001|volume=248|series=Magnetic Fields Across the Hertzsprung-Russell Diagram|pages=639|url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-data_query?bibcode=2001ASPC..248..639S&link_type=ARTICLE&db_key=AST&high=|editor=G. Mathys|editor2=S. K. Solanki|editor3=D. T. Wickramasinghe|publisher=[[Astronomical Society of the Pacific]]|location=San Francisco|bibcode=2001ASPC..248..639S}}</ref>: Both the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] as well as the proposed [[European Solar Telescope|European Solar Telescope (EST)]] have larger apertures not only to increase the resolution, but also to increase the light-collecting power. Because solar telescopes operate during the day, seeing is generally worse than for night-time telescopes, because the ground around the telescope is heated which causes [[turbulence]] and degrades the resolution. To alleviate this, solar telescopes are usually built on towers and the structures are painted white. The [[Dutch Open Telescope]] is built on an open framework to allow the wind to pass through the complete structure and provide cooling around the telescope's main mirror. Another solar telescope-specific problem is the heat generated by the tightly-focused sunlight. For this reason, a [[heat stop]] is an integral part of the design of solar telescopes. For the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]], the heat load is 2.5 MW/m<sup>2</sup>, with peak powers of 11.4&nbsp;kW.<ref>{{cite journal|last=Dalrymple|title=Heat Stop Concepts|date=1 April 2003|series=ATST Technical Notes|url=http://atst.nso.edu/files/docs/TN-0018.pdf}}</ref> The goal of such a heat stop is not only to survive this heat load, but also to remain cool enough not to induce any additional turbulence inside the telescope's dome. Professional solar observatories may have main optical elements with very long [[focal length]]s (although not always, [[Dutch Open Telescope]]) and light paths operating in a [[vacuum]] or [[helium]] to eliminate air motion due to [[convection]] inside the telescope. However, this is not possible for apertures over 1 meter, at which the pressure difference at the entrance window of the vacuum tube becomes too large. Therefore, the [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] and the [[European Solar Telescope|EST]] have active cooling of the dome to minimize the temperature difference between the air inside and outside the telescope. Due to the suns narrow path across the sky, some solar telescopes are fixed in position (and are sometimes buried underground), with the only moving part being a [[heliostat]] to track the Sun. One example of this is the [[McMath-Pierce Solar Telescope]]. === Ընտրյալ արևային աստղադիտակներ === {{See also|List of solar telescopes}} * The [[Einstein Tower]] (''Einsteinturm'') became operational in 1924 * [[McMath-Pierce Solar Telescope]] (1.6 m diameter, 1961–) * [[Andrei Severny Solar Telescope]] (90&nbsp;cm diameter, 1954–) in [[Crimea]] * [[Multi-purpose automated solar telescope]] (80&nbsp;cm diameter) in Republic of Buryatia, Russia * [[Large solar vacuum telescope]] (76&nbsp;cm diameter, 1980-) on the coast of lake Baikal, Russia * [[McMath-Hulbert Observatory]] (24"/61&nbsp;cm diameter, 1941–1979) * [[Swedish Vacuum Solar Telescope]] (47.5&nbsp;cm diameter, 1985–2000) * [[Swedish Solar Telescope|Swedish 1-m Solar Telescope]] (1 m diameter, 2002–) * [[Richard B. Dunn Solar Telescope]] (0.76 m diameter, 1969–) * [[Mount Wilson Observatory]] * [[Dutch Open Telescope]] (45&nbsp;cm diameter, 1997–) * The [[Teide Observatory]] hosts multiple solar telescopes, including ** the 70&nbsp;cm [[Vacuum Tower Telescope]] (1989–) and ** the 1.5 m [[GREGOR Solar Telescope]] (2012–]). * [[Goode Solar Telescope]] (1.6 m, 2009-) * Chinese Large Solar Telescope (CLST) (180&nbsp;cm diameter, 2019–) * [[Daniel K. Inouye Solar Telescope]] (DKIST), a telescope with 4m aperture. * [[European Solar Telescope]] (EST), a proposed 4-meter class aperture telescope. * [[Chinese Giant Solar Telescope]] (CGST), a proposed 5-8 meter aperture telescope. * [[National Large Solar Telescope]] (NLST), is a Gregorian multi-purpose open telescope proposed to be built and installed in India and aims to study the Sun's microscopic structure. * Wide-Field Imager for Solar Probe ([[WISPR]]), is double solar telescope on the [[Parker Solar Probe]] designed to image the corona close to the Sun from space == Դիտակների այլ տեսակներ == Արևային աստղադիտարանների մեծ մասը դիտարկում է տեսանելի, ուլտրամանուշակագույն և մոտ ինֆրակարմիր ալիքների երկարությամբ, բայց Երկրի մակերևույթից՝ մթնոլորտի կլանման պատճառով չի կարելի արևային այլ երևույթներ դիտարկել՝ * Արեգակնային ռենտգենյան աստղագիտություն (Արեգակի դիտարկումները ռենտգենյան ճառագայթներով) * Բազմասպեկտրալ արևային աստղադիտակների զանգված (1990-ական թվականներին ուլտրամանուշակագույն աստղադիտակներով հրթիռ է արձակել) * [[Էլ Լիոնսիտո աստղադիտարան]] (ենթամիլիմետրանոց ալիքի երկարությամբ արևային աստղադիտակ) * Ռադիոարևային աստղադիտակի ցանց == Սիրողական արևային աստղադիտակներ == {{Stack| [[Image:Solarborg.jpg|right|thumb|250px|Ջրածին-ալֆա զտիչ համակարգով հագեցած սիրողական արևային աստղադիտակի օրինակ]] }} [[Սիրողական աստղագիտություն|Սիրողական աստղագիտության]] ոլորտում կան [[Արեգակ]]ի դիտարկման բազմաթիվ մեթոդներ։ Սիրողական աստղագետներն Արևը սպիտակ թղթի վրա նախագծելու համար օգտագործում են ամեն ինչ՝ սկսած պարզ համակարգերից՝ լույսը արգելափակող ֆիլտրեր, Հերշելի սեպեր, որոնք լույսի և ջերմության 95%-ը վերահղում են ակնապակուց<ref>{{cite book|author1=Pierre Guillermier|author2=Serge Koutchmy|title=Total Eclipses: Science, Observations, Myths and Legends|url=https://archive.org/details/totaleclipsessci0000guil|url-access=registration|year=1999|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-1-85233-160-3|page=[https://archive.org/details/totaleclipsessci0000guil/page/37 37]}}</ref>, մինչև ջրածնային ալֆա ֆիլտր համակարգեր և նույնիսկ [[սպեկտրոհելիոսկոպ]]ներ։ Ի տարբերություն պրոֆեսիոնալ աստղադիտակների, սիրողական արևային աստղադիտակները սովորաբար շատ ավելի փոքր են։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Wiktionary}} dzf0w37acwaftidzrqq3tz4x7r6sogs 0 885242 8487054 8332665 2022-08-11T08:15:07Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Ջրհորից դուրս եկող ճշմարտությունը''' ({{lang-fr|La Vérité sortant du puits}}), նաև «'''Մտրակով զինված ճշմարտությունը դուրս է գալիս ջրհորից, որ պատժի մարդկությանը'''» ({{lang-fr2|La Vérité sortant du puits armée de son martinet pour châtier l'humanité}}) կամ պարզապես «'''Ճշմարտություն'''» ({{lang-fr2|La Vérité}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժան Լեոն Ժերոմ]]ի [[1896]] թվականին ստեղծած նկարն է։ Գտնվում է [[Ֆրանսիա]]յի [[Օվերեն]] քաղաքի [[Աննա դե Բոժյոյի թանգարան]]ում։ == Հեղինակ == [[Պատկեր:Jean-Léon Gérôme - Self-Portrait - WGA08651.jpg|200px|մինի|ձախից|Ժան Լեոն Ժերոմ, ինքնադիմանկար, 1886 թվական]] Ֆրանսիացի գեղանկարիչ [[Ժան Լեոն Ժերոմ]]ը (1824—1904) սովորել է հայտնի նկարիչներ [[Պոլ Դելարոշ]]ի և [[Մարկ Գաբրիել Շարլ Գլեյր]]ի մոտ։ Նրանք ապագա նկարչի մոտ սերմանել են ճանապարհորդելու, տարբեր ազգերի սովորություններ ուսումնասիրելու կիրք, և հատկապես Արևելքի առանձնահատուկ սեր։ Ժերոմի առաջին աշխատանքները բարձր է գնահատել այդ ժամանակվա հարգված և ազդեցիկ արվեստի քննադատ [[Թեոֆիլ Գոտյե]]ն, որի հետ ապագայում մտերիմներ են դարձել։ Մասսայական մշակույթի ծագման շրջանում Ժերոմը՝ իր դիմանկարներով, մելոդրամատիկ նկարներով, նաև դիցաբանական և էրոտիկ թեմաներով, ընդառաջ է գնացել բուրժուական Ֆրանսիայի նոր ձևավորվող հասարակության և սալոնային արիստոկրատիայի ճաշակին։ Նկարել է նապոլեոնական արշավների և արաբական շուկաների թեմաներով նկարներ։ Գտնվելով իր փառքի գագաթնակետին Ժերոմը [[Ֆրանսիայի կայսր|ֆրանսիայի կայսերական]] ընտանիքի մշտական հյուրն է եղել։ Զբաղեցրել է Գեղեցիկ արվեստների դպրոցի պրոֆեսորի պաշտոնը։ նրա ստուդիան եղել է նկարիչների, դերասանների և գրողների հանդիպման վայր։ Մի միջավայր, որտեղ նա լեգենդար և հարգելի վարպետ էր՝ հայտնի իր սրամտություններով, կարգապահության հանդեպ քամհարական վերաբերմունքով, բայց և այնպես ուսուցման խիստ կանոնակարգի կողմանկից էր և հայտնի էր [[իմպրեսիոնիզմ]]ի հանդեպ իր թշնամանքով<ref>{{cite web|url=http://www.getty.edu/art/collection/artists/412/jean-lon-grme-french-1824-1904/ |title=Jean-Léon Gérôme|publisher=Պոլ Գետտի կենտրոն|date=|accessdate=12 октября 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.museumcollections.parks.ca.gov/code/emuseum.asp?emu_action=searchrequest&newsearch=1&moduleid=2&profile=people&currentrecord=1&searchdesc=Jean-L%C3%A9on%20G%C3%A9r%C3%B4me&style=single&rawsearch=constituentid/,/is/,/38997/,/false/,/true|title=Jean-Léon Gérôme|publisher=California Department of Parks and Recreation|date=|accessdate=12 октября 2016|archive-date=2018-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20180924145714/http://www.museumcollections.parks.ca.gov/code/emuseum.asp?emu_action=searchrequest&newsearch=1&moduleid=2&profile=people&currentrecord=1&searchdesc=Jean-L%C3%A9on%20G%C3%A9r%C3%B4me&style=single&rawsearch=constituentid%2F%2C%2Fis%2F%2C%2F38997%2F%2C%2Ffalse%2F%2C%2Ftrue|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://latimesblogs.latimes.com/culturemonster/2010/06/art-review-the-spectacular-art-of-j-paul-getty-museum.html|title=Art review: 'The Spectacular Art of Jean-Léon Gérôme'|publisher=The Los Angeles Times|date=21 июня 2010|accessdate=12 октября 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/what-s-on/temp_exh/1999_2013/hm4_1_284/?lng=ru|title="Бассейн в гареме" и другие произведения Жана-Леона Жерома в собрании Эрмитажа|publisher=Государственный Эрмитаж|date=|accessdate=12 октября 2016}}</ref>։ == Գրականություն == {{Refbegin}} * {{книга|автор=Richard L. Lewis, Susan Ingalls Lewis|заглавие=The Power of Art|ссылка=https://books.google.am/books?id=zM91Fj1iiDYC&vq=Death+Caesar+gerome&dq=Death+Caesar+gerome&hl=ru&source=gbs_navlinks_s|издательство=Cengage Learning|год=2013|страниц=544|isbn=1133589715|ref=Lewis et al}}{{ref-en}} * {{книга|автор=Scott Christopher Allan, Mary G. Morton|заглавие=Reconsidering Gérôme|ссылка=https://books.google.am/books?id=uYckjSbIliIC&dq=Death+Caesar+gerome&hl=ru&source=gbs_navlinks_s|издательство=Getty Publications|год=2010|страниц=160|isbn=1606060384|ref=Allan, Morton}}{{ref-en}} * {{книга|автор=Fae Brauer|заглавие=Rivals and Conspirators: The Paris Salons and the Modern Art Centre|ссылка=https://books.google.am/books?id=jWBJDAAAQBAJ&hl=ru&source=gbs_navlinks_s|издательство=Cambridge Scholars Publishing|год=2014|страниц=457|isbn=144386370X|ref=Brauer}}{{ref-en}} * {{книга|автор=Jennifer Speake|заглавие=The Oxford Dictionary of Proverbs|ссылка=https://books.google.am/books?id=GtBxCgAAQBAJ&dq=democritus+truth+lies+at+the+bottom+of+a+well&hl=ru&source=gbs_navlinks_s|серия=Oxford Paperback Reference Series|издательство=Oxford University Press|год=2015|страниц=416|isbn=0198734905|ref=Speake}}{{ref-en}} {{Refend}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{cite web|url=http://www.mab.allier.fr/2048-oeuvres-commentees.htm#par28245|title=«Правда, вылезающая из колодца»|publisher=Музей Анны де Божё|accessdate=2018-08-23|archive-date=2016-10-22|archive-url=https://archive.today/20161022193022/http://www.mab.allier.fr/2048-oeuvres-commentees.htm%23par28245#par28245|dead-url=yes}}{{ref-fr}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ժան Լեոն Ժերոմի նկարներ]] [[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]] [[Կատեգորիա:1896 նկարներ]] [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] 7ope9kxpthvrlakog8qmpsxn8mxouna 2 891194 8486592 8486082 2022-08-10T14:40:01Z ԵՆարինե 78953 /* top */ wikitext text/x-wiki '''Фрико''' (на [[Фриульский язык|фриульском]] fricò) — традиционное блюдо [[Фриули]], региона на северо-востоке Италии, состоящее в основном из расплавленного [[сыр]]а и, по желанию, других ингредиентов, например, картофеля, лука. Первоначально фрико готовили в бедных регионах как способ переработки сырной корки. Есть две популярные версии блюда: одна мягкая и толстая, которую обычно подают нарезанной ломтиками <ref name="CucinaFriuli">{{cite web|url=https://www.eataly.com/us_en/magazine/eataly-recipes/frico-friulano/|title=frico friulano|date=2018-02-15}}</ref>; а другая тонкая и хрустящая, которую можно использовать как [[гарнир]] или как [[Закуска|закуску]]. Хотя мягкая версия имеет давние традиции, история тонкой версии оспаривается <ref name="webfvg">{{cite web|url=http://www.regione.fvg.it/rafvg/export/sites/default/RAFVG/economia-imprese/agricoltura-foreste/tiere-furlane/allegati/TIERE_FURLANE_N10_LR.pdf|title=Land of Friuli}}</ref>. == История == Первые рецепты фрико датируются примерно 1450 годом и описаны Маэстро Мартино да Комо, поваром [[камерленго]] патриарха [[Аквилея|Аквилеи]] <ref name="CucinaFriuli" /><ref>{{cite book|title=La cucina del Friuli|last=Valli|first=Emilia|publisher=Newton Compton Editori|pages=206–208}}</ref>, в его работе «De Arte Coquinaria». Фрико присутствует почти на всех фриульских фестивалях и праздничных застольях, но для него также есть несколько специальных мероприятий: одно в [[Диньяно|Карпакко-ди-Диньяно]] (так называемый Sagre dal frico) и во [[Флайбано]] (фестиваль A tutto frico), где также готовят типичный местный пряный вариант с травами. Фрико очень широко распространён в ресторанах и горных хижинах, настолько, что в Страссольдо, в [[Червиньяно-дель-Фриули]], с 1996 года существует «Фрихерия», которая предлагает 24 варианта фрико, начиная от рецептов с травами, вяленым мясом, и заканчивая сладкими с фруктами или мёдом. Традиционно хрустящий фрико с холодной полентой был типичной едой лесоруба, идеально подходящей для тяжелой работы в холодных альпийских горах. Фрико имеет сходство с другим альпийским блюдом, [[рёшти]]. == Приготовление == === Мягкий фрико === Мягкий фрико готовится из сыра с высоким содержанием жира, обычно [[Монтазио]], часто с картофелем и луком или, по желанию, с другими овощами (кабачки, лук-порей, шпинат), напоминает [[Запеканка|запеканку]] или [[омлет]]. После нарезки картофель и лук обжаривают на большой сковороде с маслом. Затем в кастрюлю добавляют равное количество тёртого сыра. Смесь прессуется в кастрюле, чтобы сформировать тонкий [[пирог]]. Его обжаривают с одной стороны, пока сыр не расплавится и не станет хрустящим и золотистым. После осторожного переворачивания фрико подрумянивается с другой стороны <ref name="CucinaFriuli" />. В то время как Монтазио является типичным сыром для фрико, могут использоваться и другие сыры, такие как сыр [[Азиаго (сыр)|Азиаго]], или даже смеси сыров. Его можно подавать с [[Полента|полентой]] и красным вином. === Тонкий фрико === [[Файл: Frico1.jpg|thumb|Тонкий фрико]] Для второго варианта на сковороду или в духовку кладут тонкий слой тёртого сыра и готовят, пока он не станет податливым и слегка хрустящим, как чипсы. Пока фрико остается тёплым, его для формирования можно поместить в корзины, чашки или другие декоративные формы <ref name="basket">[http://italianfood.about.com/od/cheesedishes/ss/aa010207.htm Making a frico basket]</ref>. == Примечания == {{Примечания}} == Источники == * Gabriele Pressacco, L'alimentazione e la cucina, in Nuove lezioni di lingua e cultura friulana, a cura di Federico Vicario, Societat filologjiche furlane, 2006. * [https://www.russianfood.com/recipes/recipe.php?rid=135102 Фрико с картофелем и луком] * [https://books.google.com.ua/books?id=xXTKCwAAQBAJ&pg=PA55 Николаева Ю. Главный секрет итальянской кухни от Пьемонта до Сицилии.] [[Категория:Итальянская кухня]] [[Категория:Блюда из сыра]] [[Категория:Закуски]] [[Категория:Гарниры]] [[Категория:Жареные блюда]] https://hy.wikipedia.org/wiki/Վիքինախագիծ:Զբոսանք_աշխարհով?fbclid=IwAR0h7K9qAVwBVS5CaCmWmRNrHEtwH_rlmcVqpoy4-LukdjHzIX8asKL0mz4 [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/2]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/3]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/4]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/5]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/6]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/7]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/8]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/9]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/10]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/11]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/12]] [[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/13]] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8B '''Макаро́ны''' {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name=oxdict>Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>{{cite book|title=La cucina del Friuli|last=Valli|first=Emilia|publisher=Newton Compton Editori|pages=206–208}}</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները<ref name="bre" /> և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [https://archive.org/details/eatingyourwords00grim/page/120 <!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություն == {{ծանցանկ|refs=<ref name="bre">{{Книга |заглавие = Большая российская энциклопедия. Том 18 |часть = Макаронные изделия |ссылка часть = https://bigenc.ru/technology_and_technique/text/2165349 |место = М. |год = 2011 |страницы = 510 }}</ref> <ref name="fasmer">{{Книга |автор = Фасмер М. |ответственный = Перевод с нем. и дополнения О.Н. Трубачева |заглавие = Этимологический словарь русского языка. В 4 т. Том 2 |часть = Макароны |ссылка часть = https://lexicography.online/etymology/vasmer/%D0%BC/%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8B |издание = 2-е изд., стер |место = М. |издательство = Прогресс |год = 1986 |страницы = 561 |страниц = 672 }}</ref>}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. pi6kop0854whqvw7mmm725pui7hdct5 0 909898 8487050 7733479 2022-08-11T08:10:59Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} «'''Այլաբանություն Վեներայի և Ամուրի հետ'''» (հայտնի է նաև որպես «Վեներայի հաղթանակը» և «Վեներա, Կուպիդոն, Խենթություն և Ժամանակ»), իտալացի [[Մաներիզմ|մաներիստ]] [[Անոլո Բրոնզինո]]յի [[Այլաբանություն|այլաբանական]] կտավը, որն ընդգրկված է [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]ի հավաքածուում։ == Պատմություն == [[1546]] թվականին Բրոնզինոյին հանձնարարվեց ստեղծել նկար, որը հայտնի դարձավ «Վեներա, Կուպիդոն, Խենթություն և Ժամանակ» անվանումով։ Կտավում պատկերված է ամբիվալենտականություն, էրոտիզմ, ոչ համարժեք կերպարներ, որոնք բնորոշ են [[մաներիզմ]]ի դարաշրջանին և Բրոնզինոյի ուսուցիչ [[Պոնտորմո]]յին։ Կտավը, հնարավոր է, պատվիրված լինի [[Կոզիմո I]] Մեդիչիի կամ [[Ֆրանչեսկո Սալվիատի]]ի կողմից՝ որպես նվեր [[Ֆրանցիսկ I]]-ին։ [[Ջորջո Վազարի|Վազարին]] գրել է, որ այն ուղարկվել է Ֆրանցիսկոս արքային, բայց չի նշել, թե ում կողմից։ [[Գեղանկարչություն|Գեղանկարչության]] մեջ էրոտիկ կերպարների օգտագործումը բավարարում էր ինչպես [[Մեդիչիներ|Մեդիչի]] ընտանիքի, այնպես էլ ֆրանսիական արքունիքի նախասիրությունները։ Կազմվածքի և շքեղ տարրերի վրա ուշադրություն դարձնելը նույնպես Բրոնզինոն համաձայնեցրել էր արիստոկրատական հովանավորչությամբ։ Կտավը [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի կողմից [[Փարիզ]]ից տեղափոխվել էր [[Վիեննա]], որտեղ [[1813]] թվականին այն կոմս Ֆրանց Վենցել Կաունիցից գնվել էր Յոհան Կեգլևիցի հավաքածուի համար<ref>Wiens lebende Schriftsteller, Künstler und Dilettanten im Kunstfache: dann Bücher-, Kunst- und Naturschätze und andere Sehenswürdigkeiten dieser Haupt- und Residenz-Stadt : ein Handbuch für Einheimische und Fremde, Seite 319, Franz Heinrich Böckh, Bauer, Wien 1821.</ref><ref name="Budapest">The masters of mannerism, Museum of fine arts Budapest, page 29, Szépművészeti Múzeum (Hungary), Marianne Haraszti-Takács, Taplinger Pub. Co., New York 1968.</ref>։ 1860 թվականից կտավը գտնվում է [[Լոնդոն]]ում։ Այս խոշոր, չափազանց սառը կոմպոզիցիան գիտակցաբար կառուցվել է հակադարձ շարժումների կոնտրապունկտերի վրա, առավել մեծ ուշադրություն է դարձվել դեմքի և միմիկայի մշակմանը։ Նկարի առաջին պլանը լցված է պատկերներով, որոնց նույնականացումը դարձել է լայն գիտական քննարկման առարկա։ Որպես նկարի թեմաներ՝ ներկայացված են վավաշությունը, սուտն ու [[նախանձ]]ը։ Երբեմն կտավի իմաստը մեկնաբանվում է որպես [[Վեներա (դիցաբանություն)|Վեներայի]] հաղթանակ, սակայն օրիգինալ նշանակությունը մնում է անհայտ։ == Նկարագրություն == Ամուրի պատկերը մոր հետ (Վեներայի) և մերկ Պոտտոն աջից, կազմում են մաներիզմին բնորոշ [[figura serpentinata]]: Երկու կենտրոնական դեմքերը համարվում են Վեներան և Ամուրը, որոնց հեշտությամբ կարելի է որոշել իրենց հատկանիշներով։ Վեներան ձեռքին բռնել է ոսկե խնձոր, որը նա շահել է Պարիսի դատավարությունում, իսկ Ամուրը կրում է իրեն բնորոշ թևեր և կապարճ։ Երկու կերպարներն էլ պատկերված են մերկ՝ լուսավորված սպիտակ լույսով։ Ամուրը շոյում է մոր մերկ կուրծքը և համբուրում նրա շուրթերը, իսկ Վեներան այդ պահին նրա կապարճից հանում է նետը։ Կտավի վերին աջ անկյունում պատկերված է մորուքավոր ճաղատ ծերունի, որին ընդունված է համարել [[Քրոնոս]], քանի որ նրա ետևում պատկերված է ավազի ժամացույց<ref name="nag"/>։ Նա ուժով ձեռքը շրջում է դեպի աջ։ Հավանաբար այս ժեստով նա դիմադրություն է ցույց տալիս՝ պաշտպանելով Վեներային և Ամուրին չարագործներից։ Այս գործողության հնարավոր մկնաբանություններից մեկը կարելի է համարել «Ժամանակն արագ անցնում է, և դուք չեք կարող ասել, թե այն երբ կավարտվի»։ Քրոնոսին դիմադրություն ցույց տվող մյուս կերպարին ընդունված է համարել Մոռացկոտ նրա դեմքի պատճառով, որը նման է դիմակի և աչքեր չունի։ Մոռացկոտի դեմքը, որ նման է դիմակի, արձագանքում է ներքևի աջ անկյունում՝ Վեներայի ոտքերի տակ ընկած երկու դիմակներին։ Մյուս կերպարների անձինք ավելի անհամարժեք են։ Մազերը գլխից պոկող կինը հանդես է գալիս որպես Խանդի այլաբանական մարմնավորող, բայց ոմանք նրան համարում են [[սիֆիլիս]]ի կործանարար հետևանքի արդյունք (անխելամիտ սեռական հարաբերության արդյունք)<ref name="nag">The National Gallery. 2001. [http://www.nationalgallery.org.uk/cgi-bin/WebObjects.dll/CollectionPublisher.woa/wa/work?workNumber=ng651 An Allegory with Venus and Cupid] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080525092014/http://www.nationalgallery.org.uk/cgi-bin/WebObjects.dll/CollectionPublisher.woa/wa/work?workNumber=ng651 |date=2008-05-25 }}</ref>։ Կտավի աջ կողմում աղջկա դեմքով, քիմեռի այլանդակ մամնով Պուտոյի ետևում գտնվող և դեպի Վեներայի կողմը ձգվող արարածը Հաճույքի և կեղծիքի<ref name="nag"/> մարմնավորումն է։ Այս պատկերի նույնականացման վերաբերյալ ներկայումս միանշանակ կարծիք գոյություն չունի<ref name="nag"/>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://sites.google.com/site/beautyandterror/Home/mannerist-desires THE MIRROR OF MANNERISM AGNOLO BRONZINO, AN ALLEGORY WITH VENUS AND CUPID, 1540-50 (National Gallery, London)] [[Կատեգորիա:1545 նկարներ]] [[Կատեգորիա:Անոլո Բրոնզինոյի նկարներ]] [[Կատեգորիա:Լոնդոնի ազգային պատկերասրահի նկարներ]] [[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]] [[Կատեգորիա:Աֆրոդիտեն կամ Վեներան գեղանկարչության մեջ]] [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] i5hy5qrlpuh7yme6e9hkrx47yactz1t 2 912072 8486558 8486347 2022-08-10T13:57:10Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! {{abbr|MP|match points}} !! {{abbr|dSB|Sonneborn-Berger score excluding worst result}} |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Nodirbek Abdusattorov|Abdusattorov]], [[Nodirbek Yakubboev|Yakubboev]], [[Javokhir Sindarov|Sindarov]], [[Jahongir Vakhidov|Vakhidov]], [[Shamsiddin Vokhidov|Vokhidov]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Gabriel Sargissian|Sargissian]], [[Hrant Melkumyan|Melkumyan]], [[Samvel Ter-Sahakyan|Ter-Sahakyan]], [[Manuel Petrosyan|Petrosyan]], [[Robert Hovhannisyan|Hovhannisyan]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Gukesh D|Gukesh]], [[Nihal Sarin|Nihal]], [[R Praggnanandhaa|Praggnanandhaa]], [[Adhiban Baskaran|Adhiban]], [[Raunak Sadhwani|Sadhwani]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Pentala Harikrishna|Harikrishna]], [[Vidit Santosh Gujrathi|Gujrathi]], [[Arjun Erigaisi|Arjun]], [[S. L. Narayanan|Narayanan]], [[Krishnan Sasikiran|Sasikiran]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Fabiano Caruana|Caruana]], [[Levon Aronian|Aronian]], [[Wesley So|So]], [[Leinier Domínguez|Domínguez]], [[Sam Shankland|Shankland]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Ivan Schitco|Schitvo]], [[Andrei Macovei|Macovei]], [[Vladimir Hamitevici|Hamitevici]], [[Iulian Baltag|Baltag]], [[Dragos Ceres|Ceres]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Shakhriyar Mamedyarov|Mamedyarov]], [[Rauf Mamedov|Mamedov]], [[Gadir Guseinov|Guseinov]], [[Vasif Durarbayli|Durarbayli]], [[Nijat Abasov|Abasov]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Viktor Erdős|Erdős]], [[Ferenc Berkes|Berkes]], [[Tamás Bánusz|Bánusz]], [[Gergely Kantor|Kantor]], [[Péter Ács|Ács]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Jan-Krzysztof Duda|Duda]], [[Radosław Wojtaszek|Wojtaszek]], [[Kacper Piorun|Piorun]], [[Wojciech Moranda|Moranda]], [[Mateusz Bartel|Bartel]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Tomas Laurušas|Laurušas]], [[Titas Stremavičius|Stremavičius]], [[Karolis Jukšta|Jukšta]], [[Paulius Pultinevičius|Pultinevičius]], [[Valery Kazakouski|Kazakouski]] || 2540 || 16 || 297.0 |} 6ycd4zg1bsf6h5q7i0fjcfvg7ag5w7t 8486574 8486558 2022-08-10T14:20:14Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! {{abbr|MP|match points}} !! {{abbr|dSB|Sonneborn-Berger score excluding worst result}} |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Robert Hovhannisyan|Hovhannisyan]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Ivan Schitco|Schitvo]], [[Andrei Macovei|Macovei]], [[Vladimir Hamitevici|Hamitevici]], [[Iulian Baltag|Baltag]], [[Dragos Ceres|Ceres]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Shakhriyar Mamedyarov|Mamedyarov]], [[Rauf Mamedov|Mamedov]], [[Gadir Guseinov|Guseinov]], [[Vasif Durarbayli|Durarbayli]], [[Nijat Abasov|Abasov]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Viktor Erdős|Erdős]], [[Ferenc Berkes|Berkes]], [[Tamás Bánusz|Bánusz]], [[Gergely Kantor|Kantor]], [[Péter Ács|Ács]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Jan-Krzysztof Duda|Duda]], [[Radosław Wojtaszek|Wojtaszek]], [[Kacper Piorun|Piorun]], [[Wojciech Moranda|Moranda]], [[Mateusz Bartel|Bartel]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Tomas Laurušas|Laurušas]], [[Titas Stremavičius|Stremavičius]], [[Karolis Jukšta|Jukšta]], [[Paulius Pultinevičius|Pultinevičius]], [[Valery Kazakouski|Kazakouski]] || 2540 || 16 || 297.0 |} kwfzyvr0uo192zgwompqyqwd8poqzm8 8486576 8486574 2022-08-10T14:20:50Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! {{abbr|MP|match points}} !! {{abbr|dSB|Sonneborn-Berger score excluding worst result}} |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Ivan Schitco|Schitvo]], [[Andrei Macovei|Macovei]], [[Vladimir Hamitevici|Hamitevici]], [[Iulian Baltag|Baltag]], [[Dragos Ceres|Ceres]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Shakhriyar Mamedyarov|Mamedyarov]], [[Rauf Mamedov|Mamedov]], [[Gadir Guseinov|Guseinov]], [[Vasif Durarbayli|Durarbayli]], [[Nijat Abasov|Abasov]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Viktor Erdős|Erdős]], [[Ferenc Berkes|Berkes]], [[Tamás Bánusz|Bánusz]], [[Gergely Kantor|Kantor]], [[Péter Ács|Ács]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Jan-Krzysztof Duda|Duda]], [[Radosław Wojtaszek|Wojtaszek]], [[Kacper Piorun|Piorun]], [[Wojciech Moranda|Moranda]], [[Mateusz Bartel|Bartel]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Tomas Laurušas|Laurušas]], [[Titas Stremavičius|Stremavičius]], [[Karolis Jukšta|Jukšta]], [[Paulius Pultinevičius|Pultinevičius]], [[Valery Kazakouski|Kazakouski]] || 2540 || 16 || 297.0 |} mt5nhjoqbznllv1fsvcmhvc4lagn4ak 8486580 8486576 2022-08-10T14:23:43Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակից!! Միջին<br/>վարկանիշ !! {{abbr|MP|match points}} !! {{abbr|dSB|Sonneborn-Berger score excluding worst result}} |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Ivan Schitco|Schitvo]], [[Andrei Macovei|Macovei]], [[Vladimir Hamitevici|Hamitevici]], [[Iulian Baltag|Baltag]], [[Dragos Ceres|Ceres]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Shakhriyar Mamedyarov|Mamedyarov]], [[Rauf Mamedov|Mamedov]], [[Gadir Guseinov|Guseinov]], [[Vasif Durarbayli|Durarbayli]], [[Nijat Abasov|Abasov]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Viktor Erdős|Erdős]], [[Ferenc Berkes|Berkes]], [[Tamás Bánusz|Bánusz]], [[Gergely Kantor|Kantor]], [[Péter Ács|Ács]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Jan-Krzysztof Duda|Duda]], [[Radosław Wojtaszek|Wojtaszek]], [[Kacper Piorun|Piorun]], [[Wojciech Moranda|Moranda]], [[Mateusz Bartel|Bartel]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Tomas Laurušas|Laurušas]], [[Titas Stremavičius|Stremavičius]], [[Karolis Jukšta|Jukšta]], [[Paulius Pultinevičius|Pultinevičius]], [[Valery Kazakouski|Kazakouski]] || 2540 || 16 || 297.0 |} dgq2g7kwdc06rj6e8p254c5pez618vc 8486586 8486580 2022-08-10T14:27:01Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակից!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Ivan Schitco|Schitvo]], [[Andrei Macovei|Macovei]], [[Vladimir Hamitevici|Hamitevici]], [[Iulian Baltag|Baltag]], [[Dragos Ceres|Ceres]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Shakhriyar Mamedyarov|Mamedyarov]], [[Rauf Mamedov|Mamedov]], [[Gadir Guseinov|Guseinov]], [[Vasif Durarbayli|Durarbayli]], [[Nijat Abasov|Abasov]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Viktor Erdős|Erdős]], [[Ferenc Berkes|Berkes]], [[Tamás Bánusz|Bánusz]], [[Gergely Kantor|Kantor]], [[Péter Ács|Ács]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Jan-Krzysztof Duda|Duda]], [[Radosław Wojtaszek|Wojtaszek]], [[Kacper Piorun|Piorun]], [[Wojciech Moranda|Moranda]], [[Mateusz Bartel|Bartel]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Tomas Laurušas|Laurušas]], [[Titas Stremavičius|Stremavičius]], [[Karolis Jukšta|Jukšta]], [[Paulius Pultinevičius|Pultinevičius]], [[Valery Kazakouski|Kazakouski]] || 2540 || 16 || 297.0 |} 0ku7tomb1m2o2l4kcm4wfarlbvwaqk8 8486594 8486586 2022-08-10T14:56:58Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Open event<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակից!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} od455mhhcbfbl7d1wb9bqhdxldqz18z 8486598 8486594 2022-08-10T15:26:33Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակից!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} b2a569lspsixxlzhjumk19ushqsol5s 8486599 8486598 2022-08-10T15:26:56Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} hqbalmu4tjrxzymggc6bptifep4oich 8486646 8486599 2022-08-10T16:53:13Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականությամբ * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[[[Գուկեշ Դոմարաջու]]]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 frxulzvc21hz0eigmoxhnk3hc1fo8w3 8486647 8486646 2022-08-10T16:53:46Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[[[Գուկեշ Դոմարաջու]]]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 sysj8561elg215ewqhmtmzbhyzwsdlm 8486651 8486647 2022-08-10T16:59:18Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Անգլիացի Դեյվիդ Հաուելը ցուցաբերել է լավագույն արդյունք, նա 8 հնարավորից վաստակել է 7½։ Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության<ref name="best-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref> * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[[[Գուկեշ Դոմարաջու]]]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 n0zh5t089o420m61k8knrtpd8jlmlrv 8486652 8486651 2022-08-10T16:59:51Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Անգլիացի Դեյվիդ Հաուելը ցուցաբերել է լավագույն արդյունք, նա 8 հնարավորից վաստակել է 7½։ Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության<ref name="best-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref> * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[Գուկեշ Դոմարաջու]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 1lo1db6bah3j9fema4sz2b0t7focbko 8486681 8486652 2022-08-10T17:36:02Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{Flagu|Ukraine}}''' || '''[[Mariya Muzychuk|M. Muzychuk]], [[Anna Muzychuk|A. Muzychuk]], [[Anna Ushenina|Ushenina]], [[Nataliya Buksa|Buksa]], [[Iulija Osmak|Osmak]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{Flagu|Georgia}} || [[Nana Dzagnidze|Dzagnidze]], [[Nino Batsiashvili|Batsiashvili]], [[Lela Javakhishvili|Javakhishvili]], [[Salome Melia|Melia]], [[Meri Arabidze|Arabidze]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{Flagu|India}} || [[Koneru Humpy|Humpy]], [[Harika Dronavalli|Harika]], [[R Vaishali|Vaishali]], [[Tania Sachdev|Sachdev]], [[Bhakti Kulkarni|Kulkarni]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{Flagu|United States}} || [[Gulrukhbegim Tokhirjonova|Tokhirjonova]], [[Irina Krush|Krush]], [[Carissa Yip|Yip]], [[Anna Zatonskih|Zatonskih]], [[Tatev Abrahamyan|Abrahamyan]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{Flagu|Kazakhstan}} || [[Zhansaya Abdumalik|Abdumalik]], [[Bibisara Assaubayeva|Assaubayeva]], [[Xeniya Balabayeva|Balabayeva]], [[Guliskhan Nakhbayeva|Nakhbayeva]], [[Nazerke Nurgali|Nurgali]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{Flagu|Poland}} || [[Alina Kashlinskaya|Kashlinskaya]], [[Monika Soćko|Soćko]], [[Oliwia Kiołbasa|Kiołbasa]], [[Maria Malicka (chess player)|Malicka]], [[Michalina Rudzińska|Rudzińska]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{Flagu|Azerbaijan}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{flagdeco|IND}} India-2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{Flagu|Bulgaria}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{Flagu|Germany}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} nby82i85m86x50ylezwwoyjiaza96lf 8486683 8486681 2022-08-10T17:37:23Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{Ukraine}}''' || '''[[Mariya Muzychuk|M. Muzychuk]], [[Anna Muzychuk|A. Muzychuk]], [[Anna Ushenina|Ushenina]], [[Nataliya Buksa|Buksa]], [[Iulija Osmak|Osmak]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{Georgia}} || [[Nana Dzagnidze|Dzagnidze]], [[Nino Batsiashvili|Batsiashvili]], [[Lela Javakhishvili|Javakhishvili]], [[Salome Melia|Melia]], [[Meri Arabidze|Arabidze]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{India}} || [[Koneru Humpy|Humpy]], [[Harika Dronavalli|Harika]], [[R Vaishali|Vaishali]], [[Tania Sachdev|Sachdev]], [[Bhakti Kulkarni|Kulkarni]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{United States}} || [[Gulrukhbegim Tokhirjonova|Tokhirjonova]], [[Irina Krush|Krush]], [[Carissa Yip|Yip]], [[Anna Zatonskih|Zatonskih]], [[Tatev Abrahamyan|Abrahamyan]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{Kazakhstan}} || [[Zhansaya Abdumalik|Abdumalik]], [[Bibisara Assaubayeva|Assaubayeva]], [[Xeniya Balabayeva|Balabayeva]], [[Guliskhan Nakhbayeva|Nakhbayeva]], [[Nazerke Nurgali|Nurgali]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{Poland}} || [[Alina Kashlinskaya|Kashlinskaya]], [[Monika Soćko|Soćko]], [[Oliwia Kiołbasa|Kiołbasa]], [[Maria Malicka (chess player)|Malicka]], [[Michalina Rudzińska|Rudzińska]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{Azerbaijan}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{IND}}֊2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{Bulgaria}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{Germany}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} fe7lhiwwhr8o8auzs3lza13z0iywwzo 8486688 8486683 2022-08-10T17:47:39Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{UKR}}''' || '''[[Mariya Muzychuk|M. Muzychuk]], [[Anna Muzychuk|A. Muzychuk]], [[Anna Ushenina|Ushenina]], [[Nataliya Buksa|Buksa]], [[Iulija Osmak|Osmak]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{GEO}} || [[Nana Dzagnidze|Dzagnidze]], [[Nino Batsiashvili|Batsiashvili]], [[Lela Javakhishvili|Javakhishvili]], [[Salome Melia|Melia]], [[Meri Arabidze|Arabidze]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{IND}} || [[Koneru Humpy|Humpy]], [[Harika Dronavalli|Harika]], [[R Vaishali|Vaishali]], [[Tania Sachdev|Sachdev]], [[Bhakti Kulkarni|Kulkarni]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{USA}} || [[Gulrukhbegim Tokhirjonova|Tokhirjonova]], [[Irina Krush|Krush]], [[Carissa Yip|Yip]], [[Anna Zatonskih|Zatonskih]], [[Tatev Abrahamyan|Abrahamyan]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{KAZ}} || [[Zhansaya Abdumalik|Abdumalik]], [[Bibisara Assaubayeva|Assaubayeva]], [[Xeniya Balabayeva|Balabayeva]], [[Guliskhan Nakhbayeva|Nakhbayeva]], [[Nazerke Nurgali|Nurgali]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{POL}} || [[Alina Kashlinskaya|Kashlinskaya]], [[Monika Soćko|Soćko]], [[Oliwia Kiołbasa|Kiołbasa]], [[Maria Malicka (chess player)|Malicka]], [[Michalina Rudzińska|Rudzińska]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{AZE}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{IND}}֊2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{BUL}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{GER}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} fb9nwph3rr5uiuhwdni9eqbc2cr6f92 8486690 8486688 2022-08-10T17:50:40Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{UKR}}''' || '''[[Մարիա Մուզիչուկ]], [[Աննա Մուզիչուկ]], [[Աննա Ուշենինա]], [[Նատալիա Բուկսա]], [[IՅուլիա Օսմակ]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{GEO}} || [[Nana Dzagnidze|Dzagnidze]], [[Nino Batsiashvili|Batsiashvili]], [[Lela Javakhishvili|Javakhishvili]], [[Salome Melia|Melia]], [[Meri Arabidze|Arabidze]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{IND}} || [[Koneru Humpy|Humpy]], [[Harika Dronavalli|Harika]], [[R Vaishali|Vaishali]], [[Tania Sachdev|Sachdev]], [[Bhakti Kulkarni|Kulkarni]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{USA}} || [[Gulrukhbegim Tokhirjonova|Tokhirjonova]], [[Irina Krush|Krush]], [[Carissa Yip|Yip]], [[Anna Zatonskih|Zatonskih]], [[Tatev Abrahamyan|Abrahamyan]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{KAZ}} || [[Zhansaya Abdumalik|Abdumalik]], [[Bibisara Assaubayeva|Assaubayeva]], [[Xeniya Balabayeva|Balabayeva]], [[Guliskhan Nakhbayeva|Nakhbayeva]], [[Nazerke Nurgali|Nurgali]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{POL}} || [[Alina Kashlinskaya|Kashlinskaya]], [[Monika Soćko|Soćko]], [[Oliwia Kiołbasa|Kiołbasa]], [[Maria Malicka (chess player)|Malicka]], [[Michalina Rudzińska|Rudzińska]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{AZE}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{IND}}֊2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{BUL}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{GER}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} blpras66xjh5wxvda5ofgihzj6b2r3v 8486791 8486690 2022-08-10T19:46:56Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{UKR}}''' || '''[[Մարիա Մուզիչուկ]], [[Աննա Մուզիչուկ]], [[Աննա Ուշենինա]], [[Նատալիա Բուկսա]], [[Յուլիա Օսմակ]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{GEO}} || [[Նանա Ձագնիձե]], [[Նինո Բացիաշվիլի]], [[Լելա Ջավախիշվիլի]], [[Սալոմե Մելիա]], [[MՄերի Արաբիձե]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{IND}} || [[Համպի Կոներու]], [[Հարիկա Դրոնավալլի]], [[Ռամեշբաբու Վայշալի]], [[Таня Сачдев]], [[Բհակտի Կուլկարնի]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{USA}} || [[Գուլրուխբեգիմ Թոխիրջոնովա]], [[Իրինա Կրուշ]], [[Կարիսա Յիպ]], [[Աննա Զատոնսկիխ]], [[Տաթև Աբրահամյան]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{KAZ}} || [[Ժանսայա Աբդումալիկ]], [[Բիբիսարա Ասաուբաևա]], [[Խենիա Բալաբաևա]], [[Գուլիսխան Նախբաևա]], [[Նազերկե Նուրգալի]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{POL}} || [[Ալինա Կաշլինսկայա]], [[Մոնիկա Սոցկո]], [[Օլիվիա Կիոլբասա]], [[Մարիա Մալիչկա]], [[Միխալինա Ռուդզինսկա]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{AZE}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{IND}}֊2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{BUL}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{GER}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} fkh2if3ketwqbnvypcjq02m0ch2ya1t 8486988 8486791 2022-08-11T04:22:58Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Աշակերտ */ wikitext text/x-wiki == Աշակերտ == Շախմատ կամ Ճատրակը ծագել է Հնդկաստանում։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է․ միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։ == Աշակերտ == Հնդկաստանի թագավորներից մեկը իրեն շրջապատել էր շողոքորթ պալատականներով։ Նրանց կեղծ գովասանքից թագավորի գլուխը պտույտ էր եկել և դարձել էր շատ ինքնավստահ։ Ինքնահավան թագավորը չէր լսում ոչ միայն ժողովրդի ձայնը, այլև հաշվի չէր նստում փիլիսոփաների ու գիտնականների հետ։ Սիսսուն, որը նույնպես վշտացած էր թագավորի անձնական քմահաճույքներից ու ինքնահավանությունից, որոշում է ապացուցել թագավորին, որ նա ինքնըստինքյան ոչինչ է, որ նա չի կարող շահել որևէ պայքար առանց իր հպատակների, առանց նրանց պաշտպանության։ == Աշակերտ == Սիսսու փիլիսոփան երկար մտածում է ու վերջապես հնարում է շախմատը։ Այդ խաղը շատ դուր է գալիս թագավորին։ Նա անմիջապես պալատ է կանչում փիլիսոփային և հարցնում, թե ինչ նվեր է ուզում այդ հիանալի խաղի համար։ Իմաստուն հնդիկը ասում է՝ «Շախմատի տախտակի առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ առաջին վանդակում դրեք մի հատիկ ցորեն, երկրորդում՝ դրա կրկնապատիկը և այդպես մինչև վաթսունչորսերորդ վանդակը»։ Թագավորն առանց երկար մտածելու կանչում է մառանապետին և կարգադրում՝ փիլիսոփայի հասանելիք ցորենը տալ։ Պահեստապետն ու իր օգնականները սկսում են հաշվել. պարզվում է, որ դա աներևակայելի չափերի հասնող ցորենի մի քանակ է, և թագավորն ի վիճակի չէ վճարելու։ == Աշակերտ == 6֊րդ դարում խաղը մուտք գործեց Պարսկաստան, որտեղից էլ Եվրոպա։ Շախմատը թարգմանաբար նշանակում է՝ «թագավորը մահացավ»։ == Աշակերտ == Ամենաերկար շախմատային պարտիան խաղացվել է 1989 թվականին,Բելգրադում՝ Իվան Նիկոլիչի և Գորան Արսովիչի միջև։ Պարտիան տևել է 20 ժամ 15 րոպե։ 269 քայլից հետո պարտիան ավարտվել է ոչ ոքի։ == Աշակերտ == Չկրկնվող շախմատային պարտիաների հնարավոր քանակն ավելին է, քան ամբողջ տիեզերքում էլեկտրոնների քանակը։ == Աշակերտ == Շախմատային ամենաերկար խնդիրը ստեղծվել է Բլեթի Օտտոյի կողմից: Այն բաղկացած է 290 քայլից։ == Աշակերտ == Գերմանացի աշխարհի չեմպիոն Էմանուել Լասկերը շախմատի չեմպիոնի տիտղոսը կրել է 26 տարի, 337 օր։ == Աշակերտ == Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մի շարք բարձրակարգ շախմատիստներ մասնակցում էին այսպես կոչված ''ծածկագրերի կոտրման'' շարժմանը: == Աշակերտ == Բրիտանացի շախմատիստներ Հարի Գոլոմբեկը, Ստյուարտ Միլներ-Բերին և Օ'դ Ալեքսանդրը միավորվեցին այն թիմում, որը կոտրեց հանրահայտ Նազի Էնիգմայի ծածկագիրը: == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == == Աշակերտ == {| class="wikitable" |+ Women's event<ref name="final-women">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Country !! Players !! Average<br/>rating !! MP !! dSB |- |{{gold1}}|| '''{{UKR}}''' || '''[[Մարիա Մուզիչուկ]], [[Աննա Մուզիչուկ]], [[Աննա Ուշենինա]], [[Նատալիա Բուկսա]], [[Յուլիա Օսմակ]]''' || '''2478''' || '''18''' || '''413.5''' |- | {{silver2}} || {{GEO}} || [[Նանա Ձագնիձե]], [[Նինո Բացիաշվիլի]], [[Լելա Ջավախիշվիլի]], [[Սալոմե Մելիա]], [[MՄերի Արաբիձե]] || 2475 || 18 || 392.0 |- | {{bronze3}} || {{IND}} || [[Համպի Կոներու]], [[Հարիկա Դրոնավալլի]], [[Ռամեշբաբու Վայշալի]], [[Таня Сачдев]], [[Բհակտի Կուլկարնի]] || 2486 || 17 || 396.5 |- | 4 || {{USA}} || [[Գուլրուխբեգիմ Թոխիրջոնովա]], [[Իրինա Կրուշ]], [[Կարիսա Յիպ]], [[Աննա Զատոնսկիխ]], [[Տաթև Աբրահամյան]] || 2390 || 17 || 390.0 |- | 5 || {{KAZ}} || [[Ժանսայա Աբդումալիկ]], [[Բիբիսարա Ասաուբաևա]], [[Խենիա Բալաբաևա]], [[Գուլիսխան Նախբաևա]], [[Նազերկե Նուրգալի]] || 2365 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{POL}} || [[Ալինա Կաշլինսկայա]], [[Մոնիկա Սոցկո]], [[Օլիվիա Կիոլբասա]], [[Մարիա Մալիչկա]], [[Միխալինա Ռուդզինսկա]] || 2423 || 16 || 396.0 |- | 7 || {{AZE}} || [[Gunay Mammadzada|Mammadzada]], [[Gulnar Mammadova|Mammadova]], [[Govhar Beydullayeva|Beydullayeva]], [[Khanim Balajayeva|Balajayeva]], [[Ulviyya Fataliyeva|Fataliyeva]] || 2399 || 16 || 389.0 |- | 8 || {{IND}}֊2 || [[Vantika Agrawal|Agrawal]], [[Padmini Rout|Rout]], [[Soumya Swaminathan (chess player)|Soumya]], [[Mary Ann Gomes|Gomes]], [[Divya Deshmukh|Deshmukh]] || 2351 || 16 || 369.5 |- | 9 || {{BUL}} || [[Nurgyul Salimova|Salimova]], [[Gergana Peycheva|Peycheva]], [[Beloslava Krasteva|Krasteva]], [[Gabriela Antova|Antova]], [[Viktoria Radeva|Radeva]] || 2319 || 16 || 361.0 |- | 10 || {{GER}} || [[Elisabeth Pähtz|Pähtz]], [[Josefine Heinemann|Heinemann]], [[Hanna Marie Klek|Klek]], [[Dinara Wagner|Wagner]], [[Jana Schneider (chess player)|Schneider]] || 2383 || 16 || 344.5 |} n68hr4us2nouj41h9gtr2hl1k9gvqyt 2 939644 8486613 8481394 2022-08-10T16:09:26Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki Այս էջում կարող եք գտնել «Գրքեր այբբենական կարգով» կատեգորիայի հոդվածներում կատեգորիա ավելացնելու առաջարկներ։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ հոդված չպետք է հայտնվի այս էջում,․ խնդրում ենք հոդվածի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/գրքեր/անտեսված հոդվածներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ կատեգորիա չպետք է հայտնվի այս էջում, խնդրում ենք կատեգորիայի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/գրքեր/անտեսված կատեգորիաներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ ==Գրքեր_այբբենական_կարգով== # [[:en:Category:Novels first published in serial form]] - 109 # [[:en:Category:British novels adapted into television shows]] - 90 # [[:en:Category:French novels adapted into films]] - 62 # [[:en:Category:Novels adapted into operas]] - 53 # [[:en:Category:American novels adapted into television shows]] - 50 # [[:en:Category:Novels adapted into comics]] - 45 # [[:en:Category:Novels adapted into radio programs]] - 44 # [[:en:Category:British novels adapted into plays]] - 40 # [[:en:Category:Censored books]] - 37 # [[:en:Category:Sequel novels]] - 33 # [[:en:Category:Collins Crime Club books]] - 30 # [[:en:Category:Modernist novels]] - 29 # [[:en:Category:American young adult novels]] - 27 # [[:en:Category:Russian novels adapted into films]] - 27 # [[:en:Category:Novels adapted into video games]] - 27 # [[:en:Category:Hercule Poirot novels]] - 26 # [[:en:Category:Novels set in London]] - 25 # [[:en:Category:American fantasy novels]] - 25 # [[:en:Category:American novels adapted into plays]] - 24 # [[:en:Category:Short stories adapted into films]] - 23 # [[:en:Category:Novels set in Paris]] - 23 # [[:en:Category:French novels adapted into television shows]] - 23 # [[:en:Category:Adventure novel stubs]] - 23 # [[:en:Category:Doubleday (publisher) books]] - 22 # [[:en:Category:American horror novels]] - 22 # [[:en:Category:Science fiction novels adapted into films]] - 21 # [[:en:Category:Fiction with unreliable narrators]] - 21 # [[:en:Category:Viking Press books]] - 21 # [[:en:Category:Novels adapted into ballets]] - 20 # [[:en:Category:Novels set in Maine]] - 20 # [[:en:Category:Novels set in New York City]] - 19 # [[:en:Category:Victorian novels]] - 19 # [[:en:Category:British children's novels]] - 19 # [[:en:Category:Existentialist novels]] - 18 # [[:en:Category:Novels published posthumously]] - 18 # [[:en:Category:German novels adapted into films]] - 18 # [[:en:Category:Waverley Novels]] - 18 # [[:en:Category:Obscenity controversies in literature]] - 18 # [[:en:Category:Jonathan Cape books]] - 18 # [[:en:Category:Works published under a pseudonym]] - 17 # [[:en:Category:French novels adapted into plays]] - 17 # [[:en:Category:Metafictional novels]] - 17 # [[:en:Category:French science fiction novels]] - 17 # [[:en:Category:First-person narrative novels]] - 16 # [[:en:Category:Alfred A. Knopf books]] - 16 # [[:en:Category:Macmillan Publishers books]] - 15 # [[:en:Category:Nautical novels]] - 15 # [[:Կատեգորիա:Փիլիսոփայական վեպեր]] - 14 # [[:en:Category:Novels set in France]] - 14 # [[:en:Category:Sherlock Holmes short stories by Arthur Conan Doyle]] - 14 # [[:en:Category:American fantasy novels adapted into films]] - 14 # [[:en:Category:Novels set on islands]] - 14 # [[:en:Category:Novels set in Scotland]] - 14 # [[:en:Category:Novels about writers]] - 14 # [[:en:Category:American thriller novels]] - 14 # [[:en:Category:Works originally published in Collier's]] - 13 # [[:en:Category:Love stories]] - 13 # [[:en:Category:Novels about orphans]] - 13 # [[:en:Category:American bildungsromans]] - 13 # [[:en:Category:Books published posthumously]] - 12 # [[:en:Category:American short story collections]] - 12 # [[:en:Category:British science fiction novels]] - 12 # [[:en:Category:Works originally published in The Strand Magazine]] - 12 # [[:en:Category:Adultery in novels]] - 12 # [[:en:Category:Novels set during World War I]] - 12 # [[:en:Category:Éditions Gallimard books]] - 12 # [[:en:Category:American children's novels]] - 12 # [[:en:Category:HarperCollins books]] - 12 # [[:en:Category:1900s novel stubs]] - 12 # [[:en:Category:Eddic poetry]] - 12 # [[:en:Category:Old Norse literature]] - 12 # [[:en:Category:Novels set in fictional countries]] - 11 # [[:en:Category:Novels set in Russia]] - 11 # [[:en:Category:Little, Brown and Company books]] - 11 # [[:en:Category:Novels about pirates]] - 11 # [[:en:Category:Short stories by Jules Verne]] - 11 # [[:en:Category:Sources of Norse mythology]] - 11 # [[:en:Category:Random House books]] - 11 # [[:en:Category:Third-person narrative novels]] - 10 # [[:en:Category:Aviation novels]] - 10 # [[:en:Category:Novels set in San Francisco]] - 10 # [[:en:Category:Novels set on ships]] - 10 # [[:en:Category:Novels set in England]] - 10 # [[:en:Category:American adventure novels]] - 9 # [[:en:Category:Scholastic Corporation books]] - 9 # [[:en:Category:Novels about artists]] - 9 # [[:en:Category:Roman à clef novels]] - 9 # [[:en:Category:Novels set in the 1940s]] - 9 # [[:en:Category:1880s novel stubs]] - 9 # [[:en:Category:Plays adapted into operas]] - 9 # [[:en:Category:Russian novels adapted into television shows]] - 9 # [[:en:Category:Irish novels adapted into films]] - 9 # [[:en:Category:Family saga novels]] - 9 # [[:en:Category:Novels set in 19th-century Russia]] - 9 # [[:en:Category:Bloomsbury Publishing books]] - 9 # [[:en:Category:20th-century encyclopedias]] - 9 # [[:en:Category:English novels]] - 9 # [[:en:Category:Postmodern novels]] - 9 # [[:en:Category:French adventure novels]] - 9 # [[:en:Category:Martian novels by Edgar Rice Burroughs]] - 9 # [[:en:Category:Works originally published in The Saturday Evening Post]] - 9 # [[:en:Category:American romance novels]] - 9 # [[:en:Category:Dodd, Mead & Co. books]] - 9 # [[:en:Category:American picture books]] - 9 # [[:en:Category:Charles Scribner's Sons books]] - 9 # [[:en:Category:Works of unknown authorship]] - 8 # [[:en:Category:Fiction about shapeshifting]] - 8 # [[:en:Category:Uxoricide in fiction]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Հայկական գրքեր]] - 8 # [[:en:Category:Philosophy books]] - 8 # [[:en:Category:Soviet novels]] - 8 # [[:en:Category:British adventure novels]] - 8 # [[:en:Category:Simon & Schuster books]] - 8 # [[:en:Category:Novels by Theodore Dreiser]] - 8 # [[:en:Category:Russian philosophical novels]] - 8 # [[:en:Category:Nonlinear narrative novels]] - 8 # [[:en:Category:2005 American novels]] - 8 # [[:en:Category:American autobiographical novels]] - 8 # [[:en:Category:Incest in fiction]] - 8 # [[:en:Category:19th-century novel stubs]] - 8 # [[:en:Category:Novels about suicide]] - 8 # [[:en:Category:Dark fantasy novels]] - 8 # [[:en:Category:Novels about extraterrestrial life]] - 8 # [[:en:Category:Novels by Paulo Coelho]] - 8 # [[:en:Category:Castaways in fiction]] - 8 # [[:en:Category:BILBY Award-winning works]] - 8 # [[:en:Category:2012 American novels]] - 8 # [[:en:Category:Novels set in Germany]] - 8 # [[:en:Category:Short story collections by Stephen King]] - 8 # [[:en:Category:Miss Marple novels]] - 8 # [[:en:Category:Bureaucracy in fiction]] - 7 # [[:en:Category:5th-century BC books]] - 7 # [[:en:Category:6th-century BC books]] - 7 # [[:en:Category:Heinemann (publisher) books]] - 7 # [[:en:Category:Novels with gay themes]] - 7 # [[:en:Category:American philosophical novels]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in the 1930s]] - 7 # [[:en:Category:Russian satirical novels]] - 7 # [[:en:Category:High fantasy novels]] - 7 # [[:en:Category:Witchcraft in written fiction]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Մանկական ֆենտեզի վեպեր]] - 7 # [[:en:Category:Works originally published in The Russian Messenger]] - 7 # [[:en:Category:Female characters in literature]] - 7 # [[:en:Category:1904 short stories]] - 7 # [[:en:Category:Male characters in literature]] - 7 # [[:en:Category:Picaresque novels]] - 7 # [[:en:Category:British bildungsromans]] - 7 # [[:en:Category:Harper & Brothers books]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in the 19th century]] - 7 # [[:en:Category:French historical novels]] - 7 # [[:en:Category:Feminist novels]] - 7 # [[:en:Category:Novels about totalitarianism]] - 7 # [[:en:Category:Novels set on fictional islands]] - 7 # [[:en:Category:American memoirs]] - 7 # [[:en:Category:Female characters in fairy tales]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in the 18th century]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in Devon]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in Oceania]] - 7 # [[:en:Category:Religion in science fiction]] - 7 # [[:en:Category:1880s children's books]] - 7 # [[:en:Category:Portuguese-language novels]] - 7 # [[:en:Category:American historical novels]] - 7 # [[:en:Category:Harry Potter novels]] - 7 # [[:en:Category:Faber and Faber books]] - 7 # [[:en:Category:Werewolf novels]] - 7 # [[:en:Category:Patricide in fiction]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in India]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in Italy]] - 7 # [[:en:Category:Novels set in North Carolina]] - 7 # [[:en:Category:1890s novel stubs]] - 7 # [[:en:Category:A. C. McClurg books]] - 7 # [[:en:Category:2013 American novels]] - 7 # [[:en:Category:Novels about alcoholism]] - 7 # [[:en:Category:2007 American novels]] - 7 # [[:en:Category:Horror short stories]] - 7 # [[:en:Category:Plays by Henrik Ibsen]] - 7 # [[:en:Category:Absurdist fiction]] - 6 # [[:en:Category:2008 American novels]] - 6 # [[:en:Category:Hindu texts]] - 6 # [[:en:Category:Works set in castles]] - 6 # [[:en:Category:Russian novels adapted into plays]] - 6 # [[:en:Category:Harper & Row books]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Ինքնուսույց գրքեր]] - 6 # [[:en:Category:Race-related controversies in literature]] - 6 # [[:en:Category:Novel series]] - 6 # [[:en:Category:Hodder & Stoughton books]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in New York (state)]] - 6 # [[:en:Category:Satirical novels]] - 6 # [[:en:Category:Collaborative novels]] - 6 # [[:en:Category:Non-fiction books adapted into films]] - 6 # [[:en:Category:Frame stories]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in the 1960s]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Africa]] - 6 # [[:en:Category:Allen & Unwin books]] - 6 # [[:en:Category:Middle-earth books]] - 6 # [[:en:Category:British romance novels]] - 6 # [[:en:Category:Action novels]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Chicago]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in the Arctic]] - 6 # [[:en:Category:Books of La Comédie humaine]] - 6 # [[:en:Category:Novels about racism]] - 6 # [[:en:Category:Polish novels adapted into films]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in high schools and secondary schools]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in the United States]] - 6 # [[:en:Category:Fictional diaries]] - 6 # [[:en:Category:Novels set on Mars]] - 6 # [[:en:Category:Works published anonymously]] - 6 # [[:en:Category:European novel stubs]] - 6 # [[:en:Category:Epic novels]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Istanbul]] - 6 # [[:en:Category:2014 American novels]] - 6 # [[:en:Category:Novels about rape]] - 6 # [[:en:Category:A Song of Ice and Fire books]] - 6 # [[:en:Category:Novels by George R. R. Martin]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Switzerland]] - 6 # [[:en:Category:Books by Friedrich Nietzsche]] - 6 # [[:en:Category:Children's fiction books]] - 6 # [[:en:Category:S. Fischer Verlag books]] - 6 # [[:en:Category:Short stories by Edgar Allan Poe]] - 6 # [[:en:Category:Children's books adapted into films]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Long Island]] - 6 # [[:en:Category:Novels about death]] - 6 # [[:en:Category:American mystery novels]] - 6 # [[:en:Category:Literary duos]] - 6 # [[:en:Category:Novels set in Berlin]] - 6 # [[:en:Category:Novels by Victor Pelevin]] - 6 # [[:en:Category:Sanskrit texts]] - 5 # [[:en:Category:Ketuvim]] - 5 # [[:en:Category:20th-century German novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the 1920s]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Էկրանավորված բրիտանական վեպեր]] - 5 # [[:en:Category:Memory of the World Register]] - 5 # [[:en:Category:Ethics books]] - 5 # [[:en:Category:G. P. Putnam's Sons books]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the 1950s]] - 5 # [[:en:Category:British plays adapted into films]] - 5 # [[:en:Category:Fantasy novel series]] - 5 # [[:en:Category:Literature controversies]] - 5 # [[:en:Category:Novels about parallel universes]] - 5 # [[:en:Category:Lost world novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels about chess]] - 5 # [[:en:Category:Constable & Co. books]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Russian novels]] - 5 # [[:en:Category:American vampire novels]] - 5 # [[:en:Category:Anti-war novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in 19th-century France]] - 5 # [[:en:Category:Novels about royalty]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the future]] - 5 # [[:en:Category:Social science fiction]] - 5 # [[:en:Category:Novels about revolutionaries]] - 5 # [[:en:Category:Secker & Warburg books]] - 5 # [[:en:Category:Novels about survival skills]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the 1870s]] - 5 # [[:en:Category:Allegory]] - 5 # [[:en:Category:Novels about artificial intelligence]] - 5 # [[:en:Category:Ghost novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels about revenge]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in Yorkshire]] - 5 # [[:en:Category:Methuen Publishing books]] - 5 # [[:en:Category:Works set in country houses]] - 5 # [[:en:Category:Self-published books]] - 5 # [[:en:Category:Space exploration novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels by James Fenimore Cooper]] - 5 # [[:en:Category:French philosophical novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels involved in plagiarism controversies]] - 5 # [[:en:Category:Black comedy books]] - 5 # [[:en:Category:Novels about mental health]] - 5 # [[:en:Category:Science fiction short stories]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Brazilian novels]] - 5 # [[:en:Category:Works originally published in Argosy (magazine)]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in Yukon]] - 5 # [[:en:Category:Fiction about animal cruelty]] - 5 # [[:en:Category:Novels about friendship]] - 5 # [[:en:Category:Religious studies books]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the 1820s]] - 5 # [[:en:Category:Poems adapted into films]] - 5 # [[:en:Category:British children's books]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in California]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in Algeria]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in the 1860s]] - 5 # [[:en:Category:Debut fantasy novels]] - 5 # [[:en:Category:Domestic violence in fiction]] - 5 # [[:en:Category:Novels set in hotels]] - 5 # [[:en:Category:Novels by Richard Bachman]] - 5 # [[:en:Category:Works originally published in American magazines]] - 5 # [[:en:Category:The Bodley Head books]] - 5 # [[:en:Category:German philosophical novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels by Albert Camus]] - 5 # [[:en:Category:2009 American novels]] - 5 # [[:en:Category:2010 American novels]] - 5 # [[:en:Category:John Murray (publishing house) books]] - 5 # [[:en:Category:Mythology books]] - 5 # [[:en:Category:Science fiction horror novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels by Rick Riordan]] - 5 # [[:en:Category:Percy Jackson & the Olympians]] - 5 # [[:en:Category:British spy novels]] - 5 # [[:en:Category:Novels set during World War II]] - 5 # [[:en:Category:Bram Stoker Award for Novel winners]] - 5 # [[:en:Category:2006 American novels]] - 5 # [[:en:Category:2007 non-fiction books]] - 5 # [[:en:Category:Cognitive science literature]] - 5 # [[:en:Category:Futurology books]] - 5 # [[:en:Category:Hogarth Press books]] - 5 # [[:en:Category:2015 American novels]] - 5 # [[:en:Category:Young adult fantasy novels]] - 5 # [[:en:Category:National Book Award for Fiction winning works]] - 5 # [[:en:Category:Novels by Nicholas Sparks]] - 5 # [[:en:Category:Medieval Arabic literature]] - 4 # [[:en:Category:Poetic Books]] - 4 # [[:en:Category:Wisdom literature]] - 4 # [[:en:Category:Latin prose texts]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the 1910s]] - 4 # [[:en:Category:12th-century books]] - 4 # [[:en:Category:English non-fiction books]] - 4 # [[:Կատեգորիա:Անավարտ հոդվածներ Հայաստանի մասին]] - 4 # [[:en:Category:Historical novel stubs]] - 4 # [[:en:Category:Novels by Raffi]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Armenia]] - 4 # [[:en:Category:English Renaissance plays]] - 4 # [[:en:Category:Fratricide in fiction]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Moscow]] - 4 # [[:en:Category:Works originally published in Russian magazines]] - 4 # [[:en:Category:Novels by Gabriel García Márquez]] - 4 # [[:en:Category:Novels about time travel]] - 4 # [[:en:Category:Stage theories]] - 4 # [[:en:Category:Books illustrated by Arthur Rackham]] - 4 # [[:en:Category:1870s children's books]] - 4 # [[:en:Category:Christmas short stories]] - 4 # [[:en:Category:French romance novels]] - 4 # [[:en:Category:Books by J. K. Rowling]] - 4 # [[:en:Category:Southern Gothic novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the 16th century]] - 4 # [[:en:Category:2005 fantasy novels]] - 4 # [[:en:Category:1912 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Early Modern France]] - 4 # [[:en:Category:Hugo Award for Best Novel-winning works]] - 4 # [[:en:Category:Novels about consumerism]] - 4 # [[:en:Category:Novels by Ray Bradbury]] - 4 # [[:en:Category:18th-century British novels]] - 4 # [[:en:Category:Realist novels]] - 4 # [[:en:Category:British novellas]] - 4 # [[:en:Category:Dogs in literature]] - 4 # [[:en:Category:1937 British novels]] - 4 # [[:en:Category:Refugees and displaced people in fiction]] - 4 # [[:en:Category:Non-fiction books about the Armenian genocide]] - 4 # [[:en:Category:Public domain books]] - 4 # [[:en:Category:Hutchinson (publisher) books]] - 4 # [[:en:Category:European folklore characters]] - 4 # [[:Կատեգորիա:Գրիմ եղբայրների հեքիաթներ]] - 4 # [[:en:Category:12th-century poems]] - 4 # [[:en:Category:Sherlock Holmes novels by Arthur Conan Doyle]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the 1880s]] - 4 # [[:en:Category:Collections of Sherlock Holmes stories by Arthur Conan Doyle]] - 4 # [[:en:Category:1954 British novels]] - 4 # [[:en:Category:British erotic novels]] - 4 # [[:en:Category:2011 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Cassell (publisher) books]] - 4 # [[:en:Category:Children's historical novels]] - 4 # [[:en:Category:1870s novel stubs]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in South Africa]] - 4 # [[:en:Category:Novels about the Holocaust]] - 4 # [[:en:Category:1996 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Chatto & Windus books]] - 4 # [[:en:Category:Polish historical novels]] - 4 # [[:en:Category:Works originally published in Polish newspapers]] - 4 # [[:en:Category:1998 British novels]] - 4 # [[:en:Category:Fiction about giants]] - 4 # [[:en:Category:Locked-room mysteries]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the 1980s]] - 4 # [[:en:Category:Bantam Books books]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Kent]] - 4 # [[:en:Category:Booker Prize-winning works]] - 4 # [[:en:Category:Fiction books about the Armenian genocide]] - 4 # [[:en:Category:Fictional representations of Romani people]] - 4 # [[:en:Category:Novels about cancer]] - 4 # [[:en:Category:Novels by John Green (author)]] - 4 # [[:en:Category:Anthropology books]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Japan]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Florida]] - 4 # [[:en:Category:British Book Award-winning works]] - 4 # [[:en:Category:Novels by Arthur Conan Doyle]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the Russian Revolution]] - 4 # [[:en:Category:Novels set during the American Civil War]] - 4 # [[:en:Category:1953 British novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels set during the Napoleonic Wars]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in the Ottoman Empire]] - 4 # [[:en:Category:Memory of the World Register in Iran]] - 4 # [[:en:Category:Alien invasions in novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels about psychopathy]] - 4 # [[:en:Category:Novels about serial killers]] - 4 # [[:en:Category:Pedophilia in literature]] - 4 # [[:en:Category:1977 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels about psychic powers]] - 4 # [[:en:Category:1957 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Spain]] - 4 # [[:en:Category:Novels about bullying]] - 4 # [[:en:Category:Novels about mass murder]] - 4 # [[:en:Category:Fiction about invisibility]] - 4 # [[:en:Category:Children's short story collections]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Sussex]] - 4 # [[:en:Category:Novels set in Poland]] - 4 # [[:en:Category:Fiction about the Devil]] - 4 # [[:en:Category:British mystery novels]] - 4 # [[:en:Category:Medieval legends]] - 4 # [[:en:Category:British comedy novels]] - 4 # [[:en:Category:Chick lit novels]] - 4 # [[:en:Category:Pulitzer Prize for Fiction-winning works]] - 4 # [[:en:Category:Norwegian novels adapted into films]] - 4 # [[:en:Category:2006 non-fiction books]] - 4 # [[:en:Category:American erotic novels]] - 4 # [[:en:Category:Prosthetics in fiction]] - 4 # [[:en:Category:Young adult novel series]] - 4 # [[:en:Category:1960s historical novel stubs]] - 4 # [[:en:Category:8th-century BC books]] - 4 # [[:en:Category:Historical books]] - 4 # [[:en:Category:Torah books]] - 4 # [[:en:Category:British autobiographical novels]] - 4 # [[:en:Category:1952 American novels]] - 4 # [[:en:Category:2012 British novels]] - 4 # [[:en:Category:American war novels]] - 4 # [[:en:Category:Novels by Ernest Hemingway]] - 4 # [[:en:Category:Contemporary fantasy novels]] - 4 # [[:en:Category:Künstlerroman]] - 4 # [[:en:Category:American non-fiction books]] - 4 # [[:en:Category:4th-century BC books]] - 4 # [[:en:Category:1936 American novels]] - 4 # [[:en:Category:Ancient Hebrew texts]] - 4 # [[:en:Category:Fictional princesses]] - 4 # [[:en:Category:National encyclopedias]] - 4 # [[:en:Category:Russian-language encyclopedias]] - 4 # [[:en:Category:Russian short story collections]] - 4 # [[:en:Category:Techno-thriller novels]] - 4 # [[:en:Category:1964 non-fiction books]] - 4 # [[:en:Category:American biographies]] - 4 # [[:en:Category:2010 non-fiction books]] - 4 # [[:en:Category:Danish fairy tales]] - 4 # [[:en:Category:Italian novels adapted into films]] - 4 # [[:en:Category:Communist books]] - 4 # [[:en:Category:William Collins, Sons books]] - 4 # [[:en:Category:1903 short stories]] - 4 # [[:en:Category:Books about capitalism]] - 4 # [[:en:Category:Conspiracist media]] - 3 # [[:en:Category:Austrian novels adapted into films]] - 3 # [[:en:Category:3rd-century BC books]] - 3 # [[:en:Category:Ancient Indian literature]] - 3 # [[:en:Category:Military strategy books]] - 3 # [[:en:Category:Trojan War literature]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Էկրանավորված ամերիկյան վեպեր]] - 3 # [[:en:Category:American post-apocalyptic novels]] - 3 # [[:en:Category:Turkic epic poems]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Թյուրքական առասպելաբանություն]] - 3 # [[:en:Category:Works originally published in Scribner's Magazine]] - 3 # [[:en:Category:Byzantine law]] - 3 # [[:en:Category:Biographical novels]] - 3 # [[:en:Category:13th-century books]] - 3 # [[:en:Category:Sources of ancient Iranian religion]] - 3 # [[:en:Category:1816 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the Scottish Borders]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Ayn Rand]] - 3 # [[:en:Category:Rape in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Plays adapted into television shows]] - 3 # [[:en:Category:20th-century Russian novels]] - 3 # [[:en:Category:Novelistic portrayals of Jesus]] - 3 # [[:en:Category:1890 British novels]] - 3 # [[:en:Category:19th-century Irish novels]] - 3 # [[:en:Category:British LGBT novels]] - 3 # [[:en:Category:Irish novels adapted into plays]] - 3 # [[:en:Category:Colombian magic realism novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about sleep disorders]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Colombia]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Բիզնես գրքեր]] - 3 # [[:en:Category:Propaganda books and pamphlets]] - 3 # [[:en:Category:1912 science fiction novels]] - 3 # [[:en:Category:Living dinosaurs in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Novels about dinosaurs]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in South America]] - 3 # [[:en:Category:Pulitzer Prize for General Non-Fiction-winning works]] - 3 # [[:en:Category:Children's books set in subterranea]] - 3 # [[:en:Category:D. Appleton & Company books]] - 3 # [[:en:Category:Fiction about size change]] - 3 # [[:en:Category:Novels about dreams]] - 3 # [[:en:Category:Surreal comedy]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Նամակագրական վեպեր]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Hungary]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Romania]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Saint Petersburg]] - 3 # [[:en:Category:Wizarding World books]] - 3 # [[:en:Category:Novels by William Faulkner]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Mississippi]] - 3 # [[:en:Category:1891 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about cities]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Dublin (city)]] - 3 # [[:en:Category:Fiction about rebellions]] - 3 # [[:en:Category:20th-century Czech novels]] - 3 # [[:en:Category:Christian studies book stubs]] - 3 # [[:en:Category:John Lane (publisher) books]] - 3 # [[:en:Category:1830 French novels]] - 3 # [[:en:Category:Cultural depictions of Napoleon]] - 3 # [[:en:Category:French bildungsromans]] - 3 # [[:en:Category:1934 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels by F. Scott Fitzgerald]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the Roaring Twenties]] - 3 # [[:en:Category:Works about censorship]] - 3 # [[:en:Category:Works about reading]] - 3 # [[:en:Category:Encyclopedia stubs]] - 3 # [[:en:Category:British political novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about propaganda]] - 3 # [[:en:Category:English adventure novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about cannibalism]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the 1670s]] - 3 # [[:en:Category:Novels set on uninhabited islands]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Oregon]] - 3 # [[:en:Category:Story stubs]] - 3 # [[:en:Category:British satirical novels]] - 3 # [[:en:Category:Pigs in literature]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the 20th century]] - 3 # [[:en:Category:Donald M. Grant, Publisher books]] - 3 # [[:en:Category:The Dark Tower (series) novels]] - 3 # [[:en:Category:1918 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Environmental non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Provence]] - 3 # [[:en:Category:Books about historiography]] - 3 # [[:en:Category:Economics books]] - 3 # [[:en:Category:Gospel Books]] - 3 # [[:en:Category:Tragicomedy plays]] - 3 # [[:en:Category:Forgery controversies]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in prehistory]] - 3 # [[:en:Category:Novels set on the Moon]] - 3 # [[:en:Category:Fiction set in 1958]] - 3 # [[:en:Category:14th-century books]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Մանկական գրականության կերպարներ]] - 3 # [[:en:Category:George Newnes Ltd books]] - 3 # [[:en:Category:Novels about the Indian Rebellion of 1857]] - 3 # [[:en:Category:The Lord of the Rings]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in prison]] - 3 # [[:en:Category:The Three Musketeers]] - 3 # [[:en:Category:Fifty Shades novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Seattle]] - 3 # [[:en:Category:Women's erotica and pornography]] - 3 # [[:en:Category:Works based on Twilight (novel series)]] - 3 # [[:en:Category:2011 debut novels]] - 3 # [[:en:Category:British historical novels]] - 3 # [[:en:Category:Cross-dressing in literature]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Robert Louis Stevenson]] - 3 # [[:en:Category:Books about depression]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Europe]] - 3 # [[:en:Category:1845 French novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the American colonial era]] - 3 # [[:en:Category:Prequel novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Iceland]] - 3 # [[:en:Category:French fantasy novels]] - 3 # [[:en:Category:Books with cover art by Rodrigo Corral]] - 3 # [[:en:Category:Environmental fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Chuck Palahniuk]] - 3 # [[:en:Category:Satirical books]] - 3 # [[:en:Category:Novels about American slavery]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Mark Twain]] - 3 # [[:en:Category:Self-reflexive novels]] - 3 # [[:en:Category:Catholicism in fiction]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Լեհերեն վեպեր]] - 3 # [[:en:Category:Russian political novels]] - 3 # [[:en:Category:Works about nihilism]] - 3 # [[:en:Category:Fictional rivalries]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in British India]] - 3 # [[:en:Category:Novels about slavery]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in colonial Africa]] - 3 # [[:en:Category:1998 fantasy novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the 1840s]] - 3 # [[:en:Category:Southern United States in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Literary characters introduced in 1845]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Siberia]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Afghanistan]] - 3 # [[:en:Category:Chapman & Hall books]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the 1810s]] - 3 # [[:en:Category:Works originally published in All the Year Round]] - 3 # [[:en:Category:2003 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Biographical novel stubs]] - 3 # [[:en:Category:Hard science fiction]] - 3 # [[:en:Category:Bram Stoker Award for Best Work for Young Readers winners]] - 3 # [[:en:Category:Fiction set in 1994]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Barcelona]] - 3 # [[:en:Category:Works set in libraries]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Aleksandr Pushkin]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the Russian Empire]] - 3 # [[:en:Category:2007 children's books]] - 3 # [[:en:Category:2007 fantasy novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels by H. Rider Haggard]] - 3 # [[:en:Category:Klondike Gold Rush in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Novels about dogs]] - 3 # [[:en:Category:Sailing books]] - 3 # [[:en:Category:Scottish bildungsromans]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Amsterdam]] - 3 # [[:en:Category:Scottish novels]] - 3 # [[:en:Category:Books about globalization]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Mumbai]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Jamaica]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Greece]] - 3 # [[:en:Category:Military fiction]] - 3 # [[:en:Category:British young adult novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the Caribbean]] - 3 # [[:en:Category:Works originally published in Musée des familles]] - 3 # [[:en:Category:Fiction set in 1861]] - 3 # [[:en:Category:1818 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about cryptography]] - 3 # [[:en:Category:Linguistics book stubs]] - 3 # [[:en:Category:2005 British novels]] - 3 # [[:en:Category:2005 children's books]] - 3 # [[:en:Category:Dialectical materialism]] - 3 # [[:en:Category:Cengage books]] - 3 # [[:en:Category:2012 science fiction novels]] - 3 # [[:en:Category:1955 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set during the Russian Civil War]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Virginia]] - 3 # [[:en:Category:Science fantasy novels]] - 3 # [[:en:Category:Portal fantasy]] - 3 # [[:en:Category:Anthony Award-winning works]] - 3 # [[:en:Category:Novels about spirit possession]] - 3 # [[:en:Category:1914 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Tudor England]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the 15th century]] - 3 # [[:en:Category:11th-century poems]] - 3 # [[:en:Category:Persian mythology]] - 3 # [[:en:Category:Persian poems]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Orhan Pamuk]] - 3 # [[:en:Category:Debut science fiction novels]] - 3 # [[:en:Category:1999 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Florence]] - 3 # [[:en:Category:American gothic novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Colorado]] - 3 # [[:en:Category:American crime novels]] - 3 # [[:en:Category:1823 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Norway]] - 3 # [[:en:Category:20th-century British children's literature]] - 3 # [[:en:Category:1943 children's books]] - 3 # [[:en:Category:1957 science fiction novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Robert A. Heinlein]] - 3 # [[:en:Category:Novels about child abuse]] - 3 # [[:en:Category:Self-harm in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Clocks in fiction]] - 3 # [[:en:Category:American magic realism novels]] - 3 # [[:en:Category:Soviet science fiction novels]] - 3 # [[:en:Category:Cold War spy novels]] - 3 # [[:en:Category:1998 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Voyager Books books]] - 3 # [[:en:Category:Novels by H. G. Wells]] - 3 # [[:en:Category:German bildungsromans]] - 3 # [[:en:Category:Swiss novels adapted into films]] - 3 # [[:en:Category:1820 British novels]] - 3 # [[:en:Category:1956 British novels]] - 3 # [[:en:Category:1965 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Books with atheism-related themes]] - 3 # [[:en:Category:French autobiographical novels]] - 3 # [[:en:Category:13th-century poems]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Alabama]] - 3 # [[:en:Category:Broadway plays]] - 3 # [[:en:Category:Books critical of Islam]] - 3 # [[:en:Category:Novels about music]] - 3 # [[:en:Category:Book franchises]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Ukraine]] - 3 # [[:en:Category:1888 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:1920s novel stubs]] - 3 # [[:en:Category:Georgian-language works]] - 3 # [[:en:Category:Bantam Spectra books]] - 3 # [[:en:Category:Houghton Mifflin books]] - 3 # [[:en:Category:Political philosophy in ancient Greece]] - 3 # [[:en:Category:7th-century BC books]] - 3 # [[:en:Category:The Exodus]] - 3 # [[:en:Category:Riverhead Books books]] - 3 # [[:en:Category:Sifrei Kodesh]] - 3 # [[:en:Category:1911 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Boston]] - 3 # [[:en:Category:1987 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Books by Ernest Hemingway]] - 3 # [[:en:Category:Brazilian novels]] - 3 # [[:en:Category:Fiction about curses]] - 3 # [[:en:Category:Wizards in fiction]] - 3 # [[:Կատեգորիա:Հայ գրականություն]] - 3 # [[:en:Category:Astronomy books]] - 3 # [[:en:Category:Japanese novels adapted into films]] - 3 # [[:en:Category:1969 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:2011 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Books with cover art by Chip Kidd]] - 3 # [[:en:Category:Novels about actors]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Tokyo]] - 3 # [[:en:Category:World Fantasy Award for Best Novel-winning works]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Yugoslavia]] - 3 # [[:en:Category:Signet Books books]] - 3 # [[:en:Category:Prison writings]] - 3 # [[:en:Category:1936 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Deuterocanonical books]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in amusement parks]] - 3 # [[:en:Category:Chinese novels adapted into films]] - 3 # [[:en:Category:Novels by D. H. Lawrence]] - 3 # [[:en:Category:2003 American novels]] - 3 # [[:en:Category:American detective novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels about museums]] - 3 # [[:en:Category:Freemasonry in fiction]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Washington, D.C.]] - 3 # [[:en:Category:Novels about blindness]] - 3 # [[:en:Category:Novels about diseases and disorders]] - 3 # [[:en:Category:Archaeological corpora]] - 3 # [[:en:Category:1984 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Bestiaries]] - 3 # [[:en:Category:Mark Twain Awards]] - 3 # [[:en:Category:Novels about child sexual abuse]] - 3 # [[:en:Category:French non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:West End plays]] - 3 # [[:en:Category:Books adapted into films]] - 3 # [[:en:Category:Novels about siblings]] - 3 # [[:en:Category:Collections of fairy tales]] - 3 # [[:en:Category:Works by Xenophon]] - 3 # [[:en:Category:2012 debut novels]] - 3 # [[:en:Category:World War I novel stubs]] - 3 # [[:en:Category:Oxford University Press books]] - 3 # [[:en:Category:Novels about nobility]] - 3 # [[:en:Category:European fairy tales]] - 3 # [[:en:Category:Novels about terrorism]] - 3 # [[:en:Category:1932 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Christmas novels]] - 3 # [[:en:Category:1936 British novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Hampshire]] - 3 # [[:en:Category:1961 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Superintendent Battle]] - 3 # [[:en:Category:Fiction about child murder]] - 3 # [[:en:Category:Fantasy short stories]] - 3 # [[:en:Category:Short stories by H. P. Lovecraft]] - 3 # [[:en:Category:1925 British novels]] - 3 # [[:en:Category:1992 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Unfinished books]] - 3 # [[:en:Category:Ancient Egyptian funerary texts]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Bernard Werber]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in Pennsylvania]] - 3 # [[:en:Category:Novels by Virginia Woolf]] - 3 # [[:en:Category:Novels about dysfunctional families]] - 3 # [[:en:Category:1920 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in boarding schools]] - 3 # [[:en:Category:2001 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Italian novels adapted into plays]] - 3 # [[:en:Category:Italian novels adapted into television shows]] - 3 # [[:en:Category:1991 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Works by Hans Christian Andersen]] - 3 # [[:en:Category:20th-century Italian novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in the United Kingdom]] - 3 # [[:en:Category:Works originally published in Woman's Own]] - 3 # [[:en:Category:1983 American novels]] - 3 # [[:en:Category:Novels set in New Hampshire]] - 3 # [[:en:Category:Hercule Poirot short story collections]] - 3 # [[:en:Category:National Book Critics Circle Award-winning works]] - 3 # [[:en:Category:2010s LGBT novels]] - 3 # [[:en:Category:Existentialist short stories]] - 3 # [[:en:Category:History books about civilization]] - 3 # [[:en:Category:Old Norse philosophy]] - 3 # [[:en:Category:Pulitzer Prize for the Novel-winning works]] - 3 # [[:en:Category:2018 non-fiction books]] - 3 # [[:en:Category:Books about human intelligence]] - 3 # [[:en:Category:Novel sequences]] - 3 # [[:en:Category:Novels with bisexual themes]] - 3 # [[:en:Category:American LGBT novels]] - 3 # [[:en:Category:Books critical of capitalism]] - 3 iijk4b590dikbui118ic389fj7yw5le 2 939871 8486721 8486221 2022-08-10T18:47:39Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:Top-importance physics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Absolute zero]]||36600||[[Բացարձակ զրո]]||27800|| ||76 |- |[[:en:Acceleration]]||21600||[[Արագացում]]||46400|| ||131 |- |[[:en:Acoustics]]||38100||[[Ձայնագիտություն]]||2600|| ||91 |- |[[:en:Age of the universe]]||32300||[[Տիեզերքի տարիք]]||6700|| ||48 |- |[[:en:André-Marie Ampère]]||19800||[[Անդրե Մարի Ամպեր]]||5100|| ||111 |- |[[:en:Angular momentum]]||86300||[[Իմպուլսի մոմենտ]]||23200|| ||75 |- |[[:en:Angular velocity]]||31300||[[Անկյունային արագություն]]||17000||այո||69 |- |[[:en:Antimatter]]||74500|| || || ||81 |- |[[:en:Astronomy]]||100700||[[Աստղագիտություն]]||34300|| ||285 |- |[[:en:Astrophysics]]||29700||[[Աստղաֆիզիկա]]||54000|| ||104 |- |[[:en:Atmospheric physics]]||16200|| || || ||28 |- |[[:en:Atom]]||125700||[[Ատոմ]]||58400|| ||214 |- |[[:en:Atomic nucleus]]||31400||[[Միջուկ (ատոմ)]]||13600|| ||114 |- |[[:en:Atomic physics]]||9100||[[Ատոմային ֆիզիկա]]||32800|| ||77 |- |[[:en:Atomic theory]]||44200|| || || ||60 |- |[[:en:Azimuthal quantum number]]||14000|| || || ||35 |- |[[:en:Background radiation]]||51800||[[Ճառագայթային ֆոն]]||76200|| ||27 |- |[[:en:John Bardeen]]||39800||[[Ջոն Բարդին]]||2600|| ||90 |- |[[:en:Big Bang]]||150600||[[Մեծ պայթյուն]]||4900|| ||159 |- |[[:en:Biophysics]]||15800||[[Կենսաֆիզիկա]]||9800|| ||91 |- |[[:en:Black body]]||47100||[[Բացարձակ սև մարմին]]||12600|| ||69 |- |[[:en:Black hole]]||164200||[[Սև խոռոչ]]||183300|| ||174 |- |[[:en:Niels Bohr]]||95700||[[Նիլս Բոր]]||7400|| ||169 |- |[[:en:Boltzmann constant]]||22900||[[Բոլցմանի հաստատուն]]||11400|| ||66 |- |[[:en:Ludwig Boltzmann]]||35200||[[Լյուդվիգ Բոլցման]]||2400|| ||83 |- |[[:en:Boson]]||9200||[[Բոզոն]]||7800|| ||88 |- |[[:en:Bubble chamber]]||7200||[[Բշտիկային խցիկ]]||3000|| ||46 |- |[[:en:Capacitance]]||33900||[[Ունակություն]]||4400|| ||72 |- |[[:en:Causality (physics)]]||15900||[[Պատճառականության սկզբունք]]||8800|| ||13 |- |[[:en:Cavendish experiment]]||23200|| || || ||31 |- |[[:en:CERN]]||101600||[[ՑԵՌՆ]]||3500|| ||97 |- |[[:en:Chaos theory]]||107900|| || || ||68 |- |[[:en:Charge conservation]]||18800||[[Լիցքի պահպանման օրենք]]||2900|| ||35 |- |[[:en:Chemical potential]]||28200||[[Քիմիական պոտենցիալ]]||9400|| ||37 |- |[[:en:Classical electromagnetism]]||12600||[[Էլեկտրադինամիկա]]||17400|| ||60 |- |[[:en:Classical mechanics]]||47300||[[Դասական մեխանիկա]]||9400||այո||117 |- |[[:en:Classical physics]]||8500||[[Դասական ֆիզիկա]]||7300|| ||61 |- |[[:en:Collider]]||12500|| || || ||24 |- |[[:en:Color charge]]||12100|| || || ||40 |- |[[:en:Computational physics]]||13700||[[Հաշվողական ֆիզիկա]]||7900|| ||32 |- |[[:en:Condensed matter physics]]||61100||[[Խտացված նյութի ֆիզիկա]]||4300|| ||53 |- |[[:en:Conservation law]]||18700||[[Պահպանման օրենքներ]]||8400|| ||52 |- |[[:en:Conservation of energy]]||39700||[[Էներգիայի պահպանման օրենք]]||69000|| ||96 |- |[[:en:Copenhagen interpretation]]||81300||[[Կոպենհագենյան մեկնաբանություն]]||21600|| ||38 |- |[[:en:Cosmological constant]]||44800||[[Կոսմոլոգիական հաստատուն]]||4200|| ||52 |- |[[:en:Cosmology]]||43400||[[Տիեզերագիտություն]]||7400|| ||104 |- |[[:en:Charles-Augustin de Coulomb]]||13400||[[Շառլ Օգյուստեն Կուլոն]]||2200|| ||93 |- |[[:en:Coulomb's law]]||43500||[[Կուլոնի օրենք]]||8600|| ||79 |- |[[:en:Marie Curie]]||120400||[[Մարի Կյուրի]]||129500|| ||214 |- |[[:en:Dark matter]]||131300|| || || ||94 |- |[[:en:Davisson–Germer experiment]]||16300||[[Դեյվիսոն-Ջերմերի փորձ]]||15200|| ||23 |- |[[:en:Diffraction]]||47400||[[Դիֆրակցիա]]||4900|| ||76 |- |[[:en:Paul Dirac]]||62500||[[Պոլ Դիրակ]]||4200|| ||117 |- |[[:en:Discovery of the neutron]]||74600|| || || ||6 |- |[[:en:Doppler effect]]||36700||[[Դոպլերի էֆեկտ]]||8200|| ||86 |- |[[:en:Double-slit experiment]]||60400||[[Կրկնակի ճեղքով փորձ]]||14800|| ||36 |- |[[:en:Down quark]]||11900||[[D-քվարկ]]||16600|| ||52 |- |[[:en:Albert Einstein]]||208700||[[Ալբերտ Այնշտայն]]||215600|| ||290 |- |[[:en:Electric charge]]||41500||[[Էլեկտրական լիցք]]||13300|| ||115 |- |[[:en:Electric current]]||35000||[[Էլեկտրական հոսանք]]||8600|| ||122 |- |[[:en:Electric field]]||34800||[[Էլեկտրական դաշտ]]||7400|| ||97 |- |[[:en:Electricity]]||87900||[[Էլեկտրականություն]]||7800|| ||182 |- |[[:en:Electromagnetic radiation]]||90400||[[Էլեկտրամագնիսական ճառագայթում]]||11500|| ||108 |- |[[:en:Electromagnetic spectrum]]||47400|| || || ||75 |- |[[:en:Electromagnetism]]||26500||[[Էլեկտրամագնիսականություն]]||15900|| ||105 |- |[[:en:Electron]]||155000||[[Էլեկտրոն]]||2300|| ||161 |- |[[:en:Electronic band structure]]||35800|| || || ||27 |- |[[:en:Elementary charge]]||19500||[[Տարրական էլեկտրական լիցք]]||11600|| ||49 |- |[[:en:Elementary particle]]||36100||[[Տարրական մասնիկներ]]||26000|| ||98 |- |[[:en:Energy]]||57400||[[Էներգիա]]||13200|| ||196 |- |[[:en:Entropy]]||112500||[[Էնտրոպիա]]||4500|| ||91 |- |[[:en:Equinox]]||39800||[[Գիշերահավասար]]||9700|| ||99 |- |[[:en:Experimental physics]]||14300|| || || ||41 |- |[[:en:Enrico Fermi]]||96900||[[Էնրիկո Ֆերմի]]||26600|| ||150 |- |[[:en:Feynman diagram]]||92700|| || || ||42 |- |[[:en:Richard Feynman]]||128300||[[Ռիչարդ Ֆեյնման]]||14400|| ||145 |- |[[:en:Field (physics)]]||33700||[[Դաշտ (ֆիզիկա)]]||6500|| ||58 |- |[[:en:First law of thermodynamics]]||96300||[[Թերմոդինամիկայի առաջին օրենք]]||13600|| ||65 |- |[[:en:First observation of gravitational waves]]||69200|| || || ||22 |- |[[:en:Fluid mechanics]]||20200||[[Հիդրոմեխանիկա]]||6200|| ||76 |- |[[:en:Force]]||91200||[[Ուժ]]||9900|| ||159 |- |[[:en:Friction]]||69500||[[Շփում (ֆիզիկա)]]||31200|| ||86 |- |[[:en:Galileo Galilei]]||132500||[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||64800|| ||243 |- |[[:en:Gas]]||50500||[[Գազ]]||15100|| ||158 |- |[[:en:Gauge theory]]||46400|| || || ||34 |- |[[:en:Carl Friedrich Gauss]]||72200||[[Կառլ Գաուս]]||69500|| ||178 |- |[[:en:Geiger–Marsden experiments]]||35900|| || || ||35 |- |[[:en:Murray Gell-Mann]]||43800||[[Մարի Գել-Ման]]||3200|| ||82 |- |[[:en:General relativity]]||194800||[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||176500|| ||111 |- |[[:en:Geophysics]]||42500|| || || ||88 |- |[[:en:Glossary of physics]]||111300|| || || ||7 |- |[[:en:Gluon]]||24200||[[Գլյուոն]]||14900|| ||77 |- |[[:en:Grand Unified Theory]]||33100|| || || ||36 |- |[[:en:Gravitational wave]]||96600||[[Գրավիտացիոն ալիքներ]]||35200|| ||73 |- |[[:en:Gravity]]||63000||[[Ձգողականություն]]||34200|| ||166 |- |[[:en:William Rowan Hamilton]]||41700||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79 |- |[[:en:Harmonic oscillator]]||34200|| || || ||49 |- |[[:en:Stephen Hawking]]||186600||[[Սթիվեն Հոքինգ]]||22100|| ||185 |- |[[:en:Heat]]||70400||[[Ջերմաքանակ]]||10900|| ||119 |- |[[:en:Werner Heisenberg]]||118700||[[Վերներ Հայզենբերգ]]||8900|| ||126 |- |[[:en:Heliocentrism]]||98900||[[Արևակենտրոն համակարգ]]||11100|| ||79 |- |[[:en:Higgs boson]]||240400||[[Հիգսի բոզոն]]||14000|| ||96 |- |[[:en:Higgs mechanism]]||54300|| || || ||29 |- |[[:en:History of physics]]||117100||[[Ֆիզիկայի պատմություն]]||189400|| ||51 |- |[[:en:Christiaan Huygens]]||134200||[[Քրիստիան Հյույգենս]]||4600|| ||111 |- |[[:en:Hydrogen atom]]||39900|| || || ||35 |- |[[:en:Imperial and US customary measurement systems]]||85300|| || || ||26 |- |[[:en:Inertia]]||25500||[[Իներցիա]]||2100|| ||87 |- |[[:en:Inertial frame of reference]]||66200||[[Իներցիալ հաշվարկման համակարգ]]||9300|| ||52 |- |[[:en:Infrared]]||77700||[[Ինֆրակարմիր ճառագայթներ]]||5300|| ||112 |- |[[:en:International System of Units]]||189400||[[Միավորների միջազգային համակարգ]]||16400|| ||136 |- |[[:en:Introduction to gauge theory]]||31700|| || || ||2 |- |[[:en:Kelvin]]||29100||[[Կելվին (չափման միավոր)]]||3000|| ||120 |- |[[:en:Kilogram]]||65900||[[Կիլոգրամ]]||5200|| ||139 |- |[[:en:Kinematics]]||56400||[[Կինեմատիկա]]||12900|| ||80 |- |[[:en:Kinetic energy]]||36500||[[Կինետիկ էներգիա]]||2000|| ||93 |- |[[:en:Lev Landau]]||35700||[[Լև Լանդաու]]||10800|| ||89 |- |[[:en:Laser]]||99300||[[Լազեր]]||13400|| ||115 |- |[[:en:Laws of thermodynamics]]||20300|| || || ||39 |- |[[:en:Lepton]]||42700||[[Լեպտոն]]||22500|| ||78 |- |[[:en:Light]]||47300||[[Լույս]]||10800|| ||195 |- |[[:en:Liquid]]||37000||[[Հեղուկ]]||2000|| ||130 |- |[[:en:List of baryons]]||58500|| || || ||12 |- |[[:en:List of mesons]]||54200|| || || ||10 |- |[[:en:List of particles]]||31500|| || || ||28 |- |[[:en:List of physical constants]]||18700|| || || ||3 |- |[[:en:List of unsolved problems in physics]]||95300||[[Ֆիզիկայի չլուծված խնդիրների ցանկ]]||7300||այո||29 |- |[[:en:M-theory]]||63300|| || || ||43 |- |[[:en:Magnetic field]]||94200||[[Մագնիսական դաշտ]]||11600||այո||109 |- |[[:en:Magnetism]]||45200||[[Մագնիսականություն]]||9500||այո||89 |- |[[:en:Mass]]||71500||[[Զանգված]]||21600|| ||153 |- |[[:en:Mass–energy equivalence]]||94600||[[Զանգվածի և էներգիայի համարժեքություն]]||8700|| ||77 |- |[[:en:Matter]]||84100||[[Մատերիա (ֆիզիկա)]]||5000|| ||144 |- |[[:en:Matter wave]]||39900||[[Դը Բրոյլի ալիք]]||14400|| ||46 |- |[[:en:Maxwell–Boltzmann distribution]]||35000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40 |- |[[:en:James Clerk Maxwell]]||84300||[[Ջեյմս Մաքսվել]]||171500|| ||142 |- |[[:en:Maxwell's equations]]||82900||[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||8000|| ||78 |- |[[:en:Measurement]]||31800||[[Չափումներ]]||6400||այո||129 |- |[[:en:Mechanics]]||23300||[[Մեխանիկա]]||19300|| ||110 |- |[[:en:Meteorology]]||71300||[[Օդերևութաբանություն]]||5400|| ||152 |- |[[:en:Michelson–Morley experiment]]||89900||[[Մայքելսոնի փորձ]]||4100|| ||51 |- |[[:en:Modern physics]]||5900||[[Ժամանակակից ֆիզիկա]]||1500||այո||40 |- |[[:en:Molecular orbital]]||34000|| || || ||40 |- |[[:en:Molecule]]||25100||[[Մոլեկուլ]]||44100|| ||153 |- |[[:en:Momentum]]||69100||[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||13000|| ||100 |- |[[:en:Motion]]||28600||[[Շարժում (ֆիզիկա)]]||4000|| ||109 |- |[[:en:Muon]]||48200||[[Մյուոն]]||17000|| ||70 |- |[[:en:Nature]]||85800||[[Բնություն]]||104900|| ||205 |- |[[:en:Neutrino]]||137200||[[Նեյտրինո]]||14500|| ||92 |- |[[:en:Neutron]]||100100||[[Նեյտրոն]]||1400|| ||132 |- |[[:en:Isaac Newton]]||140500||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277 |- |[[:en:Newton's law of universal gravitation]]||43000||[[Նյուտոնի դասական ձգողության տեսություն]]||22500|| ||90 |- |[[:en:Newton's laws of motion]]||114600||[[Նյուտոնի օրենքներ]]||4200|| ||113 |- |[[:en:List of Nobel laureates in Physics]]||108700||[[Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ]]||204000|| ||49 |- |[[:en:Nobel Prize in Physics]]||24300||[[Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ]]||5800|| ||104 |- |[[:en:Nuclear fission]]||73800||[[Միջուկի ճեղքում]]||87100|| ||100 |- |[[:en:Nuclear force]]||28100||[[Միջուկային ուժեր]]||3400|| ||44 |- |[[:en:Nuclear physics]]||37100||[[Միջուկային ֆիզիկա]]||10800|| ||99 |- |[[:en:Nucleon]]||33900||[[Նուկլոն]]||1100|| ||80 |- |[[:en:Oil drop experiment]]||24500|| || || ||36 |- |[[:en:J. Robert Oppenheimer]]||142500||[[Ռոբերտ Օպենհեյմեր]]||5100|| ||104 |- |[[:en:Optics]]||108000||[[Օպտիկա]]||14000||այո||119 |- |[[:en:Outline of physics]]||35200|| || || ||14 |- |[[:en:Particle]]||18100|| || || ||54 |- |[[:en:Particle accelerator]]||60200|| || || ||70 |- |[[:en:Particle physics]]||27700||[[Տարրական մասնիկների ֆիզիկա]]||18600|| ||93 |- |[[:en:Pauli exclusion principle]]||25600||[[Պաուլիի սկզբունք]]||24300|| ||67 |- |[[:en:Wolfgang Pauli]]||37600||[[Վոլֆգանգ Պաուլի]]||11800|| ||100 |- |[[:en:Philosophy of physics]]||29000|| || || ||27 |- |[[:en:Photon]]||102000||[[Ֆոտոն]]||113100|| ||112 |- |[[:en:Physical chemistry]]||14600||[[Ֆիզիկական քիմիա]]||7200|| ||105 |- |[[:en:Physical constant]]||24600||[[Ֆիզիկական հաստատուններ]]||19600|| ||65 |- |[[:en:Physical cosmology]]||75800|| || || ||42 |- |[[:en:Physical property]]||6400|| || || ||38 |- |[[:en:Physical quantity]]||17900||[[Ֆիզիկական մեծություն]]||5300||այո||71 |- |[[:en:Physicist]]||18400||[[Ֆիզիկոս]]|| || ||82 |- |[[:en:Physics]]||86900||[[Ֆիզիկա]]||32400|| ||285 |- |[[:en:Planck constant]]||47500||[[Պլանկի հաստատուն]]||27700|| ||78 |- |[[:en:Max Planck]]||54700||[[Մաքս Պլանկ]]||141700|| ||162 |- |[[:en:Plasma (physics)]]||70700||[[Պլազմա (ֆիզիկա)]]||10500|| ||116 |- |[[:en:Potential energy]]||44500||[[Պոտենցիալ էներգիա]]||4600|| ||80 |- |[[:en:Pressure]]||44700||[[Ճնշում]]||5400|| ||107 |- |[[:en:Principal quantum number]]||7900|| || || ||33 |- |[[:en:Proton]]||60700||[[Պրոտոն]]||8000|| ||148 |- |[[:en:Quantum computing]]||96400|| || || ||19 |- |[[:en:Quantum electrodynamics]]||46800||[[Քվանտային էլեկտրադինամիկա]]||4700|| ||58 |- |[[:en:Quantum field theory]]||105500||[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||30100|| ||67 |- |[[:en:Quantum mechanics]]||93100||[[Քվանտային մեխանիկա]]||24900|| ||151 |- |[[:en:Quantum number]]||28000||[[Քվանտային թվեր]]||3700|| ||55 |- |[[:en:Quark]]||78300||[[Քվարկ]]||7200|| ||97 |- |[[:en:Rutherford model]]||10300||[[Ատոմի մոլորակային մոդել]]||7700|| ||42 |- |[[:en:Ernest Rutherford]]||50900||[[Էռնեստ Ռեզերֆորդ]]||40500|| ||157 |- |[[:en:Scalar (physics)]]||7600||[[Սկալյար մեծություն]]||1400||այո||37 |- |[[:en:Schrödinger equation]]||71000||[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||22700|| ||74 |- |[[:en:Erwin Schrödinger]]||55600||[[Էրվին Շրյոդինգեր]]||131400|| ||141 |- |[[:en:Schwarzschild radius]]||21900|| || || ||47 |- |[[:en:Scientific method]]||163100|| || || ||102 |- |[[:en:Second law of thermodynamics]]||91600||[[Ջերմադինամիկայի երկրորդ օրենք]]||5900|| ||65 |- |[[:en:Semiconductor]]||44400||[[Կիսահաղորդիչներ]]||6500|| ||108 |- |[[:en:William Shockley]]||63600||[[Ուիլյամ Շոկլի]]||2600|| ||81 |- |[[:en:SI base unit]]||14400||[[ՄՀ հիմնական միավորներ]]||20200|| ||48 |- |[[:en:Solid]]||40700||[[Պինդ մարմին]]||6800|| ||122 |- |[[:en:Solid angle]]||26900||[[Մարմնային անկյուն]]||1000|| ||45 |- |[[:en:Solid-state physics]]||9500|| || || ||44 |- |[[:en:Sound]]||36900||[[Ձայն]]||17500|| ||165 |- |[[:en:Space]]||34700||[[Տարածություն]]||40500|| ||104 |- |[[:en:Spacetime]]||197700||[[Տարածաժամանակ]]||15800|| ||92 |- |[[:en:Special relativity]]||137600||[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||23900|| ||110 |- |[[:en:Speed]]||19800|| || || ||79 |- |[[:en:Speed of light]]||142500||[[Լույսի արագություն]]||4300|| ||125 |- |[[:en:Spin (physics)]]||65000||[[Սպին]]||29600|| ||76 |- |[[:en:Standard Model]]||56900||[[Ստանդարտ մոդել]]||35400|| ||80 |- |[[:en:Star]]||146500||[[Աստղ]]||24000|| ||242 |- |[[:en:Statistical mechanics]]||37300||[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||4100|| ||63 |- |[[:en:Statistical physics]]||8500||[[Վիճակագրական ֆիզիկա]]||8000|| ||35 |- |[[:en:Stellar evolution]]||49600|| || || ||54 |- |[[:en:Stern–Gerlach experiment]]||25300||[[Շտեռն-Գեռլախի փորձ]]||1900|| ||38 |- |[[:en:String theory]]||125300||[[Լարերի տեսություն]]||39800|| ||67 |- |[[:en:Strong interaction]]||18000||[[Ուժեղ փոխազդեցություն]]||50500|| ||96 |- |[[:en:Subatomic particle]]||24000||[[Ներատոմային մասնիկ]]||8400|| ||78 |- |[[:en:Sun]]||161000||[[Արեգակ]]||34300|| ||321 |- |[[:en:Symmetry (physics)]]||25100||[[Սիմետրիա (ֆիզիկա)]]||4300||այո||25 |- |[[:en:Telescope]]||22300||[[Աստղադիտակ]]||31800|| ||134 |- |[[:en:Temperature]]||100900||[[Ջերմաստիճան]]||39300|| ||144 |- |[[:en:Nikola Tesla]]||151900||[[Նիկոլա Տեսլա]]||166400|| ||192 |- |[[:en:Theoretical physics]]||25800||[[Տեսական ֆիզիկա]]||9200|| ||80 |- |[[:en:Theory of relativity]]||30500||[[Հարաբերականության տեսություն]]||15200|| ||124 |- |[[:en:Thermodynamic temperature]]||102600|| || || ||38 |- |[[:en:Thermodynamics]]||44500||[[Ջերմադինամիկա]]||4300|| ||136 |- |[[:en:Time]]||108100||[[Ժամանակ]]||101300|| ||228 |- |[[:en:Ultraviolet]]||108500||[[Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]||11100|| ||109 |- |[[:en:Uncertainty principle]]||132100||[[Անորոշությունների սկզբունք]]||21500|| ||71 |- |[[:en:Unit of measurement]]||25400||[[Չափման միավորներ]]||4300|| ||90 |- |[[:en:Universe]]||143100||[[Տիեզերք]]||8600||այո||207 |- |[[:en:Up quark]]||12000||[[U-քվարկ]]||16500|| ||54 |- |[[:en:Vacuum]]||67700||[[Վակուում]]||11200|| ||121 |- |[[:en:Velocity]]||17500||[[Արագություն]]||3600|| ||131 |- |[[:en:Visible spectrum]]||20600||[[Տեսանելի ճառագայթում]]||5400|| ||72 |- |[[:en:W and Z bosons]]||38300||[[W- և Z-բոզոններ]]||17900|| ||51 |- |[[:en:Water]]||160000||[[Ջուր]]||13400||այո||301 |- |[[:en:Watt]]||31100||[[Վատտ (չափման միավոր)]]||1400||այո||107 |- |[[:en:Wave]]||53700||[[Ալիքներ]]||15300|| ||114 |- |[[:en:Wave function]]||92100||[[Ալիքային ֆունկցիա]]||37300|| ||56 |- |[[:en:Weak interaction]]||41800||[[Թույլ փոխազդեցություն]]||1600|| ||91 |- |[[:en:Weight]]||34700||[[Կշիռ]]||10700|| ||116 |- |[[:en:Steven Weinberg]]||39900||[[Սթիվեն Վայնբերգ]]||3200|| ||89 |- |[[:en:X-ray]]||101800||[[Ռենտգենյան ճառագայթներ]]||10900||այո||119 |- |[[:en:Yang Chen-Ning]]||26500||[[Չժեննին Յանգ]]||3500|| ||74 |- |[[:en:Zeroth law of thermodynamics]]||21100||[[Թերմոդինամիկայի զրոերորդ օրենք]]||11800|| ||48 |} == [[:en:Category:High-importance physics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:3D rotation group]]||68700|| || || ||13 |- |[[:en:Alexei Abrikosov (physicist)]]||12700||[[Ալեքսեյ Աբրիկոսով]]||31200|| ||77 |- |[[:en:Absolute magnitude]]||47400||[[Բացարձակ աստղային մեծություն]]||4400|| ||70 |- |[[:en:Absolute space and time]]||17700||[[Տարածություն և ժամանակ, Նյուտոնյան տեսություն]]||6300|| ||25 |- |[[:en:Absorption (electromagnetic radiation)]]||8300||[[Լույսի կլանում]]||6300|| ||29 |- |[[:en:Absorption band]]||11300|| || || ||19 |- |[[:en:Accelerometer]]||42100||[[Աքսելերոմետր]]||1600|| ||46 |- |[[:en:Acoustic resonance]]||23100|| || || ||15 |- |[[:en:Outline of acoustics]]||9900|| || || ||1 |- |[[:en:Action (physics)]]||19800||[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||12800|| ||35 |- |[[:en:AdS/CFT correspondence]]||54700|| || || ||20 |- |[[:en:Aerodynamics]]||40700||[[Աերոդինամիկա]]||4300|| ||77 |- |[[:en:Aeronautics]]||22900||[[Օդագնացություն]]||13400|| ||64 |- |[[:en:Jean le Rond d'Alembert]]||29900||[[Ժան Լը Ռոն Դ'Ալամբեր]]||4800|| ||101 |- |[[:en:Zhores Alferov]]||22800||[[Ժորես Ալֆյորով]]||4000|| ||77 |- |[[:en:Hannes Alfvén]]||28700||[[Հանես Ալֆվեն]]||4600|| ||73 |- |[[:en:Alpha decay]]||18800||[[Ալֆա-տրոհում]]||7900|| ||61 |- |[[:en:Alpha Magnetic Spectrometer]]||53800|| || || ||27 |- |[[:en:Alpha particle]]||30000||[[Ալֆա-մասնիկ]]||11200|| ||77 |- |[[:en:Luis Walter Alvarez]]||53000||[[Լուիս Ուոլթեր Ալվարես]]||2700|| ||73 |- |[[:en:American Institute of Physics]]||6900|| || || ||16 |- |[[:en:American Physical Society]]||20900|| || || ||30 |- |[[:en:Amorphous solid]]||14100|| || || ||53 |- |[[:en:Amount of substance]]||26600||[[Նյութի քանակ]]||8700|| ||59 |- |[[:en:Ampere]]||15700||[[Ամպեր (չափման միավոր)]]||1800|| ||113 |- |[[:en:Ampère's circuital law]]||31800|| || || ||58 |- |[[:en:Ampère's force law]]||18000||[[Ամպերի օրենք]]||4900|| ||24 |- |[[:en:Amplitude]]||12900||[[Ամպլիտուդ]]||1100|| ||72 |- |[[:en:Analytical dynamics]]||9300|| || || ||2 |- |[[:en:Carl David Anderson]]||8800||[[Կառլ Անդերսոն]]||1900|| ||76 |- |[[:en:Philip W. Anderson]]||30100||[[Ֆիլիպ Անդերսոն]]||6600|| ||66 |- |[[:en:Angstrom]]||17800||[[Անգստրեմ]]||1100|| ||85 |- |[[:en:Anders Jonas Ångström]]||10100||[[Անդերս Յոնաս Անգստրեմ]]||1800|| ||58 |- |[[:en:Angular displacement]]||14000|| || || ||15 |- |[[:en:Angular frequency]]||7700||[[Անկյունային հաճախություն]]||2700||այո||44 |- |[[:en:Angular momentum operator]]||48000|| || || ||16 |- |[[:en:Annalen der Physik]]||13800|| || || ||30 |- |[[:en:Annus mirabilis papers]]||28400|| || || ||14 |- |[[:en:Anomaly (physics)]]||21700|| || || ||10 |- |[[:en:Antiparticle]]||20100||[[Հակամասնիկներ]]||3000|| ||67 |- |[[:en:Antiproton]]||16300||[[Հակապրոտոն]]||9200|| ||51 |- |[[:en:Apparent magnitude]]||61300||[[Տեսանելի աստղային մեծություն]]||6200|| ||77 |- |[[:en:Edward Victor Appleton]]||22900||[[Էդուարդ Վիկտոր Էփլթոն]]||2200|| ||79 |- |[[:en:Applications of quantum mechanics]]||10600|| || || ||1 |- |[[:en:Applied mechanics]]||22600|| || || ||36 |- |[[:en:Archimedes]]||103900||[[Արքիմեդես]]||92100|| ||220 |- |[[:en:Archimedes' principle]]||23500||[[Արքիմեդի օրենք]]||4100|| ||75 |- |[[:en:Argonne National Laboratory]]||36700|| || || ||18 |- |[[:en:Svante Arrhenius]]||36300||[[Սվանտե Արենիուս]]||4200|| ||96 |- |[[:en:ArXiv]]||23600||[[ArXiv]]||11100|| ||54 |- |[[:en:Arthur Ashkin]]||18200||[[Արթուր Էշկին]]||8100|| ||62 |- |[[:en:Astronomia nova]]||28400|| || || ||23 |- |[[:en:Astronomical spectroscopy]]||48400|| || || ||31 |- |[[:en:Astroparticle physics]]||12400|| || || ||19 |- |[[:en:Atacama Large Millimeter Array]]||43500|| || || ||45 |- |[[:en:John Vincent Atanasoff]]||29000||[[Ջոն Աթանասով]]||4400|| ||44 |- |[[:en:Atmosphere]]||17600||[[Մթնոլորտ]]||15000|| ||123 |- |[[:en:Atmospheric science]]||13700||[[Մթնոլորտի գիտություն]]||23300|| ||38 |- |[[:en:Atomic clock]]||133500||[[Ատոմային ժամացույց]]||3400|| ||66 |- |[[:en:Atomic force microscopy]]||76200||[[Ատոմական ուժային մանրադիտակ]]||3700||այո||45 |- |[[:en:Atomic number]]||14000||[[Ատոմական համար]]||2100|| ||128 |- |[[:en:Atomic orbital]]||82700||[[Ատոմային օրբիտալ]]||4900|| ||73 |- |[[:en:Avogadro's law]]||10600||[[Ավոգադրոյի օրենք]]||8800|| ||66 |- |[[:en:B Reactor]]||23900|| || || ||9 |- |[[:en:Ballistics]]||21700||[[Ձգաբանություն]]||2100|| ||64 |- |[[:en:Band gap]]||22300|| || || ||27 |- |[[:en:Charles Glover Barkla]]||10000||[[Չարլզ Գլովեր Բարկլա]]||3600|| ||73 |- |[[:en:Barn (unit)]]||13200||[[Բառն]]||3100|| ||40 |- |[[:en:Baryon]]||29700||[[Բարիոն]]||1800|| ||74 |- |[[:en:Baryon asymmetry]]||19000|| || || ||18 |- |[[:en:Baryon number]]||7400|| || || ||37 |- |[[:en:Nikolay Basov]]||9600||[[Նիկոլայ Բասով]]||5900|| ||70 |- |[[:en:Henri Becquerel]]||22100||[[Անրի Բեքերել]]||3500|| ||103 |- |[[:en:Georg Bednorz]]||7300||[[Գեորգ Բեդնորց]]||7300|| ||66 |- |[[:en:Beer–Lambert law]]||22200|| || || ||38 |- |[[:en:Bell test]]||47000|| || || ||10 |- |[[:en:Alexander Graham Bell]]||142100||[[Ալեքսանդր Բելլ]]||11700|| ||145 |- |[[:en:John Stewart Bell]]||33300|| || || ||43 |- |[[:en:Bell's theorem]]||92500|| || || ||30 |- |[[:en:Berman flow]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Bernoulli's principle]]||75400||[[Բեռնուլիի հավասարում]]||2300|| ||63 |- |[[:en:Michael Berry (physicist)]]||11200|| || || ||20 |- |[[:en:Beta decay]]||59100||[[Բետա-տրոհում]]||19800|| ||68 |- |[[:en:Beta particle]]||13300||[[Բետա-մասնիկներ]]||8600|| ||73 |- |[[:en:Hans Bethe]]||66200||[[Հանս Բետե]]||17000|| ||85 |- |[[:en:Big Bang nucleosynthesis]]||33800|| || || ||35 |- |[[:en:Binding energy]]||14400||[[Կապի էներգիա]]||1800|| ||35 |- |[[:en:Gerd Binnig]]||9500||[[Գերդ Բինինգ]]||5800|| ||69 |- |[[:en:Biological thermodynamics]]||13800|| || || ||9 |- |[[:en:Biot–Savart law]]||20100||[[Բիո-Սավար-Լապլասի օրենք]]||17300|| ||63 |- |[[:en:Kristian Birkeland]]||18800|| || || ||30 |- |[[:en:BKS theory]]||16900|| || || ||1 |- |[[:en:Joseph Black]]||20600||[[Ջոզեֆ Բլեք]]||6300|| ||59 |- |[[:en:Patrick Blackett]]||27400||[[Պատրիկ Բլեկետ]]||3100|| ||68 |- |[[:en:Felix Bloch]]||15800||[[Ֆելիքս Բլոխ]]||5900|| ||73 |- |[[:en:Nicolaas Bloembergen]]||27100||[[Նիկոլաս Բլոմբերգեն]]||4600|| ||70 |- |[[:en:Hendrik Wade Bode]]||47600|| || || ||20 |- |[[:en:Nikolay Bogolyubov]]||37600||[[Նիկոլայ Բոգոլյուբով]]||6600|| ||40 |- |[[:en:Bohr magneton]]||9000||[[Բորի մագնետոն]]||12600|| ||35 |- |[[:en:Bohr model]]||63700||[[Բորի մոդել]]||14500|| ||71 |- |[[:en:Bohr radius]]||7100|| || || ||40 |- |[[:en:Aage Bohr]]||23300||[[Օգե Բոր]]||8200|| ||72 |- |[[:en:Boiling point]]||18300||[[Եռման ջերմաստիճան]]||6500|| ||88 |- |[[:en:Boiling water reactor]]||53300|| || || ||33 |- |[[:en:Boltzmann distribution]]||19200|| || || ||26 |- |[[:en:Boltzmann equation]]||36000||[[Բոլցմանի հավասարում]]||16000|| ||25 |- |[[:en:Boltzmann factor]]||100|| || || ||26 |- |[[:en:Boltzmann's entropy formula]]||10800|| || || ||16 |- |[[:en:Bonding in solids]]||12300|| || || ||7 |- |[[:en:Born rule]]||14900|| || || ||16 |- |[[:en:Max Born]]||63700||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108 |- |[[:en:Bose–Einstein condensate]]||77700||[[Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատ]]||25100|| ||60 |- |[[:en:Bose–Einstein statistics]]||38300||[[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն]]||10000|| ||49 |- |[[:en:Satyendra Nath Bose]]||32400||[[Շատենդրանաթ Բոզե]]||4100|| ||74 |- |[[:en:Walther Bothe]]||33800||[[Վալտեր Բոթե]]||4500|| ||69 |- |[[:en:Bottom quark]]||10400||[[B-քվարկ]]||9700|| ||46 |- |[[:en:Bound state]]||13200|| || || ||12 |- |[[:en:Boundary layer]]||47000||[[Սահմանային շերտ]]||1500|| ||30 |- |[[:en:Willard Boyle]]||11900||[[Վիլլարդ Բոյլ]]||2700|| ||62 |- |[[:en:Bra–ket notation]]||43300|| || || ||40 |- |[[:en:William Henry Bragg]]||31000||[[Ուիլյամ Հենրի Բրեգ]]||1900|| ||95 |- |[[:en:Lawrence Bragg]]||33500||[[Ուիլյամ Լորենս Բրեգ]]||2600|| ||82 |- |[[:en:Walter Houser Brattain]]||27100||[[Վոլտր Բրատեյն]]||8200|| ||72 |- |[[:en:Karl Ferdinand Braun]]||13600||[[Ֆերդինանդ Բրաուն]]||3000|| ||90 |- |[[:en:Auguste Bravais]]||4900||[[Օգյուստ Բրավե]]||3200|| ||36 |- |[[:en:Percy Williams Bridgman]]||18600||[[Պերսի Ուիլյամս Բրիջմեն]]||4500|| ||73 |- |[[:en:Brillouin zone]]||10600|| || || ||22 |- |[[:en:Bertram Brockhouse]]||7300||[[Բերթրամ Բրոքհաուզ]]||5600|| ||59 |- |[[:en:Louis de Broglie]]||33500||[[Լուի դը Բրոյլ]]||4300|| ||91 |- |[[:en:Brookhaven National Laboratory]]||27800|| || || ||32 |- |[[:en:Robert Brout]]||8000|| || || ||24 |- |[[:en:Brownian motion]]||52700||[[Բրոունյան շարժում]]||9900|| ||68 |- |[[:en:Buoyancy]]||28100|| || || ||56 |- |[[:en:Calorimeter (particle physics)]]||3700||[[Իոնացման կալորիմետր]]||2700|| ||14 |- |[[:en:Calorimetric Electron Telescope]]||8000|| || || ||5 |- |[[:en:Canonical ensemble]]||23500|| || || ||17 |- |[[:en:Carbon nanotube]]||121000||[[Ածխածնային նանոխողովակներ]]||12100|| ||55 |- |[[:en:Carnot heat engine]]||20600|| || || ||19 |- |[[:en:Cathode]]||24000||[[Կատոդ (այլ կիրառումներ)]]||1500|| ||65 |- |[[:en:Cauchy stress tensor]]||57300||[[Լարումների թենզոր]]||6100|| ||19 |- |[[:en:Causality]]||87700|| || || ||66 |- |[[:en:Celestial mechanics]]||17100||[[Երկնային մեխանիկա]]||11400|| ||58 |- |[[:en:Center of mass]]||34900||[[Զանգվածների կենտրոն]]||11100|| ||54 |- |[[:en:Centimetre]]||4300||[[Սանտիմետր]]||800|| ||94 |- |[[:en:Central force]]||4800|| || || ||29 |- |[[:en:Centrifugal force]]||41300||[[Կենտրոնախույս ուժ]]||1500|| ||68 |- |[[:en:Centripetal force]]||53800||[[Կենտրոնաձիգ ուժ]]||1500|| ||68 |- |[[:en:James Chadwick]]||64400||[[Ջեյմս Չադվիկ]]||3300|| ||93 |- |[[:en:Chain reaction]]||17300||[[Շղթայական ռեակցիաներ]]||13500|| ||47 |- |[[:en:Owen Chamberlain]]||8400||[[Օուեն Չեմբեռլեն]]||2200|| ||65 |- |[[:en:Subrahmanyan Chandrasekhar]]||57500||[[Սուբռահմանյան Չանդրասեկհար]]||4300|| ||84 |- |[[:en:Charge density]]||22800||[[Լիցքի խտություն]]||2900|| ||33 |- |[[:en:Charm quark]]||7600||[[C-քվարկ]]||9600|| ||49 |- |[[:en:Georges Charpak]]||14700||[[Ժորժ Շարպակ]]||10800|| ||73 |- |[[:en:Chemical physics]]||4700|| || || ||27 |- |[[:en:Cherenkov radiation]]||35200||[[Վավիլով-Չերենկովի էֆեկտ]]||6600|| ||57 |- |[[:en:Pavel Cherenkov]]||6200||[[Պավել Չերենկով]]||3500|| ||72 |- |[[:en:Chiral media]]||29900|| || || ||1 |- |[[:en:Chirality]]||31100|| || || ||14 |- |[[:en:Chronology of the universe]]||139500||[[Տիեզերքի ժամանակագրություն]]||13000|| ||31 |- |[[:en:Steven Chu]]||47100||[[Սթիվեն Չու]]||8600|| ||71 |- |[[:en:Circular motion]]||31600|| || || ||46 |- |[[:en:Circular polarization]]||37700|| || || ||9 |- |[[:en:Circulation (physics)]]||7700|| || || ||11 |- |[[:en:Benoît Paul Émile Clapeyron]]||7100||[[Բենուա Պոլ Էմիլ Կլապեյրոն]]||2000|| ||49 |- |[[:en:Classical field theory]]||27700||[[Դաշտի դասական տեսություն]]||9800|| ||22 |- |[[:en:Classical limit]]||12400|| || || ||7 |- |[[:en:Classical unified field theories]]||15800|| || || ||7 |- |[[:en:Rudolf Clausius]]||16900||[[Ռուդոլֆ Կլաուզիուս]]||9000|| ||74 |- |[[:en:Closed system]]||7000|| || || ||32 |- |[[:en:CNO cycle]]||35500|| || || ||44 |- |[[:en:COBRA Experiment]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Cockcroft–Walton generator]]||10900|| || || ||18 |- |[[:en:John Cockcroft]]||47400||[[Ջոն Կոկրոֆտ]]||2300|| ||73 |- |[[:en:Claude Cohen-Tannoudji]]||12300||[[Կլոդ Կոեն-Թուննիջի]]||7400|| ||64 |- |[[:en:Samuel T. Cohen]]||23900|| || || ||19 |- |[[:en:Coherence (physics)]]||30100||[[Կոհերենտություն]]||5100|| ||43 |- |[[:en:Coherence (units of measurement)]]||20700|| || || ||2 |- |[[:en:Cold fusion]]||146000|| || || ||34 |- |[[:en:Collider Detector at Fermilab]]||25300|| || || ||9 |- |[[:en:Colloid]]||44100||[[Կոլոիդների համակարգեր]]||8900|| ||67 |- |[[:en:Combustion]]||49700||[[Այրում (երևույթ)]]||81000|| ||84 |- |[[:en:Communicating vessels]]||2900||[[Հաղորդակից անոթներ]]||1300|| ||32 |- |[[:en:Compton Gamma Ray Observatory]]||19700|| || || ||34 |- |[[:en:Compton wavelength]]||11800|| || || ||22 |- |[[:en:Arthur Compton]]||37200||[[Արթուր Քոմփթոն]]||2800|| ||82 |- |[[:en:Karl Taylor Compton]]||16100|| || || ||19 |- |[[:en:Computational fluid dynamics]]||66200|| || || ||33 |- |[[:en:Computational science]]||33200|| || || ||27 |- |[[:en:Conformal field theory]]||40800|| || || ||17 |- |[[:en:Conservation of mass]]||24900||[[Զանգվածի պահպանման օրենք]]||2800||այո||67 |- |[[:en:Conservative force]]||11200|| || || ||38 |- |[[:en:Constant of motion]]||9700|| || || ||13 |- |[[:en:Contact mechanics]]||66800||[[Կոնտակտային լարումներ]]||3600|| ||18 |- |[[:en:Convection]]||54100||[[Կոնվեկցիա]]||4300|| ||69 |- |[[:en:Cooper pair]]||9900|| || || ||28 |- |[[:en:Leon Cooper]]||9700||[[Լեոն Կուպեր]]||1900|| ||69 |- |[[:en:Nicolaus Copernicus]]||157300||[[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս]]||28000|| ||193 |- |[[:en:Coriolis force]]||82300||[[Կորիոլիսի ուժ]]||2300|| ||73 |- |[[:en:Allan MacLeod Cormack]]||5700|| || || ||51 |- |[[:en:Eric Allin Cornell]]||9300|| || || ||60 |- |[[:en:Correspondence principle]]||19900||[[Համապատասխանության սկզբունք]]||13900|| ||30 |- |[[:en:Cosmic Background Explorer]]||33700|| || || ||32 |- |[[:en:Cosmic microwave background]]||107000||[[Մնացորդային ճառագայթում]]||19200|| ||76 |- |[[:en:Cosmic ray]]||94700||[[Տիեզերական ճառագայթներ]]||5400|| ||84 |- |[[:en:Cosmic variance]]||7800|| || || ||3 |- |[[:en:Cosmological principle]]||28100||[[Կոսմոլոգիական սկզբունք]]||20100|| ||36 |- |[[:en:Cosmos]]||35500||[[Տիեզերք (փիլիսոփայություն)]]||9300|| ||56 |- |[[:en:Coulomb]]||7900||[[Կուլոն (չափման միավոր)]]||600||այո||90 |- |[[:en:Cowan–Reines neutrino experiment]]||13500|| || || ||11 |- |[[:en:Clyde Cowan]]||9000|| || || ||23 |- |[[:en:CP violation]]||34400|| || || ||25 |- |[[:en:CPT symmetry]]||11500||[[Լյուդերս-Պաուլիի թեորեմ]]||5700|| ||28 |- |[[:en:Critical mass]]||19500||[[Կրիտիկական զանգված]]||600|| ||49 |- |[[:en:Critical point (thermodynamics)]]||21200||[[Կրիտիկական կետ]]||1000|| ||60 |- |[[:en:James Cronin]]||15500||[[Ջեյմս Կրոնին]]||11600|| ||63 |- |[[:en:Cross section (physics)]]||37200||[[Էֆեկտիվ լայնական կտրվածք]]||2200|| ||35 |- |[[:en:Crystal]]||29800||[[Բյուրեղ]]||6700|| ||104 |- |[[:en:Crystal structure]]||47900||[[Բյուրեղային կառուցվածք]]||5700|| ||61 |- |[[:en:Crystallization]]||30700||[[Բյուրեղացում]]||3300|| ||57 |- |[[:en:Crystallography]]||25600||[[Բյուրեղագիտություն]]||3900|| ||82 |- |[[:en:Curie temperature]]||46300||[[Կյուրիի ջերմաստիճան]]||2100|| ||48 |- |[[:en:Pierre Curie]]||33000||[[Պիեռ Կյուրի]]||3500|| ||117 |- |[[:en:Curved mirror]]||17700|| || || ||29 |- |[[:en:Cyclic model]]||13400|| || || ||19 |- |[[:en:Cyclotron radiation]]||5900|| || || ||12 |- |[[:en:D-brane]]||22300|| || || ||17 |- |[[:en:D'Alembert's principle]]||11600||[[Դ'Ալամբերի սկզբունք]]||1600|| ||29 |- |[[:en:Gustaf Dalén]]||9500||[[Նիլս Դալեն]]||1900|| ||77 |- |[[:en:Dalton (unit)]]||34000||[[Զանգվածի ատոմական միավոր]]||3400|| ||75 |- |[[:en:Dark energy]]||80300||[[Մութ էներգիա]]||2400||այո||72 |- |[[:en:Data analysis]]||84400|| || || ||37 |- |[[:en:Data science]]||17000||[[Տվյալների գիտություն]]||39200|| ||43 |- |[[:en:Raymond Davis Jr.]]||11400||[[Ռայմոնդ Դեյվիս]]||4000|| ||60 |- |[[:en:Clinton Davisson]]||8100||[[Քլինտոն Դևիսոն]]||2100|| ||77 |- |[[:en:John M. Dawson]]||9000|| || || ||5 |- |[[:en:Daylight]]||5000|| || || ||44 |- |[[:en:De revolutionibus orbium coelestium]]||40200|| || || ||34 |- |[[:en:Debye length]]||19400|| || || ||22 |- |[[:en:Peter Debye]]||36300||[[Պետեր Դեբայ]]||4200|| ||76 |- |[[:en:Decay energy]]||4600|| || || ||30 |- |[[:en:Decay product]]||3400|| || || ||32 |- |[[:en:Decibel]]||76500||[[Դեցիբել]]||2800|| ||66 |- |[[:en:Defining equation (physics)]]||32700|| || || ||3 |- |[[:en:Deformation (engineering)]]||16600|| || || ||11 |- |[[:en:Degenerate energy levels]]||39300|| || || ||21 |- |[[:en:Hans Georg Dehmelt]]||9400||[[Հանս Գեորգ Դեմելտ]]||3100|| ||59 |- |[[:en:Delta potential]]||16800|| || || ||8 |- |[[:en:Density]]||33200||[[Խտություն]]||10200|| ||119 |- |[[:en:Density functional theory]]||73500|| || || ||28 |- |[[:en:Density of states]]||37000|| || || ||18 |- |[[:en:Deposition (phase transition)]]||3200|| || || ||38 |- |[[:en:DESY]]||28400|| || || ||24 |- |[[:en:Determinism]]||84200||[[Դետերմինիզմ]]||3700|| ||72 |- |[[:en:Deterministic simulation]]||8500|| || || ||2 |- |[[:en:Detonation]]||16700||[[Դետոնացում]]||3100|| ||32 |- |[[:en:James Dewar]]||18400||[[Ջեյմս Դյուար]]||2300|| ||57 |- |[[:en:Diamagnetism]]||20400||[[Դիամագնիսականություն]]||8700|| ||55 |- |[[:en:Dielectric]]||37100||[[Դիէլեկտրիկներ]]||11800|| ||59 |- |[[:en:Diffraction grating]]||46100||[[Դիֆրակցիոն ցանց]]||9700|| ||38 |- |[[:en:Diffuse sky radiation]]||19000|| || || ||17 |- |[[:en:Diffusion]]||58200||[[Դիֆուզիա]]||9200|| ||81 |- |[[:en:Diffusion equation]]||6700|| || || ||17 |- |[[:en:Dimensional analysis]]||95100||[[Չափայնություն]]||1700|| ||34 |- |[[:en:Diode]]||65100||[[Դիոդ]]||3700|| ||120 |- |[[:en:Dirac delta function]]||89400|| || || ||47 |- |[[:en:Dirac equation]]||74900||[[Դիրակի հավասարում]]||2100|| ||46 |- |[[:en:Discovery of nuclear fission]]||97900|| || || ||5 |- |[[:en:Dispersion (optics)]]||34100||[[Լույսի դիսպերսիա]]||6200|| ||62 |- |[[:en:Dispersion (water waves)]]||30700|| || || ||4 |- |[[:en:Dispersive prism]]||13400|| || || ||9 |- |[[:en:Displacement (geometry)]]||4700|| || || ||53 |- |[[:en:Displacement current]]||28900|| || || ||33 |- |[[:en:Distance]]||25700||[[Հեռավորություն (երկրաչափություն)]]||43000|| ||104 |- |[[:en:Distance modulus]]||6700|| || || ||18 |- |[[:en:Divergence]]||31500||[[Տարամիտություն]]||8300|| ||51 |- |[[:en:Divergence theorem]]||45800||[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||5400|| ||34 |- |[[:en:Doping (semiconductor)]]||34500|| || || ||36 |- |[[:en:Doppler cooling]]||18300|| || || ||7 |- |[[:en:Drag (physics)]]||41900||[[Ճակատային դիմադրություն]]||10600|| ||50 |- |[[:en:Ductility]]||24600|| || || ||51 |- |[[:en:Dye-sensitized solar cell]]||75500|| || || ||22 |- |[[:en:Dynamics (mechanics)]]||6500||[[Դինամիկա (մեխանիկա)]]||9300|| ||81 |- |[[:en:Freeman Dyson]]||82900||[[Ֆրիմեն Դայսոն]]||10900|| ||65 |- |[[:en:Eddington number]]||7000|| || || ||8 |- |[[:en:Arthur Eddington]]||53000||[[Արթուր Էդինգտոն]]||2900|| ||70 |- |[[:en:Effusion]]||7700|| || || ||23 |- |[[:en:Ehrenfest theorem]]||17300|| || || ||27 |- |[[:en:Paul Ehrenfest]]||22600||[[Պաուլ Էրենֆեստ]]||137100|| ||45 |- |[[:en:Eightfold way (physics)]]||19100|| || || ||15 |- |[[:en:Einstein coefficients]]||25600|| || || ||8 |- |[[:en:Einstein field equations]]||35200||[[Այնշտայնի դաշտի հավասարումներ]]||41100|| ||49 |- |[[:en:Einstein notation]]||14000|| || || ||30 |- |[[:en:Artur Ekert]]||14000|| || || ||14 |- |[[:en:Elastic collision]]||24100|| || || ||26 |- |[[:en:Elastic scattering]]||4100|| || || ||10 |- |[[:en:Elasticity (physics)]]||19600||[[Առաձգականություն]]||1800|| ||65 |- |[[:en:Electric battery]]||67300|| || || ||101 |- |[[:en:Electric dipole spin resonance]]||22000|| || || ||1 |- |[[:en:Electric displacement field]]||11800|| || || ||35 |- |[[:en:Electric flux]]||4700|| || || ||46 |- |[[:en:Electric generator]]||31400||[[Էլեկտրական գեներատոր]]||8400|| ||78 |- |[[:en:Electric heating]]||25600|| || || ||26 |- |[[:en:Electric motor]]||119200||[[Էլեկտրական շարժիչ]]||3500|| ||90 |- |[[:en:Electric potential]]||17800|| || || ||66 |- |[[:en:Electric potential energy]]||21800|| || || ||23 |- |[[:en:Electric power]]||16700||[[Էլեկտրական հզորություն]]||800|| ||67 |- |[[:en:Electric susceptibility]]||11700|| || || ||26 |- |[[:en:Electrical impedance]]||30800||[[Էլեկտրական իմպեդանս]]||6900|| ||62 |- |[[:en:Electrical resistivity and conductivity]]||71500|| || || ||16 |- |[[:en:Electromagnetic field]]||30100||[[Էլեկտրամագնիսական դաշտ]]||11000|| ||74 |- |[[:en:Electromagnetic induction]]||25900||[[Էլեկտրամագնիսական ինդուկցիա]]||9400|| ||74 |- |[[:en:Electromagnetic wave equation]]||21900|| || || ||17 |- |[[:en:Electromotive force]]||52300||[[Էլեկտրաշարժ ուժ]]||3000|| ||64 |- |[[:en:Electron configuration]]||60500|| || || ||68 |- |[[:en:Electron diffraction]]||43300||[[Էլեկտրոնների դիֆրակցիա]]||12500|| ||29 |- |[[:en:Electron hole]]||14300|| || || ||38 |- |[[:en:Electron microscope]]||57000||[[Էլեկտրոնային մանրադիտակ]]||8900|| ||74 |- |[[:en:Electron neutrino]]||9900||[[Էլեկտրոնային նեյտրինո]]||8500|| ||33 |- |[[:en:Electron shell]]||28800|| || || ||60 |- |[[:en:Electron-beam lithography]]||33500|| || || ||19 |- |[[:en:Electron–positron annihilation]]||6900|| || || ||17 |- |[[:en:Electrospray ionization]]||44100|| || || ||12 |- |[[:en:Electrostatic generator]]||36400|| || || ||21 |- |[[:en:Electrostatic induction]]||17900|| || || ||42 |- |[[:en:Electrostatics]]||33700||[[Էլեկտրաստատիկա]]||8900|| ||79 |- |[[:en:Electroweak interaction]]||22900||[[Էլեկտրաթույլ փոխազդեցություն]]||11400|| ||42 |- |[[:en:George F. R. Ellis]]||15800||[[Ջորջ Էլլիս]]||9300|| ||20 |- |[[:en:Embodied energy]]||28400|| || || ||11 |- |[[:en:Emission spectrum]]||22900|| || || ||48 |- |[[:en:Endothermic process]]||6500|| || || ||16 |- |[[:en:Energy conversion efficiency]]||29700||[[Օգտակար գործողության գործակից]]||3300|| ||41 |- |[[:en:Energy density]]||59200|| || || ||27 |- |[[:en:Energy level]]||22900|| || || ||42 |- |[[:en:Ensemble (mathematical physics)]]||24500|| || || ||20 |- |[[:en:Ensemble interpretation]]||52100|| || || ||8 |- |[[:en:Enthalpy]]||43800||[[Էնտալպիա]]||15400|| ||71 |- |[[:en:Entropy (classical thermodynamics)]]||16700||[[Էնտրոպիա (թերմոդինամիկա)]]||12400|| ||5 |- |[[:en:Entropy (energy dispersal)]]||20100|| || || ||1 |- |[[:en:Entropy (order and disorder)]]||23900|| || || ||1 |- |[[:en:Entropy (statistical thermodynamics)]]||18300|| || || ||10 |- |[[:en:Entropy as an arrow of time]]||34100|| || || ||4 |- |[[:en:Entropy of mixing]]||30900|| || || ||7 |- |[[:en:Environmental impact of wind power]]||133500|| || || ||7 |- |[[:en:Equation of state]]||37300||[[Վիճակի հավասարումներ]]||42300|| ||47 |- |[[:en:Equations for a falling body]]||12100|| || || ||11 |- |[[:en:Equilibrium thermodynamics]]||3300|| || || ||6 |- |[[:en:Equipartition theorem]]||92400|| || || ||25 |- |[[:en:Equipotential]]||5100|| || || ||10 |- |[[:en:Equivalence principle]]||60800||[[Համարժեքության սկզբունք]]||15700|| ||44 |- |[[:en:Leo Esaki]]||13200||[[Լեո Էսակի]]||3100|| ||67 |- |[[:en:Escape velocity]]||27400||[[Երկրորդ տիեզերական արագություն]]||3200||այո||71 |- |[[:en:Euclidean vector]]||61400|| || || ||91 |- |[[:en:Euler equations (fluid dynamics)]]||77400|| || || ||22 |- |[[:en:Leonhard Euler]]||97000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173 |- |[[:en:Event horizon]]||25900||[[Իրադարձությունների հորիզոն]]||10200|| ||68 |- |[[:en:Exchange symmetry]]||100|| || || ||24 |- |[[:en:Excited state]]||8400||[[Գրգռում (ֆիզիկա)]]||3900|| ||38 |- |[[:en:Exoplanet]]||140700||[[Էկզոմոլորակ]]||30700|| ||99 |- |[[:en:Exothermic process]]||7400|| || || ||18 |- |[[:en:Expansion of the universe]]||67000||[[Տիեզերքի ընդլայնում]]||9300|| ||42 |- |[[:en:Expectation value (quantum mechanics)]]||13100|| || || ||6 |- |[[:en:Farad]]||13900||[[Ֆարադ]]||1300||այո||75 |- |[[:en:Faraday effect]]||24000||[[Ֆարադեյի երևույթ]]||1400|| ||33 |- |[[:en:Michael Faraday]]||66100||[[Մայքլ Ֆարադեյ]]||22600|| ||162 |- |[[:en:Faster-than-light neutrino anomaly]]||59600|| || || ||3 |- |[[:en:Fermat's principle]]||59600||[[Ֆերմայի սկզբունք]]||2100|| ||41 |- |[[:en:Fermi level]]||23900|| || || ||16 |- |[[:en:Fermi surface]]||11700|| || || ||13 |- |[[:en:Fermi–Dirac statistics]]||30800||[[Ֆերմի-Դիրակի վիճակագրություն]]||18500|| ||43 |- |[[:en:Fermi's golden rule]]||27700|| || || ||20 |- |[[:en:Fermilab]]||62800|| || || ||40 |- |[[:en:Fermion]]||7100||[[Ֆերմիոն]]||5400||այո||90 |- |[[:en:Ferromagnetism]]||31800||[[Ֆեռոմագնիսականություն]]||8000|| ||61 |- |[[:en:Albert Fert]]||10500||[[Ալբեր Ֆերտ]]||4900|| ||72 |- |[[:en:Fictitious force]]||63100||[[Իներցիայի ուժ]]||1000|| ||38 |- |[[:en:Fine structure]]||17200|| || || ||27 |- |[[:en:Fine-structure constant]]||60600||[[Նուրբ կառուցվածքի հաստատուն]]||20300|| ||43 |- |[[:en:Val Logsdon Fitch]]||20000||[[Վալ Ֆիտչ]]||5400|| ||60 |- |[[:en:Fizeau–Foucault apparatus]]||27600|| || || ||12 |- |[[:en:Flame]]||21300|| || || ||69 |- |[[:en:Flavour (particle physics)]]||24500|| || || ||32 |- |[[:en:Flight]]||35000||[[Սավառնում]]||1300|| ||69 |- |[[:en:Flow visualization]]||5600|| || || ||5 |- |[[:en:Fluctuation theorem]]||23200|| || || ||7 |- |[[:en:Fluctuation-dissipation theorem]]||28700|| || || ||11 |- |[[:en:Fluid]]||9400|| || || ||71 |- |[[:en:Fluid dynamics]]||35500|| || || ||51 |- |[[:en:Fluorescence]]||92100||[[Ֆլուորեսցենցիա]]||11000||այո||62 |- |[[:en:Flux]]||29000||[[Վեկտորական դաշտի հոսք]]||2000|| ||41 |- |[[:en:Focal length]]||15700|| || || ||52 |- |[[:en:Focus (optics)]]||4200||[[Կիզակետ]]||1000|| ||53 |- |[[:en:Force carrier]]||6000|| || || ||15 |- |[[:en:Foucault pendulum]]||32800||[[Ֆուկոյի ճոճանակ]]||4500||այո||64 |- |[[:en:Léon Foucault]]||13400||[[Լեոն Ֆուկո]]||3000|| ||76 |- |[[:en:Four-momentum]]||20200|| || || ||23 |- |[[:en:Four-vector]]||46700|| || || ||29 |- |[[:en:Fourier optics]]||74400|| || || ||15 |- |[[:en:William Alfred Fowler]]||18000||[[Ուիլյամ Ալֆրեդ Ֆաուլեր]]||3000|| ||66 |- |[[:en:Franck–Hertz experiment]]||33200||[[Ֆրանկ-Հերցի փորձ]]||5700||այո||34 |- |[[:en:James Franck]]||34700||[[Ջեյմս Ֆրանկ]]||3500|| ||80 |- |[[:en:Ilya Frank]]||7100||[[Իլյա Ֆրանկ]]||4100|| ||67 |- |[[:en:Rosalind Franklin]]||144400||[[Ռոզալինդ Ֆրանկլին]]||4800|| ||91 |- |[[:en:Franklin's electrostatic machine]]||27500|| || || ||3 |- |[[:en:Fraunhofer diffraction]]||23100|| || || ||20 |- |[[:en:Fraunhofer lines]]||11100||[[Ֆրաունհոֆերյան գծեր]]||1400|| ||44 |- |[[:en:Joseph von Fraunhofer]]||21500|| || || ||66 |- |[[:en:Free body diagram]]||14100|| || || ||19 |- |[[:en:Freezing]]||13500|| || || ||59 |- |[[:en:Frequency]]||20900||[[Հաճախություն]]||9000|| ||119 |- |[[:en:Fresnel equations]]||69600|| || || ||24 |- |[[:en:Augustin-Jean Fresnel]]||207400||[[Օգյուստեն Ֆրենել]]||2200|| ||68 |- |[[:en:Jerome Isaac Friedman]]||9400||[[Ջերոմ Այզեկ Ֆրիդման]]||2100|| ||63 |- |[[:en:Friedmann equations]]||22500||[[Ֆրիդմանի հավասարումներ]]||11400|| ||31 |- |[[:en:Functional integration]]||9100|| || || ||4 |- |[[:en:Fundamental interaction]]||40900||[[Հիմնարար փոխազդեցություններ]]||12100|| ||72 |- |[[:en:Fundamental thermodynamic relation]]||14300|| || || ||9 |- |[[:en:Fusibility]]||2200|| || || ||7 |- |[[:en:Fusion power]]||170900||[[Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզ]]||16700|| ||36 |- |[[:en:Dennis Gabor]]||21400||[[Դենիս Գաբոր]]||2300|| ||82 |- |[[:en:Galaxy formation and evolution]]||25600|| || || ||29 |- |[[:en:Galilean invariance]]||9400|| || || ||21 |- |[[:en:Galilean transformation]]||17600||[[Գալիլեյի ձևափոխություններ]]||8100|| ||41 |- |[[:en:Gamma ray]]||56000||[[Գամմա ճառագայթներ]]||7100|| ||94 |- |[[:en:Gamma-ray burst]]||100600|| || || ||53 |- |[[:en:George Gamow]]||38800|| || || ||59 |- |[[:en:Crispin Gardiner]]||20100|| || || ||3 |- |[[:en:Gas laws]]||8900|| || || ||30 |- |[[:en:Gauge boson]]||6100||[[Տրամաչափային բոզոն]]||6500|| ||57 |- |[[:en:Gauss's law]]||28000||[[Գաուսի օրենք]]||6700||այո||71 |- |[[:en:Gay-Lussac's law]]||14000||[[Գեյ-Լյուսակի օրենք]]||5000|| ||45 |- |[[:en:Geiger counter]]||21900|| || || ||62 |- |[[:en:Geiger–Müller tube]]||32200|| || || ||11 |- |[[:en:Andre Geim]]||46500||[[Անդրեյ Գեյմ]]||25700|| ||67 |- |[[:en:General covariance]]||6000|| || || ||14 |- |[[:en:Generalized coordinates]]||27900||[[Ընդհանրացված կոորդինատներ]]||1900|| ||25 |- |[[:en:Generator (mathematics)]]||5400|| || || ||9 |- |[[:en:Pierre-Gilles de Gennes]]||11600||[[Պիեռ-Ժիլ դը Ժեն]]||5400|| ||60 |- |[[:en:Reinhard Genzel]]||15100||[[Ռայնհարդ Գենցել]]||4700|| ||54 |- |[[:en:Geodesic]]||27100||[[Գեոդեզիկ գծեր]]||1000|| ||43 |- |[[:en:Geodesics in general relativity]]||27700|| || || ||9 |- |[[:en:Geophysical survey (archaeology)]]||18300|| || || ||5 |- |[[:en:Riccardo Giacconi]]||7400||[[Ռիկարդո Ջակոնի]]||21200|| ||72 |- |[[:en:Ivar Giaever]]||17000||[[Այվար Ջայևեր]]||5100|| ||61 |- |[[:en:Gibbs free energy]]||34100||[[Գիբսի էներգիա]]||10100|| ||53 |- |[[:en:Josiah Willard Gibbs]]||90600||[[Ջոզայա Գիբս]]||4500|| ||72 |- |[[:en:William Gilbert (physician)]]||25900||[[Ուիլյամ Գիլբերտ]]||15100|| ||67 |- |[[:en:Vitaly Ginzburg]]||18200||[[Վիտալի Գինզբուրգ]]||3700|| ||82 |- |[[:en:Donald A. Glaser]]||16300||[[Դոնալդ Արթուր Գլեզեր]]||2000|| ||69 |- |[[:en:Sheldon Glashow]]||15500||[[Շելդոն Գլեշոու]]||2900|| ||66 |- |[[:en:Roy J. Glauber]]||19300||[[Ռոյ Գլաուբեր]]||7000|| ||66 |- |[[:en:Glossary of classical physics]]||100|| || || ||7 |- |[[:en:God's units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Gods units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Sergei K. Godunov]]||4700|| || || ||10 |- |[[:en:Maria Goeppert Mayer]]||30400||[[Մարիա Գյոպերտ-Մայեր]]||2400|| ||94 |- |[[:en:Eugen Goldstein]]||7700|| || || ||27 |- |[[:en:William E. Gordon]]||10700|| || || ||6 |- |[[:en:Gram]]||13800||[[Գրամ]]||3200|| ||100 |- |[[:en:Grand canonical ensemble]]||37100|| || || ||16 |- |[[:en:Granular material]]||27100|| || || ||19 |- |[[:en:Graphane]]||8700|| || || ||8 |- |[[:en:Graphene]]||242100||[[Գրաֆեն]]||18500|| ||66 |- |[[:en:Graphyne]]||9300|| || || ||7 |- |[[:en:Gravitational collapse]]||12200||[[Գրավիտացիոն կոլապս]]||4000|| ||44 |- |[[:en:Gravitational energy]]||7200||[[Գրավիտացիոն էներգիա]]||4200|| ||22 |- |[[:en:Gravitational field]]||10600||[[Գրավիտացիոն դաշտ]]||1500|| ||56 |- |[[:en:Gravitational microlensing]]||52600|| || || ||16 |- |[[:en:Gravitational potential]]||20000||[[Գրավիտացիոն պոտենցիալ]]||14700|| ||27 |- |[[:en:Gravitational time dilation]]||16700|| || || ||23 |- |[[:en:Gravitational two-body problem]]|| || || || ||36 |- |[[:en:Gravitoelectromagnetism]]||26100|| || || ||25 |- |[[:en:Graviton]]||20900||[[Գրավիտոն]]||1100|| ||66 |- |[[:en:Gravity of Earth]]||29400||[[Ծանրության ուժ]]||11500|| ||37 |- |[[:en:Gray (unit)]]||18400||[[Գրեյ (չափման միավոր)]]||700|| ||60 |- |[[:en:Brian Greene]]||25100|| || || ||47 |- |[[:en:David Gross]]||20200||[[Դեյվիդ Գրոս]]||9900|| ||71 |- |[[:en:Ground state]]||11600|| || || ||31 |- |[[:en:Group velocity]]||25100||[[Խմբային արագություն]]||2200|| ||30 |- |[[:en:Peter Grünberg]]||16700||[[Պետեր Գրունբերգ]]||6400|| ||73 |- |[[:en:Otto von Guericke]]||42400|| || || ||62 |- |[[:en:Charles Édouard Guillaume]]||8700||[[Շառլ Էդուար Գիյոմ]]||2500|| ||75 |- |[[:en:Gyromagnetic ratio]]||19400|| || || ||26 |- |[[:en:Gyroscope]]||49700||[[Գիրոսկոպ]]||8300|| ||77 |- |[[:en:H-alpha]]||7700|| || || ||16 |- |[[:en:Hadron]]||15800||[[Հադրոն]]||800|| ||83 |- |[[:en:Hagen–Poiseuille equation]]||38300|| || || ||26 |- |[[:en:Otto Hahn]]||111400|| || || ||87 |- |[[:en:Half-life]]||17500|| || || ||81 |- |[[:en:Hall effect]]||42200||[[Հոլի էֆեկտ]]||3600|| ||50 |- |[[:en:Edwin Hall]]||6100|| || || ||32 |- |[[:en:John L. Hall]]||8600||[[Ջոն Հոլ]]||2800|| ||61 |- |[[:en:Hamiltonian (quantum mechanics)]]||26800||[[Համիլտոնյան (քվանտային մեխանիկա)]]||8300|| ||37 |- |[[:en:Hamiltonian fluid mechanics]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:Hamiltonian mechanics]]||40700|| || || ||40 |- |[[:en:Theodor W. Hänsch]]||11900||[[Թեոդոր Հենշ]]||4400|| ||62 |- |[[:en:Serge Haroche]]||17800||[[Սերժ Արոշ]]||5200|| ||60 |- |[[:en:Hartree atomic units]]||25100|| || || ||19 |- |[[:en:Akira Hasegawa]]||28000|| || || ||5 |- |[[:en:Herbert A. Hauptman]]||10600|| || || ||51 |- |[[:en:Hawking radiation]]||48600|| || || ||52 |- |[[:en:Heat capacity]]||17200||[[Ջերմունակություն]]||7000|| ||69 |- |[[:en:Heat capacity ratio]]||19300|| || || ||25 |- |[[:en:Heat death of the universe]]||29900|| || || ||38 |- |[[:en:Heat engine]]||28200||[[Ջերմային շարժիչներ]]||100|| ||64 |- |[[:en:Heat equation]]||59000|| || || ||30 |- |[[:en:Heat pump]]||53900||[[Ջերմային պոմպ]]||2200|| ||54 |- |[[:en:Heat pump and refrigeration cycle]]||15100|| || || ||12 |- |[[:en:Heat transfer]]||50100||[[Ջերմափոխանակություն]]||2200|| ||68 |- |[[:en:Heavy water]]||79400||[[Ծանր ջուր]]||3000|| ||68 |- |[[:en:Alan J. Heeger]]||9500|| || || ||53 |- |[[:en:Helium atom]]||29200|| || || ||9 |- |[[:en:Helium flash]]||12800|| || || ||26 |- |[[:en:Helmholtz free energy]]||22900||[[Հելմհոլցի ազատ էներգիա]]||6600|| ||33 |- |[[:en:Hermann von Helmholtz]]||33600||[[Հերման Հելմհոլց]]||3400|| ||77 |- |[[:en:Henry (unit)]]||5300||[[Հենրի (չափման միավոր)]]||1400|| ||70 |- |[[:en:Hertz]]||16000||[[Հերց (չափման միավոր)]]||2800|| ||95 |- |[[:en:Gustav Ludwig Hertz]]||16900||[[Գուստավ Հերց]]||4000|| ||78 |- |[[:en:Hertzsprung–Russell diagram]]||23300||[[Հերցեպրունգ-Ռեսելի դիագրամ]]||3400|| ||68 |- |[[:en:Victor Francis Hess]]||9900||[[Վիկտոր Հեսս]]||2000|| ||74 |- |[[:en:Antony Hewish]]||16900||[[Անտոնի Հյուիշ]]||2000|| ||64 |- |[[:en:Hierarchy problem]]||26000|| || || ||15 |- |[[:en:High-energy nuclear physics]]||9500|| || || ||6 |- |[[:en:High-temperature superconductivity]]||91600|| || || ||32 |- |[[:en:Hilbert space]]||122100||[[Հիլբերտյան տարածություն]]||1000|| ||56 |- |[[:en:David Hilbert]]||53900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143 |- |[[:en:Archibald Hill]]||23500|| || || ||57 |- |[[:en:History of classical mechanics]]||17000|| || || ||15 |- |[[:en:History of electromagnetic theory]]||166500|| || || ||20 |- |[[:en:History of entropy]]||22700|| || || ||5 |- |[[:en:History of fluid mechanics]]||39500|| || || ||6 |- |[[:en:History of general relativity]]||36000|| || || ||14 |- |[[:en:History of geophysics]]||26900|| || || ||3 |- |[[:en:History of gravitational theory]]||61200|| || || ||7 |- |[[:en:History of materials science]]||28800|| || || ||4 |- |[[:en:History of optics]]||47000|| || || ||14 |- |[[:en:History of radio]]||79200||[[Ռադիոյի պատմություն]]||9400|| ||21 |- |[[:en:History of spectroscopy]]||50600|| || || ||6 |- |[[:en:History of the Big Bang theory]]||20900|| || || ||11 |- |[[:en:History of the periodic table]]||89500|| || || ||18 |- |[[:en:History of thermodynamics]]||28200|| || || ||14 |- |[[:en:Alan Hodgkin]]||38500||[[Ալան Լլոյդ Հոջկին]]||3300|| ||58 |- |[[:en:Robert Hofstadter]]||14200||[[Ռոբերտ Հոֆստեդտեր]]||29200|| ||61 |- |[[:en:Homestake experiment]]||6100|| || || ||7 |- |[[:en:Pervez Hoodbhoy]]||46100|| || || ||12 |- |[[:en:Gerard 't Hooft]]||28900|| || || ||71 |- |[[:en:Robert Hooke]]||78400||[[Ռոբերտ Հուկ]]||5700|| ||99 |- |[[:en:Hooke's law]]||57700||[[Հուկի օրենք]]||3500|| ||67 |- |[[:en:Horizon problem]]||13300|| || || ||16 |- |[[:en:Fred Hoyle]]||54200||[[Հոյլ Ֆրեդ]]||7000|| ||67 |- |[[:en:Hubble Legacy Field]]||4300|| || || ||4 |- |[[:en:Hubble Space Telescope]]||218600||[[Հաբլ (աստղադիտակ)]]||100300|| ||111 |- |[[:en:Edwin Hubble]]||47000||[[Էդվին Հաբլ]]||3600|| ||101 |- |[[:en:Hubble's law]]||108500||[[Հաբլի օրենք]]||9400|| ||64 |- |[[:en:Hulse–Taylor binary]]||10900|| || || ||22 |- |[[:en:Russell Alan Hulse]]||4600||[[Ռասել Ալան Հալս]]||2600|| ||61 |- |[[:en:Andrew Huxley]]||24600||[[Էնդրյու Ֆիլդինգ Հաքսլի]]||2500|| ||63 |- |[[:en:Huygens–Fresnel principle]]||24600||[[Հյույգենս-Ֆրենելի սկզբունք]]||4200|| ||50 |- |[[:en:Hydraulics]]||23300||[[Հիդրավլիկա]]||10100|| ||70 |- |[[:en:Hydrogen ion]]||11200|| || || ||20 |- |[[:en:Hydrogen spectral series]]||19100|| || || ||29 |- |[[:en:Hydrostatics]]||18000||[[Հիդրոստատիկա]]||3500|| ||66 |- |[[:en:Hysteresis]]||57600||[[Հիստերեզիս]]||1800|| ||49 |- |[[:en:Ice]]||74100||[[Սառույց]]||7300|| ||162 |- |[[:en:Ideal gas]]||24400||[[Իդեալական գազ]]||2400|| ||66 |- |[[:en:Ideal gas law]]||31900||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66 |- |[[:en:Identical particles]]||33000|| || || ||24 |- |[[:en:IEEE Antennas & Propagation Society]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Illuminance]]||6300||[[Լուսավորվածություն]]||1400|| ||45 |- |[[:en:Impact (mechanics)]]||8400|| || || ||11 |- |[[:en:Impedance of free space]]||7800||[[Վակուումի դիմադրություն]]||9700|| ||18 |- |[[:en:Impulse (physics)]]||7700||[[Ուժի իմպուլս]]||5100|| ||55 |- |[[:en:Inductance]]||56800||[[Ինդուկտիվություն]]||2000|| ||66 |- |[[:en:Inelastic collision]]||7800|| || || ||20 |- |[[:en:Inelastic scattering]]||4300|| || || ||8 |- |[[:en:Inflation (cosmology)]]||107500||[[Տիեզերքի ինֆլյացիոն մոդել]]||6200|| ||55 |- |[[:en:Inflationary epoch]]||10800|| || || ||12 |- |[[:en:Instability]]||9800|| || || ||15 |- |[[:en:Institut Laue–Langevin]]||7400|| || || ||11 |- |[[:en:Institute of Electrical and Electronics Engineers]]||35200|| || || ||64 |- |[[:en:Intensive and extensive properties]]||19600|| || || ||22 |- |[[:en:Interferometry]]||94100|| || || ||41 |- |[[:en:Intermolecular force]]||24900|| || || ||42 |- |[[:en:Internal energy]]||32500||[[Ներքին էներգիա]]||4800||այո||66 |- |[[:en:International Heliophysical Year]]||4000|| || || ||5 |- |[[:en:International Prototype of the Kilogram]]||42200|| || || ||9 |- |[[:en:Interpretations of quantum mechanics]]||68900|| || || ||20 |- |[[:en:Introduction to electromagnetism]]||33200|| || || ||3 |- |[[:en:Introduction to entropy]]||32000|| || || ||2 |- |[[:en:Introduction to general relativity]]||73700|| || || ||17 |- |[[:en:Introduction to M-theory]]||11200|| || || ||6 |- |[[:en:Introduction to quantum mechanics]]||99000|| || || ||21 |- |[[:en:Invariant (physics)]]||4200||[[Ինվարիանտություն]]||3900|| ||20 |- |[[:en:Ion]]||30400||[[Իոն]]||1400|| ||118 |- |[[:en:Ionization]]||41000||[[Իոնացում]]||2500|| ||69 |- |[[:en:Ionizing radiation]]||60900||[[Իոնացնող ճառագայթում]]||3500|| ||70 |- |[[:en:Irradiance]]||7300|| || || ||22 |- |[[:en:Irreversible process]]||20200|| || || ||25 |- |[[:en:Ising model]]||105000|| || || ||21 |- |[[:en:Isospin]]||24800||[[Իզոտոպ սպին]]||6700|| ||33 |- |[[:en:Isotope]]||47600||[[Իզոտոպներ]]||10300|| ||115 |- |[[:en:ITER]]||139200||[[Միջազգային ջերմամիջուկային փորձնական ռեակտոր]]||9100|| ||54 |- |[[:en:James Jeans]]||20500||[[Ջեյմս Հոփվուդ Ջինս]]||2400|| ||53 |- |[[:en:Jeffery–Hamel flow]]||13100|| || || ||1 |- |[[:en:J. Hans D. Jensen]]||13700||[[Հանս Ենսեն]]||1800|| ||67 |- |[[:en:Jet Propulsion Laboratory]]||36200||[[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա]]||2700||այո||55 |- |[[:en:Brian Josephson]]||62400||[[Բրայան Ջոզեֆսոն]]||7800|| ||67 |- |[[:en:Joule]]||23700||[[Ջոուլ]]||20000|| ||106 |- |[[:en:Joule heating]]||20800||[[Ջոուլ-Լենցի օրենք]]||1800|| ||49 |- |[[:en:James Prescott Joule]]||32200||[[Ջեյմս Ջոուլ]]||27100|| ||124 |- |[[:en:KAGRA]]||8000|| || || ||12 |- |[[:en:Michio Kaku]]||36900||[[Միցիո Կակու]]||9000|| ||67 |- |[[:en:Heike Kamerlingh Onnes]]||16000||[[Հեյկե Կամերլինգ Օնես]]||3000|| ||86 |- |[[:en:Charles K. Kao]]||102900||[[Չարլզ Կաո]]||5400|| ||64 |- |[[:en:Pyotr Kapitsa]]||18600||[[Պյոտր Կապիցա]]||9300|| ||83 |- |[[:en:Kármán line]]||24700|| || || ||53 |- |[[:en:Theodore von Kármán]]||29600|| || || ||43 |- |[[:en:Alfred Kastler]]||7000||[[Ալֆրեդ Կաստլեր]]||2900|| ||69 |- |[[:en:Kelvin's circulation theorem]]||6000|| || || ||9 |- |[[:en:Henry Way Kendall]]||11600||[[Հենրի Քենդալ]]||3800|| ||56 |- |[[:en:Kepler problem]]||8300|| || || ||11 |- |[[:en:Johannes Kepler]]||101700||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170 |- |[[:en:Kepler's laws of planetary motion]]||56400||[[Կեպլերի օրենքներ]]||5600|| ||81 |- |[[:en:Kerr–Newman metric]]||28700|| || || ||15 |- |[[:en:Wolfgang Ketterle]]||12200|| || || ||61 |- |[[:en:Jack Kilby]]||18100||[[Ջեք Քիլբի]]||4400|| ||71 |- |[[:en:Kinetic theory of gases]]||42300||[[Մոլեկուլային-կինետիկ տեսություն]]||6800|| ||52 |- |[[:en:Kirchhoff's circuit laws]]||12700||[[Կիրխհոֆի կանոններ]]||4300|| ||67 |- |[[:en:Oskar Klein]]||4900|| || || ||30 |- |[[:en:Klaus von Klitzing]]||9400||[[Քլաուս Ֆոն Քլիտցինգ]]||5000|| ||64 |- |[[:en:Aaron Klug]]||19500|| || || ||61 |- |[[:en:Makoto Kobayashi (physicist)]]||10400||[[Մակոտո Կոբայաշի]]||5900|| ||59 |- |[[:en:Andrey Kolmogorov]]||27700||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||6800|| ||71 |- |[[:en:Masatoshi Koshiba]]||16600||[[Մասատոշի Կոշիբա]]||6600|| ||68 |- |[[:en:Kramers–Kronig relations]]||19700|| || || ||17 |- |[[:en:Herbert Kroemer]]||8000|| || || ||59 |- |[[:en:Igor Kurchatov]]||20300||[[Իգոր Կուրչատով]]||107100|| ||60 |- |[[:en:Polykarp Kusch]]||7700||[[Պոլիկարպ Կաշ]]||2900|| ||61 |- |[[:en:Joseph-Louis Lagrange]]||47600||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99 |- |[[:en:Lagrangian mechanics]]||83000|| || || ||42 |- |[[:en:Horace Lamb]]||15600|| || || ||23 |- |[[:en:Willis Lamb]]||8600||[[Ուիլլիս Լեմբ]]||5000|| ||64 |- |[[:en:Lambda-CDM model]]||80900|| || || ||32 |- |[[:en:Paul Langevin]]||12200||[[Պոլ Լանժևեն]]||4400|| ||54 |- |[[:en:Large Hadron Collider]]||111500||[[Մեծ հադրոնային բախիչ]]||13700|| ||93 |- |[[:en:Laser cooling]]||18200|| || || ||25 |- |[[:en:Latent heat]]||12300|| || || ||51 |- |[[:en:Max von Laue]]||41800||[[Մաքս Լաուե]]||2800|| ||84 |- |[[:en:Robert B. Laughlin]]||6700||[[Ռոբերտ Լաֆլին]]||3000|| ||65 |- |[[:en:Ernest Lawrence]]||55800||[[Էռնեստ Լոուրենս]]||2400|| ||84 |- |[[:en:Least-squares spectral analysis]]||25900|| || || ||4 |- |[[:en:Leon M. Lederman]]||29800||[[Լեոն Լեդերման]]||5600|| ||68 |- |[[:en:David Lee (physicist)]]||9000||[[Դեյվիդ Լի (ֆիզիկոս)]]||4900|| ||60 |- |[[:en:Tsung-Dao Lee]]||19700||[[Ցզուն Դաո Լի]]||2500|| ||67 |- |[[:en:Anthony James Leggett]]||17800||[[Էնթոնի Ջեյմս Լեգետ]]||6000|| ||65 |- |[[:en:Georges Lemaître]]||43400|| || || ||75 |- |[[:en:Philipp Lenard]]||23100||[[Ֆիլիպ Լենարդ]]||7100|| ||89 |- |[[:en:Length contraction]]||34700||[[Երկարության կրճատում]]||7800|| ||37 |- |[[:en:Lens]]||47000||[[Ոսպնյակներ]]||15300|| ||98 |- |[[:en:Lenz's law]]||11300||[[Լենցի կանոն]]||4600|| ||54 |- |[[:en:Lepton epoch]]||2800|| || || ||16 |- |[[:en:Gilbert N. Lewis]]||35900|| || || ||59 |- |[[:en:Lie algebra extension]]||100300|| || || ||3 |- |[[:en:Lie superalgebra]]||14300|| || || ||7 |- |[[:en:Evgeny Lifshitz]]||6000||[[Եվգենի Լիֆշից]]||10100|| ||22 |- |[[:en:Light-emitting diode physics]]||32200|| || || ||1 |- |[[:en:Light-year]]||24900||[[Լուսային տարի]]||8800|| ||146 |- |[[:en:LIGO]]||74700|| || || ||53 |- |[[:en:Andrei Linde]]||17300|| || || ||28 |- |[[:en:Linear density]]||6400|| || || ||16 |- |[[:en:Linear motion]]||13300|| || || ||31 |- |[[:en:Linear particle accelerator]]||41300|| || || ||26 |- |[[:en:Linearization]]||9400|| || || ||16 |- |[[:en:Gabriel Lippmann]]||22900||[[Գաբրիել Լիպման]]||2400|| ||87 |- |[[:en:Liquid crystal]]||87900||[[Հեղուկ բյուրեղներ]]||12200|| ||54 |- |[[:en:List of accelerators in particle physics]]||33000|| || || ||7 |- |[[:en:List of American Physical Society prizes and awards]]||19400|| || || ||1 |- |[[:en:List of common physics notations]]||19400||[[Ֆիզիկական մեծությունների նշանակումների ցանկ]]||45500|| ||8 |- |[[:en:List of fluid flows named after people]]||5800|| || || ||1 |- |[[:en:List of German physicists]]||20100|| || || ||1 |- |[[:en:List of important publications in physics]]||132400|| || || ||6 |- |[[:en:List of materials properties]]||9500||[[Նյութերի հատկությունների ցանկ]]||19100|| ||15 |- |[[:en:List of neutrino experiments]]||33300|| || || ||4 |- |[[:en:List of nominees for the Nobel Prize in Physics]]||285500|| || || ||2 |- |[[:en:List of physical quantities]]||25800||[[Ֆիզիկական մեծությունների ցանկ]]||10000|| ||17 |- |[[:en:List of physics awards]]||33300|| || || ||2 |- |[[:en:List of quasiparticles]]||6100|| || || ||6 |- |[[:en:List of topics characterized as pseudoscience]]||354200|| || || ||12 |- |[[:en:List of unsolved problems in astronomy]]||28600|| || || ||6 |- |[[:en:Litre]]||32000||[[Լիտր]]||8300|| ||125 |- |[[:en:Local hidden-variable theory]]||19700|| || || ||4 |- |[[:en:Lorentz covariance]]||21300|| || || ||22 |- |[[:en:Lorentz factor]]||12000||[[Լորենց-գործոն]]||11900|| ||37 |- |[[:en:Lorentz force]]||58000||[[Լորենցի ուժ]]||3300|| ||71 |- |[[:en:Lorentz group]]||63900|| || || ||19 |- |[[:en:Lorentz transformation]]||104000||[[Լորենցի ձևափոխություններ]]||3200|| ||52 |- |[[:en:Hendrik Lorentz]]||45000||[[Հենդրիկ Լորենց]]||141900|| ||106 |- |[[:en:Lumen (unit)]]||12100||[[Լյումեն (չափման միավոր)]]||800|| ||67 |- |[[:en:Luminance]]||8900||[[Պայծառություն]]||3300|| ||41 |- |[[:en:Luminosity]]||24000||[[Լուսատվություն]]||1300|| ||67 |- |[[:en:Luminous flux]]||6400||[[Լուսային հոսք]]||1600|| ||49 |- |[[:en:Luminous intensity]]||8200||[[Լույսի ուժ]]||1500|| ||60 |- |[[:en:Lux]]||15800||[[Լյուքս (չափման միավոր)]]||1100|| ||63 |- |[[:en:Ernst Mach]]||36600||[[Էռնստ Մախ]]||13900|| ||83 |- |[[:en:Macroscopic scale]]||8800|| || || ||30 |- |[[:en:Magnet]]||59800||[[Մագնիս]]||4500|| ||121 |- |[[:en:Magnetic flux]]||10000||[[Մագնիսական հոսք]]||1600|| ||67 |- |[[:en:Magnetic flux quantum]]||11700|| || || ||10 |- |[[:en:Magnetic moment]]||52300||[[Մագնիսական մոմենտ]]||2400|| ||52 |- |[[:en:Magnetic monopole]]||77400||[[Մագնիսական մոնոպոլ]]||4400|| ||45 |- |[[:en:Magnetic quantum number]]||8000|| || || ||28 |- |[[:en:Magnetic resonance]]||800|| || || ||4 |- |[[:en:Magnetic resonance imaging]]||85500||[[Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն]]||15800|| ||87 |- |[[:en:Magnetic semiconductor]]||18800|| || || ||7 |- |[[:en:Magnetic susceptibility]]||27500|| || || ||39 |- |[[:en:Magnetization]]||12600|| || || ||42 |- |[[:en:Magnetometer]]||73700||[[Մագնիսամետր]]||3000|| ||45 |- |[[:en:Magnetosphere]]||16000||[[Մագնիսոլորտ]]||15100|| ||61 |- |[[:en:Magnetostatics]]||8300|| || || ||49 |- |[[:en:Magnitude (astronomy)]]||24800||[[Աստղային մեծություն]]||3900|| ||44 |- |[[:en:Ettore Majorana]]||25800|| || || ||36 |- |[[:en:Manhattan Project]]||189100||[[Մանհեթենյան նախագիծ]]||8100||այո||78 |- |[[:en:Guglielmo Marconi]]||82400||[[Գուլիելմո Մարկոնի]]||2300|| ||116 |- |[[:en:Toshihide Maskawa]]||11200||[[Տոշիհիդե Մասկավա]]||4200|| ||60 |- |[[:en:Mass number]]||8800||[[Զանգվածային թիվ]]||9000|| ||74 |- |[[:en:Massless particle]]||2400|| || || ||19 |- |[[:en:Materials science]]||55800|| || || ||73 |- |[[:en:Mathematical formulation of quantum mechanics]]||49100|| || || ||28 |- |[[:en:Mathematical model]]||33200||[[Մաթեմատիկական մոդել]]||4800||այո||55 |- |[[:en:Mathematical physics]]||48000||[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||4400|| ||64 |- |[[:en:Mathematics of general relativity]]||43400|| || || ||15 |- |[[:en:John C. Mather]]||14300||[[Ջոն Քրոմվել Մադեր]]||6100|| ||64 |- |[[:en:Matrix mechanics]]||65300|| || || ||26 |- |[[:en:Maxwell relations]]||15400|| || || ||24 |- |[[:en:Maxwell–Boltzmann statistics]]||22000|| || || ||20 |- |[[:en:Maxwell's demon]]||36700||[[Մաքսվելի հրեշ]]||17400|| ||44 |- |[[:en:Mean-field theory]]||18100|| || || ||13 |- |[[:en:Measurement in quantum mechanics]]||64500|| || || ||14 |- |[[:en:Measurement problem]]||19700|| || || ||12 |- |[[:en:Measurement uncertainty]]||29500|| || || ||25 |- |[[:en:Mechanical equilibrium]]||8300||[[Հավասարակշռում]]||3000|| ||47 |- |[[:en:Mechanical resonance]]||11100|| || || ||4 |- |[[:en:Melting point]]||26600||[[Հալման ջերմաստիճան]]||10100|| ||91 |- |[[:en:Meson]]||46500||[[Մեզոն]]||3800|| ||69 |- |[[:en:Mesoscopic physics]]||11100|| || || ||18 |- |[[:en:Metallic hydrogen]]||33200|| || || ||38 |- |[[:en:Metallic microlattice]]||10300|| || || ||10 |- |[[:en:Metallization pressure]]||9000|| || || ||2 |- |[[:en:Metamaterial]]||86900||[[Մետանյութ]]||2400||այո||33 |- |[[:en:Metamaterial antennas]]||100|| || || ||2 |- |[[:en:Metamaterial cloaking]]||66800|| || || ||3 |- |[[:en:Metastability]]||14900||[[Մետաստաբիլ վիճակ]]||2700|| ||32 |- |[[:en:Michelson interferometer]]||36400|| || || ||31 |- |[[:en:Albert A. Michelson]]||45800||[[Ալբերտ Մայքելսոն]]||3000|| ||97 |- |[[:en:Microcanonical ensemble]]||28200|| || || ||19 |- |[[:en:Microgram]]||3300|| || || ||32 |- |[[:en:Microscope]]||31500||[[Մանրադիտակ]]||7900|| ||130 |- |[[:en:Microwave]]||67200|| || || ||77 |- |[[:en:Robert Andrews Millikan]]||42900||[[Ռոբերտ Միլիկեն]]||3200|| ||96 |- |[[:en:Minimal Supersymmetric Standard Model]]||40700|| || || ||9 |- |[[:en:Minkowski space]]||78800||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45 |- |[[:en:Hermann Minkowski]]||20600||[[Հերման Մինկովսկի]]||2400|| ||69 |- |[[:en:MKS system of units]]||7400|| || || ||22 |- |[[:en:Mole (unit)]]||25800||[[Մոլ]]||1100|| ||99 |- |[[:en:Molecular diffusion]]||16100|| || || ||7 |- |[[:en:Molecular dynamics]]||76200||[[Մոլեկուլային դինամիկա]]||5100|| ||30 |- |[[:en:Molecular physics]]||2300||[[Մոլեկուլային ֆիզիկա]]||6600|| ||46 |- |[[:en:Moment (physics)]]||22700|| || || ||21 |- |[[:en:Moment of inertia]]||93700||[[Իներցիայի մոմենտ]]||4400|| ||67 |- |[[:en:Momentum operator]]||13300|| || || ||11 |- |[[:en:Monte Carlo method in statistical physics]]||11900|| || || ||1 |- |[[:en:Rudolf Mössbauer]]||8600||[[Ռուդոլֆ Մյոսբաուեր]]||3600|| ||68 |- |[[:en:Mott insulator]]||13400|| || || ||12 |- |[[:en:Nevill Francis Mott]]||16900||[[Նևիլ Մոտտ]]||2900|| ||62 |- |[[:en:Ben Roy Mottelson]]||13300||[[Բեն Ռոյ Մոտելսոն]]||2500|| ||58 |- |[[:en:Gérard Mourou]]||15900||[[Ժերար Մուրու]]||14800|| ||54 |- |[[:en:Moving magnet and conductor problem]]||20400|| || || ||6 |- |[[:en:MRI sequence]]||31100|| || || ||3 |- |[[:en:K. Alex Müller]]||8600||[[Կարլ Մյուլլեր]]||4800|| ||62 |- |[[:en:Multiverse]]||56400||[[Բազմատիեզերք]]||17400|| ||63 |- |[[:en:Muon neutrino]]||7100||[[Մյուոնային նեյտրինո]]||5500|| ||30 |- |[[:en:N-body problem]]||66200|| || || ||21 |- |[[:en:Naïve physics]]||10700|| || || ||2 |- |[[:en:Shuji Nakamura]]||21100|| || || ||65 |- |[[:en:Yoichiro Nambu]]||15500||[[Յոիչիրո Նամբու]]||7100|| ||65 |- |[[:en:Nanoparticle]]||120700|| || || ||42 |- |[[:en:Nanotechnology]]||86400||[[Նանոտեխնոլոգիա]]||33900|| ||114 |- |[[:en:National High Magnetic Field Laboratory]]||18000|| || || ||4 |- |[[:en:Natural science]]||48200||[[Բնագիտություն]]||1600|| ||146 |- |[[:en:Navier–Stokes equations]]||86400||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45 |- |[[:en:Claude-Louis Navier]]||6300||[[Անրի Նավիե]]||2500|| ||41 |- |[[:en:Near and far field]]||34900|| || || ||7 |- |[[:en:Louis Néel]]||10000||[[Լուի Նեել]]||3900|| ||67 |- |[[:en:Yuval Ne'eman]]||12400||[[Յուվալ Նեեման]]||11200|| ||26 |- |[[:en:Negative-index metamaterial]]||74500|| || || ||1 |- |[[:en:Net force]]||18200|| || || ||24 |- |[[:en:John von Neumann]]||259100||[[Ջոն ֆոն Նոյման]]||5300|| ||109 |- |[[:en:Neutral particle oscillation]]||48500|| || || ||4 |- |[[:en:Neutrino astronomy]]||32200|| || || ||28 |- |[[:en:Neutrino oscillation]]||55200||[[Նեյտրինային տատանումներ]]||10800|| ||29 |- |[[:en:Neutron radiation]]||20700|| || || ||25 |- |[[:en:Neutron star]]||103900||[[Նեյտրոնային աստղ]]||27000|| ||87 |- |[[:en:Newton (unit)]]||8100||[[Նյուտոն (չափման միավոր)]]||2400|| ||109 |- |[[:en:Newton-metre]]||4800||[[Նյուտոն-մետր (չափման միավոր)]]||1100||այո||43 |- |[[:en:Newton's law of cooling]]||18100|| || || ||22 |- |[[:en:No-hair theorem]]||13200|| || || ||16 |- |[[:en:Node (physics)]]||9000|| || || ||12 |- |[[:en:Emmy Noether]]||123500||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86 |- |[[:en:Noether's theorem]]||65100||[[Նյոթերի թեորեմ]]||25400|| ||35 |- |[[:en:Noise (electronics)]]||16600|| || || ||23 |- |[[:en:Nonlinear metamaterial]]||23800|| || || ||1 |- |[[:en:Nonlinear partial differential equation]]||8600|| || || ||2 |- |[[:en:Nonlinear system]]||20700|| || || ||37 |- |[[:en:Normal force]]||9500|| || || ||36 |- |[[:en:Normal mode]]||21000||[[Սեփական տատանումներ]]||1800|| ||21 |- |[[:en:Nova]]||22300|| || || ||66 |- |[[:en:Konstantin Novoselov]]||35100||[[Կոնստանտին Նովոսյոլով]]||38500|| ||67 |- |[[:en:Nuclear binding energy]]||54100||[[Միջուկային էներգիա]]||7900|| ||38 |- |[[:en:Nuclear fallout]]||81800||[[Ճառագայթային աղտոտում]]||1100|| ||36 |- |[[:en:Nuclear fuel cycle information system]]||6300|| || || ||2 |- |[[:en:Nuclear fusion]]||75700||[[Ջերմամիջուկային ռեակցիա]]||15200|| ||94 |- |[[:en:Nuclear isomer]]||29100||[[Միջուկային իզոմերիա]]||2000|| ||35 |- |[[:en:Nuclear magnetic resonance]]||76100||[[Միջուկային մագնիսական ռեզոնանս]]||7500|| ||53 |- |[[:en:Nuclear magnetic resonance spectroscopy]]||43900|| || || ||31 |- |[[:en:Nuclear power]]||205000||[[Միջուկային էներգետիկա]]||4500|| ||129 |- |[[:en:Nuclear power plant]]||43300||[[Ատոմակայան]]||9400|| ||94 |- |[[:en:Nuclear reaction]]||21400||[[Միջուկային ռեակցիաներ]]||6900|| ||65 |- |[[:en:Nuclear structure]]||30900|| || || ||8 |- |[[:en:Nuclear warfare]]||108200||[[Միջուկային պատերազմ]]||1700|| ||58 |- |[[:en:Nuclear weapon]]||103000||[[Միջուկային զենք]]||18500|| ||134 |- |[[:en:Observable]]||12400|| || || ||19 |- |[[:en:Observational cosmology]]||24300|| || || ||13 |- |[[:en:Ohm]]||27400||[[Օհմ (չափման միավոր)]]||1000||այո||89 |- |[[:en:Ohm's law]]||46300||[[Օհմի օրենք]]||9100||այո||102 |- |[[:en:Ohmic contact]]||12900|| || || ||11 |- |[[:en:On Physical Lines of Force]]||7300|| || || ||4 |- |[[:en:Operator (physics)]]||28000|| || || ||16 |- |[[:en:Optical coating]]||14500|| || || ||6 |- |[[:en:Optical path length]]||3300|| || || ||18 |- |[[:en:Optical phenomenon]]||100||[[Օպտիկական երևույթներ]]||2100|| ||19 |- |[[:en:Optical pumping]]||3300|| || || ||17 |- |[[:en:Optical spectrometer]]||16500|| || || ||29 |- |[[:en:Orbit]]||56600||[[Ուղեծիր]]||3700||այո||107 |- |[[:en:Orbital mechanics]]||42000||[[Աստղադինամիկա]]||2700|| ||45 |- |[[:en:Hans Christian Ørsted]]||22200||[[Հանս Քրիստիան Էրստեդ]]||18400|| ||94 |- |[[:en:Douglas Osheroff]]||10100||[[Դուգլաս Օշերոֆ]]||4400|| ||58 |- |[[:en:Outgoing longwave radiation]]||12900|| || || ||13 |- |[[:en:Outline of applied physics]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:Outline of black holes]]||19100|| || || ||1 |- |[[:en:Outline of physical science]]||43400|| || || ||30 |- |[[:en:P–n junction]]||20800|| || || ||41 |- |[[:en:Pair production]]||10500||[[Զույգի առաջացում]]||3900|| ||45 |- |[[:en:Salvatore Pais]]||16000|| || || ||2 |- |[[:en:Giorgio Parisi]]||20800|| || || ||43 |- |[[:en:Partial pressure]]||20000||[[Պարցիալ ճնշում]]||2000|| ||46 |- |[[:en:Particle decay]]||10300|| || || ||13 |- |[[:en:Particle detector]]||7900||[[Տարրական մասնիկների դետեկտորներ]]||3700|| ||34 |- |[[:en:Particle in a box]]||36500|| || || ||29 |- |[[:en:Particle number]]||3700|| || || ||10 |- |[[:en:Particle statistics]]||4000|| || || ||12 |- |[[:en:Partition function (statistical mechanics)]]||28900|| || || ||26 |- |[[:en:Parton (particle physics)]]||18000||[[Փարթոններ]]||1800|| ||18 |- |[[:en:Pascal (unit)]]||14200||[[Պասկալ (չափման միավոր)]]||1600||այո||86 |- |[[:en:Blaise Pascal]]||52100||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185 |- |[[:en:Path integral formulation]]||86000||[[Քվանտային մեխանիկայի ձևակերպումն ըստ հետագծերով ինտեգրալների]]||20300|| ||24 |- |[[:en:Wolfgang Paul]]||6400||[[Վոլֆգանգ Պաուլ]]||4600|| ||60 |- |[[:en:Pauli matrices]]||43600|| || || ||34 |- |[[:en:Linus Pauling]]||137900||[[Լայնուս Փոլինգ]]||32100|| ||105 |- |[[:en:Rudolf Peierls]]||42200|| || || ||34 |- |[[:en:Pendulum]]||122000||[[Ճոճանակ]]||4200|| ||80 |- |[[:en:Penrose diagram]]||9200|| || || ||17 |- |[[:en:Penrose–Hawking singularity theorems]]||20800|| || || ||15 |- |[[:en:Roger Penrose]]||89100||[[Ռոջեր Փենռոուզ]]||41600|| ||78 |- |[[:en:Arno Allan Penzias]]||12400||[[Առնո Փենզիաս]]||2200|| ||71 |- |[[:en:Perfect gas]]||8000|| || || ||7 |- |[[:en:Martin Lewis Perl]]||13600||[[Մարտին Լյուիս Փեռլ]]||9300|| ||67 |- |[[:en:Permeability (electromagnetism)]]||22000||[[Մագնիսական թափանցելիություն]]||16800|| ||53 |- |[[:en:Permittivity]]||32200||[[Դիէլեկտրական թափանցելիություն]]||7900|| ||46 |- |[[:en:Perpetual motion]]||43800||[[Հավերժական շարժիչ]]||3900|| ||49 |- |[[:en:Jean Baptiste Perrin]]||13800||[[Ժան Բատիստ Պերրեն]]||3000|| ||82 |- |[[:en:Perturbation theory]]||20600||[[Խոտորումների տեսություն]]||2500|| ||24 |- |[[:en:Perturbation theory (quantum mechanics)]]||69000|| || || ||19 |- |[[:en:Max Perutz]]||28300||[[Մաքս Ֆերդինանդ Պերուց]]||2700|| ||57 |- |[[:en:Phase (matter)]]||13500|| || || ||63 |- |[[:en:Phase (waves)]]||19100||[[Տատանումների փուլ]]||2000|| ||46 |- |[[:en:Phase rule]]||12800|| || || ||27 |- |[[:en:Phase space]]||16400|| || || ||28 |- |[[:en:Phase transition]]||48000||[[Փուլային անցում]]||16400|| ||57 |- |[[:en:Phase velocity]]||8200||[[Փուլային արագություն]]||1900||այո||34 |- |[[:en:William Daniel Phillips]]||9300||[[Ուիլիամ Դենիել Ֆիլիպս]]||4600|| ||61 |- |[[:en:Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica]]||96500|| || || ||73 |- |[[:en:Phonon]]||42000||[[Ֆոնոն]]||5200|| ||52 |- |[[:en:Photoelectric effect]]||55200||[[Ֆոտոէֆեկտ]]||4400|| ||83 |- |[[:en:Photolithography]]||44200|| || || ||36 |- |[[:en:Photon gas]]||9400|| || || ||10 |- |[[:en:Photonic crystal]]||51800||[[Ֆոտոնային բյուրեղներ]]||16700|| ||23 |- |[[:en:Photonic metamaterial]]||44800|| || || ||3 |- |[[:en:Photonics]]||21400||[[Ֆոտոնիկա]]||14400|| ||43 |- |[[:en:Physical system]]||2200|| || || ||39 |- |[[:en:List of physicists]]||59900|| || || ||33 |- |[[:en:Physics beyond the Standard Model]]||41700|| || || ||16 |- |[[:en:Physics education]]||20700|| || || ||5 |- |[[:en:Piezoelectricity]]||84500||[[Պիեզոէլեկտրականություն]]||3200|| ||54 |- |[[:en:Planck (spacecraft)]]||48000|| || || ||35 |- |[[:en:Planck electrical inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck era]]||100||[[Տիեզերքի ժամանակագրություն]]||13000|| ||31 |- |[[:en:Planck fluid flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck magnetic field strength]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck magnetic inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck postulate]]||2200|| || || ||8 |- |[[:en:Planck relation]]||6200|| || || ||11 |- |[[:en:Planck Scale]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck unit]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck units]]||58500||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck Units]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck viscosity]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck volume flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck volume velocity]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck volumetric flow]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck volumetric flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck-Stoney units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Planck's law]]||142300||[[Պլանկի ճառագայթման օրենք]]||2800|| ||45 |- |[[:en:Plane wave]]||6700|| || || ||25 |- |[[:en:Plank unit]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Plank units]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Plasticity (physics)]]||29500||[[Պլաստիկություն (մեխանիկա)]]||4100|| ||44 |- |[[:en:Plutonium]]||146300||[[Պլուտոնիում]]||700||այո||144 |- |[[:en:Poincaré group]]||16600|| || || ||26 |- |[[:en:Point particle]]||10800|| || || ||39 |- |[[:en:Point source]]||7300|| || || ||8 |- |[[:en:Poisson bracket]]||19500|| || || ||19 |- |[[:en:Siméon Denis Poisson]]||34400||[[Սիմեոն Պուասոն]]||4400|| ||60 |- |[[:en:Poisson's equation]]||16200|| || || ||31 |- |[[:en:Polarization (waves)]]||82300||[[Ալիքների բևեռացում]]||6500|| ||57 |- |[[:en:Polarization density]]||23800|| || || ||29 |- |[[:en:Polaron]]||47100|| || || ||21 |- |[[:en:Hugh David Politzer]]||7400||[[Հյու Դեյվիդ Փոլիտցեր]]||5400|| ||61 |- |[[:en:Polymer physics]]||21500||[[Պոլիմերների ֆիզիկա]]||2800|| ||17 |- |[[:en:Polymer science]]||14600|| || || ||5 |- |[[:en:Position (geometry)]]||9400||[[Շառավիղ-վեկտոր]]||2800||այո||47 |- |[[:en:Position and momentum spaces]]||16000|| || || ||8 |- |[[:en:Position operator]]||18900|| || || ||10 |- |[[:en:Positron]]||33000||[[Պոզիտրոն]]||26800|| ||89 |- |[[:en:Potential energy surface]]||12400|| || || ||11 |- |[[:en:Potential well]]||9800||[[Պոտենցիալ հոր]]||8200|| ||24 |- |[[:en:C. F. Powell]]||15600||[[Սեսիլ Փաուել]]||2000|| ||69 |- |[[:en:Power (physics)]]||14500||[[Հզորություն]]||3900|| ||101 |- |[[:en:Poynting's theorem]]||13100||[[Պոյնտինգի թեորեմ]]||5800||այո||18 |- |[[:en:Ludwig Prandtl]]||16500||[[Լյուդվիգ Պրանդտլ]]||3000|| ||36 |- |[[:en:Precession]]||20500||[[Պրեցեսիա]]||10200|| ||59 |- |[[:en:Present]]||13000|| || || ||90 |- |[[:en:Primordial black hole]]||42500|| || || ||27 |- |[[:en:Principle of maximum entropy]]||31300|| || || ||9 |- |[[:en:Principle of relativity]]||14100||[[Հարաբերականության սկզբունք]]||1300|| ||38 |- |[[:en:Prism]]||13700||[[Պրիզմա (օպտիկա)]]||11600|| ||73 |- |[[:en:Probability amplitude]]||30200|| || || ||19 |- |[[:en:Alexandru Proca]]||12100|| || || ||7 |- |[[:en:Projectile]]||11400|| || || ||50 |- |[[:en:Alexander Prokhorov]]||18700||[[Ալեքսանդր Պրոխորով]]||6400|| ||73 |- |[[:en:Propagator]]||34500|| || || ||15 |- |[[:en:Proper time]]||21900|| || || ||24 |- |[[:en:Properties of water]]||81200|| || || ||32 |- |[[:en:Proton–proton chain]]||21200||[[Պրոտոն-պրոտոնային ցիկլ]]||14500|| ||43 |- |[[:en:Pulsar]]||55100||[[Պուլսարներ]]||3400|| ||81 |- |[[:en:Pulsed laser]]||6400|| || || ||9 |- |[[:en:Edward Mills Purcell]]||9700||[[Էռնեստ Միլս Պարսել]]||2900|| ||67 |- |[[:en:Pv=nkt]]|| ||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66 |- |[[:en:Pv=nt]]|| ||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66 |- |[[:en:QCD matter]]||24700|| || || ||10 |- |[[:en:QCD vacuum]]||32400|| || || ||4 |- |[[:en:Quadrupole ion trap]]||25500|| || || ||13 |- |[[:en:Quantization (physics)]]||10000|| || || ||29 |- |[[:en:Quantum]]||8900||[[Քվանտ]]||7400|| ||67 |- |[[:en:Quantum biology]]||51000|| || || ||23 |- |[[:en:Quantum chemistry]]||15600||[[Քվանտային քիմիա]]||6400||այո||64 |- |[[:en:Quantum chromodynamics]]||45300|| || || ||50 |- |[[:en:Quantum contextuality]]||40500|| || || ||1 |- |[[:en:Quantum entanglement]]||106000||[[Քվանտային խճճվածություն]]||5200|| ||61 |- |[[:en:Quantum fluctuation]]||9600||[[Քվանտային ֆլուկտուացիա]]||13600|| ||27 |- |[[:en:Quantum gravity]]||49000||[[Քվանտային ձգողություն]]||3400||այո||52 |- |[[:en:Quantum harmonic oscillator]]||40000||[[Քվանտային ներդաշնակ օսցիլյատոր]]||6400|| ||35 |- |[[:en:Quantum hydrodynamics]]||1800|| || || ||3 |- |[[:en:Quantum indeterminacy]]||18200|| || || ||2 |- |[[:en:Quantum information science]]||5900|| || || ||22 |- |[[:en:Quantum logic]]||38800||[[Քվանտային տրամաբանություն]]||4500|| ||18 |- |[[:en:Quantum nonlocality]]||62000|| || || ||4 |- |[[:en:Quantum optics]]||12900||[[Քվանտային օպտիկա]]||3800|| ||40 |- |[[:en:Quantum potential]]||58100|| || || ||5 |- |[[:en:Quantum spin Hall effect]]||10100|| || || ||2 |- |[[:en:Quantum state]]||36700||[[Քվանտային վիճակ]]||11100|| ||40 |- |[[:en:Quantum superposition]]||41000||[[Քվանտային վերադրում]]||8500|| ||33 |- |[[:en:Quantum teleportation]]||75900||[[Քվանտային տելեպորտացիա]]||20000|| ||38 |- |[[:en:Quantum tunnelling]]||50400||[[Թունելային երևույթ]]||26500|| ||59 |- |[[:en:Quark model]]||19100|| || || ||15 |- |[[:en:Quasar]]||65800||[[Քվազար]]||19200|| ||84 |- |[[:en:Quasiparticle]]||24800||[[Քվազիմասնիկներ]]||5900|| ||35 |- |[[:en:Qubit]]||32900|| || || ||44 |- |[[:en:Isidor Isaac Rabi]]||49700||[[Իզիդոր Այզեկ Ռաբի]]||3500|| ||77 |- |[[:en:Radiance]]||8300|| || || ||20 |- |[[:en:Radio frequency]]||14300|| || || ||34 |- |[[:en:Radio wave]]||34100||[[Ռադիոալիքներ]]||13000||այո||84 |- |[[:en:Radioactive decay]]||84700||[[Ռադիոակտիվություն]]||7300|| ||107 |- |[[:en:Radioactive source]]||8800|| || || ||7 |- |[[:en:Radiography]]||36200||[[Ռենտգենագրություն]]||1400|| ||53 |- |[[:en:James Rainwater]]||16200||[[Լեո Ջեյմս Ռեյնուոթեր]]||2100|| ||56 |- |[[:en:C. V. Raman]]||131200||[[Չանդրասեկհարա Վենկատա Ռաման]]||4100|| ||99 |- |[[:en:Norman Foster Ramsey Jr.]]||25900||[[Նորման Ֆոսթեր Ռամզեյ]]||10700|| ||59 |- |[[:en:Randall–Sundrum model]]||7600|| || || ||7 |- |[[:en:Range of a projectile]]||9800|| || || ||11 |- |[[:en:William Rankine]]||20800|| || || ||59 |- |[[:en:Rapidity]]||16800|| || || ||13 |- |[[:en:Ray (optics)]]||12600|| || || ||34 |- |[[:en:Rayleigh problem]]||4400|| || || ||1 |- |[[:en:Rayleigh scattering]]||23500|| || || ||51 |- |[[:en:John William Strutt, 3rd Baron Rayleigh]]||25900||[[Ջոն Ուիլյամ Ռելեյ]]||5900|| ||88 |- |[[:en:Reaction (physics)]]||13900|| || || ||17 |- |[[:en:Recombination (cosmology)]]||19300||[[Ռեկոմբինացիա (տիեզերագիտություն)]]||21400|| ||15 |- |[[:en:Redshift]]||86800||[[Կարմիր շեղում]]||8100|| ||79 |- |[[:en:Reflection (physics)]]||16400||[[Ալիքների անդրադարձում և բեկում]]||4700|| ||76 |- |[[:en:Refraction]]||21400||[[Լույսի անդրադարձում]]||10900|| ||86 |- |[[:en:Refractive index]]||68600||[[Բեկման ցուցիչ]]||2800|| ||69 |- |[[:en:Refrigeration]]||75000|| || || ||35 |- |[[:en:Frederick Reines]]||27300||[[Ֆրեդերիկ Ռեյնես]]||5400|| ||64 |- |[[:en:Relative velocity]]||10700|| || || ||18 |- |[[:en:Relativistic Doppler effect]]||45500||[[Հարաբերական Դոպլերի էֆեկտ]]||66300|| ||15 |- |[[:en:Relativistic Heavy Ion Collider]]||40900|| || || ||20 |- |[[:en:Relativistic mechanics]]||36100|| || || ||17 |- |[[:en:Relativistic quantum mechanics]]||85900|| || || ||11 |- |[[:en:Relativity of simultaneity]]||19400||[[Միաժամանակության հարաբերականություն]]||14600|| ||19 |- |[[:en:Renormalization]]||60000|| || || ||25 |- |[[:en:Renormalization group]]||49200|| || || ||15 |- |[[:en:Representation theory of the Lorentz group]]||153200|| || || ||5 |- |[[:en:Resonance]]||56800||[[Ռեզոնանս]]||52900|| ||66 |- |[[:en:Restoring force]]||2800|| || || ||22 |- |[[:en:Resultant force]]||9000|| || || ||16 |- |[[:en:Reversible process (thermodynamics)]]||12900|| || || ||29 |- |[[:en:Reynolds transport theorem]]||12000|| || || ||14 |- |[[:en:Owen Willans Richardson]]||8300||[[Օուեն Ուիլանս Ռիչարդսոն]]||2900|| ||73 |- |[[:en:Robert Coleman Richardson]]||7500||[[Ռոբերտ Քոլման Ռիչարդսոն]]||3700|| ||63 |- |[[:en:Burton Richter]]||16200||[[Բարտոն Ռիխտեր]]||2000|| ||61 |- |[[:en:Right-hand rule]]||13600||[[Աջ ձեռքի կանոն]]||1100|| ||49 |- |[[:en:Rock magnetism]]||16100|| || || ||3 |- |[[:en:Heinrich Rohrer]]||7500||[[Հենրիխ Ռորեր]]||4300|| ||66 |- |[[:en:Wilhelm Röntgen]]||21700||[[Վիլհելմ Ռենտգեն]]||8500|| ||147 |- |[[:en:Rotation]]||22100|| || || ||69 |- |[[:en:Rotation operator (quantum mechanics)]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Rotational spectroscopy]]||51800|| || || ||12 |- |[[:en:Carlo Rovelli]]||26100|| || || ||28 |- |[[:en:Carlo Rubbia]]||18800||[[Կառլո Ռուբիա]]||5300|| ||70 |- |[[:en:Ernst Ruska]]||5900||[[Էռնստ Ռուսկա]]||5400|| ||68 |- |[[:en:Rutherford scattering]]||12700||[[Ռեզերֆորդի բանաձև]]||2500|| ||30 |- |[[:en:RX J1856.5−3754]]||9000|| || || ||22 |- |[[:en:Rydberg constant]]||12300||[[Ռիդբերգի հաստատուն]]||10900|| ||39 |- |[[:en:Rydberg formula]]||11900||[[Ռիդբերգի բանաձև]]||12400|| ||29 |- |[[:en:Martin Ryle]]||18200||[[Մարտին Ռայլ]]||2400|| ||67 |- |[[:en:Carl Sagan]]||139900||[[Կարլ Սագան]]||3800|| ||135 |- |[[:en:Andrei Sakharov]]||106700||[[Անդրեյ Սախարով]]||12000|| ||104 |- |[[:en:Abdus Salam]]||99900||[[Աբդուս Սալամ]]||6200|| ||81 |- |[[:en:Mayly Sánchez]]||13300|| || || ||8 |- |[[:en:Scalar field theory]]||29600|| || || ||7 |- |[[:en:Scalar potential]]||14000||[[Սկալյար պոտենցիալ]]||6500|| ||16 |- |[[:en:Scale invariance]]||36600|| || || ||11 |- |[[:en:Scanning probe microscopy]]||27200|| || || ||23 |- |[[:en:Scanning tunneling microscope]]||47100|| || || ||44 |- |[[:en:Scattering]]||21500|| || || ||42 |- |[[:en:Arthur Leonard Schawlow]]||12700||[[Արթուր Լեոնարդ Շավլով]]||3800|| ||65 |- |[[:en:Schiehallion experiment]]||32300|| || || ||14 |- |[[:en:Brian Schmidt]]||32400||[[Բրայան Շմիդտ]]||7200|| ||63 |- |[[:en:John Robert Schrieffer]]||9900||[[Ջոն Ռոբերտ Շրիֆեր]]||2400|| ||59 |- |[[:en:Schrödinger's cat]]||40400||[[Շրյոդինգերի կատու]]||16700|| ||81 |- |[[:en:Melvin Schwartz]]||7800||[[Մելվին Շվարց]]||5000|| ||61 |- |[[:en:Julian Schwinger]]||23400||[[Յուլիան Շվինգեր]]||3100|| ||68 |- |[[:en:Schwinger's quantum action principle]]||2100|| || || ||2 |- |[[:en:Scientific law]]||56800|| || || ||48 |- |[[:en:Scintillation (physics)]]||5800||[[Սցինտիլյացիա]]||2200|| ||16 |- |[[:en:Scintillator]]||65500|| || || ||22 |- |[[:en:Screw axis]]||20100|| || || ||3 |- |[[:en:Glenn T. Seaborg]]||55400||[[Գլեն Սիբորգ]]||4000|| ||67 |- |[[:en:Emilio Segrè]]||33900||[[Էմիլիո Սեգրե]]||1700|| ||74 |- |[[:en:Seismic metamaterial]]||11600|| || || ||1 |- |[[:en:Self-organized criticality]]||24600|| || || ||9 |- |[[:en:Nikolay Semyonov]]||9700||[[Նիկոլայ Սեմյոնով]]||5800|| ||62 |- |[[:en:Shadow]]||16200||[[Ստվեր]]||2100|| ||98 |- |[[:en:Shape of the universe]]||35300|| || || ||23 |- |[[:en:Shear modulus]]||12100|| || || ||36 |- |[[:en:Shear stress]]||13400|| || || ||38 |- |[[:en:Shock (mechanics)]]||12100|| || || ||8 |- |[[:en:Clifford Shull]]||10200||[[Կլիֆորդ Շալլ]]||9400|| ||55 |- |[[:en:SI electromagnetism units]]||400|| || || ||9 |- |[[:en:Kai Siegbahn]]||4200||[[Կայ Սիգբան]]||3300|| ||61 |- |[[:en:Manne Siegbahn]]||8600||[[Կարլ Սիգբան]]||3300|| ||73 |- |[[:en:Siemens (unit)]]||6500||[[Սիմենս (չափման միավոր)]]||800||այո||58 |- |[[:en:Sievert]]||70600||[[Զիվերտ (չափման միավոր)]]||800|| ||61 |- |[[:en:Signal frequency spectrum]]||100|| || || ||20 |- |[[:en:Signal-to-noise ratio]]||23100|| || || ||37 |- |[[:en:Simple harmonic motion]]||15800||[[Ներդաշնակ տատանումներ]]||9800|| ||43 |- |[[:en:Simple machine]]||32400||[[Պարզ մեխանիզմ]]||9500|| ||63 |- |[[:en:Single-layer materials]]||61500|| || || ||9 |- |[[:en:Single-phase generator]]||20000|| || || ||4 |- |[[:en:Willem de Sitter]]||10700|| || || ||45 |- |[[:en:SLAC National Accelerator Laboratory]]||26200|| || || ||25 |- |[[:en:Slosh dynamics]]||14500|| || || ||6 |- |[[:en:George E. Smith]]||6300||[[Ջորջ Էլվուդ Սմիթ]]||4800|| ||62 |- |[[:en:George Smoot]]||24800||[[Ջորջ Սմութ]]||12500|| ||68 |- |[[:en:Snell's law]]||25000||[[Սնելիուսի օրենք]]||3700||այո||53 |- |[[:en:Soft matter]]||9700|| || || ||16 |- |[[:en:Solar cell efficiency]]||37700|| || || ||6 |- |[[:en:Solar flare]]||37000|| || || ||56 |- |[[:en:Solar phenomena]]||50600|| || || ||8 |- |[[:en:Solar thermal energy]]||69300||[[Հելիոթերմային էներգիա]]||3600|| ||38 |- |[[:en:Solar wind]]||51400||[[Արեգակնային քամի]]||11100|| ||80 |- |[[:en:Solubility]]||50700||[[Լուծելիություն]]||5300|| ||63 |- |[[:en:Solvay Conference]]||20600|| || || ||31 |- |[[:en:Arnold Sommerfeld]]||52800||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69 |- |[[:en:Sonar]]||101700||[[Էխոլոտ]]||3400|| ||76 |- |[[:en:Sonic boom]]||27600|| || || ||35 |- |[[:en:Sound pressure]]||27800||[[Ձայնի ճնշում]]||1100|| ||33 |- |[[:en:Space physics]]||5300|| || || ||15 |- |[[:en:Spaceflight]]||61800||[[Տիեզերական թռիչք]]||18900|| ||98 |- |[[:en:Spacetime diagram]]||47600||[[Մինկովսկու դիագրամ]]||13700|| ||24 |- |[[:en:Specific heat capacity]]||51500||[[Տեսակարար ջերմունակություն]]||11500|| ||60 |- |[[:en:Spectral line]]||20800||[[Սպեկտրալ գիծ]]||2800|| ||44 |- |[[:en:Spectroscopy]]||38600||[[Սպեկտրասկոպիա]]||5400|| ||81 |- |[[:en:Speed of sound]]||55800||[[Ձայնի արագություն]]||5400|| ||79 |- |[[:en:Spin-1/2]]||14600|| || || ||7 |- |[[:en:Spin–orbit interaction]]||26100|| || || ||18 |- |[[:en:Spinor]]||73100|| || || ||24 |- |[[:en:Spinthariscope]]||5900||[[Սպինտարիսկոպ]]||1400|| ||17 |- |[[:en:Spontaneous emission]]||18400||[[Ինքնակամ ճառագայթում]]||10100|| ||30 |- |[[:en:Spontaneous symmetry breaking]]||29800|| || || ||31 |- |[[:en:Square metre]]||4900||[[Քառակուսի մետր]]||2900|| ||96 |- |[[:en:Standing wave]]||44800||[[Կանգուն ալիքներ]]||3400|| ||55 |- |[[:en:Stark effect]]||18700||[[Շտարկի երևույթ]]||3500|| ||33 |- |[[:en:Johannes Stark]]||16600||[[Յոհանես Շտարկ]]||2100|| ||79 |- |[[:en:State of matter]]||38600||[[Ագրեգատային վիճակ]]||59400|| ||111 |- |[[:en:Statics]]||14300||[[Ստատիկա]]||6200|| ||71 |- |[[:en:Stationary-action principle]]||25300||[[Փոքրագույն գործողության սկզբունք]]||2100|| ||28 |- |[[:en:Steady state]]||11200|| || || ||19 |- |[[:en:Steam]]||13300|| || || ||33 |- |[[:en:Stefan–Boltzmann constant]]||6400||[[Ստեֆան-Բոլցմանի հաստատուն]]||3600|| ||34 |- |[[:en:Stefan–Boltzmann law]]||28400||[[Ստեֆան-Բոլցմանի օրենք]]||2100|| ||53 |- |[[:en:Jack Steinberger]]||35300||[[Ջեք Շտեյնբերգեր]]||5000|| ||59 |- |[[:en:Stellar black hole]]||27300|| || || ||38 |- |[[:en:Stellar nucleosynthesis]]||36100|| || || ||35 |- |[[:en:Steradian]]||6300||[[Ստեռադիան]]||1200|| ||71 |- |[[:en:Otto Stern]]||9000||[[Օտտո Շտեռն]]||2400|| ||83 |- |[[:en:Stimulated emission]]||20100||[[Հարկադրական ճառագայթում]]||3000|| ||32 |- |[[:en:Stirling engine]]||95900||[[Ստիռլինգի շարժիչ]]||9000||այո||51 |- |[[:en:Stochastic cooling]]||9600|| || || ||8 |- |[[:en:Stokes problem]]||10800|| || || ||1 |- |[[:en:Sir George Stokes, 1st Baronet]]||48000||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53 |- |[[:en:George Johnstone Stoney]]||14900|| || || ||32 |- |[[:en:Horst Ludwig Störmer]]||6700||[[Հորստ Շտորմեր]]||2800|| ||63 |- |[[:en:Strange quark]]||14200||[[S-քվարկ]]||16800|| ||48 |- |[[:en:Stress (mechanics)]]||51400||[[Մեխանիկական լարում]]||3000|| ||63 |- |[[:en:Stress–energy tensor]]||24100||[[Էներգիա-իմպուլսի թենզոր]]||22800|| ||29 |- |[[:en:Donna Strickland]]||24800||[[Դոննա Սթրիքլենդ]]||7700|| ||75 |- |[[:en:String (physics)]]||4800||[[Լար (ֆիզիկա)]]||6400||այո||21 |- |[[:en:Structure formation]]||30000|| || || ||13 |- |[[:en:Sublimation (phase transition)]]||18700||[[Սուբլիմացիա (ֆիզիկա)]]||2000|| ||75 |- |[[:en:Subplanck]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45 |- |[[:en:Sunlight]]||51500||[[Արեգակնային ճառագայթում]]||4100|| ||61 |- |[[:en:Superconducting magnet]]||26000|| || || ||16 |- |[[:en:Superconductivity]]||70900||[[Գերհաղորդականություն]]||8700|| ||77 |- |[[:en:Superfluid helium-4]]||39600||[[Գերհոսուն հելիում-4]]||62100|| ||7 |- |[[:en:Superheated steam]]||11200|| || || ||15 |- |[[:en:Superheating]]||7200|| || || ||22 |- |[[:en:Superlens]]||99200|| || || ||5 |- |[[:en:Supernova]]||177700||[[Գերնոր աստղեր]]||6000|| ||97 |- |[[:en:Superposition principle]]||20400||[[Վերադրման սկզբունք]]||6100|| ||39 |- |[[:en:Superstring theory]]||25400|| || || ||32 |- |[[:en:Supersymmetry]]||63600||[[Սուպերսիմետրիա]]||10800|| ||51 |- |[[:en:Surface plasmon]]||13700|| || || ||12 |- |[[:en:Surface plasmon polariton]]||39100|| || || ||4 |- |[[:en:Surface science]]||22300|| || || ||23 |- |[[:en:Surface tension]]||72700||[[Մակերևութային լարվածություն]]||1300|| ||67 |- |[[:en:Symmetry]]||38900||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94 |- |[[:en:Symmetry in quantum mechanics]]||64000|| || || ||5 |- |[[:en:Synchrotron]]||19800|| || || ||42 |- |[[:en:Synchrotron radiation]]||17400|| || || ||43 |- |[[:en:Tachyon]]||33500||[[Տախիոն]]||5700|| ||56 |- |[[:en:Toshiki Tajima]]||14600|| || || ||4 |- |[[:en:Igor Tamm]]||13900||[[Իգոր Տամմ]]||4700|| ||73 |- |[[:en:Tau (particle)]]||12900||[[Տաու (մասնիկ)]]||11300|| ||55 |- |[[:en:Tau neutrino]]||3500||[[Տաու-նեյտրինո]]||3100|| ||28 |- |[[:en:G. I. Taylor]]||15400|| || || ||31 |- |[[:en:Joseph Hooton Taylor Jr.]]||13000||[[Ջոզեֆ Հուտոն Թայլոր]]||4200|| ||63 |- |[[:en:Richard E. Taylor]]||11500||[[Ռիչարդ Թեյլոր]]||10900|| ||62 |- |[[:en:Edward Teller]]||96200||[[Էդվարդ Թելլեր]]||24600|| ||78 |- |[[:en:Temperature measurement]]||11400||[[Ջերմաչափություն]]||5500|| ||24 |- |[[:en:Tension (physics)]]||8300|| || || ||32 |- |[[:en:Tensor derivative (continuum mechanics)]]||45500|| || || ||1 |- |[[:en:Terahertz metamaterial]]||51700|| || || ||2 |- |[[:en:Tesla (unit)]]||13900||[[Տեսլա (չափման միավոր)]]||1100||այո||70 |- |[[:en:Tesla coil]]||91300|| || || ||41 |- |[[:en:Test particle]]||4500|| || || ||12 |- |[[:en:Tevatron]]||23200|| || || ||34 |- |[[:en:Texture (chemistry)]]||20500|| || || ||13 |- |[[:en:Theory of everything]]||51200|| || || ||46 |- |[[:en:The Theory of Everything (2014 film)]]||51400||[[Ամեն ինչի տեսություն (ֆիլմ, 2014)]]||9900|| ||60 |- |[[:en:Thermal conduction]]||34600||[[Ջերմահաղորդականություն]]||8200|| ||52 |- |[[:en:Thermal conductivity]]||59400|| || || ||63 |- |[[:en:Thermal energy]]||7200||[[Ջերմային էներգիա]]||12000|| ||53 |- |[[:en:Thermal energy storage]]||52300|| || || ||16 |- |[[:en:Thermal equilibrium]]||17300|| || || ||25 |- |[[:en:Thermal expansion]]||48100||[[Ջերմային ընդարձակում]]||1900|| ||56 |- |[[:en:Thermal fluctuations]]||11800|| || || ||19 |- |[[:en:Thermal mass]]||16100|| || || ||8 |- |[[:en:Thermal radiation]]||40300||[[Ջերմային ճառագայթում]]||6800|| ||60 |- |[[:en:Thermocouple]]||59600|| || || ||48 |- |[[:en:Thermodynamic cycle]]||18500|| || || ||38 |- |[[:en:Thermodynamic equations]]||24400|| || || ||7 |- |[[:en:Thermodynamic equilibrium]]||56200||[[Ջերմադինամիկական հավասարակշռություն]]||4100||այո||49 |- |[[:en:Thermodynamic free energy]]||28400||[[Ազատ էներգիա]]||1700|| ||28 |- |[[:en:Thermodynamic limit]]||6100|| || || ||10 |- |[[:en:Thermodynamic potential]]||24500||[[Թերմոդինամիկական պոտենցիալ]]||18700|| ||28 |- |[[:en:Thermodynamic process]]||16000|| || || ||37 |- |[[:en:Thermodynamic state]]||11300|| || || ||26 |- |[[:en:Thermodynamic system]]||35100||[[Թերմոդինամիկական համակարգ]]||29000|| ||46 |- |[[:en:Thermometer]]||48100||[[Ջերմաչափ]]||8100|| ||99 |- |[[:en:Thomson scattering]]||9400|| || || ||25 |- |[[:en:George Paget Thomson]]||10000||[[Ջորջ Փաջեթ Թոմսոն]]||4700|| ||72 |- |[[:en:J. J. Thomson]]||44600||[[Ջոզեֆ Ջոն Թոմսոն]]||2000|| ||109 |- |[[:en:William Thomson, 1st Baron Kelvin]]||97700||[[Ուիլյամ Թոմսոն]]||5100|| ||92 |- |[[:en:Thorium-based nuclear power]]||72200|| || || ||7 |- |[[:en:Three-dimensional space]]||23700||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67 |- |[[:en:Tidal force]]||22800|| || || ||43 |- |[[:en:Tide]]||99800||[[Մակընթացություն և տեղատվություն]]||5600|| ||96 |- |[[:en:Time derivative]]||8700|| || || ||14 |- |[[:en:Time dilation]]||52400||[[Ժամանակի դանդաղում]]||33200|| ||53 |- |[[:en:Time in physics]]||46200|| || || ||9 |- |[[:en:Time travel]]||67200||[[Ճանապարհորդություն ժամանակի միջով]]||3700|| ||70 |- |[[:en:Timeline of chemical element discoveries]]||86000|| || || ||25 |- |[[:en:Timeline of cosmic microwave background astronomy]]||100||[[Մնացորդային ճառագայթում]]||19200|| ||76 |- |[[:en:Timeline of cosmological theories]]||47000|| || || ||14 |- |[[:en:Timeline of discovery of Solar System planets and their moons]]||129000|| || || ||26 |- |[[:en:Timeline of fundamental physics discoveries]]||13600|| || || ||4 |- |[[:en:Samuel C. C. Ting]]||34500||[[Սեմյուել Թինգ]]||3900|| ||61 |- |[[:en:Shin'ichirō Tomonaga]]||10400||[[Սինյիտիրո Տոմոնագա]]||3300|| ||69 |- |[[:en:Top quark]]||33200||[[T-քվարկ]]||8500|| ||51 |- |[[:en:Topological order]]||43500|| || || ||3 |- |[[:en:Torque]]||33600||[[Ուժի մոմենտ]]||3100|| ||78 |- |[[:en:Torsion (mechanics)]]||6200||[[Ոլորում (դեֆորմացիա)]]||2200|| ||39 |- |[[:en:Charles H. Townes]]||33800||[[Չարլզ Հարդ Թաունս]]||4900|| ||74 |- |[[:en:Transformation optics]]||28500|| || || ||1 |- |[[:en:Transistor]]||95400||[[Տրանզիստոր]]||9700|| ||123 |- |[[:en:Transmission coefficient]]||8000|| || || ||10 |- |[[:en:Transparency and translucency]]||33400|| || || ||47 |- |[[:en:Transport phenomena]]||17600|| || || ||30 |- |[[:en:Transverse mode]]||12300|| || || ||9 |- |[[:en:Triple point]]||17200||[[Եռակի կետ]]||2000|| ||67 |- |[[:en:Tritium]]||63100||[[Տրիտիում]]||1900|| ||74 |- |[[:en:Daniel C. Tsui]]||12700||[[Դենիել Ցուի]]||5900|| ||59 |- |[[:en:Tsunami warning system]]||17000|| || || ||13 |- |[[:en:Tunable metamaterial]]||43300|| || || ||1 |- |[[:en:Turbulence]]||43500||[[Մրրկային շարժում]]||3100|| ||58 |- |[[:en:John Tyndall]]||94700|| || || ||47 |- |[[:en:Type Ia supernova]]||47000|| || || ||28 |- |[[:en:Type-II superconductor]]||10900|| || || ||8 |- |[[:en:Ultraviolet catastrophe]]||8300|| || || ||27 |- |[[:en:Uncertainty]]||32400|| || || ||41 |- |[[:en:Unified field theory]]||11600||[[Դաշտի միասնական տեսություն]]||6800|| ||27 |- |[[:en:Unit of length]]||12200|| || || ||35 |- |[[:en:Unitary operator]]||8900|| || || ||18 |- |[[:en:Unitary transformation (quantum mechanics)]]||13500|| || || ||1 |- |[[:en:Uranium]]||107500||[[Ուրան (տարր)]]||34400|| ||164 |- |[[:en:Vacuum energy]]||12000|| || || ||20 |- |[[:en:Vacuum permeability]]||16700||[[Մագնիսական հաստատուն]]||5700|| ||27 |- |[[:en:Vacuum permittivity]]||17500||[[Էլեկտրական հաստատուն]]||6300|| ||28 |- |[[:en:Valence electron]]||16100|| || || ||54 |- |[[:en:Van de Graaff generator]]||28500|| || || ||44 |- |[[:en:Simon van der Meer]]||10500||[[Սիմոն վան դեր Մեեր]]||4000|| ||71 |- |[[:en:Van der Waals equation]]||45600|| || || ||38 |- |[[:en:John Hasbrouck Van Vleck]]||18000||[[Ջոն Հազբրուկ վան Ֆլեք]]||2800|| ||63 |- |[[:en:Petr Vaníček]]||12600|| || || ||3 |- |[[:en:Vaporization]]||4900|| || || ||43 |- |[[:en:Variational method (quantum mechanics)]]||13000|| || || ||18 |- |[[:en:Variational principle]]||5600||[[Մեխանիկայի վարիացիոն սկզբունքներ]]||5100|| ||15 |- |[[:en:Vector (mathematics and physics)]]||8900||[[Վեկտոր]]||15100|| ||21 |- |[[:en:Vector potential]]||2900||[[Վեկտորական պոտենցիալ]]||1700||այո||23 |- |[[:en:Martinus J. G. Veltman]]||10900|| || || ||63 |- |[[:en:Vertical pressure variation]]||10900|| || || ||3 |- |[[:en:Vibration]]||46900|| || || ||45 |- |[[:en:Virtual image]]||3500|| || || ||23 |- |[[:en:Virtual particle]]||22300||[[Վիրտուալ մասնիկներ]]||2100|| ||29 |- |[[:en:Virtual state]]||6500|| || || ||3 |- |[[:en:Viscosity]]||95300||[[Մածուցիկություն]]||3200|| ||78 |- |[[:en:Vlasov equation]]||15100|| || || ||9 |- |[[:en:Volatility (chemistry)]]||9500||[[Ցնդելիություն]]||1600|| ||25 |- |[[:en:Volt]]||15900||[[Վոլտ (չափման միավոր)]]||2100|| ||110 |- |[[:en:Voltage]]||20000||[[Էլեկտրական լարում]]||9300|| ||99 |- |[[:en:Wernher von Braun]]||124000||[[Վերներ ֆոն Բրաուն]]||9100|| ||101 |- |[[:en:Johannes Diderik van der Waals]]||25300||[[Յոհանես Դիդերիկ վան դեր Վալս]]||2900|| ||92 |- |[[:en:Friedrich Wagner]]||10300|| || || ||3 |- |[[:en:Ernest Walton]]||19700||[[Էռնեստ Ուոլտոն]]||2000|| ||74 |- |[[:en:James Watson]]||92700||[[Ջեյմս Ուոթսոն]]||4200|| ||91 |- |[[:en:Wave equation]]||59400||[[Ալիքային հավասարում]]||1800|| ||50 |- |[[:en:Wave function collapse]]||21100|| || || ||30 |- |[[:en:Wave interference]]||34500||[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||4600|| ||72 |- |[[:en:Wave packet]]||33200||[[Ալիքային փաթեթ]]||2200|| ||23 |- |[[:en:Wave propagation]]||6300|| || || ||16 |- |[[:en:Wave vector]]||14600|| || || ||27 |- |[[:en:Wave–particle duality]]||58100||[[Մասնիկ-ալիքային երկվություն]]||36100|| ||60 |- |[[:en:Waveguide]]||23800||[[Ալիքատար]]||51000|| ||25 |- |[[:en:Wavelength]]||35700||[[Ալիքի երկարություն]]||4800|| ||97 |- |[[:en:Wavenumber]]||12500||[[Ալիքային թիվ]]||12700|| ||40 |- |[[:en:Weak isospin]]||9400|| || || ||18 |- |[[:en:Weber (unit)]]||9900||[[Վեբեր (չափման միավոր)]]||2000|| ||64 |- |[[:en:Carl Friedrich von Weizsäcker]]||31000|| || || ||46 |- |[[:en:Wheeler–Feynman absorber theory]]||24400|| || || ||7 |- |[[:en:John Archibald Wheeler]]||54600|| || || ||58 |- |[[:en:White dwarf]]||145500||[[Սպիտակ թզուկ]]||55100|| ||85 |- |[[:en:White hole]]||18300||[[Սպիտակ խոռոչ]]||3000|| ||56 |- |[[:en:Carl Wieman]]||13600|| || || ||58 |- |[[:en:Wien approximation]]||6200|| || || ||16 |- |[[:en:Wilhelm Wien]]||10800||[[Վիլհելմ Վին]]||2700|| ||87 |- |[[:en:Wien's displacement law]]||18700||[[Վինի ճառագայթման օրենք]]||2000|| ||46 |- |[[:en:Eugene Wigner]]||46800||[[Յուջին Վիգներ]]||3200|| ||85 |- |[[:en:Frank Wilczek]]||41200||[[Ֆրենկ Վիլչեկ]]||4200|| ||68 |- |[[:en:Wilkinson Microwave Anisotropy Probe]]||51000|| || || ||41 |- |[[:en:Charles Thomson Rees Wilson]]||15200||[[Չառլզ Թոմսոն Ռիս Վիլսոն]]||2000|| ||83 |- |[[:en:Kenneth G. Wilson]]||17200||[[Քենետ Վիլսոն]]||2100|| ||62 |- |[[:en:Robert Woodrow Wilson]]||8100||[[Ռոբերտ Վիլսոն]]||6300|| ||74 |- |[[:en:Wind wave]]||46500|| || || ||84 |- |[[:en:David J. Wineland]]||12200||[[Դեյվիդ Ուայնլենդ]]||7100|| ||66 |- |[[:en:Edward Witten]]||31400|| || || ||53 |- |[[:en:Wittenberg interpretation of Copernicus]]||30900|| || || ||1 |- |[[:en:WKB approximation]]||24100|| || || ||18 |- |[[:en:Women in physics]]||36100|| || || ||5 |- |[[:en:Work (physics)]]||46000||[[Աշխատանք (ֆիզիկա)]]||2300|| ||102 |- |[[:en:Work (thermodynamics)]]||47400||[[Թերմոդինամիկական աշխատանք]]||3500|| ||22 |- |[[:en:World Year of Physics 2005]]||5200|| || || ||22 |- |[[:en:Wormhole]]||55600||[[Որդնախոռոչ]]||10400|| ||69 |- |[[:en:Wu experiment]]||29700|| || || ||14 |- |[[:en:X-ray crystallography]]||148900||[[Ռենտգենակառուցվածքային վերլուծություն]]||2600|| ||47 |- |[[:en:Yang–Mills existence and mass gap]]||12800|| || || ||9 |- |[[:en:Yang–Mills theory]]||24100|| || || ||20 |- |[[:en:Hideki Yukawa]]||11600||[[Հիդեկի Յուկավա]]||3300|| ||83 |- |[[:en:Pieter Zeeman]]||16600||[[Պիտեր Զեեման]]||9500|| ||94 |- |[[:en:Frits Zernike]]||9800||[[Ֆրից Ցերնիկե]]||2100|| ||68 |- |[[:en:Zero-point energy]]||212200||[[Զրոյական տատանումների էներգիա]]||9400|| ||41 |} 9wn9bvwfkya4fsw75apvdnqkof8dre6 2 939933 8486700 8486198 2022-08-10T18:12:46Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:Top-importance medicine articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Abortion]]||193800||[[Աբորտ]]||174400|| ||170 |- |[[:en:Addiction]]||179200||[[Ադդիկցիա]]||37800|| ||98 |- |[[:en:Alcoholism]]||136000||[[Հարբեցողություն]]||33900||այո||117 |- |[[:en:Allergy]]||107500||[[Ալերգիա]]||119400|| ||113 |- |[[:en:Alzheimer's disease]]||166600||[[Ալցհայմերի հիվանդություն]]||184400|| ||123 |- |[[:en:Anaphylaxis]]||56400||[[Անաֆիլաքսիա]]||67100|| ||74 |- |[[:en:Antimicrobial]]||45600||[[Հակամանրէային դեղամիջոցներ]]||26300|| ||25 |- |[[:en:Antiseptic]]||16200||[[Անտիսեպտիկա]]||10000|| ||54 |- |[[:en:Anxiety disorder]]||65000||[[Տագնապային խանգարում]]||43500|| ||56 |- |[[:en:Asthma]]||160200||[[Բրոնխիալ ասթմա]]||152200|| ||116 |- |[[:en:Attention deficit hyperactivity disorder]]||191100||[[Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ]]||4500|| ||73 |- |[[:en:Bipolar disorder]]||151100||[[Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում]]||163800|| ||86 |- |[[:en:Birth control]]||148300||[[Բեղմնականխում]]||76200|| ||105 |- |[[:en:Bone fracture]]||43800||[[Կոտրվածք]]||7700|| ||77 |- |[[:en:Breast cancer]]||178200||[[Կրծքագեղձի քաղցկեղ]]||147200|| ||96 |- |[[:en:Breastfeeding]]||229500||[[Կրծքով կերակրում]]||16600|| ||84 |- |[[:en:Burn]]||80300||[[Այրվածք]]||15000|| ||76 |- |[[:en:Cancer]]||181100||[[Քաղցկեղ]]||223100|| ||173 |- |[[:en:Cardiovascular disease]]||135100||[[Սիրտ-անոթային հիվանդություն]]||116000|| ||67 |- |[[:en:Cataract]]||60700||[[Կատարակտ]]||54900|| ||89 |- |[[:en:Cervical cancer]]||98700||[[Արգանդի վզիկի քաղցկեղ]]||107600|| ||74 |- |[[:en:Childbirth]]||148100||[[Ծննդաբերություն]]||7900|| ||104 |- |[[:en:Choking]]||63400|| || || ||23 |- |[[:en:Chronic obstructive pulmonary disease]]||151300||[[Թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն]]||182600|| ||87 |- |[[:en:Chronic pain]]||72100|| || || ||24 |- |[[:en:Cirrhosis]]||104500||[[Լյարդի ցիռոզ]]||36200|| ||85 |- |[[:en:Colorectal cancer]]||122900||[[Կոլոռեկտալ քաղցկեղ]]||132900|| ||71 |- |[[:en:Common cold]]||60700||[[Մրսածություն]]||65100|| ||132 |- |[[:en:COVID-19]]||267700||[[COVID-19]]||69300|| ||204 |- |[[:en:COVID-19 pandemic]]||301400||[[COVID-19 համավարակ]]||137000|| ||195 |- |[[:en:Croup]]||26600||[[Կռուպ]]||27000|| ||53 |- |[[:en:Dementia]]||186600||[[Դեմենցիա]]||18700|| ||94 |- |[[:en:Dengue fever]]||82700||[[Մլակային տենդ]]||2100|| ||99 |- |[[:en:Department of Health and Social Care]]||35200|| || || ||12 |- |[[:en:Diabetes]]||116500||[[Շաքարային դիաբետ]]||131300|| ||154 |- |[[:en:Disease]]||58900||[[Հիվանդություն]]||3600|| ||192 |- |[[:en:Drug class]]||8800||[[Դեղերի տեսակներ]]||10300|| ||5 |- |[[:en:Epilepsy]]||149600||[[Էպիլեպսիա]]||143400|| ||113 |- |[[:en:Fever]]||77400||[[Տենդ]]||21300|| ||124 |- |[[:en:Gastroenteritis]]||66200||[[Սուր գաստրոէնտերիտ]]||9100|| ||78 |- |[[:en:Gout]]||72500||[[Հոդատապ]]||59900|| ||80 |- |[[:en:Health]]||58500||[[Առողջություն]]||10700|| ||223 |- |[[:en:Health care]]||39400||[[Առողջապահություն]]||6700|| ||71 |- |[[:en:Health effects of tobacco]]||179000||[[Ծխախոտի ազդեցությունն առողջության վրա]]||8100|| ||28 |- |[[:en:Hearing loss]]||95600|| || || ||27 |- |[[:en:Hemorrhoid]]||49500||[[Թութք]]||54600|| ||101 |- |[[:en:Hepatitis]]||164900||[[Հեպատիտ]]||65400|| ||87 |- |[[:en:Hepatitis A]]||44300||[[Հեպատիտ Ա]]||8700|| ||94 |- |[[:en:Hepatitis B]]||82800||[[Հեպատիտ Բ]]||101600|| ||87 |- |[[:en:Hepatitis C]]||108500||[[Հեպատիտ Ց]]||60700|| ||75 |- |[[:en:Herpes simplex]]||80400||[[Հասարակ հերպես]]||49900|| ||69 |- |[[:en:HIV/AIDS]]||203000||[[ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ]]||238100|| ||189 |- |[[:en:Hypercholesterolemia]]||55800|| || || ||30 |- |[[:en:Hypertension]]||131700||[[Գերճնշում]]||115400|| ||98 |- |[[:en:Infection]]||102900||[[Վարակ]]||9600|| ||93 |- |[[:en:Influenza]]||103000||[[Գրիպ]]||15500|| ||156 |- |[[:en:International Classification of Diseases]]||35900||[[Հիվանդությունների միջազգային դասակարգում]]||6200|| ||70 |- |[[:en:Liver cancer]]||55100||[[Լյարդի քաղցկեղ]]||53400|| ||52 |- |[[:en:Low back pain]]||107200|| || || ||52 |- |[[:en:Lung cancer]]||144300||[[Թոքի քաղցկեղ]]||127200|| ||93 |- |[[:en:Major depressive disorder]]||177300||[[Մեծ դեպրեսիվ խանգարում]]||18800|| ||87 |- |[[:en:Major trauma]]||59900|| || || ||25 |- |[[:en:Malaria]]||201800||[[Մալարիա]]||55700|| ||170 |- |[[:en:Malnutrition]]||148000||[[Թերսնուցում]]||11300|| ||104 |- |[[:en:Medicine]]||91100||[[Բժշկություն]]||28400|| ||234 |- |[[:en:Meningitis]]||89100||[[Մենինգիտ]]||141500|| ||101 |- |[[:en:Mental disorder]]||180700||[[Հոգեկան հիվանդություններ]]||19100|| ||110 |- |[[:en:Migraine]]||129500||[[Միգրեն]]||117400|| ||86 |- |[[:en:Multiple sclerosis]]||121800||[[Ցրված սկլերոզ]]||146200|| ||72 |- |[[:en:Myocardial infarction]]||128800||[[Սրտամկանի ինֆարկտ]]||144900|| ||114 |- |[[:en:Myopia]]||75700||[[Կարճատեսություն]]||6400|| ||83 |- |[[:en:National health insurance]]||12900|| || || ||6 |- |[[:en:Obesity]]||175500||[[Ճարպակալում]]||185400|| ||126 |- |[[:en:Osteoarthritis]]||117600||[[Օստեոարթրոզ]]||41300|| ||64 |- |[[:en:Pain]]||96700||[[Ցավ]]||27800|| ||128 |- |[[:en:Parkinson's disease]]||148500||[[Պարկինսոնի հիվանդություն]]||116200|| ||103 |- |[[:en:Physician]]||40500||[[Բժիշկ]]||8500|| ||163 |- |[[:en:Pneumonia]]||119000||[[Թոքաբորբ]]||55000|| ||132 |- |[[:en:Polio]]||118400||[[Պոլիոմիելիտ]]||7600|| ||111 |- |[[:en:Pregnancy]]||147700||[[Հղիություն (մարդ)]]||150300|| ||160 |- |[[:en:Prostate cancer]]||217000||[[Շագանակագեղձի քաղցկեղ]]||76300|| ||73 |- |[[:en:Refractive error]]||31800|| || || ||31 |- |[[:en:Sanitation]]||52500|| || || ||42 |- |[[:en:SARS-CoV-2]]||123800||[[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)]]||53500|| ||126 |- |[[:en:Schizophrenia]]||200300||[[Շիզոֆրենիա]]||315400|| ||115 |- |[[:en:Sepsis]]||126500||[[Սեպսիս]]||6200|| ||73 |- |[[:en:Sexually transmitted infection]]||84000||[[Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ]]||91600|| ||113 |- |[[:en:Skin cancer]]||55400||[[Մաշկի քաղցկեղ]]||46200|| ||66 |- |[[:en:Stomach cancer]]||75100||[[Ստամոքսի քաղցկեղ]]||30400|| ||60 |- |[[:en:Stroke]]||176700||[[Կաթված]]||225600|| ||113 |- |[[:en:Suicide]]||154600||[[Ինքնասպանություն]]||93900|| ||175 |- |[[:en:Surgery]]||89100||[[Վիրաբուժություն]]||17400||այո||116 |- |[[:en:Tooth decay]]||125700||[[Ատամների ոսկրափուտ]]||21400|| ||83 |- |[[:en:Tuberculosis]]||161300||[[Տուբերկուլոզ]]||33600|| ||164 |- |[[:en:Type 2 diabetes]]||98800||[[2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ]]||70100|| ||52 |- |[[:en:Urinary tract infection]]||72400||[[Միզուղիների ինֆեկցիաներ]]||54600|| ||54 |- |[[:en:Vaccination]]||87000||[[Պատվաստումներ]]||6200|| ||101 |- |[[:en:Vaccine]]||130400||[[Պատվաստանյութ]]||5100|| ||130 |- |[[:en:Visual impairment]]||89700||[[Տեսողության խանգարում]]||100400|| ||44 |- |[[:en:Vitamin]]||66800||[[Վիտամին]]||34900|| ||128 |} == [[:en:Category:High-importance medicine articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:List of countries by hospital beds]]||31000|| || || ||8 |- |[[:en:9-1-1]]||31700|| || || ||21 |- |[[:en:2009 swine flu pandemic by country]]||197600|| || || ||10 |- |[[:en:2022 monkeypox outbreak in Spain]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Abdominal pain]]||29300||[[Որովայնային ցավ]]||38100|| ||48 |- |[[:en:Abscess]]||31500||[[Թարախակույտ]]||51800|| ||84 |- |[[:en:Access to medicines]]||24600|| || || ||2 |- |[[:en:Acne]]||162300||[[Ակնե]]||154900|| ||88 |- |[[:en:Actinic keratosis]]||72200|| || || ||15 |- |[[:en:Activities of daily living]]||21700|| || || ||19 |- |[[:en:Acute coronary syndrome]]||43300||[[Սուր կորոնար համախտանիշ]]||39900|| ||37 |- |[[:en:Acute lymphoblastic leukemia]]||78600||[[Սուր լիմֆոբլաստային լեյկոզ]]||90300|| ||38 |- |[[:en:Acute myeloid leukemia]]||67500|| || || ||41 |- |[[:en:Adenocarcinoma of the lung]]||43900||[[Թոքի ադենոկարցինոմա]]||45400|| ||10 |- |[[:en:Adenoidectomy]]||11100|| || || ||16 |- |[[:en:Adhesion (medicine)]]||17900||[[Կպում (բժշկություն)]]||23900|| ||14 |- |[[:en:Adrenergic blocking agent]]||39000|| || || ||1 |- |[[:en:Advanced airway management]]||23100|| || || ||3 |- |[[:en:Adverse drug reaction]]||22100|| || || ||30 |- |[[:en:Aedes albopictus]]||73300|| || || ||50 |- |[[:en:African trypanosomiasis]]||73000||[[Քնախտ]]||3000|| ||74 |- |[[:en:Ageing]]||145500||[[Ծերացման գործընթաց]]||150600|| ||67 |- |[[:en:Air pollution]]||187000||[[Մթնոլորտի աղտոտում]]||12700|| ||94 |- |[[:en:Airway management]]||41200|| || || ||10 |- |[[:en:Alcohol and cancer]]||101900|| || || ||7 |- |[[:en:Alcohol withdrawal syndrome]]||41100||[[Ալկոհոլային զրկանքի համախտանիշ]]||66900|| ||25 |- |[[:en:Aliskiren]]||12700|| || || ||20 |- |[[:en:Allergen]]||32900||[[Ալերգեն]]||31500|| ||54 |- |[[:en:Allergic rhinitis]]||50200||[[Ալերգիկ ռինիտ]]||43500|| ||53 |- |[[:en:Allow natural death]]||9000|| || || ||2 |- |[[:en:Alteplase]]||33200|| || || ||11 |- |[[:en:Alternate care site]]||14500|| || || ||1 |- |[[:en:Amantadine]]||46700|| || || ||33 |- |[[:en:Amnesia]]||53400||[[Ամնեզիա]]||5700|| ||70 |- |[[:en:Amniocentesis]]||29000|| || || ||34 |- |[[:en:Amphetamine]]||247100||[[Ամֆետամին]]||59800|| ||63 |- |[[:en:Amyotrophic lateral sclerosis]]||154200||[[Կողմնային ամիոտրոֆիկ սկլերոզ]]||59100|| ||66 |- |[[:en:Analgesic]]||111800||[[Ցավազրկող դեղամիջոցներ]]||1900|| ||72 |- |[[:en:Anatomy]]||77600||[[Անատոմիա]]||13400|| ||172 |- |[[:en:Anemia]]||84300||[[Սակավարյունություն]]||92600|| ||99 |- |[[:en:Anesthesia]]||76100||[[Անզգայացում]]||1700|| ||81 |- |[[:en:Anesthesiology]]||35800||[[Անեսթեզիոլոգիա]]||8400|| ||51 |- |[[:en:Aneuploidy]]||34900||[[Անէուպլոիդիա]]||6800|| ||35 |- |[[:en:Aneurysm]]||48900||[[Անոթալայնանք]]||3200|| ||63 |- |[[:en:Angioplasty]]||34300||[[Անգիոպլաստիկա]]||42200|| ||35 |- |[[:en:Animal testing]]||169400|| || || ||36 |- |[[:en:Anomaly scan]]||8800|| || || ||3 |- |[[:en:Anorexia (symptom)]]||17100||[[Անորեքսիա]]||7700||այո||38 |- |[[:en:Anorexia nervosa]]||138400||[[Նյարդային անորեքսիա]]||99000|| ||77 |- |[[:en:Anterior cruciate ligament injury]]||46800||[[Առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]||63800|| ||14 |- |[[:en:Anti-anxiety medication]]||18800|| || || ||1 |- |[[:en:Antibiotic]]||138500||[[Հակաբիոտիկներ]]||167600|| ||121 |- |[[:en:Antibiotic misuse]]||35000||[[Հակաբիոտիկների սխալ օգտագործում]]||36400|| ||9 |- |[[:en:Anticonvulsant]]||53400||[[Հակացնցումային դեղեր]]||56700|| ||35 |- |[[:en:Antidepressant]]||141700||[[Հակադեպրեսանտներ]]||156100|| ||60 |- |[[:en:Antidote]]||8100||[[Հակաթույներ]]||4200|| ||47 |- |[[:en:Antihistamine]]||30100||[[Հակահիստամինային դեղեր]]||36200|| ||45 |- |[[:en:Antimicrobial copper-alloy touch surfaces]]||14700|| || || ||5 |- |[[:en:Antimicrobial resistance]]||149300|| || || ||52 |- |[[:en:Antiparasitic]]||9900||[[Հակապարազիտային դեղեր]]||10600|| ||15 |- |[[:en:Antipsychotic]]||188500||[[Հոգեմետ դեղեր]]||19200|| ||53 |- |[[:en:Antiviral drug]]||57400||[[Հակավիրուսային դեղեր]]||8200|| ||44 |- |[[:en:Anxiety]]||91600||[[Տագնապ]]||12700|| ||94 |- |[[:en:Anxiolytic]]||22900|| || || ||31 |- |[[:en:Appendicitis]]||74400||[[Որդանման ելունի բորբոքում]]||88900|| ||79 |- |[[:en:Arachidonic acid]]||35900||[[Արախիդոնաթթու]]||44600|| ||42 |- |[[:en:Arrhythmia]]||41100||[[Առիթմիա]]||50700|| ||67 |- |[[:en:Arterial occlusion]]||31200|| || || ||1 |- |[[:en:Arteriosclerosis]]||11000||[[Արտերիոսկլերոզ]]||13800|| ||60 |- |[[:en:Arthritis]]||60100||[[Հոդաբորբ]]||6400|| ||80 |- |[[:en:Artificial limb]]|| ||[[Պրոթեզներ]]||8300|| ||59 |- |[[:en:Asbestosis]]||26400||[[Ազբեստոզ]]||25900|| ||36 |- |[[:en:Asperger syndrome]]||112200||[[Ասպերգերի համախտանիշ]]||52400|| ||74 |- |[[:en:Aspirin]]||150000||[[Ասպիրին]]||96700|| ||103 |- |[[:en:Assessment of kidney function]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Astigmatism]]||35600||[[Աստիգմատիզմ]]||31800|| ||64 |- |[[:en:Atherosclerosis]]||97600||[[Աթերոսկլերոզ]]||16900|| ||49 |- |[[:en:Atopic dermatitis]]||47700||[[Ատոպիկ մաշկաբորբ]]||48400|| ||42 |- |[[:en:Atrial fibrillation]]||155900||[[Նախասրտերի ֆիբրիլյացիա]]||66800|| ||46 |- |[[:en:Attenuated vaccine]]||34500||[[Թուլացված պատվաստանյութ]]||8500|| ||23 |- |[[:en:Atypical anorexia nervosa]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Atypical antipsychotic]]||93300|| || || ||21 |- |[[:en:Autism]]||200||[[Աուտիզմի սպեկտր]]||227600|| ||47 |- |[[:en:Autoimmune disease]]||48400||[[Աուտոիմուն հիվանդություն]]||26200|| ||53 |- |[[:en:Autoimmune thyroiditis]]||7700||[[Աուտոիմուն թիրեոիդիտ]]||10000|| ||7 |- |[[:en:Autoimmunity]]||47200||[[Աուտոիմունություն]]||67800|| ||31 |- |[[:en:Automated external defibrillator]]||30000|| || || ||32 |- |[[:en:Autosomal dominant polycystic kidney disease]]||55100|| || || ||15 |- |[[:en:Avicenna]]||114400||[[Ավիցեննա]]||42400|| ||167 |- |[[:en:Bachelor of Medical Sciences]]||13000|| || || ||3 |- |[[:en:Bachelor of Medicine, Bachelor of Surgery]]||59600|| || || ||19 |- |[[:en:Back pain]]||54800||[[Մեջքի ցավ]]||51400|| ||35 |- |[[:en:Bacteria]]||151700||[[Բակտերիաներ]]||38400|| ||176 |- |[[:en:Bacterial therapy]]||14300|| || || ||3 |- |[[:en:Bacterial vaginosis]]||44600||[[Բակտերիալ վագինոզ]]||47000|| ||49 |- |[[:en:Bariatric surgery]]||54700||[[Բարիատիկ վիրաբուժություն]]||60700|| ||20 |- |[[:en:Basal-cell carcinoma]]||54100||[[Բազալ բջջային կարցինոմա]]||64600|| ||31 |- |[[:en:Basic reproduction number]]||46400|| || || ||38 |- |[[:en:Bed bug]]||59500|| || || ||19 |- |[[:en:Bell's palsy]]||42300||[[Բելլի պարալիչ]]||43100|| ||42 |- |[[:en:Benign prostatic hyperplasia]]||76100||[[Շագանակագեղձի բարորակ գերաճ]]||19500|| ||44 |- |[[:en:Benign tumor]]||27500||[[Բարորակ ուռուցքներ]]||37000|| ||32 |- |[[:en:Benzodiazepine]]||157600||[[Բենզոդիազեպիններ]]||40300|| ||51 |- |[[:en:Benzodiazepine dependence]]||72100|| || || ||10 |- |[[:en:Benzodiazepine withdrawal syndrome]]||98300|| || || ||13 |- |[[:en:Bifidobacterium]]||27500|| || || ||28 |- |[[:en:Big Pharma conspiracy theories]]||24500|| || || ||11 |- |[[:en:Theodor Bilharz]]||53600|| || || ||15 |- |[[:en:Binge drinking]]||80900|| || || ||16 |- |[[:en:Biogerontology]]||23600|| || || ||3 |- |[[:en:Biosafety level]]||70100|| || || ||19 |- |[[:en:Birth]]||24200|| || || ||93 |- |[[:en:Birth defect]]||82500||[[Բնածին արատներ]]||11400|| ||44 |- |[[:en:Birth weight]]||35900|| || || ||11 |- |[[:en:Bladder cancer]]||136700||[[Միզապարկի քաղցկեղ]]||14900|| ||41 |- |[[:en:Bleeding]]||21900||[[Արյունահոսություն]]||29200|| ||76 |- |[[:en:Blood]]||61500||[[Արյուն]]||55400|| ||212 |- |[[:en:Blood compatibility testing]]||51400|| || || ||4 |- |[[:en:Blood culture]]||53100||[[Արյան միջավայր]]||7700|| ||20 |- |[[:en:Blood in stool]]||29200|| || || ||7 |- |[[:en:Blood pressure]]||69800||[[Արյան ճնշում]]||17400|| ||83 |- |[[:en:Blood pressure measurement]]||35400|| || || ||9 |- |[[:en:Blood test]]||16300||[[Արյան բիոքիմիական քննություն]]||22900|| ||50 |- |[[:en:Blood transfusion]]||100500||[[Արյան փոխներարկում]]||11900|| ||68 |- |[[:en:Blood type]]||56700||[[Արյան խումբ]]||20100|| ||92 |- |[[:en:Bloodstream infections]]||32400|| || || ||29 |- |[[:en:Blue baby syndrome]]||29200||[[Կապույտ երեխայի համախտանիշ]]||22800|| ||10 |- |[[:en:Blunt trauma]]||30800|| || || ||12 |- |[[:en:Body image disturbance]]||92700|| || || ||2 |- |[[:en:Bone density]]||13900||[[Ոսկրի հանքային խտություն]]||14500|| ||21 |- |[[:en:Bone marrow examination]]||12000||[[Ոսկրածուծի քննություն]]||15500|| ||20 |- |[[:en:Bone metastasis]]||24400||[[Ոսկրային մետաստազներ]]||25000|| ||11 |- |[[:en:Borderline personality disorder]]||177400||[[Սահմանային անձնային խանգարում]]||13800|| ||54 |- |[[:en:Botulism]]||67900||[[Բոտուլիզմ]]||71400|| ||69 |- |[[:en:Bowel resection]]||2800|| || || ||5 |- |[[:en:Bradycardia]]||17200||[[Հազվասրտություն]]||25600|| ||49 |- |[[:en:Brain damage]]||41900||[[Ուղեղի վնասվածք]]||13000|| ||28 |- |[[:en:Brain injury]]||100||[[Ուղեղի վնասվածք]]||13000|| ||28 |- |[[:en:Brain tumor]]||86900||[[Գլխուղեղի ուռուցք]]||108200|| ||63 |- |[[:en:Breast cancer screening]]||51100|| || || ||2 |- |[[:en:Breathing gas]]||61700|| || || ||17 |- |[[:en:Bronchiectasis]]||57600||[[Բրոնխոէկտազ]]||41600|| ||41 |- |[[:en:Bronchiolitis obliterans]]||37700||[[Օբլիտերացնող բրոնխիոլիտ]]||38200|| ||16 |- |[[:en:Bronchitis]]||46900||[[Բրոնխաբորբ]]||24900|| ||81 |- |[[:en:Bulimia nervosa]]||74700||[[Նյարդային բուլիմիա]]||87400|| ||34 |- |[[:en:Cachexia]]||29400||[[Հյուծանք]]||42300|| ||39 |- |[[:en:Caesarean section]]||114500||[[Կեսարյան հատում]]||36900|| ||72 |- |[[:en:Candidiasis]]||63300||[[Կանդիդոզ]]||63400|| ||50 |- |[[:en:Cannabis]]||97800||[[Կանեփ]]||7600|| ||110 |- |[[:en:Carbamazepine]]||32600||[[Կարբամազեպին]]||32500|| ||44 |- |[[:en:Carbon monoxide poisoning]]||107300||[[Շմոլ գազով թունավորումներ]]||106200|| ||43 |- |[[:en:Carcinogenesis]]||115000||[[Քաղցկեղածնություն]]||151500|| ||26 |- |[[:en:Cardiac arrest]]||118400||[[Սրտի կանգ]]||86100|| ||63 |- |[[:en:Cardiac catheterization]]||25600||[[Սրտի կաթետերիզացիա]]||39200|| ||26 |- |[[:en:Cardiac cycle]]||23400||[[Սրտային ցիկլ]]||31100|| ||29 |- |[[:en:Cardiac surgery]]||29000||[[Սրտային վիրաբուժություն]]||33400|| ||42 |- |[[:en:Cardiomyopathy]]||24900||[[Կարդիոմիոպաթիա]]||24400|| ||41 |- |[[:en:Cardiopulmonary bypass]]||35000||[[Արյան արհեստական շրջանառություն]]||4400|| ||29 |- |[[:en:Cardiopulmonary resuscitation]]||119300||[[Սիրտ-թոքային վերակենդանացում]]||154800|| ||66 |- |[[:en:Cardiovascular disease in women]]||97600|| || || ||2 |- |[[:en:Caregiver]]||58400|| || || ||16 |- |[[:en:Carpal tunnel syndrome]]||78500||[[Դաստակային թունելի համախտանիշ]]||29400|| ||45 |- |[[:en:Cataract surgery]]||56700|| || || ||18 |- |[[:en:Catheter]]||27200|| || || ||47 |- |[[:en:Catholic Church and HIV/AIDS]]||67500|| || || ||3 |- |[[:en:Cause (medicine)]]||9300||[[Պատճառագիտություն]]||32000|| ||17 |- |[[:en:Cause of death]]||11300||[[Մահվան պատճառ]]||12300|| ||19 |- |[[:en:Causes of cancer]]||59600|| || || ||5 |- |[[:en:Cauterization]]||17600||[[Խարանում]]||1300|| ||25 |- |[[:en:Centers for Disease Control and Prevention]]||82500|| || || ||44 |- |[[:en:Central nervous system disease]]||24400||[[Կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդություններ]]||34000|| ||10 |- |[[:en:Central venous catheter]]||46300|| || || ||23 |- |[[:en:Cerebral palsy]]||165600||[[Մանկական ուղեղային կաթված]]||10300|| ||54 |- |[[:en:Cerebrovascular disease]]||39700|| || || ||21 |- |[[:en:Cervical screening]]||38000|| || || ||5 |- |[[:en:Chagas disease]]||66900||[[Շագասի հիվանդություն]]||23300|| ||66 |- |[[:en:Chemotherapy]]||154800||[[Քիմիաթերապիա]]||46100|| ||76 |- |[[:en:Chest pain]]||38400||[[Կրծքավանդակի ցավ]]||53900|| ||42 |- |[[:en:Chickenpox]]||59900||[[Ջրծաղիկ]]||6200|| ||103 |- |[[:en:Chikungunya]]||70200||[[Չիկուգունյայի վիրուս]]||10700|| ||59 |- |[[:en:Child abuse]]||201300||[[Բռնություն երեխաների նկատմամբ]]||27300|| ||47 |- |[[:en:Child development stages]]||69900|| || || ||12 |- |[[:en:Childhood blindness]]||13300|| || || ||3 |- |[[:en:Childhood cancer]]||28500||[[Մանկական ուռուցքներ]]||36500|| ||17 |- |[[:en:Childhood chronic illness]]||11500|| || || ||1 |- |[[:en:Childhood leukemia]]||36700|| || || ||5 |- |[[:en:Childhood obesity]]||76300||[[Մանկական ճարպակալում]]||91400|| ||19 |- |[[:en:Children's hospice]]||17400|| || || ||4 |- |[[:en:Chlamydia]]||38900||[[Քլամիդիա]]||43600|| ||54 |- |[[:en:Cholecystectomy]]||49000||[[Խոլեցիստէկտոմիա]]||66400|| ||31 |- |[[:en:Cholecystitis]]||36600||[[Խոլեցիստիտ]]||42400|| ||46 |- |[[:en:Cholera]]||124100||[[Խոլերա]]||25600|| ||141 |- |[[:en:Cholesterol]]||76000||[[Խոլեսթերին]]||1700|| ||101 |- |[[:en:Chronic care management]]||16500|| || || ||1 |- |[[:en:Chronic kidney disease]]||71700||[[Երիկամի քրոնիկ հիվանդություն]]||78100|| ||40 |- |[[:en:Chronic lymphocytic leukemia]]||72000||[[Քրոնիկ լիմֆոցիտար լեյկեմիա]]||67200|| ||37 |- |[[:en:Chronic myelogenous leukemia]]||33500|| || || ||36 |- |[[:en:Circadian rhythm]]||107800|| || || ||51 |- |[[:en:Classic autism]]||46600|| || || ||10 |- |[[:en:Cleft lip and cleft palate]]||95800||[[Նապաստակի շրթունք]]||700|| ||56 |- |[[:en:Climate change and infectious diseases]]||86100|| || || ||2 |- |[[:en:Clinical death]]||23200||[[Կլինիկական մահ]]||6900|| ||35 |- |[[:en:Clonus]]||9100||[[Կլոնուս]]||6500|| ||19 |- |[[:en:Clostridioides difficile infection]]||91700|| || || ||28 |- |[[:en:Clostridium]]||32300|| || || ||40 |- |[[:en:Clubfoot]]||34600||[[Ծուռթաթություն]]||34700|| ||37 |- |[[:en:Coagulation]]||47800||[[Արյան մակարդում]]||63000|| ||63 |- |[[:en:Cocaine]]||162800||[[Կոկաին]]||179600|| ||109 |- |[[:en:Cocaine (data page)]]||5800|| || || ||1 |- |[[:en:Cochlear implant]]||65400|| || || ||34 |- |[[:en:Coeliac disease]]||137300||[[Ցելիակիա]]||166500|| ||69 |- |[[:en:Cognitive behavioral therapy]]||143000||[[Կոգնիտիվ-վարքային թերապիա]]||3000|| ||46 |- |[[:en:Cognitive disorder]]||18600|| || || ||9 |- |[[:en:Cognitive therapy]]||28600||[[Կոգնիտիվ թերապիա]]||3000|| ||22 |- |[[:en:Colonoscopy]]||53200||[[Աղեդիտում]]||2900|| ||45 |- |[[:en:Colorectal polyp]]||30000||[[Կոլոռեկտալ պոլիպ]]||37500|| ||16 |- |[[:en:Coma]]||49700||[[Կոմա]]||8500|| ||76 |- |[[:en:Combined hormonal contraception]]||31500|| || || ||1 |- |[[:en:Combined oral contraceptive pill]]||141100|| || || ||44 |- |[[:en:Complications of hypertension]]||45400||[[Գերճնշման բարդություններ]]||48500|| ||4 |- |[[:en:Complications of pregnancy]]||40500|| || || ||10 |- |[[:en:Concussion]]||111400||[[Ուղեղի ցնցում]]||101300|| ||44 |- |[[:en:Condom]]||131200||[[Պահպանակ]]||63800|| ||117 |- |[[:en:Congenital heart defect]]||45800||[[Սրտի բնածին արատներ]]||48300|| ||43 |- |[[:en:Conjugate vaccine]]||9200|| || || ||13 |- |[[:en:Conjunctivitis]]||33100||[[Շաղկապենաբորբ]]||46200|| ||75 |- |[[:en:Constipation]]||47200||[[Փորկապություն]]||58800|| ||81 |- |[[:en:Contact dermatitis]]||25000||[[Կոնտակտային դերմատիտ]]||7400|| ||19 |- |[[:en:Contaminated blood scandal in the United Kingdom]]||42100|| || || ||2 |- |[[:en:Corneal cross-linking]]||12300||[[Եղջերաթաղանթի կոլագենի քրոսլինկինգ]]||16600|| ||5 |- |[[:en:Corneal opacity]]||24600|| || || ||3 |- |[[:en:Coronary artery bypass surgery]]||55600||[[Աորտոկորոնար շունտավորման վիրահատություն]]||79200|| ||36 |- |[[:en:Coronary artery disease]]||96500||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55 |- |[[:en:Coronary catheterization]]||24100||[[Կորոնար կաթետերիզացիա]]||26000|| ||8 |- |[[:en:Coronary disease]]|| ||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55 |- |[[:en:Coronary ischemia]]||33400||[[Կորոնար իշեմիա]]||15100|| ||5 |- |[[:en:Coronavirus]]||97900|| || || ||126 |- |[[:en:Coroner]]||36700|| || || ||26 |- |[[:en:Cortisone]]||15400||[[Կորտիզոն]]||15200|| ||41 |- |[[:en:Cough]]||25000||[[Հազ]]||4700||այո||112 |- |[[:en:COVID-19 pandemic by country and territory]]||64100|| || || ||38 |- |[[:en:COVID-19 pandemic in India]]||333900|| || || ||44 |- |[[:en:COVID-19 pandemic in Singapore]]||243200|| || || ||23 |- |[[:en:COVID-19 pandemic on cruise ships]]||351300|| || || ||17 |- |[[:en:COVID-19 pandemic on naval ships]]||96200|| || || ||5 |- |[[:en:COVID-19 testing]]||181300|| || || ||52 |- |[[:en:COVID-19 vaccine]]||171900|| || || ||80 |- |[[:en:COVID-19 vaccine misinformation and hesitancy]]||114700|| || || ||3 |- |[[:en:Crack cocaine]]||34600||[[Կռեկ-կոկաին]]||31200|| ||41 |- |[[:en:Creutzfeldt–Jakob disease]]||67400||[[Կրեյտցֆելդտ-Յակոբի հիվանդություն]]||68500|| ||50 |- |[[:en:Crisis plan]]||5100|| || || ||3 |- |[[:en:Cryptosporidiosis]]||69100|| || || ||24 |- |[[:en:Cushing's syndrome]]||43400||[[Կուշինգի համախտանիշ]]||53300|| ||48 |- |[[:en:Cyanosis]]||15400||[[Ցիանոզ]]||12300|| ||46 |- |[[:en:Cystic fibrosis]]||142600||[[Ցիստիկ ֆիբրոզ]]||172800|| ||63 |- |[[:en:Cytomegalovirus]]||14500||[[Ցիտոմեգալովիրուս]]||19700|| ||38 |- |[[:en:Thomas Kennedy Dalziel]]||9400|| || || ||1 |- |[[:en:Dandruff]]||18200||[[Գլխի թեփոտում]]||2700|| ||71 |- |[[:en:Death]]||77900||[[Մահ]]||115100|| ||210 |- |[[:en:Deathcare]]||11800|| || || ||1 |- |[[:en:Deep vein thrombosis]]||146100||[[Խորանիստ երակների թրոմբոզ]]||124600|| ||31 |- |[[:en:Defibrillation]]||49500|| || || ||36 |- |[[:en:Dehydration]]||18900||[[Ջրազրկում]]||22400|| ||61 |- |[[:en:Delayed puberty]]||44400||[[Ուշացած սեռական հասունացում]]||60800|| ||16 |- |[[:en:Delirium]]||85100|| || || ||49 |- |[[:en:Delirium tremens]]||25800||[[Հարբեցատենդ]]||4000|| ||49 |- |[[:en:Dementia with Lewy bodies]]||134600|| || || ||20 |- |[[:en:Dentistry]]||52400||[[Ատամնաբուժություն]]||66800|| ||110 |- |[[:en:Depersonalization-derealization disorder]]||62400|| || || ||19 |- |[[:en:Dermatitis]]||68000||[[Մաշկաբորբ]]||20100|| ||52 |- |[[:en:Dermatology]]||23700||[[Մաշկաբանություն]]||6600||այո||83 |- |[[:en:Destination therapy]]||8800|| || || ||1 |- |[[:en:Diabetes management]]||83300||[[Շաքարային դիաբետի ինքնավերահսկում]]||34100|| ||10 |- |[[:en:Diabetes medication]]||47700|| || || ||26 |- |[[:en:Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders]]||90800|| || || ||48 |- |[[:en:Diarrhea]]||82700||[[Փորլուծություն]]||89700|| ||116 |- |[[:en:Diastole]]||12800||[[Դիաստոլա]]||1700|| ||38 |- |[[:en:Diazepam]]||93100||[[Դիազեպամ]]||16600|| ||54 |- |[[:en:Diet (nutrition)]]||16900||[[Դիետա]]||11400|| ||64 |- |[[:en:Dietary Guidelines for Americans]]||42900|| || || ||2 |- |[[:en:Dietary Reference Intake]]||26600|| || || ||22 |- |[[:en:Dietary supplement]]||99000|| || || ||50 |- |[[:en:Digoxin]]||42100||[[Դիգոքսին]]||38800|| ||40 |- |[[:en:Diphtheria]]||52000||[[Դիֆթերիա]]||60600|| ||88 |- |[[:en:Diplopia]]||14900||[[Երկտեսություն]]||20700|| ||37 |- |[[:en:Disability]]||117300||[[Հաշմանդամություն]]||48000|| ||104 |- |[[:en:Diseases of affluence]]||40800|| || || ||23 |- |[[:en:Diseases of poverty]]||71200|| || || ||10 |- |[[:en:Diverticulitis]]||33700||[[Դիվերտիկուլիտ]]||38300|| ||32 |- |[[:en:Diverticulum]]||14000|| || || ||26 |- |[[:en:Dizziness]]||13700|| || || ||30 |- |[[:en:Do not resuscitate]]||86000|| || || ||16 |- |[[:en:Dobbs v. Jackson Women's Health Organization]]||246400|| || || ||22 |- |[[:en:Doctor of Medicine]]||101900|| || || ||28 |- |[[:en:Doctor of Physical Therapy]]||26100|| || || ||2 |- |[[:en:Doctor's visit]]||6200||[[Բժշկական խորհրդատվություն]]||5900|| ||8 |- |[[:en:Domperidone]]||61400|| || || ||27 |- |[[:en:Down syndrome]]||118800||[[Դաունի համախտանիշ]]||23000|| ||90 |- |[[:en:DPT vaccine]]||50400|| || || ||27 |- |[[:en:Dracunculiasis]]||41800||[[Դրակունկուլոզ]]||14200|| ||51 |- |[[:en:Drowning]]||105400||[[Ջրահեղձություն]]||17700|| ||49 |- |[[:en:Drug]]||31100||[[Կենսաբանական ակտիվ նյութեր]]||8100|| ||102 |- |[[:en:Drug abuse]]|| || || || ||41 |- |[[:en:Drug eruption]]||13600|| || || ||12 |- |[[:en:Drug injection]]||29900|| || || ||12 |- |[[:en:Drug interaction]]||43300|| || || ||25 |- |[[:en:Drug liberalization]]||99300|| || || ||12 |- |[[:en:Drug policy reform]]|| || || || ||12 |- |[[:en:Drug rehabilitation]]||64400|| || || ||13 |- |[[:en:Drug resistance]]||27800|| || || ||24 |- |[[:en:Drugs for acid-related disorders]]||9700|| || || ||3 |- |[[:en:DSM-5]]||74200|| || || ||19 |- |[[:en:Ductus deferens]]||100|| || || ||56 |- |[[:en:Dying]]||4400|| || || ||13 |- |[[:en:Dysentery]]||32900||[[Դիզենտերիա]]||7900|| ||84 |- |[[:en:Dyslexia]]||83100||[[Դիսլեքսիա]]||45700|| ||79 |- |[[:en:Dysphagia]]||24800||[[Դիսֆագիա]]||37500|| ||38 |- |[[:en:Dysplasia]]||6900||[[Դիսպլազիա]]||7700|| ||28 |- |[[:en:Dyspnea]]||100||[[Հևոց]]||1800|| ||69 |- |[[:en:Ear pain]]||40800|| || || ||18 |- |[[:en:Early pregnancy bleeding]]||16900||[[Վաղ հղիության արյունահոսություն]]||8700|| ||10 |- |[[:en:Ebers Papyrus]]||13100|| || || ||30 |- |[[:en:Ebola]]||186000||[[Էբոլա վիրուսային հիվանդություն]]||212400|| ||141 |- |[[:en:Ebola virus disease treatment research]]||34400|| || || ||3 |- |[[:en:Echinococcus]]||10000||[[Էխինոկոկ]]||5000|| ||25 |- |[[:en:Eclampsia]]||42600||[[Էկլամպսիա]]||46000|| ||43 |- |[[:en:Economic impact of HIV/AIDS]]||11400|| || || ||5 |- |[[:en:Ectopic pregnancy]]||69100||[[Արտարգանդային հղիություն]]||57100|| ||53 |- |[[:en:EEG analysis]]||16700|| || || ||3 |- |[[:en:Electrocardiography]]||80000||[[Էլեկտրասրտագրություն]]||27400|| ||83 |- |[[:en:Electroencephalography]]||130500||[[Էլեկտրաուղեղագրություն]]||4000|| ||62 |- |[[:en:Electrolyte imbalance]]||34900||[[Էլեկտրոլիտային անհավասարակշռություն]]||35800|| ||21 |- |[[:en:Embolus]]||12000||[[Էմբոլ]]||9800|| ||14 |- |[[:en:Emergency bleeding control]]||19100|| || || ||8 |- |[[:en:Emergency childbirth]]||31200|| || || ||3 |- |[[:en:Emergency contraception]]||94700||[[Անհետաձգելի բեղմնականխում]]||27600|| ||27 |- |[[:en:Emergency medical services]]||82800||[[Շտապ բժշկական օգնություն]]||3900|| ||33 |- |[[:en:Emergency medicine]]||82300|| || || ||47 |- |[[:en:Emergency telephone number]]||28600||[[Արտակարգ իրավիճակների հեռախոսահամարներ]]||18500|| ||36 |- |[[:en:Emphysema]]||39900||[[Թոքերի լայնացում]]||2300|| ||52 |- |[[:en:End-of-life care]]||52600|| || || ||11 |- |[[:en:Endocrine disease]]||8700||[[Էնդոկրին հիվանդություններ]]||15500|| ||15 |- |[[:en:Endocrine disruptor]]||141800|| || || ||24 |- |[[:en:Endocrinology]]||22800||[[Ներզատաբանություն]]||5000|| ||78 |- |[[:en:Endometrial ablation]]||10700|| || || ||7 |- |[[:en:Endometriosis]]||136300||[[Էնդոմետրիոզ]]||130300|| ||54 |- |[[:en:Environmental enteropathy]]||19900|| || || ||5 |- |[[:en:Epidemic]]||21600||[[Համաճարակ]]||5100|| ||111 |- |[[:en:Epidemic typhus]]||42100|| || || ||26 |- |[[:en:Epidemiology of attention deficit hyperactive disorder]]||12000|| || || ||6 |- |[[:en:Epidemiology of HIV/AIDS]]||73300|| || || ||12 |- |[[:en:Epidemiology of measles]]||87800|| || || ||1 |- |[[:en:Erectile dysfunction]]||56400||[[Էրեկտիլ դիսֆունկցիա]]||52700|| ||77 |- |[[:en:Erythropoiesis]]||13000||[[Էրիթրոպոեզ]]||20200|| ||36 |- |[[:en:Esomeprazole]]||28200|| || || ||32 |- |[[:en:Esophageal cancer]]||69000||[[Կերակրափողի քաղցկեղ]]||92200|| ||47 |- |[[:en:Estrogen]]||66300||[[Էստրոգեններ]]||64000|| ||74 |- |[[:en:Estrogen (medication)]]||131700|| || || ||3 |- |[[:en:Euthanasia]]||68900||[[Էֆթանազիա]]||26700|| ||95 |- |[[:en:Evidence-based medicine]]||68800|| || || ||34 |- |[[:en:Excretion]]||6700||[[Արտազատում]]||8700|| ||61 |- |[[:en:Executive functions]]||93300|| || || ||28 |- |[[:en:Exercise]]||86400||[[Ֆիզիկական վարժություն]]||900||այո||72 |- |[[:en:External beam radiotherapy]]||17500|| || || ||6 |- |[[:en:Eye chart]]||15800|| || || ||11 |- |[[:en:Failure to thrive]]||54300|| || || ||9 |- |[[:en:Family medicine]]||57000|| || || ||30 |- |[[:en:Family planning]]||91700||[[Ընտանիքի պլանավորում]]||27200|| ||50 |- |[[:en:Far-sightedness]]||23600||[[Հեռատեսություն]]||3200|| ||67 |- |[[:en:Fatigue]]||36200||[[Գերհոգնածություն]]||31500|| ||66 |- |[[:en:Fear of medical procedures]]||26600|| || || ||2 |- |[[:en:Fellowship of the Royal Colleges of Surgeons]]||6500|| || || ||6 |- |[[:en:Fentanyl]]||118700|| || || ||45 |- |[[:en:Fetal alcohol spectrum disorder]]||105200|| || || ||6 |- |[[:en:Fetal circulation]]||16400||[[Պտղի արյան շրջանառություն]]||19500|| ||14 |- |[[:en:Fetal distress]]||12500|| || || ||10 |- |[[:en:FFP standards]]||14900|| || || ||13 |- |[[:en:Fibrinogen]]||37300||[[Ֆիբրինոգեն]]||4300|| ||40 |- |[[:en:Fibromyalgia]]||132400||[[Ֆիբրոմիալգիա]]||43000|| ||48 |- |[[:en:Fibrosis]]||11300|| || || ||36 |- |[[:en:First aid]]||40200||[[Առաջին օգնություն]]||14100|| ||95 |- |[[:en:First responder]]||7600||[[Առաջին արձագանքող]]||6900|| ||6 |- |[[:en:Brenda Fitzgerald]]||14700|| || || ||2 |- |[[:en:Flavivirus]]||49000|| || || ||25 |- |[[:en:Flea]]||41600||[[Լվեր]]||4700|| ||124 |- |[[:en:William Fleming (governor)]]||15100|| || || ||10 |- |[[:en:Flexner Report]]||25100|| || || ||4 |- |[[:en:Abraham Flexner]]||24200|| || || ||15 |- |[[:en:Flu season]]||43500|| || || ||11 |- |[[:en:Fluoxetine]]||105500|| || || ||45 |- |[[:en:Folate]]||97700||[[Վիտամին B9]]||75400|| ||73 |- |[[:en:Food allergy]]||97100||[[Սննդային ալերգիա]]||105500|| ||41 |- |[[:en:Food and Drug Administration]]||113100||[[Սննդի և դեղերի վարչություն]]||141200|| ||52 |- |[[:en:Food intolerance]]||66300|| || || ||23 |- |[[:en:Foodborne illness]]||71000||[[Սննդային թունավորումներ]]||7900|| ||57 |- |[[:en:Foreign body aspiration]]||25500||[[Օտար մարմնի ասպիրացիա]]||19600|| ||6 |- |[[:en:Friedreich's ataxia]]||44800|| || || ||24 |- |[[:en:Frostbite]]||34900||[[Ցրտահարություն (բժշկություն)]]||15200|| ||56 |- |[[:en:Fungal infection]]||27200||[[Միկոզ]]||10600|| ||44 |- |[[:en:Gallstone]]||41100||[[Լեղային քար]]||46700|| ||44 |- |[[:en:Gangrene]]||27300||[[Փտախտ]]||31500|| ||80 |- |[[:en:Gardasil]]||72300||[[Գարդասիլ]]||19200|| ||17 |- |[[:en:Gastric bypass surgery]]||73500|| || || ||17 |- |[[:en:Gastritis]]||31000||[[Գաստրիտ]]||33200|| ||73 |- |[[:en:Gastrointestinal cancer]]||23500||[[Աղեստամոքսային տրակտի քաղցկեղ]]||30700|| ||6 |- |[[:en:Gastrointestinal disease]]||22700||[[Աղեստամոքսային տրակտի հիվանդություններ]]||24700|| ||18 |- |[[:en:General anaesthesia]]||54600||[[Թմրաքուն]]||13000|| ||38 |- |[[:en:General practitioner]]||53100||[[Ընդհանուր պրակտիկայի բժիշկ]]||10800|| ||42 |- |[[:en:Generalized anxiety disorder]]||104200||[[Ընդհանրացված տագնապային խանգարում]]||5200|| ||36 |- |[[:en:Generalized tonic–clonic seizure]]||15300||[[Գեներալիզացված տոնիկ-կլոնիկ ցնցում]]||19500|| ||14 |- |[[:en:Generic drug]]||49200|| || || ||44 |- |[[:en:Genetic disorder]]||30200||[[Գենետիկ հիվանդություններ]]||46800|| ||52 |- |[[:en:Genetic testing]]||48500|| || || ||26 |- |[[:en:Genetics]]||96600||[[Գենետիկա]]||54300|| ||148 |- |[[:en:Genital herpes]]||19100||[[Սեռական հերպես]]||28000|| ||30 |- |[[:en:Genital wart]]||24200|| || || ||44 |- |[[:en:Geriatrics]]||35500|| || || ||52 |- |[[:en:Gerontology]]||31300|| || || ||53 |- |[[:en:Gestational diabetes]]||79600||[[Հղիության դիաբետ]]||76400|| ||40 |- |[[:en:Gigantism]]||20900||[[Գիգանտիզմ]]||24300|| ||41 |- |[[:en:Gilbert's syndrome]]||31300||[[Ժիլբերտի համախտանիշ]]||31500|| ||34 |- |[[:en:John Gillies (anaesthetist)]]||11700|| || || ||1 |- |[[:en:Glanders]]||13200||[[Խլախտ]]||3200|| ||24 |- |[[:en:Glaucoma]]||95800||[[Գլաուկոմա]]||110200|| ||83 |- |[[:en:Global health]]||70100|| || || ||10 |- |[[:en:Glossary of clinical research]]||79700|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of communication disorders]]||34900|| || || ||1 |- |[[:en:Gravidity and parity]]||13300|| || || ||10 |- |[[:en:Group A streptococcal infection]]||32500|| || || ||8 |- |[[:en:Group B streptococcal infection]]||112700|| || || ||6 |- |[[:en:Gynecomastia]]||52000||[[Գինեկոմաստիա]]||63500|| ||43 |- |[[:en:Haemophilus influenzae]]||31200|| || || ||35 |- |[[:en:Head lice infestation]]||29800|| || || ||21 |- |[[:en:Headache]]||77600||[[Գլխացավ]]||79500|| ||117 |- |[[:en:Health care quality]]||35100|| || || ||2 |- |[[:en:Health economics]]||37700|| || || ||28 |- |[[:en:Health effects of pesticides]]||22300|| || || ||5 |- |[[:en:Health effects of salt]]||38900|| || || ||6 |- |[[:en:Health effects of sunlight exposure]]||34200|| || || ||3 |- |[[:en:Health equity]]||137000|| || || ||8 |- |[[:en:Health informatics]]||110200|| || || ||34 |- |[[:en:Health insurance]]||90300||[[Բժշկական ապահովագրություն]]||4600|| ||49 |- |[[:en:Health policy]]||25000||[[Առողջապահական քաղաքականություն]]||43200|| ||19 |- |[[:en:Health promotion]]||60500||[[Առողջ ապրելակերպ]]||71400|| ||27 |- |[[:en:Heart]]||137100||[[Սիրտ]]||142400|| ||224 |- |[[:en:Heart failure]]||137200||[[Սրտային անբավարարություն]]||109000|| ||73 |- |[[:en:Heart murmur]]||25800||[[Սրտի աղմուկներ]]||27500|| ||24 |- |[[:en:Heart rate]]||74300||[[Սրտի կծկումների հաճախականություն]]||112400|| ||38 |- |[[:en:Heart transplantation]]||28300||[[Սրտի փոխպատվաստում]]||6800|| ||36 |- |[[:en:Heartburn]]||27100||[[Այրոց]]||3400|| ||54 |- |[[:en:Heavy menstrual bleeding]]||22600|| || || ||28 |- |[[:en:Helicobacter pylori]]||132400||[[Հելիկոբակտեր պիլորի վարակ]]||4500||այո||64 |- |[[:en:Hematocrit]]||23300||[[Հեմատոկրիտ]]||4800|| ||40 |- |[[:en:Hematopoietic stem cell transplantation]]||69100|| || || ||27 |- |[[:en:Hematuria]]||24700||[[Արյունամիզություն]]||21900|| ||46 |- |[[:en:Hemodialysis]]||48200|| || || ||47 |- |[[:en:Hepatitis E]]||57300|| || || ||39 |- |[[:en:Hepatocellular carcinoma]]||83100|| || || ||34 |- |[[:en:Hernia]]||36200||[[Ճողվածք]]||44900|| ||77 |- |[[:en:Heroin]]||123300||[[Հերոին]]||31800|| ||92 |- |[[:en:Herpes labialis]]||36600||[[Շրթունքի հերպես]]||26300|| ||30 |- |[[:en:Hiatal hernia]]||21000||[[Ստոծանիական ճողվածք]]||23700|| ||32 |- |[[:en:High-grade serous carcinoma]]||45400|| || || ||3 |- |[[:en:High-risk pregnancy]]||30200|| || || ||4 |- |[[:en:Hip fracture]]||53100|| || || ||20 |- |[[:en:Hirsutism]]||18300||[[Հիրսուտիզմ]]||28000|| ||31 |- |[[:en:History of birth control]]||42900|| || || ||4 |- |[[:en:History of cancer]]||15400|| || || ||3 |- |[[:en:History of general anesthesia]]||104700|| || || ||5 |- |[[:en:History of leprosy]]||53800|| || || ||4 |- |[[:en:History of medicine in the United States]]||37000|| || || ||2 |- |[[:en:History of the COVID-19 pandemic in the United Kingdom]]||185100|| || || ||1 |- |[[:en:History of tracheal intubation]]||61200|| || || ||2 |- |[[:en:HIV]]||128000||[[ՄԻԱՎ]]||32700||այո||103 |- |[[:en:HIV and pregnancy]]||75100|| || || ||5 |- |[[:en:Hodgkin lymphoma]]||78200||[[Հոջկինի լիմֆոմա]]||80100|| ||54 |- |[[:en:Home care in the United States]]||22600|| || || ||1 |- |[[:en:Hormonal contraception]]||49400|| || || ||14 |- |[[:en:Hormone]]||38000||[[Հորմոններ]]||4000|| ||121 |- |[[:en:Hormone replacement therapy]]||105700|| || || ||19 |- |[[:en:Hospice]]||44700|| || || ||36 |- |[[:en:Hospital]]||54100||[[Հիվանդանոց]]||2200||այո||137 |- |[[:en:Hospital-acquired infection]]||49100|| || || ||38 |- |[[:en:Human coronavirus HKU1]]||11400||[[Մարդու կորոնավիրուս HKU1]]||4300|| ||24 |- |[[:en:Human feces]]||32700|| || || ||16 |- |[[:en:Human nutrition]]||168300|| || || ||20 |- |[[:en:Human papillomavirus infection]]||148500|| || || ||62 |- |[[:en:Human reproduction]]||17000|| || || ||20 |- |[[:en:Human T-lymphotropic virus 1]]||21700|| || || ||11 |- |[[:en:Huntington's disease]]||130400||[[Հենտինգտոնի հիվանդություն]]||81200|| ||59 |- |[[:en:Hydronephrosis]]||22000||[[Երիկամի ջրակալում]]||2200|| ||35 |- |[[:en:Hygiene]]||87100||[[Հիգիենա]]||3600|| ||99 |- |[[:en:Hyperlipidemia]]||37000||[[Հիպերլիպիդեմիա]]||31400|| ||25 |- |[[:en:Hypersensitivity]]||17100||[[Գերզգայունություն]]||9000|| ||36 |- |[[:en:Hypertensive heart disease]]||24800|| || || ||9 |- |[[:en:Hypoglycemia]]||59600||[[Հիպոգլիկեմիա]]||56600|| ||51 |- |[[:en:Hyponatremia]]||39300||[[Հիպոնատրեմիա]]||54600|| ||40 |- |[[:en:Hypotension]]||39400||[[Հիպոտոնիա]]||3200|| ||51 |- |[[:en:Hypothyroidism]]||75500||[[Հիպոթիրեոզ]]||38800|| ||59 |- |[[:en:Hypovolemic shock]]||38600|| || || ||18 |- |[[:en:Hypoxemia]]||25100||[[Թերթթվածնարյունություն]]||28600|| ||25 |- |[[:en:Hypoxia (medical)]]||35200||[[Թթվածնաքաղց]]||12500|| ||61 |- |[[:en:Hysterectomy]]||70700|| || || ||36 |- |[[:en:ICD-10]]||26600|| || || ||41 |- |[[:en:Immunity (medical)]]||30400||[[Իմունիտետ]]||25700|| ||66 |- |[[:en:Immunization]]||19900|| || || ||33 |- |[[:en:Indication (medicine)]]||15800|| || || ||17 |- |[[:en:Indigestion]]||32500||[[Դիսպեպսիա]]||3900|| ||46 |- |[[:en:Infection prevention and control]]||42800|| || || ||14 |- |[[:en:Infectious diarrhea]]|| ||[[Սուր գաստրոէնտերիտ]]||9100|| ||78 |- |[[:en:Infectious diseases (medical specialty)]]||8000||[[Վարակիչ հիվանդություններ]]||27000|| ||32 |- |[[:en:Infectious mononucleosis]]||53800||[[Ինֆեկցիոն մոնոնուկլեոզ]]||65100|| ||53 |- |[[:en:Infective endocarditis]]||62100||[[Ինֆեկցիոն էնդոկարդիտ]]||78900|| ||19 |- |[[:en:Infertility]]||73500||[[Անպտղություն]]||8100|| ||66 |- |[[:en:Infestation]]||4100|| || || ||21 |- |[[:en:Inflammation]]||93000||[[Բորբոքում]]||159000|| ||89 |- |[[:en:Influenza A virus subtype H1N1]]||55300|| || || ||43 |- |[[:en:Influenza A virus subtype H5N1]]||89000|| || || ||42 |- |[[:en:Influenza B virus]]||11400||[[Գրիպի B վիրուս]]||8900|| ||17 |- |[[:en:Influenza pandemic]]||121400|| || || ||13 |- |[[:en:Influenza-like illness]]||15900|| || || ||11 |- |[[:en:Inguinal hernia surgery]]||50700|| || || ||6 |- |[[:en:Inhaler]]||30200|| || || ||25 |- |[[:en:Injection (medicine)]]||49300|| || || ||48 |- |[[:en:Innate resistance to HIV]]||14500|| || || ||3 |- |[[:en:Insect bites and stings]]||7800|| || || ||17 |- |[[:en:Insect repellent]]||43100|| || || ||31 |- |[[:en:Insomnia]]||106900||[[Անքնություն]]||13500|| ||90 |- |[[:en:Insulin (medication)]]||94000|| || || ||20 |- |[[:en:Insulin resistance]]||48900|| || || ||32 |- |[[:en:Integrated care]]||7200|| || || ||3 |- |[[:en:Intensive care medicine]]||35200|| || || ||29 |- |[[:en:Internal bleeding]]||16400||[[Արյունազեղում]]||4700|| ||23 |- |[[:en:Internal medicine]]||22700||[[Ներքին հիվանդություններ]]||14600|| ||61 |- |[[:en:International health]]||18200|| || || ||5 |- |[[:en:Intrauterine device]]||55700||[[Ներարգանդային պարույր]]||30200|| ||40 |- |[[:en:Introduction to viruses]]||58400|| || || ||15 |- |[[:en:Invasive test]]||4700|| || || ||2 |- |[[:en:Involuntary treatment]]||49600|| || || ||8 |- |[[:en:Ionizing radiation]]||60900||[[Իոնացնող ճառագայթում]]||3500|| ||70 |- |[[:en:Iron-deficiency anemia]]||60400||[[Երկաթ պակասորդային սակավարյունություն]]||53800|| ||38 |- |[[:en:Irritable bowel syndrome]]||129500||[[Հաստ աղիքի գրգռման համախտանիշ]]||6900|| ||51 |- |[[:en:Ischaemic heart disease]]|| ||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55 |- |[[:en:Ischemia]]||21500||[[Իշեմիա]]||18900|| ||49 |- |[[:en:Edward Jenner]]||55700||[[Էդվարդ Ջեններ]]||2600|| ||108 |- |[[:en:Joint dislocation]]||26200|| || || ||45 |- |[[:en:Jugular venous pressure]]||13800|| || || ||8 |- |[[:en:Kaposi's sarcoma]]||36900||[[Կապոշիի սարկոմա]]||43800|| ||39 |- |[[:en:Ketamine]]||108500|| || || ||59 |- |[[:en:Ketotic hypoglycemia]]||8500|| || || ||3 |- |[[:en:Kidney cancer]]||48100||[[Երիկամի քաղցկեղ]]||54300|| ||30 |- |[[:en:Kidney dialysis]]||35300|| || || ||49 |- |[[:en:Kidney disease]]||23600|| || || ||31 |- |[[:en:Kidney failure]]||30900||[[Երիկամային անբավարարություն]]||38200|| ||55 |- |[[:en:Kidney stone disease]]||131800||[[Երիկամաքարային հիվանդություն]]||118800|| ||72 |- |[[:en:Kidney transplantation]]||84300|| || || ||33 |- |[[:en:Kivu Ebola epidemic]]||185500||[[Էբոլայի բռնկում Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում]]||16900|| ||21 |- |[[:en:Knee replacement]]||64400||[[Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում]]||77800|| ||11 |- |[[:en:Lactose intolerance]]||69700||[[Լակտոզային անտանելիություն]]||30900|| ||53 |- |[[:en:Large-cell lung carcinoma]]||6100|| || || ||6 |- |[[:en:LASIK]]||65000|| || || ||35 |- |[[:en:Late life depression]]||30000|| || || ||4 |- |[[:en:Late termination of pregnancy]]||46100|| || || ||4 |- |[[:en:Laxative]]||22700|| || || ||44 |- |[[:en:Lead poisoning]]||186000||[[Կապարով թունավորում]]||23200|| ||43 |- |[[:en:Legionella]]||45600|| || || ||33 |- |[[:en:Legionellosis]]||100|| || || ||44 |- |[[:en:Legionnaires' disease]]||55100|| || || ||44 |- |[[:en:Rudolph Leibel]]||75100|| || || ||5 |- |[[:en:Leishmaniasis]]||49200||[[Լեշմանիոզ]]||63300|| ||74 |- |[[:en:Leprosy]]||107100||[[Բոր (հիվանդություն)]]||6100|| ||135 |- |[[:en:Leukemia]]||80200||[[Լեյկեմիա]]||105800|| ||94 |- |[[:en:Levonorgestrel]]||81800|| || || ||26 |- |[[:en:Licensed practical nurse]]||28600|| || || ||7 |- |[[:en:Limb-sparing techniques]]||8900|| || || ||2 |- |[[:en:Lipid hypothesis]]||18100|| || || ||4 |- |[[:en:List of cancer types]]||10900|| || || ||10 |- |[[:en:List of circulatory system conditions]]||5200|| || || ||4 |- |[[:en:List of deaths due to COVID-19]]||301300|| || || ||23 |- |[[:en:List of epidemics]]||150000||[[Համաճարակների ցանկ]]||84800|| ||21 |- |[[:en:List of fracture patterns in bone]]||100||[[Կոտրվածք]]||7700|| ||77 |- |[[:en:List of medical abbreviations]]||17700|| || || ||13 |- |[[:en:List of medical mnemonics]]||48600|| || || ||2 |- |[[:en:List of medicine contamination incidents]]||14300|| || || ||2 |- |[[:en:List of mental disorders]]||16300|| || || ||11 |- |[[:en:List of psychiatric medications]]||2600|| || || ||3 |- |[[:en:List of skin conditions]]||202000|| || || ||9 |- |[[:en:List of unsolved problems in medicine]]||11700|| || || ||2 |- |[[:en:Lists of health topics]]|| || || || ||2 |- |[[:en:Liver disease]]||29000||[[Լյարդի հիվանդություններ]]||31600|| ||19 |- |[[:en:Living medicine]]||14600|| || || ||1 |- |[[:en:Long-term effects of alcohol]]||139100|| || || ||11 |- |[[:en:Low birth weight]]||29800|| || || ||10 |- |[[:en:Low-molecular-weight heparin]]||27400|| || || ||13 |- |[[:en:Lower gastrointestinal series]]||9000|| || || ||15 |- |[[:en:Lower respiratory tract infection]]||25200|| || || ||13 |- |[[:en:Lower urinary tract symptoms]]||17100|| || || ||8 |- |[[:en:Lumbar puncture]]||45500||[[Գոտկային պունկցիա]]||3800|| ||40 |- |[[:en:Lupus]]||110600||[[Համակարգային կարմիր գայլախտ]]||18700|| ||68 |- |[[:en:Lyme disease]]||220800||[[Լայմի հիվանդություն]]||162700|| ||65 |- |[[:en:Lymphoma]]||67600||[[Լիմֆոմա]]||56800|| ||56 |- |[[:en:Magnetic resonance imaging]]||85500||[[Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն]]||15800|| ||87 |- |[[:en:Major depressive episode]]||42500|| || || ||6 |- |[[:en:Malaria prophylaxis]]||17900|| || || ||3 |- |[[:en:Management of drug-resistant epilepsy]]||29500|| || || ||3 |- |[[:en:Marburgvirus]]||16100|| || || ||10 |- |[[:en:Mass vaccination]]||39600|| || || ||1 |- |[[:en:Mastectomy]]||24500|| || || ||30 |- |[[:en:Master of Medicine]]||19400|| || || ||3 |- |[[:en:Maternal health]]||89700|| || || ||15 |- |[[:en:Maternal mortality in the United States]]||68800|| || || ||2 |- |[[:en:Maternal physiological changes in pregnancy]]||44300|| || || ||7 |- |[[:en:Measles]]||124300||[[Կարմրուկ]]||41100|| ||130 |- |[[:en:Measles morbillivirus]]||16900|| || || ||21 |- |[[:en:Mebendazole]]||18300|| || || ||37 |- |[[:en:Mechanical ventilation]]||45800|| || || ||28 |- |[[:en:Medical diagnosis]]||29000||[[Ախտորոշագիտություն]]||4400|| ||81 |- |[[:en:Medical error]]||88200|| || || ||19 |- |[[:en:Medical ethics]]||85800||[[Բժշկական էթիկա]]||4400|| ||37 |- |[[:en:Medical prescription]]||40100||[[Դեղատոմս]]||1200|| ||44 |- |[[:en:Medical privacy]]||63100||[[Բժշկական գաղտնիք]]||4700|| ||7 |- |[[:en:Medical psychology]]||15100|| || || ||14 |- |[[:en:Medical specialty]]||42500|| || || ||37 |- |[[:en:Medical toxicology]]||3900|| || || ||5 |- |[[:en:Medical ultrasound]]||117500||[[Ուլտրաձայնային հաստոց]]||2500|| ||56 |- |[[:en:Medication]]||62400||[[Դեղանյութեր]]||77300|| ||142 |- |[[:en:Mediterranean diet]]||42400||[[Միջերկրածովյան սննդակարգ]]||13300|| ||41 |- |[[:en:Melanoma]]||149300||[[Մելանոմա]]||163300|| ||68 |- |[[:en:Membership of the Royal Colleges of Physicians of the United Kingdom]]||6600|| || || ||3 |- |[[:en:Menopause]]||109500||[[Դաշտանադադար]]||74000|| ||79 |- |[[:en:Menstrual cycle]]||52600||[[Դաշտանային ցիկլ]]||14400|| ||67 |- |[[:en:Mental health]]||93900||[[Հոգեկան առողջություն]]||24200|| ||64 |- |[[:en:Mental Health Act 1983]]||40300|| || || ||2 |- |[[:en:Mercury poisoning]]||77800|| || || ||31 |- |[[:en:Merkel-cell carcinoma]]||50100|| || || ||14 |- |[[:en:MERS]]||76400|| || || ||40 |- |[[:en:MERS-CoV]]||42900|| || || ||42 |- |[[:en:Mesothelioma]]||93800|| || || ||34 |- |[[:en:Metabolic disorder]]||8200||[[Մետաբոլիկ խանգարում]]||8900|| ||19 |- |[[:en:Metabolic syndrome]]||52400||[[Մետաբոլիկ համախտանիշ]]||31100|| ||37 |- |[[:en:Metastasis]]||40500||[[Մետաստազ]]||2200|| ||62 |- |[[:en:Methamphetamine]]||140800||[[Մեթամֆետամին]]||27600|| ||66 |- |[[:en:Methylphenidate]]||136900|| || || ||38 |- |[[:en:Microorganism]]||73300||[[Միկրոօրգանիզմներ]]||7900|| ||114 |- |[[:en:Midwifery]]||43700||[[Մանկաբարձություն]]||7800|| ||38 |- |[[:en:Milk allergy]]||72300|| || || ||28 |- |[[:en:Mineral (nutrient)]]||36300|| || || ||45 |- |[[:en:Miscarriage]]||107600|| || || ||58 |- |[[:en:MMR vaccine]]||54900|| || || ||38 |- |[[:en:Monkeypox]]||70700||[[Կապիկի ծաղիկ (հիվանդություն)]]||40000|| ||68 |- |[[:en:Mosquito-borne disease]]||44800|| || || ||8 |- |[[:en:Motor neuron disease]]||22100|| || || ||24 |- |[[:en:Mouth infection]]||21900|| || || ||2 |- |[[:en:Mouth-to-mouth resuscitation]]||13200|| || || ||10 |- |[[:en:MRI sequence]]||31100|| || || ||3 |- |[[:en:MRNA vaccine]]||77100|| || || ||37 |- |[[:en:Multidrug-resistant tuberculosis]]||70500|| || || ||11 |- |[[:en:Multiple drug resistance]]||15400|| || || ||16 |- |[[:en:Multisystem inflammatory syndrome in children]]||131100|| || || ||22 |- |[[:en:Myalgia]]||7000||[[Միալգիա]]||3700|| ||36 |- |[[:en:Naegleria fowleri]]||23700|| || || ||36 |- |[[:en:Narcissistic personality disorder]]||75700||[[Նարցիստիկ անձնային խանգարում]]||14900|| ||47 |- |[[:en:Nasal irrigation]]||9600|| || || ||22 |- |[[:en:Nasal polyp]]||18800||[[Քթի պոլիպ]]||28400|| ||24 |- |[[:en:National Cancer Institute]]||30100||[[Քաղցկեղի ազգային ինստիտուտ]]||4600|| ||24 |- |[[:en:National Center for Immunization and Respiratory Diseases]]||8600|| || || ||1 |- |[[:en:National Health Service]]||76400|| || || ||40 |- |[[:en:National Institute for Health and Care Excellence]]||39300|| || || ||12 |- |[[:en:Nausea]]||29000||[[Սրտխառնոց]]||1400|| ||67 |- |[[:en:Needle sharing]]||16200|| || || ||4 |- |[[:en:Neisseria gonorrhoeae]]||41200|| || || ||37 |- |[[:en:Neonatal infection]]||53900|| || || ||7 |- |[[:en:Neonatology]]||18200||[[Նեոնատոլոգիա]]||17900|| ||34 |- |[[:en:Neoplasm]]||50300|| || || ||48 |- |[[:en:Nephritis]]||10200||[[Երիկամաբորբ]]||2300|| ||35 |- |[[:en:Nephrotic syndrome]]||57600||[[Նեֆրոտիկ համախտանիշ]]||78700|| ||45 |- |[[:en:Nervous system disease]]||11800||[[Նյարդային համակարգի հիվանդություններ]]||17900|| ||7 |- |[[:en:Neural tube defect]]||48000|| || || ||13 |- |[[:en:Neurocysticercosis]]||8500|| || || ||9 |- |[[:en:Neurology]]||23900||[[Նյարդաբանություն]]||6100|| ||90 |- |[[:en:Neuropsychology]]||35400||[[Նյարդահոգեբանություն]]||3000|| ||50 |- |[[:en:Neurotoxin]]||91300|| || || ||43 |- |[[:en:Nevus]]||13400||[[Խալ]]||2400|| ||40 |- |[[:en:NIAID/GSK ebolavirus vaccine]]|| || || || ||5 |- |[[:en:James Henderson Nicoll]]||10500|| || || ||2 |- |[[:en:Nicotine replacement therapy]]||55200|| || || ||20 |- |[[:en:Nipah virus infection]]||42600|| || || ||32 |- |[[:en:Nitazoxanide]]||31100|| || || ||14 |- |[[:en:Nocturnal enuresis]]||51300||[[Գիշերամիզություն]]||2700|| ||43 |- |[[:en:Non-small-cell lung carcinoma]]||45900|| || || ||14 |- |[[:en:Nuclear medicine]]||39500|| || || ||43 |- |[[:en:Nutrition]]||31000|| || || ||65 |- |[[:en:Obstetric fistula]]||63700|| || || ||13 |- |[[:en:Obstetric ultrasonography]]||33500|| || || ||12 |- |[[:en:Obstetrics and gynaecology]]||26600|| || || ||25 |- |[[:en:Occupational safety and health]]||130400|| || || ||33 |- |[[:en:Omega-3 fatty acid]]||102700||[[Օմեգա 3 պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ]]||12400||այո||54 |- |[[:en:Omega-6 fatty acid]]||8300|| || || ||31 |- |[[:en:Oncology]]||22100||[[Ուռուցքաբանություն]]||4000|| ||90 |- |[[:en:Oophorectomy]]||31600|| || || ||19 |- |[[:en:Open fracture]]||22300||[[Բաց կոտրվածք]]||40600|| ||6 |- |[[:en:Operation Warp Speed]]||72900|| || || ||12 |- |[[:en:Ophthalmology]]||43600||[[Ակնաբանություն]]||9200|| ||88 |- |[[:en:Opioid epidemic]]||64500|| || || ||11 |- |[[:en:Opioid use disorder]]||86400|| || || ||11 |- |[[:en:Opportunistic infection]]||30600||[[Օպորտունիստական հիվանդություններ]]||3500|| ||39 |- |[[:en:Oral cancer]]||62900||[[Լեզվի քաղցկեղ]]||6900|| ||35 |- |[[:en:Oral rehydration therapy]]||50000|| || || ||31 |- |[[:en:Organ donation]]||153400|| || || ||41 |- |[[:en:Organ transplantation]]||132200||[[Տրանսպլանտացիա]]||3500|| ||76 |- |[[:en:Orthopedic surgery]]||31700||[[Օրթոպեդիա]]||12100|| ||69 |- |[[:en:Orthostatic intolerance]]||12900|| || || ||3 |- |[[:en:Osteoporosis]]||115900||[[Օստեոպորոզ]]||51000|| ||79 |- |[[:en:Otitis externa]]||32600||[[Արտաքին օտիտ]]||6200|| ||28 |- |[[:en:Otitis media]]||64400||[[Միջին ականջի բորբոքում]]||68500|| ||49 |- |[[:en:Otoplasty]]||56300|| || || ||11 |- |[[:en:Outcome measure]]||4600|| || || ||2 |- |[[:en:Outline of health]]||6900|| || || ||2 |- |[[:en:Outline of health sciences]]||8000|| || || ||40 |- |[[:en:Outline of public health]]||2400|| || || ||1 |- |[[:en:Ovarian cancer]]||173800||[[Ձվարանի քաղցկեղ]]||30200|| ||56 |- |[[:en:Ovarian cyst]]||36300||[[Ձվարանի կիստա]]||33200|| ||35 |- |[[:en:Overdiagnosis]]||30500|| || || ||11 |- |[[:en:Overweight]]||24800|| || || ||32 |- |[[:en:Oxford–AstraZeneca COVID-19 vaccine]]||214300|| || || ||52 |- |[[:en:Pain management during childbirth]]||21800|| || || ||10 |- |[[:en:Pain management in children]]||44600|| || || ||3 |- |[[:en:Palliative care]]||85800||[[Պալիատիվ օգնություն]]||16000|| ||40 |- |[[:en:Pancreatic cancer]]||120500||[[Ենթաստամոքսային գեղձի ուռուցք]]||22400|| ||57 |- |[[:en:Pancreatitis]]||40800||[[Ենթաստամոքսային գեղձի բորբոքում]]||53200|| ||57 |- |[[:en:Pandemic]]||126900||[[Համավարակ]]||2000|| ||144 |- |[[:en:Panic attack]]||56400||[[Խուճապային գրոհ]]||59800|| ||48 |- |[[:en:Pantoprazole]]||34800||[[Պանտոպրազոլ]]||26400|| ||31 |- |[[:en:Pap test]]||50100||[[Պապ թեստ]]||11300|| ||42 |- |[[:en:Parasitism]]||117700||[[Մակաբուծություն]]||7800|| ||86 |- |[[:en:Passive antibody therapy]]||28000|| || || ||1 |- |[[:en:Passive smoking]]||136500|| || || ||36 |- |[[:en:Pathogen]]||36400||[[Հարուցիչ]]||6700|| ||77 |- |[[:en:Pathogen transmission]]||33800|| || || ||30 |- |[[:en:Pathology]]||49800||[[Ախտաբանություն]]||13200|| ||102 |- |[[:en:Patient]]||14900|| || || ||72 |- |[[:en:Patient education]]||18000|| || || ||9 |- |[[:en:Patient safety]]||138500|| || || ||14 |- |[[:en:Peanut allergy]]||64700||[[Գետնանուշային ալերգիա]]||22500|| ||12 |- |[[:en:Pediatrics]]||39400||[[Մանկաբուժություն]]||7200|| ||80 |- |[[:en:Penicillin]]||99200||[[Պենիցիլիններ]]||3000|| ||108 |- |[[:en:Peptic ulcer disease]]||55600||[[Պեպտիկ խոց]]||62200|| ||71 |- |[[:en:Performance-enhancing substance]]||46500|| || || ||10 |- |[[:en:Pericarditis]]||25800||[[Սրտակրանքի բորբոքում]]||24300|| ||47 |- |[[:en:Peripheral artery disease]]||67000||[[Ծայրամասային զարկերակների հիվանդություն]]||77800|| ||30 |- |[[:en:Peritonitis]]||22500||[[Որովայնամզի բորբոքում]]||2000|| ||49 |- |[[:en:Perseveration]]||11100||[[Պերսևերացիա]]||1400|| ||17 |- |[[:en:Personal genomics]]||40000|| || || ||5 |- |[[:en:Pervasive developmental disorder]]||15600|| || || ||23 |- |[[:en:Pfizer–BioNTech COVID-19 vaccine]]||226700|| || || ||55 |- |[[:en:Phage therapy]]||98400|| || || ||22 |- |[[:en:Pharmacology]]||46100||[[Դեղագիտություն]]||2900|| ||100 |- |[[:en:Pharmacology of antidepressants]]||52800|| || || ||3 |- |[[:en:Pharmacy]]||63900||[[Դեղաբանություն]]||8300|| ||90 |- |[[:en:Pharyngitis]]||25400||[[Ֆարինգիտ]]||28300|| ||49 |- |[[:en:Phenobarbital]]||49300||[[Լյումինալ]]||58300|| ||43 |- |[[:en:Phenylketonuria]]||57000||[[Ֆենիլկետոնուրիա]]||28700|| ||54 |- |[[:en:Phenytoin]]||45600|| || || ||40 |- |[[:en:Phosphene]]||19900|| || || ||25 |- |[[:en:Physical examination]]||33900|| || || ||39 |- |[[:en:Physicians in Canada]]||42300|| || || ||1 |- |[[:en:Physiology]]||34100||[[Ֆիզիոլոգիա]]||1500||այո||120 |- |[[:en:Plantar fasciitis]]||34600|| || || ||28 |- |[[:en:Plastic surgery]]||47100||[[Պլաստիկ վիրաբուժություն]]||48800|| ||69 |- |[[:en:Pleural effusion]]||30900||[[Թոքամզային արտաքիրտ]]||60600|| ||30 |- |[[:en:Pneumothorax]]||65500||[[Պնևմոթորաքս]]||4400|| ||51 |- |[[:en:Podiatrist]]||22500|| || || ||7 |- |[[:en:Podiatry]]||48100|| || || ||13 |- |[[:en:Poison]]||34300||[[Թույն]]||40500|| ||118 |- |[[:en:Poisoning]]||7500|| || || ||43 |- |[[:en:Polycystic ovary syndrome]]||107800||[[Ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշ]]||41000|| ||48 |- |[[:en:Polypharmacy]]||39700|| || || ||14 |- |[[:en:Pontiac fever]]||9200|| || || ||7 |- |[[:en:Post-nasal drip]]||13600|| || || ||11 |- |[[:en:Post-traumatic stress disorder]]||189300||[[Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում]]||28500|| ||75 |- |[[:en:Postpartum depression]]||139000||[[Հետծննդաբերական դեպրեսիա]]||37200|| ||43 |- |[[:en:Pre-eclampsia]]||83000||[[Պրեէկլամպսիա]]||88000|| ||50 |- |[[:en:Pre-existing disease in pregnancy]]||28500|| || || ||4 |- |[[:en:Precautionary principle]]||66500|| || || ||31 |- |[[:en:Prednisolone]]||26700|| || || ||36 |- |[[:en:Pregnancy category]]||14400|| || || ||26 |- |[[:en:Pregnancy loss]]||500|| || || ||1 |- |[[:en:Pregnancy test]]||31200||[[Հղիության թեստ]]||14100|| ||32 |- |[[:en:Prehypertension]]||14000||[[Նախահիպերտենզիա]]||22200|| ||6 |- |[[:en:Prelabor rupture of membranes]]||42300|| || || ||17 |- |[[:en:Premenstrual dysphoric disorder]]||59700|| || || ||22 |- |[[:en:Premenstrual syndrome]]||26200||[[Նախադաշտանային համախտանիշ]]||32400|| ||49 |- |[[:en:Prenatal development]]||42900|| || || ||19 |- |[[:en:Prenatal testing]]||61900||[[Նախածննդյան ախտորոշում]]||6300|| ||35 |- |[[:en:Presbyopia]]||22000|| || || ||42 |- |[[:en:Prescription drug]]||32200|| || || ||20 |- |[[:en:Prescription drug addiction]]||45700|| || || ||1 |- |[[:en:Preterm birth]]||168600||[[Անհասություն]]||1200|| ||37 |- |[[:en:Preventive healthcare]]||117500||[[Կանխարգելում]]||2600|| ||33 |- |[[:en:Primary care physician]]||21000|| || || ||3 |- |[[:en:Primidone]]||91800|| || || ||23 |- |[[:en:Morton Prince]]||12600|| || || ||9 |- |[[:en:Private medicine in the United Kingdom]]||29800|| || || ||1 |- |[[:en:Procedural sedation and analgesia]]||20000|| || || ||2 |- |[[:en:Progesterone]]||102200||[[Պրոգեստերոն]]||3200|| ||56 |- |[[:en:Progesterone (medication)]]||186300|| || || ||3 |- |[[:en:Project 4.1]]||19100|| || || ||3 |- |[[:en:Prostate cancer screening]]||43400|| || || ||4 |- |[[:en:Prostate cancer staging]]||13700|| || || ||1 |- |[[:en:Prostate-specific antigen]]||51400|| || || ||27 |- |[[:en:Prosthesis]]||116300||[[Պրոթեզներ]]||8300|| ||59 |- |[[:en:Proximal humerus fracture]]||14000|| || || ||8 |- |[[:en:Pseudomonas aeruginosa]]||77600|| || || ||37 |- |[[:en:Psoriasis]]||108100||[[Փսորիազ]]||33400|| ||74 |- |[[:en:Psychopathology]]||18000|| || || ||48 |- |[[:en:Psychopathy]]||175400||[[Անձի խանգարում]]||5100|| ||65 |- |[[:en:Psychosis]]||129400||[[Փսիխոզ]]||19800|| ||76 |- |[[:en:Public health]]||108500||[[Հանրային առողջապահություն]]||71100|| ||66 |- |[[:en:Pulmonary drug delivery]]||27900|| || || ||1 |- |[[:en:Pulmonary embolism]]||86900||[[Թոքային էմբոլիա]]||105000|| ||50 |- |[[:en:Pulse]]||18200||[[Անոթազարկ]]||6400|| ||79 |- |[[:en:Pyramidal tracts]]||15900|| || || ||27 |- |[[:en:Quality of life (healthcare)]]||30300|| || || ||8 |- |[[:en:Rabies]]||79600||[[Կատաղություն]]||103100|| ||136 |- |[[:en:Race and health]]||86200|| || || ||3 |- |[[:en:Radial keratotomy]]||13000|| || || ||5 |- |[[:en:Radiation therapy]]||106600||[[Ռադիոթերապիա]]||7800|| ||70 |- |[[:en:Radiography]]||36200||[[Ռենտգենագրություն]]||1400|| ||53 |- |[[:en:Radiology]]||43900|| || || ||72 |- |[[:en:Ranitidine]]||95100||[[Ռանիտիդին]]||38000|| ||40 |- |[[:en:Rapid plasma reagin]]||5700|| || || ||6 |- |[[:en:Rat-tailed maggot]]||3900|| || || ||8 |- |[[:en:Reactive hypoglycemia]]||21600|| || || ||9 |- |[[:en:Recreational drug use]]||97300|| || || ||22 |- |[[:en:Reduction (orthopedic surgery)]]||3000|| || || ||5 |- |[[:en:Reference Daily Intake]]||19200|| || || ||10 |- |[[:en:Reperfusion therapy]]||30600||[[Ռեպերֆուզիոն թերապիա]]||37100|| ||6 |- |[[:en:Reproductive medicine]]||17600|| || || ||10 |- |[[:en:Respirator]]||70600|| || || ||42 |- |[[:en:Respiratory arrest]]||32500|| || || ||8 |- |[[:en:Respiratory disease]]||30600||[[Շնչառական հիվանդություններ]]||25600|| ||27 |- |[[:en:Respiratory sounds]]||12900|| || || ||11 |- |[[:en:Respiratory syncytial virus]]||62800|| || || ||29 |- |[[:en:Respiratory therapist]]||58300|| || || ||7 |- |[[:en:Retinopathy]]||19600||[[Ռետինոպաթիա]]||28200|| ||27 |- |[[:en:Reuptake inhibitor]]||19600|| || || ||11 |- |[[:en:Rh disease]]||25700|| || || ||14 |- |[[:en:Rheumatic fever]]||50700||[[Ռևմատիկ տենդ]]||51000|| ||46 |- |[[:en:Rheumatoid arthritis]]||156900||[[Ռևմատոիդ արթրիտ]]||146500|| ||62 |- |[[:en:Rhinitis]]||30400||[[Քթաբորբ]]||25800|| ||51 |- |[[:en:Rhinorrhea]]||13500|| || || ||21 |- |[[:en:Rhythm interpretation]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Risk factor]]||11700|| || || ||27 |- |[[:en:Risperidone]]||54000|| || || ||38 |- |[[:en:Rituximab]]||47200||[[Ռիտուքսիմաբ]]||47700|| ||33 |- |[[:en:Roseola]]||20300||[[Վարդացան]]||12100|| ||41 |- |[[:en:Rotaviral gastroenteritis]]||51000||[[Աղիքների բորբոքում]]||900|| ||11 |- |[[:en:Rotavirus]]||85800||[[Ռոտավիրուս]]||9900|| ||51 |- |[[:en:Rubella]]||46000||[[Կարմրախտ]]||54200|| ||78 |- |[[:en:Safe sex]]||44400|| || || ||51 |- |[[:en:Salmeterol]]||17300|| || || ||28 |- |[[:en:Salmonella]]||66300||[[Սալմոնելլա]]||4900||այո||63 |- |[[:en:Sapovirus]]||17000|| || || ||7 |- |[[:en:Sarcoma]]||33200||[[Սարկոմա]]||54500|| ||43 |- |[[:en:SARS-CoV-2 Omicron variant]]||201900|| || || ||51 |- |[[:en:Saturated fat]]||30900|| || || ||29 |- |[[:en:Scarlet fever]]||52400||[[Քութեշ]]||63200|| ||70 |- |[[:en:Charles Schepens]]||9000|| || || ||5 |- |[[:en:Schistosoma]]||43200|| || || ||27 |- |[[:en:Schistosomiasis]]||91000||[[Շիստոսոմոզ]]||8900|| ||70 |- |[[:en:Sciatica]]||38000|| || || ||44 |- |[[:en:Scientific method]]||163100|| || || ||102 |- |[[:en:Scoliosis]]||63500||[[Ողնաշարի ծռումներ]]||14100|| ||63 |- |[[:en:Screening (medicine)]]||34900||[[Դիսպանսերացում]]||1000|| ||34 |- |[[:en:Seal finger]]||5000|| || || ||4 |- |[[:en:Seborrheic keratosis]]||13400|| || || ||18 |- |[[:en:Seizure]]||64700||[[Էպիլեպտիկ նոպա]]||42500|| ||26 |- |[[:en:Selective serotonin reuptake inhibitor]]||125300|| || || ||40 |- |[[:en:Sexual and reproductive health]]||106700||[[Վերարտադրողական առողջություն]]||12000|| ||41 |- |[[:en:Sexual anomalies]]||24600|| || || ||2 |- |[[:en:Sexual violence]]||79000||[[Սեռական բռնություն]]||77100|| ||42 |- |[[:en:Shark attack]]||58800||[[Շնաձկների հարձակումներ]]||37600|| ||21 |- |[[:en:Shingles]]||80200|| || || ||62 |- |[[:en:Shock (circulatory)]]||44400||[[Շոկ]]||61000|| ||67 |- |[[:en:Short-term effects of alcohol consumption]]||45400|| || || ||13 |- |[[:en:Shortness of breath]]||41600||[[Հևոց]]||1800|| ||69 |- |[[:en:Shoulder dystocia]]||16000|| || || ||13 |- |[[:en:Sickle cell disease]]||127800||[[Մանգաղաբջջային սակավարյունություն]]||8200|| ||61 |- |[[:en:Side effect]]||13700|| || || ||22 |- |[[:en:SIDS]]||57700||[[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ]]||24900|| ||38 |- |[[:en:Signs and symptoms of pregnancy]]||26800|| || || ||3 |- |[[:en:Sinusitis]]||60500||[[Սինուսիտ]]||69500|| ||71 |- |[[:en:Skin condition]]||27400|| || || ||32 |- |[[:en:Skin infection]]||22000|| || || ||7 |- |[[:en:Sleep apnea]]||81500||[[Քնի ապնոէ]]||86300|| ||51 |- |[[:en:Sleep deprivation]]||109800|| || || ||26 |- |[[:en:Sleep disorder]]||72700|| || || ||32 |- |[[:en:Small-cell carcinoma]]||51100|| || || ||18 |- |[[:en:Smallpox]]||154400||[[Բնական ծաղիկ]]||14500|| ||126 |- |[[:en:Smoking]]||89400||[[Ծխել]]||81400|| ||59 |- |[[:en:Snakebite]]||81500||[[Օձի խայթոց]]||81000|| ||46 |- |[[:en:Snellen chart]]||10900|| || || ||22 |- |[[:en:Snoring]]||20800||[[Խռմփոց]]||8800|| ||59 |- |[[:en:Social immunity]]||118600|| || || ||4 |- |[[:en:Somatic symptom disorder]]||16900|| || || ||35 |- |[[:en:Specific developmental disorder]]||7900|| || || ||9 |- |[[:en:Spina bifida]]||75300|| || || ||39 |- |[[:en:Spinal cord injury]]||109200||[[Ողնուղեղի վնասվածքներ]]||139100|| ||25 |- |[[:en:Spinal disc herniation]]||51600|| || || ||41 |- |[[:en:Spinal disease]]||10000||[[Ողնաշարի հիվանդություններ]]||13700|| ||3 |- |[[:en:Spinal fusion]]||29500|| || || ||10 |- |[[:en:Splinter]]||13400|| || || ||18 |- |[[:en:Sports injury]]||54700|| || || ||21 |- |[[:en:Sprain]]||25500||[[Կապանի վնասում]]||18700|| ||42 |- |[[:en:Squamous cell skin cancer]]||52500||[[Մաշկի տափակ բջջային քաղցկեղ]]||41300|| ||14 |- |[[:en:Standard of care]]||16300|| || || ||4 |- |[[:en:Staphylococcal infection]]||12600|| || || ||6 |- |[[:en:Starvation]]||28100||[[Սովամահություն]]||8800|| ||38 |- |[[:en:Statin]]||124100||[[Ստատին]]||76400|| ||46 |- |[[:en:Alan M. Steinman]]||19000||[[Ալան Մ․ Շտայնման]]||15800|| ||2 |- |[[:en:Stem-cell therapy]]||78000||[[Ցողունաբջջային թերապիա]]||81000|| ||25 |- |[[:en:Stethoscope]]||25300||[[Ստետոսկոպ]]||4700|| ||72 |- |[[:en:Stillbirth]]||57300||[[Մեռելածնություն]]||28700|| ||33 |- |[[:en:Stratum basale]]||2700|| || || ||11 |- |[[:en:Stratum corneum]]||9500|| || || ||17 |- |[[:en:Stratum granulosum]]||2300|| || || ||11 |- |[[:en:Stratum lucidum]]||2200|| || || ||12 |- |[[:en:Stratum spinosum]]||3600|| || || ||11 |- |[[:en:Streptococcal pharyngitis]]||31900||[[Ստրեպտոկոկային ֆարինգիտ]]||33400|| ||50 |- |[[:en:Streptococcus pyogenes]]||36800|| || || ||36 |- |[[:en:Stress (biology)]]||62900||[[Սթրես]]||11400|| ||81 |- |[[:en:Stretcher]]||11100||[[Պատգարակ]]||2100|| ||38 |- |[[:en:Substance dependence]]||58700||[[Թմրամոլություն]]||3700||այո||53 |- |[[:en:Substance use disorder]]||40000|| || || ||10 |- |[[:en:Suicide in colleges in the United States]]||19600|| || || ||1 |- |[[:en:Suicide prevention]]||51100|| || || ||14 |- |[[:en:Sunburn]]||42700|| || || ||38 |- |[[:en:Sunscreen]]||97600|| || || ||40 |- |[[:en:Surgeon]]||15200||[[Վիրաբույժ]]||19100|| ||59 |- |[[:en:Surgical instrument]]||5700||[[Վիրաբուժական գործիքներ]]||5300|| ||21 |- |[[:en:Surgical stress]]||21100|| || || ||4 |- |[[:en:Sushruta]]||15700||[[Սուշրուտա]]||54300|| ||42 |- |[[:en:Syndrome]]||15700||[[Համախտանիշ]]||19800|| ||68 |- |[[:en:Syphilis]]||86000||[[Սիֆիլիս]]||79800|| ||104 |- |[[:en:Systemic circulation]]||200||[[Արյան շրջանառություն]]||72000|| ||109 |- |[[:en:Systole]]||20700|| || || ||34 |- |[[:en:Systolic hypertension]]||8000||[[Սիստոլիկ գերճնշում]]||7400|| ||5 |- |[[:en:Tablet (pharmacy)]]||28300|| || || ||56 |- |[[:en:Tachycardia]]||20700||[[Հաճախասրտություն]]||23200|| ||54 |- |[[:en:Tedros Adhanom Ghebreyesus]]||113000||[[Թեդրոս Հեբրեյեսուս]]||10000|| ||71 |- |[[:en:Teenage pregnancy]]||100800|| || || ||26 |- |[[:en:Telehealth]]||171800|| || || ||41 |- |[[:en:Telemedicine]]||200|| || || ||41 |- |[[:en:Tendinopathy]]||31500|| || || ||14 |- |[[:en:Tension headache]]||35000||[[Լարվածության գլխացավ]]||5900|| ||34 |- |[[:en:Terminal illness]]||47000|| || || ||24 |- |[[:en:Termination for medical reasons]]||13800|| || || ||1 |- |[[:en:Testicular self-examination]]||15100|| || || ||7 |- |[[:en:Testosterone]]||132600||[[Տեստոստերոն]]||7700|| ||82 |- |[[:en:Testosterone (medication)]]||100700|| || || ||8 |- |[[:en:Tetanus]]||47100||[[Փայտացում]]||27000|| ||90 |- |[[:en:Tetrahydrocannabinol]]||42000|| || || ||46 |- |[[:en:Tetralogy of Fallot]]||79600||[[Ֆալլոյի տետրադա]]||40100|| ||34 |- |[[:en:Thalidomide]]||68900||[[Թալիդոմիդ]]||62000|| ||51 |- |[[:en:Therapeutic index]]||20700|| || || ||27 |- |[[:en:Therapeutic relationship]]||9100|| || || ||8 |- |[[:en:Therapy]]||28900||[[Թերապիա (բուժում)]]||5300|| ||79 |- |[[:en:Thoracic aorta injury]]||15900||[[Կրծքային աորտայի վնասվածք]]||21600|| ||3 |- |[[:en:Thought disorder]]||81600|| || || ||19 |- |[[:en:Threshold of pain]]||6400|| || || ||14 |- |[[:en:Thrombin]]||25900||[[Թրոմբին]]||8700|| ||34 |- |[[:en:Thrombophlebitis]]||8500||[[Թրոմբոֆլեբիտ]]||3900|| ||25 |- |[[:en:Thrombosis]]||46500||[[Թրոմբոզ]]||33000|| ||53 |- |[[:en:Thrombus]]||19600||[[Թրոմբ]]||3200|| ||35 |- |[[:en:Thyroid disease]]||42500|| || || ||11 |- |[[:en:Tianeptine]]||59700|| || || ||23 |- |[[:en:Timeline of psychology]]||96200|| || || ||7 |- |[[:en:Timeline of the 2022 monkeypox outbreak]]||58600|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of the COVID-19 pandemic]]||33800|| || || ||24 |- |[[:en:Tinnitus]]||74900||[[Աղմուկ ականջներում]]||79000|| ||67 |- |[[:en:Tobacco]]||94600|| || || ||144 |- |[[:en:Tobacco smoking]]||122700|| || || ||58 |- |[[:en:Tonsillitis]]||31800||[[Նշիկաբորբ]]||30700|| ||73 |- |[[:en:Topical antifungal drugs]]||31200|| || || ||1 |- |[[:en:Topical drug delivery]]||25900|| || || ||1 |- |[[:en:Toxic shock syndrome]]||32900||[[Տոքսիկ շոկի համախտանիշ]]||41300|| ||34 |- |[[:en:Toxicity]]||24300||[[Թունավորություն]]||3000|| ||47 |- |[[:en:Toxicology]]||33400||[[Թունագիտություն]]||2200|| ||73 |- |[[:en:Toxin]]||27900||[[Տոքսիններ]]||2800|| ||65 |- |[[:en:Toxocariasis]]||40900||[[Տոքսոկարոզ]]||8800|| ||23 |- |[[:en:Toxoplasma gondii]]||88800||[[Տոքսոպլազմա]]||3600||այո||49 |- |[[:en:Toxoplasmosis]]||132000||[[Տոքսոպլազմոզ]]||164300|| ||50 |- |[[:en:Tracheal intubation]]||108100||[[Շնչափողի ինտուբացիա]]||45600|| ||27 |- |[[:en:Tracheobronchial injury]]||43600|| || || ||4 |- |[[:en:Tracheotomy]]||53000||[[Շնչափողահատում]]||2100|| ||37 |- |[[:en:Transcultural nursing]]||5100|| || || ||5 |- |[[:en:Transduction (genetics)]]||12200||[[Տրանսդուկցիա (գենետիկա)]]||2200|| ||34 |- |[[:en:Transient ischemic attack]]||46200||[[Տրանզիտոր իշեմիկ գրոհ]]||56300|| ||31 |- |[[:en:Transmission of COVID-19]]||56000|| || || ||13 |- |[[:en:Transplant rejection]]||30100||[[Տրանսպլանտատի մերժում]]||50800|| ||25 |- |[[:en:Traumatic brain injury]]||151300||[[Գանգուղեղային վնասվածք]]||13200|| ||34 |- |[[:en:Trazodone]]||105200|| || || ||29 |- |[[:en:Triage]]||70600||[[Բժշկական տեսակավորում]]||17100|| ||33 |- |[[:en:Trichomoniasis]]||31700||[[Տրիխոմոնոզ]]||4300|| ||45 |- |[[:en:Trichophagia]]||6000|| || || ||16 |- |[[:en:Tubal ligation]]||35300||[[Արգանդափողերի կապում]]||12100|| ||25 |- |[[:en:Tuberculoma]]||7500||[[Տուբերկուլոմա]]||10500|| ||8 |- |[[:en:Tuberculosis in China]]||52700|| || || ||3 |- |[[:en:Tuberculosis in relation to HIV]]||16500|| || || ||2 |- |[[:en:Tuberculosis management]]||168300|| || || ||10 |- |[[:en:Tuberculosis vaccines]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:Turner syndrome]]||76900||[[Տերների համախտանիշ]]||64400|| ||54 |- |[[:en:Type 1 diabetes]]||93100||[[1-ին տիպի շաքարային դիաբետ]]||69500|| ||41 |- |[[:en:Typhoid fever]]||94200||[[Որովայնային տիֆ]]||8900||այո||96 |- |[[:en:Typhus]]||28500||[[Բծավոր տիֆ]]||5400|| ||72 |- |[[:en:Typical antipsychotic]]||22200|| || || ||15 |- |[[:en:Ulcer]]||2900|| || || ||14 |- |[[:en:Ulcerative colitis]]||112500||[[Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ]]||25200|| ||44 |- |[[:en:Ultraviolet index]]||21300|| || || ||28 |- |[[:en:Umbilical cord prolapse]]||16600|| || || ||16 |- |[[:en:Umbrella review]]||2400|| || || ||1 |- |[[:en:Unassisted childbirth]]||27600|| || || ||3 |- |[[:en:Undernutrition in children]]||26900|| || || ||5 |- |[[:en:Unintended pregnancy]]||55800|| || || ||14 |- |[[:en:Upper gastrointestinal bleeding]]||25000|| || || ||13 |- |[[:en:Upper respiratory tract infection]]||26900|| || || ||19 |- |[[:en:Urinary incontinence]]||60400||[[Անմիզապահություն]]||6000|| ||40 |- |[[:en:Urine flow rate]]||2600|| || || ||8 |- |[[:en:Urogenital fistula]]||14000|| || || ||3 |- |[[:en:Urologic disease]]||32400|| || || ||3 |- |[[:en:Uroscopy]]||12300|| || || ||9 |- |[[:en:Uterine cancer]]||25400||[[Արգանդի քաղցկեղ]]||13100|| ||27 |- |[[:en:Vaccine hesitancy]]||225900|| || || ||41 |- |[[:en:Vaccine misinformation]]||47800|| || || ||5 |- |[[:en:Vaccine trial]]||10100|| || || ||8 |- |[[:en:Vagal maneuver]]||11700|| || || ||3 |- |[[:en:Vaginal delivery]]||15400|| || || ||10 |- |[[:en:Valproate]]||82500|| || || ||41 |- |[[:en:Valvular heart disease]]||41000||[[Սրտի փականային հիվանդություն]]||60800|| ||30 |- |[[:en:Varicella zoster virus]]||25900|| || || ||35 |- |[[:en:Varicose veins]]||42400|| || || ||53 |- |[[:en:Variolation]]||32700|| || || ||20 |- |[[:en:Vas deferens]]||12400|| || || ||56 |- |[[:en:Vascular dementia]]||32700|| || || ||26 |- |[[:en:Vasectomy]]||59800||[[Վազէկտոմիա]]||21200|| ||43 |- |[[:en:Vasoconstriction]]||13200|| || || ||28 |- |[[:en:Ventricular fibrillation]]||30500||[[Փորոքային ֆիբրիլյացիա]]||35200|| ||39 |- |[[:en:Vestibular schwannoma]]||56700|| || || ||24 |- |[[:en:Veterinarian]]||50800||[[Անասնաբույժ]]||8000|| ||72 |- |[[:en:Violence]]||131900||[[Բռնություն]]||3100|| ||116 |- |[[:en:Viral disease]]||36600|| || || ||37 |- |[[:en:Viral hemorrhagic fever]]||19600||[[Վիրուսային հեմոռագիկ տենդեր]]||24400|| ||44 |- |[[:en:Viral hepatitis]]||25500||[[Վիրուսային հեպատիտ]]||23200|| ||31 |- |[[:en:Viral meningitis]]||26500||[[Վիրուսային մենինգիտ]]||25500|| ||10 |- |[[:en:Viral pharyngitis]]|| ||[[Ֆարինգիտ]]||28300|| ||49 |- |[[:en:Virulence]]||9800||[[Վիրուլենտություն]]||1400|| ||40 |- |[[:en:Virus]]||150300||[[Վիրուսներ]]||216700|| ||176 |- |[[:en:Visceral leishmaniasis]]||63100||[[Վիսցերալ լեյշմանիոզ]]||41600|| ||32 |- |[[:en:Vision disorder]]||8400|| || || ||7 |- |[[:en:Vitamin A deficiency]]||29500|| || || ||15 |- |[[:en:Vitamin B3]]||6000||[[Վիտամին B3]]||6600|| ||4 |- |[[:en:Vitamin B6]]||56200||[[Վիտամին B6]]||10300||այո||56 |- |[[:en:Vitamin B12]]||109500||[[Վիտամին B12]]||9900|| ||68 |- |[[:en:Vitamin D]]||156600||[[Վիտամին D]]||20400|| ||83 |- |[[:en:Vitamin D deficiency]]||65300||[[Վիտամին D-ի անբավարարություն]]||67700|| ||19 |- |[[:en:Vitamin K]]||70200||[[Վիտամին K]]||11500|| ||67 |- |[[:en:Vivisection]]||16800|| || || ||35 |- |[[:en:Vomiting]]||38900||[[Փսխում]]||3700|| ||100 |- |[[:en:Vulnerable plaque]]||14700|| || || ||3 |- |[[:en:Wart]]||36300||[[Գորտնուկներ]]||4500|| ||78 |- |[[:en:Water–electrolyte imbalance]]||100||[[Էլեկտրոլիտային անհավասարակշռություն]]||35800|| ||21 |- |[[:en:Waterborne diseases]]||29000|| || || ||15 |- |[[:en:Weaning]]||34100|| || || ||30 |- |[[:en:Weight loss]]||45800||[[Քաշի կորուստ]]||39100|| ||40 |- |[[:en:Weight management]]||39200|| || || ||3 |- |[[:en:West Nile fever]]||63800||[[Արևմտյան Նեղոսի տենդ]]||14500|| ||34 |- |[[:en:West Nile virus]]||41900|| || || ||40 |- |[[:en:Western African Ebola virus epidemic]]||326600|| || || ||58 |- |[[:en:Wheelchair]]||52300|| || || ||59 |- |[[:en:WHO Model List of Essential Medicines]]||69700|| || || ||40 |- |[[:en:Whooping cough]]||56000||[[Կապույտ հազ]]||58500|| ||96 |- |[[:en:Women's health]]||148400||[[Կանանց առողջություն]]||144100|| ||31 |- |[[:en:World Health Organization]]||175600||[[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն]]||30600|| ||184 |- |[[:en:Wound]]||24700||[[Վերք]]||8600|| ||98 |- |[[:en:X-ray]]||101800||[[Ռենտգենյան ճառագայթներ]]||10900||այո||119 |- |[[:en:Xenotransplantation]]||64700||[[Քսենոտրանսպլանտացիա]]||84800|| ||31 |- |[[:en:Yellow fever]]||111000||[[Դեղին տենդ]]||8900|| ||79 |- |[[:en:Zaire ebolavirus]]||47600|| || || ||15 |- |[[:en:Zika virus]]||72300||[[Զիկա վիրուս]]||82900|| ||95 |- |[[:en:Zinc deficiency]]||45000|| || || ||12 |} stld9sxamx73xsghttyvsqoe4m8mkwt 2 940313 8486951 8481673 2022-08-11T00:38:45Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki Այս էջում կարող եք գտնել «Դերասաններ այբբենական կարգով» կատեգորիայի հոդվածներում կատեգորիա ավելացնելու առաջարկներ։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ հոդված չպետք է հայտնվի այս էջում,․ խնդրում ենք հոդվածի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/դերասաններ/անտեսված հոդվածներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ կատեգորիա չպետք է հայտնվի այս էջում, խնդրում ենք կատեգորիայի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/դերասաններ/անտեսված կատեգորիաներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ ==Դերասաններ_այբբենական_կարգով== # [[:en:Category:American male television actors]] - 763 # [[:en:Category:21st-century American male actors]] - 693 # [[:en:Category:20th-century American male actors]] - 632 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի տղամարդ կինոդերասաններ]] - 390 # [[:en:Category:American male voice actors]] - 360 # [[:en:Category:American people of English descent]] - 274 # [[:en:Category:American stage actresses]] - 255 # [[:en:Category:American voice actresses]] - 239 # [[:en:Category:American child actresses]] - 210 # [[:en:Category:English male film actors]] - 206 # [[:en:Category:American people of German descent]] - 202 # [[:en:Category:English male television actors]] - 185 # [[:en:Category:Audiobook narrators]] - 184 # [[:en:Category:21st-century English male actors]] - 165 # [[:en:Category:Male actors from New York City]] - 155 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Cast in a Motion Picture Screen Actors Guild Award winners]] - 144 # [[:en:Category:English male stage actors]] - 137 # [[:en:Category:Actresses from New York City]] - 131 # [[:en:Category:20th-century English male actors]] - 129 # [[:en:Category:English television actresses]] - 128 # [[:en:Category:21st-century American Jews]] - 128 # [[:en:Category:American people of Scottish descent]] - 125 # [[:en:Category:American male child actors]] - 125 # [[:en:Category:Actresses from Los Angeles]] - 124 # [[:en:Category:American people of Italian descent]] - 122 # [[:en:Category:21st-century American comedians]] - 120 # [[:en:Category:French male film actors]] - 119 # [[:en:Category:20th-century American comedians]] - 112 # [[:en:Category:Jewish American male actors]] - 105 # [[:en:Category:American male screenwriters]] - 103 # [[:en:Category:Russian male film actors]] - 98 # [[:en:Category:African-American male actors]] - 95 # [[:en:Category:English male voice actors]] - 95 # [[:en:Category:David di Donatello winners]] - 95 # [[:en:Category:Soviet male film actors]] - 92 # [[:en:Category:20th-century French male actors]] - 90 # [[:en:Category:Primetime Emmy Award winners]] - 90 # [[:en:Category:California Democrats]] - 90 # [[:en:Category:American male comedians]] - 90 # [[:en:Category:South Korean male television actors]] - 90 # [[:en:Category:Male actors from London]] - 89 # [[:en:Category:American male video game actors]] - 88 # [[:en:Category:Actresses from London]] - 87 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի դերասանուհիներ]] - 86 # [[:en:Category:American soap opera actresses]] - 85 # [[:en:Category:Male actors from Los Angeles]] - 84 # [[:en:Category:South Korean male film actors]] - 84 # [[:en:Category:French film actresses]] - 83 # [[:en:Category:Filmfare Awards winners]] - 81 # [[:en:Category:Jewish American actresses]] - 80 # [[:en:Category:Canadian male film actors]] - 79 # [[:en:Category:20th-century African-American people]] - 79 # [[:en:Category:21st-century African-American people]] - 79 # [[:en:Category:English stage actresses]] - 78 # [[:en:Category:Russian stage actresses]] - 78 # [[:en:Category:Canadian male television actors]] - 77 # [[:en:Category:Drama Desk Award winners]] - 74 # [[:en:Category:21st-century French male actors]] - 73 # [[:en:Category:American musical theatre actresses]] - 73 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգչուհիներ]] - 73 # [[:en:Category:Indian male film actors]] - 73 # [[:en:Category:Russian male stage actors]] - 71 # [[:en:Category:Soviet film actresses]] - 70 # [[:en:Category:American television directors]] - 69 # [[:en:Category:Male actors from California]] - 68 # [[:en:Category:20th-century English actresses]] - 68 # [[:en:Category:Theatre World Award winners]] - 67 # [[:en:Category:French male television actors]] - 67 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի դերասանուհիներ]] - 66 # [[:en:Category:21st-century French actresses]] - 66 # [[:en:Category:American people of Russian-Jewish descent]] - 65 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] - 65 # [[:en:Category:Royal Shakespeare Company members]] - 64 # [[:en:Category:California Republicans]] - 64 # [[:en:Category:African-American actresses]] - 63 # [[:en:Category:English expatriates in the United States]] - 61 # [[:en:Category:Male actors in Hindi cinema]] - 61 # [[:en:Category:American female models]] - 60 # [[:en:Category:Vaudeville performers]] - 60 # [[:en:Category:20th-century French actresses]] - 60 # [[:en:Category:European actor stubs]] - 59 # [[:en:Category:21st-century Russian actresses]] - 59 # [[:en:Category:21st-century Canadian male actors]] - 59 # [[:en:Category:Male Western (genre) film actors]] - 58 # [[:en:Category:Actresses in Hindi cinema]] - 58 # [[:en:Category:American people of French descent]] - 56 # [[:en:Category:21st-century Canadian actresses]] - 56 # [[:en:Category:French male stage actors]] - 56 # [[:en:Category:Best Drama Actor Golden Globe (film) winners]] - 55 # [[:en:Category:Metro-Goldwyn-Mayer contract players]] - 55 # [[:en:Category:Deaths from cancer in California]] - 55 # [[:en:Category:Russian male television actors]] - 55 # [[:en:Category:Soviet male stage actors]] - 55 # [[:en:Category:Tisch School of the Arts alumni]] - 55 # [[:en:Category:21st-century South Korean male actors]] - 55 # [[:en:Category:English male Shakespearean actors]] - 54 # [[:en:Category:Indian film actresses]] - 54 # [[:en:Category:LGBT rights activists from the United States]] - 53 # [[:en:Category:American people of Swedish descent]] - 52 # [[:en:Category:Screenwriters from California]] - 52 # [[:en:Category:Canadian male voice actors]] - 52 # [[:en:Category:American television writers]] - 52 # [[:en:Category:Russian actor stubs]] - 51 # [[:en:Category:20th-century Russian male actors]] - 51 # [[:en:Category:Best Drama Actress Golden Globe (film) winners]] - 50 # [[:en:Category:English people of Irish descent]] - 50 # [[:en:Category:21st-century Australian actresses]] - 50 # [[:en:Category:21st-century Indian male actors]] - 50 # [[:en:Category:Actresses from Paris]] - 49 # [[:en:Category:Italian film actresses]] - 49 # [[:en:Category:People with acquired American citizenship]] - 49 # [[:en:Category:American stand-up comedians]] - 49 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի կանայք]] - 49 # [[:en:Category:Film producers from California]] - 48 # [[:en:Category:Screenwriters from New York (state)]] - 48 # [[:en:Category:New York (state) Democrats]] - 48 # [[:en:Category:Actresses from Moscow]] - 48 # [[:en:Category:20th-century Russian actresses]] - 47 # [[:en:Category:American video game actresses]] - 47 # [[:en:Category:Nastro d'Argento winners]] - 47 # [[:en:Category:20th Century Fox contract players]] - 47 # [[:en:Category:American people of Jewish descent]] - 47 # [[:en:Category:American male musical theatre actors]] - 47 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American actresses]] - 46 # [[:en:Category:English voice actresses]] - 46 # [[:en:Category:Soviet stage actresses]] - 46 # [[:en:Category:20th-century Indian male actors]] - 46 # [[:en:Category:Best Supporting Actor Golden Globe (film) winners]] - 45 # [[:en:Category:Cecil B. DeMille Award Golden Globe winners]] - 45 # [[:en:Category:Male actors from Moscow]] - 45 # [[:en:Category:American women film producers]] - 44 # [[:en:Category:Kennedy Center honorees]] - 44 # [[:en:Category:Russian male voice actors]] - 44 # [[:en:Category:Soviet male actors]] - 43 # [[:en:Category:Cannes Film Festival Award for Best Actor winners]] - 43 # [[:en:Category:American people of Welsh descent]] - 43 # [[:en:Category:Best Supporting Actress Golden Globe (film) winners]] - 43 # [[:en:Category:American women television producers]] - 43 # [[:en:Category:Method actors]] - 43 # [[:en:Category:Male actors from New Jersey]] - 42 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American male actors]] - 42 # [[:en:Category:Australian television actresses]] - 42 # [[:en:Category:21st-century Indian actresses]] - 42 # [[:en:Category:Best Musical or Comedy Actor Golden Globe (film) winners]] - 41 # [[:en:Category:Film producers from New York (state)]] - 41 # [[:en:Category:Actresses from New Jersey]] - 41 # [[:en:Category:National Youth Theatre members]] - 41 # [[:en:Category:Lee Strasberg Theatre and Film Institute alumni]] - 41 # [[:en:Category:Male actors from Chicago]] - 41 # [[:en:Category:American male soap opera actors]] - 41 # [[:en:Category:American women memoirists]] - 41 # [[:en:Category:21st-century Russian male actors]] - 41 # [[:en:Category:American philanthropists]] - 40 # [[:en:Category:American people of Dutch descent]] - 40 # [[:en:Category:César Honorary Award recipients]] - 40 # [[:en:Category:20th-century Canadian male actors]] - 40 # [[:en:Category:Juilliard School alumni]] - 40 # [[:en:Category:American male television writers]] - 40 # [[:en:Category:20th-century Canadian actresses]] - 40 # [[:en:Category:Punjabi people]] - 40 # [[:en:Category:Asian actor stubs]] - 39 # [[:en:Category:Male actors from Paris]] - 39 # [[:en:Category:Best Actor BAFTA Award winners]] - 39 # [[:en:Category:Paramount Pictures contract players]] - 39 # [[:en:Category:Australian male film actors]] - 39 # [[:en:Category:21st-century South Korean actresses]] - 39 # [[:en:Category:Screen Awards winners]] - 39 # [[:en:Category:21st-century American male writers]] - 38 # [[:en:Category:American male Shakespearean actors]] - 38 # [[:en:Category:20th-century Italian actresses]] - 38 # [[:en:Category:Academy Honorary Award recipients]] - 38 # [[:en:Category:Soviet male voice actors]] - 38 # [[:en:Category:20th-century LGBT people]] - 38 # [[:en:Category:Armenian people stubs]] - 37 # [[:en:Category:Television producers from California]] - 37 # [[:en:Category:Television producers from New York City]] - 37 # [[:en:Category:Zee Cine Awards winners]] - 37 # [[:en:Category:Male actors from New York (state)]] - 36 # [[:en:Category:Volpi Cup for Best Actor winners]] - 36 # [[:en:Category:American people of Norwegian descent]] - 36 # [[:en:Category:21st-century LGBT people]] - 36 # [[:en:Category:Male actors from Mumbai]] - 36 # [[:en:Category:Best Musical or Comedy Actress Golden Globe (film) winners]] - 35 # [[:en:Category:Activists from California]] - 35 # [[:en:Category:20th-century American male writers]] - 35 # [[:en:Category:Italian male film actors]] - 35 # [[:en:Category:American women comedians]] - 35 # [[:en:Category:Brazilian film actresses]] - 35 # [[:en:Category:Armenian male film actors]] - 34 # [[:en:Category:Best Supporting Actor BAFTA Award winners]] - 34 # [[:en:Category:Commanders of the Order of the British Empire]] - 34 # [[:en:Category:Naturalized citizens of the United States]] - 34 # [[:en:Category:Participants in American reality television series]] - 34 # [[:en:Category:American sketch comedians]] - 34 # [[:en:Category:Actors awarded knighthoods]] - 34 # [[:en:Category:Daytime Emmy Award winners]] - 34 # [[:en:Category:Recipients of the Padma Shri in arts]] - 34 # [[:en:Category:English male child actors]] - 34 # [[:en:Category:Brazilian telenovela actresses]] - 34 # [[:en:Category:International Indian Film Academy Awards winners]] - 34 # [[:en:Category:American child singers]] - 33 # [[:en:Category:Actresses from California]] - 33 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actor in a Miniseries or Movie Primetime Emmy Award winners]] - 33 # [[:en:Category:English child actresses]] - 33 # [[:en:Category:American male silent film actors]] - 33 # [[:en:Category:British expatriate male actors in the United States]] - 33 # [[:en:Category:American Christians]] - 33 # [[:en:Category:Comedians from New York City]] - 33 # [[:en:Category:20th-century American Jews]] - 33 # [[:en:Category:American Roman Catholics]] - 32 # [[:en:Category:American male radio actors]] - 32 # [[:en:Category:American people of Polish-Jewish descent]] - 32 # [[:en:Category:Officers of the Order of the British Empire]] - 32 # [[:en:Category:English people of Scottish descent]] - 32 # [[:en:Category:21st-century African-American women]] - 32 # [[:en:Category:20th-century Indian actresses]] - 32 # [[:en:Category:Actresses from New York (state)]] - 31 # [[:en:Category:Best Actress BAFTA Award winners]] - 31 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actress in a Miniseries or Movie Primetime Emmy Award winners]] - 31 # [[:en:Category:Obie Award recipients]] - 31 # [[:en:Category:American people of Scotch-Irish descent]] - 31 # [[:en:Category:LGBT actors from the United States]] - 31 # [[:en:Category:Recipients of the Order of Honour (Russia)]] - 31 # [[:en:Category:American silent film actresses]] - 31 # [[:en:Category:Male actors from Seoul]] - 31 # [[:en:Category:Cannes Film Festival Award for Best Actress winners]] - 30 # [[:en:Category:Burials at Forest Lawn Memorial Park (Glendale)]] - 30 # [[:en:Category:Film directors from New York City]] - 30 # [[:en:Category:Warner Bros. contract players]] - 30 # [[:en:Category:21st-century Australian male actors]] - 30 # [[:en:Category:English male radio actors]] - 29 # [[:en:Category:AFI Life Achievement Award recipients]] - 29 # [[:en:Category:Best Supporting Actress BAFTA Award winners]] - 29 # [[:en:Category:20th-century American screenwriters]] - 29 # [[:en:Category:French male screenwriters]] - 29 # [[:en:Category:American radio actresses]] - 29 # [[:en:Category:British male film actors]] - 29 # [[:en:Category:American women screenwriters]] - 29 # [[:en:Category:African-American television producers]] - 28 # [[:en:Category:American child models]] - 28 # [[:en:Category:Best Miniseries or Television Movie Actress Golden Globe winners]] - 28 # [[:en:Category:Best Miniseries or Television Movie Actor Golden Globe winners]] - 28 # [[:en:Category:Canadian emigrants to the United States]] - 28 # [[:en:Category:Columbia Records artists]] - 28 # [[:en:Category:American Shakespearean actresses]] - 28 # [[:en:Category:Knights Bachelor]] - 28 # [[:en:Category:Bisexual actresses]] - 28 # [[:en:Category:Comedians from California]] - 28 # [[:en:Category:Australian male television actors]] - 28 # [[:en:Category:LGBT people from California]] - 28 # [[:en:Category:People from Seoul]] - 28 # [[:en:Category:Turkish actor stubs]] - 28 # [[:en:Category:20th-century Armenian male actors]] - 27 # [[:en:Category:Former Roman Catholics]] - 27 # [[:en:Category:Writers from Los Angeles]] - 27 # [[:en:Category:American autobiographers]] - 27 # [[:en:Category:American environmentalists]] - 27 # [[:en:Category:Silver Bear for Best Actor winners]] - 27 # [[:en:Category:Male actors from Texas]] - 27 # [[:en:Category:American Academy of Dramatic Arts alumni]] - 27 # [[:en:Category:American people of French-Canadian descent]] - 27 # [[:en:Category:Alumni of the London Academy of Music and Dramatic Art]] - 27 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասանուհիներ]] - 26 # [[:en:Category:Volpi Cup for Best Actress winners]] - 26 # [[:en:Category:People from Manhattan]] - 26 # [[:en:Category:Film directors from California]] - 26 # [[:en:Category:Commandeurs of the Ordre des Arts et des Lettres]] - 26 # [[:en:Category:United States Army soldiers]] - 26 # [[:en:Category:Canadian expatriate male actors in the United States]] - 26 # [[:en:Category:English male video game actors]] - 26 # [[:en:Category:Canadian people of Irish descent]] - 26 # [[:en:Category:20th-century American male singers]] - 26 # [[:en:Category:20th-century African-American women]] - 26 # [[:en:Category:Actresses from Chicago]] - 26 # [[:en:Category:English radio actresses]] - 25 # [[:en:Category:Actresses from Texas]] - 25 # [[:en:Category:American male comedy actors]] - 25 # [[:en:Category:Best Drama Actor Golden Globe (television) winners]] - 25 # [[:en:Category:American impressionists (entertainers)]] - 25 # [[:en:Category:Soviet actor stubs]] - 25 # [[:en:Category:American people who self-identify as being of Native American descent]] - 25 # [[:en:Category:Filmfare Lifetime Achievement Award winners]] - 25 # [[:en:Category:Actresses from Mumbai]] - 25 # [[:en:Category:Actresses in Tamil cinema]] - 25 # [[:en:Category:Male actors from Yerevan]] - 24 # [[:en:Category:American people of Spanish descent]] - 24 # [[:en:Category:Screen Actors Guild Life Achievement Award]] - 24 # [[:en:Category:Silver Bear for Best Actress winners]] - 24 # [[:en:Category:Jewish American writers]] - 24 # [[:en:Category:American bisexual actors]] - 24 # [[:en:Category:American male singers]] - 24 # [[:en:Category:21st-century British male actors]] - 24 # [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Male Lead winners]] - 24 # [[:en:Category:English people of Welsh descent]] - 24 # [[:en:Category:American gay actors]] - 24 # [[:en:Category:Alumni of the French National Academy of Dramatic Arts]] - 24 # [[:en:Category:American people of German-Jewish descent]] - 24 # [[:en:Category:Canadian male child actors]] - 24 # [[:en:Category:South Korean male models]] - 24 # [[:en:Category:American people of Canadian descent]] - 23 # [[:en:Category:British male comedy actors]] - 23 # [[:en:Category:Female models from California]] - 23 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Female Actor in a Supporting Role Screen Actors Guild Award winners]] - 23 # [[:en:Category:21st-century American non-fiction writers]] - 23 # [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Female Lead winners]] - 23 # [[:en:Category:American humanitarians]] - 23 # [[:en:Category:Film directors from Los Angeles]] - 23 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Male Actor in a Leading Role Screen Actors Guild Award winners]] - 23 # [[:en:Category:USO Entertainer]] - 23 # [[:en:Category:Yale School of Drama alumni]] - 23 # [[:en:Category:Western (genre) television actors]] - 23 # [[:en:Category:American podcasters]] - 23 # [[:en:Category:People from Brooklyn]] - 23 # [[:en:Category:American memoirists]] - 23 # [[:en:Category:21st-century American screenwriters]] - 23 # [[:en:Category:Burials at Forest Lawn Memorial Park (Hollywood Hills)]] - 23 # [[:en:Category:20th-century American memoirists]] - 23 # [[:en:Category:Australian expatriate actresses in the United States]] - 23 # [[:en:Category:Indian male television actors]] - 23 # [[:en:Category:Alumni of the Royal Central School of Speech and Drama]] - 23 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Female Actor in a Leading Role Screen Actors Guild Award winners]] - 22 # [[:en:Category:American Ashkenazi Jews]] - 22 # [[:en:Category:Annie Award winners]] - 22 # [[:en:Category:20th-century Italian male actors]] - 22 # [[:en:Category:Best Supporting Actor Golden Globe (television) winners]] - 22 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actor in a Miniseries or Movie Primetime Emmy Award winners]] - 22 # [[:en:Category:Deaths from pneumonia in California]] - 22 # [[:en:Category:Russian male actors]] - 22 # [[:en:Category:Special Tony Award recipients]] - 22 # [[:en:Category:Donaldson Award winners]] - 22 # [[:en:Category:United States Army personnel of World War II]] - 22 # [[:en:Category:British male television actors]] - 22 # [[:en:Category:Female models from New York (state)]] - 22 # [[:en:Category:Canadian people of Scottish descent]] - 22 # [[:en:Category:21st-century American male singers]] - 22 # [[:en:Category:American women television directors]] - 22 # [[:en:Category:21st-century Spanish male actors]] - 22 # [[:en:Category:University of California, Los Angeles alumni]] - 22 # [[:en:Category:French film actor stubs]] - 22 # [[:en:Category:Honorary Golden Bear recipients]] - 21 # [[:en:Category:American women activists]] - 21 # [[:en:Category:Neighborhood Playhouse School of the Theatre alumni]] - 21 # [[:en:Category:American male dancers]] - 21 # [[:en:Category:New York (state) Republicans]] - 21 # [[:en:Category:Alumni of the Cours Florent]] - 21 # [[:en:Category:Critics' Circle Theatre Award winners]] - 21 # [[:en:Category:Mexican film actresses]] - 21 # [[:en:Category:Best Drama Actress Golden Globe (television) winners]] - 21 # [[:en:Category:English female models]] - 21 # [[:en:Category:German television actresses]] - 21 # [[:en:Category:Best New Actor for SBS Drama Awards winners]] - 21 # [[:en:Category:21st-century Brazilian actresses]] - 21 # [[:en:Category:BAFTA fellows]] - 20 # [[:en:Category:English Shakespearean actresses]] - 20 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Female Actor in a Miniseries or Television Movie Screen Actors Guild Award winners]] - 20 # [[:en:Category:Male actors from Boston]] - 20 # [[:en:Category:Best Supporting Actress Golden Globe (television) winners]] - 20 # [[:en:Category:Best Musical or Comedy Actor Golden Globe (television) winners]] - 20 # [[:en:Category:Scottish male television actors]] - 20 # [[:en:Category:New Star of the Year (Actor) Golden Globe winners]] - 20 # [[:en:Category:Male Spaghetti Western actors]] - 20 # [[:en:Category:Jewish Russian actors]] - 20 # [[:en:Category:Soviet male television actors]] - 20 # [[:en:Category:New Star of the Year (Actress) Golden Globe winners]] - 20 # [[:en:Category:People from Greenwich Village]] - 20 # [[:en:Category:Traditional pop music singers]] - 20 # [[:en:Category:Northwestern University School of Communication alumni]] - 20 # [[:en:Category:Italian television actresses]] - 20 # [[:en:Category:German male film actors]] - 20 # [[:en:Category:21st-century Spanish actresses]] - 20 # [[:en:Category:Actresses from Sydney]] - 20 # [[:en:Category:Film producers from Mumbai]] - 20 # [[:en:Category:South Korean male web series actors]] - 20 # [[:en:Category:Brazilian male film actors]] - 20 # [[:en:Category:Brazilian actor stubs]] - 20 # [[:en:Category:Brazilian television actresses]] - 20 # [[:en:Category:Actresses in Telugu cinema]] - 20 # [[:en:Category:21st-century Armenian male actors]] - 19 # [[:en:Category:Best Actor César Award winners]] - 19 # [[:en:Category:Russian activists against the 2022 Russian invasion of Ukraine]] - 19 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Male Actor in a Supporting Role Screen Actors Guild Award winners]] - 19 # [[:en:Category:Actors Studio alumni]] - 19 # [[:en:Category:Actors from Tbilisi]] - 19 # [[:en:Category:European Film Awards winners (people)]] - 19 # [[:en:Category:Canadian child actresses]] - 19 # [[:en:Category:English emigrants to the United States]] - 19 # [[:en:Category:Fiorello H. LaGuardia High School alumni]] - 19 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Male Actor in a Miniseries or Television Movie Screen Actors Guild Award winners]] - 19 # [[:en:Category:United States National Medal of Arts recipients]] - 19 # [[:en:Category:Scottish male film actors]] - 19 # [[:en:Category:American people of Hungarian-Jewish descent]] - 19 # [[:en:Category:Alumni of Bristol Old Vic Theatre School]] - 19 # [[:en:Category:Military personnel from New York City]] - 19 # [[:en:Category:Best Musical or Comedy Actress Golden Globe (television) winners]] - 19 # [[:en:Category:Actresses from Massachusetts]] - 19 # [[:en:Category:Best Actor BAFTA Award (television) winners]] - 19 # [[:en:Category:Actresses from Florida]] - 19 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actress in a Drama Series Primetime Emmy Award winners]] - 19 # [[:en:Category:Canadian people of English descent]] - 19 # [[:en:Category:20th-century Australian actresses]] - 19 # [[:en:Category:Norwegian film actresses]] - 19 # [[:en:Category:Spanish male film actors]] - 19 # [[:en:Category:Irish male film actors]] - 19 # [[:en:Category:LGBT actresses]] - 19 # [[:en:Category:Canadian voice actresses]] - 19 # [[:en:Category:Hindi-language film directors]] - 19 # [[:en:Category:Brazilian stage actresses]] - 19 # [[:en:Category:Actresses from Seoul]] - 19 # [[:en:Category:Armenian male stage actors]] - 18 # [[:en:Category:English male comedians]] - 18 # [[:en:Category:Labour Party (UK) people]] - 18 # [[:en:Category:European Film Award for Best Actress winners]] - 18 # [[:en:Category:People from Greater Los Angeles]] - 18 # [[:en:Category:Canadian expatriate actresses in the United States]] - 18 # [[:en:Category:French film producers]] - 18 # [[:en:Category:Twin people from the United States]] - 18 # [[:en:Category:American male non-fiction writers]] - 18 # [[:en:Category:Male actors from Pennsylvania]] - 18 # [[:en:Category:RCA Victor artists]] - 18 # [[:en:Category:21st-century American male musicians]] - 18 # [[:en:Category:Armenian film actresses]] - 18 # [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Supporting Male winners]] - 18 # [[:en:Category:Singers from California]] - 18 # [[:en:Category:Male actors from Toronto]] - 18 # [[:en:Category:Burials at Hollywood Forever Cemetery]] - 18 # [[:en:Category:Male actors from Michigan]] - 18 # [[:en:Category:English people of Italian descent]] - 18 # [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Supporting Female winners]] - 18 # [[:en:Category:Irish male television actors]] - 18 # [[:en:Category:21st-century American memoirists]] - 18 # [[:en:Category:American male actors of Mexican descent]] - 18 # [[:en:Category:Recipients of the Padma Bhushan in arts]] - 18 # [[:en:Category:Italian stage actresses]] - 18 # [[:en:Category:Brazilian people of Italian descent]] - 18 # [[:en:Category:Indian Muslims]] - 18 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]] - 17 # [[:en:Category:People from the Bronx]] - 17 # [[:en:Category:HIV/AIDS activists]] - 17 # [[:en:Category:American writers of Italian descent]] - 17 # [[:en:Category:Burials at Westwood Village Memorial Park Cemetery]] - 17 # [[:en:Category:Deaths from pancreatic cancer]] - 17 # [[:en:Category:RKO Pictures contract players]] - 17 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actor in a Drama Series Primetime Emmy Award winners]] - 17 # [[:Կատեգորիա:Թատրոնի ֆրանսիացի դերասանուհիներ]] - 17 # [[:en:Category:American game show hosts]] - 17 # [[:en:Category:European Film Award for Best Actor winners]] - 17 # [[:en:Category:Actresses from Rome]] - 17 # [[:en:Category:20th-century German actresses]] - 17 # [[:en:Category:American television talk show hosts]] - 17 # [[:en:Category:Jewish American male comedians]] - 17 # [[:en:Category:20th-century Indian film directors]] - 17 # [[:en:Category:Indian Hindus]] - 17 # [[:en:Category:Best New Actress for SBS Drama Awards winners]] - 17 # [[:en:Category:Australian child actresses]] - 17 # [[:en:Category:21st-century German actresses]] - 17 # [[:en:Category:Hindi film producers]] - 17 # [[:en:Category:Ethnic Armenian actresses]] - 16 # [[:en:Category:Shorty Award winners]] - 16 # [[:en:Category:20th-century English comedians]] - 16 # [[:en:Category:People from Hammersmith]] - 16 # [[:en:Category:Actresses from Connecticut]] - 16 # [[:en:Category:21st-century Italian actresses]] - 16 # [[:en:Category:American actresses of Mexican descent]] - 16 # [[:en:Category:Writers from Manhattan]] - 16 # [[:en:Category:21st-century Scottish male actors]] - 16 # [[:en:Category:Hong Kong male film actors]] - 16 # [[:en:Category:American people of Portuguese descent]] - 16 # [[:en:Category:Comedy film directors]] - 16 # [[:en:Category:Welsh male film actors]] - 16 # [[:en:Category:Welsh male television actors]] - 16 # [[:en:Category:Mexican telenovela actresses]] - 16 # [[:en:Category:People with dyslexia]] - 16 # [[:en:Category:20th-century Australian male actors]] - 16 # [[:en:Category:Australian people of English descent]] - 16 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actress in a Miniseries or Movie Primetime Emmy Award winners]] - 16 # [[:en:Category:French female models]] - 16 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actress in a Comedy Series Primetime Emmy Award winners]] - 16 # [[:en:Category:Spanish male television actors]] - 16 # [[:en:Category:American people of Austrian-Jewish descent]] - 16 # [[:en:Category:Male actors from Massachusetts]] - 16 # [[:en:Category:British expatriate actresses in the United States]] - 16 # [[:en:Category:Russian and Soviet theatre directors]] - 16 # [[:en:Category:Carnegie Mellon University College of Fine Arts alumni]] - 16 # [[:en:Category:Mexican male telenovela actors]] - 16 # [[:en:Category:Polish film actresses]] - 16 # [[:en:Category:Brazilian people of Portuguese descent]] - 16 # [[:en:Category:Mexican male film actors]] - 16 # [[:en:Category:Indian male voice actors]] - 16 # [[:en:Category:English soap opera actresses]] - 16 # [[:en:Category:Indian television actresses]] - 16 # [[:en:Category:Male feminists]] - 15 # [[:en:Category:Actresses awarded British damehoods]] - 15 # [[:en:Category:British stage actresses]] - 15 # [[:en:Category:People with bipolar disorder]] - 15 # [[:en:Category:Businesspeople from Los Angeles]] - 15 # [[:en:Category:Scottish male stage actors]] - 15 # [[:en:Category:United States Navy personnel of World War II]] - 15 # [[:en:Category:Jewish American comedians]] - 15 # [[:en:Category:American people of Danish descent]] - 15 # [[:en:Category:Science fiction fans]] - 15 # [[:en:Category:American expatriates in the United Kingdom]] - 15 # [[:en:Category:Deaths from breast cancer]] - 15 # [[:en:Category:Deaths from cancer in New York (state)]] - 15 # [[:en:Category:Male actors from Kent]] - 15 # [[:en:Category:Actresses from Boston]] - 15 # [[:en:Category:20th-century British male actors]] - 15 # [[:en:Category:British people of Irish descent]] - 15 # [[:en:Category:Male actors from Washington, D.C.]] - 15 # [[:en:Category:American men podcasters]] - 15 # [[:en:Category:American women non-fiction writers]] - 15 # [[:en:Category:Singers from Los Angeles]] - 15 # [[:en:Category:African-American Christians]] - 15 # [[:en:Category:Australian expatriate male actors in the United States]] - 15 # [[:en:Category:Australian people of Irish descent]] - 15 # [[:en:Category:Activists from New York (state)]] - 15 # [[:en:Category:Logie Award winners]] - 15 # [[:en:Category:American women television writers]] - 15 # [[:en:Category:American male singer-songwriters]] - 15 # [[:en:Category:20th-century German male actors]] - 15 # [[:en:Category:Deaths from cancer in France]] - 15 # [[:en:Category:Norwegian stage actresses]] - 15 # [[:en:Category:Norwegian television actresses]] - 15 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի կին ռեժիսորներ]] - 15 # [[:en:Category:21st-century Irish male actors]] - 15 # [[:en:Category:Age controversies]] - 15 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actress in a Drama Series Primetime Emmy Award winners]] - 15 # [[:en:Category:Canadian stage actresses]] - 15 # [[:en:Category:British male stage actors]] - 15 # [[:en:Category:Brazilian male telenovela actors]] - 15 # [[:en:Category:South Korean web series actresses]] - 15 # [[:en:Category:Indian actor-politicians]] - 15 # [[:en:Category:Russian women television presenters]] - 15 # [[:en:Category:Italian male screenwriters]] - 15 # [[:en:Category:African-American film producers]] - 14 # [[:en:Category:Producers who won the Best Picture Academy Award]] - 14 # [[:en:Category:Actresses from Georgia (U.S. state)]] - 14 # [[:en:Category:English television writers]] - 14 # [[:en:Category:Universal Pictures contract players]] - 14 # [[:en:Category:20th-century Scottish male actors]] - 14 # [[:en:Category:Deaths from Alzheimer's disease]] - 14 # [[:en:Category:Male actors from Florida]] - 14 # [[:en:Category:Screenwriters from Illinois]] - 14 # [[:en:Category:Male actors from Philadelphia]] - 14 # [[:en:Category:American country singer-songwriters]] - 14 # [[:en:Category:Male actors from San Francisco]] - 14 # [[:en:Category:British emigrants to the United States]] - 14 # [[:en:Category:American adoptees]] - 14 # [[:en:Category:African-American film directors]] - 14 # [[:en:Category:Swedish film actresses]] - 14 # [[:en:Category:Best Actress César Award winners]] - 14 # [[:en:Category:Alumni of the Guildhall School of Music and Drama]] - 14 # [[:en:Category:Male actors from Illinois]] - 14 # [[:en:Category:Actresses from Houston]] - 14 # [[:en:Category:Australian people of Scottish descent]] - 14 # [[:en:Category:American people of British descent]] - 14 # [[:en:Category:LGBT singers from the United States]] - 14 # [[:en:Category:Swedish male film actors]] - 14 # [[:en:Category:African-American male comedians]] - 14 # [[:en:Category:LGBT Jews]] - 14 # [[:en:Category:Canadian male stage actors]] - 14 # [[:en:Category:Male actors from Vancouver]] - 14 # [[:en:Category:Polish actor stubs]] - 14 # [[:en:Category:People's Artists of Azerbaijan]] - 14 # [[:en:Category:LGBT African Americans]] - 14 # [[:en:Category:20th-century Brazilian actresses]] - 14 # [[:en:Category:South Korean male stage actors]] - 14 # [[:en:Category:South Korean male musical theatre actors]] - 14 # [[:en:Category:Golden Arena winners]] - 14 # [[:en:Category:Actresses from Rio de Janeiro (city)]] - 14 # [[:en:Category:20th-century African-American women singers]] - 14 # [[:en:Category:21st-century African-American women singers]] - 14 # [[:en:Category:Filmfare Awards South winners]] - 14 # [[:en:Category:Golden Globe Award-winning producers]] - 13 # [[:en:Category:21st-century English comedians]] - 13 # [[:en:Category:British male television writers]] - 13 # [[:en:Category:English autobiographers]] - 13 # [[:en:Category:Dames Commander of the Order of the British Empire]] - 13 # [[:en:Category:Actresses from San Diego]] - 13 # [[:en:Category:Columbia College (New York) alumni]] - 13 # [[:Կատեգորիա:Կանադացի հեռուստատեսային դերասանուհիներ]] - 13 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Male Actor in a Drama Series Screen Actors Guild Award winners]] - 13 # [[:en:Category:American male models]] - 13 # [[:en:Category:American practitioners of Brazilian jiu-jitsu]] - 13 # [[:en:Category:People from Brentwood, Los Angeles]] - 13 # [[:en:Category:BAFTA Most Promising Newcomer to Leading Film Roles winners]] - 13 # [[:en:Category:United States Navy sailors]] - 13 # [[:en:Category:Warner Records artists]] - 13 # [[:en:Category:Male film actors from Georgia (country)]] - 13 # [[:en:Category:Singer-songwriters from California]] - 13 # [[:en:Category:People from the Upper West Side]] - 13 # [[:en:Category:Deaths from cancer in England]] - 13 # [[:en:Category:Male actors from Ohio]] - 13 # [[:en:Category:Armenian stage actresses]] - 13 # [[:en:Category:Deaths from emphysema]] - 13 # [[:en:Category:Officiers of the Ordre des Arts et des Lettres]] - 13 # [[:en:Category:Singers from New York City]] - 13 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Female Actor in a Drama Series Screen Actors Guild Award winners]] - 13 # [[:en:Category:American women television personalities]] - 13 # [[:en:Category:Deaths from colorectal cancer]] - 13 # [[:en:Category:American comedy musicians]] - 13 # [[:en:Category:Italian Roman Catholics]] - 13 # [[:en:Category:20th-century British actresses]] - 13 # [[:en:Category:Actresses from Melbourne]] - 13 # [[:en:Category:English-language film directors]] - 13 # [[:en:Category:Male actors from Dallas]] - 13 # [[:en:Category:People from the Upper East Side]] - 13 # [[:en:Category:English film directors]] - 13 # [[:en:Category:English male screenwriters]] - 13 # [[:en:Category:Accademia Nazionale di Arte Drammatica Silvio D'Amico alumni]] - 13 # [[:en:Category:People from Queens, New York]] - 13 # [[:en:Category:Western (genre) film actresses]] - 13 # [[:en:Category:Film directors from Mumbai]] - 13 # [[:en:Category:Actresses from Ontario]] - 13 # [[:en:Category:Georgia (country) people stubs]] - 13 # [[:en:Category:South Korean child actresses]] - 13 # [[:en:Category:Brazilian male television actors]] - 13 # [[:en:Category:20th-century Mexican actresses]] - 13 # [[:en:Category:Male actors in Telugu cinema]] - 13 # [[:en:Category:Italian male stage actors]] - 13 # [[:en:Category:American women singer-songwriters]] - 13 # [[:en:Category:Iranian film actresses]] - 13 # [[:en:Category:Actresses in Bengali cinema]] - 13 # [[:en:Category:Actresses from Illinois]] - 13 # [[:en:Category:Italian male television actors]] - 13 # [[:en:Category:Korean actor stubs]] - 13 # [[:en:Category:Film producers from New Jersey]] - 12 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from Pennsylvania]] - 12 # [[:en:Category:Bisexual male actors]] - 12 # [[:en:Category:American entertainers of Cuban descent]] - 12 # [[:en:Category:Film directors from New York (state)]] - 12 # [[:en:Category:Male actors from Sydney]] - 12 # [[:en:Category:American Episcopalians]] - 12 # [[:en:Category:Directors Guild of America Award winners]] - 12 # [[:en:Category:Soviet emigrants to the United States]] - 12 # [[:en:Category:Entertainers from the Bronx]] - 12 # [[:en:Category:20th-century American non-fiction writers]] - 12 # [[:en:Category:Austrian male film actors]] - 12 # [[:en:Category:American Presbyterians]] - 12 # [[:en:Category:Military personnel from California]] - 12 # [[:en:Category:New Jersey Hall of Fame inductees]] - 12 # [[:en:Category:Television producers from New Jersey]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Armenian actresses]] - 12 # [[:en:Category:Writers from California]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկահայեր]] - 12 # [[:en:Category:American dance musicians]] - 12 # [[:en:Category:Catholics from New York (state)]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Welsh male actors]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from Santa Monica, California]] - 12 # [[:en:Category:Male actors from Ontario]] - 12 # [[:en:Category:German male television actors]] - 12 # [[:en:Category:French male silent film actors]] - 12 # [[:en:Category:African-American stand-up comedians]] - 12 # [[:en:Category:English video game actresses]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from San Francisco]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from Vienna]] - 12 # [[:en:Category:20th-century Irish male actors]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Hong Kong male actors]] - 12 # [[:en:Category:American YouTubers]] - 12 # [[:en:Category:Male actors from Virginia]] - 12 # [[:en:Category:New York University Gallatin School of Individualized Study alumni]] - 12 # [[:en:Category:Circle in the Square Theatre School alumni]] - 12 # [[:en:Category:Polish male film actors]] - 12 # [[:en:Category:Showrunners]] - 12 # [[:en:Category:Dadasaheb Phalke Award recipients]] - 12 # [[:en:Category:Irish male stage actors]] - 12 # [[:en:Category:Argentine film actresses]] - 12 # [[:en:Category:Best New Actor for Grand Bell Awards winners]] - 12 # [[:en:Category:South Korean female models]] - 12 # [[:en:Category:IHQ (company) artists]] - 12 # [[:en:Category:Best New Actor for MBC Drama Awards winners]] - 12 # [[:en:Category:Writers Guild of America Award winners]] - 12 # [[:en:Category:South Korean television personalities]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Mexican actresses]] - 12 # [[:en:Category:Indian television presenters]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from Madrid]] - 12 # [[:en:Category:Most Promising Actor César Award winners]] - 12 # [[:en:Category:Italian actor stubs]] - 12 # [[:en:Category:Russian voice actresses]] - 12 # [[:en:Category:Actresses from Saint Petersburg]] - 12 # [[:en:Category:Norwegian male film actors]] - 12 # [[:en:Category:20th-century Italian male writers]] - 12 # [[:en:Category:South Korean stage actresses]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Nigerian actresses]] - 12 # [[:en:Category:Soviet Azerbaijani people]] - 12 # [[:en:Category:American expatriates in Canada]] - 11 # [[:en:Category:David di Donatello Career Award winners]] - 11 # [[:en:Category:Child pop musicians]] - 11 # [[:en:Category:Actresses from Atlanta]] - 11 # [[:en:Category:English television producers]] - 11 # [[:en:Category:National Institute of Dramatic Art alumni]] - 11 # [[:en:Category:21st-century American businesspeople]] - 11 # [[:en:Category:Jean Hersholt Humanitarian Award winners]] - 11 # [[:en:Category:Actresses from Toronto]] - 11 # [[:en:Category:American people of Ukrainian-Jewish descent]] - 11 # [[:en:Category:Soviet Jews]] - 11 # [[:en:Category:21st-century English singers]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Austrian male actors]] - 11 # [[:en:Category:American people of Romanian-Jewish descent]] - 11 # [[:en:Category:International Emmy Award for Best Actor winners]] - 11 # [[:en:Category:Chinese male film actors]] - 11 # [[:en:Category:American people of Russian descent]] - 11 # [[:en:Category:American people of Greek descent]] - 11 # [[:en:Category:Comedians from Illinois]] - 11 # [[:en:Category:Male actors from San Diego]] - 11 # [[:Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]] - 11 # [[:en:Category:American women environmentalists]] - 11 # [[:en:Category:Members of The Lambs Club]] - 11 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի երգչուհիներ]] - 11 # [[:en:Category:Television producers from Illinois]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Swedish actresses]] - 11 # [[:en:Category:20th-century American dramatists and playwrights]] - 11 # [[:en:Category:French women film directors]] - 11 # [[:en:Category:French women screenwriters]] - 11 # [[:en:Category:French comedians]] - 11 # [[:en:Category:Deaths from kidney failure]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Welsh male actors]] - 11 # [[:en:Category:American Conservatory Theater alumni]] - 11 # [[:en:Category:Alumni of the British American Drama Academy]] - 11 # [[:en:Category:Women humanitarians]] - 11 # [[:en:Category:Canadian film producers]] - 11 # [[:en:Category:Accidental deaths in California]] - 11 # [[:en:Category:Canadian people of French descent]] - 11 # [[:en:Category:LGBT male actors]] - 11 # [[:en:Category:Actresses from Minnesota]] - 11 # [[:en:Category:American tap dancers]] - 11 # [[:en:Category:Television producers from Texas]] - 11 # [[:en:Category:20th-century screenwriters]] - 11 # [[:en:Category:United States Marines]] - 11 # [[:en:Category:Jewish American musicians]] - 11 # [[:en:Category:21st-century German male actors]] - 11 # [[:en:Category:American radio personalities]] - 11 # [[:en:Category:French actor stubs]] - 11 # [[:en:Category:Harvard-Westlake School alumni]] - 11 # [[:en:Category:American stunt performers]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Spanish actresses]] - 11 # [[:en:Category:LGBT film directors]] - 11 # [[:en:Category:Women film pioneers]] - 11 # [[:en:Category:Male models from California]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Swedish male actors]] - 11 # [[:en:Category:Swedish male television actors]] - 11 # [[:en:Category:Best Actress AACTA Award winners]] - 11 # [[:en:Category:21st-century Norwegian actresses]] - 11 # [[:en:Category:LGBT producers]] - 11 # [[:en:Category:Sarah Lawrence College alumni]] - 11 # [[:en:Category:Alumni of the Drama Centre London]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Hong Kong male actors]] - 11 # [[:en:Category:English male musical theatre actors]] - 11 # [[:en:Category:Actor-managers]] - 11 # [[:en:Category:Male actors from Georgia (U.S. state)]] - 11 # [[:en:Category:Male actors from Melbourne]] - 11 # [[:en:Category:Australian male soap opera actors]] - 11 # [[:en:Category:Alumni of the Royal Conservatoire of Scotland]] - 11 # [[:en:Category:Soviet theatre directors]] - 11 # [[:en:Category:Punjabi Hindus]] - 11 # [[:en:Category:American people of Puerto Rican descent]] - 11 # [[:en:Category:American music video directors]] - 11 # [[:en:Category:21st-century South Korean singers]] - 11 # [[:en:Category:21st-century Mexican male actors]] - 11 # [[:en:Category:South Korean pop singers]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Polish actresses]] - 11 # [[:en:Category:Polish stage actresses]] - 11 # [[:en:Category:Irish film actresses]] - 11 # [[:en:Category:Irish television actresses]] - 11 # [[:en:Category:Seoul Institute of the Arts alumni]] - 11 # [[:en:Category:French people of Italian descent]] - 11 # [[:en:Category:American contemporary R&B singers]] - 11 # [[:en:Category:Best Actor National Film Award winners]] - 11 # [[:en:Category:Indian male stage actors]] - 11 # [[:en:Category:Male actors in Tamil cinema]] - 11 # [[:en:Category:Actresses from Montreal]] - 11 # [[:en:Category:Male actors from Saint Petersburg]] - 11 # [[:en:Category:Actors with dwarfism]] - 11 # [[:en:Category:Gujarati people]] - 11 # [[:en:Category:Actresses in Malayalam cinema]] - 11 # [[:en:Category:Female models from Mumbai]] - 11 # [[:en:Category:Hollywood blacklist]] - 11 # [[:en:Category:Soviet television actresses]] - 11 # [[:en:Category:Nandi Award winners]] - 11 # [[:en:Category:Croatian film actresses]] - 11 # [[:en:Category:Male actors from Rome]] - 11 # [[:en:Category:Norwegian actor stubs]] - 11 # [[:en:Category:20th-century Austrian actresses]] - 11 # [[:en:Category:Women in Latin music]] - 10 # [[:en:Category:Best Actor Lumières Award winners]] - 10 # [[:en:Category:English comedy writers]] - 10 # [[:en:Category:New Jersey Democrats]] - 10 # [[:en:Category:20th-century Roman Catholics]] - 10 # [[:en:Category:Screenwriters from Massachusetts]] - 10 # [[:en:Category:American film directors of Italian descent]] - 10 # [[:en:Category:Stella Adler Studio of Acting alumni]] - 10 # [[:en:Category:Male actors from Iowa]] - 10 # [[:en:Category:Catholics from California]] - 10 # [[:en:Category:American agnostics]] - 10 # [[:en:Category:People from Los Angeles]] - 10 # [[:en:Category:USC School of Cinematic Arts alumni]] - 10 # [[:en:Category:Connecticut Democrats]] - 10 # [[:en:Category:Male actors from Connecticut]] - 10 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի գրողներ]] - 10 # [[:en:Category:Clarence Derwent Award winners]] - 10 # [[:en:Category:Jewish male comedians]] - 10 # [[:en:Category:20th-century American male musicians]] - 10 # [[:en:Category:Canadian male comedians]] - 10 # [[:en:Category:American Buddhists]] - 10 # [[:en:Category:Soviet military personnel of World War II]] - 10 # [[:en:Category:Deaths from respiratory failure]] - 10 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actor in a Drama Series Primetime Emmy Award winners]] - 10 # [[:en:Category:Actresses from Yerevan]] - 10 # [[:en:Category:English male models]] - 10 # [[:en:Category:United States Army Air Forces personnel of World War II]] - 10 # [[:en:Category:Actors from Baku]] - 10 # [[:en:Category:Massachusetts Democrats]] - 10 # [[:en:Category:Most Promising Actress César Award winners]] - 10 # [[:en:Category:British people of English descent]] - 10 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Lead Actor in a Comedy Series Primetime Emmy Award winners]] - 10 # [[:en:Category:Welsh male stage actors]] - 10 # [[:en:Category:Deaths from prostate cancer]] - 10 # [[:en:Category:Film producers from Texas]] - 10 # [[:en:Category:20th-century American Episcopalians]] - 10 # [[:en:Category:American baritones]] - 10 # [[:en:Category:American male pop singers]] - 10 # [[:en:Category:English people of Indian descent]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Swedish male actors]] - 10 # [[:en:Category:Male actors from Stockholm]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Chinese male actors]] - 10 # [[:en:Category:LGBT models]] - 10 # [[:en:Category:Dancers from California]] - 10 # [[:en:Category:British Army personnel of World War II]] - 10 # [[:en:Category:WAMPAS Baby Stars]] - 10 # [[:en:Category:American actresses of Chinese descent]] - 10 # [[:en:Category:LGBT people from New Jersey]] - 10 # [[:en:Category:UCLA Film School alumni]] - 10 # [[:en:Category:Volpi Cup winners]] - 10 # [[:en:Category:Male actors from Santa Monica, California]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Chinese actresses]] - 10 # [[:en:Category:Chinese film actresses]] - 10 # [[:en:Category:Spanish actor stubs]] - 10 # [[:en:Category:Actresses from Vancouver]] - 10 # [[:en:Category:American lesbian actresses]] - 10 # [[:en:Category:Kapoor family]] - 10 # [[:en:Category:Hollywood Records artists]] - 10 # [[:en:Category:Polish male stage actors]] - 10 # [[:en:Category:Actresses from Dallas]] - 10 # [[:en:Category:Scottish television actresses]] - 10 # [[:en:Category:Dongguk University alumni]] - 10 # [[:en:Category:South Korean male child actors]] - 10 # [[:en:Category:South Korean male idols]] - 10 # [[:en:Category:English musical theatre actresses]] - 10 # [[:en:Category:Burials at Holy Cross Cemetery, Culver City]] - 10 # [[:en:Category:20th-century comedians]] - 10 # [[:en:Category:English gay actors]] - 10 # [[:en:Category:Mexican stage actresses]] - 10 # [[:en:Category:Male actors in Kannada cinema]] - 10 # [[:en:Category:Male actors in Malayalam cinema]] - 10 # [[:en:Category:English screenwriters]] - 10 # [[:en:Category:Bengali people]] - 10 # [[:en:Category:Actresses in Kannada cinema]] - 10 # [[:en:Category:Best Actress National Film Award winners]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Italian male actors]] - 10 # [[:en:Category:British male voice actors]] - 10 # [[:en:Category:Ziegfeld girls]] - 10 # [[:en:Category:Chinese male television actors]] - 10 # [[:en:Category:Black British male actors]] - 10 # [[:Կատեգորիա:Նիգերիացի կինոպրոդյուսերներ]] - 10 # [[:en:Category:20th-century actresses from Georgia (country)]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Missouri]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Oklahoma]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Հայկական ծագմամբ ռուսներ]] - 9 # [[:en:Category:American people of Cuban descent]] - 9 # [[:en:Category:Singers from New Jersey]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Roman Catholics]] - 9 # [[:en:Category:Best Actor AACTA Award winners]] - 9 # [[:en:Category:Best Director Golden Globe winners]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Washington, D.C.]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Tennessee]] - 9 # [[:en:Category:Recipients of the Legion of Honour]] - 9 # [[:en:Category:American health activists]] - 9 # [[:en:Category:American restaurateurs]] - 9 # [[:en:Category:Best Supporting Actor Genie and Canadian Screen Award winners]] - 9 # [[:en:Category:American wushu practitioners]] - 9 # [[:en:Category:Male motion capture actors]] - 9 # [[:en:Category:People from Hell's Kitchen, Manhattan]] - 9 # [[:en:Category:Best Foreign Actor BAFTA Award winners]] - 9 # [[:en:Category:20th-century male actors from Georgia (country)]] - 9 # [[:en:Category:21st-century New Zealand male actors]] - 9 # [[:en:Category:New Zealand male film actors]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Detroit]] - 9 # [[:en:Category:Best Actress Genie and Canadian Screen Award winners]] - 9 # [[:en:Category:Scottish male voice actors]] - 9 # [[:en:Category:Dancers from New York (state)]] - 9 # [[:en:Category:Swedish television actresses]] - 9 # [[:en:Category:William Esper Studio alumni]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Miami]] - 9 # [[:en:Category:Best Supporting Actress César Award winners]] - 9 # [[:en:Category:LGBT people from New York (state)]] - 9 # [[:en:Category:Canadian Screen Award winners]] - 9 # [[:en:Category:Comedians from New York (state)]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Lancashire]] - 9 # [[:en:Category:American expatriates in France]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Pittsburgh]] - 9 # [[:en:Category:Canadian philanthropists]] - 9 # [[:en:Category:Australian male stage actors]] - 9 # [[:en:Category:Australian male voice actors]] - 9 # [[:en:Category:Alcohol-related deaths in California]] - 9 # [[:en:Category:Conservatism in the United States]] - 9 # [[:en:Category:Jewish American screenwriters]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Brooklyn]] - 9 # [[:en:Category:Writers from Brooklyn]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Vienna]] - 9 # [[:en:Category:20th-century French male singers]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Surrey]] - 9 # [[:en:Category:Singers from Texas]] - 9 # [[:en:Category:21st-century atheists]] - 9 # [[:en:Category:Mark Twain Prize recipients]] - 9 # [[:en:Category:Australian voice actresses]] - 9 # [[:en:Category:The New School alumni]] - 9 # [[:en:Category:American television hosts]] - 9 # [[:en:Category:Deaths from cancer in Russia]] - 9 # [[:en:Category:People with type 1 diabetes]] - 9 # [[:en:Category:Texas Democrats]] - 9 # [[:en:Category:French emigrants to the United States]] - 9 # [[:en:Category:English people of French descent]] - 9 # [[:en:Category:People from Harlem]] - 9 # [[:en:Category:DePaul University alumni]] - 9 # [[:en:Category:Hong Kong male television actors]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from San Antonio]] - 9 # [[:en:Category:Israeli male film actors]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Kansas]] - 9 # [[:en:Category:French Roman Catholics]] - 9 # [[:en:Category:Canadian people of Italian descent]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Polish male actors]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Virginia]] - 9 # [[:en:Category:20th-century American dancers]] - 9 # [[:en:Category:Best New Actor Paeksang Arts Award (television) winners]] - 9 # [[:en:Category:South Korean male singers]] - 9 # [[:en:Category:English television directors]] - 9 # [[:en:Category:People from Saint Petersburg]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Azerbaijani male actors]] - 9 # [[:en:Category:Best Newcomer Awards for APAN Star Awards winners]] - 9 # [[:en:Category:American male actors of Korean descent]] - 9 # [[:en:Category:Drug-related deaths in California]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Scottish actresses]] - 9 # [[:en:Category:Scottish film actresses]] - 9 # [[:en:Category:Actresses of the Russian Empire]] - 9 # [[:en:Category:Mexican television actresses]] - 9 # [[:en:Category:Anglophone Quebec people]] - 9 # [[:en:Category:20th-century South Korean male actors]] - 9 # [[:en:Category:Male actors from Mexico City]] - 9 # [[:en:Category:Association footballers' wives and girlfriends]] - 9 # [[:en:Category:Australian soap opera actresses]] - 9 # [[:en:Category:Indian voice actresses]] - 9 # [[:en:Category:Deaths from cancer in India]] - 9 # [[:en:Category:American actor stubs]] - 9 # [[:en:Category:Marathi people]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Tehran]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Russian male singers]] - 9 # [[:en:Category:Burials at Hillside Memorial Park Cemetery]] - 9 # [[:en:Category:English male soap opera actors]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Irish actresses]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Mexican male actors]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Oslo]] - 9 # [[:en:Category:Australian stage actresses]] - 9 # [[:en:Category:Russian child actresses]] - 9 # [[:en:Category:20th-century South Korean actresses]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Iranian actresses]] - 9 # [[:en:Category:American Scientologists]] - 8 # [[:en:Category:Knights of the National Order of Merit (France)]] - 8 # [[:en:Category:Filmmakers who won the Best Film BAFTA Award]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Ohio]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երգչուհիներ]] - 8 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի անգլիացի դերասանուհիներ]] - 8 # [[:en:Category:Jewish Israeli actresses]] - 8 # [[:en:Category:Veganism activists]] - 8 # [[:en:Category:21st-century American businesswomen]] - 8 # [[:en:Category:English people of American descent]] - 8 # [[:en:Category:Italian female models]] - 8 # [[:en:Category:American United Methodists]] - 8 # [[:en:Category:Film directors from Massachusetts]] - 8 # [[:en:Category:People educated at the Arts Educational Schools]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ֆրանսիացիներ հայկական սերմամբ]] - 8 # [[:en:Category:American expatriates in England]] - 8 # [[:en:Category:State University of New York at Purchase alumni]] - 8 # [[:en:Category:Best Actor AACTA International Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Film producers from Illinois]] - 8 # [[:en:Category:Postmodernist filmmakers]] - 8 # [[:en:Category:Science fiction film directors]] - 8 # [[:en:Category:Writers from Chicago]] - 8 # [[:en:Category:Action film directors]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from Maryland]] - 8 # [[:en:Category:American people of Slovak descent]] - 8 # [[:en:Category:New Zealand male television actors]] - 8 # [[:en:Category:American women podcasters]] - 8 # [[:en:Category:American beauty pageant winners]] - 8 # [[:en:Category:American people of Swiss-German descent]] - 8 # [[:en:Category:Silent film directors]] - 8 # [[:en:Category:Columbia Pictures contract players]] - 8 # [[:en:Category:Japanese male film actors]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Armenian actresses]] - 8 # [[:en:Category:Jewish American military personnel]] - 8 # [[:en:Category:United States Army officers]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from Indiana]] - 8 # [[:en:Category:American people of Scandinavian descent]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Stockholm]] - 8 # [[:en:Category:American anti–Iraq War activists]] - 8 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actor in a Comedy Series Primetime Emmy Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Jewish female models]] - 8 # [[:en:Category:Film directors from New Jersey]] - 8 # [[:en:Category:Boston University College of Fine Arts alumni]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Christians]] - 8 # [[:en:Category:American people of Lebanese descent]] - 8 # [[:en:Category:Canadian people of American descent]] - 8 # [[:en:Category:American contraltos]] - 8 # [[:en:Category:People of Calabrian descent]] - 8 # [[:en:Category:British expatriates in the United States]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Detroit]] - 8 # [[:en:Category:People from the Lower East Side]] - 8 # [[:en:Category:Converts to Christianity]] - 8 # [[:en:Category:Deaths from dementia in California]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Berlin]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from Seattle]] - 8 # [[:en:Category:Atlantic Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from the San Francisco Bay Area]] - 8 # [[:en:Category:African-American screenwriters]] - 8 # [[:en:Category:Best Supporting Actress AACTA Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Tokyo]] - 8 # [[:en:Category:American expatriates in Italy]] - 8 # [[:en:Category:LGBT memoirists]] - 8 # [[:en:Category:Canadian male models]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Spanish male actors]] - 8 # [[:en:Category:African-American female models]] - 8 # [[:en:Category:Naturalised citizens of the United Kingdom]] - 8 # [[:en:Category:Women centenarians]] - 8 # [[:en:Category:Irish expatriates in the United States]] - 8 # [[:en:Category:Irish male voice actors]] - 8 # [[:en:Category:American people of Chinese descent]] - 8 # [[:en:Category:20th-century English people]] - 8 # [[:en:Category:Illinois Democrats]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Հրեա երգիչներ]] - 8 # [[:en:Category:Scottish male Shakespearean actors]] - 8 # [[:en:Category:American male guitarists]] - 8 # [[:en:Category:Israeli male television actors]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from Minnesota]] - 8 # [[:en:Category:Chinese television actresses]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Australian singers]] - 8 # [[:en:Category:BAFTA Rising Star Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Jewish French actresses]] - 8 # [[:en:Category:American actresses of Puerto Rican descent]] - 8 # [[:en:Category:American people of Dominican Republic descent]] - 8 # [[:en:Category:Best Actor Genie and Canadian Screen Award winners]] - 8 # [[:en:Category:American jazz singers]] - 8 # [[:en:Category:American male songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Las Vegas shows]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Honolulu]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդական արտիստներ]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from New Orleans]] - 8 # [[:en:Category:People from Bournemouth]] - 8 # [[:en:Category:People from Sherman Oaks, Los Angeles]] - 8 # [[:en:Category:American people of Austrian descent]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from North Carolina]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Buenos Aires]] - 8 # [[:en:Category:Best British Actor BAFTA Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Members of the Order of the Companions of Honour]] - 8 # [[:en:Category:Konkuk University alumni]] - 8 # [[:en:Category:Models from Seoul]] - 8 # [[:en:Category:Male stage actors from Georgia (country)]] - 8 # [[:en:Category:MGM Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Fordham University alumni]] - 8 # [[:en:Category:Azerbaijani male film actors]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ռուսաստանի կինեմատոգրաֆիական արվեստների և գիտության ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոսներ]] - 8 # [[:en:Category:Serbian male film actors]] - 8 # [[:en:Category:Jewish English male actors]] - 8 # [[:en:Category:South Korean emigrants to the United States]] - 8 # [[:en:Category:Polish television actresses]] - 8 # [[:en:Category:Male screenwriters]] - 8 # [[:en:Category:Danish male film actors]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from St. Louis]] - 8 # [[:en:Category:People from Chelsea, Manhattan]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from Mexico City]] - 8 # [[:en:Category:Mexican male television actors]] - 8 # [[:en:Category:LGBT screenwriters]] - 8 # [[:en:Category:LGBT dancers]] - 8 # [[:en:Category:University of North Carolina School of the Arts alumni]] - 8 # [[:en:Category:Late night television talk show hosts]] - 8 # [[:en:Category:Actresses from São Paulo]] - 8 # [[:en:Category:Male actors from Dublin (city)]] - 8 # [[:en:Category:Soviet voice actresses]] - 8 # [[:en:Category:Indian soap opera actresses]] - 8 # [[:en:Category:Walt Disney Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Best Actor Guldbagge Award winners]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Russian politicians]] - 8 # [[:en:Category:Best Supporting Actor César Award winners]] - 8 # [[:en:Category:Best New Actress for Grand Bell Awards winners]] - 8 # [[:en:Category:Sindhi people]] - 8 # [[:en:Category:Norwegian male stage actors]] - 8 # [[:en:Category:Horror film directors]] - 8 # [[:en:Category:Indian male child actors]] - 8 # [[:en:Category:American male actors of Indian descent]] - 8 # [[:en:Category:People of Lazian descent]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Italian screenwriters]] - 8 # [[:en:Category:Russian people of Ukrainian descent]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Russian singers]] - 8 # [[:en:Category:Russian film producers]] - 8 # [[:en:Category:Norwegian male television actors]] - 8 # [[:en:Category:Iranian people of Armenian descent]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Նիգերացի կինոռեժիսորներ]] - 8 # [[:en:Category:19th-century Armenian actors]] - 7 # [[:en:Category:19th-century actresses of the Ottoman Empire]] - 7 # [[:en:Category:Stage actresses of the Ottoman Empire]] - 7 # [[:en:Category:Actors with dyslexia]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Ottawa]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Ստամբուլում ծնված դերասաններ]] - 7 # [[:en:Category:Models from Los Angeles]] - 7 # [[:en:Category:American prisoners and detainees]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from Hollywood, Los Angeles]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ֆեմինիստներ]] - 7 # [[:en:Category:21st-century English writers]] - 7 # [[:en:Category:Best Actress BAFTA Award (television) winners]] - 7 # [[:en:Category:Philanthropists from New York (state)]] - 7 # [[:en:Category:Israeli television actresses]] - 7 # [[:en:Category:People from Long Island]] - 7 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի գործարարներ]] - 7 # [[:en:Category:Action choreographers]] - 7 # [[:en:Category:American male actors of Chinese descent]] - 7 # [[:en:Category:American cookbook writers]] - 7 # [[:en:Category:American male jazz musicians]] - 7 # [[:en:Category:Western (genre) film directors]] - 7 # [[:en:Category:20th-century New Zealand male actors]] - 7 # [[:en:Category:American anti–Vietnam War activists]] - 7 # [[:en:Category:Crossroads School alumni]] - 7 # [[:en:Category:Russian people of Jewish descent]] - 7 # [[:en:Category:Officers of the National Order of Merit (France)]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Bristol]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Japanese male actors]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Omaha, Nebraska]] - 7 # [[:en:Category:Respiratory disease deaths in California]] - 7 # [[:en:Category:Catholics from New Jersey]] - 7 # [[:en:Category:Military personnel from New York (state)]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Mississippi]] - 7 # [[:en:Category:Best Foreign Actress BAFTA Award winners]] - 7 # [[:en:Category:United States Army Air Forces soldiers]] - 7 # [[:en:Category:Writers from New York City]] - 7 # [[:en:Category:University of California, Santa Barbara alumni]] - 7 # [[:en:Category:American male boxers]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Աֆրոամերիկացիների իրավունքների շարժման ակտիվիստներ]] - 7 # [[:en:Category:Models from New York City]] - 7 # [[:en:Category:English Roman Catholics]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Wisconsin]] - 7 # [[:en:Category:American women country singers]] - 7 # [[:en:Category:African-American history of Westchester County, New York]] - 7 # [[:en:Category:Screenwriters from Texas]] - 7 # [[:en:Category:Mexican emigrants to the United States]] - 7 # [[:en:Category:Sexual abuse victim advocates]] - 7 # [[:en:Category:Capitol Records artists]] - 7 # [[:en:Category:American people of Ukrainian descent]] - 7 # [[:en:Category:Writers from London]] - 7 # [[:en:Category:Accidental deaths from falls]] - 7 # [[:en:Category:Russian male silent film actors]] - 7 # [[:en:Category:New Trier High School alumni]] - 7 # [[:en:Category:Catholics from Massachusetts]] - 7 # [[:en:Category:American expatriates in Japan]] - 7 # [[:en:Category:LGBT people from Pennsylvania]] - 7 # [[:en:Category:German stage actresses]] - 7 # [[:en:Category:German-language film directors]] - 7 # [[:en:Category:Recipients of the Austrian Cross of Honour for Science and Art, 1st class]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Yorkshire]] - 7 # [[:en:Category:American people of Czech descent]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Անգլիացի տղամարդ երգիչներ]] - 7 # [[:en:Category:Troupe of the Comédie-Française]] - 7 # [[:en:Category:Jewish English actresses]] - 7 # [[:en:Category:Academy of Motion Picture Arts and Sciences founders]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from New Rochelle, New York]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from the Golden Age of Hollywood]] - 7 # [[:en:Category:Deaths by intracerebral hemorrhage]] - 7 # [[:en:Category:Hong Kong Buddhists]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Norwegian actresses]] - 7 # [[:en:Category:Best Actress Guldbagge Award winners]] - 7 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Female Actor in a Comedy Series Screen Actors Guild Award winners]] - 7 # [[:en:Category:Film producers from Pennsylvania]] - 7 # [[:en:Category:Recipients of the Lenin Komsomol Prize]] - 7 # [[:en:Category:Russian people of Polish descent]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from North Carolina]] - 7 # [[:en:Category:African-American models]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Minneapolis]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from Kansas City, Missouri]] - 7 # [[:en:Category:English memoirists]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Կրոնների քննադատներ]] - 7 # [[:en:Category:LGBT theatre directors]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Los Angeles County, California]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from St. Louis]] - 7 # [[:en:Category:American people of Cameroonian descent]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Atlanta]] - 7 # [[:en:Category:20th-century English women]] - 7 # [[:en:Category:Hong Kong film actresses]] - 7 # [[:en:Category:American male actors of Filipino descent]] - 7 # [[:en:Category:American male actors of Japanese descent]] - 7 # [[:en:Category:People from Fire Island, New York]] - 7 # [[:en:Category:Male YouTubers]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from stomach cancer]] - 7 # [[:en:Category:Alumni of the Webber Douglas Academy of Dramatic Art]] - 7 # [[:en:Category:LGBT people from Texas]] - 7 # [[:en:Category:Soviet television presenters]] - 7 # [[:en:Category:Female models from Texas]] - 7 # [[:en:Category:Former Latter Day Saints]] - 7 # [[:en:Category:Dancers from Texas]] - 7 # [[:en:Category:Canadian people of Dutch descent]] - 7 # [[:en:Category:Naturalized citizens of France]] - 7 # [[:en:Category:Hanna-Barbera people]] - 7 # [[:en:Category:People from Islington (district)]] - 7 # [[:en:Category:Screenwriters from New Jersey]] - 7 # [[:en:Category:Best Supporting Actress AACTA International Award winners]] - 7 # [[:en:Category:21st-century South Korean male singers]] - 7 # [[:en:Category:Alexander Hamilton High School (Los Angeles) alumni]] - 7 # [[:en:Category:19th-century Russian actresses]] - 7 # [[:en:Category:19th-century theatre managers]] - 7 # [[:en:Category:Identical twin male actors]] - 7 # [[:en:Category:Estonian male film actors]] - 7 # [[:en:Category:People educated at Eton College]] - 7 # [[:en:Category:People educated at The Dragon School]] - 7 # [[:en:Category:LGBT people from Florida]] - 7 # [[:en:Category:People with obsessive–compulsive disorder]] - 7 # [[:en:Category:Best New Actor Paeksang Arts Award (film) winners]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Washington (state)]] - 7 # [[:en:Category:Female suicides]] - 7 # [[:en:Category:Sundance Film Festival award winners]] - 7 # [[:en:Category:People from Los Feliz, Los Angeles]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from Warsaw]] - 7 # [[:en:Category:Alumni of the Italia Conti Academy of Theatre Arts]] - 7 # [[:en:Category:People from Studio City, Los Angeles]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Manchester]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Montreal]] - 7 # [[:en:Category:Russian State Institute of Performing Arts alumni]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Swedish actresses]] - 7 # [[:en:Category:USC School of Dramatic Arts alumni]] - 7 # [[:en:Category:Sungkyunkwan University alumni]] - 7 # [[:en:Category:Best New Actor for Blue Dragon Film Award winners]] - 7 # [[:en:Category:Austrian actor stubs]] - 7 # [[:en:Category:Spanish stage actresses]] - 7 # [[:en:Category:Jewish French male actors]] - 7 # [[:en:Category:Canadian Comedy Award winners]] - 7 # [[:en:Category:21st-century English novelists]] - 7 # [[:en:Category:South Korean Roman Catholics]] - 7 # [[:en:Category:People from Neuilly-sur-Seine]] - 7 # [[:en:Category:Canadian male video game actors]] - 7 # [[:en:Category:Marymount Manhattan College alumni]] - 7 # [[:en:Category:Best Adapted Screenplay Academy Award winners]] - 7 # [[:en:Category:British voice actresses]] - 7 # [[:en:Category:American female taekwondo practitioners]] - 7 # [[:en:Category:Black British actresses]] - 7 # [[:en:Category:Spanish child actresses]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Brazilian male actors]] - 7 # [[:en:Category:Best Supporting Actress Genie and Canadian Screen Award winners]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Indian film directors]] - 7 # [[:en:Category:Mithibai College alumni]] - 7 # [[:en:Category:Mexican actor stubs]] - 7 # [[:en:Category:Indian people of Pashtun descent]] - 7 # [[:en:Category:Indian game show hosts]] - 7 # [[:en:Category:Femina Miss India winners]] - 7 # [[:en:Category:Italian emigrants to the United States]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from Washington (state)]] - 7 # [[:en:Category:Actresses in Hindi television]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from Perth, Western Australia]] - 7 # [[:en:Category:Swedish expatriates in the United States]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from diabetes]] - 7 # [[:en:Category:English male silent film actors]] - 7 # [[:en:Category:American ballerinas]] - 7 # [[:en:Category:Dutch male film actors]] - 7 # [[:en:Category:South Korean female idols]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Norwegian male actors]] - 7 # [[:en:Category:Oslo National Academy of the Arts alumni]] - 7 # [[:en:Category:Male actors from Birmingham, West Midlands]] - 7 # [[:en:Category:English television presenters]] - 7 # [[:en:Category:Austrian television actresses]] - 7 # [[:en:Category:Ian Charleson Award winners]] - 7 # [[:en:Category:South Korean Buddhists]] - 7 # [[:en:Category:Austrian stage actresses]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from cancer in Connecticut]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Argentine actresses]] - 7 # [[:en:Category:Turkish male stage actors]] - 7 # [[:en:Category:Nigerian film actresses]] - 7 # [[:en:Category:Azerbaijani film actresses]] - 7 # [[:en:Category:Azerbaijani stage actresses]] - 7 # [[:en:Category:Armenian male silent film actors]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from the San Francisco Bay Area]] - 6 # [[:en:Category:People with speech impediment]] - 6 # [[:en:Category:American people of Colombian descent]] - 6 # [[:en:Category:Singers from New York (state)]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Idaho]] - 6 # [[:en:Category:LGBT actors from England]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Անգլիացի աթեիստներ]] - 6 # [[:en:Category:Television producers from New York (state)]] - 6 # [[:en:Category:American animal rights activists]] - 6 # [[:en:Category:Best British Actress BAFTA Award winners]] - 6 # [[:en:Category:American political activists]] - 6 # [[:en:Category:Film producers from Massachusetts]] - 6 # [[:en:Category:Naturalized citizens of Canada]] - 6 # [[:en:Category:American women company founders]] - 6 # [[:en:Category:Marcello Mastroianni Award winners]] - 6 # [[:en:Category:21st-century English women singers]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Glasgow]] - 6 # [[:en:Category:Scottish expatriates in the United States]] - 6 # [[:en:Category:Scottish people of Irish descent]] - 6 # [[:en:Category:Austrian male television actors]] - 6 # [[:en:Category:Inkpot Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Emerson College alumni]] - 6 # [[:en:Category:American gun control activists]] - 6 # [[:en:Category:United States Army Air Forces officers]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Cleveland]] - 6 # [[:en:Category:People from Westport, Connecticut]] - 6 # [[:en:Category:Combat medics]] - 6 # [[:en:Category:Los Angeles City College alumni]] - 6 # [[:en:Category:People from Carmel-by-the-Sea, California]] - 6 # [[:en:Category:Film producers from Arizona]] - 6 # [[:en:Category:University of California, Berkeley alumni]] - 6 # [[:en:Category:Deaths from esophageal cancer]] - 6 # [[:en:Category:Full Cavaliers of the Order "For Merit to the Fatherland"]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Iowa]] - 6 # [[:en:Category:American anti-war activists]] - 6 # [[:en:Category:Japanese male television actors]] - 6 # [[:en:Category:United States Navy officers]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Tennessee]] - 6 # [[:en:Category:American Lutherans]] - 6 # [[:en:Category:Christians from California]] - 6 # [[:en:Category:University of Georgia alumni]] - 6 # [[:en:Category:British people of American descent]] - 6 # [[:en:Category:Screenwriters from Florida]] - 6 # [[:en:Category:Best Actress Lumières Award winners]] - 6 # [[:en:Category:People from Jackson Heights, Queens]] - 6 # [[:en:Category:American people of Pennsylvania Dutch descent]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Los Angeles]] - 6 # [[:en:Category:Television personalities from Los Angeles]] - 6 # [[:en:Category:Conservative Party (UK) people]] - 6 # [[:en:Category:American male bloggers]] - 6 # [[:en:Category:First Motion Picture Unit personnel]] - 6 # [[:en:Category:Military personnel from Illinois]] - 6 # [[:en:Category:20th-century English singers]] - 6 # [[:en:Category:People from Paddington]] - 6 # [[:en:Category:Welsh male voice actors]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Austin, Texas]] - 6 # [[:en:Category:American male rappers]] - 6 # [[:en:Category:Singer-songwriters from New York (state)]] - 6 # [[:en:Category:Upright Citizens Brigade Theater performers]] - 6 # [[:en:Category:21st-century American pianists]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Surrey]] - 6 # [[:en:Category:People from Brooklyn Heights]] - 6 # [[:en:Category:Bisexual musicians]] - 6 # [[:en:Category:Cabaret singers]] - 6 # [[:en:Category:German emigrants to the United States]] - 6 # [[:en:Category:Novelists from California]] - 6 # [[:en:Category:Swiss male film actors]] - 6 # [[:en:Category:Swiss male television actors]] - 6 # [[:en:Category:Decca Records artists]] - 6 # [[:en:Category:Grammy Lifetime Achievement Award winners]] - 6 # [[:en:Category:American people of Hungarian descent]] - 6 # [[:en:Category:Royal Air Force personnel of World War II]] - 6 # [[:en:Category:Expatriate actresses in the United States]] - 6 # [[:en:Category:English people of Canadian descent]] - 6 # [[:en:Category:English people of Jewish descent]] - 6 # [[:en:Category:Epic Records artists]] - 6 # [[:en:Category:Hofstra University alumni]] - 6 # [[:en:Category:Gerasimov Institute of Cinematography faculty]] - 6 # [[:en:Category:Hong Kong film producers]] - 6 # [[:en:Category:Best Actress AACTA International Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Austin, Texas]] - 6 # [[:en:Category:IMG Models models]] - 6 # [[:en:Category:Deaths from pneumonia in England]] - 6 # [[:en:Category:Actors from Kyiv]] - 6 # [[:en:Category:Brearley School alumni]] - 6 # [[:en:Category:American libertarians]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from San Antonio]] - 6 # [[:en:Category:American Christian Scientists]] - 6 # [[:en:Category:French people of German descent]] - 6 # [[:en:Category:People from Malibu, California]] - 6 # [[:en:Category:People from Chiswick]] - 6 # [[:en:Category:Saint Ann's School (Brooklyn) alumni]] - 6 # [[:en:Category:Commanders Crosses of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany]] - 6 # [[:en:Category:English male dramatists and playwrights]] - 6 # [[:en:Category:English people of Polish-Jewish descent]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Paris]] - 6 # [[:en:Category:Hong Kong film directors]] - 6 # [[:en:Category:Women civil rights activists]] - 6 # [[:en:Category:Hong Kong Mandopop singers]] - 6 # [[:en:Category:People from Westminster]] - 6 # [[:en:Category:Film directors from Texas]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Hong Kong actresses]] - 6 # [[:en:Category:Australian people of German descent]] - 6 # [[:en:Category:People from Pound Ridge, New York]] - 6 # [[:en:Category:Jewish Israeli male actors]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Glendale, California]] - 6 # [[:en:Category:21st-century male actors from Northern Ireland]] - 6 # [[:en:Category:Fraternal twin actresses]] - 6 # [[:en:Category:Mizrahi Jews]] - 6 # [[:en:Category:Pieds-Noirs]] - 6 # [[:en:Category:African-American activists]] - 6 # [[:en:Category:Male film actors from Northern Ireland]] - 6 # [[:en:Category:Male television actors from Northern Ireland]] - 6 # [[:en:Category:LGBT Hispanic and Latino American people]] - 6 # [[:en:Category:American crooners]] - 6 # [[:en:Category:Peabody Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Orange County, California]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Russian male singers]] - 6 # [[:en:Category:Soviet male child actors]] - 6 # [[:en:Category:University of Colorado Boulder alumni]] - 6 # [[:en:Category:Columbia University School of General Studies alumni]] - 6 # [[:en:Category:Van Nuys High School alumni]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Kentucky]] - 6 # [[:en:Category:21st-century New Zealand actresses]] - 6 # [[:en:Category:New Zealand film actresses]] - 6 # [[:en:Category:New Zealand television actresses]] - 6 # [[:en:Category:People from Auckland]] - 6 # [[:en:Category:American burlesque performers]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դեմքեր]] - 6 # [[:en:Category:Deaths from bladder cancer]] - 6 # [[:en:Category:Argentine television actresses]] - 6 # [[:en:Category:Best Actor Bodil Award winners]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Հարավկորեացի կինոդերասանուհիներ]] - 6 # [[:en:Category:Azerbaijani male stage actors]] - 6 # [[:en:Category:Best Actress Paeksang Arts Award (television) winners]] - 6 # [[:en:Category:Golden Calf winners]] - 6 # [[:en:Category:English agnostics]] - 6 # [[:en:Category:American actresses of Korean descent]] - 6 # [[:en:Category:Directors of Palme d'Or winners]] - 6 # [[:en:Category:French-language film directors]] - 6 # [[:en:Category:Best New Actress Blue Dragon Film Awards winners]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Polish actresses]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Danish male actors]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Danish male actors]] - 6 # [[:en:Category:Laureates of the Ring of Dobrica]] - 6 # [[:en:Category:Top Excellence in Acting, Actor for APAN Star Awards winners]] - 6 # [[:en:Category:Brazilian people of German descent]] - 6 # [[:en:Category:French Quebecers]] - 6 # [[:en:Category:Brazilian female models]] - 6 # [[:en:Category:Polish cabaret performers]] - 6 # [[:en:Category:Swedish female models]] - 6 # [[:en:Category:YG Entertainment artists]] - 6 # [[:en:Category:African-American male rappers]] - 6 # [[:en:Category:Indian male playback singers]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Tampa, Florida]] - 6 # [[:en:Category:Independent Spirit Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Film directors from Paris]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Oxfordshire]] - 6 # [[:en:Category:Asia Pacific Screen Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Hanyang University alumni]] - 6 # [[:en:Category:K-pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Hungarian male film actors]] - 6 # [[:en:Category:Cannes Film Festival Award for Best Director winners]] - 6 # [[:en:Category:English theatre directors]] - 6 # [[:en:Category:Middle Eastern actor stubs]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Kentucky]] - 6 # [[:en:Category:Jewish male actors]] - 6 # [[:en:Category:Southern Methodist University alumni]] - 6 # [[:en:Category:American abortion-rights activists]] - 6 # [[:en:Category:People from Oxford]] - 6 # [[:en:Category:Sociétaires of the Comédie-Française]] - 6 # [[:en:Category:Brazilian male stage actors]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Rio de Janeiro (city)]] - 6 # [[:en:Category:Brazilian emigrants to the United States]] - 6 # [[:en:Category:Queer actresses]] - 6 # [[:en:Category:Catholics from Illinois]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Kansas City, Missouri]] - 6 # [[:en:Category:Vassar College alumni]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Hyderabad, India]] - 6 # [[:en:Category:Serbs of Bosnia and Herzegovina]] - 6 # [[:en:Category:Indian people of English descent]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Մոնպառնասի գերեզմանատանը թաղվածներ]] - 6 # [[:en:Category:Bulgarian film actresses]] - 6 # [[:en:Category:Bulgarian stage actresses]] - 6 # [[:en:Category:Nominated members of the Rajya Sabha]] - 6 # [[:en:Category:Women members of the Rajya Sabha]] - 6 # [[:en:Category:Iranian emigrants to the United States]] - 6 # [[:en:Category:Indian male models]] - 6 # [[:en:Category:Actresses from Kolkata]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Egyptian actresses]] - 6 # [[:en:Category:Actresses of Brazilian descent]] - 6 # [[:en:Category:French screen actor stubs]] - 6 # [[:en:Category:The New Yorker people]] - 6 # [[:en:Category:Welsh-speaking actors]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Greek actresses]] - 6 # [[:en:Category:Greek film actresses]] - 6 # [[:en:Category:English silent film actresses]] - 6 # [[:en:Category:Russian silent film actresses]] - 6 # [[:en:Category:Deaths from ovarian cancer]] - 6 # [[:en:Category:People from Calabasas, California]] - 6 # [[:en:Category:Italian film actor stubs]] - 6 # [[:en:Category:Infectious disease deaths in California]] - 6 # [[:en:Category:Iranian male film actors]] - 6 # [[:en:Category:Argentine stage actresses]] - 6 # [[:en:Category:Female YouTubers]] - 6 # [[:en:Category:Dutch male television actors]] - 6 # [[:en:Category:People from Boulogne-Billancourt]] - 6 # [[:en:Category:Screenwriters from Pennsylvania]] - 6 # [[:en:Category:Italian television personalities]] - 6 # [[:en:Category:People from Williamsburg, Brooklyn]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Serbian male actors]] - 6 # [[:en:Category:Swedish actor stubs]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Russian women]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Iranian actresses]] - 6 # [[:en:Category:Converts to Roman Catholicism]] - 6 # [[:en:Category:African-American Catholics]] - 6 # [[:en:Category:Male actors from Ankara]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Nigerian actresses]] - 6 # [[:en:Category:Croatian stage actresses]] - 6 # [[:en:Category:Naturalised citizens of Russia]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Խորհրդահայեր]] - 5 # [[:en:Category:Illeists]] - 5 # [[:en:Category:Male Shakespearean actors]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Թուրք կինոդերասաններ]] - 5 # [[:en:Category:Actors from County Durham]] - 5 # [[:en:Category:American people convicted of theft]] - 5 # [[:en:Category:Golden Orange Honorary Award winners]] - 5 # [[:en:Category:American people of Australian descent]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Իսրայելցի դերասանուհիներ]] - 5 # [[:en:Category:Jewish activists]] - 5 # [[:en:Category:Film producers from Tennessee]] - 5 # [[:en:Category:American art collectors]] - 5 # [[:en:Category:American former Christians]] - 5 # [[:en:Category:American people of Swiss descent]] - 5 # [[:en:Category:Former Christian Scientists]] - 5 # [[:en:Category:Magritte Award winners]] - 5 # [[:en:Category:American poker players]] - 5 # [[:en:Category:Best Original Screenplay Academy Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Cambridge, Massachusetts]] - 5 # [[:en:Category:Writers from Boston]] - 5 # [[:en:Category:National Society for the Prevention of Cruelty to Children people]] - 5 # [[:en:Category:Activists from Texas]] - 5 # [[:en:Category:American company founders]] - 5 # [[:en:Category:American women chief executives]] - 5 # [[:en:Category:Best Supporting Actor AACTA International Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Berkshire]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Austrian male actors]] - 5 # [[:en:Category:American actor-politicians]] - 5 # [[:en:Category:Santa Monica College alumni]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Alabama]] - 5 # [[:en:Category:American born Hong Kong artists]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Համացանցային մեմեր]] - 5 # [[:en:Category:People from Echo Park, Los Angeles]] - 5 # [[:en:Category:Greek Orthodox Christians from the United States]] - 5 # [[:en:Category:American people of Lithuanian descent]] - 5 # [[:en:Category:People from Silver Spring, Maryland]] - 5 # [[:en:Category:Writers from Philadelphia]] - 5 # [[:en:Category:Film producers from Ohio]] - 5 # [[:en:Category:Country musicians from California]] - 5 # [[:en:Category:Film directors from San Francisco]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Phoenix, Arizona]] - 5 # [[:en:Category:Officers of the Order of Canada]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Greater Los Angeles]] - 5 # [[:en:Category:American racehorse owners and breeders]] - 5 # [[:en:Category:People from Holmby Hills, Los Angeles]] - 5 # [[:en:Category:Phillips Academy alumni]] - 5 # [[:en:Category:19th-century American male actors]] - 5 # [[:en:Category:Barrymore family]] - 5 # [[:en:Category:Film directors from Pennsylvania]] - 5 # [[:en:Category:Hollywood High School alumni]] - 5 # [[:en:Category:The Blues Brothers members]] - 5 # [[:en:Category:United States Air Force airmen]] - 5 # [[:en:Category:Swedish emigrants to the United States]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Կին ինքնակենսագիրներ]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի տղամարդ գրողներ]] - 5 # [[:en:Category:Beverly Hills High School alumni]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Long Beach, California]] - 5 # [[:en:Category:French child actresses]] - 5 # [[:en:Category:American Reform Jews]] - 5 # [[:en:Category:American people of Belarusian-Jewish descent]] - 5 # [[:en:Category:British people of French descent]] - 5 # [[:en:Category:British people of Scottish descent]] - 5 # [[:en:Category:Choate Rosemary Hall alumni]] - 5 # [[:en:Category:Baldwin acting family]] - 5 # [[:en:Category:Welsh male Shakespearean actors]] - 5 # [[:en:Category:University of Wisconsin–Madison alumni]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Miami]] - 5 # [[:en:Category:Women cookbook writers]] - 5 # [[:en:Category:20th-century American philanthropists]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Christians]] - 5 # [[:en:Category:American men's basketball players]] - 5 # [[:en:Category:University of Texas at Austin alumni]] - 5 # [[:en:Category:American male karateka]] - 5 # [[:en:Category:American male taekwondo practitioners]] - 5 # [[:en:Category:Texas Republicans]] - 5 # [[:en:Category:American women in business]] - 5 # [[:en:Category:Mexican television producers]] - 5 # [[:en:Category:American fashion designers]] - 5 # [[:en:Category:Jewish American female comedians]] - 5 # [[:en:Category:Nightclub performers]] - 5 # [[:en:Category:Companions of the Order of Australia]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Methodists]] - 5 # [[:en:Category:Yiddish theatre performers]] - 5 # [[:en:Category:Canadian male screenwriters]] - 5 # [[:en:Category:Canadian sketch comedians]] - 5 # [[:en:Category:DeWitt Clinton High School alumni]] - 5 # [[:en:Category:Female models from Minnesota]] - 5 # [[:en:Category:Presidents of the Screen Actors Guild]] - 5 # [[:en:Category:Stuyvesant High School alumni]] - 5 # [[:en:Category:American people convicted of assault]] - 5 # [[:en:Category:Helpmann Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Italian child actresses]] - 5 # [[:en:Category:American gay musicians]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Խորհրդային կինոռեժիսորներ]] - 5 # [[:en:Category:American sailors]] - 5 # [[:en:Category:United States Merchant Mariners]] - 5 # [[:en:Category:United States Merchant Mariners of World War II]] - 5 # [[:en:Category:English emigrants to Australia]] - 5 # [[:en:Category:German silent film actresses]] - 5 # [[:en:Category:Torch singers]] - 5 # [[:en:Category:Burials at Ferncliff Cemetery]] - 5 # [[:en:Category:English people of Russian-Jewish descent]] - 5 # [[:en:Category:Canadian people of German descent]] - 5 # [[:en:Category:People from Bedford, New York]] - 5 # [[:en:Category:Military personnel from London]] - 5 # [[:en:Category:American socialites]] - 5 # [[:en:Category:Soviet silent film actresses]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Denver]] - 5 # [[:en:Category:USC School of Cinematic Arts faculty]] - 5 # [[:en:Category:Stroke-related deaths in California]] - 5 # [[:en:Category:Spoken word artists]] - 5 # [[:en:Category:20th-century atheists]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Chinese male actors]] - 5 # [[:en:Category:Converts to Buddhism]] - 5 # [[:en:Category:Former United States citizens]] - 5 # [[:en:Category:People from Englewood, New Jersey]] - 5 # [[:en:Category:American women television presenters]] - 5 # [[:en:Category:Griffith family]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի երկարակյացներ]] - 5 # [[:en:Category:Washington Irving High School (New York City) alumni]] - 5 # [[:en:Category:Best Actress German Film Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Irish expatriates in the United Kingdom]] - 5 # [[:en:Category:21st-century American painters]] - 5 # [[:en:Category:English expatriates in Switzerland]] - 5 # [[:en:Category:English people of German descent]] - 5 # [[:en:Category:Music hall performers]] - 5 # [[:en:Category:People educated at Westminster School, London]] - 5 # [[:en:Category:French people of Kabyle descent]] - 5 # [[:en:Category:Steppenwolf Theatre Company players]] - 5 # [[:en:Category:American expatriate male actors in the United Kingdom]] - 5 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի անգլիացիներ]] - 5 # [[:en:Category:LGBT actors from France]] - 5 # [[:Կատեգորիա:1970-ականների ծնունդներ]] - 5 # [[:en:Category:English people of Austrian-Jewish descent]] - 5 # [[:en:Category:Cantopop singers]] - 5 # [[:en:Category:Harvard College alumni]] - 5 # [[:en:Category:American people of Tikar descent]] - 5 # [[:en:Category:Jewish American atheists]] - 5 # [[:en:Category:Canadian people of Jewish descent]] - 5 # [[:Կատեգորիա:RCA Records-ի արտիստներ]] - 5 # [[:en:Category:Beijing Film Academy alumni]] - 5 # [[:en:Category:Actors from Wichita, Kansas]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Kent]] - 5 # [[:en:Category:20th-century male actors from Northern Ireland]] - 5 # [[:en:Category:New Zealand male voice actors]] - 5 # [[:en:Category:Australian male models]] - 5 # [[:en:Category:French people of Breton descent]] - 5 # [[:en:Category:Motion capture actresses]] - 5 # [[:en:Category:American emigrants to France]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Sheffield]] - 5 # [[:en:Category:Soviet male singers]] - 5 # [[:en:Category:Russian male child actors]] - 5 # [[:en:Category:Catholics from Texas]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Philadelphia]] - 5 # [[:en:Category:Pennsylvania Democrats]] - 5 # [[:en:Category:American Muslims]] - 5 # [[:en:Category:Polish emigrants to the United States]] - 5 # [[:en:Category:Polish male television actors]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Houston]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from New Mexico]] - 5 # [[:en:Category:American male web series actors]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Portland, Oregon]] - 5 # [[:en:Category:Republic Records artists]] - 5 # [[:en:Category:People with Parkinson's disease]] - 5 # [[:en:Category:English people of German-Jewish descent]] - 5 # [[:en:Category:English people of Spanish descent]] - 5 # [[:en:Category:Actors from Raleigh, North Carolina]] - 5 # [[:en:Category:American male drummers]] - 5 # [[:en:Category:Screenwriters from Arizona]] - 5 # [[:en:Category:Writers from New Jersey]] - 5 # [[:en:Category:Female models from Illinois]] - 5 # [[:en:Category:MCA Records artists]] - 5 # [[:en:Category:United States Army non-commissioned officers]] - 5 # [[:en:Category:Dance-pop musicians]] - 5 # [[:en:Category:Members of the Order of the British Empire]] - 5 # [[:en:Category:Singers from Seoul]] - 5 # [[:en:Category:Film actor stubs]] - 5 # [[:en:Category:American people of Lithuanian-Jewish descent]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Yorkshire]] - 5 # [[:en:Category:Golden Ariel Award winners]] - 5 # [[:en:Category:21st-century South Korean women singers]] - 5 # [[:en:Category:Youth Awards for SBS Drama Awards winners]] - 5 # [[:en:Category:Converts to Judaism]] - 5 # [[:en:Category:Queer actors]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Australian women singers]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Estonian male actors]] - 5 # [[:en:Category:Estonian male stage actors]] - 5 # [[:en:Category:Recipients of the title of People's Artists of Ukraine]] - 5 # [[:en:Category:High Courses for Scriptwriters and Film Directors faculty]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Մոսկվայի գեղարվեստական ակադեմիական թատրոն]] - 5 # [[:en:Category:Moscow Art Theatre School faculty]] - 5 # [[:en:Category:Top Excellence in Acting, Actress for APAN Star Awards winners]] - 5 # [[:en:Category:Israeli Sephardi Jews]] - 5 # [[:en:Category:People educated at Bedales School]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Mexican singers]] - 5 # [[:en:Category:British male Shakespearean actors]] - 5 # [[:en:Category:Female models from Florida]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Japanese male actors]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Tokyo]] - 5 # [[:en:Category:Glamour models]] - 5 # [[:en:Category:Honored Artists of the Azerbaijan SSR]] - 5 # [[:en:Category:Waldorf school alumni]] - 5 # [[:en:Category:People from Gyeonggi Province]] - 5 # [[:en:Category:Directors of Best Foreign Language Film Academy Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Ukrainian male film actors]] - 5 # [[:en:Category:German male stage actors]] - 5 # [[:en:Category:Serbian film actresses]] - 5 # [[:en:Category:Comedians from Massachusetts]] - 5 # [[:en:Category:Brazilian people of Spanish descent]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Indiana]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Chinese actresses]] - 5 # [[:en:Category:Recipients of the Gold Medal for Merit to Culture – Gloria Artis]] - 5 # [[:en:Category:Russian male comedians]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Pittsburgh]] - 5 # [[:en:Category:Spaghetti Western actresses]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Busan]] - 5 # [[:en:Category:American people of Malagasy descent]] - 5 # [[:en:Category:Wayans family]] - 5 # [[:en:Category:Ariel Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Alumni of Rose Bruford College]] - 5 # [[:en:Category:French voice actresses]] - 5 # [[:en:Category:American women jazz singers]] - 5 # [[:en:Category:African-American songwriters]] - 5 # [[:en:Category:Slapstick comedians]] - 5 # [[:en:Category:People from Bedford–Stuyvesant, Brooklyn]] - 5 # [[:en:Category:Actors from Odesa]] - 5 # [[:en:Category:Anglo-Indian people]] - 5 # [[:en:Category:19th-century English male actors]] - 5 # [[:en:Category:African-American Jews]] - 5 # [[:en:Category:Australian video game actresses]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from British Columbia]] - 5 # [[:en:Category:English people of Australian descent]] - 5 # [[:en:Category:People from Marylebone]] - 5 # [[:en:Category:Australian expatriates in the United States]] - 5 # [[:en:Category:Spanish female models]] - 5 # [[:en:Category:Australian people of Dutch descent]] - 5 # [[:en:Category:Best Actor Paeksang Arts Award (television) winners]] - 5 # [[:en:Category:English male novelists]] - 5 # [[:en:Category:Actors from Genoa]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Burbank, California]] - 5 # [[:en:Category:Jewish Canadian actresses]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Orange County, California]] - 5 # [[:en:Category:Orange County School of the Arts alumni]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Beverly Hills, California]] - 5 # [[:en:Category:Silver Bear for Best Director recipients]] - 5 # [[:en:Category:Danish male television actors]] - 5 # [[:en:Category:British Shakespearean actresses]] - 5 # [[:en:Category:Geffen Records artists]] - 5 # [[:en:Category:Irish expatriates in England]] - 5 # [[:en:Category:Male models from Texas]] - 5 # [[:en:Category:Syrian male television actors]] - 5 # [[:en:Category:Twitch (service) streamers]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Missouri]] - 5 # [[:en:Category:Canadian expatriates in the United States]] - 5 # [[:en:Category:21st-century African-American musicians]] - 5 # [[:en:Category:Canadian actor stubs]] - 5 # [[:en:Category:British sketch comedians]] - 5 # [[:en:Category:American comics writers]] - 5 # [[:en:Category:People from Topanga, California]] - 5 # [[:en:Category:British people of Indian descent]] - 5 # [[:en:Category:Silent film comedians]] - 5 # [[:en:Category:Chaplin family]] - 5 # [[:en:Category:19th-century American actresses]] - 5 # [[:en:Category:Actors from Riga]] - 5 # [[:en:Category:Jewish women writers]] - 5 # [[:en:Category:Outstanding Performance by a Supporting Actress in a Comedy Series Primetime Emmy Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Best Supporting Actor National Film Award winners]] - 5 # [[:en:Category:LGBT rights activists from Canada]] - 5 # [[:en:Category:Indian women film producers]] - 5 # [[:en:Category:Brazilian Roman Catholics]] - 5 # [[:en:Category:Bulgarian television actresses]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Bulgarian actresses]] - 5 # [[:en:Category:Russian people stubs]] - 5 # [[:en:Category:Bengal Film Journalists' Association Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Indian male soap opera actors]] - 5 # [[:en:Category:Indian male comedians]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from Delhi]] - 5 # [[:en:Category:American women in electronic music]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Cairo]] - 5 # [[:en:Category:Romanian male stage actors]] - 5 # [[:en:Category:South African film actresses]] - 5 # [[:en:Category:South African television actresses]] - 5 # [[:en:Category:21st-century American dramatists and playwrights]] - 5 1qvnov2vfny04d8ssnpqw6hg8a7citf 2 940415 8487062 8481743 2022-08-11T08:36:55Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki Այս էջում կարող եք գտնել «Երաժիշտներ այբբենական կարգով» կատեգորիայի հոդվածներում կատեգորիա ավելացնելու առաջարկներ։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ հոդված չպետք է հայտնվի այս էջում,․ խնդրում ենք հոդվածի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/երաժիշտներ/անտեսված հոդվածներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ կատեգորիա չպետք է հայտնվի այս էջում, խնդրում ենք կատեգորիայի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/երաժիշտներ/անտեսված կատեգորիաներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ ==Երաժիշտներ_այբբենական_կարգով== # [[:en:Category:Male opera composers]] - 194 # [[:en:Category:19th-century classical composers]] - 167 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգչուհիներ]] - 144 # [[:en:Category:Columbia Records artists]] - 130 # [[:en:Category:MTV Europe Music Award winners]] - 114 # [[:en:Category:20th-century American male musicians]] - 113 # [[:en:Category:American male singer-songwriters]] - 112 # [[:en:Category:21st-century American male musicians]] - 109 # [[:en:Category:20th-century male musicians]] - 106 # [[:en:Category:Grammy Lifetime Achievement Award winners]] - 101 # [[:en:Category:Atlantic Records artists]] - 101 # [[:en:Category:African-American male rappers]] - 99 # [[:en:Category:American contemporary R&B singers]] - 93 # [[:en:Category:20th-century LGBT people]] - 93 # [[:en:Category:American male guitarists]] - 90 # [[:en:Category:21st-century LGBT people]] - 90 # [[:en:Category:American women singer-songwriters]] - 86 # [[:en:Category:21st-century English singers]] - 85 # [[:en:Category:American male pop singers]] - 81 # [[:en:Category:Male classical pianists]] - 81 # [[:en:Category:Musicians from Yerevan]] - 80 # [[:en:Category:20th-century classical pianists]] - 80 # [[:en:Category:World Music Awards winners]] - 79 # [[:en:Category:20th-century American guitarists]] - 79 # [[:en:Category:20th-century American composers]] - 79 # [[:en:Category:Singer-songwriters from California]] - 77 # [[:en:Category:K-pop singers]] - 77 # [[:en:Category:Japanese-language singers of South Korea]] - 76 # [[:en:Category:South Korean female idols]] - 76 # [[:en:Category:21st-century American male singers]] - 75 # [[:en:Category:South Korean male idols]] - 73 # [[:en:Category:South Korean women pop singers]] - 71 # [[:en:Category:Capitol Records artists]] - 69 # [[:en:Category:Ivor Novello Award winners]] - 69 # [[:en:Category:English male singer-songwriters]] - 69 # [[:en:Category:African-American songwriters]] - 67 # [[:en:Category:21st-century South Korean singers]] - 66 # [[:en:Category:American soul singers]] - 65 # [[:en:Category:LGBT songwriters]] - 64 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] - 63 # [[:en:Category:American dance musicians]] - 62 # [[:en:Category:20th-century Russian male musicians]] - 61 # [[:en:Category:Soviet male composers]] - 61 # [[:en:Category:American child singers]] - 61 # [[:en:Category:21st-century South Korean women singers]] - 61 # [[:en:Category:19th-century male musicians]] - 60 # [[:en:Category:Kennedy Center honorees]] - 60 # [[:en:Category:Composers for piano]] - 60 # [[:en:Category:20th-century conductors (music)]] - 59 # [[:en:Category:Male classical composers]] - 59 # [[:en:Category:Male conductors (music)]] - 59 # [[:en:Category:South Korean pop singers]] - 59 # [[:en:Category:21st-century American male actors]] - 58 # [[:en:Category:American male television actors]] - 58 # [[:en:Category:Warner Records artists]] - 58 # [[:en:Category:Italian male classical composers]] - 58 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի տղամարդ կինոդերասաններ]] - 57 # [[:en:Category:Male classical violinists]] - 57 # [[:Կատեգորիա:Ռուսաստանի փոփ-վոկալիստներ]] - 57 # [[:en:Category:Lead guitarists]] - 57 # [[:en:Category:Singer-songwriters from New York (state)]] - 57 # [[:en:Category:Musicians from Baku]] - 57 # [[:en:Category:American people of Italian descent]] - 56 # [[:en:Category:African-American record producers]] - 56 # [[:en:Category:21st-century Russian singers]] - 56 # [[:en:Category:21st-century classical composers]] - 54 # [[:en:Category:20th-century American male actors]] - 53 # [[:en:Category:Bisexual musicians]] - 53 # [[:en:Category:American male singers]] - 53 # [[:en:Category:20th-century American pianists]] - 53 # [[:en:Category:South Korean male television actors]] - 53 # [[:en:Category:American male pianists]] - 53 # [[:en:Category:American male rappers]] - 52 # [[:en:Category:Singers from London]] - 52 # [[:en:Category:English rock singers]] - 52 # [[:en:Category:South Korean male singers]] - 52 # [[:en:Category:LGBT singers from the United States]] - 52 # [[:en:Category:Dance-pop musicians]] - 51 # [[:en:Category:German male classical composers]] - 51 # [[:en:Category:Honorary Members of the Royal Academy of Music]] - 51 # [[:en:Category:Mercury Records artists]] - 51 # [[:en:Category:Royal Philharmonic Society Gold Medallists]] - 51 # [[:en:Category:Golden Globe Award-winning musicians]] - 51 # [[:en:Category:Ballad musicians]] - 50 # [[:en:Category:Epic Records artists]] - 50 # [[:en:Category:21st-century American guitarists]] - 50 # [[:en:Category:Conservatoire de Paris alumni]] - 50 # [[:en:Category:20th-century American male singers]] - 50 # [[:en:Category:People's Artists of Azerbaijan]] - 50 # [[:en:Category:Southern hip hop musicians]] - 49 # [[:en:Category:Universal Music Group artists]] - 48 # [[:en:Category:Honorary Members of the Royal Philharmonic Society]] - 48 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի կոմպոզիտորներ]] - 48 # [[:en:Category:APRA Award winners]] - 47 # [[:en:Category:American hip hop record producers]] - 47 # [[:en:Category:21st-century Russian women singers]] - 47 # [[:en:Category:21st-century English women singers]] - 47 # [[:en:Category:21st-century African-American musicians]] - 47 # [[:en:Category:Child pop musicians]] - 46 # [[:en:Category:English-language singers from Sweden]] - 46 # [[:en:Category:20th-century women composers]] - 46 # [[:en:Category:Singers from Los Angeles]] - 46 # [[:en:Category:American male jazz musicians]] - 46 # [[:en:Category:Soviet Azerbaijani people]] - 46 # [[:en:Category:RCA Victor artists]] - 45 # [[:en:Category:21st-century classical pianists]] - 45 # [[:en:Category:American male songwriters]] - 45 # [[:en:Category:Pop rappers]] - 45 # [[:en:Category:English male guitarists]] - 45 # [[:en:Category:Russian male classical composers]] - 44 # [[:en:Category:Latin Grammy Award winners]] - 44 # [[:en:Category:Island Records artists]] - 44 # [[:en:Category:Participants in American reality television series]] - 44 # [[:en:Category:Deutsche Grammophon artists]] - 44 # [[:en:Category:Armenian people stubs]] - 43 # [[:en:Category:European singer stubs]] - 43 # [[:en:Category:American country singer-songwriters]] - 43 # [[:en:Category:Virgin Records artists]] - 42 # [[:en:Category:English record producers]] - 42 # [[:en:Category:21st-century American composers]] - 42 # [[:en:Category:19th-century classical pianists]] - 41 # [[:en:Category:Record producers from California]] - 41 # [[:en:Category:21st-century African-American male singers]] - 41 # [[:en:Category:English women pop singers]] - 41 # [[:en:Category:Armenian pop singers]] - 41 # [[:en:Category:African-American male actors]] - 40 # [[:en:Category:Italian opera composers]] - 40 # [[:en:Category:Singers from Seoul]] - 40 # [[:en:Category:21st-century Armenian women singers]] - 40 # [[:en:Category:Musicians from Paris]] - 40 # [[:en:Category:American tenors]] - 39 # [[:en:Category:20th-century Russian male singers]] - 39 # [[:en:Category:Polydor Records artists]] - 39 # [[:en:Category:African-American male singer-songwriters]] - 39 # [[:en:Category:Gangsta rappers]] - 39 # [[:en:Category:American people of German descent]] - 39 # [[:en:Category:Male film score composers]] - 39 # [[:en:Category:American multi-instrumentalists]] - 39 # [[:en:Category:Electronic dance music DJs]] - 39 # [[:en:Category:English rock guitarists]] - 39 # [[:en:Category:French male classical composers]] - 39 # [[:en:Category:20th-century classical violinists]] - 38 # [[:en:Category:Decca Records artists]] - 38 # [[:en:Category:Best Original Song Academy Award-winning songwriters]] - 38 # [[:en:Category:South Korean television personalities]] - 38 # [[:en:Category:Musicians from Tbilisi]] - 38 # [[:en:Category:English pop singers]] - 38 # [[:en:Category:Republic Records artists]] - 37 # [[:en:Category:American people of English descent]] - 37 # [[:en:Category:Singers from New York City]] - 37 # [[:en:Category:LGBT rights activists from the United States]] - 37 # [[:en:Category:American pop rock singers]] - 36 # [[:en:Category:Child classical musicians]] - 36 # [[:en:Category:21st-century Swedish singers]] - 36 # [[:en:Category:Commandeurs of the Ordre des Arts et des Lettres]] - 36 # [[:en:Category:Swedish pop singers]] - 36 # [[:Կատեգորիա:Անգլիացի տղամարդ երգիչներ]] - 36 # [[:en:Category:English people of Irish descent]] - 36 # [[:en:Category:English women singer-songwriters]] - 36 # [[:en:Category:21st-century Russian male singers]] - 36 # [[:en:Category:English-language singers from South Korea]] - 36 # [[:en:Category:Alternative rock singers]] - 35 # [[:en:Category:Traditional pop music singers]] - 35 # [[:en:Category:English expatriates in the United States]] - 35 # [[:en:Category:19th-century conductors (music)]] - 35 # [[:en:Category:Grammy Award winners for rap music]] - 34 # [[:en:Category:American music industry executives]] - 34 # [[:en:Category:East Coast hip hop musicians]] - 34 # [[:en:Category:Austrian male classical composers]] - 34 # [[:en:Category:Women in Latin music]] - 34 # [[:en:Category:Trap musicians]] - 34 # [[:en:Category:Rhythm guitarists]] - 34 # [[:en:Category:South Korean singer-songwriters]] - 34 # [[:en:Category:Jewish American musicians]] - 34 # [[:en:Category:Latin music songwriters]] - 34 # [[:en:Category:American voice actresses]] - 33 # [[:en:Category:Def Jam Recordings artists]] - 33 # [[:en:Category:21st-century American pianists]] - 33 # [[:en:Category:American jazz composers]] - 33 # [[:en:Category:Ballet composers]] - 33 # [[:en:Category:American male classical composers]] - 33 # [[:en:Category:Jewish American songwriters]] - 33 # [[:en:Category:18th-century classical composers]] - 33 # [[:en:Category:African-American male singers]] - 32 # [[:en:Category:Synth-pop singers]] - 32 # [[:en:Category:20th-century African-American male singers]] - 32 # [[:en:Category:20th-century jazz composers]] - 32 # [[:en:Category:Musicians from London]] - 32 # [[:en:Category:American male voice actors]] - 31 # [[:en:Category:American philanthropists]] - 31 # [[:en:Category:American women in electronic music]] - 31 # [[:en:Category:German opera composers]] - 31 # [[:en:Category:EMI Classics and Virgin Classics artists]] - 31 # [[:en:Category:African-American Christians]] - 31 # [[:en:Category:String quartet composers]] - 31 # [[:en:Category:South Korean male film actors]] - 31 # [[:en:Category:21st-century British male singers]] - 31 # [[:en:Category:Mandarin-language singers of South Korea]] - 31 # [[:en:Category:American classical composers]] - 31 # [[:en:Category:20th-century classical musicians]] - 31 # [[:en:Category:African-American actresses]] - 31 # [[:en:Category:A&M Records artists]] - 31 # [[:en:Category:Musicians from Moscow]] - 30 # [[:en:Category:English songwriters]] - 30 # [[:en:Category:Italian classical composers]] - 30 # [[:en:Category:American women record producers]] - 30 # [[:en:Category:20th-century African-American women singers]] - 30 # [[:en:Category:Women classical pianists]] - 30 # [[:en:Category:Jewish classical musicians]] - 30 # [[:en:Category:Russian male composers]] - 29 # [[:Կատեգորիա:Հայկական ծագմամբ ռուսներ]] - 29 # [[:en:Category:Soviet male singers]] - 29 # [[:en:Category:British contemporary R&B singers]] - 29 # [[:en:Category:21st-century Norwegian women singers]] - 29 # [[:en:Category:American jazz singers]] - 29 # [[:en:Category:American male jazz composers]] - 29 # [[:en:Category:American people of Scottish descent]] - 29 # [[:en:Category:Blues rock musicians]] - 29 # [[:en:Category:American male drummers]] - 29 # [[:en:Category:Best Original Music Score Academy Award winners]] - 29 # [[:en:Category:Singers from Moscow]] - 29 # [[:en:Category:Musicians from New York City]] - 29 # [[:en:Category:Recipients of the Léonie Sonning Music Prize]] - 29 # [[:en:Category:21st-century male musicians]] - 29 # [[:en:Category:JYP Entertainment artists]] - 29 # [[:en:Category:American music video directors]] - 28 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Texas]] - 28 # [[:Կատեգորիա:Եվրատեսիլ 2015 երգի մրցույթի մասնակիցներ]] - 28 # [[:en:Category:United States National Medal of Arts recipients]] - 28 # [[:Կատեգորիա:Խորհրդային կոմպոզիտորներ]] - 28 # [[:en:Category:20th-century African-American people]] - 28 # [[:en:Category:South Korean male singer-songwriters]] - 28 # [[:en:Category:20th-century Russian women singers]] - 28 # [[:en:Category:20th-century American drummers]] - 28 # [[:en:Category:American contraltos]] - 28 # [[:en:Category:Italian Baroque composers]] - 28 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] - 27 # [[:en:Category:20th-century Russian singers]] - 27 # [[:en:Category:21st-century Norwegian singers]] - 27 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2018]] - 27 # [[:en:Category:LGBT singers from the United Kingdom]] - 27 # [[:en:Category:20th-century English male singers]] - 27 # [[:en:Category:Male bass guitarists]] - 27 # [[:en:Category:The Voice (franchise) contestants]] - 27 # [[:en:Category:21st-century pianists]] - 27 # [[:en:Category:Russian opera composers]] - 27 # [[:en:Category:21st-century Swedish women singers]] - 27 # [[:en:Category:Bisexual women]] - 27 # [[:en:Category:African-American women singer-songwriters]] - 27 # [[:en:Category:Russian classical pianists]] - 27 # [[:en:Category:Composers for pipe organ]] - 27 # [[:en:Category:21st-century American Jews]] - 27 # [[:en:Category:European composer stubs]] - 26 # [[:en:Category:Songwriters from California]] - 26 # [[:en:Category:Russian male conductors (music)]] - 26 # [[:en:Category:ARIA Award winners]] - 26 # [[:en:Category:21st-century Canadian women singers]] - 26 # [[:en:Category:EMI Records artists]] - 26 # [[:en:Category:English soul singers]] - 26 # [[:Կատեգորիա:Հրեա երգիչներ]] - 26 # [[:en:Category:Remixers]] - 26 # [[:en:Category:Russian National Music Award winners]] - 26 # [[:en:Category:American jazz pianists]] - 26 # [[:en:Category:20th-century English singers]] - 26 # [[:en:Category:American electronic musicians]] - 26 # [[:en:Category:Russian Romantic composers]] - 26 # [[:en:Category:Russian rock singers]] - 25 # [[:en:Category:West Coast hip hop musicians]] - 25 # [[:en:Category:21st-century French singers]] - 25 # [[:en:Category:Arista Records artists]] - 25 # [[:en:Category:American baritones]] - 25 # [[:en:Category:Jazz musicians from New York (state)]] - 25 # [[:en:Category:American blues singers]] - 25 # [[:en:Category:American heavy metal singers]] - 25 # [[:en:Category:American pop pianists]] - 25 # [[:en:Category:21st-century guitarists]] - 25 # [[:en:Category:American male conductors (music)]] - 25 # [[:en:Category:English multi-instrumentalists]] - 25 # [[:en:Category:Sony Music Latin artists]] - 25 # [[:en:Category:European musician stubs]] - 25 # [[:en:Category:Alternative rock guitarists]] - 25 # [[:en:Category:French opera composers]] - 25 # [[:en:Category:Italian pop singers]] - 25 # [[:en:Category:17th-century male musicians]] - 25 # [[:en:Category:Soviet film score composers]] - 24 # [[:en:Category:21st-century classical violinists]] - 24 # [[:en:Category:21st-century French women singers]] - 24 # [[:en:Category:Rappers from Los Angeles]] - 24 # [[:en:Category:Songwriters from New York (state)]] - 24 # [[:en:Category:Berklee College of Music alumni]] - 24 # [[:en:Category:Rappers from Atlanta]] - 24 # [[:en:Category:21st-century Ukrainian women singers]] - 24 # [[:en:Category:African-American jazz musicians]] - 24 # [[:en:Category:20th-century Italian male musicians]] - 24 # [[:en:Category:21st-century English male singers]] - 24 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American musicians]] - 24 # [[:en:Category:American rhythm and blues singers]] - 24 # [[:en:Category:Russian record producers]] - 24 # [[:en:Category:Mnet Asian Music Award winners]] - 24 # [[:en:Category:South Korean rhythm and blues singers]] - 24 # [[:en:Category:20th-century American Jews]] - 24 # [[:en:Category:American male film score composers]] - 24 # [[:en:Category:American rhythm and blues singer-songwriters]] - 24 # [[:en:Category:Commanders of the Order of the British Empire]] - 24 # [[:en:Category:21st-century women musicians]] - 24 # [[:en:Category:Parlophone artists]] - 23 # [[:en:Category:Primetime Emmy Award winners]] - 23 # [[:en:Category:Judges in American reality television series]] - 23 # [[:en:Category:Torch singers]] - 23 # [[:en:Category:Record producers from New York (state)]] - 23 # [[:en:Category:20th-century guitarists]] - 23 # [[:en:Category:Italian-language singers]] - 23 # [[:en:Category:African-American businesspeople]] - 23 # [[:en:Category:Melodifestivalen contestants]] - 23 # [[:en:Category:Juilliard School alumni]] - 23 # [[:en:Category:Soviet opera composers]] - 23 # [[:en:Category:Singer-songwriters from New Jersey]] - 23 # [[:en:Category:American people of Russian-Jewish descent]] - 23 # [[:Կատեգորիա:Հրեա դաշնակահարներ]] - 23 # [[:en:Category:20th-century British guitarists]] - 23 # [[:en:Category:Russian activists against the 2022 Russian invasion of Ukraine]] - 23 # [[:en:Category:19th-century Italian male musicians]] - 23 # [[:en:Category:Ukrainian pop singers]] - 23 # [[:en:Category:Russian-language singers]] - 23 # [[:en:Category:19th-century French composers]] - 23 # [[:en:Category:21st-century American keyboardists]] - 23 # [[:en:Category:20th-century Azerbaijani male singers]] - 23 # [[:en:Category:21st-century Japanese women singers]] - 23 # [[:en:Category:20th-century American keyboardists]] - 23 # [[:en:Category:Moscow Conservatory faculty]] - 22 # [[:en:Category:American female hip hop musicians]] - 22 # [[:en:Category:21st-century American women musicians]] - 22 # [[:en:Category:German Romantic composers]] - 22 # [[:en:Category:Folk-pop singers]] - 22 # [[:en:Category:21st-century American businesspeople]] - 22 # [[:en:Category:American classical pianists]] - 22 # [[:en:Category:African-American guitarists]] - 22 # [[:en:Category:Sony BMG artists]] - 22 # [[:en:Category:African-American pianists]] - 22 # [[:en:Category:American child actresses]] - 22 # [[:en:Category:SM Entertainment artists]] - 22 # [[:en:Category:Warner Music Group artists]] - 22 # [[:en:Category:American folk singers]] - 22 # [[:en:Category:American women country singers]] - 22 # [[:en:Category:21st-century conductors (music)]] - 22 # [[:en:Category:21st-century African-American women singers]] - 22 # [[:en:Category:Reprise Records artists]] - 22 # [[:en:Category:Japanese women pop singers]] - 22 # [[:en:Category:Classical-period composers]] - 22 # [[:en:Category:Jive Records artists]] - 21 # [[:en:Category:American female hip hop singers]] - 21 # [[:en:Category:21st-century women composers]] - 21 # [[:en:Category:English-language singers from Norway]] - 21 # [[:en:Category:Musicians from Beirut]] - 21 # [[:en:Category:English-language singers from Ukraine]] - 21 # [[:en:Category:Melodi Grand Prix contestants]] - 21 # [[:Կատեգորիա:Ֆեմինիստ երաժիշտներ]] - 21 # [[:Կատեգորիա:Հրեա կոմպոզիտորներ]] - 21 # [[:en:Category:French-language singers]] - 21 # [[:en:Category:20th-century American conductors (music)]] - 21 # [[:en:Category:20th-century American women opera singers]] - 21 # [[:en:Category:21st-century American drummers]] - 21 # [[:en:Category:21st-century Spanish singers]] - 21 # [[:en:Category:Austrian Romantic composers]] - 21 # [[:en:Category:21st-century American women guitarists]] - 21 # [[:en:Category:French classical composers]] - 21 # [[:en:Category:Spanish-language singers of the United States]] - 21 # [[:en:Category:Singers with a four-octave vocal range]] - 21 # [[:en:Category:Musicians awarded knighthoods]] - 21 # [[:en:Category:20th-century French male musicians]] - 21 # [[:en:Category:18th-century Italian composers]] - 21 # [[:en:Category:Burials at the Vienna Central Cemetery]] - 21 # [[:en:Category:Piano pedagogues]] - 21 # [[:en:Category:20th-century African-American musicians]] - 21 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Tennessee]] - 20 # [[:en:Category:Juno Award for International Album of the Year winners]] - 20 # [[:en:Category:21st-century Armenian male singers]] - 20 # [[:en:Category:Singers with a three-octave vocal range]] - 20 # [[:en:Category:19th-century German composers]] - 20 # [[:en:Category:American autobiographers]] - 20 # [[:en:Category:Austrian classical composers]] - 20 # [[:en:Category:21st-century French male singers]] - 20 # [[:en:Category:Midwest hip hop musicians]] - 20 # [[:en:Category:People with bipolar disorder]] - 20 # [[:en:Category:LGBT musicians from England]] - 20 # [[:en:Category:Greek laïko singers]] - 20 # [[:en:Category:Conservatoire de Paris faculty]] - 20 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ալտերնատիվ ռոք երաժիշտներ]] - 20 # [[:en:Category:Broadway composers and lyricists]] - 20 # [[:en:Category:Musicians from Brooklyn]] - 20 # [[:en:Category:21st-century South Korean male singers]] - 20 # [[:en:Category:20th-century French composers]] - 20 # [[:en:Category:American women rappers]] - 20 # [[:en:Category:MCA Records artists]] - 20 # [[:en:Category:Ernst von Siemens Music Prize winners]] - 20 # [[:en:Category:Czech male classical composers]] - 20 # [[:en:Category:Soviet male classical composers]] - 19 # [[:en:Category:Musicians from Los Angeles]] - 19 # [[:en:Category:Singers from Stockholm]] - 19 # [[:en:Category:Swedish songwriters]] - 19 # [[:en:Category:Elektra Records artists]] - 19 # [[:en:Category:Canadian women pop singers]] - 19 # [[:en:Category:German classical pianists]] - 19 # [[:en:Category:Armenian classical pianists]] - 19 # [[:en:Category:Geffen Records artists]] - 19 # [[:en:Category:Soviet conductors (music)]] - 19 # [[:en:Category:Melon Music Award winners]] - 19 # [[:en:Category:People from Seoul]] - 19 # [[:en:Category:American musical theatre composers]] - 19 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի կանայք]] - 19 # [[:en:Category:Jazz musicians from California]] - 19 # [[:en:Category:American women activists]] - 19 # [[:en:Category:Motown artists]] - 19 # [[:en:Category:21st-century British guitarists]] - 19 # [[:en:Category:Gay musicians]] - 19 # [[:en:Category:Verve Records artists]] - 19 # [[:en:Category:Recipients of the Praemium Imperiale]] - 19 # [[:en:Category:Vaudeville performers]] - 19 # [[:en:Category:20th-century German male musicians]] - 19 # [[:en:Category:French Romantic composers]] - 19 # [[:Կատեգորիա:RCA Records-ի արտիստներ]] - 18 # [[:en:Category:Singers from California]] - 18 # [[:en:Category:Jewish classical violinists]] - 18 # [[:en:Category:French women pop singers]] - 18 # [[:en:Category:21st-century Swedish male singers]] - 18 # [[:en:Category:21st-century Australian singers]] - 18 # [[:en:Category:Catholic liturgical composers]] - 18 # [[:en:Category:Singers awarded knighthoods]] - 18 # [[:en:Category:Canadian pop singers]] - 18 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2010]] - 18 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Norway]] - 18 # [[:en:Category:20th-century American rappers]] - 18 # [[:en:Category:Women in electronic music]] - 18 # [[:en:Category:Art pop musicians]] - 18 # [[:en:Category:Sanremo Music Festival winners]] - 18 # [[:en:Category:Big band bandleaders]] - 18 # [[:en:Category:Guitarists from California]] - 18 # [[:en:Category:American male bass guitarists]] - 18 # [[:en:Category:American music arrangers]] - 18 # [[:en:Category:LGBT African Americans]] - 18 # [[:en:Category:German-language singers]] - 18 # [[:en:Category:American operatic sopranos]] - 18 # [[:en:Category:American folk guitarists]] - 18 # [[:en:Category:American funk singers]] - 18 # [[:en:Category:African-American women singers]] - 18 # [[:Կատեգորիա:Վերածննդի կոմպոզիտորներ]] - 18 # [[:en:Category:German male conductors (music)]] - 18 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American women singers]] - 18 # [[:en:Category:19th-century women composers]] - 18 # [[:en:Category:Russian music educators]] - 17 # [[:en:Category:21st-century Canadian male singers]] - 17 # [[:en:Category:21st-century Albanian women singers]] - 17 # [[:en:Category:American people convicted of drug offenses]] - 17 # [[:en:Category:American heavy metal guitarists]] - 17 # [[:en:Category:American gospel singers]] - 17 # [[:en:Category:South Korean male web series actors]] - 17 # [[:en:Category:South Korean male rappers]] - 17 # [[:en:Category:YG Entertainment artists]] - 17 # [[:en:Category:American opera composers]] - 17 # [[:en:Category:LGBT Jews]] - 17 # [[:en:Category:Jewish rock musicians]] - 17 # [[:en:Category:20th-century Russian conductors (music)]] - 17 # [[:en:Category:Women music educators]] - 17 # [[:en:Category:Italian Roman Catholics]] - 17 # [[:en:Category:Azerbaijani people stubs]] - 17 # [[:en:Category:Österreichischer Kammersänger]] - 17 # [[:en:Category:17th-century Italian composers]] - 17 # [[:en:Category:Composers awarded knighthoods]] - 17 # [[:en:Category:20th-century English musicians]] - 17 # [[:en:Category:21st-century South Korean actresses]] - 17 # [[:en:Category:Soviet music educators]] - 16 # [[:en:Category:American male child actors]] - 16 # [[:en:Category:American expatriates in the United Kingdom]] - 16 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]] - 16 # [[:en:Category:Women classical violinists]] - 16 # [[:en:Category:Romantic composers]] - 16 # [[:en:Category:20th-century Armenian male singers]] - 16 # [[:en:Category:19th-century German male musicians]] - 16 # [[:en:Category:Singers from Paris]] - 16 # [[:en:Category:Melodi Grand Prix winners]] - 16 # [[:en:Category:American fashion businesspeople]] - 16 # [[:en:Category:Philips Records artists]] - 16 # [[:en:Category:Male pianists]] - 16 # [[:en:Category:Canadian women singer-songwriters]] - 16 # [[:en:Category:American jazz bandleaders]] - 16 # [[:en:Category:American people who self-identify as being of Native American descent]] - 16 # [[:en:Category:Musicians from Seattle]] - 16 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Illinois]] - 16 # [[:en:Category:South Korean child singers]] - 16 # [[:en:Category:American male organists]] - 16 # [[:Կատեգորիա:Ռուսաստանի հրեաներ]] - 16 # [[:en:Category:American gay musicians]] - 16 # [[:en:Category:21st-century South Korean male actors]] - 16 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2019]] - 16 # [[:en:Category:Hollywood Records artists]] - 16 # [[:en:Category:Soviet women opera singers]] - 16 # [[:en:Category:English male classical composers]] - 16 # [[:en:Category:Operatic mezzo-sopranos]] - 16 # [[:en:Category:Lebanese people of Armenian descent]] - 16 # [[:en:Category:Nonesuch Records artists]] - 16 # [[:en:Category:American rock pianists]] - 16 # [[:en:Category:18th-century Italian male musicians]] - 16 # [[:en:Category:Erato Records artists]] - 16 # [[:en:Category:American women jazz singers]] - 16 # [[:en:Category:Cube Entertainment artists]] - 16 # [[:en:Category:Art rock musicians]] - 16 # [[:en:Category:Austrian opera composers]] - 16 # [[:en:Category:21st-century Japanese singers]] - 16 # [[:en:Category:BT Digital Music Awards winners]] - 15 # [[:en:Category:Grammy Award winners for dance and electronic music]] - 15 # [[:en:Category:French people of Italian descent]] - 15 # [[:en:Category:Spellemannprisen winners]] - 15 # [[:en:Category:Male actors from Los Angeles]] - 15 # [[:en:Category:Echo (music award) winners]] - 15 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2011]] - 15 # [[:en:Category:MAD Video Music Awards winners]] - 15 # [[:en:Category:Composers from Vienna]] - 15 # [[:en:Category:Greek pop singers]] - 15 # [[:en:Category:The X Factor winners]] - 15 # [[:en:Category:American male classical pianists]] - 15 # [[:en:Category:20th-century Italian composers]] - 15 # [[:en:Category:African-American rock singers]] - 15 # [[:en:Category:American people of French descent]] - 15 # [[:en:Category:English people of Scottish descent]] - 15 # [[:Կատեգորիա:Ռոք երգչուհիներ]] - 15 # [[:en:Category:Jewish American classical musicians]] - 15 # [[:en:Category:LGBT classical composers]] - 15 # [[:en:Category:Male musical theatre composers]] - 15 # [[:en:Category:English electronic musicians]] - 15 # [[:en:Category:Singers who perform in Egyptian Arabic]] - 15 # [[:en:Category:American pop guitarists]] - 15 # [[:en:Category:American country guitarists]] - 15 # [[:en:Category:British male pianists]] - 15 # [[:en:Category:Singers from Madrid]] - 15 # [[:en:Category:Universal Music Latin Entertainment artists]] - 15 # [[:en:Category:American women pianists]] - 15 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2020]] - 15 # [[:en:Category:American classical musicians of Armenian descent]] - 15 # [[:en:Category:British rhythm and blues boom musicians]] - 15 # [[:en:Category:Knights Bachelor]] - 15 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Israel]] - 15 # [[:en:Category:21st-century violinists]] - 15 # [[:en:Category:Musicians from Shusha]] - 15 # [[:en:Category:Officers of the Order of the British Empire]] - 15 # [[:en:Category:21st-century Japanese actresses]] - 15 # [[:en:Category:Musicians from Vienna]] - 15 # [[:en:Category:20th-century pianists]] - 15 # [[:en:Category:Wolf Prize in Arts laureates]] - 15 # [[:en:Category:18th-century German composers]] - 15 # [[:en:Category:Music directors (opera)]] - 15 # [[:en:Category:English classical composers]] - 15 # [[:en:Category:Soviet classical pianists]] - 15 # [[:en:Category:Mugham singers]] - 15 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի դասական կոմպոզիտորներ]] - 14 # [[:en:Category:Recipients of the Order of Honour (Russia)]] - 14 # [[:en:Category:American male dancers]] - 14 # [[:en:Category:Russian musician stubs]] - 14 # [[:en:Category:20th-century French women singers]] - 14 # [[:Կատեգորիա:Եվրատեսիլ երգի մրցույթի հաղթողներ]] - 14 # [[:en:Category:Commanders Crosses of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany]] - 14 # [[:en:Category:Male YouTubers]] - 14 # [[:en:Category:Twitch (service) streamers]] - 14 # [[:en:Category:American memoirists]] - 14 # [[:en:Category:American shooting survivors]] - 14 # [[:en:Category:Musicians from Atlanta]] - 14 # [[:en:Category:Juno Award for Breakthrough Artist of the Year winners]] - 14 # [[:en:Category:Officers Crosses of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany]] - 14 # [[:en:Category:LGBT classical musicians]] - 14 # [[:en:Category:20th-century Hungarian male musicians]] - 14 # [[:en:Category:Universal Motown Records artists]] - 14 # [[:en:Category:English women in electronic music]] - 14 # [[:en:Category:Guitarists from Los Angeles]] - 14 # [[:en:Category:South Korean hip hop singers]] - 14 # [[:en:Category:South Korean record producers]] - 14 # [[:en:Category:English rock drummers]] - 14 # [[:en:Category:American rock bass guitarists]] - 14 # [[:en:Category:LGBT people from California]] - 14 # [[:en:Category:Recipients of the Lenin Komsomol Prize]] - 14 # [[:en:Category:Progressive house musicians]] - 14 # [[:en:Category:LGBT people from New York (state)]] - 14 # [[:en:Category:Hanlim Multi Art School alumni]] - 14 # [[:en:Category:English autobiographers]] - 14 # [[:en:Category:Members of the Order of the British Empire]] - 14 # [[:en:Category:Slide guitarists]] - 14 # [[:en:Category:Latin pop singers]] - 14 # [[:en:Category:English rock keyboardists]] - 14 # [[:en:Category:Russian singer stubs]] - 14 # [[:en:Category:Actresses from New York City]] - 14 # [[:en:Category:20th-century French male singers]] - 14 # [[:en:Category:Italian Romantic composers]] - 14 # [[:en:Category:People from Saint Petersburg]] - 14 # [[:en:Category:Best Original Music BAFTA Award winners]] - 14 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2021]] - 14 # [[:en:Category:Electro house musicians]] - 14 # [[:en:Category:Singers from Athens]] - 14 # [[:en:Category:American soul keyboardists]] - 14 # [[:en:Category:21st-century Spanish women singers]] - 14 # [[:en:Category:Officiers of the Ordre des Arts et des Lettres]] - 14 # [[:en:Category:French pop singers]] - 14 # [[:en:Category:Composers for violin]] - 14 # [[:en:Category:18th-century male musicians]] - 14 # [[:en:Category:19th-century classical violinists]] - 14 # [[:en:Category:18th-century keyboardists]] - 14 # [[:en:Category:Oratorio composers]] - 14 # [[:en:Category:Hungarian classical composers]] - 14 # [[:en:Category:Hungarian male classical composers]] - 14 # [[:en:Category:Alumni of the Royal Academy of Music]] - 14 # [[:en:Category:South Korean women singer-songwriters]] - 14 # [[:en:Category:Deaths from cancer in California]] - 14 # [[:en:Category:South Korean women rappers]] - 14 # [[:en:Category:Blue Note Records artists]] - 14 # [[:en:Category:Russian film score composers]] - 13 # [[:en:Category:American fashion designers]] - 13 # [[:en:Category:American classical violinists]] - 13 # [[:en:Category:English-language singers from France]] - 13 # [[:en:Category:Australian male singer-songwriters]] - 13 # [[:en:Category:Canadian contemporary R&B singers]] - 13 # [[:en:Category:Juno Award for Album of the Year winners]] - 13 # [[:en:Category:Juno Award for Artist of the Year winners]] - 13 # [[:en:Category:Shorty Award winners]] - 13 # [[:en:Category:Norwegian songwriters]] - 13 # [[:en:Category:Komitas State Conservatory of Yerevan faculty]] - 13 # [[:en:Category:20th-century Austrian male musicians]] - 13 # [[:en:Category:Guitarists from New Jersey]] - 13 # [[:en:Category:Schlager musicians]] - 13 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest stubs]] - 13 # [[:en:Category:Alternative hip hop musicians]] - 13 # [[:en:Category:Rappers from Georgia (U.S. state)]] - 13 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Georgia (U.S. state)]] - 13 # [[:en:Category:Minos EMI artists]] - 13 # [[:en:Category:21st-century women rappers]] - 13 # [[:en:Category:Franz Liszt Academy of Music alumni]] - 13 # [[:en:Category:Jewish opera composers]] - 13 # [[:en:Category:Male organists]] - 13 # [[:en:Category:Cash Money Records artists]] - 13 # [[:en:Category:Soviet male opera singers]] - 13 # [[:en:Category:Musicians from Budapest]] - 13 # [[:en:Category:Classical composers of church music]] - 13 # [[:en:Category:American prisoners and detainees]] - 13 # [[:en:Category:South Korean hip hop record producers]] - 13 # [[:en:Category:Japanese-language singers]] - 13 # [[:en:Category:Gnessin School of Music alumni]] - 13 # [[:en:Category:Bisexual men]] - 13 # [[:en:Category:Actresses from Los Angeles]] - 13 # [[:en:Category:21st-century women singers from Georgia (country)]] - 13 # [[:en:Category:South Korean contemporary R&B singers]] - 13 # [[:en:Category:School of Performing Arts Seoul alumni]] - 13 # [[:en:Category:South Korean dance music singers]] - 13 # [[:en:Category:Jewish American classical composers]] - 13 # [[:en:Category:Jewish American film score composers]] - 13 # [[:en:Category:21st-century Australian women singers]] - 13 # [[:en:Category:Burials at Montmartre Cemetery]] - 13 # [[:en:Category:English pop guitarists]] - 13 # [[:en:Category:Rock and roll musicians]] - 13 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Michigan]] - 13 # [[:en:Category:21st-century Azerbaijani women singers]] - 13 # [[:en:Category:Burials at Tikhvin Cemetery]] - 13 # [[:en:Category:English tenors]] - 13 # [[:en:Category:HIV/AIDS activists]] - 13 # [[:en:Category:English rock bass guitarists]] - 13 # [[:en:Category:19th-century French male musicians]] - 13 # [[:en:Category:American Christians]] - 13 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Sweden]] - 13 # [[:en:Category:21st-century Ukrainian male singers]] - 13 # [[:en:Category:Musicians from Toronto]] - 13 # [[:en:Category:21st-century Greek women singers]] - 13 # [[:en:Category:Italian singer-songwriters]] - 13 # [[:en:Category:American indie pop musicians]] - 13 # [[:en:Category:Easy listening musicians]] - 13 # [[:en:Category:Concord Records artists]] - 13 # [[:en:Category:20th-century organists]] - 13 # [[:en:Category:Russian folk-pop singers]] - 13 # [[:en:Category:French male singer-songwriters]] - 13 # [[:en:Category:Musicians from Riga]] - 13 # [[:en:Category:African-American women rappers]] - 13 # [[:en:Category:20th-century American women guitarists]] - 13 # [[:en:Category:American male saxophonists]] - 13 # [[:en:Category:American rhythm and blues keyboardists]] - 13 # [[:en:Category:20th-century German composers]] - 13 # [[:en:Category:Musicians from Oslo]] - 13 # [[:en:Category:African-American jazz pianists]] - 13 # [[:en:Category:21st-century Russian male musicians]] - 12 # [[:en:Category:American neo soul singers]] - 12 # [[:en:Category:Russian male singer-songwriters]] - 12 # [[:en:Category:Singers from Saint Petersburg]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Ֆրանսիացիներ հայկական սերմամբ]] - 12 # [[:en:Category:Recipients of the Legion of Honour]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Եվրատեսիլ 2009 երգի մրցույթի մասնակիցներ]] - 12 # [[:en:Category:African-American film producers]] - 12 # [[:en:Category:Male actors from California]] - 12 # [[:en:Category:American cosmetics businesspeople]] - 12 # [[:en:Category:Male actors from New York City]] - 12 # [[:en:Category:Sony Music Publishing artists]] - 12 # [[:en:Category:Roc Nation artists]] - 12 # [[:en:Category:Musicians from Philadelphia]] - 12 # [[:en:Category:20th-century Greek male singers]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Greek male singers]] - 12 # [[:en:Category:English-language singers from Germany]] - 12 # [[:en:Category:African-American jazz composers]] - 12 # [[:en:Category:20th-century American male writers]] - 12 # [[:en:Category:American people convicted of assault]] - 12 # [[:en:Category:Composers for the classical guitar]] - 12 # [[:en:Category:Pulitzer Prize for Music winners]] - 12 # [[:en:Category:Musicians from Miami]] - 12 # [[:en:Category:Singers from Chicago]] - 12 # [[:en:Category:Asylum Records artists]] - 12 # [[:en:Category:Recipients of the title of People's Artists of Ukraine]] - 12 # [[:en:Category:Rappers from Seoul]] - 12 # [[:en:Category:English-language singers from the Netherlands]] - 12 # [[:en:Category:21st-century organists]] - 12 # [[:en:Category:The Voice (franchise) winners]] - 12 # [[:Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի դերասանուհիներ]] - 12 # [[:en:Category:South Korean radio presenters]] - 12 # [[:en:Category:American women songwriters]] - 12 # [[:en:Category:20th-century Armenian women singers]] - 12 # [[:en:Category:20th-century British male singers]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Գյումրեցիներ]] - 12 # [[:en:Category:Iranian people of Armenian descent]] - 12 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Ukraine]] - 12 # [[:en:Category:French ballet composers]] - 12 # [[:en:Category:Opera crossover singers]] - 12 # [[:en:Category:American performers of Christian music]] - 12 # [[:en:Category:ECM Records artists]] - 12 # [[:en:Category:British soft rock musicians]] - 12 # [[:en:Category:English male film actors]] - 12 # [[:en:Category:Musicians from Leipzig]] - 12 # [[:en:Category:English dance musicians]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Անգլիացի բարեգործներ]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Italian male singers]] - 12 # [[:en:Category:21st-century Lebanese women singers]] - 12 # [[:en:Category:French singer-songwriters]] - 12 # [[:en:Category:Association footballers' wives and girlfriends]] - 12 # [[:en:Category:Musicians from Boston]] - 12 # [[:en:Category:Israeli pop singers]] - 12 # [[:en:Category:20th-century musicologists]] - 12 # [[:en:Category:Male composers]] - 12 # [[:en:Category:Knights Commander of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany]] - 12 # [[:en:Category:African-American female dancers]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկյան սոֆթ ռոք երաժիշտներ]] - 12 # [[:en:Category:Deaths from cancer in New York (state)]] - 12 # [[:en:Category:Czech Romantic composers]] - 12 # [[:en:Category:German classical composers]] - 12 # [[:en:Category:Victor Records artists]] - 12 # [[:en:Category:American stage actresses]] - 12 # [[:en:Category:Singers from Pennsylvania]] - 12 # [[:en:Category:Ukrainian classical composers]] - 12 # [[:en:Category:21st-century multi-instrumentalists]] - 12 # [[:en:Category:20th-century British male musicians]] - 12 # [[:en:Category:Japanese idols]] - 12 # [[:en:Category:Composers of the Russian Empire]] - 12 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստատեսային դերասանուհիներ]] - 11 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երգչուհիներ]] - 11 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ռոք երգչուհիներ]] - 11 # [[:en:Category:Las Vegas shows]] - 11 # [[:en:Category:Soviet emigrants to the United States]] - 11 # [[:en:Category:Russian singer-songwriters]] - 11 # [[:en:Category:Canadian expatriate musicians in the United States]] - 11 # [[:en:Category:French-language singers of Canada]] - 11 # [[:en:Category:Academics of the École Normale de Musique de Paris]] - 11 # [[:en:Category:Canadian male singers]] - 11 # [[:en:Category:Festivali i Këngës winners]] - 11 # [[:en:Category:Singers from Montreal]] - 11 # [[:en:Category:Male jazz musicians]] - 11 # [[:Կատեգորիա:Իտալիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Stockholm]] - 11 # [[:en:Category:Swedish-language singers]] - 11 # [[:en:Category:21st-century Polish women singers]] - 11 # [[:en:Category:Russian child singers]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Amsterdam]] - 11 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Greece]] - 11 # [[:en:Category:LGBT musicians from the United States]] - 11 # [[:en:Category:Bulgarian musician stubs]] - 11 # [[:en:Category:MGM Records artists]] - 11 # [[:en:Category:Neoclassical composers]] - 11 # [[:en:Category:Spanish classical composers]] - 11 # [[:en:Category:Naturalised citizens of the United Kingdom]] - 11 # [[:en:Category:English Roman Catholics]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Pittsburgh]] - 11 # [[:en:Category:United States Army soldiers]] - 11 # [[:en:Category:People with acquired American citizenship]] - 11 # [[:en:Category:People from Harlem]] - 11 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Florida]] - 11 # [[:en:Category:Korean Music Award winners]] - 11 # [[:en:Category:South Korean male dancers]] - 11 # [[:en:Category:South Korean male musical theatre actors]] - 11 # [[:en:Category:MNRK Music Group artists]] - 11 # [[:en:Category:California Democrats]] - 11 # [[:en:Category:Third British Invasion artists]] - 11 # [[:en:Category:The Voice of Ukraine contestants]] - 11 # [[:en:Category:21st-century Italian women singers]] - 11 # [[:en:Category:Russian people of Ukrainian descent]] - 11 # [[:en:Category:Jewish jazz musicians]] - 11 # [[:en:Category:Music & Arts artists]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Kyiv]] - 11 # [[:en:Category:Fingerstyle guitarists]] - 11 # [[:en:Category:Atco Records artists]] - 11 # [[:en:Category:Sony Music Spain artists]] - 11 # [[:en:Category:American acoustic guitarists]] - 11 # [[:en:Category:American folk rock musicians]] - 11 # [[:Կատեգորիա:Թուրքեր հայկական սերմամբ]] - 11 # [[:en:Category:English rock pianists]] - 11 # [[:en:Category:21st-century saxophonists]] - 11 # [[:en:Category:Milan Conservatory alumni]] - 11 # [[:en:Category:Soviet sopranos]] - 11 # [[:en:Category:21st-century English musicians]] - 11 # [[:en:Category:Contemporary classical music performers]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Prague]] - 11 # [[:en:Category:English people of Jamaican descent]] - 11 # [[:en:Category:Officers of the Order of Canada]] - 11 # [[:en:Category:Italian male singer-songwriters]] - 11 # [[:en:Category:21st-century Black British women singers]] - 11 # [[:en:Category:French male conductors (music)]] - 11 # [[:en:Category:20th-century women musicians]] - 11 # [[:en:Category:Austrian classical pianists]] - 11 # [[:en:Category:Polish Romantic composers]] - 11 # [[:en:Category:Georgia (country) people stubs]] - 11 # [[:en:Category:American YouTubers]] - 11 # [[:en:Category:17th-century classical composers]] - 11 # [[:en:Category:American crooners]] - 11 # [[:en:Category:American musical theatre actresses]] - 11 # [[:en:Category:LGBT rappers]] - 11 # [[:en:Category:Male songwriters]] - 11 # [[:en:Category:Jazz musicians from Pennsylvania]] - 11 # [[:en:Category:Spanish-language singers]] - 11 # [[:en:Category:German Baroque composers]] - 11 # [[:en:Category:18th-century German male musicians]] - 11 # [[:en:Category:21st-century American conductors (music)]] - 11 # [[:en:Category:Varèse Sarabande Records artists]] - 11 # [[:en:Category:Jewish Israeli musicians]] - 11 # [[:en:Category:South Korean female models]] - 11 # [[:en:Category:Norwegian singer-songwriters]] - 11 # [[:en:Category:Women opera composers]] - 11 # [[:en:Category:20th-century saxophonists]] - 11 # [[:en:Category:Classical pianist stubs]] - 11 # [[:en:Category:American session musicians]] - 11 # [[:en:Category:Musicians from Saint Petersburg]] - 10 # [[:en:Category:21st-century drummers]] - 10 # [[:en:Category:Alternative rock drummers]] - 10 # [[:en:Category:Trip hop musicians]] - 10 # [[:en:Category:Obscenity controversies in music]] - 10 # [[:en:Category:Canadian women rock singers]] - 10 # [[:en:Category:Juno Award for Pop Album of the Year winners]] - 10 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Albania]] - 10 # [[:en:Category:American businesspeople convicted of crimes]] - 10 # [[:en:Category:Crips]] - 10 # [[:en:Category:American male video game actors]] - 10 # [[:en:Category:Rappers from New York City]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Canadian rappers]] - 10 # [[:en:Category:Masked Singer winners]] - 10 # [[:en:Category:Austrian Roman Catholics]] - 10 # [[:en:Category:Twelve-tone and serial composers]] - 10 # [[:en:Category:20th-century Spanish musicians]] - 10 # [[:en:Category:Musicians from Kent]] - 10 # [[:en:Category:Eesti Laul winners]] - 10 # [[:en:Category:African-American male dancers]] - 10 # [[:en:Category:Musicians from Dallas]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Dutch singers]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Dutch women singers]] - 10 # [[:en:Category:American street performers]] - 10 # [[:en:Category:Female music video directors]] - 10 # [[:en:Category:Hungarian Jews]] - 10 # [[:en:Category:Grand Officiers of the Légion d'honneur]] - 10 # [[:en:Category:Spanish male classical composers]] - 10 # [[:en:Category:English gay musicians]] - 10 # [[:en:Category:People with dyslexia]] - 10 # [[:en:Category:American humanitarians]] - 10 # [[:en:Category:Glam metal musicians]] - 10 # [[:Կատեգորիա:Աֆրոամերիկացիների իրավունքների շարժման ակտիվիստներ]] - 10 # [[:en:Category:African-American rock musicians]] - 10 # [[:en:Category:Soviet pop singers]] - 10 # [[:en:Category:Male actors from Seoul]] - 10 # [[:en:Category:American female models]] - 10 # [[:en:Category:South Korean male pop singers]] - 10 # [[:en:Category:Classical musicians from New York (state)]] - 10 # [[:en:Category:Modernist composers]] - 10 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկահայ երաժիշտներ]] - 10 # [[:en:Category:Australian women pop singers]] - 10 # [[:en:Category:English-language singers from Spain]] - 10 # [[:Կատեգորիա:Ստամբուլում ծնված երաժիշտներ]] - 10 # [[:en:Category:Soviet classical composers]] - 10 # [[:en:Category:Armenian folk-pop singers]] - 10 # [[:en:Category:Walt Disney Records artists]] - 10 # [[:en:Category:People from Rostov-on-Don]] - 10 # [[:en:Category:Non-binary musicians]] - 10 # [[:en:Category:Country musicians from Tennessee]] - 10 # [[:en:Category:The X Factor (British TV series) contestants]] - 10 # [[:en:Category:Activists from California]] - 10 # [[:en:Category:USO Entertainer]] - 10 # [[:en:Category:American male musical theatre actors]] - 10 # [[:en:Category:Armenian operatic sopranos]] - 10 # [[:en:Category:English opera composers]] - 10 # [[:en:Category:Prix de Rome for composition]] - 10 # [[:en:Category:Grand Ole Opry members]] - 10 # [[:en:Category:Prize-winners of the Queen Elisabeth Competition]] - 10 # [[:en:Category:Women heavy metal singers]] - 10 # [[:en:Category:Melodifestivalen winners]] - 10 # [[:en:Category:Canadian Music Hall of Fame inductees]] - 10 # [[:en:Category:Sony Classical Records artists]] - 10 # [[:en:Category:Annie Award winners]] - 10 # [[:en:Category:Musicians from Berlin]] - 10 # [[:en:Category:20th-century Greek women singers]] - 10 # [[:en:Category:Jewish American male actors]] - 10 # [[:en:Category:American male composers]] - 10 # [[:en:Category:Polish male classical composers]] - 10 # [[:en:Category:Deaths from kidney failure]] - 10 # [[:en:Category:Singers from Detroit]] - 10 # [[:en:Category:Russian operatic sopranos]] - 10 # [[:en:Category:American people of Polish-Jewish descent]] - 10 # [[:en:Category:English-language singers from Russia]] - 10 # [[:en:Category:Singers from Tokyo]] - 10 # [[:en:Category:Russian hip hop]] - 10 # [[:en:Category:Russian rappers]] - 10 # [[:en:Category:Labour Party (UK) people]] - 10 # [[:en:Category:Armenian classical violinists]] - 10 # [[:en:Category:British alternative rock musicians]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Australian male singers]] - 10 # [[:en:Category:Conductors (music) awarded knighthoods]] - 10 # [[:en:Category:Composers for harpsichord]] - 10 # [[:en:Category:American musicians of Mexican descent]] - 10 # [[:en:Category:New York (state) Democrats]] - 10 # [[:en:Category:21st-century American bass guitarists]] - 10 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American actresses]] - 10 # [[:en:Category:20th-century German conductors (music)]] - 10 # [[:en:Category:21st-century Christians]] - 10 # [[:en:Category:19th-century Czech male musicians]] - 10 # [[:en:Category:French classical organists]] - 10 # [[:en:Category:Hungarian classical pianists]] - 10 # [[:en:Category:Swing pianists]] - 10 # [[:en:Category:Litteris et Artibus recipients]] - 10 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ռոք երգահաններ]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Interscope Records-ի արտիստներ]] - 9 # [[:en:Category:Curtis Institute of Music alumni]] - 9 # [[:en:Category:French film actresses]] - 9 # [[:en:Category:Male drummers]] - 9 # [[:en:Category:Singers from Melbourne]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Canadian women singers]] - 9 # [[:en:Category:Juno Award for Single of the Year winners]] - 9 # [[:en:Category:American male violinists]] - 9 # [[:en:Category:German Roman Catholics]] - 9 # [[:en:Category:Canadian male guitarists]] - 9 # [[:en:Category:Music YouTubers]] - 9 # [[:en:Category:Canadian male rappers]] - 9 # [[:en:Category:Cypriot pop singers]] - 9 # [[:en:Category:The X Factor contestants]] - 9 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Pennsylvania]] - 9 # [[:en:Category:Businesspeople from Atlanta]] - 9 # [[:en:Category:GOOD Music artists]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Polish singers]] - 9 # [[:en:Category:Polish pop singers]] - 9 # [[:en:Category:Arion Music Awards winners]] - 9 # [[:en:Category:Countertenors]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Bulgarian women singers]] - 9 # [[:en:Category:Vocalion Records artists]] - 9 # [[:en:Category:Italian male conductors (music)]] - 9 # [[:en:Category:19th-century Spanish male musicians]] - 9 # [[:en:Category:Alumni of the Royal College of Music]] - 9 # [[:en:Category:Glam rock musicians]] - 9 # [[:en:Category:Former Roman Catholics]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Austrian conductors (music)]] - 9 # [[:en:Category:Operatic tenors]] - 9 # [[:en:Category:21st-century American male writers]] - 9 # [[:en:Category:21st-century American non-fiction writers]] - 9 # [[:en:Category:American male non-fiction writers]] - 9 # [[:en:Category:Kerrang! Awards winners]] - 9 # [[:en:Category:Rappers from Manhattan]] - 9 # [[:en:Category:Singers from Texas]] - 9 # [[:en:Category:Russian pop musicians]] - 9 # [[:en:Category:21st-century African-American people]] - 9 # [[:en:Category:South Korean pop rock singers]] - 9 # [[:en:Category:Classical composers from Georgia (country)]] - 9 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American rappers]] - 9 # [[:en:Category:Sony Music artists]] - 9 # [[:en:Category:Age controversies]] - 9 # [[:en:Category:British male songwriters]] - 9 # [[:en:Category:English film score composers]] - 9 # [[:en:Category:French film score composers]] - 9 # [[:en:Category:Ultra Records artists]] - 9 # [[:en:Category:Dutch pop singers]] - 9 # [[:en:Category:British male drummers]] - 9 # [[:en:Category:Grunge musicians]] - 9 # [[:en:Category:American people of Dutch descent]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ռոք թմբկահարներ]] - 9 # [[:en:Category:American people of Norwegian descent]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Աստղերի ֆաբրիկա (Ռուսաստան)]] - 9 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Georgia (country)]] - 9 # [[:en:Category:Pop singers from Georgia (country)]] - 9 # [[:en:Category:Deaths from pancreatic cancer]] - 9 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Massachusetts]] - 9 # [[:en:Category:American agnostics]] - 9 # [[:en:Category:Composers from New York City]] - 9 # [[:en:Category:American women philanthropists]] - 9 # [[:en:Category:Jewish Ukrainian musicians]] - 9 # [[:en:Category:Soviet Jews]] - 9 # [[:en:Category:American hip hop DJs]] - 9 # [[:en:Category:Canadian male pianists]] - 9 # [[:en:Category:American harmonica players]] - 9 # [[:en:Category:Guitarists from New York City]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Հայաստանի ռոք երաժիշտներ]] - 9 # [[:en:Category:Soviet male singer-songwriters]] - 9 # [[:en:Category:20th-century English composers]] - 9 # [[:en:Category:21st-century American businesswomen]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Houston]] - 9 # [[:en:Category:Dancers from New York (state)]] - 9 # [[:en:Category:Sire Records artists]] - 9 # [[:en:Category:Organ improvisers]] - 9 # [[:en:Category:American synth-pop musicians]] - 9 # [[:en:Category:Pupils of Nikolai Rimsky-Korsakov]] - 9 # [[:en:Category:Russian ballet composers]] - 9 # [[:en:Category:Ukrainian people of Russian descent]] - 9 # [[:en:Category:Bisexual actresses]] - 9 # [[:en:Category:American heavy metal drummers]] - 9 # [[:en:Category:Tchaikovsky Secondary Music School alumni]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Italian singers]] - 9 # [[:en:Category:Country Music Hall of Fame inductees]] - 9 # [[:en:Category:Canadian record producers]] - 9 # [[:en:Category:Women punk rock singers]] - 9 # [[:en:Category:20th-century English male actors]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Hamburg]] - 9 # [[:en:Category:21st-century English male actors]] - 9 # [[:en:Category:English child singers]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Israeli women singers]] - 9 # [[:en:Category:Canadian male singer-songwriters]] - 9 # [[:en:Category:American funk keyboardists]] - 9 # [[:en:Category:English people of Welsh descent]] - 9 # [[:en:Category:19th-century organists]] - 9 # [[:en:Category:20th-century English women singers]] - 9 # [[:en:Category:20th-century Azerbaijani women singers]] - 9 # [[:en:Category:Ableton Live users]] - 9 # [[:en:Category:21st-century Israeli male singers]] - 9 # [[:en:Category:Russian hip hop musicians]] - 9 # [[:en:Category:American punk rock singers]] - 9 # [[:en:Category:English-language singers from Italy]] - 9 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ինդի ռոք երաժիշտներ]] - 9 # [[:en:Category:Emigrants from the Russian Empire to the United States]] - 9 # [[:en:Category:Swedish singer-songwriters]] - 9 # [[:en:Category:Naturalized citizens of the United States]] - 9 # [[:en:Category:Canadian singer-songwriters]] - 9 # [[:en:Category:18th-century French composers]] - 9 # [[:en:Category:Angel Records artists]] - 9 # [[:en:Category:German male organists]] - 9 # [[:en:Category:South Korean web series actresses]] - 9 # [[:en:Category:Czech opera composers]] - 9 # [[:en:Category:Operatic basses]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Sofia]] - 9 # [[:en:Category:Academics of the Royal Academy of Music]] - 9 # [[:en:Category:Opera managers]] - 9 # [[:en:Category:University of Music and Theatre Leipzig alumni]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Vilnius]] - 9 # [[:en:Category:Actresses from Seoul]] - 9 # [[:en:Category:21st-century British male musicians]] - 9 # [[:en:Category:Bollywood playback singers]] - 9 # [[:en:Category:Filmfare Awards winners]] - 9 # [[:en:Category:Musicians from Melbourne]] - 9 # [[:en:Category:Australian rock guitarists]] - 9 # [[:en:Category:20th-century American women pianists]] - 9 # [[:en:Category:Urbano musicians]] - 9 # [[:en:Category:Guitarists from New York (state)]] - 9 # [[:en:Category:African-American Catholics]] - 9 # [[:en:Category:Women hip hop record producers]] - 8 # [[:en:Category:European conductor (music) stubs]] - 8 # [[:en:Category:Jewish Canadian musicians]] - 8 # [[:en:Category:French expatriates in the United States]] - 8 # [[:en:Category:Vertigo Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Australian singer-songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Canadian child singers]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Las Vegas]] - 8 # [[:en:Category:Violin pedagogues]] - 8 # [[:en:Category:Deaths from cancer in France]] - 8 # [[:en:Category:Male violinists]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Tirana]] - 8 # [[:Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի ռեփերներ]] - 8 # [[:en:Category:Philanthropists from New York (state)]] - 8 # [[:en:Category:Universal Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Rappers from Chicago]] - 8 # [[:en:Category:Record producers from Illinois]] - 8 # [[:en:Category:Songwriters from Illinois]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Estonian women singers]] - 8 # [[:en:Category:Estonian pop singers]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի խորեոգրաֆներ]] - 8 # [[:en:Category:Modern Greek-language singers]] - 8 # [[:en:Category:Juno Award for Songwriter of the Year winners]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Azerbaijani male singers]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Եվրատեսիլ 2008 երգի մրցույթի մասնակիցներ]] - 8 # [[:en:Category:Prize-winners of the International Tchaikovsky Competition]] - 8 # [[:en:Category:21st-century German women singers]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Գերմանացի փոփ երգչուհիներ]] - 8 # [[:en:Category:Swing singers]] - 8 # [[:en:Category:Music video codirectors]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Italian conductors (music)]] - 8 # [[:en:Category:American people of Swedish descent]] - 8 # [[:en:Category:People from Los Angeles]] - 8 # [[:en:Category:Jewish rappers]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Estonian composers]] - 8 # [[:en:Category:Guitarists from Washington (state)]] - 8 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Washington (state)]] - 8 # [[:en:Category:AC/DC members]] - 8 # [[:en:Category:English expatriates in Australia]] - 8 # [[:en:Category:Bloods]] - 8 # [[:en:Category:Azerbaijani conductors (music)]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Armenian musicians]] - 8 # [[:en:Category:Hardcore hip hop artists]] - 8 # [[:en:Category:Songwriters from Georgia (U.S. state)]] - 8 # [[:en:Category:American people of Jewish descent]] - 8 # [[:en:Category:Former Jehovah's Witnesses]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Odesa]] - 8 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Virginia]] - 8 # [[:en:Category:Rappers from Florida]] - 8 # [[:en:Category:American soul musicians]] - 8 # [[:en:Category:Burials at Forest Lawn Memorial Park (Glendale)]] - 8 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Mississippi]] - 8 # [[:en:Category:German male violinists]] - 8 # [[:en:Category:French-language singers of Belgium]] - 8 # [[:en:Category:Best New Actor for SBS Drama Awards winners]] - 8 # [[:en:Category:FNC Entertainment artists]] - 8 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Louisiana]] - 8 # [[:en:Category:People from Gwangju]] - 8 # [[:en:Category:African-American feminists]] - 8 # [[:en:Category:English television actresses]] - 8 # [[:en:Category:American people of German-Jewish descent]] - 8 # [[:en:Category:American people of Lithuanian-Jewish descent]] - 8 # [[:en:Category:French electronic musicians]] - 8 # [[:en:Category:French record producers]] - 8 # [[:en:Category:Albanian songwriters]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ուկրաինայի հրեաներ]] - 8 # [[:en:Category:South Korean electronic music singers]] - 8 # [[:en:Category:American expatriates in France]] - 8 # [[:en:Category:American music educators]] - 8 # [[:en:Category:Jazz-influenced classical composers]] - 8 # [[:en:Category:People from the Upper West Side]] - 8 # [[:en:Category:Russian chanson]] - 8 # [[:en:Category:Irish male singer-songwriters]] - 8 # [[:en:Category:South Korean Roman Catholics]] - 8 # [[:en:Category:English pop rock singers]] - 8 # [[:en:Category:Irish pop singers]] - 8 # [[:en:Category:American people of Ukrainian-Jewish descent]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Վիրահայեր]] - 8 # [[:en:Category:Russian women singer-songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Protopunk musicians]] - 8 # [[:en:Category:Pansexual musicians]] - 8 # [[:en:Category:Ethnic Armenian composers]] - 8 # [[:en:Category:Recipients of the Padma Bhushan in arts]] - 8 # [[:en:Category:21st-century German male singers]] - 8 # [[:en:Category:21st-century English composers]] - 8 # [[:en:Category:Alternative rock pianists]] - 8 # [[:en:Category:Singers from Florida]] - 8 # [[:en:Category:Turkish lyricists]] - 8 # [[:en:Category:American experimental musicians]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Manchester]] - 8 # [[:en:Category:English heavy metal singers]] - 8 # [[:en:Category:Charly Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Deaths from diabetes]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Detroit]] - 8 # [[:en:Category:Because Music artists]] - 8 # [[:en:Category:Ragtime composers]] - 8 # [[:en:Category:Male double-bassists]] - 8 # [[:en:Category:British male singer-songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Rappers from Brooklyn]] - 8 # [[:en:Category:21st-century French male musicians]] - 8 # [[:en:Category:The Rolling Stones members]] - 8 # [[:en:Category:J Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Singers who perform in Classical Arabic]] - 8 # [[:en:Category:English blues guitarists]] - 8 # [[:en:Category:English male film score composers]] - 8 # [[:en:Category:19 Recordings artists]] - 8 # [[:en:Category:African-American male composers]] - 8 # [[:en:Category:Alumni of the Guildhall School of Music and Drama]] - 8 # [[:en:Category:British hip hop singers]] - 8 # [[:en:Category:20th-century French conductors (music)]] - 8 # [[:en:Category:Male jazz composers]] - 8 # [[:en:Category:Australian women singer-songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Guitarists from Texas]] - 8 # [[:en:Category:Women organists]] - 8 # [[:en:Category:Recipients of the Istiglal Order]] - 8 # [[:en:Category:Burials at Alley of Honor]] - 8 # [[:en:Category:21st-century Estonian male singers]] - 8 # [[:en:Category:Singers from Thessaloniki]] - 8 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ռոք ստեղնահարներ]] - 8 # [[:en:Category:Sony Music Entertainment Japan artists]] - 8 # [[:en:Category:Neo soul singers]] - 8 # [[:en:Category:Honorary Knights Commander of the Order of the British Empire]] - 8 # [[:en:Category:Neapolitan school composers]] - 8 # [[:en:Category:Russian male guitarists]] - 8 # [[:en:Category:Weekly Idol members]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Baptists]] - 8 # [[:en:Category:American people of Welsh descent]] - 8 # [[:en:Category:American punk rock guitarists]] - 8 # [[:en:Category:Songwriters from New Jersey]] - 8 # [[:en:Category:Spanish-language singers of Italy]] - 8 # [[:en:Category:Singers from New Jersey]] - 8 # [[:en:Category:Musicians from Chicago]] - 8 # [[:en:Category:Music directors of the New York Philharmonic]] - 8 # [[:en:Category:German classical organists]] - 8 # [[:en:Category:American jazz songwriters]] - 8 # [[:en:Category:Russian folk singers]] - 8 # [[:en:Category:People from the Kingdom of Bohemia]] - 8 # [[:en:Category:American musicians of Korean descent]] - 8 # [[:en:Category:German male classical pianists]] - 8 # [[:en:Category:Twin musicians]] - 8 # [[:en:Category:Soviet classical musicians]] - 8 # [[:en:Category:Recipients of the Austrian Decoration for Science and Art]] - 8 # [[:en:Category:20th-century German male opera singers]] - 8 # [[:en:Category:French music educators]] - 8 # [[:en:Category:SM Rookies members]] - 8 # [[:en:Category:Japanese male pop singers]] - 8 # [[:en:Category:American musicians of Puerto Rican descent]] - 8 # [[:en:Category:Jazz musicians from Illinois]] - 8 # [[:en:Category:Wrasse Records artists]] - 8 # [[:en:Category:20th-century Indian singers]] - 8 # [[:en:Category:21st-century African-American women]] - 8 # [[:en:Category:The Voice Kids contestants]] - 8 # [[:en:Category:Writers from Los Angeles]] - 8 # [[:en:Category:Mainstream jazz pianists]] - 8 # [[:en:Category:English male composers]] - 8 # [[:en:Category:French women classical composers]] - 8 # [[:en:Category:Russian classical composers]] - 8 # [[:en:Category:British male conductors (music)]] - 8 # [[:en:Category:American television composers]] - 8 # [[:en:Category:Produce 101 contestants]] - 8 # [[:en:Category:Lesbian musicians]] - 8 # [[:en:Category:United Artists Records artists]] - 8 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2022]] - 8 # [[:en:Category:21st-century jazz composers]] - 8 # [[:en:Category:Black Lion Records artists]] - 8 # [[:en:Category:XL Recordings artists]] - 7 # [[:en:Category:People named in the Paradise Papers]] - 7 # [[:en:Category:American women fashion designers]] - 7 # [[:en:Category:Electronica musicians]] - 7 # [[:en:Category:Women new wave singers]] - 7 # [[:en:Category:Russian male film actors]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Կանադացի պարային երաժիշտներ]] - 7 # [[:en:Category:Canadian pop pianists]] - 7 # [[:en:Category:Pop rock singers]] - 7 # [[:en:Category:Juilliard School faculty]] - 7 # [[:en:Category:German male guitarists]] - 7 # [[:en:Category:German male pianists]] - 7 # [[:en:Category:Canadian male voice actors]] - 7 # [[:en:Category:Schoolboy Records artists]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Դանիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Minsk]] - 7 # [[:en:Category:African-American television personalities]] - 7 # [[:en:Category:Businesspeople from Los Angeles]] - 7 # [[:en:Category:G-funk artists]] - 7 # [[:en:Category:Television producers from California]] - 7 # [[:en:Category:African-American fashion designers]] - 7 # [[:en:Category:Spanish male guitarists]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Cypriot women singers]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Spanish male musicians]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Նիդերլանդների մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 7 # [[:en:Category:Alumni of the Sylvia Young Theatre School]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Էստոնիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 7 # [[:en:Category:Canadian folk singer-songwriters]] - 7 # [[:en:Category:Canadian philanthropists]] - 7 # [[:en:Category:English-language singers from Azerbaijan]] - 7 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Bulgaria]] - 7 # [[:en:Category:ABC Records artists]] - 7 # [[:en:Category:American male trumpeters]] - 7 # [[:en:Category:Okeh Records artists]] - 7 # [[:en:Category:Songwriters from Louisiana]] - 7 # [[:en:Category:Swing bandleaders]] - 7 # [[:en:Category:Australian expatriates in the United States]] - 7 # [[:en:Category:American people of Hungarian-Jewish descent]] - 7 # [[:en:Category:Hungarian emigrants to the United States]] - 7 # [[:en:Category:Young Money Entertainment artists]] - 7 # [[:en:Category:Actresses from London]] - 7 # [[:en:Category:Kosovo Albanians]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Pristina]] - 7 # [[:en:Category:Alcohol-related deaths in England]] - 7 # [[:en:Category:Italian British musicians]] - 7 # [[:en:Category:New Jersey Hall of Fame inductees]] - 7 # [[:en:Category:Opera singer stubs]] - 7 # [[:en:Category:20th-century deaths from tuberculosis]] - 7 # [[:en:Category:American men's basketball players]] - 7 # [[:en:Category:Singers from Virginia]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Compton, California]] - 7 # [[:en:Category:Catholics from California]] - 7 # [[:en:Category:21st-century American criminals]] - 7 # [[:en:Category:Rappers from California]] - 7 # [[:en:Category:Mississippi Blues Trail]] - 7 # [[:en:Category:German classical violinists]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Ռուսաստանի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Օրհներգերի հեղինակներ]] - 7 # [[:en:Category:Songwriters from Michigan]] - 7 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ֆեմինիստներ]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Birmingham, West Midlands]] - 7 # [[:en:Category:French male film score composers]] - 7 # [[:en:Category:French male guitarists]] - 7 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for North Macedonia]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Belarusian male singers]] - 7 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Belarus]] - 7 # [[:en:Category:Progressive rock musicians]] - 7 # [[:en:Category:South Korean mandopop singers]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from respiratory failure]] - 7 # [[:en:Category:Jewish American jazz composers]] - 7 # [[:en:Category:Australian expatriates in the United Kingdom]] - 7 # [[:en:Category:Australian multi-instrumentalists]] - 7 # [[:en:Category:Australian people of English descent]] - 7 # [[:en:Category:Queer musicians]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Irish male singers]] - 7 # [[:en:Category:Konkuk University alumni]] - 7 # [[:en:Category:English sopranos]] - 7 # [[:en:Category:Spanish-language singers of France]] - 7 # [[:en:Category:Apple Records artists]] - 7 # [[:en:Category:English experimental musicians]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Liverpool]] - 7 # [[:en:Category:Plastic Ono Band members]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Canadian guitarists]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Skopje]] - 7 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Lithuania]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Canadian pianists]] - 7 # [[:en:Category:ARIA Hall of Fame inductees]] - 7 # [[:en:Category:Soviet male actors]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from cancer in England]] - 7 # [[:en:Category:English composers]] - 7 # [[:en:Category:Harvest Records artists]] - 7 # [[:en:Category:American women television producers]] - 7 # [[:en:Category:Activists from New York City]] - 7 # [[:en:Category:Record producers from Michigan]] - 7 # [[:en:Category:Sex-positive feminists]] - 7 # [[:en:Category:American disco singers]] - 7 # [[:en:Category:Grammy Legend Award winners]] - 7 # [[:en:Category:21st-century American women pianists]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Nashville, Tennessee]] - 7 # [[:en:Category:Record producers from Pennsylvania]] - 7 # [[:en:Category:Fiorello H. LaGuardia High School alumni]] - 7 # [[:en:Category:Progressive rock guitarists]] - 7 # [[:en:Category:Songwriters from Florida]] - 7 # [[:en:Category:Singers from Istanbul]] - 7 # [[:en:Category:20th-century French male classical pianists]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Phoenix, Arizona]] - 7 # [[:en:Category:British harmonica players]] - 7 # [[:en:Category:LGBT people from Texas]] - 7 # [[:en:Category:21st-century Black British male singers]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Christians]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Palm Springs, California]] - 7 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Maryland]] - 7 # [[:en:Category:English new wave musicians]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Naples]] - 7 # [[:en:Category:American gay actors]] - 7 # [[:en:Category:Latin Recording Academy Person of the Year honorees]] - 7 # [[:en:Category:Singers from San Juan, Puerto Rico]] - 7 # [[:en:Category:Universal Music Greece artists]] - 7 # [[:en:Category:Swedish electronic musicians]] - 7 # [[:en:Category:English male television actors]] - 7 # [[:en:Category:Jewish women singers]] - 7 # [[:en:Category:Hansa Records artists]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Canadian male singers]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Vancouver]] - 7 # [[:en:Category:Russian people of Polish descent]] - 7 # [[:en:Category:Swedish dance musicians]] - 7 # [[:en:Category:American Idol participants]] - 7 # [[:en:Category:The X Factor (British TV series) winners]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from sepsis]] - 7 # [[:en:Category:Jazz arrangers]] - 7 # [[:en:Category:Polish classical pianists]] - 7 # [[:en:Category:Alternative R&B musicians]] - 7 # [[:en:Category:American people of Hungarian descent]] - 7 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Spain]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Glasgow]] - 7 # [[:en:Category:Electric blues musicians]] - 7 # [[:en:Category:Blind classical musicians]] - 7 # [[:en:Category:20th-century violinists]] - 7 # [[:en:Category:French Roman Catholics]] - 7 # [[:en:Category:Warner Music France artists]] - 7 # [[:en:Category:Hybe Corporation artists]] - 7 # [[:en:Category:Recipients of the Order of Cultural Merit (Korea)]] - 7 # [[:en:Category:Scottish singer-songwriters]] - 7 # [[:en:Category:Russian Orthodox Christians from Russia]] - 7 # [[:en:Category:Singers with a five-octave vocal range]] - 7 # [[:en:Category:European opera singer stubs]] - 7 # [[:en:Category:Australian pop singers]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Rome]] - 7 # [[:en:Category:Music directors of the Berlin State Opera]] - 7 # [[:en:Category:Russian women television presenters]] - 7 # [[:en:Category:French male composers]] - 7 # [[:en:Category:Rappers from New Jersey]] - 7 # [[:en:Category:Rhythm and blues pianists]] - 7 # [[:en:Category:American Latin pop singers]] - 7 # [[:en:Category:American people of Spanish descent]] - 7 # [[:en:Category:Alternative rock keyboardists]] - 7 # [[:en:Category:Members of the Order of the Companions of Honour]] - 7 # [[:en:Category:People from Batumi]] - 7 # [[:en:Category:American hard rock musicians]] - 7 # [[:en:Category:Singer-songwriters from Arizona]] - 7 # [[:en:Category:American people of Puerto Rican descent]] - 7 # [[:en:Category:Burials at Forest Lawn Memorial Park (Hollywood Hills)]] - 7 # [[:en:Category:German Lutherans]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from breast cancer]] - 7 # [[:en:Category:Special Tony Award recipients]] - 7 # [[:en:Category:Azerbaijani music educators]] - 7 # [[:en:Category:Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - 7 # [[:en:Category:Syco Music artists]] - 7 # [[:en:Category:Herder Prize recipients]] - 7 # [[:en:Category:19th-century Czech people]] - 7 # [[:en:Category:Belgian male classical composers]] - 7 # [[:en:Category:Deaths from esophageal cancer]] - 7 # [[:en:Category:Chrysalis Records artists]] - 7 # [[:en:Category:Microtonal composers]] - 7 # [[:en:Category:German music theorists]] - 7 # [[:en:Category:Animated film score composers]] - 7 # [[:en:Category:Male television composers]] - 7 # [[:en:Category:Video game composers]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Czech male musicians]] - 7 # [[:en:Category:Czech classical violinists]] - 7 # [[:en:Category:Singers from Ohio]] - 7 # [[:en:Category:American musicians of Filipino descent]] - 7 # [[:en:Category:London Records artists]] - 7 # [[:en:Category:Italian stage actresses]] - 7 # [[:en:Category:Swedish women singer-songwriters]] - 7 # [[:en:Category:Japanese television personalities]] - 7 # [[:en:Category:Girls' Generation members]] - 7 # [[:en:Category:Drama Desk Award winners]] - 7 # [[:en:Category:Savoy Records artists]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Indian women singers]] - 7 # [[:en:Category:Bell Records artists]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Norwegian male musicians]] - 7 # [[:en:Category:French male organists]] - 7 # [[:en:Category:20th-century American women musicians]] - 7 # [[:en:Category:Twice (group) members]] - 7 # [[:en:Category:Members of the Royal Academy of Belgium]] - 7 # [[:en:Category:Benjamin Britten]] - 7 # [[:en:Category:International Rostrum of Composers prize-winners]] - 7 # [[:en:Category:Singer-songwriters from North Carolina]] - 7 # [[:en:Category:Australian male guitarists]] - 7 # [[:en:Category:Tropical house musicians]] - 7 # [[:en:Category:Brunswick Records artists]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Sydney]] - 7 # [[:en:Category:Recipients of the Shohrat Order]] - 7 # [[:en:Category:Emo rap musicians]] - 7 # [[:en:Category:20th-century Azerbaijani women opera singers]] - 7 # [[:en:Category:Country musicians from Texas]] - 7 # [[:en:Category:Musicians from Memphis, Tennessee]] - 6 # [[:en:Category:Post-punk musicians]] - 6 # [[:en:Category:Russian punk rock musicians]] - 6 # [[:en:Category:Canadian people of English descent]] - 6 # [[:en:Category:20th-century French actresses]] - 6 # [[:en:Category:Companions of the Order of Canada]] - 6 # [[:en:Category:French Quebecers]] - 6 # [[:en:Category:White Russian emigrants to the United States]] - 6 # [[:en:Category:19th-century deaths from tuberculosis]] - 6 # [[:en:Category:Deaths from liver cancer]] - 6 # [[:en:Category:Canadian male film actors]] - 6 # [[:en:Category:Danish pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Idol (Norwegian TV series) participants]] - 6 # [[:en:Category:American music publishers (people)]] - 6 # [[:en:Category:Television producers from New York City]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Andalusia]] - 6 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Hungary]] - 6 # [[:en:Category:Hungarian pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Sony Music Greece artists]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Austrian composers]] - 6 # [[:en:Category:Pupils of Arnold Schoenberg]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ջազային կիթառահարներ]] - 6 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 1958]] - 6 # [[:en:Category:Converts to Christianity]] - 6 # [[:en:Category:Hip hop activists]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Italian women singers]] - 6 # [[:en:Category:Idol (Swedish TV series) participants]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Moldovan women singers]] - 6 # [[:en:Category:African-American choreographers]] - 6 # [[:en:Category:English-language singers from Greece]] - 6 # [[:en:Category:Jack Richardson Producer of the Year Award winners]] - 6 # [[:en:Category:Bulgarian pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Varna, Bulgaria]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Hungarian women singers]] - 6 # [[:en:Category:Eurodance musicians]] - 6 # [[:en:Category:20th-century trumpeters]] - 6 # [[:en:Category:American jazz trumpeters]] - 6 # [[:en:Category:Gennett Records artists]] - 6 # [[:en:Category:Jazz musicians from New Orleans]] - 6 # [[:en:Category:Australian people of Irish descent]] - 6 # [[:en:Category:Italian ballet composers]] - 6 # [[:en:Category:Italian male pianists]] - 6 # [[:en:Category:Hungarian opera composers]] - 6 # [[:en:Category:American people of Canadian descent]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Black Canadian male singers]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Canadian male actors]] - 6 # [[:en:Category:People from Hidden Hills, California]] - 6 # [[:en:Category:Bach conductors]] - 6 # [[:en:Category:Estonian musician stubs]] - 6 # [[:en:Category:LGBT Roman Catholics]] - 6 # [[:en:Category:English people of Italian descent]] - 6 # [[:en:Category:Azerbaijani opera composers]] - 6 # [[:en:Category:American rappers of Jamaican descent]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Italian male opera singers]] - 6 # [[:en:Category:Burials at the Cimitero Monumentale di Milano]] - 6 # [[:en:Category:Ukrainian singer-songwriters]] - 6 # [[:en:Category:Composers for cello]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Rio de Janeiro (city)]] - 6 # [[:en:Category:American male criminals]] - 6 # [[:en:Category:Indie folk musicians]] - 6 # [[:en:Category:21st-century American comedians]] - 6 # [[:en:Category:American rhythm and blues musicians]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Մամբլ ռեփերներ]] - 6 # [[:en:Category:Canadian people of Armenian descent]] - 6 # [[:en:Category:Recipients of the Order of Francysk Skaryna]] - 6 # [[:en:Category:People from Goyang]] - 6 # [[:en:Category:Opera composers from Georgia (country)]] - 6 # [[:en:Category:South Korean Christians]] - 6 # [[:en:Category:Male feminists]] - 6 # [[:en:Category:Black British male rappers]] - 6 # [[:en:Category:21st-century bass guitarists]] - 6 # [[:en:Category:French dance musicians]] - 6 # [[:en:Category:Macedonian pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Acoustic guitarists]] - 6 # [[:en:Category:American male bloggers]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Maltese women singers]] - 6 # [[:en:Category:4AD artists]] - 6 # [[:en:Category:American people of Danish descent]] - 6 # [[:en:Category:Singers from Kentucky]] - 6 # [[:en:Category:Idols (TV series) winners]] - 6 # [[:en:Category:Chinese K-pop singers]] - 6 # [[:en:Category:Chinese expatriates in South Korea]] - 6 # [[:en:Category:Korean-language singers of China]] - 6 # [[:en:Category:Dutch record producers]] - 6 # [[:en:Category:Record producers from Texas]] - 6 # [[:en:Category:SuperM members]] - 6 # [[:en:Category:Thornton School of Music alumni]] - 6 # [[:en:Category:Masked musicians]] - 6 # [[:en:Category:French people of Algerian descent]] - 6 # [[:en:Category:The Apprentice (franchise) contestants]] - 6 # [[:en:Category:Eurodisco musicians]] - 6 # [[:en:Category:English people convicted of drug offences]] - 6 # [[:en:Category:Sitar players]] - 6 # [[:en:Category:People from Kazan]] - 6 # [[:en:Category:Canadian people of Scottish descent]] - 6 # [[:en:Category:American blues singer-songwriters]] - 6 # [[:en:Category:American rhythm and blues guitarists]] - 6 # [[:en:Category:Chess Records artists]] - 6 # [[:en:Category:Russian people of German descent]] - 6 # [[:en:Category:Musicians with physical disabilities]] - 6 # [[:en:Category:American people of French-Canadian descent]] - 6 # [[:en:Category:Singers from Andalusia]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Irish women singers]] - 6 # [[:en:Category:Russian people of Jewish descent]] - 6 # [[:en:Category:Gothic rock musicians]] - 6 # [[:en:Category:Russian women composers]] - 6 # [[:en:Category:Tatar people of Russia]] - 6 # [[:en:Category:Armenian women singer-songwriters]] - 6 # [[:en:Category:British male organists]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] - 6 # [[:en:Category:Experimental composers]] - 6 # [[:en:Category:Armenian child singers]] - 6 # [[:en:Category:American women in business]] - 6 # [[:en:Category:World record holders]] - 6 # [[:en:Category:Ethnic Armenian women singers]] - 6 # [[:en:Category:American women memoirists]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Hanover]] - 6 # [[:en:Category:Recipients of the Padma Vibhushan in arts]] - 6 # [[:en:Category:American folk musicians]] - 6 # [[:en:Category:Guitarists from Tennessee]] - 6 # [[:en:Category:Saint Petersburg Conservatory faculty]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Devon]] - 6 # [[:en:Category:Keytarists]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Armenian women opera singers]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Ալտերնատիվ մետալ երաժիշտներ]] - 6 # [[:en:Category:Ethnic Armenian male singers]] - 6 # [[:en:Category:Ballets Russes composers]] - 6 # [[:en:Category:Impressionist composers]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Bologna]] - 6 # [[:en:Category:People from Teaneck, New Jersey]] - 6 # [[:en:Category:American bass-baritones]] - 6 # [[:en:Category:Burials in Tennessee]] - 6 # [[:en:Category:Industrial metal musicians]] - 6 # [[:en:Category:French rock singers]] - 6 # [[:en:Category:American women television personalities]] - 6 # [[:en:Category:Third Man Records artists]] - 6 # [[:en:Category:Male new wave singers]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Newark, New Jersey]] - 6 # [[:en:Category:Record producers from Georgia (U.S. state)]] - 6 # [[:en:Category:Hispanic and Latino American male actors]] - 6 # [[:en:Category:LGBT people in Latin music]] - 6 # [[:en:Category:Romani singers]] - 6 # [[:en:Category:German songwriters]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Serbian women singers]] - 6 # [[:en:Category:Bad Boy Records artists]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Danish women singers]] - 6 # [[:en:Category:English blues singers]] - 6 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Moldova]] - 6 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2006]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 6 # [[:en:Category:Governor General's Performing Arts Award winners]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Lebanese women singers]] - 6 # [[:en:Category:Lebanese film actresses]] - 6 # [[:en:Category:Rotana Records artists]] - 6 # [[:en:Category:American pop keyboardists]] - 6 # [[:en:Category:People educated at the BRIT School]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Armenian musicians]] - 6 # [[:en:Category:People from Laurel Canyon, Los Angeles]] - 6 # [[:en:Category:American bandleaders]] - 6 # [[:en:Category:Female YouTubers]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Australian women opera singers]] - 6 # [[:en:Category:LGBT singers from France]] - 6 # [[:en:Category:LGBT rights activists from England]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Hertfordshire]] - 6 # [[:en:Category:Sony Music Australia artists]] - 6 # [[:en:Category:Classical musicians from Massachusetts]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Armenian women opera singers]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Russian women opera singers]] - 6 # [[:en:Category:American people of Austrian-Jewish descent]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Azerbaijani male opera singers]] - 6 # [[:en:Category:Maroon 5 members]] - 6 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Latvia]] - 6 # [[:en:Category:Anime musicians]] - 6 # [[:en:Category:Austrian operatic sopranos]] - 6 # [[:en:Category:American adoptees]] - 6 # [[:en:Category:David di Donatello winners]] - 6 # [[:en:Category:Women in metal]] - 6 # [[:en:Category:English Jews]] - 6 # [[:en:Category:Political music artists]] - 6 # [[:en:Category:Composers for carillon]] - 6 # [[:en:Category:Australian record producers]] - 6 # [[:en:Category:Italian classical violinists]] - 6 # [[:en:Category:Italian music theorists]] - 6 # [[:en:Category:16th-century classical composers]] - 6 # [[:en:Category:Accademia Musicale Chigiana alumni]] - 6 # [[:en:Category:Voice teachers]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Milan]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Swedish women singers]] - 6 # [[:en:Category:Israeli people of Yemeni-Jewish descent]] - 6 # [[:en:Category:English pop pianists]] - 6 # [[:en:Category:Latvian Academy of Music alumni]] - 6 # [[:en:Category:Glinka State Prize of the RSFSR winners]] - 6 # [[:en:Category:Russian composer stubs]] - 6 # [[:en:Category:African-American female models]] - 6 # [[:en:Category:Soviet stage actresses]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from New Jersey]] - 6 # [[:en:Category:French-language singers of Italy]] - 6 # [[:en:Category:Science fiction fans]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Italian male musicians]] - 6 # [[:en:Category:Guitarists from Chicago]] - 6 # [[:en:Category:American country rock singers]] - 6 # [[:en:Category:American soul guitarists]] - 6 # [[:en:Category:Italian male singers]] - 6 # [[:en:Category:Burials at Westwood Village Memorial Park Cemetery]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from New Orleans]] - 6 # [[:en:Category:Alternative rock bass guitarists]] - 6 # [[:en:Category:English contraltos]] - 6 # [[:en:Category:Classical pianists from Georgia (country)]] - 6 # [[:en:Category:LGBT musicians from Russia]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Dublin (city)]] - 6 # [[:en:Category:Converts to Eastern Orthodoxy from Judaism]] - 6 # [[:en:Category:Best New Actress for SBS Drama Awards winners]] - 6 # [[:en:Category:Bulgarian classical composers]] - 6 # [[:en:Category:20th-century Bulgarian women opera singers]] - 6 # [[:en:Category:Austrian people of German descent]] - 6 # [[:en:Category:19th-century American composers]] - 6 # [[:en:Category:Burials at Woodlawn Cemetery (Bronx, New York)]] - 6 # [[:en:Category:Converts to Roman Catholicism]] - 6 # [[:en:Category:Czech classical composers]] - 6 # [[:en:Category:Belgian classical composers]] - 6 # [[:en:Category:People from Oxford]] - 6 # [[:Կատեգորիա:Ֆրանսիացի տղամարդ երգիչներ]] - 6 # [[:en:Category:Recipients of the Grand Decoration for Services to the Republic of Austria]] - 6 # [[:en:Category:Pupils of Darius Milhaud]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Lyon]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Yorkshire]] - 6 # [[:en:Category:Jewish American actresses]] - 6 # [[:en:Category:Deep Purple members]] - 6 # [[:en:Category:Recipients of the Shevchenko National Prize]] - 6 # [[:en:Category:Kosovan singers]] - 6 # [[:en:Category:South Korean women television presenters]] - 6 # [[:en:Category:Unpretty Rapstar contestants]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Bergen]] - 6 # [[:en:Category:Russian male actors]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Kanagawa Prefecture]] - 6 # [[:en:Category:English classical pianists]] - 6 # [[:en:Category:Miles Davis]] - 6 # [[:en:Category:French male jazz musicians]] - 6 # [[:en:Category:Indian male playback singers]] - 6 # [[:en:Category:20th-century American bass guitarists]] - 6 # [[:en:Category:American radio personalities]] - 6 # [[:en:Category:AKB48 members]] - 6 # [[:en:Category:Knights of the National Order of Merit (France)]] - 6 # [[:en:Category:French composers of sacred music]] - 6 # [[:en:Category:21st-century Belgian women singers]] - 6 # [[:en:Category:Idols (franchise) participants]] - 6 # [[:en:Category:Reality show winners]] - 6 # [[:en:Category:Minimalist composers]] - 6 # [[:en:Category:Ukrainian operatic sopranos]] - 6 # [[:en:Category:École Normale de Musique de Paris alumni]] - 6 # [[:en:Category:Russian YouTubers]] - 6 # [[:en:Category:Tambourine players]] - 6 # [[:en:Category:RCA Records Nashville artists]] - 6 # [[:en:Category:Australian operatic sopranos]] - 6 # [[:en:Category:Australian people of Scottish descent]] - 6 # [[:en:Category:American singers of Dominican Republic descent]] - 6 # [[:en:Category:American jazz tenor saxophonists]] - 6 # [[:en:Category:Venetian School (music) composers]] - 6 # [[:en:Category:Prize-winners of the International Chopin Piano Competition]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Baltimore]] - 6 # [[:en:Category:American actresses of Mexican descent]] - 6 # [[:en:Category:Austrian Classical-period composers]] - 6 # [[:en:Category:Musicians from Ontario]] - 6 # [[:en:Category:Quality Control artists]] - 6 # [[:en:Category:Azerbaijani classical pianists]] - 6 # [[:en:Category:Spanish Romantic composers]] - 6 # [[:en:Category:Pupils of Nikolai Myaskovsky]] - 5 # [[:en:Category:American restaurateurs]] - 5 # [[:en:Category:Businesspeople from Tennessee]] - 5 # [[:en:Category:Record producers from Tennessee]] - 5 # [[:en:Category:Soviet male film actors]] - 5 # [[:en:Category:Canadian emigrants to the United States]] - 5 # [[:en:Category:MacArthur Fellows]] - 5 # [[:en:Category:21st-century French actresses]] - 5 # [[:en:Category:Bulgarian people of Armenian descent]] - 5 # [[:en:Category:Fontana Records artists]] - 5 # [[:en:Category:FAO Goodwill ambassadors]] - 5 # [[:en:Category:Canadian tenors]] - 5 # [[:en:Category:Juno Fan Choice Award winners]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Norwegian male singers]] - 5 # [[:en:Category:African-American investors]] - 5 # [[:en:Category:African-American television producers]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Ամերիկացի ներդրողներ]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Long Beach, California]] - 5 # [[:en:Category:Priority Records artists]] - 5 # [[:en:Category:Aftermath Entertainment artists]] - 5 # [[:en:Category:American drink industry businesspeople]] - 5 # [[:en:Category:American nonprofit businesspeople]] - 5 # [[:en:Category:American retail chief executives]] - 5 # [[:en:Category:Shoe designers]] - 5 # [[:en:Category:EmArcy Records artists]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Ottawa]] - 5 # [[:en:Category:Greek Cypriot singers]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Jersey City, New Jersey]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Ֆրանսիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 5 # [[:en:Category:Nationaal Songfestival contestants]] - 5 # [[:en:Category:French singer stubs]] - 5 # [[:en:Category:20th-century German male singers]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Գերմանիայի մասնակիցները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] - 5 # [[:en:Category:Greek dance musicians]] - 5 # [[:en:Category:Greek rock singers]] - 5 # [[:en:Category:Canadian folk guitarists]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Romanian singers]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Romanian women singers]] - 5 # [[:en:Category:English-language singers from Romania]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Bucharest]] - 5 # [[:en:Category:Australian women in electronic music]] - 5 # [[:en:Category:Greek classical composers]] - 5 # [[:en:Category:African-American Jews]] - 5 # [[:en:Category:Estonian opera composers]] - 5 # [[:en:Category:Accidental deaths in London]] - 5 # [[:en:Category:Psychedelic rock musicians]] - 5 # [[:en:Category:Horrorcore artists]] - 5 # [[:en:Category:Songwriters from Tennessee]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Tyne and Wear]] - 5 # [[:en:Category:Male actors from New Jersey]] - 5 # [[:en:Category:People from Rumson, New Jersey]] - 5 # [[:en:Category:People with epilepsy]] - 5 # [[:en:Category:Singers from Louisiana]] - 5 # [[:en:Category:London Symphony Orchestra principal conductors]] - 5 # [[:en:Category:Asian composer stubs]] - 5 # [[:en:Category:Rappers from Virginia]] - 5 # [[:en:Category:Songwriters from Virginia]] - 5 # [[:en:Category:Hungarian classical violinists]] - 5 # [[:en:Category:OnlyFans creators]] - 5 # [[:en:Category:Italian operatic tenors]] - 5 # [[:en:Category:20th-century American non-fiction writers]] - 5 # [[:en:Category:American evangelicals]] - 5 # [[:en:Category:Metallica members]] - 5 # [[:en:Category:Concert band composers]] - 5 # [[:en:Category:Grand Hustle Records artists]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Համացանցային մեմեր]] - 5 # [[:en:Category:Egyptian people of Armenian descent]] - 5 # [[:en:Category:Eastern Orthodox Christians from Russia]] - 5 # [[:en:Category:American murder victims]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Tallinn]] - 5 # [[:en:Category:Big Bang (South Korean band) members]] - 5 # [[:en:Category:South Korean music industry executives]] - 5 # [[:en:Category:Rappers from Detroit]] - 5 # [[:en:Category:Audiobook narrators]] - 5 # [[:Կատեգորիա:Էլեկտրոփոփ երաժիշտներ]] - 5 # [[:en:Category:Sony Music UK artists]] - 5 # [[:en:Category:Alumni of Goldsmiths, University of London]] - 5 # [[:en:Category:English male rappers]] - 5 # [[:en:Category:Grime music artists]] - 5 # [[:en:Category:Rappers from London]] - 5 # [[:en:Category:Albanian-language singers]] - 5 # [[:en:Category:French house musicians]] - 5 # [[:en:Category:Nirvana (band) members]] - 5 # [[:en:Category:Sub Pop artists]] - 5 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Malta]] - 5 # [[:en:Category:American bisexual actors]] - 5 # [[:en:Category:Jewish composers]] - 5 # [[:en:Category:Burials at the First Cemetery of Athens]] - 5 # [[:en:Category:Deaths from stomach cancer]] - 5 # [[:en:Category:Dutch dance musicians]] - 5 # [[:en:Category:Dutch house musicians]] - 5 # [[:en:Category:Shinee members]] - 5 # [[:en:Category:Kyung Hee Cyber University alumni]] - 5 # [[:en:Category:South Korean baritones]] - 5 # [[:en:Category:Philanthropists from California]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Australian women singers]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Australian actresses]] - 5 # [[:en:Category:LGBT singers from Australia]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Incheon]] - 5 # [[:en:Category:Best New Actor for MBC Drama Awards winners]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Busan]] - 5 # [[:en:Category:TVT Records artists]] - 5 # [[:en:Category:Folktronica musicians]] - 5 # [[:en:Category:Naturalized citizens of France]] - 5 # [[:en:Category:People of Calabrian descent]] - 5 # [[:en:Category:Singers from Cairo]] - 5 # [[:en:Category:People from Seongnam]] - 5 # [[:en:Category:Beat musicians]] - 5 # [[:en:Category:Burials at Hollywood Forever Cemetery]] - 5 # [[:en:Category:The Beatles members]] - 5 # [[:en:Category:Vee-Jay Records artists]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Lithuanian women singers]] - 5 # [[:en:Category:Lithuanian pop singers]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from British Columbia]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Seoul]] - 5 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Ireland]] - 5 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for Iceland]] - 5 # [[:en:Category:Album-cover and concert-poster artists]] - 5 # [[:en:Category:Jewish folk singers]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Melbourne]] - 5 # [[:en:Category:Helpmann Award winners]] - 5 # [[:en:Category:Russian bards]] - 5 # [[:en:Category:People from Ufa]] - 5 # [[:en:Category:English expatriates in France]] - 5 # [[:en:Category:Pink Floyd members]] - 5 # [[:en:Category:Musicians from Cambridgeshire]] - 5 # [[:en:Category:Junior Eurovision Song Contest entrants for Armenia]] - 5 # [[:en:Category:20th-century American businesswomen]] - 5 # [[:en:Category:Actresses from Houston]] - 5 # [[:en:Category:American women film producers]] - 5 # [[:en:Category:Businesspeople from New York City]] - 5 # [[:en:Category:Women humanitarians]] - 5 # [[:en:Category:Conservatorio Giovanni Battista Martini alumni]] - 5 # [[:en:Category:Austrian music theorists]] - 5 # [[:en:Category:Azerbaijani women singer-songwriters]] - 5 # [[:en:Category:21st-century American memoirists]] - 5 # [[:en:Category:Accidental deaths in California]] - 5 # [[:en:Category:Recipients of the Padma Shri in arts]] - 5 # [[:en:Category:American women guitarists]] - 5 # [[:en:Category:21st-century English women musicians]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Iranian male singers]] - 5 # [[:en:Category:Slavianski Bazaar winners]] - 5 # [[:en:Category:Ukrainian folk-pop singers]] - 5 # [[:en:Category:20th-century Spanish singers]] - 5 # [[:en:Category:Spanish male singers]] - 5 # [[:en:Category:Bisexual feminists]] - 5 # [[:en:Category:LGBT dancers]] - 5 # [[:en:Category:21st-century Turkish male singers]] - 5 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants of 2003]] - 5 # [[:en:Category:Latin-language singers]] - 5 # [[:en:Category:New-age musicians]] - 5 # [[:en:Category:Eurovision Song Contest entrants for San Marino]] - 5 # [[:en:Category:LGBT Hispanic and Latino American people]] - 5 # [[:en:Category:American rockabilly musicians]] - 5 # [[:en:Category:Sun Records artists]] - 5 # [[:en:Category:Soviet military personnel of World War II]] - 5 mvenzrso55o3wpvuwx4ve45gk6xmz5x 0 941976 8486925 8486411 2022-08-11T00:06:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Սթիվ Բուլոք''' ({{lang-en|Steve Bullock}}, {{ԱԾ}}), [[ամերիկացի]] քաղաքական գործիչ, [[Մոնտանա]] նահանգի 23-րդ նահանգապետը (2013-2021)։ [[ԱՄՆ դեմոկրատական կուսակցություն|Դեմոկրատական կուսակցության]] անդամ է։ Բուլոքը 2018-2019 թվականներին եղել է Նահանգապետերի ազգային ասոցիացիայում։ == Կենսագրություն == Բուլոքը ծնվել է 1966 թվականին [[Միզուլա]] քաղաքում՝ ուսուցիչների ընտանիքում, և մեծացել [[Հելենա (Մոնտանա)|Հելենա]] քաղաքում<ref name="Bullock"/>։ Մայրը՝ Պենի Քոփսը ({{lang-en|Penny Copps}}), Հելենա քաղաքում եղել է դպրոցի խորհրդի հոգաբարձուն, իսկ խորթ հայրը՝ Ջեք Քոփսը ({{lang-en|Jack Copps}}), դպրոցական տեսուչ Հելենա և Բիլլինգս քաղաքներում<ref name=stevebullock>{{cite web|author=Charles Johnson|title=Bullock seeks governor’s office vowing to create jobs, protect union rights|url=http://stevebullock.com/bullock-seeks-governors-office-vowing-to-create-jobs-protect-union-rights|date=23 сентября 2012|publisher=stevebullock.com|accessdate=2015-12-18|language=en|archiveurl=https://archive.is/20141119000616/http://stevebullock.com/bullock-seeks-governors-office-vowing-to-create-jobs-protect-union-rights|archivedate=2014-11-19}}</ref>։ 1984 թվականին Բուլոքն ավարտել է Հելենայի ավագ դպրոցը, որից հետո [[Կալիֆոռնիա]]յի «Claremont McKenna» քոլեջում և [[Կոլումբիայի համալսարան]]ում սովորել է [[իրավունք]]<ref name="Bullock"/>։ 1990-ականների սկզբին Բուլոքը սկսել է գործունեությունը որպես իրավաբանական խորհրդական։ Մասնավորապես, եղել է Մոնտանա նահանգի այն ժամանակվա քարտուղար Մայք Կունիի օգնականը։ Այդ ժամանակ նաև աշխատել է Մոնտանայի արդարադատության քարտուղարությունում և 1997 թվականից մինչև 2001 թվականը եղել Է նահանգի գլխավոր դատախազ Ջո Մազուրեկանի տեղակալը։ 2000 թվականին Բուլոքը Մոնտանայի գլխավոր դատախազների թեկնածու էր, սակայն պարտվեց ներկուսակցական փրայմերիզները։ 2001-2004 թվականներին աշխատել է [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնի]] «Steptoe & Johnson» իրավաբանական ընկերությունում։ Նա նաև [[Ջորջ Վաշինգտոն համալսարան|Ջորջ Վաշինգտոնի համալսարանում]] հրավիրված պրոֆեսոր-ուսուցչապետ էր։ 2004-2008 թվականներին Հելենա քաղաքում ղեկավարել է սեփական իրավաբանական ընկերությունը, որտեղ ներկայացրել է հասարակ մարդկանց, սպառողական կազմակերպությունների, արհմիությունների, ոստիկանների, ինչպես նաև մասնավոր ձեռնարկությունների շահերը։ 2008 թվականին դարձել է Մոնտանայի գլխավոր դատախազ<ref>{{cite web|title=2008 Statewide General Canvass|url=http://sos.mt.gov/elections/archives/2000s/2008/results/2008_State_General.pdf|date=2008|publisher=Montana Secretary of State|accessdate=2015-12-18|language=en|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304115412/http://sos.mt.gov/elections/archives/2000s/2008/results/2008_State_General.pdf|archivedate=2016-03-04}}</ref>։ 2012 թվականին Բուլոքն ընտրվել է Մոնտանայի նահանգապետ, և հաջորդ տարվա հունվարի 7-ին երդվել է<ref name="Bullock">{{cite web|url=http://www.nga.org/cms/home/governors/current-governors/col2-content/main-content-list/steve-bullock.html|title=Montana Governor Steve Bullock|publisher=National Governors Association, www.nga.org|lang=en|accessdate=2014-03-12|archive-date=2013-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130615074135/http://www.nga.org/cms/home/governors/current-governors/col2-content/main-content-list/steve-bullock.html|dead-url=yes}}</ref>։ [[ԱՄՆ նախագահական ընտրություններ 2020|2020 թվականի նախագահական ընտրությունների]] թեկնածու է<ref>{{cite web|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/montana-gov-bullock-joins-to-2020-presidential-race/4916725.html|title=Губернатор штата Монтана Стив Буллок объявил о выдвижении в президенты|publisher=Голос Америки|date=14 мая 2019}}</ref>։ Ամուսնացած է Լայզա Դոունզի հետ ({{lang-en|Lisa Downs}}), ունեն երեք երեխա<ref name="Bullock"/>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{cite web|url=http://stevebullock.com/|title=Պաշտոնական կայքէջ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=2015-03-23}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Բուլոք, Սթիվ}} [[Կատեգորիա:Կոլումբիայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի դեմոկրատական կուսակցության անդամներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի փաստաբաններ]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններ 2020 թեկնածուներ]] dfmshlv8tcv6vhksltsw1h85iof38hm 2 942396 8486909 8486307 2022-08-11T00:03:09Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" !Պատկեր!!Էջ!!Բեռնման ամսաթիվ |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Beko/Մասնակցային_էջեր]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Vadgt/Մասնակցի_Էջերը]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Շահէն]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Խորեն_Ամիրխանյան]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Davh2000]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Beko]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:ArshakMessi]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]] |[[Մասնակից:Արշակ]] |20100306161704 |- |[[:Պատկեր:Wikipedia-logo-hy-1915.png]] |[[Մասնակից:Pandukht/Արխիվ/2010]] |20100321165535 |- |[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]] |[[Վիքիպեդիա:Նորություններ]] |20110919192310 |- |[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]] |[[Կաղապար:ԸԻ/Շաբաթ_25,_2022_թ.]] |20110919192310 |- |[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]] |[[Կաղապար:ԸԻ/Շաբաթ_26,_2022_թ.]] |20110919192310 |- |[[:Պատկեր:Սամվել_Ալեքսանյան_(ազատամարտիկ).jpg]] |[[Մասնակից:Voskanyan/Սամվել_Ալեքսանյան_(ազատամարտիկ)]] |20140220105338 |- |[[:Պատկեր:Wiki-2015.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Դեկտեմբեր/2014]] |20141221140908 |- |[[:Պատկեր:Wiki.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հոկտեմբեր_2011_-_Դեկտեմբեր_2011]] |20170102090448 |- |[[:Պատկեր:Wiki.png]] |[[Օգնություն:Դասընթաց/Հոդվածի_կառուցվածք]] |20170102090448 |- |[[:Պատկեր:Wiki.png]] |[[Վիքիպեդիա:Ինչպես_խմբագրել_էջը]] |20170102090448 |- |[[:Պատկեր:Wiki.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հունվար,_2009_-_Հունիս,_2009]] |20170102090448 |- |[[:Պատկեր:Wiki.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Օգոստոս_-_Հոկտեմբեր,_2010]] |20170102090448 |- |[[:Պատկեր:Եբրայերեն_ու_հայերեն,_նոյեմբերի_1_-_2015.jpg]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Նոյեմբեր_2015]] |20190912005401 |- |[[:Պատկեր:Վերջին_փոփոխություններ.jpg]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/տեխնիկական/Արխիվ/-_2016]] |20190912005553 |- |[[:Պատկեր:Screenshot_2021-01-09_Wikipédia,_l'encyclopédie_libre.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]] |20210109065635 |- |[[:Պատկեր:Screenshot_2021-02-02_Wikipédia,_l'encyclopédie_libre.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]] |20210202072612 |- |[[:Պատկեր:345px-Արցախի_շրջաններ.png]] |[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]] |20210223143520 |- |[[:Պատկեր:345px-Արցախի_շրջաններ.png]] |[[Վիքիպեդիա:Մռավից_հարավ_տարածաշրջան/Արցախին_վերաբերող_քննարկումներ,_խորհրդատվություն]] |20210223143520 |- |[[:Պատկեր:Հայ_Ավետարանական_Փիթեր_և_Ելիզաբեթ_Թորոսյան_դպրոց.jpg]] |[[Մասնակից:Son_Melkumyan/Հայ_Աւետարանական_Փիթր_և_Էլիզապէթ_Թորոսեան_Վարժարան]] |20220617123540 |} edsr3iawpujiliqvcsww8ujmlxtexdd 2 942844 8486901 8486300 2022-08-11T00:01:24Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki # [[2022 Ֆորմուլա 1-ի աշխարհի առաջնություն]] # [[2022 թվականի ապրիլին մահացածներ]] # [[2022 թվականի հունիսին մահացածներ]] # [[2022 թվականի հունվարին մահացածներ]] # [[2022 թվականի մայիսին մահացածներ]] # [[2022 թվականի մարտին մահացածներ]] # [[2022 թվականի փետրվարին մահացածներ]] # [[2022 թվականին մահացածների ցանկ]] # [[85-մմ դիվիզիոնային հրանոթ Դ-44]] # [[ARMA: Armed Assault]] # [[Ace of Base]] # [[Agar.io]] # [[BB Talk]] # [[Baa, Baa, Black Sheep]] # [[Banana Fish]] # [[Bandicam]] # [[Berlin Chemie]] # [[Bet You Wanna]] # [[Black Mamba]] # [[Blender]] # [[Bully (2006, տեսախաղ)]] # [[Burn the Stage: The Movie]] # [[Camtasia]] # [[Cimorelli]] # [[City of Angels]] # [[Codagenix պատվաստանյութը COVID-19-ի դեմ]] # [[Constantine (2005, տեսախաղ)]] # [[Core Design]] # [[Counter-Strike: Condition Zero]] # [[C՝ շրջանագծի մեջ]] # [[Daredevil (հեռուստասերիալ)]] # [[Dark Chronicle]] # [[Dark Paradise]] # [[Dear Socks, Dear Buddy]] # [[Disney XD]] # [[Doom 3]] # [[Doom engine]] # [[Driver (1999, տեսախաղ)]] # [[EXO-ի սկավառակագրություն]] # [[Eidos Interactive]] # [[Fancy You]] # [[Far Cry (2004, տեսախաղ)]] # [[Fly Arna]] # [[Fraps]] # [[Freedom (երգ, Kygo)]] # [[GOT7 խմբի սկավառակագրություն]] # [[Gangstar: Crime City]] # [[Gangstar 2: Kings of L.A.]] # [[Garry’s Mod]] # [[Gazgolder]] # [[Gearbox Software]] # [[Give It to Me (երգ, Թիմբալենդ)]] # [[GoldSrc]] # [[Gran Turismo 3: A-Spec]] # [[Grand Theft Auto: Liberty City Stories]] # [[Grand Theft Auto: London 1961]] # [[Grand Theft Auto: Vice City Stories]] # [[Grand Theft Auto (1997, տեսախաղ)]] # [[Grand Theft Auto 2]] # [[Grand Theft Auto Advance]] # [[H.O.T.]] # [[Halcyon Digest]] # [[Half-Life 2]] # [[Happier Than Ever (ալբոմ, Բիլլի Այլիշ)]] # [[Hardwell]] # [[Harry Potter and the Philosopher’s Stone (2001, տեսախաղ)]] # [[Havok]] # [[Hells Angels (մանգա)]] # [[HeroCraft]] # [[Hitman: Codename 47]] # [[Hollywood]] # [[Honda Clarity]] # [[Hydrogenics]] # [[I'll Wait]] # [[IOS 15]] # [[IPad mini]] # [[IPhone (առաջին սերունդ)]] # [[IPhone 12 Pro]] # [[IPhone SE (2-րդ սերունդ)]] # [[IU-ի սկավառակագություն]] # [[I Love It]] # [[I Want to Know What Love Is]] # [[I motif կառուցվածք]] # [[Incredibox]] # [[Jah Khalib]] # [[JayDaYoungan]] # [[K-Lite Codec Pack]] # [[KTurtle]] # [[Kay One]] # [[Konfuz]] # [[Kygo]] # [[Kylie Cosmetics]] # [[LIZER]] # [[Lalala]] # [[Loco (երգ)]] # [[Lotta Sea Lice]] # [[Love Again]] # [[Manhunt]] # [[Marmok]] # [[Max Payne (2001, տեսախաղ)]] # [[MiHoYo]] # [[Mnet]] # [[Mod DB]] # [[Mozgi]] # [[MrBeast]] # [[Nara Dreamland]] # [[National Geographic Magazine]] # [[Nexus Mods]] # [[Nothing Happens]] # [[O!RUL8,2?]] # [[Occidental Petroleum]] # [[Oh My Girl-ի սկավառակագրություն]] # [[One-reeler / Act IV]] # [[One More Time (երգ, Twice)]] # [[Onimusha 3: Demon Siege]] # [[Open Broadcaster Software]] # [[Our Love]] # [[Overlord (2007, տեսախաղ)]] # [[Overwatch]] # [[POSTAL (2009, տեսախաղ)]] # [[PandaMR]] # [[Parallel]] # [[Patriots: A Nation Under Fire]] # [[Piëch Automotive]] # [[Postal 2]] # [[Prime World]] # [[Quake II]] # [[Quake engine]] # [[RSAC]] # [[Ralf Ringer]] # [[Realme]] # [[RenderWare]] # [[Resident Evil (1996, տեսախաղ)]] # [[Roblox]] # [[Rubius]] # [[Rush (Monsta X-ի ալբոմ)]] # [[S.T.A.L.K.E.R Clear Sky]] # [[SK8 the Infinity]] # [[Safe with Me]] # [[Sidewalks (երգ)]] # [[Signs]] # [[Silent Hill (1999, տեսախաղ)]] # [[SketchUp]] # [[Slither.io]] # [[So Far Gone]] # [[Soldier of Fortune (2000, տեսախաղ)]] # [[Sometimes I Sit and Think, and Sometimes I Just Sit]] # [[Source]] # [[Source 2]] # [[Source Filmmaker]] # [[Southwest Airlines]] # [[Spacewar!]] # [[Stray Kids-ի սկավառակագրություն]] # [[Surviv.io]] # [[Table Tennis Touch]] # [[Takashinga Cricket Club]] # [[Tchibo]] # [[Team Fortress 2]] # [[Team Fortress Classic]] # [[Thank Me Later]] # [[The Bell]] # [[The Birthday Party]] # [[The Clan Pt. 2 Guilty]] # [[The Darkness (2007, տեսախաղ)]] # [[The Legend of Zelda (1986, տեսախաղ)]] # [[The ReVe Festival: Day 2]] # [[The Thing (2002, տեսախաղ)]] # [[This Christmas - Winter Is Coming]] # [[This Love]] # [[Tom Clancy's Splinter Cell]] # [[Toyota Corolla (E170)]] # [[Treasure EP.Fin: All to Action]] # [[True Crime: New York City]] # [[True Crime: Streets of LA]] # [[Tsuritama]] # [[Twice-ի սկավառակագրություն]] # [[Twicecoaster: Lane 1]] # [[Twicecoaster: Lane 2]] # [[Unchain My Heart (ալբոմ)]] # [[Unreal Engine]] # [[Upside Down]] # [[WV22]] # [[Watch the Throne (երգ)]] # [[Welcome Back (iKon-ի ալբոմ)]] # [[Wii]] # [[Windows 95]] # [[Windows 98]] # [[Windows 9x]] # [[Windows Me]] # [[Wylsacom]] # [[XO (ձայնագրման լեյբլ)]] # [[Xbox]] # [[XxxՀոլիք]] # [[Yerevan-Avia]] # [[Yes? No?]] # [[Yuri on Ice]] # [[ZombsRoyale.io]] # [[«Անկախ ոգի» մրցանակ տղամարդու լավագույն դերակատարման համար]] # [[«Ձայն» Լիբերթար Պահպանողական Կուսակցություն]] # [[«Պատանի երկրապահ» ճամբար]] # [[С-- (Ծրագրավորման լեզու)]] # [[Черника (ալբոմ)]] # [[ԱՐԻ գրական և տաղանդի գործակալություն]] # [[Աբբա Պանտալևոն]] # [[Աբդուլֆաթահ Ասիրի]] # [[Ագրեսիայի գործողություն]] # [[Ադոնիզիդ]] # [[Ադրիան Ագրեստ]] # [[Ազգային հիշողության թանգարան]] # [[Ազեմմուր]] # [[Աթաուալպա]] # [[Ալ-Ռակկայի թանգարան]] # [[Ալ Ահրամ]] # [[Ալանտոին]] # [[Ալառա]] # [[Ալբերտ Էյլեր]] # [[Ալբերտ Թուրգուդ]] # [[Ալբերտ Հերոյան]] # [[Ալբերտ Ֆեյսի]] # [[Ալեն Ռու]] # [[Ալեքսանդր Անանչենկո]] # [[Ալեքսանդր Գյոր]] # [[Ալեքսանդր Ուվարով]] # [[Ալեքսանդր Վերյովկին]] # [[Ալեքսանդր Տորմասով]] # [[Ալի Լիմոնադի]] # [[Ալինա Սանկո]] # [[Ալկասար դե Կոլոն]] # [[Ալմագեստ]] # [[Ալմագրո]] # [[Ալմետևսկ]] # [[Ալյա ալ-Հուսեյն]] # [[Ալյանս առաջադիմական ցենտրիստական կուսակցություն]] # [[Ալտո դել Կարմեն]] # [[Ալֆրեդ Փիթ]] # [[Ախթար Մանսուր]] # [[Ակսու (շրջան)]] # [[Ահաբեկչություն Բուրգասում]] # [[Ահարոն Սահակյան]] # [[Աղվես (կաթնասուն)]] # [[Ամալիա Օլդենբուրգացի (Հունաստանի թագուհի)]] # [[Ամանդին Լեյնո]] # [[Ամարաթների քարայր]] # [[Ամբրոուս Դադլի]] # [[Ամերիկայի թռչուններ]] # [[Ամերիկյան սարսափ պատմության դերասանական կազմ]] # [[Ամերիկյան սարսափ պատմություն։ Երկակի տեսակ]] # [[Ամչուր]] # [[Ամպրոպի ժամանակ (ֆիլմ)]] # [[Ամրոց-Աստաֆյան առանցք]] # [[Ամրոցի հնագիտական-ազգագրական թանգարանային համալիր]] # [[Այ Յազավա]] # [[Այա Մացուրա]] # [[Այն, ինչ ես պետք է ասեմ]] # [[Այնբո. Ամազոնի սիրտը]] # [[Այսպես են դասավորվել աստղերը]] # [[Անասնաբուժական տեղամաս]] # [[Անաստասիա Կլիմովա]] # [[Անաստասիա Շպագինա]] # [[Անատոլի Յանի]] # [[Անգելա Վոդե]] # [[Անգլո-շոտլանդական պատերազմ (1650–1652)]] # [[Անդալուզյան սոուս]] # [[Անդրե Շառլ Բուլ]] # [[Անդրեա Գվարների]] # [[Անդրեա դա Մուրանո]] # [[Անժելլա Էմուրվոն]] # [[Անի Քոչար]] # [[Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից]] # [[Անհպում վճարումներ]] # [[Անձնական թվային օգնական]] # [[Անձնական հարց (գիրք)]] # [[Անն Անդերսոն (դիվանագետ)]] # [[Աննա Բեշնովայի սպանություն]] # [[Աննա Գրիգորյան]] # [[Աննա Պավլովնա]] # [[Աննե Մարգրեթե Հաուսքեն Նուրբերգ]] # [[Անորոշ Ինտեգրալ AH]] # [[Անջատական լեզուներ]] # [[Անվտանգության համակարգերի արդյունավետությունը համակարգչային գիտության մեջ]] # [[Անվտանգության և տեղեկատվության ապահովում]] # [[Անտառային հրդեհներ Ռուսաստանում (2021)]] # [[Անտոն Կասիպովիչ]] # [[Անտոն Շապուրմա]] # [[Անտուան Ժոզեֆ Վիրց]] # [[Անտուն կենդանիներ]] # [[Աշխատասեղանի հավելվածների մշակում]] # [[Աշխատավարձը]] # [[Աշոտ Հակոբջանյան]] # [[Ապաթեիզմ]] # [[Ապատե (աստվածություն)]] # [[Ապիքսաբան]] # [[Ապոլին Տրաորե]] # [[Ապուշը (հեռուստասերիալ)]] # [[Աջայ Բհաթ]] # [[Առաքել Ծատուրյան]] # [[Առողջապահական կետ]] # [[Ասիայի աշխարհագրություն]] # [[Ասիայի հիվանդ մարդ]] # [[Ասլանդուզի ճակատամարտ]] # [[Աստղաթափ (երգ)]] # [[Աստղաինֆորմատիկա]] # [[Աստոր]] # [[Աստրախանի պետական բժշկական համալսարան]] # [[Ավազուտի գեներալները]] # [[Ավանգարդ 1]] # [[Ավգուստա Գրոներ]] # [[Ավետ]] # [[Ավիցեննայի դամբարան]] # [[Ավհատ Աբդուլին]] # [[Ավտոբուսի հրդեհ Բուլղարիայում (2021)]] # [[Ավտոբուսի պայթյուն Բալիգոլիում]] # [[Ավտոմատացված քլիրինգային տուն]] # [[Ատոմային կլանման սպեկտրաչափություն]] # [[Արայիկ Ոսկանյան]] # [[Արբալետ ԴՄ]] # [[Արբիտրաժային համաձայնություն]] # [[Արդյունաբերական Երրորդ հեղափոխություն (գիրք)]] # [[Արթուր Գրիշայի Սարգսյան]] # [[Արթուր Մոլիտվին]] # [[Արիստակես Սեդրակյան]] # [[Արիստամբուլոս I]] # [[Արիստոն (Սպարտայի թագավոր)]] # [[Արհեստական բանականությունը կինոինդուստրիայում]] # [[Արհեստական բանականությունը հոգեբանությունում]] # [[Արման Բադեյան]] # [[Արմավիրի պետական մանակավարժական համալսարան]] # [[Արմատանա]] # [[Արմատոտանիներ]] # [[Արմեն Ավանեսյան (փիլիսոփա)]] # [[Արյան դեպո]] # [[Արյանա (քաղաք)]] # [[Արուտ]] # [[Արջունա]] # [[Արսաբիա]] # [[Արտադրության ինտերնացիոնալացում]] # [[Արտավազդ Բ]] # [[Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհ]] # [[Արցունքները կաթում էին]] # [[Արքայադուստր Դոքհե]] # [[Արքայադուստր Հոենլո-Լանգենբուրգցի]] # [[Արքայազն Ջորջ]] # [[Արևելյան Ջերսի]] # [[Արևմտյան Ավստրալիայի համալսարան]] # [[Արևմտյան Հայաստան պետության դրոշ]] # [[Արևմտյան Հայաստան պետության զինանշան]] # [[Արևմտյան Հայաստան պետության օրհներգ]] # [[Արևմտյան Հայաստանի Ազգային ժողով]] # [[Արևմտյան Հայաստանի հայերի ազգային խորհուրդ]] # [[Ացիս և Գալատեա (բալետ)]] # [[Աքերմանի դաշտերում (Թումանյանի թարգմանություն)]] # [[Աֆթեր]] # [[Աֆրոդիտե, Պան և Էրոս]] # [[Աֆրոսամուրայ]] # [[Բաբերդի լեռներ]] # [[Բաբը]] # [[Բաբի տաճարը Հայֆայում]] # [[Բաբուլ (լեռ)]] # [[Բազիլիկա Դոլոչոպի]] # [[Բազմակառավարելի խաղ]] # [[Բազուկա]] # [[Բաթիալ նստվածքներ]] # [[Բալանտիդիազ]] # [[Բալշա I]] # [[Բալշա II]] # [[Բախչիսարայի շատրվան (բալետ)]] # [[Բախտիար Վահաբզադեի տուն-թանգարան]] # [[Բակեթաթոն]] # [[Բաղչաձոր]] # [[Բաղրու Քուհ]] # [[Բամբակի լեռ]] # [[Բայազետ Աղա Դաշլարի]] # [[Բանգլադեշի տնտեսություն]] # [[Բանպո]] # [[Բանտային աշտարակ]] # [[Բաշ Օլուկ (լեռ)]] # [[Բաշյուրդ (լեռնահամակարգ)]] # [[Բասբի Բերկլի]] # [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, եզրափակիչ փուլ)]] # [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ A)]] # [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ B)]] # [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ C)]] # [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ D)]] # [[Բարբարա Կվյատկովսկայա-Լաս]] # [[Բարբարա Պրավի]] # [[Բարբարա Վիլյերս]] # [[Բարբին և Շելկունչիկը]] # [[Բարձունքային հիվանդություն]] # [[Բարձրագույն դասարան (հեռուստասերիալ)]] # [[Բարրիդեյլ]] # [[Բեգդաղ]] # [[Բելառուսի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Կենտրոնական բուսաբանական այգի]] # [[Բելգիական վաֆլի]] # [[Բելկա և Ստրելկա: Կարիբյան գաղտնիք]] # [[Բեկորներ]] # [[Բեհրուզ Վոսուգի]] # [[Բեն Չիֆլի]] # [[Բենզոդիազեպիններ]] # [[Բենջամին Բրիգս]] # [[Բենջամին Հոչքիս]] # [[Բենջամին Ռոբերտս-Սմիթ]] # [[Բենջամին Ֆորսթներ]] # [[Բենսհայմ]] # [[Բենտ-Անատ]] # [[Բեռնար Ժոզեֆ «Բեն» Ռիդեր]] # [[Բերնար Բինլին Դադե]] # [[Բզոուդաղ]] # [[Բժեգյան ամրոց]] # [[Բիբկի լեռ]] # [[Բիդիրգի]] # [[Բիզանդաղ]] # [[Բիլ Աթկինսոն]] # [[Բիլ Բուլան]] # [[Բիլան (լեռ)]] # [[Բիոտեխնոլոգիա]] # [[Բիսարա]] # [[Բիրդաշու]] # [[Բլանկա I (Նավարրայի թագուհի)]] # [[Բլաս Վալերա]] # [[Բյուզանդական միջմշակութային զարգացումներ]] # [[Բո Միրչոֆ]] # [[Բոբր]] # [[Բոլդուին Լոնսդեյլ]] # [[Բոլեսլավ Բարլոգ]] # [[Բոն (քաղաք, Ֆրանսիա)]] # [[Բոռնել]] # [[Բորբոսասնկեր]] # [[Բորիս Բաղդասարով]] # [[Բորիս Բլյումին]] # [[Բորչալա (լեռ)]] # [[Բուա դյու Կազիե]] # [[Բուալեմ Բեսսաիխ]] # [[Բութանի ազգային թանգարան]] # [[Բուլբիտ]] # [[Բուկա (ընկերություն)]] # [[Բուղատենես]] # [[Բունյուելը կրիաների լաբիրինթոսում]] # [[Բուսականության աստվածություններ]] # [[Բուֆֆալոյի պատմության թանգարան]] # [[Բջջային կապ]] # [[Բջջային հավելվածների դասակարգում]] # [[Բռնցքամարտի համաշխարհային ասոցիացիա]] # [[Բրաուզերներ]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Բրդի ազգային թանգարան (Ջիլոնգ)]] # [[Բրեդ Ֆալչեք]] # [[Բրուգիոզ]] # [[Բրոքեր]] # [[Գաթանախշիչ]] # [[Գալայի հնաոճ իրերի թանգարան]] # [[Գալինա Իվանովա]] # [[Գաղտնի շրջան (հեռուստասերիալ)]] # [[Գամալ ալ-Բաննա]] # [[Գամբիայի Ազգային թանգարան]] # [[Գայանե Չիլոյան]] # [[Գայոս Գանիկոս]] # [[Գայոս Սեքստոս Կալվին]] # [[Գանձափարախ (լեռ)]] # [[Գավառա Գյադուկ]] # [[Գեբելեյն]] # [[Գելլերի զոհասեղան]] # [[Գելյանլի]] # [[Գեղամ Բեգջանյան]] # [[Գեղամ Ստեփանյան]] # [[Գեղարվեստական գրականության կանանց մրցանակ]] # [[Գեղարվեստի դպրոց (Մանհեթեն)]] # [[Գեյզերիխ]] # [[Գեյր Հադլգրիմսոն]] # [[Գենադի Ցիպկալով]] # [[Գենդերային ինքնություն]] # [[Գենետաներ]] # [[Գեներալ Թոմ-Թամ]] # [[Գեորգի IV Լաշա]] # [[Գեորգի IX]] # [[Գեորգի Էրիստով]] # [[Գեորգյան ճարտարապետություն]] # [[Գերակա հանրային շահ]] # [[Գերսոն Գու-Կոնու]] # [[Գի Լե Գոֆե]] # [[Գիդեոնը ապստամբում է]] # [[Գիլդա]] # [[Գլիկա Ներա]] # [[Գլինա Բելայա]] # [[Գլխավոր էջ]] # [[Գլխատուն (կառույց)]] # [[Գլոբալ արեգակնային ատլաս]] # [[Գլոգուվյան ամրոց]] # [[Գլուխ Ծակ]] # [[Գծատարում]] # [[Գյավուրդաղ (լեռ, Ամանոսի լեռնաշղթա)]] # [[Գյավուրկալասի (լեռ, Զանգեզուրի լեռներ)]] # [[Գյոգ (լեռ)]] # [[Գյուզել Բաբա Դաղ]] # [[Գյուղատնտեսական քարտեզ]] # [[Գյունեյ Բաշի (լեռ, Անտիպոնտական լեռնահամակարգ)]] # [[Գյոքչա]] # [[Գոգնոց]] # [[Գոշքար Թահմազլի]] # [[Գոչան (լեռ)]] # [[Գու Վեյցզյուն]] # [[Գուրզ]] # [[Գուրու Արջան Դև]] # [[Գրամշի]] # [[Գրանադա (Նիկարագուա)]] # [[Գրանդ Կուրոն]] # [[Գրասիլիանու Ռամոս դե Օլիվեյրա]] # [[Գրեյս Մերա Մոլիսա]] # [[Գրեսոր]] # [[Գրիգոր XVI]] # [[Գրիգոր Հարությունի Հարությունյան]] # [[Գրինչ]] # [[Գրոդնոյի պետական բժշկական համալսարան]] # [[Գրևենա]] # [[Դալայ Լամա 13]] # [[Դայան Քենոն]] # [[Դաշտավլուկ]] # [[Դաշրատհ Մանջհին]] # [[Դավադրություն (գաղտնի միաբանություն)]] # [[Դավիդ Գիրլանդայո]] # [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)]] # [[Դավիթ Սարգսյան (ֆիզիոլոգ)]] # [[Դավիթ Վարդանյան (բալետի արտիստ)]] # [[Դավուդ Քազիմով]] # [[Դատական ակտերի իրավաբանական բնույթը վարչական դատավարությունում]] # [[Դարանջ]] # [[Դարշիլ Սաֆարի]] # [[Դափնին և Քլոեն (բալետ)]] # [[Դաքի Թոթ]] # [[ԴեՕբիա Օպարեյ]] # [[Դեգուի մետրոպոլիտենի հրդեհ]] # [[Դելիմ (թանգարան)]] # [[Դեմոկրատական այլընտրանք կուսակցություն]] # [[Դեմքի ճանաչումը առողջապահության ոլորտում]] # [[Դեյվիդ Բրետ]] # [[Դեյվիդ Էյմիս]] # [[Դեյվիդ Մեդյանիկ]] # [[Դեն Ցինյուն]] # [[Դենիս վան Աարսսեն]] # [[Դենպասար]] # [[Դեոնտեյ Ուայլդեր]] # [[Դետ (լեռ)]] # [[Դիանա Հարությունովա]] # [[Դիեգո դե Ալմագրո (Չիլի)]] # [[Դին Քեյմեն]] # [[Դինա Սաևա]] # [[Դիսնեյի անիմացիոն ֆիլմերի խաղարկային ռիմեյքերի ցանկ]] # [[Դիվնա Վեկովիչ]] # [[Դիրան Թավիջյան]] # [[Դիֆայ]] # [[Դմիտրի Բորտնիկով]] # [[Դմիտրի Բորտնյանսկի]] # [[Դորինա Բյոցոգիո]] # [[Դորոթեա Դանիացի (Բրաունշվայգ-Լյունեբուրգի դքսուհի)]] # [[Դորոթեա Սաքսեն-Լաուենբուրգացի]] # [[Դուարնենե]] # [[Դունաշ բեն Լաբրատ]] # [[Դուպնիցա]] # [[Դուքս Ալեքսանդր Սոդերմանլանդացի]] # [[Դրակունկուլոզ]] # [[Դրոտավերին]] # [[Եբրանց]] # [[Եգիպտա-իսրայելական հարաբերություններ]] # [[Եգիպտացորենի հաց]] # [[Ելենա Ռիբալկո]] # [[Ելենա Վերեյսկայա]] # [[Ելենա Ցագրինու]] # [[Ելիզավետա, Հարավսլավիայի արքայադուստր]] # [[Ելիզավետա Դանիացի (1485-1555)]] # [[Ելիզավետա Դանիացի (դքսուհի Բրաունշվայգ-Վոլֆենբյութելացի)]] # [[Ելիզավետա Յարոսլավնա]] # [[Եկատերինա Գելաձե]] # [[Եկատերինա Կերն]] # [[Եկատերինա Կորնարո]] # [[Եկատերինա Շերեմետևա]] # [[Եկատերինա Սվանիձե]] # [[Եղբայր (1997, ֆիլմ)]] # [[Եղբայր 2։ Վերադարձ դեպի Ամերիկա (2000, տեսախաղ)]] # [[Եղջերախոռ]] # [[Ենիջե]] # [[Ես կարմրում եմ]] # [[Եվպրաքսիա Վսեվոլոդովնա Կիևից]] # [[Եվրոպական պարտքային ճգնաժամ]] # [[Երազանքների երկիր]] # [[Երեք հաստլիկները]] # [[Երլան Կոժասբայ]] # [[Երկաթի (II) օքսիդ]] # [[Երկար Վապեր]] # [[Երկար տաքդեղ]] # [[Երկրաշարժ Հայիթիում (2021)]] # [[Երկրների ցանկ ըստ աղի արտադրության]] # [[Երկրների ցանկ ըստ պաշտոնական լեզուների]] # [[Երկրների ցանկ ըստ պողպատի արտադրության]] # [[Երկրների ցուցակ ըստ բնակչության (ՄԱԿ)]] # [[Երմոնիա]] # [[Երևանի Ֆ. Նանսենի անվան N 150 հիմնական դպրոց]] # [[Երևանի նուրբ բրդյա գործվածքների կոմբինատ]] # [[Երևանցոց Սուրբ Մինաս եկեղեցի (Թբիլիսի)]] # [[Եփրեմ Սարգսյան]] # [[Զանգվածային սպանություն Յոկելայում]] # [[Զառա Յաքոբ]] # [[Զարեչնոյե (գյուղ, Օկտյաբրսկի շրջան)]] # [[Զարնի-Պարնի]] # [[Զդենեկ Կեպակ]] # [[Զոլինգեր-Էլիսոնի համախտանիշ]] # [[Զոյա Լորիե]] # [[Զուղուլբա (գյուղ)]] # [[Զրինսկի]] # [[Էգալիտարիզմ]] # [[Էգբերթ, Ուեսեքսների թագավոր]] # [[Էգոն Ռանետ]] # [[Էդմոնդ Ախթար]] # [[Էդմունդ Շոտլանդացի]] # [[Էդուարդ Ազրոյանց]] # [[Էդուարդ Չիչյան]] # [[Էդուարդ Սեյմուր Հարթֆորդի 1-ին կոմս]] # [[Էդուարդա Օ’Բարա]] # [[Էդուարդո Ֆրանկո]] # [[Էդվին Էբոթ Էբոթ]] # [[Էլ-Պենոն-դե-Գուատապե]] # [[Էլ Կարմեն դե Բոլիվար]] # [[Էլ Ռայս]] # [[Էլդար Ջարախով]] # [[Էլեանոր Անգլիացի]] # [[Էլեկտրական բաշխիչ հարմարանք]] # [[Էլեկտրոնային աղյուսակ]] # [[Էլեոնորա Հաբսբուրգ]] # [[Էլզա Սկիապարելլի]] # [[Էլիզաբեթ Բրյուս]] # [[Էլիյահու Հանավի սինագոգ]] # [[Էլիսա Զաքարիա Խուրի]] # [[Էլմեր Սպերրի]] # [[Էլչին Ալիև]] # [[Էլսիու Ալվարեշ]] # [[Էլվիրա Սորոկինա]] # [[Էկտոր Խիմենես-Բրավո]] # [[Էմանուելե Պեսարեզի]] # [[Էմեթ Չափման]] # [[Էմերիխ Յուտներ]] # [[Էմմա Անդիևսկա]] # [[Էնեայի ծառի թանգարան]] # [[Էներգաաշտարակ]] # [[Էներգետիկան Հունաստանում]] # [[Էնլիլ]] # [[Էնկանտո (մուլտֆիլմ)]] # [[Էնն-Մարի Թոմասսեն]] # [[Էնն Սոֆի Ռևենթլոու]] # [[Էնոլա Հոլմսի առեղծվածները]] # [[Էնջի Ցան]] # [[Էուխենիո Դերբես]] # [[Էռնեստ Հեմինգուեյ (լուսանկար, Քարշ)]] # [[Էսթեր]] # [[Էստոնիայի Էներգետիկա]] # [[Էսքիզ (Սկետչ)]] # [[Էվե Քիվի]] # [[Էվրան]] # [[Էվրի]] # [[Էրիկ Ուիթնի]] # [[Էրիկ Ֆլեմինգ]] # [[Էրկին Օնգարբաև]] # [[Էրմեսի ճակատամարտ]] # [[Էրմինիա դել Օրո]] # [[Էրվին Ամիրյան]] # [[Թալալ Իբն Աբդուլազիզ Ալ Սաուդ]] # [[Թալիբանի հարձակում (2021)]] # [[Թակա Թոնի]] # [[Թայյուան]] # [[Թայփի]] # [[Թաուերի արքայազններ]] # [[Թաուֆիկ Համիդ]] # [[Թավջութակի սուիտներ (Բախ)]] # [[Թատրոն կամ Թշվառներ]] # [[Թարիմյան մումիաներ]] # [[Թեթֆորդ]] # [[Թել Սիթի]] # [[Թելմա Ռիտեր]] # [[Թեյմուր Մուսաև]] # [[Թենիոզ]] # [[Թեո Բրաուն]] # [[Թեոդոր Գյոյոկ]] # [[Թեոդորա]] # [[Թերեքի մարզ]] # [[Թերթերի համաշխարհային ասոցիացիա]] # [[Թերի ՄքԼոուլին]] # [[Թերմոպիլեի ճակատամարտ]] # [[Թիա (արքայադուստր)]] # [[Թիմ Արմսթրոնգ]] # [[Թիմային պայքարի մարտավարություն (TFT)]] # [[Թիմուր Ռոդրիգես]] # [[Թղթադրամների թանգարան]] # [[Թղթե տուն. Կորեա – Համատեղ տնտեսական տարածք]] # [[Թոլեդոյի արվեստի թանգարան]] # [[Թոնյե Անգելսեն]] # [[Թործում]] # [[Թուղչե Ալբայրաքի սպանություն]] # [[Թունավորություն]] # [[Թուրքիայի հեղաշրջումը (1960)]] # [[Թոֆիգ Ագաբաբաև]] # [[Թվային հումանիտար գիտություններ]] # [[Թրապոչեր]] # [[Թրիլլեր]] # [[Թրիպտի]] # [[Ժամանակակից արվեստի թանգարան (Ֆլորինա)]] # [[Ժամանակավոր մայրաքաղաքի հիշատակի թանգարան]] # [[Ժամանակի ծուղակ]] # [[Ժան Բատիստ Լե Գրեյ]] # [[Ժան Լուի Բերտո]] # [[Ժան Պլիյա]] # [[Ժան Տոմազինի]] # [[Ժիզելա Ֆրանսացի]] # [[Ժողովրդավարական համախմբում կուսակցություն]] # [[Իան Ռոսս (լուրերի հաղորդավար)]] # [[Իբրահիմ Բուբակար Կեյտա]] # [[Իբրահիմ Մարաաշլի]] # [[Իբրահիմ Սադիք]] # [[Իգոր Կոնդրատյուկ]] # [[Իգոր Մատովիչ]] # [[Իգոր Պլոտնիցկի]] # [[Իգոր Վոյտենկո]] # [[Իգոր Վովկովինսկի]] # [[Իդա (փոթորիկ, 2021)]] # [[Իենգ Սարի]] # [[Իերապետրա (դիմոս)]] # [[Իզաբելլա (Դանիայի արքայադուստր)]] # [[Իզաբելլա Մառեցի]] # [[Իզաբելլա Մեդիչի]] # [[Իզաբելլա Նարդոնիի սպանություն]] # [[Իզաբելլա Պորտուգալացի]] # [[Իզանամի]] # [[Իզոֆլուրան]] # [[Իթան Ալեն]] # [[Իլյա Պոմազուն]] # [[Իմպուլսային համակարգ]] # [[Իյո Արակի]] # [[Ինգա Ստանիտե-Տոլոչկիենե]] # [[Ինգեբորգա Էրիկսդաթթեր]] # [[Ինգրիդ Ալեքսանդրա (Նորվեգիայի արքայադուստր)]] # [[Ինդրա]] # [[Ինեսա Կրավեց]] # [[Իննա Ռազումիխինա]] # [[Ինտոնացիա]] # [[Ինքը և իր կատուն]] # [[Ինֆանտա Մարիա Պորտուգալացի]] # [[Ինֆորմացիոն անվտանգություն]] # [[Իշի]] # [[Իոնացման ազդեցությունը բջիջների վրա]] # [[Իոսիֆ Ռեուտ]] # [[Իպ Ման]] # [[Իսահակ Զիդա]] # [[Իսայաս Աֆեվերկի]] # [[Իսաֆյորդուր]] # [[Իսիդոր Բականժա]] # [[Իսլամ Մախաչև]] # [[Իսլամական օլիմպիական խաղեր]] # [[Իսկանդար Մուդա]] # [[Իսրայելա-արաբական հարաբերություններ]] # [[Իսրայելա-շվեյցարական հարաբերություններ]] # [[Իվ Անրի]] # [[Իվան Ագուելի]] # [[Իվան Սուսանին]] # [[Իվան Ֆիլիպ Վեզդին]] # [[Իվանգայ]] # [[Իվետտ Գոնդա]] # [[Իրագործելիության ուսումնասիրություն]] # [[Իրադա Ռովշան]] # [[Իրանի հեղաշրջումը (1953)]] # [[Իրավահաջորդության ճգնաժամ Անգլիայում (1553)]] # [[Իրինա Դոբրյակովա]] # [[Լագերտա]] # [[Լան Պին]] # [[Լանգտոկ Գյաստո]] # [[Լավ Ռադիո]] # [[Լավ տրամադրությամբ կանայք]] # [[Լավրելիոպսիս]] # [[Լատվիայի նախարարների կաբինետ]] # [[Լարիսայի քաղաքային պատկերասրահ]] # [[Լեգիզմ]] # [[Լեգիտիմություն]] # [[Լեդի Մակբեթի էֆեկտ]] # [[Լեզուն կտրած ծիտիկը (Թումանյանի թարգմանություն)]] # [[Լեզվի կենսունակության աստիճան]] # [[Լելե Թեփեի օպերացիա]] # [[Լեհական խոհանոց]] # [[Լեյա Ալբորն]] # [[Լեյլա Աֆուա Ջանսին]] # [[Լեյլա Յոզեֆովիչ]] # [[Լեոն Գոստիշա]] # [[Լեոնիդ Բալակլավ]] # [[Լեոնիդ Բլյումեր]] # [[Լեոնիդ Պասեչնիկ]] # [[Լեոնին]] # [[Լեոպոլդ Հոֆման]] # [[Լեոպոլդ Քուպելվիզեր]] # [[Լեոքարես]] # [[Լեսլի Գրոսման]] # [[Լի Չժուն Իկ]] # [[Լի Սան-Յոլ]] # [[Լի Սոլ Չժու]] # [[Լի Ցինյուն]] # [[Լիբանանի ճգնաժամ (1958)]] # [[Լիլ Փիփի մահ]] # [[Լիլիան Ստայլզ-Ալեն]] # [[Լին Ի]] # [[Լիշտ]] # [[Լիպոֆիլ]] # [[Լիսե Մյուրե]] # [[Լյու Յան]] # [[Լյուդմիլա Զեման]] # [[Լյուդմիլա Վինոգրադովա]] # [[Լյուդովիկո Լիպպարինի]] # [[Լյուդովիկոս 2-րդ]] # [[Լյուկ Քերբի]] # [[Լյուսի Ռայթ]] # [[Լոթայ Ցերինգ]] # [[Լողակտցարներ]] # [[Լովատի Սիմոն Ֆրեյզեր]] # [[Լորի Էրիկա Ռաֆ]] # [[Լուբոշ Բարտոն]] # [[Լուի Դոֆին Ֆրանսիացի]] # [[Լուի Վեստենենկ]] # [[Լուիզա Մակլենբուրգցի]] # [[Լուիջի Ադեմոլո]] # [[Լուկիուս Կլոդիուս Մակեր]] # [[Լուկրեցիա Մարինելլա]] # [[Լուսավորման տեղակայանք]] # [[Լուսինե Խառատյան]] # [[Լուսնային դեսպանատուն]] # [[Լուցիոս Կվինկտիոս Ցինցինատոս]] # [[Լրագրության և նորությունների թանգարան]] # [[Լրացված իրականության ապագան]] # [[Լրացված իրականության կիրառումը սպասարկման ոլորտում]] # [[Լրացված իրականություն: Ծագում]] # [[Լևոն Պուչինյան]] # [[Խաթրավանքի կամուրջ]] # [[Խալիլ Իբրահիմ]] # [[Խաղադաշտով սեղանի խաղ]] # [[Խաղային հարթակներ]] # [[Խաղի մեխանիկա]] # [[Խան Սոլ Յա]] # [[Խաչենի հովտի հուշարձաններ]] # [[Խոհեմության այլաբանություն (նկար)]] # [[Խոպանի տեսություն]] # [[Խոսքի զարգացում]] # [[Խորտկարան]] # [[Խուան Կառլոս Ագիլերա]] # [[Խուղակ]] # [[Խուսափանք]] # [[Ծաղկաման]] # [[Ծիսամատյան]] # [[Ծովային ազգային թանգարան]] # [[Ծովերի տիրակալը]] # [[Ծրագրակազմի անվտանգության էթիկա]] # [[Ծրագրակազմի փորձարկում]] # [[Կաթնուկ (հիվանդություն)]] # [[Կաիետեուր ջրվեժ]] # [[Կաիրի]] # [[Կալիֆոռնիայի հովիտ]] # [[Կալմունայ]] # [[Կախարդական կրպակ]] # [[Կախարդուհու առաքման ծառայությունը (վեպ)]] # [[Կակաչների հեղափոխություն]] # [[Կաղամբով աղցան]] # [[Կամա Սիվոր Կամանդա]] # [[Կամաու]] # [[Կամեհամեհա IV]] # [[Կամիլ Աբիլի]] # [[Կամիլա Մորրոն]] # [[Կամինյա]] # [[Կամֆորա (դեղանյութ)]] # [[Կայսր Նորթոն]] # [[Կապտոպրիլ]] # [[Կառլ Էմանուել Մեծ]] # [[Կառլան և Կատրինը]] # [[Կառլո Բուոնապարտ]] # [[Կատալին Մակրայ]] # [[Կատալինա Միկելա Ավստրիացի]] # [[Կատենստուտ]] # [[Կատերինա Ջիննազի]] # [[Կատերինա Տրայկովա Նուրջիևա]] # [[Կարամայ]] # [[Կարապետ Հարություն Դաուդյան]] # [[Կարեն Փարեմուզյան]] # [[Կարին Միյամոտո]] # [[Կարինա Կրոս]] # [[Կարինա Սարկիսովա]] # [[Կարլ Յունգի ինստիտուտ]] # [[Կարլսբերգ թանգարան]] # [[Կարմեն Սահակյան]] # [[Կարմիր ապարանջաններ]] # [[Կարմրափորիկ կարմրատուտ]] # [[Կարնիվալ Ռոու]] # [[Կարոլինա Կուրկովա]] # [[Կարպաս]] # [[Կարպո Աչիմովիչ-Գոդինա]] # [[Կարրարա ակադեմիա]] # [[Կարցեր]] # [[Կեյձյո կայսերական համալսարան]] # [[Կենզա Ֆոուրաթի]] # [[Կենտո Մասուդա]] # [[Կեսարիանի]] # [[Կետային օրագիր]] # [[Կեփալոս և Պրոկրիս]] # [[Կիկլադյան արվեստի թանգարան]] # [[Կիմ Օկ]] # [[Կին մարտնչողները]] # [[Կինոպարկ]] # [[Կիչանի անապատ]] # [[Կիսումու]] # [[Կիրիլ Ալյոշին]] # [[ԿիևՄուզիկՖեստ]] # [[Կիևի ջրամբար]] # [[Կլանման սպեկտր]] # [[Կլաուս Արմշտրոֆ]] # [[Կլաուս Գրոտի տուն-թանգարան]] # [[Կլարա Զամենհոֆ]] # [[Կլեբեր հրապարակ]] # [[Կլեմենտինա Վոլկինշոու]] # [[Կլոնկարի (կոմսություն)]] # [[Կլոր սեղանի ասպետներ]] # [[Կղեմենս Խոդիկևիչ]] # [[Կղզու շշուկը]] # [[Կյանքից դեպի կյանք]] # [[Կնեժ]] # [[Կո Յոն Հի]] # [[Կոզիմո II Մեդիչի]] # [[Կոլաչկի]] # [[Կոլլո Դանիել Սանու]] # [[Կոլոմբո յոգուրտ]] # [[Կոլումբոսի ասպետները]] # [[Կոլչանե]] # [[Կոխլեար իմպլանտ]] # [[Կոմինֆորմ]] # [[Կոնստանդինա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]] # [[Կոնստանտին Ենկոյան]] # [[Կոշտուկ]] # [[Կոռնետ]] # [[Կոռուպցիա]] # [[Կոսովոյի միջազգային կառավարական խումբ]] # [[Կոտորած Պիրգիում]] # [[Կոտրած կամուրջ]] # [[Կորդիլլերա]] # [[Կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող վեճեր]] # [[Կուերնավակա]] # [[Կուերնավակա (Մեքսիկա)]] # [[Կուկ եղբայրներ]] # [[Կումարագուպտա I]] # [[Կույր Հարրի]] # [[Կունեդա ապ Էդերն]] # [[Կուրանդա]] # [[Կուրմանբեկ Բակիև]] # [[Կռունկի կապպա]] # [[Կրասնոդարի բալետի թատրոն]] # [[Կրեոլ լեզու]] # [[Կրետե (պերիֆերիա)]] # [[Կրետեի ծովային թանգարան]] # [[Կրետեի պաշտպանության թանգարան]] # [[Կրետեի պատմության թանգարան]] # [[Կրիանգսակ Չամանան]] # [[Կրկնակի ցնցում]] # [[Կրոնեկերյան արտադրյալ]] # [[Կրոնը Բելառուսում]] # [[Կրոնի պատմություն]] # [[Կրուպկի]] # [[ՀԹԳՄ ԼՄ թատերական ստուդիա]] # [[ՀՀ ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն]] # [[Հաաբեռստի]] # [[Հաբիբուլլա Խան]] # [[Հագեն]] # [[Հազարան բլբուլ (բալետ)]] # [[Հալիմե սուլթան]] # [[Հակասոցիալականություն]] # [[Հակաօքսիդանտ]] # [[Հակոբ և Արմեն]] # [[Համախառն ազգային եկամուտ]] # [[Համակարգչային խաղերի մշակում]] # [[Համակարգչային տեխնիկայի վերամշակում]] # [[Համակարգչային ցանցի տեսակներ]] # [[Համեմատական առավելություն]] # [[Համերկրացիները]] # [[Համիլթոն - Հայթս]] # [[Համիլկար Առաջին]] # [[Համլետավան]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ ազգային երիտասարդական միություն (ՀԱԵՄ)]] # [[Հայ ավետարանական կենտրոնական ավագ դպրոց]] # [[Հայաստանը հռոմեա-պարսկական հակամարտության ծիրում]] # [[Հայաստանի բահայիների Ազգային Հոգևոր Ժողովը]] # [[Հայաստանի կանաչների կուսակցություն]] # [[Հայաստանի պաուերլիֆտինգի ֆեդերացիա]] # [[Հայաստանում հեղաշրջման ենթադրյալ փորձ 2021]] # [[Հայերը Գորիում]] # [[Հայիթիի արտաքին պարտքը]] # [[Հայկ Կարապետյան (Հայփոստի տնօրեն)]] # [[Հայկական Փի Ար ասոցիացիա]] # [[Հայկե Մակաչ]] # [[Հայկո Մկո]] # [[Հայրաքս Հիլլի թանգարան]] # [[Հայրո Ուլկինակու]] # [[Հան Մյոնսուկ]] # [[Հան Սնսու]] # [[Հանզա (երգիչ)]] # [[Հանթսվիլ (Տեխաս)]] # [[Հաշիվների պաշտպանություն]] # [[Հապսալի ամրոց]] # [[Հաջի Մուհամեդ Չամկանի]] # [[Հաջիմե Իսայամա]] # [[Հասան Նազեր]] # [[Հասան Ուայթսայդ]] # [[Հաստակտուց երաշտահավեր]] # [[Հաստաոտիկ էյխորնիա]] # [[Հավայան խոհանոց]] # [[Հավայան վերնաշապիկ]] # [[Հավայերեն]] # [[Հավատ]] # [[Հավատարմություն]] # [[Հատուկ դասարան]] # [[Հարաբերական գերբնակչություն]] # [[Հարալդ Հարդրադա]] # [[Հարակցում]] # [[Հարավաֆրիկյան Միություն (Առաջին համաշխարհային պատերազմ)]] # [[Հարբեցողները (նկար, Յան Ստեն)]] # [[Հարբուխ (վեպ)]] # [[Հարթատերև ձնծաղիկ]] # [[Հարթֆորդ (Վերմոնտ)]] # [[Հարկաբյուջետային քաղաքականության փոխանցումային մեխանիզմը նորքեյնսյան ենթադրություններով DSGE մոդելներում]] # [[Հարյուրամյա կամուրջ (Պանամա)]] # [[Հարություն Կիվիրյան]] # [[Հարսանիք թիկունքում (ֆիլմ)]] # [[Հացի թանգարան]] # [[Հեգեմոնիկ առնականություն]] # [[Հեկտոր Հոդլեր]] # [[Հեյդար Ալիևի մահ և հուղարկավորություն]] # [[Հեյզել Մայներ]] # [[Հենութմիրե]] # [[Հենրի I (Ֆրանսիայի թագավոր)]] # [[Հենրի Գոլդինգ]] # [[Հենրի Նորիս]] # [[Հենրիետա Մարիա ֆրանսուհի]] # [[Հիդրավլիկական կարգավորիչ]] # [[Հիդրոպնևմատիկ խողովակ]] # [[Հիզեր Միլլս]] # [[Հիլդե Յերմուննսյոուգ Փեդերսոն]] # [[Հիմենոլեպիդոզ]] # [[Հինթոն (Արևմտյան Վիրջինիա)]] # [[Հիջուելաս]] # [[Հիվանդի համաշխարհային օր]] # [[Հիրկան Երկրորդ]] # [[Հմայակ Բադալյան]] # [[Հյուսիսային Ամերիկայի միջազգային ավտոցուցասրահ]] # [[Հյուսիսային Մակեդոնիայում դիվանագիտական առաքելությունների ցանկ]] # [[Հյուսիսային Ցի]] # [[Հյուքումեթություն]] # [[Հնդկացիական խոհանոց]] # [[Հնչույթ]] # [[Հոբարթի կամուրջ]] # [[Հոգ տար մայրիկի մասին]] # [[Հոկտեմբեր (ժողովածու)]] # [[Հողի աղակալում]] # [[Հոնիական ապստամբություն]] # [[Հոնկոնգի պատմության ժամանակագրություն]] # [[Հոնորիոս I]] # [[Հոսքի էներգիայի մարիչ]] # [[Հովիկ Աֆյան]] # [[Հովհան Վիլհելմ]] # [[Հուբեյ]] # [[Հրաձգություն Լա Լոշի դպրոցում]] # [[Հրանուշ Եղոյան]] # [[Հրաշագործի գլխարկը]] # [[Հրդեհ Գաոսյուն քաղաքի բնակելի տանը]] # [[Հրդեհ լաստանավի վրա Բանգլադեշում (2021)]] # [[Հրեական հնություններ]] # [[Հրեշտակները ընկնում են]] # [[Ձմեռային Ասիական խաղեր 2011]] # [[Ձմեռային երազանքներ]] # [[Ձմեռը Տանտորում]] # [[Ձյուդոյի միջազգային ֆեդերացիա]] # [[Ձյունիտիրո Կոիձումի]] # [[Ձուլաթերթավորներ]] # [[Ղազախստանի Հանրապետության խորհրդարան]] # [[Ղազախստանի տնտեսություն]] # [[Ղորտինա]] # [[Ղուկաս Ուլիխանյան]] # [[Ճամայկայի խոհանոց]] # [[Ճան Ցիան]] # [[Ճանապարհաամբարձիչ]] # [[Ճապոնիայի մարզերի ցուցակ]] # [[Ճավշիր]] # [[Ճարպ-սեռական սնուցախանգարում]] # [[Մ-46 130-մմ հրանոթ]] # [[ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության համաժողով (2021)]] # [[Մաբոկո]] # [[Մադակինա]] # [[Մադոննան և երեխան Սբ Դոմինիկի և Սբ Թովմաս Աքվինացու հետ]] # [[Մակարիմ Մագադեև]] # [[Մակեթաթոն]] # [[Մակերևույթի մակերես]] # [[Մակրի Յալոս (դիմոս)]] # [[Մամլամայր]] # [[Մայրեհավեր]] # [[Մանրապատում]] # [[Մաշակայունություն]] # [[Մասոնական ուղենիշներ]] # [[Մասոնական օթյակ]] # [[Մարգագետնաբուծություն]] # [[Մարթա Ջեֆերսոն Ռենդոլֆ]] # [[Մարի ալ-Ատրաշ]] # [[Մարիա Բերտիլա Բոսկարդին]] # [[Մարիա Դավիդսոն]] # [[Մարիա Թերեզա Իսպանացի]] # [[Մարիա Ժոզեֆի Սաքսոնացի]] # [[Մարիա Յորք]] # [[Մարինա Բերբերյան]] # [[Մարջա-է թաղլիդի սկզբունքը շիայական գաղափարախոսության մեջ]] # [[Մաքս և Հարվեյ]] # [[Մեդին (կոմպոզիտոր եղբայրներ)]] # [[Մեթիլամին]] # [[Մեթոլ]] # [[Մելանի Ֆլորենս]] # [[Մելեքխանըմ Էյուբովա]] # [[Մեծ բիզնես (ֆիլմ)]] # [[Մեծ պանդա և փոքր պանդա]] # [[Մեծ փոքր ստեր (վեպ)]] # [[Մեծ քաղաք (կտավ)]] # [[Մեկ Հայաստան կուսակցություն]] # [[Մեկուսարան]] # [[Մեհերրեմ Ալիև]] # [[Մեղմոց]] # [[Մեղվաթուփ]] # [[Մեղվապահության թանգարան]] # [[Մեյ Լան Ֆանի տուն-թանգարան]] # [[Մեյբլ Պայնս]] # [[Մետաղածնական դարաշրջան]] # [[Մետաղափորձական վերլուծություն]] # [[Մետաօբյեկտ]] # [[Մեր թաղի տղերքը]] # [[Մեքենաժամանակ]] # [[Մի անգամ դպրոցում (ֆիլմ)]] # [[Միասին երջանիկ (հեռուստասերիալ)]] # [[Միդազոլամ]] # [[Միդիաներ]] # [[Միլտինո]] # [[Միխել Վարգա]] # [[Միկո Օլավի Նուսիայնեն]] # [[Մին Աուն Հլայն]] # [[Մինդելու (Կաբո Վերդե)]] # [[Միշա Ստեփանյան]] # [[Միշել Ալլիո-Մարի]] # [[Միշել Բոլսոնարու]] # [[Միության բանակ]] # [[Միջազգային Կանաչ խաչ]] # [[Միջազգային ավտոցուցասրահ]] # [[Միջաձիգ հաստոց]] # [[Միջերկրածովյան սննդակարգ]] # [[Միջերկրածովյան և Մերձավորարևելյան ճակատների ռազմական գործողություններ]] # [[Միջին դաս]] # [[Միջհարկային ծածկ]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Միստր Սմիթը մեկնում է Վաշինգտոն]] # [[Միքայել Խորենի Հակոբյան]] # [[Միքսոբակտերիաներ]] # [[Մլակներ]] # [[Մկնափուշ]] # [[Մկունդ]] # [[Մշակութային արժեքների փորձագիտական կենտրոն]] # [[Մոլլա Փանահ Վագիհի և Մոլլա Վալի Վիդադիի հիշատակի թանգարան]] # [[Մոնստերա ակումինատա]] # [[Մոշ (հատապտուղ)]] # [[Մումթազ Մահալ]] # [[Մումի դոլ (մուլտֆիլմերի շարք)]] # [[Մումինջոն Գադոյբոև]] # [[Յան Վեյն]] # [[Յուջին]] # [[Յուջին Քլայն (ֆիլատելիստ)]] # [[Յուսիֆ Հուսեյնով]] # [[Յուրե Ռոբիչ]] # [[Յուրի Լոսսման]] # [[Յստադ]] # [[Նաբուգոդոնոսոր I]] # [[Նաբուգոդոնոսոր II]] # [[Նադեժդա (հեռուստասերիալ)]] # [[Նադեժդա Պոլովցովա]] # [[Նազիկ Բաղդասարյան]] # [[Նազիմ Բեյքիշիև]] # [[Նազրան]] # [[Նաիլյա Ալլահվերդիևա]] # [[Նախիջևանի արվեստի պետական ​​պատկերասրահ]] # [[Նախիջևանի դրոշի հրապարակ թանգարան]] # [[Նահատակների հիշատակի թանգարան]] # [[Նամակ համագումարին]] # [[Նամդև]] # [[Նաոկո Տակեուչի]] # [[Նապոլեոնի դամբարան]] # [[Նաջմեդդին Սադիխով]] # [[Նաջրան]] # [[Նասիր Իմանկուլիև]] # [[Նասրին Օրյակհիլ]] # [[Նավաշինարան]] # [[Նավաորդ]] # [[Նավաստի Ջերրի]] # [[Նատալյա Նարիշկինա]] # [[Նատաշա Խիմենես]] # [[Նարեկ Քթոյան]] # [[Նելլի Քերշոու]] # [[Նելսոն (գետ)]] # [[Նեկտոն]] # [[Նեմանյա Մայդով]] # [[Նեմատիկ հեղուկ բյուրեղ]] # [[Նեյրոլեպտիկ դեղամիջոցներ]] # [[Նենսի Էդբերգ]] # [[Նենսի Սփեքթոր]] # [[Նեսլիհան Յիջիթ]] # [[Ներգալ]] # [[Ներդրումային ֆոնդ]] # [[Ներքնակ]] # [[Նեֆերտարի]] # [[Նեֆրուրա]] # [[Նիանզա (նահանգ)]] # [[Նիգերիայի տնտեսություն]] # [[Նիգյար հանըմ]] # [[Նիգուլ Մաատսոո]] # [[Նիկ Հոլոնյակ]] # [[Նիկոլ Շմիդհոֆեր]] # [[Նիկոլայ Ակուլով]] # [[Նիկոլայ Բելյակով]] # [[Նիկոլայ Լուկաշենկո]] # [[Նիկոլայ Պանարին]] # [[Նիկոլայ Սոբոլև]] # [[Նիկոս Վետուլաս]] # [[Նինա Բալագուրովա]] # [[Նինա Ֆոքս]] # [[Նինո Ֆեռեր]] # [[Նիշել Նիկոլս]] # [[Նիշկա Բանիա]] # [[Նիրմալա Սիտհարաման]] # [[Նյա]] # [[Նյոման (ապակեգործարան)]] # [[Նյու Յորքի միջազգային ավտոցուցասրահ]] # [[Նյութըն Մորթոն]] # [[Նոդար Կումարիտաշվիլի]] # [[Նովի դիսկ]] # [[Նոր Զելանդիայի նորաձևության թանգարան]] # [[Նոր թայվանական դոլար]] # [[Նորա Ասևալ]] # [[Նորթոն Սաունդ]] # [[Նորման Վինսենտ Պիլ]] # [[Նորման Ֆերքլո]] # [[Նորվիչի նկարիչների դպրոց]] # [[Նույնանիշություն]] # [[Նունցիա Կատալֆո]] # [[Նոքսիրոն]] # [[Շահարբի Էբզեև]] # [[Շարոց]] # [[Շելդա]] # [[Շեխլեր]] # [[Շեյխ Համիդու Կանե]] # [[Շենունցզյա]] # [[Շերի Սամբա]] # [[Շերիֆ Արբուզ]] # [[Շերոն Թեյթի սպանություն]] # [[Շեքիի պատմության թանգարան]] # [[Շիճուկային հիվանդություն]] # [[Շիմկենդ]] # [[Շիմոն Կեզացի]] # [[Շինարարական կառույցների մոնտաժ]] # [[Շիոֆոկ]] # [[Շիրին բինթ Շամուն]] # [[Շղթայական փոխանցումներ]] # [[Շոլա Ալիսոն]] # [[Շոհրե Բայաթ]] # [[Շոպենիանա (բալետ)]] # [[Շոտլանդիայի ազգային թանգարան]] # [[Շուբերտը կլավիրի մոտ]] # [[Շուգ Նայթ]] # [[Շուշիի հռչակագիր]] # [[Շուվալան]] # [[Շվեյցարական խոհանոց]] # [[Շրի Մուլանի Ինդրավաթի]] # [[Շրինխալա Խաթիվադա]] # [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն]] # [[Ոչ օտար]] # [[Ոսկե կամուրջ (Վիետնամ)]] # [[Ոսկեուս տամարին]] # [[Ոսկրակակղանք]] # [[Որակական տեսություն]] # [[Որոգայթ (2005, ֆիլմ)]] # [[Որքին]] # [[Ու Դունյի]] # [[Ուգանդայի թանգարան]] # [[Ուժիցե]] # [[Ուիլթոն Գբակոլո Սենգբե Սանկավուլո]] # [[Ուիլիս Օ'Բրայեն]] # [[Ուիլյամ Բոյդ Ուոթերսոն]] # [[Ուիլյամ Բրյուս (ճարտարապետ)]] # [[Ուիլյամ Գոպալլավա]] # [[Ուիլյամ Դելրիմփլ]] # [[Ուիլյամ Մեսսի]] # [[Ուիլյամ Ուոլաս]] # [[Ուիլյամսոն արվեստի պատկերասրահ և թանգարան]] # [[Ուլիս (Կանզաս)]] # [[Ուկի Աժիև]] # [[Ուշաթռիչք մաշկեղ չղջիկ]] # [[Ուոլթ Լլոյդ]] # [[Ուոլքամին]] # [[Ուսման Սեմբեն]] # [[Ուտե Բոկ]] # [[Չաղրի բեկ]] # [[Չայնաթաուն և Փոքր քաղաք]] # [[Չան Չոնգ Քիմ]] # [[Չան Վան Կհե]] # [[Չանգ և Էնգ Բանկերներ]] # [[Չանշու]] # [[Չարլզ Դոնալդ Բեյթմեն]] # [[Չարլզ Կաման]] # [[Չարլզ Ֆլոյդ]] # [[Չափ (տաղաչափություն)]] # [[Չե Կյու Հա]] # [[Չեկան (զինատեսակ)]] # [[Չեն Ցզինժուն]] # [[Չժան Ժույֆան]] # [[Չժան Չժի]] # [[Չժաո Չանձզին]] # [[Չժեն Չենգուն]] # [[Չժոու Ցզըյու]] # [[Չժունշան (քաղաք)]] # [[Չի ցույլյան]] # [[Չիլագո]] # [[Չիկլայո]] # [[Չիկուգունյայի վիրուս]] # [[Չինաստանի օրհներգ]] # [[Չինգիզ Գուրբանով]] # [[Չմարդը]] # [[Չոն Հոնվոն]] # [[Չոուդրի Շուջաթ Հուսեյն]] # [[Չորս տարերքներ (Արչիմբոլդո)]] # [[Չուկ և Գեկ (ֆիլմ)]] # [[Պաբլո Կլարիս]] # [[Պագանինիի թեմայով ռապսոդիա]] # [[Պալեկաստրոն]] # [[Պալյանների Չրաղան պալատը]] # [[Պակ Սո Յոն]] # [[Պակսե]] # [[Պայթյուններ Բատա քաղաքում (2021)]] # [[Պանագիա Խալկեոն]] # [[Պանքրոմային լուսանկարչական նյութեր]] # [[Պաշարում]] # [[Պաուլինա Շիզիանե]] # [[Պաչակուտեկ Յուպանկի]] # [[Պապադոպուլոս Տասսոս]] # [[Պասվան]] # [[Պավել Կալմիկով]] # [[Պավել Կարյագին]] # [[Պավել Կորչագին]] # [[Պավլիկ Անանիկյան]] # [[Պատանեկան ստեղծագործության թատրոն]] # [[Պատերազմ Բատա դպրոցում]] # [[Պատերազմների սերունդներ]] # [[Պատկերակալ]] # [[Պատկերների ճանաչում]] # [[Պատկերների սեգմենտավորում]] # [[Պատկերուսույց գիրք]] # [[Պատճառ (ժանր)]] # [[Պատշաճ արտադրական գործունեություն (ՊԱԳ)]] # [[Պատրիկ Գեդդես]] # [[Պարադոքսալ մտադրություն]] # [[Պարկ Յու Նա]] # [[Պարկ Պատրիսիոս]] # [[Պեգգի Գուգենհայմ]] # [[Պեդրո I (Արագոնի թագավոր)]] # [[Պելգուլին]] # [[Պեկինի միջազգային ավտոցուցասրահ]] # [[Պեղիոն]] # [[Պետր Կելներ]] # [[Պերմանգանաչափություն]] # [[Պերմի պետական մանկավարժական համալսարան]] # [[Պերպետյու Նշիմիրիմանա]] # [[Պիեռ-Օգյուստ Շարդինյի]] # [[Պիեռ Ալար]] # [[Պիետրո Լիբերի]] # [[Պիզիթ Պիլիկա]] # [[Պիպին Լանդենացի]] # [[Պիտեր Պաու]] # [[Պիրաբադիլի պատմության թանգարան]] # [[Պլայա դել Կարմեն]] # [[Պլեշևսկի գավառ]] # [[Պյատիգորսկի բժշկակադեղագործական ինստիտուտ]] # [[Պյոտր Կոտլյարևսկի]] # [[Պյոտր Յան]] # [[Պյոտր Ռադչենկո]] # [[Պշչինա]] # [[Պոզո Ալմոնտե]] # [[Պոլ Բատլին]] # [[Պոլ Դյուրան Ռուել]] # [[Պոլ Ուոթսոն]] # [[Պոլ Ռոբերտ Միլգրոմ]] # [[Պոլ Քաբա Թիեբա]] # [[Պողոս Պետրոսյան]] # [[Պոմարե II]] # [[Պոնչո]] # [[Պովիլաս Լուկշիս]] # [[Պոտ Սարասին]] # [[Պորտֆելի արդյունավետ սահման]] # [[Պուերտո Մոնտ]] # [[Պուլչինելլա]] # [[Պունտա Արենաս]] # [[Պսամետիհ II]] # [[Պսամետիհ III]] # [[Պրահլադ Ջանի]] # [[Պրան Դիտ]] # [[Պրատիմա Կազմի]] # [[Պրիմորսկ (Դաղստան)]] # [[Պֆայզեր]] # [[Ջաբբար Գասիմով]] # [[Ջալիլ Մամեդկուլիզադեի տուն-թանգարան (Նախիջևան)]] # [[Ջահանգիր Ռուստամով]] # [[Ջամիլյա (ֆիլմ)]] # [[Ջանալի Աքբարով]] # [[Ջանգ Գյե Հյանգ]] # [[Ջանեթ Բանանա]] # [[Ջասթին Գեյջի]] # [[Ջեմիլյա Բենաբիբ]] # [[Ջեյդ Թրիուոլ]] # [[Ջեյմի Լի Քերթիս]] # [[Ջեյմս Սքոթ (Մոնմութի առաջին դուքս)]] # [[Ջեյմս Օջիլվի, Էյրլիի 1-ին կոմս]] # [[Ջեյսոն Դոլլի]] # [[Ջեյք Էդվարդ Թուրներ]] # [[Ջեյքոբին պաշտպանելով]] # [[Ջեքսոն (Կալիֆոռնիա)]] # [[Ջիգմե Դորոջի Վանգչուկ]] # [[Ջիմ Քարթեր]] # [[Ջիմի Ուայթ]] # [[Ջիմմի Կլիֆֆ]] # [[Ջհամակ Գիմիրե]] # [[Ջո Մոնտանա]] # [[Ջոզեֆ Բեյթս]] # [[Ջոզեֆ Կոլոմբո]] # [[Ջոզեֆ Կոնի]] # [[Ջոզեֆ Շուստեր]] # [[Ջոկո Վիլինկ]] # [[Ջոյս Վինսենթ]] # [[Ջոն Ալեն Մուհամմադ]] # [[Ջոն Գոտտի]] # [[Ջոն Դուբե]] # [[Ջոն Մագուֆուլի]] # [[Ջոն Մեյման]] # [[Ջոն Միդլթոն, Միդլթոնի 1-ին կոմս]] # [[Ջոն Ռոսելի]] # [[Ջոն Փոլ Ջոնս]] # [[Ջոնաթան Գոլդ]] # [[Ջոշ Դասիլվա]] # [[Ջոշ Վագենար]] # [[Ջովաննի Գաբրիելի]] # [[Ջորդան Բելֆորտ]] # [[Ջորջ Աուլթ]] # [[Ջորջ Բալանդիեր]] # [[Ջորջ Դոու]] # [[Ջորջ Լեզենբի]] # [[Ջորջ Կարստենսեն]] # [[Ջորջ Մաքքեյ]] # [[Ջորջ Սեթոն, 6-րդ լորդ Սեթոն]] # [[Ջորջ Քլեյն]] # [[Ջուզեպպե Պազոտտո]] # [[Ջուլի Չայկեն]] # [[Ջուլիանո դա Սանգալո]] # [[Ջուլիետ Կապուլետ]] # [[Ջուլիետ Վուդ]] # [[Ջուլիո Կլովիո]] # [[Ջուն Էդիթ Սմիթ]] # [[Ջուստինիանո Պարտեչիպացիո]] # [[Ջրահովվիկներ]] # [[Ջրաքիսներ]] # [[Ջրհեղեղներ Հնդկաստանում (2021)]] # [[Ռադիոածխածնային թվագրում]] # [[Ռադհա Պաուդել]] # [[Ռադչենկո]] # [[Ռազմական քաղաք]] # [[Ռաիսա Օդինցովա]] # [[Ռախման Զիլուր]] # [[Ռահիմ Ղազիև]] # [[Ռայան Ուայթ]] # [[Ռայան Ֆոգլ]] # [[Ռայման (բժիշկ)]] # [[Ռանչի]] # [[Ռաշել Մվանզա]] # [[Ռաուլ դե Կրեկի]] # [[Ռասիմ Բաբաև]] # [[Ռասսել Բերգման]] # [[Ռատկո Վարդա]] # [[Ռաֆիկ Մեհտիև]] # [[Ռեգդոլ]] # [[Ռեգին]] # [[Ռեզոլյուտ, Ռեզոլյուտ–Բեյ]] # [[Ռեկետիր (ֆիլմ)]] # [[Ռեհման Մալիկ]] # [[Ռեյկյավիկի զինանշան]] # [[Ռեյնոսա]] # [[Ռեյվենսհո]] # [[Ռիզա Օնտիվերոս]] # [[Ռիխարդ Ռետի]] # [[Ռիկարդո Ագիռե Մարտինես-Վալդիվիեսո]] # [[Ռիկի Նելսոն]] # [[Ռիկիսա Բիրգերսդոթթեր]] # [[Ռիկսա Լոթարինգացի]] # [[Ռինատ Գազիզով]] # [[Ռիո-Սալադո]] # [[Ռիչարդ Դով Ուիլիամս]] # [[Ռիչարդ Նևիլ (Ուորիքի 16-րդ կոմս)]] # [[Ռիսսա Ագ Բուլա]] # [[Ռիվ Գոշ]] # [[Ռյո Յամամատո]] # [[Ռոբերտ Բերդելլա]] # [[Ռոբերտ Կիպչումբա]] # [[Ռոբերտ Հանսեն]] # [[Ռոբերտ Հրեշ]] # [[Ռոբերտ Նեմով]] # [[Ռոբերտ Նոքս (դերասան)]] # [[Ռոբերտ Փիրս]] # [[Ռոբերտո Կոզակ]] # [[Ռոբոտային վիրաբուժություն]] # [[Ռոդա Դիլեյվըլ]] # [[Ռոզ ՄակԱյվեր]] # [[Ռոզի Ալֆարո]] # [[Ռոման Շտենբերգ]] # [[Ռոման Ռոմանյուկ]] # [[Ռոմուալդ Հազումե]] # [[Ռոյ Թոմաս Բեյքեր]] # [[Ռոնալդ Բեյթս]] # [[Ռոշեն գործարան (Լիպեցկ)]] # [[Ռոջեր Սեյվորի]] # [[Ռոսինի (կոկտեյլ)]] # [[Ռոսիտա Մելո]] # [[Ռոսո Ֆիորենտինո]] # [[Ռոսսո Ֆորենտինո]] # [[Ռուբեն Օլիվերա]] # [[Ռուդոլֆ Ադլեր]] # [[Ռուդոլֆ Գորման]] # [[Ռուդոլֆ Իսրայելյան]] # [[Ռուզվելտ Սկերիտ]] # [[Ռուլ Բումստրա]] # [[Ռուշամա Շայն]] # [[Ռուջեր Բոշկովիչի ինստիտուտ]] # [[Ռուջերո Պասկարելի]] # [[Ռուս-մոլդովական հարաբերություններ]] # [[Ռուսինգա (կղզի)]] # [[Ռուսլան և Լյուդմիլա (բալետ)]] # [[Ռուստամ Ռախմատուլին]] # [[Ռոքֆելլերների ընտանիք]] # [[Սաադ Աբդուլ-Ամիր]] # [[Սաբուր]] # [[Սադգուրու]] # [[Սադիղջան]] # [[Սաիդ Բենռահմա]] # [[Սալավաթ Գայսին]] # [[Սալուն]] # [[Սակագների և առևտրի ընդհանուր համաձայնագիր]] # [[Սահարանպուր]] # [[Սամատան]] # [[Սամարայի պետական բժշկական համալսարան]] # [[Սամի Յուսուֆ]] # [[Սամիր Աբդուլով]] # [[Սամսոն Սարգսյան]] # [[Սայակա Օհարա]] # [[Սայրուս Հոլլ Մակկորմիկ]] # [[Սան-Ֆրանսիսկո-դե-Մակորիս]] # [[Սան Անդրեսի բարձրագույն համալսարան]] # [[Սան Լորենցո]] # [[Սան Մարկոյի զոհասեղան]] # [[Սանդեյ (դեսերտ)]] # [[Սանդի Սայլենս]] # [[Սանդուխտ (ողբերգություն)]] # [[Սանդրա Բեզիկ]] # [[Սանդրո Նիսևիչ]] # [[Սանչո IV (Նավարրայի թագավոր)]] # [[Սանտա Կլաուսն ու ծախսերի գիրքը]] # [[Սանտա Քրուզ դե Մոմպոքս]] # [[Սանտոնին]] # [[Սաշա Այս]] # [[Սաշա Քոեն]] # [[Սառա Անդերսեն]] # [[Սառա Լի Բոլջեր]] # [[Սառա Նազարբաևա]] # [[Սառա Ռեկտոր]] # [[Սառա Ֆորեստիե]] # [[Սասկաչևանի պատմություն]] # [[Սատոսի Տաձիրի]] # [[Սարիբեկ Խաչատրյան]] # [[Սարինա Քրոս]] # [[Սաֆետ Զեց]] # [[Սաֆիե սուլթան]] # [[Սեբաստիան Գոմես]] # [[Սեբաստիանո Սերլիո]] # [[Սելենա Գոմեսի սկավառակագրություն]] # [[Սելիմ Զիլխա]] # [[Սելֆիի թանգարան]] # [[Սեհմետ]] # [[Սեմկա Սոկոլովիչ-Բերտոկ]] # [[Սեյբա]] # [[Սեյդու Կեյտա (լուսանկարիչ)]] # [[Սեյդու Կույատե]] # [[Սեյկիլի տապանագիրը]] # [[Սեյնթ Վինսենթ ծոց]] # [[Սեն Պիեռ (Սեն Պիեռ և Միքելոն)]] # [[Սենդրոֆ Քոուֆաքս]] # [[Սենտ Հելինա Բեյ]] # [[Սեռական տիկնիկ]] # [[Սեսիլ Կենգե Կեշետու]] # [[Սեսիլիա Յորք]] # [[Սետեպենրա]] # [[Սերաֆիմա Սախանովիչ]] # [[Սերբիայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիայի նախագահների ցուցակ]] # [[Սերգեյ Դոբրին]] # [[Սերգեյ Մավրոդի (պրոֆեսոր)]] # [[Սերգեյ Յակիմով]] # [[Սերգեյ Պոպով]] # [[Սերգեյ Սահակյան]] # [[Սերգեյ Տերյան]] # [[Սերգեյ Տուչկով]] # [[Սերենա Ռոսսի]] # [[Սերիդո էկոլոգիական կայան]] # [[Սերիցիտ]] # [[Սթայնբեք]] # [[Սթեյթլայն]] # [[Սթիվ Մատին]] # [[Սիգրիդ Հպարտ]] # [[Սիդքափ]] # [[Սիլիա Սավադոգո]] # [[Սիլյե Նորենդալ]] # [[Սիլվա Շահակյան]] # [[Սիմեոն Առաջին]] # [[Սիմո Հյայուհյա]] # [[Սիմոնետա Վեսպուչի]] # [[Սինգապուրի սպորտի թանգարան]] # [[Սիսեռո Մոռայիս]] # [[Սիրակուզա (Նյու Յորք)]] # [[Սիրաքյուս (քաղաք)]] # [[Սիրիայի հեղաշրջումը (1963)]] # [[Սիրողական աստղագիտություն]] # [[Սիրտ (քաղաք)]] # [[Սիփան Պետրոսյան]] # [[Սղինանետ]] # [[Սղոցում]] # [[Սյոն Սիգուրդսոն]] # [[Սյուզեն Քելվին]] # [[Սյուննյովա Սուլեմդալ]] # [[Սյուրբրակ]] # [[Սյուրռեալիստական կոմպոզիցիա]] # [[Սնդիկաօրգանական միացություններ]] # [[Սնդիկի հանքանյութեր]] # [[Սննդային տոքսիկո-ինֆեկցիաներ]] # [[Սնունդ]] # [[Սոլա Սոբովալե]] # [[Սոլապուր]] # [[Սոկչո]] # [[Սողնակ]] # [[Սոմալիի ազգային թանգարան]] # [[Սոմնիա]] # [[Սոմչայ Վոնգսավատ]] # [[Սոյայի սոուս]] # [[Սոնիի նկարների կոտրելը]] # [[Սոննամ]] # [[Սոնոբուդոյո թանգարան]] # [[Սոչիի ծովային առևտրային նավահանգիստ]] # [[Սոսի հայ]] # [[Սովորության ուժը]] # [[Սոցիալական արդարության մարտիկ]] # [[Սոցիալական իրավունքներ]] # [[Սոցիալական կարգավիճակ]] # [[Սոցիալիստական ​​սեփականության գողության դեմ պայքարի վարչություն]] # [[Սուբեդեյ]] # [[Սուբլիմում]] # [[Սուգուրի Ֆումիե]] # [[Սուդանի խոտ]] # [[Սուլեյկա Ռիվերա]] # [[Սուն Վեն]] # [[Սունդարբան (ազգային պարկ)]] # [[Սուշիլա Կարկի]] # [[Սուչինդա Կրապրայուն]] # [[Սուսեդգրադ]] # [[Սուսիլո Բամբանգ Յուդոյոնո]] # [[Սուվա Պլանինա]] # [[Սուրբ Ամենափրկիչ վանք (Պողոսագոմեր)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Գավազ)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Թելավ)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Լագոդեխ)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Լալիսղուր)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ծինանդալ)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ղվարել)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Նափառեուլ)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սանավարդո)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սանիորե)]] # [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Փշավել)]] # [[Սուրբ Գրիգորի լեռնաշղթա]] # [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Թելավ)]] # [[Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Ծիրա գյուղ)]] # [[Սուրբ Ղազարոս եկեղեցի]] # [[Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Սաութհեմփթոն)]] # [[Սուրբ Յոհանի հիվանդանոց]] # [[Սուրբ Նիկողայոսի հին եկեղեցի]] # [[Սուրբ Շուշանավանք]] # [[Սուրբ Ֆինա]] # [[Սուրբ երրորդություն եկեղեցի (Թելավ)]] # [[Սոֆյա Պոմերանիացի]] # [[Սոֆյա Տոլստայա-Եսենինա]] # [[Սպառողի հոգեբանություն]] # [[Սպառում]] # [[Սպեկտրալուսաչափական վերլուծություն]] # [[Սպիտակ վիշապը]] # [[Սվյատոպոլկ I (Մեծ Մորավիայի իշխան)]] # [[Ստավրոպոլյան բարձրավայր]] # [[Ստելլա ՄաքՔարթնի]] # [[Ստեփան Մարյանյան]] # [[Ստեֆանիա Պրեստիջակոմո]] # [[Ստեֆանո Դոմենիկալի]] # [[Ստիչ]] # [[Ստյուարտ Բեբիջ]] # [[Ստյուարտ Մեյս]] # [[Ստուկյան դպրոց]] # [[Ստուպլե վանք]] # [[Ստուպոր]] # [[Սրապիոն Տմուիտցի]] # [[Սրետեն Ասանովիչ]] # [[Սֆակիա]] # [[Սևիլ Շհայդե]] # [[Վադիմ Բասին]] # [[Վազող ալիքներ]] # [[Վալերի Զալուժնի]] # [[Վալերի Խաիտ]] # [[Վալերի Սոկոլով]] # [[Վակֆ]] # [[Վահե Վանոյան]] # [[Վաղր]] # [[Վայտիմ]] # [[Վայրի բնության համաշխարհային օր]] # [[Վան Ի]] # [[Վան Չժեն]] # [[Վանադիումի օքսիդ (III)]] # [[Վասիլի Ակսյոնով]] # [[Վասիլի Ստեֆանովիչ (եպիսկոպոս)]] # [[Վասյա Բանկովա]] # [[Վարդան Բախշյան]] # [[Վարդան Դեմիրճյան]] # [[Վարդգես Հովսեփյան]] # [[Վարենդրա գիտահետազոտական թանգարան]] # [[Վարեսինոբու]] # [[Վարունա]] # [[Վարչարարության և կառավարման Ֆրանկոֆոնիայի մասնագիտացված հաստատություն]] # [[Վելիսցիխե գյուղի դպրոց]] # [[Վեհը (գեղագիտություն)]] # [[Վենեսուելացիներ]] # [[Վետերան Ավիա]] # [[Վերադարձ (սերիալ)]] # [[Վերածնվող Հայաստան կուսակցություն]] # [[Վերականգնվող էներգիա Ավստրալիայում]] # [[Վերարկու բաճկոն]] # [[Վերգելդ]] # [[Վերելք կուսակցություն]] # [[Վերշիկերեն]] # [[Վերջնական արտադրանք]] # [[Վեց Ագռավներ]] # [[Վիգեն Գևորգյան]] # [[Վիդա]] # [[Վիժում (հղիության կրելախախտ)]] # [[Վիիմսի (թերակղզի)]] # [[Վիլհելմ II Օրանսկի]] # [[Վիլյամ Բուլոկար]] # [[Վիկ Բագրատունի]] # [[Վիկտոր Գրաշենկով]] # [[Վիկտոր Օստորոգորսկի]] # [[Վիկտորյա Էմ]] # [[Վինչենցո Կատենա]] # [[Վիջենիցա]] # [[Վիսարիոն Ջուղաշվիլի]] # [[Վիտտորիա Թեզի]] # [[Վիրուսային մարքեթինգ]] # [[Վլադիմիր Ագեև]] # [[Վլադիմիր Արինին]] # [[Վլադիմիր Յակովլև (գրող)]] # [[Վլադիմիր Պլախոտնյուկ]] # [[Վլադիմիր Վիսոցկու թանգարան]] # [[Վլադիսլավ Դեյնեգո]] # [[Վճարային հաշվեկշիռ]] # [[Վոյտեկ]] # [[Վոյցեխ Բուգասլավսկի]] # [[Վոստոկ-1]] # [[Վուլկան (Ռումինիա)]] # [[Վուսալ Հուսեյնով]] # [[Վուքիպեդիա]] # [[Տադասի Գոյինո]] # [[Տակայասուի արտերիտ]] # [[Տահար Ջաուտ]] # [[Տայն Դեյլի]] # [[Տան Ցզյասյուան]] # [[Տանելլա Բոնի]] # [[Տանուգու ջրվեժ]] # [[Տանտունի]] # [[Տապիո Ռաուտավաառա]] # [[Տարածաշրջանային համաձայնագրեր]] # [[Տարբեր քաշային կարգերում բռնցքամարտի աշխարհի չեմպիոնների ցուցակ]] # [[Տարեկան հրատարակված գրքերի քանակ ըստ երկրների]] # [[Տարիկ Ալ-Հաշիմի]] # [[Տափակաթաթություն]] # [[Տելեպորտացիա]] # [[Տեխնոլոգիական սարքավորումների մոնտաժ]] # [[Տեղանվաբանություն]] # [[Տեղեկատվական համակարգեր]] # [[Տեմպերս]] # [[Տետրացիկլիններ]] # [[Տերպինհիդրատ]] # [[Տիարա]] # [[Տիբեստի բարձրավանդակ]] # [[Տիգրան Սարգսյան (բալետի արտիստ)]] # [[Տիմոթեոս (նկար, Վան Էյկ)]] # [[Տինգիր]] # [[Տիտանի օքսիդ(II)]] # [[Տյերնո Մոնենեմբո]] # [[Տնամերձ հողամաս]] # [[Տնտեսական կարգավորում]] # [[Տնփեսա (հեռուստասերիալ)]] # [[Տո Նգոք Վան]] # [[Տոկիոյի վրիժառուները]] # [[Տոյոհարա Տիկանոբու]] # [[Տոնիկա]] # [[Տոնկացու]] # [[Տոնուս]] # [[Տոտինոսին Ցույոսի]] # [[Տորաջներ]] # [[Տորպեդային ապարատ]] # [[Տունլյաո]] # [[Տուրֆանի իջվածք]] # [[Տպատախտակ]] # [[Տսոնգա]] # [[Տվրդոշ վանք]] # [[Տրեպակ]] # [[Տրիգրադի կիրճ]] # [[Ցայ Մինլյան]] # [[Ցանցային ծրագրավորում]] # [[Ցանցային վիրուսներ և հակավիրուսներ]] # [[Ցարիցնո]] # [[Ցեղասպանություններ պատմության ընթացքում]] # [[Ցեյա Ստոյկա]] # [[Ցերեկային ֆիլմ]] # [[Ցինխոֆեն]] # [[Ցինկի համաձուլվածքներ]] # [[Ցորենի արտադրության միջազգային վիճակագրություն]] # [[Ցու]] # [[Ցուկեմեն]] # [[Ցուկույոմի-նո-Միկոտո]] # [[Ցրման ամպլիտուդ]] # [[Փանջիհուա]] # [[Փանջշերի դիմադրություն]] # [[Փաստերի ստուգման հարթակ]] # [[Փարկ Հվան հի]] # [[Փարսման I]] # [[Փափուկ խաղալիք (սիթքոմ)]] # [[Փիթեր Թեյլոր վան դեր Հյուլսթ]] # [[Փիթըր Քուք]] # [[Փշապոչ]] # [[Փշավոր արքայախնձոր]] # [[Փշուրիկներ]] # [[Փոլ Մայքլ Ռոմեր]] # [[Փոխադարձ ուսուցում]] # [[Փոխակերպիչ էլեկտրակայան]] # [[Փոխանակային արժեք]] # [[Փոխհրաձգություն Մինսկում 2021 թվականի սեպտեմբերի 28-ին]] # [[Փորձարկային ջրվազան]] # [[Փոքրիկ խաչակիրը]] # [[Փոքրիկ քաոս]] # [[Փոքրիկի շուրթերով]] # [[Քագույա արքայադստեր հեքիաթը]] # [[Քաղաքական բողոք]] # [[Քաղաքական բռնաճնշումների զոհերի թանգարան]] # [[Քաղաքային թանգարան Բոլոնիայում]] # [[Քամիլ Խանլարով]] # [[Քամրան Ալիև]] # [[Քաշի կորուստ]] # [[Քառակուսային բանաձև]] # [[Քավարան (հայկական հեռուստասերիալ)]] # [[Քարավազի Հին (Խուդափերինի) կամուրջ]] # [[Քարեջի]] # [[Քարշիչ հաստոն]] # [[Քեթրին Յորք]] # [[Քելի Բերգլունդ]] # [[Քելլի Հու]] # [[Քեյ-քար]] # [[Քեյթ Քորի]] # [[Քեյփ Յորք]] # [[Քեյ֊օն]] # [[Քենեթ Հեգին]] # [[Քենիայի ազգային թանգարան]] # [[Քերոթ Թոփ]] # [[Քիմ Հյոն Սիկ]] # [[Քիմ Ջեուկ]] # [[Քիմիական նշաններ]] # [[Քին Սան-յուն]] # [[Քլարենս Հադսոն Ուայթ]] # [[Քլինթ Ուոքեր]] # [[Քննադատություն]] # [[Քոպի (նկարիչ, գրող)]] # [[Քուենսլենդ]] # [[Քսենյա Գարանինա]] # [[Քրեական աստիճանակարգության բարձրագույն կարգավիճակ տալը կամ ստանալը կամ պահպանելը]] # [[Քրեյ երկվորյակներ]] # [[Քրիս Բերնարդ]] # [[Քրիստա Այն]] # [[Քրիստեն Անդերսոն-Լոպես]] # [[Քրիստին Բաուեր]] # [[Քրիստինա Բրյուս]] # [[Քրիստինե Սահակյան]] # [[Քրիստոնեությունն Ալբանիայում]] # [[Քրիստոսի փորձությունները (որմնանկար, Բոտիչելլի)]] # [[Քրիստոֆեր Բեյլի]] # [[Քրիստոֆեր Իշերվուդ]] # [[Քրոմոսկոպ]] # [[Քևին Բիշոփ]] # [[Օգթայ Շիխալիև]] # [[Օգտակար հանածոների երկրաբանությունը և երկրաքիմիան Հայաստանում]] # [[Օգտատերերի վարքագծի վերլուծություն]] # [[Օդեթ]] # [[Օդի աղտոտվածություն]] # [[Օդիլո Գլոբոչնիկ]] # [[Օզոնացում]] # [[Օլգա Բոգդանովա]] # [[Օլգա Մարկովա]] # [[Օլգա Օրբան]] # [[Օլինգո]] # [[Օլիվեր Լանգ]] # [[Օլիվեր Նասսեն]] # [[Օլստերի կամավորական ուժեր]] # [[Օհայոյի համալսարան]] # [[Օմար Նաբեր]] # [[Օմար Ռահման]] # [[Օնեսիմոս Նեսիբ]] # [[Օնեքս]] # [[Օպոլ-Ռատիբորյան իշխանություն]] # [[Օպտիկական պատրանքների թանգարան]] # [[Օստրակիզմ]] # [[Օվերի մոտակայքից Վեսնոյի տեսարանը]] # [[Օտտո «Աբբադաբբա» Բերման]] # [[Օտտո Ադո]] # [[Օրենքի առաջ հավասարության իրավունք]] # [[Օրի-Քելլի]] # [[Օրինո (Լեսիթիոն)]] # [[Օրխան Սուլթանով]] # [[Ֆագոտ (զենք)]] # [[Ֆաթեմեհ Ռահբար]] # [[Ֆայզաբադ (Աֆղանստան)]] # [[Ֆայսոլ Գնոնլոնֆին]] # [[Ֆայրֆլայ Էսթեյթ]] # [[Ֆան-արտ]] # [[Ֆան Տհի Կիմ Ֆուկ]] # [[Ֆարիդ Գայիբով]] # [[Ֆարիդ Շաֆիև]] # [[Ֆարհադ Աբդուլլաև]] # [[Ֆարհադ Մոլլազադե]] # [[Ֆելիքս Կուշորո]] # [[Ֆերնանդո Գոմես]] # [[Ֆիզուլիի միջազգային օդանավակայան]] # [[Ֆիլիպ Ասթլեյ]] # [[Ֆինանսական առողջացումը սնանկության վարույթում]] # [[Ֆլաուեր]] # [[Ֆլորենս Բեյքեր]] # [[Ֆյոկլա Բիկովա]] # [[Ֆոլքսվագեն Գոլֆ]] # [[Ֆրունզե Եսայան]] 2dlshvqewr5neramgkouwu623rejr2g 0 955855 8486723 8121418 2022-08-10T18:48:29Z 517design 18540 wikitext text/x-wiki '''[[Ադրբեջան]]ում [[Կաշառակերություն|կոռուպցիան]]''' երկրի ներքին տնտեսությունը քայքայող էական խնդիրներից մեկն է։ Ադրբեջանում կոռուպցիայի առաջացման հիմնական նախադրյալները իշխանության և կապիտալի մերձավորությունն են, ինչպես նաև կառավարության շարունակական գտնվելը իշխանության ղեկին։ Transparency International-ի տվյալներով՝ 2016 թվականին Ադրբեջանը կոռուպցիայի ընկալունակության վարկանիշում զբաղեցրել է 176-ից 123-րդ տեղը<ref>[https://www.transparency.org/country/AZE Transparency International - Azerbaijan<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Սերտիֆիկացված հաշվապահների Ասոցիացիայի գնահատմամբ՝ 2017 թվականին ուսումնասիրված 30 երկրներից Ադրբեջանը եղել է ամենամեծ ստվերային տնտեսությամբ երկիրը՝ 67 %-ը<ref>[http://www.accaglobal.com/content/dam/ACCA_Global/Technical/Future/pi-shadow-economy.pdf Emerging from the shadows. The shadow economy to 2025] // ACCA report</ref>։ == Օրենսդրություն և մասնակցություն միջազգային կազմակերպություններում == 2004 թվականի փետրվարի 1-ին ստեղծվել է «''Ադրբեջանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամ»'' ոչ կառավարական կազմակերպությունը<ref>{{Cite web |url=http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/azerbaijan |title=Azerbaijan Corruption Report |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2018-01-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180120115714/http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/azerbaijan |dead-url=yes }}</ref>։ 2004 թվականին Ադրբեջանը անդամակցել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների միջազգային խմբին (ԳՐԵԿՈ)<ref>[https://www.coe.int/en/web/greco/evaluations/azerbaijan Азербайджан присоединился к международной Группе государств по борьбе с коррупцией]/Azerbaijan is a GRECO Member</ref><ref>[http://www.coe.int/en/web/greco Group of States Against Corruption,GRECO]//GRECO website</ref>։ Այնուհետև ընդունվել են «կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասին» (2004) և «պետական պաշտոնյաների կողմից ֆինանսական միջոցների հայտարարագրման ընթացակարգերի մասին» (2005) օրենքները և մի շարք այլ օրենքներ։ 2004-2006 թվականներին երկրում գործել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետական ծրագիր, իսկ 2007-2010 թվականներին գործել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի և թափանցիկության բարձրացման պետական ռազմավարություն<ref name=victim>{{cite web|author=|authorlink=|datepublished=|url=http://www.contact.az/docs/2012/Analytics/091100010789ru.htm#.VcEPcPPtlBc|title=Борьба с коррупцией в Азербайджане - жертва приоритетов|format=|work=|publisher=contact.az|accessdate=2015-8-4|lang=|description=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304115158/http://www.contact.az/docs/2012/Analytics/091100010789ru.htm#.VcEPcPPtlBc|archivedate=2016-03-04|deadlink=yes}}</ref>։ Ադրբեջանը միացել է «միջազգային հակակոռուպցիոն ակադեմիա հիմնելու մասին» համաձայնագրին և դարձել այդ կառույցի անդամ<ref>[https://www.ris.bka.gv.at/Dokumente/RegV/REGV_COO_2026_100_2_619102/COO_2026_100_2_619609.pdf СОГЛАШЕНИЕ ОБ УЧРЕЖДЕНИИ МЕЖДУНАРОДНОЙ АНТИКОРРУПЦИОННОЙ АКАДЕМИИ В КАЧЕСТВЕ МЕЖДУНАРОДНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ]</ref><ref>[https://www.iaca.int/160-azerbaijan-61st-member-to-join-the-iaca-agreement.html Азербайджан вошел в состав бюро Международной антикоррупционной академии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181102030454/https://www.iaca.int/160-azerbaijan-61st-member-to-join-the-iaca-agreement.html |date=2018-11-02 }}/04 September 2012</ref>։ 2012 թվականի նոյեմբերի 29-30-ը Ադրբեջանի պատվիրակությունը մասնակցել է [[Վիեննա]]յում անցկացված «միջազգային հակակոռուպցիոն ակադեմիա հիմնելու մասին» համաձայնագիրը ստորագրած երկրների և կազմակերպությունների բարձրաստիճան ներկայացուցիչների առաջին Վեհաժողովին։ Ադրբեջանում ուժի մեջ է մտել կոռուպցիայի դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան կոռուպցիայի դեմ Միավորված ազգերի կազմակերպության Կոնվենցիան (uncac), Եվրոպայի խորհրդի «կոռուպցիայի համար քրեական պատասխանատվության մասին» կոնվենցիան և «կոռուպցիայի համար քաղաքացիաիրավական պատասխանատվության մասին» կոնվենցիան։ Ստեղծվել է Ադրբեջանի Հանրապետության կոռուպցիայի դեմ պայքարի հանձնաժողով<ref>[https://www.oecd.org/countries/azerbaijan/45622824.pdf Сеть по борьбе с коррупцией для Восточной Европы и Центральной Азии].</ref><ref>[http://www.oecd.org/corruption/anti-bribery/Azerbaijan-Round-4-Monitoring-Report-ENG.pdf Anti-Corruption Reforms in AZERBAIJAN]//ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT ANTI-CORRUPTION NETWORK FOR EASTERN EUROPE AND CENTRAL ASIA</ref>։ 2012-2015 թվականներին «Բաց կառավարության խրախուսման և կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործողությունների ազգային պլանները» ստեղծվել է [[Ադրբեջանի նախագահ|Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահին]] առընթեր քաղաքացիներին ծառայությունների մատուցման և սոցիալական նորարարությունների ադրբեջանական պետական գործակալությունը, «ASAN» ծառայության կենտրոնը։ ASAN xidmət ծառայությունը (Asan ծառայության) արժանացել է [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] մրցանակին՝ պետական ծառայության զարգացման գործում ներդրած ավանդի համար (2015)։ 2015 թվականի ապրիլի 20-24-ը ընտրվել է ՄԱԿ-ի պետական կառավարման փորձագետների կոմիտեի առաջին նստաշրջանի հաղթող։ Առաջին տեղը զբաղեցրել է «պետական ծառայությունների մատուցման կատարելագործման» համար<ref>[http://workspace.unpan.org/sites/Internet/Documents/UNPAN94633.pdf 2015 UNITED NATIONS PUBLIC SERVICE AWARDS WINNERS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181221034532/http://workspace.unpan.org/sites/Internet/Documents/UNPAN94633.pdf |date=2018-12-21 }}/Занял первое место за "Совершенствование предоставления государственных услуг</ref>։ Երկրում ներկայումս գործում են 11 Asan Xidmət ֆիլիլալներ<ref>[https://www.theguardian.com/public-leaders-network/2013/jul/31/azerbaijan-public-service-assessment-network The Azerbaijan service and assessment network]//www.theguardian.com</ref>։ «ASAN ծառայության» ադրբեջանական մոդելը պարբերաբար հետազոտվում և գործնականում կիրառվում է ինչպես զարգացող, այնպես էլ զարգացած երկրներում<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/azerbaijans-awarded-public-service-goes-international.aspx?pageID=517&nID=103397&NewsCatID=345 Azerbaijan’s awarded public service goes international]//hurriyetdailynews.com</ref>։ Հուլիսի 12-ին [[Աֆղանստան]]ի նախագահի պալատում հուշագիր է ստորագրվել՝ ուղղված Աֆղանստանի պետական հաստատություններում ադրբեջանական «ASAN xidmət» մոդելի կիրառմանը։ Չնայած հակակոռուպցիոն օրենքների բազայի առկայությանը՝ իրավիճակը սկսել է վատանալ։ 2011 թվականին Ադրբեջանը Transparency International-ի վարկանիշում 134-143-ից իջել է 143-151-ի։ 2012 թվականին երկիրն աննշան բարձրացել է մինչև 139-րդ տեղ<ref>{{cite web|author=|authorlink=|datepublished=|url=http://www.radioazadlyg.org/content/blog/24821116.html|title=Азербайджан. Летальная коррупция|format=|work=|publisher=radioazadlyg.org|accessdate=2015-8-4|lang=|description=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126173018/http://www.radioazadlyg.org/content/blog/24821116.html|archivedate=2016-01-26|deadlink=yes}}</ref>։ Ըստ գլխավոր դատախազին կից կոռուպցիայի դեմ պայքարի գլխավոր վարչության պետ Կամրան Ալիևի՝ 10 տարվա ընթացքում կոռուպցիոն սխեմաներից պետությանը պատճառված վնասը կազմել է մոտ 200 միլիոն մանաթ<ref>{{cite web|author=|authorlink=|datepublished=|url=http://ann.az/ru/nachalnik-upravleniya-v-rezultate-korrupcionnyh-prestupleniy-v-azerbaydzhane-gosudarstvu-byl-nanese/#.VcEMLPPtlBc|title=Размер ущерба от коррупции в Азербайджане » ANN.az. Главные новости Азербайджана|format=|work=|publisher=ann.az|accessdate=2015-8-4|lang=|description=}}</ref>։ == Իլհամ Ալիևին ուղված կոռուպցիոն մեղադրանքներ == {{main|Իլհամ Ալիև}}Կան բազմաթիվ հաղորդումներ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և նրա ընտանիքի կոռուպցիայի մասին։ 2012 թվականին «կոռուպցիայի և կազմակերպված հանցավորության հետազոտման կենտրոնը» (OCCRP) Իլհամ Ալիևին անվանել է տարվա կոռուպցիոներ։ 2015 թվականի սեպտեմբերի 10-ի բանաձևում Եվրախորհրդարանը կոչ է արել [[Եվրոպական միություն|ԵՄ]]-ի իշխանություններին մանրամասն հետաքննություն անցկացնել Իլհամ Ալիևի և նրա ընտանիքի անդամների դեմ կոռուպցիայի մեղադրանքների վերաբերյալ։ == Խավիարային դիվանագիտություն == {{main|Խավիարային դիվանագիտություն}}Մի շարք միջազգային հետաքննությունների համաձայն, գոյություն ունի Ադրբեջանի լոբբիստական ռազմավարությունը, որը բաղկացած է օտարերկրյա քաղաքական գործիչների և միջազգային կազմակերպությունների աշխատակիցների կողմից ընդունող կողմի հաշվին Ադրբեջան թանկարժեք հրավերներից և թանկարժեք նվերներից, որոնք մատուցվում են որպես «Արևելյան ավանդույթի տուրք»։ Հետաքննության հեղինակները պնդում են, որ ԵԽԽՎ-ում կան մի շարք անձինք, այդ թվում՝ ԵԽԽՎ գործող նախագահ Պեդրո Ագրամունտը, որոնք անշահախնդիր կերպով արգելափակում են Ադրբեջանին ոչ պիտանի որոշումները։ Ըստ իտալական դատախազության, հետաքննություն է սկսվել ԵԽԽՎ խոշորագույն խմբակցության ղեկավար [[Լուկա Վոլոնտե|Լուկա Վոլոնտեի]] դեմ, ով Ադրբեջանից միլիոնավոր դոլարներ է ստացել՝ փոխարենը արգելափակելով Ադրբեջանին ոչ ձեռնտու որոշումները։ 2017 թվականի ապրիլին [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով|ԵԽԽՎ]]-ն որոշում էր կայացրել հետաքննել եվրապատգամավորների կոռուպցիոն մեղադրանքները։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * [https://books.google.com/books?id=t4vVAgAAQBAJ Fighting Corruption in Transition Economies: Azerbaijan 2005]. [[ОЭСР]], 2005. 176 с. {{ref-en}} {{Եվրոպան ըստ թեմաների 2}} {{Ասիան ըստ թեմաների 2}} [[Կատեգորիա:Հանցագործությունն Ադրբեջանում]] jf8fuxlp8blp7jrdgslfvdnhss0r75l 0 961996 8487128 8452710 2022-08-11T11:19:09Z Gohar7 122335 /* Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ */ wikitext text/x-wiki {{ընթացիկ|20220205}} [[File:COVID-19 Outbreak World Map.svg|thumb|right|մինի|COVID-19-ի տարածումը ամբողջ աշխարհում 2021 թվականի {{CURRENTMONTHNAME}}ի {{CURRENTDAY}}-ի դրությամբ՝ {{legend|#510000|Ավելի քան 10 000 հաստատված դեպք}} {{legend|#900000|1000-ից մինչև 9999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#c80200|100-ից մինչև 999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ee7070|10-ից մինչև 99 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ffC0C0|1-ից մինչև 9 հատ հաստատված դեպք}} ]] [[Պատկեր:COVID-19 cases in Greater China.svg|մինի|աջից|COVID-19 կորոնավիրուսով վարակման դեպքերը Չինաստանում]] '''[[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուսի հետևանքով առաջացած հիվանդության [[համավարակ]]ը''' սկսվել է 2019 թվականի նոյեմբերի կամ դեկտեմբերի կեսին [[Չինաստան]]ի կենտրոնական Հուբեյ նահանգի [[Ուհան]] քաղաքում<ref name="WHOpandemic">{{cite web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020|date=մարտի 11, 2020|publisher=[[World Health Organization]]|access-date=մարտի 11, 2020}}</ref>, այնտեղ գտնվող կենդանիների և ծովամթերքի շուկայի հետ կապված տեղացիների մոտ անհայտ ծագման թոքաբորբի առաջին դեպքերի հայտնաբերմամբ<ref name="WOM">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/|title=Coronavirus Update (Live) for COVID-19 Wuhan China Virus Outbreak – Worldometer|website=www.worldometers.info}}</ref>։ Հետագայում չինացի գիտնականները առանձնացրել են նոր` [[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուս, որն իր գենետիկական հաջորդականությամբ ոչ պակաս, քան 70%-ով նման է [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|ծանր սուր շնչառական համախտանիշի]] (հայտնի է նաև որպես ատիպիկ թոքաբորբ) վիրուսին<ref name="Pinghui15Jan20202">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|title=Wuhan pneumonia: how search for source unfolded|last=Pinghui|first=Zhuang|date=2020-01-15|website=South China Morning Post|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200115165740/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|archivedate=2020-01-15|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="promedmail2">{{Cite web|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|title=Undiagnosed pneumonia - China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|website=Pro-MED-mail|publisher=International Society for Infectious Diseases|accessdate=2020-01-13}}</ref><ref name="Hui14Jan20202">{{статья|заглавие=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|ссылка=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|издание=International Journal of Infectious Diseases|язык=en|том=91|страницы=264—266|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|issn=1201-9712|ref=Hui|тип=journal|автор=Hui, David S.; Azhar, Esam EI; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D.; Memish, Ziad A.|число=14|месяц=1|год=2020}}</ref><ref name="ncbi.nlm.nih.gov">{{Cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947|title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome|website=NCBI Genbank|publisher=National Center for Biotechnology Information|accessdate=2020-01-20}}</ref>։ Հունվարի 22-ից [[Ուհան]]ում [[կարանտին]] է հայտարարվել, ամբողջ [[հասարակական տրանսպորտ]]ի աշխատանքը դադարեցվել է, իսկ քաղաքը փակվել է մուտքի և ելքի համար<ref name="CDC2020SocialSpacing">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=փետրվարի 11, 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=մարտի 9, 2020}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Չինաստանի իշխանությունները սահմանափակել են 14 քաղաքների ելումուտը<ref>{{Cite web|url=http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|title=湖北黃岡：城鐵站、火車站離開黃岡市區通道暫時關閉|publisher=www.hkcna.hk|accessdate=2020-01-23|archive-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328165717/http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|title=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities, after Wuhan lockdown|date=2020-01-23|publisher=The Straits Times|accessdate=2020-01-23|author=hermesauto|lang=en}}</ref>։ Կորոնավիրուսը գրանցվել է Չինաստանի վարչական կազմավորումների մեծ մասում<ref>https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/24/china-locks-eight-cities-pledges-new-hospital-within-six-days/</ref>։ Հունվարի 22-ին վիրուսի բռնկման կապակցությամբ տեղի է ունեցել [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՀԿ) արտակարգ կոմիտեի արտահերթ նիստը<ref name="official">{{cite web|url=http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|title=截至1月29日24时新型冠状病毒感染的肺炎疫情最新情况|date=2020-01-30|publisher=Национальная комиссия по здравоохранению КНР|language=zh|accessdate=2020-01-30|archive-date=2020-01-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200129235138/http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|dead-url=yes}}</ref>։ Հունվարի 23-ին ԱՀԿ-ի գլխավոր տնօրեն [[Թեդրոս Ադհանոմ Հեբրեյեսուս]]ը հայտարարել է, որ ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեն համակարծիք է այն հարցում, թե արդյոք նոր կորոնավիրուսի բռնկումն առանձնակի վտանգ է ներկայացնում, ինչի կապակցությամբ հանրային առողջապահության բնագավառում առայժմ արտակարգ դրություն միջազգային նշանակություն չի հայտարարվում<ref name="Pinghui15Jan20202"/><ref name="promedmail2"/><ref name="Hui14Jan20202"/><ref name="ncbi.nlm.nih.gov"/>։ Հունվարի 30-ին ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեի նիստում նոր կորոնավիրուսի բռնկումը ճանաչվել է արտակարգ իրավիճակ հանրային առողջապահության ոլորտում<ref name="UNESCO2020">{{cite web|url=https://en.unesco.org/themes/education-emergencies/coronavirus-school-closures|title=Coronavirus impacts education|date=մարտի 4, 2020|website=UNESCO|language=en|access-date=մարտի 7, 2020}}</ref>, որն ունի միջազգային նշանակություն<ref name="k1">[https://bnonews.com/index.php/2020/02/the-latest-coronavirus-cases/ Tracking coronavirus: Map, data and timeline]</ref><ref name="NYT-20200229">{{cite news|work=[[The New York Times]]|title=Here Comes the Coronavirus Pandemic – Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire.|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/opinion/sunday/corona-virus-usa.html|date=փետրվարի 29, 2020|access-date=մարտի 1, 2020}}</ref><ref name="NYT-20200227">{{cite news|last=Krugman|first=Paul|name-list-format=vanc|authorlink=Paul Krugman|title=When a Pandemic Meets a Personality Cult|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/opinion/coronavirus-trump.html|date=փետրվարի 27, 2020|work=[[Նյու Յորք Թայմս]]|access-date=փետրվարի 29, 2020}}</ref>։ Փետրվարի 24-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն է հայտնվել վիրուսով կրկնակի վարակվելու մասին<ref name="ТАСС 2020-02-24">{{cite web |title = В Ухане зафиксировали 195 случаев повторного заражения коронавирусом |url = https://tass.ru/obschestvo/7825609 |website = tass.ru |publisher = ТАСС |date = 2020-02-24|accessdate = 2020-02-24|lang = ru}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-spreads-one-study-predicts-101552222.html|title=As the coronavirus spreads, one study predicts that even the best-case scenario is 15 million dead and a $2.4&nbsp;trillion hit to global GDP|work=[[Business Insider]]|first1=Rosie|last1=Perper|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարեց կորոնավիրուսի [[համավարակ]]<ref name="Zona News 2020-03-11">{{cite web |title = ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարել է կորոնավիրուսի համավարակ |url = https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |website = Zonapositive.com |publisher = Zona News |date = 2020-03-11 |accessdate = 2020-03-11 |lang = հայերեն |archive-date = 2020-03-27 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200327223245/https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-black-death-spread-misinformation-143713853.html|title=Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven't learned from our past|work=[[The Conversation]]|first1=Rachel|last1=Clamp|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ == Համաճարակաբանություն == Չինաստանի Հուբեյ նահանգի վարչական կենտրոն [[Ուհան]]ի առողջապահական մարմինները հայտնել են անհայտ թոքաբորբի դեպքերի կուտակման մասին 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին<ref name="AutoDW-69" />, իսկ հետաքննությունը սկսվել է 2020 թվականի հունվարի սկզբին<ref name="bbc50984025" />։ Այս դեպքերը հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերք մեծածախ շուկայում, և, հետևաբար, ենթադրվում է, որ վիրուսը ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH" />։ Վիրուսը հայտնի է որպես [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2]] սերտորեն կապված է [[չղջիկներ]]ի կորոնավիրուսների<ref name="LancetNowcasting" />, գզրուկների կորոնավիրուսների և [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|SARS-CoV]]-ի հետ<ref name="aGWE9" /><ref name="ECDC risk assessment" />։ Ախտանշաններով ամենավաղ հայտնի մարդն ավելի ուշ հայտնաբերվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և նրանք տեսանելի կապեր չեն ունեցել խոնավ շուկայի հետ<ref name="AutoDW-67" /><ref name="Wang24Jan2020" />։ 2019 թվականի դեկտեմբերին գրանցված դեպքերի առաջին խմբից երկու երրորդը ճանաչվել է շուկայի հետ կապված<ref name="Huang24Jan2020" /><ref name="Joseph24Jan2020" /><ref name="han24Jan2020" />։ 2020 թվականի մարտի 13-ին South China Morning Post թերթի չստուգված հաշվետվությունը ենթադրել է, որ այն դեպքը, որը տեղի է ունեցել 2019 թվականի նոյեմբերի 17-ին Հուբեյ նահանգի 55-ամյա բնակչի հետ, հնարավոր է, եղել է առաջինը<ref name="original_report" /><ref name="U09eH" /><ref name="c55py" />։ Փետրվարի 26-ին երիտասարդների շրջանում հիվանդության համեմատաբար քիչ դեպքեր են գրանցվել և կազմել են ամբողջ աշխարհում դեպքերի 2,4 տոկոսը<ref name="Fl4VA" /><ref name="qgiV1" /><ref name="AutoDW-21" />։ Գերմանիայում և Միացյալ Թագավորությունում կառավարական աղբյուրները հաշվարկել են, որ բնակչության 60-70 տոկոսը պետք է վարակվի, նախքան արդյունավետ իմունիտետի՝ [[պատվաստանյութ]]ի ձեռք բերելը<ref name="2w5Oj" /><ref name="J1db8" /><ref name="JLWR2" />։ === Դեպքեր === Այս պահին աշխարհի ամենամեծ ցուցանիշը [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-]]ում է ըստ վարակվածների, մահերի և բուժվածների։ Հիվանդության դեպքերը ներառում են այն մարդկանց թիվը, ովքեր փորձարկվել են COVID-19-ում և որոնց թեստը հաստատվել է դրական, ըստ պաշտոնական արձանագրությունների<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|website=www.who.int|language=en|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>։ COVID-19-ի վարակված մարդկանց թիվը, հավանաբար, շատ ավելի բարձր կլինի, քանի որ նրանցից շատերը, ովքեր ունեն միայն թեթև ախտանիշներ կամ ախտանիշներ, չեն կարող փորձարկվել<ref>{{Cite journal|last=Lau|first=Hien|last2=Khosrawipour|first2=Veria|last3=Kocbach|first3=Piotr|last4=Mikolajczyk|first4=Agata|last5=Ichii|first5=Hirohito|last6=Schubert|first6=Justyna|last7=Bania|first7=Jacek|last8=Khosrawipour|first8=Tanja|date=մարտի 14, 2020|title=Internationally lost COVID-19 cases|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1684118220300736|journal=Journal of Microbiology, Immunology and Infection|language=en|doi=10.1016/j.jmii.2020.03.013|issn=1684-1182|pmid=32205091}}</ref>։ Մարտի 23-ի դրությամբ, ոչ մի երկիր չի փորձարկել իր բնակչության ավելի քան 3%-ին<ref>{{cite web|url=https://nordiclifescience.org/covid-19-first-results-of-the-voluntary-screening-in-iceland/|title=COVID-19: First results of the voluntary screening in Iceland|date=մարտի 23, 2020|website=Nordic Life Science—the leading Nordic life science news service|language=en-US|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>, և շատ երկրներ ունեն պաշտոնական քաղաքականություն, որը չի փորձարկում նրանց, ովքեր ունեն միայն թույլ ախտանիշներ, ինչպիսիք են [[Իտալիա]]ն, [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդները]] և [[Շվեյցարիա]]ն<ref>{{cite web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5069046/coronavirus-jaap-van-dissel-rivm|title=RIVM: verspreiding coronavirus lijkt af te remmen|date=մարտի 25, 2020|website=RTL Nieuws|language=nl|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.derbund.ch/schweiz/standard/bund-sucht-nicht-mehr-alle-coronainfizierten/story/20389898|title=Bund sucht nicht mehr alle Corona-Infizierten|work=Der Bund|access-date=մարտի 30, 2020|language=de|issn=0774-6156}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-response-specialre-idUSKBN20Z27P|title=Special Report: Italy and South Korea virus outbreaks reveal disparity in deaths and tactics|date=մարտի 13, 2020|work=Reuters|access-date=մարտի 30, 2020|language=en}}</ref>։ === Մահեր === Ախտանշանների զարգացումից մինչև [[մահ]] ընկած ժամանակահատվածը 6-ից մինչև 41 օր է, և ամենահաճախը 14 օրն է<ref name="pathogenesis" />։ Չինաստանում փետրվարի 5-ի դրությամբ մահերի շուրջ 80 տոկոսը բաժին է ընկել 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց, իսկ 75 տոկոսն ունեցել է նախկինում գոյություն ունեցող առողջական հիվանդություններ, ներառյալ [[սիրտ-անոթային հիվանդություն]]ներն ու [[Շաքարային դիաբետ|շաքարախտ]]<ref name="AutoDW-22" />։ Առաջին հաստատված մահը վրա է հասել 2020 թվականի հունվարի 9-ին Ուհանում<ref name="AutoDW-25" />։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը տեղի է ունեցել փետրվարի 1-ին [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath2" />, իսկ Ասիայից դուրս առաջին մահը՝ փետրվարի 14-ին [[Ֆրանսիա]]յում<ref name="AutoDW-27" />։ Փետրվարի 28-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս գրանցվել է մահվան ավելի քան մեկ տասնյակ դեպք Իրանում, Հարավային Կորեայում և Իտալիայում<ref name="AJE_Qom_coverup_50deaths" /><ref name="SKorea_total_20200224" /><ref name="AutoDW-28" />։ Մարտի 13-ին ավելի քան քառասուն երկրներ և տարածքներ հաղորդել են բոլոր մայրցամաքներում մարդկանց մահվան մասին, բացի [[Անտարկտիդա]]յից<ref name="HN0sa" />։ Մահացության քանակական գնահատման համար սովորաբար օգտագործվում են մի քանի ցուցանիշներ<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|title=Principles of Epidemiology {{!}} Lesson 3—Section 3|date=փետրվարի 18, 2019|website=www.cdc.gov|language=en-us|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200329-sitrep-69-covid-19.pdf|title=Coronavirus disease 2019: Situation Report 69|last=|first=|date=մարտի 29, 2020|website=[[World Health Organization]]|url-status=live|access-date=մարտի 29, 2020}}</ref>։ Այս թվերը տարբերվում են տարածաշրջանի և ժամանակի ընթացքում և կախված են փորձարկման ծավալից, առողջապահական համակարգի որակից, բուժման տարբերակներից, նախնական բռնկման ժամանակից և բնակչության բնութագրերից, ինչպիսիք են տարիքը, սեռը և ընդհանուր առողջությունը<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=մարտի 25, 2020|editor-last=Chivers|editor-first=Tom|website=[[Our World in Data]]|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lazzerini|first=Marzia|last2=Putoto|first2=Giovanni|date=մարտի 18, 2020|title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties|url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract|journal=The Lancet Global Health|language=English|volume=0|doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8|issn=2214-109X|pmid=32199072}}</ref>։ Մահացության հարաբերակցությունը հիվանդացության արտացոլում է մահացությունների թիվը, որը բաժանված է մի շարք ախտորոշված դեպքերում հիվանդության ընթացքում կանխորոշված ժամանակահատվածում<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|website=Our World in Data|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ ԱՀԿ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ հիվանդացության նկատմամբ մահացության գլոբալ հարաբերակցությունը կազմել է 4.7% (29,957 / 634,835)<ref name="qgiV1" />: === Տևողություն === ԱՀԿ-ն պնդում է, որ համավարակը կարելի է վերահսկել<ref name="WHOpandemic2" />։ Առավելագույն և վերջնական բռնկման տևողությունը որոշված չէ և կարող է տարբերվել ըստ գտնվելու վայրի։ [[Փենսիլվանիա|Փենսիլվանիայի նահանգի]] համալսարանից Մարչեյ Բոնին հայտարարել է, որ առանց հսկողության թողնված վարակիչ բռնկումները սովորաբար հասնում են «սարահարթի», իսկ հետո սկսում են նվազել, երբ հիվանդությունն ավարտվում է մատչելի կրիչներով<ref name="the-scientist.com">{{cite web|url=https://www.the-scientist.com/news-opinion/modelers-struggle-to-predict-the-future-of-the-covid-19-pandemic-67261|title=Modelers Struggle to Predict the Future of the COVID-19 Pandemic|website=The Scientist Magazine|access-date=մարտի 21, 2020}}</ref>։ Բայց հիմա գրեթե անհնար է որևէ խելամիտ կանխատեսում անել, թե երբ դա տեղի կունենա<ref name="the-scientist.com" />։ Սակայն Չինաստանի կառավարության ավագ բժշկական խորհրդական Չժուն Նանշանը հայտարարել է, որ այս ամենը կարող է ավարտվել մինչև հունիս, եթե բոլոր երկրները մոբիլիզացվեն վիրուսի տարածումը դադարեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ ԱՀԿ-ի հանձնարարականների կատարման համար<ref name="Resnick" />։ Լոնդոնի հիգիենայի և արևադարձային բժշկության դպրոցից Ադամ Կուչարսկին հայտարարել է, COVID-20-ը (SARS-COV-3) շրջանառության մեջ կլինի, հնարավոր է, մեկ տարի կամ երկու տարի։ Նիլ Ֆերգյուսոնի ղեկավարությամբ Կայսերական քոլեջի հետազոտության համաձայն, [[Սոցիալական հեռավորություն|ֆիզիկական հեռավորությունը]], [[Բժշկական դիմակ|դիմակների]] կրումը և այլ միջոցառումներ անհրաժեշտ կլինեն մինչև [[պատվաստանյութ]]ը հասանելի լինի (պոտենցիալ 18 ամիս կամ ավելի)<ref name="pfyes" />։ Ուիլյամ Շաֆները Վանդերբիլթի համալսարանից ասել է, որ նա կարծում է, որ քիչ հավանական է, որ այս կորոնավիրուսը ամբողջությամբ կվերանա, և նա կարող է վերածվել սեզոնային հիվանդության, վերադառնալով ամեն տարի<ref name="e7bko" />։ == Նշանները և ախտանիշները == [[Պատկեր:Symptoms_of_coronavirus_disease_2019_3.0.svg|մինի|COVID-19-ի ախտանիշները<ref name="Symptoms-diagram" />]] COVID-19-ի ախտանիշները կարող են համեմատաբար ոչ հատուկ լինել, և վարակված մարդիկ կարող են լինել ասիմպտոմատիկ։ Երկու ամենատարածված ախտանիշներն են՝ ջերմությունը (88%) և չոր հազը (68%)։ Ավելի քիչ տարածված ախտանիշներ են հոգնածության, շնչառական խնդիրներ, համի, հոտի զգայարանների կորուստ, հևոց, մկանային ցավ, կոկորդի ցավ, գլխացավ կամ սարսուռ<ref name="WHO report 28 February 2020" /><ref name="RFLSD" />։ ԱՀԿ-ն պնդում է, որ մոտավորապես յուրաքանչյուր վեցերորդ մարդը լրջորեն հիվանդանում է և շնչառության հետ կապված դժվարություններ է ունենում<ref>[https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-sense-of-smell-nytimes-fact-check.html The Key Stat in the NYTimes' Piece About Losing Your Sense of Smell Was Wrong], ''Slate'', Shannon Palus, 27 March 2020. "... The actual percentage of patients in South Korea with anosmia, based on a survey from a medical society, was 15 percent ..."</ref><ref>{{cite journal|last1=Iacobucci|first1=Gareth|date=մարտի 24, 2020|title=60 seconds on . . . anosmia [loss of smell]|journal=BMJ|volume=368|pages=m1202|doi=10.1136/bmj.m1202|pmid=32209546}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ամերիկյան կենտրոնները (CDC) թվարկում են արտակարգ ախտանիշներ, ինչպիսիք են շնչառությունը, կրծքավանդակի ցավը կամ ճնշումը, գիտակցության հանկարծակի խառնաշփոթությունը, դեմքի կամ շրթունքների զարթոնքի դժվարությունները և կապտությունը.այս ախտանիշների առկայության դեպքում խորհուրդ է տրվում անհապաղ բժշկական օգնություն<ref name="XQq4a" /><ref name="WHO, Q&A, March 9">[https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses Q&A on coronaviruses (COVID-19)], WHO, 9 March 2020.</ref>։ Հետագա զարգացումը հիվանդության կարող է հանգեցնել ծանր թոքաբորբի, սուր շնչառական համախտանիշի, սեպտիկ շոկի և մահվան։ Որոշ վարակված մարդիկ կարող են անցնել առանց կլինիկական ախտանիշների, սակայն վարակը հաստատող թեստերի արդյունքները, հետևաբար, հետազոտողները խորհուրդ են տալիս, որ նրանք, ովքեր սերտ կապ ունեն հաստատված վարակված մարդկանց հետ, ենթարկվեն մանրակրկիտ հսկողության և հետազոտության՝ վարակի բացառման համար<ref name="Huang24Jan20202" /><ref name="S3BzI" /><ref name="AutoDW-33" /><ref name="AutoDW-5" />։ Սովորական ինկուբացիոն շրջանը (վարակի և ախտանիշների առաջացման միջև ժամանակը) տատանվում է մեկից մինչև 14 օր։ Առավել հաճախ դա հինգ օրն է<ref name="AutoDW-34" /><ref name="AutoDW-35" />։ == Պատմություն == Կան տարբեր տեսություններ, թե որտեղից կարող էր առաջանալ առաջին դեպքը (այսպես կոչված զրոյական հիվանդը)<ref name="patientZero" />։ Նոր կորոնավիրուսով հիվանդության առաջին հայտնի դեպքը կարող էր գրանցվել 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Չինաստանի Հուբեյ նահանգի Ուհան քաղաքում<ref name="AutoDW-672" />։ Մեկ ամսվա ընթացքում Հուբեյ նահանգում կորոնավիրուսով հիվանդանալու դեպքերի թիվն աստիճանաբար ավելացել է։ Նրանք հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերքի մեծածախ շուկայի հետ, որտեղ նաև վաճառվում էին կենդանի կենդանիներ, և տեսություններից մեկն այն է, որ վիրուսը ծագել է կենդանիների այդ տեսակներից մեկից, այլ կերպ ասած, ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH2" />։ [[Պատկեր:Citizens_of_Wuhan_lining_up_outside_of_a_drug_store_to_buy_masks_during_the_Wuhan_coronavirus_outbreak.jpg|մինի|Ուհան, դեղատնում դիմակներ գնելու հերթ:]] == Պատճառ == [[Պատկեր:Social distance animation during Covid-19 pandemic.gif|ձախից|մինի|ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորություն]] === Փոխանցման ձևեր === [[Պատկեր:Sneeze.JPG|alt=Cough/sneeze droplets visualized in dark background using Tyndall scattering|մինի|Շնչառական կաթիլները, որոնք առաջանում են մարդու փռշտոցի ժամանակ:]] [[Պատկեր:COVID19_in_numbers-_R0,_the_case_fatality_rate_and_why_we_need_to_flatten_the_curve.webm|thumbtime=4:02|մինի|Տեսագրություն, որտեղ քննարկվում են համավարակի համատեքստում վերարտադրության և մահացության հիմնական ցուցանիշները]] Որոշ մանրամասներ, թե ինչպես է հիվանդությունը տարածվում, դեռ պարզվում են<ref name="ECDCQA">{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers|title=Q & A on COVID-19|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 23, 2020}}</ref><ref name="CDCTrans" />։ Այն հիմնականում տարածվում է սերտ շփմամբ և շնչառական կաթիլներով, որոնք տարածվում են հազող կամ փռշտացող մարդկանցով<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորությունը 1 մետրից (3,3 ֆուտ) ոչ պակաս։ CDC ԱՄՆ-ն առաջարկում է առնվազն 2 մետր (6,6 ֆուտ)<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Սինգապուրում տեղի ունեցած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ չբացահայտված հազը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ կաթիլները բարձրանան մինչև 4,5 մետր (15 ֆուտ)<ref>{{cite journal|last1=Loh|first1=Ne-Hooi Will|last2=Tan|first2=Yanni|last3=Taculod|first3=Juvel H.|display-authors=etal|date=մարտի 18, 2020|title=The Impact of High-Flow Nasal Cannula (HFNC) on Coughing Distance: Implications on Its Use During the Novel Coronavirus Disease Outbreak|journal=Canadian Journal of Anesthesia|doi=10.1007/s12630-020-01634-3|pmc=7090637|pmid=32189218}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bourouiba|first1=Lydia|date=մարտի 26, 2020|title=Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2020.4756|pmid=32215590}}</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/health/2020/03/30/coronavirus-social-distancing-mit-researcher-lydia-bourouiba-27-feet/5091526002/ 6 feet enough for social distancing? MIT researcher says droplets carrying coronavirus can travel up to 27 feet], ''USA Today'', Jordan Culver, 31 March 2020.</ref>։ Վիրուսը առավել վարակիչ է, երբ մարդիկ ախտանիշներ են ունենում։ Թեև տարածումը կարող է հնարավոր լինել մինչև ախտանիշների հայտնվելը, այդ ռիսկը մեծ չէ<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Եվրոպական հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման կենտրոնը (ECDC) պնդում է, որ թեև պարզ չէ, թե որքան հեշտ է հիվանդությունը տարածվում, մեկ անձը սովորաբար վարակում է երկու-երեք այլ մարդկանց<ref name="ECDCQA" />։ Վիրուսը ապրում է մակերեսների վրա մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDC2020Surfaces" />։ Մասնավորապես, վիրուսը հայտնաբերվել է երեք օրվա ընթացքում պլաստիկ և չժանգոտվող պողպատից, մեկ օրվա ընթացքում ստվարաթուղթի վրա և չորս ժամ պղնձի վրա։ Սա, սակայն այն կախված է խոնավությունից և օդի ջերմաստիճանից<ref name="Stable NIH" /><ref name="GunterTPS_9days_persistence" />։ === Վիրուսաբանություն === [[Պատկեր:Coronavirus_virion_structure.svg|մինի|SARSr-CoV-ի պատկերազարդումը:]] Մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանում է տնտեսական օճառով կամ ալկոհոլային ախտահանիչով որը պատռում է նրա պաշտպանիչ շերտը<ref name=":02" />։ SARS-CoV-2 սերտորեն կապված է բուն SARS-CoV-ի հետ<ref name="Zhu24Jan2020" />։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կորոնավիրուսը գենետիկորեն կապվում է Betacoronavirus-ի ցեղի հետ։ Այն 96%-ով նույնական է ամբողջ գենոմի մակարդակով չղջիկների կորոնավիրուսի այլ նմուշների հետ(BatCov, RaTG13)<ref name="WHO report 28 February 20202" /><ref name="bioRxivBatOrigin" />։ == Ախտորոշում == Վիրուսային վարակը կարող է նախապես ախտորոշվել ախտանիշների հիման վրա<ref name="pmid32101510">{{cite journal|date=February 2020|title=Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases|url=|journal=Radiology|volume=|issue=|page=200642|doi=10.1148/radiol.2020200642|pmid=32101510|vauthors=Ai T, Yang Z, Hou H, Zhan C, Chen C, Lv W, Tao Q, Sun Z, Xia L}}</ref><ref name="7XzeF" />։ Ուսումնասիրությունը՝ համեմատելով PCR-ը հետ CT-ի հետ պարզել են, որ CT-ն զգալիորեն ավելի զգայուն է, թեև պակաս կոնկրետ<ref name="pmid32101510" />։ 2020 թվականի մարտից ռադիոլոգիայի ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս, որ CT-ն չօգտագործվի սկրինինգի համար կամ որպես COVID-19 ախտորոշման առաջին գծի թեստ<ref>{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection|last=|first=|date=մարտի 22, 2020|website=American College of Radiology|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=}}</ref>։ === Վիրուսային թեստավորում === ԱՀԿ-ն հրապարակել է ՌՆԹ-ի՝ ատիպիկ թոքաբորբի՝ SARSr-CoV-2-ի փորձարկման մի քանի արձանագրություններ, որոնցից առաջինը հրապարակվել է հունվարի 17-ին<ref name="oaBq3" /><ref name="D9Wvk" /><ref name="WHO_InterimGuidance" />։ Թեստավորումը օգտագործում է պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա հակադարձ տառադարձությամբ իրական ժամանակում (rri-PCR)<ref name="20200130cdc" />: Թեստը կարող է կատարվել է օդուղիների կամ արյան նմուշների։ Արդյունքները սովորաբար հասանելի է մի քանի ժամ կամ օր<ref name="20200130businessinsider" /><ref name="globenewswire1977226" />։ Մարդը համարվում է ռիսկի խմբում, եթե նա շրջագայել է նախորդ 14 օրվա ընթացքում մշտական վարակի փոխանցումով համայնքից կամ վարակված անձի հետ սերտ կապ է ունեցել<ref name="AutoDW-43" /><ref>{{cite journal|last1=Li|first1=Lin|last2=Qin|first2=Lixin|last3=Xu|first3=Zeguo|last4=Yin|first4=Youbing|last5=Wang|first5=Xin|last6=Kong|first6=Bin|last7=Bai|first7=Junjie|last8=Lu|first8=Yi|last9=Fang|first9=Zhenghan|date=մարտի 19, 2020|title=Artificial Intelligence Distinguishes COVID-19 from Community Acquired Pneumonia on Chest CT|journal=Radiology|page=200905|doi=10.1148/radiol.2020200905|issn=0033-8419|pmid=32191588|last13=Wang|last18=Xia|last10=Song|first10=Qi|last11=Cao|last12=Liu|first12=Daliang|first18=Jun|first17=Juan|first13=Guisheng|last17=Xia|first16=Shiqin|last16=Zhang|first15=Xisheng|last15=Fang|first14=Qizhong|last14=Xu|first11=Kunlin}}</ref>։ == Կանխարգելում == [[Պատկեր:Stop_the_Spread_of_Germs_(COVID-19).jpg|մինի|Ինֆոգրաֆիկա՝ ԱՄՆ CDC-ից, որը նկարագրում է, թե ինչպես դադարեցնել մանրէների տարածումը]] Հիվանդության փոխանցման կանխարգելման ռազմավարությունները ներառում են ընդհանուր լավ անձնական հիգիենայի պահպանումը, ձեռքի լվացումը, աչքերը, քիթը կամ բերանը չլվացված ձեռքերով հպելուց խուսափելը, ինչպես նաև հազը կամ անձեռոցիկի մեջ փռշտալը և հյուսվածքի տեղադրումը անմիջապես թափոնների կոնտեյներով։ Նրանք, ովքեր արդեն ունեն վարակ, խորհուրդ են տվել վիրաբուժական դիմակ կրել հանրության համար<ref name="CDC Prevention" /><ref name="WHO-advice" /><ref name="AutoDW-48" />։ Վարակի կանխմանը նպատելու համար նաև խորհուրդ է տրվում ֆիզիկական հեռավորության միջոցառումներ կատարել<ref name="NprYv" /><ref name="Tx4L9" />։ Շատ կառավարություններ սահմանափակել կամ խորհուրդ են տվել ձեռնպահ մնալ բոլոր ոչ էական ուղևորություններից դեպի երկրներ և շրջաններ, որոնք տուժել են այս բռնկման ժամանակ<ref name="AutoDW-50" />։ Սակայն, վիրուսը հասել է համայնքային տարածման փուլին աշխարհի մեծ մասերում<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Transmission|last=|first=|date=մարտի 17, 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|language=en-us|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ Բժշկական աշխատողները, ովքեր հոգ են տանում նրանց մասին, ովքեր կարող են վարակվել, խորհուրդ են տալիս օգտագործել ստանդարտ նախազգուշական միջոցներ, կոնտակտային նախազգուշական միջոցներ և աչքի պաշտպանություն<ref name="AutoDW-51" />։ Շփմանը հետևելը կարևոր մեթոդ է առողջապահական մարմինների համար, որը թույլ է տալիս որոշել վարակի աղբյուրը և կանխել վարակի հետագա փոխանցումը<ref name="web" />։ Շրջանառության սխալ պատկերացումները, թե ինչպես պետք է կանխել վարակը՝ օրինակ, քթի ողողումը և կոկորդի ողողումը արդյունավետ չեն<ref name="WHO2020Myth" />։ 2020 թվականի հունվարի 29-ի դրությամբ COVID-19-ի պատվաստանյութ գոյություն չունի, թեև շատ կազմակերպություններ աշխատում են դրա մշակման վրա<ref>{{Cite news|last=Spinney|first=Laura|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/29/coronavirus-vaccine-when-will-it-be-ready|title=Coronavirus vaccine: when will it be ready?|date=մարտի 29, 2020|work=[[The Guardian]]|access-date=մարտի 29, 2020|url-status=live|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref>։ === Ձեռքերի լվացում === Ձեռքի լվացումը խորհուրդ է տրվում հիվանդության տարածումը կանխելու համար<ref name=":03" />։ CDC-ն խորհուրդ է տալիս մարդկանց հաճախ լվանալ ձեռքերը օճառով և ջրով առնվազն 20 վայրկյան, հատկապես զուգարան այցելելուց հետո, կամ երբ ձեռքերը նկատելիորեն կեղտոտ են, ուտելուց առաջ, ինչպես նաև հազից կամ փռշտոցից հետո<ref name="WHO-advice" />։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանվում է տնտեսական օճառով, որը խախտում է կորոնավիրուսի պաշտպանիչ փուչիկը<ref name="AutoDW-52" />։ Բացի այդ, CDC-ն խորհուրդ է տալիս օգտագործել նաև ալկոհոլային հիմքով ձեռքերի ախտահանիչ միջոց, որը պարունակում է առնվազն 60% սպիրտ, երբ օճառն ու ջուրը հասանելի չեն<ref name="CDC Prevention" />։ == Կառավարում == === Բուժում === COVID-19-ի համար հաստատված հատուկ հակավիրուսային դեղամիջոցներ գոյություն չունեն, սակայն աշխատանքներ են տարվում դրանց մշակման ուղղությամբ, ներառյալ առկա դեղերի փորձարկումը<ref name="BMJ2020Best" /><ref name="AutoDW-63" />։ Կախված հիվանդության ծանրությունից կարող է պահանջվել թթվածնային թերապիա, ներերակային հեղուկ և շնչառական աջակցություն<ref name="hxm4a" />։ Մի քանի միացություններ, որոնք նախկինում հաստատվել են այլ վիրուսային հիվանդությունների բուժման համար, ուսումնասիրվում են COVID-19-ի բուժման օգտագործման համար<ref>{{Cite journal|last=McCreary|first=Erin K.|last2=Pogue|first2=Jason M.|year=2020|title=COVID-19 Treatment: A Review of Early and Emerging Options|journal=Open Forum Infectious Diseases|doi=10.1093/ofid/ofaa105}}</ref>։ === Առողջապահության ներուժ === COVID-19-ի հիվանդների կարիքներին առողջապահական համակարգի կարողությունների բարձրացումը և հարմարեցումը նկարագրվում են ԱՀԿ-ի կողմից որպես հիվանդության բռնկմանը արձագանքելու հիմնարար միջոց<ref name="WHOEuropeResponse">{{cite web|url=http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/novel-coronavirus-2019-ncov-technical-guidance/coronavirus-disease-covid-19-outbreak-technical-guidance-europe/hospital-readiness-checklist-for-covid-19|title=Hospital readiness checklist for COVID-19|date=մարտի 25, 2020|website=www.euro.who.int|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ ECDC-ն և ԱՀԿ-ի Եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակը թողարկել են ուղեցույցներ հիվանդանոցների և առաջնային առողջապահական ծառայությունների համար ռեսուրսների վերաբաշխման մի քանի մակարդակներում, ներառյալ՝ COVID-19 փորձարկման լաբորատոր ծառայությունների կենտրոնացումը, հնարավորության դեպքում պլանային ընթացակարգերի վերացումը, COVID-19-ի դրական արդյունքներով հիվանդների բաժանումը և մեկուսացումը, ինչպես նաև անձնակազմի ուսուցման միջոցով ինտենսիվ թերապիայի հնարավորությունների ընդլայնումը և մատչելի թոքերի և կոկորդի արհեստական օդափոխության սարքերի թիվը<ref name="WHOEuropeResponse" /><ref name="ECDCresponse">{{Cite report|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/checklist-hospitals-preparing-reception-and-care-coronavirus-2019-covid-19|title=Checklist for hospitals preparing for the reception and care of coronavirus 2019 (COVID-19) patients|date=փետրվարի 26, 2020|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Östra Sjukhuset COVID-19 Fältsjukhus.jpg|Շվեդիայի Գյոթեբորգ քաղաքի օստրա-սյուխուսետ (Արևելյան հիվանդանոց) տարածքից դուրս գտնվող դաշտային հոսպիտալում առկա են COVID-19 հիվանդների համար ինտենսիվ թերապիայի ժամանակավոր բաժանմունքներ։ Պատկեր:Touro Infirmary NOLA Coronovirus walk-in testing-tent-1433 Delachaise NOLA 70115-2020-03-21.jpg Պատկեր:Wuhan Huoshenshan Hospital under construction 02.jpg|Huoshenshan հիվանդանոցը կառուցվել է Ուհանում, Չինաստան, ի պատասխան COVID-19 համաճարակի։ </gallery> == COVID-19-ի բռնկումը Չինաստանում == === Ծագման պատճառները === Առաջին հիվանդներից շատերը կապ են ունեցել Ուհան քաղաքի շուկայի հետ, որտեղ վաճառում են ծովամթերք, ինչպես նաև թռչուններ, օձեր, չղջիկներ և այլ կենդանիներ։ Ենթադրվում էր, որ վիրուսը հենց կենդանու օրգանիզմում մուտացիայից հետո է հնարավորություն ունեցել վարակել մարդուն։ Սկզբում ենթադրվում էր, որ դրանք ծովամթերք էին (բայց այս տարբերակը խիստ կասկածելի էր, քանի որ հիվանդությունը սկսվում է թոքաբորբից, ինչը նշանակում է, որ խոսքը փոխանցման օդային ճանապարհի մասին է)։ Ավելի ուշ փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2-]]<nowiki/>ը, ըստ երևույթի, կորոնավիրուսի հիբրիդն է, որը հայտնաբերվել է չղջիկների մոտ։ Հաջորդ փուլում հետազոտողները պարզել են, որ վիրուսը, հավանաբար, մարդկանց փոխանցվել է օձերից<ref>{{cite web|url=https://nauka.vesti.ru/article/1260647|title=Китайский коронавирус оказался гибридным и передался людям от змей|date=|website=nauka.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Вести.ру]], 23.01.2020</ref>։ Գուանչժոու քաղաքի Հարավչինական գյուղատնտեսական համալսարանի հետազոտողները կարծում են, որ նոր կորոնավիրուսի աղբյուրը կարող էին դառնալ պանգոլինները<ref>[https://www.nature.com/articles/d41586-020-00548-w Mystery deepens over animal source of coronavirus]</ref><ref>[https://polit.ru/article/2020/02/28/ps_pangolin/ От кого коронавирус?]</ref>։ === Համաճարակաբանություն === ==== 2019 թվականի դեկտեմբեր ==== Հիվանդության բռնկումների մասին առաջին հաղորդումները հայտնվել են Չինաստանում 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, իսկ հիվանդների առաջին կլինիկական դրսևորումները ծագել են ավելի վաղ՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 8-ին<ref name="WHO5Jan2020">{{cite web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|title=Pneumonia of unknown cause – China. Disease outbreak news|last=|first=|date=2020-01-05|website=|publisher=[[World Health Organization]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200107032945/https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|archivedate=2020-01-07|accessdate=2020-01-06|quote=}}</ref>։ Նշվում է, որ 2019 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ակնաբույժ լի Վենլյանն առաջինը հայտնել է SARS վիրուսին նման նոր վիրուսի մասին՝ Ուհան քաղաքի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտների WeChat զրուցարանում, որից հետո կանչվել է ոստիկանություն և խիստ զգուշացվել է ասեկոսեների տարածման անթույլատրելիության մասին<ref name="Schnirring14Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|title=Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-14|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114230152/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-15|lang=en}}</ref><ref>[https://meduza.io/feature/2020/02/03/kitayskiy-vrach-esche-30-dekabrya-predupredil-o-koronaviruse-i-okazalsya-v-politsii-spustya-mesyats-verhovnyy-sud-priznal-chto-emu-stoilo-poverit Китайский врач ещё 30 декабря предупредил о коронавирусе — но тогда ему никто не поверил. В итоге он сам заразился и умер] // [[Медуза (сайт)|«Медуза»]], 3.02.2020.</ref>։ ==== 2020 թվականի հունվար ==== 2020 թվականի հունվարի 1-ին Ուհանի շուկան փակ էր, իսկ վարակի կլինիկական դրսևորումներով մարդկանց մեկուսացրել էին։ Հետագայում դիտարկվել է ավելի քան 700 մարդ, այդ թվում՝ ավելի քան 400 բուժաշխատողներ, որոնք առնչվել են հիվանդությունների կասկածելի դեպքերին<ref name="Schnirring11Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|title=China releases genetic data on new coronavirus, now deadly|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-11|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200111215102/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|archivedate=2020-01-11|accessdate=2020-01-12|lang=en}}</ref>։ Ախտորոշիչ ՊՇՌ-թեստի կիրառման ժամանակ հաստատվել է COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի առկայությունը Ուհանի շրջանում 41 մարդու մոտ։ Ավելի ուշ հաղորդվել էր ամուսնական զույգի մասին, որտեղ ամուսիններից մեկը շուկայում չի եղել, բայց, միևնույն է, հիվանդացել է, մինչդեռ այդ նույն ընտանիքի ևս երեք անդամներ աշխատել են այդ շուկայում<ref name="Schnirring15Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/second-family-cluster-found-wuhan-novel-coronavirus-outbreak|title=Second family cluster found in Wuhan novel coronavirus outbreak|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-15|website=CIDRAP|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Wee8Jan2020">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|title=China Identifies New Virus Causing Pneumonialike Illness|last=Wee|first=Sui-Lee|last2=Jr|first2=Donald G. McNeil|date=2020-01-08|website=The New York Times|issn=0362-4331|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114045821/https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-14|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 9-ին Ուհանում նոր հիվանդությունից մահացել է 61-ամյա մի մարդ։ Հունվարի 16-ին Չինաստանի իշխանությունները հայտարարել են, որ նախօրեին մահացել է ևս մեկ 69-ամյա տղամարդ Ուհանում, որի մոտ նույնպես հաստատվել էր հիվանդությունը<ref name="Schirring16Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|title=Japan has 1st novel coronavirus case; China reports another death|last=Schirring|first=Lisa|date=2020-01-16|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120043657/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Kyodo16Jan2020">{{cite web|url=https://english.kyodonews.net/news/2020/01/88c29e019e03-update1-china-announces-2nd-death-from-new-coronavirus.html|title=China announces 2nd death from new coronavirus|last=Kyodo News|date=|website=Kyodo News+|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="Wuhan.Gov16Jan2020">{{cite web|url=http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|title=武汉市卫生健康委员会|last=|first=|date=2020-01-16|website=wjw.wuhan.gov.cn|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120051422/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16}}</ref>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին դեպքը հայտնի է դարձել հունվարի 13-ին։ Դա 61-ամյա կին էր, որը հունվարի 8-ին Ուհանից ժամանել էր Բանգկոկ (Թաիլանդ)։ Հունվարի 18-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս դեպքերի թիվը հասել է երեք դեպքի (երկուսը Թաիլանդում, մեկը Ճապոնիայում)։ Այն փաստից, որ Չինաստանի սահմաններից դուրս հիվանդության մի քանի դեպք է գրանցվել, համաճարակաբանները եզրակացրել են, որ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը պետք է զգալիորեն ավելի մեծ լինի, քան պաշտոնապես հայտարարված 41 դեպք։ Վիրուսաբան փորձագետների կողմից արտահայտվող գնահատումների համաձայն՝ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը Հունվարի 17-ի դրությամբ կազմել է մինչև 1700 մարդ։ Այն փաստը, որ հիվանդանոցի մի քանի աշխատակիցներ, որոնք զբաղվում էին հիվանդների բուժմամբ, նույնպես հիվանդացել են, հստակ ցույց է տվել, որ վիրուսը կարող է փոխանցվել մարդուց մարդուն<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/photoreport/28/01/2020/5e2ff00f9a79479ff9c13b36|title=Контроль в российских аэропортах из-за коронавируса. Фоторепортаж|publisher=РБК|accessdate=2020-01-29}}</ref>։ Հունվարի 18-ից հսկողության համապատասխան միջոցներ են սահմանվել նաև ԱՄՆ-ի երեք հիմնական օդանավակայաններում՝ Սան Ֆրանցիսկոյի միջազգային օդանավակայանում (SFO), Լոս Անջելեսի միջազգային օդանավակայանում (LAX) և Նյու Յորքի Ջոն Քենեդիի անվան միջազգային օդանավակայանում (JFK): Նմանատիպ միջոցներ են ձեռնարկվել նաև Ռուսաստանում։ Ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի հաղորդագրության՝ Հունվարի 28-ի դրությամբ հայտնաբերվել է սուր շնչառական վիրուսային վարակների նշաններով 103 հիվանդ, սակայն լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքներով նրանցից ոչ մեկի մոտ նոր կորոնավիրուսային վարակ (COVID-19) չի գրանցվել<ref>{{cite web|url=https://www.rospotrebnadzor.ru/about/info/news/news_details.php?ELEMENT_ID=13560|title=Информационный бюллетень о ситуации и принимаемых мерах по недопущению распространения заболеваний, вызванных новым коронавирусом|date=|website=www.rospotrebnadzor.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/700099|title=Онищенко объяснил, почему Китай справился со вспышкой коронавируса|date=|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ Հունվարի 20-ին Չինաստանի իշխանությունները հաղորդել են COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի հետևանքով առաջացած հիվանդության նոր դեպքերի թվի կտրուկ ավելացման մասին, միանգամից 140 նոր հիվանդներով։ Նրանցից ոմանք հայտնվել են Շենչժենում և Պեկինում՝ գտնվող Ուհանից դուրս<ref>{{статья|ссылка=https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/2019-nCoV-outbreak-report-22-01-2020.pdf|автор=Imai, Natsuko; Dorigatti, Ilaria; Cori, Anne; Riley, Steven; Ferguson, Neil M|заглавие="Estimating the potential total number of novel Coronavirus cases in Wuhan City, China (Report 2"|год=2020|язык=ут|издание=Imperial College London|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Նաև հաղորդվել է վիրուսի հետևանքով առաջացած ևս մեկ մահվան և Հարավային Կորեայում հիվանդության առաջին դեպքի մասին։ Չինաստանի իշխանությունները պաշտոնապես հաստատել են, որ տեղի են ունեցել մարդուց մարդուն վարակի փոխանցման դեպքեր<ref>{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/who-decision-ncov-emergency-delayed-cases-spike|title=WHO decision on nCoV emergency delayed as cases spike|publisher=CIDRAP|accessdate=2020-01-23|author=Lisa Schnirring &#124; News Editor &#124; CIDRAP News &#124; Jan 22, 2020|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 21-ին ամերիկացու մոտ, ով Ուհանից Սիեթլ է վերադարձել հունվարի 15-ին, ախտորոշվել է առաջին COVID-19-ի դեպքը Ասիայի սահմաններից դուրս։ Լուրջ մտահոգություններ են հնչել, որ առաջիկա չինական Նոր տարին կարող է զգալիորեն նպաստել վիրուսի տարածմանը<ref name="rt2" />։ Հարյուր միլիոնավոր չինացիներ ավանդաբար այցելում այս տոնը Չինաստանում և նրա սահմաններից դուրս է հանգստանալ, նշելու և այցելել իրենց հարազատներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/health-51148303|title=New Chinese virus 'will have infected hundreds'|last=Gallagher|first=James|date=2020-01-18|website=BBC News|accessdate=2020-01-23}}</ref>։ ==== Հաջորդող ամիսները ==== 2020 թվականի փետրվարին վարակը սկսել է արագորեն տարածվել տարբեր երկրներում, չնայած Չինաստանի իշխանությունների կողմից ձեռնարկված կարանտինային միջոցներին։ 2020 թվականի մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի հետ բռնկման վարակի երկրորդ կեսին մարտի հաջողվել է հաղթահարել։ Մարտի 19-20-ը մայրցամաքային Չինաստանում վարակի նոր դեպքեր չեն գրանցվել (թեև հայտնաբերվել են արտերկրից ժամանած վարակված անձինք)<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/700051|title=Власти Китая вторые сутки не обнаружили новых заразившихся коронавирусом|date=2020-03-20|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>:Մարտի 25-ին Չինաստանի իշխանությունները հանեցին կարանտինը Հուբեյ նահանգում<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/8069113|title=Китай снимает двухмесячный карантин в провинции Хубэй после спада эпидемии|date=2020-03-25|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2020-03-25|author=|lang=ru}}</ref>։ === Չինատանի տնտեսության վրա ազդեցությունը === Համաճարակի սկզբում մտավախություն կար, որ նոր վիրուսը կարող է վնաս հասցնել չինական տնտեսությանը, որը նման է 2003 թվականին հավի գրիպին (այն ժամանակ վիրուսային համաճարակը վնաս է հասցրել Չինաստանի՝ Գուանդուն նահանգի և Պեկինի շրջանի տնտեսական առումով շատ ավելի նշանակալի տարածաշրջաններին, որոնց բաժին է ընկել Չինաստանի ՀՆԱ-ի 15 տոկոսը, այն դեպքում, երբ 2019-2020 թվականների վիրուսը հունվարի 23-ին ներկա է եղել միայն Հուբեյ նահանգում<ref name="Guardian23012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/23/financial-markets-china-coronavirus-outbreak-economy|title=World financial markets rocked by China coronavirus|date=2020-01-23|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=3232730|title=Запретный город закрыт, нефть падает: коронавирус наносит удар по экономике|date=|website=www.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // Вести.ру, 24 января 2020</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gazeta.ru/business/2020/01/29/12934304.shtml|title=Бизнес в опасности: коронавирус подтачивает экономику|date=|website=www.gazeta.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Газета.Ru]], 29.01.2020</ref>։ Արդեն հունվարի 21-ին սկսել են նվազել ֆոնդային բորսաների առևտրի ծավալները Հոնկոնգում, Շանհայում և Շենչժենում։ Հունվարի 27-ին, հիվանդների թվի աճի ֆոնին, անկումը ազդել է FTSE 100-ի և եվրոպական բորսաների վրա<ref name="G27012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/27/global-markets-slide-on-back-of-coronavirus-concerns-in-china-stocks?CMP=twt_gu|title=Global markets slide on back of coronavirus concerns in China|date=2020-01-27|website=The Guardian}}</ref>։ Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում Չինաստանի մետաղների և օգտակար հանածոների պահանջարկի նվազման մտավախությունների պատճառով ամենից շատ նվազել են հանքարդյունաբերական ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Անկման են ենթարկվել հյուրանոցային հոլդինգների, ավիաընկերությունների և լյուքս դասի ռիթեյլերների բաժնետոմսերը (այդ ապրանքների վաճառքի 35 տոկոսը բաժին է ընկնում Չինաստանին), միջազգային շուկաներում նավթի գինը նվազել է 3 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակ, գները բարձրացել են ավելի անվտանգ ակտիվների, ինչպիսիք են ոսկու և պետական պարտատոմսերի<ref name="Guardian23012020" /><ref name="G27012020" />։ Համաճարակը և դրա հետ կապված կարանտինային միջոցառումները հանգեցրել են իրենց խոշորագույն սպառողի և ներմուծողի՝ ՉԺՀ-ի կողմից էներգակիրների պահանջարկի նվազմանը։ Brent եվրոպական տեսակի նավթի գինը հունվարից փետրվար ընկած ժամանակահատվածում նվազել է 69-ից մինչև 54 դոլար՝ մեկ բարելի համար, եվրոպական ttf հարթակի ռուսական բնական գազի համար նախատեսված պայմանագրերի գինը նվազել է մինչև 102 դոլար՝ 1000 ծորանարդ մետրի համար (2019 թվականին միջին գինը կազմել է 204,7 դոլար)<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3XZ9a|title=Чем коронавирус опасен для "Газпрома"|date=2020-02-11|website=DW}}</ref>։ Հունվարի 27-ին Չինաստանի հետ իր սահմանը հետիոտների և ցամաքային տրանսպորտի համար փակել էր Մոնղոլիան, ինչպես նաև դադարեցվել էին զանգվածային միջոցառումներն ու կրթական գործունեությունը։ Ընդ որում, Ուլան-Բատորյան երկաթուղին, որը վերջին անգամ թարմացրել է միջազգային գնացքների երթևեկության ժամանակացույցը 2020 թվականի հունվարի սկզբին, Չինաստանի հետ ուղևորատար հաղորդակցության դադարեցման մասին չի հայտարարել<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200127/1563911676.html|title=Монголия закрыла границу с Китаем из-за коронавируса|date=2020-01-27|website=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-02-26}}</ref>։ Հունվարի 30-ին BMW ընկերությունը մինչև փետրվարի 10-ը երկարաձգել է իր խոշորագույն մասնաճյուղի՝ Շենյան մեգապոլիսի 10 հազար աշխատակիցներից բաղկացած երեք գործարանների ամանորյա արձակուրդները։ Volkswagen-ը դադարեցրել է մինչև փետրվարի 10-ը համատեղ արտադրությունը Shanghai Automotive Group-ի և First Automotive Works-ի հետ։ Volvo ընկերությունը երկարաձգել է արձակուրդը մինչև փետրվարի 9-ը իր բոլոր չինական գործարաններում։ Փետրվարի 1-ին Apple ընկերությունը հայտնել Էր Չինաստանում սեփական գրասենյակների, խանութների և սպասարկման կենտրոնների ժամանակավոր փակման մասին մինչև փետրվարի 9-ը<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/biznes/392319-apple-vremenno-zakryla-magaziny-v-kitae-iz-za-koronavirusa|title=Apple временно закрыла магазины в Китае из-за коронавируса|date=2020-02-01|website=Forbes}}</ref><ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X3gn|title=Немецкие автоконцерны приостанавливают производство в КНР|date=2020-01-30|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 2-ին ՉԺՀ-ի Կենտրոնական բանկը ազգային տնտեսության պահպանման և կայունացման համար հայտարարել է 1,3 տրիլիոն յուանի (156 մլրդ եվրո) լիկվիդայնության շուկաներ դուրս գալու մասին<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X9jr|title=Центробанк Китая поддержит экономику страны на фоне вспышки коронавируса|date=2020-02-02|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 3-ին չինական բորսաներում ամանորյա արձակուրդների ավարտից հետո մեկնարկած սակարկությունները սկսվել են ռեկորդային անկումից։ Այս միտումը հետագայում տարածվել է համաշխարհային բոլոր շուկաներում<ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30413808.html|title=Китайские биржевые индексы рухнули из-за коронавируса|date=2020-02-03|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30459329.html|title=Коронавирус: рухнули рынки и цена на нефть|date=2020-02-28|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://thebell.io/koronavirus-vvel-rynki-v-istoricheskoe-padenie|title=Коронавирус ввел рынки в историческое падение|date=2020-02-28|website=[[The Bell]]}}</ref>։ Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել չինական App Store-ից Plague Inc խաղի հեռացման մասին<ref>{{Cite journal|last1=Li|first1=Ruiyun|last2=Pei|first2=Sen|last3=Chen|first3=Bin|last4=Song|first4=Yimeng|last5=Zhang|first5=Tao|last6=Yang|first6=Wan|last7=Shaman|first7=Jeffrey|year=2020|title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (COVID-19)|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.14.20023127v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.14.20023127|doi=10.1101/2020.02.14.20023127|name-list-format=vanc}}</ref>, որը հունվարի վերջին դարձել է ամենահանրաճանաչ բջջային խաղը տվյալ երկրի օգտատերերի շրջանում<ref>[https://www.reuters.com/article/us-china-health-games/chinese-regulators-remove-game-plague-inc-from-china-app-stores-developer-says-idUSKCN20M043 Chinese regulators remove 'Plague Inc' game from Apple's China app store]</ref><ref>{{Cite journal|last1=Sun|first1=Haoyang|last2=Dickens|first2=Borame Lee|last3=Chen|first3=Mark|last4=Cook|first4=Alex Richard|last5=Clapham|first5=Hannah Eleanor|year=2020|title=Estimating number of global importations of COVID-19 from Wuhan, risk of transmission outside mainland China and COVID-19 introduction index between countries outside mainland China|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.17.20024075v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.17.20024075|doi=10.1101/2020.02.17.20024075|name-list-format=vanc}}</ref>։ 2020 թվականի փետրվարի վերջի գնահատականով՝ 2020 թվականի առաջին եռամսյակում COVID-19 համավարակի պատճառով չինական տնտեսության կորուստները կարող էին կազմել շուրջ 143 մլրդ դոլար<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200217/1564854827.html|title=Эксперт рассказал, сколько теряет экономика Китая из-за коронавируса|date=|website=ria.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (Report). World Health Organization. 2020. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf</ref>։ == Կորոնավիրուսի տարածումը այլ երկրներում == ====[[Իրան]]==== [[Իրան]]ում առաջին հաստատված դեպքը տեղի է ունեցել 2020 թվականի փետրվարի 19-ին՝ [[Ղոմ]]ում։ Ըստ Իրանի առողջապահական մարմինների տվյալների, այդ պահին Իրանում գրանցվել էր 54 մահվան դեպք, իսկ վարակվածների թիվը կազմում էր շուրջ 980։ Նույն ամսաթվի դրությամբ Իրանում կա ամենից շատ մահվան դեպքերը Չինաստանից դուրս։ ====[[Ավստրալիա]]==== Արդեն 2020 թվականի հունվարի վերջին COVID-19-ի բռնկումից Ավստրալիայի տնտեսության ընդհանուր կորուստները գնահատվում էին ավելի քան 1 մլրդ Ավստրալիական դոլար<ref>{{cite web|url=https://www.businessinsider.com.au/australian-wuhan-virus-cost-economy-impact-tourism-exports-ubs-2020-1|title=The Wuhan coronavirus will hurt these Australian companies and cost the economy billions, according to global bank UBS|date=2020-01-31|publisher=Business Insider Australia|accessdate=2020-02-11|author=Jack Derwin|lang=en}}</ref>։ Մարտի 13-ին Ֆորմուլա 1-ի և FIA-ի ղեկավարության որոշմամբ Australian Grand Prix Corporation-ի (EGPC) փրոմոութերների աջակցությամբ չեղարկվել Է Ավստրալիայի Գրան Պրին, որը պետք է դառնար 2020 թվականի մրցաշրջանի առաջին մրցարշավը<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-fia-and-agpc-announce-cancellation-of-the-2020-australian-grand.KKpXZDcd77WbO6T0MGoO7.html|title=Formula 1, FIA and AGPC announce cancellation of the 2020 Australian Grand Prix {{!}} Formula 1®|publisher=www.formula1.com|accessdate=2020-03-13|lang=en}}</ref>։ Մրցարշավը չեղարկելու մասին որոշումը հրապարակվել է ազատ Մրցումների մեկնարկից մեկուկես ժամ առաջ։ Պատճառը McLaren Racing թիմի աշխատակիցներից մեկի COVID-19-ի վերլուծության դրական արդյունքն է։ ====[[Հունգարիա]]==== Հունգարիայի կառավարությունը մարտի 11-ին երկրում արտակարգ դրություն Է հայտարարել։ Այդ օրը երկրում եղել են վիևուսով վարակման 13 հաստատված դեպքեր<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/tennis/1084165750.html|title=Венгрия ввела чрезвычайное положение из-за коронавируса. Через 5 недель в Будапеште запланирован финал Кубка Федерации|date=2020-03-11}}</ref>։ ====[[Գերմանիա]]==== Մարտի սկզբին Գերմանիայում արգելվել էր ավելի քան 1000 հանդիսատեսի մասնակցությամբ զանգվածային միջոցառումների անցկացումը<ref>{{cite web|url=https://www.sovsport.ru/hockey/news/2:938104|title=Чемпионата Германии остановлен из-за коронавируса, титул разыгран не будет|date=2020-03-10|publisher=Советский спорт}}</ref>։ Գերմանիայի 2019/2020 տափօղակով հոկեյի առաջնությունը, որին մասնակցել է 14 ակումբ, դադարեցվել է մարտի 10-ին<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/21/why_so/ Объяснена аномально низкая смертность от коронавируса в Германии] // [[Лента. Ру]], 21 марта 2020</ref>։ Երկիրն աշխարհում ամենաշատ վարակված ունեցող երկրների հնգյակում է։ Ընդ որում, Գերմանիայում անոմալ ցածր է արձանագրվում՝ համեմատած այլ եվրոպական երկրների հետ՝ կորոնավիրուսից մահացությունը (0,35%, կորոնավիրուսով առավել ախտահարված մյուս երկրներում այդ ցուցանիշը հասնում է 10%-ի (Իտալիա), 3%-ի (Ֆրանսիա), 5%-ի (Իսպանիա) և 4%-ի Չինաստանում)<ref>{{Cite web|url=https://www.rki.de/DE/Content/InfAZ/N/Neuartiges_Coronavirus/Situationsberichte/Archiv.html|title=RKI - Coronavirus SARS-CoV-2 - Archiv der Situationsberichte des Robert Koch-Instituts zu COVID-19 (ab 4.3.2020)|publisher=www.rki.de|accessdate=2020-03-22}}</ref>։ Ռոբերկ Կոխի ինստիտուտը իր կայքում հրապարակում է ամենօրյա հաշվետվություններ՝ հաստատված դեպքերի և մահերի քանակով։ Վիճակագրությունը հրապարակվում է ինչպես ամբողջ Գերմանիայում, այնպես էլ շրջաններում առանձին-առանձին։ ====[[Իտալիա]]==== Իտալիայում, արագորեն տարածվող կորոնավիրուսի պատճառով, տեղական իշխանությունները փետրվարի 23-ից փակել են Վենետիկի Սան Մարկո բազիլիկան և Միլանի Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի մայր տաճարը՝ այցելելության համար։ Նման որոշում է կայացվել հասարակական վայրերում մարդկանց կուտակումը սահմանափակելու նպատակով<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/02/23/v-italii-iz-za-koronavirusa-zakryli-dostoprimechatelnosti.html|title=В Италии из-за коронавируса закрыли достопримечательности // Российская газета, 23.02.2020|date=|website=rg.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref>։ Մարտի 8-ից Իտալիայի հյուսիսում ընդլայնվում է կարանտինային ռեժիմը, մուտքը և ելքը շրջաններից (Լոմբարդիա և ևս 14 նահանգ, այդ թվում՝ Էմիլիա-Ռոմանիա, Մարկե, Պիեմոնտ, Վենետո) կթույլատրվի միայն բացառիկ դեպքերում։ Մարտի 10-ից նմանատիպ միջոցները տարածվել են Իտալիայի ամբողջ տարածքում<ref>[https://iz.ru/984662/2020-03-08/karantinnyi-rezhim-vveden-na-bolshei-chasti-severa-italii Карантинный режим введен на большей части севера Италии] // [[Известия]], 8 марта 2020</ref>։ 2020 թվականի մարտի 9-ին Իտալիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ դադարեցնում է բոլոր մարզական մրցաշարերը երկրում, ներառյալ Սերիա A-ն, մինչև 2020 թվականի ապրիլի 3-ը<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/51808683|title=Coronavirus: All sport in Italy suspended because of outbreak|date=2020-03-09|publisher=[[BBC Sport]]|lang=en}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 21-ին Իտալիայի Նախարարների խորհրդի նախագահ Ջուզեպպե Կոնտեի հետ հեռախոսազրույցից հետո Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը կարգադրել է անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել հանրապետությանը։ Օգնություն է ցուցաբերվել պաշտպանության նախարարության գծով՝ Ռուսաստանի Դաշնության օդատիեզերական ուժերի ինքնաթիռների գործարկմամբ<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/63048 Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте / kremlin.ru]</ref><ref>[https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12283277@egNews В группу Минобороны России для оказания помощи Италии вошли ведущие специалисты в области вирусологии и эпидемиологии / mil.ru]</ref>։ ====[[Ճապոնիա]]==== 2020 թվականի փետրվարի 14 -ին ճապոնական CIPA (Camera & Imaging Products Association) կազմակերպությունը, որը միավորում է Ճապոնական ֆոտոտեխնիկայի արտադրողներին, հայտարարել է CP+ 2020 խոշոր միջազգային լուսանկարչական ցուցահանդեսի չեղարկման մասին՝ վկայակոչելով կորոնավիրուսի հետ կապված մտահոգությունները։ Ցուցահանդեսը պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի փետրվարի 27-ից մարտի 1-ը<ref>{{cite web|url=https://3dnews.ru/1003668|title=Крупная японская фотовыставка CP+ 2020 тоже отменена из-за вспышки коронавируса|date=|website=3dnews.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}. 3DNews.ru</ref>։ Տոկիոյի մարաթոնի կազմակերպիչները որոշում են կայացրել 2020 թվականին չեղարկել սիրողական մարզիկների զանգվածային մրցավազքը՝ սահմանափակվելով միայն 200 մարդուց բաղկացած մասնագետների վազքով<ref>21 февраля 2020 года организаторы глобальной биофармацевтической конференции Bio Asia, запланированной на 10-12 марта 2020 года в Токио, сообщили об отмене мероприятия в связи с коронавирусом {{cite web|url=http://japanrunningnews.blogspot.com/2020/02/tokyo-marathon-cancels-mass.html|title=Tokyo Marathon Cancels Mass Participation Race, To Go Ahead as Elite-Only Event (updated)|date=|website=japanrunningnews.blogspot.com|accessdate=2020-02-28|author=|lang=|deadlink=no}}</ref>։ Տոկիոյում 2020 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերը, որոնք պետք է սկսվեն հուլիսի 24-ին, կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրության սրման պատճառով ձախողման կամ տեղափոխման սպառնալիքի տակ են։ ====[[Էստոնիա]]==== Մարտի 13-ի առավոտյան Էստոնիայում արտակարգ դրություն Է հայտարարվել մինչև մայիսի 1-ը՝ արգելվել են բոլոր հանրային հավաքները, համերգները և մարզական մրցումները, փակվել են թանգարաններն ու կինոթատրոնները, դպրոցներն անցնում են հեռավոր և տնային ուսուցման, հիվանդանոցներում և բանտերում գործում է այցելության արգելք, սահմանին, օդանավակայաններում և նավահանգիստներում սանիտարական հսկողություն է սահմանվել<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/13/est/ Эстония объявила чрезвычайное положение из-за коронавируса] // Лента.ру, 13 марта 2020</ref>։ Մարտի 12-ին Էստոնիայում կորոնավիրուսով վարակվածների ընդհանուր թիվը հասել է 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.delfi.ee/a/89215891|title=В Эстонии уже 41 больной коронавирусом. Это число будет расти|date=2020-03-13|publisher=RUS Delfi|accessdate=2020-03-13}}</ref>։ ====[[Ֆրանսիա]]==== Ֆրանսիայում մարտի 17-ից (Եվրոպայում վիրուսի տարածման ցուցանիշով 4-րդ տեղը) սահմանափակումներ են մտցվել երկիր ուղևորությունների նկատմամբ, առնվազն երկու շաբաթով<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/16/macron/ Франция ограничила поездки по стране] // [[Лента. Ру]], 16 марта 2020</ref>։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը ազգին հղած հեռուստաուղերձում հայտնել է կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրությունների մասին (նախագահի ուղերձը դիտել Է Ելիսեյան պալատի համար ռեկորդային հեռուստաալսարան՝ ավելի քան 35 միլիոն մարդ)։ Տանից դուրս գալ կարելի է միայն մթերքի համար, հիվանդանոց (բայց միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում), աշխատանքի (եթե հնարավոր չէ հեռակա աշխատել), թույլատրվում են կարճ զբոսանքներ և հարազատներին անհետաձգելի օգնություն, փողոցում չարդարացված հայտնվելու համար տուգանք 38-ից մինչև 135 եվրո։ Յուրաքանչյուր շրջանում, քաղաքներից և ազգային մայրուղիներում տեղակայված են բջջային հսկիչ անցակետեր<ref>[https://www.vesti.ru/doc.html?id=3248873 Французов просят сменить привычки: Макрон ввел «военное положение» из-за коронавируса] // Вести, 17 марта 2020</ref>։ ====[[Ուզբեկստան]] ==== Մարտի 16-ից Ուզբեկստանում հայտարարվել են արձակուրդներ բոլոր կրթական հաստատությունների համար, դադարում են տրանսպորտային հաղորդակցությունը այլ երկրների հետ, չեղյալ են հայտարարվում ժողովրդական զբոսանքները Նավրուզի տոնակատարության կապակցությամբ, դադարում են աշխատել կինոթատրոնները<ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/measures/ Какие меры приняты в Узбекистане против коронавируса. Главное]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/navruz/ Гуляния на Навруз отменены]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/cinema-football/ Работа кинотеатров приостанавливается, футбольные матчи отменяются]</ref>։ ====[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]==== ԱՄՆ-ի տարածքում կորոնավիրուսով հիվանդանալու առաջին դեպքը գրանցվել է 2020 թվականի հունվարի 21-ին, Վաշինգտոնում<ref>[https://3dnews.ru/1004853 Конференцию GDC 2020 перенесли на лето из-за коронавируса]</ref><ref>[https://gdconf.com/news/important-gdc-2020-update Important GDC 2020 Update]</ref>։ Փետրվարի 29-ին հայտարարվել էր կորոնավիրուսի պատճառով GDC 2020 միջազգային կոնֆերանսի տեղափոխման մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 16-ից 20-ը Սան Ֆրանցիսկոյում<ref name="Washington">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/media/releases/2020/p0121-novel-coronavirus-travel-case.html|title=First Travel-related Case of 2019 Novel Coronavirus Detected in United States|date=|website=|publisher=|author=|lang=en}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (ԱՄՆ առողջապահության նախարարության կառուցվածքային ստորաբաժանում) ամեն կերպ խրախուսում են էվֆեմիզմը, որը խորհուրդ է տալիս ամեն կերպ խուսափել մարդկանց զանգվածային կուտակումներից, սկսում են չեղյալ հայտարարել հայտնի մարզական մրցումները, օրինակ՝ քոլեջների բասկետբոլի թիմերի խաղերը<ref>[https://vz.ru/world/2020/3/9/1027847.html Коронавирус обнажил хрупкость американского процветания] // [[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]], 9 марта 2020</ref>։ Մարտին չեղարկվել են Ինդիան Ուելսի և Մայամիի խոշորագույն թենիսի մրցաշարերը, որոնք պետք է տեղի ունենային մարտին և ապրիլին<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/article-3991117-odin-iz-krupnejshih-tennisnyh-turnirov--indian-uells--otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=«Мастерс» в Индиан-Уэллсе отменили. Дальше будет хуже?|date=2020-03-09}}</ref>։ Մարտի 12-ից NBA-ը պաշտոնապես դադարեցրել է կանոնավոր սեզոնի անցկացումը՝ մի քանի խաղացողների կորոնավիրուսի հայտնաբերման պատճառով<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/news-3993357-masters-v-majami-otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=Источник: «Мастерс» в Майами из-за коронавируса отменён|date=2020-03-12}}</ref>։ Electronic Entertainment Expo (E3) խաղային ցուցահանդեսը, որը պետք է տեղի ունենար հունիսի 9-ից 11-ը Լոս Անջելեսում, չեղյալ է հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/tech/2020/03/11/12999559/e3_cancelled.shtml|title=Коронавирус отменил выставку E3: какие игры мы не увидим|publisher=[[Газета.Ru]]|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Մարտի 11-ին չինական կորոնավիրուսի համավարակ հայտարարումից հետո ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է եկել ազգին ուղղված ուղերձով<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4284473|title=ВОЗ объявила пандемию коронавируса в мире|date=2020-03-11|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Նա հայտարարել է, որ եվրոպացիների մուտքը երկիր մեկամսյա արգելք է սահմանել, որի տակ, սակայն, բրիտանացիներ չեն հայտնվել, և ֆինանսական աջակցություն է խոստացել առավել տուժած ամերիկացիներին<ref>{{Статья|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/4284741|автор=|заглавие=Осторожно, Америка закрывается|год=|язык=|издание=Коммерсантъ|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Մարտի 12-ին դադարեցվել է NHL-ի առաջնությունը<ref>[https://www.championat.com/other/article-3993751-koronavirus-segodnja-otmena-sportivnyh-meroprijatij-iz-za-koronavirusa.html Коронавирус разрушает мировой спорт на наших глазах. Катастрофа в режиме LIVE]</ref>։ Ultra Music Festival 2020-ը, որը նախատեսված է 2020 թվականի մարտի 20-ին, 21-ին և 22-ին, կտեղափոխվի 2021 թվականի մարտի 26, 27 և 28<ref>{{Cite web|url=https://ultramusicfestival.com/official-notice/|title=Official Notice · Ultra Music Festival|publisher=Ultra Music Festival|accessdate=2020-03-16|lang=en}}</ref>։ ====[[Կանադա]] ==== Մարտի 11-ին հայտնի դարձավ Կանադայում գեղասահքի աշխարհի առաջնությունը չեղյալ հայտարարելու մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 18-ից 22-ը Մոնրեալում, առաջնությանը պետք է մասնակցեին 183 գեղասահորդներ ավելի քան 30 երկրներից<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/figure-skating/1084176385.html|title=Чемпионат мира-2020 по фигурному катанию в Монреале отменен из-за коронавируса|date=2020-03-11}}</ref>։ == Տարածումն աշխարհում == Ստորև նշված են կորոնավիրուսի ամենաշատ դեպքեր գրանցած 15 երկրները՝ ըստ New York Times-ի {{Bar chart |bar_width=35 |title=COVID-19-ի ամենաշատ դեպքեր գրանցած առաջին 15 երկրները |label_type=Երկրներ |data_type=Դեպքերի քանակ, 100,000 բնակչի հաշվով |data_max=56,000 |label3={{դրոշավորում|Անդորրա}} |data3=55,604 |color3=#66AABB |label4={{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} |data4=54,221 |color4=#66AABB |label5={{դրոշավորում|Դանիա}} |data5=53,706 |color5=#66AABB |label6={{դրոշավորում|Իսլանդիա}} |data6=51,939 |color6=#66AABB |label7={{դրոշավորում|Սան Մարինո}} |data7=50,381 |color7=#66AABB |label8={{դրոշավորում|Ֆոլկլենդյան կղզիներ}} |data8=49,647 |color8=#66AABB |label9={{դրոշավորում|Սլովենիա}} |data9=49,040 |color9=#66AABB |label10={{դրոշավորում|Ավստրիա}} |data10=48,202 |color10=#66AABB |label11={{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} |data11=46,859 |color11=#66AABB |label12={{դրոշավորում|Սլովակիա}} |data12=46,598 |color12=#66AABB |label13={{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} |data13=45,840 |color13=#66AABB |label14={{դրոշավորում|Իսրայել}} |data14=45,628 |color14=#66AABB |label15={{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}} |data15=44,957 |color15=#66AABB |label16={{դրոշավորում|Վրաստան}} |data16=44,491 |color16=#66AABB |label17={{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} |data17=44,251 |color17=#66AABB}} Աղբյուրը՝ [https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html nytimes.com] === Համաճարակաբանություն և կարանտինային միջոցներ === Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ [[COVID-19 (կորոնավիրուսային վարակ 2019)|COVID-19]] վիրուսի բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ<ref name="rt" />, իսկ երկու օր անց, որ համաճարակի կենտրոնը Եվրոպան է։ Այդ պահին այնտեղ ամեն օր հայտարվել Է վարակման ավելի մեծ թվով նոր դեպքերի մասին, քան Չինաստանում համաճարակի գագաթնակետում<ref>«There is an increasing number of cases in several EU/EEA countries without epidemiological links to explain the source of transmission» [https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus-situation Daily risk assessment on COVID-19]{{ref-en}} ECPC, 13 March 2020</ref>։ Դրա հետ մեկտեղ աճում է համաճարակաբանական կապերի բացակայության դեպքերի թիվը՝ վիրուսի փոխանցման աղբյուրը բացատրելու համար<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2020/03/16/europe-weekend-coronavirus|title=Что делает Европа, чтобы остановить коронавирус?|publisher=[[Euronews]]|accessdate=2020-03-19|author=Марика Димитриади|lang=ru}}</ref>։ Եվրոպայում վարակի տարածման առաջատարը Իտալիան է։ Մարտի 16-ի դրությամբ վարակման դեպքերի թիվը կազմել է մոտ 25 հազար, իսկ զոհերի թիվը գերազանցել է 1800-ը<ref>{{cite web|url=https://korrespondent.net/world/4204756-zarazhennykh-sOVID-19-v-myre-uzhe-bolshe-chem-v-kytae|title=Зараженных СOVID-19 в мире уже больше, чем в Китае|publisher=[[Корреспондент (журнал)|КорреспонденТ.net]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref>։ Վարակվածների թվով երկրորդ տեղում Իսպանիան է՝ վարակման շուրջ 8 հազար դեպք և մոտ 300 մահ։ Վարակման հազարավոր դեպքեր են գրանցվել նաև Ֆրանսիայում և Գերմանիայում։ Չինաստանի սահմաններից դուրս վարակվածների ընդհանուր թիվը (88365) մարտի 16-ի դրությամբ գերազանցել Է Չինաստանում վարակվածների թվին (81020)։ Նույն օրը հայտարարվեց, որ Շենգենյան գոտու և Եվրամիության արտաքին սահմանները մարտի 17-ից փակվում են մուտքի համար (սահմանափակումների գործողության նախնական ժամկետը 30 օր է)<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/society/16/03/2020/5e6fd7fc9a7947b44540439b|title=Макрон объявил о закрытии въезда в Шенген с 17 марта|publisher=[[РБК]]|accessdate=2020-03-19|author=Мария Лисицына|lang=ru}}</ref>։ === Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ === [[Պատկեր:GDP per capita (current US$) in countries of the region during the COVID-19 pandemic (HY).jpg|մինի|284x284փքս|Թուրքիայում, Վրաստանում, Հայաստանում, Իրանում և Ադրբեջանում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի ցուցանիշը՝ COVID-19 համավարակի պայմաններում]] Վարակի շարունակվող տարածումը ամբողջ աշխարհում հանգեցրել է ֆոնդային շուկայի վթարի, որը սկսվել է 2020 թվականի փետրվարի կեսերին։ Մասնավորապես, [[Դոու-Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշ|Դոու Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը]] և S&P 500 ցուցանիշը հաջորդ ամսվա ընթացքում նվազել են 26-27%-ով<ref>{{cite web|url=https://www.ccn.com/the-u-s-stock-market-could-crash-another-25-if-this-nightmare-scenario-unfolds|title=The U.S. Stock Market Could Crash Another 25% If This Nightmare Scenario Unfolds|publisher=[[CNN]]|accessdate=2020-03-20|author=Harsh Chauhan|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/culture/699613|title=Московский кинофестиваль перенесли из-за коронавируса|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/03/19/kannskij-kinofestival-perenesli-iz-za-pandemii.html|title=Каннский кинофестиваль перенесли из-за пандемии|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2020-03-20|author=Олег Усков|lang=ru}}</ref>։ Հետաձգվել են բազմաթիվ սպորտային մրցումներ, այդ թվում՝ եվրոպական երկրների ազգային առաջնությունները գրեթե բոլոր մարզաձևերով, այդ թվում՝ ֆուտբոլը, հետաձգվել է մեկ տարով՝ 2020 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը<ref>[https://ru.uefa.com/uefaeuro-2020/]</ref><ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200320/1568916002.html|title=Международный авиасалон Фарнборо отменили из-за коронавируса|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-03-20|author=Наталья Копылова|lang=ru}}</ref>։ Չեղարկվել կամ հետաձգվել են բազմաթիվ փառատոներ, ցուցահանդեսներ և մրցույթներ, ներառյալ Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնը, [[Կաննի կինոփառատոն]]ը, Ֆարնբորոյի ավիասալոնը և [[Եվրատեսիլ 2020 երգի մրցույթ|Եվրատեսիլ-2020]] երգի մրցույթը<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/699805|title=https://www.interfax.ru/world/699805|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ ==COVID-19-ի հաստատված դեպքեր, մահեր և պատվաստումներ` ըստ երկրների== {| class="wikitable sortable" ! Երկիրը !! Ընդհանուր դեպքերը !!100 հազարի հաշվով!!Մահվան դեպքերը!!100 հազարի հաշվով!! Պատվաստումներ |- | {{դրոշավորում|Անդորրա}} || 42,894 || 55,604 || 153 || 198 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} || 18,419 || 54,654 || 102 || 303 || — |- | {{դրոշավորում|Դանիա}} || 3,184,762 || 53,765 || 6,421 || 108 || 82% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 188,291 || 52,113 || 153 || 42 || — |- | {{դրոշավորում|Սան Մարինո}} || 17,124 || 50,573 || 115 || 340 || 70%* |- | {{դրոշավորում|Ֆոլքլենդյան կղզիներ}} || 1,717 || 50,530 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սլովենիա}} || 1,025,656 || 49,123 || 6,640 || 318 || 59% |- | {{դրոշավորում|Ավստրիա}} || 4,293,027 || 48,361 || 19,937 || 225 || 75% |- | {{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} || 8,274,617 || 46,915 || 22,957 || 130 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Սլովակիա}} || 2,542,970 || 46,625 || 20,101 || 369 || 51% |- | {{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} || 4,749,137 || 46,245 || 23,190 || 226 || 86%* |- | {{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} || 17,512 || 46,061 || 84 || 221 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Իսրայել}} || 4,146,176 || 45,797 || 10,860 || 120 || 68% |- | {{դրոշավորում|Ֆրանսիա}} || 30,468,265 || 45,434 || 151,597 || 226 || 79% |- | {{դրոշավորում|Սեյշելներ}} || 44,089 || 45,162 || 167 || 171 || 83% |- | {{դրոշավորում|Վրաստան}} || 1,655,221 || 44,491 || 16,811 || 452 || 34% |- | {{դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Նորմանդյան կղզիներ]] || 76,443 || 44,377 || 176 || 102 || — |- | {{դրոշավորում|Էստոնիա}} || 576,870 || 43,485 || 2,574 || 194 || 64% |- | {{դրոշավորում|Լատվիա}} || 828,998 || 43,340 || 5,828 || 305 || 68% |- | {{դրոշավորում|Շվեյցարիա}} || 3,674,986 || 42,858 || 13,804 || 161 || 70% |- | {{դրոշավորում|Կիպրոս}} || 489,963 || 40,879 || 1,059 || 88 || 54%* |- | {{դրոշավորում|Լյուքսեմբուրգ}} || 248,702 || 40,120 || 1,078 || 174 || 75%* |- | {{դրոշավորում|Մեն կղզի}} || 33,098 || 39,130 || 107 || 127 || — |- | {{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}} || 25,318 || 38,982 || 28 || 43 || 91% |- | {{դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} || 237,355 || 38,152 || 2,720 || 437 || 46% |- | {{դրոշավորում|Լիտվա}} || 1,062,819 || 38,137 || 9,147 || 328 || 67% |- | {{դրոշավորում|Չեխիա}} || 3,920,550 || 36,745 || 40,289 || 378 || 64% |- | {{դրոշավորում|Բելգիա}} || 4,152,558 || 36,159 || 31,754 || 277 || 80% |- | {{դրոշավորում|Բահրեյն}} || 586,861 || 35,759 || 1,488 || 91 || 74% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} || 18,129,313 || 35,060 || 24,212 || 47 || 86% |- | {{դրոշավորում|Բրունեյ}} || 149,337 || 34,466 || 223 || 51 || 96%* |- | {{դրոշավորում|Մալդիվներ}} || 179,753 || 33,855 || 299 || 56 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Անգլիա}} || 22,305,893 || 33,375 || 178,749 || 267 || 75% |- | {{դրոշավորում|Հունաստան}} || 3,461,025 || 32,297 || 29,869 || 279 || 71% |- | {{դրոշավորում|Գերմանիա}} || 26,409,455 || 31,768 || 139,222 || 167 || 78% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 1,565,970 || 31,691 || 7,381 || 149 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մոնակո}} || 12,186 || 31,275 || 57 || 146 || — |- | {{դրոշավորում|Սերբիա}} || 2,017,945 || 29,056 || 16,083 || 232 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ավստրալիա}} || 7,345,903 || 28,962 || 8,612 || 34 || 85% |- | {{դրոշավորում|Իտալիա}} || 17,457,950 || 28,953 || 166,835 || 277 || 79% |- | {{դրոշավորում|Մոնղոլիա}} || 925,073 || 28,683 || 2,179 || 68 || 67% |- | {{դրոշավորում|Բարբադոս}} || 80,846 || 28,167 || 461 || 161 || 53% |- | {{դրոշավորում|Պալաու}} || 5,065 || 28,126 || 6 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Խորվաթիա}} || 1,137,192 || 27,958 || 15,995 || 393 || 55% |- | {{դրոշավորում|Նորվեգիա}} || 1,433,986 || 26,814 || 3,172 || 59 || 76% |- | {{դրոշավորում|Ուրուգվայ}} || 925,777 || 26,743 || 7,238 || 209 || 83% |- | {{դրոշավորում|Իսպանիա}} || 12,360,256 || 26,256 || 106,493 || 226 || 86% |- | {{դրոշավորում|ԱՄՆ}} || 84,476,159 || 25,459 || 1,004,534 || 303 || 67% |- | {{դրոշավորում|Շվեդիա}} || 2,509,366 || 24,397 || 19,014 || 185 || 74% |- | {{դրոշավորում|Նոր Զելանդիա}} || 1,184,508 || 24,090 || 1,152 || 23 || 83% |- | {{դրոշավորում|Բերմուդներ}} || 15,085 || 23,601 || 138 || 216 || 75% |- | {{դրոշավորում|Սինգապուր}} || 1,310,616 || 22,979 || 1,389 || 24 || 87% |- | {{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}} || 6,765 || 22,527 || 62 || 206 || 60% |- | {{դրոշավորում|Անգիլիա}} || 3,294 || 22,361 || 9 || 61 || 68% |- | {{դրոշավորում|Արգենտինա}} || 9,230,573 || 20,540 || 128,889 || 287 || 83% |- | {{դրոշավորում|Պանամա}} || 861,711 || 20,293 || 8,258 || 194 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ֆինլանդիա}} || 1,105,211 || 20,021 || 4,627 || 84 || 78% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկա}} || 14,184 || 19,753 || 65 || 91 || 42% |- | {{դրոշավորում|Մոնտսերատ}} || 980 || 19,675 || 6 || 120 || 37%* |- | {{դրոշավորում|Հունգարիա}} || 1,919,840 || 19,650 || 46,547 || 476 || 63% |- | {{դրոշավորում|Չիլի}} || 3,720,334 || 19,630 || 57,920 || 306 || 92% |- | {{դրոշավորում|Մոլդովա}} || 518,967 || 19,527 || 11,544 || 434 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Մալթա}} || 94,950 || 18,890 || 722 || 144 || 93% |- | {{դրոշավորում|Թուրքիա}} || 15,072,747 || 18,066 || 98,965 || 119 || 64% |- | {{դրոշավորում|Կոստա Ռիկա}} || 904,934 || 17,928 || 8,525 || 169 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մավրիկիոս}} || 226,851 || 17,923 || 996 || 79 || 76%* |- | {{դրոշավորում|Հորդանան}} || 1,696,937 || 16,799 || 14,066 || 139 || 45% |- | {{դրոշավորում|Բուլղարիա}} || 1,165,356 || 16,706 || 37,150 || 533 || 30% |- | {{դրոշավորում|Հոնկոնգ}} || 1,213,693 || 16,289 || 9,380 || 126 || 84% |- | {{դրոշավորում|Թերքս և Քայքոս կղզիներ}} || 6,148 || 16,098 || 36 || 94 || 78% |- | {{դրոշավորում|Լիբանան}} || 1,099,368 || 16,036 || 10,432 || 152 || 34% |- | {{դրոշավորում|Գրենադա}} || 17,750 || 15,848 || 226 || 202 || 34% |- | {{դրոշավորում|Լեհաստան}} || 6,008,059 || 15,823 || 116,333 || 306 || 59% |- | {{դրոշավորում|Բելիզ}} || 59,537 || 15,252 || 678 || 174 || 54% |- | {{դրոշավորում|Քուվեյթ}} || 633,225 || 15,051 || 2,555 || 61 || 79% |- | {{դրոշավորում|Ռումինիա}} || 2,909,677 || 15,032 || 65,686 || 339 || 42% |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Մակեդոնիա}} || 312,097 || 14,980 || 9,307 || 447 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} || 31,101,290 || 14,736 || 666,930 || 316 || 79% |- | {{դրոշավորում|Հայաստան}} || 422,963 || 14,300 || 8,625 || 292 || — |- | {{դրոշավորում|Սենթ Լյուսիա}} || 25,877 || 14,157 || 371 || 203 || 30% |- | {{դրոշավորում|Մալայզիա}} || 4,510,196 || 14,117 || 35,680 || 112 || 85% |- | {{Դրոշ|Պաղեստին}} [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափ]] և [[Գազայի հատված|Գազա]] || 657,705 || 14,038 || 5,660 || 121 || 38%* |- | {{դրոշավորում|Սուրինամ}} || 80,547 || 13,855 || 1,350 || 232 || 41% |- | {{դրոշավորում|Բոթսվանա}} || 308,126 || 13,375 || 2,697 || 117 || 59% |- | {{դրոշավորում|Կատար}} || 369,305 || 13,040 || 677 || 24 || 92%* |- | {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} || 18,072,173 || 12,518 || 371,628 || 257 || 51% |- | {{դրոշավորում|Կոսովո}} || 228,378 || 12,376 || 3,139 || 170 || 45% |- | {{դրոշավորում|Կոլումբիա}} || 6,109,105 || 12,136 || 139,867 || 278 || 71%* |- | {{դրոշավորում|Տրինիդադ և Տոբագո}} || 162,187 || 11,627 || 3,922 || 281 || 51% |- | {{դրոշավորում|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} || 377,949 || 11,450 || 15,788 || 478 || — |- | {{դրոշավորում|Ուկրաինա}} || 5,040,518 || 11,356 || 112,459 || 253 || — |- | {{դրոշավորում|Տոնգա}} || 11,742 || 11,237 || 12 || 11 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Վիետնամ}} || 10,720,426 || 11,114 || 43,079 || 45 || 82% |- | {{դրոշավորում|Պերու}} || 3,581,524 || 11,017 || 213,205 || 656 || 84% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Քիթս և Նևիս}} || 5,757 || 10,896 || 43 || 81 || — |- | {{դրոշավորում|Բելառուս}} || 982,867 || 10,382 || 6,978 || 74 || 64%* |- | {{դրոշավորում|Կանադա}} || 3,892,385 || 10,355 || 41,286 || 110 || 84% |- | {{դրոշավորում|Կաբո Վերդե}} || 56,425 || 10,260 || 402 || 73 || 56% |- | {{դրոշավորում|Կուբա}} || 1,105,389 || 9,753 || 8,529 || 75 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ալբանիա}} || 276,221 || 9,678 || 3,497 || 123 || 43%* |- | {{դրոշավորում|Արաբական Միացյալ Էմիրություններ}} || 909,222 || 9,306 || 2,305 || 24 || 99% |- | {{դրոշավորում|Թայվան}} || 2,198,161 || 9,244 || 2,521 || 11 || 80% |- | {{դրոշավորում|Պարագվայ}} || 650,661 || 9,236 || 18,894 || 268 || 49% |- | {{դրոշավորում|Բահամյան Կղզիներ}} || 34,861 || 8,951 || 810 || 208 || — |- | {{դրոշավորում|Թունիս}} || 1,042,872 || 8,917 || 28,641 || 245 || 54% |- | {{դրոշավորում|Իրան}} || 7,232,268 || 8,723 || 141,318 || 170 || 70% |- | {{դրոշավորում|Անտիգուա և Բարբուդա}} || 8,253 || 8,498 || 138 || 142 || — |- | {{դրոշավորում|Գայանա}} || 64,969 || 8,300 || 1,237 || 158 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ադրբեջան}} || 792,785 || 7,909 || 9,713 || 97 || 48% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Վինսենթ և Գրենադիններ}} || 8,741 || 7,904 || 108 || 98 || 28% |- | {{դրոշավորում|Բոլիվիա}} || 909,372 || 7,899 || 21,948 || 191 || 52% |- | {{դրոշավորում|Օման}} || 389,473 || 7,829 || 4,260 || 86 || 62% |- | {{դրոշավորում|Բութան}} || 59,628 || 7,814 || 21 || 3 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ղազախստան}} || 1,394,918 || 7,534 || 19,016 || 103 || 50% |- | {{դրոշավորում|Լիբիա}} || 502,016 || 7,407 || 6,430 || 95 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ֆիջի}} || 65,063 || 7,311 || 864 || 97 || 71% |- | {{դրոշավորում|Ճապոնիա}} || 8,881,491 || 7,034 || 30,678 || 24 || 81% |- | {{դրոշավորում|Սամոա}} || 13,499 || 6,849 || 26 || 13 || 95% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Աֆրիկա}} || 3,963,394 || 6,768 || 101,250 || 173 || 32% |- | {{դրոշավորում|Նամիբիա}} || 166,659 || 6,681 || 4,038 || 162 || 16% |- | {{դրոշավորում|Թաիլանդ}} || 4,457,580 || 6,402 || 30,081 || 43 || 75% |- | {{դրոշավորում|Էսվատինի}} || 72,617 || 6,325 || 1,410 || 123 || — |- | {{դրոշավորում|Իրաք}} || 2,328,264 || 5,923 || 25,219 || 64 || 19% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկյան Հանրապետություն}} || 584,029 || 5,438 || 4,377 || 41 || 56% |- | {{դրոշավորում|Գվատեմալա}} || 862,756 || 5,196 || 18,178 || 109 || 37% |- | {{դրոշավորում|Էկվադոր}} || 878,196 || 5,055 || 35,645 || 205 || 80%* |- | {{դրոշավորում|Վատիկան}} || 29 || 4,693 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ճամայկա}} || 137,396 || 4,660 || 3,059 || 104 || 24% |- | {{դրոշավորում|Մեքսիկա}} || 5,779,027 || 4,530 || 324,951 || 255 || 63% |- | {{դրոշավորում|Հոնդուրաս}} || 425,371 || 4,365 || 10,899 || 112 || 56% |- | {{դրոշավորում|Նեպալ}} || 979,163 || 3,423 || 11,952 || 42 || 69% |- | {{դրոշավորում|Ֆիլիպիններ}} || 3,690,889 || 3,414 || 60,455 || 56 || 66% |- | {{դրոշավորում|Մարոկկո}} || 1,169,057 || 3,205 || 16,078 || 44 || 64% |- | {{դրոշավորում|Սողոմոնյան կղզիներ}} || 21,237 || 3,171 || 149 || 22 || 25% |- | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} || 43,164,544 || 3,159 || 524,641 || 38 || 65% |- | {{դրոշավորում|Ղրղզստան}} || 200,993 || 3,113 || 2,991 || 46 || 20% |- | {{դրոշավորում|Վանուատու}} || 9,230 || 3,078 || 14 || 5 || — |- | {{դրոշավորում|Շրի Լանկա}} || 663,845 || 3,045 || 16,518 || 76 || 66% |- | {{դրոշավորում|Լաոս}} || 210,045 || 2,930 || 756 || 11 || 70% |- | {{դրոշավորում|Սան Տոմե և Պրինսիպի}} || 5,991 || 2,786 || 73 || 34 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Կիրիբատի}} || 3,098 || 2,634 || 13 || 11 || 52% |- | {{դրոշավորում|Սալվադոր}} || 162,755 || 2,522 || 4,132 || 64 || 67% |- | {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}} || 769,423 || 2,245 || 9,151 || 27 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} || 6,055,645 || 2,238 || 156,600 || 58 || 62% |- | {{դրոշավորում|Գաբոն}} || 47,677 || 2,194 || 304 || 14 || 12% |- | {{դրոշավորում|Վենեսուելա}} || 523,710 || 1,837 || 5,722 || 20 || — |- | {{դրոշավորում|Զամբիա}} || 321,915 || 1,802 || 3,987 || 22 || 18% |- | {{դրոշավորում|Արևելյան Թիմոր}} || 22,917 || 1,772 || 131 || 10 || 51% |- | {{դրոշավորում|Զիմբաբվե}} || 252,874 || 1,727 || 5,507 || 38 || 31% |- | {{դրոշավորում|Ջիբութի}} || 15,675 || 1,610 || 189 || 19 || 13% |- | {{դրոշավորում|Լեսոթո}} || 33,562 || 1,579 || 699 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Մավրիտանիա}} || 59,168 || 1,307 || 982 || 22 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բանգլադեշ}} || 1,953,563 || 1,198 || 29,131 || 18 || 72% |- | {{դրոշավորում|Հասարակածային Գվինեա}} || 15,923 || 1,174 || 183 || 13 || 16%* |- | {{դրոշավորում|Մյանմա}} || 613,355 || 1,135 || 19,434 || 36 || 45%* |- | {{դրոշավորում|Ռուանդա}} || 130,116 || 1,030 || 1,459 || 12 || 67% |- | {{դրոշավորում|Կոմորյան կղզիներ}} || 8,126 || 955 || 160 || 19 || 35% |- | {{դրոշավորում|Կամբոջա}} || 136,262 || 827 || 3,056 || 19 || 87% |- | {{դրոշավորում|Մոզամբիկ}} || 225,781 || 744 || 2,203 || 7 || 46% |- | {{դրոշավորում|Ուզբեկստան}} || 239,059 || 712 || 1,637 || 5 || 44%* |- | {{դրոշավորում|Պակիստան}} || 1,530,520 || 707 || 30,379 || 14 || 57% |- | {{դրոշավորում|Քենիա}} || 325,170 || 618 || 5,651 || 11 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ալժիր}} || 265,889 || 618 || 6,875 || 16 || 15%* |- | {{դրոշավորում|Գանա}} || 161,481 || 531 || 1,445 || 5 || 21% |- | {{դրոշավորում|Սենեգալ}} || 86,118 || 528 || 1,966 || 12 || 6.40% |- | {{դրոշավորում|Եգիպտոս}} || 515,645 || 514 || 24,718 || 25 || 35%* |- | {{դրոշավորում|Գամբիա}} || 12,002 || 511 || 365 || 16 || 15% |- | {{դրոշավորում|Պապուա Նոր Գվինեա}} || 44,622 || 508 || 651 || 7 || 3% |- | {{դրոշավորում|Աֆղանստան}} || 180,520 || 475 || 7,708 || 20 || 13% |- | {{դրոշավորում|Կամերուն}} || 119,947 || 464 || 1,930 || 7 || 4.70% |- | {{դրոշավորում|Մալավի}} || 85,995 || 462 || 2,641 || 14 || 6.10% |- | {{դրոշավորում|Տոգո}} || 37,097 || 459 || 273 || 3 || 19% |- | {{դրոշավորում|Կոնգոյի Հանրապետություն}} || 24,128 || 448 || 385 || 7 || 12% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա Բիսաու}} || 8,269 || 430 || 171 || 9 || — |- | {{դրոշավորում|Եթովպիա}} || 473,635 || 423 || 7,514 || 7 || 19%* |- | {{դրոշավորում|Ուգանդա}} || 164,366 || 371 || 3,602 || 8 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բուրունդի}} || 42,084 || 365 || 38 || <1 || 0.10% |- | {{դրոշավորում|Սիրիա}} || 55,894 || 327 || 3,150 || 18 || 9.4%* |- | {{դրոշավորում|Փղոսկրի Ափ}} || 82,226 || 320 || 799 || 3 || 21% |- | {{դրոշավորում|Անգոլա}} || 99,761 || 313 || 1,900 || 6 || 21% |- | {{դրոշավորում|Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն}} || 14,649 || 309 || 113 || 2 || 22% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա}} || 36,764 || 288 || 442 || 3 || 20% |- | {{դրոշավորում|Նիկարագուա}} || 18,491 || 282 || 239 || 4 || 73% |- | {{դրոշավորում|Հայիթի}} || 30,861 || 274 || 835 || 7 || 1.20% |- | {{դրոշավորում|Մադագասկար}} || 64,377 || 239 || 1,395 || 5 || 4.3%* |- | {{դրոշավորում|Բենին}} || 26,952 || 228 || 163 || 1 || 22% |- | {{դրոշավորում|Տաջիկստան}} || 17,786 || 191 || 125 || 1 || 53%* |- | {{դրոշավորում|Սոմալի}} || 26,565 || 172 || 1,361 || 9 || 9.20% |- | {{դրոշավորում|Էրիթրեա}} || 9,764 || 170 || 103 || 2 || — |- | {{դրոշավորում|Հարավային Սուդան}} || 17,619 || 159 || 138 || 1 || 5.80% |- | {{դրոշավորում|Մալի}} || 31,103 || 158 || 735 || 4 || 5.70% |- | {{դրոշավորում|Լիբերիա}} || 7,456 || 151 || 294 || 6 || 29% |- | {{դրոշավորում|Սուդան}} || 62,374 || 146 || 4,942 || 12 || 8.5%* |- | {{դրոշավորում|Նիգերիա}} || 256,028 || 127 || 3,143 || 2 || 8.40% |- | {{դրոշավորում|Բուրկինա Ֆասո}} || 20,899 || 103 || 384 || 2 || 7.60% |- | {{դրոշավորում|Կոնգո}} || 89,189 || 103 || 1,338 || 2 || 1.40% |- | {{դրոշավորում|Սիերա Լեոնե}} || 7,682 || 98 || 125 || 2 || 19% |- | {{դրոշ|Չինաստան}} [[Մայրցամաքային Չինաստան]] || 884,119 || 63 || 5,226 || <1 || 90% |- | {{դրոշավորում|Տանզանիա}} || 35,354 || 61 || 840 || 1 || 6.80% |- | {{դրոշավորում|Չադ}} || 7,417 || 47 || 193 || 1 || 13% |- | {{դրոշավորում|Եմեն}} || 11,822 || 41 || 2,149 || 7 || 1.50% |- | {{դրոշավորում|Նիգեր}} || 9,031 || 39 || 310 || 1 || 6.70% |- | {{դրոշավորում|Մարշալյան կղզիներ}} || 17 || 29 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Միկրոնեզիա}} || 30 || 26 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Մակաո}} || 83 || 13 || 0 || — || 91% |- | {{դրոշավորում|Արևմտյան Սահարա}} || 10 || 2 || 1 || <1 || — |- | {{դրոշավորում|Կուկի կղզիներ}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ջերսի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Կորեա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նաուրու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նիուե}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սուրբ Հեղինեի կղզի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տոկելաու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Թուրքմենստան}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տուվալու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ուոլիս և Ֆուտունա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Անտարկտիդա}} || 11 || — || 0 || — || — |} Աղբյուր՝[https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html The New York Times] === Վիրուսի տարածման ժամանակագրությունը === {|class="wikitable sortable" style="text-align:left" !Ամսաթիվ!!Ընդհանուր վարակվծաների <br> քանակը!!Գրանցված նոր դեպքեր!!Ընդհանուր մահվան <br> ելքերի քանակը!!Նոր մահվան <br> ելքեր!!Ընդհանուր բուժվածների <br> քանակը!!Նոր բուժվածներ |- |03.06.2020||'''6 493 009'''|| 113 723 ||'''383 645'''|| 1 763 ||'''3 092 393''' || 333 680 |- |02.06.2020||'''6 379 286'''|| 113 353 ||'''381 882'''|| 4 707 ||'''2 758 713''' || 62 110 |- |01.06.2020||'''6 295 933'''|| 206 833 ||'''377 175'''|| 6 418 ||'''2 696 603''' || 131 316 |- |31.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |30.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |29.05.2020||'''5 924 401'''|| ||'''366 502'''|| ||'''2 494 129''' || |- |28.05.2020||'''5 809 139'''|| ||'''361 945'''|| ||'''2 416 558''' || |- |27.05.2020||'''5 692 201'''|| ||'''357 268'''|| ||'''2 350 582''' || |- |26.05.2020||'''5 590 233'''|| ||'''352 092'''|| ||'''2 287 450''' || |- |25.05.2020||'''5 495 735'''|| ||'''348 150'''|| ||'''2 232 327''' || |- |24.05.2020||'''5 407 679'''|| ||'''345 057'''|| ||'''2 169 116''' || |- |23.05.2020||'''5 310 428'''|| ||'''342 097'''|| ||'''2 112 797''' || |- |22.05.2020||'''5 210 906'''|| ||'''338 160'''|| ||'''2 057 258''' || |- |21.05.2020||'''5 102 528'''|| ||'''332 924'''|| ||'''1 949 355''' || |- |20.05.2020||'''4 996 472'''|| ||'''328 115'''|| ||'''1 898 086''' || |- |19.05.2020||'''4 896 967'''|| ||'''323 285'''|| ||'''1 839 089''' || |- |18.05.2020||'''4 801 734'''|| ||'''318 265'''|| ||'''1 787 269''' || |- |17.05.2020||'''4 713 411'''|| ||'''315 098'''|| ||'''1 734 357''' || |- |16.05.2020||'''4 633 892'''|| ||'''311 783'''|| ||'''1 693 581''' || |- |15.05.2020||'''4 542 059'''|| ||'''307 666'''|| ||'''1 637 440''' || |- |14.05.2020||'''4 441 955'''|| ||'''302 418'''|| ||'''1 588 487''' || |- |13.05.2020||'''4 346 820'''|| ||'''297 197'''|| ||'''1 549 141''' || |- |12.05.2020||'''4 261 560'''|| ||'''291 970'''|| ||'''1 496 454''' || |- |11.05.2020||'''4 177 295'''|| ||'''286 330'''|| ||'''1 454 357''' || |- |10.05.2020||'''4 101 430'''|| ||'''282 709'''|| ||'''1 409 574''' || |- |09.05.2020||'''4 023 815'''|| ||'''279 311'''|| ||'''1 376 218''' || |- |08.05.2020||'''3 937 922'''|| ||'''274 898'''|| ||'''1 322 644''' || |- |07.05.2020||'''3 844 197'''|| ||'''269 567'''|| ||'''1 285 335''' || |- |06.05.2020||'''3 752 278'''|| ||'''263 831'''|| ||'''1 246 006''' || |- |05.05.2020||'''3 659 628'''|| ||'''257 239'''|| ||'''1 199 426''' || |- |04.05.2020||'''3 579 993'''|| ||'''251 537'''|| ||'''1 163 318''' || |- |03.05.2020||'''3 506 009'''|| ||'''247 470'''|| ||'''1 125 830''' || |- |02.05.2020||'''3 427 343'''|| ||'''243 808'''|| ||'''1 093 706''' || |- |01.05.2020||'''3 343 610'''|| ||'''238 650'''|| ||'''1 053 456''' || |- |30.04.2020||'''3 256 840'''|| ||'''233 382'''|| ||'''1 015 346''' || |- |29.04.2020||'''3 170 422'''|| ||'''227 638'''|| ||'''952 431''' || |- |28.04.2020||'''3 095 191'''|| ||'''217 153'''|| ||'''917 382''' || |- |27.04.2020||'''3 025 070'''|| ||'''211 167'''|| ||'''885 751''' || |- |26.04.2020||'''2 958 187'''|| ||'''206 544'''|| ||'''860 632''' || |- |25.04.2020||'''2 886 339'''|| ||'''202 846'''|| ||'''817 252''' || |- |24.04.2020||'''2 804 178'''|| ||'''197 149'''|| ||'''793 992''' || |- |23.04.2020||'''2 708 553'''|| ||'''190 856'''|| ||'''739 054''' || |- |22.04.2020||'''2 623 802'''|| ||'''183 064'''|| ||'''710 284''' || |- |21.04.2020||'''2 546 172'''|| ||'''176 580'''|| ||'''680 413''' || |- |20.04.2020||'''2 472 152'''|| ||'''169 985'''|| ||'''646 082''' || |- |19.04.2020||'''2 401 284'''|| ||'''165 043'''|| ||'''624 243''' || |- |18.04.2020||'''2 317 683'''|| ||'''159 510'''|| ||'''592 663''' || |- |17.04.2020||'''2 240 130'''|| ||'''153 822'''|| ||'''568 687''' || |- |16.04.2020||'''2 152 615'''|| ||'''143 801'''|| ||'''541 930''' || |- |15.04.2020||'''2 066 023'''|| ||'''134 177'''|| ||'''510 822''' || |- |14.04.2020||'''1 986 192'''|| ||'''125 984'''|| ||'''474 113''' || |- |13.04.2020||'''1 917 320'''|| ||'''119 480'''|| ||'''448 532''' || |- |12.04.2020||'''1 846 680'''|| ||'''114 089'''|| ||'''421 312''' || |- |11.04.2020||'''1 771 500'''|| ||'''108 533'''|| ||'''401 435''' || |- |10.04.2020||'''1 679 952'''|| ||'''101 681'''|| ||'''373 538''' || |- |09.04.2020||'''1 595 350'''|| ||'''95 455'''|| ||'''354 021''' || |- |08.04.2020||'''1 511 104'''|| ||'''88 338'''|| ||'''328 675''' || |- |07.04.2020||'''1 426 096'''|| ||'''81 865'''|| ||'''300 069''' || |- |06.04.2020||'''1 337 416'''|| ||'''74 182'''|| ||'''277 757''' || |- |05.04.2020||'''1 272 322'''|| ||'''69 396'''|| ||'''260 154''' || |- |04.04.2020||'''1 182 825'''|| ||'''63 924'''|| ||'''244 108''' || |- |03.04.2020||'''1 095 917'''|| ||'''58 787'''|| ||'''225 811''' || |- |02.04.2020||'''1 013 304'''|| ||'''52 982'''|| ||'''210 596''' || |- |01.04.2020||'''932 605'''|| ||'''46 498'''|| ||'''193 632''' || |- |31.03.2020||'''850 357'''|| ||'''41 661'''|| ||'''176 558''' || |- |30.03.2020||'''780 392'''|| ||'''37 551'''|| ||'''164 631''' || |- |29.03.2020||'''716 482'''|| ||'''33 691'''|| ||'''150 889''' || |- |28.03.2020||'''657 777'''|| ||'''30 431'''|| ||'''141 419''' || |- |27.03.2020||'''589 312'''|| ||'''26 935'''|| ||'''132 440''' || |- |26.03.2020||'''525 054'''|| ||'''23 684'''|| ||'''122 200''' || |- |25.03.2020||'''467 656'''|| 48 920 ||'''21 181'''|| 2 558 ||'''113 749''' || 5 468 |- |24.03.2020||'''418 736'''|| 40 406 ||'''18 623'''|| 2 126 ||'''108 281''' || 7 196 |- |23.03.2020||'''378 330'''|| 41 164 ||'''16 497'''|| 1 874 ||'''101 085''' || 3 711 |- |22.03.2020||'''337 166'''|| 32 568 ||'''14 623'''|| 1 650 ||'''97 374''' || 5 735 |- |21.03.2020||'''304 598'''|| 32 387 ||'''12 973'''|| 1 677 ||'''91 639''' || 4 226 |- |20.03.2020||'''272 211'''|| 29 456 ||'''11 296'''|| 1 430 ||'''87 413''' || 2 471 |- |19.03.2020||'''242 755'''|| 27 800 ||'''9 866'''|| 1 137 ||'''84 942''' || 1 641 |- |18.03.2020||'''214 955'''|| 17 764 ||'''8 729'''|| 824 ||'''83 301''' || 2 467 |- |17.03.2020||'''197 191'''|| 15 577 ||'''7 905'''|| 779 ||'''80 834''' || 2 757 |- |16.03.2020||'''181 614'''|| 14 131 ||'''7 126'''|| 691 ||'''78 077''' || 2 044 |- |15.03.2020||'''167 483'''|| 11 342 ||'''6 435'''|| 616 ||'''76 033''' || 3 409 |- |14.03.2020||'''156 141'''|| 10 892 ||'''5 819'''|| 415 ||'''72 624''' || 2 372 |- |13.03.2020||'''145 249'''|| 16 863 ||'''5 404'''|| 684 ||'''70 252''' || 1 928 |- |12.03.2020||'''128 386'''|| 2 484 ||'''4 720'''|| 105 ||'''68 324''' || 1 321 |- |11.03.2020||'''125 902'''|| 7 298 ||'''4 615'''|| 353 ||'''67 003''' || 2 578 |- |10.03.2020||'''118 604'''|| 5 010 ||'''4 262'''|| 277 ||'''64 425''' || 1 913 |- |09.03.2020||'''113 594'''|| 3 768 ||'''3 985'''|| 183 ||'''62 512''' || 1 817 |- |08.03.2020||'''109 826'''|| 3 980 ||'''3 802'''|| 244 ||'''60 695''' || 2 366 |- |07.03.2020||'''105 846'''|| 4 036 ||'''3 558'''|| 98 ||'''58 329''' || 2 493 |- |06.03.2020||'''101 810'''|| 3 924 ||'''3 460'''|| 112 ||'''55 836''' || 2 039 |- |05.03.2020||'''97 886'''|| 2 762 ||'''3 348'''|| 94 ||'''53 797''' || 2 626 |- |04.03.2020||'''95 124'''|| 2 280 ||'''3 254'''|| 94 ||'''51 171''' || 2 942 |- |03.03.2020||'''92 844'''|| 2 535 ||'''3 160'''|| 75 ||'''48 229''' || 2 627 |- |02.03.2020||'''90 309'''|| 1 938 ||'''3 085'''|| 89 ||'''45 602''' || 2 886 |- |01.03.2020||'''88 371'''|| 2 357 ||'''2 996'''|| 55 ||'''42 716''' || 2 934 |- |29.02.2020||'''86 014'''|| 1 890 ||'''2 941'''|| 69 ||'''39 782''' || 3 071 |- |28.02.2020||'''84 124'''|| 1 368 ||'''2 872'''|| 58 ||'''36 711''' || 3 434 |- |27.02.2020||'''82 756'''|| 1 359 ||'''2 814'''|| 44 ||'''33 277''' || 2 893 |- |26.02.2020||'''81 397'''|| 982 ||'''2 770'''|| 62 ||'''30 384''' || 2 477 |- |25.02.2020||'''80 415'''|| 845 ||'''2 708'''|| 79 ||'''27 907''' || 2 678 |- |24.02.2020||'''79 570'''|| 585 ||'''2 629'''|| 160 ||'''25 229''' || 1 834 |- |23.02.2020||'''78 985'''|| 386 ||'''2 469'''|| 11 ||'''23 395''' || 509 |- |22.02.2020||'''78 599'''|| 1 756 ||'''2 458'''|| 207 ||'''22 886''' || 3 995 |- |21.02.2020||'''76 843'''|| 644 ||'''2 251'''|| 4 ||'''18 891''' || 714 |- |20.02.2020||'''76 199'''|| 558 ||'''2 247'''|| 125 ||'''18 177''' || 2 056 |- |19.02.2020||'''75 641'''|| 503 ||'''2 122'''|| 115 ||'''16 121''' || 1 769 |- |18.02.2020||'''75 138'''|| 1 878 ||'''2 007'''|| 139 ||'''14 352''' || 1 769 |- |17.02.2020||'''73 260'''|| 2 034 ||'''1 868'''|| 98 ||'''12 583''' || 1 718 |- |16.02.2020||'''71 226'''|| 2 194 ||'''1 770'''|| 104 ||'''10 865''' || 1 470 |- |15.02.2020||'''69 032'''|| 2 145 ||'''1 666'''|| 143 ||'''9 395''' || 1 337 |- |14.02.2020||'''66 887'''|| 6 517 ||'''1 523'''|| 152 ||'''8 058''' || 1 763 |- |13.02.2020||'''60 370'''|| 15 148 ||'''1 371'''|| 253 ||'''6 295''' || 1 145 |- |12.02.2020||'''45 222'''|| 419 ||'''1 118'''|| 5 ||'''5 150''' || 467 |- |11.02.2020||'''44 803'''|| 2 040 ||'''1 113'''|| 100 ||'''4 683''' || 737 |- |10.02.2020||'''42 763'''|| 2 612 ||'''1 013'''|| 107 ||'''3 946''' || 702 |- |09.02.2020||'''40 151'''|| 3 030 ||'''906'''|| 100 ||'''3 244''' || 628 |- |08.02.2020||'''37 121'''|| 2 729 ||'''806'''|| 87 ||'''2 616''' || 605 |- |07.02.2020||'''34 392'''|| 3 594 ||'''719'''|| 85 ||'''2 011''' || 524 |- |06.02.2020||'''30 798'''|| 3 162 ||'''634'''|| 70 ||'''1 487''' || 363 |- |05.02.2020||'''27 636'''|| 3 744 ||'''564'''|| 72 ||'''1 124''' || 272 |- |04.02.2020||'''23 892'''|| 4 011 ||'''492'''|| 66 ||'''852''' || 229 |- |03.02.2020||'''19 881'''|| 3 094 ||'''426'''|| 64 ||'''623''' || 151 |- |02.02.2020||'''16 787'''|| 4 749 ||'''362'''|| 103 ||'''472''' || 188 |- |01.02.2020||'''12 038'''|| 2 113 ||'''259'''|| 46 ||'''284''' || 62 |- |31.01.2020||'''9 925'''|| 1 690 ||'''213'''|| 42 ||'''222''' || 79 |- |30.01.2020||'''8 235'''|| 2 070 ||'''171'''|| 38 ||'''143''' || 17 |- |29.01.2020||'''6 165'''|| 587 ||'''133'''|| 2 ||'''126''' || 19 |- |28.01.2020||'''5 578'''|| 2 652 ||'''131'''|| 49 ||'''107''' || 406 |- |27.01.2020||'''2 926'''|| 808 ||'''82'''|| 26 ||'''61''' || 9 |- |26.01.2020||'''2 118'''|| 680 ||'''56'''|| 14 ||'''52''' || 13 |- |25.01.2020||'''1 438'''|| 497 ||'''42'''|| 16 ||'''39''' || 3 |- |24.01.2020||'''941'''|| 288 ||'''26'''|| 8 ||'''36''' || 6 |- |23.01.2020||'''653'''|| 99 ||'''18'''|| 1 ||'''30''' || 2 |- |22.01.2020||'''554'''|| 114 ||'''17'''|| 8 ||'''28''' || 3 |- |21.01.2020||'''440'''|| 149 ||'''9'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |20.01.2020||'''291'''|| 93 ||'''6'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |19.01.2020||'''198'''|| 77 ||'''3'''|| 1 ||'''25''' || 6 |- |18.01.2020||'''121'''|| 56 ||'''2'''|| 0 ||'''19''' || 4 |- |17.01.2020||'''65'''|| 18 ||'''2'''|| 0 ||'''15''' || 3 |- |16.01.2020||'''47'''|| 5 ||'''2'''|| 0 ||'''12''' || 4 |- |15.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''2'''|| 1 ||'''8''' || 1 |- |14.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''1'''|| ||'''7''' || 0 |- |13.01.2020||'''42'''|| 1 ||'''1'''|| ||'''7''' || 1 |- |12.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''6''' || 4 |- |11.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |- |10.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |} Առաջին գրանցված մահը եղել է [[Ուհան]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը գրանցվել է [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="twitter1223797298">{{Cite web|url=https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|title=A 44-year-old male is confirmed as the second person with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in the Philippines. He passed away on 1 February 2020.pic.twitter.com/5a5tPWtvpc|last=Philippines|first=World Health Organization|date=փետրվարի 1, 2020|website=@WHOPhilippines|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200202054800/https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|archivedate=փետրվարի 2, 2020|accessdate=փետրվարի 2, 2020}}{{Primary source inline|date=February 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|title=Coronavirus updates: U.S., Japanese citizens die in Wuhan|publisher=NBC News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200209101938/https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|archivedate=փետրվարի 9, 2020|accessdate=փետրվարի 10, 2020}}</ref>։ Առաջին մահը Ասիայից դուրս` [[Փարիզ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldometers.info/coronavirus/ COVID-19 CORONAVIRUS OUTBREAK - Live] {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:2020 հունվարի իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:Կորոնավիրուսներ]] [[Կատեգորիա:Հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:COVID-19 համավարակ]] [[Կատեգորիա:Համաճարակներ]] [[Կատեգորիա:2020-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:2010-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:Ատիպիկ թոքաբորբ]] j0u4wur0wodt8suhldpaky8spvkzd2e 8487129 8487128 2022-08-11T11:20:23Z GeoO 14988 /* Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ */ wikitext text/x-wiki {{ընթացիկ|20220205}} [[File:COVID-19 Outbreak World Map.svg|thumb|right|մինի|COVID-19-ի տարածումը ամբողջ աշխարհում 2021 թվականի {{CURRENTMONTHNAME}}ի {{CURRENTDAY}}-ի դրությամբ՝ {{legend|#510000|Ավելի քան 10 000 հաստատված դեպք}} {{legend|#900000|1000-ից մինչև 9999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#c80200|100-ից մինչև 999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ee7070|10-ից մինչև 99 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ffC0C0|1-ից մինչև 9 հատ հաստատված դեպք}} ]] [[Պատկեր:COVID-19 cases in Greater China.svg|մինի|աջից|COVID-19 կորոնավիրուսով վարակման դեպքերը Չինաստանում]] '''[[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուսի հետևանքով առաջացած հիվանդության [[համավարակ]]ը''' սկսվել է 2019 թվականի նոյեմբերի կամ դեկտեմբերի կեսին [[Չինաստան]]ի կենտրոնական Հուբեյ նահանգի [[Ուհան]] քաղաքում<ref name="WHOpandemic">{{cite web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020|date=մարտի 11, 2020|publisher=[[World Health Organization]]|access-date=մարտի 11, 2020}}</ref>, այնտեղ գտնվող կենդանիների և ծովամթերքի շուկայի հետ կապված տեղացիների մոտ անհայտ ծագման թոքաբորբի առաջին դեպքերի հայտնաբերմամբ<ref name="WOM">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/|title=Coronavirus Update (Live) for COVID-19 Wuhan China Virus Outbreak – Worldometer|website=www.worldometers.info}}</ref>։ Հետագայում չինացի գիտնականները առանձնացրել են նոր` [[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուս, որն իր գենետիկական հաջորդականությամբ ոչ պակաս, քան 70%-ով նման է [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|ծանր սուր շնչառական համախտանիշի]] (հայտնի է նաև որպես ատիպիկ թոքաբորբ) վիրուսին<ref name="Pinghui15Jan20202">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|title=Wuhan pneumonia: how search for source unfolded|last=Pinghui|first=Zhuang|date=2020-01-15|website=South China Morning Post|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200115165740/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|archivedate=2020-01-15|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="promedmail2">{{Cite web|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|title=Undiagnosed pneumonia - China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|website=Pro-MED-mail|publisher=International Society for Infectious Diseases|accessdate=2020-01-13}}</ref><ref name="Hui14Jan20202">{{статья|заглавие=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|ссылка=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|издание=International Journal of Infectious Diseases|язык=en|том=91|страницы=264—266|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|issn=1201-9712|ref=Hui|тип=journal|автор=Hui, David S.; Azhar, Esam EI; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D.; Memish, Ziad A.|число=14|месяц=1|год=2020}}</ref><ref name="ncbi.nlm.nih.gov">{{Cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947|title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome|website=NCBI Genbank|publisher=National Center for Biotechnology Information|accessdate=2020-01-20}}</ref>։ Հունվարի 22-ից [[Ուհան]]ում [[կարանտին]] է հայտարարվել, ամբողջ [[հասարակական տրանսպորտ]]ի աշխատանքը դադարեցվել է, իսկ քաղաքը փակվել է մուտքի և ելքի համար<ref name="CDC2020SocialSpacing">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=փետրվարի 11, 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=մարտի 9, 2020}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Չինաստանի իշխանությունները սահմանափակել են 14 քաղաքների ելումուտը<ref>{{Cite web|url=http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|title=湖北黃岡：城鐵站、火車站離開黃岡市區通道暫時關閉|publisher=www.hkcna.hk|accessdate=2020-01-23|archive-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328165717/http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|title=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities, after Wuhan lockdown|date=2020-01-23|publisher=The Straits Times|accessdate=2020-01-23|author=hermesauto|lang=en}}</ref>։ Կորոնավիրուսը գրանցվել է Չինաստանի վարչական կազմավորումների մեծ մասում<ref>https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/24/china-locks-eight-cities-pledges-new-hospital-within-six-days/</ref>։ Հունվարի 22-ին վիրուսի բռնկման կապակցությամբ տեղի է ունեցել [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՀԿ) արտակարգ կոմիտեի արտահերթ նիստը<ref name="official">{{cite web|url=http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|title=截至1月29日24时新型冠状病毒感染的肺炎疫情最新情况|date=2020-01-30|publisher=Национальная комиссия по здравоохранению КНР|language=zh|accessdate=2020-01-30|archive-date=2020-01-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200129235138/http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|dead-url=yes}}</ref>։ Հունվարի 23-ին ԱՀԿ-ի գլխավոր տնօրեն [[Թեդրոս Ադհանոմ Հեբրեյեսուս]]ը հայտարարել է, որ ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեն համակարծիք է այն հարցում, թե արդյոք նոր կորոնավիրուսի բռնկումն առանձնակի վտանգ է ներկայացնում, ինչի կապակցությամբ հանրային առողջապահության բնագավառում առայժմ արտակարգ դրություն միջազգային նշանակություն չի հայտարարվում<ref name="Pinghui15Jan20202"/><ref name="promedmail2"/><ref name="Hui14Jan20202"/><ref name="ncbi.nlm.nih.gov"/>։ Հունվարի 30-ին ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեի նիստում նոր կորոնավիրուսի բռնկումը ճանաչվել է արտակարգ իրավիճակ հանրային առողջապահության ոլորտում<ref name="UNESCO2020">{{cite web|url=https://en.unesco.org/themes/education-emergencies/coronavirus-school-closures|title=Coronavirus impacts education|date=մարտի 4, 2020|website=UNESCO|language=en|access-date=մարտի 7, 2020}}</ref>, որն ունի միջազգային նշանակություն<ref name="k1">[https://bnonews.com/index.php/2020/02/the-latest-coronavirus-cases/ Tracking coronavirus: Map, data and timeline]</ref><ref name="NYT-20200229">{{cite news|work=[[The New York Times]]|title=Here Comes the Coronavirus Pandemic – Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire.|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/opinion/sunday/corona-virus-usa.html|date=փետրվարի 29, 2020|access-date=մարտի 1, 2020}}</ref><ref name="NYT-20200227">{{cite news|last=Krugman|first=Paul|name-list-format=vanc|authorlink=Paul Krugman|title=When a Pandemic Meets a Personality Cult|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/opinion/coronavirus-trump.html|date=փետրվարի 27, 2020|work=[[Նյու Յորք Թայմս]]|access-date=փետրվարի 29, 2020}}</ref>։ Փետրվարի 24-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն է հայտնվել վիրուսով կրկնակի վարակվելու մասին<ref name="ТАСС 2020-02-24">{{cite web |title = В Ухане зафиксировали 195 случаев повторного заражения коронавирусом |url = https://tass.ru/obschestvo/7825609 |website = tass.ru |publisher = ТАСС |date = 2020-02-24|accessdate = 2020-02-24|lang = ru}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-spreads-one-study-predicts-101552222.html|title=As the coronavirus spreads, one study predicts that even the best-case scenario is 15 million dead and a $2.4&nbsp;trillion hit to global GDP|work=[[Business Insider]]|first1=Rosie|last1=Perper|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարեց կորոնավիրուսի [[համավարակ]]<ref name="Zona News 2020-03-11">{{cite web |title = ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարել է կորոնավիրուսի համավարակ |url = https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |website = Zonapositive.com |publisher = Zona News |date = 2020-03-11 |accessdate = 2020-03-11 |lang = հայերեն |archive-date = 2020-03-27 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200327223245/https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-black-death-spread-misinformation-143713853.html|title=Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven't learned from our past|work=[[The Conversation]]|first1=Rachel|last1=Clamp|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ == Համաճարակաբանություն == Չինաստանի Հուբեյ նահանգի վարչական կենտրոն [[Ուհան]]ի առողջապահական մարմինները հայտնել են անհայտ թոքաբորբի դեպքերի կուտակման մասին 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին<ref name="AutoDW-69" />, իսկ հետաքննությունը սկսվել է 2020 թվականի հունվարի սկզբին<ref name="bbc50984025" />։ Այս դեպքերը հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերք մեծածախ շուկայում, և, հետևաբար, ենթադրվում է, որ վիրուսը ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH" />։ Վիրուսը հայտնի է որպես [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2]] սերտորեն կապված է [[չղջիկներ]]ի կորոնավիրուսների<ref name="LancetNowcasting" />, գզրուկների կորոնավիրուսների և [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|SARS-CoV]]-ի հետ<ref name="aGWE9" /><ref name="ECDC risk assessment" />։ Ախտանշաններով ամենավաղ հայտնի մարդն ավելի ուշ հայտնաբերվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և նրանք տեսանելի կապեր չեն ունեցել խոնավ շուկայի հետ<ref name="AutoDW-67" /><ref name="Wang24Jan2020" />։ 2019 թվականի դեկտեմբերին գրանցված դեպքերի առաջին խմբից երկու երրորդը ճանաչվել է շուկայի հետ կապված<ref name="Huang24Jan2020" /><ref name="Joseph24Jan2020" /><ref name="han24Jan2020" />։ 2020 թվականի մարտի 13-ին South China Morning Post թերթի չստուգված հաշվետվությունը ենթադրել է, որ այն դեպքը, որը տեղի է ունեցել 2019 թվականի նոյեմբերի 17-ին Հուբեյ նահանգի 55-ամյա բնակչի հետ, հնարավոր է, եղել է առաջինը<ref name="original_report" /><ref name="U09eH" /><ref name="c55py" />։ Փետրվարի 26-ին երիտասարդների շրջանում հիվանդության համեմատաբար քիչ դեպքեր են գրանցվել և կազմել են ամբողջ աշխարհում դեպքերի 2,4 տոկոսը<ref name="Fl4VA" /><ref name="qgiV1" /><ref name="AutoDW-21" />։ Գերմանիայում և Միացյալ Թագավորությունում կառավարական աղբյուրները հաշվարկել են, որ բնակչության 60-70 տոկոսը պետք է վարակվի, նախքան արդյունավետ իմունիտետի՝ [[պատվաստանյութ]]ի ձեռք բերելը<ref name="2w5Oj" /><ref name="J1db8" /><ref name="JLWR2" />։ === Դեպքեր === Այս պահին աշխարհի ամենամեծ ցուցանիշը [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-]]ում է ըստ վարակվածների, մահերի և բուժվածների։ Հիվանդության դեպքերը ներառում են այն մարդկանց թիվը, ովքեր փորձարկվել են COVID-19-ում և որոնց թեստը հաստատվել է դրական, ըստ պաշտոնական արձանագրությունների<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|website=www.who.int|language=en|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>։ COVID-19-ի վարակված մարդկանց թիվը, հավանաբար, շատ ավելի բարձր կլինի, քանի որ նրանցից շատերը, ովքեր ունեն միայն թեթև ախտանիշներ կամ ախտանիշներ, չեն կարող փորձարկվել<ref>{{Cite journal|last=Lau|first=Hien|last2=Khosrawipour|first2=Veria|last3=Kocbach|first3=Piotr|last4=Mikolajczyk|first4=Agata|last5=Ichii|first5=Hirohito|last6=Schubert|first6=Justyna|last7=Bania|first7=Jacek|last8=Khosrawipour|first8=Tanja|date=մարտի 14, 2020|title=Internationally lost COVID-19 cases|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1684118220300736|journal=Journal of Microbiology, Immunology and Infection|language=en|doi=10.1016/j.jmii.2020.03.013|issn=1684-1182|pmid=32205091}}</ref>։ Մարտի 23-ի դրությամբ, ոչ մի երկիր չի փորձարկել իր բնակչության ավելի քան 3%-ին<ref>{{cite web|url=https://nordiclifescience.org/covid-19-first-results-of-the-voluntary-screening-in-iceland/|title=COVID-19: First results of the voluntary screening in Iceland|date=մարտի 23, 2020|website=Nordic Life Science—the leading Nordic life science news service|language=en-US|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>, և շատ երկրներ ունեն պաշտոնական քաղաքականություն, որը չի փորձարկում նրանց, ովքեր ունեն միայն թույլ ախտանիշներ, ինչպիսիք են [[Իտալիա]]ն, [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդները]] և [[Շվեյցարիա]]ն<ref>{{cite web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5069046/coronavirus-jaap-van-dissel-rivm|title=RIVM: verspreiding coronavirus lijkt af te remmen|date=մարտի 25, 2020|website=RTL Nieuws|language=nl|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.derbund.ch/schweiz/standard/bund-sucht-nicht-mehr-alle-coronainfizierten/story/20389898|title=Bund sucht nicht mehr alle Corona-Infizierten|work=Der Bund|access-date=մարտի 30, 2020|language=de|issn=0774-6156}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-response-specialre-idUSKBN20Z27P|title=Special Report: Italy and South Korea virus outbreaks reveal disparity in deaths and tactics|date=մարտի 13, 2020|work=Reuters|access-date=մարտի 30, 2020|language=en}}</ref>։ === Մահեր === Ախտանշանների զարգացումից մինչև [[մահ]] ընկած ժամանակահատվածը 6-ից մինչև 41 օր է, և ամենահաճախը 14 օրն է<ref name="pathogenesis" />։ Չինաստանում փետրվարի 5-ի դրությամբ մահերի շուրջ 80 տոկոսը բաժին է ընկել 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց, իսկ 75 տոկոսն ունեցել է նախկինում գոյություն ունեցող առողջական հիվանդություններ, ներառյալ [[սիրտ-անոթային հիվանդություն]]ներն ու [[Շաքարային դիաբետ|շաքարախտ]]<ref name="AutoDW-22" />։ Առաջին հաստատված մահը վրա է հասել 2020 թվականի հունվարի 9-ին Ուհանում<ref name="AutoDW-25" />։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը տեղի է ունեցել փետրվարի 1-ին [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath2" />, իսկ Ասիայից դուրս առաջին մահը՝ փետրվարի 14-ին [[Ֆրանսիա]]յում<ref name="AutoDW-27" />։ Փետրվարի 28-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս գրանցվել է մահվան ավելի քան մեկ տասնյակ դեպք Իրանում, Հարավային Կորեայում և Իտալիայում<ref name="AJE_Qom_coverup_50deaths" /><ref name="SKorea_total_20200224" /><ref name="AutoDW-28" />։ Մարտի 13-ին ավելի քան քառասուն երկրներ և տարածքներ հաղորդել են բոլոր մայրցամաքներում մարդկանց մահվան մասին, բացի [[Անտարկտիդա]]յից<ref name="HN0sa" />։ Մահացության քանակական գնահատման համար սովորաբար օգտագործվում են մի քանի ցուցանիշներ<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|title=Principles of Epidemiology {{!}} Lesson 3—Section 3|date=փետրվարի 18, 2019|website=www.cdc.gov|language=en-us|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200329-sitrep-69-covid-19.pdf|title=Coronavirus disease 2019: Situation Report 69|last=|first=|date=մարտի 29, 2020|website=[[World Health Organization]]|url-status=live|access-date=մարտի 29, 2020}}</ref>։ Այս թվերը տարբերվում են տարածաշրջանի և ժամանակի ընթացքում և կախված են փորձարկման ծավալից, առողջապահական համակարգի որակից, բուժման տարբերակներից, նախնական բռնկման ժամանակից և բնակչության բնութագրերից, ինչպիսիք են տարիքը, սեռը և ընդհանուր առողջությունը<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=մարտի 25, 2020|editor-last=Chivers|editor-first=Tom|website=[[Our World in Data]]|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lazzerini|first=Marzia|last2=Putoto|first2=Giovanni|date=մարտի 18, 2020|title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties|url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract|journal=The Lancet Global Health|language=English|volume=0|doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8|issn=2214-109X|pmid=32199072}}</ref>։ Մահացության հարաբերակցությունը հիվանդացության արտացոլում է մահացությունների թիվը, որը բաժանված է մի շարք ախտորոշված դեպքերում հիվանդության ընթացքում կանխորոշված ժամանակահատվածում<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|website=Our World in Data|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ ԱՀԿ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ հիվանդացության նկատմամբ մահացության գլոբալ հարաբերակցությունը կազմել է 4.7% (29,957 / 634,835)<ref name="qgiV1" />: === Տևողություն === ԱՀԿ-ն պնդում է, որ համավարակը կարելի է վերահսկել<ref name="WHOpandemic2" />։ Առավելագույն և վերջնական բռնկման տևողությունը որոշված չէ և կարող է տարբերվել ըստ գտնվելու վայրի։ [[Փենսիլվանիա|Փենսիլվանիայի նահանգի]] համալսարանից Մարչեյ Բոնին հայտարարել է, որ առանց հսկողության թողնված վարակիչ բռնկումները սովորաբար հասնում են «սարահարթի», իսկ հետո սկսում են նվազել, երբ հիվանդությունն ավարտվում է մատչելի կրիչներով<ref name="the-scientist.com">{{cite web|url=https://www.the-scientist.com/news-opinion/modelers-struggle-to-predict-the-future-of-the-covid-19-pandemic-67261|title=Modelers Struggle to Predict the Future of the COVID-19 Pandemic|website=The Scientist Magazine|access-date=մարտի 21, 2020}}</ref>։ Բայց հիմա գրեթե անհնար է որևէ խելամիտ կանխատեսում անել, թե երբ դա տեղի կունենա<ref name="the-scientist.com" />։ Սակայն Չինաստանի կառավարության ավագ բժշկական խորհրդական Չժուն Նանշանը հայտարարել է, որ այս ամենը կարող է ավարտվել մինչև հունիս, եթե բոլոր երկրները մոբիլիզացվեն վիրուսի տարածումը դադարեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ ԱՀԿ-ի հանձնարարականների կատարման համար<ref name="Resnick" />։ Լոնդոնի հիգիենայի և արևադարձային բժշկության դպրոցից Ադամ Կուչարսկին հայտարարել է, COVID-20-ը (SARS-COV-3) շրջանառության մեջ կլինի, հնարավոր է, մեկ տարի կամ երկու տարի։ Նիլ Ֆերգյուսոնի ղեկավարությամբ Կայսերական քոլեջի հետազոտության համաձայն, [[Սոցիալական հեռավորություն|ֆիզիկական հեռավորությունը]], [[Բժշկական դիմակ|դիմակների]] կրումը և այլ միջոցառումներ անհրաժեշտ կլինեն մինչև [[պատվաստանյութ]]ը հասանելի լինի (պոտենցիալ 18 ամիս կամ ավելի)<ref name="pfyes" />։ Ուիլյամ Շաֆները Վանդերբիլթի համալսարանից ասել է, որ նա կարծում է, որ քիչ հավանական է, որ այս կորոնավիրուսը ամբողջությամբ կվերանա, և նա կարող է վերածվել սեզոնային հիվանդության, վերադառնալով ամեն տարի<ref name="e7bko" />։ == Նշանները և ախտանիշները == [[Պատկեր:Symptoms_of_coronavirus_disease_2019_3.0.svg|մինի|COVID-19-ի ախտանիշները<ref name="Symptoms-diagram" />]] COVID-19-ի ախտանիշները կարող են համեմատաբար ոչ հատուկ լինել, և վարակված մարդիկ կարող են լինել ասիմպտոմատիկ։ Երկու ամենատարածված ախտանիշներն են՝ ջերմությունը (88%) և չոր հազը (68%)։ Ավելի քիչ տարածված ախտանիշներ են հոգնածության, շնչառական խնդիրներ, համի, հոտի զգայարանների կորուստ, հևոց, մկանային ցավ, կոկորդի ցավ, գլխացավ կամ սարսուռ<ref name="WHO report 28 February 2020" /><ref name="RFLSD" />։ ԱՀԿ-ն պնդում է, որ մոտավորապես յուրաքանչյուր վեցերորդ մարդը լրջորեն հիվանդանում է և շնչառության հետ կապված դժվարություններ է ունենում<ref>[https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-sense-of-smell-nytimes-fact-check.html The Key Stat in the NYTimes' Piece About Losing Your Sense of Smell Was Wrong], ''Slate'', Shannon Palus, 27 March 2020. "... The actual percentage of patients in South Korea with anosmia, based on a survey from a medical society, was 15 percent ..."</ref><ref>{{cite journal|last1=Iacobucci|first1=Gareth|date=մարտի 24, 2020|title=60 seconds on . . . anosmia [loss of smell]|journal=BMJ|volume=368|pages=m1202|doi=10.1136/bmj.m1202|pmid=32209546}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ամերիկյան կենտրոնները (CDC) թվարկում են արտակարգ ախտանիշներ, ինչպիսիք են շնչառությունը, կրծքավանդակի ցավը կամ ճնշումը, գիտակցության հանկարծակի խառնաշփոթությունը, դեմքի կամ շրթունքների զարթոնքի դժվարությունները և կապտությունը.այս ախտանիշների առկայության դեպքում խորհուրդ է տրվում անհապաղ բժշկական օգնություն<ref name="XQq4a" /><ref name="WHO, Q&A, March 9">[https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses Q&A on coronaviruses (COVID-19)], WHO, 9 March 2020.</ref>։ Հետագա զարգացումը հիվանդության կարող է հանգեցնել ծանր թոքաբորբի, սուր շնչառական համախտանիշի, սեպտիկ շոկի և մահվան։ Որոշ վարակված մարդիկ կարող են անցնել առանց կլինիկական ախտանիշների, սակայն վարակը հաստատող թեստերի արդյունքները, հետևաբար, հետազոտողները խորհուրդ են տալիս, որ նրանք, ովքեր սերտ կապ ունեն հաստատված վարակված մարդկանց հետ, ենթարկվեն մանրակրկիտ հսկողության և հետազոտության՝ վարակի բացառման համար<ref name="Huang24Jan20202" /><ref name="S3BzI" /><ref name="AutoDW-33" /><ref name="AutoDW-5" />։ Սովորական ինկուբացիոն շրջանը (վարակի և ախտանիշների առաջացման միջև ժամանակը) տատանվում է մեկից մինչև 14 օր։ Առավել հաճախ դա հինգ օրն է<ref name="AutoDW-34" /><ref name="AutoDW-35" />։ == Պատմություն == Կան տարբեր տեսություններ, թե որտեղից կարող էր առաջանալ առաջին դեպքը (այսպես կոչված զրոյական հիվանդը)<ref name="patientZero" />։ Նոր կորոնավիրուսով հիվանդության առաջին հայտնի դեպքը կարող էր գրանցվել 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Չինաստանի Հուբեյ նահանգի Ուհան քաղաքում<ref name="AutoDW-672" />։ Մեկ ամսվա ընթացքում Հուբեյ նահանգում կորոնավիրուսով հիվանդանալու դեպքերի թիվն աստիճանաբար ավելացել է։ Նրանք հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերքի մեծածախ շուկայի հետ, որտեղ նաև վաճառվում էին կենդանի կենդանիներ, և տեսություններից մեկն այն է, որ վիրուսը ծագել է կենդանիների այդ տեսակներից մեկից, այլ կերպ ասած, ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH2" />։ [[Պատկեր:Citizens_of_Wuhan_lining_up_outside_of_a_drug_store_to_buy_masks_during_the_Wuhan_coronavirus_outbreak.jpg|մինի|Ուհան, դեղատնում դիմակներ գնելու հերթ:]] == Պատճառ == [[Պատկեր:Social distance animation during Covid-19 pandemic.gif|ձախից|մինի|ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորություն]] === Փոխանցման ձևեր === [[Պատկեր:Sneeze.JPG|alt=Cough/sneeze droplets visualized in dark background using Tyndall scattering|մինի|Շնչառական կաթիլները, որոնք առաջանում են մարդու փռշտոցի ժամանակ:]] [[Պատկեր:COVID19_in_numbers-_R0,_the_case_fatality_rate_and_why_we_need_to_flatten_the_curve.webm|thumbtime=4:02|մինի|Տեսագրություն, որտեղ քննարկվում են համավարակի համատեքստում վերարտադրության և մահացության հիմնական ցուցանիշները]] Որոշ մանրամասներ, թե ինչպես է հիվանդությունը տարածվում, դեռ պարզվում են<ref name="ECDCQA">{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers|title=Q & A on COVID-19|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 23, 2020}}</ref><ref name="CDCTrans" />։ Այն հիմնականում տարածվում է սերտ շփմամբ և շնչառական կաթիլներով, որոնք տարածվում են հազող կամ փռշտացող մարդկանցով<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորությունը 1 մետրից (3,3 ֆուտ) ոչ պակաս։ CDC ԱՄՆ-ն առաջարկում է առնվազն 2 մետր (6,6 ֆուտ)<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Սինգապուրում տեղի ունեցած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ չբացահայտված հազը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ կաթիլները բարձրանան մինչև 4,5 մետր (15 ֆուտ)<ref>{{cite journal|last1=Loh|first1=Ne-Hooi Will|last2=Tan|first2=Yanni|last3=Taculod|first3=Juvel H.|display-authors=etal|date=մարտի 18, 2020|title=The Impact of High-Flow Nasal Cannula (HFNC) on Coughing Distance: Implications on Its Use During the Novel Coronavirus Disease Outbreak|journal=Canadian Journal of Anesthesia|doi=10.1007/s12630-020-01634-3|pmc=7090637|pmid=32189218}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bourouiba|first1=Lydia|date=մարտի 26, 2020|title=Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2020.4756|pmid=32215590}}</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/health/2020/03/30/coronavirus-social-distancing-mit-researcher-lydia-bourouiba-27-feet/5091526002/ 6 feet enough for social distancing? MIT researcher says droplets carrying coronavirus can travel up to 27 feet], ''USA Today'', Jordan Culver, 31 March 2020.</ref>։ Վիրուսը առավել վարակիչ է, երբ մարդիկ ախտանիշներ են ունենում։ Թեև տարածումը կարող է հնարավոր լինել մինչև ախտանիշների հայտնվելը, այդ ռիսկը մեծ չէ<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Եվրոպական հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման կենտրոնը (ECDC) պնդում է, որ թեև պարզ չէ, թե որքան հեշտ է հիվանդությունը տարածվում, մեկ անձը սովորաբար վարակում է երկու-երեք այլ մարդկանց<ref name="ECDCQA" />։ Վիրուսը ապրում է մակերեսների վրա մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDC2020Surfaces" />։ Մասնավորապես, վիրուսը հայտնաբերվել է երեք օրվա ընթացքում պլաստիկ և չժանգոտվող պողպատից, մեկ օրվա ընթացքում ստվարաթուղթի վրա և չորս ժամ պղնձի վրա։ Սա, սակայն այն կախված է խոնավությունից և օդի ջերմաստիճանից<ref name="Stable NIH" /><ref name="GunterTPS_9days_persistence" />։ === Վիրուսաբանություն === [[Պատկեր:Coronavirus_virion_structure.svg|մինի|SARSr-CoV-ի պատկերազարդումը:]] Մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանում է տնտեսական օճառով կամ ալկոհոլային ախտահանիչով որը պատռում է նրա պաշտպանիչ շերտը<ref name=":02" />։ SARS-CoV-2 սերտորեն կապված է բուն SARS-CoV-ի հետ<ref name="Zhu24Jan2020" />։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կորոնավիրուսը գենետիկորեն կապվում է Betacoronavirus-ի ցեղի հետ։ Այն 96%-ով նույնական է ամբողջ գենոմի մակարդակով չղջիկների կորոնավիրուսի այլ նմուշների հետ(BatCov, RaTG13)<ref name="WHO report 28 February 20202" /><ref name="bioRxivBatOrigin" />։ == Ախտորոշում == Վիրուսային վարակը կարող է նախապես ախտորոշվել ախտանիշների հիման վրա<ref name="pmid32101510">{{cite journal|date=February 2020|title=Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases|url=|journal=Radiology|volume=|issue=|page=200642|doi=10.1148/radiol.2020200642|pmid=32101510|vauthors=Ai T, Yang Z, Hou H, Zhan C, Chen C, Lv W, Tao Q, Sun Z, Xia L}}</ref><ref name="7XzeF" />։ Ուսումնասիրությունը՝ համեմատելով PCR-ը հետ CT-ի հետ պարզել են, որ CT-ն զգալիորեն ավելի զգայուն է, թեև պակաս կոնկրետ<ref name="pmid32101510" />։ 2020 թվականի մարտից ռադիոլոգիայի ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս, որ CT-ն չօգտագործվի սկրինինգի համար կամ որպես COVID-19 ախտորոշման առաջին գծի թեստ<ref>{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection|last=|first=|date=մարտի 22, 2020|website=American College of Radiology|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=}}</ref>։ === Վիրուսային թեստավորում === ԱՀԿ-ն հրապարակել է ՌՆԹ-ի՝ ատիպիկ թոքաբորբի՝ SARSr-CoV-2-ի փորձարկման մի քանի արձանագրություններ, որոնցից առաջինը հրապարակվել է հունվարի 17-ին<ref name="oaBq3" /><ref name="D9Wvk" /><ref name="WHO_InterimGuidance" />։ Թեստավորումը օգտագործում է պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա հակադարձ տառադարձությամբ իրական ժամանակում (rri-PCR)<ref name="20200130cdc" />: Թեստը կարող է կատարվել է օդուղիների կամ արյան նմուշների։ Արդյունքները սովորաբար հասանելի է մի քանի ժամ կամ օր<ref name="20200130businessinsider" /><ref name="globenewswire1977226" />։ Մարդը համարվում է ռիսկի խմբում, եթե նա շրջագայել է նախորդ 14 օրվա ընթացքում մշտական վարակի փոխանցումով համայնքից կամ վարակված անձի հետ սերտ կապ է ունեցել<ref name="AutoDW-43" /><ref>{{cite journal|last1=Li|first1=Lin|last2=Qin|first2=Lixin|last3=Xu|first3=Zeguo|last4=Yin|first4=Youbing|last5=Wang|first5=Xin|last6=Kong|first6=Bin|last7=Bai|first7=Junjie|last8=Lu|first8=Yi|last9=Fang|first9=Zhenghan|date=մարտի 19, 2020|title=Artificial Intelligence Distinguishes COVID-19 from Community Acquired Pneumonia on Chest CT|journal=Radiology|page=200905|doi=10.1148/radiol.2020200905|issn=0033-8419|pmid=32191588|last13=Wang|last18=Xia|last10=Song|first10=Qi|last11=Cao|last12=Liu|first12=Daliang|first18=Jun|first17=Juan|first13=Guisheng|last17=Xia|first16=Shiqin|last16=Zhang|first15=Xisheng|last15=Fang|first14=Qizhong|last14=Xu|first11=Kunlin}}</ref>։ == Կանխարգելում == [[Պատկեր:Stop_the_Spread_of_Germs_(COVID-19).jpg|մինի|Ինֆոգրաֆիկա՝ ԱՄՆ CDC-ից, որը նկարագրում է, թե ինչպես դադարեցնել մանրէների տարածումը]] Հիվանդության փոխանցման կանխարգելման ռազմավարությունները ներառում են ընդհանուր լավ անձնական հիգիենայի պահպանումը, ձեռքի լվացումը, աչքերը, քիթը կամ բերանը չլվացված ձեռքերով հպելուց խուսափելը, ինչպես նաև հազը կամ անձեռոցիկի մեջ փռշտալը և հյուսվածքի տեղադրումը անմիջապես թափոնների կոնտեյներով։ Նրանք, ովքեր արդեն ունեն վարակ, խորհուրդ են տվել վիրաբուժական դիմակ կրել հանրության համար<ref name="CDC Prevention" /><ref name="WHO-advice" /><ref name="AutoDW-48" />։ Վարակի կանխմանը նպատելու համար նաև խորհուրդ է տրվում ֆիզիկական հեռավորության միջոցառումներ կատարել<ref name="NprYv" /><ref name="Tx4L9" />։ Շատ կառավարություններ սահմանափակել կամ խորհուրդ են տվել ձեռնպահ մնալ բոլոր ոչ էական ուղևորություններից դեպի երկրներ և շրջաններ, որոնք տուժել են այս բռնկման ժամանակ<ref name="AutoDW-50" />։ Սակայն, վիրուսը հասել է համայնքային տարածման փուլին աշխարհի մեծ մասերում<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Transmission|last=|first=|date=մարտի 17, 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|language=en-us|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ Բժշկական աշխատողները, ովքեր հոգ են տանում նրանց մասին, ովքեր կարող են վարակվել, խորհուրդ են տալիս օգտագործել ստանդարտ նախազգուշական միջոցներ, կոնտակտային նախազգուշական միջոցներ և աչքի պաշտպանություն<ref name="AutoDW-51" />։ Շփմանը հետևելը կարևոր մեթոդ է առողջապահական մարմինների համար, որը թույլ է տալիս որոշել վարակի աղբյուրը և կանխել վարակի հետագա փոխանցումը<ref name="web" />։ Շրջանառության սխալ պատկերացումները, թե ինչպես պետք է կանխել վարակը՝ օրինակ, քթի ողողումը և կոկորդի ողողումը արդյունավետ չեն<ref name="WHO2020Myth" />։ 2020 թվականի հունվարի 29-ի դրությամբ COVID-19-ի պատվաստանյութ գոյություն չունի, թեև շատ կազմակերպություններ աշխատում են դրա մշակման վրա<ref>{{Cite news|last=Spinney|first=Laura|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/29/coronavirus-vaccine-when-will-it-be-ready|title=Coronavirus vaccine: when will it be ready?|date=մարտի 29, 2020|work=[[The Guardian]]|access-date=մարտի 29, 2020|url-status=live|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref>։ === Ձեռքերի լվացում === Ձեռքի լվացումը խորհուրդ է տրվում հիվանդության տարածումը կանխելու համար<ref name=":03" />։ CDC-ն խորհուրդ է տալիս մարդկանց հաճախ լվանալ ձեռքերը օճառով և ջրով առնվազն 20 վայրկյան, հատկապես զուգարան այցելելուց հետո, կամ երբ ձեռքերը նկատելիորեն կեղտոտ են, ուտելուց առաջ, ինչպես նաև հազից կամ փռշտոցից հետո<ref name="WHO-advice" />։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանվում է տնտեսական օճառով, որը խախտում է կորոնավիրուսի պաշտպանիչ փուչիկը<ref name="AutoDW-52" />։ Բացի այդ, CDC-ն խորհուրդ է տալիս օգտագործել նաև ալկոհոլային հիմքով ձեռքերի ախտահանիչ միջոց, որը պարունակում է առնվազն 60% սպիրտ, երբ օճառն ու ջուրը հասանելի չեն<ref name="CDC Prevention" />։ == Կառավարում == === Բուժում === COVID-19-ի համար հաստատված հատուկ հակավիրուսային դեղամիջոցներ գոյություն չունեն, սակայն աշխատանքներ են տարվում դրանց մշակման ուղղությամբ, ներառյալ առկա դեղերի փորձարկումը<ref name="BMJ2020Best" /><ref name="AutoDW-63" />։ Կախված հիվանդության ծանրությունից կարող է պահանջվել թթվածնային թերապիա, ներերակային հեղուկ և շնչառական աջակցություն<ref name="hxm4a" />։ Մի քանի միացություններ, որոնք նախկինում հաստատվել են այլ վիրուսային հիվանդությունների բուժման համար, ուսումնասիրվում են COVID-19-ի բուժման օգտագործման համար<ref>{{Cite journal|last=McCreary|first=Erin K.|last2=Pogue|first2=Jason M.|year=2020|title=COVID-19 Treatment: A Review of Early and Emerging Options|journal=Open Forum Infectious Diseases|doi=10.1093/ofid/ofaa105}}</ref>։ === Առողջապահության ներուժ === COVID-19-ի հիվանդների կարիքներին առողջապահական համակարգի կարողությունների բարձրացումը և հարմարեցումը նկարագրվում են ԱՀԿ-ի կողմից որպես հիվանդության բռնկմանը արձագանքելու հիմնարար միջոց<ref name="WHOEuropeResponse">{{cite web|url=http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/novel-coronavirus-2019-ncov-technical-guidance/coronavirus-disease-covid-19-outbreak-technical-guidance-europe/hospital-readiness-checklist-for-covid-19|title=Hospital readiness checklist for COVID-19|date=մարտի 25, 2020|website=www.euro.who.int|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ ECDC-ն և ԱՀԿ-ի Եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակը թողարկել են ուղեցույցներ հիվանդանոցների և առաջնային առողջապահական ծառայությունների համար ռեսուրսների վերաբաշխման մի քանի մակարդակներում, ներառյալ՝ COVID-19 փորձարկման լաբորատոր ծառայությունների կենտրոնացումը, հնարավորության դեպքում պլանային ընթացակարգերի վերացումը, COVID-19-ի դրական արդյունքներով հիվանդների բաժանումը և մեկուսացումը, ինչպես նաև անձնակազմի ուսուցման միջոցով ինտենսիվ թերապիայի հնարավորությունների ընդլայնումը և մատչելի թոքերի և կոկորդի արհեստական օդափոխության սարքերի թիվը<ref name="WHOEuropeResponse" /><ref name="ECDCresponse">{{Cite report|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/checklist-hospitals-preparing-reception-and-care-coronavirus-2019-covid-19|title=Checklist for hospitals preparing for the reception and care of coronavirus 2019 (COVID-19) patients|date=փետրվարի 26, 2020|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Östra Sjukhuset COVID-19 Fältsjukhus.jpg|Շվեդիայի Գյոթեբորգ քաղաքի օստրա-սյուխուսետ (Արևելյան հիվանդանոց) տարածքից դուրս գտնվող դաշտային հոսպիտալում առկա են COVID-19 հիվանդների համար ինտենսիվ թերապիայի ժամանակավոր բաժանմունքներ։ Պատկեր:Touro Infirmary NOLA Coronovirus walk-in testing-tent-1433 Delachaise NOLA 70115-2020-03-21.jpg Պատկեր:Wuhan Huoshenshan Hospital under construction 02.jpg|Huoshenshan հիվանդանոցը կառուցվել է Ուհանում, Չինաստան, ի պատասխան COVID-19 համաճարակի։ </gallery> == COVID-19-ի բռնկումը Չինաստանում == === Ծագման պատճառները === Առաջին հիվանդներից շատերը կապ են ունեցել Ուհան քաղաքի շուկայի հետ, որտեղ վաճառում են ծովամթերք, ինչպես նաև թռչուններ, օձեր, չղջիկներ և այլ կենդանիներ։ Ենթադրվում էր, որ վիրուսը հենց կենդանու օրգանիզմում մուտացիայից հետո է հնարավորություն ունեցել վարակել մարդուն։ Սկզբում ենթադրվում էր, որ դրանք ծովամթերք էին (բայց այս տարբերակը խիստ կասկածելի էր, քանի որ հիվանդությունը սկսվում է թոքաբորբից, ինչը նշանակում է, որ խոսքը փոխանցման օդային ճանապարհի մասին է)։ Ավելի ուշ փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2-]]<nowiki/>ը, ըստ երևույթի, կորոնավիրուսի հիբրիդն է, որը հայտնաբերվել է չղջիկների մոտ։ Հաջորդ փուլում հետազոտողները պարզել են, որ վիրուսը, հավանաբար, մարդկանց փոխանցվել է օձերից<ref>{{cite web|url=https://nauka.vesti.ru/article/1260647|title=Китайский коронавирус оказался гибридным и передался людям от змей|date=|website=nauka.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Вести.ру]], 23.01.2020</ref>։ Գուանչժոու քաղաքի Հարավչինական գյուղատնտեսական համալսարանի հետազոտողները կարծում են, որ նոր կորոնավիրուսի աղբյուրը կարող էին դառնալ պանգոլինները<ref>[https://www.nature.com/articles/d41586-020-00548-w Mystery deepens over animal source of coronavirus]</ref><ref>[https://polit.ru/article/2020/02/28/ps_pangolin/ От кого коронавирус?]</ref>։ === Համաճարակաբանություն === ==== 2019 թվականի դեկտեմբեր ==== Հիվանդության բռնկումների մասին առաջին հաղորդումները հայտնվել են Չինաստանում 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, իսկ հիվանդների առաջին կլինիկական դրսևորումները ծագել են ավելի վաղ՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 8-ին<ref name="WHO5Jan2020">{{cite web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|title=Pneumonia of unknown cause – China. Disease outbreak news|last=|first=|date=2020-01-05|website=|publisher=[[World Health Organization]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200107032945/https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|archivedate=2020-01-07|accessdate=2020-01-06|quote=}}</ref>։ Նշվում է, որ 2019 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ակնաբույժ լի Վենլյանն առաջինը հայտնել է SARS վիրուսին նման նոր վիրուսի մասին՝ Ուհան քաղաքի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտների WeChat զրուցարանում, որից հետո կանչվել է ոստիկանություն և խիստ զգուշացվել է ասեկոսեների տարածման անթույլատրելիության մասին<ref name="Schnirring14Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|title=Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-14|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114230152/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-15|lang=en}}</ref><ref>[https://meduza.io/feature/2020/02/03/kitayskiy-vrach-esche-30-dekabrya-predupredil-o-koronaviruse-i-okazalsya-v-politsii-spustya-mesyats-verhovnyy-sud-priznal-chto-emu-stoilo-poverit Китайский врач ещё 30 декабря предупредил о коронавирусе — но тогда ему никто не поверил. В итоге он сам заразился и умер] // [[Медуза (сайт)|«Медуза»]], 3.02.2020.</ref>։ ==== 2020 թվականի հունվար ==== 2020 թվականի հունվարի 1-ին Ուհանի շուկան փակ էր, իսկ վարակի կլինիկական դրսևորումներով մարդկանց մեկուսացրել էին։ Հետագայում դիտարկվել է ավելի քան 700 մարդ, այդ թվում՝ ավելի քան 400 բուժաշխատողներ, որոնք առնչվել են հիվանդությունների կասկածելի դեպքերին<ref name="Schnirring11Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|title=China releases genetic data on new coronavirus, now deadly|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-11|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200111215102/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|archivedate=2020-01-11|accessdate=2020-01-12|lang=en}}</ref>։ Ախտորոշիչ ՊՇՌ-թեստի կիրառման ժամանակ հաստատվել է COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի առկայությունը Ուհանի շրջանում 41 մարդու մոտ։ Ավելի ուշ հաղորդվել էր ամուսնական զույգի մասին, որտեղ ամուսիններից մեկը շուկայում չի եղել, բայց, միևնույն է, հիվանդացել է, մինչդեռ այդ նույն ընտանիքի ևս երեք անդամներ աշխատել են այդ շուկայում<ref name="Schnirring15Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/second-family-cluster-found-wuhan-novel-coronavirus-outbreak|title=Second family cluster found in Wuhan novel coronavirus outbreak|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-15|website=CIDRAP|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Wee8Jan2020">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|title=China Identifies New Virus Causing Pneumonialike Illness|last=Wee|first=Sui-Lee|last2=Jr|first2=Donald G. McNeil|date=2020-01-08|website=The New York Times|issn=0362-4331|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114045821/https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-14|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 9-ին Ուհանում նոր հիվանդությունից մահացել է 61-ամյա մի մարդ։ Հունվարի 16-ին Չինաստանի իշխանությունները հայտարարել են, որ նախօրեին մահացել է ևս մեկ 69-ամյա տղամարդ Ուհանում, որի մոտ նույնպես հաստատվել էր հիվանդությունը<ref name="Schirring16Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|title=Japan has 1st novel coronavirus case; China reports another death|last=Schirring|first=Lisa|date=2020-01-16|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120043657/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Kyodo16Jan2020">{{cite web|url=https://english.kyodonews.net/news/2020/01/88c29e019e03-update1-china-announces-2nd-death-from-new-coronavirus.html|title=China announces 2nd death from new coronavirus|last=Kyodo News|date=|website=Kyodo News+|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="Wuhan.Gov16Jan2020">{{cite web|url=http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|title=武汉市卫生健康委员会|last=|first=|date=2020-01-16|website=wjw.wuhan.gov.cn|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120051422/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16}}</ref>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին դեպքը հայտնի է դարձել հունվարի 13-ին։ Դա 61-ամյա կին էր, որը հունվարի 8-ին Ուհանից ժամանել էր Բանգկոկ (Թաիլանդ)։ Հունվարի 18-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս դեպքերի թիվը հասել է երեք դեպքի (երկուսը Թաիլանդում, մեկը Ճապոնիայում)։ Այն փաստից, որ Չինաստանի սահմաններից դուրս հիվանդության մի քանի դեպք է գրանցվել, համաճարակաբանները եզրակացրել են, որ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը պետք է զգալիորեն ավելի մեծ լինի, քան պաշտոնապես հայտարարված 41 դեպք։ Վիրուսաբան փորձագետների կողմից արտահայտվող գնահատումների համաձայն՝ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը Հունվարի 17-ի դրությամբ կազմել է մինչև 1700 մարդ։ Այն փաստը, որ հիվանդանոցի մի քանի աշխատակիցներ, որոնք զբաղվում էին հիվանդների բուժմամբ, նույնպես հիվանդացել են, հստակ ցույց է տվել, որ վիրուսը կարող է փոխանցվել մարդուց մարդուն<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/photoreport/28/01/2020/5e2ff00f9a79479ff9c13b36|title=Контроль в российских аэропортах из-за коронавируса. Фоторепортаж|publisher=РБК|accessdate=2020-01-29}}</ref>։ Հունվարի 18-ից հսկողության համապատասխան միջոցներ են սահմանվել նաև ԱՄՆ-ի երեք հիմնական օդանավակայաններում՝ Սան Ֆրանցիսկոյի միջազգային օդանավակայանում (SFO), Լոս Անջելեսի միջազգային օդանավակայանում (LAX) և Նյու Յորքի Ջոն Քենեդիի անվան միջազգային օդանավակայանում (JFK): Նմանատիպ միջոցներ են ձեռնարկվել նաև Ռուսաստանում։ Ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի հաղորդագրության՝ Հունվարի 28-ի դրությամբ հայտնաբերվել է սուր շնչառական վիրուսային վարակների նշաններով 103 հիվանդ, սակայն լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքներով նրանցից ոչ մեկի մոտ նոր կորոնավիրուսային վարակ (COVID-19) չի գրանցվել<ref>{{cite web|url=https://www.rospotrebnadzor.ru/about/info/news/news_details.php?ELEMENT_ID=13560|title=Информационный бюллетень о ситуации и принимаемых мерах по недопущению распространения заболеваний, вызванных новым коронавирусом|date=|website=www.rospotrebnadzor.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/700099|title=Онищенко объяснил, почему Китай справился со вспышкой коронавируса|date=|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ Հունվարի 20-ին Չինաստանի իշխանությունները հաղորդել են COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի հետևանքով առաջացած հիվանդության նոր դեպքերի թվի կտրուկ ավելացման մասին, միանգամից 140 նոր հիվանդներով։ Նրանցից ոմանք հայտնվել են Շենչժենում և Պեկինում՝ գտնվող Ուհանից դուրս<ref>{{статья|ссылка=https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/2019-nCoV-outbreak-report-22-01-2020.pdf|автор=Imai, Natsuko; Dorigatti, Ilaria; Cori, Anne; Riley, Steven; Ferguson, Neil M|заглавие="Estimating the potential total number of novel Coronavirus cases in Wuhan City, China (Report 2"|год=2020|язык=ут|издание=Imperial College London|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Նաև հաղորդվել է վիրուսի հետևանքով առաջացած ևս մեկ մահվան և Հարավային Կորեայում հիվանդության առաջին դեպքի մասին։ Չինաստանի իշխանությունները պաշտոնապես հաստատել են, որ տեղի են ունեցել մարդուց մարդուն վարակի փոխանցման դեպքեր<ref>{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/who-decision-ncov-emergency-delayed-cases-spike|title=WHO decision on nCoV emergency delayed as cases spike|publisher=CIDRAP|accessdate=2020-01-23|author=Lisa Schnirring &#124; News Editor &#124; CIDRAP News &#124; Jan 22, 2020|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 21-ին ամերիկացու մոտ, ով Ուհանից Սիեթլ է վերադարձել հունվարի 15-ին, ախտորոշվել է առաջին COVID-19-ի դեպքը Ասիայի սահմաններից դուրս։ Լուրջ մտահոգություններ են հնչել, որ առաջիկա չինական Նոր տարին կարող է զգալիորեն նպաստել վիրուսի տարածմանը<ref name="rt2" />։ Հարյուր միլիոնավոր չինացիներ ավանդաբար այցելում այս տոնը Չինաստանում և նրա սահմաններից դուրս է հանգստանալ, նշելու և այցելել իրենց հարազատներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/health-51148303|title=New Chinese virus 'will have infected hundreds'|last=Gallagher|first=James|date=2020-01-18|website=BBC News|accessdate=2020-01-23}}</ref>։ ==== Հաջորդող ամիսները ==== 2020 թվականի փետրվարին վարակը սկսել է արագորեն տարածվել տարբեր երկրներում, չնայած Չինաստանի իշխանությունների կողմից ձեռնարկված կարանտինային միջոցներին։ 2020 թվականի մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի հետ բռնկման վարակի երկրորդ կեսին մարտի հաջողվել է հաղթահարել։ Մարտի 19-20-ը մայրցամաքային Չինաստանում վարակի նոր դեպքեր չեն գրանցվել (թեև հայտնաբերվել են արտերկրից ժամանած վարակված անձինք)<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/700051|title=Власти Китая вторые сутки не обнаружили новых заразившихся коронавирусом|date=2020-03-20|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>:Մարտի 25-ին Չինաստանի իշխանությունները հանեցին կարանտինը Հուբեյ նահանգում<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/8069113|title=Китай снимает двухмесячный карантин в провинции Хубэй после спада эпидемии|date=2020-03-25|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2020-03-25|author=|lang=ru}}</ref>։ === Չինատանի տնտեսության վրա ազդեցությունը === Համաճարակի սկզբում մտավախություն կար, որ նոր վիրուսը կարող է վնաս հասցնել չինական տնտեսությանը, որը նման է 2003 թվականին հավի գրիպին (այն ժամանակ վիրուսային համաճարակը վնաս է հասցրել Չինաստանի՝ Գուանդուն նահանգի և Պեկինի շրջանի տնտեսական առումով շատ ավելի նշանակալի տարածաշրջաններին, որոնց բաժին է ընկել Չինաստանի ՀՆԱ-ի 15 տոկոսը, այն դեպքում, երբ 2019-2020 թվականների վիրուսը հունվարի 23-ին ներկա է եղել միայն Հուբեյ նահանգում<ref name="Guardian23012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/23/financial-markets-china-coronavirus-outbreak-economy|title=World financial markets rocked by China coronavirus|date=2020-01-23|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=3232730|title=Запретный город закрыт, нефть падает: коронавирус наносит удар по экономике|date=|website=www.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // Вести.ру, 24 января 2020</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gazeta.ru/business/2020/01/29/12934304.shtml|title=Бизнес в опасности: коронавирус подтачивает экономику|date=|website=www.gazeta.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Газета.Ru]], 29.01.2020</ref>։ Արդեն հունվարի 21-ին սկսել են նվազել ֆոնդային բորսաների առևտրի ծավալները Հոնկոնգում, Շանհայում և Շենչժենում։ Հունվարի 27-ին, հիվանդների թվի աճի ֆոնին, անկումը ազդել է FTSE 100-ի և եվրոպական բորսաների վրա<ref name="G27012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/27/global-markets-slide-on-back-of-coronavirus-concerns-in-china-stocks?CMP=twt_gu|title=Global markets slide on back of coronavirus concerns in China|date=2020-01-27|website=The Guardian}}</ref>։ Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում Չինաստանի մետաղների և օգտակար հանածոների պահանջարկի նվազման մտավախությունների պատճառով ամենից շատ նվազել են հանքարդյունաբերական ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Անկման են ենթարկվել հյուրանոցային հոլդինգների, ավիաընկերությունների և լյուքս դասի ռիթեյլերների բաժնետոմսերը (այդ ապրանքների վաճառքի 35 տոկոսը բաժին է ընկնում Չինաստանին), միջազգային շուկաներում նավթի գինը նվազել է 3 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակ, գները բարձրացել են ավելի անվտանգ ակտիվների, ինչպիսիք են ոսկու և պետական պարտատոմսերի<ref name="Guardian23012020" /><ref name="G27012020" />։ Համաճարակը և դրա հետ կապված կարանտինային միջոցառումները հանգեցրել են իրենց խոշորագույն սպառողի և ներմուծողի՝ ՉԺՀ-ի կողմից էներգակիրների պահանջարկի նվազմանը։ Brent եվրոպական տեսակի նավթի գինը հունվարից փետրվար ընկած ժամանակահատվածում նվազել է 69-ից մինչև 54 դոլար՝ մեկ բարելի համար, եվրոպական ttf հարթակի ռուսական բնական գազի համար նախատեսված պայմանագրերի գինը նվազել է մինչև 102 դոլար՝ 1000 ծորանարդ մետրի համար (2019 թվականին միջին գինը կազմել է 204,7 դոլար)<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3XZ9a|title=Чем коронавирус опасен для "Газпрома"|date=2020-02-11|website=DW}}</ref>։ Հունվարի 27-ին Չինաստանի հետ իր սահմանը հետիոտների և ցամաքային տրանսպորտի համար փակել էր Մոնղոլիան, ինչպես նաև դադարեցվել էին զանգվածային միջոցառումներն ու կրթական գործունեությունը։ Ընդ որում, Ուլան-Բատորյան երկաթուղին, որը վերջին անգամ թարմացրել է միջազգային գնացքների երթևեկության ժամանակացույցը 2020 թվականի հունվարի սկզբին, Չինաստանի հետ ուղևորատար հաղորդակցության դադարեցման մասին չի հայտարարել<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200127/1563911676.html|title=Монголия закрыла границу с Китаем из-за коронавируса|date=2020-01-27|website=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-02-26}}</ref>։ Հունվարի 30-ին BMW ընկերությունը մինչև փետրվարի 10-ը երկարաձգել է իր խոշորագույն մասնաճյուղի՝ Շենյան մեգապոլիսի 10 հազար աշխատակիցներից բաղկացած երեք գործարանների ամանորյա արձակուրդները։ Volkswagen-ը դադարեցրել է մինչև փետրվարի 10-ը համատեղ արտադրությունը Shanghai Automotive Group-ի և First Automotive Works-ի հետ։ Volvo ընկերությունը երկարաձգել է արձակուրդը մինչև փետրվարի 9-ը իր բոլոր չինական գործարաններում։ Փետրվարի 1-ին Apple ընկերությունը հայտնել Էր Չինաստանում սեփական գրասենյակների, խանութների և սպասարկման կենտրոնների ժամանակավոր փակման մասին մինչև փետրվարի 9-ը<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/biznes/392319-apple-vremenno-zakryla-magaziny-v-kitae-iz-za-koronavirusa|title=Apple временно закрыла магазины в Китае из-за коронавируса|date=2020-02-01|website=Forbes}}</ref><ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X3gn|title=Немецкие автоконцерны приостанавливают производство в КНР|date=2020-01-30|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 2-ին ՉԺՀ-ի Կենտրոնական բանկը ազգային տնտեսության պահպանման և կայունացման համար հայտարարել է 1,3 տրիլիոն յուանի (156 մլրդ եվրո) լիկվիդայնության շուկաներ դուրս գալու մասին<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X9jr|title=Центробанк Китая поддержит экономику страны на фоне вспышки коронавируса|date=2020-02-02|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 3-ին չինական բորսաներում ամանորյա արձակուրդների ավարտից հետո մեկնարկած սակարկությունները սկսվել են ռեկորդային անկումից։ Այս միտումը հետագայում տարածվել է համաշխարհային բոլոր շուկաներում<ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30413808.html|title=Китайские биржевые индексы рухнули из-за коронавируса|date=2020-02-03|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30459329.html|title=Коронавирус: рухнули рынки и цена на нефть|date=2020-02-28|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://thebell.io/koronavirus-vvel-rynki-v-istoricheskoe-padenie|title=Коронавирус ввел рынки в историческое падение|date=2020-02-28|website=[[The Bell]]}}</ref>։ Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել չինական App Store-ից Plague Inc խաղի հեռացման մասին<ref>{{Cite journal|last1=Li|first1=Ruiyun|last2=Pei|first2=Sen|last3=Chen|first3=Bin|last4=Song|first4=Yimeng|last5=Zhang|first5=Tao|last6=Yang|first6=Wan|last7=Shaman|first7=Jeffrey|year=2020|title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (COVID-19)|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.14.20023127v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.14.20023127|doi=10.1101/2020.02.14.20023127|name-list-format=vanc}}</ref>, որը հունվարի վերջին դարձել է ամենահանրաճանաչ բջջային խաղը տվյալ երկրի օգտատերերի շրջանում<ref>[https://www.reuters.com/article/us-china-health-games/chinese-regulators-remove-game-plague-inc-from-china-app-stores-developer-says-idUSKCN20M043 Chinese regulators remove 'Plague Inc' game from Apple's China app store]</ref><ref>{{Cite journal|last1=Sun|first1=Haoyang|last2=Dickens|first2=Borame Lee|last3=Chen|first3=Mark|last4=Cook|first4=Alex Richard|last5=Clapham|first5=Hannah Eleanor|year=2020|title=Estimating number of global importations of COVID-19 from Wuhan, risk of transmission outside mainland China and COVID-19 introduction index between countries outside mainland China|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.17.20024075v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.17.20024075|doi=10.1101/2020.02.17.20024075|name-list-format=vanc}}</ref>։ 2020 թվականի փետրվարի վերջի գնահատականով՝ 2020 թվականի առաջին եռամսյակում COVID-19 համավարակի պատճառով չինական տնտեսության կորուստները կարող էին կազմել շուրջ 143 մլրդ դոլար<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200217/1564854827.html|title=Эксперт рассказал, сколько теряет экономика Китая из-за коронавируса|date=|website=ria.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (Report). World Health Organization. 2020. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf</ref>։ == Կորոնավիրուսի տարածումը այլ երկրներում == ====[[Իրան]]==== [[Իրան]]ում առաջին հաստատված դեպքը տեղի է ունեցել 2020 թվականի փետրվարի 19-ին՝ [[Ղոմ]]ում։ Ըստ Իրանի առողջապահական մարմինների տվյալների, այդ պահին Իրանում գրանցվել էր 54 մահվան դեպք, իսկ վարակվածների թիվը կազմում էր շուրջ 980։ Նույն ամսաթվի դրությամբ Իրանում կա ամենից շատ մահվան դեպքերը Չինաստանից դուրս։ ====[[Ավստրալիա]]==== Արդեն 2020 թվականի հունվարի վերջին COVID-19-ի բռնկումից Ավստրալիայի տնտեսության ընդհանուր կորուստները գնահատվում էին ավելի քան 1 մլրդ Ավստրալիական դոլար<ref>{{cite web|url=https://www.businessinsider.com.au/australian-wuhan-virus-cost-economy-impact-tourism-exports-ubs-2020-1|title=The Wuhan coronavirus will hurt these Australian companies and cost the economy billions, according to global bank UBS|date=2020-01-31|publisher=Business Insider Australia|accessdate=2020-02-11|author=Jack Derwin|lang=en}}</ref>։ Մարտի 13-ին Ֆորմուլա 1-ի և FIA-ի ղեկավարության որոշմամբ Australian Grand Prix Corporation-ի (EGPC) փրոմոութերների աջակցությամբ չեղարկվել Է Ավստրալիայի Գրան Պրին, որը պետք է դառնար 2020 թվականի մրցաշրջանի առաջին մրցարշավը<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-fia-and-agpc-announce-cancellation-of-the-2020-australian-grand.KKpXZDcd77WbO6T0MGoO7.html|title=Formula 1, FIA and AGPC announce cancellation of the 2020 Australian Grand Prix {{!}} Formula 1®|publisher=www.formula1.com|accessdate=2020-03-13|lang=en}}</ref>։ Մրցարշավը չեղարկելու մասին որոշումը հրապարակվել է ազատ Մրցումների մեկնարկից մեկուկես ժամ առաջ։ Պատճառը McLaren Racing թիմի աշխատակիցներից մեկի COVID-19-ի վերլուծության դրական արդյունքն է։ ====[[Հունգարիա]]==== Հունգարիայի կառավարությունը մարտի 11-ին երկրում արտակարգ դրություն Է հայտարարել։ Այդ օրը երկրում եղել են վիևուսով վարակման 13 հաստատված դեպքեր<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/tennis/1084165750.html|title=Венгрия ввела чрезвычайное положение из-за коронавируса. Через 5 недель в Будапеште запланирован финал Кубка Федерации|date=2020-03-11}}</ref>։ ====[[Գերմանիա]]==== Մարտի սկզբին Գերմանիայում արգելվել էր ավելի քան 1000 հանդիսատեսի մասնակցությամբ զանգվածային միջոցառումների անցկացումը<ref>{{cite web|url=https://www.sovsport.ru/hockey/news/2:938104|title=Чемпионата Германии остановлен из-за коронавируса, титул разыгран не будет|date=2020-03-10|publisher=Советский спорт}}</ref>։ Գերմանիայի 2019/2020 տափօղակով հոկեյի առաջնությունը, որին մասնակցել է 14 ակումբ, դադարեցվել է մարտի 10-ին<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/21/why_so/ Объяснена аномально низкая смертность от коронавируса в Германии] // [[Лента. Ру]], 21 марта 2020</ref>։ Երկիրն աշխարհում ամենաշատ վարակված ունեցող երկրների հնգյակում է։ Ընդ որում, Գերմանիայում անոմալ ցածր է արձանագրվում՝ համեմատած այլ եվրոպական երկրների հետ՝ կորոնավիրուսից մահացությունը (0,35%, կորոնավիրուսով առավել ախտահարված մյուս երկրներում այդ ցուցանիշը հասնում է 10%-ի (Իտալիա), 3%-ի (Ֆրանսիա), 5%-ի (Իսպանիա) և 4%-ի Չինաստանում)<ref>{{Cite web|url=https://www.rki.de/DE/Content/InfAZ/N/Neuartiges_Coronavirus/Situationsberichte/Archiv.html|title=RKI - Coronavirus SARS-CoV-2 - Archiv der Situationsberichte des Robert Koch-Instituts zu COVID-19 (ab 4.3.2020)|publisher=www.rki.de|accessdate=2020-03-22}}</ref>։ Ռոբերկ Կոխի ինստիտուտը իր կայքում հրապարակում է ամենօրյա հաշվետվություններ՝ հաստատված դեպքերի և մահերի քանակով։ Վիճակագրությունը հրապարակվում է ինչպես ամբողջ Գերմանիայում, այնպես էլ շրջաններում առանձին-առանձին։ ====[[Իտալիա]]==== Իտալիայում, արագորեն տարածվող կորոնավիրուսի պատճառով, տեղական իշխանությունները փետրվարի 23-ից փակել են Վենետիկի Սան Մարկո բազիլիկան և Միլանի Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի մայր տաճարը՝ այցելելության համար։ Նման որոշում է կայացվել հասարակական վայրերում մարդկանց կուտակումը սահմանափակելու նպատակով<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/02/23/v-italii-iz-za-koronavirusa-zakryli-dostoprimechatelnosti.html|title=В Италии из-за коронавируса закрыли достопримечательности // Российская газета, 23.02.2020|date=|website=rg.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref>։ Մարտի 8-ից Իտալիայի հյուսիսում ընդլայնվում է կարանտինային ռեժիմը, մուտքը և ելքը շրջաններից (Լոմբարդիա և ևս 14 նահանգ, այդ թվում՝ Էմիլիա-Ռոմանիա, Մարկե, Պիեմոնտ, Վենետո) կթույլատրվի միայն բացառիկ դեպքերում։ Մարտի 10-ից նմանատիպ միջոցները տարածվել են Իտալիայի ամբողջ տարածքում<ref>[https://iz.ru/984662/2020-03-08/karantinnyi-rezhim-vveden-na-bolshei-chasti-severa-italii Карантинный режим введен на большей части севера Италии] // [[Известия]], 8 марта 2020</ref>։ 2020 թվականի մարտի 9-ին Իտալիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ դադարեցնում է բոլոր մարզական մրցաշարերը երկրում, ներառյալ Սերիա A-ն, մինչև 2020 թվականի ապրիլի 3-ը<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/51808683|title=Coronavirus: All sport in Italy suspended because of outbreak|date=2020-03-09|publisher=[[BBC Sport]]|lang=en}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 21-ին Իտալիայի Նախարարների խորհրդի նախագահ Ջուզեպպե Կոնտեի հետ հեռախոսազրույցից հետո Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը կարգադրել է անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել հանրապետությանը։ Օգնություն է ցուցաբերվել պաշտպանության նախարարության գծով՝ Ռուսաստանի Դաշնության օդատիեզերական ուժերի ինքնաթիռների գործարկմամբ<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/63048 Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте / kremlin.ru]</ref><ref>[https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12283277@egNews В группу Минобороны России для оказания помощи Италии вошли ведущие специалисты в области вирусологии и эпидемиологии / mil.ru]</ref>։ ====[[Ճապոնիա]]==== 2020 թվականի փետրվարի 14 -ին ճապոնական CIPA (Camera & Imaging Products Association) կազմակերպությունը, որը միավորում է Ճապոնական ֆոտոտեխնիկայի արտադրողներին, հայտարարել է CP+ 2020 խոշոր միջազգային լուսանկարչական ցուցահանդեսի չեղարկման մասին՝ վկայակոչելով կորոնավիրուսի հետ կապված մտահոգությունները։ Ցուցահանդեսը պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի փետրվարի 27-ից մարտի 1-ը<ref>{{cite web|url=https://3dnews.ru/1003668|title=Крупная японская фотовыставка CP+ 2020 тоже отменена из-за вспышки коронавируса|date=|website=3dnews.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}. 3DNews.ru</ref>։ Տոկիոյի մարաթոնի կազմակերպիչները որոշում են կայացրել 2020 թվականին չեղարկել սիրողական մարզիկների զանգվածային մրցավազքը՝ սահմանափակվելով միայն 200 մարդուց բաղկացած մասնագետների վազքով<ref>21 февраля 2020 года организаторы глобальной биофармацевтической конференции Bio Asia, запланированной на 10-12 марта 2020 года в Токио, сообщили об отмене мероприятия в связи с коронавирусом {{cite web|url=http://japanrunningnews.blogspot.com/2020/02/tokyo-marathon-cancels-mass.html|title=Tokyo Marathon Cancels Mass Participation Race, To Go Ahead as Elite-Only Event (updated)|date=|website=japanrunningnews.blogspot.com|accessdate=2020-02-28|author=|lang=|deadlink=no}}</ref>։ Տոկիոյում 2020 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերը, որոնք պետք է սկսվեն հուլիսի 24-ին, կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրության սրման պատճառով ձախողման կամ տեղափոխման սպառնալիքի տակ են։ ====[[Էստոնիա]]==== Մարտի 13-ի առավոտյան Էստոնիայում արտակարգ դրություն Է հայտարարվել մինչև մայիսի 1-ը՝ արգելվել են բոլոր հանրային հավաքները, համերգները և մարզական մրցումները, փակվել են թանգարաններն ու կինոթատրոնները, դպրոցներն անցնում են հեռավոր և տնային ուսուցման, հիվանդանոցներում և բանտերում գործում է այցելության արգելք, սահմանին, օդանավակայաններում և նավահանգիստներում սանիտարական հսկողություն է սահմանվել<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/13/est/ Эстония объявила чрезвычайное положение из-за коронавируса] // Лента.ру, 13 марта 2020</ref>։ Մարտի 12-ին Էստոնիայում կորոնավիրուսով վարակվածների ընդհանուր թիվը հասել է 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.delfi.ee/a/89215891|title=В Эстонии уже 41 больной коронавирусом. Это число будет расти|date=2020-03-13|publisher=RUS Delfi|accessdate=2020-03-13}}</ref>։ ====[[Ֆրանսիա]]==== Ֆրանսիայում մարտի 17-ից (Եվրոպայում վիրուսի տարածման ցուցանիշով 4-րդ տեղը) սահմանափակումներ են մտցվել երկիր ուղևորությունների նկատմամբ, առնվազն երկու շաբաթով<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/16/macron/ Франция ограничила поездки по стране] // [[Лента. Ру]], 16 марта 2020</ref>։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը ազգին հղած հեռուստաուղերձում հայտնել է կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրությունների մասին (նախագահի ուղերձը դիտել Է Ելիսեյան պալատի համար ռեկորդային հեռուստաալսարան՝ ավելի քան 35 միլիոն մարդ)։ Տանից դուրս գալ կարելի է միայն մթերքի համար, հիվանդանոց (բայց միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում), աշխատանքի (եթե հնարավոր չէ հեռակա աշխատել), թույլատրվում են կարճ զբոսանքներ և հարազատներին անհետաձգելի օգնություն, փողոցում չարդարացված հայտնվելու համար տուգանք 38-ից մինչև 135 եվրո։ Յուրաքանչյուր շրջանում, քաղաքներից և ազգային մայրուղիներում տեղակայված են բջջային հսկիչ անցակետեր<ref>[https://www.vesti.ru/doc.html?id=3248873 Французов просят сменить привычки: Макрон ввел «военное положение» из-за коронавируса] // Вести, 17 марта 2020</ref>։ ====[[Ուզբեկստան]] ==== Մարտի 16-ից Ուզբեկստանում հայտարարվել են արձակուրդներ բոլոր կրթական հաստատությունների համար, դադարում են տրանսպորտային հաղորդակցությունը այլ երկրների հետ, չեղյալ են հայտարարվում ժողովրդական զբոսանքները Նավրուզի տոնակատարության կապակցությամբ, դադարում են աշխատել կինոթատրոնները<ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/measures/ Какие меры приняты в Узбекистане против коронавируса. Главное]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/navruz/ Гуляния на Навруз отменены]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/cinema-football/ Работа кинотеатров приостанавливается, футбольные матчи отменяются]</ref>։ ====[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]==== ԱՄՆ-ի տարածքում կորոնավիրուսով հիվանդանալու առաջին դեպքը գրանցվել է 2020 թվականի հունվարի 21-ին, Վաշինգտոնում<ref>[https://3dnews.ru/1004853 Конференцию GDC 2020 перенесли на лето из-за коронавируса]</ref><ref>[https://gdconf.com/news/important-gdc-2020-update Important GDC 2020 Update]</ref>։ Փետրվարի 29-ին հայտարարվել էր կորոնավիրուսի պատճառով GDC 2020 միջազգային կոնֆերանսի տեղափոխման մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 16-ից 20-ը Սան Ֆրանցիսկոյում<ref name="Washington">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/media/releases/2020/p0121-novel-coronavirus-travel-case.html|title=First Travel-related Case of 2019 Novel Coronavirus Detected in United States|date=|website=|publisher=|author=|lang=en}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (ԱՄՆ առողջապահության նախարարության կառուցվածքային ստորաբաժանում) ամեն կերպ խրախուսում են էվֆեմիզմը, որը խորհուրդ է տալիս ամեն կերպ խուսափել մարդկանց զանգվածային կուտակումներից, սկսում են չեղյալ հայտարարել հայտնի մարզական մրցումները, օրինակ՝ քոլեջների բասկետբոլի թիմերի խաղերը<ref>[https://vz.ru/world/2020/3/9/1027847.html Коронавирус обнажил хрупкость американского процветания] // [[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]], 9 марта 2020</ref>։ Մարտին չեղարկվել են Ինդիան Ուելսի և Մայամիի խոշորագույն թենիսի մրցաշարերը, որոնք պետք է տեղի ունենային մարտին և ապրիլին<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/article-3991117-odin-iz-krupnejshih-tennisnyh-turnirov--indian-uells--otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=«Мастерс» в Индиан-Уэллсе отменили. Дальше будет хуже?|date=2020-03-09}}</ref>։ Մարտի 12-ից NBA-ը պաշտոնապես դադարեցրել է կանոնավոր սեզոնի անցկացումը՝ մի քանի խաղացողների կորոնավիրուսի հայտնաբերման պատճառով<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/news-3993357-masters-v-majami-otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=Источник: «Мастерс» в Майами из-за коронавируса отменён|date=2020-03-12}}</ref>։ Electronic Entertainment Expo (E3) խաղային ցուցահանդեսը, որը պետք է տեղի ունենար հունիսի 9-ից 11-ը Լոս Անջելեսում, չեղյալ է հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/tech/2020/03/11/12999559/e3_cancelled.shtml|title=Коронавирус отменил выставку E3: какие игры мы не увидим|publisher=[[Газета.Ru]]|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Մարտի 11-ին չինական կորոնավիրուսի համավարակ հայտարարումից հետո ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է եկել ազգին ուղղված ուղերձով<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4284473|title=ВОЗ объявила пандемию коронавируса в мире|date=2020-03-11|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Նա հայտարարել է, որ եվրոպացիների մուտքը երկիր մեկամսյա արգելք է սահմանել, որի տակ, սակայն, բրիտանացիներ չեն հայտնվել, և ֆինանսական աջակցություն է խոստացել առավել տուժած ամերիկացիներին<ref>{{Статья|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/4284741|автор=|заглавие=Осторожно, Америка закрывается|год=|язык=|издание=Коммерсантъ|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Մարտի 12-ին դադարեցվել է NHL-ի առաջնությունը<ref>[https://www.championat.com/other/article-3993751-koronavirus-segodnja-otmena-sportivnyh-meroprijatij-iz-za-koronavirusa.html Коронавирус разрушает мировой спорт на наших глазах. Катастрофа в режиме LIVE]</ref>։ Ultra Music Festival 2020-ը, որը նախատեսված է 2020 թվականի մարտի 20-ին, 21-ին և 22-ին, կտեղափոխվի 2021 թվականի մարտի 26, 27 և 28<ref>{{Cite web|url=https://ultramusicfestival.com/official-notice/|title=Official Notice · Ultra Music Festival|publisher=Ultra Music Festival|accessdate=2020-03-16|lang=en}}</ref>։ ====[[Կանադա]] ==== Մարտի 11-ին հայտնի դարձավ Կանադայում գեղասահքի աշխարհի առաջնությունը չեղյալ հայտարարելու մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 18-ից 22-ը Մոնրեալում, առաջնությանը պետք է մասնակցեին 183 գեղասահորդներ ավելի քան 30 երկրներից<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/figure-skating/1084176385.html|title=Чемпионат мира-2020 по фигурному катанию в Монреале отменен из-за коронавируса|date=2020-03-11}}</ref>։ == Տարածումն աշխարհում == Ստորև նշված են կորոնավիրուսի ամենաշատ դեպքեր գրանցած 15 երկրները՝ ըստ New York Times-ի {{Bar chart |bar_width=35 |title=COVID-19-ի ամենաշատ դեպքեր գրանցած առաջին 15 երկրները |label_type=Երկրներ |data_type=Դեպքերի քանակ, 100,000 բնակչի հաշվով |data_max=56,000 |label3={{դրոշավորում|Անդորրա}} |data3=55,604 |color3=#66AABB |label4={{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} |data4=54,221 |color4=#66AABB |label5={{դրոշավորում|Դանիա}} |data5=53,706 |color5=#66AABB |label6={{դրոշավորում|Իսլանդիա}} |data6=51,939 |color6=#66AABB |label7={{դրոշավորում|Սան Մարինո}} |data7=50,381 |color7=#66AABB |label8={{դրոշավորում|Ֆոլկլենդյան կղզիներ}} |data8=49,647 |color8=#66AABB |label9={{դրոշավորում|Սլովենիա}} |data9=49,040 |color9=#66AABB |label10={{դրոշավորում|Ավստրիա}} |data10=48,202 |color10=#66AABB |label11={{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} |data11=46,859 |color11=#66AABB |label12={{դրոշավորում|Սլովակիա}} |data12=46,598 |color12=#66AABB |label13={{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} |data13=45,840 |color13=#66AABB |label14={{դրոշավորում|Իսրայել}} |data14=45,628 |color14=#66AABB |label15={{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}} |data15=44,957 |color15=#66AABB |label16={{դրոշավորում|Վրաստան}} |data16=44,491 |color16=#66AABB |label17={{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} |data17=44,251 |color17=#66AABB}} Աղբյուրը՝ [https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html nytimes.com] === Համաճարակաբանություն և կարանտինային միջոցներ === Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ [[COVID-19 (կորոնավիրուսային վարակ 2019)|COVID-19]] վիրուսի բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ<ref name="rt" />, իսկ երկու օր անց, որ համաճարակի կենտրոնը Եվրոպան է։ Այդ պահին այնտեղ ամեն օր հայտարվել Է վարակման ավելի մեծ թվով նոր դեպքերի մասին, քան Չինաստանում համաճարակի գագաթնակետում<ref>«There is an increasing number of cases in several EU/EEA countries without epidemiological links to explain the source of transmission» [https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus-situation Daily risk assessment on COVID-19]{{ref-en}} ECPC, 13 March 2020</ref>։ Դրա հետ մեկտեղ աճում է համաճարակաբանական կապերի բացակայության դեպքերի թիվը՝ վիրուսի փոխանցման աղբյուրը բացատրելու համար<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2020/03/16/europe-weekend-coronavirus|title=Что делает Европа, чтобы остановить коронавирус?|publisher=[[Euronews]]|accessdate=2020-03-19|author=Марика Димитриади|lang=ru}}</ref>։ Եվրոպայում վարակի տարածման առաջատարը Իտալիան է։ Մարտի 16-ի դրությամբ վարակման դեպքերի թիվը կազմել է մոտ 25 հազար, իսկ զոհերի թիվը գերազանցել է 1800-ը<ref>{{cite web|url=https://korrespondent.net/world/4204756-zarazhennykh-sOVID-19-v-myre-uzhe-bolshe-chem-v-kytae|title=Зараженных СOVID-19 в мире уже больше, чем в Китае|publisher=[[Корреспондент (журнал)|КорреспонденТ.net]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref>։ Վարակվածների թվով երկրորդ տեղում Իսպանիան է՝ վարակման շուրջ 8 հազար դեպք և մոտ 300 մահ։ Վարակման հազարավոր դեպքեր են գրանցվել նաև Ֆրանսիայում և Գերմանիայում։ Չինաստանի սահմաններից դուրս վարակվածների ընդհանուր թիվը (88365) մարտի 16-ի դրությամբ գերազանցել Է Չինաստանում վարակվածների թվին (81020)։ Նույն օրը հայտարարվեց, որ Շենգենյան գոտու և Եվրամիության արտաքին սահմանները մարտի 17-ից փակվում են մուտքի համար (սահմանափակումների գործողության նախնական ժամկետը 30 օր է)<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/society/16/03/2020/5e6fd7fc9a7947b44540439b|title=Макрон объявил о закрытии въезда в Шенген с 17 марта|publisher=[[РБК]]|accessdate=2020-03-19|author=Мария Лисицына|lang=ru}}</ref>։ === Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ === [[Պատկեր:GDP per capita (current US$) in countries of the region during the COVID-19 pandemic (HY).jpg|մինի|284x284փքս|Թուրքիայում, Վրաստանում, Հայաստանում, Իրանում և Ադրբեջանում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի ցուցանիշը՝ COVID-19 համավարակի պայմաններում<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?end=2021&locations=GE-TR-AZ-IR-VC&most_recent_year_desc=false&start=2012|title=GDP per capita (current US$) - Georgia, Turkiye, Azerbaijan, Iran, Islamic Rep., St. Vincent and the Grenadines {{!}} Data|website=data.worldbank.org|accessdate=2022-08-11}}</ref>]] Վարակի շարունակվող տարածումը ամբողջ աշխարհում հանգեցրել է ֆոնդային շուկայի վթարի, որը սկսվել է 2020 թվականի փետրվարի կեսերին։ Մասնավորապես, [[Դոու-Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշ|Դոու Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը]] և S&P 500 ցուցանիշը հաջորդ ամսվա ընթացքում նվազել են 26-27%-ով<ref>{{cite web|url=https://www.ccn.com/the-u-s-stock-market-could-crash-another-25-if-this-nightmare-scenario-unfolds|title=The U.S. Stock Market Could Crash Another 25% If This Nightmare Scenario Unfolds|publisher=[[CNN]]|accessdate=2020-03-20|author=Harsh Chauhan|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/culture/699613|title=Московский кинофестиваль перенесли из-за коронавируса|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/03/19/kannskij-kinofestival-perenesli-iz-za-pandemii.html|title=Каннский кинофестиваль перенесли из-за пандемии|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2020-03-20|author=Олег Усков|lang=ru}}</ref>։ Հետաձգվել են բազմաթիվ սպորտային մրցումներ, այդ թվում՝ եվրոպական երկրների ազգային առաջնությունները գրեթե բոլոր մարզաձևերով, այդ թվում՝ ֆուտբոլը, հետաձգվել է մեկ տարով՝ 2020 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը<ref>[https://ru.uefa.com/uefaeuro-2020/]</ref><ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200320/1568916002.html|title=Международный авиасалон Фарнборо отменили из-за коронавируса|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-03-20|author=Наталья Копылова|lang=ru}}</ref>։ Չեղարկվել կամ հետաձգվել են բազմաթիվ փառատոներ, ցուցահանդեսներ և մրցույթներ, ներառյալ Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնը, [[Կաննի կինոփառատոն]]ը, Ֆարնբորոյի ավիասալոնը և [[Եվրատեսիլ 2020 երգի մրցույթ|Եվրատեսիլ-2020]] երգի մրցույթը<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/699805|title=https://www.interfax.ru/world/699805|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ ==COVID-19-ի հաստատված դեպքեր, մահեր և պատվաստումներ` ըստ երկրների== {| class="wikitable sortable" ! Երկիրը !! Ընդհանուր դեպքերը !!100 հազարի հաշվով!!Մահվան դեպքերը!!100 հազարի հաշվով!! Պատվաստումներ |- | {{դրոշավորում|Անդորրա}} || 42,894 || 55,604 || 153 || 198 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} || 18,419 || 54,654 || 102 || 303 || — |- | {{դրոշավորում|Դանիա}} || 3,184,762 || 53,765 || 6,421 || 108 || 82% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 188,291 || 52,113 || 153 || 42 || — |- | {{դրոշավորում|Սան Մարինո}} || 17,124 || 50,573 || 115 || 340 || 70%* |- | {{դրոշավորում|Ֆոլքլենդյան կղզիներ}} || 1,717 || 50,530 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սլովենիա}} || 1,025,656 || 49,123 || 6,640 || 318 || 59% |- | {{դրոշավորում|Ավստրիա}} || 4,293,027 || 48,361 || 19,937 || 225 || 75% |- | {{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} || 8,274,617 || 46,915 || 22,957 || 130 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Սլովակիա}} || 2,542,970 || 46,625 || 20,101 || 369 || 51% |- | {{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} || 4,749,137 || 46,245 || 23,190 || 226 || 86%* |- | {{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} || 17,512 || 46,061 || 84 || 221 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Իսրայել}} || 4,146,176 || 45,797 || 10,860 || 120 || 68% |- | {{դրոշավորում|Ֆրանսիա}} || 30,468,265 || 45,434 || 151,597 || 226 || 79% |- | {{դրոշավորում|Սեյշելներ}} || 44,089 || 45,162 || 167 || 171 || 83% |- | {{դրոշավորում|Վրաստան}} || 1,655,221 || 44,491 || 16,811 || 452 || 34% |- | {{դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Նորմանդյան կղզիներ]] || 76,443 || 44,377 || 176 || 102 || — |- | {{դրոշավորում|Էստոնիա}} || 576,870 || 43,485 || 2,574 || 194 || 64% |- | {{դրոշավորում|Լատվիա}} || 828,998 || 43,340 || 5,828 || 305 || 68% |- | {{դրոշավորում|Շվեյցարիա}} || 3,674,986 || 42,858 || 13,804 || 161 || 70% |- | {{դրոշավորում|Կիպրոս}} || 489,963 || 40,879 || 1,059 || 88 || 54%* |- | {{դրոշավորում|Լյուքսեմբուրգ}} || 248,702 || 40,120 || 1,078 || 174 || 75%* |- | {{դրոշավորում|Մեն կղզի}} || 33,098 || 39,130 || 107 || 127 || — |- | {{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}} || 25,318 || 38,982 || 28 || 43 || 91% |- | {{դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} || 237,355 || 38,152 || 2,720 || 437 || 46% |- | {{դրոշավորում|Լիտվա}} || 1,062,819 || 38,137 || 9,147 || 328 || 67% |- | {{դրոշավորում|Չեխիա}} || 3,920,550 || 36,745 || 40,289 || 378 || 64% |- | {{դրոշավորում|Բելգիա}} || 4,152,558 || 36,159 || 31,754 || 277 || 80% |- | {{դրոշավորում|Բահրեյն}} || 586,861 || 35,759 || 1,488 || 91 || 74% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} || 18,129,313 || 35,060 || 24,212 || 47 || 86% |- | {{դրոշավորում|Բրունեյ}} || 149,337 || 34,466 || 223 || 51 || 96%* |- | {{դրոշավորում|Մալդիվներ}} || 179,753 || 33,855 || 299 || 56 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Անգլիա}} || 22,305,893 || 33,375 || 178,749 || 267 || 75% |- | {{դրոշավորում|Հունաստան}} || 3,461,025 || 32,297 || 29,869 || 279 || 71% |- | {{դրոշավորում|Գերմանիա}} || 26,409,455 || 31,768 || 139,222 || 167 || 78% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 1,565,970 || 31,691 || 7,381 || 149 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մոնակո}} || 12,186 || 31,275 || 57 || 146 || — |- | {{դրոշավորում|Սերբիա}} || 2,017,945 || 29,056 || 16,083 || 232 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ավստրալիա}} || 7,345,903 || 28,962 || 8,612 || 34 || 85% |- | {{դրոշավորում|Իտալիա}} || 17,457,950 || 28,953 || 166,835 || 277 || 79% |- | {{դրոշավորում|Մոնղոլիա}} || 925,073 || 28,683 || 2,179 || 68 || 67% |- | {{դրոշավորում|Բարբադոս}} || 80,846 || 28,167 || 461 || 161 || 53% |- | {{դրոշավորում|Պալաու}} || 5,065 || 28,126 || 6 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Խորվաթիա}} || 1,137,192 || 27,958 || 15,995 || 393 || 55% |- | {{դրոշավորում|Նորվեգիա}} || 1,433,986 || 26,814 || 3,172 || 59 || 76% |- | {{դրոշավորում|Ուրուգվայ}} || 925,777 || 26,743 || 7,238 || 209 || 83% |- | {{դրոշավորում|Իսպանիա}} || 12,360,256 || 26,256 || 106,493 || 226 || 86% |- | {{դրոշավորում|ԱՄՆ}} || 84,476,159 || 25,459 || 1,004,534 || 303 || 67% |- | {{դրոշավորում|Շվեդիա}} || 2,509,366 || 24,397 || 19,014 || 185 || 74% |- | {{դրոշավորում|Նոր Զելանդիա}} || 1,184,508 || 24,090 || 1,152 || 23 || 83% |- | {{դրոշավորում|Բերմուդներ}} || 15,085 || 23,601 || 138 || 216 || 75% |- | {{դրոշավորում|Սինգապուր}} || 1,310,616 || 22,979 || 1,389 || 24 || 87% |- | {{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}} || 6,765 || 22,527 || 62 || 206 || 60% |- | {{դրոշավորում|Անգիլիա}} || 3,294 || 22,361 || 9 || 61 || 68% |- | {{դրոշավորում|Արգենտինա}} || 9,230,573 || 20,540 || 128,889 || 287 || 83% |- | {{դրոշավորում|Պանամա}} || 861,711 || 20,293 || 8,258 || 194 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ֆինլանդիա}} || 1,105,211 || 20,021 || 4,627 || 84 || 78% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկա}} || 14,184 || 19,753 || 65 || 91 || 42% |- | {{դրոշավորում|Մոնտսերատ}} || 980 || 19,675 || 6 || 120 || 37%* |- | {{դրոշավորում|Հունգարիա}} || 1,919,840 || 19,650 || 46,547 || 476 || 63% |- | {{դրոշավորում|Չիլի}} || 3,720,334 || 19,630 || 57,920 || 306 || 92% |- | {{դրոշավորում|Մոլդովա}} || 518,967 || 19,527 || 11,544 || 434 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Մալթա}} || 94,950 || 18,890 || 722 || 144 || 93% |- | {{դրոշավորում|Թուրքիա}} || 15,072,747 || 18,066 || 98,965 || 119 || 64% |- | {{դրոշավորում|Կոստա Ռիկա}} || 904,934 || 17,928 || 8,525 || 169 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մավրիկիոս}} || 226,851 || 17,923 || 996 || 79 || 76%* |- | {{դրոշավորում|Հորդանան}} || 1,696,937 || 16,799 || 14,066 || 139 || 45% |- | {{դրոշավորում|Բուլղարիա}} || 1,165,356 || 16,706 || 37,150 || 533 || 30% |- | {{դրոշավորում|Հոնկոնգ}} || 1,213,693 || 16,289 || 9,380 || 126 || 84% |- | {{դրոշավորում|Թերքս և Քայքոս կղզիներ}} || 6,148 || 16,098 || 36 || 94 || 78% |- | {{դրոշավորում|Լիբանան}} || 1,099,368 || 16,036 || 10,432 || 152 || 34% |- | {{դրոշավորում|Գրենադա}} || 17,750 || 15,848 || 226 || 202 || 34% |- | {{դրոշավորում|Լեհաստան}} || 6,008,059 || 15,823 || 116,333 || 306 || 59% |- | {{դրոշավորում|Բելիզ}} || 59,537 || 15,252 || 678 || 174 || 54% |- | {{դրոշավորում|Քուվեյթ}} || 633,225 || 15,051 || 2,555 || 61 || 79% |- | {{դրոշավորում|Ռումինիա}} || 2,909,677 || 15,032 || 65,686 || 339 || 42% |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Մակեդոնիա}} || 312,097 || 14,980 || 9,307 || 447 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} || 31,101,290 || 14,736 || 666,930 || 316 || 79% |- | {{դրոշավորում|Հայաստան}} || 422,963 || 14,300 || 8,625 || 292 || — |- | {{դրոշավորում|Սենթ Լյուսիա}} || 25,877 || 14,157 || 371 || 203 || 30% |- | {{դրոշավորում|Մալայզիա}} || 4,510,196 || 14,117 || 35,680 || 112 || 85% |- | {{Դրոշ|Պաղեստին}} [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափ]] և [[Գազայի հատված|Գազա]] || 657,705 || 14,038 || 5,660 || 121 || 38%* |- | {{դրոշավորում|Սուրինամ}} || 80,547 || 13,855 || 1,350 || 232 || 41% |- | {{դրոշավորում|Բոթսվանա}} || 308,126 || 13,375 || 2,697 || 117 || 59% |- | {{դրոշավորում|Կատար}} || 369,305 || 13,040 || 677 || 24 || 92%* |- | {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} || 18,072,173 || 12,518 || 371,628 || 257 || 51% |- | {{դրոշավորում|Կոսովո}} || 228,378 || 12,376 || 3,139 || 170 || 45% |- | {{դրոշավորում|Կոլումբիա}} || 6,109,105 || 12,136 || 139,867 || 278 || 71%* |- | {{դրոշավորում|Տրինիդադ և Տոբագո}} || 162,187 || 11,627 || 3,922 || 281 || 51% |- | {{դրոշավորում|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} || 377,949 || 11,450 || 15,788 || 478 || — |- | {{դրոշավորում|Ուկրաինա}} || 5,040,518 || 11,356 || 112,459 || 253 || — |- | {{դրոշավորում|Տոնգա}} || 11,742 || 11,237 || 12 || 11 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Վիետնամ}} || 10,720,426 || 11,114 || 43,079 || 45 || 82% |- | {{դրոշավորում|Պերու}} || 3,581,524 || 11,017 || 213,205 || 656 || 84% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Քիթս և Նևիս}} || 5,757 || 10,896 || 43 || 81 || — |- | {{դրոշավորում|Բելառուս}} || 982,867 || 10,382 || 6,978 || 74 || 64%* |- | {{դրոշավորում|Կանադա}} || 3,892,385 || 10,355 || 41,286 || 110 || 84% |- | {{դրոշավորում|Կաբո Վերդե}} || 56,425 || 10,260 || 402 || 73 || 56% |- | {{դրոշավորում|Կուբա}} || 1,105,389 || 9,753 || 8,529 || 75 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ալբանիա}} || 276,221 || 9,678 || 3,497 || 123 || 43%* |- | {{դրոշավորում|Արաբական Միացյալ Էմիրություններ}} || 909,222 || 9,306 || 2,305 || 24 || 99% |- | {{դրոշավորում|Թայվան}} || 2,198,161 || 9,244 || 2,521 || 11 || 80% |- | {{դրոշավորում|Պարագվայ}} || 650,661 || 9,236 || 18,894 || 268 || 49% |- | {{դրոշավորում|Բահամյան Կղզիներ}} || 34,861 || 8,951 || 810 || 208 || — |- | {{դրոշավորում|Թունիս}} || 1,042,872 || 8,917 || 28,641 || 245 || 54% |- | {{դրոշավորում|Իրան}} || 7,232,268 || 8,723 || 141,318 || 170 || 70% |- | {{դրոշավորում|Անտիգուա և Բարբուդա}} || 8,253 || 8,498 || 138 || 142 || — |- | {{դրոշավորում|Գայանա}} || 64,969 || 8,300 || 1,237 || 158 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ադրբեջան}} || 792,785 || 7,909 || 9,713 || 97 || 48% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Վինսենթ և Գրենադիններ}} || 8,741 || 7,904 || 108 || 98 || 28% |- | {{դրոշավորում|Բոլիվիա}} || 909,372 || 7,899 || 21,948 || 191 || 52% |- | {{դրոշավորում|Օման}} || 389,473 || 7,829 || 4,260 || 86 || 62% |- | {{դրոշավորում|Բութան}} || 59,628 || 7,814 || 21 || 3 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ղազախստան}} || 1,394,918 || 7,534 || 19,016 || 103 || 50% |- | {{դրոշավորում|Լիբիա}} || 502,016 || 7,407 || 6,430 || 95 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ֆիջի}} || 65,063 || 7,311 || 864 || 97 || 71% |- | {{դրոշավորում|Ճապոնիա}} || 8,881,491 || 7,034 || 30,678 || 24 || 81% |- | {{դրոշավորում|Սամոա}} || 13,499 || 6,849 || 26 || 13 || 95% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Աֆրիկա}} || 3,963,394 || 6,768 || 101,250 || 173 || 32% |- | {{դրոշավորում|Նամիբիա}} || 166,659 || 6,681 || 4,038 || 162 || 16% |- | {{դրոշավորում|Թաիլանդ}} || 4,457,580 || 6,402 || 30,081 || 43 || 75% |- | {{դրոշավորում|Էսվատինի}} || 72,617 || 6,325 || 1,410 || 123 || — |- | {{դրոշավորում|Իրաք}} || 2,328,264 || 5,923 || 25,219 || 64 || 19% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկյան Հանրապետություն}} || 584,029 || 5,438 || 4,377 || 41 || 56% |- | {{դրոշավորում|Գվատեմալա}} || 862,756 || 5,196 || 18,178 || 109 || 37% |- | {{դրոշավորում|Էկվադոր}} || 878,196 || 5,055 || 35,645 || 205 || 80%* |- | {{դրոշավորում|Վատիկան}} || 29 || 4,693 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ճամայկա}} || 137,396 || 4,660 || 3,059 || 104 || 24% |- | {{դրոշավորում|Մեքսիկա}} || 5,779,027 || 4,530 || 324,951 || 255 || 63% |- | {{դրոշավորում|Հոնդուրաս}} || 425,371 || 4,365 || 10,899 || 112 || 56% |- | {{դրոշավորում|Նեպալ}} || 979,163 || 3,423 || 11,952 || 42 || 69% |- | {{դրոշավորում|Ֆիլիպիններ}} || 3,690,889 || 3,414 || 60,455 || 56 || 66% |- | {{դրոշավորում|Մարոկկո}} || 1,169,057 || 3,205 || 16,078 || 44 || 64% |- | {{դրոշավորում|Սողոմոնյան կղզիներ}} || 21,237 || 3,171 || 149 || 22 || 25% |- | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} || 43,164,544 || 3,159 || 524,641 || 38 || 65% |- | {{դրոշավորում|Ղրղզստան}} || 200,993 || 3,113 || 2,991 || 46 || 20% |- | {{դրոշավորում|Վանուատու}} || 9,230 || 3,078 || 14 || 5 || — |- | {{դրոշավորում|Շրի Լանկա}} || 663,845 || 3,045 || 16,518 || 76 || 66% |- | {{դրոշավորում|Լաոս}} || 210,045 || 2,930 || 756 || 11 || 70% |- | {{դրոշավորում|Սան Տոմե և Պրինսիպի}} || 5,991 || 2,786 || 73 || 34 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Կիրիբատի}} || 3,098 || 2,634 || 13 || 11 || 52% |- | {{դրոշավորում|Սալվադոր}} || 162,755 || 2,522 || 4,132 || 64 || 67% |- | {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}} || 769,423 || 2,245 || 9,151 || 27 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} || 6,055,645 || 2,238 || 156,600 || 58 || 62% |- | {{դրոշավորում|Գաբոն}} || 47,677 || 2,194 || 304 || 14 || 12% |- | {{դրոշավորում|Վենեսուելա}} || 523,710 || 1,837 || 5,722 || 20 || — |- | {{դրոշավորում|Զամբիա}} || 321,915 || 1,802 || 3,987 || 22 || 18% |- | {{դրոշավորում|Արևելյան Թիմոր}} || 22,917 || 1,772 || 131 || 10 || 51% |- | {{դրոշավորում|Զիմբաբվե}} || 252,874 || 1,727 || 5,507 || 38 || 31% |- | {{դրոշավորում|Ջիբութի}} || 15,675 || 1,610 || 189 || 19 || 13% |- | {{դրոշավորում|Լեսոթո}} || 33,562 || 1,579 || 699 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Մավրիտանիա}} || 59,168 || 1,307 || 982 || 22 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բանգլադեշ}} || 1,953,563 || 1,198 || 29,131 || 18 || 72% |- | {{դրոշավորում|Հասարակածային Գվինեա}} || 15,923 || 1,174 || 183 || 13 || 16%* |- | {{դրոշավորում|Մյանմա}} || 613,355 || 1,135 || 19,434 || 36 || 45%* |- | {{դրոշավորում|Ռուանդա}} || 130,116 || 1,030 || 1,459 || 12 || 67% |- | {{դրոշավորում|Կոմորյան կղզիներ}} || 8,126 || 955 || 160 || 19 || 35% |- | {{դրոշավորում|Կամբոջա}} || 136,262 || 827 || 3,056 || 19 || 87% |- | {{դրոշավորում|Մոզամբիկ}} || 225,781 || 744 || 2,203 || 7 || 46% |- | {{դրոշավորում|Ուզբեկստան}} || 239,059 || 712 || 1,637 || 5 || 44%* |- | {{դրոշավորում|Պակիստան}} || 1,530,520 || 707 || 30,379 || 14 || 57% |- | {{դրոշավորում|Քենիա}} || 325,170 || 618 || 5,651 || 11 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ալժիր}} || 265,889 || 618 || 6,875 || 16 || 15%* |- | {{դրոշավորում|Գանա}} || 161,481 || 531 || 1,445 || 5 || 21% |- | {{դրոշավորում|Սենեգալ}} || 86,118 || 528 || 1,966 || 12 || 6.40% |- | {{դրոշավորում|Եգիպտոս}} || 515,645 || 514 || 24,718 || 25 || 35%* |- | {{դրոշավորում|Գամբիա}} || 12,002 || 511 || 365 || 16 || 15% |- | {{դրոշավորում|Պապուա Նոր Գվինեա}} || 44,622 || 508 || 651 || 7 || 3% |- | {{դրոշավորում|Աֆղանստան}} || 180,520 || 475 || 7,708 || 20 || 13% |- | {{դրոշավորում|Կամերուն}} || 119,947 || 464 || 1,930 || 7 || 4.70% |- | {{դրոշավորում|Մալավի}} || 85,995 || 462 || 2,641 || 14 || 6.10% |- | {{դրոշավորում|Տոգո}} || 37,097 || 459 || 273 || 3 || 19% |- | {{դրոշավորում|Կոնգոյի Հանրապետություն}} || 24,128 || 448 || 385 || 7 || 12% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա Բիսաու}} || 8,269 || 430 || 171 || 9 || — |- | {{դրոշավորում|Եթովպիա}} || 473,635 || 423 || 7,514 || 7 || 19%* |- | {{դրոշավորում|Ուգանդա}} || 164,366 || 371 || 3,602 || 8 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բուրունդի}} || 42,084 || 365 || 38 || <1 || 0.10% |- | {{դրոշավորում|Սիրիա}} || 55,894 || 327 || 3,150 || 18 || 9.4%* |- | {{դրոշավորում|Փղոսկրի Ափ}} || 82,226 || 320 || 799 || 3 || 21% |- | {{դրոշավորում|Անգոլա}} || 99,761 || 313 || 1,900 || 6 || 21% |- | {{դրոշավորում|Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն}} || 14,649 || 309 || 113 || 2 || 22% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա}} || 36,764 || 288 || 442 || 3 || 20% |- | {{դրոշավորում|Նիկարագուա}} || 18,491 || 282 || 239 || 4 || 73% |- | {{դրոշավորում|Հայիթի}} || 30,861 || 274 || 835 || 7 || 1.20% |- | {{դրոշավորում|Մադագասկար}} || 64,377 || 239 || 1,395 || 5 || 4.3%* |- | {{դրոշավորում|Բենին}} || 26,952 || 228 || 163 || 1 || 22% |- | {{դրոշավորում|Տաջիկստան}} || 17,786 || 191 || 125 || 1 || 53%* |- | {{դրոշավորում|Սոմալի}} || 26,565 || 172 || 1,361 || 9 || 9.20% |- | {{դրոշավորում|Էրիթրեա}} || 9,764 || 170 || 103 || 2 || — |- | {{դրոշավորում|Հարավային Սուդան}} || 17,619 || 159 || 138 || 1 || 5.80% |- | {{դրոշավորում|Մալի}} || 31,103 || 158 || 735 || 4 || 5.70% |- | {{դրոշավորում|Լիբերիա}} || 7,456 || 151 || 294 || 6 || 29% |- | {{դրոշավորում|Սուդան}} || 62,374 || 146 || 4,942 || 12 || 8.5%* |- | {{դրոշավորում|Նիգերիա}} || 256,028 || 127 || 3,143 || 2 || 8.40% |- | {{դրոշավորում|Բուրկինա Ֆասո}} || 20,899 || 103 || 384 || 2 || 7.60% |- | {{դրոշավորում|Կոնգո}} || 89,189 || 103 || 1,338 || 2 || 1.40% |- | {{դրոշավորում|Սիերա Լեոնե}} || 7,682 || 98 || 125 || 2 || 19% |- | {{դրոշ|Չինաստան}} [[Մայրցամաքային Չինաստան]] || 884,119 || 63 || 5,226 || <1 || 90% |- | {{դրոշավորում|Տանզանիա}} || 35,354 || 61 || 840 || 1 || 6.80% |- | {{դրոշավորում|Չադ}} || 7,417 || 47 || 193 || 1 || 13% |- | {{դրոշավորում|Եմեն}} || 11,822 || 41 || 2,149 || 7 || 1.50% |- | {{դրոշավորում|Նիգեր}} || 9,031 || 39 || 310 || 1 || 6.70% |- | {{դրոշավորում|Մարշալյան կղզիներ}} || 17 || 29 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Միկրոնեզիա}} || 30 || 26 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Մակաո}} || 83 || 13 || 0 || — || 91% |- | {{դրոշավորում|Արևմտյան Սահարա}} || 10 || 2 || 1 || <1 || — |- | {{դրոշավորում|Կուկի կղզիներ}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ջերսի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Կորեա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նաուրու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նիուե}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սուրբ Հեղինեի կղզի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տոկելաու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Թուրքմենստան}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տուվալու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ուոլիս և Ֆուտունա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Անտարկտիդա}} || 11 || — || 0 || — || — |} Աղբյուր՝[https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html The New York Times] === Վիրուսի տարածման ժամանակագրությունը === {|class="wikitable sortable" style="text-align:left" !Ամսաթիվ!!Ընդհանուր վարակվծաների <br> քանակը!!Գրանցված նոր դեպքեր!!Ընդհանուր մահվան <br> ելքերի քանակը!!Նոր մահվան <br> ելքեր!!Ընդհանուր բուժվածների <br> քանակը!!Նոր բուժվածներ |- |03.06.2020||'''6 493 009'''|| 113 723 ||'''383 645'''|| 1 763 ||'''3 092 393''' || 333 680 |- |02.06.2020||'''6 379 286'''|| 113 353 ||'''381 882'''|| 4 707 ||'''2 758 713''' || 62 110 |- |01.06.2020||'''6 295 933'''|| 206 833 ||'''377 175'''|| 6 418 ||'''2 696 603''' || 131 316 |- |31.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |30.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |29.05.2020||'''5 924 401'''|| ||'''366 502'''|| ||'''2 494 129''' || |- |28.05.2020||'''5 809 139'''|| ||'''361 945'''|| ||'''2 416 558''' || |- |27.05.2020||'''5 692 201'''|| ||'''357 268'''|| ||'''2 350 582''' || |- |26.05.2020||'''5 590 233'''|| ||'''352 092'''|| ||'''2 287 450''' || |- |25.05.2020||'''5 495 735'''|| ||'''348 150'''|| ||'''2 232 327''' || |- |24.05.2020||'''5 407 679'''|| ||'''345 057'''|| ||'''2 169 116''' || |- |23.05.2020||'''5 310 428'''|| ||'''342 097'''|| ||'''2 112 797''' || |- |22.05.2020||'''5 210 906'''|| ||'''338 160'''|| ||'''2 057 258''' || |- |21.05.2020||'''5 102 528'''|| ||'''332 924'''|| ||'''1 949 355''' || |- |20.05.2020||'''4 996 472'''|| ||'''328 115'''|| ||'''1 898 086''' || |- |19.05.2020||'''4 896 967'''|| ||'''323 285'''|| ||'''1 839 089''' || |- |18.05.2020||'''4 801 734'''|| ||'''318 265'''|| ||'''1 787 269''' || |- |17.05.2020||'''4 713 411'''|| ||'''315 098'''|| ||'''1 734 357''' || |- |16.05.2020||'''4 633 892'''|| ||'''311 783'''|| ||'''1 693 581''' || |- |15.05.2020||'''4 542 059'''|| ||'''307 666'''|| ||'''1 637 440''' || |- |14.05.2020||'''4 441 955'''|| ||'''302 418'''|| ||'''1 588 487''' || |- |13.05.2020||'''4 346 820'''|| ||'''297 197'''|| ||'''1 549 141''' || |- |12.05.2020||'''4 261 560'''|| ||'''291 970'''|| ||'''1 496 454''' || |- |11.05.2020||'''4 177 295'''|| ||'''286 330'''|| ||'''1 454 357''' || |- |10.05.2020||'''4 101 430'''|| ||'''282 709'''|| ||'''1 409 574''' || |- |09.05.2020||'''4 023 815'''|| ||'''279 311'''|| ||'''1 376 218''' || |- |08.05.2020||'''3 937 922'''|| ||'''274 898'''|| ||'''1 322 644''' || |- |07.05.2020||'''3 844 197'''|| ||'''269 567'''|| ||'''1 285 335''' || |- |06.05.2020||'''3 752 278'''|| ||'''263 831'''|| ||'''1 246 006''' || |- |05.05.2020||'''3 659 628'''|| ||'''257 239'''|| ||'''1 199 426''' || |- |04.05.2020||'''3 579 993'''|| ||'''251 537'''|| ||'''1 163 318''' || |- |03.05.2020||'''3 506 009'''|| ||'''247 470'''|| ||'''1 125 830''' || |- |02.05.2020||'''3 427 343'''|| ||'''243 808'''|| ||'''1 093 706''' || |- |01.05.2020||'''3 343 610'''|| ||'''238 650'''|| ||'''1 053 456''' || |- |30.04.2020||'''3 256 840'''|| ||'''233 382'''|| ||'''1 015 346''' || |- |29.04.2020||'''3 170 422'''|| ||'''227 638'''|| ||'''952 431''' || |- |28.04.2020||'''3 095 191'''|| ||'''217 153'''|| ||'''917 382''' || |- |27.04.2020||'''3 025 070'''|| ||'''211 167'''|| ||'''885 751''' || |- |26.04.2020||'''2 958 187'''|| ||'''206 544'''|| ||'''860 632''' || |- |25.04.2020||'''2 886 339'''|| ||'''202 846'''|| ||'''817 252''' || |- |24.04.2020||'''2 804 178'''|| ||'''197 149'''|| ||'''793 992''' || |- |23.04.2020||'''2 708 553'''|| ||'''190 856'''|| ||'''739 054''' || |- |22.04.2020||'''2 623 802'''|| ||'''183 064'''|| ||'''710 284''' || |- |21.04.2020||'''2 546 172'''|| ||'''176 580'''|| ||'''680 413''' || |- |20.04.2020||'''2 472 152'''|| ||'''169 985'''|| ||'''646 082''' || |- |19.04.2020||'''2 401 284'''|| ||'''165 043'''|| ||'''624 243''' || |- |18.04.2020||'''2 317 683'''|| ||'''159 510'''|| ||'''592 663''' || |- |17.04.2020||'''2 240 130'''|| ||'''153 822'''|| ||'''568 687''' || |- |16.04.2020||'''2 152 615'''|| ||'''143 801'''|| ||'''541 930''' || |- |15.04.2020||'''2 066 023'''|| ||'''134 177'''|| ||'''510 822''' || |- |14.04.2020||'''1 986 192'''|| ||'''125 984'''|| ||'''474 113''' || |- |13.04.2020||'''1 917 320'''|| ||'''119 480'''|| ||'''448 532''' || |- |12.04.2020||'''1 846 680'''|| ||'''114 089'''|| ||'''421 312''' || |- |11.04.2020||'''1 771 500'''|| ||'''108 533'''|| ||'''401 435''' || |- |10.04.2020||'''1 679 952'''|| ||'''101 681'''|| ||'''373 538''' || |- |09.04.2020||'''1 595 350'''|| ||'''95 455'''|| ||'''354 021''' || |- |08.04.2020||'''1 511 104'''|| ||'''88 338'''|| ||'''328 675''' || |- |07.04.2020||'''1 426 096'''|| ||'''81 865'''|| ||'''300 069''' || |- |06.04.2020||'''1 337 416'''|| ||'''74 182'''|| ||'''277 757''' || |- |05.04.2020||'''1 272 322'''|| ||'''69 396'''|| ||'''260 154''' || |- |04.04.2020||'''1 182 825'''|| ||'''63 924'''|| ||'''244 108''' || |- |03.04.2020||'''1 095 917'''|| ||'''58 787'''|| ||'''225 811''' || |- |02.04.2020||'''1 013 304'''|| ||'''52 982'''|| ||'''210 596''' || |- |01.04.2020||'''932 605'''|| ||'''46 498'''|| ||'''193 632''' || |- |31.03.2020||'''850 357'''|| ||'''41 661'''|| ||'''176 558''' || |- |30.03.2020||'''780 392'''|| ||'''37 551'''|| ||'''164 631''' || |- |29.03.2020||'''716 482'''|| ||'''33 691'''|| ||'''150 889''' || |- |28.03.2020||'''657 777'''|| ||'''30 431'''|| ||'''141 419''' || |- |27.03.2020||'''589 312'''|| ||'''26 935'''|| ||'''132 440''' || |- |26.03.2020||'''525 054'''|| ||'''23 684'''|| ||'''122 200''' || |- |25.03.2020||'''467 656'''|| 48 920 ||'''21 181'''|| 2 558 ||'''113 749''' || 5 468 |- |24.03.2020||'''418 736'''|| 40 406 ||'''18 623'''|| 2 126 ||'''108 281''' || 7 196 |- |23.03.2020||'''378 330'''|| 41 164 ||'''16 497'''|| 1 874 ||'''101 085''' || 3 711 |- |22.03.2020||'''337 166'''|| 32 568 ||'''14 623'''|| 1 650 ||'''97 374''' || 5 735 |- |21.03.2020||'''304 598'''|| 32 387 ||'''12 973'''|| 1 677 ||'''91 639''' || 4 226 |- |20.03.2020||'''272 211'''|| 29 456 ||'''11 296'''|| 1 430 ||'''87 413''' || 2 471 |- |19.03.2020||'''242 755'''|| 27 800 ||'''9 866'''|| 1 137 ||'''84 942''' || 1 641 |- |18.03.2020||'''214 955'''|| 17 764 ||'''8 729'''|| 824 ||'''83 301''' || 2 467 |- |17.03.2020||'''197 191'''|| 15 577 ||'''7 905'''|| 779 ||'''80 834''' || 2 757 |- |16.03.2020||'''181 614'''|| 14 131 ||'''7 126'''|| 691 ||'''78 077''' || 2 044 |- |15.03.2020||'''167 483'''|| 11 342 ||'''6 435'''|| 616 ||'''76 033''' || 3 409 |- |14.03.2020||'''156 141'''|| 10 892 ||'''5 819'''|| 415 ||'''72 624''' || 2 372 |- |13.03.2020||'''145 249'''|| 16 863 ||'''5 404'''|| 684 ||'''70 252''' || 1 928 |- |12.03.2020||'''128 386'''|| 2 484 ||'''4 720'''|| 105 ||'''68 324''' || 1 321 |- |11.03.2020||'''125 902'''|| 7 298 ||'''4 615'''|| 353 ||'''67 003''' || 2 578 |- |10.03.2020||'''118 604'''|| 5 010 ||'''4 262'''|| 277 ||'''64 425''' || 1 913 |- |09.03.2020||'''113 594'''|| 3 768 ||'''3 985'''|| 183 ||'''62 512''' || 1 817 |- |08.03.2020||'''109 826'''|| 3 980 ||'''3 802'''|| 244 ||'''60 695''' || 2 366 |- |07.03.2020||'''105 846'''|| 4 036 ||'''3 558'''|| 98 ||'''58 329''' || 2 493 |- |06.03.2020||'''101 810'''|| 3 924 ||'''3 460'''|| 112 ||'''55 836''' || 2 039 |- |05.03.2020||'''97 886'''|| 2 762 ||'''3 348'''|| 94 ||'''53 797''' || 2 626 |- |04.03.2020||'''95 124'''|| 2 280 ||'''3 254'''|| 94 ||'''51 171''' || 2 942 |- |03.03.2020||'''92 844'''|| 2 535 ||'''3 160'''|| 75 ||'''48 229''' || 2 627 |- |02.03.2020||'''90 309'''|| 1 938 ||'''3 085'''|| 89 ||'''45 602''' || 2 886 |- |01.03.2020||'''88 371'''|| 2 357 ||'''2 996'''|| 55 ||'''42 716''' || 2 934 |- |29.02.2020||'''86 014'''|| 1 890 ||'''2 941'''|| 69 ||'''39 782''' || 3 071 |- |28.02.2020||'''84 124'''|| 1 368 ||'''2 872'''|| 58 ||'''36 711''' || 3 434 |- |27.02.2020||'''82 756'''|| 1 359 ||'''2 814'''|| 44 ||'''33 277''' || 2 893 |- |26.02.2020||'''81 397'''|| 982 ||'''2 770'''|| 62 ||'''30 384''' || 2 477 |- |25.02.2020||'''80 415'''|| 845 ||'''2 708'''|| 79 ||'''27 907''' || 2 678 |- |24.02.2020||'''79 570'''|| 585 ||'''2 629'''|| 160 ||'''25 229''' || 1 834 |- |23.02.2020||'''78 985'''|| 386 ||'''2 469'''|| 11 ||'''23 395''' || 509 |- |22.02.2020||'''78 599'''|| 1 756 ||'''2 458'''|| 207 ||'''22 886''' || 3 995 |- |21.02.2020||'''76 843'''|| 644 ||'''2 251'''|| 4 ||'''18 891''' || 714 |- |20.02.2020||'''76 199'''|| 558 ||'''2 247'''|| 125 ||'''18 177''' || 2 056 |- |19.02.2020||'''75 641'''|| 503 ||'''2 122'''|| 115 ||'''16 121''' || 1 769 |- |18.02.2020||'''75 138'''|| 1 878 ||'''2 007'''|| 139 ||'''14 352''' || 1 769 |- |17.02.2020||'''73 260'''|| 2 034 ||'''1 868'''|| 98 ||'''12 583''' || 1 718 |- |16.02.2020||'''71 226'''|| 2 194 ||'''1 770'''|| 104 ||'''10 865''' || 1 470 |- |15.02.2020||'''69 032'''|| 2 145 ||'''1 666'''|| 143 ||'''9 395''' || 1 337 |- |14.02.2020||'''66 887'''|| 6 517 ||'''1 523'''|| 152 ||'''8 058''' || 1 763 |- |13.02.2020||'''60 370'''|| 15 148 ||'''1 371'''|| 253 ||'''6 295''' || 1 145 |- |12.02.2020||'''45 222'''|| 419 ||'''1 118'''|| 5 ||'''5 150''' || 467 |- |11.02.2020||'''44 803'''|| 2 040 ||'''1 113'''|| 100 ||'''4 683''' || 737 |- |10.02.2020||'''42 763'''|| 2 612 ||'''1 013'''|| 107 ||'''3 946''' || 702 |- |09.02.2020||'''40 151'''|| 3 030 ||'''906'''|| 100 ||'''3 244''' || 628 |- |08.02.2020||'''37 121'''|| 2 729 ||'''806'''|| 87 ||'''2 616''' || 605 |- |07.02.2020||'''34 392'''|| 3 594 ||'''719'''|| 85 ||'''2 011''' || 524 |- |06.02.2020||'''30 798'''|| 3 162 ||'''634'''|| 70 ||'''1 487''' || 363 |- |05.02.2020||'''27 636'''|| 3 744 ||'''564'''|| 72 ||'''1 124''' || 272 |- |04.02.2020||'''23 892'''|| 4 011 ||'''492'''|| 66 ||'''852''' || 229 |- |03.02.2020||'''19 881'''|| 3 094 ||'''426'''|| 64 ||'''623''' || 151 |- |02.02.2020||'''16 787'''|| 4 749 ||'''362'''|| 103 ||'''472''' || 188 |- |01.02.2020||'''12 038'''|| 2 113 ||'''259'''|| 46 ||'''284''' || 62 |- |31.01.2020||'''9 925'''|| 1 690 ||'''213'''|| 42 ||'''222''' || 79 |- |30.01.2020||'''8 235'''|| 2 070 ||'''171'''|| 38 ||'''143''' || 17 |- |29.01.2020||'''6 165'''|| 587 ||'''133'''|| 2 ||'''126''' || 19 |- |28.01.2020||'''5 578'''|| 2 652 ||'''131'''|| 49 ||'''107''' || 406 |- |27.01.2020||'''2 926'''|| 808 ||'''82'''|| 26 ||'''61''' || 9 |- |26.01.2020||'''2 118'''|| 680 ||'''56'''|| 14 ||'''52''' || 13 |- |25.01.2020||'''1 438'''|| 497 ||'''42'''|| 16 ||'''39''' || 3 |- |24.01.2020||'''941'''|| 288 ||'''26'''|| 8 ||'''36''' || 6 |- |23.01.2020||'''653'''|| 99 ||'''18'''|| 1 ||'''30''' || 2 |- |22.01.2020||'''554'''|| 114 ||'''17'''|| 8 ||'''28''' || 3 |- |21.01.2020||'''440'''|| 149 ||'''9'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |20.01.2020||'''291'''|| 93 ||'''6'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |19.01.2020||'''198'''|| 77 ||'''3'''|| 1 ||'''25''' || 6 |- |18.01.2020||'''121'''|| 56 ||'''2'''|| 0 ||'''19''' || 4 |- |17.01.2020||'''65'''|| 18 ||'''2'''|| 0 ||'''15''' || 3 |- |16.01.2020||'''47'''|| 5 ||'''2'''|| 0 ||'''12''' || 4 |- |15.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''2'''|| 1 ||'''8''' || 1 |- |14.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''1'''|| ||'''7''' || 0 |- |13.01.2020||'''42'''|| 1 ||'''1'''|| ||'''7''' || 1 |- |12.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''6''' || 4 |- |11.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |- |10.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |} Առաջին գրանցված մահը եղել է [[Ուհան]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը գրանցվել է [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="twitter1223797298">{{Cite web|url=https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|title=A 44-year-old male is confirmed as the second person with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in the Philippines. He passed away on 1 February 2020.pic.twitter.com/5a5tPWtvpc|last=Philippines|first=World Health Organization|date=փետրվարի 1, 2020|website=@WHOPhilippines|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200202054800/https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|archivedate=փետրվարի 2, 2020|accessdate=փետրվարի 2, 2020}}{{Primary source inline|date=February 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|title=Coronavirus updates: U.S., Japanese citizens die in Wuhan|publisher=NBC News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200209101938/https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|archivedate=փետրվարի 9, 2020|accessdate=փետրվարի 10, 2020}}</ref>։ Առաջին մահը Ասիայից դուրս` [[Փարիզ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldometers.info/coronavirus/ COVID-19 CORONAVIRUS OUTBREAK - Live] {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:2020 հունվարի իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:Կորոնավիրուսներ]] [[Կատեգորիա:Հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:COVID-19 համավարակ]] [[Կատեգորիա:Համաճարակներ]] [[Կատեգորիա:2020-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:2010-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:Ատիպիկ թոքաբորբ]] hpmdr6i89pguph6k213b9fq41xpf739 8487131 8487129 2022-08-11T11:20:55Z GeoO 14988 /* Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ */ wikitext text/x-wiki {{ընթացիկ|20220205}} [[File:COVID-19 Outbreak World Map.svg|thumb|right|մինի|COVID-19-ի տարածումը ամբողջ աշխարհում 2021 թվականի {{CURRENTMONTHNAME}}ի {{CURRENTDAY}}-ի դրությամբ՝ {{legend|#510000|Ավելի քան 10 000 հաստատված դեպք}} {{legend|#900000|1000-ից մինչև 9999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#c80200|100-ից մինչև 999 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ee7070|10-ից մինչև 99 հատ հաստատված դեպք}} {{legend|#ffC0C0|1-ից մինչև 9 հատ հաստատված դեպք}} ]] [[Պատկեր:COVID-19 cases in Greater China.svg|մինի|աջից|COVID-19 կորոնավիրուսով վարակման դեպքերը Չինաստանում]] '''[[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուսի հետևանքով առաջացած հիվանդության [[համավարակ]]ը''' սկսվել է 2019 թվականի նոյեմբերի կամ դեկտեմբերի կեսին [[Չինաստան]]ի կենտրոնական Հուբեյ նահանգի [[Ուհան]] քաղաքում<ref name="WHOpandemic">{{cite web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020|date=մարտի 11, 2020|publisher=[[World Health Organization]]|access-date=մարտի 11, 2020}}</ref>, այնտեղ գտնվող կենդանիների և ծովամթերքի շուկայի հետ կապված տեղացիների մոտ անհայտ ծագման թոքաբորբի առաջին դեպքերի հայտնաբերմամբ<ref name="WOM">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/|title=Coronavirus Update (Live) for COVID-19 Wuhan China Virus Outbreak – Worldometer|website=www.worldometers.info}}</ref>։ Հետագայում չինացի գիտնականները առանձնացրել են նոր` [[2019-nCoV|COVID-19]] կորոնավիրուս, որն իր գենետիկական հաջորդականությամբ ոչ պակաս, քան 70%-ով նման է [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|ծանր սուր շնչառական համախտանիշի]] (հայտնի է նաև որպես ատիպիկ թոքաբորբ) վիրուսին<ref name="Pinghui15Jan20202">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|title=Wuhan pneumonia: how search for source unfolded|last=Pinghui|first=Zhuang|date=2020-01-15|website=South China Morning Post|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200115165740/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3046233/wuhan-pneumonia-how-search-source-mystery-illness-unfolded|archivedate=2020-01-15|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="promedmail2">{{Cite web|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|title=Undiagnosed pneumonia - China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|website=Pro-MED-mail|publisher=International Society for Infectious Diseases|accessdate=2020-01-13}}</ref><ref name="Hui14Jan20202">{{статья|заглавие=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|ссылка=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|издание=International Journal of Infectious Diseases|язык=en|том=91|страницы=264—266|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|issn=1201-9712|ref=Hui|тип=journal|автор=Hui, David S.; Azhar, Esam EI; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D.; Memish, Ziad A.|число=14|месяц=1|год=2020}}</ref><ref name="ncbi.nlm.nih.gov">{{Cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947|title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome|website=NCBI Genbank|publisher=National Center for Biotechnology Information|accessdate=2020-01-20}}</ref>։ Հունվարի 22-ից [[Ուհան]]ում [[կարանտին]] է հայտարարվել, ամբողջ [[հասարակական տրանսպորտ]]ի աշխատանքը դադարեցվել է, իսկ քաղաքը փակվել է մուտքի և ելքի համար<ref name="CDC2020SocialSpacing">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=փետրվարի 11, 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=մարտի 9, 2020}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Չինաստանի իշխանությունները սահմանափակել են 14 քաղաքների ելումուտը<ref>{{Cite web|url=http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|title=湖北黃岡：城鐵站、火車站離開黃岡市區通道暫時關閉|publisher=www.hkcna.hk|accessdate=2020-01-23|archive-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328165717/http://www.hkcna.hk/content/2020/0123/805512.shtml|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|title=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities, after Wuhan lockdown|date=2020-01-23|publisher=The Straits Times|accessdate=2020-01-23|author=hermesauto|lang=en}}</ref>։ Կորոնավիրուսը գրանցվել է Չինաստանի վարչական կազմավորումների մեծ մասում<ref>https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/24/china-locks-eight-cities-pledges-new-hospital-within-six-days/</ref>։ Հունվարի 22-ին վիրուսի բռնկման կապակցությամբ տեղի է ունեցել [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] (ԱՀԿ) արտակարգ կոմիտեի արտահերթ նիստը<ref name="official">{{cite web|url=http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|title=截至1月29日24时新型冠状病毒感染的肺炎疫情最新情况|date=2020-01-30|publisher=Национальная комиссия по здравоохранению КНР|language=zh|accessdate=2020-01-30|archive-date=2020-01-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200129235138/http://www.nhc.gov.cn/xcs/yqtb/202001/e71bd2e7a0824ca69f87bbf1bef2a3c9.shtml|dead-url=yes}}</ref>։ Հունվարի 23-ին ԱՀԿ-ի գլխավոր տնօրեն [[Թեդրոս Ադհանոմ Հեբրեյեսուս]]ը հայտարարել է, որ ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեն համակարծիք է այն հարցում, թե արդյոք նոր կորոնավիրուսի բռնկումն առանձնակի վտանգ է ներկայացնում, ինչի կապակցությամբ հանրային առողջապահության բնագավառում առայժմ արտակարգ դրություն միջազգային նշանակություն չի հայտարարվում<ref name="Pinghui15Jan20202"/><ref name="promedmail2"/><ref name="Hui14Jan20202"/><ref name="ncbi.nlm.nih.gov"/>։ Հունվարի 30-ին ԱՀԿ-ի արտակարգ իրավիճակների կոմիտեի նիստում նոր կորոնավիրուսի բռնկումը ճանաչվել է արտակարգ իրավիճակ հանրային առողջապահության ոլորտում<ref name="UNESCO2020">{{cite web|url=https://en.unesco.org/themes/education-emergencies/coronavirus-school-closures|title=Coronavirus impacts education|date=մարտի 4, 2020|website=UNESCO|language=en|access-date=մարտի 7, 2020}}</ref>, որն ունի միջազգային նշանակություն<ref name="k1">[https://bnonews.com/index.php/2020/02/the-latest-coronavirus-cases/ Tracking coronavirus: Map, data and timeline]</ref><ref name="NYT-20200229">{{cite news|work=[[The New York Times]]|title=Here Comes the Coronavirus Pandemic – Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire.|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/opinion/sunday/corona-virus-usa.html|date=փետրվարի 29, 2020|access-date=մարտի 1, 2020}}</ref><ref name="NYT-20200227">{{cite news|last=Krugman|first=Paul|name-list-format=vanc|authorlink=Paul Krugman|title=When a Pandemic Meets a Personality Cult|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/opinion/coronavirus-trump.html|date=փետրվարի 27, 2020|work=[[Նյու Յորք Թայմս]]|access-date=փետրվարի 29, 2020}}</ref>։ Փետրվարի 24-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն է հայտնվել վիրուսով կրկնակի վարակվելու մասին<ref name="ТАСС 2020-02-24">{{cite web |title = В Ухане зафиксировали 195 случаев повторного заражения коронавирусом |url = https://tass.ru/obschestvo/7825609 |website = tass.ru |publisher = ТАСС |date = 2020-02-24|accessdate = 2020-02-24|lang = ru}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-spreads-one-study-predicts-101552222.html|title=As the coronavirus spreads, one study predicts that even the best-case scenario is 15 million dead and a $2.4&nbsp;trillion hit to global GDP|work=[[Business Insider]]|first1=Rosie|last1=Perper|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարեց կորոնավիրուսի [[համավարակ]]<ref name="Zona News 2020-03-11">{{cite web |title = ԱՀԿ-ն աշխարհում հայտարարել է կորոնավիրուսի համավարակ |url = https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |website = Zonapositive.com |publisher = Zona News |date = 2020-03-11 |accessdate = 2020-03-11 |lang = հայերեն |archive-date = 2020-03-27 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200327223245/https://www.zona.live/who-declares-the-coronavirus-outbreak-a-global-pandemic/ |dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.yahoo.com/news/coronavirus-black-death-spread-misinformation-143713853.html|title=Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven't learned from our past|work=[[The Conversation]]|first1=Rachel|last1=Clamp|via=[[Yahoo!]]|date=մարտի 5, 2020}}</ref>։ == Համաճարակաբանություն == Չինաստանի Հուբեյ նահանգի վարչական կենտրոն [[Ուհան]]ի առողջապահական մարմինները հայտնել են անհայտ թոքաբորբի դեպքերի կուտակման մասին 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին<ref name="AutoDW-69" />, իսկ հետաքննությունը սկսվել է 2020 թվականի հունվարի սկզբին<ref name="bbc50984025" />։ Այս դեպքերը հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերք մեծածախ շուկայում, և, հետևաբար, ենթադրվում է, որ վիրուսը ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH" />։ Վիրուսը հայտնի է որպես [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2]] սերտորեն կապված է [[չղջիկներ]]ի կորոնավիրուսների<ref name="LancetNowcasting" />, գզրուկների կորոնավիրուսների և [[Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշ (SARS)|SARS-CoV]]-ի հետ<ref name="aGWE9" /><ref name="ECDC risk assessment" />։ Ախտանշաններով ամենավաղ հայտնի մարդն ավելի ուշ հայտնաբերվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և նրանք տեսանելի կապեր չեն ունեցել խոնավ շուկայի հետ<ref name="AutoDW-67" /><ref name="Wang24Jan2020" />։ 2019 թվականի դեկտեմբերին գրանցված դեպքերի առաջին խմբից երկու երրորդը ճանաչվել է շուկայի հետ կապված<ref name="Huang24Jan2020" /><ref name="Joseph24Jan2020" /><ref name="han24Jan2020" />։ 2020 թվականի մարտի 13-ին South China Morning Post թերթի չստուգված հաշվետվությունը ենթադրել է, որ այն դեպքը, որը տեղի է ունեցել 2019 թվականի նոյեմբերի 17-ին Հուբեյ նահանգի 55-ամյա բնակչի հետ, հնարավոր է, եղել է առաջինը<ref name="original_report" /><ref name="U09eH" /><ref name="c55py" />։ Փետրվարի 26-ին երիտասարդների շրջանում հիվանդության համեմատաբար քիչ դեպքեր են գրանցվել և կազմել են ամբողջ աշխարհում դեպքերի 2,4 տոկոսը<ref name="Fl4VA" /><ref name="qgiV1" /><ref name="AutoDW-21" />։ Գերմանիայում և Միացյալ Թագավորությունում կառավարական աղբյուրները հաշվարկել են, որ բնակչության 60-70 տոկոսը պետք է վարակվի, նախքան արդյունավետ իմունիտետի՝ [[պատվաստանյութ]]ի ձեռք բերելը<ref name="2w5Oj" /><ref name="J1db8" /><ref name="JLWR2" />։ === Դեպքեր === Այս պահին աշխարհի ամենամեծ ցուցանիշը [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-]]ում է ըստ վարակվածների, մահերի և բուժվածների։ Հիվանդության դեպքերը ներառում են այն մարդկանց թիվը, ովքեր փորձարկվել են COVID-19-ում և որոնց թեստը հաստատվել է դրական, ըստ պաշտոնական արձանագրությունների<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|website=www.who.int|language=en|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>։ COVID-19-ի վարակված մարդկանց թիվը, հավանաբար, շատ ավելի բարձր կլինի, քանի որ նրանցից շատերը, ովքեր ունեն միայն թեթև ախտանիշներ կամ ախտանիշներ, չեն կարող փորձարկվել<ref>{{Cite journal|last=Lau|first=Hien|last2=Khosrawipour|first2=Veria|last3=Kocbach|first3=Piotr|last4=Mikolajczyk|first4=Agata|last5=Ichii|first5=Hirohito|last6=Schubert|first6=Justyna|last7=Bania|first7=Jacek|last8=Khosrawipour|first8=Tanja|date=մարտի 14, 2020|title=Internationally lost COVID-19 cases|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1684118220300736|journal=Journal of Microbiology, Immunology and Infection|language=en|doi=10.1016/j.jmii.2020.03.013|issn=1684-1182|pmid=32205091}}</ref>։ Մարտի 23-ի դրությամբ, ոչ մի երկիր չի փորձարկել իր բնակչության ավելի քան 3%-ին<ref>{{cite web|url=https://nordiclifescience.org/covid-19-first-results-of-the-voluntary-screening-in-iceland/|title=COVID-19: First results of the voluntary screening in Iceland|date=մարտի 23, 2020|website=Nordic Life Science—the leading Nordic life science news service|language=en-US|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref>, և շատ երկրներ ունեն պաշտոնական քաղաքականություն, որը չի փորձարկում նրանց, ովքեր ունեն միայն թույլ ախտանիշներ, ինչպիսիք են [[Իտալիա]]ն, [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդները]] և [[Շվեյցարիա]]ն<ref>{{cite web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5069046/coronavirus-jaap-van-dissel-rivm|title=RIVM: verspreiding coronavirus lijkt af te remmen|date=մարտի 25, 2020|website=RTL Nieuws|language=nl|access-date=մարտի 30, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.derbund.ch/schweiz/standard/bund-sucht-nicht-mehr-alle-coronainfizierten/story/20389898|title=Bund sucht nicht mehr alle Corona-Infizierten|work=Der Bund|access-date=մարտի 30, 2020|language=de|issn=0774-6156}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-response-specialre-idUSKBN20Z27P|title=Special Report: Italy and South Korea virus outbreaks reveal disparity in deaths and tactics|date=մարտի 13, 2020|work=Reuters|access-date=մարտի 30, 2020|language=en}}</ref>։ === Մահեր === Ախտանշանների զարգացումից մինչև [[մահ]] ընկած ժամանակահատվածը 6-ից մինչև 41 օր է, և ամենահաճախը 14 օրն է<ref name="pathogenesis" />։ Չինաստանում փետրվարի 5-ի դրությամբ մահերի շուրջ 80 տոկոսը բաժին է ընկել 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց, իսկ 75 տոկոսն ունեցել է նախկինում գոյություն ունեցող առողջական հիվանդություններ, ներառյալ [[սիրտ-անոթային հիվանդություն]]ներն ու [[Շաքարային դիաբետ|շաքարախտ]]<ref name="AutoDW-22" />։ Առաջին հաստատված մահը վրա է հասել 2020 թվականի հունվարի 9-ին Ուհանում<ref name="AutoDW-25" />։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը տեղի է ունեցել փետրվարի 1-ին [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath2" />, իսկ Ասիայից դուրս առաջին մահը՝ փետրվարի 14-ին [[Ֆրանսիա]]յում<ref name="AutoDW-27" />։ Փետրվարի 28-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս գրանցվել է մահվան ավելի քան մեկ տասնյակ դեպք Իրանում, Հարավային Կորեայում և Իտալիայում<ref name="AJE_Qom_coverup_50deaths" /><ref name="SKorea_total_20200224" /><ref name="AutoDW-28" />։ Մարտի 13-ին ավելի քան քառասուն երկրներ և տարածքներ հաղորդել են բոլոր մայրցամաքներում մարդկանց մահվան մասին, բացի [[Անտարկտիդա]]յից<ref name="HN0sa" />։ Մահացության քանակական գնահատման համար սովորաբար օգտագործվում են մի քանի ցուցանիշներ<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|title=Principles of Epidemiology {{!}} Lesson 3—Section 3|date=փետրվարի 18, 2019|website=www.cdc.gov|language=en-us|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200329-sitrep-69-covid-19.pdf|title=Coronavirus disease 2019: Situation Report 69|last=|first=|date=մարտի 29, 2020|website=[[World Health Organization]]|url-status=live|access-date=մարտի 29, 2020}}</ref>։ Այս թվերը տարբերվում են տարածաշրջանի և ժամանակի ընթացքում և կախված են փորձարկման ծավալից, առողջապահական համակարգի որակից, բուժման տարբերակներից, նախնական բռնկման ժամանակից և բնակչության բնութագրերից, ինչպիսիք են տարիքը, սեռը և ընդհանուր առողջությունը<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=մարտի 25, 2020|editor-last=Chivers|editor-first=Tom|website=[[Our World in Data]]|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lazzerini|first=Marzia|last2=Putoto|first2=Giovanni|date=մարտի 18, 2020|title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties|url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract|journal=The Lancet Global Health|language=English|volume=0|doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8|issn=2214-109X|pmid=32199072}}</ref>։ Մահացության հարաբերակցությունը հիվանդացության արտացոլում է մահացությունների թիվը, որը բաժանված է մի շարք ախտորոշված դեպքերում հիվանդության ընթացքում կանխորոշված ժամանակահատվածում<ref>{{cite web|url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk|title=What do we know about the risk of dying from COVID-19?|website=Our World in Data|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ ԱՀԿ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ հիվանդացության նկատմամբ մահացության գլոբալ հարաբերակցությունը կազմել է 4.7% (29,957 / 634,835)<ref name="qgiV1" />: === Տևողություն === ԱՀԿ-ն պնդում է, որ համավարակը կարելի է վերահսկել<ref name="WHOpandemic2" />։ Առավելագույն և վերջնական բռնկման տևողությունը որոշված չէ և կարող է տարբերվել ըստ գտնվելու վայրի։ [[Փենսիլվանիա|Փենսիլվանիայի նահանգի]] համալսարանից Մարչեյ Բոնին հայտարարել է, որ առանց հսկողության թողնված վարակիչ բռնկումները սովորաբար հասնում են «սարահարթի», իսկ հետո սկսում են նվազել, երբ հիվանդությունն ավարտվում է մատչելի կրիչներով<ref name="the-scientist.com">{{cite web|url=https://www.the-scientist.com/news-opinion/modelers-struggle-to-predict-the-future-of-the-covid-19-pandemic-67261|title=Modelers Struggle to Predict the Future of the COVID-19 Pandemic|website=The Scientist Magazine|access-date=մարտի 21, 2020}}</ref>։ Բայց հիմա գրեթե անհնար է որևէ խելամիտ կանխատեսում անել, թե երբ դա տեղի կունենա<ref name="the-scientist.com" />։ Սակայն Չինաստանի կառավարության ավագ բժշկական խորհրդական Չժուն Նանշանը հայտարարել է, որ այս ամենը կարող է ավարտվել մինչև հունիս, եթե բոլոր երկրները մոբիլիզացվեն վիրուսի տարածումը դադարեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ ԱՀԿ-ի հանձնարարականների կատարման համար<ref name="Resnick" />։ Լոնդոնի հիգիենայի և արևադարձային բժշկության դպրոցից Ադամ Կուչարսկին հայտարարել է, COVID-20-ը (SARS-COV-3) շրջանառության մեջ կլինի, հնարավոր է, մեկ տարի կամ երկու տարի։ Նիլ Ֆերգյուսոնի ղեկավարությամբ Կայսերական քոլեջի հետազոտության համաձայն, [[Սոցիալական հեռավորություն|ֆիզիկական հեռավորությունը]], [[Բժշկական դիմակ|դիմակների]] կրումը և այլ միջոցառումներ անհրաժեշտ կլինեն մինչև [[պատվաստանյութ]]ը հասանելի լինի (պոտենցիալ 18 ամիս կամ ավելի)<ref name="pfyes" />։ Ուիլյամ Շաֆները Վանդերբիլթի համալսարանից ասել է, որ նա կարծում է, որ քիչ հավանական է, որ այս կորոնավիրուսը ամբողջությամբ կվերանա, և նա կարող է վերածվել սեզոնային հիվանդության, վերադառնալով ամեն տարի<ref name="e7bko" />։ == Նշանները և ախտանիշները == [[Պատկեր:Symptoms_of_coronavirus_disease_2019_3.0.svg|մինի|COVID-19-ի ախտանիշները<ref name="Symptoms-diagram" />]] COVID-19-ի ախտանիշները կարող են համեմատաբար ոչ հատուկ լինել, և վարակված մարդիկ կարող են լինել ասիմպտոմատիկ։ Երկու ամենատարածված ախտանիշներն են՝ ջերմությունը (88%) և չոր հազը (68%)։ Ավելի քիչ տարածված ախտանիշներ են հոգնածության, շնչառական խնդիրներ, համի, հոտի զգայարանների կորուստ, հևոց, մկանային ցավ, կոկորդի ցավ, գլխացավ կամ սարսուռ<ref name="WHO report 28 February 2020" /><ref name="RFLSD" />։ ԱՀԿ-ն պնդում է, որ մոտավորապես յուրաքանչյուր վեցերորդ մարդը լրջորեն հիվանդանում է և շնչառության հետ կապված դժվարություններ է ունենում<ref>[https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-sense-of-smell-nytimes-fact-check.html The Key Stat in the NYTimes' Piece About Losing Your Sense of Smell Was Wrong], ''Slate'', Shannon Palus, 27 March 2020. "... The actual percentage of patients in South Korea with anosmia, based on a survey from a medical society, was 15 percent ..."</ref><ref>{{cite journal|last1=Iacobucci|first1=Gareth|date=մարտի 24, 2020|title=60 seconds on . . . anosmia [loss of smell]|journal=BMJ|volume=368|pages=m1202|doi=10.1136/bmj.m1202|pmid=32209546}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ամերիկյան կենտրոնները (CDC) թվարկում են արտակարգ ախտանիշներ, ինչպիսիք են շնչառությունը, կրծքավանդակի ցավը կամ ճնշումը, գիտակցության հանկարծակի խառնաշփոթությունը, դեմքի կամ շրթունքների զարթոնքի դժվարությունները և կապտությունը.այս ախտանիշների առկայության դեպքում խորհուրդ է տրվում անհապաղ բժշկական օգնություն<ref name="XQq4a" /><ref name="WHO, Q&A, March 9">[https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses Q&A on coronaviruses (COVID-19)], WHO, 9 March 2020.</ref>։ Հետագա զարգացումը հիվանդության կարող է հանգեցնել ծանր թոքաբորբի, սուր շնչառական համախտանիշի, սեպտիկ շոկի և մահվան։ Որոշ վարակված մարդիկ կարող են անցնել առանց կլինիկական ախտանիշների, սակայն վարակը հաստատող թեստերի արդյունքները, հետևաբար, հետազոտողները խորհուրդ են տալիս, որ նրանք, ովքեր սերտ կապ ունեն հաստատված վարակված մարդկանց հետ, ենթարկվեն մանրակրկիտ հսկողության և հետազոտության՝ վարակի բացառման համար<ref name="Huang24Jan20202" /><ref name="S3BzI" /><ref name="AutoDW-33" /><ref name="AutoDW-5" />։ Սովորական ինկուբացիոն շրջանը (վարակի և ախտանիշների առաջացման միջև ժամանակը) տատանվում է մեկից մինչև 14 օր։ Առավել հաճախ դա հինգ օրն է<ref name="AutoDW-34" /><ref name="AutoDW-35" />։ == Պատմություն == Կան տարբեր տեսություններ, թե որտեղից կարող էր առաջանալ առաջին դեպքը (այսպես կոչված զրոյական հիվանդը)<ref name="patientZero" />։ Նոր կորոնավիրուսով հիվանդության առաջին հայտնի դեպքը կարող էր գրանցվել 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Չինաստանի Հուբեյ նահանգի Ուհան քաղաքում<ref name="AutoDW-672" />։ Մեկ ամսվա ընթացքում Հուբեյ նահանգում կորոնավիրուսով հիվանդանալու դեպքերի թիվն աստիճանաբար ավելացել է։ Նրանք հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերքի մեծածախ շուկայի հետ, որտեղ նաև վաճառվում էին կենդանի կենդանիներ, և տեսություններից մեկն այն է, որ վիրուսը ծագել է կենդանիների այդ տեսակներից մեկից, այլ կերպ ասած, ունի կենդանական ծագում<ref name="characteristicsZH2" />։ [[Պատկեր:Citizens_of_Wuhan_lining_up_outside_of_a_drug_store_to_buy_masks_during_the_Wuhan_coronavirus_outbreak.jpg|մինի|Ուհան, դեղատնում դիմակներ գնելու հերթ:]] == Պատճառ == [[Պատկեր:Social distance animation during Covid-19 pandemic.gif|ձախից|մինի|ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորություն]] === Փոխանցման ձևեր === [[Պատկեր:Sneeze.JPG|alt=Cough/sneeze droplets visualized in dark background using Tyndall scattering|մինի|Շնչառական կաթիլները, որոնք առաջանում են մարդու փռշտոցի ժամանակ:]] [[Պատկեր:COVID19_in_numbers-_R0,_the_case_fatality_rate_and_why_we_need_to_flatten_the_curve.webm|thumbtime=4:02|մինի|Տեսագրություն, որտեղ քննարկվում են համավարակի համատեքստում վերարտադրության և մահացության հիմնական ցուցանիշները]] Որոշ մանրամասներ, թե ինչպես է հիվանդությունը տարածվում, դեռ պարզվում են<ref name="ECDCQA">{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers|title=Q & A on COVID-19|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 23, 2020}}</ref><ref name="CDCTrans" />։ Այն հիմնականում տարածվում է սերտ շփմամբ և շնչառական կաթիլներով, որոնք տարածվում են հազող կամ փռշտացող մարդկանցով<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորությունը 1 մետրից (3,3 ֆուտ) ոչ պակաս։ CDC ԱՄՆ-ն առաջարկում է առնվազն 2 մետր (6,6 ֆուտ)<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Սինգապուրում տեղի ունեցած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ չբացահայտված հազը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ կաթիլները բարձրանան մինչև 4,5 մետր (15 ֆուտ)<ref>{{cite journal|last1=Loh|first1=Ne-Hooi Will|last2=Tan|first2=Yanni|last3=Taculod|first3=Juvel H.|display-authors=etal|date=մարտի 18, 2020|title=The Impact of High-Flow Nasal Cannula (HFNC) on Coughing Distance: Implications on Its Use During the Novel Coronavirus Disease Outbreak|journal=Canadian Journal of Anesthesia|doi=10.1007/s12630-020-01634-3|pmc=7090637|pmid=32189218}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bourouiba|first1=Lydia|date=մարտի 26, 2020|title=Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2020.4756|pmid=32215590}}</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/health/2020/03/30/coronavirus-social-distancing-mit-researcher-lydia-bourouiba-27-feet/5091526002/ 6 feet enough for social distancing? MIT researcher says droplets carrying coronavirus can travel up to 27 feet], ''USA Today'', Jordan Culver, 31 March 2020.</ref>։ Վիրուսը առավել վարակիչ է, երբ մարդիկ ախտանիշներ են ունենում։ Թեև տարածումը կարող է հնարավոր լինել մինչև ախտանիշների հայտնվելը, այդ ռիսկը մեծ չէ<ref name="CDCTrans" /><ref name="WHO2020QA" />։ Եվրոպական հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման կենտրոնը (ECDC) պնդում է, որ թեև պարզ չէ, թե որքան հեշտ է հիվանդությունը տարածվում, մեկ անձը սովորաբար վարակում է երկու-երեք այլ մարդկանց<ref name="ECDCQA" />։ Վիրուսը ապրում է մակերեսների վրա մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր<ref name="ECDCQA" /><ref name="CDC2020Surfaces" />։ Մասնավորապես, վիրուսը հայտնաբերվել է երեք օրվա ընթացքում պլաստիկ և չժանգոտվող պողպատից, մեկ օրվա ընթացքում ստվարաթուղթի վրա և չորս ժամ պղնձի վրա։ Սա, սակայն այն կախված է խոնավությունից և օդի ջերմաստիճանից<ref name="Stable NIH" /><ref name="GunterTPS_9days_persistence" />։ === Վիրուսաբանություն === [[Պատկեր:Coronavirus_virion_structure.svg|մինի|SARSr-CoV-ի պատկերազարդումը:]] Մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանում է տնտեսական օճառով կամ ալկոհոլային ախտահանիչով որը պատռում է նրա պաշտպանիչ շերտը<ref name=":02" />։ SARS-CoV-2 սերտորեն կապված է բուն SARS-CoV-ի հետ<ref name="Zhu24Jan2020" />։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կորոնավիրուսը գենետիկորեն կապվում է Betacoronavirus-ի ցեղի հետ։ Այն 96%-ով նույնական է ամբողջ գենոմի մակարդակով չղջիկների կորոնավիրուսի այլ նմուշների հետ(BatCov, RaTG13)<ref name="WHO report 28 February 20202" /><ref name="bioRxivBatOrigin" />։ == Ախտորոշում == Վիրուսային վարակը կարող է նախապես ախտորոշվել ախտանիշների հիման վրա<ref name="pmid32101510">{{cite journal|date=February 2020|title=Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases|url=|journal=Radiology|volume=|issue=|page=200642|doi=10.1148/radiol.2020200642|pmid=32101510|vauthors=Ai T, Yang Z, Hou H, Zhan C, Chen C, Lv W, Tao Q, Sun Z, Xia L}}</ref><ref name="7XzeF" />։ Ուսումնասիրությունը՝ համեմատելով PCR-ը հետ CT-ի հետ պարզել են, որ CT-ն զգալիորեն ավելի զգայուն է, թեև պակաս կոնկրետ<ref name="pmid32101510" />։ 2020 թվականի մարտից ռադիոլոգիայի ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս, որ CT-ն չօգտագործվի սկրինինգի համար կամ որպես COVID-19 ախտորոշման առաջին գծի թեստ<ref>{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection|last=|first=|date=մարտի 22, 2020|website=American College of Radiology|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=}}</ref>։ === Վիրուսային թեստավորում === ԱՀԿ-ն հրապարակել է ՌՆԹ-ի՝ ատիպիկ թոքաբորբի՝ SARSr-CoV-2-ի փորձարկման մի քանի արձանագրություններ, որոնցից առաջինը հրապարակվել է հունվարի 17-ին<ref name="oaBq3" /><ref name="D9Wvk" /><ref name="WHO_InterimGuidance" />։ Թեստավորումը օգտագործում է պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա հակադարձ տառադարձությամբ իրական ժամանակում (rri-PCR)<ref name="20200130cdc" />: Թեստը կարող է կատարվել է օդուղիների կամ արյան նմուշների։ Արդյունքները սովորաբար հասանելի է մի քանի ժամ կամ օր<ref name="20200130businessinsider" /><ref name="globenewswire1977226" />։ Մարդը համարվում է ռիսկի խմբում, եթե նա շրջագայել է նախորդ 14 օրվա ընթացքում մշտական վարակի փոխանցումով համայնքից կամ վարակված անձի հետ սերտ կապ է ունեցել<ref name="AutoDW-43" /><ref>{{cite journal|last1=Li|first1=Lin|last2=Qin|first2=Lixin|last3=Xu|first3=Zeguo|last4=Yin|first4=Youbing|last5=Wang|first5=Xin|last6=Kong|first6=Bin|last7=Bai|first7=Junjie|last8=Lu|first8=Yi|last9=Fang|first9=Zhenghan|date=մարտի 19, 2020|title=Artificial Intelligence Distinguishes COVID-19 from Community Acquired Pneumonia on Chest CT|journal=Radiology|page=200905|doi=10.1148/radiol.2020200905|issn=0033-8419|pmid=32191588|last13=Wang|last18=Xia|last10=Song|first10=Qi|last11=Cao|last12=Liu|first12=Daliang|first18=Jun|first17=Juan|first13=Guisheng|last17=Xia|first16=Shiqin|last16=Zhang|first15=Xisheng|last15=Fang|first14=Qizhong|last14=Xu|first11=Kunlin}}</ref>։ == Կանխարգելում == [[Պատկեր:Stop_the_Spread_of_Germs_(COVID-19).jpg|մինի|Ինֆոգրաֆիկա՝ ԱՄՆ CDC-ից, որը նկարագրում է, թե ինչպես դադարեցնել մանրէների տարածումը]] Հիվանդության փոխանցման կանխարգելման ռազմավարությունները ներառում են ընդհանուր լավ անձնական հիգիենայի պահպանումը, ձեռքի լվացումը, աչքերը, քիթը կամ բերանը չլվացված ձեռքերով հպելուց խուսափելը, ինչպես նաև հազը կամ անձեռոցիկի մեջ փռշտալը և հյուսվածքի տեղադրումը անմիջապես թափոնների կոնտեյներով։ Նրանք, ովքեր արդեն ունեն վարակ, խորհուրդ են տվել վիրաբուժական դիմակ կրել հանրության համար<ref name="CDC Prevention" /><ref name="WHO-advice" /><ref name="AutoDW-48" />։ Վարակի կանխմանը նպատելու համար նաև խորհուրդ է տրվում ֆիզիկական հեռավորության միջոցառումներ կատարել<ref name="NprYv" /><ref name="Tx4L9" />։ Շատ կառավարություններ սահմանափակել կամ խորհուրդ են տվել ձեռնպահ մնալ բոլոր ոչ էական ուղևորություններից դեպի երկրներ և շրջաններ, որոնք տուժել են այս բռնկման ժամանակ<ref name="AutoDW-50" />։ Սակայն, վիրուսը հասել է համայնքային տարածման փուլին աշխարհի մեծ մասերում<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Transmission|last=|first=|date=մարտի 17, 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|language=en-us|url-status=live|access-date=մարտի 28, 2020}}</ref>։ Բժշկական աշխատողները, ովքեր հոգ են տանում նրանց մասին, ովքեր կարող են վարակվել, խորհուրդ են տալիս օգտագործել ստանդարտ նախազգուշական միջոցներ, կոնտակտային նախազգուշական միջոցներ և աչքի պաշտպանություն<ref name="AutoDW-51" />։ Շփմանը հետևելը կարևոր մեթոդ է առողջապահական մարմինների համար, որը թույլ է տալիս որոշել վարակի աղբյուրը և կանխել վարակի հետագա փոխանցումը<ref name="web" />։ Շրջանառության սխալ պատկերացումները, թե ինչպես պետք է կանխել վարակը՝ օրինակ, քթի ողողումը և կոկորդի ողողումը արդյունավետ չեն<ref name="WHO2020Myth" />։ 2020 թվականի հունվարի 29-ի դրությամբ COVID-19-ի պատվաստանյութ գոյություն չունի, թեև շատ կազմակերպություններ աշխատում են դրա մշակման վրա<ref>{{Cite news|last=Spinney|first=Laura|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/29/coronavirus-vaccine-when-will-it-be-ready|title=Coronavirus vaccine: when will it be ready?|date=մարտի 29, 2020|work=[[The Guardian]]|access-date=մարտի 29, 2020|url-status=live|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref>։ === Ձեռքերի լվացում === Ձեռքի լվացումը խորհուրդ է տրվում հիվանդության տարածումը կանխելու համար<ref name=":03" />։ CDC-ն խորհուրդ է տալիս մարդկանց հաճախ լվանալ ձեռքերը օճառով և ջրով առնվազն 20 վայրկյան, հատկապես զուգարան այցելելուց հետո, կամ երբ ձեռքերը նկատելիորեն կեղտոտ են, ուտելուց առաջ, ինչպես նաև հազից կամ փռշտոցից հետո<ref name="WHO-advice" />։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանվում է տնտեսական օճառով, որը խախտում է կորոնավիրուսի պաշտպանիչ փուչիկը<ref name="AutoDW-52" />։ Բացի այդ, CDC-ն խորհուրդ է տալիս օգտագործել նաև ալկոհոլային հիմքով ձեռքերի ախտահանիչ միջոց, որը պարունակում է առնվազն 60% սպիրտ, երբ օճառն ու ջուրը հասանելի չեն<ref name="CDC Prevention" />։ == Կառավարում == === Բուժում === COVID-19-ի համար հաստատված հատուկ հակավիրուսային դեղամիջոցներ գոյություն չունեն, սակայն աշխատանքներ են տարվում դրանց մշակման ուղղությամբ, ներառյալ առկա դեղերի փորձարկումը<ref name="BMJ2020Best" /><ref name="AutoDW-63" />։ Կախված հիվանդության ծանրությունից կարող է պահանջվել թթվածնային թերապիա, ներերակային հեղուկ և շնչառական աջակցություն<ref name="hxm4a" />։ Մի քանի միացություններ, որոնք նախկինում հաստատվել են այլ վիրուսային հիվանդությունների բուժման համար, ուսումնասիրվում են COVID-19-ի բուժման օգտագործման համար<ref>{{Cite journal|last=McCreary|first=Erin K.|last2=Pogue|first2=Jason M.|year=2020|title=COVID-19 Treatment: A Review of Early and Emerging Options|journal=Open Forum Infectious Diseases|doi=10.1093/ofid/ofaa105}}</ref>։ === Առողջապահության ներուժ === COVID-19-ի հիվանդների կարիքներին առողջապահական համակարգի կարողությունների բարձրացումը և հարմարեցումը նկարագրվում են ԱՀԿ-ի կողմից որպես հիվանդության բռնկմանը արձագանքելու հիմնարար միջոց<ref name="WHOEuropeResponse">{{cite web|url=http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/novel-coronavirus-2019-ncov-technical-guidance/coronavirus-disease-covid-19-outbreak-technical-guidance-europe/hospital-readiness-checklist-for-covid-19|title=Hospital readiness checklist for COVID-19|date=մարտի 25, 2020|website=www.euro.who.int|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ ECDC-ն և ԱՀԿ-ի Եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակը թողարկել են ուղեցույցներ հիվանդանոցների և առաջնային առողջապահական ծառայությունների համար ռեսուրսների վերաբաշխման մի քանի մակարդակներում, ներառյալ՝ COVID-19 փորձարկման լաբորատոր ծառայությունների կենտրոնացումը, հնարավորության դեպքում պլանային ընթացակարգերի վերացումը, COVID-19-ի դրական արդյունքներով հիվանդների բաժանումը և մեկուսացումը, ինչպես նաև անձնակազմի ուսուցման միջոցով ինտենսիվ թերապիայի հնարավորությունների ընդլայնումը և մատչելի թոքերի և կոկորդի արհեստական օդափոխության սարքերի թիվը<ref name="WHOEuropeResponse" /><ref name="ECDCresponse">{{Cite report|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/checklist-hospitals-preparing-reception-and-care-coronavirus-2019-covid-19|title=Checklist for hospitals preparing for the reception and care of coronavirus 2019 (COVID-19) patients|date=փետրվարի 26, 2020|website=European Centre for Disease Prevention and Control|language=en|access-date=մարտի 27, 2020}}</ref>։ <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Östra Sjukhuset COVID-19 Fältsjukhus.jpg|Շվեդիայի Գյոթեբորգ քաղաքի օստրա-սյուխուսետ (Արևելյան հիվանդանոց) տարածքից դուրս գտնվող դաշտային հոսպիտալում առկա են COVID-19 հիվանդների համար ինտենսիվ թերապիայի ժամանակավոր բաժանմունքներ։ Պատկեր:Touro Infirmary NOLA Coronovirus walk-in testing-tent-1433 Delachaise NOLA 70115-2020-03-21.jpg Պատկեր:Wuhan Huoshenshan Hospital under construction 02.jpg|Huoshenshan հիվանդանոցը կառուցվել է Ուհանում, Չինաստան, ի պատասխան COVID-19 համաճարակի։ </gallery> == COVID-19-ի բռնկումը Չինաստանում == === Ծագման պատճառները === Առաջին հիվանդներից շատերը կապ են ունեցել Ուհան քաղաքի շուկայի հետ, որտեղ վաճառում են ծովամթերք, ինչպես նաև թռչուններ, օձեր, չղջիկներ և այլ կենդանիներ։ Ենթադրվում էր, որ վիրուսը հենց կենդանու օրգանիզմում մուտացիայից հետո է հնարավորություն ունեցել վարակել մարդուն։ Սկզբում ենթադրվում էր, որ դրանք ծովամթերք էին (բայց այս տարբերակը խիստ կասկածելի էր, քանի որ հիվանդությունը սկսվում է թոքաբորբից, ինչը նշանակում է, որ խոսքը փոխանցման օդային ճանապարհի մասին է)։ Ավելի ուշ փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ [[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)|SARS-CoV-2-]]<nowiki/>ը, ըստ երևույթի, կորոնավիրուսի հիբրիդն է, որը հայտնաբերվել է չղջիկների մոտ։ Հաջորդ փուլում հետազոտողները պարզել են, որ վիրուսը, հավանաբար, մարդկանց փոխանցվել է օձերից<ref>{{cite web|url=https://nauka.vesti.ru/article/1260647|title=Китайский коронавирус оказался гибридным и передался людям от змей|date=|website=nauka.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Вести.ру]], 23.01.2020</ref>։ Գուանչժոու քաղաքի Հարավչինական գյուղատնտեսական համալսարանի հետազոտողները կարծում են, որ նոր կորոնավիրուսի աղբյուրը կարող էին դառնալ պանգոլինները<ref>[https://www.nature.com/articles/d41586-020-00548-w Mystery deepens over animal source of coronavirus]</ref><ref>[https://polit.ru/article/2020/02/28/ps_pangolin/ От кого коронавирус?]</ref>։ === Համաճարակաբանություն === ==== 2019 թվականի դեկտեմբեր ==== Հիվանդության բռնկումների մասին առաջին հաղորդումները հայտնվել են Չինաստանում 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, իսկ հիվանդների առաջին կլինիկական դրսևորումները ծագել են ավելի վաղ՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 8-ին<ref name="WHO5Jan2020">{{cite web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|title=Pneumonia of unknown cause – China. Disease outbreak news|last=|first=|date=2020-01-05|website=|publisher=[[World Health Organization]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200107032945/https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|archivedate=2020-01-07|accessdate=2020-01-06|quote=}}</ref>։ Նշվում է, որ 2019 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ակնաբույժ լի Վենլյանն առաջինը հայտնել է SARS վիրուսին նման նոր վիրուսի մասին՝ Ուհան քաղաքի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտների WeChat զրուցարանում, որից հետո կանչվել է ոստիկանություն և խիստ զգուշացվել է ասեկոսեների տարածման անթույլատրելիության մասին<ref name="Schnirring14Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|title=Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-14|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114230152/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-15|lang=en}}</ref><ref>[https://meduza.io/feature/2020/02/03/kitayskiy-vrach-esche-30-dekabrya-predupredil-o-koronaviruse-i-okazalsya-v-politsii-spustya-mesyats-verhovnyy-sud-priznal-chto-emu-stoilo-poverit Китайский врач ещё 30 декабря предупредил о коронавирусе — но тогда ему никто не поверил. В итоге он сам заразился и умер] // [[Медуза (сайт)|«Медуза»]], 3.02.2020.</ref>։ ==== 2020 թվականի հունվար ==== 2020 թվականի հունվարի 1-ին Ուհանի շուկան փակ էր, իսկ վարակի կլինիկական դրսևորումներով մարդկանց մեկուսացրել էին։ Հետագայում դիտարկվել է ավելի քան 700 մարդ, այդ թվում՝ ավելի քան 400 բուժաշխատողներ, որոնք առնչվել են հիվանդությունների կասկածելի դեպքերին<ref name="Schnirring11Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|title=China releases genetic data on new coronavirus, now deadly|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-11|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200111215102/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/china-releases-genetic-data-new-coronavirus-now-deadly|archivedate=2020-01-11|accessdate=2020-01-12|lang=en}}</ref>։ Ախտորոշիչ ՊՇՌ-թեստի կիրառման ժամանակ հաստատվել է COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի առկայությունը Ուհանի շրջանում 41 մարդու մոտ։ Ավելի ուշ հաղորդվել էր ամուսնական զույգի մասին, որտեղ ամուսիններից մեկը շուկայում չի եղել, բայց, միևնույն է, հիվանդացել է, մինչդեռ այդ նույն ընտանիքի ևս երեք անդամներ աշխատել են այդ շուկայում<ref name="Schnirring15Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/second-family-cluster-found-wuhan-novel-coronavirus-outbreak|title=Second family cluster found in Wuhan novel coronavirus outbreak|last=Schnirring|first=Lisa|date=2020-01-15|website=CIDRAP|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Wee8Jan2020">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|title=China Identifies New Virus Causing Pneumonialike Illness|last=Wee|first=Sui-Lee|last2=Jr|first2=Donald G. McNeil|date=2020-01-08|website=The New York Times|issn=0362-4331|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200114045821/https://www.nytimes.com/2020/01/08/health/china-pneumonia-outbreak-virus.html|archivedate=2020-01-14|accessdate=2020-01-14|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 9-ին Ուհանում նոր հիվանդությունից մահացել է 61-ամյա մի մարդ։ Հունվարի 16-ին Չինաստանի իշխանությունները հայտարարել են, որ նախօրեին մահացել է ևս մեկ 69-ամյա տղամարդ Ուհանում, որի մոտ նույնպես հաստատվել էր հիվանդությունը<ref name="Schirring16Jan2020">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|title=Japan has 1st novel coronavirus case; China reports another death|last=Schirring|first=Lisa|date=2020-01-16|website=CIDRAP|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120043657/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/japan-has-1st-novel-coronavirus-case-china-reports-another-death|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16|lang=en}}</ref><ref name="Kyodo16Jan2020">{{cite web|url=https://english.kyodonews.net/news/2020/01/88c29e019e03-update1-china-announces-2nd-death-from-new-coronavirus.html|title=China announces 2nd death from new coronavirus|last=Kyodo News|date=|website=Kyodo News+|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-01-16}}</ref><ref name="Wuhan.Gov16Jan2020">{{cite web|url=http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|title=武汉市卫生健康委员会|last=|first=|date=2020-01-16|website=wjw.wuhan.gov.cn|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120051422/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011609057|archivedate=2020-01-20|accessdate=2020-01-16}}</ref>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին դեպքը հայտնի է դարձել հունվարի 13-ին։ Դա 61-ամյա կին էր, որը հունվարի 8-ին Ուհանից ժամանել էր Բանգկոկ (Թաիլանդ)։ Հունվարի 18-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս դեպքերի թիվը հասել է երեք դեպքի (երկուսը Թաիլանդում, մեկը Ճապոնիայում)։ Այն փաստից, որ Չինաստանի սահմաններից դուրս հիվանդության մի քանի դեպք է գրանցվել, համաճարակաբանները եզրակացրել են, որ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը պետք է զգալիորեն ավելի մեծ լինի, քան պաշտոնապես հայտարարված 41 դեպք։ Վիրուսաբան փորձագետների կողմից արտահայտվող գնահատումների համաձայն՝ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը Հունվարի 17-ի դրությամբ կազմել է մինչև 1700 մարդ։ Այն փաստը, որ հիվանդանոցի մի քանի աշխատակիցներ, որոնք զբաղվում էին հիվանդների բուժմամբ, նույնպես հիվանդացել են, հստակ ցույց է տվել, որ վիրուսը կարող է փոխանցվել մարդուց մարդուն<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/photoreport/28/01/2020/5e2ff00f9a79479ff9c13b36|title=Контроль в российских аэропортах из-за коронавируса. Фоторепортаж|publisher=РБК|accessdate=2020-01-29}}</ref>։ Հունվարի 18-ից հսկողության համապատասխան միջոցներ են սահմանվել նաև ԱՄՆ-ի երեք հիմնական օդանավակայաններում՝ Սան Ֆրանցիսկոյի միջազգային օդանավակայանում (SFO), Լոս Անջելեսի միջազգային օդանավակայանում (LAX) և Նյու Յորքի Ջոն Քենեդիի անվան միջազգային օդանավակայանում (JFK): Նմանատիպ միջոցներ են ձեռնարկվել նաև Ռուսաստանում։ Ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի հաղորդագրության՝ Հունվարի 28-ի դրությամբ հայտնաբերվել է սուր շնչառական վիրուսային վարակների նշաններով 103 հիվանդ, սակայն լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքներով նրանցից ոչ մեկի մոտ նոր կորոնավիրուսային վարակ (COVID-19) չի գրանցվել<ref>{{cite web|url=https://www.rospotrebnadzor.ru/about/info/news/news_details.php?ELEMENT_ID=13560|title=Информационный бюллетень о ситуации и принимаемых мерах по недопущению распространения заболеваний, вызванных новым коронавирусом|date=|website=www.rospotrebnadzor.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/700099|title=Онищенко объяснил, почему Китай справился со вспышкой коронавируса|date=|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ Հունվարի 20-ին Չինաստանի իշխանությունները հաղորդել են COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի հետևանքով առաջացած հիվանդության նոր դեպքերի թվի կտրուկ ավելացման մասին, միանգամից 140 նոր հիվանդներով։ Նրանցից ոմանք հայտնվել են Շենչժենում և Պեկինում՝ գտնվող Ուհանից դուրս<ref>{{статья|ссылка=https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/2019-nCoV-outbreak-report-22-01-2020.pdf|автор=Imai, Natsuko; Dorigatti, Ilaria; Cori, Anne; Riley, Steven; Ferguson, Neil M|заглавие="Estimating the potential total number of novel Coronavirus cases in Wuhan City, China (Report 2"|год=2020|язык=ут|издание=Imperial College London|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Նաև հաղորդվել է վիրուսի հետևանքով առաջացած ևս մեկ մահվան և Հարավային Կորեայում հիվանդության առաջին դեպքի մասին։ Չինաստանի իշխանությունները պաշտոնապես հաստատել են, որ տեղի են ունեցել մարդուց մարդուն վարակի փոխանցման դեպքեր<ref>{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/who-decision-ncov-emergency-delayed-cases-spike|title=WHO decision on nCoV emergency delayed as cases spike|publisher=CIDRAP|accessdate=2020-01-23|author=Lisa Schnirring &#124; News Editor &#124; CIDRAP News &#124; Jan 22, 2020|lang=en}}</ref>։ Հունվարի 21-ին ամերիկացու մոտ, ով Ուհանից Սիեթլ է վերադարձել հունվարի 15-ին, ախտորոշվել է առաջին COVID-19-ի դեպքը Ասիայի սահմաններից դուրս։ Լուրջ մտահոգություններ են հնչել, որ առաջիկա չինական Նոր տարին կարող է զգալիորեն նպաստել վիրուսի տարածմանը<ref name="rt2" />։ Հարյուր միլիոնավոր չինացիներ ավանդաբար այցելում այս տոնը Չինաստանում և նրա սահմաններից դուրս է հանգստանալ, նշելու և այցելել իրենց հարազատներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/health-51148303|title=New Chinese virus 'will have infected hundreds'|last=Gallagher|first=James|date=2020-01-18|website=BBC News|accessdate=2020-01-23}}</ref>։ ==== Հաջորդող ամիսները ==== 2020 թվականի փետրվարին վարակը սկսել է արագորեն տարածվել տարբեր երկրներում, չնայած Չինաստանի իշխանությունների կողմից ձեռնարկված կարանտինային միջոցներին։ 2020 թվականի մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի հետ բռնկման վարակի երկրորդ կեսին մարտի հաջողվել է հաղթահարել։ Մարտի 19-20-ը մայրցամաքային Չինաստանում վարակի նոր դեպքեր չեն գրանցվել (թեև հայտնաբերվել են արտերկրից ժամանած վարակված անձինք)<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/700051|title=Власти Китая вторые сутки не обнаружили новых заразившихся коронавирусом|date=2020-03-20|website=|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>:Մարտի 25-ին Չինաստանի իշխանությունները հանեցին կարանտինը Հուբեյ նահանգում<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/8069113|title=Китай снимает двухмесячный карантин в провинции Хубэй после спада эпидемии|date=2020-03-25|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2020-03-25|author=|lang=ru}}</ref>։ === Չինատանի տնտեսության վրա ազդեցությունը === Համաճարակի սկզբում մտավախություն կար, որ նոր վիրուսը կարող է վնաս հասցնել չինական տնտեսությանը, որը նման է 2003 թվականին հավի գրիպին (այն ժամանակ վիրուսային համաճարակը վնաս է հասցրել Չինաստանի՝ Գուանդուն նահանգի և Պեկինի շրջանի տնտեսական առումով շատ ավելի նշանակալի տարածաշրջաններին, որոնց բաժին է ընկել Չինաստանի ՀՆԱ-ի 15 տոկոսը, այն դեպքում, երբ 2019-2020 թվականների վիրուսը հունվարի 23-ին ներկա է եղել միայն Հուբեյ նահանգում<ref name="Guardian23012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/23/financial-markets-china-coronavirus-outbreak-economy|title=World financial markets rocked by China coronavirus|date=2020-01-23|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=3232730|title=Запретный город закрыт, нефть падает: коронавирус наносит удар по экономике|date=|website=www.vesti.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // Вести.ру, 24 января 2020</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gazeta.ru/business/2020/01/29/12934304.shtml|title=Бизнес в опасности: коронавирус подтачивает экономику|date=|website=www.gazeta.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}} // [[Газета.Ru]], 29.01.2020</ref>։ Արդեն հունվարի 21-ին սկսել են նվազել ֆոնդային բորսաների առևտրի ծավալները Հոնկոնգում, Շանհայում և Շենչժենում։ Հունվարի 27-ին, հիվանդների թվի աճի ֆոնին, անկումը ազդել է FTSE 100-ի և եվրոպական բորսաների վրա<ref name="G27012020">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2020/jan/27/global-markets-slide-on-back-of-coronavirus-concerns-in-china-stocks?CMP=twt_gu|title=Global markets slide on back of coronavirus concerns in China|date=2020-01-27|website=The Guardian}}</ref>։ Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում Չինաստանի մետաղների և օգտակար հանածոների պահանջարկի նվազման մտավախությունների պատճառով ամենից շատ նվազել են հանքարդյունաբերական ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Անկման են ենթարկվել հյուրանոցային հոլդինգների, ավիաընկերությունների և լյուքս դասի ռիթեյլերների բաժնետոմսերը (այդ ապրանքների վաճառքի 35 տոկոսը բաժին է ընկնում Չինաստանին), միջազգային շուկաներում նավթի գինը նվազել է 3 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակ, գները բարձրացել են ավելի անվտանգ ակտիվների, ինչպիսիք են ոսկու և պետական պարտատոմսերի<ref name="Guardian23012020" /><ref name="G27012020" />։ Համաճարակը և դրա հետ կապված կարանտինային միջոցառումները հանգեցրել են իրենց խոշորագույն սպառողի և ներմուծողի՝ ՉԺՀ-ի կողմից էներգակիրների պահանջարկի նվազմանը։ Brent եվրոպական տեսակի նավթի գինը հունվարից փետրվար ընկած ժամանակահատվածում նվազել է 69-ից մինչև 54 դոլար՝ մեկ բարելի համար, եվրոպական ttf հարթակի ռուսական բնական գազի համար նախատեսված պայմանագրերի գինը նվազել է մինչև 102 դոլար՝ 1000 ծորանարդ մետրի համար (2019 թվականին միջին գինը կազմել է 204,7 դոլար)<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3XZ9a|title=Чем коронавирус опасен для "Газпрома"|date=2020-02-11|website=DW}}</ref>։ Հունվարի 27-ին Չինաստանի հետ իր սահմանը հետիոտների և ցամաքային տրանսպորտի համար փակել էր Մոնղոլիան, ինչպես նաև դադարեցվել էին զանգվածային միջոցառումներն ու կրթական գործունեությունը։ Ընդ որում, Ուլան-Բատորյան երկաթուղին, որը վերջին անգամ թարմացրել է միջազգային գնացքների երթևեկության ժամանակացույցը 2020 թվականի հունվարի սկզբին, Չինաստանի հետ ուղևորատար հաղորդակցության դադարեցման մասին չի հայտարարել<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200127/1563911676.html|title=Монголия закрыла границу с Китаем из-за коронавируса|date=2020-01-27|website=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-02-26}}</ref>։ Հունվարի 30-ին BMW ընկերությունը մինչև փետրվարի 10-ը երկարաձգել է իր խոշորագույն մասնաճյուղի՝ Շենյան մեգապոլիսի 10 հազար աշխատակիցներից բաղկացած երեք գործարանների ամանորյա արձակուրդները։ Volkswagen-ը դադարեցրել է մինչև փետրվարի 10-ը համատեղ արտադրությունը Shanghai Automotive Group-ի և First Automotive Works-ի հետ։ Volvo ընկերությունը երկարաձգել է արձակուրդը մինչև փետրվարի 9-ը իր բոլոր չինական գործարաններում։ Փետրվարի 1-ին Apple ընկերությունը հայտնել Էր Չինաստանում սեփական գրասենյակների, խանութների և սպասարկման կենտրոնների ժամանակավոր փակման մասին մինչև փետրվարի 9-ը<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/biznes/392319-apple-vremenno-zakryla-magaziny-v-kitae-iz-za-koronavirusa|title=Apple временно закрыла магазины в Китае из-за коронавируса|date=2020-02-01|website=Forbes}}</ref><ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X3gn|title=Немецкие автоконцерны приостанавливают производство в КНР|date=2020-01-30|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 2-ին ՉԺՀ-ի Կենտրոնական բանկը ազգային տնտեսության պահպանման և կայունացման համար հայտարարել է 1,3 տրիլիոն յուանի (156 մլրդ եվրո) լիկվիդայնության շուկաներ դուրս գալու մասին<ref>{{cite web|url=https://p.dw.com/p/3X9jr|title=Центробанк Китая поддержит экономику страны на фоне вспышки коронавируса|date=2020-02-02|website=DW}}</ref>։ Փետրվարի 3-ին չինական բորսաներում ամանորյա արձակուրդների ավարտից հետո մեկնարկած սակարկությունները սկսվել են ռեկորդային անկումից։ Այս միտումը հետագայում տարածվել է համաշխարհային բոլոր շուկաներում<ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30413808.html|title=Китайские биржевые индексы рухнули из-за коронавируса|date=2020-02-03|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/30459329.html|title=Коронавирус: рухнули рынки и цена на нефть|date=2020-02-28|website=Радио Свобода}}</ref><ref>{{cite web|url=https://thebell.io/koronavirus-vvel-rynki-v-istoricheskoe-padenie|title=Коронавирус ввел рынки в историческое падение|date=2020-02-28|website=[[The Bell]]}}</ref>։ Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել չինական App Store-ից Plague Inc խաղի հեռացման մասին<ref>{{Cite journal|last1=Li|first1=Ruiyun|last2=Pei|first2=Sen|last3=Chen|first3=Bin|last4=Song|first4=Yimeng|last5=Zhang|first5=Tao|last6=Yang|first6=Wan|last7=Shaman|first7=Jeffrey|year=2020|title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (COVID-19)|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.14.20023127v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.14.20023127|doi=10.1101/2020.02.14.20023127|name-list-format=vanc}}</ref>, որը հունվարի վերջին դարձել է ամենահանրաճանաչ բջջային խաղը տվյալ երկրի օգտատերերի շրջանում<ref>[https://www.reuters.com/article/us-china-health-games/chinese-regulators-remove-game-plague-inc-from-china-app-stores-developer-says-idUSKCN20M043 Chinese regulators remove 'Plague Inc' game from Apple's China app store]</ref><ref>{{Cite journal|last1=Sun|first1=Haoyang|last2=Dickens|first2=Borame Lee|last3=Chen|first3=Mark|last4=Cook|first4=Alex Richard|last5=Clapham|first5=Hannah Eleanor|year=2020|title=Estimating number of global importations of COVID-19 from Wuhan, risk of transmission outside mainland China and COVID-19 introduction index between countries outside mainland China|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.17.20024075v1|journal=Medrxiv|pages=2020.02.17.20024075|doi=10.1101/2020.02.17.20024075|name-list-format=vanc}}</ref>։ 2020 թվականի փետրվարի վերջի գնահատականով՝ 2020 թվականի առաջին եռամսյակում COVID-19 համավարակի պատճառով չինական տնտեսության կորուստները կարող էին կազմել շուրջ 143 մլրդ դոլար<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200217/1564854827.html|title=Эксперт рассказал, сколько теряет экономика Китая из-за коронавируса|date=|website=ria.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref><ref>Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (Report). World Health Organization. 2020. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf</ref>։ == Կորոնավիրուսի տարածումը այլ երկրներում == ====[[Իրան]]==== [[Իրան]]ում առաջին հաստատված դեպքը տեղի է ունեցել 2020 թվականի փետրվարի 19-ին՝ [[Ղոմ]]ում։ Ըստ Իրանի առողջապահական մարմինների տվյալների, այդ պահին Իրանում գրանցվել էր 54 մահվան դեպք, իսկ վարակվածների թիվը կազմում էր շուրջ 980։ Նույն ամսաթվի դրությամբ Իրանում կա ամենից շատ մահվան դեպքերը Չինաստանից դուրս։ ====[[Ավստրալիա]]==== Արդեն 2020 թվականի հունվարի վերջին COVID-19-ի բռնկումից Ավստրալիայի տնտեսության ընդհանուր կորուստները գնահատվում էին ավելի քան 1 մլրդ Ավստրալիական դոլար<ref>{{cite web|url=https://www.businessinsider.com.au/australian-wuhan-virus-cost-economy-impact-tourism-exports-ubs-2020-1|title=The Wuhan coronavirus will hurt these Australian companies and cost the economy billions, according to global bank UBS|date=2020-01-31|publisher=Business Insider Australia|accessdate=2020-02-11|author=Jack Derwin|lang=en}}</ref>։ Մարտի 13-ին Ֆորմուլա 1-ի և FIA-ի ղեկավարության որոշմամբ Australian Grand Prix Corporation-ի (EGPC) փրոմոութերների աջակցությամբ չեղարկվել Է Ավստրալիայի Գրան Պրին, որը պետք է դառնար 2020 թվականի մրցաշրջանի առաջին մրցարշավը<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-fia-and-agpc-announce-cancellation-of-the-2020-australian-grand.KKpXZDcd77WbO6T0MGoO7.html|title=Formula 1, FIA and AGPC announce cancellation of the 2020 Australian Grand Prix {{!}} Formula 1®|publisher=www.formula1.com|accessdate=2020-03-13|lang=en}}</ref>։ Մրցարշավը չեղարկելու մասին որոշումը հրապարակվել է ազատ Մրցումների մեկնարկից մեկուկես ժամ առաջ։ Պատճառը McLaren Racing թիմի աշխատակիցներից մեկի COVID-19-ի վերլուծության դրական արդյունքն է։ ====[[Հունգարիա]]==== Հունգարիայի կառավարությունը մարտի 11-ին երկրում արտակարգ դրություն Է հայտարարել։ Այդ օրը երկրում եղել են վիևուսով վարակման 13 հաստատված դեպքեր<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/tennis/1084165750.html|title=Венгрия ввела чрезвычайное положение из-за коронавируса. Через 5 недель в Будапеште запланирован финал Кубка Федерации|date=2020-03-11}}</ref>։ ====[[Գերմանիա]]==== Մարտի սկզբին Գերմանիայում արգելվել էր ավելի քան 1000 հանդիսատեսի մասնակցությամբ զանգվածային միջոցառումների անցկացումը<ref>{{cite web|url=https://www.sovsport.ru/hockey/news/2:938104|title=Чемпионата Германии остановлен из-за коронавируса, титул разыгран не будет|date=2020-03-10|publisher=Советский спорт}}</ref>։ Գերմանիայի 2019/2020 տափօղակով հոկեյի առաջնությունը, որին մասնակցել է 14 ակումբ, դադարեցվել է մարտի 10-ին<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/21/why_so/ Объяснена аномально низкая смертность от коронавируса в Германии] // [[Лента. Ру]], 21 марта 2020</ref>։ Երկիրն աշխարհում ամենաշատ վարակված ունեցող երկրների հնգյակում է։ Ընդ որում, Գերմանիայում անոմալ ցածր է արձանագրվում՝ համեմատած այլ եվրոպական երկրների հետ՝ կորոնավիրուսից մահացությունը (0,35%, կորոնավիրուսով առավել ախտահարված մյուս երկրներում այդ ցուցանիշը հասնում է 10%-ի (Իտալիա), 3%-ի (Ֆրանսիա), 5%-ի (Իսպանիա) և 4%-ի Չինաստանում)<ref>{{Cite web|url=https://www.rki.de/DE/Content/InfAZ/N/Neuartiges_Coronavirus/Situationsberichte/Archiv.html|title=RKI - Coronavirus SARS-CoV-2 - Archiv der Situationsberichte des Robert Koch-Instituts zu COVID-19 (ab 4.3.2020)|publisher=www.rki.de|accessdate=2020-03-22}}</ref>։ Ռոբերկ Կոխի ինստիտուտը իր կայքում հրապարակում է ամենօրյա հաշվետվություններ՝ հաստատված դեպքերի և մահերի քանակով։ Վիճակագրությունը հրապարակվում է ինչպես ամբողջ Գերմանիայում, այնպես էլ շրջաններում առանձին-առանձին։ ====[[Իտալիա]]==== Իտալիայում, արագորեն տարածվող կորոնավիրուսի պատճառով, տեղական իշխանությունները փետրվարի 23-ից փակել են Վենետիկի Սան Մարկո բազիլիկան և Միլանի Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի մայր տաճարը՝ այցելելության համար։ Նման որոշում է կայացվել հասարակական վայրերում մարդկանց կուտակումը սահմանափակելու նպատակով<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/02/23/v-italii-iz-za-koronavirusa-zakryli-dostoprimechatelnosti.html|title=В Италии из-за коронавируса закрыли достопримечательности // Российская газета, 23.02.2020|date=|website=rg.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}</ref>։ Մարտի 8-ից Իտալիայի հյուսիսում ընդլայնվում է կարանտինային ռեժիմը, մուտքը և ելքը շրջաններից (Լոմբարդիա և ևս 14 նահանգ, այդ թվում՝ Էմիլիա-Ռոմանիա, Մարկե, Պիեմոնտ, Վենետո) կթույլատրվի միայն բացառիկ դեպքերում։ Մարտի 10-ից նմանատիպ միջոցները տարածվել են Իտալիայի ամբողջ տարածքում<ref>[https://iz.ru/984662/2020-03-08/karantinnyi-rezhim-vveden-na-bolshei-chasti-severa-italii Карантинный режим введен на большей части севера Италии] // [[Известия]], 8 марта 2020</ref>։ 2020 թվականի մարտի 9-ին Իտալիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ դադարեցնում է բոլոր մարզական մրցաշարերը երկրում, ներառյալ Սերիա A-ն, մինչև 2020 թվականի ապրիլի 3-ը<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/51808683|title=Coronavirus: All sport in Italy suspended because of outbreak|date=2020-03-09|publisher=[[BBC Sport]]|lang=en}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 21-ին Իտալիայի Նախարարների խորհրդի նախագահ Ջուզեպպե Կոնտեի հետ հեռախոսազրույցից հետո Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը կարգադրել է անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել հանրապետությանը։ Օգնություն է ցուցաբերվել պաշտպանության նախարարության գծով՝ Ռուսաստանի Դաշնության օդատիեզերական ուժերի ինքնաթիռների գործարկմամբ<ref>[http://www.kremlin.ru/events/president/news/63048 Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте / kremlin.ru]</ref><ref>[https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12283277@egNews В группу Минобороны России для оказания помощи Италии вошли ведущие специалисты в области вирусологии и эпидемиологии / mil.ru]</ref>։ ====[[Ճապոնիա]]==== 2020 թվականի փետրվարի 14 -ին ճապոնական CIPA (Camera & Imaging Products Association) կազմակերպությունը, որը միավորում է Ճապոնական ֆոտոտեխնիկայի արտադրողներին, հայտարարել է CP+ 2020 խոշոր միջազգային լուսանկարչական ցուցահանդեսի չեղարկման մասին՝ վկայակոչելով կորոնավիրուսի հետ կապված մտահոգությունները։ Ցուցահանդեսը պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի փետրվարի 27-ից մարտի 1-ը<ref>{{cite web|url=https://3dnews.ru/1003668|title=Крупная японская фотовыставка CP+ 2020 тоже отменена из-за вспышки коронавируса|date=|website=3dnews.ru|accessdate=2020-02-28|author=|lang=ru|deadlink=no}}. 3DNews.ru</ref>։ Տոկիոյի մարաթոնի կազմակերպիչները որոշում են կայացրել 2020 թվականին չեղարկել սիրողական մարզիկների զանգվածային մրցավազքը՝ սահմանափակվելով միայն 200 մարդուց բաղկացած մասնագետների վազքով<ref>21 февраля 2020 года организаторы глобальной биофармацевтической конференции Bio Asia, запланированной на 10-12 марта 2020 года в Токио, сообщили об отмене мероприятия в связи с коронавирусом {{cite web|url=http://japanrunningnews.blogspot.com/2020/02/tokyo-marathon-cancels-mass.html|title=Tokyo Marathon Cancels Mass Participation Race, To Go Ahead as Elite-Only Event (updated)|date=|website=japanrunningnews.blogspot.com|accessdate=2020-02-28|author=|lang=|deadlink=no}}</ref>։ Տոկիոյում 2020 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերը, որոնք պետք է սկսվեն հուլիսի 24-ին, կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրության սրման պատճառով ձախողման կամ տեղափոխման սպառնալիքի տակ են։ ====[[Էստոնիա]]==== Մարտի 13-ի առավոտյան Էստոնիայում արտակարգ դրություն Է հայտարարվել մինչև մայիսի 1-ը՝ արգելվել են բոլոր հանրային հավաքները, համերգները և մարզական մրցումները, փակվել են թանգարաններն ու կինոթատրոնները, դպրոցներն անցնում են հեռավոր և տնային ուսուցման, հիվանդանոցներում և բանտերում գործում է այցելության արգելք, սահմանին, օդանավակայաններում և նավահանգիստներում սանիտարական հսկողություն է սահմանվել<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/13/est/ Эстония объявила чрезвычайное положение из-за коронавируса] // Лента.ру, 13 марта 2020</ref>։ Մարտի 12-ին Էստոնիայում կորոնավիրուսով վարակվածների ընդհանուր թիվը հասել է 27-ի<ref>{{Cite web|url=https://www.delfi.ee/a/89215891|title=В Эстонии уже 41 больной коронавирусом. Это число будет расти|date=2020-03-13|publisher=RUS Delfi|accessdate=2020-03-13}}</ref>։ ====[[Ֆրանսիա]]==== Ֆրանսիայում մարտի 17-ից (Եվրոպայում վիրուսի տարածման ցուցանիշով 4-րդ տեղը) սահմանափակումներ են մտցվել երկիր ուղևորությունների նկատմամբ, առնվազն երկու շաբաթով<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/16/macron/ Франция ограничила поездки по стране] // [[Лента. Ру]], 16 марта 2020</ref>։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը ազգին հղած հեռուստաուղերձում հայտնել է կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրությունների մասին (նախագահի ուղերձը դիտել Է Ելիսեյան պալատի համար ռեկորդային հեռուստաալսարան՝ ավելի քան 35 միլիոն մարդ)։ Տանից դուրս գալ կարելի է միայն մթերքի համար, հիվանդանոց (բայց միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում), աշխատանքի (եթե հնարավոր չէ հեռակա աշխատել), թույլատրվում են կարճ զբոսանքներ և հարազատներին անհետաձգելի օգնություն, փողոցում չարդարացված հայտնվելու համար տուգանք 38-ից մինչև 135 եվրո։ Յուրաքանչյուր շրջանում, քաղաքներից և ազգային մայրուղիներում տեղակայված են բջջային հսկիչ անցակետեր<ref>[https://www.vesti.ru/doc.html?id=3248873 Французов просят сменить привычки: Макрон ввел «военное положение» из-за коронавируса] // Вести, 17 марта 2020</ref>։ ====[[Ուզբեկստան]] ==== Մարտի 16-ից Ուզբեկստանում հայտարարվել են արձակուրդներ բոլոր կրթական հաստատությունների համար, դադարում են տրանսպորտային հաղորդակցությունը այլ երկրների հետ, չեղյալ են հայտարարվում ժողովրդական զբոսանքները Նավրուզի տոնակատարության կապակցությամբ, դադարում են աշխատել կինոթատրոնները<ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/measures/ Какие меры приняты в Узбекистане против коронавируса. Главное]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/navruz/ Гуляния на Навруз отменены]</ref><ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/15/cinema-football/ Работа кинотеатров приостанавливается, футбольные матчи отменяются]</ref>։ ====[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]==== ԱՄՆ-ի տարածքում կորոնավիրուսով հիվանդանալու առաջին դեպքը գրանցվել է 2020 թվականի հունվարի 21-ին, Վաշինգտոնում<ref>[https://3dnews.ru/1004853 Конференцию GDC 2020 перенесли на лето из-за коронавируса]</ref><ref>[https://gdconf.com/news/important-gdc-2020-update Important GDC 2020 Update]</ref>։ Փետրվարի 29-ին հայտարարվել էր կորոնավիրուսի պատճառով GDC 2020 միջազգային կոնֆերանսի տեղափոխման մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 16-ից 20-ը Սան Ֆրանցիսկոյում<ref name="Washington">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/media/releases/2020/p0121-novel-coronavirus-travel-case.html|title=First Travel-related Case of 2019 Novel Coronavirus Detected in United States|date=|website=|publisher=|author=|lang=en}}</ref>։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (ԱՄՆ առողջապահության նախարարության կառուցվածքային ստորաբաժանում) ամեն կերպ խրախուսում են էվֆեմիզմը, որը խորհուրդ է տալիս ամեն կերպ խուսափել մարդկանց զանգվածային կուտակումներից, սկսում են չեղյալ հայտարարել հայտնի մարզական մրցումները, օրինակ՝ քոլեջների բասկետբոլի թիմերի խաղերը<ref>[https://vz.ru/world/2020/3/9/1027847.html Коронавирус обнажил хрупкость американского процветания] // [[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]], 9 марта 2020</ref>։ Մարտին չեղարկվել են Ինդիան Ուելսի և Մայամիի խոշորագույն թենիսի մրցաշարերը, որոնք պետք է տեղի ունենային մարտին և ապրիլին<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/article-3991117-odin-iz-krupnejshih-tennisnyh-turnirov--indian-uells--otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=«Мастерс» в Индиан-Уэллсе отменили. Дальше будет хуже?|date=2020-03-09}}</ref>։ Մարտի 12-ից NBA-ը պաշտոնապես դադարեցրել է կանոնավոր սեզոնի անցկացումը՝ մի քանի խաղացողների կորոնավիրուսի հայտնաբերման պատճառով<ref>{{cite web|url=https://www.championat.com/tennis/news-3993357-masters-v-majami-otmenjon-iz-za-koronavirusa.html|title=Источник: «Мастерс» в Майами из-за коронавируса отменён|date=2020-03-12}}</ref>։ Electronic Entertainment Expo (E3) խաղային ցուցահանդեսը, որը պետք է տեղի ունենար հունիսի 9-ից 11-ը Լոս Անջելեսում, չեղյալ է հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/tech/2020/03/11/12999559/e3_cancelled.shtml|title=Коронавирус отменил выставку E3: какие игры мы не увидим|publisher=[[Газета.Ru]]|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Մարտի 11-ին չինական կորոնավիրուսի համավարակ հայտարարումից հետո ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է եկել ազգին ուղղված ուղերձով<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/4284473|title=ВОЗ объявила пандемию коронавируса в мире|date=2020-03-11|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2020-03-12|lang=ru}}</ref>։ Նա հայտարարել է, որ եվրոպացիների մուտքը երկիր մեկամսյա արգելք է սահմանել, որի տակ, սակայն, բրիտանացիներ չեն հայտնվել, և ֆինանսական աջակցություն է խոստացել առավել տուժած ամերիկացիներին<ref>{{Статья|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/4284741|автор=|заглавие=Осторожно, Америка закрывается|год=|язык=|издание=Коммерсантъ|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>։ Մարտի 12-ին դադարեցվել է NHL-ի առաջնությունը<ref>[https://www.championat.com/other/article-3993751-koronavirus-segodnja-otmena-sportivnyh-meroprijatij-iz-za-koronavirusa.html Коронавирус разрушает мировой спорт на наших глазах. Катастрофа в режиме LIVE]</ref>։ Ultra Music Festival 2020-ը, որը նախատեսված է 2020 թվականի մարտի 20-ին, 21-ին և 22-ին, կտեղափոխվի 2021 թվականի մարտի 26, 27 և 28<ref>{{Cite web|url=https://ultramusicfestival.com/official-notice/|title=Official Notice · Ultra Music Festival|publisher=Ultra Music Festival|accessdate=2020-03-16|lang=en}}</ref>։ ====[[Կանադա]] ==== Մարտի 11-ին հայտնի դարձավ Կանադայում գեղասահքի աշխարհի առաջնությունը չեղյալ հայտարարելու մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 18-ից 22-ը Մոնրեալում, առաջնությանը պետք է մասնակցեին 183 գեղասահորդներ ավելի քան 30 երկրներից<ref>{{cite web|url=https://www.sports.ru/figure-skating/1084176385.html|title=Чемпионат мира-2020 по фигурному катанию в Монреале отменен из-за коронавируса|date=2020-03-11}}</ref>։ == Տարածումն աշխարհում == Ստորև նշված են կորոնավիրուսի ամենաշատ դեպքեր գրանցած 15 երկրները՝ ըստ New York Times-ի {{Bar chart |bar_width=35 |title=COVID-19-ի ամենաշատ դեպքեր գրանցած առաջին 15 երկրները |label_type=Երկրներ |data_type=Դեպքերի քանակ, 100,000 բնակչի հաշվով |data_max=56,000 |label3={{դրոշավորում|Անդորրա}} |data3=55,604 |color3=#66AABB |label4={{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} |data4=54,221 |color4=#66AABB |label5={{դրոշավորում|Դանիա}} |data5=53,706 |color5=#66AABB |label6={{դրոշավորում|Իսլանդիա}} |data6=51,939 |color6=#66AABB |label7={{դրոշավորում|Սան Մարինո}} |data7=50,381 |color7=#66AABB |label8={{դրոշավորում|Ֆոլկլենդյան կղզիներ}} |data8=49,647 |color8=#66AABB |label9={{դրոշավորում|Սլովենիա}} |data9=49,040 |color9=#66AABB |label10={{դրոշավորում|Ավստրիա}} |data10=48,202 |color10=#66AABB |label11={{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} |data11=46,859 |color11=#66AABB |label12={{դրոշավորում|Սլովակիա}} |data12=46,598 |color12=#66AABB |label13={{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} |data13=45,840 |color13=#66AABB |label14={{դրոշավորում|Իսրայել}} |data14=45,628 |color14=#66AABB |label15={{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}} |data15=44,957 |color15=#66AABB |label16={{դրոշավորում|Վրաստան}} |data16=44,491 |color16=#66AABB |label17={{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} |data17=44,251 |color17=#66AABB}} Աղբյուրը՝ [https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html nytimes.com] === Համաճարակաբանություն և կարանտինային միջոցներ === Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ [[COVID-19 (կորոնավիրուսային վարակ 2019)|COVID-19]] վիրուսի բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ<ref name="rt" />, իսկ երկու օր անց, որ համաճարակի կենտրոնը Եվրոպան է։ Այդ պահին այնտեղ ամեն օր հայտարվել Է վարակման ավելի մեծ թվով նոր դեպքերի մասին, քան Չինաստանում համաճարակի գագաթնակետում<ref>«There is an increasing number of cases in several EU/EEA countries without epidemiological links to explain the source of transmission» [https://www.ecdc.europa.eu/en/current-risk-assessment-novel-coronavirus-situation Daily risk assessment on COVID-19]{{ref-en}} ECPC, 13 March 2020</ref>։ Դրա հետ մեկտեղ աճում է համաճարակաբանական կապերի բացակայության դեպքերի թիվը՝ վիրուսի փոխանցման աղբյուրը բացատրելու համար<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2020/03/16/europe-weekend-coronavirus|title=Что делает Европа, чтобы остановить коронавирус?|publisher=[[Euronews]]|accessdate=2020-03-19|author=Марика Димитриади|lang=ru}}</ref>։ Եվրոպայում վարակի տարածման առաջատարը Իտալիան է։ Մարտի 16-ի դրությամբ վարակման դեպքերի թիվը կազմել է մոտ 25 հազար, իսկ զոհերի թիվը գերազանցել է 1800-ը<ref>{{cite web|url=https://korrespondent.net/world/4204756-zarazhennykh-sOVID-19-v-myre-uzhe-bolshe-chem-v-kytae|title=Зараженных СOVID-19 в мире уже больше, чем в Китае|publisher=[[Корреспондент (журнал)|КорреспонденТ.net]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref>։ Վարակվածների թվով երկրորդ տեղում Իսպանիան է՝ վարակման շուրջ 8 հազար դեպք և մոտ 300 մահ։ Վարակման հազարավոր դեպքեր են գրանցվել նաև Ֆրանսիայում և Գերմանիայում։ Չինաստանի սահմաններից դուրս վարակվածների ընդհանուր թիվը (88365) մարտի 16-ի դրությամբ գերազանցել Է Չինաստանում վարակվածների թվին (81020)։ Նույն օրը հայտարարվեց, որ Շենգենյան գոտու և Եվրամիության արտաքին սահմանները մարտի 17-ից փակվում են մուտքի համար (սահմանափակումների գործողության նախնական ժամկետը 30 օր է)<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/society/16/03/2020/5e6fd7fc9a7947b44540439b|title=Макрон объявил о закрытии въезда в Шенген с 17 марта|publisher=[[РБК]]|accessdate=2020-03-19|author=Мария Лисицына|lang=ru}}</ref>։ === Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ === [[Պատկեր:GDP per capita (current US$) in countries of the region during the COVID-19 pandemic (HY).jpg|մինի|284x284փքս|Թուրքիայում, Վրաստանում, Հայաստանում, Իրանում և Ադրբեջանում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի ցուցանիշը՝ COVID-19 համավարակի պայմաններում<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?end=2021&locations=GE-TR-AZ-IR-VC&most_recent_year_desc=false&start=2012|title=GDP per capita (current US$) - Georgia, Turkiye, Azerbaijan, Iran, Islamic Rep., St. Vincent and the Grenadines {{!}} Data|website=data.worldbank.org|accessdate=2022-08-11}}</ref>]] Վարակի շարունակվող տարածումը ամբողջ աշխարհում հանգեցրել է ֆոնդային շուկայի վթարի, որը սկսվել է 2020 թվականի փետրվարի կեսերին։ Մասնավորապես, [[Դոու-Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշ|Դոու Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը]] և S&P 500 ցուցանիշը հաջորդ ամսվա ընթացքում նվազել են 26-27%-ով<ref>{{cite web|url=https://www.ccn.com/the-u-s-stock-market-could-crash-another-25-if-this-nightmare-scenario-unfolds|title=The U.S. Stock Market Could Crash Another 25% If This Nightmare Scenario Unfolds|publisher=[[CNN]]|accessdate=2020-03-20|author=Harsh Chauhan|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/culture/699613|title=Московский кинофестиваль перенесли из-за коронавируса|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-20|author=|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2020/03/19/kannskij-kinofestival-perenesli-iz-za-pandemii.html|title=Каннский кинофестиваль перенесли из-за пандемии|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2020-03-20|author=Олег Усков|lang=ru}}</ref>։ Հետաձգվել են բազմաթիվ սպորտային մրցումներ, այդ թվում՝ եվրոպական երկրների ազգային առաջնությունները գրեթե բոլոր մարզաձևերով, այդ թվում՝ ֆուտբոլը, հետաձգվել է մեկ տարով՝ 2020 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը<ref>[https://ru.uefa.com/uefaeuro-2020/]</ref><ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20200320/1568916002.html|title=Международный авиасалон Фарнборо отменили из-за коронавируса|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2020-03-20|author=Наталья Копылова|lang=ru}}</ref>։ Չեղարկվել կամ հետաձգվել են բազմաթիվ փառատոներ, ցուցահանդեսներ և մրցույթներ, ներառյալ Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնը, [[Կաննի կինոփառատոն]]ը, Ֆարնբորոյի ավիասալոնը և [[Եվրատեսիլ 2020 երգի մրցույթ|Եվրատեսիլ-2020]] երգի մրցույթը<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/699805|title=https://www.interfax.ru/world/699805|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2020-03-21|author=|lang=ru}}</ref>։ {{-}} ==COVID-19-ի հաստատված դեպքեր, մահեր և պատվաստումներ` ըստ երկրների== {| class="wikitable sortable" ! Երկիրը !! Ընդհանուր դեպքերը !!100 հազարի հաշվով!!Մահվան դեպքերը!!100 հազարի հաշվով!! Պատվաստումներ |- | {{դրոշավորում|Անդորրա}} || 42,894 || 55,604 || 153 || 198 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Ջիբրալթար}} || 18,419 || 54,654 || 102 || 303 || — |- | {{դրոշավորում|Դանիա}} || 3,184,762 || 53,765 || 6,421 || 108 || 82% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 188,291 || 52,113 || 153 || 42 || — |- | {{դրոշավորում|Սան Մարինո}} || 17,124 || 50,573 || 115 || 340 || 70%* |- | {{դրոշավորում|Ֆոլքլենդյան կղզիներ}} || 1,717 || 50,530 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սլովենիա}} || 1,025,656 || 49,123 || 6,640 || 318 || 59% |- | {{դրոշավորում|Ավստրիա}} || 4,293,027 || 48,361 || 19,937 || 225 || 75% |- | {{դրոշավորում|Նիդեռլանդներ}} || 8,274,617 || 46,915 || 22,957 || 130 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Սլովակիա}} || 2,542,970 || 46,625 || 20,101 || 369 || 51% |- | {{դրոշավորում|Պորտուգալիա}} || 4,749,137 || 46,245 || 23,190 || 226 || 86%* |- | {{դրոշավորում|Լիխտենշտեյն}} || 17,512 || 46,061 || 84 || 221 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Իսրայել}} || 4,146,176 || 45,797 || 10,860 || 120 || 68% |- | {{դրոշավորում|Ֆրանսիա}} || 30,468,265 || 45,434 || 151,597 || 226 || 79% |- | {{դրոշավորում|Սեյշելներ}} || 44,089 || 45,162 || 167 || 171 || 83% |- | {{դրոշավորում|Վրաստան}} || 1,655,221 || 44,491 || 16,811 || 452 || 34% |- | {{դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Նորմանդյան կղզիներ]] || 76,443 || 44,377 || 176 || 102 || — |- | {{դրոշավորում|Էստոնիա}} || 576,870 || 43,485 || 2,574 || 194 || 64% |- | {{դրոշավորում|Լատվիա}} || 828,998 || 43,340 || 5,828 || 305 || 68% |- | {{դրոշավորում|Շվեյցարիա}} || 3,674,986 || 42,858 || 13,804 || 161 || 70% |- | {{դրոշավորում|Կիպրոս}} || 489,963 || 40,879 || 1,059 || 88 || 54%* |- | {{դրոշավորում|Լյուքսեմբուրգ}} || 248,702 || 40,120 || 1,078 || 174 || 75%* |- | {{դրոշավորում|Մեն կղզի}} || 33,098 || 39,130 || 107 || 127 || — |- | {{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}} || 25,318 || 38,982 || 28 || 43 || 91% |- | {{դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} || 237,355 || 38,152 || 2,720 || 437 || 46% |- | {{դրոշավորում|Լիտվա}} || 1,062,819 || 38,137 || 9,147 || 328 || 67% |- | {{դրոշավորում|Չեխիա}} || 3,920,550 || 36,745 || 40,289 || 378 || 64% |- | {{դրոշավորում|Բելգիա}} || 4,152,558 || 36,159 || 31,754 || 277 || 80% |- | {{դրոշավորում|Բահրեյն}} || 586,861 || 35,759 || 1,488 || 91 || 74% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} || 18,129,313 || 35,060 || 24,212 || 47 || 86% |- | {{դրոշավորում|Բրունեյ}} || 149,337 || 34,466 || 223 || 51 || 96%* |- | {{դրոշավորում|Մալդիվներ}} || 179,753 || 33,855 || 299 || 56 || 72%* |- | {{դրոշավորում|Անգլիա}} || 22,305,893 || 33,375 || 178,749 || 267 || 75% |- | {{դրոշավորում|Հունաստան}} || 3,461,025 || 32,297 || 29,869 || 279 || 71% |- | {{դրոշավորում|Գերմանիա}} || 26,409,455 || 31,768 || 139,222 || 167 || 78% |- | {{դրոշավորում|Իռլանդիա}} || 1,565,970 || 31,691 || 7,381 || 149 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մոնակո}} || 12,186 || 31,275 || 57 || 146 || — |- | {{դրոշավորում|Սերբիա}} || 2,017,945 || 29,056 || 16,083 || 232 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ավստրալիա}} || 7,345,903 || 28,962 || 8,612 || 34 || 85% |- | {{դրոշավորում|Իտալիա}} || 17,457,950 || 28,953 || 166,835 || 277 || 79% |- | {{դրոշավորում|Մոնղոլիա}} || 925,073 || 28,683 || 2,179 || 68 || 67% |- | {{դրոշավորում|Բարբադոս}} || 80,846 || 28,167 || 461 || 161 || 53% |- | {{դրոշավորում|Պալաու}} || 5,065 || 28,126 || 6 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Խորվաթիա}} || 1,137,192 || 27,958 || 15,995 || 393 || 55% |- | {{դրոշավորում|Նորվեգիա}} || 1,433,986 || 26,814 || 3,172 || 59 || 76% |- | {{դրոշավորում|Ուրուգվայ}} || 925,777 || 26,743 || 7,238 || 209 || 83% |- | {{դրոշավորում|Իսպանիա}} || 12,360,256 || 26,256 || 106,493 || 226 || 86% |- | {{դրոշավորում|ԱՄՆ}} || 84,476,159 || 25,459 || 1,004,534 || 303 || 67% |- | {{դրոշավորում|Շվեդիա}} || 2,509,366 || 24,397 || 19,014 || 185 || 74% |- | {{դրոշավորում|Նոր Զելանդիա}} || 1,184,508 || 24,090 || 1,152 || 23 || 83% |- | {{դրոշավորում|Բերմուդներ}} || 15,085 || 23,601 || 138 || 216 || 75% |- | {{դրոշավորում|Սինգապուր}} || 1,310,616 || 22,979 || 1,389 || 24 || 87% |- | {{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}} || 6,765 || 22,527 || 62 || 206 || 60% |- | {{դրոշավորում|Անգիլիա}} || 3,294 || 22,361 || 9 || 61 || 68% |- | {{դրոշավորում|Արգենտինա}} || 9,230,573 || 20,540 || 128,889 || 287 || 83% |- | {{դրոշավորում|Պանամա}} || 861,711 || 20,293 || 8,258 || 194 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ֆինլանդիա}} || 1,105,211 || 20,021 || 4,627 || 84 || 78% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկա}} || 14,184 || 19,753 || 65 || 91 || 42% |- | {{դրոշավորում|Մոնտսերատ}} || 980 || 19,675 || 6 || 120 || 37%* |- | {{դրոշավորում|Հունգարիա}} || 1,919,840 || 19,650 || 46,547 || 476 || 63% |- | {{դրոշավորում|Չիլի}} || 3,720,334 || 19,630 || 57,920 || 306 || 92% |- | {{դրոշավորում|Մոլդովա}} || 518,967 || 19,527 || 11,544 || 434 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Մալթա}} || 94,950 || 18,890 || 722 || 144 || 93% |- | {{դրոշավորում|Թուրքիա}} || 15,072,747 || 18,066 || 98,965 || 119 || 64% |- | {{դրոշավորում|Կոստա Ռիկա}} || 904,934 || 17,928 || 8,525 || 169 || 82% |- | {{դրոշավորում|Մավրիկիոս}} || 226,851 || 17,923 || 996 || 79 || 76%* |- | {{դրոշավորում|Հորդանան}} || 1,696,937 || 16,799 || 14,066 || 139 || 45% |- | {{դրոշավորում|Բուլղարիա}} || 1,165,356 || 16,706 || 37,150 || 533 || 30% |- | {{դրոշավորում|Հոնկոնգ}} || 1,213,693 || 16,289 || 9,380 || 126 || 84% |- | {{դրոշավորում|Թերքս և Քայքոս կղզիներ}} || 6,148 || 16,098 || 36 || 94 || 78% |- | {{դրոշավորում|Լիբանան}} || 1,099,368 || 16,036 || 10,432 || 152 || 34% |- | {{դրոշավորում|Գրենադա}} || 17,750 || 15,848 || 226 || 202 || 34% |- | {{դրոշավորում|Լեհաստան}} || 6,008,059 || 15,823 || 116,333 || 306 || 59% |- | {{դրոշավորում|Բելիզ}} || 59,537 || 15,252 || 678 || 174 || 54% |- | {{դրոշավորում|Քուվեյթ}} || 633,225 || 15,051 || 2,555 || 61 || 79% |- | {{դրոշավորում|Ռումինիա}} || 2,909,677 || 15,032 || 65,686 || 339 || 42% |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Մակեդոնիա}} || 312,097 || 14,980 || 9,307 || 447 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Բրազիլիա}} || 31,101,290 || 14,736 || 666,930 || 316 || 79% |- | {{դրոշավորում|Հայաստան}} || 422,963 || 14,300 || 8,625 || 292 || — |- | {{դրոշավորում|Սենթ Լյուսիա}} || 25,877 || 14,157 || 371 || 203 || 30% |- | {{դրոշավորում|Մալայզիա}} || 4,510,196 || 14,117 || 35,680 || 112 || 85% |- | {{Դրոշ|Պաղեստին}} [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափ]] և [[Գազայի հատված|Գազա]] || 657,705 || 14,038 || 5,660 || 121 || 38%* |- | {{դրոշավորում|Սուրինամ}} || 80,547 || 13,855 || 1,350 || 232 || 41% |- | {{դրոշավորում|Բոթսվանա}} || 308,126 || 13,375 || 2,697 || 117 || 59% |- | {{դրոշավորում|Կատար}} || 369,305 || 13,040 || 677 || 24 || 92%* |- | {{դրոշավորում|Ռուսաստան}} || 18,072,173 || 12,518 || 371,628 || 257 || 51% |- | {{դրոշավորում|Կոսովո}} || 228,378 || 12,376 || 3,139 || 170 || 45% |- | {{դրոշավորում|Կոլումբիա}} || 6,109,105 || 12,136 || 139,867 || 278 || 71%* |- | {{դրոշավորում|Տրինիդադ և Տոբագո}} || 162,187 || 11,627 || 3,922 || 281 || 51% |- | {{դրոշավորում|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} || 377,949 || 11,450 || 15,788 || 478 || — |- | {{դրոշավորում|Ուկրաինա}} || 5,040,518 || 11,356 || 112,459 || 253 || — |- | {{դրոշավորում|Տոնգա}} || 11,742 || 11,237 || 12 || 11 || 69%* |- | {{դրոշավորում|Վիետնամ}} || 10,720,426 || 11,114 || 43,079 || 45 || 82% |- | {{դրոշավորում|Պերու}} || 3,581,524 || 11,017 || 213,205 || 656 || 84% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Քիթս և Նևիս}} || 5,757 || 10,896 || 43 || 81 || — |- | {{դրոշավորում|Բելառուս}} || 982,867 || 10,382 || 6,978 || 74 || 64%* |- | {{դրոշավորում|Կանադա}} || 3,892,385 || 10,355 || 41,286 || 110 || 84% |- | {{դրոշավորում|Կաբո Վերդե}} || 56,425 || 10,260 || 402 || 73 || 56% |- | {{դրոշավորում|Կուբա}} || 1,105,389 || 9,753 || 8,529 || 75 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ալբանիա}} || 276,221 || 9,678 || 3,497 || 123 || 43%* |- | {{դրոշավորում|Արաբական Միացյալ Էմիրություններ}} || 909,222 || 9,306 || 2,305 || 24 || 99% |- | {{դրոշավորում|Թայվան}} || 2,198,161 || 9,244 || 2,521 || 11 || 80% |- | {{դրոշավորում|Պարագվայ}} || 650,661 || 9,236 || 18,894 || 268 || 49% |- | {{դրոշավորում|Բահամյան Կղզիներ}} || 34,861 || 8,951 || 810 || 208 || — |- | {{դրոշավորում|Թունիս}} || 1,042,872 || 8,917 || 28,641 || 245 || 54% |- | {{դրոշավորում|Իրան}} || 7,232,268 || 8,723 || 141,318 || 170 || 70% |- | {{դրոշավորում|Անտիգուա և Բարբուդա}} || 8,253 || 8,498 || 138 || 142 || — |- | {{դրոշավորում|Գայանա}} || 64,969 || 8,300 || 1,237 || 158 || 47% |- | {{դրոշավորում|Ադրբեջան}} || 792,785 || 7,909 || 9,713 || 97 || 48% |- | {{դրոշավորում|Սենթ Վինսենթ և Գրենադիններ}} || 8,741 || 7,904 || 108 || 98 || 28% |- | {{դրոշավորում|Բոլիվիա}} || 909,372 || 7,899 || 21,948 || 191 || 52% |- | {{դրոշավորում|Օման}} || 389,473 || 7,829 || 4,260 || 86 || 62% |- | {{դրոշավորում|Բութան}} || 59,628 || 7,814 || 21 || 3 || 88% |- | {{դրոշավորում|Ղազախստան}} || 1,394,918 || 7,534 || 19,016 || 103 || 50% |- | {{դրոշավորում|Լիբիա}} || 502,016 || 7,407 || 6,430 || 95 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ֆիջի}} || 65,063 || 7,311 || 864 || 97 || 71% |- | {{դրոշավորում|Ճապոնիա}} || 8,881,491 || 7,034 || 30,678 || 24 || 81% |- | {{դրոշավորում|Սամոա}} || 13,499 || 6,849 || 26 || 13 || 95% |- | {{դրոշավորում|Հարավային Աֆրիկա}} || 3,963,394 || 6,768 || 101,250 || 173 || 32% |- | {{դրոշավորում|Նամիբիա}} || 166,659 || 6,681 || 4,038 || 162 || 16% |- | {{դրոշավորում|Թաիլանդ}} || 4,457,580 || 6,402 || 30,081 || 43 || 75% |- | {{դրոշավորում|Էսվատինի}} || 72,617 || 6,325 || 1,410 || 123 || — |- | {{դրոշավորում|Իրաք}} || 2,328,264 || 5,923 || 25,219 || 64 || 19% |- | {{դրոշավորում|Դոմինիկյան Հանրապետություն}} || 584,029 || 5,438 || 4,377 || 41 || 56% |- | {{դրոշավորում|Գվատեմալա}} || 862,756 || 5,196 || 18,178 || 109 || 37% |- | {{դրոշավորում|Էկվադոր}} || 878,196 || 5,055 || 35,645 || 205 || 80%* |- | {{դրոշավորում|Վատիկան}} || 29 || 4,693 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ճամայկա}} || 137,396 || 4,660 || 3,059 || 104 || 24% |- | {{դրոշավորում|Մեքսիկա}} || 5,779,027 || 4,530 || 324,951 || 255 || 63% |- | {{դրոշավորում|Հոնդուրաս}} || 425,371 || 4,365 || 10,899 || 112 || 56% |- | {{դրոշավորում|Նեպալ}} || 979,163 || 3,423 || 11,952 || 42 || 69% |- | {{դրոշավորում|Ֆիլիպիններ}} || 3,690,889 || 3,414 || 60,455 || 56 || 66% |- | {{դրոշավորում|Մարոկկո}} || 1,169,057 || 3,205 || 16,078 || 44 || 64% |- | {{դրոշավորում|Սողոմոնյան կղզիներ}} || 21,237 || 3,171 || 149 || 22 || 25% |- | {{դրոշավորում|Հնդկաստան}} || 43,164,544 || 3,159 || 524,641 || 38 || 65% |- | {{դրոշավորում|Ղրղզստան}} || 200,993 || 3,113 || 2,991 || 46 || 20% |- | {{դրոշավորում|Վանուատու}} || 9,230 || 3,078 || 14 || 5 || — |- | {{դրոշավորում|Շրի Լանկա}} || 663,845 || 3,045 || 16,518 || 76 || 66% |- | {{դրոշավորում|Լաոս}} || 210,045 || 2,930 || 756 || 11 || 70% |- | {{դրոշավորում|Սան Տոմե և Պրինսիպի}} || 5,991 || 2,786 || 73 || 34 || 40%* |- | {{դրոշավորում|Կիրիբատի}} || 3,098 || 2,634 || 13 || 11 || 52% |- | {{դրոշավորում|Սալվադոր}} || 162,755 || 2,522 || 4,132 || 64 || 67% |- | {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}} || 769,423 || 2,245 || 9,151 || 27 || 73% |- | {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}} || 6,055,645 || 2,238 || 156,600 || 58 || 62% |- | {{դրոշավորում|Գաբոն}} || 47,677 || 2,194 || 304 || 14 || 12% |- | {{դրոշավորում|Վենեսուելա}} || 523,710 || 1,837 || 5,722 || 20 || — |- | {{դրոշավորում|Զամբիա}} || 321,915 || 1,802 || 3,987 || 22 || 18% |- | {{դրոշավորում|Արևելյան Թիմոր}} || 22,917 || 1,772 || 131 || 10 || 51% |- | {{դրոշավորում|Զիմբաբվե}} || 252,874 || 1,727 || 5,507 || 38 || 31% |- | {{դրոշավորում|Ջիբութի}} || 15,675 || 1,610 || 189 || 19 || 13% |- | {{դրոշավորում|Լեսոթո}} || 33,562 || 1,579 || 699 || 33 || — |- | {{դրոշավորում|Մավրիտանիա}} || 59,168 || 1,307 || 982 || 22 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բանգլադեշ}} || 1,953,563 || 1,198 || 29,131 || 18 || 72% |- | {{դրոշավորում|Հասարակածային Գվինեա}} || 15,923 || 1,174 || 183 || 13 || 16%* |- | {{դրոշավորում|Մյանմա}} || 613,355 || 1,135 || 19,434 || 36 || 45%* |- | {{դրոշավորում|Ռուանդա}} || 130,116 || 1,030 || 1,459 || 12 || 67% |- | {{դրոշավորում|Կոմորյան կղզիներ}} || 8,126 || 955 || 160 || 19 || 35% |- | {{դրոշավորում|Կամբոջա}} || 136,262 || 827 || 3,056 || 19 || 87% |- | {{դրոշավորում|Մոզամբիկ}} || 225,781 || 744 || 2,203 || 7 || 46% |- | {{դրոշավորում|Ուզբեկստան}} || 239,059 || 712 || 1,637 || 5 || 44%* |- | {{դրոշավորում|Պակիստան}} || 1,530,520 || 707 || 30,379 || 14 || 57% |- | {{դրոշավորում|Քենիա}} || 325,170 || 618 || 5,651 || 11 || 17% |- | {{դրոշավորում|Ալժիր}} || 265,889 || 618 || 6,875 || 16 || 15%* |- | {{դրոշավորում|Գանա}} || 161,481 || 531 || 1,445 || 5 || 21% |- | {{դրոշավորում|Սենեգալ}} || 86,118 || 528 || 1,966 || 12 || 6.40% |- | {{դրոշավորում|Եգիպտոս}} || 515,645 || 514 || 24,718 || 25 || 35%* |- | {{դրոշավորում|Գամբիա}} || 12,002 || 511 || 365 || 16 || 15% |- | {{դրոշավորում|Պապուա Նոր Գվինեա}} || 44,622 || 508 || 651 || 7 || 3% |- | {{դրոշավորում|Աֆղանստան}} || 180,520 || 475 || 7,708 || 20 || 13% |- | {{դրոշավորում|Կամերուն}} || 119,947 || 464 || 1,930 || 7 || 4.70% |- | {{դրոշավորում|Մալավի}} || 85,995 || 462 || 2,641 || 14 || 6.10% |- | {{դրոշավորում|Տոգո}} || 37,097 || 459 || 273 || 3 || 19% |- | {{դրոշավորում|Կոնգոյի Հանրապետություն}} || 24,128 || 448 || 385 || 7 || 12% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա Բիսաու}} || 8,269 || 430 || 171 || 9 || — |- | {{դրոշավորում|Եթովպիա}} || 473,635 || 423 || 7,514 || 7 || 19%* |- | {{դրոշավորում|Ուգանդա}} || 164,366 || 371 || 3,602 || 8 || 24% |- | {{դրոշավորում|Բուրունդի}} || 42,084 || 365 || 38 || <1 || 0.10% |- | {{դրոշավորում|Սիրիա}} || 55,894 || 327 || 3,150 || 18 || 9.4%* |- | {{դրոշավորում|Փղոսկրի Ափ}} || 82,226 || 320 || 799 || 3 || 21% |- | {{դրոշավորում|Անգոլա}} || 99,761 || 313 || 1,900 || 6 || 21% |- | {{դրոշավորում|Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն}} || 14,649 || 309 || 113 || 2 || 22% |- | {{դրոշավորում|Գվինեա}} || 36,764 || 288 || 442 || 3 || 20% |- | {{դրոշավորում|Նիկարագուա}} || 18,491 || 282 || 239 || 4 || 73% |- | {{դրոշավորում|Հայիթի}} || 30,861 || 274 || 835 || 7 || 1.20% |- | {{դրոշավորում|Մադագասկար}} || 64,377 || 239 || 1,395 || 5 || 4.3%* |- | {{դրոշավորում|Բենին}} || 26,952 || 228 || 163 || 1 || 22% |- | {{դրոշավորում|Տաջիկստան}} || 17,786 || 191 || 125 || 1 || 53%* |- | {{դրոշավորում|Սոմալի}} || 26,565 || 172 || 1,361 || 9 || 9.20% |- | {{դրոշավորում|Էրիթրեա}} || 9,764 || 170 || 103 || 2 || — |- | {{դրոշավորում|Հարավային Սուդան}} || 17,619 || 159 || 138 || 1 || 5.80% |- | {{դրոշավորում|Մալի}} || 31,103 || 158 || 735 || 4 || 5.70% |- | {{դրոշավորում|Լիբերիա}} || 7,456 || 151 || 294 || 6 || 29% |- | {{դրոշավորում|Սուդան}} || 62,374 || 146 || 4,942 || 12 || 8.5%* |- | {{դրոշավորում|Նիգերիա}} || 256,028 || 127 || 3,143 || 2 || 8.40% |- | {{դրոշավորում|Բուրկինա Ֆասո}} || 20,899 || 103 || 384 || 2 || 7.60% |- | {{դրոշավորում|Կոնգո}} || 89,189 || 103 || 1,338 || 2 || 1.40% |- | {{դրոշավորում|Սիերա Լեոնե}} || 7,682 || 98 || 125 || 2 || 19% |- | {{դրոշ|Չինաստան}} [[Մայրցամաքային Չինաստան]] || 884,119 || 63 || 5,226 || <1 || 90% |- | {{դրոշավորում|Տանզանիա}} || 35,354 || 61 || 840 || 1 || 6.80% |- | {{դրոշավորում|Չադ}} || 7,417 || 47 || 193 || 1 || 13% |- | {{դրոշավորում|Եմեն}} || 11,822 || 41 || 2,149 || 7 || 1.50% |- | {{դրոշավորում|Նիգեր}} || 9,031 || 39 || 310 || 1 || 6.70% |- | {{դրոշավորում|Մարշալյան կղզիներ}} || 17 || 29 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Միկրոնեզիա}} || 30 || 26 || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Մակաո}} || 83 || 13 || 0 || — || 91% |- | {{դրոշավորում|Արևմտյան Սահարա}} || 10 || 2 || 1 || <1 || — |- | {{դրոշավորում|Կուկի կղզիներ}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ջերսի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Հյուսիսային Կորեա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նաուրու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Նիուե}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Սուրբ Հեղինեի կղզի}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տոկելաու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Թուրքմենստան}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Տուվալու}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Ուոլիս և Ֆուտունա}} || 0 || — || 0 || — || — |- | {{դրոշավորում|Անտարկտիդա}} || 11 || — || 0 || — || — |} Աղբյուր՝[https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-cases.html The New York Times] === Վիրուսի տարածման ժամանակագրությունը === {|class="wikitable sortable" style="text-align:left" !Ամսաթիվ!!Ընդհանուր վարակվծաների <br> քանակը!!Գրանցված նոր դեպքեր!!Ընդհանուր մահվան <br> ելքերի քանակը!!Նոր մահվան <br> ելքեր!!Ընդհանուր բուժվածների <br> քանակը!!Նոր բուժվածներ |- |03.06.2020||'''6 493 009'''|| 113 723 ||'''383 645'''|| 1 763 ||'''3 092 393''' || 333 680 |- |02.06.2020||'''6 379 286'''|| 113 353 ||'''381 882'''|| 4 707 ||'''2 758 713''' || 62 110 |- |01.06.2020||'''6 295 933'''|| 206 833 ||'''377 175'''|| 6 418 ||'''2 696 603''' || 131 316 |- |31.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |30.05.2020||'''6 059 100'''|| ||'''370 757'''|| ||'''2 565 287''' || |- |29.05.2020||'''5 924 401'''|| ||'''366 502'''|| ||'''2 494 129''' || |- |28.05.2020||'''5 809 139'''|| ||'''361 945'''|| ||'''2 416 558''' || |- |27.05.2020||'''5 692 201'''|| ||'''357 268'''|| ||'''2 350 582''' || |- |26.05.2020||'''5 590 233'''|| ||'''352 092'''|| ||'''2 287 450''' || |- |25.05.2020||'''5 495 735'''|| ||'''348 150'''|| ||'''2 232 327''' || |- |24.05.2020||'''5 407 679'''|| ||'''345 057'''|| ||'''2 169 116''' || |- |23.05.2020||'''5 310 428'''|| ||'''342 097'''|| ||'''2 112 797''' || |- |22.05.2020||'''5 210 906'''|| ||'''338 160'''|| ||'''2 057 258''' || |- |21.05.2020||'''5 102 528'''|| ||'''332 924'''|| ||'''1 949 355''' || |- |20.05.2020||'''4 996 472'''|| ||'''328 115'''|| ||'''1 898 086''' || |- |19.05.2020||'''4 896 967'''|| ||'''323 285'''|| ||'''1 839 089''' || |- |18.05.2020||'''4 801 734'''|| ||'''318 265'''|| ||'''1 787 269''' || |- |17.05.2020||'''4 713 411'''|| ||'''315 098'''|| ||'''1 734 357''' || |- |16.05.2020||'''4 633 892'''|| ||'''311 783'''|| ||'''1 693 581''' || |- |15.05.2020||'''4 542 059'''|| ||'''307 666'''|| ||'''1 637 440''' || |- |14.05.2020||'''4 441 955'''|| ||'''302 418'''|| ||'''1 588 487''' || |- |13.05.2020||'''4 346 820'''|| ||'''297 197'''|| ||'''1 549 141''' || |- |12.05.2020||'''4 261 560'''|| ||'''291 970'''|| ||'''1 496 454''' || |- |11.05.2020||'''4 177 295'''|| ||'''286 330'''|| ||'''1 454 357''' || |- |10.05.2020||'''4 101 430'''|| ||'''282 709'''|| ||'''1 409 574''' || |- |09.05.2020||'''4 023 815'''|| ||'''279 311'''|| ||'''1 376 218''' || |- |08.05.2020||'''3 937 922'''|| ||'''274 898'''|| ||'''1 322 644''' || |- |07.05.2020||'''3 844 197'''|| ||'''269 567'''|| ||'''1 285 335''' || |- |06.05.2020||'''3 752 278'''|| ||'''263 831'''|| ||'''1 246 006''' || |- |05.05.2020||'''3 659 628'''|| ||'''257 239'''|| ||'''1 199 426''' || |- |04.05.2020||'''3 579 993'''|| ||'''251 537'''|| ||'''1 163 318''' || |- |03.05.2020||'''3 506 009'''|| ||'''247 470'''|| ||'''1 125 830''' || |- |02.05.2020||'''3 427 343'''|| ||'''243 808'''|| ||'''1 093 706''' || |- |01.05.2020||'''3 343 610'''|| ||'''238 650'''|| ||'''1 053 456''' || |- |30.04.2020||'''3 256 840'''|| ||'''233 382'''|| ||'''1 015 346''' || |- |29.04.2020||'''3 170 422'''|| ||'''227 638'''|| ||'''952 431''' || |- |28.04.2020||'''3 095 191'''|| ||'''217 153'''|| ||'''917 382''' || |- |27.04.2020||'''3 025 070'''|| ||'''211 167'''|| ||'''885 751''' || |- |26.04.2020||'''2 958 187'''|| ||'''206 544'''|| ||'''860 632''' || |- |25.04.2020||'''2 886 339'''|| ||'''202 846'''|| ||'''817 252''' || |- |24.04.2020||'''2 804 178'''|| ||'''197 149'''|| ||'''793 992''' || |- |23.04.2020||'''2 708 553'''|| ||'''190 856'''|| ||'''739 054''' || |- |22.04.2020||'''2 623 802'''|| ||'''183 064'''|| ||'''710 284''' || |- |21.04.2020||'''2 546 172'''|| ||'''176 580'''|| ||'''680 413''' || |- |20.04.2020||'''2 472 152'''|| ||'''169 985'''|| ||'''646 082''' || |- |19.04.2020||'''2 401 284'''|| ||'''165 043'''|| ||'''624 243''' || |- |18.04.2020||'''2 317 683'''|| ||'''159 510'''|| ||'''592 663''' || |- |17.04.2020||'''2 240 130'''|| ||'''153 822'''|| ||'''568 687''' || |- |16.04.2020||'''2 152 615'''|| ||'''143 801'''|| ||'''541 930''' || |- |15.04.2020||'''2 066 023'''|| ||'''134 177'''|| ||'''510 822''' || |- |14.04.2020||'''1 986 192'''|| ||'''125 984'''|| ||'''474 113''' || |- |13.04.2020||'''1 917 320'''|| ||'''119 480'''|| ||'''448 532''' || |- |12.04.2020||'''1 846 680'''|| ||'''114 089'''|| ||'''421 312''' || |- |11.04.2020||'''1 771 500'''|| ||'''108 533'''|| ||'''401 435''' || |- |10.04.2020||'''1 679 952'''|| ||'''101 681'''|| ||'''373 538''' || |- |09.04.2020||'''1 595 350'''|| ||'''95 455'''|| ||'''354 021''' || |- |08.04.2020||'''1 511 104'''|| ||'''88 338'''|| ||'''328 675''' || |- |07.04.2020||'''1 426 096'''|| ||'''81 865'''|| ||'''300 069''' || |- |06.04.2020||'''1 337 416'''|| ||'''74 182'''|| ||'''277 757''' || |- |05.04.2020||'''1 272 322'''|| ||'''69 396'''|| ||'''260 154''' || |- |04.04.2020||'''1 182 825'''|| ||'''63 924'''|| ||'''244 108''' || |- |03.04.2020||'''1 095 917'''|| ||'''58 787'''|| ||'''225 811''' || |- |02.04.2020||'''1 013 304'''|| ||'''52 982'''|| ||'''210 596''' || |- |01.04.2020||'''932 605'''|| ||'''46 498'''|| ||'''193 632''' || |- |31.03.2020||'''850 357'''|| ||'''41 661'''|| ||'''176 558''' || |- |30.03.2020||'''780 392'''|| ||'''37 551'''|| ||'''164 631''' || |- |29.03.2020||'''716 482'''|| ||'''33 691'''|| ||'''150 889''' || |- |28.03.2020||'''657 777'''|| ||'''30 431'''|| ||'''141 419''' || |- |27.03.2020||'''589 312'''|| ||'''26 935'''|| ||'''132 440''' || |- |26.03.2020||'''525 054'''|| ||'''23 684'''|| ||'''122 200''' || |- |25.03.2020||'''467 656'''|| 48 920 ||'''21 181'''|| 2 558 ||'''113 749''' || 5 468 |- |24.03.2020||'''418 736'''|| 40 406 ||'''18 623'''|| 2 126 ||'''108 281''' || 7 196 |- |23.03.2020||'''378 330'''|| 41 164 ||'''16 497'''|| 1 874 ||'''101 085''' || 3 711 |- |22.03.2020||'''337 166'''|| 32 568 ||'''14 623'''|| 1 650 ||'''97 374''' || 5 735 |- |21.03.2020||'''304 598'''|| 32 387 ||'''12 973'''|| 1 677 ||'''91 639''' || 4 226 |- |20.03.2020||'''272 211'''|| 29 456 ||'''11 296'''|| 1 430 ||'''87 413''' || 2 471 |- |19.03.2020||'''242 755'''|| 27 800 ||'''9 866'''|| 1 137 ||'''84 942''' || 1 641 |- |18.03.2020||'''214 955'''|| 17 764 ||'''8 729'''|| 824 ||'''83 301''' || 2 467 |- |17.03.2020||'''197 191'''|| 15 577 ||'''7 905'''|| 779 ||'''80 834''' || 2 757 |- |16.03.2020||'''181 614'''|| 14 131 ||'''7 126'''|| 691 ||'''78 077''' || 2 044 |- |15.03.2020||'''167 483'''|| 11 342 ||'''6 435'''|| 616 ||'''76 033''' || 3 409 |- |14.03.2020||'''156 141'''|| 10 892 ||'''5 819'''|| 415 ||'''72 624''' || 2 372 |- |13.03.2020||'''145 249'''|| 16 863 ||'''5 404'''|| 684 ||'''70 252''' || 1 928 |- |12.03.2020||'''128 386'''|| 2 484 ||'''4 720'''|| 105 ||'''68 324''' || 1 321 |- |11.03.2020||'''125 902'''|| 7 298 ||'''4 615'''|| 353 ||'''67 003''' || 2 578 |- |10.03.2020||'''118 604'''|| 5 010 ||'''4 262'''|| 277 ||'''64 425''' || 1 913 |- |09.03.2020||'''113 594'''|| 3 768 ||'''3 985'''|| 183 ||'''62 512''' || 1 817 |- |08.03.2020||'''109 826'''|| 3 980 ||'''3 802'''|| 244 ||'''60 695''' || 2 366 |- |07.03.2020||'''105 846'''|| 4 036 ||'''3 558'''|| 98 ||'''58 329''' || 2 493 |- |06.03.2020||'''101 810'''|| 3 924 ||'''3 460'''|| 112 ||'''55 836''' || 2 039 |- |05.03.2020||'''97 886'''|| 2 762 ||'''3 348'''|| 94 ||'''53 797''' || 2 626 |- |04.03.2020||'''95 124'''|| 2 280 ||'''3 254'''|| 94 ||'''51 171''' || 2 942 |- |03.03.2020||'''92 844'''|| 2 535 ||'''3 160'''|| 75 ||'''48 229''' || 2 627 |- |02.03.2020||'''90 309'''|| 1 938 ||'''3 085'''|| 89 ||'''45 602''' || 2 886 |- |01.03.2020||'''88 371'''|| 2 357 ||'''2 996'''|| 55 ||'''42 716''' || 2 934 |- |29.02.2020||'''86 014'''|| 1 890 ||'''2 941'''|| 69 ||'''39 782''' || 3 071 |- |28.02.2020||'''84 124'''|| 1 368 ||'''2 872'''|| 58 ||'''36 711''' || 3 434 |- |27.02.2020||'''82 756'''|| 1 359 ||'''2 814'''|| 44 ||'''33 277''' || 2 893 |- |26.02.2020||'''81 397'''|| 982 ||'''2 770'''|| 62 ||'''30 384''' || 2 477 |- |25.02.2020||'''80 415'''|| 845 ||'''2 708'''|| 79 ||'''27 907''' || 2 678 |- |24.02.2020||'''79 570'''|| 585 ||'''2 629'''|| 160 ||'''25 229''' || 1 834 |- |23.02.2020||'''78 985'''|| 386 ||'''2 469'''|| 11 ||'''23 395''' || 509 |- |22.02.2020||'''78 599'''|| 1 756 ||'''2 458'''|| 207 ||'''22 886''' || 3 995 |- |21.02.2020||'''76 843'''|| 644 ||'''2 251'''|| 4 ||'''18 891''' || 714 |- |20.02.2020||'''76 199'''|| 558 ||'''2 247'''|| 125 ||'''18 177''' || 2 056 |- |19.02.2020||'''75 641'''|| 503 ||'''2 122'''|| 115 ||'''16 121''' || 1 769 |- |18.02.2020||'''75 138'''|| 1 878 ||'''2 007'''|| 139 ||'''14 352''' || 1 769 |- |17.02.2020||'''73 260'''|| 2 034 ||'''1 868'''|| 98 ||'''12 583''' || 1 718 |- |16.02.2020||'''71 226'''|| 2 194 ||'''1 770'''|| 104 ||'''10 865''' || 1 470 |- |15.02.2020||'''69 032'''|| 2 145 ||'''1 666'''|| 143 ||'''9 395''' || 1 337 |- |14.02.2020||'''66 887'''|| 6 517 ||'''1 523'''|| 152 ||'''8 058''' || 1 763 |- |13.02.2020||'''60 370'''|| 15 148 ||'''1 371'''|| 253 ||'''6 295''' || 1 145 |- |12.02.2020||'''45 222'''|| 419 ||'''1 118'''|| 5 ||'''5 150''' || 467 |- |11.02.2020||'''44 803'''|| 2 040 ||'''1 113'''|| 100 ||'''4 683''' || 737 |- |10.02.2020||'''42 763'''|| 2 612 ||'''1 013'''|| 107 ||'''3 946''' || 702 |- |09.02.2020||'''40 151'''|| 3 030 ||'''906'''|| 100 ||'''3 244''' || 628 |- |08.02.2020||'''37 121'''|| 2 729 ||'''806'''|| 87 ||'''2 616''' || 605 |- |07.02.2020||'''34 392'''|| 3 594 ||'''719'''|| 85 ||'''2 011''' || 524 |- |06.02.2020||'''30 798'''|| 3 162 ||'''634'''|| 70 ||'''1 487''' || 363 |- |05.02.2020||'''27 636'''|| 3 744 ||'''564'''|| 72 ||'''1 124''' || 272 |- |04.02.2020||'''23 892'''|| 4 011 ||'''492'''|| 66 ||'''852''' || 229 |- |03.02.2020||'''19 881'''|| 3 094 ||'''426'''|| 64 ||'''623''' || 151 |- |02.02.2020||'''16 787'''|| 4 749 ||'''362'''|| 103 ||'''472''' || 188 |- |01.02.2020||'''12 038'''|| 2 113 ||'''259'''|| 46 ||'''284''' || 62 |- |31.01.2020||'''9 925'''|| 1 690 ||'''213'''|| 42 ||'''222''' || 79 |- |30.01.2020||'''8 235'''|| 2 070 ||'''171'''|| 38 ||'''143''' || 17 |- |29.01.2020||'''6 165'''|| 587 ||'''133'''|| 2 ||'''126''' || 19 |- |28.01.2020||'''5 578'''|| 2 652 ||'''131'''|| 49 ||'''107''' || 406 |- |27.01.2020||'''2 926'''|| 808 ||'''82'''|| 26 ||'''61''' || 9 |- |26.01.2020||'''2 118'''|| 680 ||'''56'''|| 14 ||'''52''' || 13 |- |25.01.2020||'''1 438'''|| 497 ||'''42'''|| 16 ||'''39''' || 3 |- |24.01.2020||'''941'''|| 288 ||'''26'''|| 8 ||'''36''' || 6 |- |23.01.2020||'''653'''|| 99 ||'''18'''|| 1 ||'''30''' || 2 |- |22.01.2020||'''554'''|| 114 ||'''17'''|| 8 ||'''28''' || 3 |- |21.01.2020||'''440'''|| 149 ||'''9'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |20.01.2020||'''291'''|| 93 ||'''6'''|| 3 ||'''25''' || 0 |- |19.01.2020||'''198'''|| 77 ||'''3'''|| 1 ||'''25''' || 6 |- |18.01.2020||'''121'''|| 56 ||'''2'''|| 0 ||'''19''' || 4 |- |17.01.2020||'''65'''|| 18 ||'''2'''|| 0 ||'''15''' || 3 |- |16.01.2020||'''47'''|| 5 ||'''2'''|| 0 ||'''12''' || 4 |- |15.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''2'''|| 1 ||'''8''' || 1 |- |14.01.2020||'''42'''|| 0 ||'''1'''|| ||'''7''' || 0 |- |13.01.2020||'''42'''|| 1 ||'''1'''|| ||'''7''' || 1 |- |12.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''6''' || 4 |- |11.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |- |10.01.2020||'''41'''|| ||'''1'''|| ||'''2''' || |} Առաջին գրանցված մահը եղել է [[Ուհան]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը գրանցվել է [[Ֆիլիպիններ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="NYT2020PhilDeath">{{Cite news}}</ref><ref name="twitter1223797298">{{Cite web|url=https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|title=A 44-year-old male is confirmed as the second person with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in the Philippines. He passed away on 1 February 2020.pic.twitter.com/5a5tPWtvpc|last=Philippines|first=World Health Organization|date=փետրվարի 1, 2020|website=@WHOPhilippines|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200202054800/https://twitter.com/WHOPhilippines/status/1223797298477424641|archivedate=փետրվարի 2, 2020|accessdate=փետրվարի 2, 2020}}{{Primary source inline|date=February 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|title=Coronavirus updates: U.S., Japanese citizens die in Wuhan|publisher=NBC News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200209101938/https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-updates-u-s-japanese-citizens-die-wuhan-global-deaths-n1132951|archivedate=փետրվարի 9, 2020|accessdate=փետրվարի 10, 2020}}</ref>։ Առաջին մահը Ասիայից դուրս` [[Փարիզ]]ում<ref name="NYT2020PhilDeath"/>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.worldometers.info/coronavirus/ COVID-19 CORONAVIRUS OUTBREAK - Live] {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:2020 հունվարի իրադարձություններ]] [[Կատեգորիա:Կորոնավիրուսներ]] [[Կատեգորիա:Հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:COVID-19 համավարակ]] [[Կատեգորիա:Համաճարակներ]] [[Կատեգորիա:2020-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:2010-ականների հիվանդությունների բռնկումներ]] [[Կատեգորիա:Ատիպիկ թոքաբորբ]] 7e4mrcw1qvma7zm55a5kwns8ntkryq5 0 978026 8486718 8154405 2022-08-10T18:40:17Z ՍամվելիկԱռաքելյան 121881 /* Վաղ տարիներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}} '''Քոնան Լի Գրեյ''' ({{Lang-en|Conan Lee Gray}}, {{ԱԾ}})<ref name="Notion">{{Cite web|url=https://notion.online/conan-gray/|title=Conan Gray|last=Dean Stone|first=Russell|date=August 2, 2019|website=[[Notion (magazine)|Notion]]|quote=The story starts back in Lemon Grove, San Diego, where Conan Gray was born on 5th December 1998.|access-date=December 28, 2019}}</ref>, ամերիկացի [[երգիչ]], [[երգերի հեղինակ]] և սոցիալական մեդիայի անձ։ Գրեյը սկսել է կարիերան դեռ դեռահաս տարիքում՝ վլոգեր և [[Քավեր տարբերակ|քավերներ]] տեղադրելով [[ՅուԹյուբ]]ում։ 2018 թվականին [[Republic Records]]-ի հետ պայմանագիր կնքելուց հետո նա թողարկել է իր դեբյուտային [[մինի ալբոմ]]ը՝ «[[Sunset Season]]»-ը, որը 300 միլիոն սթրիմներ է հավաքել։ Նրա առաջին [[ստուդիական ալբոմ]]ը՝ «[[Kid Krow]]»-ն, թողարկվել է 2020 թվականի մարտին և զբաղեցրել է 5-րդ հորիզոնականը [[Billboard 200]]-ում, դարձնելով այն 2020 թվականի ամերիկացի նոր արտիստի մեծագույն դեբյուտը։ Գրեյը 2020 թվականի ապրիլի դրությամբ [[Spotify]]-ում ամենաշատ սթրիմներ հավաքած արտիստներից մեկն է՝ իր ճեղքումային «[[Maniac]]» սինգլով, որը կարողացել է 100 միլիոն սթրիմներ հավաքել հարթակում։ == Վաղ տարիներ == Քոնան Գրեյը ծնվել է 1998 թվականի դեկտեմբերի 5-ին [[Կալիֆոռնիա]]յի Լեմոն Գրուվ քաղաքում իռլանդացի հոր և [[Ճապոնացիներ|ճապոնացի]] մոր ընտանիքում։ Երբ նա նոր էր ծնվել, նրա ընտանիքը տեղափոխվել է [[Ճապոնիա]]յի [[Հիրոսիմա]] քաղաք, քանի որ նրա պապը բժշկական օգնության կարիք է ունեցել։ Այնտեղ երկու տարի ապրելուց հետո, նրա ընտանիքը վերադարձել է Կալիֆոռնիա։ Գրեյը սովորել է ճապոներեն, սակայն ժամանակից ի վեր մոռացել է այն<ref>{{Citation|last=Gray|first=Conan|title=50 Facts About Me !!!|date=March 18, 2013|url=https://www.youtube.com/watch?v=cxqOJd6w4ds&t=88|work=[[YouTube]]|access-date=July 6, 2019}}</ref>։ Գրեյի ծնողներն ամուսնալուծվել են, երբ նա 3 տարեկան էր։ «Draw My Life» («Նկարում եմ կյանքս») հոլովակում նա մանրամասնորեն պատմել է իր մանկության մասին<ref name=":4">{{Citation|last=Conan Gray|title=Draw My Life ( For 100,000 )|date=June 12, 2016|url=https://www.youtube.com/watch?v=UIvzS03Jra0|access-date=July 6, 2019}}</ref>։ Քանի որ նրա հայրը զինվորական ծառայության էր, Գրեյը 20 անգամ տեղափոխվել է մանկության տարիների ընթացքում, երեք անգամ տեղափոխվելով միայն վեցերորդ դասարանի ընթացքում։ Գրեյին հաճախ բուլինգի էին ենթարկում միջնակարգ դպրոցում, քանի որ նա դպրոցի 5 ասիացիներից մեկն էր։ Գրեյը վերջնականապես հաստատվել է [[Տեխաս]]ի [[Ջորջթաուն]] քաղաքում, որտեղ ապրել է դեռահասության տարիները։ Գրեյի կյանքը Տեխասի կենտրոնում ներշնչել է նրա արվեստի և երաժշտության մեծ մասը։ 2017 թվականի սեպտեմբերին նա տեղափոխվել է Կալիֆոռնիայի [[Լոս Անջելես]] քաղաք<ref name=":4" />։ == Երաժշտական ոճ == === Ազդեցություններ === Գրեյը նշել է [[Թեյլոր Սվիֆթ]]ին որպես իր մեծագույն ոգեշնչման աղբյուր, ասելով, որ «մեծացել է նրա արվեստով և նա մեծագույն Սվիֆթին (այսպես են անվանում Սվիֆթի երկրպագուներին) է»<ref>{{Citation|title=Conan Gray Guesses the Lyrics to Taylor Swift Songs {{!}} Lyric Challenge|date=December 11, 2019|url=https://www.youtube.com/watch?v=ur4I78ebQ6k|work=[[YouTube]]|publisher=[[Seventeen (American magazine)|Seventeen]]|language=en|access-date=December 12, 2019}}</ref>։ Նա պատմել է [[People]]-ին․ «Ես նրան շատ եմ սիրում։ Ես սիրում են նրա երաժշտությունը։ Ես սիրում եմ այն, ինչ նա անում է։ Ես սիրում եմ նրա տեքստերի գրելաձևը։ Ես սիրում եմ այն, թե ոնց է նա զարգացնել իր կարիերան։ Նա պարզապես այնպիսի բոսս է։ Ես մեծացել եմ՝ լսելով նրա երաժշտությունը 9 տարեկանում։ Ես զգում եմ, որ նա ձևավորել է ինձ, որպես անձի»<ref>{{Cite web|url=https://people.com/music/conan-gray-kid-krow/|title=Conan Gray Says His Forthcoming Album Kid Krow Was Inspired by His 'Pretty Tough' Childhood|last=Mier|first=Tomás|date=January 10, 2020|website=[[People (magazine)|People]]|language=en|url-status=live|access-date=January 11, 2020}}</ref>։ Սվիֆթն արձագանքել է Գրեյի առաջին ալբոմի՝ «Kid Krow»-ի վրա, իր անձնական [[ինստագրամ]]յան պատմության մեջ, գրելով․ «Ես պաշտում եմ այս ալբոմը, բայց ԱՅՍ ԵՐԳԸ [«Wish You Were Sober»] գլուխգործոց է։ Չեմ ուզում բարձր խոսքեր ասել, բայց ես սա լսելու եմ ամբողջ կյանքիս ընթացքում»։ Գրեյը պատասխանել է Սվիֆթին մեծատառերով․ «Շնորհակալություն քեզ, որ եղել ես իմ երգերի գրելու ոգեշնչան աղբյուրը և իկոնաս։ Ես անկեղծորեն մտածում եմ, որ դու ինձ մեծացրել ես որպես հեղինակ և մարդ և չեմ կարող արտահայտել բառերով, ինչ նշանակություն ունի սա ինձ համար։ Շնորհակալություն քեզ ամեն ինչի համար։ Սվիֆթի ամբողջ կյանքի ընթացքում»<ref>{{Cite web|url=https://www.somagnews.com/conan-gray-reacted-recognition-taylor-swift/|title=This is how Conan Gray reacted to the recognition of Taylor Swift|last=Kubrick|first=Kaitlyn|date=March 27, 2020|website=Somag News|language=en-US|url-status=live|access-date=March 28, 2020}}</ref>։ [[Apple Music]]-ի համար Զեյն Լոուի հետ հարցազրույցի ժամանակ Գրեյն ասել է, որ Սվիֆթը նրա «համար մեկն է ամեն ինչում» և շարունակել է, որ նա «իմ հեղինակության ներշնչման աղբյուրն է, և ես երբեք չեմ հասկանալու, թե ոնց է նա դա անում։ Նա պարզապես հրաշք է»։ Նա նաև ավելացրել է, որ Սվիֆթը հաղորդագրություն է գրել նրան և գովել «Kid Krow»-ն<ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop/9353136/conan-gray-taylor-swift-apple-music-interview|title=Conan Gray Talks Taylor Swift In Apple Music Interview|date=2020-04-07|website=Billboard|access-date=2020-04-07}}</ref>։ Գրեյն անվանել է [[Լորդ]]ին որպես նրա համար ազդեցություն ունեցող արտիստի<ref>{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/wxek3z/conan-gray-interview-instagram-tiktok-book-kid-krow|title=Conan Gray on TikTok, Lorde and his new record Kid Krow|last=Greenwood|first=Douglas|date=March 20, 2020|website=[[i-D]]|language=en|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=s_RcfNHsd9E|title=Conan Gray Wants To Marry Lorde {{!}} IT'S A MOOD|date=February 25, 2020|website=[[MTV Australia]]|publisher=YouTube|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.grammy.com/grammys/news/conan-gray-talks-checkmate-feeling-inspired-adele-what-expect-his-darker-debut-album|title=Conan Gray On "Checkmate," Debut LP, Lorde & Adele|last=Yglesias|first=Ana Monroy|date=September 5, 2020|website=[[Grammy]]|language=en|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref> և բացատրել է, որ նրա «Sunset Season» մինի ալբոմը Լորդի դեբյուտային՝ «Pure Heroine» ալբոմի [[նոստալգիա]]ն է<ref name="Paper">{{Cite web|url=http://www.papermag.com/conan-gray-sunset-season-2633801871.html?rebelltitem=4|title=Conan Gray Hits a Small Town Crescendo|last=Wetmore|first=Brendan|date=April 9, 2019|website=[[Paper (magazine)|PAPER]]|url-status=live|access-date=April 9, 2019}}</ref>։ Նա նաև նշել է Dixie Chicks-ին և [[Ադել]]ին որպես գլխավոր ազդեցություններ<ref>{{Cite web|url=http://www.republicrecords.com/artists/conan-gray|title=Conan Gray|website=[[Republic Records]]|language=en|url-status=live}}</ref> և հայտնել է իր հիացմունքը [[BTS]]-ի [[V (երգիչ)|V]]-ին<ref>{{Cite tweet|number=1180184630479089664|user=conangray|title=I’M STUNNED @BTS_twt I LOVE Y’ALL can i be your backup singer|author=Conan Gray|date=October 4, 2019}}</ref> և նրա ընկերոջը՝ [[Բիլլի Այլիշ]]ին<ref>{{Cite web|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/clairo-billie-eilish-omar-apollo-meet-z-pack-2534777|title=Clairo, Billie Eilish, Omar Apollo: meet the Z-Pack|last=Williams|first=Sophie|date=August 2, 2019|website=[[NME]]|language=en-GB|postscript=. '''Note:''' Both artists have indicated each other as their "Z-Pack" pal|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite tweet|number=1196844146956414976|user=papermagazine|title=“I want to try doing music in the style of @conangray or “All Tinted.” #V..."|author=[[Paper (magazine)|Paper]]|date=November 19, 2019}}</ref>։ === Քննադատական ընդունելություն === Գրեյն անվանվել է «Z սերնդի տեսաբլոգի սենսացիա» [[Paper (ամսագիր)|Paper]]-ի կողմից<ref name="Paper" /> և «համացանցի տխուր դեռահասների փոփ արքայորդի»՝ Teen Vogue-ի կողմից<ref>{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/conan-gray-music-month|title=Meet the Pop Prince Making Music for Sad Internet Teens Everywhere|last=Bergado|first=Gabe|date=June 20, 2019|website=[[Teen Vogue]]|language=en|url-status=live|access-date=November 7, 2019}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/mb8ejv/conan-gray-is-gen-zs-ascendant-king-of-sad-boy-pop|title=conan gray is gen z's ascendant king of sad boy pop|last=Greenwood|first=Douglas|date=April 24, 2019|website=[[i-D]]|language=en|url-status=live|access-date=November 7, 2019}}</ref>։ == Սկավառակագրություն == === Ստուդիական ալբոմներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" style="width:8em;" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" style="width:16em;" |Ալբոմի մանրամասնություններ ! colspan="10" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" scope="col" |Վաճառքներ |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]<ref name="Billboard 200">{{Cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/TLP|title=Conan Gray Chart History: Billboard 200|website=Billboard|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS">{{cite web|url=https://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=australian-charts.com|accessdate=February 22, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<ref>{{Cite web|url=https://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discographie Conan Gray|website=austriancharts.at|accessdate=April 2, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ultratop|BEL(FL)]]<ref name="Belgium">{{cite web|url=https://ultratop.be/nl/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discografie Conan Gray|publisher=[[Ultratop]]|accessdate=March 28, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Canadian Albums Chart|CAN]]<ref>{{cite web|url=https://www.fyimusicnews.ca/articles/2020/03/29/weeknd-has-weeks-no1-album|title=The Weeknd Has This Week's No.1 Album|date=March 29, 2020|website=FYIMusicNews|accessdate=March 31, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Irish Albums Chart|IRE]]<ref name=":6">{{Cite web|url=http://irish-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=irish-charts.com|url-status=live|access-date=January 3, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Dutch Album Top 100|NLD]]<ref>{{cite web|url=https://dutchcharts.nl/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discografie Conan Gray|website=dutchcharts.nl|accessdate=March 28, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZ]]<ref>{{Cite web|url=https://charts.nz/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=charts.nz|url-status=live|access-date=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Scottish Singles and Albums Charts|SCO]]<ref>{{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/charts/scottish-albums-chart/20200327/40/|title=Official Scottish Albums Chart Top 100|date=March 27, 2020|publisher=[[Official Charts Company]]|access-date=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[UK Albums Chart|UK]]<ref>{{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/artist/54706/conan-gray/|title=CONAN GRAY {{!}} full Official Chart History|publisher=[[Official Charts Company]]|access-date=March 23, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |''[[Kid Krow]]'' | * Թողարկվել է՝ Մարտի 20, 2020 * Լեյբլ՝ [[Republic Records|Republic]], [[Universal Music Group|UMG]] * Ձևաչափեր՝ [[CD]], LP, [[Music download|DL]], սթրիմինգ, կասետ |5 |26 |60 |49 |5 |20 |94 |32 |11 |30 | * US: 37,000<ref name="KK BB200">{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/business/chart-beat/9345850/the-weeknd-after-hours-billboard-200-debut-2020-biggest-week|title=The Weeknd's 'After Hours' Debuts at No. 1 on Billboard 200 Chart With Biggest Week of 2020|last=Caulfield|first=Keith|date=March 29, 2020|work=Billboard|accessdate=March 30, 2020}}</ref> * UK: 2,393<ref>{{Cite web|url=https://www.musicweek.com/analysis/read/charts-analysis-the-weeknd-romps-to-the-top-of-the-albums-chart-with-after-hours/079315|title=Charts analysis: The Weeknd romps to the top of the albums chart with After Hours|last=Masterton|first=James|date=March 27, 2020|website=[[MusicWeek]]|url-access=registration|url-status=live|access-date=April 5, 2020}}</ref> |} === Մինի ալբոմներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! rowspan="2" scope="col" style="width:8em;" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" style="width:16em;" |Մինի ալբոմի մանրամասնություններ ! colspan="3" scope="col" |Բարձրագույն դիրք |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]<ref name="Billboard 200" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Top Heatseekers|USHeat.]]<ref>{{Cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/TLN|title=Conan Gray Chart History: Heatseeker Albums|website=Billboard|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[UK Album Downloads Chart|UKDown.]]<ref>Peaks on UK Albums Download Chart: * Sunset Season: {{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/charts/albums-downloads-chart/20181123/7003/|title=Official Album Downloads Chart Top 100: 23 November 2018|website=[[Official Charts Company]]|language=en|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |''[[Sunset Season]]'' | * Թողարկվել է՝ Նոյեմբերի 16, 2018 * Լեյբլ՝ [[Republic Records|Republic]], [[Universal Music Group|UMG]] * Ձևաչափեր՝ CD, LP, DL, սթրիմինգ |116 |2 |57 |} === Սինգլներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" |Տարեթիվ ! colspan="6" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" |Հավաստագրումներ ! rowspan="2" scope="col" |Ալբոմ |- ! scope="col" style="width:2.5em;font-size:90%;" |[[Bubbling Under Hot 100 Singles|USBub.]]<ref>{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/HBU|title=Conan Gray Chart History: Bubbling Under Hot 100 Singles|work=Billboard|accessdate=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ultratop|BEL(FL)Tip]]<ref name="Belgium" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Irish Singles Chart|IRE]]<ref name=":6" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Gaon Digital Chart|KOR]]<ref>Peaks on the Gaon Digital Singles Chart: * "Maniac": {{Cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=13&hitYear=2020&termGbn=week|title=Gaon Weekly Digital Chart|website=Gaon Music Chart|access-date=April 2, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZHot]]<ref name="NZ">Peaks on the NZ Hot Singles Chart: * "Maniac", "Wish You Were Sober", "Affluenza" and "Heather": {{cite web|url=https://nztop40.co.nz/chart/hotsingles?chart=4838|title=NZ Hot Singles Chart|date=March 30, 2020|publisher=[[Recorded Music NZ]]|accessdate=March 28, 2020}} * "The Story": {{cite web|url=https://nztop40.co.nz/chart/hotsingles?chart=4806|title=NZ Hot Singles Chart|date=January 20, 2020|publisher=[[Recorded Music NZ]]|accessdate=January 18, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |Idle Town<br /> | rowspan="2" |2017 |— |— |— |— |— |— | |''Sunset Season'' |- ! scope="row" |Grow |— |— |— |— |— |— || {{N/A|Non-album single}} |- ! scope="row" |Generation Why | rowspan="2" |2018 |— |— |— |— |— |— | | rowspan="2" |''Sunset Season'' |- ! scope="row" |Crush Culture |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |The Other Side | rowspan="5" |2019 |— |— |— |— |— |— || rowspan="2" {{N/a|Non-album singles}} |- ! scope="row" |The King |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |Checkmate |— |— |— |— |— |— | | rowspan="5" |''Kid Krow'' |- ! scope="row" |Comfort Crowd |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |[[Maniac]] |25 |24 <ref>{{cite web|url=http://www.ariacharts.com.au/charts/singles-chart|title=ARIA Australian Top 50 Singles|date=April 6, 2020|publisher=[[Australian Recording Industry Association]]|accessdate=April 4, 2020}}</ref> |41 |83 |44 |29 | * [[Music Canada|MC]]: Ոսկե<ref>{{Cite web|url=https://musiccanada.com/gold-platinum/?_gp_search=Conan%20Gray|title=Gold/Platinum: Conan Gray|website=Music Canada|language=en-US|url-status=live|access-date=April 7, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |The Story | rowspan="2" |2020 |— |— |43 |— |— |34 | |- ! scope="row" |Wish You Were Sober |— |— |— |— |— |14 | |} === Այլ երգեր, որոնք ընդգրկվել են հիթ-շքերթներում === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" |Տարեթիվ ! colspan="1" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" scope="col" |Ալբոմ |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZHot]]<ref name="NZ" /> |- ! scope="row" |Affleunza | rowspan="2" |2020 |36 | rowspan="2" |''Kid Krow'' |- ! scope="row" |Heather |28 |} == Մրցանակներ և անվանակարգեր == {| class="wikitable" !Տարեթիվ !Մրցանակ !Անվանակարգ !Աշխատանք !Արդյունք !{{Abbr|Ծան․|Ծանոթագրություններ}} |- | rowspan="2" |2019 |Shorty Awards |Լավագույն յություբյան երաժիշտ | rowspan="3" |Ինքը | style="text-align:center;" |Հաղթանակ |<ref name="Shorty Awards">{{Cite web|url=http://shortyawards.com/11th/conangray|title=Conan Gray|last=|first=|date=|website=[[Shorty Awards]]|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=}}</ref> |- |Streamy Awards |Ճեղքումային արտիստ |{{Nominated}} | style="text-align:center;" |<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/lists/streamy-awards-2019-full-list-nominations-1247997|title=Lilly Singh, David Dobrik and Emma Chamberlain Earn Streamy Award Nominations|last=Jarvey|first=Natalie|date=October 16, 2019|website=[[The Hollywood Reporter]]|language=en|url-status=live|access-date=November 4, 2019}}</ref> |- |2020 |[[MTV Europe Music Award]]s |Լավագույն ճեղքումային ելույթ| Լավագույն ճեղքումային ելույթ | style="text-align:center;" |Սպասվող |<ref>{{Cite web|url=http://www.mtv.com/news/3154860/conan-gray-push-interview-songwriting-inspirations/|title=If You Tell Conan Gray About Your Love Beefs, He'll Make A Song About Them|last=Alston|first=Trey|date=February 4, 2020|website=MTV News|language=en|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> |} == Շրջագայություններ == === Հեդլայն շրջագայություններ === * The Sunset Shows (2018-19) * The Comfort Crowd Tour (2019) * The Kid Krow Tour (2020) === Աջակցող շրջագայություններ === * Pray for the Wicked Tour <small>([[Panic! At the Disco|Panic! at the Disco]])</small> == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Official website|conangray.com|name=Official website}} * [https://www.youtube.com/watch?v=YvHOXtSLZOA Քոնան Գրեյի երկրպագուները նստած էին առաջին շարքում՝ դեպի ծագող աստղ տանող ճանապարհին]՝ Վավերագրական ֆիլմ Uproxx-ի և [[Honda]]-ի կողմից * {{Instagram|id=conangray|name=Քոնան Գրեյը}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Գրեյ, Քոնան}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի երգիչ-երգահաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Ինդի երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի երգիչներ և երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Յություբերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի բլոգերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստապրոդյուսերներ]] nkikr92f9nw04dgdm51ldj7ujyipkzo 8487066 8486718 2022-08-11T08:48:44Z ՍամվելիկԱռաքելյան 121881 /* Վաղ տարիներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}} '''Քոնան Լի Գրեյ''' ({{Lang-en|Conan Lee Gray}}, {{ԱԾ}})<ref name="Notion">{{Cite web|url=https://notion.online/conan-gray/|title=Conan Gray|last=Dean Stone|first=Russell|date=August 2, 2019|website=[[Notion (magazine)|Notion]]|quote=The story starts back in Lemon Grove, San Diego, where Conan Gray was born on 5th December 1998.|access-date=December 28, 2019}}</ref>, ամերիկացի [[երգիչ]], [[երգերի հեղինակ]] և սոցիալական մեդիայի անձ։ Գրեյը սկսել է կարիերան դեռ դեռահաս տարիքում՝ վլոգեր և [[Քավեր տարբերակ|քավերներ]] տեղադրելով [[ՅուԹյուբ]]ում։ 2018 թվականին [[Republic Records]]-ի հետ պայմանագիր կնքելուց հետո նա թողարկել է իր դեբյուտային [[մինի ալբոմ]]ը՝ «[[Sunset Season]]»-ը, որը 300 միլիոն սթրիմներ է հավաքել։ Նրա առաջին [[ստուդիական ալբոմ]]ը՝ «[[Kid Krow]]»-ն, թողարկվել է 2020 թվականի մարտին և զբաղեցրել է 5-րդ հորիզոնականը [[Billboard 200]]-ում, դարձնելով այն 2020 թվականի ամերիկացի նոր արտիստի մեծագույն դեբյուտը։ Գրեյը 2020 թվականի ապրիլի դրությամբ [[Spotify]]-ում ամենաշատ սթրիմներ հավաքած արտիստներից մեկն է՝ իր ճեղքումային «[[Maniac]]» սինգլով, որը կարողացել է 100 միլիոն սթրիմներ հավաքել հարթակում։ == Վաղ տարիներ == Քոնան Գրեյը ծնվել է 1998 թվականի դեկտեմբերի 5-ին [[Կալիֆոռնիա]]յի Լեմոն Գրուվ քաղաքում իռլանդացի հոր և [[Ճապոնացիներ|ճապոնացի]] մոր ընտանիքում։ Երբ նա նոր էր ծնվել, նրա ընտանիքը տեղափոխվել է [[Ճապոնիա]]յի [[Հիրոսիմա]] քաղաք, քանի որ նրա պապը բժշկական օգնության կարիք է ունեցել։ Այնտեղ երկու տարի ապրելուց հետո, նրա ընտանիքը վերադարձել է Կալիֆոռնիա։ Գրեյը սովորել է ճապոներեն, սակայն ժամանակից ի վեր մոռացել է այն<ref>{{Citation|last=Gray|first=Conan|title=50 Facts About Me !!!|date=March 18, 2013|url=https://www.youtube.com/watch?v=cxqOJd6w4ds&t=88|work=[[YouTube]]|access-date=July 6, 2019}}</ref>։ Գրեյի ծնողներն ամուսնալուծվել են, երբ նա 3 տարեկան էր։ «Draw My Life» («Նկարում եմ կյանքս») հոլովակում նա մանրամասնորեն պատմել է իր մանկության մասին<ref name=":4">{{Citation|last=Conan Gray|title=Draw My Life ( For 100,000 )|date=June 12, 2016|url=https://www.youtube.com/watch?v=UIvzS03Jra0|access-date=July 6, 2019}}</ref>։ Քանի որ նրա հայրը զինվորական ծառայության էր, Գրեյը 20 անգամ տեղափոխվել է մանկության տարիների ընթացքում, երեք անգամ տեղափոխվելով միայն վեցերորդ դասարանի ընթացքում։ Գրեյին հաճախ բուլինգի էին ենթարկում միջնակարգ դպրոցում, քանի որ նա դպրոցի 5 ասիացիներից մեկն էր։ Գրեյը վերջնականապես հաստատվել է [[Տեխաս]]ի [[Ջորջթաուն]] քաղաքում, որտեղ ապրել է դեռահասության տարիները։ Գրեյի կյանքը Տեխասի կենտրոնում ներշնչել է նրա արվեստի և երաժշտության մեծ մասը։ 2017 թվականի սեպտեմբերին նա տեղափոխվել է Կալիֆոռնիայի [[Լոս Անջելես]] քաղաք<ref name=":4" />։ == Կարիերա == === 2015–2017. Կարիերայի սկիզբը YouTube-ում === Նա ստեղծեց իր պաշտոնական ալիքը 2013 թվականին<ref>{{Citation|title=Let Me Introduce Myself.|url=https://www.youtube.com/watch?v=pMXKrJbW-v8|accessdate=2022-08-11|language=hy-AM}}</ref> և սկսեց ստեղծել տեսանյութեր տասնհինգ տարեկանում։ Նրա վաղ տեսահոլովակները ներառում էին այնպիսի թեմաներ, ինչպիսիք են թխելը, պատրաստելը և հիմնականում կենտրոնացած էին նրա առօրյայի շուրջ:<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2018/06/25/they-became-famous-youtubers-a-new-generation-of-kids-wants-to-take-their-place/|title=}}</ref> Գրեյը ձայնագրել է երաժշտություն, ցուցադրել է իր արվեստը և ստեղծել է այլ տեսահոլովակներ իր վլոգի համար՝ ավելի քան 25 միլիոն դիտումներով։<ref>{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/mb8ejv/conan-gray-is-gen-zs-ascendant-king-of-sad-boy-pop|title=conan gray is gen z's ascendant king of sad boy pop|last=Greenwood|first=Douglas|date=2019-04-24|website=i-D|language=en|accessdate=2022-08-11}}</ref> == Երաժշտական ոճ == === Ազդեցություններ === Գրեյը նշել է [[Թեյլոր Սվիֆթ]]ին որպես իր մեծագույն ոգեշնչման աղբյուր, ասելով, որ «մեծացել է նրա արվեստով և նա մեծագույն Սվիֆթին (այսպես են անվանում Սվիֆթի երկրպագուներին) է»<ref>{{Citation|title=Conan Gray Guesses the Lyrics to Taylor Swift Songs {{!}} Lyric Challenge|date=December 11, 2019|url=https://www.youtube.com/watch?v=ur4I78ebQ6k|work=[[YouTube]]|publisher=[[Seventeen (American magazine)|Seventeen]]|language=en|access-date=December 12, 2019}}</ref>։ Նա պատմել է [[People]]-ին․ «Ես նրան շատ եմ սիրում։ Ես սիրում են նրա երաժշտությունը։ Ես սիրում եմ այն, ինչ նա անում է։ Ես սիրում եմ նրա տեքստերի գրելաձևը։ Ես սիրում եմ այն, թե ոնց է նա զարգացնել իր կարիերան։ Նա պարզապես այնպիսի բոսս է։ Ես մեծացել եմ՝ լսելով նրա երաժշտությունը 9 տարեկանում։ Ես զգում եմ, որ նա ձևավորել է ինձ, որպես անձի»<ref>{{Cite web|url=https://people.com/music/conan-gray-kid-krow/|title=Conan Gray Says His Forthcoming Album Kid Krow Was Inspired by His 'Pretty Tough' Childhood|last=Mier|first=Tomás|date=January 10, 2020|website=[[People (magazine)|People]]|language=en|url-status=live|access-date=January 11, 2020}}</ref>։ Սվիֆթն արձագանքել է Գրեյի առաջին ալբոմի՝ «Kid Krow»-ի վրա, իր անձնական [[ինստագրամ]]յան պատմության մեջ, գրելով․ «Ես պաշտում եմ այս ալբոմը, բայց ԱՅՍ ԵՐԳԸ [«Wish You Were Sober»] գլուխգործոց է։ Չեմ ուզում բարձր խոսքեր ասել, բայց ես սա լսելու եմ ամբողջ կյանքիս ընթացքում»։ Գրեյը պատասխանել է Սվիֆթին մեծատառերով․ «Շնորհակալություն քեզ, որ եղել ես իմ երգերի գրելու ոգեշնչան աղբյուրը և իկոնաս։ Ես անկեղծորեն մտածում եմ, որ դու ինձ մեծացրել ես որպես հեղինակ և մարդ և չեմ կարող արտահայտել բառերով, ինչ նշանակություն ունի սա ինձ համար։ Շնորհակալություն քեզ ամեն ինչի համար։ Սվիֆթի ամբողջ կյանքի ընթացքում»<ref>{{Cite web|url=https://www.somagnews.com/conan-gray-reacted-recognition-taylor-swift/|title=This is how Conan Gray reacted to the recognition of Taylor Swift|last=Kubrick|first=Kaitlyn|date=March 27, 2020|website=Somag News|language=en-US|url-status=live|access-date=March 28, 2020}}</ref>։ [[Apple Music]]-ի համար Զեյն Լոուի հետ հարցազրույցի ժամանակ Գրեյն ասել է, որ Սվիֆթը նրա «համար մեկն է ամեն ինչում» և շարունակել է, որ նա «իմ հեղինակության ներշնչման աղբյուրն է, և ես երբեք չեմ հասկանալու, թե ոնց է նա դա անում։ Նա պարզապես հրաշք է»։ Նա նաև ավելացրել է, որ Սվիֆթը հաղորդագրություն է գրել նրան և գովել «Kid Krow»-ն<ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop/9353136/conan-gray-taylor-swift-apple-music-interview|title=Conan Gray Talks Taylor Swift In Apple Music Interview|date=2020-04-07|website=Billboard|access-date=2020-04-07}}</ref>։ Գրեյն անվանել է [[Լորդ]]ին որպես նրա համար ազդեցություն ունեցող արտիստի<ref>{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/wxek3z/conan-gray-interview-instagram-tiktok-book-kid-krow|title=Conan Gray on TikTok, Lorde and his new record Kid Krow|last=Greenwood|first=Douglas|date=March 20, 2020|website=[[i-D]]|language=en|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=s_RcfNHsd9E|title=Conan Gray Wants To Marry Lorde {{!}} IT'S A MOOD|date=February 25, 2020|website=[[MTV Australia]]|publisher=YouTube|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.grammy.com/grammys/news/conan-gray-talks-checkmate-feeling-inspired-adele-what-expect-his-darker-debut-album|title=Conan Gray On "Checkmate," Debut LP, Lorde & Adele|last=Yglesias|first=Ana Monroy|date=September 5, 2020|website=[[Grammy]]|language=en|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref> և բացատրել է, որ նրա «Sunset Season» մինի ալբոմը Լորդի դեբյուտային՝ «Pure Heroine» ալբոմի [[նոստալգիա]]ն է<ref name="Paper">{{Cite web|url=http://www.papermag.com/conan-gray-sunset-season-2633801871.html?rebelltitem=4|title=Conan Gray Hits a Small Town Crescendo|last=Wetmore|first=Brendan|date=April 9, 2019|website=[[Paper (magazine)|PAPER]]|url-status=live|access-date=April 9, 2019}}</ref>։ Նա նաև նշել է Dixie Chicks-ին և [[Ադել]]ին որպես գլխավոր ազդեցություններ<ref>{{Cite web|url=http://www.republicrecords.com/artists/conan-gray|title=Conan Gray|website=[[Republic Records]]|language=en|url-status=live}}</ref> և հայտնել է իր հիացմունքը [[BTS]]-ի [[V (երգիչ)|V]]-ին<ref>{{Cite tweet|number=1180184630479089664|user=conangray|title=I’M STUNNED @BTS_twt I LOVE Y’ALL can i be your backup singer|author=Conan Gray|date=October 4, 2019}}</ref> և նրա ընկերոջը՝ [[Բիլլի Այլիշ]]ին<ref>{{Cite web|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/clairo-billie-eilish-omar-apollo-meet-z-pack-2534777|title=Clairo, Billie Eilish, Omar Apollo: meet the Z-Pack|last=Williams|first=Sophie|date=August 2, 2019|website=[[NME]]|language=en-GB|postscript=. '''Note:''' Both artists have indicated each other as their "Z-Pack" pal|url-status=live|access-date=March 31, 2020}}</ref><ref>{{Cite tweet|number=1196844146956414976|user=papermagazine|title=“I want to try doing music in the style of @conangray or “All Tinted.” #V..."|author=[[Paper (magazine)|Paper]]|date=November 19, 2019}}</ref>։ === Քննադատական ընդունելություն === Գրեյն անվանվել է «Z սերնդի տեսաբլոգի սենսացիա» [[Paper (ամսագիր)|Paper]]-ի կողմից<ref name="Paper" /> և «համացանցի տխուր դեռահասների փոփ արքայորդի»՝ Teen Vogue-ի կողմից<ref>{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/conan-gray-music-month|title=Meet the Pop Prince Making Music for Sad Internet Teens Everywhere|last=Bergado|first=Gabe|date=June 20, 2019|website=[[Teen Vogue]]|language=en|url-status=live|access-date=November 7, 2019}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/mb8ejv/conan-gray-is-gen-zs-ascendant-king-of-sad-boy-pop|title=conan gray is gen z's ascendant king of sad boy pop|last=Greenwood|first=Douglas|date=April 24, 2019|website=[[i-D]]|language=en|url-status=live|access-date=November 7, 2019}}</ref>։ == Սկավառակագրություն == === Ստուդիական ալբոմներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" style="width:8em;" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" style="width:16em;" |Ալբոմի մանրամասնություններ ! colspan="10" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" scope="col" |Վաճառքներ |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]<ref name="Billboard 200">{{Cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/TLP|title=Conan Gray Chart History: Billboard 200|website=Billboard|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS">{{cite web|url=https://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=australian-charts.com|accessdate=February 22, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<ref>{{Cite web|url=https://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discographie Conan Gray|website=austriancharts.at|accessdate=April 2, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ultratop|BEL(FL)]]<ref name="Belgium">{{cite web|url=https://ultratop.be/nl/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discografie Conan Gray|publisher=[[Ultratop]]|accessdate=March 28, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Canadian Albums Chart|CAN]]<ref>{{cite web|url=https://www.fyimusicnews.ca/articles/2020/03/29/weeknd-has-weeks-no1-album|title=The Weeknd Has This Week's No.1 Album|date=March 29, 2020|website=FYIMusicNews|accessdate=March 31, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Irish Albums Chart|IRE]]<ref name=":6">{{Cite web|url=http://irish-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=irish-charts.com|url-status=live|access-date=January 3, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Dutch Album Top 100|NLD]]<ref>{{cite web|url=https://dutchcharts.nl/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discografie Conan Gray|website=dutchcharts.nl|accessdate=March 28, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZ]]<ref>{{Cite web|url=https://charts.nz/showinterpret.asp?interpret=Conan+Gray|title=Discography Conan Gray|website=charts.nz|url-status=live|access-date=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Scottish Singles and Albums Charts|SCO]]<ref>{{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/charts/scottish-albums-chart/20200327/40/|title=Official Scottish Albums Chart Top 100|date=March 27, 2020|publisher=[[Official Charts Company]]|access-date=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[UK Albums Chart|UK]]<ref>{{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/artist/54706/conan-gray/|title=CONAN GRAY {{!}} full Official Chart History|publisher=[[Official Charts Company]]|access-date=March 23, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |''[[Kid Krow]]'' | * Թողարկվել է՝ Մարտի 20, 2020 * Լեյբլ՝ [[Republic Records|Republic]], [[Universal Music Group|UMG]] * Ձևաչափեր՝ [[CD]], LP, [[Music download|DL]], սթրիմինգ, կասետ |5 |26 |60 |49 |5 |20 |94 |32 |11 |30 | * US: 37,000<ref name="KK BB200">{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/business/chart-beat/9345850/the-weeknd-after-hours-billboard-200-debut-2020-biggest-week|title=The Weeknd's 'After Hours' Debuts at No. 1 on Billboard 200 Chart With Biggest Week of 2020|last=Caulfield|first=Keith|date=March 29, 2020|work=Billboard|accessdate=March 30, 2020}}</ref> * UK: 2,393<ref>{{Cite web|url=https://www.musicweek.com/analysis/read/charts-analysis-the-weeknd-romps-to-the-top-of-the-albums-chart-with-after-hours/079315|title=Charts analysis: The Weeknd romps to the top of the albums chart with After Hours|last=Masterton|first=James|date=March 27, 2020|website=[[MusicWeek]]|url-access=registration|url-status=live|access-date=April 5, 2020}}</ref> |} === Մինի ալբոմներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! rowspan="2" scope="col" style="width:8em;" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" style="width:16em;" |Մինի ալբոմի մանրամասնություններ ! colspan="3" scope="col" |Բարձրագույն դիրք |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]<ref name="Billboard 200" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Top Heatseekers|USHeat.]]<ref>{{Cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/TLN|title=Conan Gray Chart History: Heatseeker Albums|website=Billboard|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[UK Album Downloads Chart|UKDown.]]<ref>Peaks on UK Albums Download Chart: * Sunset Season: {{Cite web|url=https://www.officialcharts.com/charts/albums-downloads-chart/20181123/7003/|title=Official Album Downloads Chart Top 100: 23 November 2018|website=[[Official Charts Company]]|language=en|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |''[[Sunset Season]]'' | * Թողարկվել է՝ Նոյեմբերի 16, 2018 * Լեյբլ՝ [[Republic Records|Republic]], [[Universal Music Group|UMG]] * Ձևաչափեր՝ CD, LP, DL, սթրիմինգ |116 |2 |57 |} === Սինգլներ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" |Տարեթիվ ! colspan="6" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" |Հավաստագրումներ ! rowspan="2" scope="col" |Ալբոմ |- ! scope="col" style="width:2.5em;font-size:90%;" |[[Bubbling Under Hot 100 Singles|USBub.]]<ref>{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/conan-gray/chart-history/HBU|title=Conan Gray Chart History: Bubbling Under Hot 100 Singles|work=Billboard|accessdate=March 30, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Ultratop|BEL(FL)Tip]]<ref name="Belgium" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Irish Singles Chart|IRE]]<ref name=":6" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Gaon Digital Chart|KOR]]<ref>Peaks on the Gaon Digital Singles Chart: * "Maniac": {{Cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=13&hitYear=2020&termGbn=week|title=Gaon Weekly Digital Chart|website=Gaon Music Chart|access-date=April 2, 2020}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZHot]]<ref name="NZ">Peaks on the NZ Hot Singles Chart: * "Maniac", "Wish You Were Sober", "Affluenza" and "Heather": {{cite web|url=https://nztop40.co.nz/chart/hotsingles?chart=4838|title=NZ Hot Singles Chart|date=March 30, 2020|publisher=[[Recorded Music NZ]]|accessdate=March 28, 2020}} * "The Story": {{cite web|url=https://nztop40.co.nz/chart/hotsingles?chart=4806|title=NZ Hot Singles Chart|date=January 20, 2020|publisher=[[Recorded Music NZ]]|accessdate=January 18, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |Idle Town<br /> | rowspan="2" |2017 |— |— |— |— |— |— | |''Sunset Season'' |- ! scope="row" |Grow |— |— |— |— |— |— || {{N/A|Non-album single}} |- ! scope="row" |Generation Why | rowspan="2" |2018 |— |— |— |— |— |— | | rowspan="2" |''Sunset Season'' |- ! scope="row" |Crush Culture |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |The Other Side | rowspan="5" |2019 |— |— |— |— |— |— || rowspan="2" {{N/a|Non-album singles}} |- ! scope="row" |The King |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |Checkmate |— |— |— |— |— |— | | rowspan="5" |''Kid Krow'' |- ! scope="row" |Comfort Crowd |— |— |— |— |— |— | |- ! scope="row" |[[Maniac]] |25 |24 <ref>{{cite web|url=http://www.ariacharts.com.au/charts/singles-chart|title=ARIA Australian Top 50 Singles|date=April 6, 2020|publisher=[[Australian Recording Industry Association]]|accessdate=April 4, 2020}}</ref> |41 |83 |44 |29 | * [[Music Canada|MC]]: Ոսկե<ref>{{Cite web|url=https://musiccanada.com/gold-platinum/?_gp_search=Conan%20Gray|title=Gold/Platinum: Conan Gray|website=Music Canada|language=en-US|url-status=live|access-date=April 7, 2020}}</ref> |- ! scope="row" |The Story | rowspan="2" |2020 |— |— |43 |— |— |34 | |- ! scope="row" |Wish You Were Sober |— |— |— |— |— |14 | |} === Այլ երգեր, որոնք ընդգրկվել են հիթ-շքերթներում === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! rowspan="2" scope="col" |Անվանում ! rowspan="2" scope="col" |Տարեթիվ ! colspan="1" scope="col" |Բարձրագույն դիրք ! rowspan="2" scope="col" |Ալբոմ |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZHot]]<ref name="NZ" /> |- ! scope="row" |Affleunza | rowspan="2" |2020 |36 | rowspan="2" |''Kid Krow'' |- ! scope="row" |Heather |28 |} == Մրցանակներ և անվանակարգեր == {| class="wikitable" !Տարեթիվ !Մրցանակ !Անվանակարգ !Աշխատանք !Արդյունք !{{Abbr|Ծան․|Ծանոթագրություններ}} |- | rowspan="2" |2019 |Shorty Awards |Լավագույն յություբյան երաժիշտ | rowspan="3" |Ինքը | style="text-align:center;" |Հաղթանակ |<ref name="Shorty Awards">{{Cite web|url=http://shortyawards.com/11th/conangray|title=Conan Gray|last=|first=|date=|website=[[Shorty Awards]]|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=}}</ref> |- |Streamy Awards |Ճեղքումային արտիստ |{{Nominated}} | style="text-align:center;" |<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/lists/streamy-awards-2019-full-list-nominations-1247997|title=Lilly Singh, David Dobrik and Emma Chamberlain Earn Streamy Award Nominations|last=Jarvey|first=Natalie|date=October 16, 2019|website=[[The Hollywood Reporter]]|language=en|url-status=live|access-date=November 4, 2019}}</ref> |- |2020 |[[MTV Europe Music Award]]s |Լավագույն ճեղքումային ելույթ| Լավագույն ճեղքումային ելույթ | style="text-align:center;" |Սպասվող |<ref>{{Cite web|url=http://www.mtv.com/news/3154860/conan-gray-push-interview-songwriting-inspirations/|title=If You Tell Conan Gray About Your Love Beefs, He'll Make A Song About Them|last=Alston|first=Trey|date=February 4, 2020|website=MTV News|language=en|url-status=live|access-date=March 5, 2020}}</ref> |} == Շրջագայություններ == === Հեդլայն շրջագայություններ === * The Sunset Shows (2018-19) * The Comfort Crowd Tour (2019) * The Kid Krow Tour (2020) === Աջակցող շրջագայություններ === * Pray for the Wicked Tour <small>([[Panic! At the Disco|Panic! at the Disco]])</small> == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Official website|conangray.com|name=Official website}} * [https://www.youtube.com/watch?v=YvHOXtSLZOA Քոնան Գրեյի երկրպագուները նստած էին առաջին շարքում՝ դեպի ծագող աստղ տանող ճանապարհին]՝ Վավերագրական ֆիլմ Uproxx-ի և [[Honda]]-ի կողմից * {{Instagram|id=conangray|name=Քոնան Գրեյը}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Գրեյ, Քոնան}} [[Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի երգիչ-երգահաններ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:Ինդի երաժիշտներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի երգիչներ և երգչուհիներ]] [[Կատեգորիա:Յություբերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի բլոգերներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հեռուստապրոդյուսերներ]] s6hilt5c655hx14a2olzvr91ndgw6hs 2 985982 8487089 8483449 2022-08-11T09:57:03Z Նուն2002 78696 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Գալինա Մարկովնա''' ({{lang-ru|Артемьева, Галина Марковна}} {{ԱԾ}}), [[ռուս]] [[գրող]], հոգեբանական [[վեպ]]երի հեղինակ, [[բանասեր]], բանասիրական [[գիտությունների թեկնածու]]։ == Կենսագրություն == Գալինա Մարկովնա Արտեմևան ծնվել է [[Պենզա|Պենզայի շրջան]]ի Կամենկա գյուղում, 2,5 տարեկանից նրան մեծացրել է մորաքույրը [[Մոսկվա]]յում։ Նա ստացել է գերազանց կրթություն և պաշտպանել ատենախոսությունը իմաստաբանության ոլորտում։ Տիրապետում է [[գերմաներեն]], [[անգլերեն]], [[իտալերեն]] և [[չեխերեն]]: Եղել է բառարանագետ, [[Ռուսաստան]]ի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս Դ. Շմելևի, ինչպես նաև [[փիլիսոփա]] [[Ալեքսեյ Լոսով]]ի աշակերտուհին։ 2006-2008 թվականներին եղել է [[Elle (ամսագիր)|Elle ամսագրի]] սյունակագիր: 2010 թվականից մինչ օրս Գալինա Արտեմևան համագործակցում է Eksmo հրատարակչության հետ, որտեղ լույս է տեսնում նրա հեղինակային «Հոգու լաբիրինթոսները» շարքը։ Մինչ օրս մատենաշարով հրատարակվել է ութ գիրք, այդ թվում՝ վեպեր և [[պատմվածք]]ների ժողովածուներ։ Պիկնիկ հավաքածուի պատմվածքները [[ճապոներեն]] թարգմանվել են 2011 թվականի փետրվարին։ Ունի մենագրություններ «Բազմիմաստության տեսակները ժամանակակից ռուսաց լեզվում» և «Բառի բազմիմաստությունը լեզվում և խոսքում» թեմաներով։ «Գիշեր» բառի պատմությունը[[Օսիպ Մանդելշտամ]]ի տեքստերում, որը նվիրված է լեզվի և խոսքի բառի բազմիմաստությանը: Գործունեության առանձին ոլորտ է հաջողության հոգեբանությունը, ինչպես նաև գենդերային հոգեբանությունը և [[Նեյրո-լեզվական ծրագրավորում]]ն: Հայտնի լրագրող, խորհրդարանական թղթակից, կենսաբան Լև Մոսկովկինը հիացել է Գալինա Արտեմևայի աշխատանքով իր բլոգումhttp://leo-mosk.livejournal.com/<ref>[http://news.mail.ru/inregions/st_petersburg/91/5419385/ Галина Артемьева: У нас на протяжении двадцати лет из-под ног выбивали нравственные ориентиры — Новости . Новости@Mail.ru<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Недоступная ссылка|date=Май 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://kp.ru/daily/25633.5/799180/ |title=Галина Артемьева: «Наблюдай как мужчина, выгляди как женщина» // KP.RU<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2012-02-15 |archive-date=2011-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110214011622/http://kp.ru/daily/25633.5/799180/ |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.aif.ua/dossiers/897 |title=Досье {{!}} Аргументы и Факты Украина<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2012-02-15 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305041604/http://www.aif.ua/dossiers/897 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.spb.aif.ru/onlineconf/300165 |title=Писательница Галина Артемьева презентует роман о любви {{!}} Аргументы и Факты Санкт-Петербург<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2012-02-15 |archive-date=2011-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430081258/http://www.spb.aif.ru/onlineconf/300165 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://forsmi.ru/node/32246 |title=Творческий вечер Галины Артемьевой (мама Паши Артемьева, участника группы «Корни») {{!}} Для СМИ. Агентство анонсов России и стран СНГ. Пресс-службы России. Мы не АФИША — мы работ …<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2012-02-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110417044532/http://forsmi.ru/node/32246 |archivedate=2011-04-17 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.golosarmenii.am/ru/20195/culture/14831/ ВСТРЕЧА С ГАЛИНОЙ АРТЕМЬЕВОЙ | Голос Армении — Общественно-политическая газета — 20195 (122)<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Недоступная ссылка|date=Май 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>: Ապրում է [[Բեռլին|Բեռլինում]] և [[Լյուցեռն]]ում: == Ընտանիք == * Առաջին ամուսինը՝ Արտյոմ Արտեմև, ռազմական բժիշ ** Ավագ որդին Զախար Արտեմևն է (ծնվել է 1978 թ. մարտի 21-ին), լրագրող և գրող, աշխատել է «[[Ռոսիյսկայա գազետա]]»-յում<ref>[http://eawfpress.ru/press-tsentr/news/nauka/galina-lifshits-nuzhno-uchitsya-otvechat-za-sebya/ Галина Лифшиц: «Нужно учиться отвечать за себя»]</ref>. ** Կրտսեր որդին Պավել Արտեմիևն է (ծնվել է 1983 թվականի փետրվարի 28-ին), Roots խմբի նախկին անդամ, երգիչ և երաժիշտ<ref>[https://unotices.com/book.php?id=136541&page=128 Мемуары Галины Лифшиц]</ref>. * երկրորդ ամուսինը (1997 թվականից) դաշնակահար Կոնստանտին Լիֆշիցն է (ծնված 1976 թ.)<ref name="автоссылка1" />. == բիբլիգրաֆիա == * Խաղաղության քնքուշ փոշի 1998 («Ռուսական բակ» հրատարակչություն) * Исход 1999 թ. (հրատարակչություն «կիրակի») * Տիեզերքի ժապավեն, պոեզիա, 1999 («Մաքս-պրես» հրատարակչություն) * Պիկնին, պատմվածքներ, 2004 (Բայ հրատարակչություն) - ISBN 5-87532-062-1 Սերիա «Հոգու լաբիրինթոսներ. Գալինա Արտեմևայի վեպեր («Эксмо» հրատարակչություն) * Նոր տուն՝ յասամանագույն փեղկերով։ - 2010 թ. * Ով գիշերը խոտ է հնձում: - 2010 թ. * Նա, ով գծում է գիծը: - 2010 թ. - ISBN 978-5-699-45146-3 * Եվ ես հարյուրերորդ անգամ կբարձրանամ 2011 թ. - ISBN 978-5-699-46414-2 * Անառակ դուստր. - 2011 թ. - ISBN 978-5-699-48100-2 * Երեք փեսացուների հարսնացուն. - 2011 թ. - ISBN 978-5-699-54140-9 * Դժբախտ սեր չկա։ - 2011 թ. == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{official|artemjeva.com|Գալինա Արտեմյևայի պաշտոնական կայք}} {{Արտաքին հղումներ}} dewck9raf0iw58mj8wd6ieb87kvfvhk 4 987253 8486966 8486329 2022-08-11T01:06:30Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" |- !Խմբագրումներ!!23artashes!!Beko!!GeoO!!Lilitik22!!Samo04!!Sigma'am!!Voskanyan!!Xelgen!!ԱշբոտՏՆՂ!!ԱշոտՏՆՂ |- |Հիմնական||5372||1393||3750||214||464||156||3361||28||5675||99 |- |Պատկեր||45||18||139||0||0||2||24||0||21||0 |- |Կաղապար||19||418||338||1||11||17||8||3||207||43 |- |Կատեգորիա||498||177||410||0||306||11||17||0||0||0 |- |patrol||4||605||126||0||0||5||233||0||0||0 |- |Ընդամենը||style="background: #33f85f;"|5938||style="background: #33f85f;"|2611||style="background: #33f85f;"|4763||style="background: #33f85f;"|215||style="background: #33f85f;"|781||style="background: #33f85f;"|191||style="background: #33f85f;"|3643||style="background: #ff0000;"|31||style="background: #33f85f;"|5903||style="background: #33f85f;"|142 |} {| class="wikitable sortable" |- !Գործողություն!!23artashes!!Beko!!GeoO!!Lilitik22!!Samo04!!Sigma'am!!Voskanyan!!Xelgen!!ԱշբոտՏՆՂ!!ԱշոտՏՆՂ |- |delete||892||165||131||4||7||59||719||55||125||6 |- |block||215||31||24||0||2||9||214||5||0||2 |- |abusefilter||0||0||0||0||0||0||0||7||0||1 |- |rights||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0 |- |merge||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0 |- |protect||29||2||9||0||0||4||10||1||0||1 |- |MediaWiki||1||1||1||0||0||0||1||0||0||2 |- |contentmodel||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0 |- |Ընդամենը||style="background: #33f85f;"|1137||style="background: #33f85f;"|199||style="background: #33f85f;"|165||style="background: #ff0000;"|4||style="background: #ff0000;"|9||style="background: #33f85f;"|72||style="background: #33f85f;"|944||style="background: #33f85f;"|68||style="background: #33f85f;"|125||style="background: #ff0000;"|12 |} m1cozbkk6374stmcjxxywoagfo1zito 2 996364 8486704 8486114 2022-08-10T18:20:47Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|Alexandra Popp}}, ) Алекса́ндра По́пп (нем. Alexandra Popp, 6 апреля 1991) — немецкая футболистка, выступающая на позиции нападающего, игрок женского футбольного клуба «Вольфсбург», игрок национальной сборной Германии. ei14ys5whnlapiygitmon3ee8crk11p 8486705 8486704 2022-08-10T18:23:06Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), հարձակվողի դիրքում հանդես եկող գերմանացի ֆուտբոլիստ, «Վոլֆսբուրգ» կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, Գերմանիայի հավաքականի խաղացող։ 1bthr0qfln3bho9cixofu5tmjo2l67j 8486758 8486705 2022-08-10T19:17:01Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ( Բեթ Միդի հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> bj04hsbwtos9f0x7ynlh9v621s8fyg2 8486760 8486758 2022-08-10T19:17:58Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ( Բեթ Միդի հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 7f92ij66meqco9rei6cszbu0dnqoukh 8486762 8486760 2022-08-10T19:19:48Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Անհատական */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} dqm8pprquvwce1t1ck6e2qy4grp17jq 8486765 8486762 2022-08-10T19:22:18Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|mini|Alexandra Popp im Trikot der Nationalmannschaft (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} k69sfg7xntggokaqmrmymn15w0dmwb9 8486766 8486765 2022-08-10T19:22:50Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|Alexandra Popp im Trikot der Nationalmannschaft (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} snnszxazbowamb2qaocxzro67hifsw8 8486767 8486766 2022-08-10T19:23:30Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Alexandra Popp im Trikot der Nationalmannschaft (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} rlf4nqzmha33s7mvm8o5d7qzbxmm3uu 8486768 8486767 2022-08-10T19:24:46Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Ակումբային կարիերա */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 3wi4i4p2n621ipippmq1mfmpkwksmg5 8486769 8486768 2022-08-10T19:25:22Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կարիերա հավաքականում */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Popp nach dem DFB-Pokal-Sieg 2013]] 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} ikqrfh9um2btls1c99axt9i095xaezc 8486771 8486769 2022-08-10T19:26:22Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կարիերա հավաքականում */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} cbua65cazwaczgu5m3l8mkkf5p77zrf 8486792 8486771 2022-08-10T19:49:00Z Karakhanyan Gayane 100381 Փոխվում է էջը 'Следующие игроки были включены в состав сборной на [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]. {{#lst:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022 (составы)|WEC2022ITA}}'-ով wikitext text/x-wiki Следующие игроки были включены в состав сборной на [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]. {{#lst:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022 (составы)|WEC2022ITA}} b39cpz1c7yzvdgmzrfxdpb9mvrgyv9j 8486793 8486792 2022-08-10T19:49:21Z Karakhanyan Gayane 100381 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8486796 8486793 2022-08-10T19:50:18Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki === Чемпионат Европы 2022. Квалификация === {{main|Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022 (отборочный турнир)}} {{ФутболТаблица}} {{ФТ-команда|1|{{футболЖ|Дания}} |9|1|0|48|1|цвет=#ccffcc}} {{ФТ-команда|2|{{футболЖ|Италия}} |8|1|1|37|5|цвет=#ccffcc}} {{ФТ-команда|3|{{футболЖ|Босния и Герцеговина}} |6|0|4|19|17|цвет=}} {{ФТ-команда|4|{{футболЖ|Мальта}} |3|1|6|11|30|цвет=}} {{ФТ-команда|5|{{футболЖ|Израиль}} |2|1|7|10|30|цвет=}} {{ФТ-команда|5|{{футболЖ|Грузия}} |0|0|10|3|45|цвет=}} {{/ФутболТаблица}} o0ggeb2i22sf9xzif70omwdlf0bvrig 8486798 8486796 2022-08-10T19:50:40Z Karakhanyan Gayane 100381 Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8486812 8486798 2022-08-10T20:09:14Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Флаг Англии}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} ei8tkk0d7b0elulert6a0tg01deoom3 8486813 8486812 2022-08-10T20:10:52Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ Անգլիա}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} khqnp7e37fe8k5u90f62wfyi7lg9ext 8486814 8486813 2022-08-10T20:11:35Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ Մեծ Բրիտանիա}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} o9ahykg0nikfgh1n81koxnb5az3naba 8486815 8486814 2022-08-10T20:12:28Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ Մեծ Բրիտանիա}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} s438cxw3tdu3vv4p6xysteddz9dh4hf 8486816 8486815 2022-08-10T20:16:34Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ| Մեծ Բրիտանիա}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} g92s0ga9r9i7effxe7i7bh0r9r38h8u 8486817 8486816 2022-08-10T20:17:40Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Ավստրալիա}} [[Ավստրալիա]] [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} hewib3uvtbem2u42azjjjv32s91vcbd 8486818 8486817 2022-08-10T20:18:41Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} mr11a5rgy8eqm75o6i0t8pdmtg1ujsx 8486819 8486818 2022-08-10T20:18:59Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] [[Женская сборная Англии по футболу|Անգլիա]]|| {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} 1862sfeolbxl3co6j0jz7uow2u8uldp 8486820 8486819 2022-08-10T20:19:48Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || {{sort|01|Организатор}} || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ Գերմանիա}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} lgcm94ftrkrzbdi9bo328qp0oo89bon 8486821 8486820 2022-08-10T20:26:21Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2||{{Դրոշ| Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} h0y0io1rfudbn58sewxp9qx9wvy4u7a 8486822 8486821 2022-08-10T20:27:30Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} curbrab0svissfpoyrj0xh4m1rfu3tz 8486823 8486822 2022-08-10T20:29:24Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն}} [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} cjpae0f0e76l40s0resg1xr362n5otq 8486824 8486823 2022-08-10T20:30:53Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն}} [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} iz2ydqn8f8x7bfc7hsaxp802auj2ot7 8486825 8486824 2022-08-10T20:31:13Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն}} [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ| Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} f1efceisybvs91go255k3hanftdzlkb 8486826 8486825 2022-08-10T20:31:54Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն}} [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} 22mp66pjawgx2vm0h4cy25hlcit1enm 8486827 8486826 2022-08-10T20:32:21Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ| Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն}} [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} giiicpb9djsejrnupacxiyobi8ya21u 8486828 8486827 2022-08-10T20:33:12Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} 5feh74ojrzv2frgl9s290ubne5p8pky 8486833 8486828 2022-08-10T21:04:44Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} t38504q0hwv75j32bklp5o44dyzq2qj 8486835 8486833 2022-08-10T21:05:29Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 840j06k5pwipqsysxwhe8sax8egebgr 8486836 8486835 2022-08-10T21:06:25Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Տեղի ընտրություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը<ref name="englandhost"/>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} tpgcz76ud6fwuxdj57j74sv3oyx67mp 8486837 8486836 2022-08-10T21:06:48Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Տեղի ընտրություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 840j06k5pwipqsysxwhe8sax8egebgr 8486838 8486837 2022-08-10T21:16:47Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Плей-офф (пройдёт в октябре 2020) — шесть команд должны сыграть в стыковых матчах за оставшиеся три путёвки. Пары команд играют между собой два матча, победители квалифицируются в финальный турнир чемпионата Европы. Жеребьёвка квалификационного группового турнира состоялась 22 февраля 2019 в штаб-квартире УЕФА в Ньоне, Швейцария. Отборочный турнир чемпионата Европы пройдет с августа 2019 по сентябрь 2020 года. {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 9vl2io7htctfixlqxrw3is5hw7yhtps 8486839 8486838 2022-08-10T21:17:13Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Որակավորման մրցաշար */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Плей-офф (пройдёт в октябре 2020) — шесть команд должны сыграть в стыковых матчах за оставшиеся три путёвки. Пары команд играют между собой два матча, победители квалифицируются в финальный турнир чемпионата Европы. Жеребьёвка квалификационного группового турнира состоялась 22 февраля 2019 в штаб-квартире УЕФА в Ньоне, Швейцария. Отборочный турнир чемпионата Европы пройдет с августа 2019 по сентябрь 2020 года. {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Команда ! Метод квалификации ! Дата квалификации ! Участие в финалах ! Последнее участие ! Лучший результат ! Рейтинг |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 3 декабря 2018|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы I}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||{{sort|01|Победитель группы A}} ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7uj1n081yby7hd058s1a1kg6ehmyk2a 8486840 8486839 2022-08-10T21:33:44Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Որակավորման մրցաշար */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||A խմբի հաղթող ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} hbd7rddgzj89p3cx9gq4w3idvf11xnl 8486841 8486840 2022-08-10T21:35:00Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]] ||A խմբի հաղթող ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ocwwpa3acattitt63ztzu9cv6segfsa 8486842 8486841 2022-08-10T21:36:56Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |7||{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |9||{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} c4fk82dal3odjmk2zz9gqkhitdum99q 8486843 8486842 2022-08-10T21:41:52Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ| Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ| Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ| Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} n5q2eyxt6x2fj3rqqtsqgqc8blzb0xw 8486844 8486843 2022-08-10T21:43:11Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||23 октября 2020 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||27 октября 2020 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||27 ноября 2020 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ| Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ| Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Четвертьфинал''|| |- |13||{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Файл:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} g9xdh2oyn0k2wpql18y2jk4gb44fgu1 8486846 8486844 2022-08-10T21:49:47Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы C}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|Победитель группы F}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|Победитель группы G}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы B}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|Победитель группы H}} ||1 декабря 2020 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|Победитель группы D}} ||18 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|Победитель группы E}} ||19 февраля 2021 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''|| |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||23 февраля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Флаг России}} [[Женская сборная России по футболу|Россия]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Групповой этап''|| |- |15||{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |16||{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||13 апреля 2021 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2 мая 2022<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Групповой этап''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ewnzfedh7u69usfgp9hv1orxny0ww29 8486847 8486846 2022-08-10T22:02:42Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||{{sort|01|2-е место группы B / Лучший показатель среди 2-х мест}} ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||{{sort|01|2-е место группы F / Второй показатель среди 2-х мест}} ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''|| |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||{{sort|01|2-е место группы G / Третий показатель среди 2-х мест}} ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||{{sort|01|2-е место группы H / Победитель стыковых матчей}} ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||{{sort|01|2-е место группы C / Победитель стыковых матчей}} ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Дебют||Дебют|| |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||{{sort|01|2-е место группы E / Проигравшая стыковой матч сборной России}} ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref>. ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} jci247kyv1cr4vlw2f7h6jg1l4p9ygh 8486848 8486847 2022-08-10T22:16:18Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''|| |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|2-е место группы A / Победитель стыковых матчей}}</s>||<s>13 апреля 2021</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ|| |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} bngopt0dszdkmhwxfhw2bkksingkyno 8486849 8486848 2022-08-10T22:18:51Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]|| |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]|| |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]|| |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]|| |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]|| |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]|| |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''|| |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]|| |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ|| |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''|| |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 1ulj3u2raojpzkfqtuyc5z6ksri513d 8486852 8486849 2022-08-10T22:30:04Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} f7v8vd01l21dza513hianm8bsnbvi97 8486854 8486852 2022-08-10T22:32:46Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Жеребьёвка === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Корзина 1 |- !width="200"|Команда !width="100"|Коэфф. |- |{{Флаг Англии}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]||41,443 |- |{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]]||43,961 |- |{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]]||41,924 |- |{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Корзина 2 |- !width="200"|Команда !width="100"|Коэфф. |- |{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]]||39,714 |- |{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]]||38,913 |- |{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]]||38,758 |- |{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Корзина 3 |- !width="200"|Команда !width="100"|Коэфф. |- |{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]]||35,265 |- |{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]]||34,951 |- |{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]]||34,066 |- |{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Корзина 4 |- !width="200"|Команда !width="100"|Коэфф. |- |{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]]||33,458 |- |{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]]||30,117 |- |{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]]||29,765 |- |{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 223k386mx7x6o6fijewsn6g6huwt1gc 8486855 8486854 2022-08-10T22:36:56Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Жеребьёвка */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Англии}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]||41,443 |- |{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]]||43,961 |- |{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]]||41,924 |- |{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]]||39,714 |- |{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]]||38,913 |- |{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]]||38,758 |- |{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]]||35,265 |- |{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]]||34,951 |- |{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]]||34,066 |- |{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]]||33,458 |- |{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]]||30,117 |- |{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]]||29,765 |- |{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7zrvdh241o5583msdznworsy96vqxoe 8486856 8486855 2022-08-10T22:37:49Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]||41,443 |- |{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]]||43,961 |- |{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]]||41,924 |- |{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]]||39,714 |- |{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]]||38,913 |- |{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]]||38,758 |- |{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]]||35,265 |- |{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]]||34,951 |- |{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]]||34,066 |- |{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]]||33,458 |- |{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]]||30,117 |- |{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]]||29,765 |- |{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} blq23qrqmknl9i8rsx33py2t6t5k7s5 8486857 8486856 2022-08-10T22:38:27Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Флаг Нидерландов}} [[Женская сборная Нидерландов по футболу|Нидерланды]]||43,961 |- |{{Флаг Германии}} [[Женская сборная Германии по футболу|Германия]]||41,924 |- |{{Флаг Франции}} [[Женская сборная Франции по футболу|Франция]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Швеции}} [[Женская сборная Швеции по футболу|Швеция]]||39,714 |- |{{Флаг Испании}} [[Женская сборная Испании по футболу|Испания]]||38,913 |- |{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]]||38,758 |- |{{Флаг Италии}} [[Женская сборная Италии по футболу|Италия]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]]||35,265 |- |{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]]||34,951 |- |{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]]||34,066 |- |{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]]||33,458 |- |{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]]||30,117 |- |{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]]||29,765 |- |{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 8iq6xrwhnuuwrwrcotdr3a6d1gv7gpv 8486858 8486857 2022-08-10T22:42:13Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Дании}} [[Женская сборная Дании по футболу|Дания]]||35,265 |- |{{Флаг Бельгии}} [[Женская сборная Бельгии по футболу|Бельгия]]||34,951 |- |{{Флаг Швейцарии}} [[Женская сборная Швейцарии по футболу|Швейцария]]||34,066 |- |{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Флаг Исландии}} [[Женская сборная Исландии по футболу|Исландия]]||33,458 |- |{{Флаг Португалии}} [[Женская сборная Португалии по футболу|Португалия]]||30,117 |- |{{Флаг Финляндии}} [[Женская сборная Финляндии по футболу|Финляндия]]||29,765 |- |{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} bcscoxi1suarqh0296z4jjown7sicje 8486859 8486858 2022-08-10T22:46:40Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 9q94m2cd1m2ohs0bl6of9ua7gcgw7x7 8486860 8486859 2022-08-10T22:49:59Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Расположение: [[Шеффилд]] !Расположение: [[Брентфорд]] !Расположение: [[Брайтон]] !Расположение: [[Ли (Большой Манчестер)|Ли]] |- | [[Брэмолл Лейн]] | [[Брентфорд Коммьюнити]] | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Файл:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Файл:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Файл:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Файл:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"|{{ПозКарта+|Великобритания Англия|width=300|float=center|caption=Расположение городов чемпионата Европы по футболу 2021|places= {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.38297|long=-1.4659|label=[[Шеффилд]]|position=right}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=51.531908|long=0.039406|label=[[Лондон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.82838|long=-0.13947|label=[[Брайтон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.491|long=-2.529|label=[[Ли (Большой Манчестер)|Ли]]|position=left}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.463053|long=-2.291325|label=[[Манчестер]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.4301|long=-1.35678|label=[[Ротерем]]|position=bottom}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=52.230|long=-0.4521|label=[[Милтон-Кинс]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.9058|long=-1.39111|label=[[Саутгемптон]]|position=top}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Файл:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Файл:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Файл:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Файл:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Файл:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Файл:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 44ejxbg4dsu1mj1i85wp6tvjta69e3y 8486861 8486860 2022-08-10T22:50:55Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Расположение: [[Шеффилд]] !Расположение: [[Брентфорд]] !Расположение: [[Брайтон]] !Расположение: [[Ли (Большой Манчестер)|Ли]] |- | [[Брэмолл Лейн]] | [[Брентфорд Коммьюнити]] | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Файл:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Файл:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"|{{ПозКарта+|Великобритания Англия|width=300|float=center|caption=Расположение городов чемпионата Европы по футболу 2021|places= {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.38297|long=-1.4659|label=[[Шеффилд]]|position=right}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=51.531908|long=0.039406|label=[[Лондон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.82838|long=-0.13947|label=[[Брайтон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.491|long=-2.529|label=[[Ли (Большой Манчестер)|Ли]]|position=left}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.463053|long=-2.291325|label=[[Манчестер]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.4301|long=-1.35678|label=[[Ротерем]]|position=bottom}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=52.230|long=-0.4521|label=[[Милтон-Кинс]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.9058|long=-1.39111|label=[[Саутгемптон]]|position=top}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Файл:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Файл:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Файл:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Файл:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Файл:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Файл:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} el65pabmtnme9ldasaju3y2tuu823it 8486862 8486861 2022-08-10T22:53:19Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Расположение: [[Шеффилд]] !Расположение: [[Брентфорд]] !Расположение: [[Брайтон]] !Расположение: [[Ли (Большой Манчестер)|Ли]] |- | [[Брэмолл Лейн]] | [[Брентфорд Коммьюнити]] | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"|{{ПозКарта+|Великобритания Англия|width=300|float=center|caption=Расположение городов чемпионата Европы по футболу 2021|places= {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.38297|long=-1.4659|label=[[Шеффилд]]|position=right}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=51.531908|long=0.039406|label=[[Лондон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.82838|long=-0.13947|label=[[Брайтон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.491|long=-2.529|label=[[Ли (Большой Манчестер)|Ли]]|position=left}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.463053|long=-2.291325|label=[[Манчестер]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.4301|long=-1.35678|label=[[Ротерем]]|position=bottom}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=52.230|long=-0.4521|label=[[Милтон-Кинс]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.9058|long=-1.39111|label=[[Саутгемптон]]|position=top}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} a4lsnbl3cq9r3rdh6k6s9r1zq0g7dcl 8486863 8486862 2022-08-10T22:58:48Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"|{{ПозКарта+|Великобритания Англия|width=300|float=center|caption=Расположение городов чемпионата Европы по футболу 2021|places= {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.38297|long=-1.4659|label=[[Шеффилд]]|position=right}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=51.531908|long=0.039406|label=[[Лондон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.82838|long=-0.13947|label=[[Брайтон]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.491|long=-2.529|label=[[Ли (Большой Манчестер)|Ли]]|position=left}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.463053|long=-2.291325|label=[[Манчестер]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=53.4301|long=-1.35678|label=[[Ротерем]]|position=bottom}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=52.230|long=-0.4521|label=[[Милтон-Кинс]]|position=top}} {{ПозКарта~|Великобритания Англия|lat=50.9058|long=-1.39111|label=[[Саутгемптон]]|position=top}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 83tpquwzqfafhx5x4tytg0vyc2mzaal 8486864 8486863 2022-08-10T22:59:29Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"|{{ПозКарта+|Великобритания Англия|width=300|float=center|caption=Расположение городов чемпионата Европы по футболу 2021|places= {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} jlm0cfxsq6k0xt6luovrtb7twm7wv9o 8486865 8486864 2022-08-10T23:00:54Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]] | [[Ли Спортс Виллидж]] |- | Вместимость: '''32,702''' | Вместимость: '''17,250''' | Вместимость: '''30,750''' | Вместимость: '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Манчестер]] !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Расположение: [[Манчестер]] |- | [[стадион академии «Манчестер Сити»]] | [[Олд Траффорд]] |- | Вместимость: '''7,000''' | Вместимость: '''74,994''' |- | |'''Матч открытия''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Расположение: [[Лондон]] !Расположение: [[Ротерем]] !Расположение: [[Саутгемптон]] !Расположение: [[Милтон-Кинс]] |- | [[Уэмбли]] | [[Нью-Йорк (стадион)|Нью-Йорк]] | [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]] | [[Стэдиум МК]] |- | Вместимость: '''90,000''' | Вместимость: '''12,021''' | Вместимость: '''32,363''' | Вместимость: '''22,000''' |- | '''Финал''' | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 3a7bw9sgauvyexyei178zqndsnh0ma0 8486866 8486865 2022-08-10T23:13:50Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} rupc74tn8g7m0orhldsagfw1wubdg2x 8486867 8486866 2022-08-10T23:16:45Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[Լոնդոն]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[Մանչեսթեր]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Շեֆիլդ]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Սաութհեմփթոն]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Բրայթոն և Հով]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Ռոթերհեմ]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Լեյ, Մեծ Մանչեսթեր|Լեյ]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} jtnngepp4cv4dltw4anw5u6sxza78jm 8486868 8486867 2022-08-10T23:19:50Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Վիճակահանություն */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} rupc74tn8g7m0orhldsagfw1wubdg2x 8486869 8486868 2022-08-10T23:22:09Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} Стадионы Матчи состоятся на девяти стадионах в восьми городах Англии[12]. При подаче заявки на проведение Чемпионата Европы ФА включила в список стадионов «Медоу Лейн» в Ноттингеме и «Лондон Роуд Стедиум» в Питерборо, но в результате требований УЕФА они были заменены на «Сити Граунд» и «Сент-Мэрис»[13]. 20 августа 2019 Футбольная Ассоциация Англии подтвердила изменения в окончательном варианте девяти стадионов, что примут игры Чемпионата Европы 2021: «Ли Спортс Виллидж» заменяет «Сити Граунд» в качестве стадиона, где будут проводиться матчи турнира после того, как Ноттингем Форест стал недоступен для проведения матчей из-за запланированной реконструкции стадиона[14]. <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} k93ss2csl2btvnpc6jq9gn0hnnuc45z 8486870 8486869 2022-08-10T23:25:20Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 0wyrugyrhupoh0txnlfwazot88uarw9 8486871 8486870 2022-08-10T23:27:46Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Результаты == Расписание матчей турнира опубликовано 4 декабря 2019 года<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref>. === Групповой турнир === ==== Группа А ==== {{ФутболТаблица2}} {{ФТ-команда|1|{{Флаг Англии}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]]|3|0|0|14|0|цвет=#ccffcc}} {{ФТ-команда|2|{{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]]|2|0|1|3|1|цвет=#ccffcc}} {{ФТ-команда|3|{{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]]|1|0|2|4|10|цвет=#ffcccc}} {{ФТ-команда|4|{{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]]|0|0|3|1|11|цвет=#ffcccc}} {{ФутболТаблицаКонец2}} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[6 июля]] [[2022]] |стадион= [[Олд Траффорд (стадион)|Олд Траффорд]], [[Манчестер]] |команда1= [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]] {{Флаг Англии}} |команда2= {{Флаг Австрии}} [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] |счёт= 1:0 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[7 июля]] [[2022]] |стадион= [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]], [[Саутгемптон]] |команда1= [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] {{Флаг Норвегии}} |команда2= {{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] |счёт= 4:1 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[11 июля]] [[2022]] |стадион= [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]], [[Саутгемптон]] |команда1= [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] {{Флаг Австрии}} |команда2= {{Флаг Северной Ирландии}} [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] |счёт= 2:0 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[11 июля]] [[2022]] |стадион= [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]], [[Брайтон]] |команда1= [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]] {{Флаг Англии}} |команда2= {{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] |счёт= 8:0 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[15 июля]] [[2022]] |стадион= [[Сент-Мэрис (стадион)|Сент-Мэрис]], [[Саутгемптон]] |команда1= [[Женская сборная Северной Ирландии по футболу|Северная Ирландия]] {{Флаг Северной Ирландии}} |команда2= {{Флаг Англии}} [[Женская сборная Англии по футболу|Англия]] |счёт= 0:5 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} ---- {{Отчёт о матче |фон=#EBF5FF |дата= [[15 июля]] [[2022]] |стадион= [[Фалмер (стадион)|Брайтон Комьюнити]], [[Брайтон]] |команда1= [[Женская сборная Австрии по футболу|Австрия]] {{Флаг Австрии}} |команда2= {{Флаг Норвегии}} [[Женская сборная Норвегии по футболу|Норвегия]] |счёт= 1:0 |протокол= |голы1= |голы2= |судья= |зрители= |сми= }} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} s9t5f6l58phhicr15hcyvwfqzpds2za 8486872 8486871 2022-08-10T23:28:23Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Результаты */ wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} h3gm97v2ksytd033w2u70h3qyqwxt6q 8486887 8486872 2022-08-10T23:52:29Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Լոգոտիպ|մինի|alt=Պատկեր|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} tql6c9tpb9v6d1joascwx46x16wyei4 8486906 8486887 2022-08-11T00:02:40Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր: UEFA Women's Euro 2022 logo.svg.png]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} h6yczsjy4eduj84wy4dfk2fhlrny1hb 8486933 8486906 2022-08-11T00:09:56Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] [[Պատկեր: UEFA Women's Euro 2022 logo.svg.png]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} hkl9uubw4xrajxlakodq0i2kzbbtaye 8486934 8486933 2022-08-11T00:10:31Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 791wxnxv5ilvb5ncon3z5h26kpnuqka 0 996547 8486641 8251489 2022-08-10T16:46:53Z Voskanyan 23951 /* Ֆիլմոգրաֆիա */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Ինարա Անտոնե''' ({{lang-lv|Ināra Antone}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի բեմանկարիչ, Ռիգայի կինոստուդիայի բեմադրող նկարիչ։ == Կենսագրություն == Ծնվել է երկաթգծի աշխատողի ընտանիքում։ Սովորել է Յ. Ռոզենտալյի անվան Ռիգայի գեղարվեստական ուսումնարանում։ Ավարտել է Լատվայի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի բեմանկարչության բաժինը (1961 թվական)։ Որպես բեմանկարիչ և հագուստի ձևավորող աշխատել է մի շարք թատրոններում` Ռիգայի պատանի հանդիսատեսի թատրոնում, Լիեպայայի դրամատիկական թատրոնում, Դայլես թատրոնում։ 1964-1965 թվականների թատերաշրջանը նա անցկացրել է Կիրովի դրամատիկական թատրոնում, եղել է [[Ալեքսեյ Արբուզով]]ի «Իմ խեղճ Մարատը» պիեսի բեմանկարիչ։ 1965 թվականից եղել է Ռիգայի կինոստուդիայի ստեղծագործական աշխատակազմի անդամ։ Որպես բեմադրող նկարիչ է աշխատել ստուդիայի առաջատար ռեժիսորների` Ալիոիզ Բրենչի, Յանիս Ստրեյչի, Օլգերտ Դունգերսի, Գունար Ցելինսկու, Այվար Ֆրեյմանսի և ուրիշների հետ։ 90-ական թվականներից հետո զբաղվել է դիզայնով, պատկերազարդել է տարբեր տպագրություններ և նկարել է դիմանկարներ։ Մշտապես աշխատում է հագուստի ձևավորող Յանիս Մատիսի հետ<ref>Teātris un kino biogrāfijās : '''enciklopēdija''' / ''sast. un galv. red. Māra Niedra; māksl. Aleksandrs Busse.'' — Rīga : Preses nams, 1999-. — (Latvija un latvieši). 1.sēj. A-J. — 1999. — 462 lpp. : il. ISBN 9984-00-331-0 {{ref-lv}}</ref>։ == Ֆիլմոգրաֆիա == * 1968 թվական` [[24-25 չի վերադառնում|24-25-ը չի վերադառնում]] (24-25 neatgriežas), բեմադրող նկարիչ * 1970 թվական` Իմ փոխարեն կրակիր (Šauj manā vietā), բեմադրող նկարիչ * 1972 թվական` [[Իլգա-Իվոլգա]] (Vālodzīte), բեմադրող նկարիչ * 1973 թվական` [[Ճտերն աշնանն են հաշվում]] (Cāļus skaita rudenī), բեմադրող նկարիչ * 1977 թվական` Մանչուկը (Puika), բեմադրող նկարիչ * 1979 թվական` Գարնան ուղեգիրը, բեմադրող նկարիչ * 1980 թվական` Արտույտները, բեմադրող նկարիչ * 1981 թվական` Խաղը (Spēle), բեմադրող նկարիչ * 1982 թվական` Բլյուզ անձրևի տակ (Lietus blūzs), բեմադրող նկարիչ * 1984 թվական` Երբ արգելակը չի աշխատում (Kad bremzes netur), բեմադրող նկարիչ * 1985 թվական` Թողության վերջին գիրը (Pēdējā indulgence), բեմադրող նկարիչ * 1986 թվական` Վախը (Bailes), բեմադրող նկարիչ * 1988 թվական` Սյուժեի շրջապտույտ (Sižeta pagrieziens), բեմադրող նկարիչ * 1988 թվական` Գուշակություն փոքրիկ բահի վրա (Zīlēšana uz jēra lāpstiņas), բեմադրող նկարիչ * 1991 թվական` Օդանցքը, բեմադրող նկարիչ * 1992 թվական` Սարդը, բեմադրող նկարիչ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Անտոնե, Ինարա}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Կին արվեստագետներ]] lig1xx61ognkqaljognpp90kt2pfu0y 2 999668 8486726 8486226 2022-08-10T18:58:36Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:Top-importance Turkey articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Anatolia]]||[[:ru:Малая Азия]]||[[Անատոլիա]]|| ||140 |- |[[:en:Ankara]]||[[:ru:Анкара]]||[[Անկարա]]|| ||224 |- |[[:en:Armenian genocide]]||[[:ru:Геноцид армян]]||[[Հայոց ցեղասպանություն]]|| ||108 |- |[[:en:Assyrian people]]||[[:ru:Ассирийцы]]||[[Ասորիներ]]|| ||84 |- |[[:en:Mustafa Kemal Atatürk]]||[[:ru:Ататюрк, Мустафа Кемаль]]||[[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]||այո||231 |- |[[:en:Battle of Manzikert]]||[[:ru:Битва при Манцикерте]]||[[Մանազկերտի ճակատամարտ]]|| ||58 |- |[[:en:Byzantine Anatolia]]|| || || ||1 |- |[[:en:Byzantine Empire]]||[[:ru:Византия]]||[[Բյուզանդական կայսրություն]]|| ||163 |- |[[:en:Constantinople]]||[[:ru:Константинополь]]||[[Կոստանդնուպոլիս]]|| ||115 |- |[[:en:Constitution of Turkey]]||[[:ru:Конституция Турецкой Республики]]||[[Թուրքիայի սահմանադրություն]]|| ||27 |- |[[:en:Culture of Istanbul]]|| || || ||3 |- |[[:en:Culture of Turkey]]||[[:ru:Культура Турции]]||[[Թուրքիայի մշակույթ]]|| ||27 |- |[[:en:Cyprus]]||[[:ru:Республика Кипр]]||[[Կիպրոս]]|| ||302 |- |[[:en:Cyprus problem]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27 |- |[[:en:Demographics of Turkey]]||[[:ru:Население Турции]]||[[Թուրքիայի բնակչություն]]|| ||26 |- |[[:en:Economy of Turkey]]||[[:ru:Экономика Турции]]||[[Թուրքիայի տնտեսություն]]|| ||47 |- |[[:en:Education in Turkey]]||[[:ru:Образование в Турции]]|| || ||14 |- |[[:en:Environmental issues in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Fall of Constantinople]]||[[:ru:Падение Константинополя (1453)]]||[[Կոստանդնուպոլսի անկում]]|| ||72 |- |[[:en:Foreign relations of Turkey]]||[[:ru:Внешняя политика Турции]]|| || ||18 |- |[[:en:Gallipoli campaign]]||[[:ru:Дарданелльская операция]]||[[Դարդանելի օպերացիա]]|| ||73 |- |[[:en:Geography of Turkey]]||[[:ru:География Турции]]|| || ||37 |- |[[:en:Geology of Turkey]]||[[:ru:Геология Турции]]|| || ||4 |- |[[:en:Government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Health care in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of Anatolia]]||[[:ru:История Анатолии]]|| || ||17 |- |[[:en:History of the Republic of Turkey]]|| ||[[Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն]]|| ||10 |- |[[:en:History of Turkey]]||[[:ru:История Турции]]||[[Թուրքիայի պատմություն]]|| ||60 |- |[[:en:Istanbul]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264 |- |[[:en:İzmir]]||[[:ru:Измир]]||[[Իզմիր]]|| ||149 |- |[[:en:Judicial system of Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kurds]]||[[:ru:Курды]]||[[Քրդեր]]|| ||118 |- |[[:en:Mehmed VI]]||[[:ru:Мехмед VI]]||[[Մեհմեդ VI]]|| ||81 |- |[[:en:Northern Cyprus]]||[[:ru:Турецкая Республика Северного Кипра]]||[[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն]]|| ||160 |- |[[:en:Ottoman Empire]]||[[:ru:Османская империя]]||[[Օսմանյան կայսրություն]]|| ||175 |- |[[:en:Outline of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Politics of Turkey]]|| || || ||33 |- |[[:en:Prehistory of Anatolia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Religion in Turkey]]||[[:ru:Религия в Турции]]||[[Կրոնը Թուրքիայում]]|| ||26 |- |[[:en:Science and technology in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Seljuk Empire]]||[[:ru:Государство Сельджукидов]]||[[Սելջուկյան սուլթանություն]]|| ||72 |- |[[:en:Seljuk dynasty]]||[[:ru:Сельджукиды]]|| || ||76 |- |[[:en:Suleiman the Magnificent]]||[[:ru:Сулейман I]]||[[Սուլեյման I]]|| ||126 |- |[[:en:Sultanate of Rum]]||[[:ru:Конийский султанат]]||[[Իկոնիայի սուլթանություն]]|| ||70 |- |[[:en:List of sultans of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Список султанов Османской империи]]||[[Օսմանյան սուլթանների ցանկ]]|| ||58 |- |[[:en:Turkey]]||[[:ru:Турция]]||[[Թուրքիա]]|| ||379 |- |[[:en:Turkish language]]||[[:ru:Турецкий язык]]||[[Թուրքերեն]]|| ||221 |- |[[:en:Turkish lira]]||[[:ru:Турецкая лира]]||[[Թուրքական լիրա]]|| ||83 |- |[[:en:Turkish literature]]||[[:ru:Литература Турции]]||[[Թուրքական գրականություն]]|| ||38 |- |[[:en:Turkish people]]||[[:ru:Турки]]||[[Թուրքեր]]|| ||100 |- |[[:en:Turkish population]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish War of Independence]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||61 |- |[[:en:Western Asia]]||[[:ru:Передняя Азия]]||[[Հարավարևմտյան Ասիա]]|| ||115 |} == [[:en:Category:High-importance Turkey articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:3rd Corps (Turkey)]]|| || || ||4 |- |[[:en:5th Justice and Development Party Ordinary Congress]]|| || || ||1 |- |[[:en:12th Nationalist Movement Party Ordinary Congress]]|| || || ||1 |- |[[:en:57th Infantry Regiment (Ottoman Empire)]]||[[:ru:57-й пехотный полк (Османская империя)]]|| || ||5 |- |[[:en:1983 Turkish general election]]|| || || ||7 |- |[[:en:1987 Turkish general election]]|| || || ||7 |- |[[:en:1991 Turkish general election]]|| || || ||7 |- |[[:en:1999 İzmit earthquake]]||[[:ru:Измитское землетрясение]]||[[Իզմիթի երկրաշարժ]]|| ||32 |- |[[:en:2008 Turkish incursion into northern Iraq]]||[[:ru:Вторжение Турции в Ирак (2007—2008)]]||[[Թուրքիայի ներխուժումը Իրաք (2007-2008)]]|| ||15 |- |[[:en:2009 swine flu pandemic in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:2010 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Референдум в Турции (2010)]]|| || ||12 |- |[[:en:2015 Ankara bombings]]||[[:ru:Теракт в Анкаре (2015)]]|| || ||36 |- |[[:en:2015 Russian Sukhoi Su-24 shootdown]]||[[:ru:Уничтожение российского Су-24 в Сирии]]||[[Սու-24 ինքնաթիռի կործանում]]||այո||48 |- |[[:en:2016 Turkish coup d'état attempt]]||[[:ru:Попытка военного переворота в Турции (2016)]]||[[Հեղաշրջման փորձ Թուրքիայում (2016)]]|| ||76 |- |[[:en:2016–present purges in Turkey]]||[[:ru:Политические чистки в Турции после военного путча 2016 года]]|| || ||18 |- |[[:en:Accession of Turkey to the European Union]]||[[:ru:Вступление Турции в Европейский союз]]||[[Թուրքիայի ԵՄ անդամակցության հարց]]|| ||21 |- |[[:en:Achaemenid Empire]]||[[:ru:Держава Ахеменидов]]||[[Աքեմենյան պետություն]]|| ||96 |- |[[:en:Aegean Sea]]||[[:ru:Эгейское море]]||[[Եգեյան ծով]]|| ||135 |- |[[:en:Air pollution in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mustafa Akıncı]]||[[:ru:Акынджи, Мустафа]]||[[Մուստաֆա Աքինջի]]|| ||35 |- |[[:en:Akkadian Empire]]||[[:ru:Аккад]]||[[Աքքադ]]|| ||78 |- |[[:en:Meral Akşener]]||[[:ru:Акшенер, Мераль]]||[[Մերալ Աքշեներ]]|| ||32 |- |[[:en:Ekrem Akurgal]]||[[:ru:Акургал, Экрем]]||[[Էքրեմ Աքուրգալ]]|| ||15 |- |[[:en:Alanya]]||[[:ru:Аланья]]||[[Ալանիա (Թուրքիա)]]||այո||78 |- |[[:en:Alexander the Great]]||[[:ru:Александр Македонский]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]|| ||232 |- |[[:en:Alliance for Shared Values]]|| || || ||2 |- |[[:en:Amasya Protocol]]|| || || ||4 |- |[[:en:Anatolian beyliks]]||[[:ru:Бейлик (Анатолия)]]|| || ||35 |- |[[:en:Anatolian peoples]]|| || || ||10 |- |[[:en:Anatolian rug]]||[[:ru:Турецкий ковёр]]|| || ||22 |- |[[:en:Ankara Agreement]]||[[:ru:Соглашение об ассоциации Турции и Европейского экономического сообщества]]|| || ||12 |- |[[:en:Ankara Province]]||[[:ru:Анкара (ил)]]||[[Անկարայի մարզ]]||այո||83 |- |[[:en:Antalya]]||[[:ru:Анталья]]||[[Անթալիա]]||այո||118 |- |[[:en:Antalya Golden Orange Film Festival]]||[[:ru:Международный антальский кинофестиваль]]||[[Անթալիայի միջազգային կինոփառատոն]]|| ||18 |- |[[:en:Antioch]]||[[:ru:Антиохия]]||[[Անտիոք]]|| ||72 |- |[[:en:Architecture of Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:Architecture of Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:Armenia–Turkey border]]|| ||[[Հայ-թուրքական սահման]]|| ||12 |- |[[:en:Armenian genocide denial]]||[[:ru:Отрицание геноцида армян]]||[[Հայոց ցեղասպանության ժխտում]]|| ||25 |- |[[:en:Armenian Kingdom of Cilicia]]||[[:ru:Киликийское армянское царство]]||[[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն]]|| ||46 |- |[[:en:Armenians in the Ottoman Empire]]|| ||[[Արևմտյան Հայաստանն Օսմանյան կայսրության կազմում]]|| ||19 |- |[[:en:Arnaut]]||[[:ru:Арнауты]]|| || ||13 |- |[[:en:Ashik]]||[[:ru:Ашуг]]||[[Աշուղ]]|| ||30 |- |[[:en:Association for the Support of Contemporary Living]]||[[:ru:Ассоциация в поддержку современной жизни (Турция)]]|| || ||3 |- |[[:en:Military career of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||3 |- |[[:en:Atatürk's nationalism]]||[[:ru:Кемализм]]||[[Քեմալականություն]]|| ||44 |- |[[:en:Atatürk's reforms]]||[[:ru:Реформы Ататюрка]]||[[Աթաթուրքի բարեփոխումներ]]|| ||23 |- |[[:en:Baba Dağı]]||[[:ru:Мадранбаба]]|| || ||6 |- |[[:en:Baig]]|| || || ||4 |- |[[:en:Bala Turkvision Song Contest]]|| || || ||5 |- |[[:en:Banknotes of Turkey]]||[[:ru:Банкноты турецкой лиры]]|| || ||5 |- |[[:en:Barbary pirates]]||[[:ru:Берберские пираты]]|| || ||45 |- |[[:en:Battle of Dragashani]]||[[:ru:Сражение при Драгашани]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Kosovo]]||[[:ru:Битва на Косовом поле (1389)]]||[[Կոսովոյի ճակատամարտ (1389)]]|| ||59 |- |[[:en:Battle of Lalas]]|| || || ||4 |- |[[:en:Beşiktaş J.K.]]||[[:ru:Бешикташ (футбольный клуб)]]||[[Բեշիկթաշ ՖԱ]]|| ||75 |- |[[:en:Beyoğlu]]||[[:ru:Бейоглу]]||[[Բեյօղլու]]|| ||50 |- |[[:en:Billboard Türkiye]]||[[:ru:Billboard Türkiye]]|| || ||7 |- |[[:en:Black Sea]]||[[:ru:Чёрное море]]||[[Սև ծով]]|| ||211 |- |[[:en:Bloody Christmas (1963)]]||[[:ru:Кровавое Рождество (1963)]]||[[1963-1964 թվականների միջհամայնքային խռովություններ]]|| ||14 |- |[[:en:Bodrum]]||[[:ru:Бодрум]]||[[Բոդրում]]|| ||81 |- |[[:en:Borsa Istanbul]]||[[:ru:Стамбульская фондовая биржа]]||[[Ստամբուլի ֆոնդային բորսա]]||այո||23 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Komnenos dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Կոմնենոսների օրոք]]|| ||15 |- |[[:en:Byzantine–Ottoman wars]]||[[:ru:Византийско-османские войны]]|| || ||30 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Heraclian dynasty]]|| || || ||7 |- |[[:en:Çankaya Mansion]]||[[:ru:Дворец Чанкая]]||[[Չանքայա ամրոց]]|| ||10 |- |[[:en:Caucasus Mountains]]||[[:ru:Кавказские горы]]|| || ||107 |- |[[:en:Chios massacre]]||[[:ru:Хиосская резня]]||[[Քիոսյան կոտորած]]|| ||21 |- |[[:en:Cilician Gates]]||[[:ru:Киликийские Ворота]]||[[Կիլիկիայի դարպասներ]]|| ||31 |- |[[:en:Cinema of Turkey]]||[[:ru:Кинематограф Турции]]|| || ||23 |- |[[:en:Classical Anatolia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Climate change in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:Conspiracy theories in Turkey]]||[[:ru:Конспирологические теории в Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Constitutional process in Turkey]]||[[:ru:Конституционная история Турции]]||[[Թուրքիայի սահմանադրական պատմություն]]|| ||13 |- |[[:en:Çoruh]]||[[:ru:Чорох]]||[[Ճորոխ]]|| ||33 |- |[[:en:Cretan Turks]]||[[:ru:Критские мусульмане]]|| || ||10 |- |[[:en:Dardanelles Fortified Area Command]]|| || || ||3 |- |[[:en:The Day of the Siege: September Eleven 1683]]||[[:ru:Одиннадцатое сентября 1683 года]]|| || ||13 |- |[[:en:Democrat Party (Turkey, current)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Denmark–Turkey relations]]||[[:ru:Датско-турецкие отношения]]||[[Թուրք-դանիական հարաբերություններ]]|| ||8 |- |[[:en:Hrant Dink]]||[[:ru:Динк, Грант]]||[[Հրանտ Դինք]]|| ||50 |- |[[:en:Dissolution of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Распад Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության տրոհում]]|| ||24 |- |[[:en:Dondurma]]||[[:ru:Дондурма]]||[[Դոնդուրմա]]|| ||36 |- |[[:en:East Thrace]]||[[:ru:Восточная Фракия]]||[[Արևելյան Թրակիա]]|| ||50 |- |[[:en:Bülent Ecevit]]||[[:ru:Эджевит, Бюлент]]||[[Բյուլենթ Էջևիթ]]|| ||64 |- |[[:en:Economic history of Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:Elections in Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:Semih Erden]]||[[:ru:Эрден, Семих]]|| || ||26 |- |[[:en:Aslı Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Аслы]]||[[Ասլը Էրդողան]]|| ||31 |- |[[:en:Recep Tayyip Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Реджеп Тайип]]||[[Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան]]|| ||166 |- |[[:en:Ergenekon (allegation)]]||[[:ru:Эргенекон (организация)]]||[[Էրգենեկոն]]|| ||23 |- |[[:en:Ergenekon trials]]|| || || ||7 |- |[[:en:Fenerbahçe S.K.]]|| || || ||27 |- |[[:en:Football in Turkey]]||[[:ru:Футбол в Турции]]|| || ||11 |- |[[:en:Fourth Crusade]]||[[:ru:Четвёртый крестовый поход]]||[[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]||այո||70 |- |[[:en:Galatasaray S.K.]]||[[:ru:Галатасарай (спортивное общество)]]|| || ||36 |- |[[:en:Galatasaray S.K. (football)]]||[[:ru:Галатасарай (футбольный клуб)]]||[[Գալաթասարայ ՖԱ]]||այո||83 |- |[[:en:Orhan Gencebay]]||[[:ru:Генджебай, Орхан]]||[[Օրհան Գենջեբայ]]|| ||17 |- |[[:en:Georgians in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Göbekli Tepe]]||[[:ru:Гёбекли-Тепе]]||[[Պորտասար]]|| ||67 |- |[[:en:Government of the Grand National Assembly]]||[[:ru:Правительство Великого национального собрания]]|| || ||19 |- |[[:en:Grand Bazaar, Istanbul]]||[[:ru:Большой базар]]||[[Գրանդ բազար]]||այո||41 |- |[[:en:Grand National Assembly of Turkey]]||[[:ru:Великое национальное собрание Турции]]||[[Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով]]||այո||55 |- |[[:en:Greater Armenia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greco-Turkish War (1919–1922)]]||[[:ru:Вторая греко-турецкая война]]||[[Հույն-թուրքական պատերազմ (1919-1922)]]|| ||51 |- |[[:en:Greece–Turkey relations]]||[[:ru:Греко-турецкие отношения]]|| || ||16 |- |[[:en:Greek genocide]]||[[:ru:Геноцид греков]]||[[Հույների ցեղասպանություն]]|| ||27 |- |[[:en:Greek Muslims]]||[[:ru:Греки-мусульмане]]||[[Մուսուլման հույներ]]|| ||12 |- |[[:en:Greenhouse gas emissions by Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gülen movement]]||[[:ru:Движение Гюлена]]|| || ||24 |- |[[:en:Fethullah Gülen]]||[[:ru:Гюлен, Фетхуллах]]||[[Ֆեթուլլահ Գյուլեն]]|| ||76 |- |[[:en:Hakkari Mountain and Commando Brigade]]|| || || ||2 |- |[[:en:Abdul Hamid II]]||[[:ru:Абдул-Хамид II]]||[[Աբդուլ Համիդ II]]|| ||91 |- |[[:en:Hatay Büyükşehir Belediye Gençlik ve Spor Kulübü]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mimar Hayruddin]]|| || || ||6 |- |[[:en:Health in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Herki (tribe)]]|| || || ||7 |- |[[:en:History of Istanbul]]||[[:ru:История Стамбула]]||[[Ստամբուլի պատմություն]]|| ||19 |- |[[:en:History of Turkish football]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hittites]]||[[:ru:Хетты]]||[[Խեթեր]]|| ||91 |- |[[:en:Human rights in Cyprus]]|| || || ||4 |- |[[:en:Human rights in Turkey]]|| || || ||17 |- |[[:en:Imbros]]||[[:ru:Гёкчеада]]|| || ||52 |- |[[:en:Imia]]||[[:ru:Иммия]]|| || ||21 |- |[[:en:Index of Turkey-related articles]]|| || || ||3 |- |[[:en:Iran–Turkey relations]]||[[:ru:Ирано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-իրանական հարաբերություններ]]|| ||14 |- |[[:en:Iranian peoples]]||[[:ru:Иранские народы]]|| || ||58 |- |[[:en:Iraqi Turkmen]]||[[:ru:Иракские туркмены]]|| || ||33 |- |[[:en:Irreligion in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Istanbul Airport]]||[[:ru:Стамбул (новый аэропорт)]]|| || ||50 |- |[[:en:Istanbul Canal]]||[[:ru:Стамбульский канал]]|| || ||26 |- |[[:en:Istanbul Museum of the History of Science and Technology in Islam]]|| || || ||4 |- |[[:en:Istanbul Province]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264 |- |[[:en:Istanbul Sunday League]]||[[:ru:Стамбульская футбольная лига]]|| || ||10 |- |[[:en:Istanbul World Political Forum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Italian War of 1521–1526]]||[[:ru:Итальянская война (1521—1526)]]|| || ||25 |- |[[:en:Iznik pottery]]||[[:ru:Изникская керамика]]|| || ||18 |- |[[:en:Jem (Alevism)]]|| || || ||6 |- |[[:en:June 2015 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (июнь 2015)]]|| || ||29 |- |[[:en:Justice and Development Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия справедливости и развития (Турция)]]||[[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)]]|| ||76 |- |[[:en:Deniz Kandiyoti]]|| || || ||7 |- |[[:en:Karun Treasure]]||[[:ru:Карунское сокровище]]||[[Կարունի գանձեր]]|| ||21 |- |[[:en:Kaykaus I]]||[[:ru:Кей-Кавус I]]||[[Քեյքավուս I]]|| ||22 |- |[[:en:Kaykhusraw II]]||[[:ru:Кей-Хосров II]]|| || ||23 |- |[[:en:Kaymaklı Manastırı]]|| ||[[Ամենափրկիչ վանք (Տրապիզոն)]]||այո||8 |- |[[:en:Kayqubad II]]|| || || ||13 |- |[[:en:Kazaziye]]|| || || ||2 |- |[[:en:Serpil Kemalbay]]||[[:ru:Кемальбай, Серпиль]]|| || ||7 |- |[[:en:Kemalism]]||[[:ru:Кемализм]]||[[Քեմալականություն]]|| ||44 |- |[[:en:Keşkek]]||[[:ru:Кешкек]]||[[Քեշկեք]]|| ||19 |- |[[:en:Kilij Arslan I]]||[[:ru:Кылыч-Арслан I]]||[[Կիլիջ-Արսլան I]]|| ||33 |- |[[:en:Kilij Arslan II]]||[[:ru:Кылыч-Арслан II]]|| || ||24 |- |[[:en:Kingdom of Pontus]]||[[:ru:Понтийское царство]]||[[Պոնտոսի թագավորություն]]|| ||37 |- |[[:en:Kırkpınar]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kosovo–Turkey relations]]||[[:ru:Косовско-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Kurdish separatism in Turkey]]||[[:ru:Турецко-курдский конфликт]]|| || ||20 |- |[[:en:Kurdistan]]||[[:ru:Курдистан]]||[[Քուրդիստան]]|| ||117 |- |[[:en:Kurdistan Workers' Party]]||[[:ru:Рабочая партия Курдистана]]||[[Քրդական բանվորական կուսակցություն]]|| ||75 |- |[[:en:Kurds in Turkey]]||[[:ru:Курды в Турции]]||[[Քրդերը Թուրքիայում]]|| ||16 |- |[[:en:Languages of Turkey]]||[[:ru:Языки Турции]]||[[Թուրքիայի լեզուներ]]|| ||21 |- |[[:en:Lavash]]||[[:ru:Лаваш]]||[[Լավաշ]]|| ||51 |- |[[:en:Levant]]||[[:ru:Левант]]||[[Լևանտ]]|| ||96 |- |[[:en:List of ancient settlements in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:List of battles of the Turkish War of Independence]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of cities conquered by the Ottoman Empire]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of political parties in Northern Cyprus]]|| || || ||6 |- |[[:en:List of suicide attacks in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Turkish desserts]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of Turkish scientists]]|| || || ||3 |- |[[:en:Zülfü Livaneli]]||[[:ru:Ливанели, Зюльфю]]|| || ||23 |- |[[:en:MANAŞ]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mass media in Turkey]]|| || || ||10 |- |[[:en:Mehmed II]]||[[:ru:Мехмед II]]||[[Մեհմեդ II]]|| ||110 |- |[[:en:Mesir macunu]]|| || || ||9 |- |[[:en:Mevlevi Order]]||[[:ru:Мевлеви]]|| || ||39 |- |[[:en:Middle Bronze Age migrations (ancient Near East)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Middle East]]||[[:ru:Средний Восток]]||[[Միջին Արևելք]]|| ||216 |- |[[:en:Military history of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Military of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Вооружённые силы Османской империи]]|| || ||31 |- |[[:en:Mount Güllük-Termessos National Park]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mushki]]||[[:ru:Мушки]]||[[Մուշքեր]]|| ||14 |- |[[:en:Music of Turkey]]||[[:ru:Турецкая музыка]]|| || ||20 |- |[[:en:Mustafa Kemal Atatürk's leadership of the independence war]]|| || || ||3 |- |[[:en:My Name Is Red]]||[[:ru:Имя мне — Красный]]||[[Իմ անունը Կարմիր է]]|| ||37 |- |[[:en:National debt of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:National Intelligence Organization]]||[[:ru:Национальная разведывательная организация]]||[[Ազգային հետախուզական կազմակերպություն (Թուրքիա)]]|| ||26 |- |[[:en:Near East]]||[[:ru:Ближний Восток]]||[[Մերձավոր Արևելք]]|| ||108 |- |[[:en:Neo-Ottomanism]]||[[:ru:Неоосманизм]]||[[Նեոօսմանիզմ]]|| ||25 |- |[[:en:Nowruz]]||[[:ru:Новруз]]||[[Նոռուզ]]|| ||87 |- |[[:en:Abdullah Öcalan]]||[[:ru:Оджалан, Абдулла]]||[[Աբդուլլահ Օջալան]]|| ||62 |- |[[:en:Occhiali]]||[[:ru:Улуч Али]]|| || ||25 |- |[[:en:Oghuz Turks]]||[[:ru:Огузы]]||[[Օղուզներ]]|| ||53 |- |[[:en:Operation Euphrates Shield]]||[[:ru:Операция «Щит Евфрата»]]||[[«Եփրատի վահան» ռազմագործողություն]]|| ||28 |- |[[:en:Osman I]]||[[:ru:Осман I]]||[[Օսման I]]|| ||95 |- |[[:en:Ottoman casualties of World War I]]||[[:ru:Потери Османской империи в Первой мировой войне]]|| || ||3 |- |[[:en:Ottoman cuisine]]|| || || ||15 |- |[[:en:Ottoman dynasty]]||[[:ru:Османы]]||[[Օսմաններ]]|| ||55 |- |[[:en:Ottoman family tree]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ottoman family tree (simplified)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Ottoman minelayer Nusret]]||[[:ru:Нусрет (минный заградитель)]]|| || ||9 |- |[[:en:Ottoman Navy]]||[[:ru:Османский флот]]|| || ||26 |- |[[:en:Outline of the Ottoman Empire]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nimet Özgüç]]|| || || ||6 |- |[[:en:Orhan Pamuk]]||[[:ru:Памук, Орхан]]||[[Օրհան Փամուք]]|| ||129 |- |[[:en:Pan-Turkism]]||[[:ru:Пантюркизм]]||[[Պանթյուրքիզմ]]|| ||45 |- |[[:en:Paphlagonia]]||[[:ru:Пафлагония]]||[[Պաֆլագոնիա]]|| ||39 |- |[[:en:Parliamentary terms of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of party leaders in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:People of Turkey]]||[[:ru:Население Турции]]||[[Թուրքիայի բնակչություն]]|| ||26 |- |[[:en:Peoples' Democratic Party (Turkey)]]||[[:ru:Демократическая партия народов]]|| || ||39 |- |[[:en:Pergamon]]||[[:ru:Пергам]]||[[Պերգամոն]]||այո||69 |- |[[:en:Persecution of Muslims during the Ottoman contraction]]|| || || ||5 |- |[[:en:Personal life of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||2 |- |[[:en:Place name changes in Turkey]]||[[:ru:Список переименованных городов на территории Турции]]||[[Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում]]|| ||13 |- |[[:en:Politics of Northern Cyprus]]|| || || ||4 |- |[[:en:Pontic Greeks]]||[[:ru:Понтийцы]]||[[Պոնտացիներ]]|| ||40 |- |[[:en:President of Turkey]]||[[:ru:Президент Турции]]||[[Թուրքիայի նախագահ]]||այո||44 |- |[[:en:List of Ottoman princesses]]|| || || ||5 |- |[[:en:Qizilbash]]||[[:ru:Кызылбаши]]||[[Ղզլբաշներ]]|| ||39 |- |[[:en:Radiomonitor Türkiye]]|| || || ||4 |- |[[:en:Refugees of the Syrian civil war in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Reşadiye shooting]]|| || || ||2 |- |[[:en:Roman Empire]]||[[:ru:Римская империя]]||[[Հռոմեական կայսրություն]]|| ||183 |- |[[:en:Rumi]]||[[:ru:Джалаладдин Руми]]||[[Ռումի]]|| ||138 |- |[[:en:Russia–Turkey relations]]||[[:ru:Российско-турецкие отношения]]||[[Ռուս-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||21 |- |[[:en:Hülya Şahin]]|| || || ||5 |- |[[:en:Salep]]||[[:ru:Салеп]]|| || ||33 |- |[[:en:Samsun]]||[[:ru:Самсун]]||[[Սամսուն]]|| ||84 |- |[[:en:Sarukhanids]]||[[:ru:Саруханогуллары]]|| || ||15 |- |[[:en:Sasanian Empire]]||[[:ru:Государство Сасанидов]]||[[Սասանյան Պարսկաստան]]|| ||100 |- |[[:en:Sayfo]]||[[:ru:Геноцид ассирийцев]]||[[Ասորիների ցեղասպանություն]]|| ||47 |- |[[:en:Science and technology in the Ottoman Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:Secession in Turkey]]||[[:ru:Сепаратизм в Турции]]|| || ||5 |- |[[:en:Senate of the Republic (Turkey)]]||[[:ru:Сенат республики (Турция)]]|| || ||6 |- |[[:en:Fikret Şeneş]]|| || || ||3 |- |[[:en:Shusha Declaration]]||[[:ru:Шушинская декларация]]||[[Շուշիի հռչակագիր]]|| ||14 |- |[[:en:Siege of Tripolitsa]]||[[:ru:Осада Триполицы]]|| || ||9 |- |[[:en:Social Democratic Populist Party (Turkey)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kenan Sofuoğlu]]||[[:ru:Софуоглу, Кенан]]|| || ||15 |- |[[:en:Solar power in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Somalia–Turkey relations]]||[[:ru:Сомалийско-турецкие отношения]]|| || ||8 |- |[[:en:South Caucasus]]||[[:ru:Закавказье]]||[[Հարավային Կովկաս]]|| ||74 |- |[[:en:Southeast Europe]]||[[:ru:Юго-Восточная Европа]]||[[Հարավարևելյան Եվրոպա]]|| ||51 |- |[[:en:Soviet Union–Turkey relations]]|| || || ||2 |- |[[:en:Zeki Rıza Sporel]]||[[:ru:Спорель, Зеки Рыза]]|| || ||16 |- |[[:en:Sport in Turkey]]|| || || ||18 |- |[[:en:St. Stepanos Church]]|| ||[[Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Իզմիր)]]||այո||5 |- |[[:en:St. Stepanos Church, Smyrna]]|| ||[[Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Իզմիր)]]||այո||5 |- |[[:en:State Hydraulic Works (Turkey)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի առաջնություն]]|| ||56 |- |[[:en:Syrian civil war]]||[[:ru:Гражданская война в Сирии]]||[[Սիրիական ճգնաժամ]]|| ||104 |- |[[:en:Kıvanç Tatlıtuğ]]||[[:ru:Татлытуг, Кыванч]]||[[Քըվանչ Թաթլըթուղ]]|| ||44 |- |[[:en:Terrorism in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:The Blight of Asia]]||[[:ru:Хортон, Джордж]]|| || ||7 |- |[[:en:The Washington Institute for Near East Policy]]|| || || ||9 |- |[[:en:Thrace]]||[[:ru:Фракия]]||[[Թրակիա]]|| ||97 |- |[[:en:Timeline of the Kurdish–Turkish conflict (1978–2015)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Timeline of the Turkish War of Independence]]|| || || ||3 |- |[[:en:Traditional Sohbet meetings]]|| || || ||3 |- |[[:en:Treaty of Zuhab]]||[[:ru:Зухабский мир]]||[[Հայաստանի չորրորդ բաժանում]]|| ||23 |- |[[:en:Turkey and the United Nations]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkey at the Paralympics]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkey at the Summer Paralympics]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkey at the Winter Paralympics]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkey national football team]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72 |- |[[:en:Turkey national football team head to head]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72 |- |[[:en:Turkey national football team records and statistics]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72 |- |[[:en:Turkey–United Arab Emirates relations]]||[[:ru:Турецко-эмиратские отношения]]|| || ||6 |- |[[:en:Turkic languages]]||[[:ru:Тюркские языки]]||[[Թյուրքական լեզվախումբ]]||այո||118 |- |[[:en:Turkic peoples]]||[[:ru:Тюрки]]||[[Թյուրքեր]]|| ||87 |- |[[:en:Turkish Armed Forces]]||[[:ru:Вооружённые силы Турции]]||[[Թուրքիայի զինված ուժեր]]|| ||54 |- |[[:en:Turkish art]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turkish cuisine]]||[[:ru:Турецкая кухня]]||[[Թուրքական խոհանոց]]|| ||45 |- |[[:en:Turkish Cypriots]]||[[:ru:Турки-киприоты]]||[[Թուրք կիպրացիներ]]||այո||33 |- |[[:en:Turkish diaspora]]||[[:ru:Турецкая диаспора]]|| || ||10 |- |[[:en:List of Turkish people]]||[[:ru:Портал:Турция/Список турок]]|| || ||5 |- |[[:en:Türkiye Top 20]]||[[:ru:Türkiye Top 20]]||[[Türkiye Top 20]]||այո||8 |- |[[:en:Turkoman (ethnonym)]]||[[:ru:Туркоманы]]||[[Թուրքոմաններ]]|| ||10 |- |[[:en:Turks in Europe]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turks in the Arab world]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkvision Song Contest]]||[[:ru:Тюрквидение]]|| || ||32 |- |[[:en:Ubykh language]]||[[:ru:Убыхский язык]]|| || ||45 |- |[[:en:Visa policy of Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:Visa requirements for Turkish citizens]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of Ottoman grand viziers]]||[[:ru:Список великих визирей Османской империи]]|| || ||31 |- |[[:en:Wildlife of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Women in Turkey]]||[[:ru:Права женщин в Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Women in Turkish politics]]||[[:ru:Женщины в турецкой политике]]|| || ||12 |- |[[:en:World War I]]||[[:ru:Первая мировая война]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]|| ||236 |- |[[:en:World War I naval ships of the Ottoman Empire]]|| || || ||1 |- |[[:en:Yıldız Palace]]||[[:ru:Йылдыз]]||[[Յըլդըզ]]|| ||30 |- |[[:en:Young Turks]]||[[:ru:Младотурки]]||[[Երիտասարդ թուրքեր]]|| ||58 |- |[[:en:Zaza–Gorani languages]]||[[:ru:Заза-горани]]|| || ||12 |} == [[:en:Category:Mid-importance Turkey articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:1st cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1st government of Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:1st Justice and Development Party Extraordinary Congress]]|| || || ||2 |- |[[:en:1st Parliament of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:2nd cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:2nd government of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:2nd Justice and Development Party Ordinary Congress]]|| || || ||2 |- |[[:en:2nd Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:3rd cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:3rd government of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:3rd Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:4th cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:4th government of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:4th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:5th cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:5th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:5th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:6th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:6th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:7th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:7th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:8th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:8th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:9th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:9th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:10th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:10th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:11th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:11th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:12th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:13th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:13th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:13th Republican People's Party Extraordinary Convention]]|| || || ||1 |- |[[:en:14th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:14th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:15th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:15th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:16 Great Turkic Empires]]||[[:ru:16 великих тюркских империй]]|| || ||10 |- |[[:en:16th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:16th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:17th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:17th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:18th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:18th Parliament of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:18th Republican People's Party Extraordinary Convention]]|| || || ||2 |- |[[:en:19th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:20th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:21st government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:22nd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:23rd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:24th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:25th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:26th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:27th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:28th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:29th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:30th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:31 March Incident]]||[[:ru:Инцидент 31 марта]]|| || ||16 |- |[[:en:31st government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:32nd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:33rd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:34th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:35th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:35th Republican People's Party Ordinary Convention]]|| || || ||2 |- |[[:en:36th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:37th government of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:38th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:39th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:40th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:41st government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:42nd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:43rd government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:44th Antalya Golden Orange Film Festival]]|| || || ||2 |- |[[:en:44th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:45th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:46th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:47th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:48th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:49th government of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:50th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:51st government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:52nd government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:53rd government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:54th government of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:55th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:56th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:57th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:100th Anniversary (Gümüşkum) Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:150 personae non gratae of Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:262 Southwest Anatolia earthquake]]|| || || ||2 |- |[[:en:1688 Smyrna earthquake]]|| || || ||4 |- |[[:en:1913 Ottoman coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Османской империи (1913)]]||[[Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում (1913)]]|| ||14 |- |[[:en:1923 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1924 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1925 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1926 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1927 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1928 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1929 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1930 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1931 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1932 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1933 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1933 Turkish Football Championship]]|| || || ||2 |- |[[:en:1934 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1934 Turkish Football Championship]]|| || || ||2 |- |[[:en:1935 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1936 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1937 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1938 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1939 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1940 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1941 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1942 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1943 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1944 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1945 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1946 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1947 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1948 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1949 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1950 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1951 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1952 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1953 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1954 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1955 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1956 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1957 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1958 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1959 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1960 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1960 Turkish coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Турции (1960)]]||[[Թուրքիայի հեղաշրջումը (1960)]]|| ||22 |- |[[:en:1961 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1961 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1962 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1963 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1963 Turkish local elections]]|| || || ||5 |- |[[:en:1964 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1964 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1965 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1965 Turkish census]]||[[:ru:Перепись населения Турции (1965)]]|| || ||7 |- |[[:en:1966 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1966 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1967 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1968 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1968 Turkish local elections]]|| || || ||3 |- |[[:en:1968 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1969 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1970 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1971 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1972 in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:1973 Biltmore Hotel attack]]||[[:ru:Яникян, Гурген]]||[[Գուրգեն Յանիկյան]]|| ||11 |- |[[:en:1973 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1973 Turkish general election]]|| || || ||6 |- |[[:en:1973 Turkish local elections]]|| || || ||3 |- |[[:en:1973 Turkish presidential election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1973 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1974 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1975 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1975 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1976 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1977 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1977 Turkish local elections]]|| || || ||3 |- |[[:en:1977 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1978 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1979 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1979 Turkish Senate election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1980 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1980 Turkish coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Турции (1980)]]|| || ||26 |- |[[:en:1981 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1982 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1983 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1984 in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:1984 Turkish local elections]]|| || || ||3 |- |[[:en:1985 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1986 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1987 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1988 in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:1989 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1989 Turkish local elections]]|| || || ||3 |- |[[:en:1990 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1991 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1992 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1993 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:1993 Turkish presidential election]]|| || || ||4 |- |[[:en:1994 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1995 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1996 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1997 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1997 Turkish military memorandum]]||[[:ru:Военный меморандум в Турции (1997)]]|| || ||11 |- |[[:en:1998 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:1999 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:2000 Turkish presidential election]]|| || || ||4 |- |[[:en:2000'e Doğru]]|| || || ||2 |- |[[:en:2002 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2002)]]|| || ||11 |- |[[:en:2003 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:2004 attack on Istanbul restaurant]]|| || || ||2 |- |[[:en:2004 Istanbul summit]]||[[:ru:Саммит НАТО в Стамбуле (2004)]]|| || ||10 |- |[[:en:2005 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2005 года]]|| || ||26 |- |[[:en:2005–06 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2005/2006]]|| || ||15 |- |[[:en:2006 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2006 года]]|| || ||28 |- |[[:en:2006–07 in Turkish football]]|| || || ||1 |- |[[:en:2006–07 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2006/2007]]|| || ||15 |- |[[:en:2007 Ankara bombing]]|| || || ||5 |- |[[:en:2007 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Референдум в Турции (2007)]]|| || ||6 |- |[[:en:2007 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2007)]]|| || ||13 |- |[[:en:2007 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2007 года]]|| || ||31 |- |[[:en:2007 Turkish presidential election]]|| || || ||11 |- |[[:en:2007–08 in Turkish football]]|| || || ||1 |- |[[:en:2007–08 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2007/2008]]|| || ||17 |- |[[:en:2008 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2008 года]]|| || ||35 |- |[[:en:2008–09 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||1 |- |[[:en:2008–09 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2008/2009]]|| || ||15 |- |[[:en:2009–10 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||1 |- |[[:en:2010 FIBA World Championship]]||[[:ru:Чемпионат мира по баскетболу 2010]]|| || ||37 |- |[[:en:2010s in Syria political history]]|| || || ||1 |- |[[:en:2011 Cypriot legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы на Кипре (2011)]]|| || ||11 |- |[[:en:2011 Kütahya earthquake]]|| || || ||13 |- |[[:en:2011 Turkish football match-fixing scandal]]|| || || ||3 |- |[[:en:2011 Van earthquakes]]||[[:ru:Землетрясение в Турции (2011)]]|| || ||39 |- |[[:en:2011 Winter Universiade]]||[[:ru:Зимняя Универсиада 2011]]|| || ||23 |- |[[:en:2011–12 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||2 |- |[[:en:2012 Gaziantep bombing]]|| || || ||2 |- |[[:en:2012 WTA Tour Championships]]||[[:ru:Итоговый чемпионат WTA 2012]]|| || ||15 |- |[[:en:2013 corruption scandal in Turkey]]|| || || ||11 |- |[[:en:2013 Mediterranean Games medal table]]|| || || ||4 |- |[[:en:2013 Turkish local government reorganisation]]|| || || ||2 |- |[[:en:2013 WTA Tour Championships]]||[[:ru:Итоговый чемпионат WTA 2013]]|| || ||13 |- |[[:en:2013–2015 PKK–Turkey peace process]]|| || || ||4 |- |[[:en:2014 Turkish local elections]]||[[:ru:Муниципальные выборы в Турции (2014)]]|| || ||10 |- |[[:en:2014 Turkish presidential election]]||[[:ru:Президентские выборы в Турции (2014)]]|| || ||24 |- |[[:en:2015 G20 Antalya summit]]||[[:ru:Саммит G-20 в Анталье (2015)]]||[[Մեծ քսանյակի Անթալիայի գագաթնաժողով]]|| ||16 |- |[[:en:2015 Istanbul suicide bombing]]||[[:ru:Теракт в Стамбуле 6 января 2015 года]]|| || ||6 |- |[[:en:2016 Atatürk Airport attack]]||[[:ru:Теракт в аэропорту имени Ататюрка]]||[[Ահաբեկչություն Աթաթուրքի անվան օդանավակայանում]]|| ||48 |- |[[:en:2017 Dutch–Turkish diplomatic incident]]|| ||[[Թուրք-նիդերլանդական դիվանագիտական լարվածություն (2017)]]|| ||11 |- |[[:en:2017 March for Justice]]|| ||[[Արդարության երթ (2017)]]|| ||8 |- |[[:en:2017 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Конституционный референдум в Турции (2017)]]||[[Սահմանադրական հանրաքվե Թուրքիայում (2017)]]|| ||36 |- |[[:en:2018 Muharrem İnce presidential campaign]]|| || || ||2 |- |[[:en:2018 Recep Tayyip Erdoğan presidential campaign]]|| || || ||2 |- |[[:en:2018 Selahattin Demirtaş presidential campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:2018 Temel Karamollaoğlu presidential campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:2018 Turkish general election]]|| || || ||17 |- |[[:en:2018 Turkish parliamentary election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2018)]]|| || ||16 |- |[[:en:2018 Turkish presidential election]]||[[:ru:Президентские выборы в Турции (2018)]]|| || ||22 |- |[[:en:2018 Turkish presidential election candidate nominations]]|| || || ||2 |- |[[:en:2018–2022 Turkish currency and debt crisis]]|| || || ||14 |- |[[:en:2019 Turkish offensive into north-eastern Syria]]||[[:ru:Операция «Источник мира»]]||[[«Խաղաղության աղբյուր» ռազմագործողություն]]|| ||41 |- |[[:en:2019 Turkish Women's Cup]]|| || || ||1 |- |[[:en:2021 in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:2021–2022 inflation surge]]|| || || ||5 |- |[[:en:2022 in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Muazzez Abacı]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yunus Nadi Abalıoğlu]]|| || || ||10 |- |[[:en:Abdi İpekçi Arena]]||[[:ru:Абди Ипекчи Арена]]|| || ||27 |- |[[:en:Abdulaziz]]||[[:ru:Абдул-Азиз]]||[[Աբդուլ Ազիզ]]|| ||73 |- |[[:en:Abdul Hamid I]]||[[:ru:Абдул-Хамид I]]||[[Աբդուլ Համիդ I]]|| ||71 |- |[[:en:Abdülkerim Nadir Pasha]]||[[:ru:Абдулкерим Надир-паша]]|| || ||20 |- |[[:en:Abdulmejid I]]||[[:ru:Абдул-Меджид I]]||[[Աբդուլ Մեջիդ]]|| ||70 |- |[[:en:Abolition of the Caliphate]]|| || || ||8 |- |[[:en:Abortion in Turkey]]||[[:ru:Аборты в Турции]]|| || ||5 |- |[[:en:Abzar iyesi]]||[[:ru:Абзар иясе]]|| || ||5 |- |[[:en:Feride Acar]]|| || || ||2 |- |[[:en:ACS Mersin]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ada Express]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ada Kaleh]]||[[:ru:Ада-Кале]]|| || ||28 |- |[[:en:Ada of Caria]]||[[:ru:Ада Карийская]]|| || ||26 |- |[[:en:Adana]]||[[:ru:Адана]]||[[Ադանա]]|| ||116 |- |[[:en:Adana Cinema Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Adana Conference]]||[[:ru:Аданская конференция]]||[[Ադանայի կոնֆերանս]]|| ||8 |- |[[:en:Adana Province]]||[[:ru:Адана (ил)]]||[[Ադանայի մարզ]]||այո||90 |- |[[:en:Adapazarı]]||[[:ru:Адапазары]]||[[Ադափազար]]|| ||72 |- |[[:en:Halide Edib Adıvar]]||[[:ru:Адывар, Халиде Эдиб]]||[[Հալիդե Էդիբ]]|| ||39 |- |[[:en:Adıyaman Province]]||[[:ru:Адыяман (ил)]]||[[Ադըյամանի մարզ]]||այո||89 |- |[[:en:Administrative divisions of Turkey]]||[[:ru:Административное деление Турции]]||[[Թուրքիայի վարչական բաժանում]]||այո||37 |- |[[:en:Adnan Menderes Boulevard]]|| || || ||1 |- |[[:en:Advisory Parliament of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aegean and Western Turkey sclerophyllous and mixed forests]]|| || || ||7 |- |[[:en:Aegean dispute]]||[[:ru:Эгейский вопрос]]||[[Եգեյան հիմնահարց]]|| ||17 |- |[[:en:Aegean Region]]||[[:ru:Эгейский регион]]||[[Եգեյան տարածաշրջան]]|| ||59 |- |[[:en:Afghanistan–Turkey relations]]||[[:ru:Афгано-турецкие отношения]]|| || ||8 |- |[[:en:Esin Afşar]]||[[:ru:Афшар, Эсин]]|| || ||5 |- |[[:en:Afshar Beylik]]|| || || ||1 |- |[[:en:Afşin]]||[[:ru:Афшин]]|| || ||28 |- |[[:en:Aftermath of World War I]]||[[:ru:Последствия Первой мировой войны]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքներ]]|| ||21 |- |[[:en:Afuzhiluo]]|| || || ||2 |- |[[:en:Afyonkarahisar]]||[[:ru:Афьонкарахисар]]||[[Աֆյոնքարահիսար]]|| ||78 |- |[[:en:Afyonkarahisar Province]]||[[:ru:Афьонкарахисар (ил)]]||[[Աֆյոնքարահիսարի մարզ]]|| ||86 |- |[[:en:Agani Murutsxi]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mehmet Ali Ağca]]||[[:ru:Агджа, Мехмет Али]]||[[Մեհմեդ Ալի Աղջա]]|| ||55 |- |[[:en:Güllü Agop]]||[[:ru:Вардовян, Акоп]]||[[Հակոբ Վարդովյան]]|| ||10 |- |[[:en:Agos]]||[[:ru:Агос]]||[[Ակոս (ամսաթերթ)]]||այո||15 |- |[[:en:Fuat Ağralı]]|| || || ||4 |- |[[:en:Agreement on Strategic Partnership and Mutual Support]]|| || || ||3 |- |[[:en:Agriculture in Turkey]]||[[:ru:Сельское хозяйство Турции]]||[[Գյուղատնտեսությունը Թուրքիայում]]|| ||9 |- |[[:en:Ağrı]]||[[:ru:Агры]]||[[Աղրը]]|| ||65 |- |[[:en:Ağrı Province]]||[[:ru:Агры (иль)]]||[[Աղրըի մարզ]]||այո||87 |- |[[:en:Ah Dede Vah Dede]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ahcik]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ahis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Feroz Ahmad]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ahmed III]]||[[:ru:Ахмед III]]||[[Ահմեդ III]]|| ||66 |- |[[:en:Ahmed I]]||[[:ru:Ахмед I]]||[[Ահմեդ I]]|| ||72 |- |[[:en:Ahmed II]]||[[:ru:Ахмед II]]||[[Ահմեդ II]]|| ||66 |- |[[:en:Ahmed Resmî Efendi]]|| || || ||13 |- |[[:en:Köprülüzade Fazıl Ahmed Pasha]]||[[:ru:Фазыл Ахмед-паша]]|| || ||31 |- |[[:en:Ahmet İzzet]]||[[:ru:Фургач, Ахмед Иззет]]|| || ||29 |- |[[:en:Ahmet of Karaman]]|| || || ||6 |- |[[:en:Barış Akarsu]]||[[:ru:Акарсу, Барыш]]||[[Բարըշ Աքարսու]]|| ||10 |- |[[:en:Akbaba (periodical)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Akbank Sanat]]|| || || ||4 |- |[[:en:Yıldırım Akbulut]]||[[:ru:Акбулут, Йылдырым]]||[[Յըլդըրըմ Աքբուլութ]]|| ||25 |- |[[:en:İsmail Akçay]]|| || || ||6 |- |[[:en:Yusuf Akçura]]||[[:ru:Акчурин, Юсуф Хасанович]]|| || ||26 |- |[[:en:Akdamar Island]]||[[:ru:Ахтамар]]||[[Աղթամար կղզի]]|| ||31 |- |[[:en:Akdeniz (sculpture)]]||[[:ru:Средиземное море (скульптура)]]|| || ||9 |- |[[:en:Akdeniz University]]|| || || ||12 |- |[[:en:Akdeniz, Mersin]]||[[:ru:Акдениз]]|| || ||18 |- |[[:en:Lale Akgün]]|| || || ||9 |- |[[:en:Akhayat sinkhole]]|| || || ||6 |- |[[:en:Akhisar]]||[[:ru:Акхисар]]|| || ||52 |- |[[:en:Akhisar Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Azra Akın]]||[[:ru:Акын, Азра]]||[[Ազրա Աքըն]]|| ||35 |- |[[:en:Hüseyin Cemal Akın]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sunay Akın]]|| || || ||6 |- |[[:en:Akis (periodical)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Akkale]]|| || || ||4 |- |[[:en:Akkerman Convention]]||[[:ru:Аккерманская конвенция]]||[[Աքքերմանի կոնվենցիա]]|| ||28 |- |[[:en:Aksa (company)]]|| || || ||3 |- |[[:en:İsmail Rüştü Aksal]]||[[:ru:Аксал, Исмаил Рюштю]]|| || ||5 |- |[[:en:Aksaray]]||[[:ru:Аксарай]]||[[Աքսարայ]]|| ||74 |- |[[:en:Aksaray Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aksaray Province]]||[[:ru:Аксарай (ил)]]||[[Աքսարայի մարզ]]||այո||81 |- |[[:en:Somuncu Baba]]|| || || ||6 |- |[[:en:Akşehir Grand Mosque]]|| || || ||4 |- |[[:en:Akşehir Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Akşehir railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cihangir Akşit]]|| || || ||4 |- |[[:en:Behiye Aksoy]]|| || || ||4 |- |[[:en:Muammer Aksoy]]||[[:ru:Аксой, Муаммер]]|| || ||10 |- |[[:en:Abdülkadir Aksu]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aksu, Antalya]]||[[:ru:Аксу (Анталья)]]|| || ||18 |- |[[:en:Sezen Aksu]]||[[:ru:Сезен Аксу]]||[[Սեզեն Աքսու]]|| ||48 |- |[[:en:Cengiz Aktar]]||[[:ru:Актар, Дженгиз]]||[[Ջենգիզ Աքթար]]|| ||6 |- |[[:en:Akyaka, Ula]]|| || || ||14 |- |[[:en:Mete Akyol]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kadi Burhan al-Din]]||[[:ru:Кади Бурханеддин Ахмед]]|| || ||16 |- |[[:en:Ala Bridge]]|| || || ||2 |- |[[:en:Alaattin Ali of Karaman]]||[[:ru:Алаэддин-бей I Караманид]]|| || ||6 |- |[[:en:Alaca Höyük]]||[[:ru:Аладжа-Хююк]]|| || ||24 |- |[[:en:Alaçam Population Exchange Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aladağlar National Park]]|| || || ||6 |- |[[:en:Alahan Monastery]]||[[:ru:Алахан]]||[[Ալահան]]|| ||9 |- |[[:en:Alan Gua]]||[[:ru:Алан-гоа]]|| || ||12 |- |[[:en:Mazhar Alanson]]|| || || ||8 |- |[[:en:Alanya Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Аланьи]]|| || ||5 |- |[[:en:Alata Research Institute of Horticulture]]|| || || ||2 |- |[[:en:Alata River]]|| || || ||3 |- |[[:en:Albanians in Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:Nebahat Albayrak]]|| || || ||9 |- |[[:en:Alemdar (ship)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Alevism]]||[[:ru:Алевиты]]|| || ||55 |- |[[:en:Algeria–Turkey relations]]||[[:ru:Алжиро-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Giritli Ali Aziz Efendi]]||[[:ru:Али Азиз Гириди]]|| || ||6 |- |[[:en:Ali Demirsoy Natural History Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ali Sami Yen Stadium]]||[[:ru:Али Сами Ен (стадион)]]|| || ||18 |- |[[:en:Safiye Ali]]|| || || ||11 |- |[[:en:Aliağa Petkim]]||[[:ru:Алиага Петким]]|| || ||8 |- |[[:en:Ekrem Alican]]||[[:ru:Алиджан, Экрем]]|| || ||4 |- |[[:en:Alişar Hüyük]]||[[:ru:Алишар-Хююк]]|| || ||14 |- |[[:en:Alişar, Sorgun]]|| || || ||7 |- |[[:en:Sadri Alışık]]||[[:ru:Садри Алышик]]|| || ||9 |- |[[:en:Allianoi]]|| || || ||10 |- |[[:en:Orhan Alp]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ayşe Saffet Rıza Alpar]]|| || || ||4 |- |[[:en:Isa Alptekin]]||[[:ru:Альптекин, Иса Юсуф]]|| || ||12 |- |[[:en:Alsancak]]|| || || ||6 |- |[[:en:Alsancak Ferry Terminal]]|| || || ||3 |- |[[:en:Altaic languages]]||[[:ru:Алтайские языки]]||[[Ալթայան լեզուներ]]|| ||104 |- |[[:en:Altay S.K.]]||[[:ru:Алтай (футбольный клуб, Измир)]]|| || ||27 |- |[[:en:Leman Altınçekiç]]||[[:ru:Леман Алтынчекич]]|| || ||9 |- |[[:en:Sabire Aydemir]]|| || || ||4 |- |[[:en:Selami Altınok]]||[[:ru:Алтынок, Селами]]|| || ||5 |- |[[:en:Mehmet Altınsoy]]|| || || ||5 |- |[[:en:Altıeylül]]|| || || ||9 |- |[[:en:Altından geçme]]|| || || ||2 |- |[[:en:Altınordu, Ordu]]|| || || ||10 |- |[[:en:Amasra]]||[[:ru:Амасра]]|| || ||35 |- |[[:en:Amasra Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Amasya]]||[[:ru:Амасья]]||[[Ամասիա (քաղաք)]]|| ||83 |- |[[:en:Amasya Circular]]|| || || ||7 |- |[[:en:Amasya Province]]||[[:ru:Амасья (ил)]]||[[Ամասիայի մարզ]]|| ||86 |- |[[:en:Amasya railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:Amasya trials]]|| || || ||5 |- |[[:en:Amed nesîm-i subh-dem]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ana Ardıç monumental tree]]|| || || ||3 |- |[[:en:Anadolu Agency]]||[[:ru:Информационное агентство Анадолу]]|| || ||23 |- |[[:en:Anadolu Efes S.K.]]||[[:ru:Анадолу Эфес]]||[[Անադոլու Էֆես]]||այո||28 |- |[[:en:Anadolu University]]||[[:ru:Анатолийский университет]]||[[Անատոլիական համալսարան]]|| ||21 |- |[[:en:Anadoluhisarı]]||[[:ru:Анадолухисар]]||[[Անադոլուհիսար]]|| ||30 |- |[[:en:Anadolukavağı]]||[[:ru:Анадолукавагы]]|| || ||9 |- |[[:en:Anamur Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anası Kızından]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anatolia Party]]|| || || ||4 |- |[[:en:Anatolian conifer and deciduous mixed forests]]|| || || ||6 |- |[[:en:Anatolian High School]]|| || || ||4 |- |[[:en:Anatolian Plate]]||[[:ru:Анатолийская плита]]|| || ||25 |- |[[:en:Anatolian rock]]||[[:ru:Анатолийский рок]]||[[Անատոլիական ռոք]]|| ||15 |- |[[:en:Anatolian Seljuks family tree]]|| || || ||3 |- |[[:en:Anavarza Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anchiale]]||[[:ru:Анхиал (Киликия)]]|| || ||5 |- |[[:en:Ancient road in Tarsus]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ancoz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anemurium]]||[[:ru:Анемуриум]]|| || ||9 |- |[[:en:Rafet Angın]]|| || || ||2 |- |[[:en:Angora goat]]||[[:ru:Ангорская коза]]||[[Անգորական այծ]]|| ||34 |- |[[:en:Ani]]||[[:ru:Ани (город)]]||[[Անի]]|| ||53 |- |[[:en:Anıtkabir]]||[[:ru:Аныткабир]]||[[Անըթքաբիր]]|| ||45 |- |[[:en:Ankara Aviation Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ankara Esenboğa Airport]]||[[:ru:Анкара Эсенбога (аэропорт)]]|| || ||39 |- |[[:en:Ankara Güvercinlik Army Air Base]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ankara International Music Festival]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ankara Metro]]||[[:ru:Анкарский метрополитен]]|| || ||35 |- |[[:en:Ankara Music and Fine Arts University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ankara Opera House]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ankara Radio]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ankara Tren Garı]]||[[:ru:Железнодорожный вокзал Анкары]]|| || ||6 |- |[[:en:Ankara University]]||[[:ru:Анкарский университет]]||[[Անկարայի համալսարան]]|| ||33 |- |[[:en:Ankara Vakıf Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ankara'dan Abim Geldi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Annan Plan]]||[[:ru:План Аннана]]|| || ||21 |- |[[:en:Ant (magazine)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Antakya]]||[[:ru:Антакья]]||[[Անթաքիա]]|| ||105 |- |[[:en:Antalya Airport]]||[[:ru:Анталья (аэропорт)]]|| || ||44 |- |[[:en:Antalya Diplomacy Forum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Antalya Festival]]|| || || ||3 |- |[[:en:Antalya Museum]]||[[:ru:Музей Антальи]]|| || ||11 |- |[[:en:Antalya Province]]||[[:ru:Анталья (ил)]]||[[Անթալիայի մարզ]]||այո||91 |- |[[:en:Antalya State Symphony Orchestra]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anti-Turkish sentiment]]|| ||[[Թուրքոֆոբիա]]|| ||12 |- |[[:en:Antikristos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Antisemitism in Turkey]]||[[:ru:Антисемитизм в Турции]]||[[Հակասեմականությունը Թուրքիայում]]|| ||8 |- |[[:en:Hamdi Apaydın]]|| || || ||3 |- |[[:en:Zekai Apaydın]]|| || || ||6 |- |[[:en:Aq Qoyunlu]]||[[:ru:Ак-Коюнлу]]||[[Ակ-Կոյունլուների պետություն]]|| ||49 |- |[[:en:Arabesque (Turkish music)]]||[[:ru:Арабеска (турецкая музыка)]]|| || ||12 |- |[[:en:Arabs in Turkey]]||[[:ru:Арабы в Турции]]||[[Արաբները Թուրքիայում]]|| ||17 |- |[[:en:İnci Aral]]|| || || ||10 |- |[[:en:Arap Islet]]|| || || ||1 |- |[[:en:Oya Araslı]]|| || || ||2 |- |[[:en:Arayış]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ardahan]]||[[:ru:Ардахан]]||[[Արդահան]]|| ||67 |- |[[:en:Ardahan Province]]||[[:ru:Ардахан (ил)]]||[[Արդահանի մարզ]]||այո||84 |- |[[:en:Sadun Aren]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cahit Arf]]||[[:ru:Арф, Джахит]]|| || ||19 |- |[[:en:Erdoğan Arıca]]|| || || ||4 |- |[[:en:Celalettin Arif]]|| || || ||4 |- |[[:en:Arifiye]]|| || || ||15 |- |[[:en:Kemal Arıkan]]|| ||[[Քեմալ Արըքան]]|| ||3 |- |[[:en:Saffet Arıkan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Suha Arın]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bülent Arınç]]||[[:ru:Арынч, Бюлент]]|| || ||18 |- |[[:en:Koray Ariş]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aristarchus of Thessalonica]]||[[:ru:Аристарх (апостол от 70)]]|| || ||26 |- |[[:en:Şarık Arıyak]]|| || || ||5 |- |[[:en:Cüneyt Arkın]]||[[:ru:Аркын, Джюнейт]]||[[Ջունեյթ Արքըն]]|| ||30 |- |[[:en:Armenia–Turkey relations]]||[[:ru:Армяно-турецкие отношения]]||[[Հայ-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||17 |- |[[:en:Armenian genocide recognition]]||[[:ru:Признание геноцида армян]]||[[Հայոց ցեղասպանության ճանաչում]]|| ||13 |- |[[:en:Armenian highlands]]||[[:ru:Армянское нагорье]]||[[Հայկական լեռնաշխարհ]]|| ||53 |- |[[:en:Armenian national awakening]]||[[:ru:Армянское национальное возрождение]]||[[Հայոց ազգային վերածնունդ]]|| ||7 |- |[[:en:Armenian Revolutionary Army]]||[[:ru:Армянская революционная армия]]||[[Հայ հեղափոխական բանակ]]|| ||13 |- |[[:en:Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia]]||[[:ru:Армянская секретная армия освобождения Армении]]||[[Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ]]|| ||35 |- |[[:en:Armenian volunteer units]]||[[:ru:Армянский корпус (Российская империя)]]||[[Հայկական կորպուս]]|| ||15 |- |[[:en:Armenians in Turkey]]||[[:ru:Армяне в Турции]]||[[Հայերը Թուրքիայում]]|| ||20 |- |[[:en:Armistice of Mudros]]||[[:ru:Мудросское перемирие]]||[[Մուդրոսի զինադադար]]|| ||44 |- |[[:en:Armutlu Peninsula]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of arrested mayors in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Arslan Eyce Private Amphora Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Alp Arslan]]||[[:ru:Алп-Арслан]]||[[Ալփ-Արսլան]]|| ||64 |- |[[:en:Alparslan Arslan]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kilij Arslan IV]]||[[:ru:Кылыч-Арслан IV]]|| || ||17 |- |[[:en:Arslanköy Pond]]|| || || ||2 |- |[[:en:Article 301 (Turkish Penal Code)]]||[[:ru:Статья 301 (Уголовный кодекс Турции)]]||[[301-րդ հոդված (Թուրքիայի քրեական օրենսգիրք)]]|| ||10 |- |[[:en:Artuklu Palace]]|| || || ||2 |- |[[:en:Artuklu, Mardin]]|| || || ||10 |- |[[:en:Artuqids]]||[[:ru:Артукогуллары]]|| || ||30 |- |[[:en:Artvin]]||[[:ru:Артвин]]||[[Արդվին]]|| ||65 |- |[[:en:Artvin Province]]||[[:ru:Артвин (ил)]]||[[Արդվինի մարզ]]|| ||91 |- |[[:en:Oruç Reis]]||[[:ru:Арудж Барбаросса]]|| || ||30 |- |[[:en:Asansör]]||[[:ru:Асансёр]]|| || ||12 |- |[[:en:Asena]]||[[:ru:Арсена]]||[[Ասենա]]|| ||16 |- |[[:en:İnci Asena]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aspendos]]||[[:ru:Аспендос]]||[[Ասպենդոս]]|| ||30 |- |[[:en:Aspendos International Opera and Ballet Festival]]||[[:ru:Международный фестиваль оперы и балета в Аспендосе]]|| || ||3 |- |[[:en:Assassination of Andrei Karlov]]||[[:ru:Убийство Андрея Карлова]]||[[Անդրեյ Կառլովի սպանություն]]|| ||38 |- |[[:en:Assassination of Hrant Dink]]|| ||[[Հրանտ Դինքի սպանություն]]|| ||8 |- |[[:en:Assassination of Jamal Khashoggi]]||[[:ru:Убийство Джамаля Хашогги]]||[[Ջամալ Խաշոգջիի սպանություն]]|| ||14 |- |[[:en:Assassination of Talaat Pasha]]|| || || ||7 |- |[[:en:David Asseo]]|| || || ||7 |- |[[:en:Association for Defence of National Rights]]|| || || ||2 |- |[[:en:Assos]]||[[:ru:Ассос]]||[[Ասոս]]|| ||32 |- |[[:en:Assyria]]||[[:ru:Ассирия]]||[[Ասորեստան]]|| ||106 |- |[[:en:Assyrian Americans]]|| || || ||3 |- |[[:en:Assyrian homeland]]|| || || ||10 |- |[[:en:AŞTİ]]|| || || ||8 |- |[[:en:Nurullah Ataç]]||[[:ru:Атач, Нурулла]]|| || ||6 |- |[[:en:Beşir Atalay]]|| || || ||9 |- |[[:en:Sırrı Atalay]]|| || || ||2 |- |[[:en:ATAŞ (Refinery)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Atatürk Airport]]||[[:ru:Стамбульский аэропорт имени Ататюрка]]||[[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան]]||այո||74 |- |[[:en:Atatürk and Şerife Bacı Monument]]|| || || ||2 |- |[[:en:Atatürk Boulevard]]|| || || ||4 |- |[[:en:Atatürk Cultural Center]]||[[:ru:Культурный центр Ататюрка]]|| || ||11 |- |[[:en:Atatürk Cultural Center in Mersin]]|| || || ||3 |- |[[:en:Atatürk Dam]]||[[:ru:Ататюрк (ГЭС)]]|| || ||22 |- |[[:en:Atatürk Mask]]||[[:ru:Маска Ататюрка]]|| || ||10 |- |[[:en:Atatürk Monument (İzmir)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Atatürk Monument (Mersin)]]|| ||[[Աթաթուրքի արձան (Մերսին)]]|| ||5 |- |[[:en:Atatürk Museum (Adana)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Atatürk Museum Mansion]]|| || || ||4 |- |[[:en:Atatürk Museums in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Atatürk Reservoir]]|| || || ||6 |- |[[:en:Atatürkist Thought Association]]|| || || ||3 |- |[[:en:Oğuz Atay]]||[[:ru:Атай, Огуз]]|| || ||17 |- |[[:en:Atik Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Фёклы]]|| || ||13 |- |[[:en:Can Atilla]]|| || || ||12 |- |[[:en:Atılım University]]|| || || ||8 |- |[[:en:Atlas (magazine)]]|| || || ||2 |- |[[:en:ATO Congresium]]|| || || ||3 |- |[[:en:Atsiapat]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nihal Atsız]]||[[:ru:Атсыз, Нихаль]]|| || ||22 |- |[[:en:ATV (Turkish TV channel)]]||[[:ru:ATV (Турция)]]||[[ATV (Թուրքիա)]]|| ||23 |- |[[:en:August 2011 Turkey–Iraq cross-border raids]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aulae (Cilicia)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Austro-Turkish War (1716–1718)]]||[[:ru:Австро-турецкая война (1716—1718)]]|| || ||21 |- |[[:en:Austro-Turkish War (1788–1791)]]||[[:ru:Австро-турецкая война (1787—1791)]]|| || ||26 |- |[[:en:Avanos]]||[[:ru:Аванос]]||[[Ավանոս]]|| ||37 |- |[[:en:Doğan Avcıoğlu]]|| || || ||7 |- |[[:en:Nazmi Avluca]]||[[:ru:Авлуджа, Назми]]|| || ||15 |- |[[:en:Avrasya Anı Evi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Avshar Turkmen]]||[[:ru:Афшары]]||[[Աֆշարներ]]|| ||23 |- |[[:en:Aya Tekla Church]]|| || || ||6 |- |[[:en:Emre Aydın]]||[[:ru:Айдын, Эмре]]|| || ||22 |- |[[:en:Mehmet Aydın (fraudster)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aydın]]||[[:ru:Айдын]]||[[Այդըն]]|| ||73 |- |[[:en:Aydın Büyükşehir Belediyespor]]|| || || ||12 |- |[[:en:Aydın Karşılaması]]|| || || ||1 |- |[[:en:Aydın Province]]||[[:ru:Айдын (ил)]]||[[Այդընի մարզ]]|| ||87 |- |[[:en:Aydıncık Islands]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aydıncık mosaic]]|| || || ||4 |- |[[:en:Aydıncık Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aydınids]]||[[:ru:Айдыногуллары]]|| || ||19 |- |[[:en:Süreyya Ayhan]]|| || || ||18 |- |[[:en:Ayran]]||[[:ru:Айран]]||[[Թան (ըմպելիք)]]|| ||61 |- |[[:en:Sineperver Sultan]]||[[:ru:Айше Сениепервер-султан]]|| || ||19 |- |[[:en:Ayvacık, Çanakkale]]||[[:ru:Айваджык]]|| || ||23 |- |[[:en:Ayvalık]]||[[:ru:Айвалык]]||[[Այվալըք]]|| ||46 |- |[[:en:Ayvalık Islands Nature Park]]||[[:ru:Моско]]|| || ||6 |- |[[:en:Azerbaijan–Turkey relations]]||[[:ru:Азербайджано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններ]]|| ||15 |- |[[:en:Azerbaijanis in Turkey]]||[[:ru:Азербайджанцы в Турции]]||[[Ադրբեջանցիները Թուրքիայում]]|| ||8 |- |[[:en:Aziziye]]||[[:ru:Азизие]]||[[Ազիզիե (Էրզրումի մարզ)]]|| ||15 |- |[[:en:Yusuf al-Azma]]|| || || ||14 |- |[[:en:Azmak Creek]]|| || || ||3 |- |[[:en:Babadıl Creek]]|| || || ||1 |- |[[:en:Babadıl Islands]]|| || || ||2 |- |[[:en:Babaeski]]||[[:ru:Бабаэски]]|| || ||35 |- |[[:en:Babai revolt]]||[[:ru:Восстание бабаи]]|| || ||6 |- |[[:en:Baç Bridge]]|| || || ||4 |- |[[:en:Bafra]]||[[:ru:Бафра]]||[[Բաֆռա]]|| ||28 |- |[[:en:Bağdat Avenue]]||[[:ru:Багдадский проспект]]||[[Բաղդադի պողոտա]]||այո||13 |- |[[:en:Bağlama]]||[[:ru:Саз (музыкальный инструмент)]]||[[Սազ]]|| ||43 |- |[[:en:Bahçe railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:Devlet Bahçeli]]||[[:ru:Бахчели, Девлет]]||[[Դևլեթ Բահչելի]]|| ||32 |- |[[:en:Bahçelievler massacre]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bahçelievler, Ankara]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bahçeşehir University]]|| || || ||8 |- |[[:en:Bakhchysarai]]||[[:ru:Бахчисарай]]||[[Բախչիսարայ]]|| ||77 |- |[[:en:Bâkî]]||[[:ru:Бакы]]|| || ||27 |- |[[:en:Bakırköy]]||[[:ru:Бакыркёй]]||[[Բաքըրքյոյ]]||այո||38 |- |[[:en:Baklahorani]]||[[:ru:Баклахорани]]|| || ||8 |- |[[:en:Baku–Tbilisi–Ceyhan pipeline]]||[[:ru:Нефтепровод Баку — Тбилиси — Джейхан]]||[[Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղ]]|| ||39 |- |[[:en:Baku–Tbilisi–Kars railway]]||[[:ru:Железная дорога Баку — Тбилиси — Карс]]||[[«Բաքու-Թբիլիսի-Կարս» երկաթուղի]]|| ||21 |- |[[:en:Balabolu]]|| || || ||2 |- |[[:en:Balçova]]|| || || ||20 |- |[[:en:Balık Sisters]]|| || || ||4 |- |[[:en:Balıkesir]]||[[:ru:Балыкесир]]||[[Բալըքեսիր]]|| ||72 |- |[[:en:Balıkesir Province]]||[[:ru:Балыкесир (ил)]]||[[Բալըքեսիրի մարզ]]|| ||88 |- |[[:en:Balkans]]||[[:ru:Балканский полуостров]]||[[Բալկանյան թերակղզի]]|| ||172 |- |[[:en:Balyan family]]||[[:ru:Бальяны]]||[[Բալյան ընտանիք]]|| ||15 |- |[[:en:Bandırma]]||[[:ru:Бандырма]]||[[Բանդրմա]]|| ||48 |- |[[:en:Bandırma Gulf]]|| || || ||3 |- |[[:en:Banking in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ali Hadi Bara]]|| || || ||4 |- |[[:en:Murat Bardakçı]]|| || || ||8 |- |[[:en:Cemil Sait Barlas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Bartholomew I of Constantinople]]||[[:ru:Варфоломей I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||61 |- |[[:en:Bartın]]||[[:ru:Бартын]]||[[Բարթըն]]||այո||53 |- |[[:en:Faik Ahmet Barutçu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Rasim Başak]]|| || || ||9 |- |[[:en:Başakşehir]]||[[:ru:Башакшехир]]||[[Բաշաքշեհիր]]||այո||30 |- |[[:en:İlker Başbuğ]]||[[:ru:Башбуг, Илькер]]|| || ||16 |- |[[:en:Bashi-bazouk]]||[[:ru:Башибузуки]]||[[Բաշիբոզուկներ]]|| ||35 |- |[[:en:Bashlyk]]||[[:ru:Башлык]]|| || ||19 |- |[[:en:Başkale]]||[[:ru:Башкале]]||[[Ադամակերտ]]|| ||32 |- |[[:en:Basketbol Süper Ligi]]||[[:ru:Чемпионат Турции по баскетболу]]|| || ||22 |- |[[:en:Başpınar Nature Park]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yıldıray Baştürk]]||[[:ru:Баштюрк, Йылдырай]]|| || ||32 |- |[[:en:Batman, Turkey]]||[[:ru:Батман (город)]]||[[Բաթման]]|| ||81 |- |[[:en:Battle of Abukir (1799)]]||[[:ru:Битва при Абукире (1799)]]||[[Աբուքիրի ճակատամարտ (1799)]]|| ||25 |- |[[:en:Battle of Aleppo (1918)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Arachova]]||[[:ru:Битва при Арахове]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Aydın]]||[[:ru:Резня в Айдыне]]|| || ||4 |- |[[:en:Battle of Baku]]||[[:ru:Битва за Баку (1918)]]|| || ||23 |- |[[:en:Battle of Bapheus]]||[[:ru:Бафейская битва]]|| || ||28 |- |[[:en:Battle of Bolchu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Battle of Chaldiran]]||[[:ru:Чалдыранская битва]]||[[Չալդրանի ճակատամարտ]]|| ||38 |- |[[:en:Battle of Çıldır]]||[[:ru:Чилдырская битва]]||[[Չըլդըրի ճակատամարտ]]|| ||10 |- |[[:en:Battle of Djerba]]||[[:ru:Сражение у острова Джерба]]|| || ||21 |- |[[:en:Battle of Dorylaeum (1097)]]||[[:ru:Битва при Дорилее (1097)]]|| || ||33 |- |[[:en:Battle of Dorylaeum (1147)]]||[[:ru:Битва при Дорилее (1147)]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Dumlupınar]]||[[:ru:Битва при Думлупынаре]]||[[Դումլուփընարի ճակատամարտ]]|| ||16 |- |[[:en:Battle of Grocka]]|| || || ||12 |- |[[:en:Battle of Hill 60 (Gallipoli)]]|| || || ||7 |- |[[:en:Battle of Kamatero]]||[[:ru:Битва при Каматеро]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Karpenisi]]||[[:ru:Битва при Карпениси]]|| || ||9 |- |[[:en:Battle of Kars]]||[[:ru:Осада Карса (1877)]]||[[Կարսի պաշարում (1877)]]|| ||10 |- |[[:en:Battle of Kars (1920)]]|| ||[[Կարսի անկում]]|| ||8 |- |[[:en:Battle of Kosovo (1448)]]||[[:ru:Битва на Косовом поле (1448)]]|| || ||28 |- |[[:en:Battle of Krbava Field]]||[[:ru:Битва при Крбаве]]|| || ||27 |- |[[:en:Battle of Kumkale]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Lone Pine]]||[[:ru:Битва у одинокой сосны]]|| || ||7 |- |[[:en:Battle of Marash]]|| || || ||8 |- |[[:en:Battle of Maritsa]]||[[:ru:Битва на Марице]]|| || ||36 |- |[[:en:Battle of Mohács]]||[[:ru:Битва при Мохаче (1526)]]||[[Մոհաչի ճակատամարտ (1526)]]|| ||65 |- |[[:en:Battle of Myriokephalon]]||[[:ru:Битва при Мириокефале]]||[[Միրիոկեֆալոնի ճակատամարտ]]|| ||30 |- |[[:en:Battle of Navarino]]||[[:ru:Наваринское сражение]]|| || ||41 |- |[[:en:Battle of Otlukbeli]]||[[:ru:Сражение при Отлукбели]]|| || ||14 |- |[[:en:Battle of Párkány]]||[[:ru:Битва под Парканами]]|| || ||13 |- |[[:en:Battle of Pelekanon]]||[[:ru:Битва при Пелеканоне]]|| || ||22 |- |[[:en:Battle of Rovine]]||[[:ru:Битва при Ровине]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Saint Gotthard (1664)]]||[[:ru:Битва при Сентготхарде]]|| || ||27 |- |[[:en:Battle of Sari Bair]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Sarikamish]]||[[:ru:Сарыкамышская операция]]||[[Սարիղամիշի ճակատամարտ]]|| ||32 |- |[[:en:Battle of Sarikamish (1920)]]|| ||[[Սարիղամիշի ճակատամարտ (1920)]]|| ||7 |- |[[:en:Battle of Sokhoista]]||[[:ru:Битва при Сохоисте]]|| || ||7 |- |[[:en:Battle of the Nek]]|| || || ||8 |- |[[:en:Battle of the Sakarya]]||[[:ru:Битва при Сакарье]]||[[Սաքարյայի ճակատամարտ]]|| ||16 |- |[[:en:Battle of Torches]]||[[:ru:Битва с факелами]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Turnadağ]]|| || || ||3 |- |[[:en:Battle of Urfa]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Valtetsi]]||[[:ru:Сражение при Валтеци]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Varna]]||[[:ru:Битва при Варне]]|| || ||43 |- |[[:en:Battle of Vaslui]]||[[:ru:Васлуйская битва]]|| || ||19 |- |[[:en:Battle of Vienna]]||[[:ru:Венская битва (1683)]]||[[Վիեննայի ճակատամարտ (1683)]]|| ||63 |- |[[:en:Battle of Wawon]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Yassıçemen]]|| || || ||8 |- |[[:en:Celâl Bayar]]||[[:ru:Баяр, Махмуд Джеляль]]||[[Ջելալ Բայար]]|| ||69 |- |[[:en:Bayat (tribe)]]||[[:ru:Баяты (огузы)]]|| || ||16 |- |[[:en:Bayburt]]||[[:ru:Байбурт]]||[[Բաբերդ]]|| ||61 |- |[[:en:Bayezid I]]||[[:ru:Баязид I]]||[[Բայազիդ I]]|| ||82 |- |[[:en:Deniz Baykal]]||[[:ru:Байкал, Дениз]]|| || ||24 |- |[[:en:Bedri Baykam]]|| || || ||9 |- |[[:en:Baykar Bayraktar TB2]]||[[:ru:Bayraktar TB2]]||[[Բայրաքթար ՏԲ2]]|| ||45 |- |[[:en:Ümit Haluk Bayülken]]||[[:ru:Байюлкен, Халук]]|| || ||8 |- |[[:en:Hikmet Bayur]]||[[:ru:Баюр, Юсуф Хикмет]]|| || ||7 |- |[[:en:Elyesa Bazna]]||[[:ru:Базна, Эльяс]]|| || ||21 |- |[[:en:Beçin]]|| || || ||4 |- |[[:en:Bedia Muvahhit]]||[[:ru:Муваххит, Бедиа]]||[[Բեդիա Մուվահհիթ]]|| ||11 |- |[[:en:Bahaettin Rahmi Bediz]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sheikh Bedreddin]]||[[:ru:Бедреддин Махмуд]]|| || ||15 |- |[[:en:Beer in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Begzada]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hulusi Behçet]]||[[:ru:Бехчет, Хулуси]]|| || ||18 |- |[[:en:Bekir Fikri]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bektashi Order]]||[[:ru:Бекташи]]||[[Բեքթաշյան միաբանություն]]|| ||49 |- |[[:en:Belceğiz Bay]]|| || || ||1 |- |[[:en:Belde]]|| || || ||8 |- |[[:en:Belenkeşlik Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Belkıs Tombolo]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sabiha Bengütaş]]||[[:ru:Бенгюташ, Сабиха]]||[[Սաբիհա Բենգյութաշ]]|| ||22 |- |[[:en:Berdan River]]|| ||[[Կյուդնոս]]|| ||16 |- |[[:en:Bergama]]||[[:ru:Бергама]]||[[Բերգամա]]|| ||44 |- |[[:en:Bergama Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Suat Berk]]|| || || ||4 |- |[[:en:Muazzez Tahsin Berkand]]|| || || ||3 |- |[[:en:Berkant]]|| || || ||3 |- |[[:en:Semiha Berksoy]]||[[:ru:Берксой, Семиха]]|| || ||10 |- |[[:en:Berlin–Baghdad railway]]||[[:ru:Багдадская железная дорога]]||[[Բեռլին-Բաղդադ երկաթգիծ]]|| ||35 |- |[[:en:Beşadalar]]|| ||[[Բեշադալար]]|| ||5 |- |[[:en:Beşiktaş]]||[[:ru:Бешикташ (район)]]||[[Բեշիքթաշ (շրջան)]]|| ||56 |- |[[:en:Beth Nahrain]]|| || || ||4 |- |[[:en:Bey]]||[[:ru:Бей]]||[[Բեյ]]|| ||69 |- |[[:en:Artuk Bey]]||[[:ru:Артук бен Эксюк]]|| || ||15 |- |[[:en:Chaghri Beg]]||[[:ru:Чагры-бек]]||[[Չաղրի բեկ]]|| ||23 |- |[[:en:İsfendiyar Bey]]||[[:ru:Исфендияр-бей]]|| || ||5 |- |[[:en:Kaymakam Kemal Bey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mazhar Müfit Bey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Osman Hamdi Bey]]||[[:ru:Осман Хамди-бей]]||[[Օսման Համդի Բեյ]]||այո||28 |- |[[:en:Savcı Bey]]|| || || ||12 |- |[[:en:Yusuf Kemal Bey]]||[[:ru:Тенгиршенк, Юсуф Кемаль-бей]]|| || ||8 |- |[[:en:Bayezid II]]||[[:ru:Баязид II]]||[[Բայազիդ II]]|| ||75 |- |[[:en:Beycesultan]]||[[:ru:Бейджесултан]]|| || ||8 |- |[[:en:Beykoz]]||[[:ru:Бейкоз]]||[[Բեյքոզ]]|| ||32 |- |[[:en:Beylerbeyi event]]||[[:ru:Инцидент с бейлербеем]]|| || ||5 |- |[[:en:Beylerbeyi Palace]]||[[:ru:Дворец Бейлербейи]]||[[Բեյլերբեյի պալատ]]||այո||27 |- |[[:en:Beylik of Hacıemir]]||[[:ru:Хаджимирогуллары]]|| || ||5 |- |[[:en:Beylik of Tadjeddin]]||[[:ru:Таджеддиногуллары]]|| || ||7 |- |[[:en:Beyliks of Canik]]||[[:ru:Бейлики Джаник]]|| || ||9 |- |[[:en:Beyoğluspor]]|| || || ||9 |- |[[:en:Beypazarı, Ankara]]||[[:ru:Бейпазары]]|| || ||38 |- |[[:en:Bülent Bezdüz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bible translations into Turkish]]|| ||[[Աստվածաշնչի թուրքերեն թարգմանություն]]|| ||3 |- |[[:en:Biga Peninsula]]|| || || ||1 |- |[[:en:Biga, Çanakkale]]||[[:ru:Бига]]|| || ||31 |- |[[:en:Bilecik]]||[[:ru:Биледжик]]||[[Բիլեջիք]]|| ||62 |- |[[:en:Bilecik Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Üstün Bilgen-Reinart]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bilkent University]]|| || || ||19 |- |[[:en:Ali Rıza Binboğa]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bingöl]]||[[:ru:Бингёль]]||[[Ճապաղջուր]]|| ||73 |- |[[:en:Yusuf İzzet Birand]]||[[:ru:Биранд, Юсуф Иззет]]|| || ||3 |- |[[:en:Birecik Bridge]]|| || || ||3 |- |[[:en:İdil Biret]]||[[:ru:Бирет, Идиль]]||[[Իդիլ Բիրեթ]]|| ||31 |- |[[:en:Birgi Grand Mosque]]|| || || ||3 |- |[[:en:Birkapılı HES]]|| || || ||1 |- |[[:en:Bitlis Province]]||[[:ru:Битлис (ил)]]||[[Բիթլիսի մարզ]]||այո||82 |- |[[:en:BJK İnönü Stadium]]||[[:ru:Инёню (стадион)]]|| || ||26 |- |[[:en:Black Sea Region]]||[[:ru:Черноморский регион]]||[[Սևծովյան տարածաշրջան]]||այո||60 |- |[[:en:Block of Wikipedia in Turkey]]||[[:ru:Блокирование Википедии в Турции]]||[[Վիքիպեդիայի արգելափակումը Թուրքիայում (2017)]]|| ||36 |- |[[:en:Blue Cruise]]|| || || ||4 |- |[[:en:Blue Mosque, Istanbul]]||[[:ru:Голубая мечеть (Стамбул)]]||[[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)]]||այո||85 |- |[[:en:BMC (Turkey)]]||[[:ru:BMC (турецкая автомобилестроительная компания)]]|| || ||13 |- |[[:en:Bodrum Castle]]||[[:ru:Замок Святого Петра]]||[[Սուրբ Պետրոսի ամրոց]]|| ||25 |- |[[:en:Bodrum Mosque]]||[[:ru:Мирелейон]]|| || ||20 |- |[[:en:Bodrumkale]]|| || || ||3 |- |[[:en:Boğatepe Cheese Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Boğaziçi University]]||[[:ru:Босфорский университет]]||[[Բոսֆորի համալսարան]]|| ||33 |- |[[:en:Boğsak Islet]]|| ||[[Բոգսակ կղզի]]||այո||4 |- |[[:en:Bolu]]||[[:ru:Болу]]||[[Բոլու]]||այո||67 |- |[[:en:Bolu Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Bolu Province]]||[[:ru:Болу (ил)]]||[[Բոլուի մարզ]]||այո||83 |- |[[:en:Rıza Tevfik Bölükbaşı]]||[[:ru:Бёлюкбаши, Рыза Тевфик]]|| || ||10 |- |[[:en:Zerrin Bölükbaşı]]|| || || ||2 |- |[[:en:Claude Alexandre de Bonneval]]||[[:ru:Бонневаль, Клод Александр де]]|| || ||19 |- |[[:en:Book of Dede Korkut]]||[[:ru:Книга моего деда Коркута]]||[[Գորգուդ պապի գիրքը]]|| ||34 |- |[[:en:Orhan Boran]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bosnia and Herzegovina–Turkey relations]]||[[:ru:Боснийско-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Bosphorus Bridge]]||[[:ru:Мост Мучеников 15 Июля]]||[[Բոսֆորի կամուրջ]]|| ||60 |- |[[:en:Bosporus]]||[[:ru:Босфор]]||[[Բոսֆոր]]|| ||121 |- |[[:en:Bostancı]]|| || || ||6 |- |[[:en:Bostanlı Open-air Archaeological Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Boyoz]]|| || || ||7 |- |[[:en:Aydın Boysan]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ferruh Bozbeyli]]||[[:ru:Бозбейли, Феррух]]|| || ||4 |- |[[:en:Bozburun]]|| || || ||9 |- |[[:en:Bozcaada Castle]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bozcaada, Çanakkale]]||[[:ru:Бозджаада (район)]]|| || ||9 |- |[[:en:Bekir Bozdağ]]|| || || ||10 |- |[[:en:Bozkır Oyun Havası]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6 |- |[[:en:Bozkurt of Dulkadir]]||[[:ru:Алауддевле Бозкурт]]|| || ||6 |- |[[:en:Mahmut Esat Bozkurt]]||[[:ru:Бозкурт, Махмут Эсат]]|| || ||7 |- |[[:en:Bozoklu Mustafa Pasha]]|| || || ||7 |- |[[:en:Boztepe Peninsula]]|| || || ||3 |- |[[:en:Bozyazı]]||[[:ru:Бозязы]]|| || ||28 |- |[[:en:Bozyazı Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Carmelite Brewer Christie]]|| || || ||1 |- |[[:en:British Institute in Ankara]]||[[:ru:Британский институт археологии в Анкаре]]|| || ||6 |- |[[:en:British Turks]]||[[:ru:Турки в Великобритании]]|| || ||8 |- |[[:en:Buca]]|| || || ||22 |- |[[:en:Bucak (administrative unit)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bülbülün Kanadı Sarı]]|| || || ||1 |- |[[:en:Fuat Bulca]]|| || || ||7 |- |[[:en:Bulgarian Turks]]||[[:ru:Турки в Болгарии]]|| || ||26 |- |[[:en:Bulgarian Turks in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bulgarian–Ottoman wars]]||[[:ru:Болгаро-османские войны]]|| || ||13 |- |[[:en:Burak-class corvette]]|| || || ||3 |- |[[:en:Burdur]]||[[:ru:Бурдур]]||[[Բուրդուր]]|| ||54 |- |[[:en:Burdur Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Бурдура]]|| || ||5 |- |[[:en:Burdur Province]]||[[:ru:Бурдур (ил)]]||[[Բուրդուրի մարզ]]||այո||81 |- |[[:en:Burhaniye National Forces Culture Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Burning of Smyrna]]||[[:ru:Резня в Смирне]]||[[Զմյուռնիայի աղետ (1922)]]|| ||27 |- |[[:en:Bursa]]||[[:ru:Бурса (город)]]||[[Բուրսա]]|| ||123 |- |[[:en:Bursa Atatürk Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bursa Energy Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Bursa Province]]||[[:ru:Бурса (ил)]]||[[Բուրսայի մարզ]]|| ||88 |- |[[:en:Bütün Dünya]]|| || || ||1 |- |[[:en:Büyük Ada]]|| || || ||5 |- |[[:en:Büyük Doğu (magazine)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Büyük Ilyosta Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Büyük Maden Island]]||[[:ru:Маден (остров)]]|| || ||4 |- |[[:en:Büyükada]]||[[:ru:Бююкада]]||[[Բյույուքադա]]|| ||32 |- |[[:en:Yaşar Büyükanıt]]||[[:ru:Бююканыт, Яшар]]|| || ||16 |- |[[:en:Erol Büyükburç]]||[[:ru:Бююкбурч, Эрол]]||[[Էրոլ Բյույուքբուրչ]]|| ||10 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Doukas dynasty]]|| || || ||7 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Palaiologos dynasty]]||[[:ru:История Византийской империи (1261—1453)]]|| || ||11 |- |[[:en:Byzantine–Seljuk wars]]||[[:ru:Византийско-сельджукские войны]]|| || ||20 |- |[[:en:Cabotage Day]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cacık]]||[[:ru:Дзадзики]]||[[Ձաձիկի]]||այո||47 |- |[[:en:Çağ University]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cağaloğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cahit Sıtkı Tarancı Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aslı Çakır Alptekin]]||[[:ru:Альптекин, Аслы]]|| || ||19 |- |[[:en:Çakırağa Mansion]]|| || || ||2 |- |[[:en:Fevzi Çakmak]]||[[:ru:Чакмак, Мустафа Февзи]]||[[Ֆևզի Չաքմաք]]|| ||30 |- |[[:en:Çalık Ali Pasha]]|| || || ||6 |- |[[:en:Şadi Çalık]]|| || || ||4 |- |[[:en:Çalıkuşu]]||[[:ru:Королёк — птичка певчая (роман)]]|| || ||9 |- |[[:en:İbrahim Çallı]]|| || || ||7 |- |[[:en:Necdet Calp]]||[[:ru:Джальп, Недждет]]|| || ||4 |- |[[:en:Cambazlı ruins]]|| || || ||3 |- |[[:en:Çanakkale]]||[[:ru:Чанаккале]]||[[Չանաքքալե]]|| ||87 |- |[[:en:Çanakkale 1915]]|| || || ||4 |- |[[:en:Çanakkale Archaeological Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çanakkale Naval Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çanakkale Onsekiz Mart University]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çanakkale Province]]||[[:ru:Чанаккале (ил)]]||[[Չանաքքալեի մարզ]]|| ||85 |- |[[:en:Yaman Candar]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çandarlı]]||[[:ru:Чандарлы (город)]]|| || ||13 |- |[[:en:Çandır Castle]]|| ||[[Պապեռոն]]|| ||7 |- |[[:en:Çankaya University]]||[[:ru:Университет Чанкая]]|| || ||25 |- |[[:en:Çankaya, Ankara (district)]]||[[:ru:Чанкая (район Анкары)]]|| || ||34 |- |[[:en:Çankırı]]||[[:ru:Чанкыры]]||[[Չանքըրը]]|| ||57 |- |[[:en:Çankırı Province]]||[[:ru:Чанкыры (ил)]]||[[Չանքըրըի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Capital punishment in Turkey]]||[[:ru:Смертная казнь в Турции]]||[[Մահապատիժը Թուրքիայում]]|| ||10 |- |[[:en:Capitulations of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Капитуляции Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության կապիտուլյացիա]]|| ||15 |- |[[:en:Cappadocia]]||[[:ru:Каппадокия]]||[[Կապադովկիա]]|| ||99 |- |[[:en:Cappadocian Greek]]||[[:ru:Каппадокийский диалект греческого языка]]|| || ||24 |- |[[:en:Capture of Baghdad (1638)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Capture of Cairo (1517)]]||[[:ru:Бои за Каир (1517)]]|| || ||5 |- |[[:en:Caracalla's inscription]]|| || || ||2 |- |[[:en:Emmanuel Carasso]]||[[:ru:Карассо, Эммануил]]|| || ||11 |- |[[:en:Carousel Shopping Center]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çarşaf (magazine)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çarşıya Vardım]]|| || || ||1 |- |[[:en:Cartel (rap group)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Casemates of İbrahim Pasha]]|| || || ||2 |- |[[:en:Castle Plan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Berkay Çatak]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çatalca Peninsula]]||[[:ru:Пашаэли]]||[[Չաթալջա թերակղզի]]|| ||10 |- |[[:en:Çatalsu, Gülagaç, Aksaray]]|| || || ||8 |- |[[:en:Cathedral of Ani]]||[[:ru:Анийский собор]]||[[Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցի (Անի)]]|| ||19 |- |[[:en:Cathedral of the Holy Cross, Aghtamar]]||[[:ru:Церковь Святого Креста (Ахтамар)]]||[[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)]]|| ||17 |- |[[:en:Cathedral of the Holy Spirit]]|| || || ||17 |- |[[:en:Catholic archdiocese of Ephesus]]||[[:ru:Эфесская архиепархия]]|| || ||4 |- |[[:en:Catholic Church in Turkey]]||[[:ru:Католицизм в Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Çatıören]]|| || || ||4 |- |[[:en:Caucasus]]||[[:ru:Кавказ]]||[[Կովկաս]]|| ||150 |- |[[:en:Caucasus campaign]]||[[:ru:Кавказский фронт Первой мировой войны]]||[[Կովկասյան ճակատ]]|| ||40 |- |[[:en:Caucasus mixed forests]]||[[:ru:Кавказские смешанные леса]]|| || ||11 |- |[[:en:İlhan Cavcav]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mehmed Cavid]]||[[:ru:Мехмет Джавид-бей]]||[[Մեհմեթ Ջավիդ բեյ]]|| ||14 |- |[[:en:Halime Çavuş]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mevlüt Çavuşoğlu]]||[[:ru:Чавушоглу, Мевлют]]||[[Մևլյութ Չավուշօղլու]]|| ||45 |- |[[:en:Çayyolu]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ali Fuat Cebesoy]]||[[:ru:Джебесой, Али Фуат]]||[[Ալի Ֆուաթ Ջեբեսոյ]]|| ||16 |- |[[:en:Celali rebellions]]||[[:ru:Джелали]]||[[Ջալալիններ]]|| ||13 |- |[[:en:Çelebi Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Noman Çelebicihan]]||[[:ru:Челебиджихан, Номан]]|| || ||19 |- |[[:en:Cem (magazine)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cemal Reşit Rey Concert Hall]]||[[:ru:Концертный зал Джемаль Решит Рей]]|| || ||5 |- |[[:en:Cemil Topuzlu Open-Air Theatre]]||[[:ru:Театр на открытом воздухе Джемиль Топузлу]]|| || ||6 |- |[[:en:Cemilli Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cenaze Hasan Pasha]]||[[:ru:Кетхюда Хасан-паша]]|| || ||7 |- |[[:en:Çenebaz Osman Efendi]]|| || || ||1 |- |[[:en:Çeng]]||[[:ru:Ченг]]|| || ||10 |- |[[:en:Çengelhan Rahmi M. Koç Museum]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mustafa Cengiz]]||[[:ru:Дженгиз, Мустафа]]|| || ||3 |- |[[:en:Cennet and Cehennem]]|| || || ||6 |- |[[:en:Censorship in Turkey]]||[[:ru:Цензура в Турции]]||[[Գրաքննությունը Թուրքիայում]]|| ||12 |- |[[:en:Central Anatolia Region]]||[[:ru:Центральная Анатолия]]||[[Կենտրոնական Անատոլիա]]||այո||61 |- |[[:en:Central Anatolian deciduous forests]]|| || || ||4 |- |[[:en:Central Anatolian steppe]]|| || || ||1 |- |[[:en:Central Army (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Central Bank of the Republic of Turkey]]||[[:ru:Центральный банк Турецкой Республики]]||[[Թուրքիայի կենտրոնական բանկ]]|| ||22 |- |[[:en:Centre for Turkey Studies]]|| || || ||2 |- |[[:en:Centre Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия центра (Турция)]]|| || ||5 |- |[[:en:Çerkezköy]]||[[:ru:Черкезкёй]]|| || ||31 |- |[[:en:Çeşme]]||[[:ru:Чешме]]||[[Չեշմե]]||այո||49 |- |[[:en:Çeşme Castle]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çeşme Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ceyhan]]||[[:ru:Джейхан]]||[[Ջեյհան (քաղաք)]]||այո||55 |- |[[:en:Cezayirli Gazi Hasan Paşa Monument]]|| || || ||3 |- |[[:en:Engin Cezzar]]|| || || ||4 |- |[[:en:Chaka of Smyrna]]||[[:ru:Чака-бей]]|| || ||18 |- |[[:en:Chamber of Computer Engineers of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Chamber of Electrical Engineers of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Chanak Crisis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Çandarlı family]]||[[:ru:Чандарлы (семья)]]|| || ||12 |- |[[:en:Chief of the Turkish General Staff]]|| ||[[Թուրքիայի գլխավոր շտաբի պետերի ցանկ]]|| ||9 |- |[[:en:Chobanids (beylik)]]||[[:ru:Чобаногуллары]]|| || ||13 |- |[[:en:Chora Church]]||[[:ru:Монастырь Хора]]||[[Խորայի եկեղեցի]]|| ||39 |- |[[:en:Christianity in Turkey]]||[[:ru:Христианство в Турции]]|| || ||15 |- |[[:en:Chufut-Kale]]||[[:ru:Чуфут-Кале]]|| || ||28 |- |[[:en:Church of Saint Jacob of Nisibis]]|| ||[[Մար-Յակուբ]]|| ||7 |- |[[:en:Church of Saint Mary of the Mongols]]||[[:ru:Церковь Марии Монгольской]]|| || ||14 |- |[[:en:Church of St. Anthony of Padua, Istanbul]]||[[:ru:Церковь Святого Антония Падуанского (Стамбул)]]||[[Սուրբ Անտոնիոս Պադուացու եկեղեցի]]|| ||21 |- |[[:en:Church of St. Mary of Blachernae]]||[[:ru:Влахернская церковь]]|| || ||18 |- |[[:en:Church-Mosque of Vefa]]||[[:ru:Церковь Святого Феодора (Константинополь)]]|| || ||13 |- |[[:en:Churches of Göreme]]|| || || ||6 |- |[[:en:Cibyra]]|| || || ||10 |- |[[:en:Çiçek Island]]||[[:ru:Чичек (остров)]]|| || ||3 |- |[[:en:Cici Kızlar]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çifte Minareli Medrese (Erzurum)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Çiğ köfte]]||[[:ru:Чиг-кёфте]]|| || ||17 |- |[[:en:Muazzez İlmiye Çığ]]||[[:ru:Чиг, Муаззез Илмие]]||[[Մուազզեզ Իլմիե Չըղ]]|| ||26 |- |[[:en:Çiğli]]|| || || ||21 |- |[[:en:Cilandiras Bridge]]||[[:ru:Мост Джиландирас]]|| || ||4 |- |[[:en:Tansu Çiller]]||[[:ru:Чиллер, Тансу]]||[[Թանսու Չիլլեր]]|| ||70 |- |[[:en:Çimsataş]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yıldıray Çınar]]|| || || ||5 |- |[[:en:Cinci Hoca]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hüsamettin Cindoruk]]|| || || ||11 |- |[[:en:Cingöz Recai]]|| || || ||3 |- |[[:en:Circassian genocide]]||[[:ru:Черкесское мухаджирство]]||[[Չերքեզների ցեղասպանություն]]|| ||32 |- |[[:en:Circassians in Turkey]]||[[:ru:Черкесы в Турции]]|| || ||10 |- |[[:en:Citizen's Party (Turkey)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Civilian casualties and displacements during the Cyprus conflict]]|| || || ||1 |- |[[:en:Cıfıtkalesi Islet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çıplak Island]]|| || || ||2 |- |[[:en:Classical Age of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Рост Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության դասական ժամանակաշրջան]]|| ||21 |- |[[:en:Cleopatra's Gate]]|| || || ||6 |- |[[:en:Climate Change and Air Management Coordination Board (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Climate of Turkey]]||[[:ru:Климат Турции]]|| || ||10 |- |[[:en:CNN Türk]]||[[:ru:CNN Türk]]||[[CNN Türk]]|| ||20 |- |[[:en:Co-Cathedral of St. Anthony of Padua (Mersin)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Coal in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Coal power in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Coalition governments in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Coast Guard Command (Turkey)]]||[[:ru:Турецкая береговая охрана]]|| || ||11 |- |[[:en:Çoban Yıldızı]]|| || || ||1 |- |[[:en:Husam al-Din Choban]]||[[:ru:Хусамеддин Чобан-бей]]|| || ||6 |- |[[:en:Çobandede Bridge]]|| ||[[Հովվի կամուրջ]]|| ||5 |- |[[:en:Coca-Cola İçecek]]|| || || ||6 |- |[[:en:Adnan Çolak]]|| || || ||4 |- |[[:en:Emin Çölaşan]]|| || || ||6 |- |[[:en:Committee of Inquest]]||[[:ru:Комитет дознания]]|| || ||4 |- |[[:en:Committee of Representation]]|| || || ||4 |- |[[:en:Committee of Union and Progress]]||[[:ru:Единение и прогресс]]||[[Միություն և առաջադիմություն]]|| ||33 |- |[[:en:Committee on Conservation of Cultural Assets in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Communist Party of Turkey (historical)]]||[[:ru:Коммунистическая партия Турции (1920)]]|| || ||11 |- |[[:en:Communist Party of Turkey/Marxist–Leninist]]||[[:ru:Коммунистическая партия Турции/Марксистско-ленинская]]|| || ||20 |- |[[:en:Complex of Sultan Bayezid II]]|| || || ||6 |- |[[:en:Confederation of Public Employees' Unions]]|| || || ||5 |- |[[:en:Confederation of Revolutionary Trade Unions of Turkey]]||[[:ru:Конфедерация революционных профсоюзов Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Confederation of Turkish Real Trade Unions]]|| || || ||3 |- |[[:en:Confederation of Turkish Trade Unions]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nuri Conker]]|| || || ||6 |- |[[:en:Conscription in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Constituent Assembly of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Constitutional Court of Turkey]]|| || || ||16 |- |[[:en:Constitutional history of Turkey]]||[[:ru:Конституционная история Турции]]||[[Թուրքիայի սահմանադրական պատմություն]]|| ||13 |- |[[:en:Consulate General of the United States, Istanbul]]|| || || ||3 |- |[[:en:Corduene]]||[[:ru:Кордуена]]||[[Կորդուք]]|| ||25 |- |[[:en:Çorlu]]||[[:ru:Чорлу]]||[[Չորլու]]|| ||56 |- |[[:en:Çorlulu Ali Pasha]]||[[:ru:Чорлулу Дамат Али-паша]]|| || ||12 |- |[[:en:Çorum]]||[[:ru:Чорум]]||[[Չորում]]||այո||71 |- |[[:en:Çorum Archaeological Museum]]|| || || ||6 |- |[[:en:Corycus]]||[[:ru:Корикос]]||[[Կոռիկոս]]|| ||16 |- |[[:en:Gürkan Coşkun]]|| || || ||4 |- |[[:en:Olgay Coşkun]]|| || || ||4 |- |[[:en:Council of State (Turkey)]]||[[:ru:Государственный совет Турции]]|| || ||11 |- |[[:en:Court of Cassation (Turkey)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Crime in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Crimean Tatars]]||[[:ru:Крымские татары]]||[[Ղրիմի թաթարներ]]|| ||80 |- |[[:en:Crimean War]]||[[:ru:Крымская война]]||[[Ղրիմի պատերազմ]]|| ||93 |- |[[:en:Crusade of Varna]]||[[:ru:Крестовый поход на Варну]]||[[Վառնայի խաչակրաց արշավանք]]|| ||21 |- |[[:en:Crusades]]||[[:ru:Крестовые походы]]||[[Խաչակրաց արշավանքներ]]|| ||152 |- |[[:en:Çubuklu]]|| || || ||5 |- |[[:en:Çukurbağ Peninsula]]|| || || ||2 |- |[[:en:Çukurova]]||[[:ru:Чукурова (низменность)]]|| || ||18 |- |[[:en:Çukurova Motorway]]|| || || ||1 |- |[[:en:Çukurova Regional Airport]]|| || || ||4 |- |[[:en:Çukurova University]]|| ||[[Չուկուրովայի համալսարան]]|| ||7 |- |[[:en:Çukurova, Adana]]||[[:ru:Чукурова (район)]]|| || ||22 |- |[[:en:Culture of the Ottoman Empire]]|| || || ||12 |- |[[:en:Gülzura Cumakunova]]|| || || ||4 |- |[[:en:Necati Cumalı]]||[[:ru:Джумалы, Неджати]]|| || ||13 |- |[[:en:Meltem Cumbul]]||[[:ru:Джумбул, Мельтем]]|| || ||19 |- |[[:en:Cümbüş]]|| || || ||13 |- |[[:en:Cumhuriyet]]||[[:ru:Cumhuriyet]]||[[Ջումհուրիյեթ]]|| ||24 |- |[[:en:Cumhuriyet Square (İzmir)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Erli Çupi]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cypriot intercommunal violence]]|| || || ||8 |- |[[:en:Cypriot S-300 crisis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Cypriot Turkish]]||[[:ru:Кипрский диалект турецкого языка]]||[[Կիպրոսի թուրքերեն]]|| ||11 |- |[[:en:Cyprus (island)]]||[[:ru:География Кипра]]|| || ||33 |- |[[:en:Cyprus Memorial Forest in Silifke]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cyprus reunification negotiations]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27 |- |[[:en:Cyprus Turkish Unions Federation]]|| || || ||2 |- |[[:en:D Grubu]]|| || || ||2 |- |[[:en:Dadaloğlu]]|| || || ||7 |- |[[:en:Sevim Dağdelen]]||[[:ru:Дагделен, Севим]]||[[Սևիմ Դագդալեն]]|| ||12 |- |[[:en:Canan Dağdeviren]]|| || || ||8 |- |[[:en:Fazıl Hüsnü Dağlarca]]||[[:ru:Дагларджа, Фазыл Хюсню]]|| || ||19 |- |[[:en:Dağlı Castle]]|| || || ||4 |- |[[:en:Dalaman]]||[[:ru:Даламан]]||[[Դալաման]]||այո||42 |- |[[:en:Dalaman Airport]]||[[:ru:Даламан (аэропорт)]]|| || ||25 |- |[[:en:Dam Başında Oturur]]|| || || ||1 |- |[[:en:Damlataş Cave]]||[[:ru:Дамлаташ]]|| || ||14 |- |[[:en:Dana Island]]|| ||[[Դանա կղզի]]||այո||12 |- |[[:en:Danishmendids]]||[[:ru:Данышмендиды]]||[[Դանեշմանդի ամիրայություն]]|| ||42 |- |[[:en:Dara (Mesopotamia)]]||[[:ru:Дара (крепость в Месопотамии)]]||[[Դարա (Մարդինի գավառ)]]|| ||26 |- |[[:en:Dardanelles]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101 |- |[[:en:Dardanelles Gun]]|| || || ||15 |- |[[:en:Aylin Daşdelen]]||[[:ru:Дашделен, Айлин]]|| || ||10 |- |[[:en:Datça]]||[[:ru:Датча]]||[[Դաթչա]]||այո||29 |- |[[:en:Ahmet Davutoğlu]]||[[:ru:Давутоглу, Ахмет]]||[[Ահմեդ Դավութօղլու]]|| ||84 |- |[[:en:Tara De Vries]]|| || || ||4 |- |[[:en:Decline and modernization of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Упадок Османской империи]]|| || ||19 |- |[[:en:Defne]]|| || || ||8 |- |[[:en:Deliçay]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ekin Deligöz]]||[[:ru:Делигёз, Экин]]|| || ||14 |- |[[:en:Süleyman Demirel]]||[[:ru:Демирель, Сулейман]]||[[Սուլեյման Դեմիրել]]|| ||82 |- |[[:en:Volkan Demirel]]||[[:ru:Демирель, Волкан]]|| || ||46 |- |[[:en:Demirkazık Peak]]||[[:ru:Демирказик]]|| || ||16 |- |[[:en:Selahattin Demirtaş]]||[[:ru:Демирташ, Селахаттин]]||[[Սելահաթին Դեմիրթաշ]]||այո||38 |- |[[:en:Democrat Party (Turkey, 1946–1961)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Democratic initiative]]|| || || ||2 |- |[[:en:Democratic Left Party (Turkey)]]||[[:ru:Демократическая левая партия]]|| || ||15 |- |[[:en:Democratic Party (Turkey, 1970)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Democratic Progress Party]]|| || || ||3 |- |[[:en:Democratic Society Party]]||[[:ru:Партия демократического общества]]|| || ||18 |- |[[:en:Ordal Demokan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Deniz Altı Horasan]]|| || || ||1 |- |[[:en:Denizli]]||[[:ru:Денизли]]||[[Դենիզլի]]|| ||83 |- |[[:en:Denizli Atatürk and Ethnography Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Denizli Province]]||[[:ru:Денизли (ил)]]||[[Դենիզլիի մարզ]]|| ||79 |- |[[:en:Mustafa Denizli]]||[[:ru:Денизли, Мустафа]]|| || ||24 |- |[[:en:Deportations of Kurds]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dergâh]]|| || || ||2 |- |[[:en:Derinkuyu underground city]]||[[:ru:Деринкую (подземный город)]]||[[Դերինքույու (ստորգետնյա քաղաք)]]|| ||25 |- |[[:en:Dersim Province]]||[[:ru:Тунджели (ил)]]||[[Թունջելիի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Kemal Derviş]]||[[:ru:Дервиш, Кемаль]]|| || ||14 |- |[[:en:Desert Column]]|| || || ||1 |- |[[:en:Destruction of Psara]]||[[:ru:Резня на острове Псара]]|| || ||14 |- |[[:en:Devrim]]||[[:ru:Devrim]]||[[Դևրիմ]]|| ||15 |- |[[:en:Devşirme]]||[[:ru:Девширме]]||[[Դևշիրմե]]|| ||39 |- |[[:en:Dicle University]]|| || || ||8 |- |[[:en:Didim]]||[[:ru:Дидим]]|| || ||38 |- |[[:en:Didyma]]||[[:ru:Дидима]]|| || ||29 |- |[[:en:Diken (newspaper)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Dikili Gulf]]||[[:ru:Дикили (бухта)]]|| || ||5 |- |[[:en:Dikmen Vadisi]]|| || || ||5 |- |[[:en:Dikyamaç Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Agop Dilâçar]]||[[:ru:Дилячар, Агоп]]||[[Հակոբ Մարթայան]]|| ||17 |- |[[:en:Dilek Peninsula-Büyük Menderes Delta National Park]]||[[:ru:Национальный парк полуострова Дилек и дельты реки Большой Мендерес]]||[[Դիլեք թերակղզու և Մեծ Մենդերես գետի հովտի ազգային պարկ]]|| ||17 |- |[[:en:Ali Dinçer]]|| || || ||6 |- |[[:en:Abidin Dino]]|| || || ||14 |- |[[:en:Dipat]]|| || || ||3 |- |[[:en:Directorate of Religious Affairs]]|| || || ||16 |- |[[:en:Diriliş: Ertuğrul]]||[[:ru:Возрождение: Эртугрул]]||[[Վերածնունդ. Էրթուղրուլ]]|| ||33 |- |[[:en:Diyanet Center of America]]|| || || ||4 |- |[[:en:Diyarbakır]]||[[:ru:Диярбакыр]]||[[Դիարբեքիր]]|| ||92 |- |[[:en:Diyarbakır Province]]||[[:ru:Диярбакыр (ил)]]||[[Դիարբեքիրի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Djemal Pasha]]||[[:ru:Ахмед Джемаль-паша]]||[[Ջեմալ փաշա]]|| ||42 |- |[[:en:Doğan Kardeş]]|| || || ||2 |- |[[:en:Doğan Media Group]]|| ||[[Դողան Մեդիա հոլդինգ]]|| ||8 |- |[[:en:Doğan-class fast attack craft]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aydın Doğan]]||[[:ru:Доган, Айдын]]|| || ||11 |- |[[:en:Ziya Doğan]]|| || || ||5 |- |[[:en:Doğubayazıt]]||[[:ru:Догубаязит]]||[[Բայազետ]]|| ||43 |- |[[:en:Kenan Doğulu]]||[[:ru:Доулу, Кенан]]|| || ||20 |- |[[:en:Doğuş University]]|| || || ||5 |- |[[:en:Dokuz Eylül University]]||[[:ru:Университет Девятого сентября]]|| || ||10 |- |[[:en:Sulhi Dölek]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dolma]]||[[:ru:Долма]]||[[Տոլմա]]|| ||44 |- |[[:en:Dolmabahçe Palace]]||[[:ru:Долмабахче]]||[[Դոլմաբահչե պալատ]]|| ||51 |- |[[:en:Domuz Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Doner kebab]]|| || || ||40 |- |[[:en:Dönmeh]]||[[:ru:Дёнме]]|| || ||20 |- |[[:en:Şebnem Dönmez]]|| || || ||5 |- |[[:en:Donuktaş]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dörtayak]]|| || || ||2 |- |[[:en:Belgin Doruk]]||[[:ru:Дорук, Бельгин]]|| || ||11 |- |[[:en:Döşemealtı]]||[[:ru:Дёшемеалты]]|| || ||15 |- |[[:en:DÖSİMM]]|| || || ||2 |- |[[:en:Dragon Creek (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Drama Köprüsü]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dulkadiroğlu, Kahramanmaraş]]|| || || ||8 |- |[[:en:Düm Tek Tek]]||[[:ru:Düm Tek Tek]]|| || ||13 |- |[[:en:Dündar Bey Madrasa]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dündar of Hamidoğlu]]||[[:ru:Дюндар-бей Хамидид]]|| || ||4 |- |[[:en:Dünya Müzeleri Müzesi]]|| || || ||1 |- |[[:en:Osman Durmuş]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gürdal Duyar]]|| || || ||6 |- |[[:en:Engin Altan Düzyatan]]||[[:ru:Дюзьятан, Энгин Алтан]]|| || ||19 |- |[[:en:E-memorandum]]||[[:ru:Военный меморандум в Турции (2007)]]|| || ||6 |- |[[:en:Early life and career of Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eastern Anatolia Region]]||[[:ru:Восточная Анатолия]]||[[Արևելյան Անատոլիա]]|| ||59 |- |[[:en:Eastern Anatolian deciduous forests]]|| || || ||5 |- |[[:en:Eastern Anatolian montane steppe]]|| || || ||5 |- |[[:en:Eastern Front (Turkey)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Eastern Mediterranean]]|| ||[[Արևելյան Միջերկրական]]|| ||22 |- |[[:en:Eastern Mediterranean conifer–sclerophyllous–broadleaf forests]]|| || || ||8 |- |[[:en:Eastern question]]||[[:ru:Восточный вопрос]]||[[Արևելյան հարց]]|| ||33 |- |[[:en:Nazan Eckes]]||[[:ru:Назан Эккес]]|| || ||12 |- |[[:en:Economic Cooperation Organization]]||[[:ru:Организация экономического сотрудничества]]|| || ||42 |- |[[:en:Economic Cooperation Organization Trade Agreement]]|| || || ||2 |- |[[:en:Economic history of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История экономики Османской империи]]|| || ||9 |- |[[:en:Economy of Northern Cyprus]]||[[:ru:Экономика Турецкой Республики Северного Кипра]]|| || ||8 |- |[[:en:Ecumenical Patriarch of Constantinople]]||[[:ru:Патриарх Константинопольский]]|| || ||43 |- |[[:en:Eczacıbaşı]]|| || || ||10 |- |[[:en:Edirne]]||[[:ru:Эдирне]]||[[Ադրիանապոլիս]]|| ||286 |- |[[:en:Edirne event]]||[[:ru:Эдирнский индицент]]|| || ||8 |- |[[:en:Edirne Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Edirne Province]]||[[:ru:Эдирне (ил)]]||[[Էդիրնեի մարզ]]|| ||82 |- |[[:en:Edremit Gulf]]||[[:ru:Эдремит (залив)]]|| || ||9 |- |[[:en:Efeler]]|| || || ||12 |- |[[:en:Ali Rıza Efendi]]||[[:ru:Али Рыза-эфенди]]||[[Ալի Ռըզա էֆենդի]]|| ||16 |- |[[:en:Abu Bakr Effendi]]|| || || ||4 |- |[[:en:Efrenk River]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ege University]]||[[:ru:Эгейский университет (Турция)]]|| || ||10 |- |[[:en:Egebank]]|| || || ||2 |- |[[:en:Egemen HES]]|| || || ||1 |- |[[:en:Egeray]]||[[:ru:İZBAN]]|| || ||7 |- |[[:en:Eğirdir Castle]]|| || || ||4 |- |[[:en:Eğribük]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sökmen el-Kutbî]]||[[:ru:Сукман аль-Кутби]]|| || ||3 |- |[[:en:Elâzığ]]||[[:ru:Элязыг]]||[[Մեզիրե]]|| ||74 |- |[[:en:Elazığ Archaeology and Ethnography Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Elazığ dik halay]]|| || || ||2 |- |[[:en:Elazığ Province]]||[[:ru:Элязыг (ил)]]||[[Էլազըղի մարզ]]||այո||77 |- |[[:en:Elections for Metropolitan municipalities in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Electricity sector in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Elmalıya Yangınım]]|| || || ||1 |- |[[:en:Elmayı top top yapalım]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turan Emeksiz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eminönü]]||[[:ru:Эминёню]]||[[Էմինյոնյու]]|| ||33 |- |[[:en:Selma Emiroğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Emirzeli]]|| || || ||4 |- |[[:en:Emlak Kredi Bank]]|| || || ||4 |- |[[:en:Yunus Emre]]||[[:ru:Юнус Эмре]]||[[Յունուս Էմրե]]|| ||47 |- |[[:en:Energy in Turkey]]||[[:ru:Энергетика Турции]]||[[Թուրքիայի էներգետիկա]]|| ||11 |- |[[:en:Energy policy of Turkey]]||[[:ru:Энергетика Турции]]||[[Թուրքիայի էներգետիկա]]|| ||11 |- |[[:en:Enosis]]||[[:ru:Энозис]]||[[Էնոզիս]]||այո||28 |- |[[:en:Kemani Tatyos Ekserciyan]]|| ||[[Թադեոս Էքսերճյան]]|| ||9 |- |[[:en:Enver Pasha]]||[[:ru:Энвер-паша]]||[[Էնվեր փաշա]]|| ||59 |- |[[:en:EOKA]]||[[:ru:ЭОКА]]||[[ԷՕԿԱ]]|| ||24 |- |[[:en:Ephesus]]||[[:ru:Эфес (город)]]||[[Եփեսոս]]|| ||92 |- |[[:en:Epic of Koroghlu]]||[[:ru:Кёроглы (эпос)]]||[[Քյոռօղլի (վիպերգ)]]|| ||23 |- |[[:en:Necmettin Erbakan]]||[[:ru:Эрбакан, Неджметтин]]||[[Նեջմեթթին Էրբաքան]]|| ||58 |- |[[:en:Candan Erçetin]]||[[:ru:Эрчетин, Джандан]]|| || ||25 |- |[[:en:Erciyes University]]|| || || ||7 |- |[[:en:Erdek Gulf]]|| || || ||4 |- |[[:en:Erdemir]]||[[:ru:Erdemir]]|| || ||10 |- |[[:en:Erdemli]]||[[:ru:Эрдемли]]|| || ||31 |- |[[:en:Erdemli Pine Groove]]|| || || ||3 |- |[[:en:Etem Erdinç]]|| || || ||2 |- |[[:en:Emine Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Эмине]]||[[Էմինե Էրդողան]]|| ||30 |- |[[:en:Yılmaz Erdoğan]]|| || || ||20 |- |[[:en:Sertab Erener]]||[[:ru:Эренер, Сертаб]]||[[Սերթաբ Էրեներ]]|| ||51 |- |[[:en:Erenler, Sakarya]]|| || || ||9 |- |[[:en:Eretnids]]||[[:ru:Эретнаогуллары]]|| || ||13 |- |[[:en:Ergene, Tekirdağ]]|| || || ||6 |- |[[:en:Ergenekon]]||[[:ru:Эргунэ-кун]]|| || ||12 |- |[[:en:Azra Erhat]]|| || || ||6 |- |[[:en:Erimtan Archaeology and Arts Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Erkenek Dam]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet]]||[[:ru:Эркилет, Хюсейн Хюсню Эмир]]|| || ||8 |- |[[:en:Behiç Erkin]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ferhunde Erkin]]||[[:ru:Эркин, Ферхунде]]|| || ||5 |- |[[:en:Ulvi Cemal Erkin]]||[[:ru:Эркин, Ульви Джемаль]]|| || ||15 |- |[[:en:Elza Erkip]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hayrettin Erkmen]]||[[:ru:Эркмен, Хайреттин]]|| || ||4 |- |[[:en:Ermenek mine accident]]|| || || ||2 |- |[[:en:İclal Ersin]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mehmet Akif Ersoy]]||[[:ru:Эрсой, Мехмет Акиф]]||[[Մեհմեդ Աքիֆ Էրսոյ]]|| ||40 |- |[[:en:Metin Ersoy]]|| || || ||2 |- |[[:en:Uğur Ersoy]]|| || || ||2 |- |[[:en:Munir Ertegun]]||[[:ru:Эртегюн, Мехмет Мюнир]]|| || ||6 |- |[[:en:Ertuğrul]]||[[:ru:Эртогрул]]||[[Էրթուղրուլ]]|| ||55 |- |[[:en:Eryaman Stadium]]|| || || ||9 |- |[[:en:Şenes Erzik]]|| || || ||6 |- |[[:en:Erzincan]]||[[:ru:Эрзинджан]]||[[Երզնկա]]|| ||74 |- |[[:en:Erzincan Province]]||[[:ru:Эрзинджан (ил)]]||[[Էրզինջանի մարզ]]|| ||77 |- |[[:en:Erzurum]]||[[:ru:Эрзурум]]||[[Էրզրում]]|| ||88 |- |[[:en:Erzurum Congress]]||[[:ru:Эрзурумский конгресс]]||[[Էրզրումի կոնգրես]]|| ||13 |- |[[:en:Erzurum Province]]||[[:ru:Эрзурум (ил)]]||[[Էրզրումի մարզ]]||այո||82 |- |[[:en:Semiha Es]]|| || || ||5 |- |[[:en:Markar Esayan]]||[[:ru:Есаян, Маркар]]||[[Մարգար Եսայան]]|| ||10 |- |[[:en:Esbank]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eşen River]]|| || || ||7 |- |[[:en:Tevfik Esenç]]||[[:ru:Эсенч, Тевфик]]|| || ||22 |- |[[:en:Eshab-ı Kehf Cave]]|| || || ||3 |- |[[:en:Eshab-ı Kehf Kulliye]]|| || || ||3 |- |[[:en:Eshrefids]]||[[:ru:Эшрефогуллары]]|| || ||12 |- |[[:en:Eski Imaret Mosque]]||[[:ru:Церковь Христа Пантепопта]]|| || ||19 |- |[[:en:Eskişehir]]||[[:ru:Эскишехир]]||[[Էսքիշեհիր]]|| ||89 |- |[[:en:Eskişehir Caricature Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eskişehir Eti Archaeology Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Eskişehir Osmangazi University]]|| || || ||6 |- |[[:en:Eskişehir Province]]||[[:ru:Эскишехир (ил)]]||[[Էսքիշեհիրի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Eskişehir Technical University]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eskişehir Zoo]]|| || || ||4 |- |[[:en:Eşrefpaşa]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ethnic groups in the Middle East]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ethnography Museum of Ankara]]||[[:ru:Этнографический музей (Анкара)]]|| || ||13 |- |[[:en:Euphrates]]||[[:ru:Евфрат]]||[[Եփրատ]]|| ||127 |- |[[:en:Eurasianism]]||[[:ru:Евразийство]]|| || ||33 |- |[[:en:European Union–Turkey Customs Union]]||[[:ru:Таможенный союз между Европейским союзом и Турцией]]|| || ||12 |- |[[:en:Euxine–Colchic deciduous forests]]|| || || ||13 |- |[[:en:Evliya Çelebi]]||[[:ru:Эвлия Челеби]]||[[Էվլիյա Չելեբի]]|| ||59 |- |[[:en:Kenan Evren]]||[[:ru:Эврен, Кенан]]||[[Քենան Էվրեն]]|| ||65 |- |[[:en:Expulsion of Istanbul Greeks]]|| || || ||1 |- |[[:en:Eren Eyüboğlu]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ezgi Eyüboğlu]]||[[:ru:Эйюбоглу, Эзги]]|| || ||11 |- |[[:en:Eyüp]]||[[:ru:Эюп (район)]]||[[Էյուփ]]||այո||36 |- |[[:en:Eyyübiye]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ezginin Günlüğü]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ezine, Çanakkale]]||[[:ru:Эзине (Чанаккале)]]|| || ||25 |- |[[:en:F-type Prisons]]|| || || ||3 |- |[[:en:Famagusta]]||[[:ru:Фамагуста]]||[[Ֆամագուստա]]|| ||68 |- |[[:en:Fantezi]]|| || || ||3 |- |[[:en:Al-Farabi]]||[[:ru:Аль-Фараби]]||[[Ալ-Ֆարաբի]]|| ||86 |- |[[:en:Nermin Farukî]]|| || || ||2 |- |[[:en:Fatih]]||[[:ru:Фатих]]||[[Ֆաթիհ]]|| ||53 |- |[[:en:Fatih Mosque (Istanbul)]]||[[:ru:Фатих (мечеть)]]||[[Ֆաթիհ (մզկիթ)]]|| ||34 |- |[[:en:Fatih Sultan Mehmet Bridge]]||[[:ru:Мост Султана Мехмеда Фатиха]]||[[Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհի կամուրջ]]|| ||40 |- |[[:en:Fatih University]]|| || || ||4 |- |[[:en:Fatma of the Forest]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kara Fatma]]||[[:ru:Кара Фатьма]]|| || ||15 |- |[[:en:Fatsa]]||[[:ru:Фатса]]||[[Ֆաթսա]]|| ||33 |- |[[:en:Fatwa of Ankara]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||61 |- |[[:en:Fauna of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:February 2016 Ankara bombing]]||[[:ru:Теракт в Анкаре (февраль 2016)]]|| || ||29 |- |[[:en:Feke]]||[[:ru:Феке]]||[[Վահկա]]|| ||29 |- |[[:en:Fenari Isa Mosque]]||[[:ru:Монастырь Липса]]|| || ||18 |- |[[:en:Fener Island]]|| || || ||2 |- |[[:en:Fenerbahçe S.K. (women's volleyball)]]||[[:ru:Фенербахче (женский волейбольный клуб)]]|| || ||19 |- |[[:en:Fenerbahçe Ülkerspor]]||[[:ru:Фенербахче (мужской баскетбольный клуб)]]|| || ||33 |- |[[:en:Şebnem Ferah]]||[[:ru:Ферах, Шебнем]]|| || ||20 |- |[[:en:Fertile Crescent]]||[[:ru:Плодородный полумесяц]]||[[Բարեբեր մահիկ]]|| ||76 |- |[[:en:Fethiye]]||[[:ru:Фетхие]]||[[Ֆեթհիե]]|| ||54 |- |[[:en:Fez (hat)]]||[[:ru:Феска]]||[[Ֆես (գլխարկ)]]||այո||59 |- |[[:en:Feza Gürsey Science Center]]|| || || ||4 |- |[[:en:Fifty civil engineering feats in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Fil Bridge]]|| || || ||3 |- |[[:en:Finike]]||[[:ru:Финике]]|| || ||35 |- |[[:en:Dengir Mir Mehmet Fırat]]||[[:ru:Фырат, Денгир Мир Мехмет]]|| || ||10 |- |[[:en:First Army (Turkey)]]||[[:ru:1-я армия (Турция)]]|| || ||9 |- |[[:en:First Battle of İnönü]]||[[:ru:Первая битва при Инёню]]|| || ||9 |- |[[:en:First Constitutional Era]]|| || || ||16 |- |[[:en:First Council of Nicaea]]||[[:ru:Первый Никейский собор]]||[[Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով]]||այո||78 |- |[[:en:First national architectural movement]]|| || || ||3 |- |[[:en:First Serbian Uprising]]||[[:ru:Первое сербское восстание]]||[[Սերբական առաջին ապստամբություն]]|| ||35 |- |[[:en:Fitnat Hanım]]|| || || ||6 |- |[[:en:Flag of Turkey]]||[[:ru:Флаг Турции]]||[[Թուրքիայի դրոշ]]|| ||76 |- |[[:en:Flags of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Флаг Османской империи]]|| || ||25 |- |[[:en:Foça]]||[[:ru:Фоча (Турция)]]|| || ||35 |- |[[:en:Foça Castle]]|| || || ||4 |- |[[:en:Forum of Constantine]]||[[:ru:Форум Константина]]|| || ||19 |- |[[:en:Forum of Theodosius]]||[[:ru:Форум Феодосия]]|| || ||14 |- |[[:en:Defne Joy Foster]]||[[:ru:Фостер, Дефни Джой]]||[[Դեֆնե Ջոյ Ֆոստեր]]|| ||11 |- |[[:en:Foundation of Ottoman Empire]]||[[:ru:Образование Османской империи]]|| || ||21 |- |[[:en:Fox (Turkish TV channel)]]||[[:ru:Fox (Турция)]]||[[FOX (Թուրքիա)]]|| ||17 |- |[[:en:France–Turkey relations]]||[[:ru:Турецко-французские отношения]]||[[Թուրք-ֆրանսիական հարաբերություններ]]|| ||10 |- |[[:en:Franco-Turkish War]]||[[:ru:Французская интервенция в Киликию]]||[[Ֆրանս-թուրքական պատերազմ]]|| ||22 |- |[[:en:Sami Frashëri]]||[[:ru:Фрашери, Сами]]|| || ||32 |- |[[:en:Frederick Barbarossa Memorial (Silifke)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Free Cause Party]]|| || || ||9 |- |[[:en:Free Democratic Party (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Freedom and Constitution Day]]|| || || ||3 |- |[[:en:Freedom of religion in Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:From the Village to the City]]|| || || ||3 |- |[[:en:Fuat Avni]]||[[:ru:Фуат Авни]]|| || ||7 |- |[[:en:Fuzuli (writer)]]||[[:ru:Физули]]||[[Ֆիզուլի (բանաստեղծ)]]|| ||81 |- |[[:en:G20]]||[[:ru:Большая двадцатка]]||[[Մեծ քսանյակ]]||այո||96 |- |[[:en:G33 (developing countries)]]|| || || ||7 |- |[[:en:Gagauz people]]||[[:ru:Гагаузы]]||[[Գագաուզներ]]|| ||66 |- |[[:en:Galata]]||[[:ru:Галата]]||[[Գալաթա]]|| ||36 |- |[[:en:Galata Bridge]]||[[:ru:Галатский мост]]||[[Գալաթայի կամուրջ]]||այո||34 |- |[[:en:Galata Tower]]||[[:ru:Галатская башня]]||[[Գալաթայի աշտարակ]]|| ||50 |- |[[:en:Galatasaray High School]]||[[:ru:Галатасарайский лицей]]||[[Գալաթասարայի վարժարան]]||այո||19 |- |[[:en:Galatasaray University]]||[[:ru:Галатасарайский университет]]||[[Գալաթասարայի համալսարան]]|| ||13 |- |[[:en:Galatia]]||[[:ru:Галатия]]||[[Գաղատա]]|| ||55 |- |[[:en:Reşit Galip]]||[[:ru:Галип, Решит]]|| || ||6 |- |[[:en:Gallipoli]]||[[:ru:Галлипольский полуостров]]||[[Գալիպոլի]]||այո||61 |- |[[:en:Gallipoli (2005 film)]]||[[:ru:Гелиболу (фильм, 2005)]]|| || ||10 |- |[[:en:Garip]]|| || || ||6 |- |[[:en:Gaza flotilla raid]]||[[:ru:Конфликт у берегов Газы (2010)]]|| || ||36 |- |[[:en:Gaza Freedom Flotilla]]|| || || ||4 |- |[[:en:Gazi Anadolu Lisesi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Gazi Hüseyin Pasha]]||[[:ru:Гази Хусейн-паша]]|| || ||13 |- |[[:en:Gazi Mustafa Kemal Boulevard]]|| || || ||2 |- |[[:en:Gazi Umur Bey Monument]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gazi University]]||[[:ru:Университет Гази]]||[[Գազի համալսարան]]|| ||17 |- |[[:en:Danishmend Gazi]]||[[:ru:Данышменд Гази]]||[[Դանեշմանդ Ղազի]]|| ||22 |- |[[:en:Gaziantep]]||[[:ru:Газиантеп]]||[[Այնթապ]]|| ||110 |- |[[:en:Gaziantep Basketbol]]|| || || ||12 |- |[[:en:Gaziantep Castle]]|| || || ||6 |- |[[:en:Gaziantep Province]]||[[:ru:Газиантеп (ил)]]||[[Գազիանթեփի մարզ]]||այո||77 |- |[[:en:Gaziantep Zoo]]|| || || ||4 |- |[[:en:Emel Gazimihal]]|| || || ||2 |- |[[:en:Gaziosmanpaşa]]||[[:ru:Газиосманпаша]]||[[Գազիօսմանփաշա]]||այո||37 |- |[[:en:Gebze Technical University]]|| || || ||6 |- |[[:en:Namık Gedik]]|| || || ||3 |- |[[:en:Erol Gelenbe]]|| || || ||7 |- |[[:en:Gelibolu]]||[[:ru:Гелиболу]]||[[Գելիբոլու]]|| ||50 |- |[[:en:Gelibolu War Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Gemlik]]||[[:ru:Гемлик]]|| || ||33 |- |[[:en:Leyla Gencer]]||[[:ru:Генджер, Лейла]]|| || ||23 |- |[[:en:Gençlerbirliği S.K.]]||[[:ru:Генчлербирлиги]]|| || ||39 |- |[[:en:Gendarmerie General Command]]||[[:ru:Турецкая жандармерия]]|| || ||18 |- |[[:en:General Directorate of the Infrastructural Investment]]|| || || ||1 |- |[[:en:General Staff Building (Ankara)]]|| || || ||2 |- |[[:en:General Staff of the Turkish Armed Forces]]|| ||[[Թուրքիայի Գլխավոր շտաբ]]||այո||14 |- |[[:en:Generations of Noah]]||[[:ru:Таблица народов]]|| || ||17 |- |[[:en:Genetic history of the Middle East]]||[[:ru:Генетическая история Ближнего Востока]]||[[Մերձավոր Արևելքի գենետիկական պատմություն]]|| ||6 |- |[[:en:Erkan Geniş]]|| || || ||1 |- |[[:en:Geographical name changes in Greece]]|| || || ||11 |- |[[:en:Geographical regions of Turkey]]||[[:ru:Регионы Турции]]||[[Թուրքիայի աշխարհագրական շրջաններ]]|| ||53 |- |[[:en:Geography and cartography in medieval Islam]]|| || || ||14 |- |[[:en:German–Ottoman alliance]]||[[:ru:Германо-турецкий союз]]|| || ||16 |- |[[:en:German–Turkish Treaty of Friendship]]|| || || ||10 |- |[[:en:Işıl German]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tülay German]]||[[:ru:Герман, Тюлай]]|| || ||5 |- |[[:en:Ali Teoman Germaner]]|| || || ||3 |- |[[:en:Germany–Turkey relations]]||[[:ru:Германско-турецкие отношения]]|| || ||12 |- |[[:en:Oya Germen]]|| || || ||2 |- |[[:en:Germiyanids]]||[[:ru:Гермияногуллары]]|| || ||15 |- |[[:en:Hüseyin Gezer]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gezi Park protests]]||[[:ru:Волнения в Турции (2013)]]||[[Լարվածություն Թուրքիայում (2013)]]|| ||40 |- |[[:en:Belek Ghazi]]||[[:ru:Балак бен Бахрам]]|| || ||12 |- |[[:en:Selim I Giray]]||[[:ru:Селим I Герай]]|| || ||17 |- |[[:en:Giresun]]||[[:ru:Гиресун]]||[[Գիրեսուն]]|| ||65 |- |[[:en:Giresun Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Giresun University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Göcek Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Göcek, Fethiye]]|| || || ||12 |- |[[:en:Ali İhsan Göğüş]]||[[:ru:Гёгюш, Али Ихсан]]|| || ||4 |- |[[:en:Gök Medrese (Sivas)]]||[[:ru:Гёк медресе (Сивас)]]|| || ||11 |- |[[:en:Ziya Gökalp]]||[[:ru:Зия Гёкальп]]||[[Զիա Գյոքալփ]]|| ||39 |- |[[:en:Melih Gökçek]]||[[:ru:Гёкчек, Мелих]]||[[Մելիհ Գյոքչեք]]|| ||15 |- |[[:en:Gökçen Efe]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sabiha Gökçen]]||[[:ru:Гёкчен, Сабиха]]||[[Սաբիհա Գյոքչեն]]|| ||51 |- |[[:en:Gökkale]]|| || || ||4 |- |[[:en:Göktaş Dam]]|| || || ||1 |- |[[:en:Göktürk family tree]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gölbaşı]]|| ||[[Գյոլբաշի (այլ կիրառումներ)]]|| ||11 |- |[[:en:Gölbaşı, Ankara]]||[[:ru:Гёльбаши (Анкара)]]|| || ||31 |- |[[:en:Golden Horn]]||[[:ru:Золотой Рог (Стамбул)]]||[[Ոսկեղջյուր]]|| ||55 |- |[[:en:Golden Microphone]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gönül Bridge]]|| || || ||1 |- |[[:en:Gordion Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Görecek Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Göreme]]||[[:ru:Гёреме]]|| || ||43 |- |[[:en:Şerif Gören]]||[[:ru:Гёрен, Шериф]]|| || ||15 |- |[[:en:Yavuz Görey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Government of the classical Ottoman Empire]]||[[:ru:Государственная организация Османской империи]]|| || ||10 |- |[[:en:Government of the late Ottoman Empire]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gözleme]]||[[:ru:Гёзлеме]]|| || ||20 |- |[[:en:Gözlükule]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gözlükule Research Center]]|| || || ||1 |- |[[:en:Gözne Castle]]|| || || ||6 |- |[[:en:Grand vizier]]||[[:ru:Великий визирь]]||[[Մեծ վեզիր]]|| ||47 |- |[[:en:Great Anatolia Party]]|| || || ||2 |- |[[:en:Great Eastern Crisis]]||[[:ru:Восточный кризис]]|| || ||19 |- |[[:en:Great Offensive]]|| || || ||12 |- |[[:en:Great Palace Mosaic Museum]]||[[:ru:Музей мозаики Большого дворца]]|| || ||11 |- |[[:en:Great Palace of Constantinople]]||[[:ru:Большой дворец (Константинополь)]]|| || ||26 |- |[[:en:Great Turkey Party]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greek landing at Smyrna]]|| || || ||10 |- |[[:en:Greek refugees]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek War of Independence]]||[[:ru:Греческая революция]]||[[Հունաստանի անկախության պատերազմ]]|| ||66 |- |[[:en:Greek–Turkish earthquake diplomacy]]||[[:ru:Греко-турецкая дипломатия землетрясений]]||[[Հույն-թուրքական երկրաշարժերի դիվանագիտություն]]|| ||7 |- |[[:en:Greeks in Turkey]]||[[:ru:Греки в Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Greenway CSP Mersin Solar Tower]]|| || || ||1 |- |[[:en:Grey Wolves (organization)]]||[[:ru:Бозкурт]]||[[Գորշ գայլեր (կազմակերպություն)]]|| ||35 |- |[[:en:Gül Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Феодосии]]|| || ||20 |- |[[:en:Gülbahar Hatun (wife of Mehmed II)]]||[[:ru:Гюльбахар-хатун (мать Баязида II)]]|| || ||20 |- |[[:en:Abdullah Gül]]||[[:ru:Гюль, Абдуллах]]||[[Աբդուլա Գյուլ]]|| ||107 |- |[[:en:Zeki Gülay]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ara Güler]]||[[:ru:Гюлер, Ара]]||[[Արա Գյուլեր]]|| ||23 |- |[[:en:Birgül Ayman Güler]]|| || || ||7 |- |[[:en:Cemal Nadir Güler]]||[[:ru:Гюлер, Джемаль Надир]]|| || ||6 |- |[[:en:Muammer Güler]]||[[:ru:Гюлер, Муаммер]]||[[Մուամեր Գյուլեր]]|| ||11 |- |[[:en:Ferda Güley]]|| || || ||2 |- |[[:en:Gulf of Erenköy]]|| || || ||1 |- |[[:en:Gulf of Gemlik]]||[[:ru:Гемликский залив]]|| || ||9 |- |[[:en:Gulf of İzmir]]||[[:ru:Измирский залив]]|| || ||21 |- |[[:en:Gulf of Mersin]]|| || || ||4 |- |[[:en:Güllük Gulf]]||[[:ru:Мандалья]]|| || ||4 |- |[[:en:Gülnar Hatun]]|| || || ||4 |- |[[:en:Gümüşhane]]||[[:ru:Гюмюшхане]]||[[Գյումյուշհանե]]|| ||54 |- |[[:en:Gümüşhane Province]]||[[:ru:Гюмюшхане (ил)]]||[[Գյումյուշհանեի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Grup Gündoğarken]]|| || || ||4 |- |[[:en:Güneri of Karaman]]||[[:ru:Гюнери-бей]]|| || ||7 |- |[[:en:Hasan Fehmi Güneş]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turan Güneş (politician)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yusuf Güney]]|| || || ||6 |- |[[:en:Zerrin Güngör]]|| || || ||2 |- |[[:en:Reşat Nuri Güntekin]]||[[:ru:Гюнтекин, Решат Нури]]||[[Ռեշաթ Նուրի Գյունթեքին]]|| ||32 |- |[[:en:Gürcütepe]]|| || || ||3 |- |[[:en:Şükrü Sina Gürel]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gencay Gürün]]|| || || ||3 |- |[[:en:Melda Bayer]]|| || || ||2 |- |[[:en:Aydın Güven Gürkan]]||[[:ru:Гюркан, Айдын Гювен]]|| || ||6 |- |[[:en:Cemal Gürsel]]||[[:ru:Гюрсель, Джемаль]]||[[Ջեմալ Գյուրսել]]|| ||65 |- |[[:en:Feza Gürsey]]|| || || ||14 |- |[[:en:Reşit Süreyya Gürsey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hatice Kumbaracı Gürsöz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kemal Güven]]|| || || ||4 |- |[[:en:Güvercin Islet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hacettepe University]]|| || || ||19 |- |[[:en:Hacettepe University Ankara State Conservatory]]||[[:ru:Анкарская консерватория]]|| || ||9 |- |[[:en:Hacivat]]||[[:ru:Карагёз]]||[[Քարագյոզ]]|| ||25 |- |[[:en:Hadım Sinan Pasha]]||[[:ru:Хадым Синан-паша]]|| || ||17 |- |[[:en:Hafsa Sultan Caravanserai]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hagia Irene]]||[[:ru:Церковь Святой Ирины]]|| || ||33 |- |[[:en:Hagia Sophia]]||[[:ru:Собор Святой Софии (Константинополь)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Ստամբուլ)]]|| ||129 |- |[[:en:Hakkâri (city)]]||[[:ru:Хаккяри (город)]]||[[Հաքյարի]]||այո||61 |- |[[:en:Hakkâri Province]]||[[:ru:Хаккяри (ил)]]||[[Հաքյարիի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Hala Sultan Tekke]]||[[:ru:Мечеть Хала Султан Текке]]|| || ||23 |- |[[:en:Halay]]||[[:ru:Халай (танец)]]||[[Յայլի]]|| ||10 |- |[[:en:Halepçe Massacre]]||[[:ru:Газовая атака в Халабдже]]|| || ||33 |- |[[:en:Ishak Haleva]]|| || || ||7 |- |[[:en:Haliç Bridge]]|| ||[[Հալիչ կամուրջ]]|| ||9 |- |[[:en:Halicarnassus]]||[[:ru:Галикарнас]]||[[Հալիկառնաս]]|| ||46 |- |[[:en:Haliliye]]|| || || ||8 |- |[[:en:Halkevleri]]||[[:ru:Халкевлери]]|| || ||8 |- |[[:en:Halki seminary]]||[[:ru:Халкинская богословская школа]]|| || ||15 |- |[[:en:Tunç Hamarat]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hamidids]]||[[:ru:Хамидогуллары]]|| || ||15 |- |[[:en:Hammam]]||[[:ru:Хаммам]]||[[Համամ]]|| ||51 |- |[[:en:Hamsilos Bay]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hamzabeyli, Lalapaşa]]|| || || ||10 |- |[[:en:Harbour of Eleutherios]]||[[:ru:Гавань Феодосия]]|| || ||11 |- |[[:en:Harkuşta]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hasan (Janissary secretary)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hasan Ali (Kara Koyunlu)]]||[[:ru:Хасан Али-хан]]|| || ||9 |- |[[:en:Tiryaki Hasan Pasha]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hasankeyf]]||[[:ru:Хасанкейф]]||[[Հասանքեյֆ]]|| ||38 |- |[[:en:Uzun Hasan]]||[[:ru:Узун Хасан]]|| || ||32 |- |[[:en:Hatay Province]]||[[:ru:Хатай (ил)]]||[[Հաթայի մարզ]]||այո||87 |- |[[:en:Hatay State]]||[[:ru:Государство Хатай]]|| || ||31 |- |[[:en:Hatt-i humayun]]||[[:ru:Хатт]]||[[Հաթթը Հումայուն]]|| ||15 |- |[[:en:Hattusa]]||[[:ru:Хаттуса]]||[[Հատտուսա]]|| ||67 |- |[[:en:Haydarpaşa]]|| || || ||10 |- |[[:en:Haydarpaşa Cemetery]]|| || || ||5 |- |[[:en:Haydarpaşa High School]]|| || || ||2 |- |[[:en:Haydarpaşa railway station]]||[[:ru:Вокзал Хайдарпаша]]||[[Հայդարփաշա կայարան]]|| ||27 |- |[[:en:Headscarf rights in Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hebilli Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hekim Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellespont]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101 |- |[[:en:Hemshin peoples]]||[[:ru:Амшенцы]]||[[Համշենցիներ]]|| ||32 |- |[[:en:Hersek Headland]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hesen Begê Cemetery]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hey (magazine)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Heybeliada]]||[[:ru:Хейбелиада]]||[[Հեյբելիադա]]|| ||21 |- |[[:en:Hicaz Buselik Jewish Kanto]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hierapolis]]||[[:ru:Иераполь]]|| || ||50 |- |[[:en:High-speed rail in Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:Nâzım Hikmet]]||[[:ru:Назым Хикмет]]||[[Նազըմ Հիքմեթ]]|| ||78 |- |[[:en:Hilya]]||[[:ru:Хилья]]|| || ||9 |- |[[:en:Hirami Ahmet Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Иоанна Предтечи (Константинополь)]]|| || ||19 |- |[[:en:Remziye Hisar]]||[[:ru:Хисар, Ремзие]]||[[Ռեմզիե Հիսար]]|| ||12 |- |[[:en:Hisarın Castle]]|| || || ||4 |- |[[:en:Historic Areas of Istanbul]]|| ||[[Ստամբուլի պատմական շրջաններ]]|| ||18 |- |[[:en:Historical Tarsus hydroelectric power plant]]|| || || ||1 |- |[[:en:History of Ankara]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of Cyprus]]||[[:ru:История Кипра]]||[[Կիպրոսի պատմություն]]|| ||40 |- |[[:en:History of Islam]]||[[:ru:История ислама]]|| || ||66 |- |[[:en:History of the Jews in Turkey]]||[[:ru:История евреев в Турции]]|| || ||15 |- |[[:en:History of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История Османской империи]]|| || ||22 |- |[[:en:History of the Russo-Turkish wars]]||[[:ru:Русско-турецкие войны]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմներ]]|| ||39 |- |[[:en:History of the Turkish people]]||[[:ru:История Турции]]||[[Թուրքիայի պատմություն]]|| ||60 |- |[[:en:Hittite language]]||[[:ru:Хеттский язык]]||[[Խեթերեն]]|| ||69 |- |[[:en:Holy See–Turkey relations]]||[[:ru:Ватикано-турецкие отношения]]|| || ||6 |- |[[:en:Homeland Party (Turkey, 2021)]]|| || || ||7 |- |[[:en:Hood event]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hop De Bakim]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hopa]]||[[:ru:Хопа]]||[[Հոփա]]|| ||36 |- |[[:en:Horon (dance)]]|| || || ||6 |- |[[:en:House of Mengüjek]]||[[:ru:Менгюджекогуллары]]|| || ||13 |- |[[:en:House of the Virgin Mary]]||[[:ru:Дом Богородицы (Эфес)]]|| || ||27 |- |[[:en:How happy is the one who says I am a Turk]]|| ||[[Ի՜նչ բախտավոր է «թուրք եմ» ասողը]]|| ||12 |- |[[:en:Hoynat Islet]]|| || || ||3 |- |[[:en:Human chain against nuclear plant in Turkey]]||[[:ru:АЭС «Аккую»]]||[[Աքքույուի միջուկային էլեկտրակայան]]|| ||22 |- |[[:en:Human Rights Monument]]|| || || ||4 |- |[[:en:Human rights of Kurdish people in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hürriyet]]||[[:ru:Hürriyet]]||[[Հուրիեթ]]|| ||33 |- |[[:en:Hüseyin Hilmi Pasha]]||[[:ru:Хусейн Хильми-паша]]|| || ||18 |- |[[:en:Hüseyin Rahmi Gürpınar Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hüseyin Tevfik Pasha]]|| || || ||8 |- |[[:en:Hypaepa]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ibn Bibi]]||[[:ru:Ибн Биби]]|| || ||11 |- |[[:en:Ibrahim of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Ибрагим I]]||[[Իբրահիմ I]]|| ||71 |- |[[:en:Ibrahim I of Karaman]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ibrahim II of Karaman]]||[[:ru:Ибрагим-бей II]]|| || ||10 |- |[[:en:Mehmet II of Karaman]]||[[:ru:Мехмет-бей II Караманид]]|| || ||7 |- |[[:en:Ibrahim Pasha Palace]]||[[:ru:Дворец Ибрагим-паши]]|| || ||9 |- |[[:en:İçerenköy]]|| || || ||4 |- |[[:en:İçil]]|| ||[[Իչելի գավառ]]|| ||4 |- |[[:en:İçmeler]]|| || || ||9 |- |[[:en:Iğdır]]||[[:ru:Ыгдыр]]||[[Իգդիր]]|| ||77 |- |[[:en:Iğdır Province]]||[[:ru:Ыгдыр (ил)]]||[[Իգդիրի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Ihlamur Pavilion]]||[[:ru:Ыхламур]]|| || ||12 |- |[[:en:Ekmeleddin İhsanoğlu]]||[[:ru:Ихсаноглу, Экмеледдин]]||[[Էքմելեդին Իհսանօղլու]]|| ||29 |- |[[:en:Masatoshi Gündüz Ikeda]]||[[:ru:Икэда, Масатоси Гюндюз]]|| || ||6 |- |[[:en:Füruzan İkincioğulları]]|| || || ||2 |- |[[:en:İkiz Islands]]||[[:ru:Икиз]]|| || ||3 |- |[[:en:İktisat Bankası]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tevfik İleri]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ilgaz Mountains]]||[[:ru:Ылгаз (горы)]]||[[Իլգազի լեռնաշղթա]]|| ||17 |- |[[:en:Ilghazi]]||[[:ru:Иль-Гази бен Артук]]|| || ||16 |- |[[:en:Attilâ İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Аттила]]||[[Աթիլա Իլհան]]|| ||21 |- |[[:en:Çolpan İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Чолпан]]||[[Չոլփան Իլհան]]|| ||15 |- |[[:en:Müfide İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Мюфиде]]||[[Մյուֆիդե Իլհան]]|| ||14 |- |[[:en:Ilısu Dam]]||[[:ru:Илису (ГЭС)]]||[[Իլիսուի ամբարտակ]]|| ||17 |- |[[:en:İlkadım]]|| || || ||13 |- |[[:en:Ilkhanate]]||[[:ru:Государство Хулагуидов]]||[[Իլխանություն]]|| ||70 |- |[[:en:İlyas Bey of Saruhan]]||[[:ru:Ильяс-бей Саруханоглу]]|| || ||3 |- |[[:en:İmam bayıldı]]||[[:ru:Имам баялды]]||[[Իմամ բայալդի]]|| ||28 |- |[[:en:İmam Hatip school]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ekrem İmamoğlu]]||[[:ru:Имамоглу, Экрем]]||[[Էքրեմ Իմամօղլու]]|| ||42 |- |[[:en:Immigration to Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:Afet İnan]]||[[:ru:Инан, Афет]]||[[Աֆեթ Ինան]]|| ||21 |- |[[:en:Jale İnan]]||[[:ru:Инан, Жале]]||[[Ժալե Ինան]]|| ||16 |- |[[:en:Mustafa İnan]]||[[:ru:Инан, Мустафа]]|| || ||4 |- |[[:en:Kadir İnanır]]|| || || ||15 |- |[[:en:Ince Minaret Medrese]]||[[:ru:Медресе Тонкого минарета]]|| || ||9 |- |[[:en:İnceburun Lighthouse]]|| || || ||3 |- |[[:en:İnceğiz Cave Monastery]]|| || || ||2 |- |[[:en:İncekaya Aqueduct]]|| || || ||2 |- |[[:en:İncekum Nature Park]]|| || || ||2 |- |[[:en:İnciraltı]]|| || || ||4 |- |[[:en:İncirlik]]|| ||[[Ինջիրլիկ]]|| ||12 |- |[[:en:Incirlik Air Base]]||[[:ru:Авиабаза Инджирлик]]||[[Ինջիրլիք]]|| ||32 |- |[[:en:İncirliova]]|| || || ||25 |- |[[:en:Independent Group (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Index of Turkey biography-related articles]]|| || || ||1 |- |[[:en:India–Turkey relations]]||[[:ru:Индийско-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:İnebolu]]|| || || ||25 |- |[[:en:İnegöl]]||[[:ru:Инегёль]]|| || ||40 |- |[[:en:İnönü Military Quarter and War Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:İnönü University]]|| || || ||6 |- |[[:en:Erdal İnönü]]||[[:ru:Инёню, Эрдал]]||[[Էլդար Ինյոնյու]]|| ||14 |- |[[:en:İsmet İnönü]]||[[:ru:Инёню, Исмет]]||[[Իսմեթ Ինյոնյու]]|| ||77 |- |[[:en:International Istanbul Film Festival]]||[[:ru:Международный стамбульский кинофестиваль]]||[[Ստամբուլի կինոփառատոն]]|| ||23 |- |[[:en:International Labor Film Festival]]|| || || ||2 |- |[[:en:International Organization of Turkic Culture]]||[[:ru:Международная организация тюркской культуры]]||[[Թյուրքական մշակույթի միջազգային կազմակերպություն]]|| ||38 |- |[[:en:Ionia]]||[[:ru:Иония]]||[[Հոնիա]]|| ||62 |- |[[:en:Abdi İpekçi]]||[[:ru:Ипекчи, Абди]]||[[Աբդի Իփեքչի]]|| ||14 |- |[[:en:İsmail Cem]]|| || || ||14 |- |[[:en:İpekyolu]]|| || || ||8 |- |[[:en:Iranian languages]]||[[:ru:Иранские языки]]||[[Իրանական լեզուներ]]|| ||94 |- |[[:en:Iraq–Turkey relations]]||[[:ru:Ирако-турецкие отношения]]|| || ||10 |- |[[:en:Iraqi Turkmen Front]]|| || || ||16 |- |[[:en:Irgandı Bridge]]|| || || ||5 |- |[[:en:Sadi Irmak]]||[[:ru:Ырмак, Сади]]|| || ||17 |- |[[:en:İş Bank commercial featuring Atatürk]]|| || || ||4 |- |[[:en:İsa Çelebi]]||[[:ru:Иса Челеби]]|| || ||20 |- |[[:en:İşbank Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:İşbank Museum (Ankara)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Isfendiyarids]]||[[:ru:Джандарогуллары]]|| || ||14 |- |[[:en:Ishak Pasha Palace]]||[[:ru:Дворец Исхак-паши]]||[[Իսհակ փաշայի պալատ]]|| ||16 |- |[[:en:Ayhan Işık]]||[[:ru:Айхан Ышик]]|| || ||11 |- |[[:en:Ahmet Mete Işıkara]]|| || || ||3 |- |[[:en:Işık University]]|| || || ||6 |- |[[:en:Işıkkale]]|| || || ||4 |- |[[:en:İskender kebap]]||[[:ru:Искендер кебаб]]|| || ||20 |- |[[:en:İskenderun]]||[[:ru:Искендерун]]||[[Ալեքսանդրետտա]]|| ||73 |- |[[:en:İskenderun Harbor]]|| || || ||2 |- |[[:en:İskenderun Naval Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:İskenderun railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:İskilip]]|| || || ||27 |- |[[:en:Islam in Turkey]]||[[:ru:Ислам в Турции]]|| || ||17 |- |[[:en:Islamic Development Bank]]||[[:ru:Исламский банк развития]]||[[Իսլամական զարգացման բանկ]]|| ||37 |- |[[:en:Islamic Gunpowder empires]]||[[:ru:Пороховые империи]]|| || ||16 |- |[[:en:Islamic State-related terrorist attacks in Turkey]]||[[:ru:Конфликт между Турцией и ИГИЛ]]|| || ||7 |- |[[:en:İsmet İnönü Boulevard]]|| || || ||1 |- |[[:en:İsmet İnönü Boulevard (Ankara)]]|| || || ||2 |- |[[:en:İsmet İnönü House Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Isparta]]||[[:ru:Ыспарта]]||[[Ըսփարթա]]|| ||72 |- |[[:en:Isparta Atatürk Stadium]]|| || || ||3 |- |[[:en:Isparta Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Israel–Turkey relations]]||[[:ru:Израильско-турецкие отношения]]||[[Իսրայելա-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||17 |- |[[:en:Istanbul Archaeology Museums]]||[[:ru:Археологический музей Стамбула]]||[[Ստամբուլի հնագիտական թանգարան]]|| ||33 |- |[[:en:Istanbul Aviation Museum]]||[[:ru:Музей авиации (Стамбул)]]|| || ||8 |- |[[:en:İstanbul Bank]]|| || || ||3 |- |[[:en:İstanbul Başakşehir F.K.]]||[[:ru:Истанбул Башакшехир]]||[[Իստանբուլ Բաշակշեհիր]]|| ||45 |- |[[:en:Istanbul Biennial]]||[[:ru:Стамбульская биеннале]]||[[Ստամբուլի բիեննալե]]|| ||13 |- |[[:en:Istanbul Bilgi University]]|| || || ||8 |- |[[:en:Istanbul Chamber of Commerce]]|| || || ||3 |- |[[:en:Istanbul Commerce University Faculty of Law]]|| || || ||3 |- |[[:en:Istanbul Contemporary Art Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:İstanbul Cup]]||[[:ru:Кубок Стамбула по теннису]]|| || ||20 |- |[[:en:Istanbul High School]]|| || || ||5 |- |[[:en:Istanbul International Music Festival]]||[[:ru:Стамбульский международный музыкальный фестиваль]]|| || ||5 |- |[[:en:Istanbul Jazz Festival]]||[[:ru:Международный Стамбульский джазовый фестиваль]]|| || ||9 |- |[[:en:Istanbul Metro]]||[[:ru:Стамбульский метрополитен]]||[[Ստամբուլի մետրոպոլիտեն]]||այո||49 |- |[[:en:Istanbul Military Museum]]||[[:ru:Стамбульский военный музей]]|| || ||8 |- |[[:en:İstanbul Modern]]||[[:ru:Истанбул Модерн]]|| || ||20 |- |[[:en:Istanbul Park]]||[[:ru:Истанбул Парк]]|| || ||40 |- |[[:en:Istanbul pogrom]]||[[:ru:Стамбульский погром]]||[[Ստամբուլի ջարդեր]]|| ||31 |- |[[:en:Istanbul Sabiha Gökçen International Airport]]||[[:ru:Стамбульский аэропорт имени Сабихи Гёкчен]]||[[Սաբիհա Գյոքչենի անվան միջազգային օդանավակայան]]|| ||49 |- |[[:en:İstanbul State Art and Sculpture Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Istanbul Technical University]]||[[:ru:Стамбульский технический университет]]||[[Ստամբուլի տեխնիկական համալսարան]]|| ||37 |- |[[:en:Istanbul University]]||[[:ru:Стамбульский университет]]||[[Ստամբուլի համալսարան]]|| ||51 |- |[[:en:Istanbul University-Cerrahpaşa]]|| || || ||2 |- |[[:en:Istanbul Unveiled]]|| || || ||2 |- |[[:en:Istanbul Zoology Museum]]||[[:ru:Стамбульский зоологический музей]]|| || ||6 |- |[[:en:İstanbulspor]]||[[:ru:Истанбулспор]]|| || ||22 |- |[[:en:İstasyon Bridge]]|| || || ||4 |- |[[:en:İstiklal Avenue]]||[[:ru:Истикляль (Стамбул)]]||[[Իսթիքլյալ պողոտա]]|| ||33 |- |[[:en:İstiklal Marşı]]||[[:ru:Гимн Турции]]||[[Անկախության երթ]]|| ||74 |- |[[:en:Italian Levantine]]|| || || ||2 |- |[[:en:Italian War of 1542–1546]]||[[:ru:Итальянская война (1542—1546)]]|| || ||17 |- |[[:en:İye]]||[[:ru:Ийе]]|| || ||8 |- |[[:en:İZBAN]]||[[:ru:İZBAN]]|| || ||7 |- |[[:en:Hafız Selman İzbeli]]|| || || ||1 |- |[[:en:İZDENİZ]]|| || || ||3 |- |[[:en:Adıyaman]]||[[:ru:Адыяман]]||[[Ադըյաման]]|| ||76 |- |[[:en:İzmir Atatürk Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:İzmir Coach Terminal]]|| || || ||3 |- |[[:en:İzmir Economic Congress]]|| || || ||3 |- |[[:en:İzmir European Jazz Festival]]|| || || ||2 |- |[[:en:İzmir Institute of Technology]]||[[:ru:Измирский технологический институт]]|| || ||9 |- |[[:en:Izmir International Fair]]|| || || ||4 |- |[[:en:İzmir Metro]]||[[:ru:Измирский метрополитен]]|| || ||30 |- |[[:en:İzmir Province]]||[[:ru:Измир (ил)]]||[[Իզմիրի մարզ]]|| ||78 |- |[[:en:İzmir Toy Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:İzmir University of Economics]]|| || || ||4 |- |[[:en:İzmir Women's Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:İzmit]]||[[:ru:Измит]]||[[Իզմիթ]]|| ||84 |- |[[:en:İznik]]||[[:ru:Изник]]|| || ||68 |- |[[:en:İztuzu Beach]]||[[:ru:Черепаший берег Изтузу]]|| || ||11 |- |[[:en:J-600T Yıldırım]]|| || || ||5 |- |[[:en:Jamanak]]|| ||[[Ժամանակ (թերթ)]]|| ||9 |- |[[:en:Janissary]]||[[:ru:Янычары]]||[[Ենիչերիներ]]|| ||73 |- |[[:en:Janissary Music]]|| || || ||17 |- |[[:en:Janissary revolts]]||[[:ru:Янычары]]||[[Ենիչերիներ]]|| ||73 |- |[[:en:January 2016 Istanbul bombing]]||[[:ru:Взрыв в Стамбуле 12 января 2016 года]]||[[Պայթյուն Ստամբուլում (2016)]]|| ||33 |- |[[:en:Gunnar Jarring]]|| || || ||14 |- |[[:en:Junayd of Aydın]]||[[:ru:Джунейд-бей Измироглу]]|| || ||7 |- |[[:en:June 2015 Justice and Development Party election campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:June 2015 Nationalist Movement Party election campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:June 2015 Peoples' Democratic Party election campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:June 2015 Republican People's Party election campaign]]|| || || ||1 |- |[[:en:June 2016 Istanbul bombing]]|| || || ||16 |- |[[:en:Justice Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия справедливости (Турция)]]|| || ||10 |- |[[:en:Cevat Şakir Kabaağaçlı]]||[[:ru:Кабаагачлы, Джеват Шакир]]|| || ||11 |- |[[:en:Kabaçam]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kabardian language]]||[[:ru:Кабардино-черкесский язык]]||[[Կաբարդա-չերքեզերեն]]|| ||70 |- |[[:en:Kaç Kaç incident]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kaçkar Mountains]]||[[:ru:Лазистанский хребет]]||[[Արևելապոնտական լեռնաշղթա]]|| ||16 |- |[[:en:Kadir Has University]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kadıköy]]||[[:ru:Кадыкёй]]||[[Քադըքյոյ]]||այո||52 |- |[[:en:Kadınca]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kadıncık 1 hydroelectric power plant]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kadıncık 2 hydroelectric power plant]]|| || || ||2 |- |[[:en:İsmail Kahraman]]||[[:ru:Кахраман, Исмаил]]|| || ||14 |- |[[:en:Kahramanmaraş Archaeology Museum]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kahramanmaraş Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kahramanmaraş Liberation Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kahramanmaraş Province]]||[[:ru:Кахраманмараш (ил)]]||[[Քահրամանմարաշի մարզ]]||այո||77 |- |[[:en:Kaklık Cave]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kalan Müzik]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kaledran Creek]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kalem Island]]||[[:ru:Калем (остров)]]|| || ||3 |- |[[:en:Kalenderhane Mosque]]||[[:ru:Церковь Богородицы Кириотиссы]]|| || ||20 |- |[[:en:Kalkan]]|| || || ||16 |- |[[:en:Abdurrahman Yavuz Kalkan]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kangal Shepherd Dog]]|| || || ||24 |- |[[:en:Kanıt (TV series)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kanlıdivane]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ceyhun Atuf Kansu]]|| || || ||5 |- |[[:en:Fulya Kantarcıoğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kanto (music)]]|| || || ||2 |- |[[:en:KAOS GL]]|| || || ||5 |- |[[:en:Bedros Kapamajian]]|| ||[[Պետրոս Կապամաճյան]]|| ||6 |- |[[:en:Kapıkaya Canyon]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kara Ada (Bodrum)]]||[[:ru:Караада]]|| || ||11 |- |[[:en:Kara Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kara Musa Pasha]]||[[:ru:Кара Муса-паша]]|| || ||9 |- |[[:en:Rasim Kara]]||[[:ru:Кара, Расим]]|| || ||9 |- |[[:en:Kazım Karabekir]]||[[:ru:Карабекир, Кязым Муса]]||[[Քյազըմ Կարաբեքիր]]|| ||25 |- |[[:en:Kâzım Karabekir]]||[[:ru:Карабекир, Кязым Муса]]||[[Քյազըմ Կարաբեքիր]]|| ||25 |- |[[:en:Karabük]]||[[:ru:Карабюк]]|| || ||65 |- |[[:en:Karabük Kardemir Iron-Steel Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Karabük Province]]||[[:ru:Карабюк (ил)]]||[[Քարաբյուքի մարզ]]||այո||73 |- |[[:en:Karaburun]]|| || || ||25 |- |[[:en:Karaca Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Cem Karaca]]||[[:ru:Караджа, Джем]]|| || ||17 |- |[[:en:Karacaahmet Cemetery]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ali Naci Karacan]]|| || || ||3 |- |[[:en:Karacaoğlan River]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tuğba Karademir]]||[[:ru:Карадемир, Туба]]|| || ||12 |- |[[:en:Karadeniz Ereğli]]||[[:ru:Эрегли (Зонгулдак)]]|| || ||37 |- |[[:en:Karadeniz Ereğli Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Karadeniz Technical University]]|| || || ||9 |- |[[:en:Karadır kaşların ferman yazdırır]]|| || || ||1 |- |[[:en:Karaekşi Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Bedri Karafakıoğlu]]|| || || ||2 |- |[[:en:Karagiozis]]||[[:ru:Карагиозис]]|| || ||11 |- |[[:en:Karagöl (Toros)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Karagöl Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Karagöz]]|| || || ||5 |- |[[:en:Karagöz (magazine)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yener Karahanoğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nil Karaibrahimgil]]||[[:ru:Караибрахимгил, Нил]]|| || ||10 |- |[[:en:Karakabaklı]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cahit Karakaş]]||[[:ru:Каракаш, Джахит]]|| || ||4 |- |[[:en:Karaköprü]]|| ||[[Ղարաքյոփրի]]|| ||14 |- |[[:en:Karaköy]]|| ||[[Քարաքյոյ]]|| ||19 |- |[[:en:Karaman]]||[[:ru:Караман (город)]]||[[Քարաման (քաղաք)]]|| ||71 |- |[[:en:Karaman Bey]]||[[:ru:Караман-бей]]|| || ||6 |- |[[:en:Karaman Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Karaman Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Karaman Province]]||[[:ru:Караман (ил)]]||[[Քարամանի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Karamania]]|| || || ||5 |- |[[:en:Karamanids]]||[[:ru:Караманогуллары]]|| || ||29 |- |[[:en:Karamanlides]]||[[:ru:Караманлиды]]|| || ||21 |- |[[:en:Ümit Karan]]||[[:ru:Каран, Юмит]]|| || ||16 |- |[[:en:Karantina Island]]|| || || ||4 |- |[[:en:Karaoğlan]]|| || || ||5 |- |[[:en:Atilla Karaosmanoğlu]]||[[:ru:Караосманоглу, Атилла]]||[[Աթիլա Քարաօսմանօղլու]]|| ||7 |- |[[:en:Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]|| || || ||19 |- |[[:en:Karasids]]||[[:ru:Карасыогуллары]]|| || ||15 |- |[[:en:Karataş Islets]]|| || || ||1 |- |[[:en:Karataş, Konak]]|| || || ||5 |- |[[:en:Karatepe-Aslantaş Open-Air Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Orhan Karaveli]]|| || || ||5 |- |[[:en:Refik Halit Karay]]|| || || ||10 |- |[[:en:Murat Karayalçın]]|| ||[[Մուրատ Քարայալչըն]]|| ||6 |- |[[:en:Murat Karayılan]]||[[:ru:Карайылан, Мурат]]|| || ||18 |- |[[:en:Karboğazı]]|| || || ||2 |- |[[:en:Karboğazı ambush]]||[[:ru:Битва за Карбогазы]]|| || ||3 |- |[[:en:Kardemir]]|| || || ||6 |- |[[:en:Karesi, Balıkesir]]|| || || ||6 |- |[[:en:Tawakkol Karman]]||[[:ru:Карман, Тавакуль]]||[[Թավաքքուլ Քարման]]|| ||86 |- |[[:en:Karotseris]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kars]]||[[:ru:Карс]]||[[Կարս]]|| ||83 |- |[[:en:Kars Province]]||[[:ru:Карс (ил)]]||[[Կարսի մարզ (Թուրքիա)]]||այո||79 |- |[[:en:Karsilamas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Karşıyaka]]||[[:ru:Каршияка]]|| || ||28 |- |[[:en:Karşıyaka Basket]]||[[:ru:Каршияка (баскетбольный клуб)]]|| || ||17 |- |[[:en:Karşıyaka Ferry Terminal]]|| || || ||3 |- |[[:en:Karşıyaka S.K.]]||[[:ru:Каршияка (футбольный клуб)]]|| || ||19 |- |[[:en:Kartal]]||[[:ru:Картал (Стамбул)]]||[[Քարթալ]]|| ||29 |- |[[:en:Kartal-class fast attack craft]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cezmi Kartay]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kartepe, Kocaeli]]||[[:ru:Картепе]]|| || ||22 |- |[[:en:Karum (trade post)]]|| || || ||15 |- |[[:en:Kaş]]||[[:ru:Каш]]||[[Քաշ (քաղաք)]]|| ||41 |- |[[:en:Gencay Kasapçı]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mahmud al-Kashgari]]||[[:ru:Махмуд аль-Кашгари]]|| || ||47 |- |[[:en:Kasım of Karaman]]||[[:ru:Касым-бей Караманид]]|| || ||7 |- |[[:en:Kasımiye Medrese]]||[[:ru:Медресе Гасымия]]|| || ||6 |- |[[:en:Kastamonu]]||[[:ru:Кастамону]]||[[Քասթամոնու]]|| ||62 |- |[[:en:Kastamonu Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kastamonu Ethnography Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kastamonu Governor's Office]]|| || || ||2 |- |[[:en:Katıverelim Rakıyı Da Şaraba Katıverelim]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kaval]]||[[:ru:Кавал]]||[[Բլուլ]]|| ||28 |- |[[:en:Osman Kavala]]||[[:ru:Кавала, Осман]]|| || ||22 |- |[[:en:Neslihan Kavas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kavurma]]||[[:ru:Каварма]]||[[Ղավուրմա]]|| ||16 |- |[[:en:Ahmet Kaya]]||[[:ru:Кая, Ахмет]]||[[Ահմեդ Քայա]]|| ||28 |- |[[:en:Kaygusuz Abdal]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kayı (tribe)]]||[[:ru:Кайи]]|| || ||26 |- |[[:en:Kaykaus II]]||[[:ru:Кей-Кавус II]]|| || ||18 |- |[[:en:Kaykhusraw I]]||[[:ru:Кей-Хосров I]]||[[Քեյխոսրով Ա]]|| ||24 |- |[[:en:Kaykhusraw III]]||[[:ru:Кей-Хосров III]]|| || ||14 |- |[[:en:Kaymakli Underground City]]||[[:ru:Каймаклы]]||[[Քայմաքլու]]|| ||22 |- |[[:en:Kayraktepe Dam]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kayseri]]||[[:ru:Кайсери]]||[[Կեսարիա]]|| ||107 |- |[[:en:Kayseri Archaeology Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kayseri Kadir Has Stadyumu]]||[[:ru:Кадир Хас (стадион)]]|| || ||16 |- |[[:en:Kayseri Province]]||[[:ru:Кайсери (ил)]]||[[Կայսերիի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Kayserispor]]||[[:ru:Кайсериспор]]|| || ||40 |- |[[:en:Hagop Kazazian Pasha]]||[[:ru:Акоп Казазян-паша]]||[[Հակոբ Գազազյան փաշա]]|| ||7 |- |[[:en:Kazıklı Bay]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kebab]]||[[:ru:Кебаб]]||[[Քաբաբ]]||այո||82 |- |[[:en:Keban Dam]]|| || || ||19 |- |[[:en:Kefeli Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Николая (Константинополь)]]|| || ||13 |- |[[:en:Sibel Kekilli]]||[[:ru:Кекилли, Сибель]]||[[Սիբել Քեքիլի]]|| ||45 |- |[[:en:Kekova]]||[[:ru:Кекова (остров)]]|| || ||13 |- |[[:en:Kemal Atatürk Memorial, Canberra]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yaşar Kemal]]||[[:ru:Яшар Кемаль]]||[[Յաշար Քեմալ]]|| ||50 |- |[[:en:Kemankeş Kara Mustafa Pasha]]||[[:ru:Кеманкеш Кара Мустафа-паша]]|| || ||14 |- |[[:en:Kemenche]]||[[:ru:Кеманча]]||[[Քամանչա]]|| ||16 |- |[[:en:Kemer]]||[[:ru:Кемер]]||[[Քեմեր (Անթալիայի մարզ)]]||այո||47 |- |[[:en:Kemere Bridge]]|| || || ||2 |- |[[:en:Udi Hrant Kenkulian]]|| || || ||3 |- |[[:en:Muhtar Kent]]||[[:ru:Кент, Мухтар]]||[[Մուհթար Քենթ]]|| ||18 |- |[[:en:Necdet Kent]]||[[:ru:Кент, Недждет]]|| || ||11 |- |[[:en:Kepez, Antalya]]||[[:ru:Кепез]]|| || ||20 |- |[[:en:Elnara Kerimova]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kemal Kerinçsiz]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hakkı Keskin]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kestel, Bursa]]||[[:ru:Кестель (Бурса)]]|| || ||24 |- |[[:en:Emin Fuat Keyman]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kutluk Yabgu Khagan]]||[[:ru:Кутлуг-ябгу]]|| || ||9 |- |[[:en:Khanate]]||[[:ru:Ханство]]||[[Խանություն]]|| ||45 |- |[[:en:Jamal Khashoggi]]||[[:ru:Хашогги, Джамаль]]||[[Ջամալ Խաշոգջի]]|| ||79 |- |[[:en:Osman Kibar]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kibbeh]]||[[:ru:Киббех]]|| || ||31 |- |[[:en:Kıbrıslı Mehmed Emin Pasha]]||[[:ru:Кыбрыслы Мехмед Эмин-паша]]|| || ||10 |- |[[:en:Suat Kılıç]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kilij]]||[[:ru:Килич]]|| || ||15 |- |[[:en:Kilij Arslan III]]||[[:ru:Кылыч-Арслан III]]|| || ||19 |- |[[:en:Kilis Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kilise Tepe]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nuri Killigil]]||[[:ru:Киллигиль, Нури]]|| || ||17 |- |[[:en:Kingdom of Armenia (antiquity)]]||[[:ru:Великая Армения]]||[[Մեծ Հայք]]|| ||52 |- |[[:en:Kiosk]]||[[:ru:Киоск]]||[[Կրպակ]]|| ||45 |- |[[:en:Kirkuk–Ceyhan Oil Pipeline]]||[[:ru:Нефтепровод Киркук — Джейхан]]|| || ||8 |- |[[:en:Kirpi (film)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kisecik Canyon]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ahmet Taner Kışlalı]]||[[:ru:Кышлалы, Ахмет Танер]]|| || ||10 |- |[[:en:Hüseyin Kıvrıkoğlu]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kizil Kilise]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kılıç-class fast attack craft]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kınalıada]]||[[:ru:Кыналыада]]|| || ||21 |- |[[:en:Kırcasalih]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kırıkkale]]||[[:ru:Кырыккале]]|| || ||59 |- |[[:en:Kırıkkale MKE Weapons Industry Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kırkgeçit Tunnels]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kırkkaşık Bedesten]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kırklareli]]||[[:ru:Кыркларели]]|| || ||61 |- |[[:en:Kırklareli Province]]||[[:ru:Кыркларели (ил)]]||[[Քըրքլարելիի մարզ]]|| ||77 |- |[[:en:Kırşehir]]||[[:ru:Кыршехир]]||[[Քըրշեհիր]]|| ||61 |- |[[:en:Kırşehir Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kızılay Square]]||[[:ru:Площадь Кызылай]]|| || ||11 |- |[[:en:Kızılbağ Pond]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kızılliman]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kızkalesi (castle)]]||[[:ru:Кызкалеси]]|| || ||10 |- |[[:en:Kızlar Castle]]|| || || ||1 |- |[[:en:Koç Holding]]||[[:ru:Koç Holding]]|| || ||19 |- |[[:en:Koç School]]|| || || ||4 |- |[[:en:Koç University]]|| || || ||16 |- |[[:en:Haluk Koç]]|| || || ||4 |- |[[:en:Vehbi Koç]]||[[:ru:Коч, Вехби]]|| || ||13 |- |[[:en:Koca Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Андрея в Крисе]]|| || ||17 |- |[[:en:Koca Ragıp Pasha]]||[[:ru:Коджа Мехмед Рагып-паша]]|| || ||14 |- |[[:en:Kocaeli Museum]]||[[:ru:Музей Коджаэли]]|| || ||5 |- |[[:en:Kocaeli Peninsula]]||[[:ru:Вифинский полуостров]]|| || ||11 |- |[[:en:Kocaeli Province]]||[[:ru:Коджаэли (ил)]]||[[Քոջայելիի մարզ]]|| ||79 |- |[[:en:Ümmiye Koçak]]|| || || ||10 |- |[[:en:Aziz Kocaoğlu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kochari]]|| || || ||11 |- |[[:en:Hülya Koçyiğit]]|| || || ||16 |- |[[:en:Sami Kohen]]|| || || ||8 |- |[[:en:Konak Ferry Terminal]]|| || || ||3 |- |[[:en:Konak Square]]|| || || ||9 |- |[[:en:Konak, İzmir]]|| || || ||23 |- |[[:en:Konuralp Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Konya]]||[[:ru:Конья]]||[[Քոնյա]]|| ||112 |- |[[:en:Konya Archaeological Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Konya Ereğli Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Konya Ethnography Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Konya Plain]]|| || || ||2 |- |[[:en:Konya Province]]||[[:ru:Конья (ил)]]||[[Քոնյայի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Konyalım Yaman Çalar Şak Şak Kaşığı]]|| || || ||1 |- |[[:en:Konyalıya Güzel Derler]]|| || || ||1 |- |[[:en:Köprüağzı railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:Köprüler Yaptırdım Gelip Geçmeye]]|| || || ||2 |- |[[:en:Köprülü family]]||[[:ru:Кёпрюлю]]|| || ||30 |- |[[:en:Bülent Korkmaz]]||[[:ru:Коркмаз, Бюлент]]|| || ||29 |- |[[:en:Korkuteli]]||[[:ru:Коркутели]]|| || ||27 |- |[[:en:Koroghlu]]||[[:ru:Кёроглы (эпос)]]||[[Քյոռօղլի (վիպերգ)]]|| ||23 |- |[[:en:Emel Korutürk]]||[[:ru:Корутюрк, Эмель]]|| || ||6 |- |[[:en:Fahri Korutürk]]||[[:ru:Корутюрк, Фахри]]||[[Ֆահրի Քորություրք]]|| ||59 |- |[[:en:Assassination of Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52 |- |[[:en:Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52 |- |[[:en:Koyun Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kozan Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kravga Bridge]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kubadabad Palace]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kubat (singer)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mustafa Fehmi Kubilay]]|| || || ||6 |- |[[:en:Fazıl Küçük]]||[[:ru:Кючюк, Фазыл]]|| || ||20 |- |[[:en:Lefter Küçükandonyadis]]||[[:ru:Кючюкандонядис, Лефтер]]|| || ||22 |- |[[:en:Küçükçekmece Bridge]]||[[:ru:Мост Кючюкчекмедже]]|| || ||4 |- |[[:en:İdris Küçükömer]]||[[:ru:Кючюкёмер, Идрис]]|| || ||4 |- |[[:en:Kuleli Military High School]]|| || || ||5 |- |[[:en:Külliye]]|| || || ||15 |- |[[:en:Kültürpark]]||[[:ru:Культурпарк]]|| || ||7 |- |[[:en:Onur Kumbaracıbaşı]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kumluca]]||[[:ru:Кумлуджа]]|| || ||27 |- |[[:en:Kura–Araxes culture]]||[[:ru:Куро-араксская культура]]||[[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]|| ||22 |- |[[:en:Kurdish dialects]]||[[:ru:Курдский язык]]||[[Քրդերեն]]|| ||135 |- |[[:en:Kurdish Hezbollah]]||[[:ru:Хизболла (Турция)]]|| || ||16 |- |[[:en:Kurdish languages]]||[[:ru:Курдский язык]]||[[Քրդերեն]]|| ||135 |- |[[:en:Kurdish refugees]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kurdish villages depopulated by Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kurdish–Turkish conflict (1978–present)]]|| ||[[Թուրք-քրդական հակամարտություն]]|| ||26 |- |[[:en:Kurdistan Freedom Hawks]]||[[:ru:Соколы свободы Курдистана]]|| || ||19 |- |[[:en:Kurdistan Region–Turkey relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Küre Mountains National Park]]|| || || ||7 |- |[[:en:Konca Kuriş]]|| || || ||11 |- |[[:en:Kurmanji]]||[[:ru:Курманджи (диалект курдского языка)]]|| || ||44 |- |[[:en:Kürşat (hero)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Behram Kurşunoğlu]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kurt Seyit ve Şura]]||[[:ru:Курт Сеит и Александра]]||[[Քուրթ Սեիթ և Շուրա]]|| ||16 |- |[[:en:Kurtkulağı Caravanserai]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kurtuluş]]|| ||[[Քուրթուլուշ]]|| ||7 |- |[[:en:Kurtuluş S.K.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kuruçeşme]]|| || || ||7 |- |[[:en:Kuşadası]]||[[:ru:Кушадасы]]||[[Քուշադասը]]|| ||59 |- |[[:en:Kushimoto Street]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kuşkonar and Koçağılı massacre]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kutadgu Bilig]]|| || || ||17 |- |[[:en:Kütahya]]||[[:ru:Кютахья]]||[[Քյութահյա]]|| ||78 |- |[[:en:Kütahya Archaeology Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kütahya Dumlupınar University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kütahya Province]]||[[:ru:Кютахья (ил)]]||[[Քյութահյայի մարզ]]|| ||77 |- |[[:en:Akagündüz Kutbay]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sadık Kutlay]]|| || || ||2 |- |[[:en:İbrahim Kutluay]]||[[:ru:Кутлуай, Ибрагим]]|| || ||21 |- |[[:en:Kuva-yi Milliye]]|| || || ||10 |- |[[:en:Kuyuluk Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kuzucubelen Castle]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kwangjin Park]]|| || || ||1 |- |[[:en:Kyrgyz community in Turkey]]||[[:ru:Киргизы в Турции]]|| || ||7 |- |[[:en:Labour Party (Turkey)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Lake Acıgöl]]||[[:ru:Аджыгёль (озеро)]]|| || ||13 |- |[[:en:Lake Akyayan]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lake Arin]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake Balık]]|| ||[[Գայլատու]]|| ||10 |- |[[:en:Lake Bolluk]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake Boraboy]]|| || || ||9 |- |[[:en:Lake Çavuşçu]]|| || || ||6 |- |[[:en:Lake Çıldır]]||[[:ru:Чылдыр]]||[[Ծովակ լիճ]]|| ||22 |- |[[:en:Lake Çöl]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lake Dil]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lake Düden]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake Durusu]]||[[:ru:Дурусу (озеро)]]|| || ||8 |- |[[:en:Lake Eber]]|| || || ||10 |- |[[:en:Lake Eşen]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lake Haçlı]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake İznik]]||[[:ru:Изник (озеро)]]|| || ||24 |- |[[:en:Lake Karamık]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lake Karataş]]|| || || ||6 |- |[[:en:Lake Kömüşini]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lake Palas Tuzla]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake Tuz]]||[[:ru:Туз (озеро)]]||[[Թուզ լիճ]]|| ||46 |- |[[:en:Lake Tuzla]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lake Van]]||[[:ru:Ван (озеро)]]||[[Վանա լիճ]]|| ||81 |- |[[:en:Lake Yarışlı]]|| || || ||7 |- |[[:en:Lake Yay]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lake Yenişehir]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lale Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lamba Da Şişesiz Yanmaz Mı]]|| || || ||1 |- |[[:en:Land ownership in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Landing at Anzac Cove]]||[[:ru:Высадка в бухте Анзак]]|| || ||8 |- |[[:en:Landing at Cape Helles]]||[[:ru:Высадка на мысе Геллес]]|| || ||8 |- |[[:en:Late Bronze Age Troy]]|| || || ||4 |- |[[:en:Latin Empire]]||[[:ru:Латинская империя]]||[[Լատինական կայսրություն]]|| ||72 |- |[[:en:Law enforcement in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:Laz people]]||[[:ru:Лазы]]||[[Լազեր (ազգ)]]|| ||45 |- |[[:en:Le Stamboul]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ledra Street]]||[[:ru:Ледра (улица)]]|| || ||12 |- |[[:en:Left of Center (Turkey)]]||[[:ru:Левее центра]]|| || ||4 |- |[[:en:Left Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия свободы и солидарности]]|| || ||12 |- |[[:en:Lesbian and Gay Inter-University Organization]]|| || || ||3 |- |[[:en:Letters from Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Levantine mansions of İzmir]]|| || || ||3 |- |[[:en:Levent]]||[[:ru:Левент]]||[[Լևենտ (Ստամբուլ)]]|| ||24 |- |[[:en:LGBT rights in Turkey]]||[[:ru:Права ЛГБТ в Турции]]|| || ||23 |- |[[:en:Liberalism in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Liberty Party (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Libraries in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Library of Celsus]]||[[:ru:Библиотека Цельса]]||[[Ցելսուսի գրադարան]]|| ||35 |- |[[:en:Hampartsoum Limondjian]]||[[:ru:Лимонджян, Амбарцум]]||[[Համբարձում Լիմոնջյան]]|| ||12 |- |[[:en:Limonlu, Mersin]]|| ||[[Լամոս]]|| ||8 |- |[[:en:List of 2015 box office number-one films in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of active coal-fired power stations in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of airports in Turkey]]|| || || ||15 |- |[[:en:List of alluvial plains of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of ambassadors of Malaysia to Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of amphibious warfare vessels of the Turkish Navy]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of ancient amphitheatres in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of ancient kingdoms of Anatolia]]|| || || ||6 |- |[[:en:List of ancient peoples of Anatolia]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Ankara University rectors]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of arrested journalists in Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:List of assassinated people from Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of attacks by ASALA]]||[[:ru:Список террористических операций АСАЛА]]||[[ՀԱՀԳԲ-ի ռազմագործողությունների ցանկ]]|| ||6 |- |[[:en:List of banks in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of battles involving the Ottoman Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of bridges in Ankara]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of bridges in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of campaigns of Suleiman the Magnificent]]|| || || ||6 |- |[[:en:List of cathedrals in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:List of cemeteries in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of cities and towns on the Euphrates River]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of cities besieged by the Ottoman Empire]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of commanders of the Turkish Land Forces]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of companies listed on the Istanbul Stock Exchange]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of companies of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of contemporary Turkish poets]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of dams and reservoirs in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of defunct newspapers of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of deputy prime ministers of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of diplomatic missions in Turkey]]|| ||[[Թուրքիայում գործող դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ]]|| ||10 |- |[[:en:List of diplomatic missions of Turkey]]||[[:ru:Список дипломатических миссий Турции]]||[[Թուրքիայի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ]]|| ||16 |- |[[:en:List of districts in Turkey]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of English words of Turkic origin]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of ferry quays in Istanbul]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of ferry quays in İzmir]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of festivals in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of field marshals of the Ottoman Empire]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of football clubs in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of free zones of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of high schools in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of historical parties in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of hospitals in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of illegal political parties in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:List of international presidential trips made by Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of international prime ministerial trips made by Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of islands of Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:List of Istanbul landmarks]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of İZBAN stations]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of largest cities and towns in Turkey]]||[[:ru:Список населённых пунктов Турции]]||[[Թուրքիայի քաղաքներ]]|| ||66 |- |[[:en:List of magazines in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of magazines in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of mammals of Turkey]]||[[:ru:Список млекопитающих Турции]]|| || ||4 |- |[[:en:List of massacres of Turkish people]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of mayors of Adana]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of mayors of Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of Middle East Technical University rectors]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Ministers of Culture and Tourism of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of Ministers of Transport and Infrastructure of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of mosques commissioned by the Ottoman dynasty]]|| || || ||8 |- |[[:en:List of mosques in Turkey]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of mountains in Turkey]]||[[:ru:Горы Турции]]|| || ||13 |- |[[:en:List of museums and monuments in Istanbul]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of national parks of Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:List of new districts of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of newspapers in Turkey]]|| || || ||10 |- |[[:en:List of Ottoman battles in the 20th century]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of Ottoman battles in World War I]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Ottoman Empire territories]]||[[:ru:Административное деление Османской империи]]|| || ||26 |- |[[:en:List of Ottoman Ministers of Finance]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of Ottoman poets]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of people from Istanbul]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of political parties in Turkey]]||[[:ru:Политические партии Турции]]||[[Թուրքիայի քաղաքական կուսակցություններ]]|| ||19 |- |[[:en:List of populated places in Aksaray Province]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of populated places in Ardahan Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Artvin Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Aydın Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Balıkesir Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Bartın Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Batman Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Bayburt Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Bilecik Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Bingöl Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Bitlis Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Bolu Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Burdur Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Bursa Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Çanakkale Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Çankırı Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Çorum Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Denizli Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Düzce Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Edirne Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Elazığ Province]]|| ||[[Խարբերդի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4 |- |[[:en:List of populated places in Erzincan Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Erzurum Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Eskişehir Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Gaziantep Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Giresun Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Gümüşhane Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Hakkari Province]]||[[:ru:Хаккяри (ил)]]||[[Հաքյարիի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:List of populated places in Hatay Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Iğdır Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Isparta Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Istanbul Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in İzmir Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Karabük Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Karaman Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Kars Province]]|| ||[[Կարսի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4 |- |[[:en:List of populated places in Kastamonu Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Kilis Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Kırıkkale Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Kırklareli Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Kırşehir Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Kocaeli Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Malatya Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Manisa Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Mardin Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Mersin Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Muğla Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Muş Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Nevşehir Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Niğde Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Ordu Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Osmaniye Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Rize Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Sakarya Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Samsun Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Siirt Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Sinop Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Tekirdağ Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Tokat Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Trabzon Province]]|| ||[[Տրապիզոնի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4 |- |[[:en:List of populated places in Tunceli Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Uşak Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Yalova Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of populated places in Yozgat Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of populated places in Zonguldak Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of ports in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of power stations in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of presidents of Turkey]]||[[:ru:Список президентов Турции]]||[[Թուրքիայի նախագահների ցանկ]]|| ||48 |- |[[:en:List of prime ministers of Turkey]]||[[:ru:Список премьер-министров Турции]]|| || ||30 |- |[[:en:List of prisons in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of prosecuted writers in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of railway stations in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of rebellions in the Ottoman Empire]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of recipients of the Medal of Independence with Red-Green Ribbon (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of rivers of Turkey]]||[[:ru:Реки Турции]]||[[Թուրքիայի գետեր]]|| ||15 |- |[[:en:List of rulers of Qara Qoyunlu]]||[[:ru:Правители Кара-Коюнлу]]|| || ||6 |- |[[:en:List of Seljuk hans and kervansarays in Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:List of solidarity rallies with the Gezi Park protests]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of states in late medieval Anatolia]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of tallest buildings in Istanbul]]||[[:ru:Список самых высоких зданий Стамбула]]||[[Ստամբուլի ամենաբարձր շենքերի ցանկ]]|| ||9 |- |[[:en:List of tallest buildings in İzmir]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of the main opposition leaders of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of mothers of the Ottoman sultans]]||[[:ru:Список матерей султанов Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության սուլթանների մայրերի ցուցակ]]|| ||14 |- |[[:en:List of treaties of the Ottoman Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of treaties of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of Turkic-languages poets]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Turkish academics]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Turkish diplomats]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Turkish musicians]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Turkish people by net worth]]|| || || ||5 |- |[[:en:List of Turkish politicians]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Turkish pop musicians]]||[[:ru:Поп-музыка]]||[[Փոփ երաժշտություն]]|| ||117 |- |[[:en:List of Turkish ships sunk or damaged during World War II]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Turkish weightlifters]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Turkish women who won international beauty pageants]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Turkish women writers]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of Turkish writers]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of universities in Ankara]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of universities in Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of universities in İzmir]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of universities in Turkey]]|| || || ||10 |- |[[:en:List of wars involving the Ottoman Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of waterfalls of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of World Heritage Sites in Turkey]]||[[:ru:Список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Турции]]||[[Թուրքիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ]]|| ||42 |- |[[:en:List of yaylas in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Little Hagia Sophia]]||[[:ru:Церковь Святых Сергия и Вакха]]||[[Սերգիոս և Բաքոս սրբերի եկեղեցի]]|| ||29 |- |[[:en:Long Turkish War]]||[[:ru:Тринадцатилетняя война в Венгрии]]|| || ||34 |- |[[:en:Lower Seyhan Irrigation Project]]|| || || ||2 |- |[[:en:Giota Lydia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lydian alphabet]]||[[:ru:Лидийский алфавит]]|| || ||11 |- |[[:en:Macit Özcan Sports Complex]]|| || || ||1 |- |[[:en:Macun]]||[[:ru:Маджун]]|| || ||10 |- |[[:en:Mahmud I]]||[[:ru:Махмуд I]]||[[Մահմուդ I]]|| ||68 |- |[[:en:Mahmud II]]||[[:ru:Махмуд II]]||[[Մահմուդ II]]|| ||78 |- |[[:en:Mahmud Nedim Pasha]]||[[:ru:Махмуд Недим-паша]]|| || ||17 |- |[[:en:Mahmut Bey Mosque]]|| || || ||6 |- |[[:en:Nasuh Mahruki]]|| || || ||5 |- |[[:en:Maiden's Tower]]||[[:ru:Девичья башня (Стамбул)]]||[[Կույսի աշտարակ (Ստամբուլ)]]||այո||40 |- |[[:en:Malatya]]||[[:ru:Малатья]]||[[Մալաթիա]]|| ||77 |- |[[:en:Malatya Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Malatya Province]]||[[:ru:Малатья (ил)]]||[[Մալաթիայի մարզ]]||այո||74 |- |[[:en:Malatyaspor]]||[[:ru:Малатьяспор]]|| || ||18 |- |[[:en:Malaysia–Turkey relations]]||[[:ru:Малайзийско-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Malkoçoğlu family]]||[[:ru:Малкочоглу (род)]]|| || ||5 |- |[[:en:Maltepe University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mamluk]]||[[:ru:Мамлюки]]||[[Մամլուքներ]]|| ||73 |- |[[:en:Mamure Castle]]||[[:ru:Крепость Мамуре]]||[[Անամուրի բերդ]]||այո||13 |- |[[:en:Manavgat]]||[[:ru:Манавгат]]|| || ||42 |- |[[:en:Mancınık Castle]]|| || || ||4 |- |[[:en:Barış Manço]]||[[:ru:Манчо, Барыш]]|| || ||31 |- |[[:en:Mandilatos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hami Mandıralı]]||[[:ru:Мандыралы, Хами]]|| || ||15 |- |[[:en:Mandıra Filozofu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mangiko]]|| || || ||1 |- |[[:en:Andrew Mango]]|| || || ||13 |- |[[:en:Manisa Province]]||[[:ru:Маниса (ил)]]||[[Մանիսայի մարզ]]|| ||78 |- |[[:en:Manisaspor]]||[[:ru:Манисаспор]]|| || ||26 |- |[[:en:Matild Manukyan]]|| ||[[Մաթիլդ Մանուկյան]]|| ||12 |- |[[:en:Manyas]]||[[:ru:Маньяс (Турция)]]|| || ||22 |- |[[:en:Marash]]||[[:ru:Кахраманмараш]]||[[Մարաշ]]||այո||77 |- |[[:en:March 2016 Ankara bombing]]|| || || ||28 |- |[[:en:March 2016 Istanbul bombing]]||[[:ru:Взрыв в Стамбуле 19 марта 2016 года]]|| || ||22 |- |[[:en:Mardaliç Island]]||[[:ru:Мардалыч]]|| || ||3 |- |[[:en:Mardin]]||[[:ru:Мардин]]||[[Մարդին]]|| ||68 |- |[[:en:Mardin Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mardin Province]]||[[:ru:Мардин (ил)]]||[[Մարդինի մարզ]]||այո||74 |- |[[:en:Arif Mardin]]||[[:ru:Мардин, Ариф]]|| || ||19 |- |[[:en:Şerif Mardin]]||[[:ru:Мардин, Шериф]]||[[Շերիֆ Մարդին]]|| ||11 |- |[[:en:Maritsa]]||[[:ru:Марица]]||[[Մարիցա (գետ)]]|| ||58 |- |[[:en:Marko Paşa]]|| || || ||2 |- |[[:en:Francesco Marmaggi]]||[[:ru:Мармаджи, Франческо]]|| || ||14 |- |[[:en:Marmara Region]]||[[:ru:Мраморноморский регион]]||[[Մարմարածովյան տարածաշրջան]]||այո||72 |- |[[:en:Marmara University]]||[[:ru:Университет Мармара]]||[[Մարմարա համալսարան]]||այո||30 |- |[[:en:Marmaray]]||[[:ru:Мармарай]]|| || ||44 |- |[[:en:Marmaris]]||[[:ru:Мармарис]]||[[Մարմարիս]]|| ||64 |- |[[:en:Martial law and state of emergency in Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Maşat Höyük]]|| || || ||7 |- |[[:en:Maslak]]|| || || ||18 |- |[[:en:Massacres during the Greek War of Independence]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mausoleum at Halicarnassus]]||[[:ru:Мавзолей в Галикарнасе]]||[[Հալիկառնասոսի դամբարան]]|| ||87 |- |[[:en:Mausoleum of Danyal]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mawlawi (Islamic title)]]||[[:ru:Мавлави]]|| || ||18 |- |[[:en:MFÖ]]|| || || ||17 |- |[[:en:Measuring, Selection and Placement Center]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mecelle]]||[[:ru:Маджалла]]|| || ||17 |- |[[:en:Medal of Independence (Turkey)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Mediterranean Opera and Ballet Club]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mediterranean Region, Turkey]]||[[:ru:Средиземноморский регион (Турция)]]||[[Միջերկրածովյան տարածաշրջան]]||այո||61 |- |[[:en:Medrese of Mehmet Şakir Paşa]]|| || || ||3 |- |[[:en:Megali Idea]]||[[:ru:Великая идея (Греция)]]|| || ||37 |- |[[:en:Mehmed I]]||[[:ru:Мехмед I]]||[[Մեհմեդ I]]|| ||72 |- |[[:en:Mehmed V]]||[[:ru:Мехмед V]]||[[Մեհմեդ V]]|| ||75 |- |[[:en:Mehmed III]]||[[:ru:Мехмед III]]||[[Մեհմեդ III]]|| ||72 |- |[[:en:Mehmed IV]]||[[:ru:Мехмед IV]]||[[Մեհմեդ IV]]|| ||72 |- |[[:en:Karamani Mehmet Pasha]]||[[:ru:Караманлы Мехмед-паша]]|| || ||13 |- |[[:en:Mehmet I of Karaman]]||[[:ru:Караманоглу Мехмет-бей]]|| || ||11 |- |[[:en:Mehmetçik Monument]]|| || || ||4 |- |[[:en:Melek Ahmed Pasha]]||[[:ru:Мелек Ахмед-паша]]|| || ||10 |- |[[:en:Ferit Melen]]||[[:ru:Мелен, Феррит]]|| || ||16 |- |[[:en:Melid]]||[[:ru:Арслантепе]]|| || ||25 |- |[[:en:Malik Shah (Rûm)]]||[[:ru:Мелик-шах I (султан Коньи)]]|| || ||18 |- |[[:en:Memed, My Hawk]]|| || || ||9 |- |[[:en:Adnan Menderes]]||[[:ru:Мендерес, Аднан]]||[[Ադնան Մենդերես]]|| ||55 |- |[[:en:Menemen]]||[[:ru:Менёмен]]|| || ||32 |- |[[:en:Menemen Gediz Bridge]]|| || || ||1 |- |[[:en:Menemen Incident]]|| || || ||7 |- |[[:en:Menemen massacre]]||[[:ru:Резня в Менемене]]|| || ||10 |- |[[:en:Hüseyin Numan Menemencioğlu]]|| || || ||9 |- |[[:en:Menteşe (district)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Seha Meray]]|| || || ||2 |- |[[:en:Baki Mercimek]]|| || || ||7 |- |[[:en:Merkez Efendi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Merkez Türkiye]]|| || || ||1 |- |[[:en:Merkezefendi]]|| || || ||9 |- |[[:en:Mersin]]||[[:ru:Мерсин]]||[[Մերսին]]|| ||90 |- |[[:en:Mersin Aquapark]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Archaeological Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Arena]]|| || || ||10 |- |[[:en:Mersin Atatürk Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin Bus Terminus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Citrus Festival]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin Free Zone]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin Halkevi]]||[[:ru:Культурный центр Мерсина]]|| || ||3 |- |[[:en:Mersin Interfaith Cemetery]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin International Music Festival]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Marina]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Martyrs' Memorial]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mersin Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mersin Naval Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mersin Orthodox Church]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mersin Province]]||[[:ru:Мерсин (ил)]]||[[Մերսինի մարզ]]||այո||77 |- |[[:en:Mersin railway station]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin State Art and Sculpture Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mersin Tennis Complex]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mersin University]]|| ||[[Մերսինի համալսարան]]|| ||7 |- |[[:en:Mersin Urban History Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mersin Water Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Orhan Mersinli]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mertim]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mesopotamia]]||[[:ru:Месопотамия]]||[[Միջագետք]]|| ||157 |- |[[:en:Mesud II]]||[[:ru:Масуд II]]|| || ||18 |- |[[:en:Mesut of Menteshe]]|| || || ||3 |- |[[:en:Metropolitan municipalities in Turkey]]|| || || ||14 |- |[[:en:METU Science and Technology Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mevlana Boulevard]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mevlâna Museum]]||[[:ru:Музей Мевляны]]|| || ||16 |- |[[:en:Meydan Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Meyhane]]||[[:ru:Мейхане]]|| || ||8 |- |[[:en:Meze]]||[[:ru:Мезе]]|| || ||39 |- |[[:en:Mezgitkale]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mezitli]]||[[:ru:Мезитли]]|| || ||20 |- |[[:en:Mezitli Producer Women's Market]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mezitli River]]|| || || ||3 |- |[[:en:Middle East Technical University]]||[[:ru:Ближневосточный технический университет]]|| || ||28 |- |[[:en:Middle Eastern theatre of World War I]]||[[:ru:Ближневосточный театр военных действий Первой мировой войны]]|| || ||33 |- |[[:en:Middle Turkic languages]]|| || || ||9 |- |[[:en:Midnight Express (film)]]||[[:ru:Полуночный экспресс]]||[[Կեսգիշերային ճեպընթաց]]|| ||42 |- |[[:en:Milas]]||[[:ru:Миляс]]||[[Միլաս]]|| ||38 |- |[[:en:Milas Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Milas–Bodrum Airport]]||[[:ru:Миляс-Бодрум (аэропорт)]]|| || ||23 |- |[[:en:Miletus]]||[[:ru:Милет]]||[[Միլեթ]]|| ||68 |- |[[:en:MILGEM project]]||[[:ru:Проект MILGEM]]|| || ||5 |- |[[:en:Milion]]||[[:ru:Милий]]|| || ||19 |- |[[:en:Military operations during the Turkish invasion of Cyprus]]|| || || ||3 |- |[[:en:Milli Aydın Bank]]|| || || ||3 |- |[[:en:Millî Görüş]]|| || || ||10 |- |[[:en:Milliyet Çocuk]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mimar Sinan Fine Arts University]]||[[:ru:Университет изящных искусств имени Мимара Синана]]||[[Միմար Սինանի անվան գեղարվեստի համալսարան]]||այո||15 |- |[[:en:Miniatürk]]||[[:ru:Миниатюрк]]||[[Մինիաթյուրք]]|| ||19 |- |[[:en:Minister of State (Turkey)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ministry of Agriculture and Forestry (Turkey)]]||[[:ru:Министерство сельского и лесного хозяйства Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Construction and Settlement (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Coordination]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Customs and Monopolies (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Energy and Natural Resources]]||[[:ru:Министерство энергетики и природных ресурсов Турции]]|| || ||3 |- |[[:en:Ministry of Enterprises (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Environment, Urbanisation and Climate Change]]||[[:ru:Министерство окружающей среды, градостроительства и изменения климата (Турция)]]|| || ||5 |- |[[:en:Ministry of Food, Agriculture and Livestock (Turkey)]]||[[:ru:Министерство сельского и лесного хозяйства Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Foreign Affairs (Turkey)]]||[[:ru:Министерство иностранных дел Турции]]|| || ||16 |- |[[:en:Ministry of General Staff]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Health (Turkey)]]||[[:ru:Министерство здравоохранения Турции]]|| || ||7 |- |[[:en:Ministry of Industry and Technology]]||[[:ru:Министерство промышленности и технологий Турции]]|| || ||5 |- |[[:en:Ministry of Interior (Turkey)]]||[[:ru:Министерство внутренних дел Турции]]|| || ||9 |- |[[:en:Ministry of Justice (Turkey)]]||[[:ru:Министерство юстиции Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Labour and Social Security (Turkey)]]||[[:ru:Министерство труда и социального обеспечения Турции]]|| || ||4 |- |[[:en:Ministry of Local Governments (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of National Defense (Turkey)]]||[[:ru:Министерство национальной обороны Турции]]|| || ||11 |- |[[:en:Ministry of National Education (Turkey)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ministry of Sharia and the Foundations]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of the Navy (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ministry of Treasury and Finance]]||[[:ru:Министерство казначейства и финансов Турции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Village Affairs]]|| || || ||2 |- |[[:en:Minorities in Turkey]]|| || || ||7 |- |[[:en:MINT (economics)]]||[[:ru:МИНТ]]|| || ||9 |- |[[:en:Mirahor, Mut]]|| || || ||5 |- |[[:en:Misak-ı Millî]]||[[:ru:Национальный обет Турции]]||[[Ազգային ուխտ (Թուրքիա)]]|| ||15 |- |[[:en:Misis Bridge]]||[[:ru:Римский мост (Адана)]]||[[Միսիս կամուրջ]]|| ||6 |- |[[:en:Miss Turkey]]||[[:ru:Мисс Турция]]||[[Միսս Թուրքիա]]|| ||10 |- |[[:en:Mitanni]]||[[:ru:Митанни]]||[[Միտաննի]]||այո||68 |- |[[:en:Midhat Pasha]]||[[:ru:Мидхат-паша]]||[[Միդհաթ փաշա]]|| ||31 |- |[[:en:Mithatpaşa Avenue]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kadir Mısıroğlu]]|| || || ||14 |- |[[:en:MKE Ankaragücü]]||[[:ru:Анкарагюджю (футбольный клуб)]]|| || ||42 |- |[[:en:MKE MPT]]|| || || ||9 |- |[[:en:List of modern conflicts in the Middle East]]|| || || ||8 |- |[[:en:Modern Folk Üçlüsü]]|| || || ||7 |- |[[:en:3 Hürel]]|| || || ||4 |- |[[:en:Moğollar]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ignác Molnár]]|| || || ||8 |- |[[:en:Mongol invasions of Anatolia]]||[[:ru:Монгольское завоевание Анатолии]]|| || ||12 |- |[[:en:Monument of Liberty, Istanbul]]||[[:ru:Монумент Свободы (Стамбул)]]|| || ||12 |- |[[:en:Monument of Sivrihisar Airplane]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mordoğan]]|| || || ||8 |- |[[:en:Morean War]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1684—1699)]]|| || ||23 |- |[[:en:Darío Moreno]]||[[:ru:Дарио Морено]]|| || ||17 |- |[[:en:Mosul question]]||[[:ru:Мосульский конфликт]]||[[Մոսուլի հիմնահարց]]|| ||14 |- |[[:en:Motherland Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия Отечества]]|| || ||19 |- |[[:en:Mothers of Diyarbakır]]|| || || ||6 |- |[[:en:Motion with four signatures]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mount Ararat]]||[[:ru:Арарат]]||[[Արարատ]]|| ||101 |- |[[:en:Mount Bolu Tunnel]]|| || || ||4 |- |[[:en:Mount Erciyes]]||[[:ru:Эрджиес]]||[[Արգեոս (լեռ)]]|| ||46 |- |[[:en:Mount Ilgaz National Park]]|| || || ||8 |- |[[:en:Mount Medetsiz]]|| ||[[Մեդեդսիզ]]|| ||6 |- |[[:en:Mount Nemrut]]||[[:ru:Немрут-Даг (гора)]]||[[Նեմրութ (լեռ)]]|| ||55 |- |[[:en:Moussaka]]||[[:ru:Мусака]]||[[Մուսակա]]|| ||62 |- |[[:en:MTV (Turkish TV channel)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mudanya]]||[[:ru:Муданья]]|| || ||36 |- |[[:en:Mudanya Armistice House]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mudurnu]]|| || || ||22 |- |[[:en:Muğla]]||[[:ru:Мугла (город)]]||[[Մուղլա]]||այո||57 |- |[[:en:Muğla Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Muğla Province]]||[[:ru:Мугла (ил)]]||[[Մուղլայի մարզ]]|| ||79 |- |[[:en:Muğla Sıtkı Koçman University]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yujiulü Mugulü]]||[[:ru:Юйцзюлюй Мугулюй]]|| || ||10 |- |[[:en:Multi-party period of the Republic of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Erkan Mumcu]]|| || || ||8 |- |[[:en:Güldal Mumcu]]||[[:ru:Мумджу, Гюльдал]]||[[Գյուլդալ Մումջու]]|| ||5 |- |[[:en:Uğur Mumcu]]||[[:ru:Мумджу, Угур]]||[[Ուղուր Մումջու]]|| ||15 |- |[[:en:Murad I]]||[[:ru:Мурад I]]||[[Մուրադ I]]|| ||77 |- |[[:en:Murad II]]||[[:ru:Мурад II]]||[[Մուրադ II]]|| ||73 |- |[[:en:Murad III]]||[[:ru:Мурад III]]||[[Մուրադ III]]|| ||75 |- |[[:en:Murad V]]||[[:ru:Мурад V]]||[[Մուրադ V]]|| ||65 |- |[[:en:Murad IV]]||[[:ru:Мурад IV]]||[[Մուրադ IV]]|| ||73 |- |[[:en:Muratlı, Tarsus]]|| || || ||6 |- |[[:en:Zeki Müren]]||[[:ru:Мюрен, Зеки]]|| || ||23 |- |[[:en:Zühtü Müridoğlu]]||[[:ru:Мюридоглу, Зюхтю]]|| || ||7 |- |[[:en:Muş]]||[[:ru:Муш]]||[[Մուշ]]||այո||68 |- |[[:en:Muş Province]]||[[:ru:Муш (ил)]]||[[Մուշի նահանգ]]||այո||77 |- |[[:en:Musa Dagh]]||[[:ru:Муса-Даг]]||[[Մուսա լեռ]]||այո||18 |- |[[:en:Musa of Karaman]]||[[:ru:Муса-бей Караманид]]|| || ||7 |- |[[:en:Museum of Anatolian Civilizations]]||[[:ru:Музей анатолийских цивилизаций]]|| || ||34 |- |[[:en:Museum of Ottoman House]]|| || || ||2 |- |[[:en:Museum of the Nationalist Forces in Balıkesir]]||[[:ru:Музей националистических сил в Балыкесире]]|| || ||4 |- |[[:en:Museum of the Princes' Islands]]|| ||[[Իշխանաց կղզիների թանգարան]]|| ||4 |- |[[:en:Museum of Woodworking]]|| || || ||3 |- |[[:en:Museums in Turkey]]|| || || ||7 |- |[[:en:Mustafa Çelebi]]||[[:ru:Мустафа Челеби (сын Баязида I)]]|| || ||15 |- |[[:en:Mustafa I]]||[[:ru:Мустафа I]]||[[Մուստաֆա I]]|| ||72 |- |[[:en:Mustafa II]]||[[:ru:Мустафа II]]||[[Մուստաֆա II]]|| ||67 |- |[[:en:Mustafa III]]||[[:ru:Мустафа III]]||[[Մուստաֆա III]]|| ||67 |- |[[:en:Mustafa IV]]||[[:ru:Мустафа IV]]||[[Մուստաֆա IV]]|| ||64 |- |[[:en:Kara Mustafa Pasha]]||[[:ru:Мерзифонлу Кара Мустафа-паша]]|| || ||42 |- |[[:en:Şehzade Mustafa]]||[[:ru:Шехзаде Мустафа]]||[[Շեհզադե Մուստաֆա]]|| ||39 |- |[[:en:Mut Castle]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mut Wind Farm]]|| || || ||1 |- |[[:en:Özcan Mutlu]]|| || || ||7 |- |[[:en:Hasan Mutlucan]]|| || || ||2 |- |[[:en:MV Savarona]]||[[:ru:MV Savarona]]|| || ||9 |- |[[:en:MV Yasa Neslihan]]|| || || ||2 |- |[[:en:My Dear Brother]]|| || || ||3 |- |[[:en:Myra]]||[[:ru:Мира (город)]]|| || ||38 |- |[[:en:Muallim Naci]]||[[:ru:Муаллим Наджи]]|| || ||11 |- |[[:en:Asil Nadir]]|| || || ||7 |- |[[:en:Kerime Nadir]]||[[:ru:Надир, Кериме]]|| || ||9 |- |[[:en:Mehmet Nadir]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nam-ı Kemal jokes]]|| || || ||2 |- |[[:en:Name of Turkey]]||[[:ru:Название Турции]]|| || ||10 |- |[[:en:Names of Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:Narlıkuyu]]|| || || ||10 |- |[[:en:Narlıkuyu Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nasreddin]]||[[:ru:Ходжа Насреддин]]||[[Խոջա Նասրեդին]]|| ||78 |- |[[:en:Nasrullah Bridge]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nation and Justice Party]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nation's school]]||[[:ru:Школа нации (Турция)]]|| || ||5 |- |[[:en:National emblem of Turkey]]||[[:ru:Эмблема Турции]]||[[Թուրքիայի զինանշան]]|| ||50 |- |[[:en:National Library of Turkey]]||[[:ru:Национальная библиотека Турции]]||[[Թուրքիայի ազգային գրադարան]]|| ||20 |- |[[:en:National Order Party]]|| || || ||4 |- |[[:en:National remnant]]|| || || ||2 |- |[[:en:National Salvation Party]]|| || || ||9 |- |[[:en:National Security Council (Turkey)]]||[[:ru:Совет национальной безопасности (Турция)]]||[[Թուրքիայի ազգային անվտանգության խորհուրդ]]|| ||14 |- |[[:en:National Unity Committee]]||[[:ru:Комитет национального единства]]|| || ||5 |- |[[:en:National Women's Party of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nationalist Democracy Party]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nationalist Movement Party]]||[[:ru:Партия националистического движения]]||[[Ազգայնական շարժում կուսակցություն (Թուրքիա)]]||այո||43 |- |[[:en:Natural History Museum of Ege University]]|| || || ||1 |- |[[:en:Naval operations in the Dardanelles campaign]]|| || || ||11 |- |[[:en:Esma Nayman]]||[[:ru:Найман, Фатма Эсма]]|| || ||5 |- |[[:en:Nazar (amulet)]]||[[:ru:Назар (амулет)]]||[[Նազար (թալիսման)]]|| ||31 |- |[[:en:Nazilli]]||[[:ru:Назилли]]|| || ||44 |- |[[:en:Mustafa Necati]]||[[:ru:Мустафа Неджати]]|| || ||8 |- |[[:en:Necatibey Faculty of Education]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nedîm]]||[[:ru:Ахмед Недим]]|| || ||17 |- |[[:en:Nemrut (volcano)]]||[[:ru:Немрут (вулкан)]]||[[Նեմրութ (հրաբուխ)]]|| ||29 |- |[[:en:Aziz Nesin]]||[[:ru:Азиз Несин]]||[[Ազիզ Նեսին]]|| ||45 |- |[[:en:Nevin Yanıt Athletics Complex]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nevşehir]]||[[:ru:Невшехир]]||[[Նևշեհիր]]|| ||63 |- |[[:en:Nevşehir Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nevşehir Province]]||[[:ru:Невшехир (ил)]]||[[Նևշեհիրի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:New Turkey Party (1961)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Niğde]]||[[:ru:Нигде]]||[[Նիղդե]]|| ||60 |- |[[:en:Niğde Province]]||[[:ru:Нигде (ил)]]||[[Նիղդեի մարզ]]||այո||72 |- |[[:en:Night Attack at Târgoviște]]||[[:ru:Ночная атака под Тырговиште]]|| || ||16 |- |[[:en:Nişancı Süleyman Pasha]]||[[:ru:Силахдар Сулейман-паша]]|| || ||7 |- |[[:en:Nişantaşı]]||[[:ru:Нишанташи]]||[[Նիշանթաշը]]|| ||17 |- |[[:en:Noah's Ark]]||[[:ru:Ноев ковчег]]||[[Նոյյան տապան]]|| ||81 |- |[[:en:North Anatolian Fault]]||[[:ru:Северо-Анатолийский разлом]]|| || ||24 |- |[[:en:Northern Anatolian conifer and deciduous forests]]|| || || ||6 |- |[[:en:Petar Čardaklija]]||[[:ru:Новакович, Петар]]|| || ||4 |- |[[:en:Ntilim Ntilim]]|| || || ||1 |- |[[:en:NTV (Turkish TV channel)]]||[[:ru:NTV (телеканал, Турция)]]||[[NTV (Թուրքիա)]]|| ||16 |- |[[:en:Nuclear power in Turkey]]||[[:ru:Атомная энергетика Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Vâlâ Nureddin]]|| || || ||2 |- |[[:en:Said Nursî]]||[[:ru:Саид Нурси]]|| || ||36 |- |[[:en:Nusaybin]]||[[:ru:Нусайбин]]||[[Մծբին]]|| ||51 |- |[[:en:Nutuk]]||[[:ru:Nutuk (речь Ататюрка)]]|| || ||17 |- |[[:en:Imprisonment of Abdullah Öcalan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Occupation of Constantinople]]||[[:ru:Оккупация Константинополя]]|| || ||26 |- |[[:en:Occupation of Smyrna]]||[[:ru:Оккупация Смирны]]|| || ||18 |- |[[:en:Kübra Öçsoy Korkut]]|| || || ||5 |- |[[:en:October 2007 clashes in Hakkâri]]|| || || ||4 |- |[[:en:Od iyesi]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ödemiş]]|| || || ||29 |- |[[:en:Ödemiş Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ödemiş Urban Archives and Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mahmut of Karaman]]|| || || ||6 |- |[[:en:Official Gazette of the Republic of Turkey]]|| || || ||9 |- |[[:en:Vural Öger]]|| || || ||9 |- |[[:en:Oghuz languages]]||[[:ru:Огузские языки]]|| || ||52 |- |[[:en:Ümit Yaşar Oğuzcan]]|| || || ||5 |- |[[:en:Oğuzname]]|| || || ||2 |- |[[:en:Oil wrestling]]||[[:ru:Масляная борьба]]|| || ||29 |- |[[:en:Mustafa Ok]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tanju Okan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ahmet Gündüz Ökçün]]|| || || ||4 |- |[[:en:Okey]]|| || || ||7 |- |[[:en:Mümtaz Ökmen]]|| || || ||3 |- |[[:en:Adnan Oktar]]||[[:ru:Октар, Аднан]]|| || ||43 |- |[[:en:Metin Oktay]]||[[:ru:Октай, Метин]]|| || ||21 |- |[[:en:Mehmet Okur]]||[[:ru:Окур, Мехмет]]||[[Մեհմեթ Օկուր]]||այո||30 |- |[[:en:Öküz Mehmet Pasha Complex]]|| || || ||1 |- |[[:en:Öküzlü]]|| || || ||4 |- |[[:en:Fethi Okyar]]||[[:ru:Окьяр, Али Фетхи]]||[[Ֆեթհի Օքյար]]|| ||31 |- |[[:en:Olba Aqueduct]]|| || || ||1 |- |[[:en:Olba Kingdom]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bilge Olgaç]]|| || || ||3 |- |[[:en:Olmaz Olsun (song)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ölüdeniz]]||[[:ru:Олюдениз]]||[[Օլյուդենիզ]]|| ||24 |- |[[:en:Omal]]||[[:ru:Омал (танец)]]|| || ||4 |- |[[:en:Sıddık Sami Onar]]||[[:ru:Онар, Сыддык Сами]]|| || ||6 |- |[[:en:Arzum Onan]]|| || || ||9 |- |[[:en:Önder Sisters]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ahmet Önder]]||[[:ru:Ондер, Ахмет]]|| || ||10 |- |[[:en:Sırrı Süreyya Önder]]||[[:ru:Ондер, Сырры Сюрейя]]|| || ||18 |- |[[:en:One-party period of the Republic of Turkey]]||[[:ru:Однопартийный период в истории Турции]]||[[Թուրքիայի պատմության միակուսակցական ժամանակաշրջան]]|| ||14 |- |[[:en:İpek Ongun]]|| || || ||5 |- |[[:en:Onikişubat]]|| || || ||7 |- |[[:en:Huriye Baha Öniz]]|| || || ||5 |- |[[:en:Operation Claw (2019–2020)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Operation Claw-Eagle 2]]|| || || ||8 |- |[[:en:Operation Martyr Yalçın]]|| || || ||4 |- |[[:en:Operation Murat]]|| ||[[Մուրատ (ռազմագործողություն)]]|| ||3 |- |[[:en:Operation Olive Branch]]||[[:ru:Операция «Оливковая ветвь»]]||[[Ձիթենու ճյուղ (գործողություն)]]|| ||35 |- |[[:en:Operation Spring Shield]]||[[:ru:Операция «Весенний щит»]]||[[Գարնանային վահան (գործողություն)]]|| ||13 |- |[[:en:Orak Island (Çanakkale)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Orak Island (İzmir)]]||[[:ru:Орак (остров, Измир)]]|| || ||5 |- |[[:en:Orak Island (Muğla)]]||[[:ru:Орак (остров, Мугла)]]|| || ||4 |- |[[:en:Hüdai Oral]]|| || || ||3 |- |[[:en:Zeynep Oral]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kâzım Orbay]]||[[:ru:Орбай, Кязым]]|| || ||9 |- |[[:en:Rauf Orbay]]||[[:ru:Орбай, Рауф]]||[[Ռաուֆ Օրբայ]]|| ||26 |- |[[:en:Order of the State of Republic of Turkey]]||[[:ru:Орден Турецкой Республики]]|| || ||11 |- |[[:en:Ordu]]||[[:ru:Орду]]||[[Օրդու]]|| ||66 |- |[[:en:Ordu Ethnographical Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ordu Province]]||[[:ru:Орду (ил)]]||[[Օրդուի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Organization of the Black Sea Economic Cooperation]]||[[:ru:Организация черноморского экономического сотрудничества]]||[[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն]]|| ||45 |- |[[:en:Organized industrial zone]]|| || || ||2 |- |[[:en:Orhan]]||[[:ru:Орхан Гази]]||[[Օրհան I]]|| ||81 |- |[[:en:Orhangazi]]||[[:ru:Орхангази]]|| || ||28 |- |[[:en:Orhangazi Tunnel]]|| || || ||3 |- |[[:en:Orient Express]]||[[:ru:Восточный экспресс]]||[[Արևելյան ճեպընթաց]]|| ||58 |- |[[:en:Ortahisar]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ortaköy]]||[[:ru:Ортакёй (Стамбул)]]||[[Օրթաքյոյ (Ստամբուլ)]]|| ||27 |- |[[:en:Ortam]]|| || || ||1 |- |[[:en:Oruç Bey]]|| || || ||7 |- |[[:en:Osman Aga of Temesvar]]|| || || ||6 |- |[[:en:Osman II]]||[[:ru:Осман II]]||[[Օսման II]]|| ||75 |- |[[:en:Osman III]]||[[:ru:Осман III]]||[[Օսման III]]||այո||64 |- |[[:en:Osman Kocaoğlu]]||[[:ru:Усман Ходжа]]|| || ||5 |- |[[:en:Topal Osman]]|| ||[[Թոփալ Օսման]]|| ||10 |- |[[:en:Osmaniye]]||[[:ru:Османие]]||[[Օսմանիե]]|| ||70 |- |[[:en:Osmaniye City Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Osmaniye Province]]||[[:ru:Османие (ил)]]||[[Օսմանիեի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Osmanlı Stadium]]|| || || ||9 |- |[[:en:Osmanoğlu family]]|| || || ||6 |- |[[:en:Osroene]]||[[:ru:Осроена]]||[[Օսրոյենե]]|| ||43 |- |[[:en:Leon Walerian Ostroróg]]|| || || ||3 |- |[[:en:Otluca HES]]|| || || ||1 |- |[[:en:Otoyol 5]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ottoman archives]]||[[:ru:Османские архивы]]|| || ||19 |- |[[:en:Ottoman Bank]]||[[:ru:Оттоманский банк]]|| || ||21 |- |[[:en:Ottoman Bulgaria]]||[[:ru:Османская Болгария]]|| || ||21 |- |[[:en:Ottoman Caliphate]]|| || || ||23 |- |[[:en:Ottoman court]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ottoman Decline Thesis]]||[[:ru:Тезис об упадке Османской империи]]|| || ||10 |- |[[:en:Ottoman destroyer Muavenet-i Milliye]]||[[:ru:Муавенет-и Миллие]]|| || ||6 |- |[[:en:Ottoman Land Code of 1858]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman military band]]|| || || ||17 |- |[[:en:Ottoman military reforms]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ottoman miniature]]||[[:ru:Османская миниатюра]]|| || ||23 |- |[[:en:Ottoman music]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ottoman naval expeditions in the Indian Ocean]]|| || || ||14 |- |[[:en:Ottoman Old Regime]]||[[:ru:Стагнация Османской империи]]|| || ||16 |- |[[:en:Ottoman poetry]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman torpedo boat Sultanhisar]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ottoman Turkish]]||[[:ru:Османский язык]]||[[Օսմաներեն]]||այո||85 |- |[[:en:Ottoman Turkish alphabet]]||[[:ru:Османская письменность]]|| || ||28 |- |[[:en:Ottoman wars in Africa]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman wars in Asia]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman–Egyptian invasion of Mani]]||[[:ru:Турецко-египетское вторжение в Мани]]|| || ||8 |- |[[:en:Ottoman–Hungarian wars]]||[[:ru:Османо-венгерские войны]]|| || ||17 |- |[[:en:Ottoman–Persian Wars]]||[[:ru:Турецко-персидские войны]]||[[Թուրք-պարսկական պատերազմ (այլ կիրառումներ)]]|| ||24 |- |[[:en:Ottoman–Safavid relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Oud]]||[[:ru:Уд (музыкальный инструмент)]]||[[Ուդ]]|| ||58 |- |[[:en:Outline of Istanbul]]|| || || ||1 |- |[[:en:Altan Öymen]]|| || || ||5 |- |[[:en:Fakihe Öymen]]|| || || ||4 |- |[[:en:Faruk Nafız Özak]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turgut Özakman]]|| || || ||8 |- |[[:en:Turgut Özal]]||[[:ru:Озал, Тургут]]||[[Թուրգութ Օզալ]]||այո||77 |- |[[:en:Tuğba Özay]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ferdi Özbeğen]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mustafa Yücel Özbilgin]]|| || || ||3 |- |[[:en:Asuman Özdağlar]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ali Talip Özdemir]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cem Özdemir]]||[[:ru:Оздемир, Джем]]||[[Ջեմ Օզդեմիր]]|| ||40 |- |[[:en:Sedat Özden]]|| || || ||6 |- |[[:en:Özgür Gündem]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hilmi Özkök]]|| || || ||9 |- |[[:en:Özkonak Underground City]]|| || || ||9 |- |[[:en:Nurser Öztunalı]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pala (Anatolia)]]||[[:ru:Пала (Малая Азия)]]|| || ||11 |- |[[:en:Palace of the Porphyrogenitus]]||[[:ru:Малый Влахернский дворец]]|| || ||21 |- |[[:en:Palandöken, Erzurum]]|| || || ||12 |- |[[:en:Pammakaristos Church]]||[[:ru:Церковь Богородицы Паммакаристы]]|| || ||23 |- |[[:en:Pamphylia]]||[[:ru:Памфилия]]||[[Պամփիլիա]]|| ||46 |- |[[:en:Pamukkale]]||[[:ru:Памуккале (источники)]]||[[Փամուքկալե]]||այո||53 |- |[[:en:Pamukkale University]]|| || || ||5 |- |[[:en:Pamukkale, Denizli]]|| || || ||19 |- |[[:en:Pamukluk Dam]]|| || || ||2 |- |[[:en:Panayır Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Panthera pardus tulliana]]|| || || ||24 |- |[[:en:Para (currency)]]||[[:ru:Пара (денежная единица)]]|| || ||20 |- |[[:en:Paradeniz]]|| || || ||5 |- |[[:en:Paraschistura chrysicristinae]]|| || || ||9 |- |[[:en:Partition of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Раздел Османской империи]]|| || ||21 |- |[[:en:Paşa Türbesi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Paşabahçe, Beykoz]]|| || || ||8 |- |[[:en:Pasaport Ferry Terminal]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pasha]]||[[:ru:Паша (титул)]]||[[Փաշա]]|| ||64 |- |[[:en:Ahmed Cevdet Pasha]]||[[:ru:Ахмед Джевдет-паша]]||[[Ահմեդ-Ջևդեթ փաշա]]|| ||24 |- |[[:en:Alaeddin Pasha (vizier)]]||[[:ru:Алаэддин-паша (визирь)]]|| || ||11 |- |[[:en:Alemdar Mustafa Pasha]]||[[:ru:Алемдар Мустафа-паша]]|| || ||18 |- |[[:en:Baltacı Mehmet Pasha]]||[[:ru:Балтаджи Мехмед-паша]]|| || ||17 |- |[[:en:Bayram Pasha]]||[[:ru:Байрам-паша]]|| || ||12 |- |[[:en:Bekri Mustafa Pasha]]|| || || ||7 |- |[[:en:Elmas Mehmed Pasha]]|| || || ||12 |- |[[:en:Emin Pasha]]||[[:ru:Эмин-паша]]|| || ||29 |- |[[:en:Hafız Ahmed Pasha]]|| || || ||14 |- |[[:en:Gazi Hüsrev Pasha]]|| || || ||12 |- |[[:en:Gedik Ahmed Pasha]]||[[:ru:Гедик Ахмед-паша]]|| || ||24 |- |[[:en:Hekimoğlu Ali Pasha]]||[[:ru:Хекимоглу Али-паша]]|| || ||14 |- |[[:en:Seyyid Hasan Pasha]]||[[:ru:Сейид Хасан-паша]]|| || ||9 |- |[[:en:Ali Rıza Pasha]]||[[:ru:Али Рыза-паша]]|| || ||15 |- |[[:en:Salih Hulusi Pasha]]||[[:ru:Кезрак, Салих Хулуси]]|| || ||11 |- |[[:en:Ibrahim Edhem Pasha]]||[[:ru:Ибрагим Эдхем-паша]]|| || ||15 |- |[[:en:Ivaz Mehmed Pasha]]||[[:ru:Хаджи Иваз Мехмед-паша]]|| || ||12 |- |[[:en:Kâmil Pasha]]||[[:ru:Мехмед Камиль-паша]]||[[Մեհմեդ Քյամիլ փաշա]]|| ||18 |- |[[:en:Koca Sinan Pasha]]||[[:ru:Коджа Синан-паша]]|| || ||23 |- |[[:en:Köprülü Mehmed Pasha]]||[[:ru:Кёпрюлю Мехмед-паша]]|| || ||25 |- |[[:en:Mehmed Said Pasha]]||[[:ru:Кючюк Мехмед Саид-паша]]||[[Սայիդ փաշա]]|| ||17 |- |[[:en:Kuyucu Murad Pasha]]||[[:ru:Куюджу Мурат-паша]]|| || ||15 |- |[[:en:Mahmud Shevket Pasha]]||[[:ru:Махмуд Шевкет-паша]]||[[Մահմուդ Շևքեթ փաշա]]|| ||26 |- |[[:en:Mehmed Emin Rauf Pasha]]||[[:ru:Мехмед Эмин Рауф-паша]]|| || ||12 |- |[[:en:Mustafa Reşid Pasha]]||[[:ru:Мустафа Решид-паша]]||[[Մուստաֆա Ռեշիդ փաշա]]|| ||23 |- |[[:en:Nevşehirli Damat Ibrahim Pasha]]||[[:ru:Невшехирли Ибрагим-паша]]|| || ||19 |- |[[:en:Nureddin Pasha]]||[[:ru:Нуреддин-паша]]|| || ||17 |- |[[:en:Öküz Mehmed Pasha]]|| || || ||16 |- |[[:en:Osman Nuri Pasha]]||[[:ru:Осман Нури-паша]]||[[Օսման Նուրի փաշա]]|| ||27 |- |[[:en:Özdemiroğlu Osman Pasha]]||[[:ru:Осман-паша Оздемироглу]]|| || ||14 |- |[[:en:Said Halim Pasha]]||[[:ru:Саид Халим-паша]]||[[Սայիդ Հալիմ փաշա]]|| ||18 |- |[[:en:Süleyman Şefik Pasha]]||[[:ru:Сюлейман Шефик-паша]]|| || ||5 |- |[[:en:Tarhoncu Ahmed Pasha]]|| || || ||8 |- |[[:en:Tayyar Mehmed Pasha]]||[[:ru:Тайяр Мехмед-паша]]|| || ||8 |- |[[:en:Zagan Pasha]]||[[:ru:Заганос]]|| || ||18 |- |[[:en:Pastirma]]||[[:ru:Бастурма]]||[[Բաստուրմա]]|| ||30 |- |[[:en:Paul the Apostle]]||[[:ru:Апостол Павел]]||[[Պողոս առաքյալ]]|| ||173 |- |[[:en:Payas]]||[[:ru:Паяс]]||[[Բայաս]]|| ||23 |- |[[:en:Payas River]]||[[:ru:Паяс (река)]]|| || ||5 |- |[[:en:Peace at Home Council]]|| || || ||13 |- |[[:en:Peace of Amasya]]||[[:ru:Мир в Амасье]]||[[Ամասիայի պայմանագիր]]||այո||26 |- |[[:en:Peace of Szeged]]||[[:ru:Сегедский мирный договор]]|| || ||9 |- |[[:en:İbrahim Peçevi]]||[[:ru:Ибрахим Печеви]]|| || ||16 |- |[[:en:Ajda Pekkan]]||[[:ru:Пеккан, Ажда]]|| || ||32 |- |[[:en:List of peninsulas of Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Peoples of the Caucasus in Turkey]]||[[:ru:Кавказские этнические меньшинства в Турции]]||[[Կովկասյան էթնիկ փոքրամասնությունները Թուրքիայում]]|| ||4 |- |[[:en:Pera Museum]]||[[:ru:Музей Пера]]||[[Պերա թանգարան]]|| ||20 |- |[[:en:Pergamon Altar]]||[[:ru:Пергамский алтарь]]|| || ||34 |- |[[:en:Permanent Representative of Turkey to the United Nations]]|| || || ||2 |- |[[:en:Persian language]]||[[:ru:Персидский язык]]||[[Պարսկերեն]]||այո||252 |- |[[:en:Persian literature]]||[[:ru:Персидская литература]]||[[Պարսից գրականություն]]|| ||58 |- |[[:en:Persians]]||[[:ru:Персы]]||[[Պարսիկներ]]|| ||82 |- |[[:en:Mu'in al-Din Parwana]]|| || || ||9 |- |[[:en:Pervane Medrese]]|| || || ||5 |- |[[:en:Phaselis]]||[[:ru:Фаселис]]|| || ||24 |- |[[:en:Pink certificate]]|| || || ||1 |- |[[:en:Pink Life QueerFest]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pir Ahmad of Karaman]]||[[:ru:Пир Ахмет Караманид]]|| || ||7 |- |[[:en:Pir Sultan Abdal]]||[[:ru:Пир Султан Абдал]]|| || ||23 |- |[[:en:Kemal Pir]]|| || || ||4 |- |[[:en:Piri Reis map]]||[[:ru:Карта Пири-реиса]]||[[Փիրի Ռեիսի քարտեզ]]|| ||39 |- |[[:en:Piyer Loti Museum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Pınargözü Cave]]||[[:ru:Пинаргёзю]]|| || ||12 |- |[[:en:Pırnarlı Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Places of interest in Bursa]]|| || || ||1 |- |[[:en:Poetry of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Polish–Cossack–Tatar War (1666–1671)]]||[[:ru:Польско-казацко-татарская война (1666—1671)]]|| || ||11 |- |[[:en:Political violence in Turkey (1976–1980)]]||[[:ru:Политическое насилие в Турции (1976―1980)]]||[[Քաղաքական բռնություննները Թուրքիայում (1976–1980)]]|| ||9 |- |[[:en:Polygamy in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pomaks]]||[[:ru:Помаки]]|| || ||47 |- |[[:en:Pomaks in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Population exchange between Greece and Turkey]]||[[:ru:Греко-турецкий обмен населением]]||[[Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն]]|| ||34 |- |[[:en:Population of Turkish provinces]]||[[:ru:Иль Турции]]|| || ||70 |- |[[:en:Populist Party (Turkey)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Porsuk Inscription]]|| || || ||3 |- |[[:en:Porsuk, Çarşamba]]|| ||[[Փորսուղ (Չարշամբայի գավառ)]]|| ||7 |- |[[:en:Port of İzmir]]|| || || ||6 |- |[[:en:Post–Armenian genocide timeline]]|| ||[[Հայաստանի նորագույն պատմության ժամանակագրություն]]|| ||3 |- |[[:en:Presidential Complex (Turkey)]]||[[:ru:Президентский комплекс]]|| || ||10 |- |[[:en:Presidential Seal of Turkey]]||[[:ru:Штандарт президента Турции]]|| || ||13 |- |[[:en:Prime Minister of Turkey]]|| || || ||28 |- |[[:en:Princes' Islands]]||[[:ru:Принцевы острова]]||[[Իշխանաց կղզիներ]]|| ||58 |- |[[:en:Prisons in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Progressive Republican Party (Turkey)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Prose of the Ottoman Empire]]|| || || ||2 |- |[[:en:Prose of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Prosecution of Ottoman war criminals]]||[[:ru:Преследование военных преступников Османской империи]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմի օսմանյան ռազմական հանցագործների պատժի փորձ]]|| ||9 |- |[[:en:Provinces of Turkey]]||[[:ru:Иль Турции]]|| || ||70 |- |[[:en:Provisional Government of Western Thrace]]||[[:ru:Гюмюрджинская республика]]|| || ||17 |- |[[:en:Pruth River Campaign]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1710—1713)]]|| || ||33 |- |[[:en:PTT (Turkey)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Public holidays in Turkey]]||[[:ru:Праздники Турции]]||[[Թուրքիայի տոներ]]||այո||11 |- |[[:en:Public Oversight, Accounting and Auditing Standards Authority]]|| || || ||2 |- |[[:en:Public parks in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Public transport in Istanbul]]||[[:ru:Общественный транспорт Стамбула]]|| || ||15 |- |[[:en:Puğkaracadağ]]|| || || ||7 |- |[[:en:Pullu I Nature Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pursuit of Goeben and Breslau]]||[[:ru:Прорыв «Гёбена» и «Бреслау»]]|| || ||16 |- |[[:en:Purushanda]]||[[:ru:Пурусханда]]|| || ||12 |- |[[:en:Qanun (instrument)]]||[[:ru:Канун (музыкальный инструмент)]]||[[Քանոն (երաժշտական գործիք)]]|| ||36 |- |[[:en:Qara Qoyunlu]]||[[:ru:Кара-Коюнлу]]||[[Կարա-Կոյունլուներ]]|| ||53 |- |[[:en:Qatar diplomatic crisis]]||[[:ru:Катарский дипломатический кризис]]||[[Կատարի դիվանագիտական ճգնաժամ (2017)]]|| ||44 |- |[[:en:Qatar–Turkey relations]]||[[:ru:Катаро-турецкие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Qavurt]]||[[:ru:Кавурд-бек]]|| || ||11 |- |[[:en:Qiniq (tribe)]]||[[:ru:Кынык]]|| || ||11 |- |[[:en:Racism-Turanism trials]]||[[:ru:Процесс расистов-туранистов]]||[[Ռասիստ թուրանիստների դատավարություն]]|| ||6 |- |[[:en:Radio and Television Supreme Council]]|| || || ||6 |- |[[:en:Radio and television technology in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Radyo 1]]|| || || ||4 |- |[[:en:Radyo 2]]|| || || ||2 |- |[[:en:Radyo 3]]|| || || ||2 |- |[[:en:Radyo Çukurova]]|| || || ||2 |- |[[:en:Radyo Nağme]]|| || || ||2 |- |[[:en:Radyo Türkü]]|| || || ||2 |- |[[:en:Rakı]]||[[:ru:Ракы]]||[[Ռաքը]]|| ||42 |- |[[:en:Ramadanid Emirate]]||[[:ru:Рамазаногуллары]]|| || ||13 |- |[[:en:Raybank]]|| || || ||2 |- |[[:en:Reactions to the assassination of Jamal Khashoggi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Rüştü Reçber]]||[[:ru:Речбер, Рюштю]]|| || ||52 |- |[[:en:Refah tragedy]]||[[:ru:Трагедия «Рефаха»]]|| || ||4 |- |[[:en:Aydın Reis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kemal Reis]]||[[:ru:Кемаль-реис]]|| || ||19 |- |[[:en:Kurtoğlu Muslihiddin Reis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Piri Reis]]||[[:ru:Пири-реис]]|| || ||57 |- |[[:en:Seydi Ali Reis]]||[[:ru:Сейди Али-реис]]|| || ||15 |- |[[:en:Religion in Istanbul]]|| || || ||3 |- |[[:en:Abdülhalik Renda]]||[[:ru:Ренда, Мустафа Абдулхалик]]||[[Մուստաֆա Աբդուլհալիք Ռենդա]]|| ||14 |- |[[:en:Renewable energy in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Replacement of loanwords in Turkish]]|| || || ||5 |- |[[:en:Republic Monument]]||[[:ru:Республика (монумент)]]|| || ||18 |- |[[:en:Republic Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Republic Protests]]||[[:ru:Республиканские протесты в Турции (2007)]]|| || ||10 |- |[[:en:Republican Nation Party]]|| || || ||2 |- |[[:en:Republican Party (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Republican People's Party]]||[[:ru:Республиканская народная партия (Турция)]]||[[Ժողովրդահանրապետական կուսակցություն (Թուրքիա)]]|| ||66 |- |[[:en:Republican Reliance Party]]||[[:ru:Республиканская партия доверия]]|| || ||4 |- |[[:en:Republican Villagers Nation Party]]||[[:ru:Республиканская крестьянская национальная партия]]|| || ||4 |- |[[:en:Resimli Perşembe]]|| || || ||1 |- |[[:en:Respect to Mehmetçik Monument]]|| || || ||3 |- |[[:en:Results breakdown of the June 2015 Turkish general election]]|| || || ||1 |- |[[:en:Revaluation of the Turkish lira]]|| || || ||11 |- |[[:en:Revolt of Ahmet Anzavur]]|| || || ||5 |- |[[:en:Revolts during the Turkish War of Independence]]|| || || ||2 |- |[[:en:Revolutionary People's Liberation Party/Front]]||[[:ru:Революционная народно-освободительная партия-фронт]]|| || ||28 |- |[[:en:Cemal Reşit Rey]]||[[:ru:Рей, Джемаль Решит]]|| || ||15 |- |[[:en:Rhodes blood libel]]||[[:ru:Кровавый навет на Родосе]]|| || ||14 |- |[[:en:Rise of nationalism in the Ottoman Empire]]|| || || ||3 |- |[[:en:Rise of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Образование Османской империи]]|| || ||21 |- |[[:en:Selma Rıza]]||[[:ru:Сельма Рыза]]||[[Սելմա Ռըզա]]|| ||31 |- |[[:en:Rize]]||[[:ru:Ризе (город)]]||[[Ռիզե]]||այո||70 |- |[[:en:Rize Atatürk Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Rize Province]]||[[:ru:Ризе (ил)]]||[[Ռիզեի մարզ]]||այո||74 |- |[[:en:Road Water Electricity]]|| || || ||1 |- |[[:en:Robert College]]|| ||[[Ռոբերտ քոլեջ]]|| ||16 |- |[[:en:Rock-cut architecture of Cappadocia]]|| || || ||6 |- |[[:en:RockIstanbul]]|| || || ||3 |- |[[:en:Roman Republic]]||[[:ru:Римская республика]]||[[Հռոմեական հանրապետություն]]|| ||107 |- |[[:en:Roman road in Cilicia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Roman–Seleucid War]]||[[:ru:Антиохова война]]||[[Հռոմեա-սելևկյան պատերազմ]]|| ||31 |- |[[:en:Romani people in Turkey]]||[[:ru:Цыгане в Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Hurrem Sultan]]||[[:ru:Роксолана]]||[[Ռոքսելանա]]||այո||76 |- |[[:en:Royal Road]]||[[:ru:Царская дорога]]||[[Արքայական ճանապարհ]]|| ||45 |- |[[:en:Nükhet Ruacan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Rumelia]]||[[:ru:Румелия]]||[[Ռումելիա]]|| ||48 |- |[[:en:Rumelihisarı]]||[[:ru:Румелихисар]]||[[Ռումելիհիսար]]||այո||31 |- |[[:en:Rumelikavağı]]|| || || ||6 |- |[[:en:Russo-Circassian War]]||[[:ru:Черкесская война за независимость]]|| || ||17 |- |[[:en:Russo-Turkish War (1568–1570)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1568—1570)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1568-1570)]]||այո||34 |- |[[:en:Russo-Turkish War (1806–1812)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1806—1812)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1806-1812)]]|| ||41 |- |[[:en:Russo-Turkish War (1828–1829)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1828—1829)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)]]|| ||42 |- |[[:en:Russo-Turkish War (1877–1878)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1877—1878)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878)]]|| ||66 |- |[[:en:Rüstem Pasha]]||[[:ru:Рустем-паша]]|| || ||36 |- |[[:en:Rüsumat No 4]]|| || || ||2 |- |[[:en:Rüzgar-class fast attack craft]]|| || || ||3 |- |[[:en:Güler Sabancı]]||[[:ru:Сабанджи, Гюлер]]|| || ||19 |- |[[:en:Sakıp Sabancı]]||[[:ru:Сабанджи, Сакып]]|| || ||11 |- |[[:en:Sabancı Holding]]||[[:ru:Sabancı Holding]]|| || ||12 |- |[[:en:Sabbateans]]||[[:ru:Саббатианство]]|| || ||15 |- |[[:en:Peyami Safa]]||[[:ru:Сафа, Пеями]]||[[Փեյամի Սաֆա]]|| ||14 |- |[[:en:Safranbolu]]||[[:ru:Сафранболу]]||[[Սաֆրանբոլու]]|| ||60 |- |[[:en:Safranbolulu Izzet Mehmet Pasha]]||[[:ru:Сафранболулу Иззет Мехмед-паша]]|| || ||7 |- |[[:en:Esat Sagay]]|| || || ||6 |- |[[:en:Gülsün Sağlamer]]||[[:ru:Сагламер, Гюльсюн]]||[[Գյուլսյուն Սաղլամեր]]|| ||18 |- |[[:en:Celal Şahin]]|| || || ||3 |- |[[:en:Fatma Şahin]]|| || || ||13 |- |[[:en:Ramazan Şahin]]||[[:ru:Шахин, Рамазан]]|| || ||16 |- |[[:en:Sahip Ata Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şahkulu rebellion]]||[[:ru:Восстание Шахкулу]]|| || ||10 |- |[[:en:Şahruh Bridge]]|| || || ||4 |- |[[:en:Saint John's Church, Gülşehir]]|| || || ||4 |- |[[:en:Saint Paul's Church, Tarsus]]|| || || ||8 |- |[[:en:Saint Paul's Well]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sait Faik Abasıyanık Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sakarya Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Sakarya Province]]||[[:ru:Сакарья (ил)]]||[[Սաքարյայի մարզ]]||այո||80 |- |[[:en:Sakarya University]]|| || || ||8 |- |[[:en:Bahaeddin Şakir]]||[[:ru:Шакир, Бехаэддин]]||[[Բեհաեդդին Շաքիր]]|| ||14 |- |[[:en:Sakız house]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hasan Saltık]]|| || || ||5 |- |[[:en:Saltuk II]]||[[:ru:Иззеддин Салтук II]]|| || ||3 |- |[[:en:Saltukids]]||[[:ru:Салтукогуллары]]|| || ||18 |- |[[:en:Samanyolu]]|| || || ||1 |- |[[:en:Samsun Gazi Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Samsun Province]]||[[:ru:Самсун (ил)]]||[[Սամսունի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Samsun–Kalın railway]]|| || || ||3 |- |[[:en:İlhami Sancar]]|| || || ||5 |- |[[:en:Feriha Sanerk]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şanlıurfa Archaeology and Mosaic Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şanlıurfa Irrigation Tunnels]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şanlıurfa Province]]||[[:ru:Шанлыурфа (ил)]]||[[Շանլըուրֆայի մարզ]]||այո||75 |- |[[:en:Saplı Islet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şükrü Saracoğlu]]||[[:ru:Сараджоглу, Шюкрю]]|| || ||25 |- |[[:en:Sarayburnu]]||[[:ru:Сарайбурну]]||[[Սարայբուրնու]]|| ||19 |- |[[:en:Sardis]]||[[:ru:Сарды]]|| || ||49 |- |[[:en:Ayşegül Sarıca]]|| || || ||4 |- |[[:en:Yağmur Sarıgül]]||[[:ru:Сарыгюль, Ямур]]|| || ||8 |- |[[:en:Sarıçam]]||[[:ru:Сарычам]]|| || ||22 |- |[[:en:Sarıkavak, Çamlıyayla]]|| ||[[Սարի Գավակ]]|| ||9 |- |[[:en:Sarıyer]]||[[:ru:Сарыер]]||[[Սարըյեր]]||այո||35 |- |[[:en:Sarma (food)]]|| || || ||22 |- |[[:en:Saros Islands]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hasan Şaş]]||[[:ru:Шаш, Хасан]]|| || ||36 |- |[[:en:Kemal Satır]]||[[:ru:Сатыр, Кемаль]]|| || ||6 |- |[[:en:Âşık Veysel]]||[[:ru:Ашик Вейсель]]||[[Աշիկ Վեյսել]]|| ||22 |- |[[:en:Halil Savda]]|| || || ||2 |- |[[:en:Refik Saydam]]||[[:ru:Сайдам, Рефик]]|| || ||17 |- |[[:en:Semih Saygıner]]||[[:ru:Сайгынер, Семих]]|| || ||14 |- |[[:en:Ahmet Adnan Saygun]]||[[:ru:Сайгун, Ахмед Аднан]]||[[Ահմեդ Ադնան Սայգուն]]|| ||22 |- |[[:en:Emel Sayın]]|| || || ||11 |- |[[:en:Leyla Saz]]|| || || ||6 |- |[[:en:Gün Sazak]]||[[:ru:Сазак, Гюн]]|| || ||3 |- |[[:en:Sazova Park]]|| || || ||3 |- |[[:en:Jennifer Şebnem Schaefer]]|| || || ||3 |- |[[:en:Şehrazat]]||[[:ru:Шахерезада (композитор)]]||[[Շեհրազադե]]||այո||21 |- |[[:en:School of Language and History – Geography]]|| || || ||2 |- |[[:en:Scientific and Technological Research Council of Turkey]]||[[:ru:Совет Турции по научно-техническим исследованиям]]|| || ||15 |- |[[:en:Scouting and Guiding Federation of Turkey]]|| || || ||5 |- |[[:en:Sea of Marmara]]||[[:ru:Мраморное море]]||[[Մարմարա ծով]]|| ||113 |- |[[:en:Süleyman Seba]]||[[:ru:Себа, Сулейман]]|| || ||7 |- |[[:en:Horace François Bastien Sébastiani de La Porta]]||[[:ru:Себастьяни де Ла Порта, Орас Франсуа Бастьен]]|| || ||21 |- |[[:en:Şebinkarahisar]]||[[:ru:Шебинкарахисар]]||[[Շապին Գարահիսար]]|| ||26 |- |[[:en:Şebinkarahisar District]]|| || || ||6 |- |[[:en:İlyas Seçkin]]|| || || ||3 |- |[[:en:Second Army (Turkey)]]||[[:ru:2-я армия (Турция)]]|| || ||6 |- |[[:en:Second Battle of İnönü]]||[[:ru:Вторая битва при Инёню]]|| || ||12 |- |[[:en:Second Constitutional Era]]||[[:ru:Эпоха второй Конституции]]|| || ||15 |- |[[:en:Second Group (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Second Spring (TV series)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Secularism in Turkey]]||[[:ru:Секуляризм в Турции]]|| || ||13 |- |[[:en:Sedef Island]]|| || || ||16 |- |[[:en:Sefâretnâme]]|| || || ||9 |- |[[:en:Cenâb Şehâbeddîn]]||[[:ru:Дженап Шахабеттин]]|| || ||10 |- |[[:en:Şehzadeler]]|| || || ||11 |- |[[:en:Şekerpınarı Bridge]]|| || || ||2 |- |[[:en:Selamsız Bandosu]]|| || || ||2 |- |[[:en:Selçuk]]||[[:ru:Сельчук]]|| || ||45 |- |[[:en:Selçuk University]]|| || || ||7 |- |[[:en:Selge]]||[[:ru:Сельге]]|| || ||13 |- |[[:en:Selim I]]||[[:ru:Селим I]]||[[Սելիմ I]]|| ||86 |- |[[:en:Selim II]]||[[:ru:Селим II]]||[[Սելիմ II]]|| ||74 |- |[[:en:Selim III]]||[[:ru:Селим III]]||[[Սելիմ III]]|| ||75 |- |[[:en:Selimiye Mosque, Üsküdar]]|| || || ||6 |- |[[:en:Seljuk (warlord)]]||[[:ru:Сельджук]]||[[Սելջուկ]]|| ||39 |- |[[:en:Seljuks in Dobruja]]|| || || ||1 |- |[[:en:Şemdinli incident]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ali Haydar Şen]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gülhan Şen]]|| || || ||5 |- |[[:en:Şenay (singer)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Abdüllatif Şener]]|| || || ||8 |- |[[:en:Erman Şener]]|| || || ||3 |- |[[:en:İpek Şenoğlu]]||[[:ru:Шеноглу, Ипек]]|| || ||10 |- |[[:en:Septinsular Republic]]||[[:ru:Республика Семи Соединённых Островов]]|| || ||30 |- |[[:en:Serdivan]]||[[:ru:Сердиван]]|| || ||12 |- |[[:en:Şerefe (minaret)]]|| || || ||7 |- |[[:en:Aşık Mahzuni Şerif]]|| || || ||10 |- |[[:en:Serik]]||[[:ru:Серик]]|| || ||29 |- |[[:en:Zekeriya Sertel]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nur Serter]]|| || || ||4 |- |[[:en:Servet-i Fünun]]|| || || ||6 |- |[[:en:Sevda-Cenap And Music Foundation]]|| || || ||1 |- |[[:en:Seyahatnâme]]||[[:ru:Сейяхатнаме]]|| || ||16 |- |[[:en:Seydikemer]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ömer Seyfettin]]||[[:ru:Омер Сейфеддин]]|| || ||23 |- |[[:en:Seyhan Dam]]|| || || ||10 |- |[[:en:Seyhan River]]||[[:ru:Сейхан (река)]]||[[Սեյհան]]|| ||30 |- |[[:en:Ahmet Necdet Sezer]]||[[:ru:Сезер, Ахмет Недждет]]||[[Ահմեդ Նեդջեթ Սեզեր]]|| ||69 |- |[[:en:Shah Budak]]||[[:ru:Шахбудак-бей]]|| || ||5 |- |[[:en:Shah-Armens]]||[[:ru:Шах-Армениды]]||[[Շահ Արմեններ]]|| ||17 |- |[[:en:Sharbat]]||[[:ru:Шербет (напиток)]]||[[Օշարակ (շարբաթ)]]|| ||41 |- |[[:en:Shawarma]]||[[:ru:Шаурма]]||[[Շաուրմա]]||այո||61 |- |[[:en:Sheikh Said rebellion]]||[[:ru:Восстание шейха Саида]]|| || ||20 |- |[[:en:Shish kebab]]|| || || ||18 |- |[[:en:Shish taouk]]|| || || ||12 |- |[[:en:Should I Really Do It?]]|| || || ||1 |- |[[:en:Siege of Aintab]]|| || || ||6 |- |[[:en:Siege of Belgrade (1456)]]||[[:ru:Осада Белграда (1456)]]|| || ||40 |- |[[:en:Siege of Eger (1552)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Siege of Nicaea]]||[[:ru:Осада Никеи (1097)]]|| || ||34 |- |[[:en:Siege of Plevna]]||[[:ru:Осада Плевны]]|| || ||21 |- |[[:en:Siege of Rhodes (1480)]]||[[:ru:Осада Родоса (1480)]]||[[Հռոդոսի պաշարում (1480)]]|| ||21 |- |[[:en:Siege of Rhodes (1522)]]||[[:ru:Осада Родоса (1522)]]|| || ||33 |- |[[:en:Siege of Szigetvár]]||[[:ru:Сигетварская битва]]|| || ||30 |- |[[:en:Siege of Vienna (1529)]]||[[:ru:Осада Вены (1529)]]||[[Վիեննայի պաշարում (1529)]]|| ||46 |- |[[:en:Siirt]]||[[:ru:Сиирт]]||[[Սղերդ]]|| ||68 |- |[[:en:Siirt Province]]||[[:ru:Сиирт (ил)]]||[[Սիիրթի մարզ]]|| ||74 |- |[[:en:Ahmet Şık]]|| || || ||11 |- |[[:en:Silahdar Damat Ali Pasha]]||[[:ru:Силахдар Али-паша]]|| || ||17 |- |[[:en:Silifke]]||[[:ru:Силифке]]||[[Սելևկիա]]|| ||44 |- |[[:en:Silifke Atatürk Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Silifke Castle]]|| || || ||7 |- |[[:en:Silifke HES]]|| || || ||1 |- |[[:en:Silifke Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Silivri]]||[[:ru:Силиври]]||[[Սիլիվրի]]|| ||44 |- |[[:en:Silivri (district)]]||[[:ru:Силиври]]||[[Սիլիվրի]]|| ||44 |- |[[:en:Silüetler]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sedat Simavi]]|| || || ||6 |- |[[:en:Simit]]||[[:ru:Симит]]||[[Սիմիթ]]|| ||32 |- |[[:en:Hikmet Şimşek]]|| || || ||5 |- |[[:en:Sinai and Palestine campaign]]||[[:ru:Синайско-Палестинская кампания]]|| || ||29 |- |[[:en:Mimar Sinan]]||[[:ru:Синан]]||[[Միմար Սինան]]|| ||117 |- |[[:en:Sinap Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sinekkale]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sini Creek]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sinop Province]]||[[:ru:Синоп (ил)]]||[[Սինոփի մարզ]]||այո||72 |- |[[:en:Sinop, Turkey]]||[[:ru:Синоп]]||[[Սինոպ]]|| ||76 |- |[[:en:Nesrin Sipahi]]||[[:ru:Сипахи, Несрин]]||[[Նեսրին Սիփահի]]|| ||8 |- |[[:en:Nijat Sirel]]|| || || ||2 |- |[[:en:Şirinyer Racecourse]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sirkeci railway station]]||[[:ru:Вокзал Сиркеджи]]|| || ||23 |- |[[:en:Fuat Sirmen]]|| || || ||5 |- |[[:en:Şişli]]||[[:ru:Шишли]]||[[Շիշլի]]|| ||39 |- |[[:en:Şahap Sıtkı]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sivas]]||[[:ru:Сивас]]||[[Սեբաստիա]]||այո||81 |- |[[:en:Sivas bar]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sivas Congress and Ethnography Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sivas massacre]]||[[:ru:Поджог отеля в Сивасе]]|| || ||18 |- |[[:en:Sivas Province]]||[[:ru:Сивас (ил)]]||[[Սիվասի մարզ]]|| ||76 |- |[[:en:Sivas railway station]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sivriada]]||[[:ru:Сивриада]]|| || ||15 |- |[[:en:Sıçan Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sıçan Islet]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sığacık]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sıhhiye Square]]|| || || ||6 |- |[[:en:Şırnak]]||[[:ru:Ширнак]]||[[Շերնակ]]|| ||56 |- |[[:en:Şırnak province]]||[[:ru:Ширнак (ил)]]||[[Շըրնաքի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Şırnak Province]]||[[:ru:Ширнак (ил)]]||[[Շըրնաքի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Sıt areas in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Skirmish at Bender]]||[[:ru:Калабалык]]|| || ||12 |- |[[:en:Sledgehammer (alleged coup plan)]]||[[:ru:Кувалда (операция)]]|| || ||11 |- |[[:en:Smoking in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:SMS Goeben]]||[[:ru:SMS Goeben (1911)]]|| || ||24 |- |[[:en:Smyrna]]||[[:ru:Смирна]]|| || ||21 |- |[[:en:Smyrna Trilogy]]|| || || ||1 |- |[[:en:Social Democracy Party (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Socialist Revolution Party (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Socioeconomics of the Ottoman enlargement era]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sociology in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Soda Industry Inc.]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nure Sofi]]|| || || ||4 |- |[[:en:Softa Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Söğüt Ertuğrul Gazi Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sökmen (Artuqid)]]||[[:ru:Сукман бен Артук]]|| || ||12 |- |[[:en:Sokollu Mehmet Pasha Caravanserai]]|| || || ||2 |- |[[:en:Lyubov Sokolova (volleyball)]]||[[:ru:Соколова, Любовь Владимировна]]|| || ||15 |- |[[:en:Sokollu Mehmed Pasha]]||[[:ru:Соколлу Мехмед-паша]]|| || ||41 |- |[[:en:SoloTürk]]|| || || ||5 |- |[[:en:Soma mine disaster]]||[[:ru:Взрыв на шахте в Соме]]|| || ||31 |- |[[:en:Tarık Galip Somer]]|| || || ||1 |- |[[:en:South Caucasus Pipeline]]||[[:ru:Южно-Кавказский газопровод]]||[[Հարավկովկասյան գազատար]]|| ||19 |- |[[:en:Southeastern Anatolia Project]]||[[:ru:Проект Юго-Восточной Анатолии]]|| || ||17 |- |[[:en:Southeastern Anatolia Region]]||[[:ru:Юго-Восточная Анатолия]]||[[Հարավարևելյան Անատոլիա]]||այո||59 |- |[[:en:Southern Anatolian montane conifer and deciduous forests]]|| || || ||6 |- |[[:en:Ahmet Zeki Soydemir]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mümtaz Soysal]]||[[:ru:Сойсал, Мюмтаз]]|| || ||9 |- |[[:en:Sevgi Soysal]]||[[:ru:Сойсал, Севги]]||[[Սևգի Սոյսալ]]|| ||10 |- |[[:en:Space program of Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Speaker of the Grand National Assembly]]|| || || ||9 |- |[[:en:Special Forces Command (Turkey)]]||[[:ru:Командование сил специального назначения (Турция)]]|| || ||13 |- |[[:en:Spice Bazaar]]||[[:ru:Египетский базар]]||[[Եգիպտական շուկա]]|| ||30 |- |[[:en:SS Bandırma]]||[[:ru:Бандырма (корабль)]]|| || ||8 |- |[[:en:SS Kurtuluş]]||[[:ru:Куртулуш (пароход)]]|| || ||8 |- |[[:en:Stamp Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:State Art and Sculpture Museum]]||[[:ru:Государственный музей изобразительного искусства и скульптуры]]||[[Կերպարվեստի և քանդակի պետական թանգարան (Անկարա, Թուրքիա)]]|| ||16 |- |[[:en:State production farms]]|| || || ||1 |- |[[:en:State road D.100 (Turkey)]]|| || || ||5 |- |[[:en:State road D.300 (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:State road D.400 (Turkey)]]|| || || ||5 |- |[[:en:State road D.550 (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:State road D.650 (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:State road D.715 (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:State road D.750 (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:State road D.850 (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:State road D.915 (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:State road D.950 (Turkey)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Statue of Diogenes]]|| || || ||3 |- |[[:en:STFA Group]]|| || || ||3 |- |[[:en:Stis Triantafilias Ta Fila]]|| || || ||1 |- |[[:en:Despina Storch]]|| || || ||5 |- |[[:en:Strained yogurt]]||[[:ru:Греческий йогурт]]|| || ||33 |- |[[:en:Student Oath (Turkey)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Şu Gelen Atlımıdır]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sublime Porte]]||[[:ru:Порта]]||[[Բարձր դուռ]]|| ||48 |- |[[:en:Sudan–Turkey relations]]||[[:ru:Судано-турецкие отношения]]|| || ||5 |- |[[:en:Sufi whirling]]|| || || ||8 |- |[[:en:Faruk Sükan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Şükrü Saracoğlu Stadium]]||[[:ru:Фенербахче Шюкрю Сараджоглу]]|| || ||43 |- |[[:en:Hakan Şükür]]||[[:ru:Шукюр, Хакан]]||[[Հական Շուքյուր]]|| ||54 |- |[[:en:Suleiman II of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Сулейман II]]||[[Սուլեյման II]]|| ||70 |- |[[:en:Süleyman Demirel University]]|| || || ||7 |- |[[:en:Suleiman ibn Qutalmish]]||[[:ru:Сулейман ибн Кутулмыш]]|| || ||28 |- |[[:en:Süleyman of Germiyan]]|| || || ||3 |- |[[:en:Süleyman of Karaman]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kaya Alp]]|| || || ||10 |- |[[:en:Suleyman Shah]]||[[:ru:Сулейман Шах]]||[[Սուլեյման Շահ]]|| ||31 |- |[[:en:Süleyman's Tower]]|| || || ||3 |- |[[:en:Naim Süleymanoğlu]]||[[:ru:Сулейманоглу, Наим]]||[[Նայիմ Սուլեյմանօղլու]]|| ||38 |- |[[:en:Süleymanpaşa]]|| || || ||11 |- |[[:en:Sultan Mahmut Fountain]]|| || || ||1 |- |[[:en:Cem Sultan]]||[[:ru:Джем (султан)]]|| || ||32 |- |[[:en:Safiye Sultan (Haseki of Murad III)]]||[[:ru:Сафие-султан]]||[[Սաֆիե սուլթան]]|| ||37 |- |[[:en:Sultanahmet Square]]||[[:ru:Султанахмет (площадь)]]|| || ||44 |- |[[:en:Sultanzade Mehmed Pasha]]||[[:ru:Султанзаде Мехмед-паша]]|| || ||14 |- |[[:en:Suluada]]|| || || ||1 |- |[[:en:Suluhan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Naciye Suman]]||[[:ru:Суман, Наджие]]||[[Նաջիե Սուման]]|| ||13 |- |[[:en:Nusret Suman]]|| || || ||4 |- |[[:en:Meriç Sümen]]||[[:ru:Сюмен, Мерич]]|| || ||3 |- |[[:en:Sun Language Theory]]|| ||[[Արևի լեզվի տեսություն]]|| ||14 |- |[[:en:Kemal Sunal]]||[[:ru:Сунал, Кемаль]]|| || ||21 |- |[[:en:Cevdet Sunay]]||[[:ru:Сунай, Джевдет]]||[[Ջևդեթ Սունայ]]|| ||57 |- |[[:en:Sürmeli Ali Pasha]]|| || || ||7 |- |[[:en:Surname Law (Turkey)]]|| ||[[Ազգանվան մասին օրենք]]|| ||13 |- |[[:en:Suruç bombing]]||[[:ru:Теракт в Суруче]]|| || ||22 |- |[[:en:Gülriz Sururi]]||[[:ru:Сурури, Гюльриз]]|| || ||8 |- |[[:en:Susurluk]]||[[:ru:Сусурлук]]|| || ||27 |- |[[:en:Susurluk car crash]]|| || || ||1 |- |[[:en:Susurluk scandal]]||[[:ru:Сусурлукский скандал]]|| || ||11 |- |[[:en:Syria (region)]]||[[:ru:Сирия (регион)]]|| || ||30 |- |[[:en:Syria–Turkey relations]]||[[:ru:Турецко-сирийские отношения]]|| || ||12 |- |[[:en:Syrian Liberation Front]]||[[:ru:Фронт освобождения Сирии]]|| || ||7 |- |[[:en:Syrian Turkmen]]||[[:ru:Сирийские туркмены]]|| || ||26 |- |[[:en:Tahtakuşlar Ethnography Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tahtalı Dağı]]||[[:ru:Тахталыдаг]]||[[Թախտալի]]|| ||15 |- |[[:en:TAI TF-X]]||[[:ru:TF-X]]|| || ||19 |- |[[:en:Taipei Economic and Cultural Mission in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Taka (boat)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Taksim (politics)]]||[[:ru:Таксим (политика)]]|| || ||13 |- |[[:en:Taksim Square]]||[[:ru:Таксим (площадь)]]||[[Թաքսիմ հրապարակ]]|| ||44 |- |[[:en:İstemihan Talay]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tayfun Talipoğlu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ercüment Ekrem Talu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tamzara]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6 |- |[[:en:Tan (newspaper)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Suna Tanaltay]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cinuçen Tanrıkorur]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hamdullah Suphi Tanrıöver]]||[[:ru:Танрыовер, Хамдуллах Супхи]]|| || ||8 |- |[[:en:Tanzimat]]||[[:ru:Танзимат]]||[[Թանզիմաթ]]|| ||54 |- |[[:en:Tapureli ruins]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tarabya]]||[[:ru:Тарабья]]|| || ||13 |- |[[:en:Ali Rana Tarhan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tarhana]]||[[:ru:Тархана]]||[[Թարխանա]]|| ||21 |- |[[:en:Tarkan (singer)]]||[[:ru:Таркан]]||[[Թարքան]]||այո||59 |- |[[:en:Tarsus Çanakkale Park Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tarsus Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tarsus railway station]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tarsus University]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tarsus Zoo]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tarsus, Mersin]]||[[:ru:Тарсус]]||[[Տարսոն]]|| ||80 |- |[[:en:Taşgeçit Bridge]]|| || || ||2 |- |[[:en:Taşhan, Mut]]|| || || ||2 |- |[[:en:Taşköprü (Silifke)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Taşmedrese]]|| || || ||2 |- |[[:en:Taşucu Seka Harbor]]|| || || ||4 |- |[[:en:Gülsüm Tatar]]|| || || ||4 |- |[[:en:İbrahim Tatlıses]]||[[:ru:Татлысес, Ибрахим]]|| || ||29 |- |[[:en:Tatlıca Waterfalls]]|| || || ||2 |- |[[:en:Taurus Mountains]]||[[:ru:Тавр (хребет)]]||[[Տավրոսյան լեռնահամակարգ]]|| ||75 |- |[[:en:İstemihan Taviloğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tavşan Islet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tavuk göğsü]]||[[:ru:Тавук-гёксу]]|| || ||14 |- |[[:en:TCG Atılay]]|| || || ||3 |- |[[:en:TCG Değirmendere]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tea in Turkey]]||[[:ru:Турецкий чай]]||[[Թուրքական թեյ]]|| ||31 |- |[[:en:Tece Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tece Creek]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ahmet Ferit Tek]]||[[:ru:Тек, Ахмед Ферит]]|| || ||7 |- |[[:en:Tekfur ambarı]]|| || || ||5 |- |[[:en:Tekgöz Bridge]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tekirdağ]]||[[:ru:Текирдаг]]||[[Թեքիրդաղ]]|| ||70 |- |[[:en:Tekirdağ Province]]||[[:ru:Текирдаг (ил)]]||[[Թեքիրդաղի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Tekkadın ruins]]|| || || ||4 |- |[[:en:Telecommunications in Turkey]]||[[:ru:Телекоммуникации в Турции]]|| || ||3 |- |[[:en:Telephone services in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Television in Turkey]]||[[:ru:Телевидение в Турции]]||[[Հեռուստատեսությունը Թուրքիայում]]||այո||7 |- |[[:en:Telgrafın Tellerine Kuşlar Mı Konar]]|| || || ||2 |- |[[:en:Temelli Airfield]]|| || || ||2 |- |[[:en:Temple of Artemis]]||[[:ru:Храм Артемиды Эфесской]]||[[Արտեմիսի տաճարը Եփեսոսում]]||այո||90 |- |[[:en:Temple of Jupiter (Silifke)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Tenedos]]||[[:ru:Бозджаада]]||[[Տենեդոս]]|| ||47 |- |[[:en:Tengrism]]||[[:ru:Тенгрианство]]|| || ||53 |- |[[:en:Tentative list of World Heritage Sites in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Teoman (singer)]]||[[:ru:Теоман]]|| || ||16 |- |[[:en:Teos]]||[[:ru:Теос]]|| || ||25 |- |[[:en:Tepebaşı, Eskişehir]]|| || || ||19 |- |[[:en:Tepeköy, Mersin]]|| || || ||6 |- |[[:en:Tercüman]]|| || || ||5 |- |[[:en:Fatih Terim]]||[[:ru:Терим, Фатих]]|| || ||50 |- |[[:en:Territorial evolution of the Ottoman Empire]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tersane Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tevfik Fikret]]||[[:ru:Тевфик Фикрет]]|| || ||23 |- |[[:en:Tevfik Sırrı Gür High School]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tevfik Sırrı Gür Stadium]]|| || || ||7 |- |[[:en:Erdoğan Teziç]]|| || || ||4 |- |[[:en:TFF First League]]||[[:ru:Первая лига Турции по футболу]]|| || ||24 |- |[[:en:TFF Second League]]|| || || ||11 |- |[[:en:The Remaining Documents of Talaat Pasha]]|| ||[[Թալեաթ փաշայի սև նոթատետր]]|| ||3 |- |[[:en:The Science Academy Society of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:The Tombstones of Ahlat the Urartian and Ottoman citadel]]|| || || ||5 |- |[[:en:The Turks Today]]|| || || ||1 |- |[[:en:The underground city and Monasteries of Derinkuyu]]||[[:ru:Деринкую (подземный город)]]||[[Դերինքույու (ստորգետնյա քաղաք)]]|| ||25 |- |[[:en:Theatre at Halicarnassus]]|| || || ||8 |- |[[:en:Theatre of Turkey]]|| || || ||6 |- |[[:en:Third Army (Ottoman Empire)]]||[[:ru:3-я армия (Османская империя)]]||[[III բանակ (Օսմանյան կայսրություն)]]|| ||13 |- |[[:en:Third Army (Turkey)]]||[[:ru:3-я армия (Турция)]]|| || ||8 |- |[[:en:Thracia]]||[[:ru:Фракия (римская провинция)]]|| || ||31 |- |[[:en:Kartal Tibet]]||[[:ru:Тибет, Картал]]|| || ||14 |- |[[:en:Tigris]]||[[:ru:Тигр (река)]]||[[Տիգրիս]]|| ||118 |- |[[:en:Tigris–Euphrates river system]]|| || || ||13 |- |[[:en:Timar]]||[[:ru:Тимар]]|| || ||21 |- |[[:en:Timeline of broadcasting in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of the Gezi Park protests]]|| || || ||4 |- |[[:en:Timeline of the Seljuk Sultanate of Rum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of the Syrian civil war]]||[[:ru:Хронология гражданской войны в Сирии]]|| || ||10 |- |[[:en:Timeline of the Turkic peoples (500–1300)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Timeline of Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:Naci Tınaz]]|| || || ||5 |- |[[:en:Tire City Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tırmıl]]|| || || ||2 |- |[[:en:Töbank]]|| || || ||3 |- |[[:en:Togan Arslan]]||[[:ru:Тоган Арслан-бей]]|| || ||2 |- |[[:en:Tokat]]||[[:ru:Токат]]||[[Թոքաթ]]|| ||73 |- |[[:en:Tokat Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tokat Province]]||[[:ru:Токат (ил)]]||[[Թոքաթի մարզ]]||այո||73 |- |[[:en:Metin Toker]]||[[:ru:Токер, Метин]]|| || ||4 |- |[[:en:Cemal Tollu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tomb of Ahi Evren]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tomb of Karyağdı Hatun]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mahir Tomruk]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tömük Creek]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tonyukuk inscriptions]]|| || || ||10 |- |[[:en:Cengiz Topel]]||[[:ru:Топель, Дженгиз]]|| || ||8 |- |[[:en:Topkapı Palace]]||[[:ru:Топкапы]]||[[Թոփքափը ամրոց]]||այո||69 |- |[[:en:Toprak Island]]|| || || ||2 |- |[[:en:Fatma Aliye Topuz]]||[[:ru:Топуз, Алие Фатьма]]||[[Ֆաթմա Ալիյե Թոփուզ]]|| ||31 |- |[[:en:Seyhun Topuz]]|| || || ||3 |- |[[:en:TOROS artillery rocket system]]|| || || ||3 |- |[[:en:Toros University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Toroslar]]||[[:ru:Торослар]]|| || ||18 |- |[[:en:Torture in Turkey]]|| || || ||3 |- |[[:en:Toumazou v. Republic of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tourism in Turkey]]||[[:ru:Туризм в Турции]]||[[Զբոսաշրջությունը Թուրքիայում]]|| ||26 |- |[[:en:Tower of Gömeç]]|| || || ||4 |- |[[:en:Toycular yarcan]]|| || || ||1 |- |[[:en:TPAO Batman]]|| || || ||1 |- |[[:en:Trabzon]]||[[:ru:Трабзон]]||[[Տրապիզոն]]|| ||109 |- |[[:en:Trabzon Province]]||[[:ru:Трабзон (ил)]]||[[Տրապիզոնի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Trabzonspor]]||[[:ru:Трабзонспор (футбольный клуб)]]|| || ||55 |- |[[:en:Trabzonspor B.K.]]||[[:ru:Трабзонспор (баскетбольный клуб)]]|| || ||16 |- |[[:en:Trams in Antalya]]||[[:ru:Трамвай Антальи]]|| || ||10 |- |[[:en:Trams in Istanbul]]||[[:ru:Стамбульский трамвай]]|| || ||11 |- |[[:en:Trams in İzmir]]|| || || ||4 |- |[[:en:Trans-Anatolian gas pipeline]]||[[:ru:Трансанатолийский газопровод]]|| || ||19 |- |[[:en:Trans-Anatolian railway]]|| || || ||1 |- |[[:en:Transformation of the Ottoman Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:Transport in Mersin Province]]|| || || ||2 |- |[[:en:Transport in Turkey]]||[[:ru:Транспорт в Турции]]||[[Տրանսպորտը Թուրքիայում]]|| ||16 |- |[[:en:Treaty of Adrianople (1829)]]||[[:ru:Адрианопольский мирный договор (1829)]]||[[Ադրիանապոլսի պայմանագիր]]|| ||41 |- |[[:en:Treaty of Athens]]||[[:ru:Афинский договор]]|| || ||9 |- |[[:en:Treaty of Balta Liman]]|| || || ||15 |- |[[:en:Treaty of Belgrade]]||[[:ru:Белградский мирный договор (1739)]]|| || ||33 |- |[[:en:Treaty of Bucharest (1812)]]||[[:ru:Бухарестский мирный договор (1812)]]||[[Բուխարեստի պայմանագիր (1812)]]|| ||35 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1590)]]||[[:ru:Стамбульский мирный договор (1590)]]|| || ||15 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1736)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1897)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1897)]]|| || ||12 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1913)]]||[[:ru:Константинопольский мирный договор (1913)]]|| || ||19 |- |[[:en:Treaty of Jassy]]||[[:ru:Ясский мирный договор]]|| || ||33 |- |[[:en:Treaty of Kars]]||[[:ru:Карсский договор]]||[[Կարսի պայմանագիր]]|| ||40 |- |[[:en:Treaty of Kerden]]|| || || ||8 |- |[[:en:Treaty of Lausanne]]||[[:ru:Лозаннский мирный договор]]||[[Լոզանի պայմանագիր]]|| ||66 |- |[[:en:Treaty of London (1827)]]||[[:ru:Лондонская конвенция (1827)]]|| || ||15 |- |[[:en:Treaty of Nagyvárad]]||[[:ru:Орадский договор]]|| || ||14 |- |[[:en:Treaty of Nasuh Pasha]]||[[:ru:Договор Насух-паши]]|| || ||12 |- |[[:en:Treaty of Neuilly-sur-Seine]]||[[:ru:Нёйиский договор]]|| || ||37 |- |[[:en:Treaty of Reichenbach (1790)]]||[[:ru:Рейхенбахская конвенция (1790)]]|| || ||10 |- |[[:en:Treaty of Sèvres]]||[[:ru:Севрский мирный договор]]||[[Սևրի պայմանագիր]]|| ||61 |- |[[:en:Treaty of the Dardanelles]]|| || || ||12 |- |[[:en:Treaty with Tunis (1797)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Tripe soup]]|| || || ||14 |- |[[:en:Trojan language]]||[[:ru:Троянский язык]]|| || ||7 |- |[[:en:Trojan War]]||[[:ru:Троянская война]]||[[Տրոյական պատերազմ]]||այո||98 |- |[[:en:Tromakton]]|| || || ||1 |- |[[:en:Troy]]||[[:ru:Троя]]||[[Տրոյա]]|| ||113 |- |[[:en:TRT World]]|| || || ||16 |- |[[:en:Truce of Constantinople (1533)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Tsestos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tsifteteli]]|| || || ||7 |- |[[:en:Tüllüce Islet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tülomsaş Museum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tunca Bridge]]|| || || ||3 |- |[[:en:Tuncay Şanlı]]||[[:ru:Шанлы, Тунджай]]|| || ||36 |- |[[:en:Bedrettin Tuncel]]|| || || ||3 |- |[[:en:Funda İyce Tuncel]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tunceli]]||[[:ru:Тунджели]]||[[Թունջելի]]|| ||65 |- |[[:en:Tunceli Province]]||[[:ru:Тунджели (ил)]]||[[Թունջելիի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Tünel]]||[[:ru:Тюнель]]|| || ||30 |- |[[:en:Tüpraş]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turahanoğlu family]]|| || || ||2 |- |[[:en:Arda Turan]]||[[:ru:Туран, Арда]]||[[Արդա Թուրան]]|| ||67 |- |[[:en:Turanism]]||[[:ru:Туранизм]]|| || ||29 |- |[[:en:Türbe]]||[[:ru:Тюрбе]]||[[Թյուրբե]]|| ||30 |- |[[:en:Turco-Persian]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turco-Persian tradition]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turgutlu]]||[[:ru:Тургутлу]]|| || ||35 |- |[[:en:Turgutreis]]|| || || ||16 |- |[[:en:Türk Telekom (mobile operator division)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Vedat Türkali]]|| || || ||7 |- |[[:en:Mirsad Türkcan]]||[[:ru:Туркан, Мирсад]]|| || ||25 |- |[[:en:Turkcell]]||[[:ru:Turkcell]]||[[Turkcell]]|| ||30 |- |[[:en:Berç Türker Keresteciyan]]|| || || ||9 |- |[[:en:Alparslan Türkeş]]||[[:ru:Тюркеш, Алпарслан]]||[[Ալփարսլան Թյուրքեշ]]|| ||27 |- |[[:en:Turkey in the Eurovision Song Contest]]||[[:ru:Турция на «Евровидении»]]||[[Թուրքիան Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]]||այո||36 |- |[[:en:Turkey men's national basketball team]]||[[:ru:Мужская сборная Турции по баскетболу]]|| || ||35 |- |[[:en:Turkey men's national ice hockey team]]||[[:ru:Сборная Турции по хоккею с шайбой]]|| || ||18 |- |[[:en:Turkey national beach handball team]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkey national under-21 football team]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу (до 21 года)]]|| || ||17 |- |[[:en:Turkey women's national basketball team]]||[[:ru:Женская сборная Турции по баскетболу]]|| || ||21 |- |[[:en:Turkey women's national beach handball team]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkey women's national ice hockey team]]|| || || ||9 |- |[[:en:Turkey-Iran relations]]||[[:ru:Ирано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-իրանական հարաբերություններ]]|| ||14 |- |[[:en:Turkey–European Union relations]]|| ||[[Եվրոպական Միություն-Թուրքիա հարաբերություններ]]|| ||10 |- |[[:en:Turkey–United Kingdom relations]]||[[:ru:Британско-турецкие отношения]]|| || ||12 |- |[[:en:Turkey–United States relations]]||[[:ru:Американо-турецкие отношения]]|| || ||13 |- |[[:en:12th government of Turkey]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkey's membership of international organizations]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkey's migrant crisis]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkic alphabets]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of Turkic dynasties and countries]]|| || || ||18 |- |[[:en:Turkic history]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkic History]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkic migration]]|| || || ||15 |- |[[:en:Turkification]]||[[:ru:Тюркизация]]||[[Թյուրքացում]]|| ||27 |- |[[:en:Türkische Post]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish Academy of Sciences]]||[[:ru:Академия наук Турции]]||[[Թուրքիայի գիտությունների ակադեմիա]]|| ||11 |- |[[:en:Turkish Aeronautical Association]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish Air Force]]||[[:ru:Военно-воздушные силы Турции]]||[[Թուրքիայի ռազմաօդային ուժեր]]|| ||31 |- |[[:en:Turkish Airlines]]||[[:ru:Turkish Airlines]]||[[Turkish Airlines]]|| ||81 |- |[[:en:Turkish Airlines Flight 1476]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish Airlines Flight 1951]]||[[:ru:Катастрофа Boeing 737 под Амстердамом]]||[[Ավիավթար Ամստերդամի մոտ (2009)]]|| ||32 |- |[[:en:Turkish alphabet]]||[[:ru:Турецкая письменность]]|| || ||43 |- |[[:en:Turkish Americans]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkish and Islamic Arts Museum]]||[[:ru:Музей турецкого и исламского искусства]]||[[Թուրքական և իսլամական արվեստի թանգարան]]||այո||23 |- |[[:en:Turkish archery]]||[[:ru:Турецкий лук]]|| || ||14 |- |[[:en:Turkish Australians]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkish Basketball Federation]]|| || || ||9 |- |[[:en:Turkish civil code (1926)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish coffee]]||[[:ru:Кофе по-турецки]]||[[Թուրքական սուրճ]]|| ||60 |- |[[:en:Turkish Constitution of 1921]]||[[:ru:Конституция Турции (1921)]]|| || ||7 |- |[[:en:Turkish Constitution of 1924]]||[[:ru:Конституция Турции (1924)]]|| || ||8 |- |[[:en:Turkish Cultural Center]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish Cup]]||[[:ru:Кубок Турции по футболу]]|| || ||36 |- |[[:en:Turkish Cypriot diaspora]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish Cypriot nationalism]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish delight]]||[[:ru:Рахат-лукум]]||[[Լոխում]]|| ||53 |- |[[:en:Turkish economic boom of the 2000s]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish exonyms]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish folk literature]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish folk music]]|| || || ||9 |- |[[:en:Turkish folklore]]||[[:ru:Турецкий фольклор]]|| || ||4 |- |[[:en:Turkish Football Federation]]||[[:ru:Турецкая футбольная федерация]]|| || ||36 |- |[[:en:Turkish football league system]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish general elections after 1980]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish general elections before 1980]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish General Staff]]|| ||[[Թուրքիայի Գլխավոր շտաբ]]||այո||14 |- |[[:en:Turkish grammar]]||[[:ru:Морфология турецкого языка]]|| || ||11 |- |[[:en:Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции]]|| || ||44 |- |[[:en:Turkish Hearths]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish hip hop]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish Historical Society]]||[[:ru:Турецкая историческая организация]]|| || ||8 |- |[[:en:Turkish identity card]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkish Informatics Olympiad]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish invasion of Cyprus]]||[[:ru:Турецкое вторжение на Кипр]]||[[Թուրքական ներխուժումը Կիպրոս]]|| ||43 |- |[[:en:Turkish involvement in the Syrian civil war]]|| || || ||11 |- |[[:en:Turkish Kurdistan]]||[[:ru:Северный Курдистан]]||[[Թուրքական Քուրդիստան]]||այո||40 |- |[[:en:Turkish Land Forces]]||[[:ru:Сухопутные войска Турции]]|| || ||21 |- |[[:en:Turkish Language Association]]||[[:ru:Турецкое лингвистическое общество]]|| || ||21 |- |[[:en:Turkish lira sign]]||[[:ru:Турецкая лира]]||[[Թուրքական լիրա]]|| ||83 |- |[[:en:Turkish local elections after 1980]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish local elections before 1980]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish makam]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish Military Academy]]|| || || ||10 |- |[[:en:Turkish Military Cemetery]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish military operation in Idlib Governorate]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish music charts]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkish musical instruments]]||[[:ru:Турецкая музыка]]|| || ||20 |- |[[:en:Turkish National Movement]]||[[:ru:Турецкое национальное движение]]||[[Քեմալական շարժում]]|| ||22 |- |[[:en:Turkish nationalism]]||[[:ru:Турецкий национализм]]||[[Թուրքական ազգայնականություն]]|| ||17 |- |[[:en:Turkish Naval Academy]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turkish Naval Forces]]||[[:ru:Военно-морские силы Турции]]|| || ||25 |- |[[:en:Turkish participation in 2012 Olympics]]||[[:ru:Турция на летних Олимпийских играх 2012]]|| || ||23 |- |[[:en:Turkish passport]]||[[:ru:Паспорт гражданина Турции]]||[[Թուրքական անձնագիր]]|| ||17 |- |[[:en:Turkish Passport (film)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish phonology]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turkish pop music]]||[[:ru:Поп-музыка]]||[[Փոփ երաժշտություն]]|| ||117 |- |[[:en:Turkish Psychological Association]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish Radio and Television Corporation]]||[[:ru:Турецкая телерадиокомпания]]||[[TRT]]|| ||39 |- |[[:en:Turkish Red Crescent]]||[[:ru:Турецкий Красный Полумесяц]]||[[Թուրքական Կարմիր կիսալուսին]]|| ||16 |- |[[:en:Turkish Riviera]]||[[:ru:Турецкая ривьера]]||[[Թուրքական ռիվիերա]]|| ||25 |- |[[:en:Turkish Sign Language]]|| || || ||15 |- |[[:en:Turkish Stars]]||[[:ru:Турецкие Звёзды]]|| || ||15 |- |[[:en:Turkish State Cemetery]]||[[:ru:Турецкое государственное кладбище]]|| || ||11 |- |[[:en:Turkish State Mint]]|| ||[[Թուրքիայի դրամահատարան]]|| ||4 |- |[[:en:Turkish State Opera and Ballet]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish State Railways]]||[[:ru:Турецкая железная дорога]]|| || ||29 |- |[[:en:Turkish State Theatres]]||[[:ru:Главное управление по государственным театрам (Турция)]]|| || ||4 |- |[[:en:Turkish Straits crisis]]||[[:ru:Кризис из-за черноморских проливов (1946)]]||[[Թուրքական նեղուցների ճգնաժամ]]|| ||20 |- |[[:en:Turkish tambur]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish television drama]]||[[:ru:Турецкая телевизионная драма]]|| || ||15 |- |[[:en:Turkish Trade Office in Taipei]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish Union of Clubs]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turkish Villagers' Party]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish vocabulary]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish women academics]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish women in cinema]]|| || || ||3 |- |[[:en:Turkish women in fine arts]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish women in music]]|| || || ||1 |- |[[:en:Turkish women in public service]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish–Armenian War]]||[[:ru:Армяно-турецкая война (1920)]]||[[Հայ-թուրքական պատերազմ (1920)]]|| ||34 |- |[[:en:Türkiyemspor Berlin]]|| || || ||12 |- |[[:en:Hedo Türkoğlu]]||[[:ru:Тюркоглу, Хедо]]||[[Հեդո Թուրքօղլու]]||այո||41 |- |[[:en:Turkology]]||[[:ru:Тюркология]]||[[Թյուրքագիտություն]]|| ||40 |- |[[:en:Turkovac]]|| || || ||10 |- |[[:en:Turks in Austria]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turks in Belgium]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turks in France]]|| || || ||7 |- |[[:en:Turks in Germany]]||[[:ru:Турки в Германии]]|| || ||24 |- |[[:en:Turks in Kazakhstan]]||[[:ru:Турки в Казахстане]]|| || ||9 |- |[[:en:Turks in Libya]]|| || || ||6 |- |[[:en:Turks in North Macedonia]]||[[:ru:Турки в Северной Македонии]]|| || ||10 |- |[[:en:Turks in Switzerland]]|| || || ||5 |- |[[:en:Turks in the former Soviet Union]]|| || || ||2 |- |[[:en:Turks in the Netherlands]]|| || || ||8 |- |[[:en:Turks in Uzbekistan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Turks of Romania]]||[[:ru:Турки в Румынии]]|| || ||14 |- |[[:en:Turks of the Dodecanese]]||[[:ru:Додеканесские турки]]|| || ||7 |- |[[:en:Turks of Western Thrace]]||[[:ru:Турки Западной Фракии]]|| || ||9 |- |[[:en:Türksat (satellite)]]|| || || ||7 |- |[[:en:TurkStream]]||[[:ru:Турецкий поток]]||[[Թուրքական հոսք]]|| ||22 |- |[[:en:Türkü]]|| || || ||9 |- |[[:en:Tuşba]]|| || || ||8 |- |[[:en:Tütünbank]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ubykh people]]||[[:ru:Убыхи]]|| || ||21 |- |[[:en:Ubykh phonology]]|| || || ||3 |- |[[:en:Üçadalar]]|| || || ||1 |- |[[:en:Üçayaklı ruins]]|| || || ||4 |- |[[:en:Zeynep Üçbaşaran]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ufuk University]]|| || || ||4 |- |[[:en:Necdet Uğur]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ulah Havasi]]|| || || ||1 |- |[[:en:Osman Murat Ülke]]||[[:ru:Ульке, Осман Мурат]]|| || ||5 |- |[[:en:Ülkü (magazine)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ulus (newspaper)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ulus Square]]|| || || ||6 |- |[[:en:Ulus, Ankara]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ümraniye]]||[[:ru:Умрание]]||[[Ումրանիե]]||այո||31 |- |[[:en:Ümraniye massacre]]|| || || ||2 |- |[[:en:Birol Ünel]]||[[:ru:Унел, Бирол]]|| || ||19 |- |[[:en:Osman Zeki Üngör]]||[[:ru:Унгёр, Осман Зеки]]|| || ||12 |- |[[:en:Union of Chambers of Turkish Engineers and Architects]]|| || || ||3 |- |[[:en:United States recognition of the Armenian genocide]]|| || || ||3 |- |[[:en:Upper Mesopotamia]]||[[:ru:Бадият-эль-Джазира]]||[[Ջեզիրե]]|| ||35 |- |[[:en:Ural-Altaic languages]]||[[:ru:Урало-алтайская гипотеза]]|| || ||35 |- |[[:en:Gülkız Ürbül]]|| || || ||3 |- |[[:en:Urfa]]||[[:ru:Шанлыурфа]]||[[Ուռհա]]|| ||89 |- |[[:en:Urfa Man]]|| || || ||10 |- |[[:en:Mina Urgan]]||[[:ru:Урган, Мина]]|| || ||9 |- |[[:en:Uşak]]||[[:ru:Ушак]]||[[Ուշաք]]|| ||62 |- |[[:en:Uşak Province]]||[[:ru:Ушак (ил)]]||[[Ուշաքի մարզ]]|| ||75 |- |[[:en:Ushak carpet]]|| || || ||4 |- |[[:en:Üsküdar]]||[[:ru:Ускюдар]]||[[Սկյուտար]]|| ||53 |- |[[:en:USS Boarfish]]|| || || ||8 |- |[[:en:Latife Uşaki]]||[[:ru:Ушаклыгиль, Латифе]]||[[Լաթիֆե Ուշաքլըգիլ]]|| ||26 |- |[[:en:Mustafa Üstündağ (politician)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Alperen Uysal]]||[[:ru:Уйсал, Алперен]]|| || ||8 |- |[[:en:Behçet Uz]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cem Uzan]]|| || || ||8 |- |[[:en:Uzuncaburç (Diokaisareia)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Vakıflı, Samandağ]]||[[:ru:Вакыфлы]]||[[Վաքըֆ]]|| ||20 |- |[[:en:Valide sultan]]||[[:ru:Валиде-султан]]||[[Վալիդե սուլթան]]||այո||41 |- |[[:en:List of valide sultans]]||[[:ru:Валиде-султан]]||[[Վալիդե սուլթան]]||այո||41 |- |[[:en:Vallahades]]||[[:ru:Валахады]]|| || ||9 |- |[[:en:Alexander Vallaury]]|| || || ||8 |- |[[:en:Van papuri]]|| || || ||2 |- |[[:en:Van Province]]||[[:ru:Ван (ил)]]||[[Վանի մարզ]]||այո||83 |- |[[:en:Van Yüzüncü Yıl University]]|| || || ||3 |- |[[:en:Van, Turkey]]||[[:ru:Ван (город, Турция)]]||[[Վան]]||այո||86 |- |[[:en:Mustafa Varank]]|| || || ||6 |- |[[:en:Vartan Pasha]]|| ||[[Հովսեփ Վարդանյան]]|| ||9 |- |[[:en:Vassal and tributary states of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Вассальные и даннические государства Османской империи]]|| || ||13 |- |[[:en:Vatan (former newspaper)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Vehbi Koç Foundation]]|| || || ||3 |- |[[:en:Haji Bayram Veli]]|| || || ||9 |- |[[:en:Veyselli rock reliefs]]|| || || ||3 |- |[[:en:Vice President of Turkey]]||[[:ru:Вице-президент Турции]]|| || ||16 |- |[[:en:Victory Monument (Ankara)]]||[[:ru:Памятник Победы (Анкара)]]|| || ||11 |- |[[:en:Vilayet Law]]|| || || ||5 |- |[[:en:Village Institutes]]||[[:ru:Сельские институты]]|| || ||7 |- |[[:en:Villages of Turkey]]|| || || ||8 |- |[[:en:Virtue Party]]||[[:ru:Партия добродетели]]|| || ||13 |- |[[:en:Vision 2023]]||[[:ru:Видение 2023]]|| || ||3 |- |[[:en:Vişnezade]]|| || || ||5 |- |[[:en:VitrA (sanitaryware)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Wahhabi War]]||[[:ru:Османо-саудовская война]]||[[Օսմանա-սաուդյան պատերազմ]]|| ||25 |- |[[:en:Haji Bektash Veli]]||[[:ru:Хаджи Бекташ]]|| || ||25 |- |[[:en:War of Independence Museum]]|| || || ||5 |- |[[:en:Waste management in Turkey]]|| || || ||1 |- |[[:en:Water supply and sanitation in Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Women's Basketball Super League]]||[[:ru:Чемпионат Турции по баскетболу среди женщин]]|| || ||9 |- |[[:en:Women's Library and Information Centre Foundation]]||[[:ru:Фонд женских библиотек и информационных центров]]|| || ||5 |- |[[:en:Women's Museum İstanbul]]|| ||[[Կանանց թանգարան (Ստամբուլ)]]|| ||5 |- |[[:en:Workers' Party (Turkey)]]||[[:ru:Рабочая партия (Турция)]]|| || ||10 |- |[[:en:Xanthos]]||[[:ru:Ксанф (город)]]||[[Կսանֆ (քաղաք)]]|| ||42 |- |[[:en:XV Corps (Ottoman Empire)]]||[[:ru:15-й корпус (Османская империя)]]||[[XV կորպուս (Օսմանյան կայսրություն)]]|| ||7 |- |[[:en:Yağısıyan]]||[[:ru:Яги-Сиян]]|| || ||17 |- |[[:en:Yağıbasan]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yahya bey Dukagjini]]||[[:ru:Ташлыджалы Яхья-бей]]|| || ||10 |- |[[:en:Yaka Castle]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yakup I of Germiyan]]||[[:ru:Якуб-бей Гермияноглу]]|| || ||3 |- |[[:en:Yakup II of Germiyan]]||[[:ru:Якуб-бей II Гермияноглу]]|| || ||4 |- |[[:en:Sergen Yalçın]]||[[:ru:Ялчин, Серген]]|| || ||16 |- |[[:en:Ertuğrul Yalçınbayır]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yalı]]||[[:ru:Ялы]]|| || ||15 |- |[[:en:Yalova]]||[[:ru:Ялова]]||[[Յալովա]]|| ||66 |- |[[:en:Yalova Peninsula massacres]]||[[:ru:Резня в регионе Ялова-Гемлик-Орхангази]]|| || ||10 |- |[[:en:Yalova Province]]||[[:ru:Ялова (ил)]]||[[Յալովայի մարզ]]||այո||78 |- |[[:en:Yandım Tokat Yandım]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yanıkhan]]|| || || ||4 |- |[[:en:Yansımalar]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yar demedin]]|| || || ||1 |- |[[:en:Duygun Yarsuvat]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gazi Yaşargil]]||[[:ru:Яшаргил, Гази]]|| || ||15 |- |[[:en:Yassıca Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yavuz Sultan Selim Bridge]]||[[:ru:Мост Султана Селима Явуза]]||[[Սելիմ Ահեղի կամուրջ]]|| ||41 |- |[[:en:Fehmi Yavuz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yayla (resort)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yaylak]]||[[:ru:Джайляу]]|| || ||13 |- |[[:en:Yazidis]]||[[:ru:Езиды]]||[[Եզդիներ]]|| ||75 |- |[[:en:Yediadalar]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yedigün]]|| || || ||1 |- |[[:en:Yeditepe University]]|| || || ||9 |- |[[:en:Yelbiz Castle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yelkenli Island]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yemenimde hare var]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hande Yener]]||[[:ru:Йенер, Ханде]]||[[Հանդե Եներ]]||այո||80 |- |[[:en:Yeni Dergi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yeni Kavaflar Market]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yenifoça]]|| || || ||8 |- |[[:en:Yenişehir, Mersin]]||[[:ru:Енишехир (Мерсин)]]|| || ||18 |- |[[:en:Yeniyurt Castle]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yerköprü Waterfall (Mersin)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hamza Yerlikaya]]||[[:ru:Ерликая, Хамза]]|| || ||20 |- |[[:en:Yesemek Quarry and Sculpture Workshop]]|| || || ||10 |- |[[:en:Yeşilçam]]||[[:ru:Кинематограф Турции]]|| || ||23 |- |[[:en:Yeşilçay Drinking Water Plant]]|| ||[[Եշիլչայի ջրամբար]]|| ||2 |- |[[:en:Yeşilovacık Fishing Port]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yildirim Army Group]]||[[:ru:Группа армий «Йылдырым»]]||[[«Յըլդըրըմ» բանակախումբ]]|| ||8 |- |[[:en:Binali Yıldırım]]||[[:ru:Йылдырым, Бинали]]||[[Բինալի Յըլդըրըմ]]|| ||69 |- |[[:en:Burak Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Бурак]]|| || ||51 |- |[[:en:Cem Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Джем]]||[[Ջեմ Յըլմազ]]|| ||25 |- |[[:en:Engin Yılmaz]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mesut Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Месут]]||[[Մեսութ Յըլմազ]]|| ||35 |- |[[:en:Sabri Yirmibeşoğlu]]|| || || ||4 |- |[[:en:Yirmisekiz Mehmed Çelebi]]|| || || ||11 |- |[[:en:Yılan Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Yılan Island (Urla)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yılanlı Island]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yıldız Park]]||[[:ru:Парк Йылдыз]]||[[Յըլդըզ զբոսայգի]]|| ||17 |- |[[:en:Yıldız Technical University]]||[[:ru:Технический университет Йылдыз]]||[[Յըլդըզ տեխնիկական համալսարան]]|| ||22 |- |[[:en:Yıldız-class fast attack craft]]|| || || ||6 |- |[[:en:Yılmaz Büyükerşen Wax Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Dilek Akagün Yılmaz]]|| || || ||2 |- |[[:en:Namık Kemal Yolga]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yön]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kenan Yontunç]]|| || || ||5 |- |[[:en:Yörüks]]||[[:ru:Юрюки]]||[[Յուրյուքներ]]|| ||34 |- |[[:en:Young Party]]|| || || ||9 |- |[[:en:Yozgat]]||[[:ru:Йозгат]]||[[Յոզգաթ]]|| ||61 |- |[[:en:Yozgat Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yozgat Province]]||[[:ru:Йозгат (ил)]]||[[Յոզգաթի մարզ]]|| ||78 |- |[[:en:Mehmet Yozgatlı]]||[[:ru:Йозгатлы, Мехмет]]|| || ||10 |- |[[:en:Işıl Yücesoy]]|| || || ||7 |- |[[:en:Metin Yüksel]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nazmi Yükselen]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yumuktepe]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yumurtalık]]||[[:ru:Юмурталык]]|| || ||28 |- |[[:en:Yumurtalık Island]]|| || || ||1 |- |[[:en:Yunus Emre Institute]]||[[:ru:Институт имени Юнуса Эмре]]||[[Յունուս Էմրեի ինստիտուտ]]|| ||15 |- |[[:en:Yunusemre]]|| || || ||8 |- |[[:en:Lebit Yurdoğlu]]|| || || ||3 |- |[[:en:Yüreğir]]||[[:ru:Юрегир]]|| || ||28 |- |[[:en:Zafer Hanım]]|| || || ||6 |- |[[:en:Zafer Square]]|| || || ||4 |- |[[:en:Zagros Mountains forest steppe]]|| || || ||7 |- |[[:en:Sabbatai Zevi]]||[[:ru:Шабтай Цви]]||[[Սաբաթայ Զևի]]|| ||43 |- |[[:en:Zeybek dance]]|| || || ||7 |- |[[:en:Zeybeks]]||[[:ru:Зейбеки]]||[[Զեյբեքներ]]|| ||15 |- |[[:en:Zeyrek Mosque]]||[[:ru:Монастырь Пантократора]]|| || ||25 |- |[[:en:Zeytinburnu]]||[[:ru:Зейтинбурну]]||[[Զեյթինբուրնու]]|| ||33 |- |[[:en:Zile]]||[[:ru:Зиле (Токат)]]||[[Զելա]]|| ||33 |- |[[:en:Zilkale]]||[[:ru:Зилкале]]||[[Զիլքալե]]|| ||9 |- |[[:en:Zincirbozan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Zirve Publishing House murders]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ziya Gökalp Museum]]|| || || ||3 |- |[[:en:Zonguldak Province]]||[[:ru:Зонгулдак (ил)]]||[[Զոնգուլդաքի մարզ]]||այո||76 |- |[[:en:Zorlu Center]]||[[:ru:Зорлу-центр]]|| || ||8 |- |[[:en:Zübeyde Hanım]]||[[:ru:Зюбейде-ханым]]||[[Զյուբեյդե հանըմ]]|| ||13 |- |[[:en:Zurna]]||[[:ru:Зурна]]||[[Զուռնա]]|| ||41 |} b1bm84ay64zojbdrs7ro0sbxg3ggvgx 2 1005189 8486698 8486196 2022-08-10T18:07:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:WikiProject Film core articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:8½]]||47200||[[Ութ ու կես]]||6600|| ||56 |- |[[:en:300 (film)]]||112500||[[300 սպարտացիները (ֆիլմ, 2006)]]||5700|| ||77 |- |[[:en:1900 (film)]]||19200|| || || ||40 |- |[[:en:2001: A Space Odyssey (film)]]||169300||[[2001 թվականի տիեզերական ոդիսականը (ֆիլմ)]]||13000|| ||88 |- |[[:en:A Brighter Summer Day]]||18700|| || || ||16 |- |[[:en:A Canterbury Tale]]||22400|| || || ||14 |- |[[:en:A City of Sadness]]||32300|| || || ||20 |- |[[:en:A Clockwork Orange (film)]]||88700||[[Լարովի նարինջ (ֆիլմ)]]||18700|| ||67 |- |[[:en:A Man Escaped]]||16900|| || || ||22 |- |[[:en:A Matter of Life and Death (film)]]||34900|| || || ||17 |- |[[:en:A Moment of Innocence]]||5200|| || || ||14 |- |[[:en:A Separation]]||48800||[[Նադերի և Սիմինի ամուսնալուծությունը]]||4700|| ||44 |- |[[:en:A Trip to the Moon]]||65400||[[Ճանապարհորդություն դեպի Լուսին]]||17000|| ||50 |- |[[:en:A Woman Under the Influence]]||19900|| || || ||26 |- |[[:en:Academy Awards]]||139100||[[Օսկար]]||13900|| ||140 |- |[[:en:Academy of Motion Picture Arts and Sciences]]||50800||[[Կինոարվեստի և գիտության ակադեմիա]]||7800||այո||56 |- |[[:en:Aguirre, the Wrath of God]]||46400|| || || ||46 |- |[[:en:Alexander Nevsky (film)]]||23800|| || || ||41 |- |[[:en:Ali: Fear Eats the Soul]]||20900|| || || ||27 |- |[[:en:Alice in the Cities]]||14700|| || || ||27 |- |[[:en:Alien (film)]]||152200||[[Օտարը (ֆիլմ)]]||64400|| ||72 |- |[[:en:Alien vs. Predator (film)]]||51500|| || || ||39 |- |[[:en:All About Eve]]||54200||[[Ամեն ինչ Եվայի մասին]]||8900|| ||61 |- |[[:en:All About My Mother]]||24300||[[Ամեն ինչ մորս մասին]]||15900|| ||47 |- |[[:en:All That Heaven Allows]]||15500|| || || ||26 |- |[[:en:Amarcord]]||24500||[[Ամարկորդ]]||6300|| ||50 |- |[[:en:Amores perros]]||21500|| || || ||33 |- |[[:en:An Angel at My Table]]||9900|| || || ||14 |- |[[:en:An Autumn Afternoon]]||10400|| || || ||20 |- |[[:en:And Life Goes On]]||5200|| || || ||15 |- |[[:en:Andrei Rublev (film)]]||60500||[[Անդրեյ Ռուբլյով (ֆիլմ)]]||6200|| ||48 |- |[[:en:Animation]]||69100||[[Մուլտիպլիկացիա]]||20800|| ||124 |- |[[:en:Annie Hall]]||83400||[[Էննի Հոլլ]]||15300|| ||63 |- |[[:en:Aparajito]]||30400|| || || ||27 |- |[[:en:Apocalypse Now]]||114200||[[Ապոկալիպսիսը հիմա]]||43400|| ||76 |- |[[:en:Army of Shadows]]||14600|| || || ||28 |- |[[:en:Arrebato]]||6600|| || || ||10 |- |[[:en:Ashes and Diamonds (film)]]||35100|| || || ||32 |- |[[:en:Au Hasard Balthazar]]||24500|| || || ||27 |- |[[:en:AVN Awards]]||86800||[[AVN մրցանակ]]||3600|| ||38 |- |[[:en:L'Avventura]]||38700||[[Արկած (ֆիլմ)]]||8900|| ||33 |- |[[:en:Back to the Future]]||203800||[[Հետ դեպի ապագա (ֆիլմ)]]||41000|| ||96 |- |[[:en:Badlands (film)]]||24800|| || || ||30 |- |[[:en:Barry Lyndon]]||51800||[[Բարրի Լինդոն]]||6400|| ||54 |- |[[:en:Batman (1989 film)]]||89700||[[Բեթմեն (ֆիլմ, 1989)]]||22100|| ||62 |- |[[:en:Batman Begins]]||111900||[[Բեթմեն։ Սկիզբը]]||12300|| ||78 |- |[[:en:The Battle of Algiers]]||38200|| || || ||39 |- |[[:en:Battleship Potemkin]]||47100|| || || ||63 |- |[[:en:Beau Travail]]||8100|| || || ||13 |- |[[:en:Beauty and the Beast (1946 film)]]||19700|| || || ||27 |- |[[:en:Belle de Jour (film)]]||10500|| || || ||36 |- |[[:en:Ben-Hur (1959 film)]]||107500||[[Բեն Հուր (ֆիլմ, 1959)]]||7000|| ||72 |- |[[:en:Ben-Hur: A Tale of the Christ (1925 film)]]||19500|| || || ||27 |- |[[:en:Berlin Alexanderplatz (miniseries)]]||22800|| || || ||16 |- |[[:en:Berlin International Film Festival]]||40100||[[Բեռլինի կինոփառատոն]]||1800||այո||77 |- |[[:en:Bicycle Thieves]]||33100||[[Հեծանիվ հափշտակողները]]||8700|| ||58 |- |[[:en:The Big Lebowski]]||79100||[[Մեծ Լեբովսկի]]||10500|| ||58 |- |[[:en:The Birth of a Nation]]||120300|| || || ||53 |- |[[:en:Black God, White Devil]]||8600|| || || ||13 |- |[[:en:Black Narcissus]]||31800||[[Սև նարգիզ]]||5300|| ||29 |- |[[:en:Blade Runner]]||134900||[[Շեղբի վրայով վազողը]]||11200|| ||80 |- |[[:en:The Blind Side (film)]]||33600||[[Անտեսանելի կողմը (ֆիլմ)]]||5000|| ||47 |- |[[:en:Blissfully Yours]]||8900|| || || ||9 |- |[[:en:Blowup]]||39000|| || || ||43 |- |[[:en:Blue Velvet (film)]]||63600|| || || ||46 |- |[[:en:Bonnie and Clyde (film)]]||54200|| || || ||49 |- |[[:en:The Book of Eli]]||18800||[[Եղիայի գիրքը]]||4100|| ||45 |- |[[:en:Bowling for Columbine]]||41100|| || || ||32 |- |[[:en:Braveheart]]||76300||[[Քաջ սիրտը (ֆիլմ)]]||9100|| ||86 |- |[[:en:Brazil (1985 film)]]||56900|| || || ||47 |- |[[:en:Breaking the Waves]]||30500||[[Ճեղքելով ալիքները]]||9900|| ||33 |- |[[:en:Breathless (1960 film)]]||35200|| || || ||47 |- |[[:en:Bride of Frankenstein]]||62900|| || || ||35 |- |[[:en:Brief Encounter]]||38000|| || || ||33 |- |[[:en:Bringing Up Baby]]||44200|| || || ||40 |- |[[:en:British Academy of Film and Television Arts]]||37000||[[BAFTA]]||2900||այո||60 |- |[[:en:Broken Blossoms]]||14500|| || || ||26 |- |[[:en:The Cabinet of Dr. Caligari]]||130000||[[Բժիշկ Քալիգարիի առանձնասենյակը (ֆիլմ)]]||21200|| ||48 |- |[[:en:Cannes Film Festival]]||49400||[[Կաննի կինոփառատոն]]||10600|| ||105 |- |[[:en:Casablanca (film)]]||107400||[[Կասաբլանկա (ֆիլմ)]]||41300|| ||95 |- |[[:en:Celine and Julie Go Boating]]||12700|| || || ||12 |- |[[:en:Chariots of Fire]]||66400|| || || ||54 |- |[[:en:Charulata]]||16500|| || || ||22 |- |[[:en:Chelsea Girls]]||15400|| || || ||14 |- |[[:en:Children of Paradise]]||28500|| || || ||37 |- |[[:en:Chimes at Midnight]]||62400|| || || ||20 |- |[[:en:Chinatown (1974 film)]]||52000||[[Չինական թաղամաս]]||9700|| ||57 |- |[[:en:The Chronicles of Narnia: Prince Caspian]]||87400||[[Նարնիայի ժամանակագրություններ։ Արքայազն Կասպիանը]]||8200|| ||49 |- |[[:en:Chungking Express]]||27800|| || || ||34 |- |[[:en:Cinema Paradiso]]||24400|| || || ||50 |- |[[:en:Cinematography]]||51000||[[Կինեմատոգրաֆիա]]||9800|| ||106 |- |[[:en:Citizen Kane]]||240900||[[Քաղաքացի Քեյնը]]||8700|| ||77 |- |[[:en:City Lights]]||53500||[[Մեծ քաղաքի լույսերը]]||11300|| ||55 |- |[[:en:Close Encounters of the Third Kind]]||85200|| || || ||48 |- |[[:en:Close-Up (1990 film)]]||13400|| || || ||23 |- |[[:en:Come and See]]||51300|| || || ||41 |- |[[:en:Contempt (film)]]||15100|| || || ||34 |- |[[:en:The Conversation]]||26900|| || || ||39 |- |[[:en:The Cranes Are Flying]]||9900||[[Թռչում են կռունկները]]||12100|| ||39 |- |[[:en:Crash (1996 film)]]||28600|| || || ||27 |- |[[:en:Cries and Whispers]]||68100||[[Շշուկներ և ճիչեր]]||7600||այո||40 |- |[[:en:Crimes and Misdemeanors]]||26800|| || || ||37 |- |[[:en:Crouching Tiger, Hidden Dragon]]||62400|| || || ||59 |- |[[:en:The Dark Knight]]||273600||[[Խավարի ասպետը (ֆիլմ)]]||19100|| ||97 |- |[[:en:Dawn of the Dead (1978 film)]]||57300|| || || ||30 |- |[[:en:Day of Wrath]]||15300|| || || ||17 |- |[[:en:Days of Being Wild]]||13700|| || || ||16 |- |[[:en:Days of Heaven]]||45500||[[Երկնային օրեր (ֆիլմ)]]||17100|| ||34 |- |[[:en:Dead Ringers (film)]]||26600|| || || ||27 |- |[[:en:Death in Venice (film)]]||19900||[[Մահ Վենետիկում]]||7700|| ||37 |- |[[:en:The Deer Hunter]]||97300|| || || ||56 |- |[[:en:Dekalog]]||20800|| || || ||30 |- |[[:en:Dersu Uzala (1975 film)]]||14200||[[Դերսու Ուզալա (ֆիլմ, 1975)]]||6000|| ||51 |- |[[:en:Diary of a Country Priest]]||17200|| || || ||20 |- |[[:en:Distant Voices, Still Lives]]||14000|| || || ||14 |- |[[:en:Do the Right Thing]]||44000|| || || ||29 |- |[[:en:Documentary film]]||59500||[[Վավերագրական ֆիլմ]]||62800|| ||86 |- |[[:en:Dog Day Afternoon]]||83500|| || || ||46 |- |[[:en:Don't Look Now]]||81200|| || || ||34 |- |[[:en:Dont Look Back]]||12800|| || || ||15 |- |[[:en:Double Indemnity]]||62100|| || || ||45 |- |[[:en:Dr. Mabuse the Gambler]]||20600|| || || ||23 |- |[[:en:Dr. Strangelove]]||87100|| || || ||63 |- |[[:en:Dream of Light]]||3700|| || || ||12 |- |[[:en:Duck Soup (1933 film)]]||48800|| || || ||42 |- |[[:en:E.T. the Extra-Terrestrial]]||126900|| || || ||64 |- |[[:en:Earth (1930 film)]]||18600||[[Երկիր (ֆիլմ, 1930)]]||16100|| ||32 |- |[[:en:Edvard Munch (film)]]||4900|| || || ||11 |- |[[:en:Él (film)]]||10500|| || || ||20 |- |[[:en:El Sur (film)]]||5400|| || || ||14 |- |[[:en:Eraserhead]]||49400|| || || ||43 |- |[[:en:The Exorcist]]||137200||[[Սատանա քշողը]]||12000|| ||58 |- |[[:en:Exotica (film)]]||31300|| || || ||19 |- |[[:en:Eyes Without a Face (film)]]||37300||[[Աչքեր առանց դեմքի]]||2500|| ||29 |- |[[:en:F for Fake]]||22900|| || || ||16 |- |[[:en:Faces (1968 film)]]||10600|| || || ||20 |- |[[:en:Fanny and Alexander]]||101000||[[Ֆաննին և Ալեքսանդրը]]||10500|| ||44 |- |[[:en:Farewell My Concubine (film)]]||39700|| || || ||31 |- |[[:en:Fargo (1996 film)]]||63800|| || || ||56 |- |[[:en:Faust (1926 film)]]||18700|| || || ||28 |- |[[:en:Fellini Satyricon]]||26300|| || || ||29 |- |[[:en:Festen]]||18000|| || || ||30 |- |[[:en:Film director]]||33000||[[Ռեժիսոր]]||10200||այո||98 |- |[[:en:Film festival]]||32200|| || || ||57 |- |[[:en:Film producer]]||23400|| || || ||75 |- |[[:en:Film]]||69700||[[Կինոնկար]]||20800|| ||221 |- |[[:en:Fitzcarraldo]]||25900|| || || ||38 |- |[[:en:Floating Clouds]]||6600|| || || ||11 |- |[[:en:Flowers of Shanghai]]||11300|| || || ||16 |- |[[:en:Forrest Gump]]||90300||[[Ֆորեսթ Գամփ]]||12900|| ||119 |- |[[:en:Freaks (1932 film)]]||59100|| || || ||36 |- |[[:en:Fritz the Cat (film)]]||66000|| || || ||23 |- |[[:en:Full Metal Jacket]]||69200||[[Ամբողջապես մետաղական թաղանթ]]||9300|| ||57 |- |[[:en:Germany, Year Zero]]||13500|| || || ||27 |- |[[:en:Gertie the Dinosaur]]||46300|| || || ||26 |- |[[:en:Gertrud (film)]]||14900|| || || ||17 |- |[[:en:Gladiator (2000 film)]]||91700||[[Գլադիատոր (ֆիլմ)]]||6800|| ||94 |- |[[:en:The Gold Rush]]||27000||[[Ոսկու տենդ (ֆիլմ)]]||13100|| ||53 |- |[[:en:Golden Globe Awards]]||72200||[[Ոսկե գլոբուս]]||6200||այո||91 |- |[[:en:Golden Lion]]||36600|| || || ||52 |- |[[:en:Gone with the Wind (film)]]||131600||[[Քամուց քշվածները (ֆիլմ)]]||8300|| ||88 |- |[[:en:The Good, the Bad and the Ugly]]||93200||[[Լավը, վատը, չարը]]||2400|| ||85 |- |[[:en:Goodfellas]]||68600||[[Փառավոր տղաներ]]||6700|| ||62 |- |[[:en:Greed (1924 film)]]||80200|| || || ||27 |- |[[:en:Grizzly Man]]||17800|| || || ||18 |- |[[:en:Groundhog Day (film)]]||184300||[[Արջամկան օրը (ֆիլմ)]]||189600|| ||58 |- |[[:en:Happy Together (1997 film)]]||35200|| || || ||22 |- |[[:en:Harold and Maude]]||34900|| || || ||33 |- |[[:en:Heat (1995 film)]]||44300||[[Տապ (ֆիլմ, 1995)]]||16400|| ||52 |- |[[:en:High and Low (1963 film)]]||12900|| || || ||29 |- |[[:en:Hiroshima mon amour]]||18500|| || || ||36 |- |[[:en:His Girl Friday]]||51600|| || || ||36 |- |[[:en:Histoire(s) du cinéma]]||18600|| || || ||14 |- |[[:en:Hotel Rwanda]]||56100||[[Հյուրանոց «Ռուանդա» (ֆիլմ)]]||8100|| ||52 |- |[[:en:Hour of the Wolf]]||51100||[[Գայլի ժամը]]||7500||այո||30 |- |[[:en:How Green Was My Valley (film)]]||23600|| || || ||48 |- |[[:en:Husbands (film)]]||11900|| || || ||16 |- |[[:en:I Am Cuba]]||14700|| || || ||27 |- |[[:en:I Know Where I'm Going!]]||19600|| || || ||16 |- |[[:en:I Was Born, But...]]||11000|| || || ||16 |- |[[:en:I'm Going to Tell You a Secret]]||34100||[[Մադոննա։ Ես ուզում եմ ձեզ պատմել իմ գաղտնիքները (ֆիլմ)]]||9000|| ||16 |- |[[:en:If....]]||19800|| || || ||28 |- |[[:en:Ikiru]]||33100|| || || ||45 |- |[[:en:Imitation of Life (1959 film)]]||22100|| || || ||29 |- |[[:en:In a Lonely Place]]||27500|| || || ||27 |- |[[:en:In a Year of 13 Moons]]||3400|| || || ||16 |- |[[:en:In the Mood for Love]]||37500|| || || ||41 |- |[[:en:In the Realm of the Senses]]||18200|| || || ||34 |- |[[:en:Inglourious Basterds]]||110400||[[Անփառունակ սրիկաները (ֆիլմ, 2009)]]||3000|| ||74 |- |[[:en:Intolerance (film)]]||30200|| || || ||42 |- |[[:en:The Irishman]]||133300||[[Իռլանդացին]]||14600|| ||48 |- |[[:en:It Happened One Night]]||40800||[[Դա տեղի է ունեցել մի անգամ գիշերը]]||7200|| ||53 |- |[[:en:It's a Wonderful Life]]||89700||[[Այս հրաշալի կյանքը]]||101900|| ||63 |- |[[:en:Ivan the Terrible (1944 film)]]||26500|| || || ||30 |- |[[:en:Ivan's Childhood]]||15800|| || || ||48 |- |[[:en:Jalsaghar]]||15100|| || || ||21 |- |[[:en:Jaws (film)]]||153400||[[Ծնոտներ (ֆիլմ)]]||9500|| ||63 |- |[[:en:Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles]]||12400|| || || ||24 |- |[[:en:Johnny Guitar]]||20600|| || || ||32 |- |[[:en:Journey to Italy]]||22300|| || || ||21 |- |[[:en:Jules and Jim]]||13000||[[Ժյուլ և Ջիմ]]||8700|| ||36 |- |[[:en:Kaagaz Ke Phool]]||18800|| || || ||12 |- |[[:en:Kagemusha]]||22700|| || || ||36 |- |[[:en:Karlovy Vary International Film Festival]]||22600|| || || ||38 |- |[[:en:Kes (film)]]||23300|| || || ||21 |- |[[:en:The Kid (1921 film)]]||18100||[[Փոքրիկը (ֆիլմ)]]||8200|| ||53 |- |[[:en:Killer of Sheep]]||15900|| || || ||10 |- |[[:en:Kind Hearts and Coronets]]||32200|| || || ||25 |- |[[:en:King Kong (1933 film)]]||83700||[[Քինգ-Քոնգ (ֆիլմ, 1933)]]||6000|| ||52 |- |[[:en:Kings of the Road]]||10200|| || || ||20 |- |[[:en:Kiss Me Deadly]]||25000|| || || ||25 |- |[[:en:Koyaanisqatsi]]||42900|| || || ||35 |- |[[:en:L'Age d'Or]]||13400|| || || ||32 |- |[[:en:L'Argent (1983 film)]]||10400|| || || ||16 |- |[[:en:L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat]]||8700||[[Գնացքի ժամանումը Լա-Սյոտի կայարան]]||5400|| ||41 |- |[[:en:L'Atalante]]||24000|| || || ||31 |- |[[:en:L'Eclisse]]||17800|| || || ||26 |- |[[:en:La ciénaga (film)]]||12100|| || || ||9 |- |[[:en:La Dolce Vita]]||55600||[[Քաղցր կյանք]]||6300|| ||54 |- |[[:en:La Grande Illusion]]||34500||[[Մեծ պատրանք]]||16100|| ||36 |- |[[:en:La Jetée]]||17100||[[Թռիչքուղի (ֆիլմ)]]||11800|| ||27 |- |[[:en:La Notte]]||19700|| || || ||33 |- |[[:en:La Région Centrale]]||8500|| || || ||4 |- |[[:en:La Strada]]||64400||[[Ճանապարհ (ֆիլմ, 1954)]]||3000|| ||50 |- |[[:en:Land Without Bread]]||9000|| || || ||19 |- |[[:en:Landscape in the Mist]]||10000|| || || ||27 |- |[[:en:Last Year at Marienbad]]||31700|| || || ||35 |- |[[:en:Late Spring]]||113900|| || || ||24 |- |[[:en:Lawrence of Arabia (film)]]||89400||[[Լոուրենս Արաբացի (ֆիլմ)]]||10200|| ||70 |- |[[:en:Le Samouraï]]||18100|| || || ||33 |- |[[:en:Les Vacances de Monsieur Hulot]]||10000|| || || ||26 |- |[[:en:Letter from an Unknown Woman (1948 film)]]||14400||[[Անծանոթուհու նամակը (ֆիլմ)]]||8100|| ||26 |- |[[:en:Listen to Britain]]||14500|| || || ||4 |- |[[:en:Locarno Festival]]||11500|| || || ||38 |- |[[:en:Lola Montès]]||18800|| || || ||16 |- |[[:en:The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]||75100||[[Մատանիների տիրակալը։ Մատանու եղբայրություն]]||34400|| ||90 |- |[[:en:Los Cabos International Film Festival]]||6000|| || || ||3 |- |[[:en:Los Olvidados]]||16000|| || || ||27 |- |[[:en:Love Streams (film)]]||7800|| || || ||22 |- |[[:en:M (1931 film)]]||41000||[[M (ֆիլմ, 1931)]]||4000|| ||46 |- |[[:en:Mad Max 2]]||37700|| || || ||38 |- |[[:en:Magnolia (film)]]||67600|| || || ||44 |- |[[:en:Make Way for Tomorrow]]||15300|| || || ||19 |- |[[:en:Man of Aran]]||23100|| || || ||13 |- |[[:en:Man on Wire]]||20300||[[Մարդը պարանի վրա (ֆիլմ, 2008)]]||13500|| ||21 |- |[[:en:Man with a Movie Camera]]||29400|| || || ||39 |- |[[:en:Manhattan (1979 film)]]||35800||[[Մանհեթեն (ֆիլմ)]]||5600|| ||50 |- |[[:en:Māoriland Film Festival]]||5800|| || || ||1 |- |[[:en:March of the Penguins]]||45600|| || || ||36 |- |[[:en:Marketa Lazarová]]||36900||[[Մարկետա Լազարովա (ֆիլմ)]]||6200|| ||25 |- |[[:en:Marnie (film)]]||27900|| || || ||38 |- |[[:en:The Matrix]]||142100||[[Մատրիցա]]||5200|| ||105 |- |[[:en:McCabe & Mrs. Miller]]||33800||[[ՄակՔեյբը և միսիս Միլլերը]]||9800|| ||28 |- |[[:en:Mean Streets]]||14200|| || || ||42 |- |[[:en:Meet Me in St. Louis]]||30500|| || || ||29 |- |[[:en:Meghe Dhaka Tara]]||12500||[[Աստղը մութ ամպի հետևում]]||3400|| ||11 |- |[[:en:Memories of Murder]]||28000|| || || ||31 |- |[[:en:Memories of Underdevelopment]]||9800|| || || ||17 |- |[[:en:Meshes of the Afternoon]]||18500|| || || ||20 |- |[[:en:Metropolis (1927 film)]]||93900|| || || ||59 |- |[[:en:Miracle in Milan]]||12100||[[Հրաշք Միլանում (ֆիլմ)]]||3400|| ||27 |- |[[:en:Mirror (1975 film)]]||25900|| || || ||43 |- |[[:en:Modern Times (film)]]||31100||[[Նոր Ժամանակներ (ֆիլմ, 1936)]]||5600|| ||54 |- |[[:en:Monsieur Verdoux]]||18900||[[Մըսյե Վերդու]]||7800|| ||37 |- |[[:en:Monty Python's Life of Brian]]||87400|| || || ||58 |- |[[:en:The Mother and the Whore]]||14100|| || || ||17 |- |[[:en:Mouchette]]||10900|| || || ||18 |- |[[:en:MTV Movie & TV Awards]]||39700|| || || ||39 |- |[[:en:Mulholland Drive (film)]]||127200|| || || ||53 |- |[[:en:My Darling Clementine]]||22800|| || || ||32 |- |[[:en:My Life as a Dog]]||19400|| || || ||23 |- |[[:en:My Life to Live]]||14600||[[Ապրել իր կյանքով]]||2100|| ||28 |- |[[:en:My Neighbor Totoro]]||71400||[[Իմ հարևան Տոտորոն]]||10900||այո||64 |- |[[:en:My Night at Maud's]]||11400|| || || ||23 |- |[[:en:Nanook of the North]]||24300|| || || ||36 |- |[[:en:Napoléon (1927 film)]]||58500||[[Նապոլեոն (ֆիլմ, 1927)]]||10700|| ||25 |- |[[:en:Nashville (film)]]||52400|| || || ||30 |- |[[:en:Nazarín]]||8300|| || || ||23 |- |[[:en:Network (1976 film)]]||49700|| || || ||45 |- |[[:en:Night and Fog (1956 film)]]||35400|| || || ||19 |- |[[:en:Night of the Living Dead]]||113200|| || || ||49 |- |[[:en:Nights of Cabiria]]||17600||[[Կաբիրիայի գիշերները]]||6000|| ||42 |- |[[:en:North by Northwest]]||60000|| || || ||52 |- |[[:en:Nosferatu]]||43200||[[Նոսֆերատու]]||12100|| ||52 |- |[[:en:Nostalghia]]||15900||[[Նոստալգիա (ֆիլմ)]]||10600|| ||39 |- |[[:en:Notorious (1946 film)]]||51000|| || || ||45 |- |[[:en:October: Ten Days That Shook the World]]||16300|| || || ||35 |- |[[:en:Oldboy (2003 film)]]||45600||[[Օլդբոյ (ֆիլմ, 2003)]]||2900|| ||50 |- |[[:en:On the Waterfront]]||30900||[[Նավահանգստում]]||7100|| ||57 |- |[[:en:Once Upon a Time in America]]||57600||[[Մի անգամ Ամերիկայում]]||5400|| ||56 |- |[[:en:Once Upon a Time in the West]]||46700|| || || ||55 |- |[[:en:One Flew Over the Cuckoo's Nest (film)]]||40300||[[Թռիչք կկվի բնի վրայով (ֆիլմ)]]||11700|| ||72 |- |[[:en:Only Angels Have Wings]]||19000|| || || ||25 |- |[[:en:Opening Night (1977 film)]]||13800||[[Պրեմիերա (ֆիլմ)]]||8600|| ||18 |- |[[:en:Ordet]]||22200|| || || ||21 |- |[[:en:Orizzonti]]||10500|| || || ||5 |- |[[:en:Orpheus (film)]]||13800||[[Օրփևս (ֆիլմ)]]||8200|| ||17 |- |[[:en:Out 1]]||32600|| || || ||8 |- |[[:en:Out of the Past]]||17900|| || || ||24 |- |[[:en:Paisan]]||15500|| || || ||25 |- |[[:en:Pakeezah]]||75300|| || || ||17 |- |[[:en:Palme d'Or]]||60600||[[Ոսկյա արմավենու ճյուղ]]||4500|| ||65 |- |[[:en:Pan's Labyrinth]]||67500||[[Ֆավնի լաբիրինթոսը]]||17500|| ||55 |- |[[:en:Pandora's Box (1929 film)]]||24100|| || || ||21 |- |[[:en:Paris, Texas (film)]]||51300||[[Փարիզ, Տեխաս (ֆիլմ)]]||8700|| ||37 |- |[[:en:Partie de campagne]]||5800|| || || ||14 |- |[[:en:Pather Panchali]]||83100|| || || ||40 |- |[[:en:Paths of Glory]]||68700||[[Փառքի արահետներ]]||5700|| ||47 |- |[[:en:Peeping Tom (1960 film)]]||39600|| || || ||26 |- |[[:en:Performance (film)]]||24700|| || || ||15 |- |[[:en:Persona (1966 film)]]||101700||[[Անձնավորություն (ֆիլմ)]]||4800|| ||42 |- |[[:en:The Phantom of the Opera (1925 film)]]||54500|| || || ||37 |- |[[:en:Pickpocket (film)]]||12700|| || || ||22 |- |[[:en:Picnic at Hanging Rock (film)]]||28500|| || || ||31 |- |[[:en:Pierrot le Fou]]||12200|| || || ||34 |- |[[:en:Plácido (film)]]||5600|| || || ||13 |- |[[:en:Platoon (film)]]||43000|| || || ||61 |- |[[:en:Playtime]]||14400|| || || ||30 |- |[[:en:Pornographic film]]||50100|| || || ||70 |- |[[:en:The Power of Nightmares]]||45700|| || || ||15 |- |[[:en:The Prince of Egypt]]||56900|| || || ||56 |- |[[:en:Psycho (1960 film)]]||136800||[[Պսիխո]]||7100|| ||73 |- |[[:en:Pulp Fiction]]||149900||[[Քրեական ընթերցվածք]]||27300|| ||99 |- |[[:en:Pyaasa]]||34900|| || || ||16 |- |[[:en:Raging Bull]]||69000|| || || ||54 |- |[[:en:Raiders of the Lost Ark]]||208000||[[Ինդիանա Ջոնս։ Կորուսյալ տապանը որոնելիս]]||12000|| ||73 |- |[[:en:Raise the Red Lantern]]||33900|| || || ||26 |- |[[:en:Ran (film)]]||45000|| || || ||47 |- |[[:en:Rashomon]]||45200||[[Ռասյոմոն]]||3300||այո||62 |- |[[:en:Rear Window]]||36400||[[Պատուհան դեպի բակ (ֆիլմ)]]||10900|| ||59 |- |[[:en:Red Desert (film)]]||14500|| || || ||31 |- |[[:en:Red River (1948 film)]]||23200|| || || ||31 |- |[[:en:Reservoir Dogs]]||55800||[[Կատաղի շներ]]||7200|| ||67 |- |[[:en:The Revolution Will Not Be Televised (film)]]||74200|| || || ||10 |- |[[:en:Rio Bravo (film)]]||25500|| || || ||32 |- |[[:en:Rocco and His Brothers]]||19700|| || || ||37 |- |[[:en:Rome, Open City]]||27300|| || || ||41 |- |[[:en:Rosemary's Baby (film)]]||39200||[[Ռոզմարիի երեխան (ֆիլմ)]]||18800|| ||45 |- |[[:en:Roundhay Garden Scene]]||7400|| || || ||46 |- |[[:en:Russian Ark]]||15700|| || || ||29 |- |[[:en:Salò, or the 120 Days of Sodom]]||62200||[[Սալո, կամ Սոդոմի 120 օրը]]||8100|| ||39 |- |[[:en:Salvatore Giuliano (film)]]||7500|| || || ||16 |- |[[:en:Sans Soleil]]||10600||[[Առանց արևի (ֆիլմ, 1983)]]||6100|| ||17 |- |[[:en:Sansho the Bailiff]]||13600|| || || ||28 |- |[[:en:Sátántangó]]||22900|| || || ||19 |- |[[:en:Saturn Awards]]||15200||[[Սատուրն (մրցանակ)]]||10800|| ||53 |- |[[:en:Saved from the Titanic]]||18300|| || || ||17 |- |[[:en:Saving Private Ryan]]||95300||[[Փրկել շարքային Ռայանին]]||26700|| ||79 |- |[[:en:Scenes from a Marriage]]||37200||[[Տեսարաններ ամուսնական կյանքից]]||5400|| ||30 |- |[[:en:Schindler's List]]||104400||[[Շինդլերի ցուցակը]]||8900|| ||87 |- |[[:en:Screenwriter]]||8200||[[Սցենարիստ]]||1600||այո||80 |- |[[:en:Seven Samurai]]||61600||[[Յոթ սամուրայներ]]||6300|| ||64 |- |[[:en:Sherlock Jr.]]||20300|| || || ||27 |- |[[:en:The Shining (film)]]||176600||[[Փայլատակում (ֆիլմ)]]||11900|| ||70 |- |[[:en:Shoah (film)]]||38800|| || || ||21 |- |[[:en:The Shop Around the Corner]]||15300|| || || ||27 |- |[[:en:Short film]]||12100||[[Կարճամետրաժ ֆիլմ]]||2100|| ||63 |- |[[:en:Sicko]]||58700|| || || ||30 |- |[[:en:Silent film]]||71500||[[Համր կինո]]||19300|| ||68 |- |[[:en:Silent Light]]||15100|| || || ||18 |- |[[:en:Simon of the Desert]]||11300|| || || ||19 |- |[[:en:Singin' in the Rain]]||57200|| || || ||47 |- |[[:en:Snow White and the Seven Dwarfs (1937 film)]]||98300||[[Սպիտակաձյունիկը և յոթ թզուկները]]||9400|| ||118 |- |[[:en:Solaris (1972 film)]]||38700|| || || ||55 |- |[[:en:Some Like It Hot]]||52600||[[Ջազում միայն աղջիկներ են]]||6000|| ||70 |- |[[:en:Songs from the Second Floor]]||6900|| || || ||18 |- |[[:en:The Sorrow and the Pity]]||19000|| || || ||12 |- |[[:en:South by Southwest]]||115700|| || || ||28 |- |[[:en:Special effects of The Empire Strikes Back]]||79800|| || || ||1 |- |[[:en:Spider-Man 3]]||142900||[[Սարդ-Մարդ 3]]||7300|| ||63 |- |[[:en:Spirited Away]]||109000||[[Ուրվականներից քշվածները]]||33000|| ||98 |- |[[:en:Stagecoach (1939 film)]]||29100||[[Դիլիժանս (ֆիլմ)]]||6000|| ||45 |- |[[:en:Stalker (1979 film)]]||51900||[[Ստալկեր (ֆիլմ)]]||69200|| ||56 |- |[[:en:Star Wars (film)]]||267900||[[Աստղային պատերազմներ։ Էպիզոդ IV։ Նոր հույս]]||13900|| ||91 |- |[[:en:Strike (1925 film)]]||10300|| || || ||32 |- |[[:en:Stromboli (film)]]||14700|| || || ||25 |- |[[:en:Subarnarekha (film)]]||8400|| || || ||8 |- |[[:en:Sullivan's Travels]]||22700|| || || ||29 |- |[[:en:Sundance Film Festival]]||26300|| || || ||56 |- |[[:en:Sunrise: A Song of Two Humans]]||18200||[[Արևածագ (ֆիլմ)]]||6900|| ||38 |- |[[:en:Sunset Boulevard (film)]]||68200|| || || ||54 |- |[[:en:Sweet Smell of Success]]||33600|| || || ||29 |- |[[:en:Syndromes and a Century]]||18100|| || || ||6 |- |[[:en:Tabu: A Story of the South Seas]]||13600||[[Տաբու (ֆիլմ, 1931)]]||4900|| ||22 |- |[[:en:Tale of Tales (1979 film)]]||11000||[[Հեքիաթների հեքիաթ (մուլտֆիլմ)]]||5100||այո||17 |- |[[:en:Talk to Her]]||18100||[[Խոսիր նրա հետ]]||50000|| ||42 |- |[[:en:Taste of Cherry]]||14300||[[Բալի համը]]||5500|| ||33 |- |[[:en:Taxi Driver]]||76900||[[Տաքսու վարորդ]]||2100|| ||70 |- |[[:en:Tender Mercies]]||79300|| || || ||26 |- |[[:en:The Texas Chain Saw Massacre]]||99400|| || || ||38 |- |[[:en:The 400 Blows]]||21400|| || || ||45 |- |[[:en:The Apartment]]||29700|| || || ||54 |- |[[:en:The Band Wagon]]||20600|| || || ||24 |- |[[:en:The Best Years of Our Lives]]||33700||[[Մեր կյանքի լավագույն տարիները]]||8700|| ||46 |- |[[:en:The Big Sleep (1946 film)]]||24500|| || || ||39 |- |[[:en:The Birds (film)]]||46900|| || || ||53 |- |[[:en:The Blue Angel]]||24200|| || || ||36 |- |[[:en:The Bridge on the River Kwai]]||64200||[[Կամուրջ Քվայ գետի վրայով]]||9700|| ||65 |- |[[:en:The Cat and the Canary (1927 film)]]||30700|| || || ||24 |- |[[:en:The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe]]||57900||[[Նարնիայի ժամանակագրություններ։ Առյուծը, կախարդը և զգեստապահարանը]]||7400|| ||57 |- |[[:en:The Circus (1928 film)]]||20700||[[Կրկես (ֆիլմ, 1928)]]||9900||այո||42 |- |[[:en:The Color of Pomegranates]]||20000||[[Նռան գույնը]]||7000|| ||30 |- |[[:en:The Conformist (1970 film)]]||27100|| || || ||32 |- |[[:en:The Criminal Life of Archibaldo de la Cruz]]||8500|| || || ||18 |- |[[:en:The Crowd (1928 film)]]||13500|| || || ||28 |- |[[:en:The Discreet Charm of the Bourgeoisie]]||21400||[[Բուրժուազիայի համեստ հմայքը]]||1400||այո||45 |- |[[:en:The Double Life of Veronique]]||25700|| || || ||35 |- |[[:en:The Earrings of Madame de…]]||14800|| || || ||21 |- |[[:en:The Empire Strikes Back]]||210800||[[Աստղային պատերազմներ։ Էպիզոդ V։ Կայսրությունը հասցնում է պատասխան հարված]]||9700|| ||82 |- |[[:en:The Enigma of Kaspar Hauser]]||20100||[[Ամեն ոք իր համար, իսկ Աստված՝ բոլորին դեմ]]||5900|| ||30 |- |[[:en:The Executioner (1963 film)]]||5000|| || || ||15 |- |[[:en:The Exterminating Angel]]||18800||[[Կործանիչ հրեշտակ (ֆիլմ)]]||6100|| ||27 |- |[[:en:The Flowers of St. Francis]]||17100|| || || ||21 |- |[[:en:The General (1926 film)]]||33300|| || || ||41 |- |[[:en:The Godfather]]||142900||[[Կնքահայրը (ֆիլմ)]]||10900|| ||122 |- |[[:en:The Godfather Part II]]||56800||[[Կնքահայրը 2]]||28300|| ||80 |- |[[:en:The Gospel According to St. Matthew (film)]]||22200|| || || ||31 |- |[[:en:The Graduate]]||62400|| || || ||56 |- |[[:en:The Grapes of Wrath (film)]]||29200||[[Ցասման ողկույզները (ֆիլմ)]]||5600|| ||42 |- |[[:en:The Great Dictator]]||53000||[[Մեծ բռնապետը]]||22000|| ||75 |- |[[:en:The Great Escape (film)]]||69300||[[Մեծ փախուստ (ֆիլմ, 1963)]]||54000|| ||42 |- |[[:en:The Green Ray (film)]]||7300|| || || ||22 |- |[[:en:The Hart of London]]||4000|| || || ||2 |- |[[:en:The Holy Mountain (1973 film)]]||14900||[[Սրբազան լեռը]]||2900|| ||24 |- |[[:en:The Hour of the Furnaces]]||8800|| || || ||14 |- |[[:en:The House Is Black]]||4000|| || || ||11 |- |[[:en:The Idiots]]||17800|| || || ||22 |- |[[:en:The Innocents (1961 film)]]||45500|| || || ||21 |- |[[:en:The Killing of a Chinese Bookie]]||14600|| || || ||14 |- |[[:en:The King of Comedy (film)]]||41900||[[Կատակերգության արքան (ֆիլմ)]]||8900|| ||40 |- |[[:en:The Lady Eve]]||22500|| || || ||29 |- |[[:en:The Land Before Time (film)]]||35900|| || || ||42 |- |[[:en:The Last Laugh (1924 film)]]||18900|| || || ||27 |- |[[:en:The Last Picture Show]]||29200|| || || ||40 |- |[[:en:The Leopard (1963 film)]]||25700|| || || ||47 |- |[[:en:The Life and Death of Colonel Blimp]]||26200|| || || ||18 |- |[[:en:The Life of Oharu]]||7700|| || || ||22 |- |[[:en:The Lion King]]||168300||[[Առյուծ արքան]]||2500|| ||125 |- |[[:en:The Little Mermaid (1989 film)]]||111600||[[Ջրահարսը (մուլտֆիլմ, 1989)]]||36100|| ||108 |- |[[:en:The Lodger: A Story of the London Fog]]||20300|| || || ||31 |- |[[:en:The Magnificent Ambersons (film)]]||41200|| || || ||30 |- |[[:en:The Maltese Falcon (1941 film)]]||34100|| || || ||49 |- |[[:en:The Mountain Eagle]]||17100|| || || ||21 |- |[[:en:The Night of the Hunter (film)]]||41900||[[Որսորդի գիշերը]]||8300|| ||34 |- |[[:en:The Passenger (1975 film)]]||18100|| || || ||27 |- |[[:en:The Passion of Joan of Arc]]||46600|| || || ||36 |- |[[:en:The Passion of the Christ]]||89800||[[Քրիստոսի չարչարանքները]]||51200|| ||58 |- |[[:en:The Philadelphia Story (film)]]||28700|| || || ||39 |- |[[:en:The Pianist (2002 film)]]||27500||[[Դաշնակահարը]]||51900|| ||69 |- |[[:en:The Piano]]||44100||[[Դաշնամուր (ֆիլմ)]]||4500|| ||47 |- |[[:en:The Puppetmaster (film)]]||11900|| || || ||12 |- |[[:en:The Quiet Man]]||33000|| || || ||42 |- |[[:en:The Red Shoes (1948 film)]]||52600|| || || ||32 |- |[[:en:The River (1951 film)]]||11300|| || || ||19 |- |[[:en:The Rules of the Game]]||73800|| || || ||34 |- |[[:en:The Sacrifice (1986 film)]]||24400||[[Զոհաբերություն (ֆիլմ)]]||2600|| ||38 |- |[[:en:The Seventh Seal]]||42300||[[Յոթերորդ կնիքը]]||22400|| ||59 |- |[[:en:The Silence (1963 film)]]||24700|| || || ||30 |- |[[:en:The Sound of Music (film)]]||111900|| || || ||66 |- |[[:en:The Spirit of the Beehive]]||20600|| || || ||25 |- |[[:en:The Story of the Last Chrysanthemums]]||10500|| || || ||11 |- |[[:en:The Thin Blue Line (1988 film)]]||34800|| || || ||15 |- |[[:en:The Thin Red Line (1998 film)]]||62200|| || || ||49 |- |[[:en:The Third Man]]||46900|| || || ||55 |- |[[:en:The Time to Live and the Time to Die]]||6000|| || || ||11 |- |[[:en:The Travelling Players]]||10000|| || || ||21 |- |[[:en:The Wages of Fear]]||18000|| || || ||36 |- |[[:en:The World of Apu]]||19500|| || || ||26 |- |[[:en:This Is Spinal Tap]]||56200|| || || ||25 |- |[[:en:Three Colours: Blue]]||14500|| || || ||37 |- |[[:en:Three Colours: Red]]||22700|| || || ||36 |- |[[:en:Throne of Blood]]||36700|| || || ||40 |- |[[:en:Through the Olive Trees]]||5700|| || || ||18 |- |[[:en:Tie Xi Qu: West of the Tracks]]||4900|| || || ||5 |- |[[:en:To Be or Not to Be (1942 film)]]||21200|| || || ||29 |- |[[:en:To Kill a Mockingbird (film)]]||41500||[[Սպանել ծաղրասարյակին (ֆիլմ)]]||7400|| ||50 |- |[[:en:Tokyo Story]]||30600|| || || ||41 |- |[[:en:Toronto International Film Festival]]||44100||[[Տորոնտոյի կինոփառատոն]]||5800|| ||53 |- |[[:en:Touch of Evil]]||49800||[[Չարի կնիք]]||4900|| ||34 |- |[[:en:A Touch of Zen]]||27000|| || || ||15 |- |[[:en:Touki Bouki]]||9200|| || || ||13 |- |[[:en:Toy Story]]||111800||[[Խաղալիքների պատմություն]]||10900|| ||106 |- |[[:en:Toy Story 2]]||82200||[[Խաղալիքների պատմություն 2]]||14600|| ||84 |- |[[:en:Transformers (film)]]||82600||[[Տրանսֆորմերները (ֆիլմ)]]||68900|| ||66 |- |[[:en:The Treasure of the Sierra Madre (film)]]||32100|| || || ||39 |- |[[:en:The Tree of Wooden Clogs]]||6700|| || || ||33 |- |[[:en:Tribeca Festival]]||32400|| || || ||37 |- |[[:en:Triumph of the Will]]||53500||[[Կամքի հաղթանակը (ֆիլմ)]]||20100|| ||43 |- |[[:en:Tropical Malady]]||13400|| || || ||16 |- |[[:en:Trouble in Paradise (1932 film)]]||10700|| || || ||24 |- |[[:en:Two or Three Things I Know About Her]]||11900|| || || ||15 |- |[[:en:Ugetsu]]||44700|| || || ||30 |- |[[:en:Umberto D.]]||9600|| || || ||29 |- |[[:en:The Umbrellas of Cherbourg]]||25600||[[Շերբուրյան հովանոցներ]]||12000|| ||36 |- |[[:en:Un Chien Andalou]]||29700||[[Անդալուզյան շուն]]||12800|| ||49 |- |[[:en:Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives]]||27000|| || || ||28 |- |[[:en:Underground (1995 film)]]||29200||[[Ընդհատակ (ֆիլմ)]]||58600|| ||39 |- |[[:en:Unforgiven]]||51500||[[Չներվածը (ֆիլմ, 1992)]]||10700|| ||59 |- |[[:en:V for Vendetta (film)]]||69600||[[V նշանակում է Վենդետա (ֆիլմ)]]||12700|| ||88 |- |[[:en:Vampyr]]||36500|| || || ||22 |- |[[:en:Venice Film Festival]]||31000||[[Վենետիկի կինոփառատոն]]||2200||այո||73 |- |[[:en:Vertigo (film)]]||81300|| || || ||61 |- |[[:en:Videodrome]]||34200|| || || ||31 |- |[[:en:Viridiana]]||10500||[[Վիրիդիանա]]||10400|| ||35 |- |[[:en:Walkabout (film)]]||19900|| || || ||20 |- |[[:en:Waltz with Bashir]]||35000||[[Վալս Բաշիրի հետ (ֆիլմ)]]||5300|| ||36 |- |[[:en:Watchmen (film)]]||98700||[[Հսկիչները (ֆիլմ)]]||19800|| ||50 |- |[[:en:Wavelength (1967 film)]]||13500|| || || ||6 |- |[[:en:Weekend (1967 film)]]||6600|| || || ||24 |- |[[:en:Werckmeister Harmonies]]||11100|| || || ||14 |- |[[:en:West Side Story (1961 film)]]||54600|| || || ||51 |- |[[:en:Where Is the Friend's House?]]||6200||[[Որտե՞ղ է ընկերոջ տունը]]||5300|| ||26 |- |[[:en:Who Framed Roger Rabbit]]||98700||[[Ով է դավել Ռոջեր ճագարին]]||4800|| ||55 |- |[[:en:The Wild Bunch]]||45500||[[Վայրի ավազակախումբը]]||8400|| ||46 |- |[[:en:Wild Strawberries (film)]]||26300||[[Մորու բացատը]]||5400||այո||54 |- |[[:en:Wings of Desire]]||73000|| || || ||44 |- |[[:en:Winter Light]]||23600||[[Ձմեռային լույս (ֆիլմ)]]||8200|| ||27 |- |[[:en:The Wizard of Oz (1939 film)]]||121200|| || || ||60 |- |[[:en:Wolfwalkers]]||62400|| || || ||22 |- |[[:en:Woman in the Dunes]]||15100|| || || ||26 |- |[[:en:Written on the Wind]]||23600|| || || ||31 |- |[[:en:X-Men Origins: Wolverine]]||110800||[[Իքս մարդիկ. Սկիզբ. Կուղխ]]||16300|| ||53 |- |[[:en:Y tu mamá también]]||29600||[[Եվ քո մորը նույնպես]]||3300||այո||34 |- |[[:en:Yellow Earth]]||25500|| || || ||14 |- |[[:en:Yi Yi]]||14400|| || || ||21 |- |[[:en:Yojimbo]]||32900|| || || ||48 |- |[[:en:Young Artist Award]]||26500|| || || ||33 |- |[[:en:Zero for Conduct]]||8800|| || || ||20 |} 8fr8ldcdipgdb1fysnec9r7xqrnl2dw 2 1005450 8486746 8486231 2022-08-10T19:12:03Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:Top-importance Greek articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Abacus]]||[[:ru:Абак]]||[[Աբակ (տախտակ)]]|| ||111 |- |[[:en:Achaemenid Empire]]||[[:ru:Держава Ахеменидов]]||[[Աքեմենյան պետություն]]|| ||96 |- |[[:en:Acropolis of Athens]]||[[:ru:Афинский Акрополь]]||[[Աթենքի Ակրոպոլիս]]|| ||80 |- |[[:en:Aegean civilization]]||[[:ru:Эгейская цивилизация]]||[[Եգեյան մշակույթ]]|| ||48 |- |[[:en:Aesop's Fables]]|| || || ||53 |- |[[:en:Alexander the Great]]||[[:ru:Александр Македонский]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]|| ||232 |- |[[:en:Ancient Greece]]||[[:ru:Древняя Греция]]||[[Հին Հունաստան]]|| ||158 |- |[[:en:Ancient Greek architecture]]||[[:ru:Архитектура Древней Греции]]||[[Հին Հունաստանի ճարտարապետություն]]|| ||43 |- |[[:en:Ancient Greek folklore]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ancient Greek religion]]||[[:ru:Древнегреческая религия]]|| || ||43 |- |[[:en:Ancient Olympic Games]]||[[:ru:Античные Олимпийские игры]]||[[Անտիկ օլիմպիական խաղեր]]|| ||64 |- |[[:en:Aristotle]]||[[:ru:Аристотель]]||[[Արիստոտել]]|| ||282 |- |[[:en:Athens]]||[[:ru:Афины]]||[[Աթենք]]|| ||261 |- |[[:en:Byzantine Empire]]||[[:ru:Византия]]||[[Բյուզանդական կայսրություն]]|| ||163 |- |[[:en:Byzantine Greece]]|| || || ||11 |- |[[:en:Church of Greece]]||[[:ru:Элладская православная церковь]]|| || ||51 |- |[[:en:Classical Athens]]||[[:ru:Древние Афины]]||[[Հին Աթենք]]|| ||48 |- |[[:en:Classics]]||[[:ru:Антиковедение]]||[[Դասական]]|| ||52 |- |[[:en:Colonies in antiquity]]|| || || ||14 |- |[[:en:Constantine the Great]]||[[:ru:Константин I Великий]]||[[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]|| ||138 |- |[[:en:Constantinople]]||[[:ru:Константинополь]]||[[Կոստանդնուպոլիս]]|| ||115 |- |[[:en:Constitution of Greece]]||[[:ru:Конституция Греции]]||[[Հունաստանի Սահմանադրություն]]|| ||23 |- |[[:en:Corpus Aristotelicum]]|| || || ||14 |- |[[:en:Crete]]||[[:ru:Крит]]||[[Կրետե]]|| ||145 |- |[[:en:Culture of Greece]]||[[:ru:Культура Греции]]||[[Հունաստանի մշակույթ]]|| ||27 |- |[[:en:Cycladic culture]]||[[:ru:Кикладская цивилизация]]||[[Կիկլադյան քաղաքակրթություն]]|| ||41 |- |[[:en:Cyprus]]||[[:ru:Республика Кипр]]||[[Կիպրոս]]|| ||302 |- |[[:en:Cyprus problem]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27 |- |[[:en:Delphi]]||[[:ru:Дельфы]]||[[Դելֆի]]|| ||81 |- |[[:en:Demosthenes]]||[[:ru:Демосфен]]||[[Դեմոսթենես]]|| ||105 |- |[[:en:Demosthenes's Funeral Oration]]|| || || ||4 |- |[[:en:Demotic Greek]]||[[:ru:Димотика]]|| || ||23 |- |[[:en:Deucalion]]||[[:ru:Девкалион (сын Прометея)]]||[[Դևկալիոն]]|| ||37 |- |[[:en:Dorian invasion]]||[[:ru:Дорийское вторжение]]|| || ||25 |- |[[:en:Economy of Greece]]||[[:ru:Экономика Греции]]||[[Հունաստանի տնտեսություն]]|| ||39 |- |[[:en:Ecumenical Patriarchate of Constantinople]]||[[:ru:Константинопольская православная церковь]]||[[Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքություն]]|| ||66 |- |[[:en:Education in Greece]]||[[:ru:Образование в Греции]]||[[Կրթությունը Հունաստանում]]|| ||15 |- |[[:en:Enosis]]||[[:ru:Энозис]]||[[Էնոզիս]]||այո||28 |- |[[:en:European debt crisis]]||[[:ru:Европейский долговой кризис]]||[[Եվրոպական պարտքային ճգնաժամ]]|| ||51 |- |[[:en:Eusebius]]||[[:ru:Евсевий Кесарийский]]||[[Եվսեբիոս Կեսարացի]]|| ||74 |- |[[:en:Fall of Constantinople]]||[[:ru:Падение Константинополя (1453)]]||[[Կոստանդնուպոլսի անկում]]|| ||72 |- |[[:en:Fifth-century Athens]]|| ||[[Պերիկլեսի դարաշրջան]]|| ||21 |- |[[:en:Funeral oration (ancient Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Geography of Greece]]||[[:ru:География Греции]]||[[Հունաստանի աշխարհագրություն]]|| ||43 |- |[[:en:Greco-Persian Wars]]||[[:ru:Греко-персидские войны]]||[[Հույն-պարսկական պատերազմներ]]|| ||70 |- |[[:en:Greco-Roman world]]|| || || ||20 |- |[[:en:Greece]]||[[:ru:Греция]]||[[Հունաստան]]|| ||347 |- |[[:en:Greece in the Roman era]]||[[:ru:Римская Греция]]|| || ||31 |- |[[:en:Greek diaspora]]||[[:ru:Греческая диаспора]]||[[Հունական սփյուռք]]|| ||16 |- |[[:en:Greek government-debt crisis timeline]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greek language]]||[[:ru:Греческий язык]]||[[Հունարեն]]|| ||245 |- |[[:en:Greek literature]]||[[:ru:Греческая литература]]||[[Հունական գրականություն]]|| ||45 |- |[[:en:Greek mathematics]]||[[:ru:Математика в Древней Греции]]||[[Մաթեմատիկան Հին Հունաստանում]]|| ||29 |- |[[:en:Greek Merchant Marine]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek mythology]]||[[:ru:Древнегреческая мифология]]||[[Հունական դիցաբանություն]]|| ||126 |- |[[:en:Greek Revival architecture]]||[[:ru:Неогреческий стиль]]|| || ||17 |- |[[:en:Greek shipping]]||[[:ru:Греческое судоходство]]||[[Հունական նավագնացություն]]|| ||8 |- |[[:en:Greek tragedy]]||[[:ru:Древнегреческая трагедия]]|| || ||28 |- |[[:en:Greek War of Independence]]||[[:ru:Греческая революция]]||[[Հունաստանի անկախության պատերազմ]]|| ||66 |- |[[:en:Greeks]]||[[:ru:Греки]]||[[Հույներ]]|| ||100 |- |[[:en:Hellenic Army]]||[[:ru:Сухопутные войска Греции]]|| || ||20 |- |[[:en:Hellenic Organization for Standardization]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hellenistic Greece]]||[[:ru:Эллинистическая Греция]]|| || ||18 |- |[[:en:Hellenistic period]]||[[:ru:Эллинизм]]||[[Հելլենականություն]]|| ||83 |- |[[:en:History of Anatolia]]||[[:ru:История Анатолии]]|| || ||17 |- |[[:en:History of Athens]]||[[:ru:История Афин]]|| || ||17 |- |[[:en:History of Greece]]||[[:ru:История Греции]]||[[Հունաստանի պատմություն]]||այո||66 |- |[[:en:History of modern Greece]]||[[:ru:История современной Греции]]|| || ||16 |- |[[:en:History of the Hellenic Republic]]|| || || ||3 |- |[[:en:Homer]]||[[:ru:Гомер]]||[[Հոմերոս]]|| ||247 |- |[[:en:Homeric Hymns]]||[[:ru:Гомеровские гимны]]|| || ||38 |- |[[:en:Hymn to Liberty]]||[[:ru:Гимн свободе]]||[[Հունաստանի Հանրապետության օրհներգ]]|| ||68 |- |[[:en:Iliad]]||[[:ru:Илиада]]||[[Իլիական]]|| ||152 |- |[[:en:Ionians]]||[[:ru:Ионийцы]]|| || ||37 |- |[[:en:Ionic order]]||[[:ru:Ионический ордер]]||[[Հոնիական օրդեր]]|| ||55 |- |[[:en:John of Damascus]]||[[:ru:Иоанн Дамаскин]]||[[Հովհաննես Դամասկոսցի]]|| ||79 |- |[[:en:Julian (emperor)]]||[[:ru:Юлиан Отступник]]||[[Հուլիանոս Ուրացող]]|| ||90 |- |[[:en:Kingdom of Greece]]||[[:ru:Королевство Греция]]||[[Հունաստանի թագավորություն]]|| ||55 |- |[[:en:Koine Greek]]||[[:ru:Койне]]|| || ||65 |- |[[:en:List of archives in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of countries' positions in the Macedonia naming dispute]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Greek inventions and discoveries]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Roman emperors]]||[[:ru:Список римских императоров]]||[[Հռոմի կայսրերի ցանկ]]|| ||77 |- |[[:en:Macedonia (ancient kingdom)]]||[[:ru:Древняя Македония]]||[[Հին Մակեդոնիա]]||այո||90 |- |[[:en:Macedonia naming dispute]]||[[:ru:Спор об именовании Македонии]]||[[Մակեդոնիայի անվան վիճարկում]]|| ||40 |- |[[:en:Macedonian Wars]]||[[:ru:Македонские войны]]|| || ||38 |- |[[:en:Pavlos Melas]]||[[:ru:Мелас, Павлос]]|| || ||13 |- |[[:en:Minoan civilization]]||[[:ru:Минойская цивилизация]]|| || ||75 |- |[[:en:Modern Greek]]||[[:ru:Новогреческий язык]]|| || ||61 |- |[[:en:Molon labe]]||[[:ru:Приди и возьми]]||[[Molon labe]]|| ||22 |- |[[:en:Mount Olympus]]||[[:ru:Олимп]]||[[Օլիմպոս]]|| ||98 |- |[[:en:Mycenaean Greece]]||[[:ru:Микенская цивилизация]]||[[Միկենյան քաղաքակրթություն]]|| ||69 |- |[[:en:Names of the Greeks]]||[[:ru:Этнонимы греков]]|| || ||13 |- |[[:en:Odysseus]]||[[:ru:Одиссей]]||[[Ոդիսևս]]|| ||88 |- |[[:en:Odyssey]]||[[:ru:Одиссея]]||[[Ոդիսական]]|| ||131 |- |[[:en:Ottoman Greece]]||[[:ru:Османская Греция]]||[[Օսմանյան Հունաստան]]|| ||28 |- |[[:en:Panhellenic Games]]||[[:ru:Панэллинские игры]]|| || ||28 |- |[[:en:Andreas Papandreou]]||[[:ru:Папандреу, Андреас]]||[[Անդրեաս Պապանդրեու]]|| ||51 |- |[[:en:Parthenon]]||[[:ru:Парфенон]]||[[Պարթենոն]]|| ||123 |- |[[:en:Penelope]]||[[:ru:Пенелопа]]||[[Պենելոպե]]|| ||55 |- |[[:en:Pericles]]||[[:ru:Перикл]]||[[Պերիկլես]]||այո||111 |- |[[:en:Pericles' Funeral Oration]]||[[:ru:Надгробная речь Перикла]]|| || ||16 |- |[[:en:Philhellenism]]||[[:ru:Филэллины]]||[[Ֆիլհելեններ]]|| ||25 |- |[[:en:Plato]]||[[:ru:Платон]]||[[Պլատոն]]|| ||273 |- |[[:en:Politics of Greece]]||[[:ru:Государственный строй Греции]]|| || ||29 |- |[[:en:President of Greece]]||[[:ru:Президент Греции]]||[[Հունաստանի նախագահ]]|| ||32 |- |[[:en:Prespa agreement]]|| || || ||28 |- |[[:en:Prime Minister of Greece]]||[[:ru:Премьер-министр Греции]]||[[Հունաստանի վարչապետ]]|| ||25 |- |[[:en:Red-figure pottery]]||[[:ru:Краснофигурная вазопись]]|| || ||27 |- |[[:en:Roman Empire]]||[[:ru:Римская империя]]||[[Հռոմեական կայսրություն]]|| ||183 |- |[[:en:Roman Republic]]||[[:ru:Римская республика]]||[[Հռոմեական հանրապետություն]]|| ||107 |- |[[:en:Sasanian Empire]]||[[:ru:Государство Сасанидов]]||[[Սասանյան Պարսկաստան]]|| ||100 |- |[[:en:Second Hellenic Republic]]||[[:ru:Вторая Греческая республика]]|| || ||29 |- |[[:en:Sparta]]||[[:ru:Спарта]]||[[Սպարտա]]|| ||97 |- |[[:en:Sport in Greece]]|| || || ||10 |- |[[:en:State church of the Roman Empire]]|| || || ||11 |- |[[:en:Thessaloniki]]||[[:ru:Салоники]]||[[Սալոնիկ]]|| ||137 |- |[[:en:Third Hellenic Republic]]||[[:ru:Третья Греческая республика]]|| || ||8 |- |[[:en:Timeline of ancient Greek mathematicians]]||[[:ru:Шаблон:Хронологическая таблица греческих математиков]]|| || ||4 |- |[[:en:Tourism in Greece]]||[[:ru:Туризм в Греции]]||[[Զբոսաշրջությունը Հունաստանում]]|| ||23 |- |[[:en:Trial of Socrates]]||[[:ru:Суд над Сократом]]|| || ||13 |- |[[:en:Twelve Olympians]]||[[:ru:Олимпийские боги]]||[[Օլիմպոսի աստվածներ]]|| ||82 |- |[[:en:Wars of Alexander the Great]]||[[:ru:Сражения Александра Македонского]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներ]]|| ||24 |- |[[:en:Women in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:World War I]]||[[:ru:Первая мировая война]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]|| ||236 |} == [[:en:Category:High-importance Greek articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:3 September 1843 Revolution]]||[[:ru:Восстание 3 сентября]]||[[Հունական ազգային-ազատագրական հեղափոխություն (1821-1829)]]|| ||15 |- |[[:en:4th of August Regime]]||[[:ru:Режим 4 августа]]|| || ||15 |- |[[:en:23 October 1862 Revolution]]|| || || ||5 |- |[[:en:1896 Summer Olympics]]||[[:ru:Летние Олимпийские игры 1896]]||[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1896]]|| ||96 |- |[[:en:1906 Intercalated Games]]||[[:ru:Внеочередные летние Олимпийские игры 1906]]|| || ||56 |- |[[:en:1923 Greek legislative election]]|| || || ||4 |- |[[:en:1981 enlargement of the European Communities]]|| || || ||3 |- |[[:en:2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Летние Олимпийские игры 2004]]||[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2004]]|| ||92 |- |[[:en:2008 Greek riots]]||[[:ru:Массовые беспорядки в Греции (2008)]]||[[Զանգվածային անկարգություններ Հունաստանում (2008)]]|| ||34 |- |[[:en:2011 Greek economy referendum attempt]]|| || || ||7 |- |[[:en:2015 European migrant crisis]]||[[:ru:Европейский миграционный кризис]]||[[Եվրոպայի միգրացիոն ճգնաժամ]]|| ||72 |- |[[:en:2015 Greek bailout referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции по финансовой политике]]|| || ||27 |- |[[:en:2018 Attica wildfires]]||[[:ru:Лесные пожары в Аттике (2018)]]||[[Հրդեհներ Հունաստանում (2018)]]|| ||27 |- |[[:en:Academy]]||[[:ru:Академия]]||[[Ակադեմիա]]|| ||79 |- |[[:en:Achaeans (Homer)]]|| || || ||7 |- |[[:en:The Acharnians]]||[[:ru:Ахарняне]]|| || ||27 |- |[[:en:Achilles]]||[[:ru:Ахилл]]||[[Աքիլլես]]|| ||102 |- |[[:en:Acropolis]]||[[:ru:Акрополь]]||[[Ակրոպոլիս]]|| ||71 |- |[[:en:Acropolis Museum]]||[[:ru:Музей Акрополя]]||[[Հին Ակրոպոլիս թանգարան]]|| ||33 |- |[[:en:Ada Adler]]|| || || ||15 |- |[[:en:Administrative divisions of Greece]]||[[:ru:Административное деление Греции]]||[[Հունաստանի վարչական բաժանում]]||այո||32 |- |[[:en:Administrative regions of Greece]]||[[:ru:Периферии Греции]]|| || ||51 |- |[[:en:Adriatic Sea]]||[[:ru:Адриатическое море]]||[[Ադրիատիկ ծով]]|| ||138 |- |[[:en:Aegean Sea]]||[[:ru:Эгейское море]]||[[Եգեյան ծով]]|| ||135 |- |[[:en:Aeschylus]]||[[:ru:Эсхил]]||[[Էսքիլես]]|| ||144 |- |[[:en:Aesop]]||[[:ru:Эзоп]]||[[Եզոպոս]]|| ||148 |- |[[:en:Aethiopis]]||[[:ru:Эфиопида]]|| || ||19 |- |[[:en:Aetolia-Acarnania]]||[[:ru:Этолия и Акарнания]]||[[Էտոլիա և Ակարնանիա]]|| ||47 |- |[[:en:Aetolian campaign]]||[[:ru:Этолийский поход]]|| || ||7 |- |[[:en:Against Androtion]]|| || || ||2 |- |[[:en:Against Leptines]]|| || || ||1 |- |[[:en:Against Meidias]]|| || || ||4 |- |[[:en:Against Timocrates]]|| || || ||2 |- |[[:en:Agia Lavra]]||[[:ru:Святая лавра]]||[[Սուրբ Լավրայի վանք]]|| ||15 |- |[[:en:Agriculture in Greece]]||[[:ru:Сельское хозяйство Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:George Akropolites]]||[[:ru:Георгий Акрополит]]|| || ||36 |- |[[:en:Alekos Alavanos]]||[[:ru:Алаванос, Алекос]]|| || ||11 |- |[[:en:Alcaeus of Mytilene]]||[[:ru:Алкей]]||[[Ալքայոս]]|| ||62 |- |[[:en:Alcibiades]]||[[:ru:Алкивиад]]||[[Ալքիբիադես]]|| ||67 |- |[[:en:Alcman]]||[[:ru:Алкман]]||[[Ալկման]]|| ||44 |- |[[:en:Alexander I of Macedon]]||[[:ru:Александр I (царь Македонии)]]||[[Ալեքսանդր I Մակեդոնացի]]|| ||36 |- |[[:en:Alpha]]||[[:ru:Альфа (буква)]]||[[Ալֆա (տառ)]]||այո||100 |- |[[:en:Amphitryon]]||[[:ru:Амфитрион]]|| || ||39 |- |[[:en:Amykles]]|| || || ||8 |- |[[:en:Anacreon]]||[[:ru:Анакреонт]]||[[Անակրեոն]]|| ||74 |- |[[:en:Ancient Agora of Athens]]||[[:ru:Афинская агора]]||[[Աթենքի ագորա]]|| ||30 |- |[[:en:Ancient Corinth]]|| || || ||33 |- |[[:en:Ancient Greece and wine]]||[[:ru:Вина Древней Греции]]|| || ||10 |- |[[:en:Ancient Greek]]||[[:ru:Древнегреческий язык]]||[[Հին հունարեն]]|| ||127 |- |[[:en:Ancient Greek art]]||[[:ru:Искусство Древней Греции]]|| || ||46 |- |[[:en:Ancient Greek comedy]]||[[:ru:Древнегреческая комедия]]||[[Ատտիկյան կատակերգություն]]|| ||27 |- |[[:en:Ancient Greek cuisine]]||[[:ru:Древнегреческая кухня]]|| || ||21 |- |[[:en:Ancient Greek grammar]]|| || || ||11 |- |[[:en:Ancient Greek literature]]||[[:ru:Древнегреческая литература]]|| || ||46 |- |[[:en:Ancient Greek medicine]]||[[:ru:Медицина Древней Греции]]|| || ||20 |- |[[:en:Ancient Greek temple]]|| || || ||32 |- |[[:en:Ancient Greek units of measurement]]|| || || ||11 |- |[[:en:Ancient history of Cyprus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ancient Macedonian calendar]]|| || || ||15 |- |[[:en:Ancient Thebes (Boeotia)]]||[[:ru:Фивы (Беотия)]]||[[Թեբե (Հունաստան)]]|| ||69 |- |[[:en:Peter Andre]]||[[:ru:Андре, Питер]]||[[Անդրե Պիտեր]]|| ||21 |- |[[:en:Andrew the Apostle]]||[[:ru:Андрей Первозванный]]||[[Անդրեաս առաքյալ]]|| ||95 |- |[[:en:Isaac II Angelos]]||[[:ru:Исаак II Ангел]]|| || ||46 |- |[[:en:Anti-austerity movement in Greece]]||[[:ru:Общенациональная забастовка и акции протеста в Греции (2010—2012)]]|| || ||16 |- |[[:en:Anti-paganism policies of the early Byzantine Empire]]|| || || ||1 |- |[[:en:Antigonid dynasty]]||[[:ru:Антигониды]]|| || ||45 |- |[[:en:Antigonos (son of Callas)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Antioch]]||[[:ru:Антиохия]]||[[Անտիոք]]|| ||72 |- |[[:en:Mark Antony]]||[[:ru:Марк Антоний]]||[[Մարկոս Անտոնիոս]]|| ||90 |- |[[:en:Aorist]]||[[:ru:Аорист]]|| || ||38 |- |[[:en:Apelles]]||[[:ru:Апеллес]]||[[Ապելլես]]|| ||51 |- |[[:en:Apollo]]||[[:ru:Аполлон]]||[[Ապոլլոն]]|| ||113 |- |[[:en:Apollodorus (runner)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Apology (Plato)]]||[[:ru:Апология Сократа (Платон)]]||[[Սոկրատեսի պաշտպանականը (Պլատոն)]]|| ||57 |- |[[:en:Apostasia of 1965]]||[[:ru:Апостасия (1965)]]|| || ||6 |- |[[:en:Apoxyomenos]]||[[:ru:Апоксиомен]]|| || ||21 |- |[[:en:Arab–Byzantine wars]]||[[:ru:Арабо-византийские войны]]||[[Բյուզանդա-արաբական պատերազմներ]]|| ||42 |- |[[:en:Archaic Greece]]||[[:ru:Архаическая Греция]]||[[Արխաիկ Հունաստան]]|| ||51 |- |[[:en:Archbishopric of Ohrid]]||[[:ru:Охридская архиепископия (историческая)]]|| || ||19 |- |[[:en:Archimedes]]||[[:ru:Архимед]]||[[Արքիմեդես]]|| ||220 |- |[[:en:Archon of Pella]]||[[:ru:Архон (сатрап)]]|| || ||15 |- |[[:en:Ares]]||[[:ru:Арес]]||[[Արես]]|| ||99 |- |[[:en:Argos, Peloponnese]]||[[:ru:Аргос]]||[[Արգոս (քաղաք)]]|| ||72 |- |[[:en:Ariadne]]||[[:ru:Ариадна]]||[[Արիադնե]]|| ||58 |- |[[:en:Aristophanes]]||[[:ru:Аристофан]]||[[Արիստոփանես]]|| ||136 |- |[[:en:Aristotelianism]]||[[:ru:Аристотелизм]]||[[Արիստոտելականություն]]|| ||43 |- |[[:en:Aristotle University of Thessaloniki]]||[[:ru:Университет Аристотеля в Салониках]]||[[Սալոնիկի Արիստոտելի համալսարան]]|| ||34 |- |[[:en:Aromanian language]]||[[:ru:Арумынский язык]]|| || ||82 |- |[[:en:Greek art]]|| || || ||16 |- |[[:en:Artemis]]||[[:ru:Артемида]]||[[Արտեմիս]]|| ||102 |- |[[:en:Asclepeion]]||[[:ru:Асклепион]]||[[Ասկլեպիոն]]|| ||18 |- |[[:en:Asclepius]]||[[:ru:Асклепий]]||[[Ասկլեպիոս]]||այո||78 |- |[[:en:Astylos of Croton]]|| || || ||11 |- |[[:en:Athena]]||[[:ru:Афина]]||[[Աթենաս]]|| ||112 |- |[[:en:Athenian sacred ships]]||[[:ru:Теорида (корабль)]]|| || ||8 |- |[[:en:Athens Charter (preservation)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Athens Olympic Sports Complex]]||[[:ru:Афинский олимпийский спортивный комплекс]]|| || ||17 |- |[[:en:Athens Polytechnic uprising]]||[[:ru:Восстание в Афинском Политехническом университете]]|| || ||18 |- |[[:en:Augeas]]||[[:ru:Авгий]]||[[Ավգիաս]]|| ||41 |- |[[:en:Authorship of the Bible]]||[[:ru:Авторство Библии]]|| || ||12 |- |[[:en:Avar–Byzantine wars]]||[[:ru:Аваро-византийские войны]]|| || ||9 |- |[[:en:Axis occupation of Greece]]||[[:ru:Оккупация Греции странами «оси»]]|| || ||25 |- |[[:en:The Bacchae]]||[[:ru:Вакханки (пьеса)]]||[[Բաքոսուհիներ (Եվրիպիդես)]]|| ||36 |- |[[:en:Dora Bakoyannis]]||[[:ru:Бакоянни, Дора]]||[[Դորա Բակոյաննի]]|| ||30 |- |[[:en:Balkan Wars]]||[[:ru:Балканские войны]]||[[Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913)]]|| ||78 |- |[[:en:Balkans]]||[[:ru:Балканский полуостров]]||[[Բալկանյան թերակղզի]]|| ||172 |- |[[:en:Bank of Greece]]||[[:ru:Банк Греции]]||[[Հունաստանի բանկ]]|| ||23 |- |[[:en:Bartholomew I of Constantinople]]||[[:ru:Варфоломей I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||61 |- |[[:en:Basil I]]||[[:ru:Василий I Македонянин]]||[[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]]|| ||54 |- |[[:en:Basil II]]||[[:ru:Василий II Болгаробойца]]||[[Բարսեղ Բ Բուլղարասպան]]|| ||66 |- |[[:en:Basileus]]||[[:ru:Басилевс]]||[[Բասիլևս]]|| ||40 |- |[[:en:Basketball in Greece]]||[[:ru:Баскетбол в Греции]]|| || ||5 |- |[[:en:Bassae Frieze]]|| || || ||5 |- |[[:en:Battle of Achelous (917)]]||[[:ru:Битва при Ахелое]]|| || ||20 |- |[[:en:Battle of Actium]]||[[:ru:Сражение при Акциуме]]||[[Ակցիումի ճակատամարտ]]|| ||66 |- |[[:en:Battle of Alamana]]||[[:ru:Битва при Аламане]]|| || ||13 |- |[[:en:Battle of Arachova]]||[[:ru:Битва при Арахове]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Chaeronea (338 BC)]]||[[:ru:Битва при Херонее (338 до н. э.)]]||[[Քերոնեայի ճակատամարտ]]|| ||46 |- |[[:en:Battle of Dervenakia]]||[[:ru:Битва при Дервенакии]]|| || ||8 |- |[[:en:Battle of Dragashani]]||[[:ru:Сражение при Драгашани]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Dyrrhachium (1081)]]||[[:ru:Битва при Диррахии (1081)]]|| || ||28 |- |[[:en:Battle of Gaugamela]]||[[:ru:Битва при Гавгамелах]]||[[Գավգամելայի ճակատամարտ]]|| ||59 |- |[[:en:Battle of Gravia Inn]]||[[:ru:Битва при Гравье]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Kamatero]]||[[:ru:Битва при Каматеро]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Karpenisi]]||[[:ru:Битва при Карпениси]]|| || ||9 |- |[[:en:Battle of Kleidion]]||[[:ru:Битва на Клейдионе]]|| || ||30 |- |[[:en:Battle of Lalas]]|| || || ||4 |- |[[:en:Battle of Manzikert]]||[[:ru:Битва при Манцикерте]]||[[Մանազկերտի ճակատամարտ]]|| ||58 |- |[[:en:Battle of Marathon]]||[[:ru:Битва при Марафоне]]||[[Մարաթոնի ճակատամարտ]]|| ||73 |- |[[:en:Battle of Navarino]]||[[:ru:Наваринское сражение]]|| || ||41 |- |[[:en:Battle of Petra]]||[[:ru:Битва при Петре]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Phaleron]]||[[:ru:Битва при Фалероне]]|| || ||8 |- |[[:en:Battle of Plataea]]||[[:ru:Битва при Платеях]]|| || ||48 |- |[[:en:Battle of Pliska]]||[[:ru:Битва в Вырбишском ущелье]]|| || ||26 |- |[[:en:Battle of Sculeni]]||[[:ru:Битва под Скулянами]]|| || ||5 |- |[[:en:Battle of the Granicus]]||[[:ru:Битва при Гранике]]||[[Գրանիկոսի ճակատամարտ]]|| ||44 |- |[[:en:Battle of the Hydaspes]]||[[:ru:Битва на Гидаспе]]||[[Հյուդասպի ճակատամարտ]]||այո||48 |- |[[:en:Battle of the Yarmuk]]||[[:ru:Битва при Ярмуке]]||[[Յարմուք գետի ճակատամարտ]]||այո||53 |- |[[:en:Battle of Thermopylae]]||[[:ru:Фермопильское сражение]]||[[Թերմոպիլեի ճակատամարտ]]|| ||77 |- |[[:en:Battle of Thermopylae in popular culture]]|| || || ||1 |- |[[:en:Belgrade]]||[[:ru:Белград]]||[[Բելգրադ]]|| ||214 |- |[[:en:Bellerophon]]||[[:ru:Беллерофонт]]|| || ||51 |- |[[:en:Benaki Museum]]||[[:ru:Музей Бенаки]]||[[Բենակի թանգարան]]|| ||24 |- |[[:en:Berezan Island]]||[[:ru:Березань (остров)]]||[[Բերեզան (կղզի)]]||այո||23 |- |[[:en:Berlin Foundry Cup]]|| || || ||3 |- |[[:en:Bethlehem]]||[[:ru:Вифлеем]]||[[Բեթղեհեմ]]|| ||147 |- |[[:en:Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus)]]||[[:ru:Библиотека (Псевдо-Аполлодор)]]|| || ||31 |- |[[:en:Bilistiche]]|| || || ||14 |- |[[:en:The Birds (play)]]||[[:ru:Птицы (комедия)]]|| || ||30 |- |[[:en:Black-figure pottery]]||[[:ru:Чернофигурная вазопись]]|| || ||28 |- |[[:en:Books of the Bible]]||[[:ru:Библейский канон]]||[[Կանոնական գրքեր]]|| ||46 |- |[[:en:Boustrophedon]]||[[:ru:Бустрофедон]]||[[Բուստրոֆեդոն]]||այո||42 |- |[[:en:Bucephalus]]||[[:ru:Буцефал]]||[[Բուկեփալոս]]|| ||56 |- |[[:en:Bulgaria–Greece relations]]||[[:ru:Болгаро-греческие отношения]]|| || ||8 |- |[[:en:Byzantine Anatolia]]|| || || ||1 |- |[[:en:Byzantine architecture]]||[[:ru:Архитектура Византии]]||[[Բյուզանդիայի ճարտարապետություն]]|| ||51 |- |[[:en:Byzantine art]]||[[:ru:Искусство Византии]]|| || ||52 |- |[[:en:Byzantine conquest of Bulgaria]]|| || || ||11 |- |[[:en:Byzantine cuisine]]||[[:ru:Византийская кухня]]|| || ||14 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Constantinian and Valentinianic dynasties]]|| || || ||7 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Isaurian dynasty]]|| || || ||5 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Macedonian dynasty]]|| || || ||8 |- |[[:en:Byzantine Greeks]]||[[:ru:Греки в Византии]]|| || ||22 |- |[[:en:Byzantine literature]]||[[:ru:Византийская литература]]|| || ||33 |- |[[:en:Byzantine Revival architecture]]||[[:ru:Неовизантийский стиль]]|| || ||27 |- |[[:en:Byzantine Rite]]||[[:ru:Византийский обряд]]|| || ||36 |- |[[:en:Byzantine studies]]||[[:ru:Византинистика]]|| || ||26 |- |[[:en:Byzantine–Arab wars (780–1180)]]|| ||[[Բյուզանդա-արաբական պատերազմներ (780–1180)]]|| ||10 |- |[[:en:Byzantine–Bulgarian war of 894–896]]||[[:ru:Болгаро-византийская война (894—896)]]|| || ||9 |- |[[:en:Byzantine–Bulgarian wars]]||[[:ru:Болгаро-византийские войны]]|| || ||31 |- |[[:en:Byzantine–Ottoman wars]]||[[:ru:Византийско-османские войны]]|| || ||30 |- |[[:en:Byzantine–Sasanian War of 602–628]]||[[:ru:Ирано-византийская война (602—628)]]||[[Բյուզանդա-պարսկական պատերազմ (602-628)]]|| ||29 |- |[[:en:Byzantium]]||[[:ru:Византий]]||[[Բյուզանդիոն]]|| ||73 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Heraclian dynasty]]|| || || ||7 |- |[[:en:Cappadocian Greeks]]||[[:ru:Каппадокийские греки]]|| || ||13 |- |[[:en:Caria]]||[[:ru:Кария]]||[[Կարիա]]|| ||50 |- |[[:en:Carian language]]||[[:ru:Карийский язык]]|| || ||31 |- |[[:en:Carneian festival]]||[[:ru:Карнеи]]|| || ||22 |- |[[:en:Castor and Pollux]]||[[:ru:Диоскуры]]||[[Դիոսկուրոսներ]]|| ||65 |- |[[:en:Cornelius Castoriadis]]||[[:ru:Касториадис, Корнелиус]]|| || ||37 |- |[[:en:Catholic Church in Greece]]||[[:ru:Католицизм в Греции]]|| || ||13 |- |[[:en:Cerberus]]||[[:ru:Цербер]]||[[Կերբերոս]]||այո||79 |- |[[:en:Ceryneian Hind]]||[[:ru:Керинейская лань]]||[[Կերինյան եղջերու]]|| ||38 |- |[[:en:Laonikos Chalkokondyles]]||[[:ru:Лаоник Халкокондил]]|| || ||25 |- |[[:en:Sotiris Charalampis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Chares of Athens]]||[[:ru:Харес (военачальник)]]|| || ||14 |- |[[:en:Charioteer of Delphi]]||[[:ru:Дельфийский возничий]]|| || ||25 |- |[[:en:Chi (letter)]]||[[:ru:Хи]]||[[Խի (տառ)]]||այո||86 |- |[[:en:Child refugees of the Greek Civil War]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Children of Heracles]]||[[:ru:Гераклиды (Еврипид)]]|| || ||20 |- |[[:en:China–Greece relations]]||[[:ru:Греко-китайские отношения]]||[[Հույն-չինական հարաբերություններ]]|| ||9 |- |[[:en:Chionis of Sparta]]|| || || ||8 |- |[[:en:Michael Choniates]]||[[:ru:Михаил Хониат]]|| || ||25 |- |[[:en:Christ (title)]]||[[:ru:Христос]]|| || ||48 |- |[[:en:Chrysostomos of Smyrna]]||[[:ru:Хризостом (Калафатис)]]|| || ||12 |- |[[:en:Church of the Holy Apostles]]||[[:ru:Церковь Апостолов]]|| || ||26 |- |[[:en:Church of the Nativity]]||[[:ru:Базилика Рождества Христова]]||[[Սուրբծննդյան տաճար]]|| ||57 |- |[[:en:Cimon]]||[[:ru:Кимон]]||[[Կիմոն]]|| ||42 |- |[[:en:Cinema of Greece]]||[[:ru:Кинематограф Греции]]||[[Հունական կինեմատոգրաֆ]]|| ||19 |- |[[:en:Classical Anatolia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Classical antiquity]]||[[:ru:Античность]]||[[Անտիկ աշխարհ]]|| ||82 |- |[[:en:Classical Greece]]||[[:ru:Классическая Греция]]||[[Դասական Հունաստան]]|| ||48 |- |[[:en:Classical sculpture]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cleisthenes]]||[[:ru:Клисфен]]||[[Կլիսթենես]]|| ||50 |- |[[:en:Cleopatra of Macedon]]||[[:ru:Клеопатра (сестра Александра Македонского)]]|| || ||31 |- |[[:en:The Clouds]]||[[:ru:Облака (комедия)]]|| || ||29 |- |[[:en:The Cock and the Jewel]]|| || || ||9 |- |[[:en:Colchis]]||[[:ru:Колхида]]||[[Կողքիս]]|| ||57 |- |[[:en:Colossus of Rhodes]]||[[:ru:Колосс Родосский]]||[[Հռոդոսի կոթող]]|| ||90 |- |[[:en:George Colvocoresses]]||[[:ru:Калвокорессис, Георгиос]]|| || ||3 |- |[[:en:Constantine I of Greece]]||[[:ru:Константин I (король Греции)]]||[[Կոնստանտինոս I]]|| ||54 |- |[[:en:Constantine III (Western Roman emperor)]]||[[:ru:Константин III (узурпатор)]]|| || ||41 |- |[[:en:Constantine VII]]||[[:ru:Константин VII Багрянородный]]||[[Կոստանդին Ծիրանածին]]|| ||64 |- |[[:en:Constantine IX Monomachos]]||[[:ru:Константин IX Мономах]]||[[Կոստանդին IX Մոնոմախոս]]|| ||51 |- |[[:en:Constantine the Great and Christianity]]||[[:ru:Константин Великий и христианство]]|| || ||9 |- |[[:en:Constantinian dynasty]]||[[:ru:Династия Константина]]|| || ||29 |- |[[:en:Corfu]]||[[:ru:Керкира]]||[[Կերկիրա]]|| ||89 |- |[[:en:Corinth]]||[[:ru:Коринф]]||[[Կորինթոս]]|| ||89 |- |[[:en:Corinth Canal]]||[[:ru:Коринфский канал]]|| || ||60 |- |[[:en:Corinthian bronze]]|| || || ||6 |- |[[:en:Coroebus of Elis]]||[[:ru:Кореб Элидский]]|| || ||21 |- |[[:en:Cosmas Indicopleustes]]||[[:ru:Козьма Индикоплов]]|| || ||34 |- |[[:en:COVID-19 vaccination in Greece]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cretan Bull]]||[[:ru:Критский бык]]||[[Կրետական ցուլ]]|| ||36 |- |[[:en:Cretan Greek]]||[[:ru:Критский диалект греческого языка]]|| || ||11 |- |[[:en:Cretan School]]||[[:ru:Итало-критская школа]]|| || ||14 |- |[[:en:Crimean Goths]]||[[:ru:Крымские готы]]|| || ||25 |- |[[:en:Crito]]||[[:ru:Критон (Платон)]]||[[Կրիտոն (Պլատոն)]]|| ||50 |- |[[:en:Cronus]]||[[:ru:Кронос]]||[[Կռոնոս]]|| ||90 |- |[[:en:Crotalum]]||[[:ru:Кроталы]]|| || ||12 |- |[[:en:Greek cuisine]]||[[:ru:Греческая кухня]]||[[Հունական խոհանոց]]|| ||46 |- |[[:en:Cumans]]||[[:ru:Половцы]]|| || ||59 |- |[[:en:Cyclops Cave (Youra)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Cyme (Aeolis)]]||[[:ru:Кима]]|| || ||20 |- |[[:en:Cynisca]]||[[:ru:Киниска]]|| || ||27 |- |[[:en:Cypria]]||[[:ru:Киприи]]|| || ||21 |- |[[:en:Cyprus–Greece relations]]||[[:ru:Греко-кипрские отношения]]|| || ||6 |- |[[:en:Cyril and Methodius]]||[[:ru:Кирилл и Мефодий]]||[[Կյուրեղ և Մեթոդիոս]]|| ||56 |- |[[:en:Cyril of Alexandria]]||[[:ru:Кирилл Александрийский]]||[[Կյուրեղ Ալեքսանդրացի]]|| ||69 |- |[[:en:Daedalus]]||[[:ru:Дедал]]||[[Դեդալոս]]|| ||65 |- |[[:en:Danake]]|| || || ||5 |- |[[:en:Decline of the Byzantine Empire]]|| || || ||7 |- |[[:en:Dekemvriana]]||[[:ru:Декабрьские события в Афинах]]|| || ||19 |- |[[:en:Delian League]]||[[:ru:Первый Афинский морской союз]]||[[Աթենական ծովային միություն]]|| ||56 |- |[[:en:Delphi Archaeological Museum]]|| || || ||14 |- |[[:en:Delta (letter)]]||[[:ru:Дельта (буква)]]||[[Դելտա (տառ)]]||այո||90 |- |[[:en:Demeter]]||[[:ru:Деметра]]||[[Դեմետրա]]||այո||94 |- |[[:en:Ali Demi]]||[[:ru:Деми, Аль]]|| || ||6 |- |[[:en:Democratic Alliance (Greece)]]||[[:ru:Демократический альянс (Греция)]]|| || ||14 |- |[[:en:Demographics of Greece]]||[[:ru:Население Греции]]||[[Հունաստանի ժողովրդագրություն]]|| ||26 |- |[[:en:Desmon of Corinth]]|| || || ||6 |- |[[:en:Despotate of Epirus]]||[[:ru:Эпирское царство]]||[[Էպիրոսի բռնապետություն]]|| ||51 |- |[[:en:Despotate of the Morea]]||[[:ru:Морейский деспотат]]||[[Մորեայի բռնապետություն]]|| ||42 |- |[[:en:Destruction of Psara]]||[[:ru:Резня на острове Псара]]|| || ||14 |- |[[:en:Dimini]]|| || || ||17 |- |[[:en:Diocles of Corinth]]|| || || ||10 |- |[[:en:Diocles of Messenia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Diogenes]]||[[:ru:Диоген]]||[[Դիոգենես Սինոպացի]]|| ||112 |- |[[:en:Diolkos]]||[[:ru:Диолк]]|| || ||23 |- |[[:en:Diomedes]]||[[:ru:Диомед]]|| || ||45 |- |[[:en:Dionysian Mysteries]]|| || || ||14 |- |[[:en:Dionysos, Greece]]||[[:ru:Дионисос (Аттика)]]||[[Դիոնիսոս (Ատտիկա)]]|| ||20 |- |[[:en:Dionysus]]||[[:ru:Дионис]]||[[Դիոնիսոս]]|| ||94 |- |[[:en:Discourse to the Greeks concerning Hades]]|| || || ||2 |- |[[:en:Dodecanese]]||[[:ru:Додеканес]]||[[Դոդեկանես]]|| ||73 |- |[[:en:Dodona]]||[[:ru:Додона]]|| || ||34 |- |[[:en:Doric order]]||[[:ru:Дорический ордер]]||[[Դորիական օրդեր]]|| ||53 |- |[[:en:Dorus (Deucalionid)]]||[[:ru:Дор (сын Эллина)]]|| || ||24 |- |[[:en:Theodore Komnenos Doukas]]||[[:ru:Феодор Комнин Дука]]|| || ||25 |- |[[:en:Dreros]]|| || || ||9 |- |[[:en:Early Muslim conquests]]||[[:ru:Арабские завоевания]]||[[Արաբական արշավանքներ]]|| ||55 |- |[[:en:Eastern Christianity]]||[[:ru:Восточное христианство]]|| || ||53 |- |[[:en:Eastern Mediterranean]]|| ||[[Արևելյան Միջերկրական]]|| ||22 |- |[[:en:Eastern Orthodox Church]]||[[:ru:Православная церковь]]|| || ||133 |- |[[:en:Eastern Orthodoxy]]||[[:ru:Православие]]||[[Ուղղափառություն]]||այո||50 |- |[[:en:Eastern Orthodoxy in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Economic history of Greece and the Greek world]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ecumenical Patriarch of Constantinople]]||[[:ru:Патриарх Константинопольский]]|| || ||43 |- |[[:en:Egyptiotes]]||[[:ru:Египетские греки]]||[[Հույները Եգիպտոսում]]|| ||10 |- |[[:en:ELAS]]||[[:ru:Народно-освободительная армия Греции]]||[[ԷԼԱՍ]]|| ||21 |- |[[:en:Elections in Greece]]||[[:ru:Выборы в Греции]]|| || ||10 |- |[[:en:Electra (Sophocles play)]]||[[:ru:Электра (Софокл)]]|| || ||37 |- |[[:en:Eleftheria i thanatos]]||[[:ru:Элефтерия и танатос]]|| || ||19 |- |[[:en:Ellinikon International Airport]]||[[:ru:Элиникон (аэропорт)]]|| || ||24 |- |[[:en:Odysseas Elytis]]||[[:ru:Элитис, Одисеас]]||[[Օդիսեաս Էլիտիս]]|| ||80 |- |[[:en:Empire of Nicaea]]||[[:ru:Никейская империя]]||[[Նիկիայի կայսրություն]]||այո||59 |- |[[:en:Empúries]]||[[:ru:Эмпорион]]||[[Էմպորիոն]]|| ||27 |- |[[:en:Endorsements in the 2015 Greek bailout referendum]]|| || || ||1 |- |[[:en:Energy in Greece]]||[[:ru:Энергетика Греции]]||[[Էներգետիկան Հունաստանում]]|| ||11 |- |[[:en:Epaminondas]]||[[:ru:Эпаминонд]]||[[Էպամինոնդաս]]|| ||55 |- |[[:en:Ephesus]]||[[:ru:Эфес (город)]]||[[Եփեսոս]]|| ||92 |- |[[:en:Ephorus]]||[[:ru:Эфор Кимский]]|| || ||34 |- |[[:en:Epimachus of Athens]]|| || || ||4 |- |[[:en:Epirus]]||[[:ru:Эпир]]||[[Էպիրուս]]|| ||50 |- |[[:en:Epitaphios (Ritsos)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Epsilon]]||[[:ru:Эпсилон]]||[[Էպսիլոն (տառ)]]||այո||87 |- |[[:en:Ermoupoli]]||[[:ru:Эрмуполис]]||[[Էրմուպոլիս]]|| ||46 |- |[[:en:Erofili]]|| || || ||4 |- |[[:en:Erotic Essay]]|| || || ||1 |- |[[:en:Erotokritos]]||[[:ru:Эротокрит]]||[[Էրոտոկրիտոս]]|| ||18 |- |[[:en:Erymanthian boar]]||[[:ru:Эриманфский вепрь]]||[[Էրիմանթոսյան վարազ]]|| ||37 |- |[[:en:Erythrae]]||[[:ru:Эрифры (Иония)]]|| || ||19 |- |[[:en:Eta]]||[[:ru:Эта]]||[[Էտա (տառ)]]||այո||86 |- |[[:en:Eteocretan language]]||[[:ru:Этеокритский язык]]|| || ||23 |- |[[:en:Ethnikos Piraeus F.C.]]|| || || ||15 |- |[[:en:Euboea]]||[[:ru:Эвбея]]||[[Եվբեա]]|| ||72 |- |[[:en:Euboean alphabet]]|| || || ||12 |- |[[:en:Euclidean geometry]]||[[:ru:Евклидова геометрия]]||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]|| ||80 |- |[[:en:Eudemus (general)]]||[[:ru:Эвдам]]|| || ||15 |- |[[:en:Eupatridae]]||[[:ru:Эвпатриды]]||[[Եվպատրիդներ]]|| ||17 |- |[[:en:Euphronios]]||[[:ru:Евфроний]]|| || ||25 |- |[[:en:Eupolis]]||[[:ru:Евполид]]|| || ||26 |- |[[:en:EuroBasket 1987]]||[[:ru:Чемпионат Европы по баскетболу 1987]]|| || ||29 |- |[[:en:EuroBasket 2005]]||[[:ru:Чемпионат Европы по баскетболу 2005]]|| || ||30 |- |[[:en:Eustathius of Thessalonica]]||[[:ru:Евстафий Солунский]]|| || ||29 |- |[[:en:Euthyphro]]||[[:ru:Евтифрон]]|| || ||42 |- |[[:en:Evagrius Scholasticus]]||[[:ru:Евагрий Схоластик]]||[[Եվագրիոս Սքոլաստիկոս]]|| ||30 |- |[[:en:Evzones]]||[[:ru:Эвзоны]]||[[Էվզոններ]]|| ||21 |- |[[:en:Rigas Feraios]]||[[:ru:Фереос, Ригас]]||[[Ռիգաս Ֆերայոս]]|| ||40 |- |[[:en:Feta]]||[[:ru:Фета]]||[[Ֆետա]]||այո||56 |- |[[:en:Filiki Eteria]]||[[:ru:Филики Этерия]]||[[Ֆիլիկի Էթերիա]]|| ||29 |- |[[:en:First Balkan War]]||[[:ru:Первая Балканская война]]||[[Առաջին Բալկանյան պատերազմ]]|| ||72 |- |[[:en:First Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:First Hellenic Republic]]||[[:ru:Первая Греческая республика]]||[[Հունաստանի առաջին հանրապետություն]]|| ||35 |- |[[:en:First Peloponnesian War]]||[[:ru:Малая Пелопоннесская война]]|| || ||22 |- |[[:en:First Persian invasion of Greece]]||[[:ru:Греко-персидская война (492—490 до н. э.)]]||[[Պարսկական առաջին ներխուժում Հունաստան]]|| ||20 |- |[[:en:First Philippic]]|| || || ||5 |- |[[:en:First plague pandemic]]|| || || ||3 |- |[[:en:First siege of Missolonghi]]||[[:ru:Первая осада Месолонгиона]]|| || ||7 |- |[[:en:Flag of Greece]]||[[:ru:Флаг Греции]]||[[Հունաստանի դրոշ]]||այո||66 |- |[[:en:For the Megalopolitans]]|| || || ||3 |- |[[:en:Foreign relations of Greece]]||[[:ru:Внешняя политика Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Fourth Crusade]]||[[:ru:Четвёртый крестовый поход]]||[[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]||այո||70 |- |[[:en:Fourth Philippic]]|| || || ||2 |- |[[:en:François Vase]]||[[:ru:Ваза Франсуа]]|| || ||23 |- |[[:en:Frankokratia]]||[[:ru:Франкократия]]|| || ||28 |- |[[:en:Frederick II, Holy Roman Emperor]]||[[:ru:Фридрих II (император Священной Римской империи)]]||[[Ֆրիդրիխ II Հոհենշտաուֆեն]]|| ||85 |- |[[:en:Frederick the Simple]]||[[:ru:Федериго III (король Сицилии)]]|| || ||24 |- |[[:en:The Frogs]]||[[:ru:Лягушки (комедия)]]|| || ||36 |- |[[:en:Juan de Fuca]]||[[:ru:Фука, Хуан де]]||[[Խուան դե Ֆուկա]]|| ||21 |- |[[:en:Fustanella]]||[[:ru:Фустанелла]]||[[Ֆուստանելա]]|| ||24 |- |[[:en:Galen]]||[[:ru:Гален]]||[[Գալեն Կլավդիոս]]|| ||117 |- |[[:en:Nikos Galis]]||[[:ru:Галис, Никос]]|| || ||26 |- |[[:en:Gamma]]||[[:ru:Гамма (буква)]]||[[Գամմա (տառ)]]||այո||91 |- |[[:en:Genos]]|| || || ||11 |- |[[:en:George I of Greece]]||[[:ru:Георг I (король Греции)]]||[[Գեորգիոս I (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||62 |- |[[:en:George II of Greece]]||[[:ru:Георг II (король Греции)]]||[[Գեորգիոս II (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||54 |- |[[:en:German invasion of Greece]]||[[:ru:Греческая операция]]|| || ||37 |- |[[:en:Panagiotis Giannakis]]||[[:ru:Яннакис, Панайотис]]|| || ||22 |- |[[:en:Golden bull]]||[[:ru:Золотая булла]]|| || ||35 |- |[[:en:Thomas Gordon (British Army officer)]]||[[:ru:Гордон, Томас (филэллин)]]|| || ||6 |- |[[:en:Gorgon]]||[[:ru:Горгоны]]||[[Գորգոններ]]|| ||62 |- |[[:en:Gortyn]]||[[:ru:Гортина (дим)]]|| || ||20 |- |[[:en:Gortyn code]]||[[:ru:Гортинские законы]]|| || ||23 |- |[[:en:Gothic War (535–554)]]||[[:ru:Византийско-готские войны]]||[[Գոթական պատերազմ (535-554)]]|| ||39 |- |[[:en:Goulandris Museum of Cycladic Art]]||[[:ru:Музей кикладского искусства]]||[[Կիկլադյան արվեստի թանգարան]]|| ||18 |- |[[:en:Government of Macedonia (ancient kingdom)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Graecus]]|| || || ||10 |- |[[:en:Greco-Italian War]]||[[:ru:Итало-греческая война]]||[[Հույն-իտալական պատերազմ]]|| ||43 |- |[[:en:El Greco]]||[[:ru:Эль Греко]]||[[Էլ Գրեկո]]|| ||106 |- |[[:en:Greece at the Olympics]]||[[:ru:Греция на Олимпийских играх]]||[[Հունաստանն օլիմպիական խաղերում]]|| ||34 |- |[[:en:Greece in the 5th century BC]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greece in the Balkan Wars]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greece men's national basketball team]]||[[:ru:Мужская сборная Греции по баскетболу]]||[[Հունաստանի բասկետբոլի ազգային հավաքական]]|| ||36 |- |[[:en:Greece national football team]]||[[:ru:Сборная Греции по футболу]]||[[Հունաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||74 |- |[[:en:Greece–Ottoman Empire relations]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greece–Serbia relations]]||[[:ru:Греко-сербские отношения]]||[[Հույն-սերբական հարաբերություններ]]|| ||11 |- |[[:en:Greece–Turkey relations]]||[[:ru:Греко-турецкие отношения]]|| || ||16 |- |[[:en:Greek – United States relations]]||[[:ru:Американо-греческие отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Greek Anthology]]|| || || ||19 |- |[[:en:Greek Civil War]]||[[:ru:Гражданская война в Греции]]|| || ||48 |- |[[:en:Greek colonisation]]||[[:ru:Греческая колонизация]]||[[Հունական գաղութացում]]|| ||30 |- |[[:en:Greek Constitution of 1844]]|| || || ||9 |- |[[:en:Greek Constitution of 1864]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greek Constitution of 1911]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek constitutional amendment of 2001]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek cruiser Georgios Averof]]||[[:ru:Георгиос Авероф (крейсер)]]|| || ||18 |- |[[:en:Greek Cypriots]]||[[:ru:Греки-киприоты]]||[[Հույն կիպրացիներ]]|| ||30 |- |[[:en:Greek Dark Ages]]||[[:ru:Тёмные века (Древняя Греция)]]||[[Հոմերոսյան դարաշրջան]]|| ||51 |- |[[:en:Greek drachma]]||[[:ru:Греческая драхма]]||[[Հունական դրախմա]]|| ||58 |- |[[:en:Greek dress]]||[[:ru:Греческий национальный костюм]]|| || ||4 |- |[[:en:Greek euro coins]]||[[:ru:Монеты евро Греции]]|| || ||29 |- |[[:en:Greek fire]]||[[:ru:Греческий огонь]]||[[Հունական կրակ]]||այո||57 |- |[[:en:Greek genocide]]||[[:ru:Геноцид греков]]||[[Հույների ցեղասպանություն]]|| ||27 |- |[[:en:Greek government-debt crisis]]||[[:ru:Долговой кризис в Греции]]|| || ||41 |- |[[:en:Greek government-debt crisis countermeasures]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greek Heroic Age]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greek junta]]||[[:ru:Чёрные полковники]]|| || ||42 |- |[[:en:Greek junta trials]]|| || || ||6 |- |[[:en:Greek military junta of 1967–74]]||[[:ru:Чёрные полковники]]|| || ||42 |- |[[:en:Greek minuscule]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greek numerals]]||[[:ru:Греческая система счисления]]||[[Հունական թվային համակարգ]]|| ||49 |- |[[:en:Greek orthography]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greek salad]]||[[:ru:Греческий салат]]||[[Հունական աղցան]]||այո||46 |- |[[:en:Greek scholars in the Renaissance]]||[[:ru:Греческие учёные Возрождения]]|| || ||12 |- |[[:en:Greek Senate]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greek terracotta figurines]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greek to me]]|| || || ||10 |- |[[:en:Greek underworld]]||[[:ru:Загробный мир в древнегреческой мифологии]]|| || ||31 |- |[[:en:Greek wine]]||[[:ru:Виноделие в Греции]]|| || ||18 |- |[[:en:Greek withdrawal from the eurozone]]||[[:ru:Выход Греции из еврозоны]]||[[Հունաստանի հավանական հեռացումը Եվրագոտուց]]|| ||34 |- |[[:en:Greektown]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gregory V of Constantinople]]||[[:ru:Григорий V (патриарх Константинопольский)]]|| || ||23 |- |[[:en:Gregory of Nazianzus]]||[[:ru:Григорий Богослов]]||[[Գրիգոր Նազիանզացի]]|| ||83 |- |[[:en:Gregory Palamas]]||[[:ru:Григорий Палама]]|| || ||46 |- |[[:en:Grenade]]||[[:ru:Граната]]||[[Նռնակ]]|| ||78 |- |[[:en:Tzanetos Grigorakis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Griko language]]||[[:ru:Итало-румейский язык]]|| || ||24 |- |[[:en:Georgios Grivas]]||[[:ru:Гривас, Георгиос]]|| || ||18 |- |[[:en:Hades]]||[[:ru:Аид]]||[[Հադես]]|| ||98 |- |[[:en:Hagia Sophia]]||[[:ru:Собор Святой Софии (Константинополь)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Ստամբուլ)]]|| ||129 |- |[[:en:Halicarnassus]]||[[:ru:Галикарнас]]||[[Հալիկառնաս]]|| ||46 |- |[[:en:Halloumi]]||[[:ru:Халлуми]]|| || ||37 |- |[[:en:George Hamartolos]]||[[:ru:Георгий Амартол]]|| || ||27 |- |[[:en:Health in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hecate]]||[[:ru:Геката]]||[[Հեկատա (աստվածուհի)]]|| ||58 |- |[[:en:Helepolis]]||[[:ru:Элеполис]]|| || ||17 |- |[[:en:Helladic chronology]]||[[:ru:Элладская цивилизация]]|| || ||34 |- |[[:en:Hellen]]||[[:ru:Эллин]]|| || ||35 |- |[[:en:Hellenic Air Force]]||[[:ru:Военно-воздушные силы Греции]]||[[Հունաստանի ռազմաօդային ուժեր]]|| ||26 |- |[[:en:Hellenic Armed Forces]]||[[:ru:Вооружённые силы Греции]]||[[Հունաստանի զինված ուժեր]]|| ||24 |- |[[:en:Hellenic Football Federation]]||[[:ru:Греческая федерация футбола]]|| || ||35 |- |[[:en:Hellenic languages]]||[[:ru:Греческая группа языков]]|| || ||37 |- |[[:en:Hellenic Navy]]||[[:ru:Военно-морские силы Греции]]|| || ||23 |- |[[:en:Hellenikon Air Base]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenistic art]]|| ||[[Հելլենիստական մշակույթ]]|| ||25 |- |[[:en:Hellenistic civilization]]||[[:ru:Эллинизм]]||[[Հելլենականություն]]|| ||83 |- |[[:en:Hellenistic philosophy]]||[[:ru:Эллинистическая философия]]||[[Հելլենիստական փիլիսոփայություն]]|| ||37 |- |[[:en:Hellenistic religion]]|| || || ||12 |- |[[:en:Hephaestus]]||[[:ru:Гефест]]||[[Հեփեստոս]]|| ||88 |- |[[:en:Hera]]||[[:ru:Гера]]||[[Հերա]]|| ||99 |- |[[:en:Heracleia (festival)]]||[[:ru:Гераклеи (праздник)]]|| || ||5 |- |[[:en:Heracles]]||[[:ru:Геракл]]||[[Հերակլես]]|| ||93 |- |[[:en:Heraion of Samos]]||[[:ru:Герейон (Самос)]]|| || ||34 |- |[[:en:Heraklion]]||[[:ru:Ираклион]]||[[Հերակլիոն]]|| ||92 |- |[[:en:Hercules of the Forum Boarium]]||[[:ru:Геркулес с Бычьего форума]]|| || ||9 |- |[[:en:Hermonax]]||[[:ru:Гермонакс]]|| || ||10 |- |[[:en:Hero of Byzantium]]|| || || ||9 |- |[[:en:Herodotus]]||[[:ru:Геродот]]||[[Հերոդոտոս]]|| ||181 |- |[[:en:Hesiod]]||[[:ru:Гесиод]]||[[Հեսիոդոս]]|| ||117 |- |[[:en:Hesperides]]||[[:ru:Геспериды]]||[[Հեսպերիդներ]]|| ||51 |- |[[:en:Hestia]]||[[:ru:Гестия]]||[[Հեստիա]]|| ||88 |- |[[:en:Hexamilion wall]]||[[:ru:Гексамилион]]|| || ||18 |- |[[:en:Hipparchus]]||[[:ru:Гиппарх]]||[[Հիպարքոս]]|| ||79 |- |[[:en:Hippias Major]]||[[:ru:Гиппий больший (Платон)]]|| || ||26 |- |[[:en:Hippocrates]]||[[:ru:Гиппократ]]||[[Հիպոկրատ]]|| ||162 |- |[[:en:Hippocratic Oath]]||[[:ru:Клятва Гиппократа]]||[[Հիպոկրատի երդում]]|| ||82 |- |[[:en:Hippolyta]]||[[:ru:Ипполита]]|| || ||44 |- |[[:en:Hippos]]||[[:ru:Гиппос]]||[[Հիպպոս]]|| ||21 |- |[[:en:Histories (Herodotus)]]||[[:ru:История (Геродот)]]|| || ||48 |- |[[:en:History of Alexandria]]||[[:ru:История Александрии]]|| || ||6 |- |[[:en:History of Crete]]||[[:ru:История Крита]]||[[Կրետե (հնագույն պետություն)]]|| ||14 |- |[[:en:History of Cyprus]]||[[:ru:История Кипра]]||[[Կիպրոսի պատմություն]]|| ||40 |- |[[:en:History of Macedonia (ancient kingdom)]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of Sparta]]||[[:ru:История Спарты]]|| || ||13 |- |[[:en:History of the Byzantine Empire]]||[[:ru:История Византии]]|| || ||14 |- |[[:en:History of the Cyclades]]|| || || ||4 |- |[[:en:History of the Eastern Orthodox Church]]|| || || ||4 |- |[[:en:History of the Greek alphabet]]||[[:ru:История греческого алфавита]]|| || ||8 |- |[[:en:History of the Hellenic Navy]]|| || || ||2 |- |[[:en:History of the Jews in Greece]]||[[:ru:Иудаизм в Греции]]|| || ||12 |- |[[:en:History of the Peloponnesian War]]||[[:ru:История (Фукидид)]]|| || ||39 |- |[[:en:History of Thessaloniki]]|| || || ||6 |- |[[:en:History of wound care]]|| || || ||2 |- |[[:en:George Hourmouziadis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hubris]]||[[:ru:Гибрис]]||[[Հուբրիս]]|| ||49 |- |[[:en:Human rights in Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hyllus]]||[[:ru:Гилл (сын Геракла)]]|| || ||33 |- |[[:en:Ice hockey in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Icon]]||[[:ru:Икона]]||[[Սրբապատկեր]]|| ||84 |- |[[:en:Ieronymos II of Athens]]||[[:ru:Иероним II (архиепископ Афинский)]]|| || ||24 |- |[[:en:Imbros]]||[[:ru:Гёкчеада]]|| || ||52 |- |[[:en:Imia]]||[[:ru:Иммия]]|| || ||21 |- |[[:en:Indian campaign of Alexander the Great]]||[[:ru:Индийский поход Александра Македонского]]|| || ||11 |- |[[:en:Internet in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ioannina]]||[[:ru:Янина (город)]]||[[Յանինա]]|| ||72 |- |[[:en:Ion (dialogue)]]||[[:ru:Ион (Платон)]]|| || ||27 |- |[[:en:Ionian Enlightenment]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ionian Revolt]]||[[:ru:Ионийское восстание]]||[[Հոնիական ապստամբություն]]|| ||43 |- |[[:en:Iota]]||[[:ru:Йота]]||[[Յոտա (տառ)]]||այո||86 |- |[[:en:Iron Age Greek migrations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Death of Tassos Isaac]]|| || || ||9 |- |[[:en:Isis]]||[[:ru:Исида]]||[[Իսիդա]]|| ||89 |- |[[:en:Issus (Cilicia)]]||[[:ru:Исс]]||[[Իսոս]]|| ||21 |- |[[:en:January 2015 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (январь 2015)]]|| || ||28 |- |[[:en:Jason]]||[[:ru:Ясон]]||[[Յասոն]]|| ||70 |- |[[:en:Jesus]]||[[:ru:Иисус Христос]]||[[Հիսուս]]|| ||308 |- |[[:en:John II Komnenos]]||[[:ru:Иоанн II Комнин]]||[[Հովհաննես II Կոմնենոս]]|| ||55 |- |[[:en:John Chrysostom]]||[[:ru:Иоанн Златоуст]]||[[Հովհաննես Ոսկեբերան]]|| ||98 |- |[[:en:John I Tzimiskes]]||[[:ru:Иоанн I Цимисхий]]||[[Հովհաննես Չմշկիկ]]|| ||55 |- |[[:en:John of Brienne]]||[[:ru:Иоанн де Бриенн]]||[[Ժան I (Երուսաղեմի արքա)]]|| ||39 |- |[[:en:Judiciary of Greece]]|| ||[[Հունաստանի դատաիրավական համակարգ]]|| ||5 |- |[[:en:June 2012 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (июнь 2012)]]|| || ||25 |- |[[:en:Justinian I]]||[[:ru:Юстиниан I]]||[[Հուստինիանոս Ա]]|| ||108 |- |[[:en:Kalamatianos]]|| || || ||11 |- |[[:en:Kalavryta massacre]]||[[:ru:Резня в Калаврите]]|| || ||10 |- |[[:en:Kaloyan of Bulgaria]]||[[:ru:Калоян (царь Болгарии)]]|| || ||40 |- |[[:en:Konstantinos Kanaris]]||[[:ru:Канарис, Константин]]||[[Կոնստանտինոս Կանարիս]]|| ||30 |- |[[:en:Kanathos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Manuel Kantakouzenos]]||[[:ru:Мануил Кантакузин]]|| || ||21 |- |[[:en:Matthew Kantakouzenos]]||[[:ru:Матфей Кантакузин]]|| || ||30 |- |[[:en:Ioannis Kapodistrias]]||[[:ru:Каподистрия, Иоанн]]||[[Իոանիս Կապոդիստրիաս]]|| ||50 |- |[[:en:Kappa]]||[[:ru:Каппа (буква)]]||[[Կապպա (տառ)]]||այո||87 |- |[[:en:Karamanlides]]||[[:ru:Караманлиды]]|| || ||21 |- |[[:en:Konstantinos Karamanlis]]||[[:ru:Караманлис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Կարամանլիս]]|| ||52 |- |[[:en:Kostas Karamanlis]]||[[:ru:Караманлис, Костас]]||[[Կոստաս Կարամանլիս]]|| ||48 |- |[[:en:Kostas Karamanlis (politician, born 1974)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kasta Tomb]]||[[:ru:Гробница в Амфиполе]]|| || ||19 |- |[[:en:Kastellorizo]]||[[:ru:Кастелоризон]]|| || ||48 |- |[[:en:Nikos Kazantzakis]]||[[:ru:Казандзакис, Никос]]||[[Նիկոս Կազանձակիս]]|| ||79 |- |[[:en:Kazaziye]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kerameikon]]||[[:ru:Керамик]]|| || ||26 |- |[[:en:Khosrow I]]||[[:ru:Хосров I Ануширван]]||[[Խոսրով Ա Սասանյան]]|| ||57 |- |[[:en:Khosrow II]]||[[:ru:Хосров II Парвиз]]||[[Խոսրով Բ Փարվեզ]]|| ||56 |- |[[:en:Kirra, Phocis]]||[[:ru:Кира (Фокида)]]|| || ||13 |- |[[:en:Kleitomachos (athlete)]]|| || || ||6 |- |[[:en:The Knights]]||[[:ru:Всадники (комедия)]]|| || ||26 |- |[[:en:Knossos]]||[[:ru:Кносс]]||[[Կնոսոս]]|| ||68 |- |[[:en:George Kodinos]]||[[:ru:Георгий Кодин]]|| || ||16 |- |[[:en:Sokratis Kokkalis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Theodoros Kolokotronis]]||[[:ru:Колокотронис, Теодорос]]||[[Թեոդորոս Կոլոկոտրոնիս]]|| ||35 |- |[[:en:Alexios I Komnenos]]||[[:ru:Алексей I Комнин]]||[[Ալեքսիոս Ա Կոմնենոս]]|| ||66 |- |[[:en:Andronikos I Komnenos]]||[[:ru:Андроник I Комнин]]||[[Անդրոնիկոս Ա Կոմնենոս]]|| ||53 |- |[[:en:Manuel I Komnenos]]||[[:ru:Мануил I Комнин]]||[[Մանուիլ I Կոմնենոս]]|| ||68 |- |[[:en:Koppa (letter)]]||[[:ru:Коппа (буква греческого алфавита)]]|| || ||63 |- |[[:en:Adamantios Korais]]||[[:ru:Кораис, Адамантиос]]||[[Ադամանտիոս Կորաիս]]|| ||36 |- |[[:en:Kos]]||[[:ru:Кос]]||[[Կոս (կղզի)]]|| ||71 |- |[[:en:Koukonesi]]||[[:ru:Кукониси]]|| || ||9 |- |[[:en:Kourion]]||[[:ru:Курион]]|| || ||29 |- |[[:en:Kouros]]||[[:ru:Курос]]|| || ||28 |- |[[:en:Kri-kri]]||[[:ru:Кри-кри]]||[[Կրի-կրի]]|| ||29 |- |[[:en:Kyrenia ship]]||[[:ru:Киренийский корабль]]|| || ||18 |- |[[:en:Kythnos]]||[[:ru:Китнос]]|| || ||41 |- |[[:en:Lambda]]||[[:ru:Лямбда]]||[[Լամբդա (տառ)]]||այո||87 |- |[[:en:Languages of Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Larissa]]||[[:ru:Лариса (город)]]||[[Լարիսա (քաղաք)]]|| ||79 |- |[[:en:Late Greek]]|| || || ||1 |- |[[:en:Latin Empire]]||[[:ru:Латинская империя]]||[[Լատինական կայսրություն]]|| ||72 |- |[[:en:Lausanne Conference of 1922–1923]]||[[:ru:Лозаннская конференция]]||[[Լոզանի կոնֆերանս]]|| ||24 |- |[[:en:Lelantine War]]||[[:ru:Лелантская война]]|| || ||21 |- |[[:en:Lemnian language]]|| || || ||21 |- |[[:en:Lemnos]]||[[:ru:Лемнос]]||[[Լեմնոս]]|| ||64 |- |[[:en:Leochares of Messenia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Leonidas I]]||[[:ru:Леонид I]]||[[Լեոնիդաս I]]|| ||79 |- |[[:en:Leonidas of Rhodes]]||[[:ru:Леонид Родосский]]|| || ||19 |- |[[:en:Lernaean Hydra]]||[[:ru:Лернейская гидра]]||[[Լերնեյան հիդրա]]|| ||66 |- |[[:en:Lesbos]]||[[:ru:Лесбос]]||[[Լեսբոս]]|| ||90 |- |[[:en:Leucippus]]||[[:ru:Левкипп]]||[[Լևկիպոս]]|| ||76 |- |[[:en:Liberal Party (Greece)]]||[[:ru:Либеральная партия (Греция)]]|| || ||9 |- |[[:en:Limantepe]]||[[:ru:Лимантепе]]|| || ||3 |- |[[:en:List of Byzantine emperors]]||[[:ru:Список византийских императоров]]||[[Բյուզանդական կայսրերի անվանացանկ]]||այո||71 |- |[[:en:List of cabinets of Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of islands of Greece]]||[[:ru:Список островов Греции]]||[[Հունաստանի կղզիների ցանկ]]|| ||45 |- |[[:en:List of modern Greek poets]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of museums in Greece]]||[[:ru:Проект:Греция/Список музеев Греции]]|| || ||6 |- |[[:en:List of World Heritage Sites in Greece]]||[[:ru:Список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Греции]]||[[Հունաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ]]||այո||33 |- |[[:en:Little Iliad]]||[[:ru:Малая Илиада]]|| || ||18 |- |[[:en:Logographer (history)]]||[[:ru:Логографы]]||[[Լոգոգրաֆներ]]|| ||26 |- |[[:en:Spyridon Louis]]||[[:ru:Луис, Спиридон]]||[[Լուիս Սպիրիդոն]]|| ||45 |- |[[:en:Lucian]]||[[:ru:Лукиан]]||[[Լուկիանոս]]|| ||96 |- |[[:en:Lycosura]]||[[:ru:Ликосура]]|| || ||14 |- |[[:en:Lycurgus (lawgiver)]]||[[:ru:Ликург Спартанский]]||[[Լիկուրգոս]]|| ||47 |- |[[:en:Lysistrata]]||[[:ru:Лисистрата]]|| || ||39 |- |[[:en:Macedonia (Greece)]]||[[:ru:Македония (Греция)]]||[[Մակեդոնիա (Հունաստան)]]||այո||82 |- |[[:en:Macedonia (region)]]||[[:ru:Македония (область)]]|| || ||73 |- |[[:en:Macedonia (terminology)]]|| ||[[Մակեդոնիա (տերմինաբանություն)]]|| ||7 |- |[[:en:Macedonian art (Byzantine)]]|| || || ||10 |- |[[:en:Macedonians (Greeks)]]|| || || ||17 |- |[[:en:Madrid Skylitzes]]||[[:ru:Мадридский Скилица]]|| || ||19 |- |[[:en:Magic in the Greco-Roman world]]|| || || ||7 |- |[[:en:Magna Graecia]]||[[:ru:Великая Греция]]||[[Մեծ Հունաստան]]|| ||62 |- |[[:en:Marathon, Greece]]||[[:ru:Марафон (город)]]||[[Մարաթոն]]|| ||52 |- |[[:en:Mares of Diomedes]]||[[:ru:Кони Диомеда]]||[[Դիոմեդեսի նժույգներ]]|| ||29 |- |[[:en:Maria, Queen of Sicily]]||[[:ru:Мария (королева Сицилии)]]|| || ||23 |- |[[:en:Marion, Cyprus]]||[[:ru:Марион (Кипр)]]|| || ||10 |- |[[:en:Market Gate of Miletus]]|| || || ||12 |- |[[:en:Petrobey Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Петрос]]||[[Պետրոս Մավրոմիխալիս]]|| ||21 |- |[[:en:Mazaris]]||[[:ru:Мазарис]]|| || ||8 |- |[[:en:William Andrew McDonald]]|| || || ||3 |- |[[:en:Meander (art)]]||[[:ru:Меандр (орнамент)]]||[[Մեանդր (զարդանախշ)]]|| ||36 |- |[[:en:Medieval Greek]]||[[:ru:Среднегреческий язык]]|| || ||39 |- |[[:en:Medma]]|| || || ||12 |- |[[:en:Medusa]]||[[:ru:Горгона Медуза]]||[[Գորգոն Մեդուզա]]||այո||81 |- |[[:en:Megali Idea]]||[[:ru:Великая идея (Греция)]]|| || ||37 |- |[[:en:Megara Hyblaea]]|| || || ||22 |- |[[:en:Meidias Painter]]||[[:ru:Мидий (вазописец)]]|| || ||12 |- |[[:en:Menesaechmus]]|| || || ||4 |- |[[:en:Melina Mercouri]]||[[:ru:Меркури, Мелина]]||[[Մելինա Մերկուրի]]|| ||52 |- |[[:en:Metapolitefsi]]||[[:ru:Метаполитефси]]|| || ||11 |- |[[:en:Metastaseis (Xenakis)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Michael I Komnenos Doukas]]||[[:ru:Михаил I Комнин Дука]]|| || ||26 |- |[[:en:Michael VIII Palaiologos]]||[[:ru:Михаил VIII Палеолог]]||[[Միքայել VIII Պալեոլոգոս]]|| ||51 |- |[[:en:Middle Bronze Age migrations (ancient Near East)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Milan Papyrus]]|| || || ||5 |- |[[:en:Military history of Greece during World War II]]||[[:ru:Греция во Второй мировой войне]]|| || ||12 |- |[[:en:Military of ancient Greece]]|| || || ||9 |- |[[:en:Milo of Croton]]||[[:ru:Милон Кротонский]]|| || ||30 |- |[[:en:Miltiades]]||[[:ru:Мильтиад Младший]]||[[Միլտիադես]]|| ||48 |- |[[:en:Mimnermus]]||[[:ru:Мимнерм]]||[[Միմներմոս]]|| ||41 |- |[[:en:Mindarus]]||[[:ru:Миндар]]|| || ||13 |- |[[:en:Ministry of National Defence (Greece)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Minoan pottery]]||[[:ru:Минойская керамика]]|| || ||12 |- |[[:en:Minos]]||[[:ru:Минос]]||[[Մինոս]]|| ||69 |- |[[:en:Minotaur]]||[[:ru:Минотавр]]||[[Մինոտավրոս]]||այո||75 |- |[[:en:Missolonghi]]||[[:ru:Месолонгион]]||[[Մեսոլոնգիոն]]|| ||44 |- |[[:en:Modern Greek Enlightenment]]|| || || ||9 |- |[[:en:Modern Greek literature]]||[[:ru:Новогреческая литература]]|| || ||13 |- |[[:en:Modern Greek phonology]]|| || || ||9 |- |[[:en:Modern Greek studies]]|| || || ||2 |- |[[:en:Modern understanding of Greek mythology]]|| || || ||4 |- |[[:en:Monastery of Iviron]]||[[:ru:Иверский монастырь (Афон)]]||[[Իվերական վանք]]|| ||32 |- |[[:en:Jean Moréas]]||[[:ru:Мореас, Жан]]||[[Ժան Մորեաս]]|| ||35 |- |[[:en:Nana Mouskouri]]||[[:ru:Мускури, Нана]]||[[Նանա Մուսխուրի]]|| ||66 |- |[[:en:Mu (letter)]]||[[:ru:Мю]]||[[Մյու (տառ)]]||այո||85 |- |[[:en:Municipal Theatre of Corfu]]||[[:ru:Муниципальный театр Корфу]]|| || ||9 |- |[[:en:Music of Greece]]||[[:ru:Музыка Греции]]|| || ||19 |- |[[:en:Mycenae]]||[[:ru:Микены]]||[[Միկեններ]]|| ||83 |- |[[:en:Mycenaean Greek]]||[[:ru:Микенский язык]]|| || ||36 |- |[[:en:Mysia]]||[[:ru:Мисия]]||[[Մյուսիա]]|| ||35 |- |[[:en:Mystras]]||[[:ru:Мистра]]|| || ||50 |- |[[:en:Myth]]||[[:ru:Миф]]||[[Առասպել]]|| ||102 |- |[[:en:National and Kapodistrian University of Athens]]||[[:ru:Афинский университет]]||[[Աթենքի համալսարան]]|| ||43 |- |[[:en:National Archaeological Museum, Athens]]||[[:ru:Национальный археологический музей (Афины)]]||[[Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան]]|| ||35 |- |[[:en:National Bank of Greece]]||[[:ru:Национальный банк Греции]]|| || ||19 |- |[[:en:National Gallery (Athens)]]||[[:ru:Национальная художественная галерея (Афины)]]||[[Աթենքի ազգային պատկերասրահ]]||այո||17 |- |[[:en:National Historical Museum, Athens]]||[[:ru:Национальный исторический музей Греции]]||[[Հունաստանի պատմության ազգային թանգարան]]|| ||14 |- |[[:en:National Liberation Front (Greece)]]||[[:ru:Национально-освободительный фронт Греции]]||[[ԷԱՄ]]|| ||25 |- |[[:en:National parks of Greece]]||[[:ru:Список национальных парков Греции]]||[[Հունաստանի ազգային պարկերի ցանկ]]|| ||19 |- |[[:en:National Technical University of Athens]]||[[:ru:Афинский политехнический университет]]||[[Հունաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան]]|| ||23 |- |[[:en:Neaira (hetaera)]]||[[:ru:Неера (гетера)]]|| || ||12 |- |[[:en:Nemean lion]]||[[:ru:Немейский лев]]||[[Նեմեյան առյուծ]]|| ||54 |- |[[:en:Neolithic Greece]]||[[:ru:Неолитическая Греция]]|| || ||8 |- |[[:en:New Democracy (Greece)]]||[[:ru:Новая демократия (Греция)]]||[[Նոր ժողովրդավարություն (Հունաստան)]]|| ||41 |- |[[:en:Nikephoros II Phokas]]||[[:ru:Никифор II Фока]]||[[Նիկեփորոս Փոկաս]]|| ||51 |- |[[:en:Nisyros]]||[[:ru:Нисирос]]||[[Նիսիրոս]]|| ||42 |- |[[:en:North Aegean islands]]||[[:ru:Северо-Эгейские острова]]|| || ||20 |- |[[:en:North Africa during Antiquity]]||[[:ru:Античный период в истории Северной Африки]]|| || ||6 |- |[[:en:Northern Epirus]]||[[:ru:Северный Эпир]]|| || ||23 |- |[[:en:Northern Epirus Liberation Front]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nostoi]]||[[:ru:Возвращения]]|| || ||15 |- |[[:en:Nu (letter)]]||[[:ru:Ню (буква)]]||[[Նյու (տառ)]]||այո||84 |- |[[:en:Occupation of Smyrna]]||[[:ru:Оккупация Смирны]]|| || ||18 |- |[[:en:Oebotas of Dyme]]|| || || ||9 |- |[[:en:Oedipus Rex]]||[[:ru:Царь Эдип]]||[[Էդիպուս արքա]]|| ||60 |- |[[:en:Ohi Day]]||[[:ru:День Охи]]||[['Οχι-ի օր]]|| ||31 |- |[[:en:Old Acropolis Museum]]|| || || ||4 |- |[[:en:Old Parliament House, Athens]]||[[:ru:Старое здание парламента (Афины)]]|| || ||8 |- |[[:en:Olive (fruit)]]||[[:ru:Олива европейская]]||[[Ձիթենի եվրոպական]]|| ||134 |- |[[:en:Olympia, Greece]]||[[:ru:Олимпия]]||[[Օլիմպիա բնակավայր]]|| ||85 |- |[[:en:Olynthiacs]]|| || || ||3 |- |[[:en:Omega]]||[[:ru:Омега]]||[[Օմեգա (տառ)]]||այո||88 |- |[[:en:Omicron]]||[[:ru:Омикрон]]||[[Օմիկրոն (տառ)]]||այո||88 |- |[[:en:On the Chersonese]]|| || || ||3 |- |[[:en:On the Crown]]|| || || ||9 |- |[[:en:On the False Embassy]]|| || || ||2 |- |[[:en:On the Halonnesus]]||[[:ru:О Галоннесе]]|| || ||3 |- |[[:en:On the Liberty of the Rhodians]]|| || || ||3 |- |[[:en:On the Navy Boards]]|| || || ||3 |- |[[:en:On the Peace]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aristotle Onassis]]||[[:ru:Онассис, Аристотель]]||[[Արիստոտել Օնասիս]]|| ||73 |- |[[:en:Opa (Giorgos Alkaios song)]]|| ||[[OPA!]]|| ||14 |- |[[:en:Orchomenus (Boeotia)]]||[[:ru:Орхоменос]]||[[Օրխոմենոս]]|| ||36 |- |[[:en:Orphism (religion)]]||[[:ru:Орфизм]]||[[Օրփեոսականություն]]|| ||44 |- |[[:en:Orseis]]||[[:ru:Орсеида]]|| || ||16 |- |[[:en:Orsippus]]||[[:ru:Орсипп]]|| || ||11 |- |[[:en:Ostomachion]]||[[:ru:Стомахион]]|| || ||14 |- |[[:en:Otto of Greece]]||[[:ru:Оттон I (король Греции)]]||[[Օտտոն I (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||55 |- |[[:en:Ottoman Empire]]||[[:ru:Османская империя]]||[[Օսմանյան կայսրություն]]|| ||175 |- |[[:en:Oxythemis of Coroneia]]|| || || ||5 |- |[[:en:Paeonia (kingdom)]]||[[:ru:Пеония]]|| || ||33 |- |[[:en:Maria Angelina Doukaina Palaiologina]]||[[:ru:Мария Ангелина Дукена Палеологина]]|| || ||19 |- |[[:en:Sophia Palaiologina]]||[[:ru:Софья Палеолог]]|| || ||33 |- |[[:en:Michael IX Palaiologos]]||[[:ru:Михаил IX Палеолог]]|| || ||37 |- |[[:en:Pan (god)]]||[[:ru:Пан (мифология)]]||[[Պան]]|| ||67 |- |[[:en:Michael Panaretos]]||[[:ru:Панарет, Михаил]]||[[Միխայիլ Պանարետոս]]|| ||16 |- |[[:en:Panathinaikos B.C.]]||[[:ru:Панатинаикос (баскетбольный клуб)]]|| || ||31 |- |[[:en:Pankration]]||[[:ru:Панкратион]]||[[Պանկրատիոն]]|| ||44 |- |[[:en:Panteion University]]||[[:ru:Университет Пантеон]]||[[Պանթեոնի համալսարան]]|| ||19 |- |[[:en:Alexandros Papadiamantis]]||[[:ru:Пападиамандис, Александрос]]||[[Ալեքսանդրոս Պապադիամանտիս]]|| ||29 |- |[[:en:Theodoros Papaloukas]]||[[:ru:Папалукас, Теодорос]]||[[Թեոդորոս Պապալուկաս]]||այո||29 |- |[[:en:Helena Paparizou]]||[[:ru:Папаризу, Елена]]||[[Ելենա Պապարիզու]]|| ||57 |- |[[:en:Karolos Papoulias]]||[[:ru:Папульяс, Каролос]]||[[Կարոլոս Պապուլիաս]]|| ||65 |- |[[:en:Papyrus 14]]|| || || ||10 |- |[[:en:Parnitha]]||[[:ru:Парнис]]|| || ||26 |- |[[:en:Parrhasius (painter)]]||[[:ru:Паррасий из Эфеса]]||[[Պառասիոս Եփեսոսցի]]|| ||21 |- |[[:en:Parthenon Frieze]]||[[:ru:Ионический фриз Парфенона]]|| || ||9 |- |[[:en:Partition of Babylon]]||[[:ru:Вавилонский раздел]]|| || ||21 |- |[[:en:Reşid Mehmed Pasha]]||[[:ru:Решид Мехмед-паша]]|| || ||15 |- |[[:en:PASOK]]||[[:ru:Всегреческое социалистическое движение]]||[[Համահունական սոցիալիստական ​​շարժում]]|| ||45 |- |[[:en:Pasokification]]|| || || ||5 |- |[[:en:Patras]]||[[:ru:Патры]]||[[Պատրաս]]|| ||93 |- |[[:en:Paul of Greece]]||[[:ru:Павел I (король Греции)]]|| || ||50 |- |[[:en:Katina Paxinou]]||[[:ru:Катина Паксину]]||[[Կատինա Պաքսինու]]|| ||44 |- |[[:en:Peace (play)]]||[[:ru:Мир (комедия)]]|| || ||22 |- |[[:en:Pediments of the Parthenon]]|| || || ||7 |- |[[:en:Pelasgians]]||[[:ru:Пеласги]]||[[Պելասգներ]]|| ||40 |- |[[:en:Pella]]||[[:ru:Пелла (город)]]||[[Պելլա (քաղաք)]]|| ||48 |- |[[:en:Pella curse tablet]]|| || || ||9 |- |[[:en:Peloponnese]]||[[:ru:Пелопоннес]]||[[Պելոպոնես]]|| ||93 |- |[[:en:Peloponnesian War]]||[[:ru:Пелопоннесская война]]|| || ||71 |- |[[:en:Peloponnesians (Greek)]]||[[:ru:Пелопоннес]]||[[Պելոպոնես]]|| ||93 |- |[[:en:Pergamon]]||[[:ru:Пергам]]||[[Պերգամոն]]||այո||69 |- |[[:en:Phanariotes/Archive 3]]|| || || ||1 |- |[[:en:Phanariots]]||[[:ru:Фанариоты]]|| || ||36 |- |[[:en:Philip II of Macedon]]||[[:ru:Филипп II Македонский]]||[[Փիլիպոս II Մակեդոնացի]]|| ||86 |- |[[:en:Philistines]]||[[:ru:Филистимляне]]||[[Փղշտացիներ]]|| ||63 |- |[[:en:Phratry]]||[[:ru:Фратрия]]|| || ||20 |- |[[:en:Pi (letter)]]||[[:ru:Пи (буква)]]||[[Պի (տառ)]]||այո||88 |- |[[:en:Piraeus]]||[[:ru:Пирей]]||[[Պիրեյոս]]|| ||88 |- |[[:en:Place name changes in Turkey]]||[[:ru:Список переименованных городов на территории Турции]]||[[Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում]]|| ||13 |- |[[:en:Plague of Athens]]||[[:ru:Афинская чума]]|| || ||30 |- |[[:en:Plague of Justinian]]||[[:ru:Юстинианова чума]]||[[Հուստինիանոսի ժանտախտ]]||այո||47 |- |[[:en:Sophie de Marbois-Lebrun, Duchess of Plaisance]]||[[:ru:Марбуа, Софи де]]|| || ||7 |- |[[:en:Maximus Planudes]]||[[:ru:Плануд, Максим]]|| || ||26 |- |[[:en:Nikolaos Plastiras]]||[[:ru:Пластирас, Николаос]]|| || ||23 |- |[[:en:Platonism]]||[[:ru:Платонизм]]||[[Պլատոնականություն]]|| ||60 |- |[[:en:Plotinus]]||[[:ru:Плотин]]||[[Պլոտինոս]]|| ||90 |- |[[:en:Plutarch]]||[[:ru:Плутарх]]||[[Պլուտարքոս]]|| ||147 |- |[[:en:Plutus (play)]]||[[:ru:Плутос (комедия)]]|| || ||24 |- |[[:en:Pnyx]]||[[:ru:Пникс]]|| || ||24 |- |[[:en:Political mutilation in Byzantine culture]]||[[:ru:Нанесение увечий по политическим причинам в Византии]]|| || ||9 |- |[[:en:Polychares of Messenia]]|| || || ||10 |- |[[:en:Polydamas of Skotoussa]]||[[:ru:Полидам из Скотусс]]|| || ||12 |- |[[:en:Pontic Greek]]||[[:ru:Понтийский язык]]|| || ||43 |- |[[:en:Pontic Greeks]]||[[:ru:Понтийцы]]||[[Պոնտացիներ]]|| ||40 |- |[[:en:Poseidon]]||[[:ru:Посейдон]]||[[Պոսեյդոն]]|| ||107 |- |[[:en:Posthomerica]]||[[:ru:После Гомера (Квинт Смирнский)]]|| || ||11 |- |[[:en:Pottery of ancient Greece]]||[[:ru:Вазопись Древней Греции]]|| || ||34 |- |[[:en:Prefectures of Greece]]||[[:ru:Номы Греции]]||[[Հունաստանի նոմոսներ]]|| ||47 |- |[[:en:Prehistory of Anatolia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Presidential Mansion, Athens]]||[[:ru:Президентский дворец (Афины)]]|| || ||17 |- |[[:en:Prodicus]]||[[:ru:Продик]]||[[Պրոդիկոս]]|| ||42 |- |[[:en:Prometheus Unbound (Aeschylus)]]||[[:ru:Прометей освобождаемый]]|| || ||4 |- |[[:en:Prostitution in ancient Greece]]||[[:ru:Проституция в Древней Греции]]|| || ||21 |- |[[:en:Proto-Greek language]]||[[:ru:Протогреческий язык]]||[[Նախահունարեն]]|| ||24 |- |[[:en:Protogeometric style]]||[[:ru:Протогеометрический стиль]]|| || ||15 |- |[[:en:Providence Painter]]|| || || ||5 |- |[[:en:Provisional Government of National Defence]]|| || || ||10 |- |[[:en:Psi (Greek)]]||[[:ru:Пси (буква греческого алфавита)]]||[[Փսի (տառ)]]||այո||85 |- |[[:en:Ptolemaic dynasty]]||[[:ru:Птолемеи]]||[[Պտղոմեոսներ]]|| ||75 |- |[[:en:Ptolemaic Kingdom]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49 |- |[[:en:Ptolemy I Soter]]||[[:ru:Птолемей I Сотер]]||[[Պտղոմեոս Լագոս]]|| ||77 |- |[[:en:Pyli]]||[[:ru:Пили (дим)]]|| || ||17 |- |[[:en:Pyrrhichios]]|| || || ||10 |- |[[:en:Pyrrho]]||[[:ru:Пиррон]]||[[Պիհռոն]]|| ||52 |- |[[:en:Pyrrhus of Epirus]]||[[:ru:Пирр]]||[[Պյուռոս]]|| ||70 |- |[[:en:Pytheas]]||[[:ru:Пифей]]||[[Պիթեաս]]|| ||57 |- |[[:en:Quintus Smyrnaeus]]||[[:ru:Квинт Смирнский]]||[[Քվինտոս Զմյուռնիացի]]||այո||33 |- |[[:en:Rail transport in Greece]]||[[:ru:Железнодорожный транспорт в Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Rebetiko]]||[[:ru:Ребетика]]|| || ||31 |- |[[:en:Refugees of the Greek Civil War]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Religion in Greece]]||[[:ru:Религия в Греции]]||[[Կրոնը Հունաստանում]]|| ||20 |- |[[:en:Rho]]||[[:ru:Ро (буква)]]||[[Ռո (տառ)]]||այո||85 |- |[[:en:Rhodes]]||[[:ru:Родос]]||[[Հռոդոս]]|| ||109 |- |[[:en:Rhodes (city)]]||[[:ru:Родос (город)]]||[[Հռոդոս (քաղաք)]]|| ||66 |- |[[:en:Rio–Antirrio Bridge]]||[[:ru:Рион — Андирион]]||[[Ռիո-Անտիրիո կամուրջ]]|| ||40 |- |[[:en:Yiannis Ritsos]]||[[:ru:Рицос, Яннис]]||[[Յաննիս Ռիցոս]]|| ||44 |- |[[:en:Roman consul]]||[[:ru:Консул (Древний Рим)]]||[[Կոնսուլ]]|| ||69 |- |[[:en:Roman Cyprus]]||[[:ru:Кипр (римская провинция)]]|| || ||29 |- |[[:en:Family tree of Roman emperors]]||[[:ru:Семейное древо римских императоров]]|| || ||5 |- |[[:en:Roman imperial cult]]|| || || ||22 |- |[[:en:Roman law]]||[[:ru:Римское право]]||[[Հռոմեական իրավունք]]||այո||69 |- |[[:en:Roman people]]||[[:ru:Римляне]]|| || ||21 |- |[[:en:Roman–Greek wars]]|| || || ||1 |- |[[:en:Roman–Iranian relations]]||[[:ru:Отношения Византии с государством Сасанидов]]|| || ||4 |- |[[:en:Roman–Persian Wars]]||[[:ru:Римско-персидские войны]]||[[Հռոմեա-պարսկական պատերազմներ]]|| ||44 |- |[[:en:Romani people in Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Romanization of Greek]]|| || || ||16 |- |[[:en:Romanos I Lekapenos]]||[[:ru:Роман I Лакапин]]||[[Ռոմանոս I Լեկափենոս]]|| ||50 |- |[[:en:Romanos IV Diogenes]]||[[:ru:Роман IV Диоген]]|| || ||50 |- |[[:en:Sakis Rouvas]]||[[:ru:Рувас, Сакис]]||[[Սակիս Ռուվաս]]||այո||51 |- |[[:en:Sabines]]||[[:ru:Сабины]]|| || ||44 |- |[[:en:Antonis Samaras]]||[[:ru:Самарас, Антонис]]||[[Ադոնիս Սամարաս]]|| ||55 |- |[[:en:Samos]]||[[:ru:Самос]]||[[Սամոս (կղզի)]]|| ||77 |- |[[:en:Samothrace temple complex]]||[[:ru:Храмовый комплекс Самофракии]]|| || ||13 |- |[[:en:Santorini]]||[[:ru:Тира (остров)]]||[[Սանտորինի]]|| ||86 |- |[[:en:Sappho]]||[[:ru:Сапфо]]||[[Սապփո]]|| ||139 |- |[[:en:Sarakatsani]]||[[:ru:Каракачаны]]||[[Կարակաչաններ]]|| ||28 |- |[[:en:Heinrich Schliemann]]||[[:ru:Шлиман, Генрих]]||[[Հենրիխ Շլիման]]|| ||70 |- |[[:en:Scopas]]||[[:ru:Скопас]]||[[Սկոպաս]]|| ||37 |- |[[:en:Second Balkan War]]||[[:ru:Вторая Балканская война]]||[[Երկրորդ Բալկանյան պատերազմ]]|| ||68 |- |[[:en:Second Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Second Persian invasion of Greece]]||[[:ru:Греко-персидская война (480—479 до н. э.)]]||[[Պարսկական երկրորդ ներխուժում Հունաստան]]|| ||25 |- |[[:en:Second Philippic]]|| || || ||5 |- |[[:en:Seleucus I Nicator]]||[[:ru:Селевк I Никатор]]||[[Սելևկոս I Նիկատոր]]|| ||67 |- |[[:en:Semonides]]||[[:ru:Семонид Аморгский]]||[[Սիմոնիդես Ամորգացի]]|| ||26 |- |[[:en:Septuagint manuscripts]]||[[:ru:Септуагинтовые манускрипты]]|| || ||6 |- |[[:en:Serfdom]]||[[:ru:Крепостное право]]||[[Ճորտատիրություն]]|| ||70 |- |[[:en:Sesklo]]||[[:ru:Сескло]]|| || ||22 |- |[[:en:Seven Sages of Greece]]||[[:ru:Семь мудрецов]]||[[Յոթ իմաստուն]]|| ||52 |- |[[:en:Severe style]]||[[:ru:Строгий стиль]]|| || ||16 |- |[[:en:Shapur II]]||[[:ru:Шапур II]]||[[Շապուհ II Երկարակյաց]]||այո||55 |- |[[:en:Sicilian Expedition]]||[[:ru:Сицилийская экспедиция]]|| || ||31 |- |[[:en:Sicyon]]||[[:ru:Сикион]]||[[Սիկիոն]]|| ||39 |- |[[:en:Siege of Constantinople (626)]]||[[:ru:Осада Константинополя (626)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (626)]]||այո||30 |- |[[:en:Siege of Constantinople (674–678)]]||[[:ru:Осада Константинополя (674—678)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (674-678)]]||այո||32 |- |[[:en:Siege of Constantinople (717–718)]]||[[:ru:Осада Константинополя (717—718)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (717-718)]]||այո||40 |- |[[:en:Siege of Tripolitsa]]||[[:ru:Осада Триполицы]]|| || ||9 |- |[[:en:Sigma]]||[[:ru:Сигма (буква)]]||[[Սիգմա (տառ)]]||այո||84 |- |[[:en:Slavery in ancient Greece]]||[[:ru:Рабство в Древней Греции]]|| || ||27 |- |[[:en:Slavic speakers of Greek Macedonia]]||[[:ru:Славяне в Греции]]|| || ||9 |- |[[:en:Slavs]]||[[:ru:Славяне]]||[[Սլավոններ]]|| ||101 |- |[[:en:Smyrna]]||[[:ru:Смирна]]|| || ||21 |- |[[:en:Socrates]]||[[:ru:Сократ]]||[[Սոկրատես]]|| ||251 |- |[[:en:Socratic method]]||[[:ru:Метод Сократа]]|| || ||30 |- |[[:en:Dionysios Solomos]]||[[:ru:Соломос, Дионисиос]]||[[Սոլոմոս Դիոնիսիոս]]|| ||34 |- |[[:en:Death of Solomos Solomou]]|| || || ||6 |- |[[:en:Solon]]||[[:ru:Солон]]||[[Սոլոն]]|| ||108 |- |[[:en:Sophocles]]||[[:ru:Софокл]]||[[Սոֆոկլես]]|| ||192 |- |[[:en:Souliotes]]||[[:ru:Сулиоты]]|| || ||13 |- |[[:en:Elena Souliotis]]||[[:ru:Сулиоти, Элена]]||[[Ելենա Սուլիոտիս]]|| ||11 |- |[[:en:Sounion]]||[[:ru:Сунион]]|| || ||30 |- |[[:en:Southeast Europe]]||[[:ru:Юго-Восточная Европа]]||[[Հարավարևելյան Եվրոպա]]|| ||51 |- |[[:en:Stephanus of Byzantium]]||[[:ru:Стефан Византийский]]|| || ||33 |- |[[:en:Stesichorus]]||[[:ru:Стесихор]]||[[Ստեսիքոր]]|| ||41 |- |[[:en:Stoa of Attalos]]||[[:ru:Стоя Аттала]]||[[Ատտալոսի ստոա]]|| ||23 |- |[[:en:Strabo]]||[[:ru:Страбон]]||[[Ստրաբոն]]|| ||104 |- |[[:en:Strained yogurt]]||[[:ru:Греческий йогурт]]|| || ||33 |- |[[:en:Stymphalian birds]]||[[:ru:Стимфалийские птицы]]||[[Ստիմփալոսյան թռչուններ]]|| ||41 |- |[[:en:Super League Greece]]||[[:ru:Чемпионат Греции по футболу]]||[[Հունաստանի Սուպերլիգա]]|| ||46 |- |[[:en:Syllogae minores]]|| || || ||4 |- |[[:en:Syracuse, Sicily]]||[[:ru:Сиракузы (город)]]||[[Սիրաքյուս]]|| ||112 |- |[[:en:Syriza]]||[[:ru:СИРИЗА]]||[[Սիրիզա]]|| ||54 |- |[[:en:Tabor Light]]||[[:ru:Фаворский свет]]|| || ||13 |- |[[:en:Talos]]||[[:ru:Талос (витязь)]]|| || ||32 |- |[[:en:Tartarus]]||[[:ru:Тартар]]||[[Տարտարոս]]|| ||66 |- |[[:en:Tatoi Palace]]||[[:ru:Татой]]||[[Տատոյ]]||այո||19 |- |[[:en:Tau]]||[[:ru:Тау]]||[[Տաու (տառ)]]||այո||85 |- |[[:en:Telegony]]||[[:ru:Телегония (эпос)]]|| || ||20 |- |[[:en:Temple of Hephaestus]]||[[:ru:Храм Гефеста]]||[[Հեփեստոսի տաճար]]|| ||34 |- |[[:en:Temple of Zeus, Olympia]]||[[:ru:Храм Зевса в Олимпии]]||[[Զևսի տաճար (Օլիմպիա)]]|| ||31 |- |[[:en:Vassiliki Thanou-Christophilou]]||[[:ru:Тану-Христофилу, Василики]]||[[Վասիլիկի Թանու-Խրիստոֆիլու]]|| ||33 |- |[[:en:Thasian rebellion]]||[[:ru:Фасосское восстание]]|| || ||9 |- |[[:en:The Disrobing of Christ]]||[[:ru:Совлечение одежд с Христа]]|| || ||18 |- |[[:en:The Free Besieged]]|| || || ||5 |- |[[:en:Theaetetus (dialogue)]]||[[:ru:Теэтет (Платон)]]|| || ||30 |- |[[:en:Themistocles]]||[[:ru:Фемистокл]]||[[Թեմիստոկլես]]|| ||76 |- |[[:en:Theodora (wife of Justinian I)]]||[[:ru:Феодора]]||[[Թեոդորա]]|| ||54 |- |[[:en:Mikis Theodorakis]]||[[:ru:Теодоракис, Микис]]||[[Միկիս Թեոդորակիս]]|| ||60 |- |[[:en:Theodoric the Great]]||[[:ru:Теодорих Великий]]|| || ||73 |- |[[:en:Theogony]]||[[:ru:Теогония]]|| || ||63 |- |[[:en:Theophrastus]]||[[:ru:Теофраст]]||[[Թեոփրաստես]]|| ||91 |- |[[:en:Thespis]]||[[:ru:Феспис]]||[[Թեսպիս Իկարիացի]]|| ||32 |- |[[:en:Thessaloniki (regional unit)]]||[[:ru:Салоники (ном)]]||[[Սալոնիկ (նոմոս)]]|| ||42 |- |[[:en:Thessaly]]||[[:ru:Фессалия (периферия)]]|| || ||56 |- |[[:en:Theta]]||[[:ru:Тета]]||[[Թետա (տառ)]]||այո||89 |- |[[:en:Third Philippic]]|| || || ||6 |- |[[:en:Third siege of Missolonghi]]||[[:ru:Третья осада Месолонгиона]]|| || ||12 |- |[[:en:Thrace]]||[[:ru:Фракия]]||[[Թրակիա]]|| ||97 |- |[[:en:Thracians]]||[[:ru:Фракийцы]]||[[Թրակիացիներ]]|| ||62 |- |[[:en:Thracology]]|| || || ||7 |- |[[:en:Thucydides]]||[[:ru:Фукидид]]||[[Թուկիդիդես]]|| ||125 |- |[[:en:Timasitheus of Delphi]]|| || || ||6 |- |[[:en:Timeline of İzmir]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tiryns]]||[[:ru:Тиринф]]||[[Տիրինս]]|| ||51 |- |[[:en:Titormus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Iakovos Tombazis]]||[[:ru:Томбазис, Яковос]]|| || ||6 |- |[[:en:The Town Mouse and the Country Mouse]]|| || || ||15 |- |[[:en:Transport in Greece]]||[[:ru:Транспорт в Греции]]||[[Տրանսպորտը Հունաստանում]]|| ||14 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1832)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1832)]]|| || ||18 |- |[[:en:Treaty of Küçük Kaynarca]]||[[:ru:Кючук-Кайнарджийский мир]]|| || ||43 |- |[[:en:Treaty of Lausanne]]||[[:ru:Лозаннский мирный договор]]||[[Լոզանի պայմանագիր]]|| ||66 |- |[[:en:Charilaos Trikoupis]]||[[:ru:Трикупис, Харилаос]]||[[Խարիլաոս Տրիկուպիս]]|| ||27 |- |[[:en:Tripe soup]]|| || || ||14 |- |[[:en:Tripiti (archaeological site)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Trireme]]||[[:ru:Трирема]]|| || ||54 |- |[[:en:Trojan Horse]]||[[:ru:Троянский конь]]||[[Տրոյական ձի]]|| ||82 |- |[[:en:Trojan War]]||[[:ru:Троянская война]]||[[Տրոյական պատերազմ]]||այո||98 |- |[[:en:Alexis Tsipras]]||[[:ru:Ципрас, Алексис]]||[[Ալեքսիս Ցիպրաս]]|| ||91 |- |[[:en:Tunnel of Eupalinos]]||[[:ru:Эвпалинов тоннель]]|| || ||22 |- |[[:en:Turkish War of Independence]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||61 |- |[[:en:Tylissos]]||[[:ru:Тилисос]]|| || ||15 |- |[[:en:Uranus (mythology)]]||[[:ru:Уран (мифология)]]||[[Ուրանոս]]|| ||84 |- |[[:en:Eleftherios Venizelos]]||[[:ru:Венизелос, Элефтериос]]||[[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]|| ||59 |- |[[:en:Vergina Sun]]||[[:ru:Вергинская звезда]]||[[Վերգինայի աստղ]]|| ||30 |- |[[:en:Vido]]||[[:ru:Птихия]]||[[Պտիխիյա]]|| ||18 |- |[[:en:Visa requirements for Greek citizens]]|| || || ||3 |- |[[:en:Vlachs]]||[[:ru:Валахи]]||[[Վալախներ]]|| ||41 |- |[[:en:War against Nabis]]||[[:ru:Война против Набиса]]|| || ||20 |- |[[:en:Wars of the Delian League]]||[[:ru:Войны Делосского союза]]|| || ||13 |- |[[:en:Wars of the Diadochi]]||[[:ru:Войны диадохов]]|| || ||23 |- |[[:en:The Wasps]]||[[:ru:Осы (комедия)]]|| || ||23 |- |[[:en:Water supply and sanitation in Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Western Thrace]]||[[:ru:Западная Фракия]]||[[Արևմտյան Թրակիա]]|| ||41 |- |[[:en:White Tower of Thessaloniki]]||[[:ru:Белая башня (Салоники)]]||[[Սպիտակ աշտարակ (Սալոնիկ)]]|| ||30 |- |[[:en:World War II]]||[[:ru:Вторая мировая война]]||[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]|| ||261 |- |[[:en:World War II casualties]]||[[:ru:Потери во Второй мировой войне]]||[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի կորուստներ]]|| ||35 |- |[[:en:Xanthippe]]||[[:ru:Ксантиппа]]|| || ||43 |- |[[:en:Xi (letter)]]||[[:ru:Кси (буква греческого алфавита)]]||[[Քսի (տառ)]]||այո||82 |- |[[:en:Xuthus]]||[[:ru:Ксуф]]|| || ||26 |- |[[:en:Zeno of Citium]]||[[:ru:Зенон Китийский]]||[[Զենոն Կիտիոնացի]]|| ||78 |- |[[:en:Zeppelin LZ 55]]|| || || ||2 |- |[[:en:Joannes Zonaras]]||[[:ru:Иоанн Зонара]]|| || ||47 |- |[[:en:Zorba the Greek]]||[[:ru:Грек Зорба (роман)]]||[[Հույն Զոռբան (վեպ)]]|| ||34 |- |[[:en:Zorba the Greek (film)]]||[[:ru:Грек Зорба (фильм)]]||[[Հույն Զոռբա (ֆիլմ)]]|| ||45 |} == [[:en:Category:Mid-importance Greek articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:-phil-]]|| || || ||4 |- |[[:en:11 September 1922 Revolution]]||[[:ru:Восстание 11 сентября 1922 года]]|| || ||14 |- |[[:en:11th World Scout Jamboree]]|| || || ||9 |- |[[:en:21os Akatallilos]]||[[:ru:21os Akatallilos]]||[[21os Akatallilos]]||այո||3 |- |[[:en:22 July 1943 Athens protest]]|| || || ||3 |- |[[:en:75 mm Schneider-Danglis 06/09]]||[[:ru:76-мм горная пушка образца 1909 года]]|| || ||9 |- |[[:en:526 Antioch earthquake]]||[[:ru:Антиохийское землетрясение]]|| || ||16 |- |[[:en:1862 Greek head of state referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции (1862)]]|| || ||7 |- |[[:en:1920 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1920 Greek referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции (1920)]]|| || ||9 |- |[[:en:1921 in Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:1924 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1924)]]|| || ||10 |- |[[:en:1928 Greek legislative election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1932 Greek legislative election]]|| || || ||3 |- |[[:en:1933 Greek legislative election]]|| || || ||4 |- |[[:en:1936 Greek legislative election]]|| || || ||6 |- |[[:en:1946 Greek legislative election]]|| || || ||6 |- |[[:en:1946 Greek referendum]]||[[:ru:Референдум о сохранении монархии в Греции (1946)]]|| || ||7 |- |[[:en:1950 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1951 Greek legislative election]]|| || || ||4 |- |[[:en:1952 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1956 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1958 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1961 Greek legislative election]]|| || || ||5 |- |[[:en:1963 Greek legislative election]]|| || || ||6 |- |[[:en:1964 Greek legislative election]]|| || || ||7 |- |[[:en:1968 Greek constitutional referendum]]|| || || ||5 |- |[[:en:1971 European Cup Final]]||[[:ru:Финал Кубка европейских чемпионов 1971]]||[[Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթի եզրափակիչ 1971]]||այո||25 |- |[[:en:1972–1973 Cypriot ecclesiastical coup attempt]]|| || || ||4 |- |[[:en:1973 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1973)]]|| || ||11 |- |[[:en:1974 Greek legislative election]]|| || || ||9 |- |[[:en:1974 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1974)]]|| || ||15 |- |[[:en:1977 Greek legislative election]]|| || || ||9 |- |[[:en:1981 Greek legislative election]]|| || || ||8 |- |[[:en:1985 Greek legislative election]]|| || || ||8 |- |[[:en:1990–91 Greek Football Cup]]|| || || ||5 |- |[[:en:1993 Greek legislative election]]|| || || ||11 |- |[[:en:1996 Greek legislative election]]|| || || ||11 |- |[[:en:1999 Athens earthquake]]||[[:ru:Афинское землетрясение (1999)]]|| || ||11 |- |[[:en:2000 Greek legislative election]]|| || || ||11 |- |[[:en:2002 Greek local elections]]|| || || ||2 |- |[[:en:2004 Summer Olympics opening ceremony]]||[[:ru:Церемония открытия летних Олимпийских игр 2004]]|| || ||8 |- |[[:en:2004 Summer Olympics torch relay]]||[[:ru:Эстафета олимпийского огня летних Олимпийских игр 2004]]|| || ||9 |- |[[:en:2004 Summer Paralympics]]||[[:ru:Летние Паралимпийские игры 2004]]|| || ||29 |- |[[:en:2006 Greece earthquake]]|| || || ||5 |- |[[:en:2006 Greek local elections]]|| || || ||2 |- |[[:en:2007 Greek forest fires]]||[[:ru:Лесные пожары в Греции (2007)]]|| || ||20 |- |[[:en:2007 PASOK leadership election]]|| || || ||3 |- |[[:en:2007–08 Greek Football Cup]]||[[:ru:Кубок Греции по футболу 2007/2008]]|| || ||8 |- |[[:en:2009 European Parliament election in Greece]]||[[:ru:Выборы в Европейский парламент в Греции (2009)]]|| || ||14 |- |[[:en:2009 Greek forest fires]]|| || || ||8 |- |[[:en:2009 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (2009)]]|| || ||22 |- |[[:en:2009 New Democracy leadership election]]|| || || ||3 |- |[[:en:2010 Greek local elections]]|| || || ||5 |- |[[:en:2014 Greek local elections]]|| || || ||4 |- |[[:en:A True Story]]||[[:ru:Правдивая история (Лукиан)]]|| || ||18 |- |[[:en:A1 Ethniki Volleyball]]||[[:ru:Чемпионат Греции по волейболу среди мужчин]]|| || ||8 |- |[[:en:Abae]]||[[:ru:Абы]]|| || ||19 |- |[[:en:Abaris the Hyperborean]]||[[:ru:Абарис]]||[[Աբարիս]]|| ||26 |- |[[:en:Abdera, Thrace]]||[[:ru:Авдира (дим)]]||[[Ավդիրա (դիմա)]]|| ||15 |- |[[:en:Abolla]]||[[:ru:Аболла]]|| || ||14 |- |[[:en:Abortion in Greece]]||[[:ru:Аборты в Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Abrupolis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Academy (educational institution)]]||[[:ru:Академия]]||[[Ակադեմիա]]|| ||79 |- |[[:en:Academy of Athens (modern)]]||[[:ru:Афинская академия]]||[[Աթենքի ակադեմիա]]|| ||20 |- |[[:en:Acanthus of Sparta]]|| || || ||13 |- |[[:en:Acesas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Achaea]]||[[:ru:Ахея]]||[[Ախեյա]]|| ||55 |- |[[:en:Achaea (ancient region)]]|| || || ||15 |- |[[:en:Achaean Federation]]||[[:ru:Ахейский союз]]|| || ||47 |- |[[:en:Achaean Leaders]]|| || || ||1 |- |[[:en:Achaean War]]||[[:ru:Ахейская война]]|| || ||11 |- |[[:en:Achaeans (tribe)]]||[[:ru:Ахейцы]]||[[Աքայացիներ]]|| ||58 |- |[[:en:Achaemenid destruction of Athens]]|| || || ||6 |- |[[:en:Achaeus (general)]]||[[:ru:Ахей (полководец)]]|| || ||16 |- |[[:en:Achaeus (son of Poseidon)]]||[[:ru:Ахей (сын Посейдона)]]|| || ||2 |- |[[:en:Achaia (Roman province)]]||[[:ru:Ахея (римская провинция)]]|| || ||50 |- |[[:en:Acharnes]]||[[:ru:Ахарне]]||[[Ախարնես]]|| ||31 |- |[[:en:Acharnes Railway Center]]|| || || ||5 |- |[[:en:Acheloos Painter]]||[[:ru:Вазописец Ахелоя]]|| || ||6 |- |[[:en:Achilleis (trilogy)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Achilles Painter]]||[[:ru:Вазописец Ахилла]]|| || ||21 |- |[[:en:Achilles' heel]]||[[:ru:Ахиллесова пята]]||[[Աքիլեսյան գարշապար]]|| ||32 |- |[[:en:Achlys]]||[[:ru:Ахлис]]|| || ||13 |- |[[:en:Acritic songs]]|| || || ||3 |- |[[:en:Acroceraunian School]]|| || || ||1 |- |[[:en:Acrocorinth]]||[[:ru:Акрокоринф]]||[[Ակրոկորնթոս]]|| ||33 |- |[[:en:Acrolith]]||[[:ru:Акролит]]|| || ||24 |- |[[:en:Acropolis Rally]]||[[:ru:Ралли Греции]]|| || ||20 |- |[[:en:Actaeon]]||[[:ru:Актеон]]||[[Ակտեոն]]|| ||41 |- |[[:en:Actium]]||[[:ru:Акциум]]|| || ||37 |- |[[:en:Adeimantus]]||[[:ru:Адимант]]|| || ||7 |- |[[:en:Adonia]]||[[:ru:Садики Адониса]]|| || ||10 |- |[[:en:Adonis]]||[[:ru:Адонис]]||[[Ադոնիս]]|| ||62 |- |[[:en:Adranus]]||[[:ru:Адран]]|| || ||14 |- |[[:en:Adriatic campaign of 1807–1814]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aeacides of Epirus]]||[[:ru:Эакид]]|| || ||18 |- |[[:en:Aeacus]]||[[:ru:Эак]]||[[Էակոս]]||այո||50 |- |[[:en:Aegean and Western Turkey sclerophyllous and mixed forests]]|| || || ||7 |- |[[:en:Aegean art]]|| ||[[Եգեյան արվեստ]]|| ||13 |- |[[:en:Aegean dispute]]||[[:ru:Эгейский вопрос]]||[[Եգեյան հիմնահարց]]|| ||17 |- |[[:en:Aegean languages]]||[[:ru:Тирренские языки]]|| || ||26 |- |[[:en:Aegeus]]||[[:ru:Эгей]]|| || ||48 |- |[[:en:Aegina]]||[[:ru:Эгина (остров)]]|| || ||64 |- |[[:en:Aegis]]||[[:ru:Эгида]]|| || ||45 |- |[[:en:Aegisthus]]||[[:ru:Эгисф]]|| || ||43 |- |[[:en:Aegles]]|| || || ||1 |- |[[:en:AEK Athens F.C.]]||[[:ru:АЕК (футбольный клуб, Афины)]]||[[ԱԵԿ Աթենք ՖԱ]]|| ||52 |- |[[:en:AEK B.C.]]||[[:ru:АЕК (баскетбольный клуб)]]|| || ||23 |- |[[:en:AEKKEA-RAAB]]|| || || ||3 |- |[[:en:AEKKEA-RAAB R-29]]|| || || ||3 |- |[[:en:Claudius Aelianus]]||[[:ru:Клавдий Элиан]]|| || ||46 |- |[[:en:Aeneas]]||[[:ru:Эней]]||[[Էնեաս]]|| ||81 |- |[[:en:Aeolians]]||[[:ru:Эолийцы]]|| || ||31 |- |[[:en:Aeolic Greek]]||[[:ru:Эолийский диалект древнегреческого языка]]|| || ||31 |- |[[:en:Aeolis]]||[[:ru:Эолида]]|| || ||36 |- |[[:en:Aeschines]]||[[:ru:Эсхин]]|| || ||45 |- |[[:en:Aeson]]||[[:ru:Эсон (мифология)]]|| || ||34 |- |[[:en:Aesymnetes]]||[[:ru:Эсимнет]]|| || ||10 |- |[[:en:Aetna (city)]]||[[:ru:Этна (город)]]|| || ||9 |- |[[:en:Aetolian League]]||[[:ru:Этолийский союз]]|| || ||40 |- |[[:en:The Affecter]]||[[:ru:Вычурный вазописец]]|| || ||6 |- |[[:en:Afgeio]]|| || || ||3 |- |[[:en:Afqa]]|| || || ||9 |- |[[:en:African Greeks]]|| || || ||2 |- |[[:en:Georgios Afroudakis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Agamemnon]]||[[:ru:Агамемнон]]||[[Ագամեմնոն]]|| ||81 |- |[[:en:Agatharchides]]||[[:ru:Агатархид]]|| || ||27 |- |[[:en:Agathocles of Syracuse]]||[[:ru:Агафокл]]|| || ||41 |- |[[:en:Agathodaemon]]||[[:ru:Агатодемон (божество)]]|| || ||18 |- |[[:en:Agathokleia]]||[[:ru:Агафоклея]]|| || ||16 |- |[[:en:Agave (mythology)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Agde]]||[[:ru:Агд]]|| || ||64 |- |[[:en:AGEH Gymnastikos B.C.]]|| || || ||2 |- |[[:en:Agesilaus II]]||[[:ru:Агесилай II]]|| || ||48 |- |[[:en:Agia Mavra, Elis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Agia Paraskevi, Chalkidiki]]|| || || ||6 |- |[[:en:Agioi Theodoroi, Elis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Agios Georgios, Andravida]]||[[:ru:Андравида]]|| || ||19 |- |[[:en:Agios Kirykos]]|| ||[[Այոս Կիրիկոս]]|| ||20 |- |[[:en:Agios Konstantinos, East Attica]]||[[:ru:Айос-Констандинос (Лавреотики)]]|| || ||16 |- |[[:en:Agios Minas Cathedral]]||[[:ru:Собор Святого Мины]]||[[Սուրբ Մինասի տաճար]]|| ||18 |- |[[:en:Agios Nikitas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Agios Nikolaos, Chalkidiki]]||[[:ru:Айос-Николаос (Халкидики)]]||[[Այոս Նիկոլաոս (Խալկիդիկի)]]|| ||14 |- |[[:en:Agios Stefanos, Achaea]]|| || || ||5 |- |[[:en:Agios Stefanos, Attica]]||[[:ru:Айос-Стефанос (Аттика)]]|| || ||19 |- |[[:en:Agios Vlasios, Magnesia]]|| || || ||9 |- |[[:en:Agistri]]||[[:ru:Ангистрион]]||[[Անգիստրի]]|| ||36 |- |[[:en:Agistri (song)]]||[[:ru:Каппадокийские греки]]|| || ||13 |- |[[:en:Aglaurus]]|| || || ||8 |- |[[:en:Aglaurus, daughter of Cecrops]]||[[:ru:Аглавра (дочь Кекропса)]]||[[Ագլավրա (Կեկրոպսի դուստր)]]|| ||21 |- |[[:en:Aglianico]]||[[:ru:Альянико]]|| || ||18 |- |[[:en:Agnes of Durazzo]]|| || || ||10 |- |[[:en:Spiro Agnew]]||[[:ru:Агню, Спиро]]||[[Սպիրո Ագնյու]]|| ||67 |- |[[:en:Agoge]]||[[:ru:Спартанское воспитание]]||[[Սպարտական դաստիարակություն]]|| ||31 |- |[[:en:Tellos Agras]]||[[:ru:Агапинос, Сарантос]]|| || ||11 |- |[[:en:Agria]]|| || || ||20 |- |[[:en:Agricultural University of Athens]]||[[:ru:Афинский аграрный университет]]|| || ||14 |- |[[:en:Helene Ahrweiler]]||[[:ru:Гликадзи-Арвелер, Элени]]|| || ||15 |- |[[:en:Aianteio]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60 |- |[[:en:Kostas Aidiniou]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aigosthena]]|| || || ||10 |- |[[:en:Air operations during the Greek Civil War]]|| || || ||1 |- |[[:en:Aison (vase painter)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Aisonia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Aitoliko]]||[[:ru:Этоликон (Этолия и Акарнания)]]|| || ||16 |- |[[:en:Ajax (play)]]||[[:ru:Аякс (Софокл)]]|| || ||29 |- |[[:en:Ajax the Great]]||[[:ru:Аякс Великий]]|| || ||57 |- |[[:en:Ajax the Lesser]]||[[:ru:Аякс Малый]]|| || ||38 |- |[[:en:Akanthos (Greece)]]||[[:ru:Аканф]]|| || ||19 |- |[[:en:Akkerman Convention]]||[[:ru:Аккерманская конвенция]]||[[Աքքերմանի կոնվենցիա]]|| ||28 |- |[[:en:Akoli, Greece]]|| || || ||11 |- |[[:en:Akra, Crimea]]||[[:ru:Акра (Крым)]]|| || ||5 |- |[[:en:Akrotiri (prehistoric city)]]||[[:ru:Акротири (Тира)]]|| || ||30 |- |[[:en:Alabastron]]||[[:ru:Алабастрон]]|| || ||27 |- |[[:en:Alazon]]|| || || ||6 |- |[[:en:Albania–Greece relations]]||[[:ru:Албано-греческие отношения]]||[[Հույն-ալբանական հարաբերություններ]]|| ||10 |- |[[:en:Albanian Vilayet]]|| || || ||8 |- |[[:en:Albanians in Greece]]|| || || ||7 |- |[[:en:Albanians of Western Thrace]]|| || || ||3 |- |[[:en:Alcamenes]]||[[:ru:Алкамен (скульптор)]]||[[Ալկամենես]]|| ||26 |- |[[:en:Alcetas I of Epirus]]||[[:ru:Алкет I]]|| || ||18 |- |[[:en:Alcetas II of Epirus]]||[[:ru:Алкет II]]|| || ||17 |- |[[:en:Alcmaeon in Corinth]]||[[:ru:Алкмеон в Коринфе]]|| || ||5 |- |[[:en:Alcmaeonidae]]||[[:ru:Алкмеониды]]|| || ||25 |- |[[:en:Alcmene]]||[[:ru:Алкмена]]||[[Ալկմենե (Հերակլեսի մայր)]]|| ||48 |- |[[:en:Alcmeonis]]||[[:ru:Алкмеонида]]|| || ||12 |- |[[:en:Alepou]]|| || || ||8 |- |[[:en:Alexander of Abonoteichus]]||[[:ru:Александр Пафлагонец]]|| || ||15 |- |[[:en:Alexander of Greece]]||[[:ru:Александр I (король Греции)]]||[[Ալեքսանդր (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||48 |- |[[:en:Alexander of Myndus]]|| || || ||7 |- |[[:en:Alexander of Pherae]]||[[:ru:Александр Ферский]]|| || ||17 |- |[[:en:Alexander Polyhistor]]||[[:ru:Александр Полигистор]]||[[Ալեքսանդր Բազմավեպ]]|| ||24 |- |[[:en:Alexander Romance]]||[[:ru:История Александра Великого]]||[[Ալեքսանդրի վեպը]]|| ||31 |- |[[:en:Alexander Technological Educational Institute of Thessaloniki]]|| ||[[Սալոնիկի Ալեքսանդր տեխնոլոգիական կրթության ինստիտուտ]]|| ||3 |- |[[:en:Alexandria Troas]]||[[:ru:Александрия Троадская]]|| || ||21 |- |[[:en:Alexandros, Greece]]|| || || ||4 |- |[[:en:Alexandroupoli]]||[[:ru:Александруполис]]||[[Ալեքսանդրուպոլիս]]|| ||61 |- |[[:en:Alexarchus of Macedon]]||[[:ru:Алексарх Македонянин]]|| || ||6 |- |[[:en:Alexiares and Anicetus]]|| || || ||6 |- |[[:en:Alexios I of Trebizond]]||[[:ru:Алексей I Великий Комнин]]|| || ||33 |- |[[:en:Alexios II of Trebizond]]||[[:ru:Алексей II Великий Комнин]]|| || ||27 |- |[[:en:Alexios III Angelos]]||[[:ru:Алексей III Ангел]]|| || ||47 |- |[[:en:Alexios III of Trebizond]]||[[:ru:Алексей III Великий Комнин]]|| || ||26 |- |[[:en:Alexios II Komnenos]]||[[:ru:Алексей II Комнин]]|| || ||45 |- |[[:en:Alexios V Doukas]]||[[:ru:Алексей V Дука]]|| || ||47 |- |[[:en:Haris Alexiou]]||[[:ru:Алексиу, Харис]]||[[Հարիս Ալեքսիու]]|| ||27 |- |[[:en:Alexis (poet)]]||[[:ru:Алексид]]|| || ||18 |- |[[:en:Alfeios]]||[[:ru:Алфиос]]|| || ||31 |- |[[:en:Ali Pasha of Ioannina]]||[[:ru:Али-паша Тепеленский]]|| || ||39 |- |[[:en:Alifeira]]|| || || ||10 |- |[[:en:Alkimachos of Pydna]]|| || || ||1 |- |[[:en:Alkyonides Gulf]]||[[:ru:Алкионидес (залив)]]|| || ||8 |- |[[:en:Leo Allatius]]||[[:ru:Аллаций, Лев]]|| || ||19 |- |[[:en:Allegory of the cave]]||[[:ru:Миф о пещере]]||[[Քարանձավի այլաբանություն]]|| ||57 |- |[[:en:Georgios Alogoskoufis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Alonnisos Marine Park]]||[[:ru:Национальный морской парк Алонисос]]||[[Ալոնիսոսի ազգային ծովային պարկ]]|| ||17 |- |[[:en:Alpha Bank]]||[[:ru:Alpha Bank]]|| || ||20 |- |[[:en:Alpha TV]]||[[:ru:Alpha TV]]||[[Alpha TV]]|| ||14 |- |[[:en:Althaea (mythology)]]||[[:ru:Алфея]]|| || ||28 |- |[[:en:Althaemenes]]||[[:ru:Алфемен]]|| || ||16 |- |[[:en:Fragiskos Alvertis]]||[[:ru:Алвертис, Фрагискос]]|| || ||12 |- |[[:en:Alytarches]]|| || || ||5 |- |[[:en:Amadeus, Prince of Achaea]]|| || || ||8 |- |[[:en:Duke of Amalfi]]|| || || ||6 |- |[[:en:Amalthea (mythology)]]||[[:ru:Амалфея]]|| || ||41 |- |[[:en:Ioannis Amanatidis]]||[[:ru:Аманатидис, Яннис]]|| || ||28 |- |[[:en:Amasis Painter]]||[[:ru:Мастер Амасиса]]|| || ||18 |- |[[:en:Amasis (potter)]]||[[:ru:Амасис (гончар)]]|| || ||12 |- |[[:en:Amazon statue types]]||[[:ru:Раненая амазонка]]|| || ||5 |- |[[:en:Amazonomachy]]||[[:ru:Амазономахия]]|| || ||17 |- |[[:en:Amazons]]||[[:ru:Амазонки]]||[[Ամազոնուհիներ]]|| ||73 |- |[[:en:Ambracian Gulf]]||[[:ru:Амвракикос]]|| || ||35 |- |[[:en:Ambrosia]]||[[:ru:Амброзия (мифология)]]||[[Ամբրոսիա]]|| ||46 |- |[[:en:Ambrosian Iliad]]||[[:ru:Амброзианская Илиада]]|| || ||17 |- |[[:en:Amfilochia]]||[[:ru:Амфилохия]]||[[Ամֆիլոխիա (քաղաք)]]|| ||23 |- |[[:en:Amores (Lucian)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Amorgos]]||[[:ru:Аморгос]]|| || ||50 |- |[[:en:Ampelokampos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Amphiareion of Oropos]]||[[:ru:Храм Амфиарая]]|| || ||14 |- |[[:en:Amphidromia]]|| || || ||10 |- |[[:en:Amphipole]]|| || || ||1 |- |[[:en:Amphipolis]]||[[:ru:Амфиполис]]|| || ||43 |- |[[:en:Amphitrite]]||[[:ru:Амфитрита]]||[[Ամփիտրիտե]]||այո||59 |- |[[:en:Amphora]]||[[:ru:Амфора]]||[[Ամֆորա]]|| ||63 |- |[[:en:Amphoterus (admiral)]]||[[:ru:Амфотер (военачальник)]]|| || ||10 |- |[[:en:Amyntas III of Macedon]]||[[:ru:Аминта III]]|| || ||31 |- |[[:en:Amyntor (mythology)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anafi]]||[[:ru:Анафи]]||[[Անաֆի]]|| ||41 |- |[[:en:Manolis Anagnostakis]]||[[:ru:Анагностакис, Манолис]]|| || ||11 |- |[[:en:Panagiotis Anagnostopoulos]]||[[:ru:Анагностопулос, Панайотис (политик)]]|| || ||4 |- |[[:en:Sia Anagnostopoulou]]|| || || ||5 |- |[[:en:Anarchism in Greece]]|| || || ||8 |- |[[:en:Anası Kızından]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anastasios of Albania]]||[[:ru:Анастасий (архиепископ Тиранский)]]|| || ||23 |- |[[:en:Anastasius I Dicorus]]||[[:ru:Анастасий I]]||[[Անաստասիոս Ա (կայսր)]]|| ||57 |- |[[:en:Anastasius of Constantinople]]||[[:ru:Анастасий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||13 |- |[[:en:Anasyrma]]||[[:ru:Анасирма]]|| || ||18 |- |[[:en:Anathema]]||[[:ru:Анафема]]|| || ||45 |- |[[:en:Anatolia]]||[[:ru:Малая Азия]]||[[Անատոլիա]]|| ||140 |- |[[:en:Anavryta Classical Lyceum]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anax (Greek)]]||[[:ru:Анакс]]|| || ||14 |- |[[:en:Anaximander]]||[[:ru:Анаксимандр]]||[[Անաքսիմանդրոս]]|| ||106 |- |[[:en:Ancient Elis]]||[[:ru:Элида]]||[[Էլիդա]]|| ||16 |- |[[:en:Ancient Greek astronomy]]||[[:ru:Астрономия Древней Греции]]||[[Աստղագիտությունը հին Հունաստանում]]|| ||29 |- |[[:en:Ancient Greek coinage]]||[[:ru:Древнегреческие монеты]]|| || ||17 |- |[[:en:Ancient Greek dialects]]|| || || ||16 |- |[[:en:Ancient Greek eros]]|| || || ||16 |- |[[:en:Ancient Greek flood myths]]||[[:ru:Древнегреческие мифы о потопе]]|| || ||3 |- |[[:en:Ancient Greek law]]||[[:ru:Право Древней Греции]]||[[Հին հունական իրավունք]]|| ||18 |- |[[:en:Ancient Greek Olympic festivals]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ancient Greek philosophy]]||[[:ru:Древнегреческая философия]]||[[Անտիկ հունական փիլիսոփայություն]]||այո||55 |- |[[:en:Ancient Greek phonology]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ancient Greek sculpture]]||[[:ru:Скульптура Древней Греции]]||[[Հին հունական քանդակագործություն]]|| ||29 |- |[[:en:Ancient Greek technology]]||[[:ru:Древнегреческие технологии]]|| || ||14 |- |[[:en:Ancient Greek warfare]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ancient history]]||[[:ru:Древний мир]]||[[Հին աշխարհ]]|| ||127 |- |[[:en:Ancient Macedonian army]]||[[:ru:Армия Древней Македонии]]||[[Հին Մակեդոնիայի բանակ]]|| ||20 |- |[[:en:Ancient Macedonian language]]||[[:ru:Древнемакедонский язык]]|| || ||31 |- |[[:en:Ancient Macedonians]]||[[:ru:Македоняне]]|| || ||28 |- |[[:en:List of ancient Macedonians]]||[[:ru:Македонские цари]]|| || ||31 |- |[[:en:Ancient Serbia]]||[[:ru:Доисторическая Сербия]]|| || ||5 |- |[[:en:Ancient Thera]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ancient Thessaly]]|| || || ||11 |- |[[:en:List of ancient tribes in Illyria]]|| || || ||9 |- |[[:en:Andokides (vase painter)]]||[[:ru:Андокид (вазописец)]]||[[Անդոկիդես]]|| ||17 |- |[[:en:Andravida]]||[[:ru:Андравида]]|| || ||19 |- |[[:en:Nikolaos Andriakopoulos]]||[[:ru:Андриакопулос, Николаос]]|| || ||28 |- |[[:en:Andromache (play)]]||[[:ru:Андромаха (Еврипид)]]|| || ||24 |- |[[:en:Andromeda (mythology)]]||[[:ru:Андромеда (мифология)]]||[[Անդրոմեդա (դիցաբանություն)]]|| ||68 |- |[[:en:Andromeda (play)]]||[[:ru:Андромеда (Еврипид)]]|| || ||7 |- |[[:en:Andronicus of Rhodes]]||[[:ru:Андроник Родосский]]|| || ||34 |- |[[:en:Andronikos I of Trebizond]]||[[:ru:Андроник I Гид]]|| || ||26 |- |[[:en:Andronikos III Palaiologos]]||[[:ru:Андроник III Палеолог]]||[[Անդրոնիկոս III Կրտսեր]]|| ||47 |- |[[:en:Andros]]||[[:ru:Андрос (остров, Греция)]]||[[Անդրոս (կղզի)]]|| ||57 |- |[[:en:Mimis Androulakis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nikos Androulakis]]||[[:ru:Андрулакис, Никос]]|| || ||11 |- |[[:en:Odysseas Androutsos]]||[[:ru:Андруцос, Одиссей]]|| || ||12 |- |[[:en:Anemodouri]]|| || || ||4 |- |[[:en:Anemurium]]||[[:ru:Анемуриум]]|| || ||9 |- |[[:en:George-Marios Angeletos]]||[[:ru:Ангелетос, Георгиос-Мариос]]|| || ||3 |- |[[:en:Angelokastro (Corfu)]]|| || || ||12 |- |[[:en:Vasiliki Angelopoulou]]|| || || ||2 |- |[[:en:Angelos]]||[[:ru:Ангелы (династия)]]||[[Անգելոսներ]]|| ||32 |- |[[:en:Ankara]]||[[:ru:Анкара]]||[[Անկարա]]|| ||224 |- |[[:en:Anna of Hungary (Byzantine empress)]]||[[:ru:Анна Венгерская (императрица Византии)]]|| || ||21 |- |[[:en:Ano Lechonia]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ano Liosia]]||[[:ru:Ано-Льосия]]||[[Անո-Լիոսիա]]|| ||23 |- |[[:en:Anteros]]||[[:ru:Антерос]]|| || ||33 |- |[[:en:Pope Anterus]]||[[:ru:Антер (папа римский)]]||[[Անտերոս (Հռոմի պապ)]]|| ||75 |- |[[:en:Anthedon (mythology)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anthemius]]||[[:ru:Прокопий Антемий]]|| || ||51 |- |[[:en:Anthology of Planudes]]||[[:ru:Антология Плануда]]|| || ||10 |- |[[:en:Anthousa, Attica]]||[[:ru:Антуса (Аттика)]]||[[Անթոուսա]]|| ||16 |- |[[:en:Antichasia, Greece]]|| || || ||7 |- |[[:en:Antigonus II Gonatas]]||[[:ru:Антигон II Гонат]]|| || ||34 |- |[[:en:Antikristos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Antikyra]]||[[:ru:Андикира]]||[[Անդիկիրա]]|| ||16 |- |[[:en:Antikythera]]||[[:ru:Андикитира (остров)]]||[[Անտիկիթիրա]]|| ||43 |- |[[:en:Antikythera mechanism]]||[[:ru:Антикитерский механизм]]||[[Անտիկիթերայի սարք]]|| ||67 |- |[[:en:Antikythera wreck]]||[[:ru:Антикитерский корабль]]|| || ||15 |- |[[:en:Antiochus VII Sidetes]]||[[:ru:Антиох VII Сидет]]|| || ||36 |- |[[:en:Antiparos]]||[[:ru:Андипарос]]|| || ||38 |- |[[:en:Antipater of Tarsus]]||[[:ru:Антипатр из Тарса]]|| || ||20 |- |[[:en:Antipater of Thessalonica]]||[[:ru:Антипатр Фессалоникский]]|| || ||17 |- |[[:en:Antiphon (orator)]]||[[:ru:Антифон из Рамнунта]]|| || ||34 |- |[[:en:Antisemitism in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:E. M. Antoniadi]]||[[:ru:Антониади, Эжен Мишель]]|| || ||35 |- |[[:en:Rania Antonopoulou]]|| || || ||5 |- |[[:en:Aornos]]|| || || ||7 |- |[[:en:Apagorevmeno]]|| || || ||2 |- |[[:en:Apega of Nabis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Apemosyne]]||[[:ru:Апемосина]]|| || ||12 |- |[[:en:Aphrodite]]||[[:ru:Афродита]]||[[Աֆրոդիտե]]|| ||112 |- |[[:en:Aphrodite of Knidos]]||[[:ru:Афродита Книдская]]|| || ||31 |- |[[:en:Apidima Cave]]||[[:ru:Апидима]]||[[Ապիդիմա]]|| ||18 |- |[[:en:APOEL FC]]||[[:ru:АПОЭЛ (футбольный клуб)]]||[[ԱՊՕԷԼ ՖԱ]]|| ||55 |- |[[:en:Apollo of Piombino]]||[[:ru:Аполлон из Пьомбино]]|| || ||9 |- |[[:en:Apollodoros (vase painter)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Apollodorus of Athens]]||[[:ru:Аполлодор Афинский]]|| || ||49 |- |[[:en:Apollodotus I]]|| || || ||16 |- |[[:en:Apollon of Olympia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Apollon Patras]]|| || || ||2 |- |[[:en:Apollon Smyrnis F.C.]]||[[:ru:Аполлон Смирнис]]|| || ||27 |- |[[:en:Apollonia (Illyria)]]||[[:ru:Аполлония Иллирийская]]||[[Ապոլոնիա]]|| ||40 |- |[[:en:Apollonius of Rhodes]]||[[:ru:Аполлоний Родосский]]||[[Ապոլլոնիոս Հռոդոսացի]]|| ||64 |- |[[:en:Evangelos Apostolou]]|| || || ||4 |- |[[:en:Aratus of Sicyon]]||[[:ru:Арат Сикионский]]|| || ||26 |- |[[:en:Arcadia (regional unit)]]||[[:ru:Аркадия (ном)]]||[[Արկադիա]]|| ||68 |- |[[:en:Arcadian League]]|| || || ||10 |- |[[:en:Arch of Galerius and Rotunda]]||[[:ru:Арка и гробница Галерия]]|| || ||24 |- |[[:en:Archaeanactid dynasty]]||[[:ru:Археанактиды]]|| || ||10 |- |[[:en:Archaeological Museum of Delos]]|| || || ||11 |- |[[:en:Archaeological Museum of Epidaurus]]|| || || ||7 |- |[[:en:Archaeological Museum of Eretria]]|| || || ||7 |- |[[:en:Archaeological Museum of Naxos]]|| || || ||9 |- |[[:en:Archaeological Museum of Olympia]]||[[:ru:Археологический музей Олимпии]]||[[Օլիմպիայի հնագիտական թանգարան]]|| ||16 |- |[[:en:Archaeological Museum of Rhodes]]|| || || ||11 |- |[[:en:Archaeological Museum of Thebes]]|| || || ||11 |- |[[:en:Archaeological Museum of Thera]]|| ||[[Սանտորինիի հնագիտական թանգարան]]|| ||9 |- |[[:en:Archaeological Museum of Thessaloniki]]||[[:ru:Археологический музей Салоник]]||[[Սալոնիկի հնագիտական թանգարան]]|| ||22 |- |[[:en:Archaeological Museum of Volos]]||[[:ru:Археологический музей Волоса]]|| || ||10 |- |[[:en:Archaeological Society of Athens]]||[[:ru:Афинское археологическое общество]]|| || ||10 |- |[[:en:Archaic Greek alphabets]]|| || || ||12 |- |[[:en:Archelaus (play)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Archestratus]]||[[:ru:Архестрат]]|| || ||23 |- |[[:en:Architecture of Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:Arctinus of Miletus]]||[[:ru:Арктин Милетский]]|| || ||19 |- |[[:en:Ardashir II]]||[[:ru:Арташир II]]|| || ||35 |- |[[:en:Areopagus]]||[[:ru:Ареопаг]]||[[Արեոպագոս]]|| ||54 |- |[[:en:Areopagus sermon]]|| || || ||7 |- |[[:en:Areopoli]]||[[:ru:Ареополис]]||[[Արեոպոլիս]]|| ||21 |- |[[:en:Aretaeus of Cappadocia]]||[[:ru:Аретей из Каппадокии]]|| || ||28 |- |[[:en:Aretas III]]||[[:ru:Арета III Филэллин]]|| || ||18 |- |[[:en:Arete]]||[[:ru:Арете]]|| || ||22 |- |[[:en:Areti, Elis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Argead dynasty]]||[[:ru:Аргеады]]|| || ||35 |- |[[:en:Argentina–Greece relations]]|| || || ||5 |- |[[:en:Argonautica]]||[[:ru:Аргонавтика]]|| || ||32 |- |[[:en:Argonauts]]||[[:ru:Аргонавты]]||[[Արգոնավորդներ]]|| ||69 |- |[[:en:Argostoli]]||[[:ru:Аргостолион]]||[[Արգոստոլիոն]]|| ||38 |- |[[:en:John Argyropoulos]]||[[:ru:Иоанн Аргиропул]]|| || ||28 |- |[[:en:Romanos III Argyros]]||[[:ru:Роман III Аргир]]|| || ||48 |- |[[:en:Ariadne (empress)]]||[[:ru:Ариадна (дочь Льва I)]]|| || ||25 |- |[[:en:Arion]]||[[:ru:Арион (поэт)]]||[[Արիոն (բանաստեղծ)]]|| ||35 |- |[[:en:Aristaeus]]||[[:ru:Аристей (мифология)]]||[[Արիստես]]|| ||36 |- |[[:en:Aristander]]||[[:ru:Аристандр]]|| || ||12 |- |[[:en:Aristarchus of Samos]]||[[:ru:Аристарх Самосский]]||[[Արիստարքոս Սամոսցի]]||այո||70 |- |[[:en:Aristides]]||[[:ru:Аристид]]||[[Արիստիդես]]|| ||44 |- |[[:en:Aelius Aristides]]||[[:ru:Элий Аристид]]|| || ||27 |- |[[:en:Aristippus]]||[[:ru:Аристипп]]|| || ||67 |- |[[:en:Aristogeiton (orator)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Aristophanes (vase painter)]]||[[:ru:Аристофан (вазописец)]]|| || ||9 |- |[[:en:Aristotelous Square]]||[[:ru:Площадь Аристотеля]]||[[Արիստոտելի հրապարակ (Սալոնիկ)]]|| ||17 |- |[[:en:Aristotle's views on women]]|| || || ||10 |- |[[:en:Aristoxenus]]||[[:ru:Аристоксен]]|| || ||37 |- |[[:en:Arkadi Monastery]]||[[:ru:Аркади]]||[[Արկադի]]|| ||21 |- |[[:en:Arkalochori Axe]]||[[:ru:Лабрис из Аркалохори]]|| || ||12 |- |[[:en:Arkas]]|| || || ||5 |- |[[:en:Arkesilas Painter]]|| || || ||6 |- |[[:en:Josef Ludwig von Armansperg]]||[[:ru:Армансперг, Йозеф Людвиг]]||[[Յոզեֆ Լյուդվիգ Արմանսպերգ]]|| ||20 |- |[[:en:Armatoloi]]||[[:ru:Арматолы]]|| || ||14 |- |[[:en:Armenia–Greece relations]]||[[:ru:Армяно-греческие отношения]]||[[Հայ-հունական հարաբերություններ]]|| ||9 |- |[[:en:Armenians in Greece]]||[[:ru:Армяне в Греции]]||[[Հայերը Հունաստանում]]|| ||9 |- |[[:en:Armistice of Salonica]]||[[:ru:Салоникское перемирие]]|| || ||23 |- |[[:en:Aromanian question]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aromanians]]||[[:ru:Аромуны]]||[[Առումիններ]]|| ||47 |- |[[:en:Aromanians in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Gerasimos Arsenis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Modern Greek art]]|| ||[[Հունական ժամանակակից արվեստ]]|| ||7 |- |[[:en:Arta (regional unit)]]|| || || ||16 |- |[[:en:Arta–Volos line]]|| || || ||4 |- |[[:en:Arta, Greece]]||[[:ru:Арта (город, Греция)]]|| || ||51 |- |[[:en:Artemidorus]]||[[:ru:Артемидор Далдианский]]|| || ||27 |- |[[:en:Artemisia II of Caria]]||[[:ru:Артемисия II]]|| || ||27 |- |[[:en:Artemision Bronze]]||[[:ru:Посейдон с мыса Артемисион]]|| || ||21 |- |[[:en:Arts in Rome]]|| || || ||1 |- |[[:en:Arvanites]]||[[:ru:Арваниты]]|| || ||28 |- |[[:en:Arvanitika]]||[[:ru:Арнаутский диалект]]|| || ||23 |- |[[:en:Aryballos]]||[[:ru:Арибалл]]||[[Արիբալլոս]]|| ||26 |- |[[:en:Arybbas of Epirus]]||[[:ru:Арриб]]|| || ||20 |- |[[:en:Asclepiades of Bithynia]]||[[:ru:Асклепиад Вифинский]]||[[Ասկլեպիադես Բյութանացի]]|| ||22 |- |[[:en:Asi Gonia]]||[[:ru:Аси-Гонья]]|| || ||11 |- |[[:en:Alexandra Asimaki]]|| || || ||8 |- |[[:en:Askio, Kozani]]|| || || ||6 |- |[[:en:Askos (pottery vessel)]]||[[:ru:Аскос]]|| || ||22 |- |[[:en:Asopus]]||[[:ru:Асоп (мифология)]]|| || ||33 |- |[[:en:Aspasia]]||[[:ru:Аспасия]]||[[Ասպասիա]]|| ||56 |- |[[:en:Aspis]]||[[:ru:Гоплон]]|| || ||21 |- |[[:en:Aspropyrgos]]||[[:ru:Аспропиргос]]||[[Ասպրոպիրգոս]]|| ||25 |- |[[:en:Assemblywomen]]||[[:ru:Женщины в народном собрании]]|| || ||29 |- |[[:en:Asteas]]||[[:ru:Астей (вазописец)]]|| || ||11 |- |[[:en:Asteria (mythology)]]|| || || ||16 |- |[[:en:Astypalaia]]||[[:ru:Астипалея]]|| || ||40 |- |[[:en:Ateas]]||[[:ru:Атей]]||[[Աթեոս]]|| ||16 |- |[[:en:ATEbank]]|| || || ||5 |- |[[:en:Athanasius of Alexandria]]||[[:ru:Афанасий Великий]]||[[Աթանաս Ալեքսանդրացի]]|| ||74 |- |[[:en:Athena Parthenos]]||[[:ru:Афина Парфенос]]|| || ||28 |- |[[:en:Athena Promachos]]||[[:ru:Афина Промахос]]||[[Աթենաս Պրոմաքոսի արձան]]|| ||27 |- |[[:en:Athenagoras I of Constantinople]]||[[:ru:Афинагор (патриарх Константинопольский)]]|| || ||36 |- |[[:en:Athenian coup of 411 BC]]||[[:ru:Переворот Четырёхсот]]|| || ||18 |- |[[:en:Athenian pederasty]]|| || || ||12 |- |[[:en:Athenian Treasury]]|| || || ||12 |- |[[:en:Athens Charter]]||[[:ru:Афинская хартия]]|| || ||27 |- |[[:en:Athens Exchange]]||[[:ru:Фондовая биржа Афин]]|| || ||22 |- |[[:en:Athens International Airport]]||[[:ru:Элефтериос Венизелос (аэропорт)]]|| || ||54 |- |[[:en:Athens Mass Transit System]]|| || || ||9 |- |[[:en:Athens Metro]]||[[:ru:Афинский метрополитен]]|| || ||45 |- |[[:en:Athens Prefecture]]||[[:ru:Афины (ном)]]||[[Աթենք (նոմոս)]]|| ||32 |- |[[:en:Athens railway station]]|| || || ||14 |- |[[:en:Athens School of Fine Arts]]||[[:ru:Афинская школа изящных искусств]]||[[Աթենքի գեղարվեստի դպրոց]]|| ||13 |- |[[:en:Athens University of Economics and Business]]||[[:ru:Афинский университет экономики и бизнеса]]||[[Աթենքի էկոնոմիկայի և բիզնեսի համալսարան]]|| ||18 |- |[[:en:Athens War Museum]]||[[:ru:Военный музей (Афины)]]||[[Պատերազմների թանգարան (Աթենք)]]|| ||16 |- |[[:en:Athens–Piraeus Electric Railways]]||[[:ru:ISAP]]|| || ||7 |- |[[:en:Athletics at the 2004 Summer Olympics – Women's shot put]]|| || || ||9 |- |[[:en:Athonite Academy]]||[[:ru:Афониад]]|| || ||6 |- |[[:en:Athryilatus]]|| || || ||4 |- |[[:en:Atik Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Фёклы]]|| || ||13 |- |[[:en:Atlantis]]||[[:ru:Атлантида]]||[[Ատլանտիդա]]|| ||96 |- |[[:en:Atsiapat]]|| || || ||3 |- |[[:en:Michael Attaleiates]]||[[:ru:Михаил Атталиат]]|| || ||28 |- |[[:en:Kingdom of Pergamon]]||[[:ru:Пергамское царство]]|| || ||22 |- |[[:en:Attalus II Philadelphus]]||[[:ru:Аттал II]]||[[Ատտալոս II]]||այո||34 |- |[[:en:Attalus I]]||[[:ru:Аттал I Сотер]]||[[Ատտալոս I Սոտեր]]|| ||38 |- |[[:en:Attic numerals]]||[[:ru:Аттическая система счисления]]||[[Աթենական թվային համակարգ]]|| ||14 |- |[[:en:Attic orators]]||[[:ru:Канон десяти аттических ораторов]]|| || ||22 |- |[[:en:Attic talent]]|| || || ||8 |- |[[:en:Attica]]||[[:ru:Аттика]]||[[Ատտիկե]]||այո||78 |- |[[:en:Attica (region)]]||[[:ru:Аттика (периферия)]]||[[Ատտիկա]]|| ||50 |- |[[:en:Atticism]]||[[:ru:Аттикизм]]||[[Ատտիկիզմ]]|| ||21 |- |[[:en:Herodes Atticus]]||[[:ru:Герод Аттик]]||[[Հերովդես Ատտիկացի]]|| ||35 |- |[[:en:Attis]]||[[:ru:Аттис]]|| || ||38 |- |[[:en:Romulus Augustulus]]||[[:ru:Ромул Август]]||[[Հռոմուլոս Օգոստուլոս]]|| ||77 |- |[[:en:Australia–Greece relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Australian Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||4 |- |[[:en:Austrian Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||4 |- |[[:en:Autolycus]]||[[:ru:Автолик]]||[[Ավտոլիկոս]]|| ||33 |- |[[:en:Autolycus of Pitane]]||[[:ru:Автолик из Питаны]]|| || ||31 |- |[[:en:Autonomous Republic of Northern Epirus]]||[[:ru:Автономная Республика Северного Эпира]]||[[Հյուսիսային Էպիրոսի Ինքնավար Հանրապետություն]]|| ||24 |- |[[:en:Arsenios Autoreianos]]||[[:ru:Арсений Авториан]]|| || ||15 |- |[[:en:Evangelos Averoff]]|| || || ||9 |- |[[:en:Axioupoli]]||[[:ru:Аксьюполис]]||[[Աքսյուպոլիս]]|| ||19 |- |[[:en:Aydın Karşılaması]]|| || || ||1 |- |[[:en:Bacchic art]]||[[:ru:Дионис]]||[[Դիոնիսոս]]|| ||94 |- |[[:en:Bacchylides]]||[[:ru:Вакхилид]]||[[Բակքիլիդես]]|| ||44 |- |[[:en:Background of the Greek War of Independence]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bahram V]]||[[:ru:Бахрам V]]||[[Վռամ Ե]]||այո||46 |- |[[:en:Baiounitai]]||[[:ru:Ваюниты]]|| || ||10 |- |[[:en:Amalia Bakas]]|| || || ||1 |- |[[:en:Baklahorani]]||[[:ru:Баклахорани]]|| || ||8 |- |[[:en:Balkan Jews]]|| || || ||1 |- |[[:en:Balkan League]]||[[:ru:Балканский союз]]||[[Բալկանյան դաշինք]]|| ||52 |- |[[:en:Balkans campaign (World War II)]]||[[:ru:Балканская кампания]]|| || ||36 |- |[[:en:Ballos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Aristides Baltas]]||[[:ru:Балтас, Аристидис]]|| || ||7 |- |[[:en:Baltimore Painter]]||[[:ru:Балтиморский вазописец]]|| || ||8 |- |[[:en:Ioannis Banias]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bank of Cyprus]]||[[:ru:Банк Кипра]]||[[Կիպրոսի բանկ]]|| ||17 |- |[[:en:Banking in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Barbayianakis]]|| || || ||1 |- |[[:en:Barberini ivory]]||[[:ru:Диптих Барберини]]|| || ||13 |- |[[:en:Philippikos Bardanes]]||[[:ru:Филиппик]]||[[Փիլիպպիկոս Վարդան]]|| ||49 |- |[[:en:Bardas]]||[[:ru:Варда]]||[[Վարդաս Մամիկոնյան]]|| ||23 |- |[[:en:Francesco Barozzi]]||[[:ru:Бароцци, Франческо]]|| || ||17 |- |[[:en:Basiliscus]]||[[:ru:Василиск (император)]]||[[Վասիլիսկոս]]|| ||51 |- |[[:en:Bassae]]|| || || ||23 |- |[[:en:Cassianus Bassus]]|| || || ||9 |- |[[:en:Batea (mythology)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Batsi]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60 |- |[[:en:Battle of Abydos]]||[[:ru:Битва при Абидосе]]|| || ||14 |- |[[:en:Battle of Aegospotami]]||[[:ru:Сражение при Эгоспотамах]]|| || ||28 |- |[[:en:Battle of Ajnadayn]]|| || || ||23 |- |[[:en:Battle of Akroinon]]||[[:ru:Битва при Акроиноне]]|| || ||22 |- |[[:en:Battle of Amioun]]|| || || ||2 |- |[[:en:Battle of Anchialus (763)]]|| || || ||13 |- |[[:en:Battle of Artemisium]]||[[:ru:Битва при Артемисии]]|| || ||32 |- |[[:en:Battle of Asculum]]||[[:ru:Битва при Аускуле (279 до н. э.)]]|| || ||25 |- |[[:en:Battle of Bapheus]]||[[:ru:Бафейская битва]]|| || ||28 |- |[[:en:Battle of Beroia]]||[[:ru:Битва при Берое]]|| || ||18 |- |[[:en:Battle of Bizani]]||[[:ru:Битва при Бизани]]||[[Բիզանիի ճակատամարտ]]|| ||12 |- |[[:en:Battle of Bosra]]|| || || ||13 |- |[[:en:Battle of Boulgarophygon]]||[[:ru:Битва при Булгарофигоне]]|| || ||18 |- |[[:en:Battle of Carthage (698)]]||[[:ru:Битва при Карфагене (698)]]|| || ||14 |- |[[:en:Battle of Corinth (146 BC)]]||[[:ru:Битва при Левкопетре]]|| || ||22 |- |[[:en:Battle of Crete]]||[[:ru:Критская операция]]||[[Կրետեի ռազմագործողություն]]|| ||44 |- |[[:en:Battle of Ctesiphon (363)]]|| || || ||16 |- |[[:en:Battle of Dara]]||[[:ru:Сражение при Даре]]|| || ||27 |- |[[:en:Battle of Demetritzes]]|| || || ||8 |- |[[:en:Battle of Deres]]|| || || ||4 |- |[[:en:Battle of Dumlupınar]]||[[:ru:Битва при Думлупынаре]]||[[Դումլուփընարի ճակատամարտ]]|| ||16 |- |[[:en:Battle of Elaia–Kalamas]]||[[:ru:Сражение при Элея-Каламас]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Elli]]||[[:ru:Сражение у Элли]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Haliartus]]||[[:ru:Битва при Галиарте]]|| || ||15 |- |[[:en:Battle of Halmyros]]||[[:ru:Битва при Кефиссе]]|| || ||11 |- |[[:en:Battle of Heliopolis]]|| || || ||13 |- |[[:en:Battle of Hill 731]]|| || || ||4 |- |[[:en:Battle of Himara]]||[[:ru:Сражение при Химаре]]|| || ||4 |- |[[:en:Battle of Himera (480 BC)]]||[[:ru:Битва при Гимере]]|| || ||25 |- |[[:en:Battle of Ipsus]]||[[:ru:Битва при Ипсе]]|| || ||36 |- |[[:en:Battle of Katasyrtai]]|| || || ||7 |- |[[:en:Battle of Kilkis–Lachanas]]||[[:ru:Битва под Килкисом]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Klokotnitsa]]||[[:ru:Битва при Клокотнице]]|| || ||20 |- |[[:en:Battle of Kos]]|| || || ||7 |- |[[:en:Battle of Kresna Gorge]]||[[:ru:Сражение в Кресненском ущелье]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Lade]]||[[:ru:Битва при Ладе]]|| || ||25 |- |[[:en:Battle of Lalakaon]]||[[:ru:Битва при Лалакаоне]]||[[Լալակաոնի ճակատամարտ]]|| ||18 |- |[[:en:Battle of Lechaeum]]||[[:ru:Битва при Лехее]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Lemnos (1913)]]||[[:ru:Сражение при Лемносе (1913)]]|| || ||13 |- |[[:en:Battle of Leros]]|| || || ||8 |- |[[:en:Battle of Leuctra]]||[[:ru:Битва при Левктрах]]|| || ||36 |- |[[:en:Battle of Levounion]]||[[:ru:Битва при Левунионе]]|| || ||19 |- |[[:en:Battle of Litosoria]]|| || || ||7 |- |[[:en:Battle of Makryplagi]]||[[:ru:Битва при Макри-Плаги]]|| || ||7 |- |[[:en:Battle of Maleme]]|| || || ||1 |- |[[:en:Battle of Mantinea (362 BC)]]||[[:ru:Битва при Мантинее (362 до н. э.)]]|| || ||21 |- |[[:en:Battle of Mantinea (418 BC)]]||[[:ru:Битва при Мантинее (418 до н. э.)]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Maraj-al-Debaj]]|| || || ||6 |- |[[:en:Battle of Marcellae]]|| || || ||10 |- |[[:en:Battle of Megalopolis]]||[[:ru:Битва при Мегалополе]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Meligalas]]||[[:ru:Бой за Мелигалас]]|| || ||4 |- |[[:en:Battle of Messene]]||[[:ru:Взятие Мессаны]]|| || ||10 |- |[[:en:Battle of Morava–Ivan]]||[[:ru:Сражение при Морова-Иван]]|| || ||3 |- |[[:en:Battle of Mount Olympus]]|| || || ||5 |- |[[:en:Battle of Mu'tah]]||[[:ru:Битва при Муте]]|| || ||34 |- |[[:en:Battle of Mycale]]||[[:ru:Битва при Микале]]|| || ||38 |- |[[:en:Battle of Myonessus]]|| || || ||13 |- |[[:en:Battle of Myriokephalon]]||[[:ru:Битва при Мириокефале]]||[[Միրիոկեֆալոնի ճակատամարտ]]|| ||30 |- |[[:en:Battle of Nemea]]||[[:ru:Битва при Немее]]|| || ||16 |- |[[:en:Battle of Nikiou]]|| || || ||9 |- |[[:en:Battle of Nineveh (627)]]||[[:ru:Битва при Ниневии]]||[[Նինվեի ճակատամարտ (627)]]||այո||32 |- |[[:en:Battle of Ongal]]||[[:ru:Битва при Онгале]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Pelagonia]]||[[:ru:Битва при Пелагонии]]|| || ||20 |- |[[:en:Battle of Pelekanon]]||[[:ru:Битва при Пелеканоне]]|| || ||22 |- |[[:en:Battle of Pindus]]||[[:ru:Сражение на Пинде]]|| || ||8 |- |[[:en:Battle of Piraeus]]||[[:ru:Битва при Пирее]]|| || ||7 |- |[[:en:Battle of Potidaea]]||[[:ru:Осада Потидеи]]|| || ||20 |- |[[:en:Battle of Prinitza]]||[[:ru:Битва при Принице]]|| || ||7 |- |[[:en:Battle of Pylos]]||[[:ru:Битва при Пилосе]]|| || ||17 |- |[[:en:Battle of Rusokastro]]||[[:ru:Битва при Русокастро]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Salamis]]||[[:ru:Битва при Саламине]]||[[Սալամինի ճակատամարտ]]|| ||61 |- |[[:en:Battle of Sarantaporo]]||[[:ru:Битва при Сарантапоро]]|| || ||12 |- |[[:en:Battle of Shirimni]]||[[:ru:Битва у Ширимни]]|| || ||9 |- |[[:en:Battle of Sirmium]]||[[:ru:Сирмианская битва]]|| || ||14 |- |[[:en:Battle of Sphacteria]]||[[:ru:Битва на острове Сфактерия]]|| || ||20 |- |[[:en:Battle of Taginae]]|| || || ||23 |- |[[:en:Battle of the Eurymedon]]||[[:ru:Битва при Эвримедонте]]|| || ||23 |- |[[:en:Battle of the Gates of Trajan]]||[[:ru:Битва у Траяновых ворот]]|| || ||19 |- |[[:en:Battle of the Metaxas Line]]|| || || ||2 |- |[[:en:Battle of the Persian Gate]]||[[:ru:Битва при Персидских воротах]]|| || ||26 |- |[[:en:Battle of the Uxian Defile]]|| || || ||3 |- |[[:en:Battle of the Volturnus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Battle of Thermopylae (1941)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Battle of Trahili]]|| || || ||2 |- |[[:en:Battle of Tricamarum]]||[[:ru:Битва при Трикамаре]]|| || ||21 |- |[[:en:Battle of Valtetsi]]||[[:ru:Сражение при Валтеци]]|| || ||6 |- |[[:en:Battle of Yenidje]]||[[:ru:Битва при Яннице]]|| || ||12 |- |[[:en:Beatrice of Sicily, Latin Empress]]||[[:ru:Беатриса Сицилийская (1252—1275)]]|| || ||13 |- |[[:en:Belgian School at Athens]]|| || || ||5 |- |[[:en:Belly Amphora by the Andokides Painter (Munich 2301)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Belus (Egyptian)]]||[[:ru:Бел (сын Посейдона)]]||[[Բել (Պոսեյդոնի որդի)]]|| ||27 |- |[[:en:Emmanouil Benakis]]|| ||[[Էմանուիլ Բենակիս]]|| ||5 |- |[[:en:Bendidia]]|| || || ||4 |- |[[:en:Benitses]]|| || || ||9 |- |[[:en:Berlin Painter]]||[[:ru:Берлинский вазописец]]|| || ||13 |- |[[:en:Bessarion]]||[[:ru:Виссарион Никейский]]|| || ||38 |- |[[:en:Beyoğluspor]]|| || || ||9 |- |[[:en:Antonis Bezas]]|| || || ||2 |- |[[:en:Biamax]]|| || || ||6 |- |[[:en:Bias of Priene]]||[[:ru:Биант Приенский]]|| || ||50 |- |[[:en:Billboard Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:Bion of Abdera]]||[[:ru:Бион из Абдеры]]|| || ||13 |- |[[:en:Bithynia]]||[[:ru:Вифиния]]||[[Բյութանիա]]|| ||62 |- |[[:en:Blachernae]]||[[:ru:Влахерны]]|| || ||16 |- |[[:en:Carl Blegen]]||[[:ru:Блеген, Карл]]|| || ||19 |- |[[:en:Bodrum Mosque]]||[[:ru:Мирелейон]]|| || ||20 |- |[[:en:Boeotia]]||[[:ru:Беотия]]||[[Բեոտիա]]|| ||57 |- |[[:en:Basil Boioannes]]|| || || ||18 |- |[[:en:Bomolochus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Boniface I, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Бонифаций I Монферратский]]|| || ||33 |- |[[:en:Bonteika]]|| || || ||8 |- |[[:en:Bosporan Kingdom]]||[[:ru:Боспорское царство]]|| || ||44 |- |[[:en:Kitsos Botsaris]]|| || || ||3 |- |[[:en:Markos Botsaris]]||[[:ru:Боцарис, Маркос]]|| || ||18 |- |[[:en:Laskarina Bouboulina]]||[[:ru:Бубулина, Ласкарина]]||[[Լասկարինա Բուբուլինա]]|| ||28 |- |[[:en:Boule (ancient Greece)]]||[[:ru:Буле]]|| || ||33 |- |[[:en:Bouleuterion]]||[[:ru:Булевтерий]]||[[Բուլեվտերիա]]|| ||28 |- |[[:en:Bouleutic oath]]||[[:ru:Клятва булевта]]|| || ||5 |- |[[:en:Charles-Denis Bourbaki]]||[[:ru:Бурбаки, Шарль Дени]]|| || ||18 |- |[[:en:Bourtzi Castle]]||[[:ru:Бурдзион]]|| || ||15 |- |[[:en:Brauroneion]]||[[:ru:Бравронейон]]|| || ||17 |- |[[:en:Brides (2004 film)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Brigandage]]||[[:ru:Разбой]]|| || ||23 |- |[[:en:British School at Athens]]||[[:ru:Британская школа в Афинах]]|| || ||12 |- |[[:en:Broteas]]||[[:ru:Бротей]]|| || ||17 |- |[[:en:Olga Broumas]]|| || || ||8 |- |[[:en:Robert Browning (Byzantinist)]]||[[:ru:Браунинг, Роберт (историк)]]|| || ||8 |- |[[:en:Bryges]]||[[:ru:Бриги]]|| || ||11 |- |[[:en:Brygos]]|| || || ||13 |- |[[:en:Brygos Painter]]||[[:ru:Бриг (вазописец)]]|| || ||15 |- |[[:en:Bryn Mawr Painter]]|| || || ||2 |- |[[:en:Bryson of Heraclea]]||[[:ru:Брисон Гераклейский]]|| || ||12 |- |[[:en:Bulgari]]||[[:ru:Bulgari]]||[[Bulgari]]|| ||42 |- |[[:en:Esau de' Buondelmonti]]||[[:ru:Исав де Буондельмонти]]|| || ||17 |- |[[:en:Christophoros Burgaris]]|| || || ||7 |- |[[:en:Burgas–Alexandroupoli pipeline]]||[[:ru:Трансбалканский трубопровод]]|| || ||7 |- |[[:en:Burning of Smyrna]]||[[:ru:Резня в Смирне]]||[[Զմյուռնիայի աղետ (1922)]]|| ||27 |- |[[:en:Buskin]]||[[:ru:Котурн]]|| || ||23 |- |[[:en:Byllis]]|| || || ||16 |- |[[:en:Lord Byron]]||[[:ru:Байрон, Джордж Гордон]]||[[Ջորջ Բայրոն]]|| ||202 |- |[[:en:Lord Byron in popular culture]]|| || || ||1 |- |[[:en:Byzantine army]]||[[:ru:Армия Византийской империи]]||[[Բյուզանդական կայսրության բանակ]]|| ||25 |- |[[:en:Byzantine Bath (Thessaloniki)]]||[[:ru:Византийские бани (Фессалоники)]]|| || ||15 |- |[[:en:Byzantine calendar]]||[[:ru:Византийский календарь]]||[[Բյուզանդական շրջան]]|| ||38 |- |[[:en:Byzantine civil war of 1341–1347]]||[[:ru:Гражданская война в Византии (1341—1347)]]|| || ||19 |- |[[:en:Byzantine civil war of 1352–1357]]||[[:ru:Гражданская война в Византии (1352—1357)]]|| || ||10 |- |[[:en:Byzantine civilisation in the 12th century]]|| || || ||2 |- |[[:en:Byzantine coinage]]||[[:ru:Византийские монеты]]|| || ||17 |- |[[:en:Byzantine commonwealth]]|| || || ||9 |- |[[:en:Byzantine Crete]]|| || || ||9 |- |[[:en:Byzantine dance]]||[[:ru:Византийский танец]]|| || ||7 |- |[[:en:Byzantine Dark Ages]]||[[:ru:Тёмные века (Византия)]]|| || ||5 |- |[[:en:Byzantine diplomacy]]||[[:ru:Византийская дипломатия]]|| || ||12 |- |[[:en:Byzantine dress]]||[[:ru:Византийский светский костюм]]|| || ||13 |- |[[:en:Byzantine economy]]|| || || ||8 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Amorian dynasty]]|| || || ||10 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Angelos dynasty]]|| || || ||6 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Doukas dynasty]]|| || || ||7 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Leonid dynasty]]|| || || ||10 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Nikephorian dynasty]]|| || || ||4 |- |[[:en:Byzantine Empire under the Palaiologos dynasty]]||[[:ru:История Византийской империи (1261—1453)]]|| || ||11 |- |[[:en:Byzantine glass]]|| || || ||1 |- |[[:en:Byzantine Iconoclasm]]||[[:ru:Иконоборчество в Византии]]|| || ||37 |- |[[:en:Byzantine law]]||[[:ru:Византийское право]]||[[Բյուզանդական իրավունք]]|| ||14 |- |[[:en:Byzantine lyra]]||[[:ru:Византийская лира]]|| || ||10 |- |[[:en:Byzantine medicine]]||[[:ru:Византийская медицина]]|| || ||10 |- |[[:en:Byzantine music]]||[[:ru:Византийская музыка]]|| || ||19 |- |[[:en:Byzantine navy]]||[[:ru:Византийский флот]]|| || ||24 |- |[[:en:Byzantine science]]||[[:ru:Византийская наука]]|| || ||11 |- |[[:en:Byzantine senate]]||[[:ru:Сенат Византии]]|| || ||24 |- |[[:en:Byzantine-Mongol Alliance]]||[[:ru:Византийско-монгольские отношения]]|| || ||7 |- |[[:en:Byzantine–Bulgarian treaty of 716]]|| || || ||8 |- |[[:en:Byzantine–Bulgarian treaty of 815]]||[[:ru:Болгаро-византийский договор (815/816)]]|| || ||9 |- |[[:en:Byzantine–Bulgarian war of 913–927]]|| ||[[913–927 թվականների բյուզանդա-բուլղարական պատերազմ]]|| ||8 |- |[[:en:Byzantine–Georgian wars]]||[[:ru:Византийско-грузинская война (1014—1023)]]||[[Բյուզանդա-վրացական պատերազմ]]|| ||12 |- |[[:en:Byzantine–Sasanian War of 572–591]]||[[:ru:Ирано-византийская война (572—591)]]|| || ||17 |- |[[:en:Byzantine–Seljuk wars]]||[[:ru:Византийско-сельджукские войны]]|| || ||20 |- |[[:en:Byzantine–Venetian treaty of 1082]]|| || || ||10 |- |[[:en:Byzas]]||[[:ru:Визант]]|| || ||25 |- |[[:en:Cabinet of Antonis Samaras]]|| || || ||9 |- |[[:en:Cabinet of George Papandreou]]||[[:ru:Правительство Йоргоса Папандреу]]|| || ||10 |- |[[:en:Cabinet of Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Cabinet of Kyriakos Mitsotakis]]||[[:ru:Кабинет Мицотакиса]]|| || ||9 |- |[[:en:Cabinet of Lucas Papademos]]||[[:ru:Правительство Лукаса Пападимоса]]|| || ||11 |- |[[:en:Cabriole leg]]||[[:ru:Кабриоль (стиль)]]||[[Կաբրիոլ (ոճ)]]|| ||7 |- |[[:en:Caeneus]]||[[:ru:Кеней]]|| || ||26 |- |[[:en:Calamis (5th century BC)]]||[[:ru:Каламид]]|| || ||18 |- |[[:en:Call Me (Anna Vissi song)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Maria Callas]]||[[:ru:Мария Каллас]]||[[Մարիա Կալաս]]|| ||84 |- |[[:en:Callimachus (sculptor)]]||[[:ru:Каллимах (скульптор)]]|| || ||18 |- |[[:en:Calliope]]||[[:ru:Каллиопа]]||[[Կալլիոպե]]|| ||54 |- |[[:en:Callippus]]||[[:ru:Каллипп]]|| || ||29 |- |[[:en:Calocaerus]]||[[:ru:Калокер]]||[[Կալոկեր]]|| ||13 |- |[[:en:Caloyers]]|| || || ||6 |- |[[:en:Calydon]]||[[:ru:Калидон]]|| || ||26 |- |[[:en:Campaspe]]||[[:ru:Кампаспа]]|| || ||16 |- |[[:en:Canadian Institute in Greece]]|| || || ||4 |- |[[:en:Canephoria]]||[[:ru:Канефора]]|| || ||12 |- |[[:en:Capaneus]]||[[:ru:Капаней]]|| || ||26 |- |[[:en:Cape Matapan]]||[[:ru:Тенарон]]|| || ||34 |- |[[:en:Capitulary]]||[[:ru:Капитулярии]]||[[Կապիտուլարներ]]|| ||16 |- |[[:en:Cappadocia]]||[[:ru:Каппадокия]]||[[Կապադովկիա]]|| ||99 |- |[[:en:Cappadocia (Roman province)]]||[[:ru:Каппадокия (римская провинция)]]|| || ||22 |- |[[:en:Cappadocian Greek]]||[[:ru:Каппадокийский диалект греческого языка]]|| || ||24 |- |[[:en:Capture of Klisura Pass]]||[[:ru:Занятие ущелья Кельцюра]]|| || ||5 |- |[[:en:Caradja]]|| || || ||7 |- |[[:en:Constantin Carathéodory]]||[[:ru:Каратеодори, Константин]]||[[Կոնստանտին Կարատեոդորի]]|| ||37 |- |[[:en:Caretaker Cabinet of Panagiotis Pikrammenos]]||[[:ru:Правительство Панайотиса Пикрамменоса]]|| || ||6 |- |[[:en:Carian alphabets]]|| || || ||9 |- |[[:en:Carians]]||[[:ru:Карийцы]]|| || ||14 |- |[[:en:Carlo I Tocco]]||[[:ru:Карло I Токко]]|| || ||16 |- |[[:en:Carmagnola (Venice)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Carneades]]||[[:ru:Карнеад]]|| || ||41 |- |[[:en:Caryatid]]||[[:ru:Кариатида]]||[[Կարիատիդ]]|| ||48 |- |[[:en:Caspian expeditions of the Rus']]||[[:ru:Каспийские походы русов]]|| || ||17 |- |[[:en:Cassandreia]]||[[:ru:Кассандрия]]|| || ||14 |- |[[:en:John Cassavetes]]||[[:ru:Кассаветис, Джон]]|| || ||47 |- |[[:en:Catalan Company]]||[[:ru:Каталонская компания Востока]]|| || ||22 |- |[[:en:Catalogue of Women]]||[[:ru:Каталог женщин]]|| || ||19 |- |[[:en:Catania]]||[[:ru:Катания]]||[[Կատանիա]]|| ||124 |- |[[:en:Catherine of Bulgaria]]||[[:ru:Екатерина Болгарская]]|| || ||15 |- |[[:en:Catholic Church]]||[[:ru:Католическая церковь]]||[[Կաթոլիկ եկեղեցի]]|| ||188 |- |[[:en:Catreus]]||[[:ru:Катрей]]|| || ||25 |- |[[:en:Caucasus Greeks]]|| || || ||6 |- |[[:en:Caucones]]||[[:ru:Кавконы]]|| || ||10 |- |[[:en:Constantine P. Cavafy]]||[[:ru:Кавафис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Կավաֆիս]]|| ||63 |- |[[:en:Cave of Euripides]]||[[:ru:Пещера Еврипида]]||[[Եվրիպիդեսի քարանձավ]]|| ||19 |- |[[:en:Cave of the Apocalypse]]||[[:ru:Пещера Апокалипсиса]]||[[Ապոկալիպսիսի քարանձավ]]|| ||23 |- |[[:en:Cecrops I]]||[[:ru:Кекропс (сын Геи)]]|| || ||31 |- |[[:en:Celestyal Cruises]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cella]]||[[:ru:Целла]]|| || ||32 |- |[[:en:Celtic settlement of Southeast Europe]]||[[:ru:Галльское нашествие на Балканы]]||[[Գալերի ներխուժումը Բալկանյան թերակղզի]]|| ||25 |- |[[:en:Central Greece]]||[[:ru:Средняя Греция]]|| || ||26 |- |[[:en:Central Greece (region)]]||[[:ru:Центральная Греция]]||[[Կենտրոնական Հունաստան (պերիֆերիա)]]|| ||63 |- |[[:en:Central Macedonia]]||[[:ru:Центральная Македония]]||[[Կենտրոնական Մակեդոնիա (Հունաստան)]]|| ||72 |- |[[:en:Centre Union]]|| || || ||8 |- |[[:en:Cornelius the Centurion]]||[[:ru:Корнилий (сотник)]]|| || ||27 |- |[[:en:Centurione II Zaccaria]]||[[:ru:Чентурионе II Дзаккария]]|| || ||10 |- |[[:en:Cephalonia]]||[[:ru:Кефалиния]]|| || ||65 |- |[[:en:Cephalonia Prefecture]]||[[:ru:Кефалиния (ном)]]|| || ||24 |- |[[:en:Cephalus]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cephissus (Boeotia)]]||[[:ru:Кифисос (река, впадает в Илики)]]|| || ||17 |- |[[:en:Ceremonies of ancient Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:Chaeronea]]||[[:ru:Херония]]|| || ||37 |- |[[:en:Chainides]]|| || || ||3 |- |[[:en:Chaldean Oracles]]||[[:ru:Халдейские оракулы]]|| || ||13 |- |[[:en:Yannoulis Chalepas]]||[[:ru:Халепас, Яннулис]]||[[Յանուլիս Հալեպաս]]|| ||8 |- |[[:en:Kostas Chalkias]]||[[:ru:Халкиас, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Խալկիաս]]|| ||38 |- |[[:en:Chalkotheke]]||[[:ru:Халкотека]]|| || ||14 |- |[[:en:Cham Albanian collaboration with the Axis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Cham Albanians]]|| || || ||20 |- |[[:en:Cham issue]]|| || || ||5 |- |[[:en:Chameria Battalion]]|| || || ||3 |- |[[:en:Chania]]||[[:ru:Ханья]]||[[Խանիա]]|| ||70 |- |[[:en:Chaniotis]]|| || || ||15 |- |[[:en:Chaonia]]|| || || ||11 |- |[[:en:Chaonians]]|| || || ||11 |- |[[:en:Peter Charanis]]||[[:ru:Харанис, Питер]]||[[Պիտեր Խարանիս]]|| ||9 |- |[[:en:Charax Spasinu]]|| || || ||15 |- |[[:en:Charidemus]]||[[:ru:Харидем]]|| || ||9 |- |[[:en:Charition mime]]|| || || ||2 |- |[[:en:Charlemagne]]||[[:ru:Карл Великий]]||[[Կառլոս Մեծ]]|| ||166 |- |[[:en:Charles I of Anjou]]||[[:ru:Карл I Анжуйский]]||[[Կառլ I (Երուսաղեմի արքա)]]|| ||55 |- |[[:en:Charmides (dialogue)]]||[[:ru:Хармид (Платон)]]|| || ||29 |- |[[:en:Charon]]||[[:ru:Харон (мифология)]]||[[Քարոն (դիցաբանություն)]]|| ||61 |- |[[:en:Chartophylax]]||[[:ru:Хартофилакс]]|| || ||7 |- |[[:en:Chatsworth Head]]|| || || ||6 |- |[[:en:Chiflik]]||[[:ru:Чифтлик]]|| || ||10 |- |[[:en:Panagiotis Chinofotis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Chios (regional unit)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Chios massacre]]||[[:ru:Хиосская резня]]||[[Քիոսյան կոտորած]]|| ||21 |- |[[:en:Chipita]]|| || || ||8 |- |[[:en:Chiron]]||[[:ru:Хирон]]||[[Քիրոն]]|| ||56 |- |[[:en:Chlamys]]||[[:ru:Хламида]]|| || ||24 |- |[[:en:Chlemoutsi]]||[[:ru:Хлемуци]]|| || ||11 |- |[[:en:Cholargos]]||[[:ru:Холаргос]]||[[Խոլարղոս]]|| ||26 |- |[[:en:Chora Church]]||[[:ru:Монастырь Хора]]||[[Խորայի եկեղեցի]]|| ||39 |- |[[:en:Georgios Chortatzis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Chorto]]|| || || ||7 |- |[[:en:Nikephoros Choumnos]]||[[:ru:Хумн, Никифор]]|| || ||13 |- |[[:en:Nikolaos Chountis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Chourmouzios the Archivist]]|| || || ||3 |- |[[:en:Chremonidean War]]||[[:ru:Хремонидова война]]|| || ||23 |- |[[:en:Christos Christovasilis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Chrispa]]||[[:ru:Хриспа]]|| || ||6 |- |[[:en:Christian views on the classics]]|| || || ||2 |- |[[:en:Christianization of Kievan Rus']]||[[:ru:Крещение Руси]]||[[Քրիստոնեության ընդունումը Ռուսաստանում]]|| ||32 |- |[[:en:Christianization of the Roman Empire as diffusion of innovation]]|| || || ||1 |- |[[:en:Nikos Christodoulakis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Christodoulos of Athens]]||[[:ru:Христодул (архиепископ Афинский)]]|| || ||18 |- |[[:en:Anastasios Christodoulou]]|| || || ||1 |- |[[:en:Fanis Christodoulou]]||[[:ru:Христодулу, Фанис]]||[[Ֆանիս Քրիստոդուլու]]|| ||12 |- |[[:en:Chromia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Chronicle of Monemvasia]]||[[:ru:Монемвасийская хроника]]|| || ||13 |- |[[:en:Chronicle of the Morea]]||[[:ru:Морейская хроника]]|| || ||19 |- |[[:en:Chronicon Paschale]]||[[:ru:Пасхальная хроника]]|| || ||21 |- |[[:en:Chronology]]||[[:ru:Хронология]]||[[Ժամանակագրություն]]|| ||81 |- |[[:en:Chropi GP10 submachine gun]]|| || || ||2 |- |[[:en:Chropi rifle]]|| || || ||2 |- |[[:en:Archbishop Chrysanthus of Athens]]||[[:ru:Хрисанф (архиепископ Афинский)]]||[[Ֆիլիպպիդիս Խրիսանթոս]]|| ||13 |- |[[:en:Chryselephantine sculpture]]||[[:ru:Хрисоэлефантинная скульптура]]||[[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն]]|| ||25 |- |[[:en:Chryses of Troy]]||[[:ru:Хрис]]|| || ||29 |- |[[:en:Chrysippus of Elis]]||[[:ru:Хрисипп (сын Пелопа)]]|| || ||25 |- |[[:en:Manuel Chrysoloras]]||[[:ru:Мануил Хрисолор]]|| || ||26 |- |[[:en:Dio Chrysostom]]||[[:ru:Дион Хрисостом]]|| || ||40 |- |[[:en:Chrysostomos II of Athens]]||[[:ru:Хризостом II (архиепископ Афинский)]]|| || ||9 |- |[[:en:Chryssa]]|| || || ||8 |- |[[:en:Church of Hosios David]]||[[:ru:Монастырь Латому]]|| || ||15 |- |[[:en:Church of Panagia Chalkeon]]||[[:ru:Панагия Халкеон]]||[[Պանագիա Խալկեոն]]|| ||16 |- |[[:en:Church of Panagia Kapnikarea]]||[[:ru:Капникарея]]|| || ||17 |- |[[:en:Church of Prophet Elijah (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Пророка Илии (Салоники)]]|| || ||12 |- |[[:en:Church of Saint Catherine, Thessaloniki]]|| || || ||13 |- |[[:en:Church of Saint Mary of the Mongols]]||[[:ru:Церковь Марии Монгольской]]|| || ||14 |- |[[:en:Church of Saint Nicholas Orphanos]]||[[:ru:Церковь Святого Николая Орфаноса]]||[[Սուրբ Նիկողայոս Զմյուռնացու եկեղեցի]]|| ||16 |- |[[:en:Church of Saint Panteleimon (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Святого Пантелеимона (Салоники)]]|| || ||14 |- |[[:en:Church of St. George of Samatya]]|| ||[[Սամաթիայի Սուրբ Գևորգ եկեղեցի]]|| ||10 |- |[[:en:Church of St. Mary of Blachernae]]||[[:ru:Влахернская церковь]]|| || ||18 |- |[[:en:Church of St. Mary of the Spring (Istanbul)]]||[[:ru:Храм Живоносного Источника (Стамбул)]]|| || ||13 |- |[[:en:Church of the Acheiropoietos]]||[[:ru:Базилика Ахиропиитос]]|| || ||16 |- |[[:en:Church of the Holy Apostles (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Святых Апостолов (Салоники)]]|| || ||13 |- |[[:en:Church-Mosque of Vefa]]||[[:ru:Церковь Святого Феодора (Константинополь)]]|| || ||13 |- |[[:en:Richard Church (general)]]||[[:ru:Чёрч, Ричард]]|| || ||10 |- |[[:en:Cichyrus]]|| || || ||7 |- |[[:en:Cicones]]||[[:ru:Киконы]]|| || ||16 |- |[[:en:Cilix]]||[[:ru:Килик (мифология)]]|| || ||28 |- |[[:en:Circe]]||[[:ru:Кирка (мифология)]]|| || ||53 |- |[[:en:Cithaeron]]||[[:ru:Китерон]]|| || ||27 |- |[[:en:Civilian casualties and displacements during the Cyprus conflict]]|| || || ||1 |- |[[:en:Classical mythology]]||[[:ru:Классическая мифология]]|| || ||18 |- |[[:en:Classical order]]||[[:ru:Архитектурный ордер]]||[[Օրդերներ]]|| ||47 |- |[[:en:Cleanthes]]||[[:ru:Клеанф]]|| || ||42 |- |[[:en:Cleomedes]]||[[:ru:Клеомед]]|| || ||26 |- |[[:en:Cleomenean War]]||[[:ru:Клеоменова война]]|| || ||23 |- |[[:en:Cleon]]||[[:ru:Клеон]]|| || ||40 |- |[[:en:Cleopatra]]||[[:ru:Клеопатра]]||[[Կլեոպատրա]]|| ||144 |- |[[:en:Early life of Cleopatra]]|| || || ||3 |- |[[:en:Reign of Cleopatra]]|| || || ||7 |- |[[:en:Cleopatra race controversy]]|| || || ||3 |- |[[:en:Cleopatra Thea]]||[[:ru:Клеопатра Тея]]|| || ||35 |- |[[:en:Cleostratus]]||[[:ru:Клеострат Тенедосский]]|| || ||20 |- |[[:en:Clio]]||[[:ru:Клио]]||[[Կլիո]]|| ||58 |- |[[:en:Clothing in ancient Greece]]||[[:ru:Костюм Древней Греции]]|| || ||15 |- |[[:en:Cloudy Sunday]]|| || || ||2 |- |[[:en:Clovis I]]||[[:ru:Хлодвиг I]]||[[Քլոդվիգ I]]|| ||85 |- |[[:en:Coat of arms of Greece]]||[[:ru:Герб Греции]]||[[Հունաստանի զինանշան]]|| ||51 |- |[[:en:Codex Petropolitanus Purpureus]]||[[:ru:Петербургский Пурпурный кодекс]]|| || ||12 |- |[[:en:Codex Radziwiłł]]|| || || ||1 |- |[[:en:Codex Sangallensis 18]]|| || || ||5 |- |[[:en:Codex Sinaiticus]]||[[:ru:Синайский кодекс]]|| || ||46 |- |[[:en:Codex Tischendorfianus I]]|| || || ||4 |- |[[:en:Codex Tischendorfianus II]]|| || || ||7 |- |[[:en:Codex Veronensis (R)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Common Peace]]||[[:ru:Всеобщий мир]]|| || ||10 |- |[[:en:Communist Party of Greece]]||[[:ru:Коммунистическая партия Греции]]|| || ||40 |- |[[:en:Conference of Poros]]||[[:ru:Конференция на Поросе]]|| || ||6 |- |[[:en:Conon of Samos]]||[[:ru:Конон Самосский]]||[[Կոնոն]]||այո||33 |- |[[:en:Conope]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of empresses of the Byzantine successor states]]|| || || ||3 |- |[[:en:Demetrios Constantelos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Constantina (empress)]]||[[:ru:Константина (императрица)]]||[[Կոնստանդինա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||17 |- |[[:en:Constantine II of Greece]]||[[:ru:Константин II (король Греции)]]||[[Կոնստանտինոս II]]|| ||63 |- |[[:en:Constantine IV]]||[[:ru:Константин IV]]||[[Կոստանդին Դ (Բյուզանդիայի կայսր)]]||այո||55 |- |[[:en:Constantine V]]||[[:ru:Константин V]]||[[Կոստանդին V]]|| ||54 |- |[[:en:Constantine VI]]||[[:ru:Константин VI Слепой]]|| || ||50 |- |[[:en:Constantine X Doukas]]||[[:ru:Константин X Дука]]|| || ||48 |- |[[:en:Constantine VIII]]||[[:ru:Константин VIII]]||[[Կոստանդին VIII]]|| ||51 |- |[[:en:Constantius Chlorus]]||[[:ru:Констанций I Хлор]]||[[Կոնստանդիոս I Քլոր]]|| ||73 |- |[[:en:Constantius II]]||[[:ru:Констанций II]]||[[Կոստանդիոս II]]|| ||71 |- |[[:en:Constantius III]]||[[:ru:Констанций III]]|| || ||50 |- |[[:en:Constitution of the Lacedaemonians]]||[[:ru:Лакедемонская полития (Ксенофонт)]]|| || ||12 |- |[[:en:Constitutional history of Greece]]|| || || ||7 |- |[[:en:Contemporary Greek art]]|| || || ||1 |- |[[:en:Convention of Constantinople (1881)]]||[[:ru:Константинопольская конвенция (1881)]]|| || ||9 |- |[[:en:Corax of Syracuse]]||[[:ru:Коракс]]|| || ||17 |- |[[:en:Corfiot Italians]]|| || || ||2 |- |[[:en:Corfu (city)]]||[[:ru:Керкира (город)]]||[[Կերկիրա (քաղաք)]]|| ||60 |- |[[:en:Corinthian War]]||[[:ru:Коринфская война]]||[[Կորնթոսյան պատերազմ]]|| ||37 |- |[[:en:Coronis (mythology)]]|| || || ||7 |- |[[:en:Coronis (textual symbol)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Coryphaeus]]||[[:ru:Корифей]]|| || ||17 |- |[[:en:Cosmas of Aetolia]]||[[:ru:Косма Этолийский]]|| || ||16 |- |[[:en:Cosmogony]]||[[:ru:Космогония]]||[[Կոսմոգոնիա]]|| ||68 |- |[[:en:Cosmote Sport]]|| || || ||3 |- |[[:en:John Cottistis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Cotyla]]||[[:ru:Котила]]|| || ||15 |- |[[:en:Cotys I (Odrysian)]]||[[:ru:Котис I]]|| || ||16 |- |[[:en:Council of Chalcedon]]||[[:ru:Халкидонский собор]]||[[Քաղկեդոնի ժողով]]|| ||65 |- |[[:en:Council of Constantinople (1923)]]||[[:ru:Всеправославный конгресс (1923)]]|| || ||3 |- |[[:en:Council of Ephesus]]||[[:ru:Эфесский собор]]||[[Եփեսոսի Գ տիեզերական ժողով]]|| ||60 |- |[[:en:Council of State (Greece)]]||[[:ru:Государственный совет Греции]]|| || ||12 |- |[[:en:County Palatine of Cephalonia and Zakynthos]]||[[:ru:Графство Кефалонии и Закинфа]]|| || ||15 |- |[[:en:Court of Audit (Greece)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Crates of Mallus]]||[[:ru:Кратет Малльский]]|| || ||25 |- |[[:en:Crates of Thebes]]||[[:ru:Кратет Фиванский]]|| || ||37 |- |[[:en:Cratylus (dialogue)]]||[[:ru:Кратил (Платон)]]|| || ||31 |- |[[:en:Crepidoma]]||[[:ru:Крепида]]|| || ||22 |- |[[:en:Cretan lyra]]||[[:ru:Критская лира]]|| || ||13 |- |[[:en:Cretan Muslims]]||[[:ru:Критские мусульмане]]|| || ||10 |- |[[:en:Cretan revolt (1866–1869)]]||[[:ru:Критское восстание (1866—1869)]]||[[Կրետեի ապստամբություն]]|| ||14 |- |[[:en:Cretan War (205–200 BC)]]||[[:ru:Критская война (205—200 до н. э.)]]|| || ||19 |- |[[:en:Cretan War (1645–1669)]]||[[:ru:Критская война (1645—1669)]]|| || ||30 |- |[[:en:Cretan wine]]|| || || ||3 |- |[[:en:Creusa]]||[[:ru:Креуса]]|| || ||20 |- |[[:en:Crime in Greece]]||[[:ru:Преступность в Греции]]||[[Հանցավորությունը Հունաստանում]]|| ||8 |- |[[:en:Crius]]||[[:ru:Крий (титан)]]||[[Կրիոս]]||այո||51 |- |[[:en:Croesus]]||[[:ru:Крёз (царь Лидии)]]||[[Կրեսոս]]|| ||62 |- |[[:en:Cross-in-square]]||[[:ru:Крестово-купольный храм]]|| || ||18 |- |[[:en:Crypteia]]||[[:ru:Криптия]]|| || ||25 |- |[[:en:Cumaean Sibyl]]||[[:ru:Кумская сивилла]]|| || ||21 |- |[[:en:Cybele]]||[[:ru:Кибела]]||[[Կիբելա]]|| ||50 |- |[[:en:Cyclades]]||[[:ru:Киклады]]||[[Կիկլադներ]]|| ||79 |- |[[:en:Cycladic art]]|| || || ||14 |- |[[:en:Cyclic Poets]]||[[:ru:Киклики]]|| || ||7 |- |[[:en:Cyclone Numa]]|| || || ||7 |- |[[:en:Cyclops (play)]]||[[:ru:Киклоп (Еврипид)]]|| || ||24 |- |[[:en:Cynicism (philosophy)]]||[[:ru:Киники]]||[[Կինիկներ]]|| ||73 |- |[[:en:Cypriot Greek]]||[[:ru:Кипрский диалект греческого языка]]||[[Կիպրական հունարեն]]||այո||21 |- |[[:en:Cypriot intercommunal violence]]|| || || ||8 |- |[[:en:Cypriot S-300 crisis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Cypriot syllabary]]||[[:ru:Кипрское письмо]]||[[Կիպրոսյան գիր]]|| ||26 |- |[[:en:Cypro-Minoan syllabary]]||[[:ru:Кипро-минойское письмо]]|| || ||20 |- |[[:en:Cyprus (island)]]||[[:ru:География Кипра]]|| || ||33 |- |[[:en:Cyprus reunification negotiations]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27 |- |[[:en:Cyrene, Libya]]||[[:ru:Кирена (город)]]|| || ||62 |- |[[:en:Magas of Cyrene]]||[[:ru:Магас Киренский]]|| || ||22 |- |[[:en:Cyril Lucaris]]||[[:ru:Кирилл I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||31 |- |[[:en:Cyzicus]]||[[:ru:Кизик (город)]]|| || ||31 |- |[[:en:Daemon (classical mythology)]]|| || || ||25 |- |[[:en:Dafni, Attica]]||[[:ru:Дафни (Аттика)]]||[[Դաֆնի (Ատտիկա)]]|| ||22 |- |[[:en:Dafnis B.C.]]|| || || ||5 |- |[[:en:George Dalaras]]||[[:ru:Даларас, Йоргос]]|| || ||26 |- |[[:en:Hatzimichalis Dalianis]]||[[:ru:Далианис, Михалис]]|| || ||4 |- |[[:en:Dalmatia]]||[[:ru:Далмация]]||[[Դալմաթիա]]|| ||94 |- |[[:en:Jacques Damala]]|| || || ||6 |- |[[:en:Maria Damanaki]]||[[:ru:Даманаки, Мария]]||[[Մարիա Դամանակի]]|| ||17 |- |[[:en:Damaskinos of Athens]]||[[:ru:Дамаскин (архиепископ Афинский)]]|| || ||25 |- |[[:en:Damon of Thessalonica]]|| || || ||1 |- |[[:en:Danais (epic)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Danaus]]||[[:ru:Данай]]||[[Դանայոս]]|| ||36 |- |[[:en:Dance of Zalongo]]||[[:ru:Танец Залонго]]|| || ||9 |- |[[:en:Eleni Daniilidou]]||[[:ru:Данилиду, Элени]]|| || ||31 |- |[[:en:Danish Institute at Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:Daphni Monastery]]||[[:ru:Дафни]]||[[Դաֆնի (վանք)]]|| ||38 |- |[[:en:Dardanelles]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101 |- |[[:en:Darius the Great]]||[[:ru:Дарий I]]||[[Դարեհ I Մեծ]]|| ||97 |- |[[:en:Constantinos Daskalakis]]||[[:ru:Даскалакис, Константинос]]|| || ||8 |- |[[:en:Daskalogiannis]]||[[:ru:Даскалояннис]]||[[Դասկալոյաննիս]]|| ||13 |- |[[:en:David of Trebizond]]||[[:ru:Давид Великий Комнин]]|| || ||31 |- |[[:en:Kostas Davourlis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dayuan]]||[[:ru:Давань]]||[[Տայյուան]]|| ||24 |- |[[:en:De Administrando Imperio]]||[[:ru:Об управлении империей]]|| || ||35 |- |[[:en:December 1915 Greek legislative election]]|| || || ||6 |- |[[:en:Decentralized Administration of the Aegean]]||[[:ru:Эгейские острова (децентрализованная администрация)]]|| || ||8 |- |[[:en:Decolonization]]||[[:ru:Деколонизация]]||[[Ապագաղութայնացում]]|| ||65 |- |[[:en:Decree of Themistocles]]|| || || ||7 |- |[[:en:Deileon]]|| || || ||2 |- |[[:en:Delos]]||[[:ru:Дилос]]||[[Դելոս]]|| ||75 |- |[[:en:Delphic Hymns]]|| || || ||13 |- |[[:en:Delphic Sibyl]]||[[:ru:Дельфийская сивилла]]|| || ||14 |- |[[:en:Demades]]||[[:ru:Демад]]|| || ||24 |- |[[:en:Deme]]||[[:ru:Дем]]|| || ||26 |- |[[:en:Demetrius II Aetolicus]]||[[:ru:Деметрий II Этолийский]]|| || ||26 |- |[[:en:Demetrius Chalcondylas]]||[[:ru:Димитрий Халкокондил]]|| || ||17 |- |[[:en:Demetrius of Montferrat]]||[[:ru:Деметрий Монферратский]]|| || ||18 |- |[[:en:Demochares]]|| || || ||13 |- |[[:en:Democracy]]||[[:ru:Демократия]]||[[Ժողովրդավարություն]]|| ||235 |- |[[:en:Democratic Defense]]|| || || ||3 |- |[[:en:Democritus]]||[[:ru:Демокрит]]||[[Դեմոկրիտես]]|| ||141 |- |[[:en:Democritus University of Thrace]]|| || || ||11 |- |[[:en:Demographic history of modern Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Demosthenes (general)]]||[[:ru:Демосфен (военачальник)]]|| || ||22 |- |[[:en:Dendra panoply]]|| || || ||10 |- |[[:en:Denial (poem)]]|| || || ||1 |- |[[:en:DEPA]]||[[:ru:DEPA (компания)]]|| || ||6 |- |[[:en:Deportation of the Soviet Greeks]]||[[:ru:Депортация греков в СССР]]|| || ||5 |- |[[:en:Deputy Minister for Macedonia and Thrace]]|| || || ||1 |- |[[:en:Deputy Prime Minister of Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Derby of the eternal enemies]]||[[:ru:Дерби вечных врагов (Греция)]]|| || ||17 |- |[[:en:Derveni Krater]]|| || || ||14 |- |[[:en:Derveni papyrus]]||[[:ru:Папирус из Дервени]]|| || ||27 |- |[[:en:Desfina]]||[[:ru:Десфина]]||[[Դեսֆինա]]|| ||14 |- |[[:en:Dexagoridas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dexaroi]]|| || || ||13 |- |[[:en:Diadochi]]||[[:ru:Диадохи]]||[[Դիադոքոսներ]]|| ||49 |- |[[:en:Diagoras of Melos]]||[[:ru:Диагор Мелосский]]||[[Դիագորաս Մելոսացի]]|| ||26 |- |[[:en:Diagoras of Rhodes]]||[[:ru:Диагор Родосский]]|| || ||18 |- |[[:en:Athanasios Diakos]]||[[:ru:Дьякос, Атанасиос]]|| || ||18 |- |[[:en:Dimitris Diamantidis]]||[[:ru:Диамантидис, Димитрис]]|| || ||26 |- |[[:en:Anna Diamantopoulou]]||[[:ru:Диамандопулу, Анна]]|| || ||17 |- |[[:en:Diaulos (architecture)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Diaulos (running race)]]|| || || ||15 |- |[[:en:Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines]]|| || || ||9 |- |[[:en:Didyma]]||[[:ru:Дидима]]|| || ||29 |- |[[:en:Didymoteicho]]||[[:ru:Дидимотихон]]||[[Դիդիմոտիխոն]]|| ||37 |- |[[:en:Dienekes]]|| || || ||13 |- |[[:en:Digenes Akritas]]||[[:ru:Дигенис Акрит]]||[[Դիգենիս Ակրիտաս]]|| ||29 |- |[[:en:Dikastes]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dimitra, Elis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kiki Dimoula]]||[[:ru:Димула, Кики]]||[[Կիկի Դիմուլա]]|| ||24 |- |[[:en:Dinarchus]]||[[:ru:Динарх (оратор)]]|| || ||25 |- |[[:en:Dinos Painter]]||[[:ru:Вазописец диносов]]|| || ||8 |- |[[:en:Diocese of the East]]||[[:ru:Диоцез Восток]]|| || ||19 |- |[[:en:Diocles of Carystus]]||[[:ru:Диокл Каристский]]|| || ||15 |- |[[:en:Diocletian]]||[[:ru:Диоклетиан]]||[[Դիոկղետիանոս]]|| ||90 |- |[[:en:Dion, Pieria]]||[[:ru:Дион (Пиерия)]]|| || ||30 |- |[[:en:Dionysia]]||[[:ru:Дионисии]]|| || ||35 |- |[[:en:Dionysius (Athenian commander)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Dionysius I of Syracuse]]||[[:ru:Дионисий Старший]]||[[Դիոնիսոս Ավագ]]|| ||42 |- |[[:en:Dionysius Chalcus]]|| || || ||6 |- |[[:en:Dionysius of Halicarnassus]]||[[:ru:Дионисий Галикарнасский]]||[[Դիոնիսիոս Հալիկառնասցի]]|| ||55 |- |[[:en:Diopeithes]]|| || || ||4 |- |[[:en:Diophantus]]||[[:ru:Диофант Александрийский]]||[[Դիոֆանտ]]|| ||74 |- |[[:en:Pedanius Dioscorides]]||[[:ru:Диоскорид]]||[[Դիոսկորիդես]]|| ||51 |- |[[:en:Diotima of Mantinea]]||[[:ru:Диотима]]|| || ||32 |- |[[:en:Dioxippus]]|| || || ||10 |- |[[:en:Dipat]]|| || || ||3 |- |[[:en:Diphilus]]||[[:ru:Дифил (комедиограф)]]|| || ||17 |- |[[:en:Dipylon inscription]]||[[:ru:Дипилонская надпись]]|| || ||12 |- |[[:en:Disciples of Plotinus]]|| || || ||3 |- |[[:en:Discobolus]]||[[:ru:Дискобол (статуя)]]||[[Սկավառականետորդ (քանդակ)]]|| ||36 |- |[[:en:Dispilio]]||[[:ru:Диспилио]]|| || ||17 |- |[[:en:Dispilio Tablet]]||[[:ru:Табличка из Диспилио]]|| || ||17 |- |[[:en:Distomo massacre]]||[[:ru:Резня в Дистомо]]|| || ||15 |- |[[:en:Dora d'Istria]]||[[:ru:Кольцова-Мосальская, Елена Михайловна]]||[[Ելենա Կոլցովա-Մոսալսկայա]]|| ||28 |- |[[:en:Dithyramb]]||[[:ru:Дифирамб]]||[[Դիֆիրամբ]]|| ||42 |- |[[:en:Dodecanese campaign]]||[[:ru:Додеканесская операция]]|| || ||18 |- |[[:en:Dolichos (race)]]|| || || ||15 |- |[[:en:Dolon (mythology)]]||[[:ru:Долон (сын Евмела)]]|| || ||26 |- |[[:en:Dolopia]]|| || || ||8 |- |[[:en:Mimis Domazos]]|| || || ||17 |- |[[:en:Domninus of Larissa]]||[[:ru:Домнин (философ)]]|| || ||12 |- |[[:en:Don Pacifico affair]]||[[:ru:Дело Пасифико]]|| || ||9 |- |[[:en:Donatism]]||[[:ru:Донатизм]]|| || ||46 |- |[[:en:Donatus of Euroea]]||[[:ru:Донат Эврийский]]|| || ||8 |- |[[:en:Donousa]]||[[:ru:Донуса]]||[[Դոնուսա]]|| ||29 |- |[[:en:Dorians]]||[[:ru:Дорийцы]]||[[Դորիացիներ]]|| ||55 |- |[[:en:Doric Greek]]||[[:ru:Дорийский диалект древнегреческого языка]]|| || ||28 |- |[[:en:Doris (Greece)]]||[[:ru:Дорида]]|| || ||20 |- |[[:en:Dory (spear)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Dospat (river)]]||[[:ru:Доспат (река)]]||[[Դոսպատ (գետ)]]||այո||24 |- |[[:en:Dotades of Messenia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Doukas]]||[[:ru:Дуки]]|| || ||26 |- |[[:en:John Komnenos Doukas]]||[[:ru:Иоанн Комнин Дука]]|| || ||14 |- |[[:en:Konstantios Doukas]]||[[:ru:Констанций Дука]]|| || ||15 |- |[[:en:Neophytos Doukas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Nikephoros Dokeianos]]|| || || ||8 |- |[[:en:Christos G. Doumas]]|| || || ||7 |- |[[:en:Douris (vase painter)]]||[[:ru:Дурис (вазописец)]]|| || ||15 |- |[[:en:Duris of Samos]]||[[:ru:Дурид Самосский]]|| || ||18 |- |[[:en:Nikolaos Douvas]]|| || || ||2 |- |[[:en:Konstantinos Dovas]]||[[:ru:Довас, Константинос]]|| || ||16 |- |[[:en:Draco (lawgiver)]]||[[:ru:Дракон (греческий законодатель)]]|| || ||47 |- |[[:en:Helena Dragaš]]||[[:ru:Елена Драгаш]]|| || ||26 |- |[[:en:Dragoman of the Fleet]]|| || || ||4 |- |[[:en:Dragoman of the Porte]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ion Dragoumis]]||[[:ru:Драгумис, Ион]]|| || ||19 |- |[[:en:Stefanos Dragoumis]]||[[:ru:Драгумис, Стефанос]]|| || ||19 |- |[[:en:Dreamer's Bay]]|| || || ||2 |- |[[:en:Dryad]]||[[:ru:Дриады]]||[[Դրիասներ]]|| ||48 |- |[[:en:Duchy of Athens]]||[[:ru:Афинское герцогство]]||[[Աթենքի դքսություն]]|| ||41 |- |[[:en:Duke of Naples]]|| || || ||11 |- |[[:en:Dynatoi]]||[[:ru:Динаты]]|| || ||9 |- |[[:en:Dyskolos]]|| || || ||18 |- |[[:en:Dystos]]|| || || ||10 |- |[[:en:E.A. Patras]]|| || || ||4 |- |[[:en:Eagle of Zeus]]||[[:ru:Орёл Зевса]]|| || ||5 |- |[[:en:Earliest Greek democracies]]|| || || ||1 |- |[[:en:Early Greek parties]]|| || || ||2 |- |[[:en:Early life of Plato]]|| || || ||5 |- |[[:en:East Mani]]||[[:ru:Анатолики-Мани]]|| || ||14 |- |[[:en:East Roman army]]|| || || ||2 |- |[[:en:East–West Schism]]||[[:ru:Разделение Католической и Православной церквей]]|| || ||81 |- |[[:en:Eastern Macedonia and Thrace]]||[[:ru:Восточная Македония и Фракия]]||[[Արևելյան Մակեդոնիա և Թրակիա]]|| ||69 |- |[[:en:Eastern Orthodox liturgical calendar]]||[[:ru:Православный календарь]]|| || ||19 |- |[[:en:EBIAM]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ecclesia (Sparta)]]||[[:ru:Апелла]]|| || ||23 |- |[[:en:Echecrates of Phlius]]||[[:ru:Эхекрат]]|| || ||13 |- |[[:en:Echetus]]||[[:ru:Эхет]]|| || ||10 |- |[[:en:Echidna (mythology)]]||[[:ru:Ехидна (мифология)]]|| || ||53 |- |[[:en:Economy of ancient Greece]]||[[:ru:Экономика Древней Греции]]|| || ||13 |- |[[:en:Ecthesis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Ecumenical Hellenism (program)]]|| || || ||1 |- |[[:en:EDES]]||[[:ru:Народная республиканская греческая лига]]|| || ||12 |- |[[:en:Edessa]]||[[:ru:Эдесса]]||[[Եդեսիա]]|| ||35 |- |[[:en:Edessa, Greece]]||[[:ru:Эдеса]]||[[Էդեսա]]|| ||50 |- |[[:en:Edict of Milan]]||[[:ru:Миланский эдикт]]||[[Միլանի հրովարտակ]]|| ||62 |- |[[:en:Edict on Maximum Prices]]||[[:ru:Эдикт Диоклетиана о ценах]]|| || ||17 |- |[[:en:Efimeris]]|| || || ||7 |- |[[:en:Egypt–Greece relations]]||[[:ru:Греко-египетские отношения]]||[[Հույն-եգիպտական հարաբերություններ]]|| ||8 |- |[[:en:Eileithyia]]||[[:ru:Илифия]]||[[Իլիփիա]]|| ||47 |- |[[:en:Eion]]||[[:ru:Эион (Македония)]]|| || ||14 |- |[[:en:Eiron]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ekali]]||[[:ru:Экали (Аттика)]]|| || ||17 |- |[[:en:Ekeines Kai Ego]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nikos Oikonomou]]||[[:ru:Иконому, Никос]]|| || ||10 |- |[[:en:Elafonisos]]||[[:ru:Элафонисос]]||[[Էլաֆոնիսոս]]|| ||26 |- |[[:en:Elassona]]||[[:ru:Эласон]]||[[Էլասոն]]|| ||25 |- |[[:en:Electra (Euripides play)]]||[[:ru:Электра (Еврипид)]]|| || ||29 |- |[[:en:Dimitrios Eleftheropoulos]]||[[:ru:Элефтеропулос, Димитриос]]|| || ||13 |- |[[:en:Elephantis]]||[[:ru:Элефантида]]|| || ||14 |- |[[:en:Eleusis]]||[[:ru:Элефсис]]||[[Էլեֆսիս]]|| ||51 |- |[[:en:Eleutherae]]||[[:ru:Элевферы]]|| || ||12 |- |[[:en:Pope Eleutherius]]||[[:ru:Елевферий (папа римский)]]||[[Ելևթերոս (Հռոմի պապ)]]|| ||78 |- |[[:en:Elgin Marbles]]||[[:ru:Мраморы Элгина]]||[[Էլգինի մարմարները]]|| ||39 |- |[[:en:Elis]]||[[:ru:Элида (ном)]]|| || ||42 |- |[[:en:Elissonas (Corinthia)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ellaktor]]|| || || ||4 |- |[[:en:Elliniko, Arcadia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ellinitsa]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ellomenos]]|| || || ||8 |- |[[:en:Elos]]|| || || ||10 |- |[[:en:Elpenor]]||[[:ru:Элпенор]]|| || ||22 |- |[[:en:Elpeus]]|| || || ||1 |- |[[:en:Elysium]]||[[:ru:Элизий]]|| || ||46 |- |[[:en:Embassy of the United States, Athens]]|| || || ||6 |- |[[:en:Emirate of Crete]]||[[:ru:Критский эмират]]|| || ||32 |- |[[:en:Emmones Idees]]|| || || ||1 |- |[[:en:Empire of Thessalonica]]||[[:ru:Фессалоникская империя]]|| || ||15 |- |[[:en:Empire of Trebizond]]||[[:ru:Трапезундская империя]]||[[Տրապիզոնի կայսրություն]]||այո||59 |- |[[:en:Emporiki Autokiniton]]|| || || ||4 |- |[[:en:Emporium (antiquity)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Endeïs]]||[[:ru:Эндеида]]|| || ||14 |- |[[:en:Endelekheia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Endymion (mythology)]]||[[:ru:Эндимион]]|| || ||34 |- |[[:en:English Party]]||[[:ru:Английская партия (Греция)]]|| || ||6 |- |[[:en:English words of Greek origin]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nikos Engonopoulos]]||[[:ru:Энгонопулос, Никос]]|| || ||15 |- |[[:en:Enneads]]||[[:ru:Эннеады]]|| || ||22 |- |[[:en:Environmental Centre ARCTUROS]]|| || || ||2 |- |[[:en:EOKA]]||[[:ru:ЭОКА]]||[[ԷՕԿԱ]]|| ||24 |- |[[:en:Eos]]||[[:ru:Эос]]||[[Էոս]]|| ||63 |- |[[:en:Epeius]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ephialtes]]||[[:ru:Эфиальт (сын Софонида)]]|| || ||24 |- |[[:en:Ephor]]||[[:ru:Эфоры]]|| || ||36 |- |[[:en:Vasilis Efraimidis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Epic Cycle]]||[[:ru:Эпический цикл]]|| || ||27 |- |[[:en:Epicrates of Ambracia]]|| || || ||5 |- |[[:en:Epictetus]]||[[:ru:Эпиктет]]||[[Էպիկտետոս]]|| ||107 |- |[[:en:Epicureanism]]||[[:ru:Эпикуреизм]]||[[Էպիկուրականություն]]|| ||59 |- |[[:en:Epicurus]]||[[:ru:Эпикур]]||[[Էպիկուրոս]]|| ||136 |- |[[:en:Epidaurus]]||[[:ru:Эпидавр]]||[[Էպիդավրոս]]|| ||56 |- |[[:en:Epigenes of Byzantium]]|| || || ||7 |- |[[:en:Epigoni]]||[[:ru:Эпигоны (мифология)]]|| || ||27 |- |[[:en:Epigonus of Ambracia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Epikleros]]|| || || ||5 |- |[[:en:Epiktetos]]||[[:ru:Эпиктет (вазописец)]]|| || ||14 |- |[[:en:Epimenides]]||[[:ru:Эпименид]]|| || ||33 |- |[[:en:Epinetron]]||[[:ru:Эпинетрон]]|| || ||17 |- |[[:en:Epinikion]]||[[:ru:Эпиникий]]|| || ||15 |- |[[:en:Epirot Islands]]|| || || ||1 |- |[[:en:Epirotes]]||[[:ru:Древнеэпирское царство]]|| || ||23 |- |[[:en:Epirus (ancient state)]]||[[:ru:Древнеэпирское царство]]|| || ||23 |- |[[:en:Epirus (mythology)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Epirus (region)]]||[[:ru:Эпир (периферия)]]||[[Էպիրոս (պերիֆերիա)]]|| ||75 |- |[[:en:Epirus nova]]||[[:ru:Эпир (римская провинция)]]|| || ||18 |- |[[:en:Epirus Revolt of 1854]]|| || || ||7 |- |[[:en:Epirus Revolt of 1878]]|| || || ||4 |- |[[:en:Epirus vetus]]||[[:ru:Эпир (римская провинция)]]|| || ||18 |- |[[:en:Equites]]||[[:ru:Эквиты]]||[[Հեծյալներ]]|| ||34 |- |[[:en:Erastes]]|| || || ||2 |- |[[:en:Erato]]||[[:ru:Эрато]]||[[Էրատո (մուսա)]]|| ||54 |- |[[:en:Erechtheus]]||[[:ru:Эрехтей]]|| || ||30 |- |[[:en:Eretria]]||[[:ru:Эретрия]]|| || ||42 |- |[[:en:Eretria Painter]]||[[:ru:Вазописец Эретрии]]|| || ||9 |- |[[:en:Erichthonius of Athens]]||[[:ru:Эрихтоний (царь Афин)]]|| || ||32 |- |[[:en:Erichthonius of Dardania]]||[[:ru:Эрихтоний (сын Дардана)]]|| || ||16 |- |[[:en:Erineos]]|| || || ||9 |- |[[:en:Eris (mythology)]]||[[:ru:Эрида (мифология)]]||[[Էրիս (դիցաբանություն)]]|| ||54 |- |[[:en:Eromenos]]|| || || ||12 |- |[[:en:Eros]]||[[:ru:Эрот]]||[[Էրոս]]|| ||86 |- |[[:en:ERT Digital]]|| || || ||2 |- |[[:en:ERT World]]|| || || ||7 |- |[[:en:ERT3]]||[[:ru:ERT3]]|| || ||8 |- |[[:en:Eski Imaret Mosque]]||[[:ru:Церковь Христа Пантепопта]]|| || ||19 |- |[[:en:Eteocypriot language]]||[[:ru:Этеокипрский язык]]|| || ||20 |- |[[:en:Etesian]]||[[:ru:Мельтеми]]|| || ||21 |- |[[:en:Euclid's Elements]]||[[:ru:Начала (Евклид)]]||[[Սկզբունքներ]]|| ||81 |- |[[:en:Euclidean algorithm]]||[[:ru:Алгоритм Евклида]]||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]|| ||62 |- |[[:en:Eudemus of Rhodes]]||[[:ru:Евдем Родосский]]||[[Եվդեմոս Հռոդոսցի]]|| ||30 |- |[[:en:Eudoxus of Cnidus]]||[[:ru:Евдокс Книдский]]||[[Եվդոքս]]|| ||63 |- |[[:en:Eugenios Eugenidis]]||[[:ru:Эвгенидис, Эвгениос]]|| || ||4 |- |[[:en:Eumenes I]]||[[:ru:Эвмен I]]||[[Եվմենոս I]]|| ||29 |- |[[:en:Eumenes II]]||[[:ru:Эвмен II]]||[[Եվմենոս II]]||այո||37 |- |[[:en:Euphemia (empress)]]||[[:ru:Евфимия (супруга Юстина I)]]|| || ||19 |- |[[:en:Euphemius (Sicily)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Euphorbus]]||[[:ru:Евфорб]]|| || ||21 |- |[[:en:Euphorion of Chalcis]]||[[:ru:Евфорион (поэт)]]|| || ||13 |- |[[:en:Euphrosyne]]||[[:ru:Евфросина (харита)]]|| || ||33 |- |[[:en:Euripides]]||[[:ru:Еврипид]]||[[Եվրիպիդես]]|| ||140 |- |[[:en:Euro gold and silver commemorative coins (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Eurobank Ergasias]]||[[:ru:Eurobank Ergasias]]|| || ||16 |- |[[:en:Europa (consort of Zeus)]]||[[:ru:Европа (мифология)]]||[[Եվրոպա (դիցաբանություն)]]|| ||73 |- |[[:en:European Parliament elections in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eurovision Song Contest 2006]]||[[:ru:Евровидение-2006]]||[[Եվրատեսիլ 2006 երգի մրցույթ]]||այո||55 |- |[[:en:Eurybiades]]||[[:ru:Эврибиад]]|| || ||18 |- |[[:en:Eurydice]]||[[:ru:Эвридика]]|| || ||36 |- |[[:en:Eurymachus]]|| || || ||5 |- |[[:en:Eurymedon (strategos)]]||[[:ru:Эвримедон (стратег)]]|| || ||15 |- |[[:en:Eurystheus]]||[[:ru:Еврисфей]]||[[Եվրիսթևս]]|| ||43 |- |[[:en:Eurytus]]|| || || ||10 |- |[[:en:Antiochus X Eusebes]]||[[:ru:Антиох X Евсеб Филопатор]]|| || ||34 |- |[[:en:Eusebia (empress)]]||[[:ru:Флавия Аврелия Евсевия]]|| || ||16 |- |[[:en:Euterpe]]||[[:ru:Эвтерпа]]||[[Եվտերպե]]|| ||50 |- |[[:en:Euthydemid dynasty]]|| || || ||4 |- |[[:en:Euthydemus (Socratic literature)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Euthymides]]||[[:ru:Евфимид]]|| || ||17 |- |[[:en:Arthur Evans]]||[[:ru:Эванс, Артур]]||[[Արթուր Էվանս]]|| ||55 |- |[[:en:Evdilos]]|| || || ||12 |- |[[:en:Evinochori]]|| || || ||6 |- |[[:en:Evosmos]]||[[:ru:Эвозмон]]||[[Էվոզմոն]]|| ||23 |- |[[:en:Evridiki]]||[[:ru:Эвридики]]|| || ||24 |- |[[:en:Evropouloi]]|| || || ||4 |- |[[:en:Exarcheia]]||[[:ru:Экзархия]]||[[Էքսարխիա]]|| ||18 |- |[[:en:Exekias]]||[[:ru:Эксекий]]||[[Էքսեկիաս]]|| ||30 |- |[[:en:Exodus of Ethnic Macedonians from Greece]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Exomis]]||[[:ru:Экзомис]]|| || ||8 |- |[[:en:Expansion of Macedonia under Philip II]]||[[:ru:Фессалийские походы Филиппа II]]|| || ||12 |- |[[:en:Expulsion of Cham Albanians]]|| || || ||3 |- |[[:en:Expulsion of Istanbul Greeks]]|| || || ||1 |- |[[:en:EYDAP]]|| || || ||2 |- |[[:en:Falakro]]||[[:ru:Фалакрон]]|| || ||21 |- |[[:en:Faliro Coastal Zone Olympic Complex]]|| || || ||9 |- |[[:en:Fall of the Serbian Empire]]|| || || ||3 |- |[[:en:Jakob Philipp Fallmerayer]]||[[:ru:Фальмерайер, Якоб Филипп]]|| || ||16 |- |[[:en:Famagusta]]||[[:ru:Фамагуста]]||[[Ֆամագուստա]]|| ||68 |- |[[:en:Farsala]]||[[:ru:Фарсала]]||[[Ֆարսալա]]|| ||33 |- |[[:en:Faustina (wife of Constantius II)]]||[[:ru:Фаустина (супруга Констанция II)]]|| || ||17 |- |[[:en:Fayum alphabet]]|| || || ||2 |- |[[:en:Feminism in Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Fenari Isa Mosque]]||[[:ru:Монастырь Липса]]|| || ||18 |- |[[:en:Feodosia]]||[[:ru:Феодосия]]||[[Թեոդոսիա]]|| ||80 |- |[[:en:Gian Pietro Ferretti]]|| || || ||1 |- |[[:en:Fifth austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Fifth National Assembly at Nafplion]]|| || || ||4 |- |[[:en:Filipinos in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:George Finlay]]||[[:ru:Финлей, Джордж]]|| || ||15 |- |[[:en:Finnish Institute at Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:Fira]]||[[:ru:Тира (город)]]||[[Թիրա (քաղաք)]]|| ||30 |- |[[:en:First Athenian School]]|| || || ||3 |- |[[:en:First Battle of İnönü]]||[[:ru:Первая битва при Инёню]]|| || ||9 |- |[[:en:First Cabinet of Alexis Tsipras]]||[[:ru:Правительство Алексиса Ципраса (январь 2015 года)]]|| || ||13 |- |[[:en:First Council of Nicaea]]||[[:ru:Первый Никейский собор]]||[[Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով]]||այո||78 |- |[[:en:First Macedonian War]]||[[:ru:Первая Македонская война]]|| || ||30 |- |[[:en:First National Assembly at Epidaurus]]|| ||[[Հունաստանի առաջին էպիդավրոսյան ժողով]]|| ||8 |- |[[:en:Flag of the Sarakatsani]]|| || || ||2 |- |[[:en:Charilaos Florakis]]||[[:ru:Флоракис, Харилаос]]||[[Խարիլաոս Ֆլորակիս]]|| ||9 |- |[[:en:Florina]]||[[:ru:Флорина]]||[[Ֆլորինա]]|| ||51 |- |[[:en:Florina pepper]]|| || || ||4 |- |[[:en:Jean Focas]]|| || || ||5 |- |[[:en:Follis]]||[[:ru:Фоллис]]||[[Ֆոլլիս]]|| ||28 |- |[[:en:Football League (Greece)]]||[[:ru:Греческая футбольная лига]]|| || ||17 |- |[[:en:Fortifications of Rhodes]]|| || || ||9 |- |[[:en:Theano Fotiou]]||[[:ru:Фотиу, Теано]]|| || ||10 |- |[[:en:Foundation for Research & Technology – Hellas]]||[[:ru:Foundation for Research & Technology – Hellas]]|| || ||6 |- |[[:en:Foundry Painter]]|| || || ||5 |- |[[:en:Fourth austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Fourth Council of Constantinople (Catholic Church)]]||[[:ru:Четвёртый Константинопольский собор (869—870)]]|| || ||38 |- |[[:en:Fourth Macedonian War]]||[[:ru:Четвёртая Македонская война]]|| || ||22 |- |[[:en:Fourth National Assembly at Argos]]|| || || ||3 |- |[[:en:France–Greece relations]]||[[:ru:Греко-французские отношения]]|| || ||9 |- |[[:en:Francesco I Gattilusio]]||[[:ru:Франческо I Гаттилузио]]|| || ||14 |- |[[:en:Franchthi Cave]]||[[:ru:Франхти]]|| || ||17 |- |[[:en:French rule in the Ionian Islands (1797–1799)]]|| || || ||11 |- |[[:en:French rule in the Ionian Islands (1807–1814)]]|| || || ||2 |- |[[:en:French School at Athens]]|| || || ||14 |- |[[:en:Fres]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kimon Friar]]||[[:ru:Фрайер, Кимон]]|| || ||6 |- |[[:en:Frontistirio]]|| || || ||2 |- |[[:en:FTSE/Athex Large Cap]]|| || || ||8 |- |[[:en:G.S. Iraklis B.C.]]||[[:ru:Ираклис (баскетбольный клуб)]]|| || ||15 |- |[[:en:Gaida]]||[[:ru:Гайда (музыкальный инструмент)]]|| || ||17 |- |[[:en:Galanthis]]||[[:ru:Галанфида]]|| || ||18 |- |[[:en:Galata]]||[[:ru:Галата]]||[[Գալաթա]]|| ||36 |- |[[:en:Gallipoli]]||[[:ru:Галлипольский полуостров]]||[[Գալիպոլի]]||այո||61 |- |[[:en:Ganymede (mythology)]]||[[:ru:Ганимед]]||[[Գանիմեդես]]|| ||67 |- |[[:en:Katy Garbi]]||[[:ru:Гарби, Кэти]]||[[Քեթի Գարբի]]|| ||21 |- |[[:en:Garum]]||[[:ru:Гарум]]|| || ||37 |- |[[:en:Gastouri]]|| || || ||11 |- |[[:en:Gastraphetes]]|| || || ||15 |- |[[:en:Nikos Gatsos]]||[[:ru:Гатсос, Никос]]||[[Նիկոս Գատսոս]]|| ||14 |- |[[:en:Gattilusio]]||[[:ru:Гаттилузио]]|| || ||15 |- |[[:en:Gavoustema]]|| || || ||1 |- |[[:en:Costa-Gavras]]||[[:ru:Коста-Гаврас]]||[[Կոստա Գավրաս]]|| ||50 |- |[[:en:GEK Terna]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gelonians]]||[[:ru:Гелонцы]]|| || ||10 |- |[[:en:Geminus]]||[[:ru:Гемин (математик)]]|| || ||25 |- |[[:en:Generation of the '30s]]|| || || ||5 |- |[[:en:Genitive absolute]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gennadius Scholarius]]||[[:ru:Геннадий Схоларий]]|| || ||30 |- |[[:en:Fofi Gennimata]]||[[:ru:Геннимата, Фофи]]||[[Ֆոֆի Գեննիմատա]]|| ||25 |- |[[:en:Geoffrey I of Villehardouin]]||[[:ru:Жоффруа I де Виллардуэн]]|| || ||17 |- |[[:en:Geoffrey II of Villehardouin]]||[[:ru:Жоффруа II де Виллардуэн]]|| || ||16 |- |[[:en:Geographic regions of Greece]]|| ||[[Հունաստանի աշխարհագրական երկրամասեր]]|| ||23 |- |[[:en:Geographical name changes in Greece]]|| || || ||11 |- |[[:en:Kostas Georgakis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Konstantinos Georgakopoulos]]||[[:ru:Георгакопулос, Константинос]]|| || ||16 |- |[[:en:Grigoris Georgatos]]||[[:ru:Георгатос, Григорис]]|| || ||13 |- |[[:en:George of Trebizond]]||[[:ru:Георгий Трапезундский]]|| || ||23 |- |[[:en:Ioannis Georgiadis]]||[[:ru:Георгиадис, Иоаннис]]|| || ||27 |- |[[:en:Georgian Institute at Athens]]|| || || ||5 |- |[[:en:Geraneia]]||[[:ru:Ерания]]|| || ||12 |- |[[:en:German Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||8 |- |[[:en:Germanus I of Constantinople]]||[[:ru:Герман I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||26 |- |[[:en:Germany–Greece relations]]||[[:ru:Германо-греческие отношения]]||[[Հույն-գերմանական հարաբերություններ]]|| ||8 |- |[[:en:Gerousia]]||[[:ru:Герусия]]|| || ||34 |- |[[:en:Getae]]||[[:ru:Геты]]|| || ||35 |- |[[:en:Getty kouros]]|| || || ||4 |- |[[:en:Grigore IV Ghica]]||[[:ru:Григорий IV Гика]]|| || ||12 |- |[[:en:Marietta Giannakou]]||[[:ru:Яннаку, Мариэтта]]|| || ||18 |- |[[:en:Giannitsa]]||[[:ru:Яница]]||[[Յաննիցա]]|| ||32 |- |[[:en:Alexi Giannoulias]]||[[:ru:Яннулиас, Алекси]]|| || ||8 |- |[[:en:Giants (Greek mythology)]]||[[:ru:Гиганты]]||[[Գիգանտներ]]|| ||46 |- |[[:en:Steve Giatzoglou]]|| || || ||6 |- |[[:en:Saint Giles]]||[[:ru:Святой Эгидий]]|| || ||31 |- |[[:en:Assassination of Sokratis Giolias]]||[[:ru:Убийство Сократиса Гиолиаса]]||[[Սոկրատիս Գիոլիասի սպանություն]]|| ||9 |- |[[:en:Giresun]]||[[:ru:Гиресун]]||[[Գիրեսուն]]|| ||65 |- |[[:en:Damian Gjini]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gjirokastër]]||[[:ru:Гирокастра]]||[[Գիրոկաստրա]]|| ||74 |- |[[:en:Gla]]|| || || ||17 |- |[[:en:Glaucon]]|| || || ||17 |- |[[:en:Manolis Glezos]]||[[:ru:Глезос, Манолис]]||[[Մանոլիս Գլեզոս]]|| ||31 |- |[[:en:Dimitris Glinos]]||[[:ru:Глинос, Димитрис]]|| || ||6 |- |[[:en:Glossary of the Greek military junta]]|| || || ||1 |- |[[:en:Glyfada]]||[[:ru:Глифада]]||[[Գլիֆադա]]|| ||35 |- |[[:en:Gnomic aspect]]|| || || ||4 |- |[[:en:Golden Dawn (magazine)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Golden Horde]]||[[:ru:Золотая Орда]]||[[Ոսկե հորդա]]|| ||85 |- |[[:en:Golden Horn]]||[[:ru:Золотой Рог (Стамбул)]]||[[Ոսկեղջյուր]]|| ||55 |- |[[:en:Gomosto]]|| || || ||3 |- |[[:en:Stylianos Gonatas]]||[[:ru:Гонатас, Стилианос]]|| || ||20 |- |[[:en:Gorgias]]||[[:ru:Горгий]]||[[Գորգիաս]]|| ||83 |- |[[:en:Gorgias (dialogue)]]||[[:ru:Горгий (Платон)]]|| || ||34 |- |[[:en:Gorgoneion]]||[[:ru:Горгонейон]]|| || ||21 |- |[[:en:Gorgythion]]||[[:ru:Горгифион]]|| || ||10 |- |[[:en:Gorytos]]||[[:ru:Горит]]|| || ||9 |- |[[:en:Demetris Th. Gotsis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Goudi coup]]||[[:ru:Афинское восстание (1909)]]|| || ||13 |- |[[:en:Goumenissa]]||[[:ru:Гумениса]]||[[Գումենիսա]]|| ||18 |- |[[:en:Government Council for Foreign Affairs and Defence]]|| || || ||3 |- |[[:en:Government of Greece]]||[[:ru:Правительство Греции]]||[[Հունաստանի կառավարություն]]|| ||17 |- |[[:en:Graeco-Armenian]]||[[:ru:Греко-армянская гипотеза]]||[[Հայերի ծագման հունական վարկած]]|| ||13 |- |[[:en:Graeco-Aryan]]||[[:ru:Греко-арийская гипотеза]]|| || ||7 |- |[[:en:Palace of the Grand Master of the Knights of Rhodes]]||[[:ru:Родосская крепость]]||[[Հռոդոսի ամրոց]]|| ||24 |- |[[:en:Graphe paranomon]]||[[:ru:Графэ параномон]]|| || ||10 |- |[[:en:Dimitrios Grapsas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Gratian]]||[[:ru:Грациан]]|| || ||57 |- |[[:en:Grave Circle A, Mycenae]]|| || || ||7 |- |[[:en:Great Famine (Greece)]]||[[:ru:Великий голод в Греции]]|| || ||12 |- |[[:en:Great Lavra]]||[[:ru:Великая Лавра]]|| || ||28 |- |[[:en:Great Offensive]]|| || || ||12 |- |[[:en:Greater Albania]]||[[:ru:Великая Албания]]|| || ||43 |- |[[:en:Greco-Bactrian Kingdom]]||[[:ru:Греко-Бактрийское царство]]||[[Հունա-բակտրիական թագավորություն]]|| ||49 |- |[[:en:Greco-Buddhism]]||[[:ru:Греко-буддизм]]|| || ||26 |- |[[:en:Greco-Persian art]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greco-Roman relations in classical antiquity]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greco-Turkish War (1897)]]||[[:ru:Первая греко-турецкая война]]|| || ||37 |- |[[:en:Greco-Turkish War (1919–1922)]]||[[:ru:Вторая греко-турецкая война]]||[[Հույն-թուրքական պատերազմ (1919-1922)]]|| ||51 |- |[[:en:Grecoman]]|| || || ||9 |- |[[:en:Greece – United Kingdom relations]]||[[:ru:Британско-греческие отношения]]|| || ||7 |- |[[:en:Greece (European Parliament constituency)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greece at the 1896 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1896]]|| || ||29 |- |[[:en:Greece at the 1900 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1900]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece at the 1904 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1904]]|| || ||20 |- |[[:en:Greece at the 1906 Intercalated Games]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greece at the 1908 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1908]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1912 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1912]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1920 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1920]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1924 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1924]]|| || ||15 |- |[[:en:Greece at the 1928 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1928]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1932 Summer Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1936 Summer Olympics]]|| || || ||15 |- |[[:en:Greece at the 1936 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1936]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1948 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1948]]|| || ||15 |- |[[:en:Greece at the 1948 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1952 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1952]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1952 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1952]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1956 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1956]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1956 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1960 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1960]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1964 Summer Olympics]]|| || || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1964 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1968 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1968]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1968 Winter Olympics]]|| || || ||15 |- |[[:en:Greece at the 1972 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1972]]|| || ||18 |- |[[:en:Greece at the 1972 Winter Olympics]]|| || || ||15 |- |[[:en:Greece at the 1976 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1976]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1976 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1976]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1980 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1980]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece at the 1980 Winter Olympics]]|| || || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1984 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1984]]|| || ||17 |- |[[:en:Greece at the 1984 Winter Olympics]]|| || || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1988 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1988]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece at the 1988 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1988]]|| || ||16 |- |[[:en:Greece at the 1992 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1992]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece at the 1992 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1994 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 1996 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1996]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece at the 1996 Summer Paralympics]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greece at the 1998 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 2000 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2000]]|| || ||20 |- |[[:en:Greece at the 2002 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2004]]|| || ||21 |- |[[:en:Greece at the 2006 Winter Olympics]]|| || || ||14 |- |[[:en:Greece at the 2006 Winter Paralympics]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greece at the 2008 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2008]]|| || ||23 |- |[[:en:Greece at the 2016 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2016]]|| || ||29 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest]]||[[:ru:Греция на «Евровидении»]]||[[Հունաստանը Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]]||այո||39 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2005]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2005»]]|| || ||7 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2006]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2006»]]|| || ||5 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2007]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2007»]]|| || ||5 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2008]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2008»]]|| || ||7 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2010]]|| || || ||8 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2011]]|| || || ||9 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2012]]|| || || ||6 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2013]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2014]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2014»]]|| || ||9 |- |[[:en:Greece national rugby league team]]||[[:ru:Сборная Греции по регбилиг]]|| || ||8 |- |[[:en:Greece national under-21 football team]]||[[:ru:Сборная Греции по футболу (до 21 года)]]|| || ||19 |- |[[:en:Greece on the Ruins of Missolonghi]]||[[:ru:Греция на руинах Месолонгиона]]|| || ||15 |- |[[:en:Greece runestones]]|| || || ||13 |- |[[:en:Greece women's national football team]]||[[:ru:Женская сборная Греции по футболу]]|| || ||23 |- |[[:en:Greece women's national volleyball team]]||[[:ru:Женская сборная Греции по волейболу]]|| || ||17 |- |[[:en:Greece-Iraq relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greece–Bosnia and Herzegovina Friendship Building]]|| || || ||13 |- |[[:en:Greece–Holy See relations]]||[[:ru:Ватикано-греческие отношения]]|| || ||4 |- |[[:en:Greece–India relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greece–Iran relations]]||[[:ru:Греко-иранские отношения]]||[[Հույն-իրանական հարաբերություններ]]|| ||8 |- |[[:en:Greece–Israel relations]]||[[:ru:Израильско-греческие отношения]]||[[Հույն-իսրաելական հարաբերություններ]]|| ||10 |- |[[:en:Greece–Italy relations]]||[[:ru:Греко-итальянские отношения]]|| || ||8 |- |[[:en:Greece–Philippines relations]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greece–Russia relations]]||[[:ru:Российско-греческие отношения]]||[[Հույն-ռուսական հարաբերություններ]]|| ||13 |- |[[:en:Greek academic art of the 19th century]]||[[:ru:Мюнхенская школа греческой живописи]]|| || ||4 |- |[[:en:Greek Americans]]||[[:ru:Греки в США]]|| || ||14 |- |[[:en:Greek Archaeological Service]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greek Argentines]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek austerity packages]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greek Australians]]|| || || ||7 |- |[[:en:Greek Basket League]]||[[:ru:Чемпионат Греции по баскетболу]]|| || ||25 |- |[[:en:Greek campaigns in India]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek Canadians]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greek citron]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek civil wars of 1823–1825]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greek community of Melbourne]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek Constitution of 1822]]|| ||[[Հունաստանի սահմանադրություն (1822)]]|| ||6 |- |[[:en:Greek Constitution of 1823]]|| ||[[Հունաստանի սահմանադրություն (1823)]]|| ||5 |- |[[:en:Greek Constitution of 1827]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek Constitution of 1927]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek Constitution of 1968]]|| || || ||6 |- |[[:en:Greek constitutional amendment of 1986]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek constitutional amendment of 2008]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek cruiser Elli (1912)]]||[[:ru:Элли (крейсер)]]|| || ||12 |- |[[:en:Greek destroyer Adrias (L67)]]||[[:ru:Адриас (эсминец)]]|| || ||10 |- |[[:en:Greek destroyer Vasilissa Olga]]||[[:ru:Василисса Ольга (эсминец)]]|| || ||12 |- |[[:en:Greek diacritics]]|| || || ||15 |- |[[:en:Greek East and Latin West]]|| || || ||11 |- |[[:en:Greek economic miracle]]||[[:ru:Греческое экономическое чудо]]|| || ||17 |- |[[:en:Greek Expeditionary Force (Korea)]]||[[:ru:Греческий экспедиционный корпус в Корее]]|| || ||7 |- |[[:en:Greek financial audits 2009–2010]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greek Football Cup]]||[[:ru:Кубок Греции по футболу]]|| || ||32 |- |[[:en:Greek frigate Hellas]]||[[:ru:Эллада (фрегат)]]|| || ||6 |- |[[:en:Greek government-in-exile]]|| || || ||11 |- |[[:en:Greek Guiding Association]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greek hero cult]]||[[:ru:Культ героев в Древней Греции]]||[[Հերոսների պաշտամունքը Հին Հունաստանում]]|| ||16 |- |[[:en:Greek Idol]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek landing at Smyrna]]|| || || ||10 |- |[[:en:Greek language question]]||[[:ru:Греческая диглоссия]]|| || ||15 |- |[[:en:Greek League for Women's Rights]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek lepton]]||[[:ru:Лепта]]|| || ||23 |- |[[:en:Greek letters used in mathematics, science, and engineering]]|| || || ||9 |- |[[:en:Greek lyric]]||[[:ru:Мелика]]|| || ||13 |- |[[:en:Greek Macedonian cuisine]]||[[:ru:Кухня Македонии (Греция)]]|| || ||4 |- |[[:en:Greek Military Police]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek name]]||[[:ru:Греческое имя]]||[[Հունական անուն]]|| ||7 |- |[[:en:Greek national assemblies]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek National Opera]]||[[:ru:Национальная опера Греции]]||[[Հունաստանի ազգային օպերա]]|| ||13 |- |[[:en:Greek National Road 8a]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek National Road 33]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek National Tourism Organization]]||[[:ru:Греческая национальная туристическая организация]]|| || ||5 |- |[[:en:Greek nationalism]]||[[:ru:Греческий национализм]]|| || ||15 |- |[[:en:Greek Operation of the NKVD]]||[[:ru:Греческая операция НКВД]]|| || ||8 |- |[[:en:Greek Orthodox Archdiocese of America]]||[[:ru:Американская архиепископия]]|| || ||14 |- |[[:en:Greek Orthodox Archdiocese of Canada]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek Orthodox Church]]||[[:ru:Греческое православие]]||[[Հույն ուղղափառ եկեղեցիներ]]|| ||41 |- |[[:en:Greek Orthodox Church of Saint Mary, Tehran]]||[[:ru:Благовещенская церковь (Тегеран)]]|| || ||5 |- |[[:en:Greek passport]]||[[:ru:Паспорт гражданина Греции]]|| || ||19 |- |[[:en:Greek primordial gods]]||[[:ru:Изначальные божества греческой мифологии]]||[[Հունական դիցաբանության առաջին աստվածություններ]]|| ||37 |- |[[:en:Greek pyramids]]|| || || ||13 |- |[[:en:Greek Rally]]|| || || ||4 |- |[[:en:Greek refugees]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greek resistance]]||[[:ru:Движение Сопротивления (Греция)]]|| || ||17 |- |[[:en:Greek revolt of 1567–1572]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greek royal family]]|| || || ||13 |- |[[:en:Greek sea gods]]||[[:ru:Древнегреческие морские боги]]||[[Հին հունական ծովային աստվածություններ]]|| ||19 |- |[[:en:Greek Sign Language]]||[[:ru:Греческий жестовый язык]]|| || ||11 |- |[[:en:Greek traditional music]]|| || || ||5 |- |[[:en:Greek–Turkish earthquake diplomacy]]||[[:ru:Греко-турецкая дипломатия землетрясений]]||[[Հույն-թուրքական երկրաշարժերի դիվանագիտություն]]|| ||7 |- |[[:en:Greeks in Albania]]||[[:ru:Греки в Албании]]|| || ||17 |- |[[:en:Greeks in Armenia]]||[[:ru:Греки в Армении]]||[[Հույները Հայաստանում և Արցախում]]|| ||6 |- |[[:en:Greeks in Bulgaria]]||[[:ru:Греки в Болгарии]]||[[Հույները Բուլղարիայում]]|| ||8 |- |[[:en:Greeks in Denmark]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greeks in Ethiopia]]||[[:ru:Греки в Эфиопии]]|| || ||5 |- |[[:en:Greeks in Georgia]]||[[:ru:Греки в Грузии]]|| || ||6 |- |[[:en:Greeks in Germany]]|| ||[[Հույները Գերմանիայում]]|| ||6 |- |[[:en:Greeks in Hungary]]||[[:ru:Греки в Венгрии]]||[[Հույները Հունգարիայում]]|| ||13 |- |[[:en:Greeks in Italy]]||[[:ru:Греки в Италии]]|| || ||9 |- |[[:en:Greeks in Kazakhstan]]||[[:ru:Греки в Казахстане]]||[[Հույները Ղազախստանում]]|| ||13 |- |[[:en:Greeks in Kyrgyzstan]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greeks in Lebanon]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greeks in Moldova]]||[[:ru:Греки в Молдавии]]||[[Հույները Մոլդովայում]]|| ||6 |- |[[:en:Greeks in North Macedonia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Greeks in Omaha, Nebraska]]||[[:ru:Греки в Омахе (Небраска)]]|| || ||2 |- |[[:en:Greeks in pre-Roman Gaul]]|| || || ||6 |- |[[:en:Greeks in Russia and the Soviet Union]]||[[:ru:Греки в России и СССР]]|| || ||7 |- |[[:en:Greeks in Sudan]]|| || || ||1 |- |[[:en:Greeks in Syria]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greeks in the Democratic Republic of the Congo]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greeks in the United Kingdom]]|| || || ||2 |- |[[:en:Greeks in Turkey]]||[[:ru:Греки в Турции]]|| || ||12 |- |[[:en:Greeks in Uzbekistan]]|| || || ||3 |- |[[:en:Greeks in Zimbabwe]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of people from Greece]]|| || || ||7 |- |[[:en:Absinthe Green]]|| || || ||1 |- |[[:en:Gregoria]]||[[:ru:Григория]]|| || ||18 |- |[[:en:Griko people]]|| || || ||9 |- |[[:en:Gül Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Феодосии]]|| || ||20 |- |[[:en:Gulf of Argostoli]]|| || || ||5 |- |[[:en:Gulf of Corinth]]||[[:ru:Коринфский залив]]|| || ||47 |- |[[:en:Gulf of Euboea]]|| || || ||15 |- |[[:en:Robert H. Gundry]]|| || || ||4 |- |[[:en:Guneus]]|| || || ||4 |- |[[:en:Gymnasium (ancient Greece)]]||[[:ru:Гимнасий]]||[[Գիմնասիոն]]|| ||42 |- |[[:en:Gymnopaedia]]||[[:ru:Гимнопедия]]|| || ||11 |- |[[:en:Gyros]]||[[:ru:Гирос]]||[[Գիրոս]]|| ||37 |- |[[:en:Hadrian]]||[[:ru:Адриан]]||[[Հադրիանոս]]|| ||98 |- |[[:en:Hagia Sophia, İznik]]||[[:ru:Софийский собор (Никея)]]|| || ||12 |- |[[:en:Hagia Sophia, Thessaloniki]]||[[:ru:Храм Святой Софии (Салоники)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)]]|| ||24 |- |[[:en:Hagia Sophia, Trabzon]]||[[:ru:Храм Святой Софии (Трабзон)]]|| || ||22 |- |[[:en:Hagios Demetrios]]||[[:ru:Базилика Святого Димитрия]]|| || ||32 |- |[[:en:Halay]]||[[:ru:Халай (танец)]]||[[Յայլի]]|| ||10 |- |[[:en:Haliacmon]]||[[:ru:Альякмон]]|| || ||40 |- |[[:en:Halieia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Halizones]]||[[:ru:Алазоны]]|| || ||10 |- |[[:en:Halki (Greece)]]||[[:ru:Халки (Додеканес)]]||[[Խալկի (Դոդեկանես)]]|| ||34 |- |[[:en:Halki seminary]]||[[:ru:Халкинская богословская школа]]|| || ||15 |- |[[:en:Halteres (ancient Greece)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Hamadryad]]||[[:ru:Гамадриады]]||[[Համադրիասներ]]|| ||31 |- |[[:en:Harmodius and Aristogeiton (sculpture)]]||[[:ru:Тираноборцы (памятник)]]|| || ||14 |- |[[:en:Harpocrates]]||[[:ru:Гарпократ]]|| || ||32 |- |[[:en:Harrow Painter]]|| || || ||1 |- |[[:en:Manos Hatzidakis]]||[[:ru:Хадзидакис, Манос]]|| || ||28 |- |[[:en:Michalis Hatzigiannis]]||[[:ru:Хадзияннис, Михалис]]|| || ||20 |- |[[:en:Theophilos Hatzimihail]]||[[:ru:Хадзимихаил, Теофилос]]|| || ||10 |- |[[:en:Vasilis Hatzipanagis]]||[[:ru:Хадзипанагис, Василис Кирьякович]]|| || ||17 |- |[[:en:Dimitrios Hatzis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Georgios Hatzis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Heaven Music]]||[[:ru:Heaven Music]]|| || ||5 |- |[[:en:Hebe (mythology)]]||[[:ru:Геба]]||[[Հեբե]]|| ||64 |- |[[:en:Hector]]||[[:ru:Гектор]]||[[Հեկտոր]]|| ||68 |- |[[:en:Hecuba]]||[[:ru:Гекуба]]||[[Հեկաբե]]|| ||46 |- |[[:en:Hegetorides]]|| || || ||2 |- |[[:en:Harmodius and Aristogeiton]]||[[:ru:Гармодий и Аристогитон]]|| || ||26 |- |[[:en:Helen of Greece and Denmark]]||[[:ru:Елена Греческая и Датская]]|| || ||33 |- |[[:en:Helen of Troy]]||[[:ru:Елена Прекрасная]]||[[Հեղինե Չքնաղ]]|| ||83 |- |[[:en:Helena, mother of Constantine I]]||[[:ru:Елена Равноапостольная]]|| || ||68 |- |[[:en:Helena Palaiologina, Despotess of Serbia]]||[[:ru:Елена Палеолог Бранкович]]|| || ||12 |- |[[:en:Helena Paparizou discography]]|| || || ||6 |- |[[:en:Heliaia]]||[[:ru:Дикастерий]]|| || ||28 |- |[[:en:Heliastic oath]]|| || || ||4 |- |[[:en:Helike]]||[[:ru:Гелика]]||[[Էլիկա]]|| ||22 |- |[[:en:Heliopolis (ancient Egypt)]]||[[:ru:Гелиополь (Древний Египет)]]|| || ||58 |- |[[:en:Helios]]||[[:ru:Гелиос]]||[[Հելիոս]]|| ||74 |- |[[:en:Helios Airways Flight 522]]||[[:ru:Катастрофа Boeing 737 под Афинами]]||[[Boeing 737-ի ավիավթար Աթենքում]]|| ||29 |- |[[:en:Hellanodikai]]||[[:ru:Элланодик]]|| || ||14 |- |[[:en:Hellas (theme)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Hellenic Air Force Academy]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenic Air Force Aircraft Depot]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenic arc]]|| || || ||10 |- |[[:en:Hellenic Arms Industry]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hellenic Army First Army]]||[[:ru:1-я армия (Греция)]]|| || ||6 |- |[[:en:Hellenic Army General Staff]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenic Basketball Clubs Association]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenic Broadcasting Corporation]]||[[:ru:Греческая корпорация телерадиовещания]]|| || ||29 |- |[[:en:Hellenic Capital Market Commission]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hellenic Civil Aviation Authority]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hellenic Coast Guard]]|| || || ||12 |- |[[:en:Hellenic Electricity Distribution Network Operator]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hellenic Financial Stability Fund]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hellenic Fire Service]]|| || || ||3 |- |[[:en:Hellenic Force in Cyprus]]||[[:ru:ЭЛДИК]]||[[ԷԼԴԻԿ]]|| ||9 |- |[[:en:Hellenic Gendarmerie]]||[[:ru:Жандармерия Греции]]|| || ||5 |- |[[:en:Hellenic Imperial Airways]]||[[:ru:Hellenic Imperial Airways]]|| || ||7 |- |[[:en:Hellenic Military Academy]]||[[:ru:Военное училище эвэлпидов]]|| || ||7 |- |[[:en:Hellenic National Defence General Staff]]|| || || ||6 |- |[[:en:Hellenic Naval Academy]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hellenic Open University]]||[[:ru:Греческий открытый университет]]||[[Հունական բաց համալսարան]]|| ||10 |- |[[:en:Hellenic Parliament]]||[[:ru:Парламент Греции]]||[[Հունաստանի խորհրդարան]]|| ||40 |- |[[:en:Hellenic Police]]||[[:ru:Полиция Греции]]||[[Հունական ոստիկանություն]]|| ||17 |- |[[:en:Hellenic Post]]||[[:ru:Греческая почта]]|| || ||16 |- |[[:en:Hellenic Railways Organisation]]||[[:ru:Организация железных дорог Греции]]|| || ||20 |- |[[:en:Hellenic Red Cross]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hellenic Shipyards Co.]]||[[:ru:Hellenic Shipyards]]|| || ||11 |- |[[:en:Hellenic State (1941–1944)]]||[[:ru:Греческое государство]]|| || ||24 |- |[[:en:Hellenic studies]]|| || || ||7 |- |[[:en:Hellenic Train]]||[[:ru:TrainOSE]]|| || ||9 |- |[[:en:Hellenic Vehicle Industry]]||[[:ru:ELBO]]||[[ELBO]]|| ||46 |- |[[:en:Hellenikon Metropolitan Park]]||[[:ru:Столичный парк Элиникон]]||[[Հելլինիկոն (մայրաքաղաքային այգի)]]|| ||11 |- |[[:en:Hellenistic armies]]||[[:ru:Эллинистические армии]]|| || ||7 |- |[[:en:Hellenistic-era warships]]|| || || ||9 |- |[[:en:Hellenization]]|| || || ||27 |- |[[:en:Hellenocentrism]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hellenotamiae]]||[[:ru:Эллинотамий]]|| || ||9 |- |[[:en:Hellespont]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101 |- |[[:en:Helots]]||[[:ru:Илоты]]||[[Հելոտներ]]|| ||43 |- |[[:en:Henry of Flanders]]||[[:ru:Генрих I Фландрский]]|| || ||34 |- |[[:en:Heptanese School (painting)]]||[[:ru:Семиостровная школа живописи]]|| || ||5 |- |[[:en:Heptapyrgion (Thessaloniki)]]|| || || ||12 |- |[[:en:Heraclea]]||[[:ru:Гераклея]]|| || ||27 |- |[[:en:Heraclea Lucania]]|| || || ||16 |- |[[:en:Heraclea Lyncestis]]||[[:ru:Гераклея Линкестис]]|| || ||21 |- |[[:en:Heraclea Minoa]]||[[:ru:Гераклея Минойская]]|| || ||22 |- |[[:en:Heracleidae]]||[[:ru:Гераклиды]]|| || ||31 |- |[[:en:Heraclitus]]||[[:ru:Гераклит]]||[[Հերակլիտ]]|| ||140 |- |[[:en:Heraclius]]||[[:ru:Ираклий I]]||[[Հերակլիոս Ա]]|| ||79 |- |[[:en:Heraclius Constantine]]||[[:ru:Константин III Ираклий]]||[[Հերակլիոս-Կոստանդին Գ]]|| ||54 |- |[[:en:Heraclius the Elder]]||[[:ru:Ираклий Старший]]||[[Հերակլիոս Ավագ]]|| ||22 |- |[[:en:Heraion of Perachora]]||[[:ru:Герейон (Перахора)]]|| || ||9 |- |[[:en:Heraklion Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Ираклиона]]||[[Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան]]|| ||20 |- |[[:en:Heraklion International Airport]]||[[:ru:Никос Казандзакис (аэропорт)]]|| || ||34 |- |[[:en:Hermaeus]]|| || || ||11 |- |[[:en:Saint Hermes]]|| || || ||10 |- |[[:en:Hermes Fastening his Sandal]]||[[:ru:Гермес, завязывающий сандалию]]|| || ||5 |- |[[:en:Hermes Ludovisi]]|| || || ||11 |- |[[:en:Hermes o Logios]]|| || || ||4 |- |[[:en:Hero and Leander]]||[[:ru:Геро и Леандр]]|| || ||25 |- |[[:en:Herodicus]]|| || || ||13 |- |[[:en:Heroic nudity]]||[[:ru:Героическая нагота]]|| || ||14 |- |[[:en:Heroön]]||[[:ru:Героон]]|| || ||24 |- |[[:en:Hesperus]]||[[:ru:Геспер]]||[[Հեսպեր]]|| ||28 |- |[[:en:Hesychius of Miletus]]||[[:ru:Гесихий Милетский]]|| || ||16 |- |[[:en:Hicaz Buselik Jewish Kanto]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hierapolis]]||[[:ru:Иераполь]]|| || ||50 |- |[[:en:Hierophant]]||[[:ru:Иерофант]]|| || ||15 |- |[[:en:Hilandar]]||[[:ru:Хиландар]]|| || ||32 |- |[[:en:Hill Memorial School]]|| || || ||2 |- |[[:en:Frances M. Hill]]|| || || ||2 |- |[[:en:Himara]]|| || || ||3 |- |[[:en:Himariote dialect]]|| || || ||3 |- |[[:en:Himation]]||[[:ru:Гиматий]]|| || ||25 |- |[[:en:Himera]]||[[:ru:Гимера (город)]]|| || ||28 |- |[[:en:Hipparchia of Maroneia]]||[[:ru:Гиппархия]]|| || ||34 |- |[[:en:Hippeis]]||[[:ru:Гиппеи]]|| || ||15 |- |[[:en:Hippias]]||[[:ru:Гиппий Элидский]]|| || ||42 |- |[[:en:Hippias (tyrant)]]||[[:ru:Гиппий (тиран)]]|| || ||33 |- |[[:en:Hippias Minor]]||[[:ru:Гиппий меньший]]|| || ||25 |- |[[:en:Hippocampus (mythology)]]||[[:ru:Гиппокампус (мифология)]]|| || ||31 |- |[[:en:Hippocrates, father of Peisistratos]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hippodamia (daughter of Oenomaus)]]||[[:ru:Гипподамия (дочь Эномая)]]|| || ||34 |- |[[:en:Hippodamia (wife of Pirithous)]]||[[:ru:Гипподамия (жена Пирифоя)]]|| || ||15 |- |[[:en:Hippolochus (writer)]]||[[:ru:Гипполох Македонский]]|| || ||6 |- |[[:en:Hippolytus of Athens]]||[[:ru:Ипполит (сын Тесея)]]|| || ||37 |- |[[:en:Hipponous]]|| || || ||7 |- |[[:en:Hirami Ahmet Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Иоанна Предтечи (Константинополь)]]|| || ||19 |- |[[:en:Historical Museum of Crete]]||[[:ru:Исторический музей Крита]]||[[Կրետեի պատմության թանգարան]]|| ||11 |- |[[:en:Historicity of the Homeric epics]]|| || || ||5 |- |[[:en:History of Eastern Orthodox Churches in the 20th century]]|| || || ||4 |- |[[:en:History of Greeks in Baltimore]]||[[:ru:Греки в Балтиморе]]|| || ||3 |- |[[:en:History of Patras]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of Pieria (regional unit)]]|| || || ||2 |- |[[:en:History of Ptolemaic Egypt]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49 |- |[[:en:History of rail transport in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:History of Samos]]||[[:ru:Самос]]||[[Սամոս (կղզի)]]|| ||77 |- |[[:en:History of the Aromanians]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of the Eastern Orthodox Church under the Ottoman Empire]]|| || || ||1 |- |[[:en:History of the Indo-Greek Kingdom]]|| || || ||3 |- |[[:en:History of the Jews in the Byzantine Empire]]||[[:ru:Евреи в Византии]]||[[Հրեաները Բյուզանդիայում]]||այո||7 |- |[[:en:History of the Jews in Thessaloniki]]|| || || ||15 |- |[[:en:History of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История Османской империи]]|| || ||22 |- |[[:en:History of Thessaly]]|| || || ||4 |- |[[:en:Histria (ancient city)]]||[[:ru:Гистрия]]|| || ||22 |- |[[:en:Holidays in Greece TV]]|| || || ||1 |- |[[:en:The Holocaust in Greece]]||[[:ru:Холокост в Греции]]||[[Հոլոքոստը Հունաստանում]]|| ||11 |- |[[:en:Holocaust of Kedros]]|| || || ||4 |- |[[:en:Holy Roman Empire]]||[[:ru:Священная Римская империя]]||[[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն]]|| ||154 |- |[[:en:Homer's Ithaca]]|| || || ||2 |- |[[:en:Homonoia]]|| || || ||4 |- |[[:en:Homosexuality in ancient Greece]]||[[:ru:Гомосексуальность в Древней Греции]]|| || ||24 |- |[[:en:Homosexuality in the militaries of ancient Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Justa Grata Honoria]]||[[:ru:Юста Грата Гонория]]|| || ||29 |- |[[:en:Hop De Bakim]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hoplite]]||[[:ru:Гоплит]]|| || ||65 |- |[[:en:Hoplitodromos]]||[[:ru:Гоплитодром]]|| || ||20 |- |[[:en:Dimitris Horn]]||[[:ru:Хорн, Димитрис]]|| || ||8 |- |[[:en:Pantelis Horn]]|| || || ||4 |- |[[:en:Horon (dance)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Horses of Saint Mark]]||[[:ru:Квадрига святого Марка]]||[[Սուրբ Մարկոսի քառաձի (քանդակ)]]|| ||27 |- |[[:en:Hosios Loukas]]||[[:ru:Осиос-Лукас]]|| || ||35 |- |[[:en:Hotel Grande Bretagne]]|| || || ||9 |- |[[:en:Human trafficking in Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Hyacinthia]]|| || || ||10 |- |[[:en:Hyas]]||[[:ru:Гиант]]|| || ||14 |- |[[:en:Hydria]]||[[:ru:Гидрия]]|| || ||33 |- |[[:en:Pope Hyginus]]||[[:ru:Гигин (папа римский)]]||[[Հյուգենոս (Հռոմի պապ)]]|| ||76 |- |[[:en:Hymettus]]||[[:ru:Имитос]]|| || ||28 |- |[[:en:Hypaethros]]||[[:ru:Гипефр]]|| || ||10 |- |[[:en:Hypatia]]||[[:ru:Гипатия]]||[[Հիպատիա]]|| ||102 |- |[[:en:Hyperborea]]||[[:ru:Гиперборея]]|| || ||37 |- |[[:en:Hypereides]]||[[:ru:Гиперид]]|| || ||33 |- |[[:en:Hyperion (Titan)]]||[[:ru:Гиперион (титан)]]||[[Հիպերիոն]]|| ||59 |- |[[:en:Hypodiastole]]|| || || ||2 |- |[[:en:Hypotrachelium]]|| || || ||1 |- |[[:en:Hypsicles]]||[[:ru:Гипсикл]]|| || ||20 |- |[[:en:Ialysos]]||[[:ru:Трианда]]|| || ||23 |- |[[:en:Ialysus (mythology)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Iamblichus]]||[[:ru:Ямвлих]]||[[Յամբլիքոս]]|| ||51 |- |[[:en:Iambus (genre)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Iasius]]|| || || ||9 |- |[[:en:Iatromantis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ibycus]]||[[:ru:Ивик]]||[[Իբիկոս]]|| ||37 |- |[[:en:Icaria]]||[[:ru:Икария]]||[[Իկարիա (կղզի)]]|| ||53 |- |[[:en:Ichor]]||[[:ru:Ихор (мифология)]]|| || ||18 |- |[[:en:Icon of Christ of Latomos]]|| || || ||1 |- |[[:en:Idas of Messene]]||[[:ru:Идас]]|| || ||22 |- |[[:en:Idionymon]]|| || || ||2 |- |[[:en:Idomeni]]||[[:ru:Идомени]]|| || ||21 |- |[[:en:IEK]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ietas]]||[[:ru:Иета]]|| || ||9 |- |[[:en:IFPI Greece]]||[[:ru:IFPI Greece]]||[[IFPI Greece]]|| ||19 |- |[[:en:Ignatios of Constantinople]]||[[:ru:Игнатий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||26 |- |[[:en:Ikariotikos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Iklaina]]||[[:ru:Иклаина]]|| || ||9 |- |[[:en:Illyria]]||[[:ru:Иллирия]]||[[Իլլիրիա]]||այո||66 |- |[[:en:Illyrian deciduous forests]]|| || || ||10 |- |[[:en:Illyrius]]||[[:ru:Иллирий]]|| || ||17 |- |[[:en:Ilysiakos B.C.]]|| || || ||9 |- |[[:en:Immigration to Greece]]||[[:ru:Иммиграция в Грецию]]|| || ||8 |- |[[:en:Inachus]]||[[:ru:Инах (мифология)]]|| || ||33 |- |[[:en:Independent Albania]]|| || || ||20 |- |[[:en:Indo-Corinthian capital]]|| || || ||3 |- |[[:en:Indo-Greek Kingdom]]||[[:ru:Индо-греческое царство]]|| || ||51 |- |[[:en:Pope Innocent VIII]]||[[:ru:Иннокентий VIII]]|| || ||77 |- |[[:en:Institute for Aegean Prehistory Study Center for East Crete]]|| || || ||4 |- |[[:en:International Financial Control]]|| || || ||6 |- |[[:en:Dimitrios Ioannidis]]||[[:ru:Иоаннидис, Димитриос]]|| || ||20 |- |[[:en:Giannis Ioannidis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ioannina Eyalet]]||[[:ru:Янина (эялет)]]|| || ||12 |- |[[:en:Iobates]]||[[:ru:Иобат]]|| || ||25 |- |[[:en:Iolcos]]||[[:ru:Иолк]]|| || ||27 |- |[[:en:Iole]]||[[:ru:Иола]]|| || ||26 |- |[[:en:Ionia]]||[[:ru:Иония]]||[[Հոնիա]]|| ||62 |- |[[:en:Ionian Islands]]||[[:ru:Ионические острова]]|| || ||80 |- |[[:en:Ionian Islands (region)]]||[[:ru:Ионические острова (периферия)]]||[[Հոնիական կղզիներ]]|| ||42 |- |[[:en:Ionian League]]||[[:ru:Ионийский союз]]|| || ||19 |- |[[:en:Ionian University]]|| || || ||13 |- |[[:en:Ionian University of Smyrna]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ionikos Lamias B.C.]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ionikos N.F. B.C.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ionikos Nikaias B.C.]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ios]]||[[:ru:Иос]]||[[Իոս (կղզի)]]|| ||50 |- |[[:en:Iota subscript]]||[[:ru:Подстрочная йота]]|| || ||13 |- |[[:en:Iphicrates]]||[[:ru:Ификрат]]||[[Իփիկրատես]]|| ||24 |- |[[:en:Ipofero]]|| || || ||1 |- |[[:en:Iraklio B.C.]]|| || || ||4 |- |[[:en:Iraklis F.C. (Thessaloniki)]]||[[:ru:Ираклис (футбольный клуб)]]|| || ||30 |- |[[:en:Iraqis in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Irene of Athens]]||[[:ru:Ирина (византийская императрица)]]||[[Իրինա (բյուզանդական կայսրուհի)]]|| ||59 |- |[[:en:Irish Institute of Hellenic Studies at Athens]]|| || || ||4 |- |[[:en:Isabella of Majorca]]||[[:ru:Изабелла Мальоркская]]|| || ||14 |- |[[:en:Isaeus]]||[[:ru:Исей]]|| || ||23 |- |[[:en:Islam in Greece]]|| || || ||16 |- |[[:en:Ismene]]||[[:ru:Исмена]]|| || ||33 |- |[[:en:Ismenias]]|| || || ||9 |- |[[:en:Isocrates]]||[[:ru:Исократ]]|| || ||70 |- |[[:en:Istanbul]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264 |- |[[:en:Istanbul pogrom]]||[[:ru:Стамбульский погром]]||[[Ստամբուլի ջարդեր]]|| ||31 |- |[[:en:Isthmus of Corinth]]||[[:ru:Коринфский перешеек]]||[[Կորնթոսի պարանոց]]|| ||55 |- |[[:en:Italian School of Archaeology at Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:Italian spring offensive]]||[[:ru:Итальянское весеннее наступление]]|| || ||5 |- |[[:en:Italiotes]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ithaca]]||[[:ru:Итака]]||[[Իթակե]]|| ||67 |- |[[:en:Georgios Jakobides]]||[[:ru:Яковидис, Георгиос]]||[[Գեորգիոս Յակովիդիս]]|| ||14 |- |[[:en:Janina vilayet]]||[[:ru:Вилайет Янина]]|| || ||14 |- |[[:en:January 2015 Greek government formation]]|| || || ||1 |- |[[:en:Marko Jarić]]||[[:ru:Ярич, Марко]]|| || ||21 |- |[[:en:Javelin]]||[[:ru:Дротик]]||[[Աշտե]]|| ||37 |- |[[:en:Jeremias II of Constantinople]]||[[:ru:Иеремия II (патриарх Константинопольский)]]||[[Երեմիա II]]|| ||21 |- |[[:en:Jewish revolt against Heraclius]]|| || || ||18 |- |[[:en:John I Doukas of Thessaly]]||[[:ru:Иоанн I Дука]]|| || ||20 |- |[[:en:John II of Trebizond]]||[[:ru:Иоанн II Великий Комнин]]|| || ||25 |- |[[:en:John II, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Джованни II (маркиз Монферратский)]]|| || ||13 |- |[[:en:John III, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Джованни III (маркиз Монферратский)]]|| || ||12 |- |[[:en:John IV of Trebizond]]||[[:ru:Иоанн IV Великий Комнин]]|| || ||28 |- |[[:en:Pope John VI]]||[[:ru:Иоанн VI (папа римский)]]||[[Հովհաննես VI]]|| ||72 |- |[[:en:John of Patmos]]|| || || ||20 |- |[[:en:Jordanes]]||[[:ru:Иордан (историк)]]||[[Հորդանես (պատմագիր)]]|| ||64 |- |[[:en:June 1989 Greek legislative election]]|| || || ||9 |- |[[:en:Jupiter and Thetis]]||[[:ru:Юпитер и Фетида]]|| || ||12 |- |[[:en:Justin II]]||[[:ru:Юстин II]]||[[Հուստինոս Բ]]||այո||52 |- |[[:en:Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12 |- |[[:en:Justinian II]]||[[:ru:Юстиниан II]]||[[Հուստինիանոս Բ Ռինոտմետոս]]|| ||58 |- |[[:en:K.A.O.D. B.C.]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kadifekale]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kafkania pebble]]|| || || ||5 |- |[[:en:Theophilos Kairis]]||[[:ru:Каирис, Теофилос]]|| || ||10 |- |[[:en:Kaisariani Monastery]]||[[:ru:Монастырь Кесариани]]||[[Կեսարիանի վանք]]|| ||10 |- |[[:en:Michalis Kakiouzis]]||[[:ru:Какиузис, Михалис]]|| || ||16 |- |[[:en:Apostolos Kaklamanis]]|| || || ||9 |- |[[:en:Michael Cacoyannis]]||[[:ru:Какояннис, Михалис]]||[[Միխալիս Կակոյանիս]]|| ||33 |- |[[:en:Kala Nera]]|| || || ||10 |- |[[:en:Kalamata]]||[[:ru:Каламата]]||[[Կալամատա]]|| ||56 |- |[[:en:Kalamata olive]]|| || || ||14 |- |[[:en:Kalamos]]||[[:ru:Каламос (мифология)]]|| || ||9 |- |[[:en:Kalaureia]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kalenderhane Mosque]]||[[:ru:Церковь Богородицы Кириотиссы]]|| || ||20 |- |[[:en:Dimitrios Kallergis]]||[[:ru:Каллергис, Димитриос]]|| || ||9 |- |[[:en:Kallikantzaros]]||[[:ru:Караконджул]]|| || ||14 |- |[[:en:Kallikratis Programme]]||[[:ru:Программа «Калликратис»]]||[[«Կալլիկրատիս» ծրագիր]]|| ||16 |- |[[:en:Sevasti Kallisperi]]||[[:ru:Каллиспери, Севасти]]|| || ||6 |- |[[:en:Kallithea]]||[[:ru:Калитея]]||[[Կալիտեյա]]|| ||41 |- |[[:en:Filippos Kalogiannidis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kalomira]]||[[:ru:Каломира]]||[[Կալոմիրա]]|| ||35 |- |[[:en:Kalos inscription]]||[[:ru:Надпись любимца]]|| || ||13 |- |[[:en:Iakovos Kambanellis]]||[[:ru:Камбанеллис, Яковос]]||[[Յակովոս Կամբանելիս]]|| ||13 |- |[[:en:Kaminia, Achaea]]|| || || ||6 |- |[[:en:Kanalia (Corfu)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kandila, Aetolia-Acarnania]]|| || || ||9 |- |[[:en:Panagiotis Kanellopoulos]]||[[:ru:Канеллопулос, Панайотис]]|| || ||19 |- |[[:en:Kanephoros]]||[[:ru:Канефора]]|| || ||12 |- |[[:en:Yanis Kanidis]]||[[:ru:Каниди, Иван Константинович]]|| || ||5 |- |[[:en:Anna Palaiologina Kantakouzene]]||[[:ru:Анна Кантакузина]]|| || ||10 |- |[[:en:Kantakouzenos]]||[[:ru:Кантакузины]]|| || ||18 |- |[[:en:John VI Kantakouzenos]]||[[:ru:Иоанн VI Кантакузин]]|| || ||49 |- |[[:en:Kantharos]]||[[:ru:Канфар]]|| || ||32 |- |[[:en:Kapeli]]|| || || ||3 |- |[[:en:Stefanos Kapino]]||[[:ru:Капино, Стефанос]]|| || ||29 |- |[[:en:Kaplaneios School]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kapodistrias reform]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kapsas]]|| || || ||4 |- |[[:en:Michalis Kapsis]]||[[:ru:Капсис, Михалис]]|| || ||25 |- |[[:en:Maria Karagiannopoulou]]|| || || ||5 |- |[[:en:Karagiozis]]||[[:ru:Карагиозис]]|| || ||11 |- |[[:en:Karaiskakis Stadium]]||[[:ru:Караискакис (стадион)]]|| || ||42 |- |[[:en:Georgios Karaiskakis]]||[[:ru:Караискакис, Георгиос]]||[[Գեորգիոս Կարայիսկակիս]]|| ||23 |- |[[:en:Anastasios Karatasos]]||[[:ru:Каратасос, Анастасиос]]|| || ||7 |- |[[:en:Dimitrios Karatasos]]||[[:ru:Каратасос, Цамис]]|| || ||8 |- |[[:en:Germanos Karavangelis]]||[[:ru:Герман (Каравангелис)]]|| || ||8 |- |[[:en:Kardiakafti]]|| || || ||4 |- |[[:en:Tzeni Karezi]]||[[:ru:Карези, Дженни]]||[[Ձենի Կարեզի]]|| ||14 |- |[[:en:Kostandin Kariqi]]|| || || ||3 |- |[[:en:Andreas Karkavitsas]]||[[:ru:Каркавицас, Андреас]]|| || ||7 |- |[[:en:Karotseris]]|| || || ||1 |- |[[:en:Karpathos]]||[[:ru:Карпатос]]|| || ||55 |- |[[:en:Karpos]]||[[:ru:Карпос]]|| || ||9 |- |[[:en:Karsilamas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Karyes, Mount Athos]]||[[:ru:Карье]]|| || ||34 |- |[[:en:Kostas Karyotakis]]||[[:ru:Кариотакис, Костас]]||[[Կոստաս Կարիոտակիս]]|| ||21 |- |[[:en:Kassia]]||[[:ru:Кассия Константинопольская]]|| || ||35 |- |[[:en:Mihal Kasso]]|| || || ||2 |- |[[:en:Katabasis]]||[[:ru:Катабасис]]|| || ||14 |- |[[:en:Katharevousa]]||[[:ru:Кафаревуса]]||[[Կաթարևուսա]]|| ||34 |- |[[:en:Kathekon]]|| || || ||11 |- |[[:en:Kathisma]]||[[:ru:Кафизма]]|| || ||10 |- |[[:en:Katıverelim Rakıyı Da Şaraba Katıverelim]]|| || || ||1 |- |[[:en:Charalambos Katsimitros]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lambros Katsonis]]||[[:ru:Кацонис, Ламброс]]|| || ||8 |- |[[:en:Kausia]]|| || || ||14 |- |[[:en:Kavad I]]||[[:ru:Кавад I]]||[[Կավադ I]]|| ||42 |- |[[:en:Kavala B.C.]]|| || || ||11 |- |[[:en:Theodore Kavalliotis]]||[[:ru:Каваллиотис, Теодорос]]|| || ||9 |- |[[:en:Kavasila, Elis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Stelios Kazantzidis]]||[[:ru:Казандзидис, Стелиос]]|| || ||16 |- |[[:en:George Kedrenos]]||[[:ru:Георгий Кедрин]]||[[Գեորգիոս Կեդրենոս]]|| ||30 |- |[[:en:Manolis Kefalogiannis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Kefeli Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Николая (Константинополь)]]|| || ||13 |- |[[:en:Kekaumenos]]||[[:ru:Кекавмен]]|| || ||17 |- |[[:en:Kemane of Cappadocia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Kemenche]]||[[:ru:Кеманча]]||[[Քամանչա]]|| ||16 |- |[[:en:Kepoi]]||[[:ru:Кепы]]|| || ||8 |- |[[:en:Kerameikos]]||[[:ru:Керамик]]|| || ||26 |- |[[:en:Keratsa of Bulgaria]]||[[:ru:Кераца-Мария]]|| || ||20 |- |[[:en:Keres]]||[[:ru:Керы]]|| || ||31 |- |[[:en:Kerkis]]||[[:ru:Керкис (гора)]]|| || ||11 |- |[[:en:Leo IV the Khazar]]||[[:ru:Лев IV Хазар]]|| || ||50 |- |[[:en:Al-Khazini]]||[[:ru:Абдуррахман аль-Хазини]]|| || ||23 |- |[[:en:Mustapha Khaznadar]]|| || || ||8 |- |[[:en:Kileler]]||[[:ru:Килелер (дим)]]|| || ||16 |- |[[:en:Kileler uprising]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kimolos]]||[[:ru:Кимолос]]||[[Կիմոլոս]]|| ||34 |- |[[:en:King Teucer]]||[[:ru:Тевкр]]|| || ||15 |- |[[:en:Jonas King]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kingdom of Candia]]||[[:ru:Королевство Кандия]]|| || ||21 |- |[[:en:Kingdom of Cappadocia]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kingdom of Pontus]]||[[:ru:Понтийское царство]]||[[Պոնտոսի թագավորություն]]|| ||37 |- |[[:en:Kingdom of the Morea]]|| || || ||9 |- |[[:en:Kingdom of Thessalonica]]||[[:ru:Королевство Фессалоники]]|| || ||37 |- |[[:en:John Kinnamos]]||[[:ru:Иоанн Киннам]]|| || ||28 |- |[[:en:Kissamos]]||[[:ru:Кисамос]]||[[Կիսամոս]]|| ||32 |- |[[:en:Kissos]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kleitias]]||[[:ru:Клитий (вазописец)]]|| || ||17 |- |[[:en:Kleophrades Painter]]||[[:ru:Мастер Клеофрада]]|| || ||13 |- |[[:en:Knossos (modern history)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Know thyself]]||[[:ru:Познай самого себя]]|| || ||31 |- |[[:en:Koca Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Андрея в Крисе]]|| || ||17 |- |[[:en:Kochari]]|| || || ||11 |- |[[:en:Koftos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Koine Greek grammar]]|| || || ||1 |- |[[:en:Koine Greek phonology]]|| || || ||4 |- |[[:en:Vladimir Kokkinaki]]||[[:ru:Коккинаки, Владимир Константинович]]|| || ||20 |- |[[:en:Elli Kokkinou]]|| || || ||12 |- |[[:en:Ioannis Kolettis]]||[[:ru:Колеттис, Иоаннис]]||[[Իոաննիս Կոլետտիս]]|| ||26 |- |[[:en:Gennaios Kolokotronis]]||[[:ru:Колокотронис, Иоаннис Геннеос]]|| || ||16 |- |[[:en:Kolonaki]]||[[:ru:Колонаки]]|| || ||13 |- |[[:en:Kolossos Rodou B.C.]]|| || || ||12 |- |[[:en:Kolymvari]]|| || || ||13 |- |[[:en:Kolyva]]||[[:ru:Коливо]]|| || ||17 |- |[[:en:Anna Komnene]]||[[:ru:Анна Комнина]]||[[Աննա Կոմնենե]]|| ||62 |- |[[:en:Komnenian restoration]]||[[:ru:Комниновское возрождение]]|| || ||14 |- |[[:en:Komnenos]]||[[:ru:Комнины]]||[[Կոմնենոսների հարստություն]]||այո||44 |- |[[:en:Isaac Komnenos of Cyprus]]||[[:ru:Исаак Комнин (император Кипра)]]|| || ||25 |- |[[:en:Isaac I Komnenos]]||[[:ru:Исаак I Комнин]]|| || ||50 |- |[[:en:Komotini]]||[[:ru:Комотини]]||[[Կոմոտինի]]|| ||57 |- |[[:en:Georgios Kondylis]]||[[:ru:Кондилис, Георгиос]]|| || ||25 |- |[[:en:Konitsa]]||[[:ru:Коница]]|| || ||27 |- |[[:en:Giorgos Konstantinou]]|| || || ||4 |- |[[:en:Zoe Konstantopoulou]]||[[:ru:Константопулу, Зои]]||[[Զոյի Կոնստանտոպուլու]]|| ||14 |- |[[:en:Dimitris Kontominas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Korkyra (polis)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Koroivos]]|| || || ||6 |- |[[:en:Koropi, Magnesia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Assassination of Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52 |- |[[:en:Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52 |- |[[:en:George Koskotas]]|| || || ||5 |- |[[:en:Anastasia Kostaki]]||[[:ru:Костаки, Анастасия]]|| || ||7 |- |[[:en:Marika Kotopouli]]||[[:ru:Котопули, Марика]]|| || ||9 |- |[[:en:Kottabos]]||[[:ru:Коттаб]]|| || ||17 |- |[[:en:Ioannis Kottounios]]||[[:ru:Коттуниос, Иоаннис]]|| || ||5 |- |[[:en:Nikos Kotzias]]||[[:ru:Кодзиас, Никос]]|| || ||22 |- |[[:en:Giorgos Koudas]]||[[:ru:Кудас, Гиоргос]]|| || ||17 |- |[[:en:Konstandinos Koukodimos]]|| || || ||9 |- |[[:en:Stefanos Koumanoudis]]||[[:ru:Куманудис, Стефанос]]|| || ||5 |- |[[:en:Kounoupitsa]]||[[:ru:Кунупица (Метана)]]|| || ||5 |- |[[:en:Lazaros Kountouriotis]]||[[:ru:Кундуриотис, Лазарь]]|| || ||6 |- |[[:en:Pavlos Kountouriotis]]||[[:ru:Кунтуриотис, Павлос]]|| || ||22 |- |[[:en:Kourabies]]||[[:ru:Курабье]]||[[Ղուրաբիե]]|| ||21 |- |[[:en:Tasos Kourakis]]|| || || ||6 |- |[[:en:John Kourkouas]]||[[:ru:Иоанн Куркуас]]||[[Հովհաննես Կուրկուաս Բ]]|| ||17 |- |[[:en:John Kourkouas (catepan)]]|| || || ||13 |- |[[:en:Panagiotis Kouroumblis]]||[[:ru:Курумблис, Панайотис]]|| || ||11 |- |[[:en:Kourtesi]]|| || || ||4 |- |[[:en:Koustogerako]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sotiris Kouvelas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kozani]]||[[:ru:Козани]]||[[Կոզանի]]|| ||58 |- |[[:en:Failos Kranidiotis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kremasta Dam]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kremasti]]||[[:ru:Кремасти]]|| || ||11 |- |[[:en:Krifo scholio]]|| || || ||4 |- |[[:en:Krokees]]|| || || ||12 |- |[[:en:Krokinas of Larissa]]|| || || ||5 |- |[[:en:KTEL (Greece)]]||[[:ru:КТЕЛ]]|| || ||6 |- |[[:en:Kurtuluş S.K.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Kyathos]]||[[:ru:Киаф]]|| || ||19 |- |[[:en:Kynodesme]]||[[:ru:Кинодесма]]|| || ||12 |- |[[:en:Spyros Kyprianou]]||[[:ru:Киприану, Спирос]]||[[Սպիրոս Կիպրիանու]]|| ||30 |- |[[:en:Kythira]]||[[:ru:Китира]]||[[Կիտիրա]]|| ||54 |- |[[:en:Labours of Hercules]]|| ||[[Հերակլեսի սխրագործություններ]]|| ||34 |- |[[:en:Qazim Laçi]]|| || || ||9 |- |[[:en:Laconia]]||[[:ru:Лакония]]||[[Լակոնիա]]|| ||51 |- |[[:en:Laconophilia]]||[[:ru:Лаконофильство]]|| || ||5 |- |[[:en:Panagiotis Lafazanis]]||[[:ru:Лафазанис, Панайотис]]|| || ||15 |- |[[:en:Lagana (bread)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Laganas]]|| || || ||14 |- |[[:en:Lake Kerkini]]||[[:ru:Керкини]]||[[Կերկինի]]|| ||23 |- |[[:en:Lake Kournas]]||[[:ru:Курна (озеро)]]||[[Կուրնա (լիճ)]]|| ||17 |- |[[:en:Ellie Lambeti]]||[[:ru:Ламбети, Элли]]||[[Էլլի Լամբետի]]|| ||10 |- |[[:en:Lambrakis Press Group]]||[[:ru:Lambrakis Press Group]]|| || ||5 |- |[[:en:Lamia]]||[[:ru:Ламия]]||[[Լամիա]]|| ||46 |- |[[:en:Lamia (city)]]||[[:ru:Ламия (город)]]||[[Լամիա (քաղաք)]]|| ||53 |- |[[:en:Lampeti]]||[[:ru:Пиргос (Элида)]]||[[Պիրգոս]]|| ||41 |- |[[:en:Lampsacus]]||[[:ru:Лампсак]]|| || ||23 |- |[[:en:Lamus (see)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Landscape in the Mist]]||[[:ru:Пейзаж в тумане]]|| || ||27 |- |[[:en:Language of the New Testament]]|| || || ||2 |- |[[:en:Laodice VII Thea]]||[[:ru:Митридат I (царь Коммагены)]]|| || ||22 |- |[[:en:Laonic Chalcocondil]]||[[:ru:Лаоник Халкокондил]]|| || ||25 |- |[[:en:Napoleon Lapathiotis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Laphria]]|| || || ||1 |- |[[:en:Larissa railway station]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lasithi]]||[[:ru:Ласитион]]||[[Լեսիթիոն]]|| ||45 |- |[[:en:Zoe Laskari]]|| || || ||6 |- |[[:en:Laskaris]]||[[:ru:Ласкарисы]]||[[Լասկարիսներ]]|| ||24 |- |[[:en:Constantine Laskaris]]||[[:ru:Константин XI Ласкарис]]|| || ||33 |- |[[:en:John IV Laskaris]]||[[:ru:Иоанн IV Ласкарис]]|| || ||46 |- |[[:en:Late antiquity]]||[[:ru:Поздняя античность]]||[[Ուշ անտիկ ժամանակաշրջան]]||այո||52 |- |[[:en:Late Bronze Age collapse]]||[[:ru:Катастрофа бронзового века]]|| || ||36 |- |[[:en:Latin]]||[[:ru:Латинский язык]]||[[Լատիներեն]]|| ||287 |- |[[:en:Latins (Middle Ages)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Latinus]]||[[:ru:Латин]]|| || ||27 |- |[[:en:Laüs]]|| || || ||9 |- |[[:en:Law court (ancient Athens)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Law School of the Aristotle University of Thessaloniki]]|| || || ||3 |- |[[:en:A. W. Lawrence]]||[[:ru:Лоуренс, Арнольд Уолтер]]|| || ||7 |- |[[:en:Lazarata]]||[[:ru:Лазарата]]|| || ||9 |- |[[:en:Lazaretto Island]]||[[:ru:Лазарето]]|| || ||12 |- |[[:en:Leader of the Opposition (Greece)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Vicky Leandros]]||[[:ru:Вики Леандрос]]|| || ||40 |- |[[:en:Lebanon Conference]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lebes]]||[[:ru:Лебес]]|| || ||18 |- |[[:en:Lebes Gamikos]]||[[:ru:Лебес гамикос]]||[[Լեբես գամիկոս]]|| ||15 |- |[[:en:Lechaina]]||[[:ru:Лехена]]|| || ||14 |- |[[:en:Lechaio]]||[[:ru:Лехеон]]|| || ||15 |- |[[:en:Lectionary 2]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 3]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 5]]|| || || ||6 |- |[[:en:Lectionary 6]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lectionary 7]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 10]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 11]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 12]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 13]]|| || || ||5 |- |[[:en:Lectionary 19]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lectionary 20]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lectionary 100]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lectionary 139]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lefka Ori]]||[[:ru:Лефка-Ори]]||[[Լեֆկա Օրի]]|| ||26 |- |[[:en:Lefkochori]]|| || || ||4 |- |[[:en:Legacy of the Indo-Greeks]]|| || || ||1 |- |[[:en:Korina Legaki]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lekapenos]]||[[:ru:Лакапины]]||[[Լեկափենոսներ]]|| ||10 |- |[[:en:Lekythos]]||[[:ru:Лекиф]]|| || ||30 |- |[[:en:Lelex (king of Sparta)]]||[[:ru:Лелег]]|| || ||22 |- |[[:en:Lemnian Athena]]||[[:ru:Афина Лемния]]|| || ||16 |- |[[:en:Lentini]]||[[:ru:Лентини]]|| || ||57 |- |[[:en:Leo I (emperor)]]||[[:ru:Лев I Макелла]]||[[Լևոն I (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||55 |- |[[:en:Leo III the Isaurian]]||[[:ru:Лев III Исавр]]||[[Լևոն III Իսավրացի]]|| ||66 |- |[[:en:Leo V the Armenian]]||[[:ru:Лев V Армянин]]||[[Լևոն Ե Հայ (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||51 |- |[[:en:Leo VI the Wise]]||[[:ru:Лев VI]]||[[Լևոն VI Իմաստասեր]]|| ||55 |- |[[:en:Leo Bible]]|| || || ||3 |- |[[:en:Leo the Mathematician]]||[[:ru:Лев Математик]]||[[Լեո Մաթեմատիկոս]]|| ||18 |- |[[:en:Leonid dynasty]]||[[:ru:Династия Львов]]|| || ||21 |- |[[:en:Leon of Salamis]]||[[:ru:Леонт Саламинский]]|| || ||6 |- |[[:en:Leonardo III Tocco]]||[[:ru:Леонардо III Токко]]|| || ||17 |- |[[:en:Sappho Leontias]]|| || || ||3 |- |[[:en:Leontios]]||[[:ru:Леонтий (византийский император)]]|| || ||49 |- |[[:en:Leosthenes]]||[[:ru:Леосфен]]|| || ||16 |- |[[:en:Leros]]||[[:ru:Лерос]]|| || ||42 |- |[[:en:Lesvos Petrified Forest]]||[[:ru:Окаменелый лес Лесбоса]]||[[Լեսբոսի քարացած անտառ]]|| ||19 |- |[[:en:Lethe]]||[[:ru:Лета]]||[[Լեթա]]|| ||42 |- |[[:en:Leto]]||[[:ru:Лето (мифология)]]||[[Լետո]]|| ||59 |- |[[:en:Letoon trilingual]]|| || || ||9 |- |[[:en:Leucippus (mythology)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Levidis family]]|| || || ||1 |- |[[:en:Constantine Levidis]]|| || || ||2 |- |[[:en:LGBT history in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:LGBT rights in Greece]]||[[:ru:Права ЛГБТ в Греции]]|| || ||14 |- |[[:en:Nikos Liberopoulos]]||[[:ru:Либеропулос, Никос]]||[[Նիկոս Լիբերոպուլոս]]|| ||32 |- |[[:en:Library of Celsus]]||[[:ru:Библиотека Цельса]]||[[Ցելսուսի գրադարան]]|| ||35 |- |[[:en:Life of Apollonius of Tyana]]||[[:ru:Жизнь Аполлония Тианского]]|| || ||8 |- |[[:en:Limnochori, Achaea]]|| || || ||6 |- |[[:en:Lindos]]||[[:ru:Линдос]]|| || ||39 |- |[[:en:Linear A]]||[[:ru:Линейное письмо А]]||[[Գծային Ա]]|| ||46 |- |[[:en:Linear B]]||[[:ru:Линейное письмо Б]]|| || ||52 |- |[[:en:Lingiades massacre]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lion Gate]]||[[:ru:Львиные ворота]]|| || ||23 |- |[[:en:List of ancient cities in Thrace and Dacia]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of ancient tribes in Thrace and Dacia]]|| || || ||6 |- |[[:en:List of Byzantine composers]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of cities in ancient Epirus]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of earthquakes in Greece]]||[[:ru:Список землетрясений в Греции]]||[[Հունաստանի երկրաշարժերի ցանկ]]|| ||12 |- |[[:en:List of electric power companies in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Greek films of the 2010s]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Greek Resistance organizations]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Greek women writers]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Greeks by net worth]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of Latin and Greek words commonly used in systematic names]]|| || || ||9 |- |[[:en:List of mosques in Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of mountains in Greece]]||[[:ru:Список гор Греции]]|| || ||9 |- |[[:en:List of municipalities of Greece (2011)]]||[[:ru:Список димов Греции (2011)]]|| || ||10 |- |[[:en:List of Mycenaean deities]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1–100)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1–1000)]]||[[:ru:Список минускульных рукописей Нового Завета]]|| || ||11 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (101–200)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (201–300)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (301–400)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (401–500)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (501–600)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (601–700)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (701–800)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (801–900)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (901–1000)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1001–1100)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1001–2000)]]|| || || ||4 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1101–1200)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1201–1300)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1301–1400)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1401–1500)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1501–1600)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1601–1700)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1701–1800)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1801–1900)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (1901–2000)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2001–)]]|| || || ||2 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2001–2100)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2101–2200)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2201–2300)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2301–2400)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2401–2500)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2501–2600)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2601–2700)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2701–2800)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2801–2900)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of New Testament minuscules (2901–)]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of oracular statements from Delphi]]|| || || ||3 |- |[[:en:List of political families in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of political parties in Greece]]||[[:ru:Политические партии Греции]]|| || ||20 |- |[[:en:List of power stations in Greece]]||[[:ru:Список электростанций Греции]]|| || ||3 |- |[[:en:List of rivers of Greece]]|| || || ||17 |- |[[:en:List of rulers of Thrace and Dacia]]||[[:ru:Список правителей Дакии]]|| || ||11 |- |[[:en:Seleucid dynasty]]||[[:ru:Селевкиды]]|| || ||20 |- |[[:en:List of states during Late Antiquity]]|| || || ||1 |- |[[:en:List of Trapezuntine emperors]]||[[:ru:Список императоров Трапезунда]]|| || ||12 |- |[[:en:Lists of rulers of Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Litochoro]]||[[:ru:Литохорон]]||[[Լիտոխորոն]]|| ||29 |- |[[:en:Little Hagia Sophia]]||[[:ru:Церковь Святых Сергия и Вакха]]||[[Սերգիոս և Բաքոս սրբերի եկեղեցի]]|| ||29 |- |[[:en:Liturgy (ancient Greece)]]||[[:ru:Литургия (Древняя Греция)]]||[[Լիտուրգիա]]||այո||11 |- |[[:en:Livadeia]]||[[:ru:Левадия]]||[[Լևադիա]]|| ||45 |- |[[:en:Stavros G. Livanos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lives and Opinions of Eminent Philosophers]]||[[:ru:Диоген Лаэртский]]||[[Դիոգենես Լայերտացի]]|| ||66 |- |[[:en:Locrians]]|| || || ||8 |- |[[:en:Logothete]]||[[:ru:Логофет]]|| || ||24 |- |[[:en:Logothetes ton sekreton]]|| || || ||5 |- |[[:en:Logothetes tou dromou]]||[[:ru:Дромологофет]]|| || ||14 |- |[[:en:Lykourgos Logothetis]]||[[:ru:Логофет, Ликург]]|| || ||4 |- |[[:en:London Conference of 1832]]||[[:ru:Лондонская конференция (1832)]]|| || ||19 |- |[[:en:London Protocol (1828)]]|| || || ||3 |- |[[:en:London Protocol (1829)]]|| || || ||4 |- |[[:en:London Protocol (1830)]]||[[:ru:Лондонский протокол (1830)]]||[[Լոնդոնյան արձանագրություն]]|| ||15 |- |[[:en:Andreas Londos]]||[[:ru:Лондос, Андреас]]|| || ||7 |- |[[:en:Long Walls]]||[[:ru:Длинные стены]]|| || ||26 |- |[[:en:On the Sublime]]|| || || ||10 |- |[[:en:Longinus of Cardala]]|| || || ||4 |- |[[:en:Lountza]]|| || || ||3 |- |[[:en:Loutrophoros]]||[[:ru:Лутрофор]]|| || ||20 |- |[[:en:Loutropoli Thermis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Lovers' Legends: The Gay Greek Myths]]|| || || ||2 |- |[[:en:Ocellus Lucanus]]|| || || ||11 |- |[[:en:Giovanni Battista Lusieri]]|| || || ||8 |- |[[:en:Lycaon (son of Priam)]]||[[:ru:Ликаон (сын Приама)]]|| || ||14 |- |[[:en:Lycaon (king of Arcadia)]]||[[:ru:Ликаон]]|| || ||29 |- |[[:en:Lyceus]]||[[:ru:Аполлон Ликейский]]|| || ||12 |- |[[:en:Lycomedes of Scyros]]||[[:ru:Ликомед]]|| || ||24 |- |[[:en:Lyctus]]||[[:ru:Литос]]|| || ||16 |- |[[:en:Lycurgus of Arcadia]]||[[:ru:Ликург (сын Алея)]]|| || ||18 |- |[[:en:Giota Lydia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Lydos]]||[[:ru:Лидос (вазописец)]]|| || ||10 |- |[[:en:John the Lydian]]||[[:ru:Иоанн Лид]]|| || ||17 |- |[[:en:Lygkos]]|| || || ||7 |- |[[:en:Lykaia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Lynceus of Samos]]||[[:ru:Линкей Самосский]]|| || ||9 |- |[[:en:Lynkestis]]||[[:ru:Линкестида]]|| || ||19 |- |[[:en:Lyrcus]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lyre arm]]|| || || ||1 |- |[[:en:Lysias]]||[[:ru:Лисий]]||[[Լիսիաս]]|| ||45 |- |[[:en:Lysimachus]]||[[:ru:Лисимах]]|| || ||46 |- |[[:en:Lysippos]]||[[:ru:Лисипп]]||[[Լիսիպոս]]|| ||49 |- |[[:en:Lysis (dialogue)]]||[[:ru:Лисид (Платон)]]|| || ||27 |- |[[:en:Lyssarea]]|| || || ||3 |- |[[:en:M.E.N.T. B.C.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Macedonia (Roman province)]]||[[:ru:Македония (римская провинция)]]|| || ||48 |- |[[:en:Macedonian Committee]]|| || || ||4 |- |[[:en:Macedonian front]]||[[:ru:Салоникский фронт]]||[[Սալոնիկի ռազմաճակատ]]|| ||32 |- |[[:en:Macedonian Renaissance]]||[[:ru:Македонский ренессанс]]|| || ||24 |- |[[:en:Macedonian Struggle]]||[[:ru:Борьба за Македонию]]|| || ||14 |- |[[:en:Macedonian–Carthaginian Treaty]]||[[:ru:Договор Македонии с Карфагеном]]|| || ||6 |- |[[:en:Leontios Machairas]]||[[:ru:Леонтий Махера]]|| || ||9 |- |[[:en:Machos]]|| || || ||3 |- |[[:en:MAD TV (TV channel)]]||[[:ru:MAD TV]]||[[MAD TV]]||այո||12 |- |[[:en:Vasilios Magginas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Magnesia (regional unit)]]|| ||[[Մագնեսիա (նոմոս)]]||այո||20 |- |[[:en:Magoula]]||[[:ru:Магула (пригород Спарты)]]|| || ||10 |- |[[:en:Nikolaos Makarezos]]||[[:ru:Макарезос, Николаос]]|| || ||12 |- |[[:en:Makedonia (dance)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Makedonikos B.C.]]||[[:ru:Македоникос (баскетбольный клуб)]]|| || ||11 |- |[[:en:Makhaira]]|| || || ||14 |- |[[:en:Makri (island)]]|| || || ||12 |- |[[:en:Makrinitsa]]||[[:ru:Макриница (Магнисия)]]|| || ||19 |- |[[:en:Yannis Makriyannis]]||[[:ru:Макрияннис, Иоаннис]]||[[Յաննիս Մակրիյանիս]]|| ||16 |- |[[:en:Makriyialos]]||[[:ru:Макри-Ялос]]||[[Մակրի Յալոս (դիմոս)]]|| ||13 |- |[[:en:Makron (vase painter)]]||[[:ru:Макрон (вазописец)]]|| || ||12 |- |[[:en:Makronisos]]||[[:ru:Макронисос]]|| || ||27 |- |[[:en:Malakas]]|| || || ||4 |- |[[:en:John Malalas]]||[[:ru:Иоанн Малала]]||[[Հովհաննես Մալալաս]]|| ||40 |- |[[:en:Sokratis Malamas]]|| || || ||4 |- |[[:en:Malchus (historian)]]||[[:ru:Малх Филадельфиец]]|| || ||16 |- |[[:en:Malia, Crete]]||[[:ru:Малия]]||[[Մալիա]]|| ||24 |- |[[:en:Malians (Greek tribe)]]||[[:ru:Малии]]|| || ||14 |- |[[:en:Malkotsis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Mamertines]]||[[:ru:Мамертинцы]]|| || ||22 |- |[[:en:Mandilatos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mangiko]]|| || || ||1 |- |[[:en:Mani Peninsula]]||[[:ru:Мани (полуостров)]]||[[Մանի թերակղզի]]|| ||30 |- |[[:en:George Maniakes]]||[[:ru:Георгий Маниак]]||[[Գևորգ Մանիակես]]|| ||31 |- |[[:en:Maniots]]||[[:ru:Маниоты]]|| || ||6 |- |[[:en:Mantinada]]|| || || ||6 |- |[[:en:Manuel I of Trebizond]]||[[:ru:Мануил I Великий Комнин]]|| || ||27 |- |[[:en:Manuel III of Trebizond]]||[[:ru:Мануил III Великий Комнин]]|| || ||23 |- |[[:en:Marathia, Evrytania]]|| || || ||2 |- |[[:en:Marathon Boy]]||[[:ru:Марафонский юноша]]|| || ||15 |- |[[:en:Marcian (cousin of Justin II)]]||[[:ru:Маркиан (полководец)]]|| || ||8 |- |[[:en:Dimitris Mardas]]|| || || ||7 |- |[[:en:Maria of Antioch]]||[[:ru:Мария Антиохийская]]|| || ||29 |- |[[:en:Maria of Calabria]]||[[:ru:Мария Калабрийская]]|| || ||11 |- |[[:en:Spyridon Marinatos]]||[[:ru:Маринатос, Спиридон]]|| || ||19 |- |[[:en:Marinella]]||[[:ru:Маринелла]]|| || ||20 |- |[[:en:Stergos Marinos]]|| || || ||13 |- |[[:en:Maritsa]]||[[:ru:Марица]]||[[Մարիցա (գետ)]]|| ||58 |- |[[:en:Mariupol Greek]]||[[:ru:Румейский язык]]|| || ||8 |- |[[:en:Spyros Markezinis]]||[[:ru:Маркезинис, Спирос]]|| || ||20 |- |[[:en:Marousi]]||[[:ru:Амарусион]]||[[Ամարուսիոն]]|| ||34 |- |[[:en:Maroutsaia School]]|| || || ||2 |- |[[:en:Marpessa]]|| || || ||1 |- |[[:en:Marsyas of Pella]]||[[:ru:Марсий из Пеллы]]|| || ||16 |- |[[:en:Marsyas Painter]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nikolaos Martis]]||[[:ru:Мартис, Николаос]]|| || ||6 |- |[[:en:Massacre of Kommeno]]||[[:ru:Резня в Коммено]]|| || ||6 |- |[[:en:Massacre of Kondomari]]||[[:ru:Расстрел в Кондомари]]|| || ||11 |- |[[:en:Massacres against Muslims during the Dissolution of the Ottoman Empire]]|| || || ||5 |- |[[:en:Massacres during the Greek War of Independence]]|| || || ||4 |- |[[:en:Dipylon Master]]|| || || ||13 |- |[[:en:Maurice (emperor)]]||[[:ru:Маврикий (император)]]||[[Մորիկ]]|| ||59 |- |[[:en:Maurice's Balkan campaigns]]||[[:ru:Кампании Маврикия на Балканах]]|| || ||16 |- |[[:en:Mauro-Roman Kingdom]]||[[:ru:Мавро-Римское царство]]|| || ||8 |- |[[:en:John Mauropous]]||[[:ru:Иоанн Евхаитский]]|| || ||15 |- |[[:en:MAVA-Renault]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mavria]]|| || || ||3 |- |[[:en:Alexandros Mavrokordatos]]||[[:ru:Маврокордатос, Александр]]||[[Ալեքսանդրոս Մավրոկորդատոս]]|| ||30 |- |[[:en:Nicholas Mavrocordatos]]||[[:ru:Маврокордато, Николай]]|| || ||13 |- |[[:en:Mavrodafni]]||[[:ru:Мавродафни]]|| || ||11 |- |[[:en:Kyriakoulis Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Кирьякулис (политик)]]|| || ||13 |- |[[:en:Kyriakoulis Mavromichalis (military commander)]]||[[:ru:Мавромихалис, Кирьякулис]]|| || ||4 |- |[[:en:Stylianos Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Стилианос]]|| || ||14 |- |[[:en:George Mavrotas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Maximus the Confessor]]||[[:ru:Максим Исповедник]]||[[Մաքսիմոս Խոստովանող]]||այո||55 |- |[[:en:May 1915 Greek legislative election]]|| || || ||8 |- |[[:en:May 2012 Greek government formation]]|| || || ||1 |- |[[:en:May 2012 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (май 2012)]]|| || ||24 |- |[[:en:Medea]]||[[:ru:Медея]]||[[Մեդեա]]|| ||64 |- |[[:en:Mega Channel]]||[[:ru:Mega Channel]]||[[Mega Channel]]|| ||16 |- |[[:en:Megacles]]||[[:ru:Мегакл]]|| || ||15 |- |[[:en:Megalochori, Methana]]|| || || ||8 |- |[[:en:Megas logothetes]]|| || || ||8 |- |[[:en:Megasthenes]]||[[:ru:Мегасфен]]|| || ||42 |- |[[:en:Megleno-Romanian language]]||[[:ru:Мегленорумынский язык]]|| || ||37 |- |[[:en:Mehmed II]]||[[:ru:Мехмед II]]||[[Մեհմեդ II]]|| ||110 |- |[[:en:Meidias]]|| || || ||5 |- |[[:en:Meilichios]]|| || || ||3 |- |[[:en:Vangelis Meimarakis]]||[[:ru:Меймаракис, Вангелис]]||[[Վագելիս Մեյմարակիս]]|| ||21 |- |[[:en:Meleager Painter]]|| || || ||5 |- |[[:en:Meletius III, IV and II Metaxakis]]||[[:ru:Мелетий (Метаксакис)]]|| || ||22 |- |[[:en:Meletius Metaxakis]]||[[:ru:Мелетий (Метаксакис)]]|| || ||22 |- |[[:en:Meletus]]||[[:ru:Мелет]]|| || ||13 |- |[[:en:Melpomene]]||[[:ru:Мельпомена]]||[[Մելպոմենե]]|| ||56 |- |[[:en:Members of the Delian League]]|| || || ||4 |- |[[:en:Menaechmus]]||[[:ru:Менехм]]||[[Մենայխմոս]]|| ||30 |- |[[:en:Mende (Chalcidice)]]|| || || ||13 |- |[[:en:Eleni Menegaki]]|| || || ||4 |- |[[:en:Menelaus]]||[[:ru:Менелай]]||[[Մենելայոս]]||այո||62 |- |[[:en:Menippus]]||[[:ru:Менипп Гадарский]]|| || ||28 |- |[[:en:Meno]]||[[:ru:Менон (Платон)]]|| || ||34 |- |[[:en:George S. Mercouris]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mesazon]]||[[:ru:Месазон]]|| || ||8 |- |[[:en:Messenia]]||[[:ru:Месиния]]|| || ||52 |- |[[:en:Messenia (ancient region)]]|| || || ||13 |- |[[:en:Messenian Gulf]]||[[:ru:Месиниакос]]|| || ||26 |- |[[:en:Messenian Wars]]||[[:ru:Мессенские войны]]|| || ||28 |- |[[:en:Meta]]||[[:ru:Мета-]]|| || ||25 |- |[[:en:Metaxas Line]]||[[:ru:Линия Метаксаса]]|| || ||18 |- |[[:en:Andreas Metaxas]]||[[:ru:Метаксас, Андреас]]|| || ||18 |- |[[:en:Metaxism]]||[[:ru:Метаксизм]]|| || ||13 |- |[[:en:Meteora]]||[[:ru:Метеора]]||[[Մետեորա]]|| ||65 |- |[[:en:Methoni, Messenia]]||[[:ru:Метони (Месиния)]]||[[Մեթոնի]]|| ||28 |- |[[:en:Metka]]|| || || ||8 |- |[[:en:Theodore Metochites]]||[[:ru:Феодор Метохит]]|| || ||26 |- |[[:en:Metopes of the Parthenon]]|| || || ||8 |- |[[:en:Metousiosis]]|| || || ||1 |- |[[:en:Metropolis of Thessaloniki]]||[[:ru:Фессалоникийская митрополия]]|| || ||8 |- |[[:en:Metropolitan Cathedral of Athens]]||[[:ru:Собор Благовещения Пресвятой Богородицы (Афины)]]|| || ||23 |- |[[:en:Metsovo]]||[[:ru:Мецовон]]|| || ||37 |- |[[:en:Mi-verbs]]|| || || ||1 |- |[[:en:Michael I Rangabe]]||[[:ru:Михаил I Рангаве]]||[[Միքայել I Ռանգաբե]]|| ||52 |- |[[:en:Michael II]]||[[:ru:Михаил II Травл]]||[[Միքայել II Թլվատ Ամորացի]]|| ||49 |- |[[:en:Michael II Komnenos Doukas]]||[[:ru:Михаил II Комнин Дука]]|| || ||23 |- |[[:en:Michael III]]||[[:ru:Михаил III]]||[[Միքայել III]]|| ||52 |- |[[:en:Michael IV the Paphlagonian]]||[[:ru:Михаил IV Пафлагонский]]|| || ||44 |- |[[:en:Michael V Kalaphates]]||[[:ru:Михаил V Калафат]]||[[Միքայել V Կալաֆաթոս]]|| ||45 |- |[[:en:Michael VII Doukas]]||[[:ru:Михаил VII Дука]]|| || ||46 |- |[[:en:Michael of Trebizond]]||[[:ru:Михаил Великий Комнин]]|| || ||24 |- |[[:en:Enea Mihaj]]||[[:ru:Михай, Энеа]]|| || ||12 |- |[[:en:Thanos Mikroutsikos]]||[[:ru:Микруцикос, Танос]]|| || ||15 |- |[[:en:Milesian tale]]||[[:ru:Милетские рассказы]]|| || ||5 |- |[[:en:Miletus]]||[[:ru:Милет]]||[[Միլեթ]]|| ||68 |- |[[:en:Milion]]||[[:ru:Милий]]|| || ||19 |- |[[:en:Military of the Sasanian Empire]]||[[:ru:Войско Сасанидов]]|| || ||12 |- |[[:en:Military operations during the Turkish invasion of Cyprus]]|| || || ||3 |- |[[:en:Milos]]||[[:ru:Милос]]||[[Միլոս]]|| ||62 |- |[[:en:Miltiades the Elder]]||[[:ru:Мильтиад Старший]]|| || ||17 |- |[[:en:Bartolomeo Minio]]|| || || ||2 |- |[[:en:Minister for Foreign Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министр иностранных дел Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Minister for Infrastructure, Transport and Networks (Greece)]]||[[:ru:Министерство инфраструктуры и транспорта Греции]]|| || ||5 |- |[[:en:Minister for Justice, Transparency and Human Rights (Greece)]]||[[:ru:Министерство юстиции Греции]]|| || ||6 |- |[[:en:Minister for National Defence (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ministry for the Aegean]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ministry of Citizen Protection (Greece)]]||[[:ru:Министерство защиты граждан Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Ministry of Culture and Sports (Greece)]]||[[:ru:Министерство культуры и спорта Греции]]|| || ||9 |- |[[:en:Ministry of Development (Greece)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ministry of Development and Investment (Greece)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ministry of Development, Competitiveness, Infrastructure, Transport and Networks (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ministry of Digital Governance (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ministry of Education and Religious Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министерство образования и по делам религий Греции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Finance (Greece)]]||[[:ru:Министерство финансов Греции]]|| || ||8 |- |[[:en:Ministry of Foreign Affairs (Greece)]]|| || || ||10 |- |[[:en:Ministry of Health (Greece)]]||[[:ru:Министерство здравоохранения и социальной солидарности Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Ministry of Justice (Greece)]]||[[:ru:Министерство юстиции Греции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Labour and Social Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министерство труда и социального обеспечения Греции]]|| || ||4 |- |[[:en:Ministry of the Environment and Energy (Greece)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ministry of the Interior (Greece)]]||[[:ru:Министерство внутренних дел Греции]]|| || ||6 |- |[[:en:Ministry of Trade (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Minoan Bull-leaper]]|| || || ||6 |- |[[:en:Minoan chronology]]|| || || ||3 |- |[[:en:Minorities in Greece]]||[[:ru:Народы Греции]]|| || ||4 |- |[[:en:Minos EMI]]|| || || ||3 |- |[[:en:Mintilogli]]|| || || ||11 |- |[[:en:Minyades]]||[[:ru:Миниады]]|| || ||14 |- |[[:en:Minyan ware]]||[[:ru:Минийская керамика]]|| || ||7 |- |[[:en:Misko]]|| || || ||2 |- |[[:en:Misopogon]]|| || || ||7 |- |[[:en:Miss Star Hellas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Mississippi-class battleship]]||[[:ru:Броненосцы типа «Миссисипи»]]|| || ||12 |- |[[:en:Misthi, Cappadocia]]||[[:ru:Мисти (Турция)]]|| || ||8 |- |[[:en:Mithridates IV of Pontus]]||[[:ru:Митридат IV Филопатр]]|| || ||25 |- |[[:en:Mithridates V Euergetes]]||[[:ru:Митридат V Эвергет]]|| || ||28 |- |[[:en:Mithridates VI Eupator]]||[[:ru:Митридат VI]]||[[Միհրդատ VI Եվպատոր]]||այո||61 |- |[[:en:Kostas Mitroglou]]||[[:ru:Митроглу, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Միտրոգլու]]|| ||43 |- |[[:en:Dimitris Mitropanos]]||[[:ru:Митропанос, Димитрис]]|| || ||11 |- |[[:en:Dimitri Mitropoulos]]||[[:ru:Митропулос, Димитрис]]||[[Դիմիտրիոս Միրտոպուլոս]]|| ||33 |- |[[:en:Mitrou]]|| || || ||2 |- |[[:en:Konstantinos Mitsotakis]]||[[:ru:Мицотакис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Միցոտակիս]]|| ||44 |- |[[:en:Mizithra]]|| || || ||14 |- |[[:en:Mochlos]]||[[:ru:Мохлос]]|| || ||14 |- |[[:en:Modern architecture in Athens]]|| || || ||3 |- |[[:en:Modern Greek architecture]]|| || || ||4 |- |[[:en:Modern Greek grammar]]|| || || ||7 |- |[[:en:Moirai]]||[[:ru:Мойры]]||[[Մոյրաներ]]||այո||55 |- |[[:en:Iosipos Moisiodax]]||[[:ru:Мисиодакс, Иосипос]]|| || ||6 |- |[[:en:Molossians]]||[[:ru:Молосцы]]|| || ||22 |- |[[:en:MOMus–Museum of Modern Art–Costakis Collection]]||[[:ru:Музей искусства модернизма]]||[[Ժամանակակից արվեստի պետական թանգարան (Սալոնիկ)]]|| ||11 |- |[[:en:Monarchy of Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Monastery of Saint John the Theologian]]||[[:ru:Монастырь Иоанна Богослова (Патмос)]]|| || ||27 |- |[[:en:Monastery of Stoudios]]||[[:ru:Студийский монастырь]]|| || ||24 |- |[[:en:Monastery of the Temptation]]||[[:ru:Монастырь Искушения]]|| || ||15 |- |[[:en:Monastiraki]]||[[:ru:Монастираки]]|| || ||19 |- |[[:en:Monemvasia]]||[[:ru:Монемвасия]]||[[Մոնեմվասիա]]|| ||45 |- |[[:en:Monime]]||[[:ru:Монима]]|| || ||9 |- |[[:en:Monodendri]]|| || || ||4 |- |[[:en:Battle of Mons Lactarius]]||[[:ru:Битва при Везувии (552)]]||[[Վեզուվի լեռան ճակատամարտ]]|| ||22 |- |[[:en:Monuments of Athens]]|| || || ||1 |- |[[:en:Moralia]]||[[:ru:Моралии (Плутарх)]]|| || ||23 |- |[[:en:Morea]]||[[:ru:Морея]]|| || ||23 |- |[[:en:Morea expedition]]||[[:ru:Третья Архипелагская экспедиция]]|| || ||11 |- |[[:en:Morea Eyalet]]||[[:ru:Морея (эялет)]]|| || ||15 |- |[[:en:Morean War]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1684—1699)]]|| || ||23 |- |[[:en:Moria refugee camp]]|| || || ||14 |- |[[:en:Morpheus]]||[[:ru:Морфей]]||[[Մորփեոս]]|| ||48 |- |[[:en:Moschus]]||[[:ru:Мосх]]|| || ||32 |- |[[:en:Motorway 5 (Greece)]]|| || || ||11 |- |[[:en:Motorway 8 (Greece)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Anna Mouglalis]]||[[:ru:Муглалис, Анна]]||[[Աննա Մուգլալիս]]|| ||21 |- |[[:en:Aristeidis Moumoglou]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mount Athos]]||[[:ru:Афон]]||[[Աթոս]]|| ||88 |- |[[:en:Mount Helicon]]||[[:ru:Геликон (горы)]]||[[Հելիկոն (լեռ)]]|| ||41 |- |[[:en:Mount Lycabettus]]||[[:ru:Ликавит]]||[[Լիկավիտոս]]|| ||33 |- |[[:en:Mount Othrys]]||[[:ru:Отрис]]||[[Օթրիս լեռ]]|| ||23 |- |[[:en:Mount Parnassus]]||[[:ru:Парнас]]||[[Պառնաս]]|| ||60 |- |[[:en:Kostas Mountakis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mouresi (village)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Mourouzis family]]||[[:ru:Мурузи]]|| || ||9 |- |[[:en:Mousouroi]]|| || || ||8 |- |[[:en:Moussaka]]||[[:ru:Мусака]]||[[Մուսակա]]|| ||62 |- |[[:en:Movri]]|| || || ||5 |- |[[:en:Municipalities and communities of Greece]]||[[:ru:Общины Греции]]|| || ||19 |- |[[:en:Musaeus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Muscat Blanc à Petits Grains]]||[[:ru:Мускат белый]]|| || ||10 |- |[[:en:Muses]]||[[:ru:Музы]]||[[Մուսաներ]]|| ||89 |- |[[:en:Museum of Ancient Eleutherna]]|| || || ||6 |- |[[:en:Museum of Greek Folk Art]]||[[:ru:Музей современной греческой культуры]]|| || ||7 |- |[[:en:Music of ancient Greece]]||[[:ru:Музыка Древней Греции]]|| || ||26 |- |[[:en:Music of Crete]]|| || || ||4 |- |[[:en:Music of Cyprus]]|| ||[[Կիպրոսի երաժշտություն]]||այո||7 |- |[[:en:Music of Epirus (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Music of Macedonia]]|| || || ||1 |- |[[:en:Music of Macedonia (Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Music of Thrace]]|| || || ||3 |- |[[:en:Muslim conquest of Egypt]]||[[:ru:Арабское завоевание Египта]]|| || ||27 |- |[[:en:Muslim conquest of the Levant]]||[[:ru:Арабское завоевание Сирии и Палестины]]|| || ||26 |- |[[:en:Muslim minority of Greece]]||[[:ru:Мусульмане в Греции]]||[[Իսլամը Հունաստանում]]|| ||9 |- |[[:en:Muzaka family]]||[[:ru:Музака (род)]]|| || ||8 |- |[[:en:My Number One]]||[[:ru:My Number One]]||[[My Number One]]||այո||24 |- |[[:en:Mycenaean pottery]]||[[:ru:Микенская керамика]]|| || ||8 |- |[[:en:Mycenaean religion]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mykonos]]||[[:ru:Миконос]]||[[Միկոնոս]]|| ||64 |- |[[:en:Mylonas rifle]]||[[:ru:Винтовка Милонаса]]|| || ||3 |- |[[:en:George E. Mylonas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Georgios Mylonas]]|| || || ||3 |- |[[:en:Stratis Myrivilis]]||[[:ru:Миривилис, Стратис]]|| || ||18 |- |[[:en:Myron]]||[[:ru:Мирон из Елевфер]]||[[Միրոն]]|| ||51 |- |[[:en:Mythimna]]|| || || ||8 |- |[[:en:Mytilene]]||[[:ru:Митилини]]||[[Միտիլինի (քաղաք)]]|| ||60 |- |[[:en:Mytilenean revolt]]||[[:ru:Митиленское восстание]]|| || ||9 |- |[[:en:Mytilineos Holdings]]|| || || ||6 |- |[[:en:Nafpaktos]]||[[:ru:Навпакт]]||[[Նաֆպակտոս]]|| ||46 |- |[[:en:Nafplio]]||[[:ru:Нафплион]]||[[Նաֆպլիոն]]|| ||65 |- |[[:en:Naiskos]]||[[:ru:Наиск]]|| || ||14 |- |[[:en:Name of Greece]]||[[:ru:Название Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Names of Istanbul]]|| || || ||7 |- |[[:en:Naples]]||[[:ru:Неаполь]]||[[Նեապոլ]]|| ||190 |- |[[:en:Narcissus (mythology)]]||[[:ru:Нарцисс (мифология)]]||[[Նարկիսոս]]|| ||72 |- |[[:en:Elena Nathanael]]|| || || ||6 |- |[[:en:National and Social Liberation]]|| || || ||7 |- |[[:en:National Centre of Scientific Research "Demokritos"]]||[[:ru:Центр ядерных исследований «Демокрит»]]||[[ԳՀԱԿ Դեմոկրիտոս]]|| ||9 |- |[[:en:National colours of Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:National Garden, Athens]]||[[:ru:Национальный сад (Афины)]]||[[Աթենքի ազգային պարտեզ]]|| ||20 |- |[[:en:National Hellenic Research Foundation]]|| || || ||4 |- |[[:en:National Intelligence Service (Greece)]]||[[:ru:Национальная разведывательная служба (Греция)]]|| || ||13 |- |[[:en:National Liberation Front (Macedonia)]]||[[:ru:Народно-освободительный фронт]]|| || ||12 |- |[[:en:National Library of Greece]]||[[:ru:Национальная библиотека Греции]]||[[Հունաստանի ազգային գրադարան]]|| ||34 |- |[[:en:National Museum of Contemporary Art, Athens]]||[[:ru:Национальный музей современного искусства (Афины)]]|| || ||8 |- |[[:en:National Progressive Center Union]]|| || || ||4 |- |[[:en:National Schism]]||[[:ru:Национальный раскол]]|| || ||15 |- |[[:en:National Solidarity (Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:National Theatre of Greece]]|| || || ||7 |- |[[:en:National Theatre of Northern Greece]]||[[:ru:Национальный театр Северной Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Nationalist Party (Greece)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Naval Air Service (Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Naxos]]||[[:ru:Наксос]]||[[Նաքսոս]]|| ||74 |- |[[:en:Naxos (city)]]||[[:ru:Наксос (город)]]||[[Նաքսոս (քաղաք)]]|| ||27 |- |[[:en:Nea Ekklesia]]||[[:ru:Неа Экклесиа]]||[[Նեա]]|| ||15 |- |[[:en:Nea Kameni]]||[[:ru:Неа-Камени]]|| || ||25 |- |[[:en:Nea Kydonia]]|| || || ||10 |- |[[:en:Nea Moni of Chios]]||[[:ru:Неа-Мони]]|| || ||35 |- |[[:en:Nea Moudania]]||[[:ru:Неа-Муданья]]|| || ||25 |- |[[:en:Nea Nikomedeia]]||[[:ru:Неа-Никомидия]]|| || ||16 |- |[[:en:Nea Roda]]|| || || ||12 |- |[[:en:Nea Skioni]]|| || || ||9 |- |[[:en:Near East B.C.]]|| || || ||6 |- |[[:en:Necromanteion of Acheron]]|| || || ||12 |- |[[:en:Nelly's]]||[[:ru:Суюлдзоглу, Нелли]]|| || ||8 |- |[[:en:Nemesis]]||[[:ru:Немезида]]||[[Նեմեսիս (դիցաբանություն)]]|| ||57 |- |[[:en:Neochori, Zacharo]]|| || || ||3 |- |[[:en:Neoplatonism]]||[[:ru:Неоплатонизм]]||[[Նեոպլատոնականություն]]|| ||66 |- |[[:en:Neoptolemus]]||[[:ru:Неоптолем]]|| || ||40 |- |[[:en:Neorion]]|| || || ||3 |- |[[:en:Neorion (ancient Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Neos Marmaras]]||[[:ru:Неос-Мармарас]]|| || ||22 |- |[[:en:Nephele]]||[[:ru:Нефела]]|| || ||34 |- |[[:en:Nerio I Acciaioli]]||[[:ru:Нерио I]]|| || ||15 |- |[[:en:Nestorius]]||[[:ru:Несторий]]||[[Նեստորիուս]]|| ||65 |- |[[:en:Netherlands Institute in Athens]]|| || || ||3 |- |[[:en:Never on Sunday]]||[[:ru:Только не в воскресенье]]|| || ||27 |- |[[:en:New Academy (Moscopole)]]|| || || ||5 |- |[[:en:New Athenian School]]|| || || ||2 |- |[[:en:New Hellenic Radio, Internet and Television]]||[[:ru:НЕРИТ]]|| || ||18 |- |[[:en:New Party (Greece, 1873)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ni ke Dre]]|| || || ||1 |- |[[:en:Stavros Niarchos]]||[[:ru:Ниархос, Ставрос]]|| || ||18 |- |[[:en:Nicaean–Latin wars]]|| || || ||6 |- |[[:en:Nicander]]||[[:ru:Никандр Колофонский]]|| || ||27 |- |[[:en:Nicesipolis]]||[[:ru:Никесиполида]]|| || ||13 |- |[[:en:Saint Nicholas]]||[[:ru:Николай Чудотворец]]||[[Սուրբ Նիկողայոս Զմյուռնացի]]||այո||97 |- |[[:en:Nicolaus of Damascus]]||[[:ru:Николай Дамасский]]||[[Նիկողայոս Դամասկոսցի]]||այո||38 |- |[[:en:Nicopolis]]||[[:ru:Никополь (Эпир)]]||[[Նիկոպոլիս (Էպիրոս)]]|| ||30 |- |[[:en:Nicoteles of Cyrene]]|| || || ||5 |- |[[:en:Nigrita]]||[[:ru:Нигрита]]|| || ||19 |- |[[:en:Nika riots]]||[[:ru:Ника (восстание)]]|| || ||42 |- |[[:en:Nikephoritzes]]||[[:ru:Никифорица]]|| || ||10 |- |[[:en:Nikephoros I of Constantinople]]||[[:ru:Никифор (патриарх Константинопольский)]]|| || ||34 |- |[[:en:Nikephoros III Botaneiates]]||[[:ru:Никифор III Вотаниат]]|| || ||46 |- |[[:en:Niketas Choniates]]||[[:ru:Никита Хониат]]|| || ||45 |- |[[:en:Elena Nikolaidi]]||[[:ru:Николаиди, Элена]]|| || ||6 |- |[[:en:Niobid Painter]]||[[:ru:Вазописец Ниобы]]|| || ||11 |- |[[:en:Nikos Nioplias]]||[[:ru:Ниоплиас, Никос]]|| || ||12 |- |[[:en:Nisos]]||[[:ru:Нис (сын Пандиона)]]|| || ||27 |- |[[:en:Nobile Teatro di San Giacomo di Corfù]]||[[:ru:Благородный театр Сан-Джакомо (Керкира)]]|| || ||7 |- |[[:en:Noemvriana]]|| || || ||10 |- |[[:en:Nomisma]]|| || || ||12 |- |[[:en:Nonnus]]||[[:ru:Нонн Панополитанский]]||[[Նոննուս]]||այո||39 |- |[[:en:Nordic Library at Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:North Aegean]]||[[:ru:Северные Эгейские острова]]||[[Հյուսիսային Եգեյան կղզիներ]]|| ||67 |- |[[:en:North Nicosia]]||[[:ru:Северная Никосия]]||[[Հյուսիսային Նիկոսիա]]||այո||46 |- |[[:en:Northern Epirote Declaration of Independence]]|| || || ||2 |- |[[:en:Norwegian Institute at Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:Nostradamos (band)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Loukas Notaras]]||[[:ru:Лука Нотарас]]|| || ||16 |- |[[:en:Nova Cinema (Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:November 1989 Greek legislative election]]|| || || ||8 |- |[[:en:Ntilim Ntilim]]|| || || ||1 |- |[[:en:Numismatic Museum of Athens]]||[[:ru:Нумизматический музей Афин]]|| || ||18 |- |[[:en:Nymphaion (Crimea)]]||[[:ru:Нимфей (Крым)]]|| || ||12 |- |[[:en:Nymphodorus of Abdera]]||[[:ru:Нимфодор Абдерский]]|| || ||6 |- |[[:en:Nysa (wife of Pharnaces I of Pontus)]]||[[:ru:Ниса (жена Фарнака I)]]|| || ||8 |- |[[:en:Nyx]]||[[:ru:Нюкта]]||[[Նիքս]]|| ||67 |- |[[:en:Obesity in Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Obol (coin)]]||[[:ru:Обол]]|| || ||38 |- |[[:en:Oceanids]]||[[:ru:Океаниды]]||[[Օվկիանուհիներ]]|| ||54 |- |[[:en:Oceanus]]||[[:ru:Океан (мифология)]]||[[Օվկիանոս (դիցաբանություն)]]|| ||70 |- |[[:en:Ocyrhoe]]||[[:ru:Окироя]]|| || ||6 |- |[[:en:Odeon of Athens]]|| || || ||12 |- |[[:en:Odeon of Herodes Atticus]]||[[:ru:Одеон Герода Аттика]]||[[Հերովդես Ատտիկացու օդեոն]]|| ||29 |- |[[:en:Odesa]]||[[:ru:Одесса]]||[[Օդեսա]]|| ||156 |- |[[:en:Odoacer]]||[[:ru:Одоакр]]||[[Օդոակր]]|| ||68 |- |[[:en:Odrysian kingdom]]||[[:ru:Одрисское царство]]||[[Օդրիսյան թագավորություն]]|| ||33 |- |[[:en:Oenomaus]]||[[:ru:Эномай]]|| || ||30 |- |[[:en:Oenotrus]]||[[:ru:Энотр]]|| || ||13 |- |[[:en:Ogyges]]||[[:ru:Огиг]]|| || ||16 |- |[[:en:Ogygia]]||[[:ru:Огигия]]|| || ||21 |- |[[:en:Oikos]]|| || || ||12 |- |[[:en:Oinousses]]||[[:ru:Инусе]]|| || ||26 |- |[[:en:Nikos Karouzos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Old Great Bulgaria]]||[[:ru:Великая Болгария]]|| || ||44 |- |[[:en:Old Royal Palace]]||[[:ru:Королевский дворец (Афины)]]|| || ||18 |- |[[:en:Old Temple of Athena]]||[[:ru:Гекатомпедон]]||[[Աթենասի հին տաճար]]|| ||19 |- |[[:en:Older Parthenon]]||[[:ru:Древний Парфенон]]|| || ||13 |- |[[:en:Olga Constantinovna of Russia]]||[[:ru:Ольга Константиновна]]||[[Օլգա Կոնստանտինովնա]]|| ||41 |- |[[:en:Olive branch]]|| || || ||21 |- |[[:en:Olive wreath]]|| || || ||11 |- |[[:en:Olympia Master]]|| || || ||6 |- |[[:en:Olympia Odos]]|| || || ||6 |- |[[:en:Olympiacos B.C.]]||[[:ru:Олимпиакос (баскетбольный клуб)]]|| || ||29 |- |[[:en:Olympiacos CFP (men's water polo)]]|| || || ||9 |- |[[:en:Olympiacos F.C.]]||[[:ru:Олимпиакос (футбольный клуб, Пирей)]]||[[Օլիմպիակոս ՖԱ]]|| ||66 |- |[[:en:Olympiacos SFP (men's volleyball)]]||[[:ru:Олимпиакос (волейбольный клуб)]]|| || ||13 |- |[[:en:Olympias]]||[[:ru:Олимпиада Эпирская]]||[[Օլիմպիադա Էպիրոսցի]]|| ||52 |- |[[:en:Olympic Airlines]]||[[:ru:Olympic Airlines]]||[[Օլիմպիք Էյրլայնս]]|| ||30 |- |[[:en:Olympic Stadium (Athens)]]||[[:ru:Олимпийский стадион (Афины)]]|| || ||50 |- |[[:en:Olympiodorus the Younger]]||[[:ru:Олимпиодор Младший]]|| || ||22 |- |[[:en:Giorgakis Olympios]]||[[:ru:Олимпиос, Георгакис]]|| || ||9 |- |[[:en:Olynthus]]||[[:ru:Олинф (город)]]|| || ||29 |- |[[:en:Omal]]||[[:ru:Омал (танец)]]|| || ||4 |- |[[:en:Omfori]]|| || || ||4 |- |[[:en:Omiroupoli]]|| || || ||9 |- |[[:en:Omonoia (organization)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Omonoia Square]]|| || || ||17 |- |[[:en:Omorfokklisia]]|| || || ||4 |- |[[:en:Omphalos of Delphi]]|| || || ||5 |- |[[:en:On Weights and Measures]]|| || || ||1 |- |[[:en:ONAR]]|| || || ||2 |- |[[:en:Oneirocritica]]|| || || ||4 |- |[[:en:Onesicritus]]||[[:ru:Онесикрит]]|| || ||22 |- |[[:en:Onesimos (vase painter)]]||[[:ru:Онесим]]|| || ||10 |- |[[:en:Opening of the Fifth Seal]]||[[:ru:Снятие пятой печати]]|| || ||15 |- |[[:en:Operation Harling]]||[[:ru:Взрыв моста Горгопотамоса]]|| || ||7 |- |[[:en:Operation Lustre]]|| || || ||7 |- |[[:en:Operation Niki]]|| || || ||5 |- |[[:en:Operation Pyrsos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ophion]]||[[:ru:Офион]]||[[Օփիոն]]|| ||27 |- |[[:en:Oppian]]||[[:ru:Оппиан]]||[[Օպպիանոս]]|| ||18 |- |[[:en:Orchomenus (Arcadia)]]||[[:ru:Орхоменос (Аркадия)]]|| || ||17 |- |[[:en:Order of the Phoenix (Greece)]]||[[:ru:Орден Феникса (Греция)]]|| || ||17 |- |[[:en:Orders, decorations, and medals of Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Oresteia]]||[[:ru:Орестея]]||[[Օրեստիա]]|| ||37 |- |[[:en:Orestes]]||[[:ru:Орест]]||[[Օրեսթես]]||այո||48 |- |[[:en:Orestiada]]||[[:ru:Орестиас]]||[[Օրեստիաս]]|| ||28 |- |[[:en:Organization of the Black Sea Economic Cooperation]]||[[:ru:Организация черноморского экономического сотрудничества]]||[[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն]]|| ||45 |- |[[:en:Orichalcum]]||[[:ru:Орихалк]]|| || ||29 |- |[[:en:Oricum]]|| || || ||16 |- |[[:en:Orion (mythology)]]||[[:ru:Орион (мифология)]]|| || ||58 |- |[[:en:Orpheus]]||[[:ru:Орфей]]||[[Օրփեոս]]|| ||66 |- |[[:en:Orpheus and Eurydice]]||[[:ru:Орфей и Эвридика]]|| || ||8 |- |[[:en:Orthrus]]||[[:ru:Орф]]|| || ||38 |- |[[:en:Ostracon]]||[[:ru:Остракон]]|| || ||34 |- |[[:en:OTE]]||[[:ru:OTE]]|| || ||16 |- |[[:en:OTEnet]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ottoman Greeks]]||[[:ru:Греки в Османской империи]]|| || ||9 |- |[[:en:Ottoman invasion of Mani (1770)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman invasion of Mani (1803)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Ottoman invasion of Mani (1807)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ottoman invasion of Mani (1815)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ottoman–Egyptian invasion of Mani]]||[[:ru:Турецко-египетское вторжение в Мани]]|| || ||8 |- |[[:en:Ottoman–Venetian War (1463–1479)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1463—1479)]]|| || ||21 |- |[[:en:Ottoman–Venetian War (1537–1540)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1537—1540)]]|| || ||17 |- |[[:en:Ottoman–Venetian War (1714–1718)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1714—1718)]]|| || ||26 |- |[[:en:Ottoman–Venetian wars]]||[[:ru:Турецко-венецианские войны]]|| || ||29 |- |[[:en:Oudola]]|| || || ||1 |- |[[:en:Our Lady of Tinos]]||[[:ru:Церковь Благовещения (Тинос)]]|| || ||10 |- |[[:en:Outline of Athens]]|| || || ||1 |- |[[:en:Oxford Dictionary of Byzantium]]||[[:ru:Оксфордский словарь Византии]]||[[Բյուզանդիայի օքսֆորդյան բառարան]]|| ||24 |- |[[:en:P.A.O.K.]]|| || || ||10 |- |[[:en:Pactum Sicardi]]|| || || ||1 |- |[[:en:PAE Kerkyra]]||[[:ru:Керкира (футбольный клуб)]]|| || ||24 |- |[[:en:Paeonian language]]||[[:ru:Пеонийский язык]]|| || ||13 |- |[[:en:Paeonius of Mende]]||[[:ru:Пеоний]]|| || ||20 |- |[[:en:Paestum]]||[[:ru:Пестум]]||[[Պեստում]]|| ||52 |- |[[:en:Pagrati B.C.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Antimenes Painter]]||[[:ru:Вазописец Антимена]]|| || ||8 |- |[[:en:Darius Painter]]||[[:ru:Вазописец Дария]]|| || ||11 |- |[[:en:Jena Painter]]||[[:ru:Йенский вазописец]]|| || ||8 |- |[[:en:Nessos Painter]]||[[:ru:Вазописец Несса]]|| || ||9 |- |[[:en:Pan Painter]]||[[:ru:Вазописец Пана]]|| || ||13 |- |[[:en:Pistoxenos Painter]]||[[:ru:Пистоксен (вазописец)]]|| || ||8 |- |[[:en:Paisios of Mount Athos]]||[[:ru:Паисий Святогорец]]|| || ||18 |- |[[:en:Palace of Nestor]]||[[:ru:Дворец Нестора]]|| || ||15 |- |[[:en:Palace of the Porphyrogenitus]]||[[:ru:Малый Влахернский дворец]]|| || ||21 |- |[[:en:Palaephatus]]||[[:ru:Палефат]]|| || ||20 |- |[[:en:Palaio Faliro]]||[[:ru:Палеон-Фалирон]]|| || ||27 |- |[[:en:Palaio Faliro B.C.]]|| || || ||2 |- |[[:en:Eudokia Palaiologina]]||[[:ru:Евдокия Палеолог]]|| || ||14 |- |[[:en:Palaiologos]]||[[:ru:Палеологи]]||[[Պալեոլոգոսների հարստություն]]||այո||44 |- |[[:en:Andronikos IV Palaiologos]]||[[:ru:Андроник IV Палеолог]]|| || ||43 |- |[[:en:Demetrios Palaiologos]]||[[:ru:Димитрий Палеолог]]|| || ||20 |- |[[:en:John V Palaiologos]]||[[:ru:Иоанн V Палеолог]]||[[Հովհաննես Ե Պալեոլոգոս]]|| ||49 |- |[[:en:John VIII Palaiologos]]||[[:ru:Иоанн VIII Палеолог]]|| || ||48 |- |[[:en:Manuel II Palaiologos]]||[[:ru:Мануил II Палеолог]]|| || ||56 |- |[[:en:Thomas Palaiologos]]||[[:ru:Фома Палеолог]]|| || ||28 |- |[[:en:Palamedes (mythology)]]||[[:ru:Паламед]]|| || ||33 |- |[[:en:Palamidi]]||[[:ru:Паламиди]]|| || ||17 |- |[[:en:Paleochristian and Byzantine monuments of Thessaloniki]]|| || || ||26 |- |[[:en:Paliouri, Chalkidiki]]|| || || ||9 |- |[[:en:Palladium (classical antiquity)]]||[[:ru:Палладиум]]|| || ||27 |- |[[:en:Pallas (daughter of Triton)]]||[[:ru:Паллада]]|| || ||19 |- |[[:en:Pallas (Giant)]]||[[:ru:Паллант (гигант)]]|| || ||14 |- |[[:en:Pallas (son of Pandion)]]||[[:ru:Паллант (сын Пандиона)]]|| || ||18 |- |[[:en:Pallas (Titan)]]||[[:ru:Паллант (титан)]]||[[Պալանտոս]]|| ||37 |- |[[:en:Pallas of Arcadia]]|| || || ||6 |- |[[:en:Guy Pallavicini]]||[[:ru:Паллавичини, Гвидо]]|| || ||10 |- |[[:en:Isabella Pallavicini]]||[[:ru:Изабелла Паллавичини]]|| || ||6 |- |[[:en:Pallene (Chalcidice)]]||[[:ru:Касандра (дим)]]|| || ||25 |- |[[:en:Palmyra]]||[[:ru:Пальмира]]||[[Պալմիրա]]|| ||98 |- |[[:en:Pammakaristos Church]]||[[:ru:Церковь Богородицы Паммакаристы]]|| || ||23 |- |[[:en:Pan, Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Panachaiki F.C.]]||[[:ru:Панахаики]]|| || ||18 |- |[[:en:Panachaiki G.C.]]||[[:ru:Панахаики]]|| || ||18 |- |[[:en:Panagia Ekatontapiliani]]||[[:ru:Церковь Богородицы Стовратной]]||[[Պանագիա եկեղեցի]]|| ||16 |- |[[:en:Panathenaic amphora]]||[[:ru:Панафинейские амфоры]]|| || ||17 |- |[[:en:Panathenaic Games]]||[[:ru:Панафинеи]]|| || ||31 |- |[[:en:Panathenaic Stadium]]||[[:ru:Панатинаикос (стадион)]]||[[Պանաթինաիկոս (մարզադաշտ)]]|| ||43 |- |[[:en:Panathinaikos F.C.]]||[[:ru:Панатинаикос (футбольный клуб)]]||[[Պանաթինաիկոս (ֆուտբոլային ակումբ)]]||այո||61 |- |[[:en:Panathinaikos Movement]]|| || || ||2 |- |[[:en:Dimitrios Pandermalis]]||[[:ru:Пандермалис, Димитриос]]|| || ||7 |- |[[:en:Pandora]]||[[:ru:Пандора]]||[[Պանդորա]]|| ||72 |- |[[:en:Pandroseion]]||[[:ru:Пандросейон]]|| || ||13 |- |[[:en:Panepistimiou Street]]||[[:ru:Улица Панепистимиу]]||[[Պանեպիստիմիու (փողոց)]]||այո||10 |- |[[:en:Pangaion Hills]]||[[:ru:Пангеон]]|| || ||24 |- |[[:en:Theodoros Pangalos (general)]]||[[:ru:Пангалос, Теодорос]]|| || ||24 |- |[[:en:Theodoros Pangalos (politician)]]||[[:ru:Пангалос, Теодорос (политик)]]|| || ||19 |- |[[:en:Panhellenic Championship]]||[[:ru:Чемпионат Греции по футболу]]||[[Հունաստանի Սուպերլիգա]]|| ||46 |- |[[:en:Panhellenic Liberation Movement]]|| || || ||2 |- |[[:en:Panhellenic sanctuary]]|| || || ||2 |- |[[:en:Panhellenic Union of Fighting Youths]]|| || || ||2 |- |[[:en:Panionios B.C.]]||[[:ru:Паниониос (баскетбольный клуб)]]|| || ||20 |- |[[:en:Pannonian Basin]]||[[:ru:Среднедунайская низменность]]||[[Միջինդանուբյան դաշտավայր]]|| ||61 |- |[[:en:Panopeus]]||[[:ru:Панопея (город)]]|| || ||8 |- |[[:en:Alexis Panselinos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Panticapaeum]]||[[:ru:Пантикапей]]|| || ||23 |- |[[:en:Lucas Papademos]]||[[:ru:Пападимос, Лукас]]||[[Լուկաս Պապադեմոս]]|| ||59 |- |[[:en:Dimitrios Papadimoulis]]|| || || ||13 |- |[[:en:Georgios Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Георгиос]]|| || ||44 |- |[[:en:Kyriakos Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Кириакос]]||[[Կիրիակոս Պապադոպուլոս]]|| ||35 |- |[[:en:Lazaros Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Лазарос]]|| || ||19 |- |[[:en:Nikos Papadopoulos (footballer, born 1971)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Alexandros Papagos]]||[[:ru:Папагос, Александрос]]|| || ||33 |- |[[:en:Frosso Papacharalambous]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dimitris Papaioannou]]|| || || ||8 |- |[[:en:Anastasios Papaligouras]]|| || || ||5 |- |[[:en:Alexandros Papanastasiou]]||[[:ru:Папанастасиу, Александрос]]|| || ||17 |- |[[:en:Georgios Papandreou]]||[[:ru:Папандреу, Георгиос (старший)]]||[[Գեորգիոս Պապանդրեու]]|| ||39 |- |[[:en:Dimitrios Papanikolis]]||[[:ru:Папаниколис, Димитриос]]|| || ||4 |- |[[:en:Yiannos Papantoniou]]|| || || ||8 |- |[[:en:Constantine Paparrigopoulos]]||[[:ru:Папарригопулос, Константинос]]|| || ||18 |- |[[:en:Irene Papas]]||[[:ru:Папас, Ирен]]||[[Իրեն Պապաս]]|| ||47 |- |[[:en:Papastratos]]|| || || ||5 |- |[[:en:Stelios Papathemelis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Paphlagonian expedition of the Rus']]||[[:ru:Поход руси против Византии (830-е годы)]]|| || ||9 |- |[[:en:Georgios Papoulias]]||[[:ru:Папульяс, Йоргос]]|| || ||7 |- |[[:en:Alexis Pappas]]|| || || ||2 |- |[[:en:Pappus of Alexandria]]||[[:ru:Папп Александрийский]]||[[Պապուս Ալեքսանդրիացի]]|| ||51 |- |[[:en:Papyrus 40]]|| || || ||9 |- |[[:en:Papyrus 110]]|| || || ||8 |- |[[:en:Paragraphos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Parallel Lives]]||[[:ru:Сравнительные жизнеописания]]|| || ||38 |- |[[:en:Paramythia executions]]||[[:ru:Расстрелы в Парамитьи]]|| || ||5 |- |[[:en:John S. Paraskevopoulos]]||[[:ru:Параскевопулос, Иоаннис (астроном)]]|| || ||9 |- |[[:en:Nikos Paraskevopoulos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Parian Chronicle]]||[[:ru:Паросская хроника]]|| || ||21 |- |[[:en:Paris (mythology)]]||[[:ru:Парис]]||[[Պարիս]]|| ||67 |- |[[:en:Parliamentary Committees (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Parmenides]]||[[:ru:Парменид]]||[[Պարմենիդես]]|| ||108 |- |[[:en:Parmenides (dialogue)]]||[[:ru:Парменид (Платон)]]|| || ||29 |- |[[:en:Paros]]||[[:ru:Парос]]||[[Պարոս (կղզի)]]|| ||66 |- |[[:en:Parrhesia]]|| || || ||15 |- |[[:en:Partitio terrarum imperii Romaniae]]|| || || ||14 |- |[[:en:Pasas, Oinousses]]|| || || ||6 |- |[[:en:Zagan Pasha]]||[[:ru:Заганос]]|| || ||18 |- |[[:en:Pashalik of Yanina]]|| || || ||7 |- |[[:en:Patmos]]||[[:ru:Патмос]]||[[Պատմոս]]|| ||68 |- |[[:en:Patras Province]]|| || || ||3 |- |[[:en:Patrician (ancient Rome)]]||[[:ru:Патриции (Древний Рим)]]||[[Պատրիկներ]]|| ||68 |- |[[:en:Patrician (post-Roman Europe)]]||[[:ru:Патрициат (Средние века)]]|| || ||12 |- |[[:en:Patriotic Alliance (Greece)]]|| || || ||3 |- |[[:en:Stylianos Pattakos]]||[[:ru:Паттакос, Стилианос]]|| || ||14 |- |[[:en:Paul of Aegina]]||[[:ru:Павел Эгинский]]|| || ||24 |- |[[:en:Paul the Apostle]]||[[:ru:Апостол Павел]]||[[Պողոս առաքյալ]]|| ||173 |- |[[:en:Pausanias the Regent]]||[[:ru:Павсаний (полководец)]]|| || ||35 |- |[[:en:Pavlopetri]]|| || || ||17 |- |[[:en:Nikolaos Pavlopoulos]]||[[:ru:Павлопулос, Николаос]]|| || ||4 |- |[[:en:Prokopis Pavlopoulos]]||[[:ru:Павлопулос, Прокопис]]||[[Պրոկոպիս Պավլոպուլոս]]|| ||62 |- |[[:en:Pavlos, Crown Prince of Greece]]||[[:ru:Павел (наследный принц Греческий)]]|| || ||32 |- |[[:en:Paxi]]||[[:ru:Пакси]]||[[Պաքսոս]]|| ||43 |- |[[:en:Peace of Antalcidas]]||[[:ru:Анталкидов мир]]|| || ||25 |- |[[:en:Peace of Philocrates]]||[[:ru:Филократов мир]]|| || ||15 |- |[[:en:Pederasty in ancient Greece]]|| || || ||12 |- |[[:en:Pefkochori]]||[[:ru:Пефкохори]]|| || ||15 |- |[[:en:Pegasus]]||[[:ru:Пегас]]||[[Պեգաս]]|| ||80 |- |[[:en:Peiraiki-Patraiki]]|| || || ||3 |- |[[:en:Pisistratus]]||[[:ru:Писистрат]]||[[Պիսիստրատոս]]|| ||44 |- |[[:en:Pelagon]]|| || || ||5 |- |[[:en:Pelasgian creation myth]]|| || || ||10 |- |[[:en:Peleiades]]||[[:ru:Пелиады]]|| || ||9 |- |[[:en:Pelekanos]]|| || || ||8 |- |[[:en:Peleus]]||[[:ru:Пелей]]|| || ||50 |- |[[:en:Pella (municipality)]]||[[:ru:Пела (дим)]]|| || ||18 |- |[[:en:Pella (regional unit)]]||[[:ru:Пела (ном)]]|| || ||41 |- |[[:en:Peloponnesian League]]||[[:ru:Пелопоннесский союз]]||[[Պելոպոնեսյան միություն]]|| ||41 |- |[[:en:Peloponnesian Senate]]|| || || ||4 |- |[[:en:Pelops]]||[[:ru:Пелоп]]|| || ||44 |- |[[:en:Peltast]]||[[:ru:Пельтасты]]|| || ||35 |- |[[:en:Pentathlon]]|| || || ||17 |- |[[:en:Penthesilea Painter]]|| || || ||6 |- |[[:en:Pentheus]]||[[:ru:Пенфей]]|| || ||34 |- |[[:en:Antonios Pepanos]]||[[:ru:Пепанос, Антониос]]|| || ||19 |- |[[:en:Peplos]]||[[:ru:Пеплос]]|| || ||25 |- |[[:en:Peramatos Ermis B.C.]]|| || || ||1 |- |[[:en:Perdiccas]]||[[:ru:Пердикка (диадох)]]||[[Պերդիկա]]|| ||41 |- |[[:en:Peripatetic school]]||[[:ru:Перипатетики]]||[[Պերիպատետիկյան դպրոց]]|| ||44 |- |[[:en:Periplus of Pseudo-Scylax]]||[[:ru:Перипл Псевдо-Скилака]]|| || ||13 |- |[[:en:Perivoli, Grevena]]|| || || ||11 |- |[[:en:Perivolia, Arcadia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Persecution of Muslims during the Ottoman contraction]]|| || || ||5 |- |[[:en:Persephone]]||[[:ru:Персефона]]||[[Պերսեփոնե]]||այո||79 |- |[[:en:The Persians]]||[[:ru:Персы (Эсхил)]]|| || ||35 |- |[[:en:Perso-Roman wars of 337–361]]|| || || ||4 |- |[[:en:Konstantinos Petimezas]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anagnostis Petimezas]]|| || || ||2 |- |[[:en:Thanos Petrelis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Ioane Petritsi]]||[[:ru:Иоанэ Петрици]]||[[Իոանե Պետրիցի]]|| ||14 |- |[[:en:Elias Petropoulos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Petroupoli]]||[[:ru:Петруполис]]|| || ||27 |- |[[:en:Peucestas]]||[[:ru:Певкест]]|| || ||24 |- |[[:en:Pezhetairos]]|| || || ||13 |- |[[:en:Phaedo]]||[[:ru:Федон (Платон)]]|| || ||46 |- |[[:en:Phaedrus (dialogue)]]||[[:ru:Федр (Платон)]]|| || ||36 |- |[[:en:Phaethon]]||[[:ru:Фаэтон]]||[[Ֆայետոն]]||այո||45 |- |[[:en:Phalanx]]||[[:ru:Фаланга (строй)]]||[[Փաղանգ]]|| ||52 |- |[[:en:Phanagoria]]||[[:ru:Фанагория]]|| || ||27 |- |[[:en:Phaenias of Eresus]]||[[:ru:Фаний Эресский]]|| || ||15 |- |[[:en:Pharmakos]]||[[:ru:Фармак]]|| || ||15 |- |[[:en:Pharnabazus II]]||[[:ru:Фарнабаз]]|| || ||27 |- |[[:en:Pharnaces II of Pontus]]||[[:ru:Фарнак II]]|| || ||29 |- |[[:en:Phaselis]]||[[:ru:Фаселис]]|| || ||24 |- |[[:en:Phemonoe]]||[[:ru:Фемоноя]]|| || ||13 |- |[[:en:Jason of Pherae]]||[[:ru:Ясон Ферский]]|| || ||18 |- |[[:en:Pherecydes of Syros]]||[[:ru:Ферекид]]|| || ||36 |- |[[:en:Phiale (libation vessel)]]||[[:ru:Патера (сосуд)]]|| || ||18 |- |[[:en:Phiale of Megara]]|| || || ||4 |- |[[:en:Phiale Painter]]||[[:ru:Вазописец фиал]]|| || ||9 |- |[[:en:Phidias]]||[[:ru:Фидий]]||[[Ֆիդիաս]]||այո||69 |- |[[:en:Philagrius of Epirus]]|| || || ||6 |- |[[:en:Philanthropenos]]||[[:ru:Филантропены]]|| || ||5 |- |[[:en:Manuel Philes]]||[[:ru:Мануил Фил]]|| || ||11 |- |[[:en:Philetaerus]]||[[:ru:Филетер]]||[[Փիլետերոս]]||այո||31 |- |[[:en:Philinna]]||[[:ru:Филинна]]|| || ||15 |- |[[:en:Philinus of Athens]]|| || || ||7 |- |[[:en:Philip V of Macedon]]||[[:ru:Филипп V Македонский]]|| || ||42 |- |[[:en:Prince Philip, Duke of Edinburgh]]||[[:ru:Филипп, герцог Эдинбургский]]||[[Արքայազն Ֆիլիպ]]|| ||118 |- |[[:en:Philippi]]||[[:ru:Филиппы]]|| || ||45 |- |[[:en:Philippopolis (Thrace)]]||[[:ru:Филиппополь]]|| || ||6 |- |[[:en:Philippus of Thessalonica]]|| || || ||12 |- |[[:en:Philistine Bichrome ware]]|| || || ||3 |- |[[:en:Philitas of Cos]]||[[:ru:Филит Косский]]|| || ||24 |- |[[:en:Philoctetes]]||[[:ru:Филоктет]]|| || ||41 |- |[[:en:Philolaus]]||[[:ru:Филолай]]|| || ||52 |- |[[:en:Philopappos]]|| || || ||17 |- |[[:en:Philopoemen]]||[[:ru:Филопемен]]|| || ||29 |- |[[:en:Phintias (painter)]]||[[:ru:Финтий]]|| || ||11 |- |[[:en:Phoebus (songwriter)]]||[[:ru:Фивос]]|| || ||9 |- |[[:en:Phlegyas]]||[[:ru:Флегий]]|| || ||22 |- |[[:en:Phlyax play]]||[[:ru:Флиаки]]|| || ||8 |- |[[:en:Phobos (mythology)]]||[[:ru:Фобос (мифология)]]||[[Փոբոս (դիցաբանություն)]]|| ||51 |- |[[:en:Phocaea]]||[[:ru:Фокея (город)]]|| || ||31 |- |[[:en:Phocis]]||[[:ru:Фокида]]|| || ||47 |- |[[:en:Phocis (ancient region)]]||[[:ru:Фокидский союз]]|| || ||23 |- |[[:en:The Phoenician Women]]||[[:ru:Финикиянки (Еврипид)]]|| || ||24 |- |[[:en:Phokas (Byzantine family)]]|| ||[[Փոկասներ]]|| ||12 |- |[[:en:Phorbas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Phormio]]||[[:ru:Формион]]|| || ||18 |- |[[:en:Lambros Photiadis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Photian schism]]||[[:ru:Фотиева схизма]]|| || ||14 |- |[[:en:Photios I of Constantinople]]||[[:ru:Фотий I (патриарх Константинопольский)]]||[[Փոտ պատրիարք]]|| ||53 |- |[[:en:Phrygia]]||[[:ru:Фригия]]||[[Փռյուգիա]]||այո||68 |- |[[:en:Phrygian cap]]||[[:ru:Фригийский колпак]]|| || ||45 |- |[[:en:Phthia of Epirus]]||[[:ru:Фтия Эпирская (жена Эакида)]]|| || ||13 |- |[[:en:Phthia of Macedon]]||[[:ru:Фтия Македонская]]|| || ||14 |- |[[:en:Phthiotis]]||[[:ru:Фтиотида]]|| || ||44 |- |[[:en:Phyle Campaign]]||[[:ru:Поход Фрасибула]]|| || ||8 |- |[[:en:Panagiotis Pikrammenos]]||[[:ru:Пикрамменос, Панайотис]]|| || ||33 |- |[[:en:Pilos]]||[[:ru:Пилос (шлем)]]|| || ||21 |- |[[:en:Pinakes]]|| || || ||12 |- |[[:en:Pindar]]||[[:ru:Пиндар]]||[[Պինդարոս]]|| ||96 |- |[[:en:Pindus National Park]]||[[:ru:Пинд (национальный парк)]]||[[Պինդ (ազգային պարկ)]]|| ||25 |- |[[:en:Pioneer Group]]||[[:ru:Вазописцы-пионеры]]|| || ||12 |- |[[:en:Piraeus Bank]]||[[:ru:Piraeus Bank]]|| || ||16 |- |[[:en:Piraeus Lion]]||[[:ru:Пирейский лев]]|| || ||14 |- |[[:en:Piraeus station]]||[[:ru:Пирей (станция метро)]]|| || ||14 |- |[[:en:Piraeus–Platy railway]]||[[:ru:Железная дорога Пирей — Салоники]]|| || ||6 |- |[[:en:Pirotehnimata]]|| || || ||4 |- |[[:en:George of Pisidia]]||[[:ru:Георгий Писида]]||[[Գեորգիոս Պիսիդես]]|| ||27 |- |[[:en:Pithos]]||[[:ru:Пифос]]||[[Պիֆոս]]|| ||29 |- |[[:en:Pitsa panels]]||[[:ru:Таблички из Пицы]]|| || ||13 |- |[[:en:Pittacus of Mytilene]]||[[:ru:Питтак]]|| || ||50 |- |[[:en:Galla Placidia]]||[[:ru:Галла Плацидия]]|| || ||45 |- |[[:en:John Plagis]]||[[:ru:Плагис, Яннис]]|| || ||5 |- |[[:en:Plaka]]||[[:ru:Плака (район Афин)]]|| || ||22 |- |[[:en:Platanias]]||[[:ru:Платаньяс (дим)]]|| || ||20 |- |[[:en:Plateia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Nikolaos Platon]]||[[:ru:Платон, Николаос]]|| || ||10 |- |[[:en:Platonic Academy]]||[[:ru:Платоновская Академия]]||[[Պլատոնյան ակադեմիա]]|| ||64 |- |[[:en:Plava grobnica]]|| || || ||5 |- |[[:en:Pleistarchus]]||[[:ru:Плистарх]]|| || ||28 |- |[[:en:Gemistos Plethon]]||[[:ru:Плифон]]|| || ||40 |- |[[:en:Thanos Plevris]]|| || || ||6 |- |[[:en:Filippos Pliatsikas]]||[[:ru:Плиацикас, Филиппос]]|| || ||7 |- |[[:en:Plomari]]||[[:ru:Пломарион]]||[[Պլոմարիոն]]|| ||17 |- |[[:en:Poetics (Aristotle)]]||[[:ru:Поэтика (Аристотель)]]||[[Պոետիկա (Արիստոտել)]]|| ||49 |- |[[:en:Basil Poledouris]]||[[:ru:Поледурис, Бэзил]]|| || ||27 |- |[[:en:Polis]]||[[:ru:Полис (античность)]]||[[Պոլիս]]||այո||71 |- |[[:en:Politeia]]|| || || ||19 |- |[[:en:Polybius]]||[[:ru:Полибий]]||[[Պոլիբիոս]]||այո||86 |- |[[:en:Polybius square]]||[[:ru:Квадрат Полибия]]|| || ||20 |- |[[:en:Polychrono]]|| || || ||11 |- |[[:en:Polydendri]]|| || || ||10 |- |[[:en:Polydorus of Troy]]||[[:ru:Полидор (сын Приама)]]|| || ||25 |- |[[:en:Polyidus (poet)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Polyhymnia]]||[[:ru:Полигимния]]||[[Պոլիհիմնիա]]|| ||51 |- |[[:en:Polyidus of Thessaly]]|| || || ||7 |- |[[:en:Polykleitos]]||[[:ru:Поликлет]]||[[Պոլիկլետոս]]||այո||47 |- |[[:en:Polykleitos the Younger]]||[[:ru:Поликлет Младший]]|| || ||17 |- |[[:en:Polyphemos Painter]]|| || || ||6 |- |[[:en:Polyphemus]]||[[:ru:Полифем]]|| || ||45 |- |[[:en:Polytechnic (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Anastasios Polyzoidis]]||[[:ru:Полизоидис, Анастасиос]]|| || ||6 |- |[[:en:Pomaks]]||[[:ru:Помаки]]|| || ||47 |- |[[:en:Pompeius (consul 501)]]|| || || ||10 |- |[[:en:Pontus (region)]]||[[:ru:Понт]]||[[Պոնտոս]]|| ||57 |- |[[:en:Popular Fighters Group]]|| || || ||1 |- |[[:en:Popular Orthodox Rally]]||[[:ru:Народный православный призыв]]|| || ||24 |- |[[:en:Population exchange between Greece and Turkey]]||[[:ru:Греко-турецкий обмен населением]]||[[Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն]]|| ||34 |- |[[:en:Population of the Byzantine Empire]]|| || || ||5 |- |[[:en:Porphyrion]]||[[:ru:Порфирион]]|| || ||22 |- |[[:en:Port of Piraeus]]||[[:ru:Пирейский порт]]|| || ||19 |- |[[:en:Port of Thessaloniki]]|| ||[[Սալոնիկի նավահանգիստ]]|| ||11 |- |[[:en:Portaria]]|| || || ||15 |- |[[:en:Posidippus (epigrammatic poet)]]||[[:ru:Посидипп]]|| || ||18 |- |[[:en:Posidonius]]||[[:ru:Посидоний]]||[[Պոսիդոնիոս]]||այո||52 |- |[[:en:Postage stamps and postal history of Greece]]||[[:ru:История почты и почтовых марок Греции]]|| || ||3 |- |[[:en:Potamos (Corfu)]]|| || || ||10 |- |[[:en:Potnia Theron]]||[[:ru:Госпожа зверей]]|| || ||17 |- |[[:en:Potone]]|| || || ||11 |- |[[:en:Aris Poulianos]]||[[:ru:Пулианос, Арис]]|| || ||9 |- |[[:en:Praetorian prefecture of the East]]||[[:ru:Преторианская префектура Востока]]|| || ||21 |- |[[:en:Praxiteles]]||[[:ru:Пракситель]]||[[Պրաքսիտելես]]|| ||53 |- |[[:en:Praxithea]]|| || || ||8 |- |[[:en:Prehistoric Cyprus]]||[[:ru:Доисторический Кипр]]||[[Նախապատմական Կիպրոս]]|| ||7 |- |[[:en:Prehistoric sites in Serbia]]||[[:ru:Доисторическая Сербия]]|| || ||5 |- |[[:en:Presidential Departments (Greece)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Priam]]||[[:ru:Приам]]||[[Պրիամոս]]|| ||59 |- |[[:en:Priapus]]||[[:ru:Приап]]|| || ||48 |- |[[:en:Prince Achileas-Andreas of Greece and Denmark]]|| || || ||11 |- |[[:en:Prince Constantine Alexios of Greece and Denmark]]||[[:ru:Константин-Алексиос, принц Греции и Дании]]|| || ||15 |- |[[:en:Princely Academy of Bucharest]]||[[:ru:Княжеская академия в Бухаресте]]|| || ||5 |- |[[:en:Princely Academy of Iași]]|| || || ||3 |- |[[:en:Principality of Achaea]]||[[:ru:Ахейское княжество]]|| || ||44 |- |[[:en:Principality of the Pindus]]||[[:ru:Пиндское княжество]]|| || ||39 |- |[[:en:Prinias]]|| || || ||13 |- |[[:en:Prinos oil field]]|| || || ||3 |- |[[:en:Problem of Apollonius]]||[[:ru:Задача Аполлония]]|| || ||24 |- |[[:en:Eutychius Proclus]]|| || || ||9 |- |[[:en:Procopius]]||[[:ru:Прокопий Кесарийский]]||[[Պրոկոպիոս Կեսարացի]]|| ||62 |- |[[:en:Prometheus]]||[[:ru:Прометей]]||[[Պրոմեթևս]]|| ||89 |- |[[:en:Prometheus Bound]]||[[:ru:Прометей прикованный]]||[[Պրոմեթևսը շղթայված]]||այո||43 |- |[[:en:Pronunciation of Ancient Greek in teaching]]|| || || ||5 |- |[[:en:Propylaia (Acropolis of Athens)]]|| || || ||18 |- |[[:en:Prosfygika]]|| || || ||3 |- |[[:en:Prosymnus]]||[[:ru:Просимн]]|| || ||6 |- |[[:en:Protagoras]]||[[:ru:Протагор]]||[[Պրոտագորաս]]|| ||99 |- |[[:en:Protagoras (dialogue)]]||[[:ru:Протагор (Платон)]]|| || ||32 |- |[[:en:Protereotita]]|| || || ||9 |- |[[:en:Proto-Gnosticism]]|| || || ||1 |- |[[:en:Protocol of Corfu]]||[[:ru:Корфский протокол]]|| || ||11 |- |[[:en:Protocol of St. Petersburg (1826)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Petros Protopapadakis]]||[[:ru:Протопападакис, Петрос]]|| || ||19 |- |[[:en:Provinces of Greece]]|| || || ||10 |- |[[:en:Provisional Government of Northern Epirus]]||[[:ru:Автономная Республика Северного Эпира]]||[[Հյուսիսային Էպիրոսի Ինքնավար Հանրապետություն]]|| ||24 |- |[[:en:Provisional Government of Western Thrace]]||[[:ru:Гюмюрджинская республика]]|| || ||17 |- |[[:en:Psathi, Arcadia]]||[[:ru:Мегалополис (город)]]||[[Մեգալոպոլիս (քաղաք)]]|| ||40 |- |[[:en:Michael Psellos]]||[[:ru:Михаил Пселл]]|| || ||46 |- |[[:en:Psiax]]||[[:ru:Псиакс (вазописец)]]|| || ||10 |- |[[:en:Yiannis Psychopedis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Psophis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Psyttaleia]]||[[:ru:Пситалия]]|| || ||16 |- |[[:en:Pteruges]]||[[:ru:Птеруги]]|| || ||9 |- |[[:en:Ptolemaic Empire]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49 |- |[[:en:Ptolemaida]]||[[:ru:Птолемаис]]||[[Պտղոմայիս (Հունաստան)]]|| ||36 |- |[[:en:Ptolemy II Philadelphus]]||[[:ru:Птолемей II Филадельф]]||[[Պտղոմեոս II Եղբայրասեր]]|| ||65 |- |[[:en:Ptolemy V Epiphanes]]||[[:ru:Птолемей V Эпифан]]|| || ||53 |- |[[:en:Ptolemy VI Philometor]]||[[:ru:Птолемей VI Филометор]]|| || ||46 |- |[[:en:Ptolemy VIII Physcon]]||[[:ru:Птолемей VIII Эвергет]]|| || ||43 |- |[[:en:Ptolemy X Alexander I]]||[[:ru:Птолемей X Александр I]]|| || ||38 |- |[[:en:Ptolemy XII Auletes]]||[[:ru:Птолемей XII Неос Дионис]]||[[Պտղոմեոս XII Աուլետես]]|| ||48 |- |[[:en:Caesarion]]||[[:ru:Птолемей XV Цезарион]]||[[Պտղոմեոս XV Կեսարիոն]]|| ||56 |- |[[:en:Ptolemy of Epirus]]||[[:ru:Птолемей (царь Эпира)]]|| || ||14 |- |[[:en:Public Power Corporation]]||[[:ru:Государственная энергетическая корпорация Греции]]|| || ||12 |- |[[:en:Pulcheria]]||[[:ru:Пульхерия]]|| || ||42 |- |[[:en:Pygmy (Greek mythology)]]||[[:ru:Пигмеи (мифология)]]|| || ||13 |- |[[:en:Pylaros]]|| || || ||8 |- |[[:en:Pylos]]||[[:ru:Пилос]]||[[Պիլոս]]|| ||54 |- |[[:en:Pylos Combat Agate]]||[[:ru:Агат с боевой сценой из Пилоса]]|| || ||7 |- |[[:en:Pyrrhic War]]||[[:ru:Пиррова война]]|| || ||32 |- |[[:en:Pythagoras]]||[[:ru:Пифагор]]||[[Պյութագորաս]]|| ||193 |- |[[:en:Pythagoras (sculptor)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Pythagorean comma]]||[[:ru:Пифагорейская комма]]|| || ||18 |- |[[:en:Pythagoreanism]]||[[:ru:Пифагореизм]]||[[Պյութագորասականություն]]|| ||53 |- |[[:en:Pythagoreion]]||[[:ru:Пифагорея]]||[[Պյութագորիո]]|| ||23 |- |[[:en:Pythia]]||[[:ru:Пифия]]||[[Պիթիա]]||այո||46 |- |[[:en:Python (mythology)]]||[[:ru:Пифон]]|| || ||44 |- |[[:en:Rainbow (Greece)]]|| || || ||8 |- |[[:en:Rakia]]||[[:ru:Ракия]]|| || ||39 |- |[[:en:Michalis Rakintzis]]|| || || ||11 |- |[[:en:Razing of Anogeia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Razing of Kandanos]]||[[:ru:Уничтожение Канданоса]]|| || ||5 |- |[[:en:Razing of Vorizia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Stella Isaacs, Marchioness of Reading]]|| || || ||4 |- |[[:en:Recognition of same-sex unions in Greece]]||[[:ru:Гражданские партнёрства в Греции]]|| || ||7 |- |[[:en:Regional units of Greece]]||[[:ru:Список периферийных единиц Греции]]|| || ||29 |- |[[:en:Regions of ancient Greece]]|| || || ||12 |- |[[:en:Religion in ancient Rome]]||[[:ru:Римская религия]]|| || ||52 |- |[[:en:Mary Renault]]||[[:ru:Рено, Мэри]]||[[Մերի Ռենո]]|| ||30 |- |[[:en:Renewable energy in Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:Efthimios Rentzias]]|| || || ||8 |- |[[:en:Republic (Plato)]]||[[:ru:Государство (Платон)]]||[[Պետություն (Պլատոն)]]|| ||90 |- |[[:en:Resinated wine]]|| || || ||1 |- |[[:en:Rethymno]]||[[:ru:Ретимнон]]||[[Ռեթիմնո]]|| ||56 |- |[[:en:Rethymno (regional unit)]]|| || || ||18 |- |[[:en:Rethymno Cretan Kings B.C.]]|| || || ||11 |- |[[:en:Retsina]]||[[:ru:Рецина]]||[[Ռեցինա]]|| ||24 |- |[[:en:Stamata Revithi]]||[[:ru:Ревити, Стамата]]|| || ||17 |- |[[:en:Revolutionary Struggle]]||[[:ru:Революционная борьба (организация)]]|| || ||17 |- |[[:en:Rhea (mythology)]]||[[:ru:Рея (мифология)]]||[[Հռեա]]|| ||75 |- |[[:en:Rhodes blood libel]]||[[:ru:Кровавый навет на Родосе]]|| || ||14 |- |[[:en:Rhoditis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Rhodope (regional unit)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Rhodope Mountains]]||[[:ru:Родопы]]||[[Ռոդոպներ]]|| ||64 |- |[[:en:Rhodos]]||[[:ru:Рода (дочь Посейдона)]]|| || ||30 |- |[[:en:Rhyton]]||[[:ru:Ритон]]|| || ||37 |- |[[:en:Richard I of England]]||[[:ru:Ричард I Львиное Сердце]]||[[Ռիչարդ I Առյուծասիրտ]]|| ||99 |- |[[:en:Costas Rigas]]|| || || ||6 |- |[[:en:Right of return]]||[[:ru:Право на возвращение]]|| || ||13 |- |[[:en:Rioni]]||[[:ru:Риони]]||[[Ռիոն]]|| ||62 |- |[[:en:Rise of nationalism in the Ottoman Empire]]|| || || ||3 |- |[[:en:The River (Greece)]]||[[:ru:Река (партия)]]|| || ||22 |- |[[:en:Ro, Greece]]||[[:ru:Ро (остров)]]|| || ||21 |- |[[:en:John I de la Roche]]||[[:ru:Жан I де ла Рош]]|| || ||16 |- |[[:en:Othon de la Roche]]||[[:ru:Оттон де ла Рош]]|| || ||17 |- |[[:en:Georgios Roilos]]||[[:ru:Ройлос, Георгиос]]|| || ||7 |- |[[:en:Roitika]]|| || || ||7 |- |[[:en:List of Roman and Byzantine empresses]]||[[:ru:Список супруг римских императоров]]|| || ||14 |- |[[:en:Roman navy]]||[[:ru:Древнеримский флот]]|| || ||24 |- |[[:en:Roman Senate]]||[[:ru:Сенат (Древний Рим)]]||[[Հռոմեական սենատ]]||այո||68 |- |[[:en:Roman temple]]||[[:ru:Древнеримский храм]]|| || ||32 |- |[[:en:Romaniote Jews]]||[[:ru:Романиоты]]|| || ||20 |- |[[:en:Romanos II]]||[[:ru:Роман II (император Византии)]]||[[Ռոմանոս II (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||47 |- |[[:en:Rome]]||[[:ru:Рим]]||[[Հռոմ]]|| ||316 |- |[[:en:Vassilis Rotas]]||[[:ru:Ротас, Василис]]|| || ||3 |- |[[:en:Rough breathing]]||[[:ru:Дасия]]|| || ||20 |- |[[:en:Roupaki]]|| || || ||4 |- |[[:en:Routsi]]|| || || ||2 |- |[[:en:Royal Hellenic Navy in 1917]]|| || || ||1 |- |[[:en:Rumelia]]||[[:ru:Румелия]]||[[Ռումելիա]]|| ||48 |- |[[:en:Runic inscriptions in Hagia Sophia]]||[[:ru:Рунические надписи в соборе Святой Софии]]|| || ||12 |- |[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (907)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (907)]]|| || ||13 |- |[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (911)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (911)]]|| || ||11 |- |[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (945)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (944)]]|| || ||10 |- |[[:en:Rus'–Byzantine War (907)]]||[[:ru:Русско-византийская война (907)]]||[[Ռուս-բյուզանդական պատերազմ (907)]]|| ||14 |- |[[:en:Rus'–Byzantine War (941)]]||[[:ru:Русско-византийская война (941—944)]]|| || ||19 |- |[[:en:Rus'–Byzantine War (1043)]]||[[:ru:Русско-византийская война (1043)]]|| || ||11 |- |[[:en:Sabazios]]||[[:ru:Сабазий]]||[[Սաբասիոս]]|| ||26 |- |[[:en:Sack of Amorium]]||[[:ru:Осада Амория]]||[[Ամորիումի պաշարում]]|| ||19 |- |[[:en:Sack of Athens (267 AD)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Sack of Constantinople]]||[[:ru:Осада и падение Константинополя (1204)]]||[[Կոստանդնուպոլսի գրավում (1204)]]|| ||31 |- |[[:en:Sack of Thessalonica (904)]]|| ||[[Սալոնիկի գրավում (904)]]|| ||15 |- |[[:en:Sacred Band (1821)]]||[[:ru:Священный отряд (1821)]]|| || ||5 |- |[[:en:Sacred Band (World War II)]]||[[:ru:Священный отряд (1942)]]|| || ||9 |- |[[:en:SAE – World Council of Hellenes Abroad]]||[[:ru:Совет греков зарубежья]]|| || ||5 |- |[[:en:Gabriel Sakellaridis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Salamis Island]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60 |- |[[:en:Salamis Naval Base]]|| || || ||5 |- |[[:en:Dimitris Salpingidis]]||[[:ru:Салпингидис, Димитрис]]||[[Դիմիտրիս Սալպինգիդիս]]|| ||46 |- |[[:en:Zissis Samaras]]|| || || ||1 |- |[[:en:Same (Homer)]]||[[:ru:Сама (Гомер)]]|| || ||4 |- |[[:en:Samos Prefecture]]||[[:ru:Самос (ном)]]||[[Սամոս (նոմոս)]]||այո||31 |- |[[:en:Samothrace]]||[[:ru:Самотраки]]||[[Սամոթրակի]]|| ||60 |- |[[:en:Leonidas Sabanis]]|| || || ||13 |- |[[:en:San (letter)]]||[[:ru:Сан (буква)]]|| || ||56 |- |[[:en:Sanjak of Albania]]||[[:ru:Санджак Албания]]|| || ||8 |- |[[:en:Apostolos Santas]]||[[:ru:Сантас, Апостолос]]|| || ||7 |- |[[:en:Marco I Sanudo]]||[[:ru:Санудо, Марко]]|| || ||18 |- |[[:en:Stefanos Sarafis]]||[[:ru:Сарафис, Стефанос]]|| || ||6 |- |[[:en:Sarandë]]||[[:ru:Саранда]]||[[Սարանդա]]|| ||61 |- |[[:en:Paul Sarbanes]]||[[:ru:Сарбейнз, Пол]]|| || ||20 |- |[[:en:Sarbel]]||[[:ru:Сарбель]]||[[Սարբել]]|| ||24 |- |[[:en:Viktor Sarianidi]]||[[:ru:Сарианиди, Виктор Иванович]]|| || ||12 |- |[[:en:Sarissophoroi]]||[[:ru:Сариссофор]]|| || ||6 |- |[[:en:Sarpedon]]|| || || ||16 |- |[[:en:Christos Sartzetakis]]||[[:ru:Сардзетакис, Христос]]||[[Խրիստոս Սարձետակիս]]|| ||31 |- |[[:en:Sasanian art]]|| || || ||9 |- |[[:en:Satyr]]||[[:ru:Сатиры]]||[[Սատիրներ]]|| ||67 |- |[[:en:Savatiano]]|| || || ||6 |- |[[:en:Scheria]]||[[:ru:Схерия]]|| || ||12 |- |[[:en:School of Pedagogical and Technological Education]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sclaveni]]||[[:ru:Склавины]]|| || ||23 |- |[[:en:Scouts of Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Scylax of Caryanda]]||[[:ru:Скилак]]|| || ||28 |- |[[:en:Scylla]]||[[:ru:Скилла (мифология)]]|| || ||49 |- |[[:en:Sea of Crete]]||[[:ru:Критское море]]|| || ||57 |- |[[:en:Second Athenian League]]||[[:ru:Второй Афинский морской союз]]|| || ||20 |- |[[:en:Second austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Second Battle of İnönü]]||[[:ru:Вторая битва при Инёню]]|| || ||12 |- |[[:en:Second Council of Constantinople]]||[[:ru:Второй Константинопольский собор]]|| || ||48 |- |[[:en:Second Greek colonisation]]||[[:ru:Греческая колонизация]]||[[Հունական գաղութացում]]|| ||30 |- |[[:en:Second Macedonian War]]||[[:ru:Вторая Македонская война]]|| || ||33 |- |[[:en:Second National Assembly at Astros]]|| || || ||3 |- |[[:en:Secret Combination (song)]]||[[:ru:Secret Combination]]||[[Secret Combination]]|| ||11 |- |[[:en:Sect of Revolutionaries]]|| || || ||8 |- |[[:en:Giorgos Seferis]]||[[:ru:Сеферис, Йоргос]]||[[Յորգոս Սեֆերիս]]|| ||88 |- |[[:en:Seisachtheia]]|| || || ||12 |- |[[:en:Giourkas Seitaridis]]||[[:ru:Сейтаридис, Юркас]]|| || ||38 |- |[[:en:Selene]]||[[:ru:Селена]]||[[Սելենե]]|| ||68 |- |[[:en:Seleucid army]]||[[:ru:Армия Селевкидов]]|| || ||9 |- |[[:en:Seleucid Dynastic Wars]]|| || || ||2 |- |[[:en:Seleucid Empire]]||[[:ru:Государство Селевкидов]]||[[Սելևկյան տերություն]]|| ||87 |- |[[:en:Selinunte]]||[[:ru:Селинунт]]|| || ||40 |- |[[:en:Semele]]||[[:ru:Семела]]|| || ||46 |- |[[:en:Semonides of Amorgos]]||[[:ru:Семонид Аморгский]]||[[Սիմոնիդես Ամորգացի]]|| ||26 |- |[[:en:Septinsular Republic]]||[[:ru:Республика Семи Соединённых Островов]]|| || ||30 |- |[[:en:Septuagint]]||[[:ru:Септуагинта]]||[[Յոթանասնից թարգմանություն]]||այո||76 |- |[[:en:Seraphim II of Constantinople]]||[[:ru:Серафим II]]|| || ||12 |- |[[:en:Serapis]]||[[:ru:Серапис]]||[[Սերապիս]]|| ||43 |- |[[:en:Serbian Empire]]||[[:ru:Сербо-Греческое царство]]|| || ||38 |- |[[:en:Sergius I of Constantinople]]||[[:ru:Сергий I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||23 |- |[[:en:Serres]]||[[:ru:Сере (город, Греция)]]||[[Սերես (քաղաք)]]|| ||53 |- |[[:en:Serres (regional unit)]]||[[:ru:Сере (ном)]]||[[Սերե (նոմոս)]]|| ||40 |- |[[:en:Seskli]]|| || || ||7 |- |[[:en:Seven Against Thebes (play)]]||[[:ru:Семеро против Фив (Эсхил)]]||[[Յոթն ընդդեմ Թեբեի]]||այո||37 |- |[[:en:Seventh austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Marina Severa]]||[[:ru:Марина Севира]]|| || ||15 |- |[[:en:Sfakia]]||[[:ru:Сфакья (дим)]]||[[Սֆակիա]]|| ||18 |- |[[:en:Sfakians]]|| || || ||4 |- |[[:en:Kyriakos Sfetsas]]|| || || ||1 |- |[[:en:Shahrbaraz]]||[[:ru:Фаррухан Шахрвараз]]|| || ||35 |- |[[:en:Shake It (Sakis Rouvas song)]]||[[:ru:Shake It (песня Сакиса Руваса)]]|| || ||9 |- |[[:en:Shield of Heracles]]||[[:ru:Щит Геракла]]|| || ||16 |- |[[:en:John Spata]]||[[:ru:Гин Буа Шпата]]|| || ||15 |- |[[:en:Shuvalov Painter]]|| || || ||7 |- |[[:en:Georgios Siantos]]||[[:ru:Сиантос, Йоргис]]|| || ||4 |- |[[:en:Samian Sibyl]]|| || || ||4 |- |[[:en:Siceliotes]]|| || || ||6 |- |[[:en:Sidirokastro, Serres]]||[[:ru:Сидирокастрон (Сере)]]|| || ||23 |- |[[:en:Siege of Aleppo (637)]]||[[:ru:Осада Алеппо (637)]]|| || ||13 |- |[[:en:Siege of Athens]]|| || || ||3 |- |[[:en:Siege of Bari]]|| || || ||19 |- |[[:en:Siege of Candia]]||[[:ru:Осада Кандии]]|| || ||17 |- |[[:en:Siege of Chandax]]|| || || ||6 |- |[[:en:Siege of Constantinople (860)]]||[[:ru:Поход руси на Царьград (860)]]|| || ||24 |- |[[:en:Siege of Constantinople (1203)]]||[[:ru:Осада Константинополя (1203)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (1203)]]|| ||24 |- |[[:en:Siege of Constantinople (1235)]]||[[:ru:Осада Константинополя (1235)]]|| || ||16 |- |[[:en:Siege of Emesa]]|| || || ||9 |- |[[:en:Siege of Eretria]]||[[:ru:Осада Эретрии]]|| || ||14 |- |[[:en:Siege of Gythium]]||[[:ru:Осада Гифия]]|| || ||7 |- |[[:en:Siege of Jerusalem (636–637)]]||[[:ru:Осада Иерусалима (637)]]||[[Երուսաղեմի պաշարում (637)]]|| ||26 |- |[[:en:Siege of Melos]]||[[:ru:Осада Мелоса]]|| || ||13 |- |[[:en:Siege of Negroponte (1470)]]|| || || ||12 |- |[[:en:Siege of Nicaea]]||[[:ru:Осада Никеи (1097)]]|| || ||34 |- |[[:en:Siege of Nicaea (1328–1331)]]||[[:ru:Осада Никеи (1331)]]|| || ||18 |- |[[:en:Siege of Rhodes (305–304 BC)]]||[[:ru:Осада Родоса (305—304 годы до н. э.)]]|| || ||16 |- |[[:en:Siege of Syracuse (311–309 BC)]]||[[:ru:Осада Сиракуз (311—309 до н. э.)]]|| || ||7 |- |[[:en:Siege of the Acropolis (1687)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Siege of Thessalonica (1422–1430)]]||[[:ru:Осада Салоник (1422—1430)]]||[[Սալոնիկի պաշարում (1422-1430)]]|| ||23 |- |[[:en:Siege of Trebizond (1222–1223)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Siemens Greek bribery scandal]]||[[:ru:Коррупционный скандал с компанией «Siemens» в Греции]]||[[Կոռուպցիոն սկանդալ Հունաստանում «Siemens» ընկերության հետ]]|| ||5 |- |[[:en:Sieve of Eratosthenes]]||[[:ru:Решето Эратосфена]]||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]|| ||59 |- |[[:en:Giorgos Sigalas]]||[[:ru:Сигалас, Йоргос]]|| || ||10 |- |[[:en:Angelos Sikelianos]]||[[:ru:Сикелианос, Ангелос]]|| || ||24 |- |[[:en:Sikyona]]||[[:ru:Сикиония]]|| || ||15 |- |[[:en:Silenus]]||[[:ru:Силен]]|| || ||32 |- |[[:en:Simeon I of Bulgaria]]||[[:ru:Симеон I]]||[[Սիմեոն Առաջին]]|| ||55 |- |[[:en:Costas Simitis]]||[[:ru:Симитис, Костас]]||[[Կոստաս Սիմիտիս]]|| ||41 |- |[[:en:Simonides of Ceos]]||[[:ru:Симонид]]||[[Սիմոնիդես Քիոսացի]]|| ||60 |- |[[:en:Simon Sinas]]||[[:ru:Сина, Симон Георг фон]]|| || ||13 |- |[[:en:Sinis (mythology)]]||[[:ru:Синис]]|| || ||23 |- |[[:en:Takis Sinopoulos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Dimitris Sioufas]]|| || || ||9 |- |[[:en:Siren (mythology)]]||[[:ru:Сирены]]||[[Սիրեններ]]|| ||63 |- |[[:en:George Sirian]]||[[:ru:Сириан, Георгиос]]|| || ||3 |- |[[:en:Sirmpa]]|| || || ||2 |- |[[:en:Georgios Sisinis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sisyphus]]||[[:ru:Сизиф]]||[[Սիզիփոս]]|| ||76 |- |[[:en:Sisyphus fragment]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sitalces]]||[[:ru:Ситалк]]|| || ||18 |- |[[:en:Sithonia]]||[[:ru:Ситония]]|| || ||34 |- |[[:en:Sixth austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Pope Sixtus II]]||[[:ru:Сикст II]]||[[Սիքստոս II (Հռոմի պապ)]]|| ||79 |- |[[:en:Kostas Skarvelis]]|| || || ||2 |- |[[:en:Skiathos]]||[[:ru:Скиатос]]||[[Սկիաթոս]]|| ||40 |- |[[:en:Nikolaos Skoufas]]||[[:ru:Скуфас, Николаос]]|| || ||10 |- |[[:en:Stefanos Skouloudis]]||[[:ru:Скулудис, Стефанос]]|| || ||17 |- |[[:en:Eleni Skoura]]||[[:ru:Скура, Елени]]|| || ||5 |- |[[:en:Spyros Skouras]]||[[:ru:Скурас, Спирос]]|| || ||10 |- |[[:en:Vassilios Skouris]]|| || || ||16 |- |[[:en:Panos Skourletis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Skudra]]||[[:ru:Скудра (сатрапия)]]|| || ||10 |- |[[:en:Slavic migrations to the Balkans]]||[[:ru:Славянская колонизация Балкан]]|| || ||18 |- |[[:en:Smikros]]|| || || ||9 |- |[[:en:Smoking in Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Smolikas]]||[[:ru:Змоликас]]||[[Սմոլիկաս]]||այո||30 |- |[[:en:Smuggling of silkworm eggs into the Byzantine Empire]]|| || || ||11 |- |[[:en:Smyrna Trilogy]]|| || || ||1 |- |[[:en:Social Insurance Institute]]|| || || ||4 |- |[[:en:Social War (357–355 BC)]]||[[:ru:Союзническая война (357—355 до н. э.)]]|| || ||19 |- |[[:en:Socialist Democratic Union]]|| || || ||1 |- |[[:en:Socialist Workers' Federation]]|| || || ||6 |- |[[:en:Sogdian Rock]]||[[:ru:Горная война Александра Македонского]]|| || ||15 |- |[[:en:Solar power in Greece]]||[[:ru:Гелиоэнергетика Греции]]|| || ||5 |- |[[:en:Sophia (wisdom)]]||[[:ru:София (философия)]]|| || ||19 |- |[[:en:Sophia of Montferrat]]||[[:ru:София Монферратская]]|| || ||15 |- |[[:en:Sophia of Prussia]]||[[:ru:София Прусская]]|| || ||37 |- |[[:en:Sophilos]]|| || || ||10 |- |[[:en:Sophist (dialogue)]]||[[:ru:Софист (Платон)]]|| || ||27 |- |[[:en:Sortition]]||[[:ru:Выборы по жребию]]|| || ||21 |- |[[:en:Sotirios Sotiropoulos]]||[[:ru:Сотиропулос, Сотириос]]|| || ||15 |- |[[:en:Soufli]]||[[:ru:Суфлион]]||[[Սուֆլիոն]]|| ||21 |- |[[:en:Georgios Souflias]]|| || || ||5 |- |[[:en:Mariam Soulakiotis]]||[[:ru:Сулакиоти, Мариам]]||[[Մարիամ Սուլակիոտի]]|| ||9 |- |[[:en:Souli, Arcadia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Souliote War (1803)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Sources of Indo-Greek history]]|| || || ||1 |- |[[:en:Anwar Soussa]]|| || || ||1 |- |[[:en:South Aegean]]||[[:ru:Южные Эгейские острова]]||[[Հարավային Եգեյան կղզիներ]]|| ||65 |- |[[:en:Souvlaki]]||[[:ru:Сувлаки]]||[[Սուվլակի]]||այո||34 |- |[[:en:Vassilis Spanoulis]]||[[:ru:Спанулис, Василис]]||[[Վասիլիս Սպանուլիս]]|| ||26 |- |[[:en:Spartan army]]||[[:ru:Армия Спарты]]|| || ||17 |- |[[:en:Spartiate]]||[[:ru:Спартиаты]]|| || ||20 |- |[[:en:Elisavet Spathari]]|| || || ||1 |- |[[:en:Evgenios Spatharis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Special Highest Court]]||[[:ru:Особый высший суд Греции]]||[[Հունաստանի Գերագույն հատուկ դատարան]]|| ||8 |- |[[:en:Speusippus]]||[[:ru:Спевсипп]]|| || ||35 |- |[[:en:Spilios Spiliotopoulos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Spiritual Meadow]]||[[:ru:Лимонарь]]|| || ||4 |- |[[:en:Georgia Spiropoulos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Christos Spirtzis]]|| || || ||3 |- |[[:en:Sporades]]|| ||[[Սպորադներ]]|| ||50 |- |[[:en:Sporting B.C.]]|| || || ||6 |- |[[:en:Carl Ludwig Sprenger]]|| || || ||9 |- |[[:en:Saint Spyridon]]||[[:ru:Спиридон Тримифунтский]]|| || ||26 |- |[[:en:Spyros disaster]]|| || || ||2 |- |[[:en:Squid as food]]|| || || ||14 |- |[[:en:St. Demetrios Greek Orthodox Church (Seattle)]]|| || || ||2 |- |[[:en:St. Nicholas Greek Orthodox Church]]||[[:ru:Свято-Никольский национальный храм-памятник]]|| || ||16 |- |[[:en:Stadium at Olympia]]||[[:ru:Стадион в Олимпии]]|| || ||13 |- |[[:en:Stagira (ancient city)]]||[[:ru:Стагир]]|| || ||34 |- |[[:en:Spyridon Stais]]|| || || ||2 |- |[[:en:Stamnos]]||[[:ru:Стамнос]]||[[Ստամնոս]]|| ||19 |- |[[:en:Stater]]||[[:ru:Статер]]|| || ||35 |- |[[:en:Giorgos Stathakis]]|| || || ||8 |- |[[:en:Statue of Zeus at Olympia]]||[[:ru:Статуя Зевса в Олимпии]]||[[Զևսի արձանն Օլիմպոսում]]||այո||87 |- |[[:en:Staurakios (eunuch)]]||[[:ru:Ставракий (евнух)]]|| || ||12 |- |[[:en:Stavroupoli]]|| || || ||19 |- |[[:en:Marie Spartali Stillman]]||[[:ru:Спартали Стиллман, Мария]]||[[Մարիա Սպարտալի Սթիլման]]|| ||22 |- |[[:en:Stis Triantafilias Ta Fila]]|| || || ||1 |- |[[:en:Stoa]]||[[:ru:Стоа]]||[[Ստոա]]|| ||39 |- |[[:en:Stoa Poikile]]||[[:ru:Расписная стоя]]|| || ||21 |- |[[:en:Stoicism]]||[[:ru:Стоицизм]]||[[Ստոիցիզմ]]|| ||98 |- |[[:en:Strategos]]||[[:ru:Стратег]]||[[Ստրատեգոս]]|| ||41 |- |[[:en:Dora Stratou]]||[[:ru:Страту, Дора]]|| || ||7 |- |[[:en:Georgios Streit]]|| || || ||8 |- |[[:en:Strovolos]]||[[:ru:Строволос]]|| || ||24 |- |[[:en:Structural history of the Roman military]]|| || || ||9 |- |[[:en:Struma (river)]]||[[:ru:Струма (река)]]||[[Ստրումա (գետ)]]|| ||46 |- |[[:en:Strymonian Gulf]]||[[:ru:Орфанос]]|| || ||22 |- |[[:en:Stylobate]]||[[:ru:Стилобат]]||[[Ստիլոբատ]]|| ||36 |- |[[:en:Stymfalia]]|| || || ||14 |- |[[:en:Styra, Greece]]|| || || ||11 |- |[[:en:Successions of Philosophers]]|| || || ||5 |- |[[:en:Suda]]||[[:ru:Суда (энциклопедия)]]||[[Սուդա (հանրագիտարան)]]||այո||46 |- |[[:en:Sukhumi]]||[[:ru:Сухум]]||[[Սուխում]]|| ||120 |- |[[:en:Sumela Monastery]]||[[:ru:Панагия Сумела]]||[[Սումելա վանք]]|| ||25 |- |[[:en:Super-prefectures of Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:The Suppliants (Aeschylus)]]||[[:ru:Просительницы (Эсхил)]]|| || ||23 |- |[[:en:Supreme Civil and Criminal Court of Greece]]||[[:ru:Верховный суд Греции]]|| || ||9 |- |[[:en:Swedish Institute at Athens]]|| || || ||8 |- |[[:en:Symi]]||[[:ru:Сими]]||[[Սիմի]]|| ||44 |- |[[:en:Symmathites]]|| || || ||2 |- |[[:en:Sympoliteia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Symposium]]||[[:ru:Симпосий]]|| || ||41 |- |[[:en:Symposium (Plato)]]||[[:ru:Пир (Платон)]]||[[Խրախճանք]]|| ||44 |- |[[:en:Synaspismos]]||[[:ru:Синаспизмос]]|| || ||18 |- |[[:en:George Syncellus]]||[[:ru:Георгий Синкелл]]|| || ||33 |- |[[:en:Syntagma Square]]||[[:ru:Синтагматос]]||[[Սինտագմա]]|| ||33 |- |[[:en:Syros]]||[[:ru:Сирос]]||[[Սիրոս (կղզի)]]|| ||55 |- |[[:en:Tainia (costume)]]|| || || ||10 |- |[[:en:Talent (measurement)]]||[[:ru:Талант (единица измерения)]]||[[Տաղանդ (չափի միավոր)]]|| ||49 |- |[[:en:Talos in popular culture]]||[[:ru:Талос (витязь)]]|| || ||32 |- |[[:en:Talthybius]]||[[:ru:Талфибий]]|| || ||18 |- |[[:en:Tamil loanwords in Ancient Greek]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tamzara]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6 |- |[[:en:Tanagra figurine]]||[[:ru:Танагрские статуэтки]]|| || ||17 |- |[[:en:Tantalus]]||[[:ru:Тантал (мифология)]]||[[Տանտալոս]]|| ||52 |- |[[:en:Taphians]]|| || || ||9 |- |[[:en:Giannis Taralidis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Tarasios of Constantinople]]||[[:ru:Тарасий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||27 |- |[[:en:Gregory Tarchaneiotes]]|| || || ||8 |- |[[:en:Tarhana]]||[[:ru:Тархана]]||[[Թարխանա]]|| ||21 |- |[[:en:Tarporley Painter]]||[[:ru:Тарпорлийский вазописец]]|| || ||7 |- |[[:en:Tarquinia Painter]]|| || || ||4 |- |[[:en:Taverna]]||[[:ru:Греческая таверна]]|| || ||11 |- |[[:en:Taxation in Greece]]||[[:ru:Налоговая система Греции]]|| || ||4 |- |[[:en:Taygetus]]||[[:ru:Тайгет]]|| || ||37 |- |[[:en:Technical Chamber of Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Technical University of Crete]]|| || || ||8 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Athens]]|| || || ||3 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Crete]]||[[:ru:Критский институт технологического образования]]|| || ||3 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Eastern Macedonia and Thrace]]|| || || ||3 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Piraeus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Western Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Technological Educational Institute of Western Macedonia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tegea]]||[[:ru:Тегея]]|| || ||32 |- |[[:en:Telegonus]]||[[:ru:Телегон]]|| || ||3 |- |[[:en:Telemachus]]||[[:ru:Телемах]]||[[Տելեմաքոս]]|| ||51 |- |[[:en:Telephus]]||[[:ru:Телеф]]||[[Տելեփոս]]|| ||29 |- |[[:en:Telesilla]]||[[:ru:Телесилла]]|| || ||23 |- |[[:en:Television in Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Temple of Aphaea]]||[[:ru:Храм Афайи]]|| || ||22 |- |[[:en:Temple of Hera, Olympia]]|| || || ||17 |- |[[:en:Temple of Olympian Zeus, Athens]]||[[:ru:Храм Зевса Олимпийского]]||[[Օլիմպիական Զևսի տաճար]]|| ||34 |- |[[:en:Tenea]]|| || || ||10 |- |[[:en:Tenedos]]||[[:ru:Бозджаада]]||[[Տենեդոս]]|| ||47 |- |[[:en:Tenth austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Teos]]||[[:ru:Теос]]|| || ||25 |- |[[:en:Tereus (play)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Terpsichore]]||[[:ru:Терпсихора]]||[[Տերփսիքորա]]||այո||53 |- |[[:en:Territorial evolution of Greece]]|| || || ||6 |- |[[:en:Terrorism in Greece]]|| || || ||5 |- |[[:en:Tetradrachm]]||[[:ru:Тетрадрахма]]|| || ||28 |- |[[:en:Tetrarchy]]||[[:ru:Тетрархия]]||[[Տետրարխիա]]||այո||54 |- |[[:en:Tha 'Mai Allios]]|| || || ||5 |- |[[:en:Thaïs]]||[[:ru:Таис]]||[[Թայիս]]|| ||27 |- |[[:en:Thales of Miletus]]||[[:ru:Фалес Милетский]]||[[Թալես Միլեթացի]]|| ||148 |- |[[:en:Thalia (Muse)]]||[[:ru:Талия (муза)]]||[[Թալիա]]||այո||55 |- |[[:en:Thanatos]]||[[:ru:Танатос]]||[[Թանատոս]]|| ||56 |- |[[:en:Thasos]]||[[:ru:Тасос]]||[[Թասոս]]|| ||56 |- |[[:en:The Day the Fish Came Out]]|| || || ||7 |- |[[:en:The Dead Brother's Song]]|| || || ||3 |- |[[:en:The Frog and the Ox]]|| || || ||8 |- |[[:en:The Last Temptation of Christ (novel)]]|| || || ||18 |- |[[:en:The Mall Athens]]|| || || ||4 |- |[[:en:The North Wind and the Sun]]|| || || ||23 |- |[[:en:The Spicy Effect]]|| || || ||2 |- |[[:en:The X Factor (Greek series 1)]]|| || || ||1 |- |[[:en:The X Factor (Greek TV series)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Theagenes of Megara]]||[[:ru:Феаген]]|| || ||16 |- |[[:en:Theatre of ancient Greece]]||[[:ru:Театр в Древней Греции]]||[[Հին հունական թատրոն]]|| ||53 |- |[[:en:Theatre of Dionysus]]||[[:ru:Театр Диониса]]||[[Դիոնիսոսի թատրոն]]|| ||32 |- |[[:en:Theban pederasty]]|| || || ||12 |- |[[:en:Theban–Spartan War]]|| || || ||4 |- |[[:en:Thebes tablets]]|| || || ||1 |- |[[:en:Thebes, Greece]]||[[:ru:Фивы (Беотия)]]||[[Թեբե (Հունաստան)]]|| ||69 |- |[[:en:Theme (Byzantine district)]]||[[:ru:Фема]]||[[Թեմ (Բյուզանդիայի վարչական միավոր)]]|| ||43 |- |[[:en:Themistoclean Wall]]|| ||[[Թեմիստոկլեսյան պարիսպ]]|| ||7 |- |[[:en:Theocritus]]||[[:ru:Феокрит]]|| || ||66 |- |[[:en:Theodora of Arta]]||[[:ru:Феодора Петралифа]]|| || ||15 |- |[[:en:Theodora of Trebizond]]||[[:ru:Феодора Великая Комнина]]|| || ||27 |- |[[:en:Theodora Porphyrogenita]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VIII)]]||[[Թեոդորա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||47 |- |[[:en:Theodora (empress)]]||[[:ru:Феодора (супруга Феофила)]]||[[Թեոդորա (Թեոփիլոսի կինը)]]|| ||41 |- |[[:en:Theodora (11th century)]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VIII)]]||[[Թեոդորա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||47 |- |[[:en:Theodora (daughter of Constantine VII)]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VII)]]|| || ||18 |- |[[:en:Theodora (wife of Romanos I)]]||[[:ru:Феодора (супруга Романа I)]]|| || ||20 |- |[[:en:Stavros Theodorakis]]|| || || ||17 |- |[[:en:Theodore II Laskaris]]||[[:ru:Феодор II Ласкарис]]|| || ||43 |- |[[:en:Theodore II Palaiologos]]||[[:ru:Феодор II Палеолог]]|| || ||22 |- |[[:en:Theodore I Palaiologos]]||[[:ru:Феодор I Палеолог (деспот Мореи)]]|| || ||20 |- |[[:en:Theodore Psalter]]|| || || ||3 |- |[[:en:Natasa Theodoridou]]||[[:ru:Феодориду, Наташа]]|| || ||10 |- |[[:en:Theodosian dynasty]]||[[:ru:Династия Феодосия]]|| || ||33 |- |[[:en:Maria Theofili]]|| || || ||3 |- |[[:en:Theoktistos]]|| || || ||9 |- |[[:en:Theophanes Continuatus]]||[[:ru:Продолжатель Феофана]]|| || ||15 |- |[[:en:Theophanes the Greek]]||[[:ru:Феофан Грек]]||[[Ֆեոֆան Գրեկ]]|| ||31 |- |[[:en:Theophilos (emperor)]]||[[:ru:Феофил (император)]]|| || ||52 |- |[[:en:Theophylact of Ohrid]]||[[:ru:Феофилакт Болгарский]]|| || ||19 |- |[[:en:Theoroi]]|| || || ||6 |- |[[:en:Georgios Theotokis]]||[[:ru:Теотокис, Георгиос]]|| || ||17 |- |[[:en:Theramenes]]||[[:ru:Ферамен]]|| || ||23 |- |[[:en:Theriso]]|| || || ||11 |- |[[:en:Theriso revolt]]|| || || ||6 |- |[[:en:Theseus]]||[[:ru:Тесей]]||[[Թեսևս]]|| ||82 |- |[[:en:Thesmophoriazusae]]||[[:ru:Женщины на празднике Фесмофорий]]|| || ||23 |- |[[:en:Thesprotians]]|| || || ||14 |- |[[:en:Thessalonike of Macedon]]||[[:ru:Фессалоника (сестра Александра Македонского)]]|| || ||22 |- |[[:en:Thessaloniki (municipality)]]||[[:ru:Салоники (дим)]]|| || ||8 |- |[[:en:Thessaloniki Inner Ring Road]]|| || || ||4 |- |[[:en:Thessaloniki International Fair]]||[[:ru:Международная выставка в Салониках]]|| || ||5 |- |[[:en:Thessaloniki International Film Festival]]||[[:ru:Международный кинофестиваль в Салониках]]|| || ||17 |- |[[:en:Thessaloniki Metro]]||[[:ru:Салоникский метрополитен]]|| || ||24 |- |[[:en:Thessaloniki metropolitan area]]|| || || ||4 |- |[[:en:Thessaly Railway Museum]]||[[:ru:Железнодорожный музей Фессалии]]|| || ||4 |- |[[:en:Thetis-class gunboat]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ludwig Thiersch]]||[[:ru:Тирш, Людвиг]]|| || ||10 |- |[[:en:Third austerity package (Greece)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Third Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||2 |- |[[:en:Third Sacred War]]||[[:ru:Третья Священная война]]|| || ||16 |- |[[:en:Thirty Years' Peace]]||[[:ru:Тридцатилетний мир]]|| || ||14 |- |[[:en:This Is Our Night]]|| || || ||13 |- |[[:en:Tholos of Delphi]]|| || || ||9 |- |[[:en:Thomas I Komnenos Doukas]]||[[:ru:Фома I Комнин Дука]]|| || ||17 |- |[[:en:Thomas the Slav]]||[[:ru:Фома Славянин]]||[[Թովմա Սլավոն]]|| ||32 |- |[[:en:Thracia]]||[[:ru:Фракия (римская провинция)]]|| || ||31 |- |[[:en:Thracian horseman]]||[[:ru:Фракийский всадник]]|| || ||14 |- |[[:en:Thrasybulus]]||[[:ru:Фрасибул]]|| || ||28 |- |[[:en:Thrasymachus]]||[[:ru:Фрасимах]]|| || ||31 |- |[[:en:Dionysius Thrax]]||[[:ru:Дионисий Фракийский]]||[[Դիոնիսիոս Թրակացի]]|| ||36 |- |[[:en:Thriae]]||[[:ru:Фрии]]|| || ||14 |- |[[:en:Throne Room, Knossos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Thucydides, son of Melesias]]||[[:ru:Фукидид (сын Мелесия)]]|| || ||14 |- |[[:en:Thyreophoroi]]||[[:ru:Туреофоры]]|| || ||8 |- |[[:en:Tiberius III]]||[[:ru:Тиверий III]]|| || ||49 |- |[[:en:Tiberius II Constantine]]||[[:ru:Тиберий II]]||[[Տիբերիոս Բ (Բյուզանդիայի կայսր)]]||այո||51 |- |[[:en:Tigranes the Great]]||[[:ru:Тигран II]]||[[Տիգրան Մեծ]]|| ||71 |- |[[:en:Tilos]]||[[:ru:Тилос]]|| || ||36 |- |[[:en:Timaeus (dialogue)]]||[[:ru:Тимей (Платон)]]|| || ||43 |- |[[:en:Timarete]]||[[:ru:Тимарет]]|| || ||15 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (33–717)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (717–1204)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1204–1453)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1453–1821)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1821–1924)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1924–1974)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1974–2008)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (from 2008)]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of the Latin Empire]]|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of the Republic of Venice]]||[[:ru:Хронология истории Венеции]]|| || ||4 |- |[[:en:Timon of Athens (person)]]|| || || ||15 |- |[[:en:Timotheus (sculptor)]]||[[:ru:Тимофей (скульптор)]]|| || ||15 |- |[[:en:Timotheus (general)]]||[[:ru:Тимофей (военачальник)]]|| || ||18 |- |[[:en:Timycha]]|| || || ||9 |- |[[:en:Tinos]]||[[:ru:Тинос]]||[[Թինոս]]|| ||55 |- |[[:en:Tisias]]||[[:ru:Тисий]]|| || ||10 |- |[[:en:Titan Cement]]||[[:ru:Titan Cement]]|| || ||14 |- |[[:en:Titanomachy]]||[[:ru:Титаномахия]]||[[Տիտանների ճակատամարտ]]|| ||45 |- |[[:en:Titans]]||[[:ru:Титаны]]||[[Տիտաններ (դիցաբանություն)]]|| ||90 |- |[[:en:To Nisi]]||[[:ru:Остров (телесериал, Греция)]]|| || ||6 |- |[[:en:To Vima]]||[[:ru:Вима (газета)]]|| || ||13 |- |[[:en:Tocco family]]||[[:ru:Токко (династия)]]|| || ||11 |- |[[:en:Dimitrios Tofalos]]||[[:ru:Тофалос, Димитриос]]||[[Դիմիտրիոս Տոֆալոս]]|| ||8 |- |[[:en:Ardit Toli]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tomb of the Diver]]|| || || ||12 |- |[[:en:Tomb of the Unknown Soldier (Athens)]]||[[:ru:Могила Неизвестного солдата (Афины)]]|| || ||7 |- |[[:en:Toumazou v. Republic of Turkey]]|| || || ||2 |- |[[:en:Toumba (Thessaloniki)]]|| || || ||6 |- |[[:en:Bardanes Tourkos]]||[[:ru:Вардан Турк]]|| || ||16 |- |[[:en:Tower of the Winds]]||[[:ru:Башня Ветров]]||[[Քամիների աշտարակ]]|| ||34 |- |[[:en:Trachilos footprints]]|| || || ||7 |- |[[:en:Tractatus coislinianus]]||[[:ru:Коаленовский трактат]]|| || ||6 |- |[[:en:Trade unions in Greece]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tragasus]]|| || || ||2 |- |[[:en:TrainOSE rolling stock]]|| || || ||4 |- |[[:en:Treasury of Atreus]]||[[:ru:Сокровищница Атрея]]|| || ||25 |- |[[:en:Treaty of Adrianople (1829)]]||[[:ru:Адрианопольский мирный договор (1829)]]||[[Ադրիանապոլսի պայմանագիր]]|| ||41 |- |[[:en:Treaty of Athens]]||[[:ru:Афинский договор]]|| || ||9 |- |[[:en:Treaty of Berlin (1878)]]||[[:ru:Берлинский трактат]]||[[Բեռլինի պայմանագիր (1878)]]|| ||38 |- |[[:en:Treaty of Bucharest (1913)]]||[[:ru:Бухарестский мирный договор (1913)]]|| || ||42 |- |[[:en:Treaty of Chernomen]]|| || || ||4 |- |[[:en:Treaty of Constance (1153)]]|| || || ||4 |- |[[:en:Treaty of Constantinople (1897)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1897)]]|| || ||12 |- |[[:en:Treaty of Devol]]||[[:ru:Девольский договор]]|| || ||24 |- |[[:en:Treaty of Karlowitz]]||[[:ru:Карловицкий мир]]|| || ||52 |- |[[:en:Treaty of London (1827)]]||[[:ru:Лондонская конвенция (1827)]]|| || ||15 |- |[[:en:Treaty of London (1864)]]||[[:ru:Лондонский договор (1864)]]|| || ||9 |- |[[:en:Treaty of Neuilly-sur-Seine]]||[[:ru:Нёйиский договор]]|| || ||37 |- |[[:en:Treaty of Nymphaeum (1214)]]||[[:ru:Нимфейский договор (1214)]]|| || ||12 |- |[[:en:Treaty of Nymphaeum (1261)]]||[[:ru:Нимфейский договор (1261)]]|| || ||16 |- |[[:en:Treaty of Passarowitz]]||[[:ru:Пожаревацкий мир]]|| || ||41 |- |[[:en:Treaty of Phoenice]]|| || || ||16 |- |[[:en:Treaty of Sèvres]]||[[:ru:Севрский мирный договор]]||[[Սևրի պայմանագիր]]|| ||61 |- |[[:en:Treaty of Varkiza]]||[[:ru:Варкизское соглашение]]|| || ||10 |- |[[:en:Treaty of Viterbo]]|| || || ||8 |- |[[:en:Trial of the Six]]||[[:ru:Процесс шести]]|| || ||11 |- |[[:en:Triandria]]||[[:ru:Триандрия]]|| || ||17 |- |[[:en:Makis Triantafyllopoulos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Nikolaos Triantafyllakos]]||[[:ru:Триандафиллакос, Николаос]]|| || ||14 |- |[[:en:Dimitrios Trichopoulos]]||[[:ru:Трихопулос, Димитриос]]||[[Դիմիտրիոս Տրիխոպուլոս]]|| ||5 |- |[[:en:Trierarch]]|| || || ||7 |- |[[:en:Valando Tryfonos]]||[[:ru:Трифонос, Валанто]]|| || ||6 |- |[[:en:Trikala]]||[[:ru:Трикала]]||[[Տրիկալա]]|| ||49 |- |[[:en:Trikala (regional unit)]]|| || || ||14 |- |[[:en:Trikala 2000 B.C.]]|| || || ||7 |- |[[:en:Spyridon Trikoupis]]||[[:ru:Трикупис, Спиридон]]||[[Սպիրիդոն Տրիկուպիս]]|| ||24 |- |[[:en:Tripotamia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tripotamo, Arcadia]]|| || || ||2 |- |[[:en:Triptolemos Painter]]||[[:ru:Мастер Триптолема]]|| || ||8 |- |[[:en:Antonis Tritsis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Troilus of Elis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Trojan language]]||[[:ru:Троянский язык]]|| || ||7 |- |[[:en:Tromakton]]|| || || ||1 |- |[[:en:Tros (mythology)]]||[[:ru:Трос (сын Эрихтония)]]|| || ||27 |- |[[:en:Troullos]]|| || || ||1 |- |[[:en:Troy]]||[[:ru:Троя]]||[[Տրոյա]]|| ||113 |- |[[:en:Trypes]]|| || || ||9 |- |[[:en:Euclid Tsakalotos]]||[[:ru:Цакалотос, Эвклид]]||[[Էվկլիդիս Ցակալոտոս]]|| ||30 |- |[[:en:Athanasios Tsakalov]]||[[:ru:Цакалоф, Атанасиос]]|| || ||12 |- |[[:en:Tsakonia]]|| || || ||9 |- |[[:en:Tsakonian language]]||[[:ru:Цаконский язык]]|| || ||32 |- |[[:en:Tsakonians]]|| || || ||9 |- |[[:en:Tsakonikos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Eleni Tsaligopoulou]]||[[:ru:Цалигопулу, Элени]]||[[Էլենի Ցալիգոպուլու]]|| ||12 |- |[[:en:Konstantinos Tsatsos]]||[[:ru:Цацос, Константинос]]|| || ||32 |- |[[:en:Tsestos]]|| || || ||2 |- |[[:en:Tsifteteli]]|| || || ||7 |- |[[:en:Tsimiski Street]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ilias Tsirimokos]]||[[:ru:Циримокос, Илиас]]|| || ||16 |- |[[:en:Savvas Tsitouridis]]|| || || ||4 |- |[[:en:Vassilis Tsitsanis]]|| || || ||14 |- |[[:en:Georgios Tsolakoglou]]||[[:ru:Цолакоглу, Георгиос]]|| || ||19 |- |[[:en:Emmanouil Tsouderos]]||[[:ru:Цудерос, Эммануил]]|| || ||16 |- |[[:en:Christos Tsountas]]||[[:ru:Цундас, Христос]]|| || ||11 |- |[[:en:Tunic]]||[[:ru:Туника]]|| || ||44 |- |[[:en:Turkish coffee]]||[[:ru:Кофе по-турецки]]||[[Թուրքական սուրճ]]|| ||60 |- |[[:en:Turkish invasion of Cyprus]]||[[:ru:Турецкое вторжение на Кипр]]||[[Թուրքական ներխուժումը Կիպրոս]]|| ||43 |- |[[:en:TWA Flight 841 (1974)]]||[[:ru:Взрыв Boeing 707 над Ионическим морем]]|| || ||8 |- |[[:en:Twenty Years' Anarchy]]||[[:ru:Двадцатилетняя анархия]]|| || ||16 |- |[[:en:Tymfristos]]||[[:ru:Велухи]]|| || ||18 |- |[[:en:Tyrant]]||[[:ru:Тиран]]|| || ||60 |- |[[:en:Tyras]]||[[:ru:Тира (древний город)]]|| || ||18 |- |[[:en:Tyrsenian languages]]||[[:ru:Тирренские языки]]|| || ||26 |- |[[:en:Konstantinos Tzechanis]]||[[:ru:Дзеханис, Константинос]]|| || ||5 |- |[[:en:Eleni Tzoka]]|| || || ||7 |- |[[:en:Ullah Millet]]|| || || ||1 |- |[[:en:Ulysses' Gaze]]||[[:ru:Взгляд Улисса]]|| || ||20 |- |[[:en:United Democratic Left]]||[[:ru:Единая демократическая левая партия]]|| || ||12 |- |[[:en:United Macedonia]]||[[:ru:Великая Македония]]||[[Մեծն Մակեդոնիա]]||այո||23 |- |[[:en:United Panhellenic Organization of Youth]]||[[:ru:Единая всегреческая организация молодёжи]]|| || ||5 |- |[[:en:United States of the Ionian Islands]]||[[:ru:Ионическая республика]]||[[Հոնիական հանրապետություն]]|| ||34 |- |[[:en:University of Ioannina]]|| || || ||12 |- |[[:en:University of Macedonia]]||[[:ru:Университет Македонии]]||[[Մակեդոնիայի համալսարան]]|| ||18 |- |[[:en:University of Peloponnese]]|| || || ||13 |- |[[:en:University of Piraeus]]||[[:ru:Университет Пирея]]||[[Պիրեյոսի համալսարան]]|| ||19 |- |[[:en:University of Thessaly]]||[[:ru:Университет Фессалии]]|| || ||11 |- |[[:en:University of West Attica]]|| || || ||5 |- |[[:en:Unknown God]]||[[:ru:Неведомый бог]]|| || ||15 |- |[[:en:Urania]]||[[:ru:Урания (муза)]]||[[Ուրանիա]]|| ||53 |- |[[:en:Utica, Tunisia]]||[[:ru:Утика]]|| || ||32 |- |[[:en:Markos Vafeiadis]]||[[:ru:Вафиадис, Маркос]]|| || ||29 |- |[[:en:Nanos Valaoritis]]|| || || ||6 |- |[[:en:Vale of Tempe]]||[[:ru:Темпейская долина]]|| || ||25 |- |[[:en:Valens]]||[[:ru:Валент II]]||[[Վաղես]]|| ||65 |- |[[:en:Valentinian I]]||[[:ru:Валентиниан I]]|| || ||69 |- |[[:en:Valentinianic dynasty]]||[[:ru:Династия Валентиниана]]|| || ||29 |- |[[:en:Vallahades]]||[[:ru:Валахады]]|| || ||9 |- |[[:en:Valle dei Templi]]|| || || ||35 |- |[[:en:Zinovios Valvis]]||[[:ru:Валвис, Зиновиос]]|| || ||15 |- |[[:en:Markos Vamvakaris]]||[[:ru:Вамвакарис, Маркос]]|| || ||19 |- |[[:en:Despina Vandi]]||[[:ru:Ванди, Деспина]]||[[Դեսպինա Վանդի]]|| ||29 |- |[[:en:Vangelis]]||[[:ru:Вангелис]]||[[Վանգելիս]]|| ||71 |- |[[:en:Vangos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Varangians]]||[[:ru:Варяги]]||[[Վարյագներ]]|| ||55 |- |[[:en:Vardar]]||[[:ru:Вардар]]||[[Վարդար]]|| ||56 |- |[[:en:Vardar offensive]]||[[:ru:Вардарское наступление]]|| || ||16 |- |[[:en:Vardousia]]||[[:ru:Вардусия]]|| || ||14 |- |[[:en:Varieties of Modern Greek]]|| || || ||5 |- |[[:en:Kostas Varnalis]]||[[:ru:Варналис, Костас]]||[[Կոստաս Վառնալիս]]|| ||21 |- |[[:en:Yanis Varoufakis]]||[[:ru:Варуфакис, Янис]]||[[Յանիս Վարուֆակիս]]|| ||55 |- |[[:en:Varrese Painter]]||[[:ru:Варрезский вазописец]]|| || ||7 |- |[[:en:Ioannis Varvakis]]||[[:ru:Варваци, Иван Андреевич]]|| || ||10 |- |[[:en:Vasilikos, Zakynthos]]|| || || ||5 |- |[[:en:Vasilopita]]||[[:ru:Василопита]]|| || ||9 |- |[[:en:Vasta]]||[[:ru:Васта (значения)]]|| || ||5 |- |[[:en:Vatatzes]]|| || || ||7 |- |[[:en:John III Doukas Vatatzes]]||[[:ru:Иоанн III Дука Ватац]]|| || ||48 |- |[[:en:Vathy, Ithaca]]||[[:ru:Итаки (город)]]||[[Իտակի]]|| ||16 |- |[[:en:Vathy, Samos]]||[[:ru:Вати (Самос)]]|| || ||26 |- |[[:en:Kostas Vaxevanis]]|| || || ||9 |- |[[:en:Ioannis Velissariou]]||[[:ru:Велиссариу, Иоаннис]]|| || ||4 |- |[[:en:Aris Velouchiotis]]||[[:ru:Велухиотис, Арис]]||[[Արիս Վելուխիոտիս]]|| ||19 |- |[[:en:Yiorgos Veltsos]]|| || || ||3 |- |[[:en:Venetian rule in the Ionian Islands]]|| || || ||9 |- |[[:en:Venizelism]]|| ||[[Վենիզելիզմ]]|| ||10 |- |[[:en:Evangelos Venizelos]]||[[:ru:Венизелос, Евангелос]]||[[Էվանգելոս Վենիզելոս]]|| ||32 |- |[[:en:Michael Ventris]]||[[:ru:Вентрис, Майкл]]|| || ||34 |- |[[:en:Venus Anadyomene]]||[[:ru:Афродита Анадиомена]]|| || ||15 |- |[[:en:Venus Callipyge]]||[[:ru:Венера Каллипига]]|| || ||19 |- |[[:en:Venus of Arles]]||[[:ru:Венера Арльская]]|| || ||15 |- |[[:en:Vergina]]||[[:ru:Вергина]]||[[Վերգինա]]|| ||46 |- |[[:en:Veria]]||[[:ru:Верия]]||[[Վերիա]]|| ||46 |- |[[:en:Via Egnatia]]||[[:ru:Эгнатиева дорога]]|| || ||37 |- |[[:en:Viannos massacres]]||[[:ru:Холокост Вьяноса]]|| || ||6 |- |[[:en:Demetrios Vikelas]]||[[:ru:Викелас, Деметриус]]|| || ||47 |- |[[:en:Vikos–Aoös National Park]]||[[:ru:Викос-Аоос]]||[[Վիկոս-Աոոս ազգային պարկ]]|| ||19 |- |[[:en:Ioannis Vilaras]]|| || || ||7 |- |[[:en:Vino Greco]]|| || || ||2 |- |[[:en:Anna Vissi]]||[[:ru:Висси, Анна]]||[[Աննա Վիսսի]]||այո||37 |- |[[:en:Lia Vissi]]|| || || ||14 |- |[[:en:Vitsa]]||[[:ru:Вица (Янина)]]|| || ||9 |- |[[:en:Vivartia]]|| || || ||7 |- |[[:en:Vjosa]]||[[:ru:Вьоса]]||[[Վյոսա]]|| ||43 |- |[[:en:Volcanic winter of 536]]||[[:ru:Похолодание 535—536 годов]]|| || ||29 |- |[[:en:Volos]]||[[:ru:Волос (город)]]||[[Վոլոս]]|| ||73 |- |[[:en:Makis Voridis]]|| || || ||7 |- |[[:en:Votanikos Mosque]]||[[:ru:Афинская мечеть]]|| || ||8 |- |[[:en:Voukolies]]|| || || ||11 |- |[[:en:Georgios Voulgarakis]]|| || || ||5 |- |[[:en:Petros Voulgaris]]||[[:ru:Вулгарис, Петрос]]|| || ||14 |- |[[:en:Vouliagmeni]]||[[:ru:Вулиагмени (Аттика)]]||[[Վուլիագմենի (Ատտիկա)]]|| ||19 |- |[[:en:Kostas Voutsas]]|| || || ||7 |- |[[:en:Andreas Voutsinas]]|| || || ||8 |- |[[:en:Nikos Voutsis]]|| || || ||10 |- |[[:en:Omer Vrioni]]||[[:ru:Омер-паша Вриони]]|| || ||11 |- |[[:en:Vrysochori]]|| || || ||3 |- |[[:en:Theodoros Vryzakis]]||[[:ru:Вризакис, Теодорос]]|| || ||14 |- |[[:en:Alan Wace]]||[[:ru:Уэйс, Алан]]|| || ||12 |- |[[:en:Walls of Constantinople]]||[[:ru:Стены Константинополя]]||[[Կոստանդնուպոլսի պարիսպներ]]||այո||39 |- |[[:en:Krzysztof Warzycha]]||[[:ru:Важиха, Кшиштоф]]|| || ||17 |- |[[:en:Water polo at the 2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Водное поло на летних Олимпийских играх 2004]]|| || ||27 |- |[[:en:Western Greece]]||[[:ru:Западная Греция]]||[[Արևմտյան Հունաստան]]|| ||69 |- |[[:en:Western Macedonia]]||[[:ru:Западная Македония]]|| || ||71 |- |[[:en:Western text-type]]||[[:ru:Западный тип текста]]|| || ||13 |- |[[:en:Wildlife of Greece]]|| || || ||3 |- |[[:en:William of Champlitte]]||[[:ru:Гильом I де Шамплит]]|| || ||19 |- |[[:en:William of Villehardouin]]||[[:ru:Гильом II де Виллардуэн]]|| || ||23 |- |[[:en:Wine and Vine Institutes]]|| || || ||1 |- |[[:en:Winged Victory of Samothrace]]||[[:ru:Ника Самофракийская]]||[[Նիկե Սամոթրակյան]]|| ||49 |- |[[:en:Women in the Byzantine Empire]]||[[:ru:Женщины в Византии]]||[[Կանայք Բյուզանդիայում]]|| ||4 |- |[[:en:Women of Trachis]]||[[:ru:Трахинянки (Софокл)]]|| || ||28 |- |[[:en:Works and Days]]||[[:ru:Труды и дни]]||[[Աշխատանք և օրեր]]|| ||44 |- |[[:en:Xanthi]]||[[:ru:Ксанти]]||[[Քսանթի]]|| ||49 |- |[[:en:Xanthi B.C.]]|| || || ||3 |- |[[:en:Xanthos]]||[[:ru:Ксанф (город)]]||[[Կսանֆ (քաղաք)]]|| ||42 |- |[[:en:Emmanuil Xanthos]]||[[:ru:Ксантос, Эммануил]]|| || ||9 |- |[[:en:Xekina Mia Psaropoula]]|| || || ||1 |- |[[:en:Iannis Xenakis]]||[[:ru:Ксенакис, Янис]]||[[Յանիս Քսենակիս]]|| ||46 |- |[[:en:Xenocles of Messenia]]|| || || ||3 |- |[[:en:Xenophon]]||[[:ru:Ксенофонт]]||[[Քսենոփոն]]|| ||115 |- |[[:en:Xenos (Greek)]]|| || || ||2 |- |[[:en:Xerxes I]]||[[:ru:Ксеркс I]]||[[Քսերքսես I]]|| ||84 |- |[[:en:Alexios Xiphias]]|| || || ||8 |- |[[:en:John Xiphilinus]]|| || || ||19 |- |[[:en:Xoanon]]||[[:ru:Ксоан]]|| || ||16 |- |[[:en:Xorychti]]|| || || ||3 |- |[[:en:Nikos Xydakis (journalist)]]|| || || ||5 |- |[[:en:Xylokastro]]||[[:ru:Ксилокастрон]]||[[Քսիլոկաստրոն]]|| ||18 |- |[[:en:Nikos Xilouris]]||[[:ru:Ксилурис, Никос]]||[[Նիկոս Քսիլուրիս]]|| ||16 |- |[[:en:Xynisteri]]||[[:ru:Ксинистери (виноград)]]|| || ||9 |- |[[:en:Xyston]]|| || || ||16 |- |[[:en:Yalova Peninsula massacres]]||[[:ru:Резня в регионе Ялова-Гемлик-Орхангази]]|| || ||10 |- |[[:en:Yanni]]||[[:ru:Хрисомаллис, Янни]]||[[Յաննի]]|| ||45 |- |[[:en:Yassou Maria]]|| || || ||6 |- |[[:en:Yazdegerd I]]||[[:ru:Йездегерд I]]||[[Հազկերտ Ա]]|| ||39 |- |[[:en:Yemenimde hare var]]|| || || ||2 |- |[[:en:Yevpatoria]]||[[:ru:Евпатория]]||[[Եվպատորիա]]|| ||76 |- |[[:en:Maldin Ymeraj]]|| || || ||3 |- |[[:en:Ymittos]]||[[:ru:Имитос (Аттика)]]|| || ||17 |- |[[:en:Nikos Zachariadis]]||[[:ru:Захариадис, Никос]]|| || ||27 |- |[[:en:Pope Zachary]]||[[:ru:Захарий (папа римский)]]|| || ||75 |- |[[:en:Zagora, Greece]]|| || || ||14 |- |[[:en:Zagori]]||[[:ru:Загори]]|| || ||19 |- |[[:en:Zaharoula]]|| || || ||1 |- |[[:en:Andreas Zaimis]]||[[:ru:Заимис, Андрей]]||[[Անդրեաս Զայմիս]]|| ||15 |- |[[:en:Zakros]]||[[:ru:Закрос]]||[[Զակրոս]]|| ||24 |- |[[:en:Zakynthos]]||[[:ru:Закинф]]||[[Զակինթոս]]|| ||69 |- |[[:en:Zakynthos (city)]]||[[:ru:Закинтос]]||[[Զակինթոս (քաղաք)]]|| ||34 |- |[[:en:Zakynthos Marine Park]]||[[:ru:Национальный морской парк Закинфа]]||[[Զակինթոս ազգային պարկ]]|| ||15 |- |[[:en:Zamanfou]]|| || || ||4 |- |[[:en:Zanclus]]|| || || ||2 |- |[[:en:Zappas Olympics]]||[[:ru:Пангреческие Олимпийские игры]]|| || ||15 |- |[[:en:Zappeion]]||[[:ru:Заппион]]||[[Զափփեյոն]]|| ||31 |- |[[:en:Zealots of Thessalonica]]||[[:ru:Зилоты (XIV век)]]||[[Զիլոտներ]]|| ||12 |- |[[:en:Zeibekiko]]|| || || ||7 |- |[[:en:Zeleia]]|| || || ||9 |- |[[:en:Zeno (emperor)]]||[[:ru:Зинон (император)]]||[[Զենոն (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||60 |- |[[:en:Zeno of Elea]]||[[:ru:Зенон Элейский]]||[[Զենոն Էլեացի]]|| ||94 |- |[[:en:Leonidas Zervas]]||[[:ru:Зервас, Леонидас]]|| || ||4 |- |[[:en:Napoleon Zervas]]||[[:ru:Зервас, Наполеон]]|| || ||11 |- |[[:en:Zeta]]||[[:ru:Дзета]]||[[Ձետա (տառ)]]||այո||87 |- |[[:en:Zeus]]||[[:ru:Зевс]]||[[Զևս]]|| ||133 |- |[[:en:Zeyrek Mosque]]||[[:ru:Монастырь Пантократора]]|| || ||25 |- |[[:en:Akis Zikos]]||[[:ru:Зикос, Акис]]|| || ||14 |- |[[:en:Peggy Zina]]||[[:ru:Зина, Пегги]]||[[Պեգի Զինա]]|| ||14 |- |[[:en:Nikos Zisis]]||[[:ru:Зисис, Никос]]|| || ||28 |- |[[:en:Zoë Porphyrogenita]]||[[:ru:Зоя (византийская императрица)]]||[[Զոյա (բյուզանդական կայսրուհի)]]|| ||51 |- |[[:en:Christakis Zografos]]|| || || ||4 |- |[[:en:Zographeion College]]|| || || ||2 |- |[[:en:George Zorbas]]||[[:ru:Зорбас, Йоргис]]|| || ||5 |- |[[:en:Francis Zorzi]]||[[:ru:Цорци, Франческо]]|| || ||6 |- |[[:en:Zosimaia School]]|| ||[[Զոսիմայա դպրոց]]|| ||10 |- |[[:en:Pope Zosimus]]||[[:ru:Зосима (папа римский)]]||[[Զոսիմոս (Հռոմի պապ)]]|| ||74 |- |[[:en:Zygovisti]]|| || || ||3 |} mnv8zt9fcfkglkrscb9t56gblfboesn 102 1009869 8486701 8484021 2022-08-10T18:13:36Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:FA-Class mathematics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:0.999...]]||92100||[[0,(9)]]||12800|| ||61 |- |[[:en:1 − 2 + 3 − 4 + ⋯]]||25900|| || || ||42 |- |[[:en:Actuary]]||63000||[[Ապահովագրության վիճակագիր]]||1900||այո||50 |- |[[:en:Archimedes]]||103900||[[Արքիմեդես]]||92100|| ||220 |- |[[:en:Georg Cantor]]||83000||[[Գեորգ Կանտոր]]||106400|| ||109 |- |[[:en:Euclidean algorithm]]||122200||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||10200|| ||62 |- |[[:en:Leonhard Euler]]||97000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173 |- |[[:en:General relativity]]||194800||[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||176500|| ||111 |- |[[:en:Josiah Willard Gibbs]]||90600||[[Ջոզայա Գիբս]]||4500|| ||72 |- |[[:en:Group (mathematics)]]||99000||[[Խումբ]]||8300|| ||81 |- |[[:en:Robert Hues]]||57100|| || || ||8 |- |[[:en:Introduction to general relativity]]||73700|| || || ||17 |- |[[:en:Johannes Kepler]]||101700||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170 |- |[[:en:Laplace–Runge–Lenz vector]]||76100|| || || ||21 |- |[[:en:Émile Lemoine]]||22400|| || || ||19 |- |[[:en:Logarithm]]||98700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113 |- |[[:en:Emery Molyneux]]||70700|| || || ||13 |- |[[:en:Emmy Noether]]||123500||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86 |- |[[:en:Parity of zero]]||59400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31 |- |[[:en:Pi]]||157500||[[Պի թիվ]]||44100|| ||161 |- |[[:en:Problem of Apollonius]]||101500|| || || ||24 |- |[[:en:Marian Rejewski]]||73200|| || || ||39 |- |[[:en:Edward Wright (mathematician)]]||69700|| || || ||15 |} qw85c2y2do3mczggwqc8anoryh79eln 102 1009872 8486702 8486200 2022-08-10T18:14:33Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:GA-Class mathematics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Addition]]||77600||[[Գումարում]]||38600|| ||123 |- |[[:en:Affine symmetric group]]||59600|| || || ||2 |- |[[:en:Alexandrov's uniqueness theorem]]||13800|| || || ||4 |- |[[:en:Antiparallelogram]]||16600|| || || ||15 |- |[[:en:AP Statistics]]||21700|| || || ||2 |- |[[:en:Aristotle]]||158600||[[Արիստոտել]]||21400|| ||282 |- |[[:en:Ars Conjectandi]]||31500|| || || ||7 |- |[[:en:Binary logarithm]]||41100||[[Երկուական լոգարիթմ]]||12000|| ||25 |- |[[:en:Book embedding]]||67700|| || || ||4 |- |[[:en:Borromean rings]]||43800|| || || ||23 |- |[[:en:Cairo pentagonal tiling]]||22600|| || || ||9 |- |[[:en:Cantor's first set theory article]]||103900|| || || ||4 |- |[[:en:Cistercian numerals]]||16600|| || || ||9 |- |[[:en:Clique problem]]||85600|| || || ||17 |- |[[:en:Commutative property]]||19900||[[Տեղափոխականություն]]||1400|| ||71 |- |[[:en:Component (graph theory)]]||27600|| || || ||19 |- |[[:en:Constructible number]]||32800|| || || ||17 |- |[[:en:Convex hull]]||61100|| || || ||30 |- |[[:en:Cop-win graph]]||22400|| || || ||2 |- |[[:en:Curve of constant width]]||29800|| || || ||12 |- |[[:en:Curve-shortening flow]]||75600|| || || ||3 |- |[[:en:De Bruijn–Erdős theorem (graph theory)]]||27600|| || || ||6 |- |[[:en:De quinque corporibus regularibus]]||17400|| || || ||5 |- |[[:en:Derivative]]||53800||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89 |- |[[:en:Dirac delta function]]||89400|| || || ||47 |- |[[:en:Directed acyclic graph]]||45700|| || || ||23 |- |[[:en:Donkey Kong Jr. Math]]||15900|| || || ||12 |- |[[:en:Double bubble theorem]]||22400|| || || ||2 |- |[[:en:Dual graph]]||51700|| || || ||19 |- |[[:en:Dyadic rational]]||35600|| || || ||13 |- |[[:en:E (mathematical constant)]]||42100||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90 |- |[[:en:Albert Einstein]]||208700||[[Ալբերտ Այնշտայն]]||215600|| ||290 |- |[[:en:Erdős–Straus conjecture]]||31800|| || || ||14 |- |[[:en:Euclid–Euler theorem]]||10600|| || || ||7 |- |[[:en:Euclidean distance]]||22900|| || || ||34 |- |[[:en:Factorial]]||71500||[[Ֆակտորիալ]]||2900|| ||81 |- |[[:en:Fast inverse square root]]||34100|| || || ||11 |- |[[:en:Ronald Fedkiw]]||12400|| || || ||9 |- |[[:en:Feedback arc set]]||54200|| || || ||5 |- |[[:en:Fermat's right triangle theorem]]||16300|| || || ||7 |- |[[:en:Fibonacci nim]]||10000|| || || ||3 |- |[[:en:Field (mathematics)]]||88500|| || || ||63 |- |[[:en:Final stellation of the icosahedron]]||13300||[[Եքիդնաեդր]]||16800|| ||8 |- |[[:en:Finite subdivision rule]]||21700|| || || ||2 |- |[[:en:Free abelian group]]||50100|| || || ||14 |- |[[:en:Andrew M. Gleason]]||51700|| || || ||14 |- |[[:en:Ronald Graham]]||52200|| || || ||26 |- |[[:en:Graph homomorphism]]||37300|| || || ||11 |- |[[:en:Greedy coloring]]||32800|| || || ||8 |- |[[:en:Group testing]]||61500|| || || ||3 |- |[[:en:Halin graph]]||18700|| || || ||5 |- |[[:en:Richard Hamming]]||30500|| || || ||40 |- |[[:en:Handshaking lemma]]||29100||[[Ձեռքսեղմումների լեմմա]]||7100|| ||15 |- |[[:en:Harmonic series (mathematics)]]||48100||[[Հարմոնիկ շարք]]||1200|| ||41 |- |[[:en:Heilbronn triangle problem]]||19900|| || || ||1 |- |[[:en:Hilbert space]]||122100||[[Հիլբերտյան տարածություն]]||1000|| ||56 |- |[[:en:Bernt Michael Holmboe]]||13800|| || || ||22 |- |[[:en:Homotopy groups of spheres]]||83700|| || || ||5 |- |[[:en:Christiaan Huygens]]||134200||[[Քրիստիան Հյույգենս]]||4600|| ||111 |- |[[:en:Hypatia]]||95100||[[Հիպատիա]]||3200|| ||102 |- |[[:en:Ideal polyhedron]]||27500|| || || ||2 |- |[[:en:Infinity symbol]]||24500||[[Անվերջության խորհրդանիշ]]||9100|| ||19 |- |[[:en:International Mathematical Olympiad]]||50300||[[Մաթեմատիկայի միջազգային օլիմպիադա]]||54000|| ||58 |- |[[:en:Isosceles triangle]]||37100||[[Հավասարասրուն եռանկյուն]]||1000||այո||58 |- |[[:en:Vojtěch Jarník]]||20800|| || || ||14 |- |[[:en:Jessen's icosahedron]]||16200|| || || ||5 |- |[[:en:Kawasaki's theorem]]||17800|| || || ||5 |- |[[:en:Keller's conjecture]]||25400|| || || ||4 |- |[[:en:Kepler triangle]]||17800||[[Կեպլերի եռանկյուն]]||8000|| ||26 |- |[[:en:Emanuel Lasker]]||114000||[[Էմանուել Լասկեր]]||3200|| ||77 |- |[[:en:Lonely runner conjecture]]||19800|| || || ||6 |- |[[:en:Malfatti circles]]||44400|| || || ||11 |- |[[:en:Mathematical economics]]||121800|| || || ||38 |- |[[:en:Mathematics and architecture]]||78300|| || || ||12 |- |[[:en:Mathematics and art]]||117200|| || || ||15 |- |[[:en:Matrix (mathematics)]]||106500||[[Մատրից]]||26100|| ||97 |- |[[:en:Maximum spacing estimation]]||25800|| || || ||1 |- |[[:en:James Clerk Maxwell]]||84300||[[Ջեյմս Մաքսվել]]||171500|| ||142 |- |[[:en:Mayer–Vietoris sequence]]||26500|| || || ||12 |- |[[:en:Möbius strip]]||88300||[[Մյոբիուսի թերթ]]||1300|| ||65 |- |[[:en:John von Neumann]]||259100||[[Ջոն ֆոն Նոյման]]||5300|| ||109 |- |[[:en:Isaac Newton]]||140500||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277 |- |[[:en:No-three-in-line problem]]||29900|| || || ||2 |- |[[:en:Opaque set]]||31600|| || || ||3 |- |[[:en:Paterson's worms]]||11500|| || || ||5 |- |[[:en:Patterns in nature]]||60600||[[Բնության օրինաչափություններ]]||66200|| ||16 |- |[[:en:Pell's equation]]||46600|| || || ||28 |- |[[:en:Penrose tiling]]||50300|| || || ||26 |- |[[:en:Pick's theorem]]||19800||[[Փիքի թեորեմ]]||2800|| ||27 |- |[[:en:Prime number]]||118300||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138 |- |[[:en:Prince Rupert's cube]]||20000|| || || ||10 |- |[[:en:Pseudoforest]]||31100|| || || ||6 |- |[[:en:Pythagoras]]||111900||[[Պյութագորաս]]||6600|| ||193 |- |[[:en:Pythagorean theorem]]||93900||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123 |- |[[:en:Pythagorean tiling]]||15300|| || || ||7 |- |[[:en:Quadrisecant]]||17600|| || || ||1 |- |[[:en:Quantum electrodynamics]]||46800||[[Քվանտային էլեկտրադինամիկա]]||4700|| ||58 |- |[[:en:Quantum mechanics]]||93100||[[Քվանտային մեխանիկա]]||24900|| ||151 |- |[[:en:Quine–Putnam indispensability argument]]||60200|| || || ||1 |- |[[:en:Rado graph]]||35500|| || || ||5 |- |[[:en:Srinivasa Ramanujan]]||95300||[[Սրինիվասա Ռամանուջան]]||18700|| ||102 |- |[[:en:Regular number]]||25200|| || || ||6 |- |[[:en:Representation theory of the Lorentz group]]||153200|| || || ||5 |- |[[:en:Reuleaux triangle]]||57500||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34 |- |[[:en:Reversible cellular automaton]]||71700|| || || ||3 |- |[[:en:Arnold Ross]]||25200|| || || ||10 |- |[[:en:Klaus Roth]]||30200|| || || ||31 |- |[[:en:Rule 184]]||28200|| || || ||7 |- |[[:en:SAS Institute]]||39200||[[SAS Institute]]||1500||այո||20 |- |[[:en:Schwarz lantern]]||24700|| || || ||4 |- |[[:en:Shapley–Folkman lemma]]||81200|| || || ||7 |- |[[:en:Snark (graph theory)]]||23100|| || || ||9 |- |[[:en:Square pyramidal number]]||18900|| || || ||19 |- |[[:en:Square-difference-free set]]||14700|| || || ||2 |- |[[:en:Squaring the circle]]||43800||[[Շրջանի քառակուսացում]]||2300|| ||49 |- |[[:en:Hugo Steinhaus]]||26400|| || || ||40 |- |[[:en:Steinitz's theorem]]||50200|| || || ||4 |- |[[:en:Carl Størmer]]||20000|| || || ||24 |- |[[:en:Summa de arithmetica]]||12200|| || || ||8 |- |[[:en:Sylvester–Gallai theorem]]||41200|| || || ||14 |- |[[:en:Sylvester's sequence]]||21200|| || || ||16 |- |[[:en:Taylor series]]||41900||[[Թեյլորի շարք]]||52200|| ||66 |- |[[:en:Tessellation]]||57400||[[Մանրահատակ (երկրաչափություն)]]||6500|| ||41 |- |[[:en:Three utilities problem]]||25300||[[Ջուր, գազ և էլեկտրականություն]]||3300|| ||17 |- |[[:en:Three-gap theorem]]||25300|| || || ||2 |- |[[:en:Transfer function matrix]]||22600|| || || ||3 |- |[[:en:Turán's brick factory problem]]||13200|| || || ||3 |- |[[:en:Alan Turing]]||138700||[[Ալան Թյուրինգ]]||111800|| ||169 |- |[[:en:Stanislaw Ulam]]||83400||[[Ստանիսլավ Ուլամ]]||5300|| ||53 |- |[[:en:Vector space]]||94800||[[Վեկտորական տարածություն]]||5300|| ||82 |- |[[:en:Vedic Mathematics]]||23100|| || || ||16 |- |[[:en:Viète's formula]]||19800|| || || ||14 |- |[[:en:Francis Amasa Walker]]||62400|| || || ||13 |- |[[:en:Jean Walton]]||19700|| || || ||1 |- |[[:en:Alfred North Whitehead]]||119600||[[Ալֆրեդ Նորթ Ուայթհեդ]]||3500|| ||91 |- |[[:en:E. T. Whittaker]]||62100|| || || ||16 |- |[[:en:Widest path problem]]||23800|| || || ||5 |- |[[:en:Wieferich prime]]||65800|| || || ||12 |- |[[:en:Eugene Wigner]]||46800||[[Յուջին Վիգներ]]||3200|| ||85 |- |[[:en:Witch of Agnesi]]||25700|| || || ||27 |- |[[:en:YBC 7289]]||9200|| || || ||10 |- |[[:en:Znám's problem]]||12300|| || || ||8 |} 3d4qbq3ty4re6btm5cnhz314j83mmel 102 1009875 8486703 8486202 2022-08-10T18:20:15Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:B-Class mathematics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:−1]]||6300||[[−1]]||8700|| ||49 |- |[[:en:1]]||22500||[[1 (թիվ)]]||1600||այո||195 |- |[[:en:1/3–2/3 conjecture]]||17800|| || || ||1 |- |[[:en:4-manifold]]||15000|| || || ||7 |- |[[:en:5-polytope]]||9400|| || || ||4 |- |[[:en:24-cell]]||113600|| || || ||14 |- |[[:en:24-cell honeycomb]]||13000|| || || ||3 |- |[[:en:97.5th percentile point]]||10700|| || || ||2 |- |[[:en:A Beautiful Mind (film)]]||54800||[[Բանականության խաղեր]]||9400|| ||84 |- |[[:en:A* search algorithm]]||36400||[[Ա*]]||24900|| ||32 |- |[[:en:A4 polytope]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Abacus]]||50900||[[Աբակ (տախտակ)]]||17000|| ||111 |- |[[:en:Abel transform]]||9300|| || || ||7 |- |[[:en:Abel–Jacobi map]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Abelian category]]||18300|| || || ||18 |- |[[:en:Abelian group]]||34600||[[Աբելյան խումբ]]||9200|| ||54 |- |[[:en:Abelian variety]]||21100|| || || ||12 |- |[[:en:Shreeram Shankar Abhyankar]]||8000|| || || ||15 |- |[[:en:Absolute convergence]]||29400|| || || ||24 |- |[[:en:Absolute value]]||25300||[[Բացարձակ արժեք]]||1200|| ||79 |- |[[:en:Ackermann function]]||49900|| || || ||27 |- |[[:en:Action (physics)]]||19800||[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||12800|| ||35 |- |[[:en:Actuarial credentialing and exams]]||27300|| || || ||1 |- |[[:en:Actuarial science]]||33600|| || || ||31 |- |[[:en:ADE classification]]||20300|| || || ||4 |- |[[:en:Adjoint functors]]||65200|| || || ||13 |- |[[:en:Adjugate matrix]]||28900|| || || ||23 |- |[[:en:Adrastus of Cyzicus]]||2300|| || || ||3 |- |[[:en:Affine connection]]||59000|| || || ||13 |- |[[:en:Affine space]]||42400|| || || ||27 |- |[[:en:Maria Gaetana Agnesi]]||18100||[[Մարիա Գաետանա Անեզի]]||11000|| ||68 |- |[[:en:Airy function]]||18800|| || || ||15 |- |[[:en:Ibn al-Haytham]]||118900|| || || ||94 |- |[[:en:Alexander polynomial]]||16900|| || || ||12 |- |[[:en:Algebraic curve]]||49500|| || || ||24 |- |[[:en:Algebraic geometry]]||60200||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61 |- |[[:en:Algebraic K-theory]]||77800|| || || ||8 |- |[[:en:Algebraic number field]]||52900|| || || ||35 |- |[[:en:Algebraic number theory]]||40700|| || || ||36 |- |[[:en:Algebraic topology]]||18900||[[Հանրահաշվական տոպոլոգիա]]||4400|| ||43 |- |[[:en:Algebraic torus]]||24000|| || || ||2 |- |[[:en:Algebraic variety]]||39100|| || || ||34 |- |[[:en:Algorithm characterizations]]||74000|| || || ||1 |- |[[:en:Aliquot sequence]]||10800|| || || ||14 |- |[[:en:Almagest]]||30400||[[Ալմագեստ]]||1500|| ||58 |- |[[:en:Alpha–beta pruning]]||19600|| || || ||20 |- |[[:en:Alternating polynomial]]||6900|| || || ||2 |- |[[:en:Alternating-direction implicit method]]||22800|| || || ||3 |- |[[:en:American Mathematics Competitions]]||13600|| || || ||3 |- |[[:en:Ampersand]]||32800||[[Ամպերսանդ]]||2700|| ||43 |- |[[:en:Analog computer]]||53200||[[Անալոգային հաշվողական մեքենա]]||5300|| ||49 |- |[[:en:Analytic geometry]]||39100||[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||1200||այո||77 |- |[[:en:Analytic number theory]]||26500|| || || ||35 |- |[[:en:Analytical Dynamics of Particles and Rigid Bodies]]||49400|| || || ||1 |- |[[:en:Analytical hierarchy]]||8700|| || || ||4 |- |[[:en:Angle of parallelism]]||7400|| || || ||8 |- |[[:en:Angular velocity]]||31300||[[Անկյունային արագություն]]||17000||այո||69 |- |[[:en:Anscombe's quartet]]||9900|| || || ||22 |- |[[:en:Antimatroid]]||36500|| || || ||2 |- |[[:en:Antiphon (orator)]]||7600|| || || ||34 |- |[[:en:Aperiodic tiling]]||23000|| || || ||8 |- |[[:en:Apex graph]]||24600|| || || ||5 |- |[[:en:Apollonian network]]||41700|| || || ||2 |- |[[:en:Applied mathematics]]||20400||[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||8800|| ||80 |- |[[:en:Apportionment in the Hellenic Parliament]]||29500|| || || ||1 |- |[[:en:Approximate Bayesian computation]]||77300|| || || ||3 |- |[[:en:Arc length]]||28100|| || || ||35 |- |[[:en:Arithmetic function]]||54400|| || || ||27 |- |[[:en:Arithmetical hierarchy]]||24900|| || || ||12 |- |[[:en:Vladimir Arnold]]||44500|| || || ||57 |- |[[:en:Arrow's impossibility theorem]]||57100|| || || ||24 |- |[[:en:Art gallery problem]]||21800|| || || ||16 |- |[[:en:Michael Artin]]||9600||[[Մայքլ Արթին]]||9000|| ||23 |- |[[:en:Assembly map]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Associated Legendre polynomials]]||31700|| || || ||17 |- |[[:en:Associated prime]]||6500|| || || ||7 |- |[[:en:Association for Women in Mathematics]]||10500|| || || ||9 |- |[[:en:Asymptotic equipartition property]]||16300|| || || ||1 |- |[[:en:Asymptotic gain model]]||20100|| || || ||2 |- |[[:en:Asymptotically flat spacetime]]||11100|| || || ||5 |- |[[:en:Atiyah–Singer index theorem]]||53700|| || || ||20 |- |[[:en:Michael Atiyah]]||84600|| || || ||51 |- |[[:en:Axiom of choice]]||58200||[[Ընտրության աքսիոմ]]||6000|| ||47 |- |[[:en:Axiom of pairing]]||7400|| || || ||17 |- |[[:en:Axiom of regularity]]||22000|| || || ||17 |- |[[:en:Axiom schema of replacement]]||18900|| || || ||15 |- |[[:en:Axiom schema of specification]]||10900|| || || ||12 |- |[[:en:B-spline]]||30200|| || || ||18 |- |[[:en:B4 polytope]]||13700|| || || ||1 |- |[[:en:Baby-step giant-step]]||7100|| || || ||7 |- |[[:en:Babylonian mathematics]]||25600||[[Բաբելոնյան մաթեմատիկա]]||16300|| ||28 |- |[[:en:Baker–Campbell–Hausdorff formula]]||35400|| || || ||9 |- |[[:en:Banach fixed-point theorem]]||14700|| || || ||25 |- |[[:en:Banach space]]||101000|| || || ||38 |- |[[:en:Banach–Tarski paradox]]||47900|| || || ||33 |- |[[:en:Banff International Research Station]]||10800|| || || ||2 |- |[[:en:Basel problem]]||33300|| || || ||32 |- |[[:en:Bass diffusion model]]||10600|| || || ||5 |- |[[:en:Bass–Serre theory]]||39100|| || || ||3 |- |[[:en:Bayes' theorem]]||57700|| || || ||58 |- |[[:en:Beeman's algorithm]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Bell number]]||29700|| || || ||26 |- |[[:en:Bell's theorem]]||92500|| || || ||30 |- |[[:en:Bellman–Ford algorithm]]||19000|| || || ||30 |- |[[:en:Alexandra Bellow]]||22500|| || || ||11 |- |[[:en:Beltrami equation]]||62600|| || || ||1 |- |[[:en:Benford's law]]||64600|| || || ||34 |- |[[:en:Bernoulli number]]||92900|| || || ||36 |- |[[:en:Bernoulli polynomials]]||17700||[[Բեռնուլիի բազմանդամներ]]||5400||այո||18 |- |[[:en:Bernoulli process]]||26200|| || || ||14 |- |[[:en:Bertrand's ballot theorem]]||14800|| || || ||10 |- |[[:en:Bertrand's box paradox]]||7500|| || || ||8 |- |[[:en:Bessel function]]||62600||[[Բեսելի ֆունկցիաներ]]||10200||այո||40 |- |[[:en:Best response]]||13600|| || || ||10 |- |[[:en:Beta distribution]]||248200|| || || ||28 |- |[[:en:Beta function]]||16900|| || || ||38 |- |[[:en:Bézier curve]]||48600|| || || ||46 |- |[[:en:Bifurcation theory]]||15200|| || || ||22 |- |[[:en:Big data]]||156300||[[Մեծ տվյալներ]]||38100|| ||64 |- |[[:en:Big O notation]]||60500|| || || ||38 |- |[[:en:Bijection, injection and surjection]]||14700|| || || ||3 |- |[[:en:Binary icosahedral group]]||11800|| || || ||2 |- |[[:en:Binary number]]||54000||[[Հաշվարկման երկուական համակարգ]]||2100|| ||97 |- |[[:en:Binary octahedral group]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:Binary relation]]||60100|| || || ||41 |- |[[:en:Binary tetrahedral group]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:Binary tree]]||33600|| || || ||41 |- |[[:en:Binomial distribution]]||46900|| || || ||53 |- |[[:en:Binomial series]]||11400|| || || ||16 |- |[[:en:Bipartite double cover]]||11000|| || || ||2 |- |[[:en:Bipartite graph]]||32800|| || || ||32 |- |[[:en:Biquaternion]]||21800|| || || ||11 |- |[[:en:Birectified 16-cell honeycomb]]||4400|| || || ||1 |- |[[:en:Birkhoff's representation theorem]]||21500|| || || ||1 |- |[[:en:Birthday problem]]||51100||[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||35500|| ||40 |- |[[:en:Bitruncated 16-cell honeycomb]]||4300|| || || ||1 |- |[[:en:Bitruncated tesseractic honeycomb]]||3800|| || || ||1 |- |[[:en:Bivector]]||64900|| || || ||9 |- |[[:en:Bivector (complex)]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Block design]]||40500|| || || ||7 |- |[[:en:Blockchain]]||117200||[[Բլոկչեյն]]||57300|| ||84 |- |[[:en:George Boole]]||57000||[[Ջորջ Բուլ]]||12600|| ||88 |- |[[:en:Boolean algebra]]||73300||[[Բուլյան հանրահաշիվ]]||9500|| ||73 |- |[[:en:Boolean algebra (structure)]]||46700|| || || ||16 |- |[[:en:Boolean algebras canonically defined]]||66100|| || || ||1 |- |[[:en:Boolean-valued model]]||17200|| || || ||3 |- |[[:en:Borel determinacy theorem]]||13500|| || || ||1 |- |[[:en:Borel hierarchy]]||9400|| || || ||3 |- |[[:en:Borel–Cantelli lemma]]||11800|| || || ||20 |- |[[:en:Borel–Kolmogorov paradox]]||14800|| || || ||3 |- |[[:en:Bose–Einstein statistics]]||38300||[[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն]]||10000|| ||49 |- |[[:en:Satyendra Nath Bose]]||32400||[[Շատենդրանաթ Բոզե]]||4100|| ||74 |- |[[:en:Boundary (topology)]]||21100|| || || ||29 |- |[[:en:Bounded variation]]||62400|| || || ||10 |- |[[:en:Box–Jenkins model]]||100|| || || ||6 |- |[[:en:Box–Muller transform]]||13300|| || || ||13 |- |[[:en:Boy's surface]]||10700|| || || ||10 |- |[[:en:Bra–ket notation]]||43300|| || || ||40 |- |[[:en:Bracket (mathematics)]]||12900|| || || ||2 |- |[[:en:Braid group]]||36300|| || || ||12 |- |[[:en:Branch-decomposition]]||21100|| || || ||6 |- |[[:en:Bregman divergence]]||25000|| || || ||3 |- |[[:en:David Bressoud]]||10500|| || || ||6 |- |[[:en:Carl Anton Bretschneider]]||3600|| || || ||10 |- |[[:en:Bricard octahedron]]||10400|| || || ||2 |- |[[:en:Bridge and torch problem]]||9700|| || || ||5 |- |[[:en:Bring radical]]||38900|| || || ||10 |- |[[:en:Brouwer fixed-point theorem]]||62200|| || || ||22 |- |[[:en:Brunnian link]]||8100|| || || ||7 |- |[[:en:Buckingham π theorem]]||28500|| || || ||18 |- |[[:en:Budan's theorem]]||13800|| || || ||3 |- |[[:en:Edward Burger]]||21200|| || || ||4 |- |[[:en:Burst error-correcting code]]||47400|| || || ||1 |- |[[:en:Busy beaver]]||48300|| || || ||13 |- |[[:en:Butterfly effect]]||37500||[[Թիթեռի էֆեկտ]]||3300|| ||59 |- |[[:en:C*-algebra]]||20000|| || || ||16 |- |[[:en:Calculator]]||71000|| || || ||106 |- |[[:en:Calculus of variations]]||56800|| || || ||44 |- |[[:en:Calkin–Wilf tree]]||15900|| || || ||5 |- |[[:en:Camellia (cipher)]]||16500||[[Կամելիա (ալգորիթմ)]]||15000|| ||10 |- |[[:en:James W. Cannon]]||23800|| || || ||6 |- |[[:en:Canonical basis]]||14700|| || || ||5 |- |[[:en:Canonical singularity]]||5300|| || || ||2 |- |[[:en:Cantor set]]||42800|| || || ||35 |- |[[:en:Cantor's diagonal argument]]||23300|| || || ||33 |- |[[:en:Cantor's paradox]]||5500|| || || ||19 |- |[[:en:Cantor's theorem]]||19800|| || || ||38 |- |[[:en:Cap set]]||15100|| || || ||1 |- |[[:en:Constantin Carathéodory]]||43900||[[Կոնստանտին Կարատեոդորի]]||3200|| ||37 |- |[[:en:Cardinal number]]||26700||[[Կարդինալ թվեր]]||45100|| ||47 |- |[[:en:Cardinality of the continuum]]||15700|| || || ||17 |- |[[:en:Carleson's theorem]]||15100|| || || ||5 |- |[[:en:Cartan connection]]||47000|| || || ||4 |- |[[:en:Cartesian coordinate system]]||43400||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77 |- |[[:en:Casson handle]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Casting out nines]]||18200|| || || ||14 |- |[[:en:Catalan number]]||37500|| || || ||39 |- |[[:en:Category (mathematics)]]||20300||[[Կատեգորիա (մաթեմատիկա)]]||15200||այո||32 |- |[[:en:Category theory]]||30900||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53 |- |[[:en:Catenary]]||50200|| || || ||36 |- |[[:en:Cauchy sequence]]||20500|| || || ||45 |- |[[:en:Cauchy–Kowalevski theorem]]||7300|| || || ||10 |- |[[:en:Cauchy–Schwarz inequality]]||43700|| || || ||44 |- |[[:en:Augustin-Louis Cauchy]]||42500||[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||5900|| ||78 |- |[[:en:Cauchy's integral formula]]||20600||[[Կոշիի ինտեգրալ]]||1800|| ||37 |- |[[:en:Bonaventura Cavalieri]]||20100||[[Բոնավենտուրա Կավալիերի]]||1900|| ||54 |- |[[:en:Cavalieri's quadrature formula]]||16900|| || || ||3 |- |[[:en:Cayley transform]]||13100|| || || ||6 |- |[[:en:Cayley–Hamilton theorem]]||63000|| || || ||29 |- |[[:en:Arthur Cayley]]||20200||[[Արթուր Քելի]]||12300|| ||52 |- |[[:en:Cellular automaton]]||64700|| || || ||35 |- |[[:en:Celsius]]||32900||[[Ցելսիուսի սանդղակ]]||5200|| ||103 |- |[[:en:Center of mass]]||34900||[[Զանգվածների կենտրոն]]||11100|| ||54 |- |[[:en:Central limit theorem]]||64400|| || || ||40 |- |[[:en:Central series]]||13900|| || || ||1 |- |[[:en:Centrality]]||45500|| || || ||12 |- |[[:en:Chaos theory]]||107900|| || || ||68 |- |[[:en:Characteristic function (probability theory)]]||37000|| || || ||27 |- |[[:en:Characterizations of the exponential function]]||20400|| || || ||3 |- |[[:en:Ruth Charney]]||7900|| || || ||9 |- |[[:en:Chebyshev distance]]||6700|| || || ||20 |- |[[:en:Chebyshev function]]||12100|| || || ||12 |- |[[:en:Chebyshev polynomials]]||60300|| || || ||25 |- |[[:en:Pafnuty Chebyshev]]||14400||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47 |- |[[:en:Chebyshev's inequality]]||50100|| || || ||29 |- |[[:en:Chemical graph generator]]||27500|| || || ||2 |- |[[:en:Chern class]]||42000|| || || ||12 |- |[[:en:Shiing-Shen Chern]]||54900|| || || ||31 |- |[[:en:Chirality]]||31100|| || || ||14 |- |[[:en:Chordal graph]]||19000|| || || ||17 |- |[[:en:Chow group]]||26100|| || || ||5 |- |[[:en:Christoffel symbols]]||38500|| || || ||26 |- |[[:en:Chromatic polynomial]]||29000|| || || ||11 |- |[[:en:Church encoding]]||40400|| || || ||9 |- |[[:en:Circles of Apollonius]]||15100|| || || ||7 |- |[[:en:Circuit rank]]||13500|| || || ||10 |- |[[:en:Circular motion]]||31600|| || || ||46 |- |[[:en:Circular section]]||12600|| || || ||2 |- |[[:en:Circumscribed circle]]||31000||[[Արտագծյալ շրջանագիծ]]||1500||այո||46 |- |[[:en:Class formation]]||18400|| || || ||2 |- |[[:en:Classical Electrodynamics (book)]]||17000|| || || ||2 |- |[[:en:Classical Mechanics (Goldstein)]]||14000|| || || ||2 |- |[[:en:Classical orthogonal polynomials]]||35700|| || || ||1 |- |[[:en:Classical Wiener space]]||5600|| || || ||3 |- |[[:en:Classification of finite simple groups]]||41500|| || || ||25 |- |[[:en:Claw-free graph]]||29400|| || || ||5 |- |[[:en:Clebsch–Gordan coefficients]]||34200|| || || ||16 |- |[[:en:Clifford algebra]]||62800|| || || ||18 |- |[[:en:Clifford torus]]||12300|| || || ||7 |- |[[:en:Clique complex]]||13500|| || || ||3 |- |[[:en:Closed graph theorem (functional analysis)]]||26000|| || || ||1 |- |[[:en:Closed-subgroup theorem]]||23500|| || || ||3 |- |[[:en:CMA-ES]]||46400|| || || ||4 |- |[[:en:Coefficient of determination]]||40700|| || || ||19 |- |[[:en:Cofinality]]||7100|| || || ||16 |- |[[:en:Cograph]]||21900|| || || ||8 |- |[[:en:Cohen–Macaulay ring]]||22800|| || || ||9 |- |[[:en:Paul Cohn]]||15600|| || || ||11 |- |[[:en:Cohn's irreducibility criterion]]||5500|| || || ||4 |- |[[:en:Coin flipping]]||28000|| || || ||34 |- |[[:en:Coin problem]]||22200|| || || ||8 |- |[[:en:Collatz conjecture]]||56200|| || || ||38 |- |[[:en:Combination]]||29000||[[Ընտրույթ]]||3300||այո||56 |- |[[:en:Combinatorial design]]||33900|| || || ||6 |- |[[:en:Combinatorial game theory]]||24200|| || || ||15 |- |[[:en:Combinatory logic]]||42700||[[Կոմբինատորային տրամաբանություն]]||1500|| ||21 |- |[[:en:Common integrals in quantum field theory]]||28900|| || || ||2 |- |[[:en:Commutative algebra]]||17800|| || || ||34 |- |[[:en:Commutative ring]]||42000|| || || ||35 |- |[[:en:Compact operator on Hilbert space]]||29300|| || || ||3 |- |[[:en:Compact space]]||43500|| || || ||37 |- |[[:en:Comparability graph]]||13100|| || || ||6 |- |[[:en:Competitive Lotka–Volterra equations]]||21300|| || || ||5 |- |[[:en:Complemented lattice]]||8500|| || || ||6 |- |[[:en:Complete graph]]||12900|| || || ||36 |- |[[:en:Complete lattice]]||18900|| || || ||8 |- |[[:en:Complex logarithm]]||27100||[[Կոմպլեքս լոգարիթմ]]||18500|| ||14 |- |[[:en:Complex plane]]||30500||[[Կոմպլեքս հարթություն]]||1900|| ||45 |- |[[:en:Complexification]]||14000|| || || ||5 |- |[[:en:Complexification (Lie group)]]||53400|| || || ||1 |- |[[:en:Compound interest]]||24200||[[Բարդ տոկոս]]||30900|| ||36 |- |[[:en:Compound matrix]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Compound of dodecahedron and icosahedron]]||4500|| || || ||5 |- |[[:en:Computability theory]]||55900|| || || ||41 |- |[[:en:Computable function]]||24000|| || || ||21 |- |[[:en:Computational complexity of mathematical operations]]||22400|| || || ||5 |- |[[:en:Computational complexity theory]]||50000|| || || ||35 |- |[[:en:Computational finance]]||7900|| || || ||6 |- |[[:en:Computational fluid dynamics]]||66200|| || || ||33 |- |[[:en:Concrete category]]||11700|| || || ||12 |- |[[:en:Conformal geometry]]||21600|| || || ||7 |- |[[:en:Congruence (general relativity)]]||15600|| || || ||3 |- |[[:en:Congruence lattice problem]]||44000|| || || ||1 |- |[[:en:Congruence relation]]||11700|| || || ||21 |- |[[:en:Conjecture]]||23700||[[Հիպոթեզ (մաթեմատիկա)]]||23000|| ||47 |- |[[:en:Conjugacy class]]||17400|| || || ||20 |- |[[:en:Connected relation]]||10800|| || || ||14 |- |[[:en:Connected space]]||26700|| || || ||29 |- |[[:en:Connected sum]]||11800|| || || ||13 |- |[[:en:Connection (mathematics)]]||19000|| || || ||17 |- |[[:en:Consistent estimator]]||11600|| || || ||11 |- |[[:en:Constant-recursive sequence]]||32800|| || || ||6 |- |[[:en:Constructible universe]]||31900|| || || ||13 |- |[[:en:Continuous function]]||62600||[[Անընդհատ արտապատկերում]]||3100|| ||62 |- |[[:en:Continuous mapping theorem]]||6900|| || || ||6 |- |[[:en:Continuous uniform distribution]]||24700|| || || ||40 |- |[[:en:Continuum hypothesis]]||28900||[[Կոնտինուումի վարկած]]||3600||այո||39 |- |[[:en:Control theory]]||55600|| || || ||43 |- |[[:en:Controversy over Cantor's theory]]||23900|| || || ||1 |- |[[:en:Convergence of Fourier series]]||21300|| || || ||3 |- |[[:en:Convergence of random variables]]||38600|| || || ||22 |- |[[:en:Convergent matrix]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Convex cone]]||24200|| || || ||10 |- |[[:en:Convex uniform honeycomb]]||66600|| || || ||4 |- |[[:en:John Horton Conway]]||34800|| || || ||47 |- |[[:en:Conway's Game of Life]]||53000|| || || ||36 |- |[[:en:Cook–Levin theorem]]||17100|| || || ||21 |- |[[:en:Copula (probability theory)]]||70800|| || || ||17 |- |[[:en:CORDIC]]||70000|| || || ||11 |- |[[:en:Core damage frequency]]||8100|| || || ||3 |- |[[:en:Core model]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Correlation]]||36900||[[Կոռելյացիա (մաթեմատիկա)]]||1500|| ||63 |- |[[:en:Cotangent space]]||9100|| || || ||9 |- |[[:en:Courant bracket]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Courant Institute of Mathematical Sciences]]||45300|| || || ||17 |- |[[:en:Courcelle's theorem]]||24800|| || || ||5 |- |[[:en:Covariance and contravariance of vectors]]||33900||[[Կովարիանտ և կոնտրավարիանտ թենզոր]]||7000|| ||18 |- |[[:en:Covariant derivative]]||36200|| || || ||17 |- |[[:en:Covering space]]||31400|| || || ||16 |- |[[:en:Coxeter group]]||35700|| || || ||17 |- |[[:en:Coxeter–Dynkin diagram]]||112900|| || || ||15 |- |[[:en:Cramér–Rao bound]]||24500|| || || ||15 |- |[[:en:Cross product]]||74700||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66 |- |[[:en:Crossing number (graph theory)]]||24800|| || || ||8 |- |[[:en:Crown graph]]||10800|| || || ||6 |- |[[:en:Crystalline cohomology]]||14900|| || || ||4 |- |[[:en:Crystallographic restriction theorem]]||17200|| || || ||4 |- |[[:en:Cubic equation]]||67100||[[Խորանարդ հավասարում]]||6900|| ||43 |- |[[:en:Cubic reciprocity]]||26700|| || || ||7 |- |[[:en:Curl (mathematics)]]||30700||[[Ռոտոր (դիֆերենցման օպերատոր)]]||14700|| ||43 |- |[[:en:Cycle double cover]]||13200|| || || ||2 |- |[[:en:Cycle space]]||17800|| || || ||4 |- |[[:en:Cyclic group]]||35500|| || || ||32 |- |[[:en:D4 polytope]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:George Dantzig]]||25600||[[Ջորջ Դանցիգ]]||11200|| ||37 |- |[[:en:Data analysis]]||84400|| || || ||37 |- |[[:en:Augustus De Morgan]]||50700||[[Օգաստես դե Մորգան]]||3200|| ||55 |- |[[:en:DE-9IM]]||39300|| || || ||2 |- |[[:en:Decimal]]||40100||[[Տասնորդական հաշվման համակարգեր]]||3100|| ||87 |- |[[:en:Decomposition of spectrum (functional analysis)]]||21300|| || || ||6 |- |[[:en:Dedekind group]]||3700|| || || ||10 |- |[[:en:Dedekind–MacNeille completion]]||22500|| || || ||1 |- |[[:en:Degasperis–Procesi equation]]||16700|| || || ||2 |- |[[:en:Degenerate conic]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Dehn function]]||30000|| || || ||3 |- |[[:en:Dehn invariant]]||37400|| || || ||2 |- |[[:en:Deligne–Lusztig theory]]||28700|| || || ||1 |- |[[:en:W. Edwards Deming]]||48500||[[Ուիլյամ Էդվարդս Դեմինգ]]||18500|| ||38 |- |[[:en:Density on a manifold]]||9400|| || || ||4 |- |[[:en:Department of Mathematics, University of Manchester]]||13700|| || || ||2 |- |[[:en:Dependence logic]]||28700|| || || ||1 |- |[[:en:Derivative of the exponential map]]||31600|| || || ||2 |- |[[:en:Derived category]]||29400|| || || ||6 |- |[[:en:Dessin d'enfant]]||30600|| || || ||5 |- |[[:en:Determinant]]||87000||[[Որոշիչ (մաթեմատիկա)]]||29100|| ||72 |- |[[:en:Diagonal lemma]]||10800|| || || ||5 |- |[[:en:Difference engine]]||40600|| || || ||31 |- |[[:en:Differentiable manifold]]||67300|| || || ||21 |- |[[:en:Differential calculus]]||30800||[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||18700|| ||72 |- |[[:en:Differential equation]]||28000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98 |- |[[:en:Differential geometry]]||46600||[[Դիֆերենցիալ երկրաչափություն]]||1600|| ||61 |- |[[:en:Differential geometry of surfaces]]||130400|| || || ||8 |- |[[:en:Differential of a function]]||30300|| || || ||36 |- |[[:en:Dilworth's theorem]]||18500|| || || ||9 |- |[[:en:Dimension]]||40600||[[Չափականություն]]||2500|| ||84 |- |[[:en:Dimensional analysis]]||95100||[[Չափայնություն]]||1700|| ||34 |- |[[:en:Diophantine equation]]||34900||[[Դիոֆանտյան հավասարում]]||11800|| ||50 |- |[[:en:Diophantus]]||24600||[[Դիոֆանտ]]||1700|| ||74 |- |[[:en:Dirac bracket]]||29100|| || || ||4 |- |[[:en:Dirac equation]]||74900||[[Դիրակի հավասարում]]||2100|| ||46 |- |[[:en:Paul Dirac]]||62500||[[Պոլ Դիրակ]]||4200|| ||117 |- |[[:en:Direct integral]]||16900|| || || ||2 |- |[[:en:Direct stiffness method]]||14900|| || || ||8 |- |[[:en:Dirichlet integral]]||13700|| || || ||8 |- |[[:en:Discontinuous linear map]]||15600|| || || ||3 |- |[[:en:Discrete calculus]]||38500|| || || ||3 |- |[[:en:Discrete cosine transform]]||105600|| || || ||29 |- |[[:en:Discrete Fourier transform]]||69000|| || || ||27 |- |[[:en:Discrete mathematics]]||26100||[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||7500||այո||78 |- |[[:en:Discrete sine transform]]||13800|| || || ||6 |- |[[:en:Discrete time and continuous time]]||10100|| || || ||8 |- |[[:en:Discriminant of an algebraic number field]]||23700|| || || ||8 |- |[[:en:Distance-hereditary graph]]||19700|| || || ||5 |- |[[:en:Distribution (mathematics)]]||127400||[[Ընդհանրացված ֆունկցիա]]||4200|| ||26 |- |[[:en:Divergent series]]||31300|| || || ||27 |- |[[:en:Division by zero]]||32500||[[Բաժանում զրոյի վրա]]||9200|| ||38 |- |[[:en:Dominated convergence theorem]]||12400|| || || ||17 |- |[[:en:Double pendulum]]||11700||[[Կրկնակի ճոճանակներ]]||10000|| ||20 |- |[[:en:Jacques du Chevreul]]||27300|| || || ||1 |- |[[:en:Dual quaternion]]||28600|| || || ||3 |- |[[:en:Dual space]]||43100|| || || ||26 |- |[[:en:Duodecimal]]||78300|| || || ||44 |- |[[:en:Dynamic programming]]||65000|| || || ||40 |- |[[:en:Dynamical system]]||53100|| || || ||50 |- |[[:en:Dynkin diagram]]||77900|| || || ||11 |- |[[:en:Freeman Dyson]]||82900||[[Ֆրիմեն Դայսոն]]||10900|| ||65 |- |[[:en:Ear decomposition]]||15000|| || || ||4 |- |[[:en:Earth's rotation]]||42700||[[Երկրի օրապտույտ]]||26400|| ||58 |- |[[:en:Edge coloring]]||66300|| || || ||16 |- |[[:en:Efficient approximately-fair item allocation]]||38400|| || || ||1 |- |[[:en:Egorov's theorem]]||19400|| || || ||13 |- |[[:en:Ehresmann connection]]||23100|| || || ||4 |- |[[:en:Eigenvalue perturbation]]||18700|| || || ||1 |- |[[:en:Eigenvalues and eigenvectors]]||100200|| || || ||48 |- |[[:en:Eight queens puzzle]]||33700|| || || ||32 |- |[[:en:Einstein notation]]||14000|| || || ||30 |- |[[:en:Elementary algebra]]||45700||[[Տարրական հանրահաշիվ]]||14200|| ||55 |- |[[:en:Gustav Elfving]]||17200|| || || ||8 |- |[[:en:Elliptic curve]]||50000|| || || ||38 |- |[[:en:Elliptic geometry]]||18900||[[Ռիմանի երկրաչափություն]]||11700|| ||27 |- |[[:en:Elliptic integral]]||28800|| || || ||27 |- |[[:en:Endomorphism ring]]||8800|| || || ||7 |- |[[:en:Enriques–Kodaira classification]]||30700|| || || ||6 |- |[[:en:Ensemble Kalman filter]]||25900|| || || ||3 |- |[[:en:Entropy]]||112500||[[Էնտրոպիա]]||4500|| ||91 |- |[[:en:Entropy (information theory)]]||61800|| || || ||45 |- |[[:en:Envy-free item allocation]]||27000|| || || ||2 |- |[[:en:Epimorphism]]||17200|| || || ||19 |- |[[:en:Equals sign]]||23800|| || || ||46 |- |[[:en:Equation]]||33300||[[Հավասարում]]||47100|| ||130 |- |[[:en:Equidissection]]||30200|| || || ||4 |- |[[:en:Equipollence (geometry)]]||6000|| || || ||7 |- |[[:en:Equitable coloring]]||18900|| || || ||4 |- |[[:en:Equivalence relation]]||30500|| || || ||59 |- |[[:en:Eratosthenes]]||35500||[[Էրատոսթենես Կիրենացի]]||6000|| ||101 |- |[[:en:Erdős number]]||30600|| || || ||36 |- |[[:en:Erdős–Szekeres theorem]]||10500|| || || ||12 |- |[[:en:Paul Erdős]]||48500||[[Պաուլ Էրդոշ]]||14200|| ||77 |- |[[:en:Erlangen program]]||14500|| || || ||20 |- |[[:en:Étale cohomology]]||33700|| || || ||7 |- |[[:en:Étale morphism]]||15700|| || || ||4 |- |[[:en:Euclid's Elements]]||45300||[[Սկզբունքներ]]||7800|| ||81 |- |[[:en:Euclidean geometry]]||50300||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||2200|| ||80 |- |[[:en:Euclidean plane isometry]]||23400|| || || ||6 |- |[[:en:Euclidean space]]||45900|| || || ||63 |- |[[:en:Euclidean tilings by convex regular polygons]]||31800|| || || ||10 |- |[[:en:Euclidean vector]]||61400|| || || ||91 |- |[[:en:Eudoxus of Cnidus]]||22300||[[Եվդոքս]]||1600|| ||63 |- |[[:en:Euler angles]]||46400|| || || ||30 |- |[[:en:Euler characteristic]]||27500||[[Էյլերի բնութագիր]]||10500|| ||37 |- |[[:en:Euler class]]||10900|| || || ||7 |- |[[:en:Euler method]]||23200|| || || ||29 |- |[[:en:Euler–Lagrange equation]]||23100|| || || ||27 |- |[[:en:Euler–Maclaurin formula]]||19300|| || || ||20 |- |[[:en:Euler's constant]]||43000||[[Էյլեր-Մասկերոնի հաստատուն]]||6400|| ||43 |- |[[:en:Euler's formula]]||23600||[[Էյլերի բանաձև]]||13200|| ||67 |- |[[:en:Euler's identity]]||15900||[[Էյլերի նույնություն]]||19200|| ||53 |- |[[:en:Euler's theorem]]||9100|| || || ||39 |- |[[:en:Euler's totient function]]||44000|| || || ||41 |- |[[:en:Exact category]]||8500|| || || ||3 |- |[[:en:Exponential distribution]]||40200|| || || ||37 |- |[[:en:Exponential function]]||42700||[[Ցուցչային ֆունկցիա]]||7300|| ||44 |- |[[:en:Exponential growth]]||23700|| || || ||39 |- |[[:en:Exsecant]]||30200|| || || ||9 |- |[[:en:Ext functor]]||18700|| || || ||9 |- |[[:en:Exterior algebra]]||79600|| || || ||17 |- |[[:en:Factorization]]||41600|| || || ||62 |- |[[:en:Fair item allocation]]||22200|| || || ||2 |- |[[:en:Fano plane]]||21700|| || || ||15 |- |[[:en:Farey sequence]]||36500|| || || ||18 |- |[[:en:Fast Fourier transform]]||60600|| || || ||30 |- |[[:en:Fermat number]]||43000||[[Ֆերմայի թիվ]]||4500||այո||41 |- |[[:en:Fermat's Last Theorem]]||103400||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80 |- |[[:en:Fiber bundle]]||28300|| || || ||19 |- |[[:en:Fibonacci number]]||82800||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||69 |- |[[:en:Fibonacci word]]||14200|| || || ||9 |- |[[:en:Fibred category]]||27200|| || || ||4 |- |[[:en:Field with one element]]||32000|| || || ||4 |- |[[:en:Fields Medal]]||69100||[[Ֆիլդսյան մրցանակ]]||3300|| ||77 |- |[[:en:Louis Napoleon George Filon]]||6500|| || || ||2 |- |[[:en:Finite difference]]||30700||[[Վերջավոր տարբերությունների հաշիվ]]||3500|| ||22 |- |[[:en:Finite field]]||44700||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35 |- |[[:en:Finite mathematics]]||3700||[[Վերջավոր մաթեմատիկա]]||5200|| ||3 |- |[[:en:First-order logic]]||91300||[[Պրեդիկատների տրամաբանություն]]||3700|| ||33 |- |[[:en:Fisher information metric]]||23300|| || || ||2 |- |[[:en:Ronald Fisher]]||70500||[[Ռոնալդ Ֆիշեր]]||17800|| ||54 |- |[[:en:Fisher's noncentral hypergeometric distribution]]||16600|| || || ||2 |- |[[:en:Fitting length]]||6100|| || || ||2 |- |[[:en:Five color theorem]]||10000|| || || ||15 |- |[[:en:Flat module]]||29400|| || || ||13 |- |[[:en:Floer homology]]||37200|| || || ||6 |- |[[:en:Floor and ceiling functions]]||35300||[[Ամբողջ մաս]]||21700|| ||25 |- |[[:en:Flow network]]||19000||[[Հոսքային ցանց]]||15200|| ||22 |- |[[:en:Floyd–Warshall algorithm]]||22400|| || || ||24 |- |[[:en:Fluid mechanics]]||20200||[[Հիդրոմեխանիկա]]||6200|| ||76 |- |[[:en:Fluxion]]||5300|| || || ||3 |- |[[:en:Folium of Descartes]]||6200|| || || ||29 |- |[[:en:Forcing (mathematics)]]||45700|| || || ||15 |- |[[:en:Formula]]||11500||[[Մաթեմատիկական բանաձև]]||1700||այո||69 |- |[[:en:Foundations of mathematics]]||49200|| || || ||36 |- |[[:en:Four color theorem]]||47200||[[Չորս գույների թեորեմ]]||2600||այո||59 |- |[[:en:Fourier analysis]]||38300|| || || ||32 |- |[[:en:Fourier series]]||72700||[[Ֆուրիեի շարք]]||16400|| ||67 |- |[[:en:Fourier transform]]||168900|| || || ||64 |- |[[:en:Fourier–Bros–Iagolnitzer transform]]||7700|| || || ||1 |- |[[:en:Fractal]]||70600||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79 |- |[[:en:Fractal dimension]]||44300|| || || ||23 |- |[[:en:Fractional Fourier transform]]||25000|| || || ||7 |- |[[:en:Frame (linear algebra)]]||21200|| || || ||9 |- |[[:en:Frame bundle]]||14600|| || || ||7 |- |[[:en:Fréchet distance]]||14700|| || || ||3 |- |[[:en:Gottlob Frege]]||49000||[[Գոտլոբ Ֆրեգե]]||2600|| ||84 |- |[[:en:Freiling's axiom of symmetry]]||10300|| || || ||2 |- |[[:en:Frenet–Serret formulas]]||33100|| || || ||16 |- |[[:en:Frequency analysis]]||16100|| || || ||25 |- |[[:en:Frieze group]]||10100|| || || ||12 |- |[[:en:Fubini–Study metric]]||27600|| || || ||6 |- |[[:en:Function composition]]||41000||[[Ֆունկցիայի համադրույթ]]||7800|| ||49 |- |[[:en:Functional analysis]]||19600|| || || ||49 |- |[[:en:Functional completeness]]||14800||[[Ամբողջ ֆունկցիա]]||1400|| ||11 |- |[[:en:Functor]]||23700|| || || ||26 |- |[[:en:Fundamental group]]||53600|| || || ||28 |- |[[:en:Fundamental lemma of sieve theory]]||6300|| || || ||3 |- |[[:en:Fundamental theorem of algebra]]||50900||[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||12300|| ||59 |- |[[:en:Fundamental theorem of arithmetic]]||20600||[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||18100|| ||68 |- |[[:en:Fundamental theorem of calculus]]||35000|| || || ||58 |- |[[:en:Gallai–Hasse–Roy–Vitaver theorem]]||12000|| || || ||3 |- |[[:en:Galois theory]]||31900|| || || ||41 |- |[[:en:Évariste Galois]]||40900||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94 |- |[[:en:Galton–Watson process]]||16700|| || || ||9 |- |[[:en:Francis Galton]]||70900|| || || ||64 |- |[[:en:Gamma distribution]]||50100|| || || ||30 |- |[[:en:Gamma function]]||77500||[[Գամմա ֆունկցիա]]||25700|| ||64 |- |[[:en:Gamma matrices]]||58400|| || || ||16 |- |[[:en:Gammoid]]||10200|| || || ||1 |- |[[:en:Martin Gardner]]||81600||[[Մարտին Գարդներ]]||2200|| ||49 |- |[[:en:Gauge theory (mathematics)]]||73300|| || || ||1 |- |[[:en:Gauss's law for gravity]]||15300|| || || ||8 |- |[[:en:Gauss's lemma (number theory)]]||17300|| || || ||11 |- |[[:en:Gauss's Pythagorean right triangle proposal]]||9200|| || || ||2 |- |[[:en:Gaussian curvature]]||18900|| || || ||21 |- |[[:en:Gaussian elimination]]||30100||[[Գաուսի մեթոդ]]||41500|| ||49 |- |[[:en:General recursive function]]||17900|| || || ||18 |- |[[:en:General Relativity (book)]]||10600|| || || ||3 |- |[[:en:General topology]]||42500|| || || ||29 |- |[[:en:Generalized continued fraction]]||50300|| || || ||6 |- |[[:en:Generalized eigenvector]]||38500|| || || ||9 |- |[[:en:Generalized hypergeometric function]]||33600|| || || ||6 |- |[[:en:Generalized inverse]]||15400|| || || ||13 |- |[[:en:Generalized Stokes theorem]]||34400|| || || ||32 |- |[[:en:Genus of a multiplicative sequence]]||14200|| || || ||4 |- |[[:en:Geodesic]]||27100||[[Գեոդեզիկ գծեր]]||1000|| ||43 |- |[[:en:Geodesics on an ellipsoid]]||72600|| || || ||3 |- |[[:en:Geodetic graph]]||8600|| || || ||1 |- |[[:en:Geometric group theory]]||38700|| || || ||12 |- |[[:en:Geometric magic square]]||14800|| || || ||3 |- |[[:en:Geometrical properties of polynomial roots]]||32900|| || || ||5 |- |[[:en:Geometrization conjecture]]||29800|| || || ||12 |- |[[:en:Sophie Germain]]||36900||[[Սոֆի Ժերմեն]]||9400|| ||65 |- |[[:en:Gersonides]]||23100|| || || ||27 |- |[[:en:Gibbs phenomenon]]||30000|| || || ||16 |- |[[:en:Kurt Gödel]]||47100||[[Կուրտ Գյոդել]]||4300|| ||104 |- |[[:en:Gödel's incompleteness theorems]]||89700|| || || ||55 |- |[[:en:Golden ratio]]||127200||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94 |- |[[:en:Gömböc]]||22200|| || || ||21 |- |[[:en:Graded poset]]||13900|| || || ||2 |- |[[:en:Gradshteyn and Ryzhik]]||136700|| || || ||6 |- |[[:en:Graph (discrete mathematics)]]||27800||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67 |- |[[:en:Graph automorphism]]||13900|| || || ||9 |- |[[:en:Graph coloring]]||65300||[[Գրաֆների ներկում]]||70100|| ||36 |- |[[:en:Graph drawing]]||30500|| || || ||9 |- |[[:en:Graph minor]]||36200|| || || ||12 |- |[[:en:Graph power]]||11500|| || || ||5 |- |[[:en:Graph structure theorem]]||25200|| || || ||5 |- |[[:en:Graph theory]]||51900||[[Գրաֆների տեսություն]]||22300|| ||78 |- |[[:en:Graphic matroid]]||16100|| || || ||3 |- |[[:en:Hermann Grassmann]]||26000|| || || ||43 |- |[[:en:Gravitation (book)]]||13500|| || || ||8 |- |[[:en:Gray code]]||168400|| || || ||32 |- |[[:en:Green's function]]||37000||[[Գրինի ֆունկցիա]]||3200|| ||26 |- |[[:en:Grigorchuk group]]||18600|| || || ||4 |- |[[:en:GRIM test]]||6400|| || || ||3 |- |[[:en:Alexander Grothendieck]]||71200|| || || ||55 |- |[[:en:Grötzsch graph]]||8400|| || || ||5 |- |[[:en:Group action]]||42300|| || || ||26 |- |[[:en:Group representation]]||15000|| || || ||28 |- |[[:en:Group theory]]||40600|| || || ||79 |- |[[:en:H-cobordism]]||11500|| || || ||5 |- |[[:en:H-vector]]||13900|| || || ||1 |- |[[:en:H4 polytope]]||13800|| || || ||1 |- |[[:en:Haar measure]]||29700|| || || ||20 |- |[[:en:Jacques Hadamard]]||20400||[[Ժակ Ադամար]]||2300|| ||53 |- |[[:en:Hadwiger conjecture (graph theory)]]||19000|| || || ||6 |- |[[:en:Hadwiger–Nelson problem]]||13900|| || || ||11 |- |[[:en:Hairy ball theorem]]||12000|| || || ||20 |- |[[:en:Halting problem]]||43600|| || || ||34 |- |[[:en:Ham sandwich theorem]]||19300|| || || ||11 |- |[[:en:Hamilton–Jacobi equation]]||41300|| || || ||20 |- |[[:en:William Rowan Hamilton]]||41700||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79 |- |[[:en:Happy ending problem]]||16100|| || || ||15 |- |[[:en:Hardy space]]||31400|| || || ||11 |- |[[:en:Harmonic divisor number]]||7200|| || || ||10 |- |[[:en:Harmonic function]]||22300|| || || ||29 |- |[[:en:Harmonic map]]||37900|| || || ||4 |- |[[:en:Thomas Harriot]]||33800|| || || ||35 |- |[[:en:Hausdorff dimension]]||24200|| || || ||27 |- |[[:en:Hausdorff space]]||15700|| || || ||33 |- |[[:en:Felix Hausdorff]]||55200|| || || ||45 |- |[[:en:Haven (graph theory)]]||15700|| || || ||3 |- |[[:en:Stephen Hawking]]||186600||[[Սթիվեն Հոքինգ]]||22100|| ||185 |- |[[:en:Hearing the shape of a drum]]||14300|| || || ||5 |- |[[:en:Heat equation]]||59000|| || || ||30 |- |[[:en:Oliver Heaviside]]||39000||[[Օլիվեր Հևիսայդ]]||11600|| ||62 |- |[[:en:Heawood graph]]||9300|| || || ||14 |- |[[:en:Herschel graph]]||10300|| || || ||4 |- |[[:en:Federico Rodriguez Hertz]]||10100|| || || ||5 |- |[[:en:Hexadecimal]]||63900||[[Հաշվարկման տասնվեցական համակարգ]]||900|| ||81 |- |[[:en:Hexagonal Efficient Coordinate System]]||12400|| || || ||1 |- |[[:en:Hexagram]]||24900|| || || ||31 |- |[[:en:Heyting algebra]]||44700|| || || ||14 |- |[[:en:Hilbert transform]]||57700|| || || ||19 |- |[[:en:Hilbert's problems]]||33600||[[Հիլբերտի խնդիրներ]]||23500|| ||46 |- |[[:en:Hilbert's syzygy theorem]]||13500|| || || ||4 |- |[[:en:Hilbert's tenth problem]]||25300|| || || ||13 |- |[[:en:Hilbert's theorem (differential geometry)]]||9500|| || || ||6 |- |[[:en:Hindu–Arabic numeral system]]||23600|| || || ||26 |- |[[:en:Hipparchus]]||85000||[[Հիպարքոս]]||2300|| ||79 |- |[[:en:Histogram]]||26000|| || || ||51 |- |[[:en:History of algebra]]||117900|| || || ||9 |- |[[:en:History of geometry]]||52400||[[Երկրաչափության պատմություն]]||10100|| ||20 |- |[[:en:History of mathematical notation]]||147200||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8 |- |[[:en:History of randomness]]||36500|| || || ||4 |- |[[:en:History of the Church–Turing thesis]]||61600|| || || ||2 |- |[[:en:History of the function concept]]||79900|| || || ||2 |- |[[:en:History of trigonometry]]||49700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17 |- |[[:en:Hodge conjecture]]||22400|| || || ||24 |- |[[:en:Hodge star operator]]||38100|| || || ||10 |- |[[:en:Robert V. Hogg]]||17400|| || || ||3 |- |[[:en:Hole]]||20500|| || || ||15 |- |[[:en:Holomorphic function]]||24100|| || || ||45 |- |[[:en:Holonomy]]||41900|| || || ||10 |- |[[:en:Hom functor]]||9400|| || || ||7 |- |[[:en:Homeomorphism]]||12900||[[Հոմեոմորֆիզմ]]||1000|| ||48 |- |[[:en:Homological algebra]]||28200|| || || ||33 |- |[[:en:Hopcroft–Karp algorithm]]||25200||[[Հապքրոֆթ-Կարպ ալգորիթմ]]||21000|| ||12 |- |[[:en:Hopf algebra]]||35300|| || || ||12 |- |[[:en:Hopf fibration]]||35600|| || || ||12 |- |[[:en:Pao-Lu Hsu]]||9400|| || || ||7 |- |[[:en:Hyperbola]]||71000||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74 |- |[[:en:Hyperbolic angle]]||16300|| || || ||9 |- |[[:en:Hyperbolic sector]]||6100|| || || ||9 |- |[[:en:Hypercomplex number]]||25700||[[Հիպերկոմպլեքս թվեր]]||2800|| ||33 |- |[[:en:Hypergeometric distribution]]||24600|| || || ||29 |- |[[:en:Hyperreal number]]||29800|| || || ||26 |- |[[:en:Hypersurface]]||9300|| || || ||21 |- |[[:en:Image functors for sheaves]]||5200|| || || ||1 |- |[[:en:Imaginary unit]]||21500||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62 |- |[[:en:Immersion (mathematics)]]||23800|| || || ||17 |- |[[:en:Implementation of mathematics in set theory]]||60800|| || || ||1 |- |[[:en:Inaccessible cardinal]]||15000|| || || ||13 |- |[[:en:Incircle and excircles of a triangle]]||33100|| || || ||28 |- |[[:en:Incomplete gamma function]]||41500|| || || ||14 |- |[[:en:Indian mathematics]]||104000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հնդկաստանում]]||16700|| ||33 |- |[[:en:Indifference graph]]||17000|| || || ||4 |- |[[:en:Infinite monkey theorem]]||51100|| || || ||45 |- |[[:en:Infinite monkey theorem in popular culture]]||30400|| || || ||2 |- |[[:en:Information security]]||191800||[[Տեղեկատվական անվտանգություն]]||9500|| ||50 |- |[[:en:Information theory]]||49000||[[Ինֆորմացիայի տեսություն]]||30200|| ||74 |- |[[:en:Injective module]]||28600|| || || ||12 |- |[[:en:Integer]]||23700||[[Ամբողջ թիվ]]||1500||այո||131 |- |[[:en:Integer factorization]]||23500|| || || ||34 |- |[[:en:Integer triangle]]||40200|| || || ||6 |- |[[:en:Integral]]||66600||[[Ինտեգրալ]]||1000|| ||93 |- |[[:en:Integral curve]]||6000|| || || ||13 |- |[[:en:Integral of the secant function]]||20600|| || || ||3 |- |[[:en:Interior algebra]]||30400|| || || ||2 |- |[[:en:International Linear Algebra Society]]||17300|| || || ||1 |- |[[:en:Interpolation]]||20400|| || || ||48 |- |[[:en:Interval (mathematics)]]||23300||[[Միջակայք (մաթեմատիկա)]]||12500|| ||65 |- |[[:en:Interval arithmetic]]||54900|| || || ||11 |- |[[:en:Introduction to gauge theory]]||31700|| || || ||2 |- |[[:en:Inverse semigroup]]||28200|| || || ||4 |- |[[:en:Inverse transform sampling]]||12900|| || || ||11 |- |[[:en:Inverse trigonometric functions]]||79400||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50 |- |[[:en:Invertible matrix]]||42500|| || || ||35 |- |[[:en:Irrational number]]||40500||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89 |- |[[:en:Isomorphism]]||22800||[[Իզոմորֆություն (մաթեմատիկա)]]||5400|| ||59 |- |[[:en:Iterative method]]||9600|| || || ||17 |- |[[:en:James–Stein estimator]]||16000|| || || ||3 |- |[[:en:Jeep problem]]||24800|| || || ||4 |- |[[:en:Jeffery–Hamel flow]]||13100|| || || ||1 |- |[[:en:Jensen's inequality]]||29200||[[Ենսենի անհավասարություն]]||6500|| ||28 |- |[[:en:Jet (mathematics)]]||23800|| || || ||8 |- |[[:en:Jet bundle]]||34500|| || || ||3 |- |[[:en:Johnson solid]]||52500|| || || ||23 |- |[[:en:Jordan normal form]]||43600|| || || ||22 |- |[[:en:Julia (programming language)]]||78200|| || || ||27 |- |[[:en:Julia Robinson Mathematics Festival]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Julia set]]||35300|| || || ||29 |- |[[:en:K-set (geometry)]]||15700|| || || ||1 |- |[[:en:Kähler manifold]]||31500|| || || ||13 |- |[[:en:Kalman filter]]||124200|| || || ||33 |- |[[:en:Kantorovich theorem]]||9700|| || || ||4 |- |[[:en:Karnaugh map]]||28900|| || || ||37 |- |[[:en:Karp–Lipton theorem]]||13700|| || || ||2 |- |[[:en:Kazhdan–Lusztig polynomial]]||25700|| || || ||3 |- |[[:en:Kepler conjecture]]||21700|| || || ||21 |- |[[:en:Kepler–Poinsot polyhedron]]||31400|| || || ||25 |- |[[:en:Kerala school of astronomy and mathematics]]||25800|| || || ||16 |- |[[:en:Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi]]||71700||[[Ալ-Խորեզմի]]||40000|| ||144 |- |[[:en:Kinematics]]||56400||[[Կինեմատիկա]]||12900|| ||80 |- |[[:en:Kinetic energy]]||36500||[[Կինետիկ էներգիա]]||2000|| ||93 |- |[[:en:Klein bottle]]||20500||[[Կլայնի շիշ]]||3600|| ||47 |- |[[:en:Klein four-group]]||10000|| || || ||30 |- |[[:en:Felix Klein]]||28600||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7500|| ||68 |- |[[:en:Klein's Encyclopedia of Mathematical Sciences]]||14600|| || || ||6 |- |[[:en:Knapsack problem]]||43700||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31 |- |[[:en:Knight's tour]]||21100|| || || ||34 |- |[[:en:Knot theory]]||49300|| || || ||39 |- |[[:en:Donald Knuth]]||64200||[[Դոնալդ Կնուտ]]||11400|| ||85 |- |[[:en:Kolmogorov complexity]]||40800|| || || ||25 |- |[[:en:Kolmogorov structure function]]||16900|| || || ||1 |- |[[:en:Korteweg–De Vries equation]]||23500|| || || ||17 |- |[[:en:Sofya Kovalevskaya]]||29000||[[Սոֆյա Կովալևսկայա]]||3800|| ||82 |- |[[:en:Krull dimension]]||11400|| || || ||14 |- |[[:en:Kullback–Leibler divergence]]||66600|| || || ||18 |- |[[:en:Kurtosis]]||33300|| || || ||35 |- |[[:en:L-estimator]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Lack-of-fit sum of squares]]||9700|| || || ||1 |- |[[:en:Lagrange multiplier]]||45000|| || || ||31 |- |[[:en:Joseph-Louis Lagrange]]||47600||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99 |- |[[:en:Lagrange's theorem (group theory)]]||17400|| || || ||32 |- |[[:en:Lambda calculus]]||80500||[[Լամբդա արտահայտություն]]||9500|| ||46 |- |[[:en:Lambert W function]]||67100|| || || ||22 |- |[[:en:Serge Lang]]||24400|| || || ||26 |- |[[:en:Laplace transform]]||67400||[[Լապլասի ձևափոխություն]]||2300|| ||64 |- |[[:en:Laplace–Beltrami operator]]||20100|| || || ||9 |- |[[:en:Pierre-Simon Laplace]]||102800||[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||11400|| ||118 |- |[[:en:Laplace's equation]]||32200||[[Լապլասի հավասարում]]||1600|| ||45 |- |[[:en:Large countable ordinal]]||35100|| || || ||3 |- |[[:en:The Large Scale Structure of Space–Time]]||8500|| || || ||7 |- |[[:en:Largest known prime number]]||23600||[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||19800|| ||22 |- |[[:en:Ron Larson]]||37800|| || || ||3 |- |[[:en:Latitude]]||47300||[[Աշխարհագրական լայնություն]]||5600|| ||119 |- |[[:en:Lattice (order)]]||39600||[[Կավարի տեսություն]]||8200|| ||33 |- |[[:en:Law of total variance]]||10100|| || || ||5 |- |[[:en:Least squares]]||37900|| || || ||42 |- |[[:en:Least-squares spectral analysis]]||25900|| || || ||4 |- |[[:en:Lebesgue integration]]||37900||[[Լեբեգի ինտեգրալ]]||4300|| ||30 |- |[[:en:Lebesgue measure]]||16800|| || || ||27 |- |[[:en:Henri Lebesgue]]||17800||[[Անրի Լեբեգ]]||5100|| ||45 |- |[[:en:Tom Lehrer]]||55800|| || || ||31 |- |[[:en:Gerrit Lekkerkerker]]||3800|| || || ||3 |- |[[:en:Letter frequency]]||38900|| || || ||16 |- |[[:en:William J. LeVeque]]||6800|| || || ||2 |- |[[:en:Anders Johan Lexell]]||25200|| || || ||26 |- |[[:en:Lie algebra extension]]||100300|| || || ||3 |- |[[:en:Lie algebroid]]||42200|| || || ||4 |- |[[:en:Lie derivative]]||36000|| || || ||15 |- |[[:en:Lie group]]||65000|| || || ||34 |- |[[:en:Lie groupoid]]||44700|| || || ||4 |- |[[:en:Lie sphere geometry]]||29000|| || || ||2 |- |[[:en:Lillian Rosanoff Lieber]]||12300|| || || ||10 |- |[[:en:Limit (mathematics)]]||14600||[[Սահման (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||80 |- |[[:en:Limit inferior and limit superior]]||35700|| || || ||20 |- |[[:en:Lindelöf hypothesis]]||12600|| || || ||7 |- |[[:en:Lindemann–Weierstrass theorem]]||27800|| || || ||17 |- |[[:en:Line graph]]||43700|| || || ||19 |- |[[:en:Linear algebra]]||61500||[[Գծային հանրահաշիվ]]||42300|| ||113 |- |[[:en:Linear canonical transformation]]||20300|| || || ||2 |- |[[:en:Linear equation]]||13100||[[Գծային հավասարում]]||2500|| ||77 |- |[[:en:Linear independence]]||25400|| || || ||39 |- |[[:en:Linear least squares]]||27100|| || || ||3 |- |[[:en:Linear map]]||42800||[[Գծային արտապատկերում]]||22500|| ||53 |- |[[:en:Linear programming]]||58200||[[Գծային ծրագրավորում]]||16500|| ||51 |- |[[:en:Linear regression]]||59100||[[Գծային ռեգրեսիա]]||51600|| ||38 |- |[[:en:Linear search problem]]||5500|| || || ||2 |- |[[:en:Linear-feedback shift register]]||36700|| || || ||18 |- |[[:en:Linking number]]||16300|| || || ||14 |- |[[:en:Linkless embedding]]||29600|| || || ||4 |- |[[:en:Liouville number]]||35800|| || || ||20 |- |[[:en:List of Euclidean uniform tilings]]||15100|| || || ||7 |- |[[:en:List of F4 polytopes]]||12300|| || || ||1 |- |[[:en:List of first-order theories]]||37200|| || || ||3 |- |[[:en:List of people by Erdős number]]||59400|| || || ||2 |- |[[:en:Lists of statistics topics]]||1900|| || || ||1 |- |[[:en:Liu Hui's π algorithm]]||15300|| || || ||5 |- |[[:en:Local ring]]||15100|| || || ||17 |- |[[:en:Locally connected space]]||21100|| || || ||10 |- |[[:en:Locally convex topological vector space]]||50500|| || || ||12 |- |[[:en:Locally nilpotent derivation]]||27200|| || || ||1 |- |[[:en:Location arithmetic]]||71000|| || || ||1 |- |[[:en:Lode coordinates]]||15100|| || || ||2 |- |[[:en:Log-logistic distribution]]||17800|| || || ||3 |- |[[:en:Logic]]||149700||[[Տրամաբանություն]]||103700|| ||187 |- |[[:en:Logic of graphs]]||36900|| || || ||1 |- |[[:en:Lovász conjecture]]||7900|| || || ||4 |- |[[:en:Löwenheim–Skolem theorem]]||22100|| || || ||18 |- |[[:en:Lp space]]||52200|| || || ||25 |- |[[:en:Lucas–Lehmer primality test]]||21000|| || || ||17 |- |[[:en:Lune (geometry)]]||3500|| || || ||13 |- |[[:en:Aleksandr Lyapunov]]||14100||[[Ալեքսանդր Լյապունով]]||2400|| ||42 |- |[[:en:Machine learning]]||104500||[[Մեքենայական ուսուցում]]||48300|| ||72 |- |[[:en:Madhava of Sangamagrama]]||28100|| || || ||24 |- |[[:en:Magic square]]||283200||[[Մոգական քառակուսի]]||55500|| ||55 |- |[[:en:Magma (algebra)]]||16300||[[Խմբոիդ]]||800||այո||32 |- |[[:en:Vivienne Malone-Mayes]]||9900|| || || ||10 |- |[[:en:Mandelbrot set]]||51500|| || || ||50 |- |[[:en:Benoit Mandelbrot]]||51400|| || || ||77 |- |[[:en:Manifold Destiny]]||19800|| || || ||4 |- |[[:en:Map projection]]||58800|| || || ||51 |- |[[:en:Margin of error]]||13000|| || || ||24 |- |[[:en:Markov chain]]||95600||[[Մարկովի շղթա]]||3200||այո||46 |- |[[:en:Martingale (probability theory)]]||20400|| || || ||18 |- |[[:en:Matching (graph theory)]]||22900|| || || ||22 |- |[[:en:Mathematica: A World of Numbers... and Beyond]]||9700|| || || ||2 |- |[[:en:Mathematical analysis]]||50600||[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||31900|| ||118 |- |[[:en:Mathematical diagram]]||13600|| || || ||4 |- |[[:en:Mathematical induction]]||44500||[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||2000|| ||70 |- |[[:en:Mathematical logic]]||69200||[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||1100|| ||89 |- |[[:en:Mathematical optimization]]||50000||[[Մաթեմատիկական օպտիմիզացիա]]||7400|| ||54 |- |[[:en:Mathematical physics]]||48000||[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||4400|| ||64 |- |[[:en:Mathematical proof]]||37700||[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||49900|| ||98 |- |[[:en:Mathematical Reviews]]||8200|| || || ||21 |- |[[:en:Mathematician]]||20400||[[Մաթեմատիկոս]]||28200|| ||106 |- |[[:en:Mathematics education]]||45100|| || || ||24 |- |[[:en:Mathematics of apportionment]]||34300|| || || ||1 |- |[[:en:Mathematics of cyclic redundancy checks]]||19700|| || || ||1 |- |[[:en:Mathematics of Sudoku]]||99700|| || || ||4 |- |[[:en:Mathieu group M24]]||26900|| || || ||1 |- |[[:en:MathML]]||33800|| || || ||32 |- |[[:en:Matrix exponential]]||55400|| || || ||16 |- |[[:en:Matrix multiplication]]||38100||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||33 |- |[[:en:Matrix splitting]]||13800|| || || ||4 |- |[[:en:Matroid]]||56900|| || || ||21 |- |[[:en:Matroid parity problem]]||20400|| || || ||1 |- |[[:en:Matroid representation]]||14500|| || || ||1 |- |[[:en:Maximal ideal]]||9500|| || || ||16 |- |[[:en:Maximal independent set]]||39500|| || || ||6 |- |[[:en:Maximum cut]]||21700|| || || ||10 |- |[[:en:Maximum likelihood estimation]]||68100|| || || ||34 |- |[[:en:Maxwell's equations]]||82900||[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||8000|| ||78 |- |[[:en:Mean]]||14900||[[Միջին մեծություններ]]||1600|| ||40 |- |[[:en:Measure (mathematics)]]||34200|| || || ||40 |- |[[:en:Median]]||59200||[[Միջնարժեք]]||1400|| ||67 |- |[[:en:Median graph]]||47300|| || || ||5 |- |[[:en:Mellin transform]]||30700|| || || ||19 |- |[[:en:Memorylessness]]||8700|| || || ||10 |- |[[:en:Ménage problem]]||17200|| || || ||4 |- |[[:en:Mereology]]||49700|| || || ||15 |- |[[:en:Method of analytic tableaux]]||71600|| || || ||8 |- |[[:en:Metric space]]||40600||[[Մետրիկական տարածություն]]||2200||այո||58 |- |[[:en:Solomon Mikhlin]]||41900|| || || ||6 |- |[[:en:Minimal model program]]||9900|| || || ||5 |- |[[:en:Minkowski space]]||78800||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45 |- |[[:en:Minor (linear algebra)]]||15400||[[Մինոր (գծային հանրահաշիվ)]]||3100||այո||30 |- |[[:en:Maryam Mirzakhani]]||50900||[[Մարիամ Միրզախանի]]||15700|| ||85 |- |[[:en:Ratan Shankar Mishra]]||16100|| || || ||1 |- |[[:en:Möbius ladder]]||15000|| || || ||7 |- |[[:en:Möbius transformation]]||70500|| || || ||20 |- |[[:en:Modal matrix]]||6800|| || || ||2 |- |[[:en:Mode (statistics)]]||15300||[[Մոդա (վիճակագրություն)]]||3500|| ||60 |- |[[:en:Model theory]]||62400|| || || ||36 |- |[[:en:Modes of convergence]]||7100|| || || ||2 |- |[[:en:Modes of convergence (annotated index)]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:Modular arithmetic]]||29700|| || || ||51 |- |[[:en:Modular form]]||30400|| || || ||22 |- |[[:en:Modular multiplicative inverse]]||24700|| || || ||14 |- |[[:en:Module (mathematics)]]||21700||[[Մոդուլ օղակի վրա]]||11100|| ||42 |- |[[:en:Edwin E. Moise]]||8400|| || || ||6 |- |[[:en:Moment curve]]||7400|| || || ||4 |- |[[:en:Momentum]]||69100||[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||13000|| ||100 |- |[[:en:Monoid]]||33900|| || || ||44 |- |[[:en:Monotone comparative statics]]||43100|| || || ||1 |- |[[:en:Monotone convergence theorem]]||20100|| || || ||15 |- |[[:en:Monte Carlo method]]||88800||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52 |- |[[:en:Monty Hall problem]]||79800||[[Մոնտի Հոլի պարադոքս]]||23800|| ||44 |- |[[:en:Motor variable]]||13900|| || || ||1 |- |[[:en:Mountain climbing problem]]||11500|| || || ||3 |- |[[:en:Multi-objective optimization]]||72000|| || || ||11 |- |[[:en:Multidimensional network]]||53600|| || || ||1 |- |[[:en:Multinomial theorem]]||8700|| || || ||22 |- |[[:en:Multiscroll attractor]]||10400|| || || ||2 |- |[[:en:Multivariate kernel density estimation]]||32600|| || || ||1 |- |[[:en:Gerard Murphy (mathematician)]]||20300|| || || ||1 |- |[[:en:Mutation (Jordan algebra)]]||116300|| || || ||1 |- |[[:en:N-body problem]]||66200|| || || ||21 |- |[[:en:Nash equilibrium]]||56800|| || || ||48 |- |[[:en:Natural number]]||45500||[[Բնական թիվ]]||8200|| ||150 |- |[[:en:Navier–Stokes equations]]||86400||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45 |- |[[:en:Caryn Navy]]||12900|| || || ||2 |- |[[:en:Negative number]]||43600||[[Բացասական թիվ]]||8200|| ||63 |- |[[:en:Neighbourhood (graph theory)]]||9000|| || || ||13 |- |[[:en:Nested radical]]||18500|| || || ||15 |- |[[:en:New Foundations]]||43200|| || || ||10 |- |[[:en:Max Newman]]||23400|| || || ||20 |- |[[:en:Religious views of Isaac Newton]]||38200|| || || ||6 |- |[[:en:Newton's identities]]||35600|| || || ||12 |- |[[:en:Newton's method]]||54400|| || || ||44 |- |[[:en:Non-Euclidean geometry]]||43200||[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||5000|| ||54 |- |[[:en:Nonabelian Hodge correspondence]]||31400|| || || ||1 |- |[[:en:Noncentral chi-squared distribution]]||20500|| || || ||6 |- |[[:en:Noncentral hypergeometric distributions]]||16200|| || || ||2 |- |[[:en:Nondeterministic finite automaton]]||29800|| || || ||25 |- |[[:en:Nonparametric skew]]||29100|| || || ||1 |- |[[:en:Normal distribution]]||136900||[[Նորմալ բաշխում]]||18500|| ||71 |- |[[:en:Normal number]]||35500||[[Նորմալ թիվ]]||6100|| ||22 |- |[[:en:Nth root]]||30700||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72 |- |[[:en:Number theory]]||84100||[[Թվերի տեսություն]]||83500|| ||120 |- |[[:en:Numeral system]]||19000||[[Հաշվարկման համակարգ (մաթեմատիկա)]]||8200|| ||83 |- |[[:en:Numerical analysis]]||38000||[[Թվային մեթոդներ]]||38400|| ||97 |- |[[:en:Numerical digit]]||35900||[[Թվանշաններ]]||9500|| ||99 |- |[[:en:Numerical integration]]||26900|| || || ||34 |- |[[:en:Numerical methods for ordinary differential equations]]||28100|| || || ||11 |- |[[:en:Nyquist–Shannon sampling theorem]]||48300||[[Կոտելնիկովի թեորեմ]]||13000|| ||34 |- |[[:en:Octahedron]]||23200||[[Օկտաէդր]]||26500|| ||25 |- |[[:en:On-Line Encyclopedia of Integer Sequences]]||44000|| || || ||37 |- |[[:en:One-seventh area triangle]]||3000|| || || ||6 |- |[[:en:Orbifold]]||74300|| || || ||11 |- |[[:en:Order theory]]||31600|| || || ||25 |- |[[:en:Ordinal arithmetic]]||31200|| || || ||9 |- |[[:en:Ordinal number]]||48900|| || || ||42 |- |[[:en:Ordinary differential equation]]||44000||[[Սովորական դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||5000|| ||44 |- |[[:en:Ordinary least squares]]||63200|| || || ||10 |- |[[:en:Nicole Oresme]]||39100||[[Նիկոլայ Օրեսմ]]||8300|| ||47 |- |[[:en:Orthogonal array]]||20800|| || || ||5 |- |[[:en:Orthogonal group]]||56400|| || || ||20 |- |[[:en:Orthogonal matrix]]||36300|| || || ||31 |- |[[:en:Orthogonality]]||23900||[[Ուղղանկյունություն]]||2400|| ||37 |- |[[:en:Outer product]]||18200|| || || ||9 |- |[[:en:P versus NP problem]]||62600|| || || ||42 |- |[[:en:P-adic number]]||38900|| || || ||28 |- |[[:en:P-value]]||45400|| || || ||36 |- |[[:en:Pacific Institute for the Mathematical Sciences]]||6400|| || || ||3 |- |[[:en:Paul Painlevé]]||25000|| || || ||39 |- |[[:en:Paraconsistent logic]]||38400|| || || ||16 |- |[[:en:Paradoxes of set theory]]||17700|| || || ||4 |- |[[:en:Parallelogram law]]||8900|| || || ||27 |- |[[:en:Parameter]]||20500|| || || ||40 |- |[[:en:Pareto distribution]]||45900|| || || ||28 |- |[[:en:Parity problem (sieve theory)]]||11300|| || || ||1 |- |[[:en:Parseval's theorem]]||9700|| || || ||14 |- |[[:en:Partial function]]||15000|| || || ||20 |- |[[:en:Blaise Pascal]]||52100||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185 |- |[[:en:Pascal's theorem]]||17700||[[Պասկալի թեորեմ]]||8100|| ||25 |- |[[:en:Pathwidth]]||66900|| || || ||6 |- |[[:en:Pauli matrices]]||43600|| || || ||34 |- |[[:en:PDIFF]]||5000|| || || ||2 |- |[[:en:Peano axioms]]||46200|| || || ||37 |- |[[:en:Karl Pearson]]||55800|| || || ||49 |- |[[:en:Charles Sanders Peirce]]||140800||[[Չարլզ Սանդերս Պերս]]||7200|| ||73 |- |[[:en:Pell number]]||28100||[[Պելի թիվ]]||19200|| ||21 |- |[[:en:Penrose graphical notation]]||8700|| || || ||8 |- |[[:en:Pentagram]]||36400||[[Հնգագիծ]]||1200||այո||56 |- |[[:en:Percentage]]||17000||[[Տոկոս]]||2500|| ||98 |- |[[:en:Perfect group]]||9700|| || || ||7 |- |[[:en:Perfect number]]||37400||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63 |- |[[:en:Periodic continued fraction]]||16900|| || || ||6 |- |[[:en:Periodic travelling wave]]||28400|| || || ||4 |- |[[:en:Permutation]]||74200|| || || ||63 |- |[[:en:Permutation pattern]]||32500|| || || ||3 |- |[[:en:Perturbation theory (quantum mechanics)]]||69000|| || || ||19 |- |[[:en:Petri net]]||54800|| || || ||27 |- |[[:en:Ilya Piatetski-Shapiro]]||21200|| || || ||20 |- |[[:en:Pigeonhole principle]]||29600|| || || ||46 |- |[[:en:Ping-pong lemma]]||17600|| || || ||8 |- |[[:en:Pisot–Vijayaraghavan number]]||18000|| || || ||10 |- |[[:en:Planar graph]]||32000|| || || ||32 |- |[[:en:Planar separator theorem]]||73800|| || || ||7 |- |[[:en:Plane (geometry)]]||22400||[[Հարթություն]]||2100|| ||88 |- |[[:en:Planigon]]||33600|| || || ||1 |- |[[:en:Plato]]||169000||[[Պլատոն]]||24600|| ||273 |- |[[:en:Platonic solid]]||54400||[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||53600|| ||61 |- |[[:en:Plücker coordinates]]||28200|| || || ||8 |- |[[:en:Poincaré conjecture]]||36000|| || || ||46 |- |[[:en:Henri Poincaré]]||86600||[[Անրի Պուանկարե]]||6400|| ||119 |- |[[:en:Point groups in four dimensions]]||53700|| || || ||1 |- |[[:en:Poisson distribution]]||75200||[[Պուասոնի բաշխում]]||2400|| ||50 |- |[[:en:Poisson manifold]]||39100|| || || ||9 |- |[[:en:Poisson point process]]||120100|| || || ||21 |- |[[:en:Poisson process]]|| || || || ||21 |- |[[:en:Siméon Denis Poisson]]||34400||[[Սիմեոն Պուասոն]]||4400|| ||60 |- |[[:en:Polarization identity]]||21300|| || || ||11 |- |[[:en:Polite number]]||16800|| || || ||6 |- |[[:en:Pólya enumeration theorem]]||15400|| || || ||10 |- |[[:en:Polyhedron]]||69200||[[Բազմանիստ]]||7200|| ||72 |- |[[:en:Polylogarithm]]||59500|| || || ||16 |- |[[:en:Polynomial]]||58800||[[Բազմանդամ]]||5000|| ||84 |- |[[:en:Polynomial interpolation]]||37300|| || || ||14 |- |[[:en:Polyomino]]||40700|| || || ||18 |- |[[:en:Jean-Victor Poncelet]]||15100||[[Ժան Վիկտոր Պոնսելե]]||2400|| ||51 |- |[[:en:Pons asinorum]]||15700|| || || ||16 |- |[[:en:Pontryagin class]]||9800|| || || ||9 |- |[[:en:Post–Turing machine]]||22500|| || || ||6 |- |[[:en:Post's lattice]]||15400|| || || ||2 |- |[[:en:PostBQP]]||20000|| || || ||3 |- |[[:en:Power law]]||59100|| || || ||21 |- |[[:en:Power of 10]]||14600|| || || ||19 |- |[[:en:Power series]]||18500||[[Աստիճանային շարք]]||10400|| ||47 |- |[[:en:Prediction interval]]||20300|| || || ||9 |- |[[:en:Prenex normal form]]||13200|| || || ||13 |- |[[:en:Presentation of a group]]||21300|| || || ||14 |- |[[:en:Prestack]]||21900|| || || ||1 |- |[[:en:Prime number theorem]]||54300||[[Պարզ թվերի թեորեմ]]||20800|| ||42 |- |[[:en:Prime signature]]||4200|| || || ||1 |- |[[:en:Primitive element theorem]]||10300|| || || ||11 |- |[[:en:Primitive notion]]||6900|| || || ||13 |- |[[:en:Primitive recursive function]]||39300|| || || ||16 |- |[[:en:Principal homogeneous space]]||11500|| || || ||3 |- |[[:en:The Prisoner of Benda]]||21700|| || || ||6 |- |[[:en:Probability]]||35700||[[Հավանականություն]]||49200|| ||123 |- |[[:en:Probability density function]]||30400||[[Հավանականության խտություն]]||800|| ||45 |- |[[:en:Probability distribution]]||46700||[[Հավանականության բաշխում]]||17500|| ||55 |- |[[:en:Probability interpretations]]||37300|| || || ||6 |- |[[:en:Probability space]]||24100|| || || ||38 |- |[[:en:Probability theory]]||25400||[[Հավանականությունների տեսություն]]||14600|| ||87 |- |[[:en:Product (mathematics)]]||17800||[[Արտադրյալ]]||7200|| ||33 |- |[[:en:Product rule]]||17800|| || || ||34 |- |[[:en:Project Euler]]||5700|| || || ||22 |- |[[:en:Projective geometry]]||39100||[[Պրոյեկտիվ երկրաչափություն]]||5300|| ||40 |- |[[:en:Projective linear group]]||42400|| || || ||10 |- |[[:en:Projective module]]||21400|| || || ||12 |- |[[:en:Projective space]]||35800|| || || ||24 |- |[[:en:Proof of the Euler product formula for the Riemann zeta function]]||7100|| || || ||4 |- |[[:en:Proof that 22/7 exceeds π]]||13600|| || || ||13 |- |[[:en:Proof that π is irrational]]||26200|| || || ||13 |- |[[:en:Proof theory]]||19900||[[Ապացույցների տեսություն]]||3800|| ||27 |- |[[:en:Propositional calculus]]||88800||[[Ասույթների տրամաբանություն]]||6900|| ||52 |- |[[:en:Pseudotriangle]]||19500|| || || ||4 |- |[[:en:Pullback (differential geometry)]]||12600|| || || ||10 |- |[[:en:Pure mathematics]]||14900||[[Մաքուր մաթեմատիկա]]||15900|| ||55 |- |[[:en:Pushforward (differential)]]||10800|| || || ||9 |- |[[:en:Pythagorean triple]]||83100||[[Պյութագորասի եռյակ]]||23300|| ||55 |- |[[:en:Q–Q plot]]||20800|| || || ||14 |- |[[:en:Quadratic equation]]||50100||[[Քառակուսային հավասարում]]||52800|| ||84 |- |[[:en:Quadratic formula]]||28200||[[Քառակուսային բանաձև]]||33700|| ||19 |- |[[:en:Quadratic knapsack problem]]||24100|| || || ||1 |- |[[:en:Quadratic reciprocity]]||83700|| || || ||26 |- |[[:en:Quadratic sieve]]||27600|| || || ||14 |- |[[:en:Quadric (algebraic geometry)]]||21100|| || || ||1 |- |[[:en:Quantum computing]]||96400|| || || ||19 |- |[[:en:Quantum field theory]]||105500||[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||30100|| ||67 |- |[[:en:Quantum group]]||30200|| || || ||13 |- |[[:en:Quartic reciprocity]]||30100|| || || ||3 |- |[[:en:Quasigroup]]||27700|| || || ||21 |- |[[:en:Quasiregular polyhedron]]||30900|| || || ||9 |- |[[:en:Quasisymmetric function]]||14900|| || || ||1 |- |[[:en:Radius of convergence]]||16300|| || || ||17 |- |[[:en:Ramanujan's master theorem]]||7000|| || || ||4 |- |[[:en:Frank Ramsey (mathematician)]]||36900||[[Ֆրենկ Ռեմսի]]||6700|| ||36 |- |[[:en:Ramsey's theorem]]||56100|| || || ||20 |- |[[:en:Random binary tree]]||15500|| || || ||4 |- |[[:en:Random variable]]||39900|| || || ||59 |- |[[:en:Randomness]]||33900|| || || ||47 |- |[[:en:Rayleigh distribution]]||15800|| || || ||20 |- |[[:en:Reaction–diffusion system]]||28500|| || || ||10 |- |[[:en:Real analysis]]||49300|| || || ||42 |- |[[:en:Real number]]||43500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115 |- |[[:en:Real projective line]]||12000|| || || ||3 |- |[[:en:Rectified 24-cell honeycomb]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Rectified tesseractic honeycomb]]||4500|| || || ||1 |- |[[:en:Recurrence plot]]||9400|| || || ||3 |- |[[:en:Recurrence relation]]||25300|| || || ||36 |- |[[:en:Reform mathematics]]||14200|| || || ||3 |- |[[:en:Register machine]]||47600|| || || ||12 |- |[[:en:Regular polyhedron]]||31200|| || || ||26 |- |[[:en:Regular polytope]]||38600|| || || ||17 |- |[[:en:Regular tuning]]||42400|| || || ||1 |- |[[:en:Repeating decimal]]||49000|| || || ||33 |- |[[:en:Representation (mathematics)]]||10800|| || || ||4 |- |[[:en:Representation theory]]||55400|| || || ||30 |- |[[:en:Representation theory of finite groups]]||107900|| || || ||5 |- |[[:en:Reverse mathematics]]||32800|| || || ||7 |- |[[:en:Rhombicuboctahedron]]||19500|| || || ||26 |- |[[:en:Ricci calculus]]||43400|| || || ||3 |- |[[:en:Ricci flow]]||52900|| || || ||12 |- |[[:en:Riemann hypothesis]]||121000|| || || ||58 |- |[[:en:Riemann integral]]||41800||[[Ռիմանի ինտեգրալ]]||13300|| ||39 |- |[[:en:Riemann sphere]]||21800|| || || ||33 |- |[[:en:Riemann surface]]||26000||[[Ռիմանյան մակերևույթ]]||2300|| ||37 |- |[[:en:Riemann zeta function]]||61400||[[Ռիմանի զետա ֆունկցիա]]||6700|| ||53 |- |[[:en:Riemann–Hurwitz formula]]||6500|| || || ||6 |- |[[:en:Riemann–Lebesgue lemma]]||6200|| || || ||14 |- |[[:en:Riemannian geometry]]||13200||[[Ռիմանյան երկրաչափություն]]||4400|| ||39 |- |[[:en:Riesz–Fischer theorem]]||11000|| || || ||8 |- |[[:en:Rigidity matroid]]||15900|| || || ||1 |- |[[:en:Ring (mathematics)]]||97800||[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||67 |- |[[:en:Ring of symmetric functions]]||26500|| || || ||1 |- |[[:en:Ring theory]]||24700|| || || ||35 |- |[[:en:Nicholas Franklin Roberts]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Robertson–Seymour theorem]]||19400|| || || ||7 |- |[[:en:Gary Robinson]]||18400|| || || ||3 |- |[[:en:Julia Robinson]]||20000|| || || ||28 |- |[[:en:Rodrigues' rotation formula]]||16700|| || || ||8 |- |[[:en:Rook polynomial]]||24000|| || || ||5 |- |[[:en:Rook's graph]]||27200|| || || ||5 |- |[[:en:Root of unity]]||38400||[[Միավորից n աստիճանի արմատներ]]||7300|| ||31 |- |[[:en:Root system]]||52800|| || || ||16 |- |[[:en:Rotation matrix]]||98100|| || || ||22 |- |[[:en:Rotation of axes]]||12400|| || || ||3 |- |[[:en:Rough set]]||48900|| || || ||5 |- |[[:en:Rounding]]||57900|| || || ||40 |- |[[:en:Row space]]|| || || || ||12 |- |[[:en:Rubik's Cube]]||80700||[[Ռուբիկի խորանարդ]]||10700|| ||105 |- |[[:en:Bertrand Russell]]||143700||[[Բերտրան Ռասել]]||23100|| ||171 |- |[[:en:Russell's paradox]]||28300||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48 |- |[[:en:Russo–Dye theorem]]||2500|| || || ||2 |- |[[:en:Lee Sallows]]||7500|| || || ||2 |- |[[:en:Paul Sally]]||12400|| || || ||6 |- |[[:en:Sample maximum and minimum]]||8700|| || || ||2 |- |[[:en:Sampling (statistics)]]||53000|| || || ||32 |- |[[:en:Scalar field theory]]||29600|| || || ||7 |- |[[:en:Schauder basis]]||25200|| || || ||11 |- |[[:en:Leila Schneps]]||26700|| || || ||8 |- |[[:en:Schröder's equation]]||11700|| || || ||5 |- |[[:en:Schrödinger equation]]||71000||[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||22700|| ||74 |- |[[:en:Schuette–Nesbitt formula]]||23100|| || || ||1 |- |[[:en:Issai Schur]]||28800|| || || ||29 |- |[[:en:Schwarzian derivative]]||35700|| || || ||5 |- |[[:en:Scientific notation]]||44900|| || || ||44 |- |[[:en:Second-order arithmetic]]||28100|| || || ||4 |- |[[:en:Second-order logic]]||31700|| || || ||15 |- |[[:en:Secondary measure]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Corrado Segre]]||9800||[[Կորրադո Սեգրե]]||8400|| ||19 |- |[[:en:Seifert fiber space]]||19500|| || || ||8 |- |[[:en:Seifert–Van Kampen theorem]]||20800|| || || ||14 |- |[[:en:Zlil Sela]]||16700|| || || ||7 |- |[[:en:Self-adjoint operator]]||57000|| || || ||13 |- |[[:en:Semi-implicit Euler method]]||6800|| || || ||5 |- |[[:en:Semimartingale]]||12200|| || || ||7 |- |[[:en:Separable space]]||14400|| || || ||23 |- |[[:en:Separation axiom]]||18800|| || || ||23 |- |[[:en:Sequent calculus]]||53200|| || || ||14 |- |[[:en:Series (mathematics)]]||59900|| || || ||79 |- |[[:en:Jean-Pierre Serre]]||17800|| || || ||42 |- |[[:en:Set (mathematics)]]||42900||[[Բազմություն]]||47000|| ||104 |- |[[:en:Set theory]]||44500||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124 |- |[[:en:Seven Bridges of Königsberg]]||14100||[[Քյոնիգսբերգի յոթ կամուրջները]]||6600||այո||57 |- |[[:en:Seven-dimensional cross product]]||33700|| || || ||5 |- |[[:en:Igor Shafarevich]]||23700|| || || ||29 |- |[[:en:Sheaf (mathematics)]]||62700|| || || ||27 |- |[[:en:Shor's algorithm]]||40800|| || || ||29 |- |[[:en:William James Sidis]]||35300||[[Վիլյամ Ջեյմս Սիդիս]]||3300|| ||44 |- |[[:en:Signalizer functor]]||12000|| || || ||1 |- |[[:en:Signature (logic)]]||9100|| || || ||9 |- |[[:en:Nate Silver]]||121600|| || || ||19 |- |[[:en:Simplex]]||48700||[[Սիմպլեքս]]||4000|| ||34 |- |[[:en:Simpson's paradox]]||26400|| || || ||31 |- |[[:en:Simulated annealing]]||34900|| || || ||24 |- |[[:en:Sine and cosine]]||48500|| || || ||7 |- |[[:en:Singular value decomposition]]||83300|| || || ||25 |- |[[:en:Skew-symmetric graph]]||17500|| || || ||4 |- |[[:en:Skolem's paradox]]||16900|| || || ||9 |- |[[:en:Slutsky's theorem]]||4400|| || || ||12 |- |[[:en:Small cancellation theory]]||32100|| || || ||2 |- |[[:en:Smith–Minkowski–Siegel mass formula]]||15400|| || || ||2 |- |[[:en:Smooth function]]||100|| || || ||21 |- |[[:en:J. Laurie Snell]]||10200|| || || ||5 |- |[[:en:Snow plow routing problem]]||3000|| || || ||1 |- |[[:en:Sobolev space]]||35800|| || || ||19 |- |[[:en:Solovay–Strassen primality test]]||10100|| || || ||12 |- |[[:en:Solution of the Poincaré conjecture]]|| || || || ||46 |- |[[:en:Sophomore's dream]]||8600|| || || ||14 |- |[[:en:Spaces of test functions and distributions]]||99100|| || || ||1 |- |[[:en:Spacetime]]||197700||[[Տարածաժամանակ]]||15800|| ||92 |- |[[:en:Spanning tree]]||26100|| || || ||28 |- |[[:en:Sparse dictionary learning]]||24100|| || || ||2 |- |[[:en:Sparse matrix]]||25800|| || || ||24 |- |[[:en:Special relativity]]||137600||[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||23900|| ||110 |- |[[:en:Special unitary group]]||32900|| || || ||18 |- |[[:en:Spectral sequence]]||51800|| || || ||8 |- |[[:en:Spectral theorem]]||22500|| || || ||16 |- |[[:en:Spectral theory]]||32200|| || || ||13 |- |[[:en:Spectrum of a C*-algebra]]||12000|| || || ||1 |- |[[:en:Sperner's lemma]]||28100|| || || ||9 |- |[[:en:Sphere]]||41100|| || || ||109 |- |[[:en:Sphere eversion]]||11200|| || || ||9 |- |[[:en:Sphere packing]]||26700|| || || ||14 |- |[[:en:Spherical coordinate system]]||38100|| || || ||49 |- |[[:en:Spherical harmonics]]||75500||[[Գնդային ֆունկցիաներ]]||10700|| ||26 |- |[[:en:Spherical lune]]||5900|| || || ||7 |- |[[:en:Spin representation]]||34100|| || || ||2 |- |[[:en:Spinor]]||73100|| || || ||24 |- |[[:en:Split graph]]||15000|| || || ||7 |- |[[:en:Split-complex number]]||27600|| || || ||18 |- |[[:en:Split-quaternion]]||20500|| || || ||6 |- |[[:en:Square root]]||44400||[[Քառակուսի արմատ]]||9600|| ||94 |- |[[:en:Square root of 2]]||39600||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43 |- |[[:en:Square triangular number]]||13400|| || || ||19 |- |[[:en:Stable count distribution]]||27400|| || || ||1 |- |[[:en:Stable distribution]]||48600|| || || ||9 |- |[[:en:John R. Stallings]]||31500|| || || ||6 |- |[[:en:Standard deviation]]||52600|| || || ||75 |- |[[:en:Standard Model]]||56900||[[Ստանդարտ մոդել]]||35400|| ||80 |- |[[:en:Standard probability space]]||29100|| || || ||2 |- |[[:en:Stationary point]]||8200|| || || ||17 |- |[[:en:Statistical hypothesis testing]]||85100|| || || ||43 |- |[[:en:Statistics]]||77200||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185 |- |[[:en:Steiner chain]]||20900|| || || ||11 |- |[[:en:Steinmetz solid]]||9600|| || || ||9 |- |[[:en:Stellation]]||18400|| || || ||15 |- |[[:en:Stereographic projection]]||42000|| || || ||26 |- |[[:en:Stericated 5-cubes]]||15500|| || || ||1 |- |[[:en:Stiefel manifold]]||11900|| || || ||3 |- |[[:en:Stiefel–Whitney class]]||23200|| || || ||9 |- |[[:en:Stieltjes constants]]||32300|| || || ||10 |- |[[:en:Stiff equation]]||25800|| || || ||9 |- |[[:en:Stirling number]]||22200|| || || ||21 |- |[[:en:Stochastic]]||28400|| || || ||22 |- |[[:en:Stochastic dominance]]||16100|| || || ||2 |- |[[:en:Stochastic geometry models of wireless networks]]||60400|| || || ||1 |- |[[:en:Stochastic process]]||166000||[[Պատահական պրոցես]]||43200|| ||45 |- |[[:en:Stoic logic]]||33800|| || || ||2 |- |[[:en:Sir George Stokes, 1st Baronet]]||48000||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53 |- |[[:en:Stokes' theorem]]||28900|| || || ||5 |- |[[:en:Stone–Čech compactification]]||20500|| || || ||12 |- |[[:en:Stone–Weierstrass theorem]]||26500|| || || ||17 |- |[[:en:Straightedge and compass construction]]||35500|| || || ||37 |- |[[:en:Streamlines, streaklines, and pathlines]]||13900|| || || ||4 |- |[[:en:String theory]]||125300||[[Լարերի տեսություն]]||39800|| ||67 |- |[[:en:Structure (mathematical logic)]]||30100|| || || ||13 |- |[[:en:Structure theorem for finitely generated modules over a principal ideal domain]]||15500|| || || ||7 |- |[[:en:Student's t-distribution]]||59000|| || || ||36 |- |[[:en:Student's t-test]]||43300|| || || ||36 |- |[[:en:Sturm separation theorem]]||3700|| || || ||1 |- |[[:en:Sturm–Liouville theory]]||30600|| || || ||17 |- |[[:en:Sturm's theorem]]||18400|| || || ||12 |- |[[:en:Subgroup series]]||9400|| || || ||4 |- |[[:en:Subtraction]]||26800||[[Հանում]]||40800|| ||112 |- |[[:en:Sudoku]]||39100||[[Սուդոկու]]||4100||այո||93 |- |[[:en:Sufficient statistic]]||34900|| || || ||14 |- |[[:en:Sum of squares function]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Sums of three cubes]]||34400|| || || ||10 |- |[[:en:Toshikazu Sunada]]||9200|| || || ||4 |- |[[:en:Support (measure theory)]]||10800|| || || ||8 |- |[[:en:Surface (topology)]]||32400||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70 |- |[[:en:Surface of general type]]||9400|| || || ||2 |- |[[:en:Surgery theory]]||22500|| || || ||6 |- |[[:en:Surjective function]]||18700|| || || ||54 |- |[[:en:Surreal number]]||76400|| || || ||26 |- |[[:en:Marcia P. Sward]]||8300|| || || ||1 |- |[[:en:Swinging Atwood's machine]]||23300|| || || ||4 |- |[[:en:Sylow theorems]]||33200|| || || ||25 |- |[[:en:Pope Sylvester II]]||27200|| || || ||78 |- |[[:en:Sylvester matrix]]||6000|| || || ||15 |- |[[:en:James Joseph Sylvester]]||19400|| || || ||43 |- |[[:en:Symmetric cone]]||111900|| || || ||2 |- |[[:en:Symmetric group]]||43200|| || || ||26 |- |[[:en:Symmetry (geometry)]]||30200|| || || ||7 |- |[[:en:Symmetry in mathematics]]||22100|| || || ||13 |- |[[:en:System of linear equations]]||34600||[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||8100|| ||74 |- |[[:en:Systolic geometry]]||26200|| || || ||6 |- |[[:en:Szemerédi's theorem]]||19800|| || || ||12 |- |[[:en:T-norm]]||18700|| || || ||3 |- |[[:en:Tangent bundle]]||16600|| || || ||17 |- |[[:en:Tangent half-angle substitution]]||16000|| || || ||10 |- |[[:en:Tangent space]]||19900|| || || ||24 |- |[[:en:Tangential quadrilateral]]||33700||[[Արտագծյալ քառանկյուն]]||5000|| ||27 |- |[[:en:Tangram]]||16900||[[Թանգրամ]]||15100|| ||49 |- |[[:en:Alfred Tarski]]||47600||[[Ալֆրեդ Տարսկի]]||3000|| ||50 |- |[[:en:Tarski's undefinability theorem]]||13700|| || || ||9 |- |[[:en:Taxicab geometry]]||10800|| || || ||24 |- |[[:en:Taylor's theorem]]||50500|| || || ||33 |- |[[:en:Tesseract]]||24700|| || || ||34 |- |[[:en:Tetrahedron]]||70500||[[Քառանիստ]]||21600||այո||75 |- |[[:en:Tetration]]||53400|| || || ||27 |- |[[:en:Theorem]]||34400||[[Թեորեմ]]||3000|| ||94 |- |[[:en:Theoretical computer science]]||43200|| || || ||39 |- |[[:en:Theory of relativity]]||30500||[[Հարաբերականության տեսություն]]||15200|| ||124 |- |[[:en:Theta function]]||36400|| || || ||19 |- |[[:en:Three subgroups lemma]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:Tikhonov regularization]]||24100|| || || ||11 |- |[[:en:Time complexity]]||44700|| || || ||23 |- |[[:en:Timeline of mathematics]]||61600|| || || ||11 |- |[[:en:Topological geometry]]||30700|| || || ||1 |- |[[:en:Topological space]]||28700|| || || ||54 |- |[[:en:Topology]]||38300||[[Տոպոլոգիա]]||3800|| ||119 |- |[[:en:Torsion (algebra)]]||11600|| || || ||11 |- |[[:en:Torsion tensor]]||22300|| || || ||12 |- |[[:en:Torsion-free abelian group]]||2800|| || || ||1 |- |[[:en:Torus]]||35100||[[Տոր (մակերևույթ)]]||5600|| ||68 |- |[[:en:Total derivative]]||15500|| || || ||17 |- |[[:en:Total order]]||19700|| || || ||27 |- |[[:en:Train track map]]||23300|| || || ||1 |- |[[:en:Transcendental number]]||39100||[[Տրանսցենդենտ թվեր]]||1600|| ||65 |- |[[:en:Translation of axes]]||9400|| || || ||1 |- |[[:en:Travelling salesman problem]]||87100|| || || ||39 |- |[[:en:Tree decomposition]]||12700|| || || ||10 |- |[[:en:Treewidth]]||39600|| || || ||7 |- |[[:en:Trémaux tree]]||17400|| || || ||4 |- |[[:en:Triangle inequality]]||32500||[[Եռանկյան անհավասարություն]]||6300|| ||41 |- |[[:en:Triangulated category]]||37300|| || || ||5 |- |[[:en:Tricolorability]]||5400|| || || ||7 |- |[[:en:Trigonometric functions]]||66800||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80 |- |[[:en:Trigonometric integral]]||16500|| || || ||13 |- |[[:en:Trigonometric substitution]]||15400|| || || ||14 |- |[[:en:Trigonometry]]||50800||[[Եռանկյունաչափություն]]||55900|| ||143 |- |[[:en:Trisectrix of Maclaurin]]||4500|| || || ||10 |- |[[:en:Truncated 24-cell honeycomb]]||5900|| || || ||1 |- |[[:en:Tsirelson space]]||13100|| || || ||1 |- |[[:en:Edward Tufte]]||32100|| || || ||14 |- |[[:en:John Tukey]]||25300|| || || ||31 |- |[[:en:Turán graph]]||10000|| || || ||11 |- |[[:en:Turing degree]]||18300|| || || ||8 |- |[[:en:Turing machine]]||72100||[[Թյուրինգի մեքենա]]||5800|| ||68 |- |[[:en:Turing reduction]]||12100|| || || ||7 |- |[[:en:Turing's proof]]||42400|| || || ||2 |- |[[:en:Tutte polynomial]]||39200|| || || ||6 |- |[[:en:Two-body Dirac equations]]||49700|| || || ||1 |- |[[:en:Two-body problem in general relativity]]||47800|| || || ||12 |- |[[:en:Two-dimensional Euclidean space]]||15600||[[Երկչափ տարածություն]]||7100|| ||46 |- |[[:en:Type (model theory)]]||13800|| || || ||7 |- |[[:en:Type I and type II errors]]||33100|| || || ||24 |- |[[:en:Karen Uhlenbeck]]||25900|| || || ||48 |- |[[:en:Ultrafilter]]||19500|| || || ||14 |- |[[:en:Umbral calculus]]||10300|| || || ||9 |- |[[:en:Uniform 4-polytope]]||134300|| || || ||5 |- |[[:en:Uniform 5-polytope]]||78200|| || || ||1 |- |[[:en:Uniform continuity]]||25900|| || || ||33 |- |[[:en:Uniform polyhedron]]||66500|| || || ||16 |- |[[:en:Uniform polytope]]||54600|| || || ||3 |- |[[:en:Uniform space]]||26200|| || || ||12 |- |[[:en:Unitary matrix]]||9000|| || || ||33 |- |[[:en:Universal enveloping algebra]]||53100|| || || ||12 |- |[[:en:Valuation (algebra)]]||18400|| || || ||13 |- |[[:en:Van Kampen diagram]]||22700|| || || ||1 |- |[[:en:Petr Vaníček]]||12600|| || || ||3 |- |[[:en:Variance]]||55300||[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||16300|| ||63 |- |[[:en:Vector bundle]]||30200|| || || ||23 |- |[[:en:Vector calculus]]||21600||[[Վեկտորական հաշիվ]]||14200|| ||55 |- |[[:en:Vector logic]]||20700|| || || ||3 |- |[[:en:Vector projection]]||12800|| || || ||10 |- |[[:en:Venn diagram]]||30300||[[Վեննի դիագրամ]]||6700|| ||54 |- |[[:en:Verdier duality]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Veronese surface]]||5100|| || || ||10 |- |[[:en:Versine]]||54800|| || || ||19 |- |[[:en:Vertex cover]]||20600|| || || ||12 |- |[[:en:Vietoris–Rips complex]]||11400|| || || ||4 |- |[[:en:Karen Vogtmann]]||25900|| || || ||13 |- |[[:en:Volume of an n-ball]]||28200|| || || ||8 |- |[[:en:Von Kármán swirling flow]]||17900|| || || ||1 |- |[[:en:Von Mises distribution]]||15200|| || || ||5 |- |[[:en:Von Neumann algebra]]||42300|| || || ||12 |- |[[:en:Von Neumann universal constructor]]||26500|| || || ||4 |- |[[:en:Robert Wald]]||13200|| || || ||11 |- |[[:en:Hubert Stanley Wall]]||7100|| || || ||5 |- |[[:en:Wallenius' noncentral hypergeometric distribution]]||15200|| || || ||2 |- |[[:en:Watts–Strogatz model]]||10700|| || || ||8 |- |[[:en:Wave]]||53700||[[Ալիքներ]]||15300|| ||114 |- |[[:en:Wavelength]]||35700||[[Ալիքի երկարություն]]||4800|| ||97 |- |[[:en:Wavelet]]||50600|| || || ||29 |- |[[:en:Weak derivative]]||6600|| || || ||15 |- |[[:en:Weierstrass elliptic function]]||24900|| || || ||14 |- |[[:en:Weierstrass transform]]||15600|| || || ||4 |- |[[:en:Karl Weierstrass]]||14600||[[Կառլ Վայերշտրաս]]||4800|| ||72 |- |[[:en:Weighted correlation network analysis]]||27900|| || || ||3 |- |[[:en:André Weil]]||31700|| || || ||41 |- |[[:en:Well-covered graph]]||25900|| || || ||2 |- |[[:en:Well-order]]||11400|| || || ||28 |- |[[:en:Hermann Weyl]]||37200||[[Հերման Վեյլ]]||3500|| ||71 |- |[[:en:Whitehead product]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:Whitehead torsion]]||11700|| || || ||1 |- |[[:en:Whitehead's algorithm]]||26800|| || || ||1 |- |[[:en:William Allen Whitworth]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Whitney embedding theorem]]||12500|| || || ||7 |- |[[:en:Norbert Wiener]]||38600||[[Նորբերտ Վիներ]]||11600|| ||71 |- |[[:en:Wigner quasiprobability distribution]]||36200|| || || ||10 |- |[[:en:Wigner's theorem]]||29600|| || || ||10 |- |[[:en:Winding number]]||15100|| || || ||17 |- |[[:en:Wirtinger derivatives]]||31800|| || || ||5 |- |[[:en:Stephen Wolfram]]||31700|| || || ||41 |- |[[:en:Word problem for groups]]||28300|| || || ||4 |- |[[:en:Word-representable graph]]||30000|| || || ||1 |- |[[:en:Christopher Wren]]||63700||[[Քրիստոֆեր Ռեն]]||2800|| ||74 |- |[[:en:Xkcd]]||57700||[[Xkcd]]||6400|| ||41 |- |[[:en:Yang–Mills theory]]||24100|| || || ||20 |- |[[:en:Young–Fibonacci lattice]]||8100|| || || ||2 |- |[[:en:Yuktibhāṣā]]||20300|| || || ||7 |- |[[:en:Z function]]||7800|| || || ||5 |- |[[:en:Z-transform]]||35500|| || || ||29 |- |[[:en:Z* theorem]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:Zeno's paradoxes]]||39600|| || || ||47 |- |[[:en:Zermelo set theory]]||14000|| || || ||10 |- |[[:en:Zero to the power of zero]]||31500|| || || ||15 |- |[[:en:Zipf's law]]||33900|| || || ||37 |- |[[:en:Zonohedron]]||24100||[[Զոնոնիստ]]||11100|| ||14 |- |[[:en:Ε-quadratic form]]||11900|| || || ||1 |- |[[:en:Μ operator]]||32300|| || || ||6 |} e2ums3r6uhzmd33p20dnemkvpysf5rz 102 1009880 8486709 8486210 2022-08-10T18:31:56Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:C-Class mathematics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:*-algebra]]||11200|| || || ||12 |- |[[:en:♯P-completeness of 01-permanent]]||25100|| || || ||1 |- |[[:en:0]]||64300||[[0 (թիվ)]]||11600|| ||156 |- |[[:en:1 + 2 + 3 + 4 + ⋯]]||32900|| || || ||27 |- |[[:en:1-planar graph]]||23700|| || || ||6 |- |[[:en:2]]||14900||[[2 (թիվ)]]||2800||այո||179 |- |[[:en:2 + 2 = 5]]||23000|| || || ||24 |- |[[:en:2.5D (visual perception)]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:3]]||31200||[[3 (թիվ)]]||2200|| ||171 |- |[[:en:3-manifold]]||45700|| || || ||11 |- |[[:en:3-sphere]]||28100|| || || ||14 |- |[[:en:3D rotation group]]||68700|| || || ||13 |- |[[:en:4]]||78300||[[Չորս]]||2200||այո||167 |- |[[:en:5]]||65500||[[Հինգ]]||1600||այո||161 |- |[[:en:5-cell]]||31600|| || || ||18 |- |[[:en:6]]||54300||[[Վեց]]||2400||այո||156 |- |[[:en:7]]||20100||[[Յոթ]]||10200|| ||164 |- |[[:en:8]]||63500||[[Ութ]]||1600||այո||153 |- |[[:en:9]]||25800||[[Ինը]]||2500||այո||154 |- |[[:en:10]]||19100||[[Տասը]]||4100||այո||151 |- |[[:en:68–95–99.7 rule]]||18600|| || || ||17 |- |[[:en:100 prisoners problem]]||24600|| || || ||7 |- |[[:en:120-cell]]||20100|| || || ||17 |- |[[:en:1000 (number)]]||106200||[[1000 (թիվ)]]||1800||այո||108 |- |[[:en:Angle]]||50800||[[Անկյուն]]||64300|| ||133 |- |[[:en:Aanderaa–Karp–Rosenberg conjecture]]||26400|| || || ||4 |- |[[:en:Scott Aaronson]]||17000||[[Սքոթ Աարոնսոն]]||12900|| ||13 |- |[[:en:Abc conjecture]]||40800|| || || ||26 |- |[[:en:Abdus Salam School of Mathematical Sciences]]||16600|| || || ||2 |- |[[:en:Abel elliptic functions]]||10300|| || || ||2 |- |[[:en:Abel Prize]]||28800||[[Աբելի մրցանակ]]||18500|| ||69 |- |[[:en:Abel–Ruffini theorem]]||28200|| || || ||22 |- |[[:en:Niels Henrik Abel]]||28700||[[Նիլս Հենրիկ Աբել]]||35100|| ||94 |- |[[:en:Abelian sandpile model]]||32700|| || || ||5 |- |[[:en:Absolute continuity]]||17900|| || || ||19 |- |[[:en:Absolute Galois group]]||6400|| || || ||11 |- |[[:en:Abstract differential equation]]||10200|| || || ||1 |- |[[:en:Abstract polytope]]||35200|| || || ||7 |- |[[:en:Abstract rewriting system]]||14300|| || || ||4 |- |[[:en:Abstract simplicial complex]]||14500|| || || ||2 |- |[[:en:Abstraction]]||38200||[[Աբստրակցիա]]||18800|| ||78 |- |[[:en:Abu Kamil]]||18600|| || || ||21 |- |[[:en:Abundant number]]||7900|| || || ||43 |- |[[:en:ACC0]]||9100|| || || ||4 |- |[[:en:Acceleration]]||21600||[[Արագացում]]||46400|| ||131 |- |[[:en:Accessible category]]||7900|| || || ||3 |- |[[:en:Accuracy and precision]]||20900|| || || ||43 |- |[[:en:Actuarial present value]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Acute and obtuse triangles]]||12900|| || || ||9 |- |[[:en:Additive process]]||14000|| || || ||2 |- |[[:en:Adequality]]||16900|| || || ||2 |- |[[:en:Adian–Rabin theorem]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Adjacency matrix]]||18900|| || || ||32 |- |[[:en:Adjoint representation]]||20900|| || || ||10 |- |[[:en:ADMB]]||14500|| || || ||2 |- |[[:en:Adomian decomposition method]]||22200|| || || ||3 |- |[[:en:Adventures Among the Toroids]]||7400|| || || ||1 |- |[[:en:Tatyana Afanasyeva]]||9800||[[Տատյանա Աֆանասևա]]||7300|| ||28 |- |[[:en:Affine arithmetic]]||17600|| || || ||6 |- |[[:en:Affine curvature]]||16700|| || || ||3 |- |[[:en:Affine geometry]]||20000|| || || ||35 |- |[[:en:African Women in Mathematics Association]]||7600|| || || ||2 |- |[[:en:Aggregated indices randomization method]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Ahlfors theory]]||7800|| || || ||1 |- |[[:en:Lars Ahlfors]]||10400|| || || ||42 |- |[[:en:Aitken's delta-squared process]]||11100|| || || ||4 |- |[[:en:Akaike information criterion]]||43400|| || || ||15 |- |[[:en:AKS primality test]]||20600|| || || ||20 |- |[[:en:Albertson conjecture]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:Grace Alele-Williams]]||26300|| || || ||16 |- |[[:en:Aleph number]]||15900|| || || ||30 |- |[[:en:Algebra over a field]]||22000|| || || ||28 |- |[[:en:Algebraic combinatorics]]||13400|| || || ||8 |- |[[:en:Algebraic equation]]||14400||[[Հանրահաշվական հավասարում]]||1300|| ||36 |- |[[:en:Algebraic function field]]||7300|| || || ||4 |- |[[:en:Algebraic normal form]]||8100|| || || ||7 |- |[[:en:Algebraic number]]||12600||[[Հանրահաշվական թիվ]]||1000|| ||62 |- |[[:en:Algebraic operation]]||11800|| || || ||10 |- |[[:en:Algebraically closed field]]||12600|| || || ||21 |- |[[:en:Algorithm]]||113400||[[Ալգորիթմ]]||32100|| ||134 |- |[[:en:Algorithmic Combinatorics on Partial Words]]||5000|| || || ||1 |- |[[:en:Alhazen's problem]]||7800|| || || ||7 |- |[[:en:Alignments of random points]]||8700|| || || ||3 |- |[[:en:Almost all]]||25400|| || || ||10 |- |[[:en:Almost complex manifold]]||16300|| || || ||10 |- |[[:en:Almost periodic function]]||16200|| || || ||10 |- |[[:en:Almost surely]]||10200|| || || ||16 |- |[[:en:Franz Alt (mathematician)]]||17000|| || || ||9 |- |[[:en:Altitude (triangle)]]||21800||[[Եռանկյան բարձրություն]]||10400||այո||31 |- |[[:en:American Mathematical Society]]||18700|| || || ||29 |- |[[:en:Amicable numbers]]||17800|| || || ||47 |- |[[:en:Analysis of Boolean functions]]||29400|| || || ||1 |- |[[:en:Analysis of variance]]||54700||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47 |- |[[:en:Analytic Combinatorics]]||6800|| || || ||1 |- |[[:en:Analytic function]]||15000||[[Անալիտիկ ֆունկցիա]]||4600|| ||37 |- |[[:en:Analytic function of a matrix]]||12400|| || || ||12 |- |[[:en:Analytic hierarchy process]]||52400|| || || ||19 |- |[[:en:Analytic network process]]||11600|| || || ||3 |- |[[:en:Analytic space]]||7200|| || || ||4 |- |[[:en:The Ancient Tradition of Geometric Problems]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:Anderson acceleration]]||17700|| || || ||2 |- |[[:en:Anderson–Darling test]]||14900|| || || ||11 |- |[[:en:Andreu Mas-Colell]]||17400|| || || ||10 |- |[[:en:Angle trisection]]||26400||[[Անկյան եռատում]]||1500|| ||33 |- |[[:en:Angles between flats]]||18900|| || || ||1 |- |[[:en:Angular resolution (graph drawing)]]||14800|| || || ||3 |- |[[:en:Anisohedral tiling]]||6100|| || || ||3 |- |[[:en:Annals of Mathematics]]||7300|| || || ||17 |- |[[:en:Ant on a rubber rope]]||15200|| || || ||4 |- |[[:en:Antichain]]||7900|| || || ||16 |- |[[:en:Antichamber]]||20600|| || || ||10 |- |[[:en:Apollonius of Perga]]||78200||[[Ապոլլոնիոս Պերգացի]]||1800|| ||68 |- |[[:en:Appell series]]||15800|| || || ||2 |- |[[:en:Appell's equation of motion]]||9400|| || || ||4 |- |[[:en:Approximation]]||12500||[[Ապրոքսիմացիա]]||24900|| ||44 |- |[[:en:Approximation error]]||5400|| || || ||23 |- |[[:en:Approximations of π]]||77200|| || || ||9 |- |[[:en:Archimedean group]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:Archimedean property]]||16200||[[Արքիմեդի աքսիոմ]]||14000|| ||39 |- |[[:en:Archimedean solid]]||26100|| || || ||36 |- |[[:en:Archimedean spiral]]||13300|| || || ||43 |- |[[:en:Archimedes Palimpsest]]||31000|| || || ||25 |- |[[:en:Archimedes's cattle problem]]||16600|| || || ||15 |- |[[:en:Area]]||45100||[[Մակերես]]||9700||այո||162 |- |[[:en:Area of a circle]]||37500|| || || ||14 |- |[[:en:Argument (complex analysis)]]||12700|| || || ||21 |- |[[:en:Aristotelian realist philosophy of mathematics]]||13400|| || || ||1 |- |[[:en:Arithmetic]]||39600||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163 |- |[[:en:Arithmetic billiards]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Arithmetic dynamics]]||14800|| || || ||3 |- |[[:en:Arithmetic mean]]||13700||[[Միջին թվաբանական]]||13600|| ||62 |- |[[:en:Arithmetic–geometric mean]]||15900|| || || ||22 |- |[[:en:Arithmetico–geometric sequence]]||8200|| || || ||6 |- |[[:en:Arithmologia]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Arithmometer]]||29800|| || || ||21 |- |[[:en:Arity]]||12900|| || || ||33 |- |[[:en:Arnold tongue]]||21800|| || || ||4 |- |[[:en:Arnoldi iteration]]||14100|| || || ||3 |- |[[:en:Aronszajn tree]]||7300|| || || ||5 |- |[[:en:Arrangement of hyperplanes]]||12900|| || || ||3 |- |[[:en:Ars Magna (Cardano book)]]||7100|| || || ||14 |- |[[:en:Art Gallery Theorems and Algorithms]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Artin group]]|| || || || ||4 |- |[[:en:Artin reciprocity law]]||15400|| || || ||6 |- |[[:en:Artin–Hasse exponential]]||7000|| || || ||3 |- |[[:en:Artin–Tits group]]||20400|| || || ||4 |- |[[:en:Artin–Verdier duality]]||5400|| || || ||2 |- |[[:en:Emil Artin]]||45800||[[Էմիլ Արթին]]||5200|| ||36 |- |[[:en:Aryabhata]]||43500|| || || ||89 |- |[[:en:Ascending chain condition on principal ideals]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Attia Ashour]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Association scheme]]||18000|| || || ||2 |- |[[:en:Associative property]]||25900||[[Զուգորդականություն]]||1000|| ||66 |- |[[:en:Asymmetric numeral systems]]||29200|| || || ||7 |- |[[:en:Asymptote]]||29400||[[Ասիմպտոտ]]||1700|| ||58 |- |[[:en:Asymptotic analysis]]||17100|| || || ||16 |- |[[:en:Asymptotic distribution]]||4800|| || || ||4 |- |[[:en:Atan2]]||31500|| || || ||12 |- |[[:en:Atomic model (mathematical logic)]]||2700|| || || ||2 |- |[[:en:Attractor]]||34000|| || || ||26 |- |[[:en:Augmented matrix]]||5500|| || || ||19 |- |[[:en:Automatic differentiation]]||28300|| || || ||11 |- |[[:en:Automatically Tuned Linear Algebra Software]]||9200|| || || ||4 |- |[[:en:Automorphic form]]||12600|| || || ||10 |- |[[:en:Auxiliary normed space]]||26600|| || || ||1 |- |[[:en:Auxiliary particle filter]]||9100|| || || ||1 |- |[[:en:Average]]||26700|| || || ||45 |- |[[:en:Tamara Awerbuch-Friedlander]]||16100|| || || ||12 |- |[[:en:Ax–Kochen theorem]]||7100|| || || ||2 |- |[[:en:Axiom]]||35400||[[Աքսիոմ]]||3100|| ||109 |- |[[:en:Axiom of determinacy]]||11200|| || || ||8 |- |[[:en:Axiom of infinity]]||10400|| || || ||21 |- |[[:en:Axiom of reducibility]]||39300|| || || ||1 |- |[[:en:Axiomatic system]]||13800|| || || ||21 |- |[[:en:Azimuth]]||14800||[[Ազիմուտ]]||7500|| ||75 |- |[[:en:Back-of-the-envelope calculation]]||11400|| || || ||7 |- |[[:en:Ann E. Bailie]]||12400|| || || ||1 |- |[[:en:Baillie–PSW primality test]]||19000|| || || ||4 |- |[[:en:Walter Lewis Baily, Jr.]]||6600|| || || ||4 |- |[[:en:Baire set]]||9100|| || || ||4 |- |[[:en:Alan Baker (mathematician)]]||7300|| || || ||39 |- |[[:en:Baker's theorem]]||21100|| || || ||7 |- |[[:en:Bakhshali manuscript]]||21500|| || || ||20 |- |[[:en:Jennifer Balakrishnan]]||15000|| || || ||4 |- |[[:en:Balanced hypergraph]]||10000|| || || ||1 |- |[[:en:Balanced ternary]]||36300|| || || ||10 |- |[[:en:Ball (mathematics)]]||11800||[[Գունդ]]||10000|| ||44 |- |[[:en:Hans Werner Ballmann]]||3700||[[Վերներ Բալման]]||5000|| ||5 |- |[[:en:Banach algebra]]||16000|| || || ||17 |- |[[:en:The Banach–Tarski Paradox (book)]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Stefan Banach]]||22500||[[Ստեֆան Բանախ]]||13700|| ||75 |- |[[:en:Mahmoud Reza Banki]]||22600|| || || ||1 |- |[[:en:John Banzhaf]]||27400|| || || ||4 |- |[[:en:Barabási–Albert model]]||21400|| || || ||11 |- |[[:en:Barbier's theorem]]||5400||[[Բարբիեի թեորեմ]]||7400|| ||14 |- |[[:en:Charlotte Barnum]]||8600|| || || ||7 |- |[[:en:Barrett reduction]]||8900|| || || ||5 |- |[[:en:Isaac Barrow]]||22600|| || || ||50 |- |[[:en:Thomas Bartholin]]||10600|| || || ||27 |- |[[:en:Base change theorems]]||26200|| || || ||1 |- |[[:en:Base36]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:Isabella Bashmakova]]||10400||[[Իզաբելլա Բաշմակովա]]||11200|| ||16 |- |[[:en:Basic Number Theory]]||19100|| || || ||1 |- |[[:en:Basis (linear algebra)]]||35000|| || || ||48 |- |[[:en:Bateman–Horn conjecture]]||7100|| || || ||3 |- |[[:en:Baum–Welch algorithm]]||27500|| || || ||10 |- |[[:en:Bayes estimator]]||22300|| || || ||8 |- |[[:en:Bayesian inference]]||64200|| || || ||31 |- |[[:en:Bayesian linear regression]]||18500|| || || ||4 |- |[[:en:Bayesian network]]||51700||[[Բայեսյան ցանց]]||4100|| ||30 |- |[[:en:Bayesian probability]]||32300|| || || ||27 |- |[[:en:Beatty sequence]]||13000|| || || ||9 |- |[[:en:Beckman–Quarles theorem]]||9500|| || || ||2 |- |[[:en:Behrens–Fisher problem]]||19000|| || || ||4 |- |[[:en:Alexander Beilinson]]||10800|| || || ||16 |- |[[:en:Belinfante–Rosenfeld stress–energy tensor]]||10700|| || || ||1 |- |[[:en:Prakash Belkale]]||5600|| || || ||2 |- |[[:en:Bell triangle]]||9900|| || || ||6 |- |[[:en:Eric Temple Bell]]||17800|| || || ||26 |- |[[:en:Giusto Bellavitis]]||6000|| || || ||14 |- |[[:en:Bellman equation]]||27100|| || || ||11 |- |[[:en:Richard E. Bellman]]||16200|| || || ||27 |- |[[:en:Georgia Benkart]]||19700|| || || ||11 |- |[[:en:Bent function]]||23500|| || || ||3 |- |[[:en:Lothar Berg]]||6500|| || || ||5 |- |[[:en:Berge equilibrium]]||11300|| || || ||1 |- |[[:en:Bergman's diamond lemma]]||15400|| || || ||1 |- |[[:en:Berlekamp–Welch algorithm]]||6500|| || || ||3 |- |[[:en:Bernoulli polynomials of the second kind]]||8500|| || || ||1 |- |[[:en:Daniel Bernoulli]]||18100||[[Դանիել Բեռնուլի]]||10400|| ||81 |- |[[:en:Jacob Bernoulli]]||19300||[[Յակոբ Բեռնուլի]]||13000|| ||76 |- |[[:en:Dorothy Lewis Bernstein]]||8200|| || || ||8 |- |[[:en:Joseph Bernstein]]||5700|| || || ||12 |- |[[:en:Lipman Bers]]||22200|| || || ||14 |- |[[:en:Andrea Bertozzi]]||13700|| || || ||7 |- |[[:en:Bertrand paradox (probability)]]||16000||[[Բերտրանի պարադոքս]]||13900|| ||22 |- |[[:en:Best worst method]]||1600|| || || ||1 |- |[[:en:Beta rectangular distribution]]||7200|| || || ||2 |- |[[:en:Beta skeleton]]||16100|| || || ||3 |- |[[:en:Betti number]]||15800|| || || ||13 |- |[[:en:Károly Bezdek]]||17300|| || || ||4 |- |[[:en:Bézout domain]]||9300|| || || ||9 |- |[[:en:Bézout's theorem]]||19700|| || || ||18 |- |[[:en:Manjul Bhargava]]||24300|| || || ||36 |- |[[:en:Bhāskara II]]||30000|| || || ||56 |- |[[:en:Bianchi classification]]||48000|| || || ||5 |- |[[:en:Biarc]]||10000|| || || ||3 |- |[[:en:Bias of an estimator]]||33000|| || || ||12 |- |[[:en:Biased graph]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Bicircular matroid]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Bicomplex number]]||11000|| || || ||13 |- |[[:en:Bidomain model]]||24500|| || || ||3 |- |[[:en:Michel Bierlaire]]||22500|| || || ||2 |- |[[:en:Giuseppina Masotti Biggiogero]]||12000|| || || ||3 |- |[[:en:Biham–Middleton–Levine traffic model]]||14800|| || || ||5 |- |[[:en:Biharmonic map]]||15300|| || || ||1 |- |[[:en:Bijection]]||18500||[[Փոխմիարժեք համապատասխանություն]]||1400|| ||55 |- |[[:en:Heinz Billing]]||11900|| || || ||10 |- |[[:en:Bimetric gravity]]||24900|| || || ||4 |- |[[:en:Binomial coefficient]]||67700|| || || ||48 |- |[[:en:Binomial theorem]]||34900||[[Նյուտոնի երկանդամ]]||7100|| ||72 |- |[[:en:Biordered set]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Biorthogonal nearly coiflet basis]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Jean-Baptiste Biot]]||18100||[[Ժան Բատիստ Բիո]]||4100|| ||63 |- |[[:en:Bipartite dimension]]||14600|| || || ||8 |- |[[:en:Bipolar orientation]]||15100|| || || ||2 |- |[[:en:Biracks and biquandles]]||4500|| || || ||1 |- |[[:en:Birational geometry]]||20100|| || || ||12 |- |[[:en:Birch and Swinnerton-Dyer conjecture]]||19700|| || || ||22 |- |[[:en:Joan Birman]]||18200|| || || ||15 |- |[[:en:Birth process]]||7700|| || || ||1 |- |[[:en:Bitwise operation]]||31400|| || || ||28 |- |[[:en:Gertrude Blanch]]||14400|| || || ||13 |- |[[:en:Blanuša snarks]]||4400|| || || ||4 |- |[[:en:Blaschke–Lebesgue theorem]]||10400|| || || ||4 |- |[[:en:Blind deconvolution]]||10100|| || || ||4 |- |[[:en:Block graph]]||8400|| || || ||5 |- |[[:en:Blossom algorithm]]||17100|| || || ||7 |- |[[:en:Blow-up lemma]]||18100|| || || ||1 |- |[[:en:Blowing up]]||22200|| || || ||9 |- |[[:en:Maxime Bôcher]]||7900|| || || ||13 |- |[[:en:Fedor Bogomolov]]||8100|| || || ||8 |- |[[:en:Georg Bohlmann]]||7800|| || || ||6 |- |[[:en:Béla Bollobás]]||16000|| || || ||15 |- |[[:en:Boltzmann distribution]]||19200|| || || ||26 |- |[[:en:Oskar Bolza]]||13100|| || || ||12 |- |[[:en:Bernard Bolzano]]||38500||[[Բեռնարդ Բոլցանո]]||21600|| ||57 |- |[[:en:Boolean network]]||24300|| || || ||6 |- |[[:en:Boolean satisfiability problem]]||52600|| || || ||24 |- |[[:en:Bootstrapping (statistics)]]||55800|| || || ||21 |- |[[:en:Richard Borcherds]]||9400|| || || ||31 |- |[[:en:Borel functional calculus]]||9800|| || || ||2 |- |[[:en:Borel measure]]||8700|| || || ||11 |- |[[:en:Borel set]]||12600|| || || ||16 |- |[[:en:Borel–de Siebenthal theory]]||23500|| || || ||1 |- |[[:en:Borel–Weil–Bott theorem]]||13500|| || || ||2 |- |[[:en:Émile Borel]]||13400|| || || ||56 |- |[[:en:Bornological space]]||26200|| || || ||4 |- |[[:en:Borsuk–Ulam theorem]]||13000|| || || ||19 |- |[[:en:Liouba Bortniker]]||6100|| || || ||2 |- |[[:en:Borůvka's algorithm]]||11000|| || || ||17 |- |[[:en:Raoul Bott]]||14200||[[Ռաուլ Բոտ]]||4400|| ||25 |- |[[:en:Boundary value problem]]||9100|| || || ||21 |- |[[:en:Bounding volume]]||14700|| || || ||8 |- |[[:en:Brian Bowditch]]||17800|| || || ||6 |- |[[:en:Box plot]]||19800|| || || ||28 |- |[[:en:George E. P. Box]]||10900|| || || ||19 |- |[[:en:Boy or Girl paradox]]||31200|| || || ||11 |- |[[:en:Peter Braam]]||16900|| || || ||1 |- |[[:en:Brachistochrone curve]]||37100|| || || ||34 |- |[[:en:Braess's paradox]]||23400|| || || ||24 |- |[[:en:Brahmagupta]]||45300||[[Բրահմագուպտա]]||35900|| ||105 |- |[[:en:Braid theory]]||200|| || || ||12 |- |[[:en:Joseph Brain (academic)]]||10600|| || || ||2 |- |[[:en:Brascamp–Lieb inequality]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Thomas Brattle]]||16100|| || || ||1 |- |[[:en:Joel Lee Brenner]]||18400|| || || ||4 |- |[[:en:Henry Briggs (mathematician)]]||12700|| || || ||35 |- |[[:en:Henri Brocard]]||14000|| || || ||21 |- |[[:en:Bronshtein and Semendyayev]]||104900|| || || ||5 |- |[[:en:Robert W. Brooks]]||4100|| || || ||5 |- |[[:en:L. E. J. Brouwer]]||18500|| || || ||37 |- |[[:en:Brownian excursion]]||12200|| || || ||3 |- |[[:en:Broyden–Fletcher–Goldfarb–Shanno algorithm]]||16900|| || || ||8 |- |[[:en:Bruun Rule]]||24700|| || || ||2 |- |[[:en:Robert Bryant (mathematician)]]||16500|| || || ||6 |- |[[:en:Johannes Buchmann]]||12000|| || || ||6 |- |[[:en:Building (mathematics)]]||25200|| || || ||5 |- |[[:en:Bunyakovsky conjecture]]||12100|| || || ||11 |- |[[:en:Burali-Forti paradox]]||6500|| || || ||18 |- |[[:en:Bures metric]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Dan Burghelea]]||16800|| || || ||1 |- |[[:en:Burnside problem]]||15800|| || || ||12 |- |[[:en:Busemann function]]||92300|| || || ||3 |- |[[:en:Abu al-Wafa' Buzjani]]||12700|| || || ||48 |- |[[:en:Luis Caffarelli]]||7700|| || || ||19 |- |[[:en:Russel E. Caflisch]]||5200|| || || ||4 |- |[[:en:Calculator input methods]]||29300|| || || ||2 |- |[[:en:Calculus]]||71700|| || || ||105 |- |[[:en:Erika Tatiana Camacho]]||8400|| || || ||4 |- |[[:en:Jessie Forbes Cameron]]||7000|| || || ||5 |- |[[:en:Campanus of Novara]]||8600|| || || ||18 |- |[[:en:Maria Antònia Canals]]||11300|| || || ||7 |- |[[:en:Canonical bundle]]||12200|| || || ||5 |- |[[:en:Canonical form]]||19000|| || || ||17 |- |[[:en:Canonical Huffman code]]||9200|| || || ||5 |- |[[:en:Canonical normal form]]||25300|| || || ||12 |- |[[:en:Cantellated 5-cubes]]||8900|| || || ||1 |- |[[:en:Cantellated 5-orthoplexes]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Cantellated 7-orthoplexes]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Cantic 5-cube]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Cantor space]]||5300|| || || ||7 |- |[[:en:Cantor's isomorphism theorem]]||14600|| || || ||1 |- |[[:en:Capelli's identity]]||36400|| || || ||5 |- |[[:en:Olivia Caramello]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:Caratheodory-π solution]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:Gerolamo Cardano]]||41600||[[Ջերոլամո Կարդանո]]||3100|| ||73 |- |[[:en:Cardinality]]||21800||[[Բազմության հզորություն]]||2400|| ||54 |- |[[:en:Cardioid]]||25400||[[Սրտարդ]]||1100|| ||43 |- |[[:en:Carl B. Allendoerfer Award]]||8300|| || || ||2 |- |[[:en:Torsten Carleman]]||17700|| || || ||14 |- |[[:en:Carlson symmetric form]]||13800|| || || ||2 |- |[[:en:Carmichael function]]||18500|| || || ||15 |- |[[:en:Carmichael number]]||25100|| || || ||24 |- |[[:en:Carmichael's totient function conjecture]]||8000|| || || ||4 |- |[[:en:Lazare Carnot]]||27100||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58 |- |[[:en:Lewis Carroll]]||79900||[[Լուիս Քերոլ]]||10800|| ||145 |- |[[:en:Carrying capacity]]||35800|| || || ||34 |- |[[:en:Cartan–Ambrose–Hicks theorem]]||7700|| || || ||2 |- |[[:en:Cartan–Hadamard conjecture]]||6700|| || || ||1 |- |[[:en:Anna Cartan]]||4800|| || || ||3 |- |[[:en:Élie Cartan]]||28200||[[Էլի Ժոզեֆ Կարտան]]||2900|| ||42 |- |[[:en:Henri Cartan]]||32400||[[Անրի Պոլ Կարտան]]||2000|| ||41 |- |[[:en:Cartesian closed category]]||17200|| || || ||9 |- |[[:en:Cartesian product]]||20400|| || || ||67 |- |[[:en:Cartogram]]||40900|| || || ||22 |- |[[:en:Mary Cartwright]]||13700|| || || ||32 |- |[[:en:Case–control study]]||15900|| || || ||20 |- |[[:en:Giovanni Domenico Cassini]]||23400|| || || ||72 |- |[[:en:Carlos Castillo-Chavez]]||24400|| || || ||5 |- |[[:en:Catastrophe theory]]||19400|| || || ||20 |- |[[:en:Catastrophic cancellation]]||11500|| || || ||3 |- |[[:en:Categorical logic]]||8000|| || || ||4 |- |[[:en:Caterpillar tree]]||9700|| || || ||6 |- |[[:en:Cauchy–Binet formula]]||18100|| || || ||14 |- |[[:en:Cauchy–Euler equation]]||9000|| || || ||19 |- |[[:en:Cauchy–Kovalevskaya theorem]]||100|| || || ||10 |- |[[:en:Cauchy–Riemann equations]]||31000|| || || ||33 |- |[[:en:Cauchy's integral theorem]]||10100|| || || ||26 |- |[[:en:Catherine Cavagnaro]]||9100|| || || ||1 |- |[[:en:Cavalieri's principle]]||12000|| || || ||23 |- |[[:en:Cayley's theorem]]||13000|| || || ||21 |- |[[:en:CC system]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Ceiling effect (statistics)]]||16800|| || || ||7 |- |[[:en:Celestial mechanics]]||17100||[[Երկնային մեխանիկա]]||11400|| ||58 |- |[[:en:Cellular algebra]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Center for Undergraduate Research in Mathematics]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Centroid]]||25600|| || || ||29 |- |[[:en:Cereceda's conjecture]]||10200|| || || ||1 |- |[[:en:Ceyuan haijing]]||31400|| || || ||2 |- |[[:en:Chain complex]]||13600|| || || ||18 |- |[[:en:Chain rule]]||35700||[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||8800|| ||41 |- |[[:en:Chaitin's constant]]||17100|| || || ||13 |- |[[:en:Subrahmanyan Chandrasekhar]]||57500||[[Սուբռահմանյան Չանդրասեկհար]]||4300|| ||84 |- |[[:en:Sun-Yung Alice Chang]]||11900|| || || ||16 |- |[[:en:Change of variables]]||11500|| || || ||16 |- |[[:en:Chaotic mixing]]||24600|| || || ||3 |- |[[:en:Sydney Chapman (mathematician)]]||16200|| || || ||27 |- |[[:en:William Chapple (surveyor)]]||7600|| || || ||2 |- |[[:en:Character theory]]||24300|| || || ||14 |- |[[:en:Characteristic class]]||10200|| || || ||11 |- |[[:en:Characteristic equation (calculus)]]||13400|| || || ||9 |- |[[:en:Characterization (mathematics)]]||6100|| || || ||6 |- |[[:en:Chases and Escapes]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Chasles' theorem (kinematics)]]||8600|| || || ||5 |- |[[:en:Chebyshev center]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Cheeger constant (graph theory)]]||6100|| || || ||4 |- |[[:en:Eugenia Cheng]]||17100|| || || ||7 |- |[[:en:Chennai Mathematical Institute]]||23100|| || || ||9 |- |[[:en:Chi-squared distribution]]||41000|| || || ||39 |- |[[:en:Chi-squared test]]||21200|| || || ||38 |- |[[:en:Chinese mathematics]]||62900||[[Մաթեմատիկան Հին Չինաստանում]]||11300|| ||16 |- |[[:en:Chinese numerals]]||63600|| || || ||32 |- |[[:en:Chinese remainder theorem]]||42500||[[Մնացորդների մասին չինական թեորեմ]]||29600|| ||41 |- |[[:en:Chirp]]||14100|| || || ||14 |- |[[:en:Chirp Z-transform]]||10700|| || || ||6 |- |[[:en:Chirplet transform]]||10200|| || || ||4 |- |[[:en:Choi's theorem on completely positive maps]]||7800|| || || ||2 |- |[[:en:Cholesky decomposition]]||46200|| || || ||20 |- |[[:en:Zu Chongzhi]]||13400|| || || ||34 |- |[[:en:Gustav S. Christensen]]||32600|| || || ||2 |- |[[:en:Christofides algorithm]]||9800|| || || ||16 |- |[[:en:Igor Chueshov]]||9000|| || || ||4 |- |[[:en:Chung Kai-lai]]||9400|| || || ||6 |- |[[:en:Church–Turing thesis]]||57100|| || || ||35 |- |[[:en:Alonzo Church]]||21700||[[Ալոնզո Չըրչ]]||19600|| ||50 |- |[[:en:Chvátal–Sankoff constants]]||13000|| || || ||1 |- |[[:en:Circle]]||42600||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151 |- |[[:en:Circle graph]]||14000|| || || ||5 |- |[[:en:Circle Limit III]]||9900|| || || ||4 |- |[[:en:Circle packing]]||10600|| || || ||8 |- |[[:en:Circle packing theorem]]||30100|| || || ||4 |- |[[:en:Circuit complexity]]||20400|| || || ||6 |- |[[:en:Circulant matrix]]||14800|| || || ||12 |- |[[:en:Circular layout]]||15400|| || || ||3 |- |[[:en:Circumscription (logic)]]||20200|| || || ||1 |- |[[:en:Alexis Clairaut]]||16800|| || || ||51 |- |[[:en:James A. Clarkson]]||9900|| || || ||4 |- |[[:en:Class field theory]]||16400|| || || ||21 |- |[[:en:Classical group]]||48800|| || || ||9 |- |[[:en:Classical mechanics]]||47300||[[Դասական մեխանիկա]]||9400||այո||117 |- |[[:en:Christopher Clavius]]||16500|| || || ||40 |- |[[:en:Clenshaw–Curtis quadrature]]||24400|| || || ||3 |- |[[:en:Clifford analysis]]||22300|| || || ||1 |- |[[:en:William Kingdon Clifford]]||36200|| || || ||38 |- |[[:en:Clifford's theorem on special divisors]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Clique (graph theory)]]||20300|| || || ||22 |- |[[:en:Clique cover]]||8100|| || || ||9 |- |[[:en:Clock angle problem]]||5300|| || || ||9 |- |[[:en:Clopen set]]||5500|| || || ||16 |- |[[:en:Closed graph theorem]]||9200|| || || ||18 |- |[[:en:Closed-form expression]]||13100|| || || ||15 |- |[[:en:Closure (mathematics)]]||12500|| || || ||30 |- |[[:en:Closure (topology)]]||25600|| || || ||24 |- |[[:en:Closure operator]]||17200|| || || ||6 |- |[[:en:CLs method (particle physics)]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Cluster algebra]]||13600|| || || ||3 |- |[[:en:Coalgebra]]||20600|| || || ||10 |- |[[:en:Coastline paradox]]||16100||[[Ջրափնյա գծի պարադոքս]]||1700|| ||25 |- |[[:en:Anne Cobbe]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Cobham's theorem]]||17600|| || || ||2 |- |[[:en:Cobordism]]||34100|| || || ||14 |- |[[:en:Cocoloring]]||3700|| || || ||3 |- |[[:en:Code of the Quipu]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Coding theory]]||27700|| || || ||31 |- |[[:en:Coefficient of variation]]||28500|| || || ||30 |- |[[:en:Coffman–Graham algorithm]]||14200|| || || ||2 |- |[[:en:Paul Cohen]]||13600|| || || ||37 |- |[[:en:Coherent states in mathematical physics]]||34800|| || || ||1 |- |[[:en:Coherent topology]]||9000|| || || ||3 |- |[[:en:Cohomology]]||44100|| || || ||16 |- |[[:en:Michiel Coignet]]||12200|| || || ||8 |- |[[:en:Caroline Colijn]]||8200|| || || ||3 |- |[[:en:Collineation]]||14300|| || || ||5 |- |[[:en:Edward Collingwood]]||7000|| || || ||8 |- |[[:en:Coralie Colmez]]||8400|| || || ||5 |- |[[:en:Color-coding]]||13800|| || || ||3 |- |[[:en:Combinatorial optimization]]||18700|| || || ||15 |- |[[:en:Combinatorics on words]]||19700|| || || ||3 |- |[[:en:Commitment scheme]]||46500|| || || ||10 |- |[[:en:Common logarithm]]||14700||[[Տասնորդական լոգարիթմներ]]||10200|| ||33 |- |[[:en:Communication theory]]||34400|| || || ||22 |- |[[:en:Commutative diagram]]||8900|| || || ||24 |- |[[:en:Commutator subspace]]||14500|| || || ||1 |- |[[:en:Compact group]]||30300|| || || ||9 |- |[[:en:Compact operator]]||16500|| || || ||18 |- |[[:en:Comparability]]||5200|| || || ||2 |- |[[:en:Comparison of electoral systems]]||107700|| || || ||2 |- |[[:en:The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing]]||16100|| || || ||23 |- |[[:en:Complement graph]]||9500|| || || ||24 |- |[[:en:Complementary sequences]]||9500|| || || ||2 |- |[[:en:Complete category]]||5500|| || || ||7 |- |[[:en:Complete homogeneous symmetric polynomial]]||13800|| || || ||1 |- |[[:en:Complete metric space]]||17700||[[Լրիվ մետրիկական տարածություն]]||1500|| ||29 |- |[[:en:Complete topological vector space]]||93000|| || || ||1 |- |[[:en:Completeness (logic)]]||6500||[[Լրիվություն]]||3300|| ||12 |- |[[:en:Completeness of the real numbers]]||10200|| || || ||14 |- |[[:en:Completing the square]]||15400|| || || ||28 |- |[[:en:Complex analysis]]||18000|| || || ||60 |- |[[:en:Complex differential form]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Complex number]]||103500||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133 |- |[[:en:Complex polytope]]||157400|| || || ||4 |- |[[:en:Complex projective space]]||26200|| || || ||4 |- |[[:en:Complexities: Women in Mathematics]]||7300|| || || ||2 |- |[[:en:Complexity and Real Computation]]||6600|| || || ||1 |- |[[:en:Complexity class]]||75000|| || || ||24 |- |[[:en:Composition algebra]]||10400|| || || ||8 |- |[[:en:Compositional data]]||12400|| || || ||3 |- |[[:en:Compound of three octahedra]]||10500|| || || ||4 |- |[[:en:Compressed sensing]]||46800|| || || ||11 |- |[[:en:Computable topology]]||20200|| || || ||1 |- |[[:en:Computational complexity]]||20100|| || || ||15 |- |[[:en:Computational science]]||33200|| || || ||27 |- |[[:en:Computing the permanent]]||28500|| || || ||1 |- |[[:en:Concave function]]||8100|| || || ||26 |- |[[:en:Concyclic points]]||10600|| || || ||14 |- |[[:en:Conditional expectation]]||29300|| || || ||18 |- |[[:en:Conditional probability]]||34200|| || || ||36 |- |[[:en:Conditioning (probability)]]||36100|| || || ||1 |- |[[:en:Cone (category theory)]]||6400|| || || ||4 |- |[[:en:Confidence interval]]||34400||[[Վստահության միջակայք]]||14800|| ||44 |- |[[:en:Configuration (geometry)]]||15200|| || || ||6 |- |[[:en:Conformal geometric algebra]]||26300|| || || ||2 |- |[[:en:Conformal group]]||8500|| || || ||5 |- |[[:en:Confounding]]||31000|| || || ||20 |- |[[:en:Congruence (geometry)]]||17500|| || || ||57 |- |[[:en:Congruum]]||8100|| || || ||3 |- |[[:en:Conic section]]||70500||[[Կոնական հատույթ]]||2800|| ||78 |- |[[:en:Conjugate gradient method]]||40100|| || || ||14 |- |[[:en:Connected dominating set]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:Connected Mathematics]]||17300|| || || ||2 |- |[[:en:Connection (vector bundle)]]||46000|| || || ||6 |- |[[:en:Connection form]]||27200|| || || ||5 |- |[[:en:Connectivity (graph theory)]]||17200|| || || ||4 |- |[[:en:Alain Connes]]||8100|| || || ||35 |- |[[:en:Conservation form]]||3000|| || || ||1 |- |[[:en:Conservation law]]||18700||[[Պահպանման օրենքներ]]||8400|| ||52 |- |[[:en:Conservative force]]||11200|| || || ||38 |- |[[:en:Conservative vector field]]||23000||[[Պոտենցիալ դաշտ]]||2400|| ||16 |- |[[:en:Constant (mathematics)]]||8100|| || || ||59 |- |[[:en:Constraint satisfaction problem]]||20800|| || || ||14 |- |[[:en:Construction of the real numbers]]||28100|| || || ||10 |- |[[:en:Constructions in hyperbolic geometry]]||13800|| || || ||1 |- |[[:en:Constructivism (philosophy of mathematics)]]||19400||[[Կոնստրուկտիվ մաթեմատիկա]]||4000|| ||21 |- |[[:en:Container method]]||23100|| || || ||1 |- |[[:en:Continued fraction]]||68200||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42 |- |[[:en:Continuous Bernoulli distribution]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Continuous linear operator]]||27600|| || || ||8 |- |[[:en:Continuous-time Markov chain]]||24000|| || || ||7 |- |[[:en:Contorsion tensor]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:Contour integration]]||45900|| || || ||11 |- |[[:en:Contourlet]]||14800|| || || ||1 |- |[[:en:Contraction (operator theory)]]||17600|| || || ||1 |- |[[:en:Contraharmonic mean]]||9900|| || || ||1 |- |[[:en:Contraposition]]||18900|| || || ||24 |- |[[:en:Contributions of Leonhard Euler to mathematics]]||17600|| || || ||2 |- |[[:en:Control chart]]||30400|| || || ||21 |- |[[:en:Convection–diffusion equation]]||24900|| || || ||15 |- |[[:en:Convergent series]]||11200|| || || ||25 |- |[[:en:Converse relation]]||11700|| || || ||13 |- |[[:en:Convex analysis]]||16700|| || || ||12 |- |[[:en:Convex cap]]||9200|| || || ||1 |- |[[:en:Convex conjugate]]||16400|| || || ||8 |- |[[:en:Convex function]]||33900|| || || ||37 |- |[[:en:Convex hull algorithms]]||16500|| || || ||8 |- |[[:en:Convex optimization]]||27100|| || || ||12 |- |[[:en:Convex polytope]]||20800|| || || ||13 |- |[[:en:Convex Polytopes]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Convex set]]||24900||[[Ուռուցիկ բազմություն]]||7500|| ||44 |- |[[:en:Convexity (algebraic geometry)]]||8800|| || || ||1 |- |[[:en:Convolution]]||60900|| || || ||41 |- |[[:en:Conway chained arrow notation]]||15600|| || || ||13 |- |[[:en:Conway criterion]]||7000|| || || ||4 |- |[[:en:Stephen Cook]]||15000||[[Սթիվեն Արթուր Կուկ]]||7400|| ||33 |- |[[:en:Cooley–Tukey FFT algorithm]]||37100|| || || ||7 |- |[[:en:Coordinate system]]||18900||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91 |- |[[:en:Coprime integers]]||15000||[[Փոխադարձ պարզ թվեր]]||900|| ||55 |- |[[:en:Coproduct]]||11900|| || || ||15 |- |[[:en:Correlation (projective geometry)]]||5200|| || || ||2 |- |[[:en:Coset]]||27500|| || || ||26 |- |[[:en:Cotangent complex]]||23000|| || || ||1 |- |[[:en:Countable set]]||28400|| || || ||53 |- |[[:en:Covariance]]||27900|| || || ||40 |- |[[:en:Covariance mapping]]||100|| || || ||23 |- |[[:en:Covariant formulation of classical electromagnetism]]||24300|| || || ||9 |- |[[:en:Cox's theorem]]||13200|| || || ||7 |- |[[:en:Harold Scott MacDonald Coxeter]]||14800||[[Հարոլդ Քոքսեթեր]]||15500|| ||26 |- |[[:en:Cramer's rule]]||28800||[[Կրամերի մեթոդ]]||7100|| ||41 |- |[[:en:Crank–Nicolson method]]||21400|| || || ||9 |- |[[:en:Criss-cross algorithm]]||24400|| || || ||2 |- |[[:en:Critical mathematics pedagogy]]||22500|| || || ||1 |- |[[:en:Critical point (mathematics)]]||20000|| || || ||23 |- |[[:en:Nancy Crooker]]||12500|| || || ||2 |- |[[:en:Cross-correlation]]||27900|| || || ||19 |- |[[:en:Cross-ratio]]||26200||[[Կրկնակի հարաբերություն]]||2100|| ||25 |- |[[:en:Cross-validation (statistics)]]||41400|| || || ||25 |- |[[:en:Crossing number inequality]]||10900|| || || ||4 |- |[[:en:Cryptography]]||92000||[[Գաղտնագրություն]]||13800||այո||103 |- |[[:en:Crystal system]]||29700|| || || ||39 |- |[[:en:Cube]]||17100||[[Խորանարդ]]||2000|| ||101 |- |[[:en:Cube root]]||13300||[[Խորանարդ աստիճանի արմատ]]||6000|| ||47 |- |[[:en:Cubic crystal system]]||52200||[[Խորանարդային համակարգ]]||1600|| ||42 |- |[[:en:Cubic field]]||15700|| || || ||2 |- |[[:en:Cubic function]]||12000||[[Խորանարդ ֆունկցիա]]||3900|| ||33 |- |[[:en:Cubic Hermite spline]]||17400|| || || ||10 |- |[[:en:Cuboctahedron]]||20300|| || || ||28 |- |[[:en:Marc Culler]]||6300|| || || ||4 |- |[[:en:Cumulant]]||43300|| || || ||16 |- |[[:en:Cumulative distribution function]]||24600|| || || ||39 |- |[[:en:Susan Jane Cunningham]]||8500|| || || ||7 |- |[[:en:Curry–Howard correspondence]]||58100|| || || ||14 |- |[[:en:Curry's paradox]]||23600|| || || ||16 |- |[[:en:Currying]]||31100|| || || ||16 |- |[[:en:Curse of dimensionality]]||30600|| || || ||14 |- |[[:en:Carina Curto]]||12200|| || || ||2 |- |[[:en:Curvature]]||43700|| || || ||44 |- |[[:en:Curvature of Riemannian manifolds]]||12300|| || || ||4 |- |[[:en:Curve]]||25400||[[Կոր]]||7500|| ||74 |- |[[:en:Curve fitting]]||18100|| || || ||23 |- |[[:en:Curvilinear coordinates]]||53500|| || || ||16 |- |[[:en:CW complex]]||23700|| || || ||16 |- |[[:en:Cycle basis]]||25700|| || || ||3 |- |[[:en:Cycle index]]||26800|| || || ||6 |- |[[:en:Cyclic number]]||15600|| || || ||19 |- |[[:en:Cyclic order]]||53800|| || || ||7 |- |[[:en:Cyclic quadrilateral]]||30300||[[Ներգծյալ քառանկյուն]]||10300|| ||36 |- |[[:en:Cycloid]]||25000|| || || ||48 |- |[[:en:Cyclotomic polynomial]]||27300|| || || ||15 |- |[[:en:Cylinder]]||22400||[[Գլան]]||4900|| ||96 |- |[[:en:Cylindrical coordinate system]]||17400|| || || ||35 |- |[[:en:D-module]]||17300|| || || ||4 |- |[[:en:Damping]]||17400||[[Մարող տատանումներ]]||6100|| ||28 |- |[[:en:Germinal Pierre Dandelin]]||2300|| || || ||17 |- |[[:en:Data and information visualization]]||75100||[[Տվյալների վիզուալիզացիա]]||14900|| ||32 |- |[[:en:Data model]]||42000|| || || ||24 |- |[[:en:Data structure]]||13800|| || || ||74 |- |[[:en:Data-driven control system]]||16200|| || || ||1 |- |[[:en:Davenport–Schinzel sequence]]||13400|| || || ||4 |- |[[:en:Clive Selwyn Davis]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:De Branges's theorem]]||16400|| || || ||12 |- |[[:en:De Bruijn sequence]]||31600|| || || ||13 |- |[[:en:De Bruijn's theorem]]||8200|| || || ||2 |- |[[:en:De Moivre–Laplace theorem]]||11800|| || || ||11 |- |[[:en:De Moivre's formula]]||12800||[[Մուավրի բանաձև]]||15100|| ||45 |- |[[:en:De Morgan's laws]]||20100||[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||3300|| ||47 |- |[[:en:De Rham cohomology]]||19100|| || || ||14 |- |[[:en:Decidability (logic)]]||16300|| || || ||16 |- |[[:en:Decimal separator]]||53100|| || || ||34 |- |[[:en:Decision EXpert]]||9300|| || || ||1 |- |[[:en:Decision theory]]||28900||[[Որոշումների տեսություն]]||39000|| ||41 |- |[[:en:Dedekind cut]]||12300|| || || ||29 |- |[[:en:Dedekind domain]]||23900|| || || ||18 |- |[[:en:Dedekind eta function]]||16700|| || || ||13 |- |[[:en:Dedekind number]]||14100|| || || ||7 |- |[[:en:Dedekind zeta function]]||11400|| || || ||14 |- |[[:en:Dedekind-infinite set]]||12300|| || || ||6 |- |[[:en:Dedekind–Hasse norm]]||2500|| || || ||2 |- |[[:en:Richard Dedekind]]||15700||[[Ռիխարդ Դեդեկինդ]]||1700|| ||67 |- |[[:en:Definable real number]]||10700|| || || ||4 |- |[[:en:Definite matrix]]||47000|| || || ||5 |- |[[:en:Definition]]||31300||[[Սահմանում]]||5700|| ||86 |- |[[:en:Definitions of mathematics]]||16100|| || || ||1 |- |[[:en:Degeneracy (graph theory)]]||29000|| || || ||7 |- |[[:en:Degree (angle)]]||15000||[[Աստիճան (երկրաչափություն)]]||8200|| ||75 |- |[[:en:Degrees of freedom (statistics)]]||30100|| || || ||25 |- |[[:en:Italo Jose Dejter]]||40700|| || || ||4 |- |[[:en:Del]]||18000||[[Նաբլա օպերատոր]]||13200|| ||38 |- |[[:en:Delaunay triangulation]]||28400|| || || ||25 |- |[[:en:Pierre Deligne]]||21300|| || || ||36 |- |[[:en:Jean-Pierre Demailly]]||13300|| || || ||5 |- |[[:en:Density estimation]]||12500|| || || ||4 |- |[[:en:Density matrix]]||34600||[[Խառը վիճակ]]||8800|| ||27 |- |[[:en:Depth-first search]]||19700||[[Փնտրում դեպի խորություն]]||3300||այո||42 |- |[[:en:Derangement]]||27800|| || || ||22 |- |[[:en:Derived set (mathematics)]]||8900|| || || ||9 |- |[[:en:Derrick's theorem]]||7400|| || || ||2 |- |[[:en:Desargues's theorem]]||15900|| || || ||27 |- |[[:en:René Descartes]]||119500||[[Ռենե Դեկարտ]]||41700|| ||226 |- |[[:en:Descendant tree (group theory)]]||48900|| || || ||1 |- |[[:en:Descriptive complexity theory]]||18400|| || || ||4 |- |[[:en:Descriptive set theory]]||10000|| || || ||13 |- |[[:en:Design of experiments]]||41200|| || || ||24 |- |[[:en:Determinacy]]||29700|| || || ||8 |- |[[:en:Deterministic rendezvous problem]]||9400|| || || ||1 |- |[[:en:Developable roller]]||7500|| || || ||1 |- |[[:en:Jean Dieudonné]]||12400||[[Ժան Դյոդոնե]]||3000|| ||29 |- |[[:en:Diffeology]]||17800|| || || ||3 |- |[[:en:Diffeomorphism]]||25600|| || || ||22 |- |[[:en:Difference quotient]]||21100|| || || ||9 |- |[[:en:Differentiable curve]]||22500|| || || ||9 |- |[[:en:Differentiable vector–valued functions from Euclidean space]]||21100|| || || ||1 |- |[[:en:Differential (infinitesimal)]]||100|| || || ||6 |- |[[:en:Differential algebra]]||9800|| || || ||12 |- |[[:en:Differential entropy]]||22500|| || || ||8 |- |[[:en:Differential form]]||67500|| || || ||22 |- |[[:en:Differential forms on a Riemann surface]]||79600|| || || ||1 |- |[[:en:Differential operator]]||16200|| || || ||24 |- |[[:en:Diffiety]]||25900|| || || ||2 |- |[[:en:Thomas Digges]]||11100|| || || ||22 |- |[[:en:Dihedral angle]]||18400||[[Երկնիստ անկյուն]]||5600|| ||34 |- |[[:en:Dihedral group]]||27200|| || || ||29 |- |[[:en:Dijkstra's algorithm]]||47900||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51 |- |[[:en:Dimension (vector space)]]||9300|| || || ||27 |- |[[:en:Diophantine approximation]]||30000|| || || ||20 |- |[[:en:Dirac measure]]||5700|| || || ||13 |- |[[:en:Direct product]]||16600|| || || ||16 |- |[[:en:Direct product of groups]]||26200|| || || ||8 |- |[[:en:Directed graph]]||15700|| || || ||29 |- |[[:en:Directional-change intrinsic time]]||5700|| || || ||1 |- |[[:en:Dirichlet character]]||49300|| || || ||17 |- |[[:en:Dirichlet L-function]]||10400|| || || ||17 |- |[[:en:Dirichlet problem]]||13600|| || || ||14 |- |[[:en:Dirichlet process]]||33900|| || || ||3 |- |[[:en:Dirichlet series]]||25100|| || || ||25 |- |[[:en:Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]||30400||[[Պետեր Գուստավ Լըժյոն Դիրիխլե]]||2400|| ||62 |- |[[:en:Dirichlet's unit theorem]]||13400|| || || ||13 |- |[[:en:Discrete choice]]||45100|| || || ||7 |- |[[:en:Discrete element method]]||23100|| || || ||9 |- |[[:en:Discrete geometry]]||15600|| || || ||22 |- |[[:en:Discrete group]]||6600|| || || ||13 |- |[[:en:Discrete logarithm]]||14800|| || || ||24 |- |[[:en:Discrete measure]]||4000||[[Դիսկրետ չափ]]||3000|| ||4 |- |[[:en:Discrete-time Markov chain]]||24300|| || || ||1 |- |[[:en:Discriminant]]||34400||[[Դիսկրիմինանտ]]||1000|| ||44 |- |[[:en:Disjoint sets]]||9600|| || || ||40 |- |[[:en:Disquisitiones Arithmeticae]]||9600|| || || ||22 |- |[[:en:Distance]]||25700||[[Հեռավորություն (երկրաչափություն)]]||43000|| ||104 |- |[[:en:Distance from a point to a line]]||15500|| || || ||15 |- |[[:en:Distance geometry]]||19400|| || || ||6 |- |[[:en:Distinguishing coloring]]||11400|| || || ||2 |- |[[:en:Distributed constraint optimization]]||30300|| || || ||2 |- |[[:en:Distribution (differential geometry)]]||24200|| || || ||4 |- |[[:en:Distributive property]]||19800||[[Բաշխականություն]]||1300|| ||56 |- |[[:en:Divergence]]||31500||[[Տարամիտություն]]||8300|| ||51 |- |[[:en:Divergence theorem]]||45800||[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||5400|| ||34 |- |[[:en:Divided differences]]||13800|| || || ||12 |- |[[:en:Divina proportione]]||11300|| || || ||14 |- |[[:en:DiVincenzo's criteria]]||14400|| || || ||2 |- |[[:en:Divisibility rule]]||69600||[[Բաժանելիության հայտանիշներ]]||29100|| ||33 |- |[[:en:Division (mathematics)]]||24900||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120 |- |[[:en:Division algorithm]]||34100|| || || ||5 |- |[[:en:Divisor]]||10800||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63 |- |[[:en:Dixon elliptic functions]]||20600|| || || ||1 |- |[[:en:Dodecahedron]]||28600||[[Դոդեկաեդր]]||10200|| ||55 |- |[[:en:Yvonne Dold-Samplonius]]||8900|| || || ||10 |- |[[:en:Domain (mathematical analysis)]]||16500|| || || ||8 |- |[[:en:Domain coloring]]||14000|| || || ||13 |- |[[:en:Dominance order]]||8600|| || || ||2 |- |[[:en:Dominance-based rough set approach]]||23400|| || || ||1 |- |[[:en:Simon Donaldson]]||21500|| || || ||33 |- |[[:en:Doomsday argument]]||43200|| || || ||14 |- |[[:en:DOT (graph description language)]]||11700|| || || ||14 |- |[[:en:Dot product]]||26500||[[Սկալյար արտադրյալ]]||9600|| ||70 |- |[[:en:Double exponential function]]||9100|| || || ||9 |- |[[:en:Doubling time]]||13600|| || || ||8 |- |[[:en:Dragon curve]]||12700|| || || ||19 |- |[[:en:Vladimir Drinfeld]]||8000|| || || ||29 |- |[[:en:Dual basis]]||9400|| || || ||9 |- |[[:en:Dual lattice]]||13000|| || || ||1 |- |[[:en:Dual polyhedron]]||19300|| || || ||24 |- |[[:en:Dual-phase evolution]]||16100|| || || ||1 |- |[[:en:Duality (mathematics)]]||50800|| || || ||14 |- |[[:en:Duality (optimization)]]||23800|| || || ||12 |- |[[:en:Duality (projective geometry)]]||47500|| || || ||11 |- |[[:en:Dummy variable (statistics)]]||31400|| || || ||10 |- |[[:en:Olive Jean Dunn]]||8300|| || || ||9 |- |[[:en:Samuel Dunn (mathematician)]]||16700|| || || ||5 |- |[[:en:Duopyramid]]||8200|| || || ||3 |- |[[:en:Dynamic discrete choice]]||18400|| || || ||1 |- |[[:en:Dynamic time warping]]||27600|| || || ||13 |- |[[:en:Eugene Dynkin]]||12200|| || || ||19 |- |[[:en:E8 (mathematics)]]||33900|| || || ||14 |- |[[:en:E8 lattice]]||21800|| || || ||5 |- |[[:en:Earnshaw's theorem]]||18800|| || || ||19 |- |[[:en:Peter Eccles (mathematician)]]||12400|| || || ||2 |- |[[:en:Econometrics]]||21300||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71 |- |[[:en:Effect size]]||57700|| || || ||18 |- |[[:en:Efficient cake-cutting]]||12300|| || || ||2 |- |[[:en:Hettie Belle Ege]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Egyptian geometry]]||12400|| || || ||4 |- |[[:en:Ehrenfeucht–Fraïssé game]]||9800|| || || ||7 |- |[[:en:Eilenberg–Moore spectral sequence]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:Eilenberg–Steenrod axioms]]||5100|| || || ||7 |- |[[:en:Eisenbud–Levine–Khimshiashvili signature formula]]||13300|| || || ||1 |- |[[:en:Ivar Ekeland]]||27100|| || || ||8 |- |[[:en:Elastic pendulum]]||7100|| || || ||2 |- |[[:en:Electoral system]]||44400|| || || ||62 |- |[[:en:ÉLECTRE]]||4400|| || || ||4 |- |[[:en:Elementary arithmetic]]||38600|| || || ||30 |- |[[:en:Elementary mathematics]]||21400||[[Տարրական մաթեմատիկա]]||3800|| ||29 |- |[[:en:Elementary Number Theory, Group Theory and Ramanujan Graphs]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Ellipse]]||83900||[[Էլիպս]]||4800|| ||99 |- |[[:en:Ellipsoid]]||35000||[[Էլիպսոիդ]]||4100|| ||54 |- |[[:en:Elliptic boundary value problem]]||18900|| || || ||1 |- |[[:en:Elliptic curve point multiplication]]||16800|| || || ||3 |- |[[:en:Elliptic function]]||16200|| || || ||26 |- |[[:en:Elliptic operator]]||10400|| || || ||11 |- |[[:en:Elliptic rational functions]]||11800|| || || ||3 |- |[[:en:Elliptic-curve cryptography]]||40100|| || || ||22 |- |[[:en:ELSV formula]]||14300|| || || ||1 |- |[[:en:Embedding]]||18400|| || || ||20 |- |[[:en:Empirical measure]]||6000|| || || ||2 |- |[[:en:Empty set]]||14600||[[Դատարկ բազմություն]]||4000|| ||71 |- |[[:en:Endomorphism]]||5500|| || || ||20 |- |[[:en:Per Enflo]]||41800|| || || ||9 |- |[[:en:Engel expansion]]||10800|| || || ||12 |- |[[:en:Enneadecagon]]||100||[[Բազմանկյուն]]||4600|| ||107 |- |[[:en:Enriched category]]||14700|| || || ||7 |- |[[:en:Ensemble (mathematical physics)]]||24500|| || || ||20 |- |[[:en:Ensemble forecasting]]||27200|| || || ||7 |- |[[:en:Entire function]]||17000|| || || ||26 |- |[[:en:Entropy in thermodynamics and information theory]]||28300|| || || ||2 |- |[[:en:Entscheidungsproblem]]||11100|| || || ||20 |- |[[:en:Envelope (category theory)]]||17600|| || || ||1 |- |[[:en:Envelope theorem]]||25400|| || || ||7 |- |[[:en:Equality (mathematics)]]||14300|| || || ||43 |- |[[:en:Equation solving]]||16800||[[Հավասարման լուծում]]||91700|| ||31 |- |[[:en:Equichordal point problem]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:Equicontinuity]]||25500|| || || ||16 |- |[[:en:Equilateral triangle]]||25100||[[Կանոնավոր եռանկյուն]]||5700|| ||75 |- |[[:en:Equivalence class]]||17900|| || || ||23 |- |[[:en:Erdős–Borwein constant]]||3500|| || || ||17 |- |[[:en:Erdős–Gallai theorem]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:Erdős–Rényi model]]||14800||[[Էռդոշ-Ռենյի մոդել]]||11300|| ||10 |- |[[:en:Erdős–Turán conjecture on additive bases]]||10200|| || || ||3 |- |[[:en:Ergodic theory]]||26000|| || || ||18 |- |[[:en:Ergodicity]]||49700|| || || ||16 |- |[[:en:Error analysis (mathematics)]]||7400||[[Սխալների տեսություն]]||1600|| ||7 |- |[[:en:Error function]]||43300||[[Սխալների ֆունկցիա]]||19800|| ||30 |- |[[:en:Errors and residuals]]||16100|| || || ||18 |- |[[:en:Esscher transform]]||2800|| || || ||1 |- |[[:en:Estimation of covariance matrices]]||25600|| || || ||1 |- |[[:en:Estimator]]||22000||[[Վիճակագրական գնահատական]]||800|| ||30 |- |[[:en:Alison Etheridge]]||13800|| || || ||5 |- |[[:en:Christina Eubanks-Turner]]||10900|| || || ||1 |- |[[:en:Euclid]]||22900||[[Էվկլիդես]]||40100|| ||178 |- |[[:en:Euclid's lemma]]||15100|| || || ||23 |- |[[:en:Euclid's Optics]]||7100|| || || ||4 |- |[[:en:Euclid's theorem]]||20700|| || || ||24 |- |[[:en:Euclidean domain]]||19000|| || || ||24 |- |[[:en:Euclidean group]]||16100|| || || ||10 |- |[[:en:Euclidean minimum spanning tree]]||54700|| || || ||6 |- |[[:en:Euler brick]]||15700|| || || ||13 |- |[[:en:Euler diagram]]||33600|| || || ||28 |- |[[:en:Euler spiral]]||18900|| || || ||27 |- |[[:en:Euler's rotation theorem]]||29300|| || || ||12 |- |[[:en:Eulerian path]]||22900|| || || ||29 |- |[[:en:European Working Group on Multiple Criteria Decision Aiding]]||5200|| || || ||1 |- |[[:en:Even and odd functions]]||15600||[[Զույգ և կենտ ֆունկցիաներ]]||1300|| ||47 |- |[[:en:Event (probability theory)]]||7600|| || || ||43 |- |[[:en:Evidential reasoning approach]]||4300|| || || ||2 |- |[[:en:Evolutionary multimodal optimization]]||12100|| || || ||2 |- |[[:en:Ex-tangential quadrilateral]]||10000|| || || ||7 |- |[[:en:Exclusive or]]||23100|| || || ||31 |- |[[:en:Exercise (mathematics)]]||15900|| || || ||3 |- |[[:en:Expander graph]]||33600|| || || ||10 |- |[[:en:Expected value]]||51500||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54 |- |[[:en:Experimental mathematics]]||15500|| || || ||14 |- |[[:en:Exponential decay]]||17500|| || || ||30 |- |[[:en:Exponential family]]||81800|| || || ||10 |- |[[:en:Exponential integral]]||17800|| || || ||19 |- |[[:en:Exponential map (Lie theory)]]||13500|| || || ||6 |- |[[:en:Exponential map (Riemannian geometry)]]||9500|| || || ||4 |- |[[:en:Exponential response formula]]||20800|| || || ||1 |- |[[:en:Exponential smoothing]]||25400|| || || ||11 |- |[[:en:Exponential sum]]||7300|| || || ||7 |- |[[:en:Exponentiation]]||103000||[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||140800|| ||89 |- |[[:en:Extended Euclidean algorithm]]||28200|| || || ||18 |- |[[:en:Extended real number line]]||13600||[[Ընդլայնված թվային ուղիղ]]||7600|| ||18 |- |[[:en:Extended side]]||3000||[[Ընդլայնված կողմ]]||7000|| ||4 |- |[[:en:Exterior calculus identities]]||29600|| || || ||1 |- |[[:en:Exterior derivative]]||21300|| || || ||12 |- |[[:en:Extremal graph theory]]||10000|| || || ||8 |- |[[:en:Extremal length]]||19400|| || || ||2 |- |[[:en:Extreme value theorem]]||22600|| || || ||27 |- |[[:en:F-divergence]]||22600|| || || ||2 |- |[[:en:F-test]]||11800|| || || ||20 |- |[[:en:Faà di Bruno's formula]]||20900|| || || ||10 |- |[[:en:Face (geometry)]]||10200|| || || ||32 |- |[[:en:Factor-critical graph]]||15800|| || || ||3 |- |[[:en:Factorial number system]]||18000|| || || ||10 |- |[[:en:Factorization of polynomials]]||24600|| || || ||12 |- |[[:en:Faddeev–LeVerrier algorithm]]||12400|| || || ||3 |- |[[:en:Vera Faddeeva]]||9100|| || || ||10 |- |[[:en:Fair cake-cutting]]||26600|| || || ||5 |- |[[:en:Fair division]]||17600|| || || ||12 |- |[[:en:Falconer's conjecture]]||7500|| || || ||1 |- |[[:en:Falling and rising factorials]]||17800|| || || ||10 |- |[[:en:Gerd Faltings]]||7200|| || || ||34 |- |[[:en:Fang Kaitai]]||17800|| || || ||2 |- |[[:en:Fat object (geometry)]]||28900|| || || ||1 |- |[[:en:Faulhaber's formula]]||19600|| || || ||13 |- |[[:en:Philippa Fawcett]]||11600|| || || ||14 |- |[[:en:Feedback vertex set]]||14800|| || || ||8 |- |[[:en:Charles Fefferman]]||15800|| || || ||32 |- |[[:en:Feigenbaum constants]]||12100|| || || ||20 |- |[[:en:Feit–Thompson theorem]]||21100|| || || ||9 |- |[[:en:William Feller]]||10700|| || || ||20 |- |[[:en:Feller's coin-tossing constants]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:Female education in STEM]]||21100|| || || ||9 |- |[[:en:Fence (mathematics)]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Pierre de Fermat]]||21400||[[Պիեռ դը Ֆերմա]]||5800|| ||112 |- |[[:en:Fermat's Last Tango]]||17100|| || || ||1 |- |[[:en:Fermat's theorem (stationary points)]]||16000|| || || ||17 |- |[[:en:Feuerbach hyperbola]]||5900|| || || ||1 |- |[[:en:Feuerbach point]]||8700|| || || ||7 |- |[[:en:Fiber product of schemes]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Fibonacci]]||20400||[[Ֆիբոնաչի]]||3400|| ||117 |- |[[:en:Fibonacci polynomials]]||8200|| || || ||11 |- |[[:en:Fibonacci word fractal]]||8800|| || || ||4 |- |[[:en:Gaetano Fichera]]||106400|| || || ||10 |- |[[:en:Field extension]]||18900|| || || ||26 |- |[[:en:Alessio Figalli]]||11100|| || || ||23 |- |[[:en:Figure-eight knot (mathematics)]]||9100|| || || ||10 |- |[[:en:Damir Filipović]]||23100|| || || ||1 |- |[[:en:Filter (mathematics)]]||26700|| || || ||21 |- |[[:en:Filters in topology]]||215000|| || || ||1 |- |[[:en:Filtration (mathematics)]]||13300||[[Զտիչ (պատահական գործընթացներ)]]||2200|| ||10 |- |[[:en:Caroline Finch]]||25800|| || || ||1 |- |[[:en:Finger binary]]||11900|| || || ||8 |- |[[:en:Finger-counting]]||16900|| || || ||15 |- |[[:en:Finitary relation]]||17700|| || || ||49 |- |[[:en:Finite element method]]||51000|| || || ||40 |- |[[:en:Finite geometry]]||22400|| || || ||15 |- |[[:en:Finite group]]||15800|| || || ||22 |- |[[:en:Finite lattice representation problem]]||4400|| || || ||1 |- |[[:en:Finite ring]]||10900|| || || ||6 |- |[[:en:Finite set]]||21500|| || || ||46 |- |[[:en:Finitely generated abelian group]]||12400|| || || ||13 |- |[[:en:Finsler's lemma]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:Sebastian Finsterwalder]]||18900|| || || ||9 |- |[[:en:Fixed-point combinator]]||34100|| || || ||8 |- |[[:en:Fixed-point theorems]]||11300|| || || ||14 |- |[[:en:Flag algebra]]||20200|| || || ||1 |- |[[:en:Flexagon]]||19900|| || || ||12 |- |[[:en:Flip graph]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:Fluid queue]]||23700|| || || ||1 |- |[[:en:FO (complexity)]]||100|| || || ||4 |- |[[:en:Emanuele Foà]]||25600|| || || ||2 |- |[[:en:Focused proof]]||8500|| || || ||1 |- |[[:en:Fokas method]]||35300|| || || ||1 |- |[[:en:Fokker–Planck equation]]||33400|| || || ||18 |- |[[:en:Foliation]]||71800|| || || ||11 |- |[[:en:François Folie]]||6400|| || || ||7 |- |[[:en:Force-directed graph drawing]]||17700|| || || ||7 |- |[[:en:Form factor (electronics)]]||9600|| || || ||7 |- |[[:en:Formal power series]]||51200|| || || ||19 |- |[[:en:Formal proof]]||5200|| || || ||10 |- |[[:en:Jeffrey Yi-Lin Forrest]]||17400|| || || ||3 |- |[[:en:Foundations of geometry]]||77700|| || || ||6 |- |[[:en:Four-dimensional space]]||35200||[[Քառաչափ տարածություն]]||27000|| ||39 |- |[[:en:Joseph Fourier]]||22800||[[Ժոզեֆ Ֆուրիե]]||5000|| ||127 |- |[[:en:Girolamo Fracastoro]]||13900||[[Ջիրոլամո Ֆրակաստորո]]||2600|| ||43 |- |[[:en:Fractal-generating software]]||24700|| || || ||5 |- |[[:en:Fraction]]||65500||[[Կոտորակ (մաթեմատիկա)]]||16400|| ||100 |- |[[:en:Fractional Brownian motion]]||13300|| || || ||5 |- |[[:en:Fractional calculus]]||59900|| || || ||15 |- |[[:en:Abraham Fraenkel]]||13500|| || || ||27 |- |[[:en:Fraïssé limit]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Frank–Wolfe algorithm]]||8500|| || || ||6 |- |[[:en:Fréchet derivative]]||23200|| || || ||10 |- |[[:en:Fréchet inception distance]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Fréchet inequalities]]||16500|| || || ||1 |- |[[:en:Fréchet space]]||30000|| || || ||13 |- |[[:en:Maurice René Fréchet]]||12700|| || || ||30 |- |[[:en:Free group]]||17500|| || || ||19 |- |[[:en:Free lattice]]||5500|| || || ||2 |- |[[:en:Michael Freedman]]||8700|| || || ||35 |- |[[:en:Frequency]]||20900||[[Հաճախություն]]||9000|| ||119 |- |[[:en:Frequency (statistics)]]||13100|| || || ||25 |- |[[:en:Frequency distribution]]||100|| || || ||25 |- |[[:en:Fresnel integral]]||19900|| || || ||25 |- |[[:en:Kurt Otto Friedrichs]]||8800|| || || ||10 |- |[[:en:David Friesenhausen]]||8500|| || || ||6 |- |[[:en:Frobenius group]]||9000|| || || ||6 |- |[[:en:Frobenius matrix]]||3100|| || || ||8 |- |[[:en:Frobenius method]]||9600|| || || ||15 |- |[[:en:Frobenius normal form]]||16300|| || || ||9 |- |[[:en:Frobenius theorem (differential topology)]]||20600|| || || ||7 |- |[[:en:Ferdinand Georg Frobenius]]||14100|| || || ||33 |- |[[:en:Frucht's theorem]]||8600|| || || ||5 |- |[[:en:Frustum]]||10900|| || || ||24 |- |[[:en:Fubini's theorem]]||23600|| || || ||19 |- |[[:en:Fuchsian group]]||10800|| || || ||8 |- |[[:en:Fully polynomial-time approximation scheme]]||34600|| || || ||1 |- |[[:en:Function (mathematics)]]||74600||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120 |- |[[:en:Function of a real variable]]||21700|| || || ||8 |- |[[:en:Function of several real variables]]||47900|| || || ||4 |- |[[:en:Functional (mathematics)]]||9700||[[Ֆունկցիոնալ]]||1400|| ||32 |- |[[:en:Functional determinant]]||15400|| || || ||3 |- |[[:en:Functional differential equation]]||14000|| || || ||1 |- |[[:en:Functional regression]]||18100|| || || ||1 |- |[[:en:Fundamental lemma (Langlands program)]]||14400|| || || ||2 |- |[[:en:Fundamental solution]]||7600|| || || ||9 |- |[[:en:Fundamental theorem of Galois theory]]||15400|| || || ||11 |- |[[:en:Fundamental theorem of Riemannian geometry]]||13900|| || || ||7 |- |[[:en:Fundamental theorem of tessarine algebra]]|| || || || ||13 |- |[[:en:Howard G. Funkhouser]]||11400|| || || ||3 |- |[[:en:Future of mathematics]]||20200|| || || ||3 |- |[[:en:Fuzzy logic]]||54900||[[Ոչ հստակ տրամաբանություն]]||17100|| ||50 |- |[[:en:Fuzzy mathematics]]||7200|| || || ||3 |- |[[:en:G-module]]||5100|| || || ||4 |- |[[:en:G-network]]||9200|| || || ||1 |- |[[:en:G-structure on a manifold]]||20100|| || || ||3 |- |[[:en:Gale–Ryser theorem]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Galerkin method]]||17500|| || || ||12 |- |[[:en:Zvi Galil]]||17000|| || || ||6 |- |[[:en:Galileo Galilei]]||132500||[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||64800|| ||243 |- |[[:en:Galois extension]]||7600|| || || ||19 |- |[[:en:Galois group]]||18000||[[Գալուայի խումբ]]||12400|| ||23 |- |[[:en:Gambling and information theory]]||12100|| || || ||1 |- |[[:en:Game theory]]||128300||[[Խաղերի տեսություն]]||10300|| ||91 |- |[[:en:Gan–Gross–Prasad conjecture]]||14000|| || || ||1 |- |[[:en:Annie Marie Watkins Garraway]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:Gateaux derivative]]||15300|| || || ||9 |- |[[:en:Gauss circle problem]]||10900|| || || ||10 |- |[[:en:Gauss curvature flow]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Gauss–Bonnet theorem]]||12200|| || || ||18 |- |[[:en:Gauss–Markov theorem]]||25800|| || || ||18 |- |[[:en:Gauss–Seidel method]]||22700||[[Գաուս-Զեյդելի մեթոդ]]||11400|| ||25 |- |[[:en:Carl Friedrich Gauss]]||72200||[[Կառլ Գաուս]]||69500|| ||178 |- |[[:en:Gauss's continued fraction]]||15600|| || || ||4 |- |[[:en:Gaussian correlation inequality]]||5000|| || || ||2 |- |[[:en:Gaussian integer]]||35000|| || || ||30 |- |[[:en:Gaussian isoperimetric inequality]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Gaussian quadrature]]||39400|| || || ||19 |- |[[:en:Gekko (optimization software)]]||17000|| || || ||1 |- |[[:en:Gelfand pair]]||30300|| || || ||1 |- |[[:en:Israel Gelfand]]||23700|| || || ||38 |- |[[:en:Genaille–Lucas rulers]]||3600|| || || ||5 |- |[[:en:General linear group]]||22400|| || || ||20 |- |[[:en:Generalizations of Pauli matrices]]||15900|| || || ||1 |- |[[:en:Generalized Clifford algebra]]||13600|| || || ||1 |- |[[:en:Generalized complex structure]]||20800|| || || ||3 |- |[[:en:Generalized flag variety]]||16900|| || || ||4 |- |[[:en:Generalized function]]||17300|| || || ||5 |- |[[:en:Generalized method of moments]]||23300|| || || ||9 |- |[[:en:Generalized minimal residual method]]||18000|| || || ||5 |- |[[:en:Generalized Riemann hypothesis]]||9500|| || || ||14 |- |[[:en:Generalized structure tensor]]||11800|| || || ||1 |- |[[:en:Generating function]]||83500|| || || ||26 |- |[[:en:Generating function transformation]]||63600|| || || ||1 |- |[[:en:Generating set of a group]]||9700|| || || ||15 |- |[[:en:Generator (mathematics)]]||5400|| || || ||9 |- |[[:en:Christian Genest]]||12700|| || || ||6 |- |[[:en:Genus (mathematics)]]||8900|| || || ||26 |- |[[:en:Geometric algebra]]||81200|| || || ||8 |- |[[:en:Geometric calculus]]||14900|| || || ||2 |- |[[:en:Geometric function theory]]||12800|| || || ||1 |- |[[:en:Geometric invariant theory]]||16500|| || || ||3 |- |[[:en:Geometric lattice]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Geometric mean]]||30900||[[Միջին երկրաչափական]]||7900|| ||56 |- |[[:en:Geometric mean theorem]]||8300|| || || ||16 |- |[[:en:Geometric morphometrics in anthropology]]||35100|| || || ||1 |- |[[:en:Geometric progression]]||17700||[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||4300||այո||62 |- |[[:en:Geometric rigidity]]||36400|| || || ||1 |- |[[:en:Geometric series]]||63000|| || || ||33 |- |[[:en:Geometric topology]]||13300|| || || ||14 |- |[[:en:Geometry]]||99000||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199 |- |[[:en:Geometry From Africa]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:The Geometry of Musical Rhythm]]||7800|| || || ||1 |- |[[:en:Geometry of numbers]]||8900|| || || ||11 |- |[[:en:Geostatistics]]||15100|| || || ||24 |- |[[:en:Germ (mathematics)]]||16500|| || || ||11 |- |[[:en:German tank problem]]||37000|| || || ||12 |- |[[:en:Edgar Gilbert]]||16100|| || || ||4 |- |[[:en:Gini coefficient]]||85500||[[Ջինիի գործակից]]||4400|| ||77 |- |[[:en:Annibale Giordano]]||10000|| || || ||4 |- |[[:en:Glide reflection]]||7400|| || || ||15 |- |[[:en:Global field]]||7000|| || || ||12 |- |[[:en:Global optimization]]||21500|| || || ||3 |- |[[:en:Giovanni Camillo Glorioso]]||6500|| || || ||6 |- |[[:en:GNU Octave]]||29700|| || || ||49 |- |[[:en:God's algorithm]]||12100|| || || ||10 |- |[[:en:Gödel numbering]]||10300|| || || ||18 |- |[[:en:Goldbach's conjecture]]||24600||[[Գոլդբախի խնդիր]]||14600|| ||58 |- |[[:en:Goldberg–Coxeter construction]]||21500|| || || ||1 |- |[[:en:Goldfeld–Quandt test]]||8800|| || || ||5 |- |[[:en:Shafi Goldwasser]]||18000|| || || ||37 |- |[[:en:Gomory–Hu tree]]||17700|| || || ||3 |- |[[:en:Goodstein's theorem]]||21400|| || || ||13 |- |[[:en:Googolplex]]||7600|| || || ||50 |- |[[:en:Gorenstein ring]]||11600|| || || ||9 |- |[[:en:Gould's sequence]]||8700|| || || ||2 |- |[[:en:Timothy Gowers]]||23000|| || || ||34 |- |[[:en:Grade (slope)]]||29000|| || || ||31 |- |[[:en:Gradient]]||33600||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64 |- |[[:en:Gradient descent]]||34800|| || || ||25 |- |[[:en:Graham–Pollak theorem]]||10300|| || || ||2 |- |[[:en:Graham's number]]||23200|| || || ||36 |- |[[:en:Gram–Schmidt process]]||24500|| || || ||35 |- |[[:en:Grandi's series]]||13800|| || || ||26 |- |[[:en:Grandi's series in education]]|| || || || ||26 |- |[[:en:Evelyn Boyd Granville]]||19600|| || || ||19 |- |[[:en:Graph (abstract data type)]]||13500|| || || ||25 |- |[[:en:Graph cut optimization]]||26600|| || || ||2 |- |[[:en:Graph Fourier transform]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Graph of a function]]||7400||[[Ֆունկցիայի գրաֆիկ]]||2800|| ||56 |- |[[:en:Graph partition]]||30500|| || || ||9 |- |[[:en:Graphing calculator]]||22200|| || || ||13 |- |[[:en:Graphon]]||33800|| || || ||4 |- |[[:en:Orazio Grassi]]||13000|| || || ||10 |- |[[:en:Grassmann number]]||22200|| || || ||12 |- |[[:en:Grassmannian]]||35300|| || || ||13 |- |[[:en:Graver basis]]||14000|| || || ||2 |- |[[:en:Greater-than sign]]||9900|| || || ||9 |- |[[:en:Greatest common divisor]]||35100||[[Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար]]||1700||այո||78 |- |[[:en:Greedy algorithm]]||15300|| || || ||33 |- |[[:en:Greedy algorithm for Egyptian fractions]]||15800|| || || ||4 |- |[[:en:Greek numerals]]||29400||[[Հունական թվային համակարգ]]||4200|| ||49 |- |[[:en:George Green (mathematician)]]||23000||[[Ջորջ Գրին]]||1700|| ||36 |- |[[:en:Green's identities]]||18000|| || || ||13 |- |[[:en:Green's relations]]||16100|| || || ||7 |- |[[:en:Green's theorem]]||23100||[[Գրինի բանաձևեր]]||1300|| ||39 |- |[[:en:James Gregory (mathematician)]]||19600||[[Ջեյմս Գրեգորի (մաթեմատիկոս)]]||16400|| ||42 |- |[[:en:Grey box model]]||13500|| || || ||5 |- |[[:en:Grid bracing]]||10600|| || || ||1 |- |[[:en:Grid method multiplication]]||12500|| || || ||1 |- |[[:en:Lois Wilfred Griffiths]]||10800|| || || ||7 |- |[[:en:Gröbner basis]]||52300|| || || ||14 |- |[[:en:Gromov–Hausdorff convergence]]||7500|| || || ||7 |- |[[:en:Mikhael Gromov (mathematician)]]||48600||[[Միխայիլ Գրոմով]]||25200|| ||37 |- |[[:en:Grönwall's inequality]]||17800|| || || ||14 |- |[[:en:Grothendieck group]]||23800|| || || ||12 |- |[[:en:Groundwater flow equation]]||13300|| || || ||3 |- |[[:en:Group cohomology]]||51400|| || || ||8 |- |[[:en:Group homomorphism]]||9600|| || || ||29 |- |[[:en:Group with operators]]||4900|| || || ||7 |- |[[:en:Groupoid]]||39300|| || || ||16 |- |[[:en:Growth curve (statistics)]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Grünbaum–Rigby configuration]]||8300|| || || ||1 |- |[[:en:Gudermannian function]]||36400|| || || ||21 |- |[[:en:Guillotine partition]]||10700|| || || ||1 |- |[[:en:Alice Guionnet]]||11700|| || || ||12 |- |[[:en:Edmund Gunter]]||9900|| || || ||21 |- |[[:en:Richard K. Guy]]||30200|| || || ||19 |- |[[:en:Gyrovector space]]||30100|| || || ||3 |- |[[:en:H tree]]||8600|| || || ||7 |- |[[:en:Uffe Haagerup]]||9400|| || || ||7 |- |[[:en:Violet B. Haas]]||10300|| || || ||1 |- |[[:en:Hadamard code]]||24000|| || || ||7 |- |[[:en:Hadamard matrix]]||22500|| || || ||20 |- |[[:en:Hadamard product (matrices)]]||18400|| || || ||15 |- |[[:en:Hadwiger number]]||11400|| || || ||4 |- |[[:en:Hahn–Banach theorem]]||61300|| || || ||22 |- |[[:en:Martin Hairer]]||19700|| || || ||24 |- |[[:en:Hajós construction]]||12600|| || || ||2 |- |[[:en:Wolfgang Haken]]||4700|| || || ||14 |- |[[:en:Hall word]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Hall's marriage theorem]]||23200|| || || ||18 |- |[[:en:Edmond Halley]]||47200||[[Էդմունդ Հալլեյ]]||2500|| ||93 |- |[[:en:Halley's method]]||6600|| || || ||5 |- |[[:en:Paul Halmos]]||16200|| || || ||32 |- |[[:en:Hamilton–Jacobi–Bellman equation]]||14300|| || || ||7 |- |[[:en:Hugh Hamilton (bishop)]]||12700|| || || ||2 |- |[[:en:Hamiltonian (control theory)]]||21600|| || || ||6 |- |[[:en:Hamiltonian mechanics]]||40700|| || || ||40 |- |[[:en:Hamiltonian path]]||18400|| || || ||33 |- |[[:en:Hamming weight]]||32600|| || || ||8 |- |[[:en:Hamming(7,4)]]||26800|| || || ||9 |- |[[:en:Hanner polytope]]||11400|| || || ||3 |- |[[:en:G. H. Hardy]]||29000||[[Գոդֆրի Հարոլդ Հարդի]]||2500|| ||78 |- |[[:en:Harmonic Maass form]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Harmonic mean]]||35700||[[Միջին հարմոնիկ]]||6900|| ||47 |- |[[:en:Harmonic measure]]||11500|| || || ||3 |- |[[:en:Harmonic number]]||39200|| || || ||20 |- |[[:en:Harmonious set]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Charles Haros]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Pamela E. Harris]]||11600|| || || ||5 |- |[[:en:Jenny Harrison]]||7700|| || || ||8 |- |[[:en:Hartley transform]]||9400|| || || ||8 |- |[[:en:Hartman–Grobman theorem]]||9200|| || || ||10 |- |[[:en:Douglas Hartree]]||22200|| || || ||24 |- |[[:en:Hasse principle]]||10000|| || || ||7 |- |[[:en:Hasse–Minkowski theorem]]||4700|| || || ||5 |- |[[:en:Hatch mark]]||4900|| || || ||1 |- |[[:en:Haversine formula]]||17300|| || || ||12 |- |[[:en:Hedetniemi's conjecture]]||15200|| || || ||3 |- |[[:en:Hedgehog (geometry)]]||11600|| || || ||1 |- |[[:en:Height]]||7800|| || || ||69 |- |[[:en:Height function]]||16900|| || || ||1 |- |[[:en:Eduard Heine]]||5600|| || || ||30 |- |[[:en:Heisenberg group]]||32500|| || || ||13 |- |[[:en:Held–Karp algorithm]]||14100|| || || ||2 |- |[[:en:Sigurður Helgason (mathematician)]]||9000|| || || ||5 |- |[[:en:Charles Hellaby]]||7100|| || || ||2 |- |[[:en:Ernst Hellinger]]||4500|| || || ||7 |- |[[:en:Hemipolyhedron]]||14000|| || || ||5 |- |[[:en:Hensel's lemma]]||43000|| || || ||10 |- |[[:en:Henstock–Kurzweil integral]]||17100|| || || ||13 |- |[[:en:Heptagon]]||13400|| || || ||64 |- |[[:en:Hermite polynomials]]||53800|| || || ||29 |- |[[:en:Charles Hermite]]||13600||[[Շառլ Հերմիտ]]||6400|| ||49 |- |[[:en:Hermitian symmetric space]]||52800|| || || ||2 |- |[[:en:Norma Hernández]]||10200|| || || ||2 |- |[[:en:Hero of Alexandria]]||22000||[[Հերոն Ալեքսանդրիացի]]||3400|| ||74 |- |[[:en:Heronian triangle]]||31100|| || || ||19 |- |[[:en:Maximilian Herzberger]]||8200|| || || ||7 |- |[[:en:Heterogeneous relation]]||100|| || || ||41 |- |[[:en:Heteroscedasticity]]||100|| || || ||22 |- |[[:en:Heteroskedasticity-consistent standard errors]]||15900|| || || ||2 |- |[[:en:Hewlett-Packard Voyager series]]||14000|| || || ||5 |- |[[:en:Hexagon]]||30900||[[Վեցանկյուն]]||8000|| ||83 |- |[[:en:Hexagonal crystal family]]||18400|| || || ||33 |- |[[:en:Hexagonal fast Fourier transform]]||8500|| || || ||1 |- |[[:en:Hexagonal sampling]]||14400|| || || ||1 |- |[[:en:Hierarchy]]||57900||[[Հիերարխիա]]||1700|| ||70 |- |[[:en:Higher local field]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Hilbert class field]]||6800|| || || ||5 |- |[[:en:Hilbert–Huang transform]]||36900||[[Հիլբերտ-Հուանգի ձևափոխություն]]||3100|| ||5 |- |[[:en:David Hilbert]]||53900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143 |- |[[:en:Stephen Hilbert]]||5700|| || || ||2 |- |[[:en:Hilbert's axioms]]||16500||[[Հիլբերտի աքսիոմատիկա]]||11600|| ||24 |- |[[:en:Hilbert's basis theorem]]||8100|| || || ||15 |- |[[:en:Hilbert's fourth problem]]||22700|| || || ||7 |- |[[:en:Hilbert's Nullstellensatz]]||16300|| || || ||18 |- |[[:en:Hilbert's paradox of the Grand Hotel]]||16800|| || || ||29 |- |[[:en:Hilbert's second problem]]||13000|| || || ||7 |- |[[:en:Hilbert's third problem]]||11000|| || || ||11 |- |[[:en:Hill climbing]]||12100|| || || ||17 |- |[[:en:Mike Hill (mathematician)]]||3800|| || || ||3 |- |[[:en:Hippasus]]||12000|| || || ||44 |- |[[:en:History of combinatorics]]||19300||[[Կոմբինատորիկայի պատմություն]]||14800|| ||6 |- |[[:en:History of group theory]]||27500|| || || ||7 |- |[[:en:A History of Mathematical Notations]]||9400|| || || ||2 |- |[[:en:History of mathematics]]||124100||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65 |- |[[:en:History of Maxwell's equations]]||29600|| || || ||2 |- |[[:en:History of quaternions]]||18900|| || || ||1 |- |[[:en:History of statistics]]||63200|| || || ||13 |- |[[:en:History of the Hindu–Arabic numeral system]]||22600|| || || ||3 |- |[[:en:Catherine Hobbs]]||12200|| || || ||2 |- |[[:en:Hodge theory]]||26900|| || || ||12 |- |[[:en:Hoffman's packing puzzle]]||14400|| || || ||3 |- |[[:en:Hofstadter points]]||6000|| || || ||2 |- |[[:en:Hölder's inequality]]||39000|| || || ||24 |- |[[:en:Alexander Holevo]]||6300|| || || ||7 |- |[[:en:Holonomic function]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Betty W. Holz]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:Homogeneous coordinates]]||27800|| || || ||20 |- |[[:en:Homogeneous relation]]||22400|| || || ||1 |- |[[:en:Homogeneous space]]||14000|| || || ||13 |- |[[:en:Homology (mathematics)]]||44400|| || || ||28 |- |[[:en:Homomorphic encryption]]||36500|| || || ||17 |- |[[:en:Homomorphism]]||33900||[[Հոմոմորֆիզմ]]||2000|| ||42 |- |[[:en:Homomorphism density]]||12800|| || || ||2 |- |[[:en:Homoscedasticity and heteroscedasticity]]||25400|| || || ||22 |- |[[:en:Homotopy]]||23800|| || || ||33 |- |[[:en:Homotopy category]]||12900|| || || ||4 |- |[[:en:Homotopy group]]||19900|| || || ||14 |- |[[:en:Homotopy type theory]]||39000|| || || ||8 |- |[[:en:Hook length formula]]||27200|| || || ||2 |- |[[:en:Hooke's atom]]||11600|| || || ||3 |- |[[:en:Ivy Hooks]]||9600|| || || ||2 |- |[[:en:Reinhold Hoppe]]||7800|| || || ||4 |- |[[:en:Horizontal line test]]||3200|| || || ||7 |- |[[:en:Lars Hörmander]]||16300|| || || ||34 |- |[[:en:Rudy Horne]]||12200|| || || ||2 |- |[[:en:How to Solve It]]||11700|| || || ||10 |- |[[:en:HP 20b]]||9700|| || || ||2 |- |[[:en:HP 48 series]]||24300|| || || ||9 |- |[[:en:HP 49/50 series]]||31300|| || || ||6 |- |[[:en:HP-35]]||11700|| || || ||13 |- |[[:en:HP-41C]]||38400|| || || ||8 |- |[[:en:HP-65]]||8000|| || || ||16 |- |[[:en:Leetsch C. Hsu]]||7000|| || || ||4 |- |[[:en:Hua Luogeng]]||15100|| || || ||16 |- |[[:en:Verena Huber-Dyson]]||17200|| || || ||6 |- |[[:en:Huffman coding]]||35300|| || || ||36 |- |[[:en:Hungarian algorithm]]||27800||[[Հունգարական ալգորիթմ]]||900||այո||19 |- |[[:en:Louise Stokes Hunter]]||8100|| || || ||2 |- |[[:en:Ted Hurley]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:Hurst exponent]]||21800|| || || ||4 |- |[[:en:Hurwitz's automorphisms theorem]]||17800|| || || ||4 |- |[[:en:Hurwitz's theorem (composition algebras)]]||28700|| || || ||8 |- |[[:en:Joan Hutchinson]]||11100|| || || ||3 |- |[[:en:Charles Hutton]]||12000|| || || ||18 |- |[[:en:Huzita–Hatori axioms]]||16300|| || || ||8 |- |[[:en:Hyperbolastic functions]]||41900|| || || ||1 |- |[[:en:Hyperbolic functions]]||29100||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաներ]]||19200|| ||62 |- |[[:en:Hyperbolic geometry]]||56200|| || || ||44 |- |[[:en:Hyperbolic law of cosines]]||11000|| || || ||1 |- |[[:en:Hyperbolic quaternion]]||14500|| || || ||5 |- |[[:en:Hyperboloid]]||18700||[[Հիպերբոլոիդ]]||2000|| ||46 |- |[[:en:Hyperconnected space]]||11000|| || || ||9 |- |[[:en:Hypercube]]||25400||[[Հիպերխորանարդ]]||5600|| ||39 |- |[[:en:Hypergeometric function]]||38400|| || || ||14 |- |[[:en:Hypergraph]]||43000||[[Հիպերգրաֆ]]||3600|| ||28 |- |[[:en:Hyperharmonic number]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:HyperLogLog]]||13200|| || || ||2 |- |[[:en:Hyperoperation]]||43000|| || || ||18 |- |[[:en:Hyperplane separation theorem]]||14100|| || || ||5 |- |[[:en:Hypocycloid]]||10000|| || || ||36 |- |[[:en:Icositrigon]]||5600|| || || ||6 |- |[[:en:Ideal (ring theory)]]||37300|| || || ||40 |- |[[:en:Ideal triangle]]||5500|| || || ||8 |- |[[:en:Idempotence]]||20000|| || || ||31 |- |[[:en:Idempotent (ring theory)]]||15700|| || || ||7 |- |[[:en:Identity (mathematics)]]||12400||[[Նույնություն (մաթեմատիկա)]]||3500||այո||38 |- |[[:en:Identity component]]||7300|| || || ||3 |- |[[:en:Identity function]]||6200|| || || ||41 |- |[[:en:Iitaka dimension]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:Illegal number]]||14900|| || || ||12 |- |[[:en:IM 67118]]||24300|| || || ||1 |- |[[:en:Image (mathematics)]]||17700|| || || ||31 |- |[[:en:Imaginary number]]||12500||[[Բացարձակ կեղծ թիվ]]||16500|| ||63 |- |[[:en:Implicit curve]]||17700|| || || ||7 |- |[[:en:Implicit function]]||17300|| || || ||26 |- |[[:en:Implicit function theorem]]||22800|| || || ||21 |- |[[:en:Implicit surface]]||11700|| || || ||4 |- |[[:en:Imprecise probability]]||19600|| || || ||1 |- |[[:en:Improper integral]]||20500|| || || ||36 |- |[[:en:In Pursuit of the Traveling Salesman]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Incenter]]||15200||[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||3400|| ||18 |- |[[:en:Incidence coloring]]||28300|| || || ||1 |- |[[:en:Incidence geometry]]||27200|| || || ||10 |- |[[:en:Incidence structure]]||19600|| || || ||6 |- |[[:en:Inclusion–exclusion principle]]||38900|| || || ||29 |- |[[:en:Independence (probability theory)]]||26000|| || || ||37 |- |[[:en:Index of dispersion]]||10700|| || || ||6 |- |[[:en:Indexed family]]||9100|| || || ||23 |- |[[:en:Indicator function]]||16300||[[Վեկտորի ինդիկատոր]]||3200|| ||33 |- |[[:en:Induced path]]||12900|| || || ||5 |- |[[:en:Inequality (mathematics)]]||26600||[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||70 |- |[[:en:Inequality of arithmetic and geometric means]]||36500|| || || ||24 |- |[[:en:Infinite compositions of analytic functions]]||25500|| || || ||1 |- |[[:en:Infinite continued fraction]]|| ||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42 |- |[[:en:Infinitesimal]]||37300||[[Անվերջ փոքր]]||1000||այո||40 |- |[[:en:Infinity]]||55800||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125 |- |[[:en:Inflection point]]||10200|| || || ||40 |- |[[:en:Information]]||36100||[[Ինֆորմացիա]]||40400|| ||145 |- |[[:en:Information bottleneck method]]||21300|| || || ||3 |- |[[:en:Information field theory]]||31900|| || || ||1 |- |[[:en:Information geometry]]||7100|| || || ||8 |- |[[:en:Ingleton's inequality]]||13400|| || || ||1 |- |[[:en:Injective function]]||15700|| || || ||55 |- |[[:en:Injective tensor product]]||46100|| || || ||2 |- |[[:en:Inner automorphism]]||9400|| || || ||13 |- |[[:en:Inner product space]]||56600|| || || ||30 |- |[[:en:Inscribed square problem]]||14000|| || || ||15 |- |[[:en:Institut des Hautes Études Scientifiques]]||8100|| || || ||19 |- |[[:en:Institute for Advanced Study]]||46000||[[Հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտ]]||4700|| ||34 |- |[[:en:Instrumental variables estimation]]||40300|| || || ||16 |- |[[:en:Integer programming]]||26400|| || || ||19 |- |[[:en:Integrable system]]||28900|| || || ||10 |- |[[:en:Integral domain]]||19400|| || || ||33 |- |[[:en:Integral element]]||32400|| || || ||13 |- |[[:en:Integral equation]]||9400||[[Ինտեգրալ հավասարումներ]]||3100|| ||36 |- |[[:en:Integral of inverse functions]]||8700|| || || ||5 |- |[[:en:Integral of secant cubed]]||7400|| || || ||4 |- |[[:en:Integral polytope]]||6800|| || || ||1 |- |[[:en:Integral test for convergence]]||9400|| || || ||18 |- |[[:en:Integrally closed domain]]||12200|| || || ||8 |- |[[:en:Integration by parts]]||34300||[[Մասերով ինտեգրում]]||1300||այո||42 |- |[[:en:Integration by substitution]]||18700|| || || ||31 |- |[[:en:Integration using Euler's formula]]||5200|| || || ||5 |- |[[:en:Inter-rater reliability]]||18100|| || || ||9 |- |[[:en:International Association for Mathematical Geosciences]]||8800|| || || ||1 |- |[[:en:International Congress of Mathematicians]]||20900|| || || ||31 |- |[[:en:International Mathematical Union]]||19500||[[Միջազգային մաթեմատիկական միություն]]||8000|| ||37 |- |[[:en:Intersection (Euclidean geometry)]]||16600|| || || ||13 |- |[[:en:Intersection (set theory)]]||11400|| || || ||58 |- |[[:en:Intersection graph]]||8900|| || || ||8 |- |[[:en:Intersection homology]]||15600|| || || ||1 |- |[[:en:Intersection Non-Emptiness Problem]]||4400|| || || ||1 |- |[[:en:Intersection number]]||18200|| || || ||6 |- |[[:en:Interval edge coloring]]||11700||[[Գրաֆների միջակայքային կողային ներկումներ]]||600|| ||2 |- |[[:en:Interval graph]]||20700|| || || ||13 |- |[[:en:Interval predictor model]]||11800|| || || ||1 |- |[[:en:Introductio in analysin infinitorum]]||6700|| || || ||10 |- |[[:en:Introduction to 3-Manifolds]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Introduction to the mathematics of general relativity]]||27100|| || || ||5 |- |[[:en:Intuitionism]]||20200||[[Ինտուիցիոնիզմ]]||3600|| ||35 |- |[[:en:Intuitionistic logic]]||32500||[[Կոնստրուկտիվ տրամաբանություն]]||2800|| ||22 |- |[[:en:Invariant (mathematics)]]||22200||[[Ինվարիանտ (մաթեմատիկա)]]||3100|| ||30 |- |[[:en:Invariant subspace problem]]||16800|| || || ||3 |- |[[:en:Invariant theory]]||19500|| || || ||12 |- |[[:en:Inverse function]]||43600||[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||1900|| ||58 |- |[[:en:Inverse function theorem]]||37900|| || || ||21 |- |[[:en:Inverse limit]]||15300|| || || ||10 |- |[[:en:Inverse mean curvature flow]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Inversion (discrete mathematics)]]||14700|| || || ||10 |- |[[:en:Inversive geometry]]||28600|| || || ||6 |- |[[:en:Irreducible ring]]||3700|| || || ||1 |- |[[:en:Ishango bone]]||13600|| || || ||30 |- |[[:en:Isometry]]||16600|| || || ||35 |- |[[:en:Isomorphism theorems]]||24400|| || || ||17 |- |[[:en:Isospectral]]||9800|| || || ||2 |- |[[:en:Isothermal coordinates]]||13200|| || || ||5 |- |[[:en:Iterated function]]||40000|| || || ||11 |- |[[:en:Iterated function system]]||12400|| || || ||18 |- |[[:en:Itô calculus]]||30400|| || || ||12 |- |[[:en:Itô diffusion]]||30200|| || || ||4 |- |[[:en:Kiyosi Itô]]||10700|| || || ||27 |- |[[:en:ITP method]]||12400|| || || ||2 |- |[[:en:Alexey Ivakhnenko]]||20900|| || || ||6 |- |[[:en:Iverson bracket]]||9200|| || || ||12 |- |[[:en:Iwasawa theory]]||10000|| || || ||16 |- |[[:en:Jacobi elliptic functions]]||66200|| || || ||16 |- |[[:en:Jacobi method]]||12600||[[Յակոբիի մեթոդ]]||7300|| ||21 |- |[[:en:Jacobian matrix and determinant]]||24300|| || || ||31 |- |[[:en:Jacobson density theorem]]||8800|| || || ||4 |- |[[:en:Jade Mirror of the Four Unknowns]]||12900|| || || ||5 |- |[[:en:Karel Janeček]]||12400|| || || ||5 |- |[[:en:Janko group J1]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Janko group J2]]||9100|| || || ||2 |- |[[:en:Janko group J4]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Japanese numerals]]||28200|| || || ||30 |- |[[:en:Ralph Lent Jeffery]]||2000|| || || ||2 |- |[[:en:Johnson's algorithm]]||7400|| || || ||16 |- |[[:en:Join and meet]]||13500|| || || ||7 |- |[[:en:Vaughan Jones]]||15600|| || || ||32 |- |[[:en:Jordan operator algebra]]||19700|| || || ||1 |- |[[:en:Joukowsky transform]]||11300|| || || ||9 |- |[[:en:K-epsilon turbulence model]]||8200|| || || ||3 |- |[[:en:K-means clustering]]||53200||[[K-միջիններով կլաստերինգ]]||21600|| ||29 |- |[[:en:K-minimum spanning tree]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:K-stability]]||47500|| || || ||1 |- |[[:en:K-stability of Fano varieties]]||56000|| || || ||1 |- |[[:en:K-theory]]||26800|| || || ||12 |- |[[:en:K-trivial set]]||11400|| || || ||2 |- |[[:en:K3 surface]]||34900|| || || ||8 |- |[[:en:Kähler–Einstein metric]]||29000|| || || ||4 |- |[[:en:Margarethe Kahn]]||12800|| || || ||11 |- |[[:en:Kakutani fixed-point theorem]]||24200|| || || ||14 |- |[[:en:Kaleidocycle]]||5100|| || || ||6 |- |[[:en:Kaplan–Meier estimator]]||25700|| || || ||12 |- |[[:en:Wilfred Kaplan]]||19100|| || || ||3 |- |[[:en:Karatsuba algorithm]]||13600|| || || ||19 |- |[[:en:Richard M. Karp]]||12100||[[Ռիչարդ Կարպ]]||9900|| ||35 |- |[[:en:Karush–Kuhn–Tucker conditions]]||26500|| || || ||18 |- |[[:en:Amalie Kass]]||9100|| || || ||1 |- |[[:en:Kelly criterion]]||28900|| || || ||12 |- |[[:en:Kelmans–Seymour conjecture]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Kempner function]]||6100|| || || ||6 |- |[[:en:Patrick Brendan Kennedy]]||13800|| || || ||2 |- |[[:en:Kepler's laws of planetary motion]]||56400||[[Կեպլերի օրենքներ]]||5600|| ||81 |- |[[:en:Kernel perceptron]]||9400|| || || ||1 |- |[[:en:Boualem Khouider]]||14600|| || || ||1 |- |[[:en:Killing vector field]]||26800|| || || ||15 |- |[[:en:Ki-Hang Kim]]||12300|| || || ||1 |- |[[:en:Minhyong Kim]]||6600|| || || ||4 |- |[[:en:Kirchberger's theorem]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Thomas Kirkman]]||11500|| || || ||13 |- |[[:en:Kite (geometry)]]||15300|| || || ||59 |- |[[:en:Kleene's recursion theorem]]||19400|| || || ||9 |- |[[:en:Kleiber's law]]||23500|| || || ||10 |- |[[:en:Klein polyhedron]]||13600|| || || ||2 |- |[[:en:Klein–Gordon equation]]||35500||[[Կլայն-Գորդոնի հավասարում]]||22100|| ||30 |- |[[:en:Kleinian group]]||18700|| || || ||7 |- |[[:en:Kleisli category]]||6600|| || || ||4 |- |[[:en:Stanisław Knapowski]]||11000|| || || ||2 |- |[[:en:Knaster–Kuratowski–Mazurkiewicz lemma]]||14900|| || || ||4 |- |[[:en:Knaster–Tarski theorem]]||11800|| || || ||11 |- |[[:en:Alfred Kneschke]]||6300|| || || ||2 |- |[[:en:Knizhnik–Zamolodchikov equations]]||16400|| || || ||3 |- |[[:en:Knowledge space]]||8900|| || || ||2 |- |[[:en:Knuth–Bendix completion algorithm]]||21700|| || || ||3 |- |[[:en:Kobayashi–Hitchin correspondence]]||30500|| || || ||2 |- |[[:en:Koch snowflake]]||19900|| || || ||35 |- |[[:en:Kodaira dimension]]||20300|| || || ||5 |- |[[:en:Kunihiko Kodaira]]||10100|| || || ||34 |- |[[:en:Kolmogorov–Smirnov test]]||31600|| || || ||23 |- |[[:en:Andrey Kolmogorov]]||27700||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||6800|| ||71 |- |[[:en:Kőnig's theorem (graph theory)]]||24300|| || || ||10 |- |[[:en:Koopman–von Neumann classical mechanics]]||34400|| || || ||3 |- |[[:en:Nancy Kopell]]||18700|| || || ||9 |- |[[:en:Kostant polynomial]]||12600|| || || ||1 |- |[[:en:Gottfried Köthe]]||6000|| || || ||8 |- |[[:en:Anton Kotzig]]||7800|| || || ||5 |- |[[:en:Donald Kreider]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:Krein–Milman theorem]]||20100|| || || ||10 |- |[[:en:Krein's condition]]||2900|| || || ||2 |- |[[:en:Jakub Kresa]]||9100|| || || ||8 |- |[[:en:Kripke semantics]]||34300|| || || ||10 |- |[[:en:Kronecker delta]]||21600||[[Կրոնեկերի սիմվոլ]]||4300|| ||47 |- |[[:en:Leopold Kronecker]]||14700||[[Լեոպոլդ Կրոնեկեր]]||7500|| ||58 |- |[[:en:Anand Kumar]]||35500|| || || ||11 |- |[[:en:Kummer surface]]||9300|| || || ||4 |- |[[:en:Ernst Kummer]]||7100||[[Էռնստ Էդուարդ Կումմեր]]||2300|| ||42 |- |[[:en:Künneth theorem]]||10100|| || || ||6 |- |[[:en:Kuratowski's theorem]]||8900|| || || ||14 |- |[[:en:Đuro Kurepa]]||9800||[[Դուրո Կուրեպա]]||7000|| ||21 |- |[[:en:Thomas G. Kurtz]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:Kuṭṭaka]]||21200|| || || ||2 |- |[[:en:L-function]]||8100|| || || ||17 |- |[[:en:L-theory]]||6600|| || || ||3 |- |[[:en:L'Hôpital's rule]]||35800||[[Լոպիտալի կանոն]]||4600|| ||53 |- |[[:en:L1-norm principal component analysis]]||19000||[[L1-նորմ հիմնական բաղադրիչների վերլուծություն]]||16800|| ||2 |- |[[:en:Charles Marie de La Condamine]]||13900||[[Շառլ Մարի դե լա Քոնդամին]]||5700|| ||36 |- |[[:en:Lacunarity]]||18700|| || || ||6 |- |[[:en:Lagrange's identity]]||19400|| || || ||11 |- |[[:en:Laguerre formula]]||2900|| || || ||2 |- |[[:en:Laguerre polynomials]]||28100|| || || ||22 |- |[[:en:Laguerre transformations]]||20200|| || || ||2 |- |[[:en:Horace Lamb]]||15600|| || || ||23 |- |[[:en:Lambda calculus definition]]||29800|| || || ||1 |- |[[:en:Lanchester's laws]]||12000|| || || ||15 |- |[[:en:Lanczos algorithm]]||43500|| || || ||8 |- |[[:en:Edmund Landau]]||7300||[[Էդմունդ Լանդաու]]||11500|| ||33 |- |[[:en:Eric Lander]]||39800|| || || ||23 |- |[[:en:Langevin equation]]||29300|| || || ||13 |- |[[:en:Langlands program]]||24300|| || || ||18 |- |[[:en:Langlands–Deligne local constant]]||6200|| || || ||1 |- |[[:en:Robert Langlands]]||20300||[[Ռոբերտ Լենգլենդս]]||11200|| ||33 |- |[[:en:Laplace expansion]]||12500|| || || ||20 |- |[[:en:Laplace operator]]||27500||[[Լապլասի օպերատոր]]||8100||այո||44 |- |[[:en:Laplace's method]]||32100|| || || ||10 |- |[[:en:Laplacian of the indicator]]||30300|| || || ||1 |- |[[:en:Large cardinal]]||10400|| || || ||16 |- |[[:en:Large deviations theory]]||14500|| || || ||4 |- |[[:en:Lasso (statistics)]]||45700|| || || ||6 |- |[[:en:Latin rectangle]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Latin square]]||29900|| || || ||32 |- |[[:en:Lattice (discrete subgroup)]]||31000|| || || ||4 |- |[[:en:Lattice (group)]]||17000|| || || ||21 |- |[[:en:Lattice multiplication]]||10600|| || || ||5 |- |[[:en:Laurent polynomial]]||4200|| || || ||9 |- |[[:en:Laurent series]]||16000||[[Լորանի շարք]]||1600|| ||33 |- |[[:en:Laves graph]]||14200|| || || ||1 |- |[[:en:Law of cosines]]||31600||[[Կոսինուսների թեորեմ]]||3900||այո||66 |- |[[:en:Law of large numbers]]||36900||[[Մեծ թվերի օրենք]]||5400|| ||48 |- |[[:en:Law of sines]]||23500||[[Սինուսների թեորեմ]]||1700||այո||66 |- |[[:en:Law of total expectation]]||10700|| || || ||10 |- |[[:en:Law of total probability]]||6700|| || || ||20 |- |[[:en:Ruth Lawrence]]||7100||[[Ռութ Լոուրենս]]||7100|| ||14 |- |[[:en:Laws of Form]]||61100|| || || ||6 |- |[[:en:Lax–Friedrichs method]]||6200|| || || ||4 |- |[[:en:Peter Lax]]||16400||[[Փիթեր Լաքս]]||6800|| ||35 |- |[[:en:Layered graph drawing]]||19900|| || || ||3 |- |[[:en:LCF notation]]||10700|| || || ||6 |- |[[:en:Jacques Alexandre Le Tenneur]]||8100|| || || ||5 |- |[[:en:Lê Vũ Anh]]||9300|| || || ||2 |- |[[:en:Leaf power]]||10900|| || || ||2 |- |[[:en:Leapfrog integration]]||8000|| || || ||9 |- |[[:en:Least common multiple]]||20300||[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||1700||այո||71 |- |[[:en:Least-upper-bound property]]||12700|| || || ||5 |- |[[:en:Leaving Certificate Mathematics]]||9900|| || || ||1 |- |[[:en:Lebesgue differentiation theorem]]||11300|| || || ||10 |- |[[:en:Alice Lee (mathematician)]]||10800|| || || ||7 |- |[[:en:Leech lattice]]||28000|| || || ||8 |- |[[:en:Lefschetz fixed-point theorem]]||8900|| || || ||9 |- |[[:en:Solomon Lefschetz]]||14200|| || || ||27 |- |[[:en:Left and right derivative]]||100|| || || ||2 |- |[[:en:Legendre transformation]]||36500|| || || ||23 |- |[[:en:Adrien-Marie Legendre]]||17000||[[Ադրիեն-Մարի Լեժանդր]]||10100|| ||54 |- |[[:en:Lehmer code]]||13400|| || || ||3 |- |[[:en:Lehmer's conjecture]]||13100|| || || ||2 |- |[[:en:Leibniz formula for π]]||8200||[[Լայբնիցի շարք]]||8500|| ||17 |- |[[:en:Leibniz integral rule]]||52800|| || || ||16 |- |[[:en:Gottfried Wilhelm Leibniz]]||152000||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192 |- |[[:en:Leibniz's notation]]||21700|| || || ||16 |- |[[:en:Lemniscate]]||8700|| || || ||26 |- |[[:en:Lemniscate elliptic functions]]||77000|| || || ||6 |- |[[:en:John Lennox]]||21800|| || || ||24 |- |[[:en:Oswald Leroy]]||9200|| || || ||3 |- |[[:en:Less-than sign]]||6200|| || || ||8 |- |[[:en:Levenberg–Marquardt algorithm]]||22400|| || || ||13 |- |[[:en:Levi-Civita symbol]]||29800|| || || ||29 |- |[[:en:Sophia Levy]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Leximin order]]||18700|| || || ||1 |- |[[:en:Wilhelm Lexis]]||14800|| || || ||19 |- |[[:en:Guillaume de l'Hôpital]]||11500||[[Գիյոմ Ֆրանսուա Լոպիտալ]]||4600|| ||48 |- |[[:en:Liar paradox]]||31800||[[Ստախոսի պարադոքս]]||13700|| ||33 |- |[[:en:Liberal arts education]]||50000||[[Ազատ արվեստներ]]||5200|| ||56 |- |[[:en:Paulette Libermann]]||8400|| || || ||7 |- |[[:en:André Lichnerowicz]]||26100|| || || ||15 |- |[[:en:Lie algebra]]||46200|| || || ||30 |- |[[:en:Lie bialgebroid]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:Lie bracket of vector fields]]||9900|| || || ||6 |- |[[:en:Lie group–Lie algebra correspondence]]||25600|| || || ||4 |- |[[:en:Lie point symmetry]]||19500|| || || ||1 |- |[[:en:Lie superalgebra]]||14300|| || || ||7 |- |[[:en:Sophus Lie]]||17000||[[Սոֆուս Լի]]||7000|| ||50 |- |[[:en:Lie's theorem]]||14000|| || || ||6 |- |[[:en:James Lighthill]]||13900|| || || ||18 |- |[[:en:Likelihood function]]||62800|| || || ||22 |- |[[:en:Likelihood-ratio test]]||17000|| || || ||15 |- |[[:en:Limit of a function]]||42400|| || || ||45 |- |[[:en:Limit of a sequence]]||18100|| || || ||46 |- |[[:en:Limit ordinal]]||7700|| || || ||11 |- |[[:en:Limiting absorption principle]]||9100|| || || ||2 |- |[[:en:Liñán's equation]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Line (geometry)]]||30000||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110 |- |[[:en:Line element]]||10400|| || || ||5 |- |[[:en:Line integral]]||20000||[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||3500|| ||36 |- |[[:en:Line integral convolution]]||12400|| || || ||3 |- |[[:en:Linear approximation]]||9300|| || || ||19 |- |[[:en:Linear combination]]||18300|| || || ||36 |- |[[:en:Linear continuum]]||9400|| || || ||8 |- |[[:en:Linear differential equation]]||30100|| || || ||24 |- |[[:en:Linear extension]]||9800|| || || ||2 |- |[[:en:Linear function]]||5000|| || || ||7 |- |[[:en:Linear function (calculus)]]||12300||[[Գծային ֆունկցիա]]||7300|| ||53 |- |[[:en:Linear interpolation]]||10200|| || || ||20 |- |[[:en:Linear logic]]||33200|| || || ||9 |- |[[:en:Linear multistep method]]||22800|| || || ||10 |- |[[:en:Linear programming relaxation]]||17200|| || || ||6 |- |[[:en:Linear recurrence with constant coefficients]]||24200|| || || ||4 |- |[[:en:Linear relation]]||13800|| || || ||2 |- |[[:en:Linear subspace]]||35200|| || || ||27 |- |[[:en:Linear time-invariant system]]||36700|| || || ||21 |- |[[:en:Linearity]]||13100|| || || ||21 |- |[[:en:Link prediction]]||20000|| || || ||1 |- |[[:en:Jacques-Louis Lions]]||9800|| || || ||15 |- |[[:en:Liouville's theorem (complex analysis)]]||11800|| || || ||25 |- |[[:en:List of integrals of rational functions]]||27200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||6000|| ||34 |- |[[:en:Littlewood–Richardson rule]]||28900|| || || ||2 |- |[[:en:John Edensor Littlewood]]||14700|| || || ||30 |- |[[:en:Nikolai Lobachevsky]]||19000||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||89 |- |[[:en:Lobb number]]||3100|| || || ||1 |- |[[:en:Local class field theory]]||9100|| || || ||2 |- |[[:en:Local regression]]||18900|| || || ||5 |- |[[:en:Localization (commutative algebra)]]||30000|| || || ||11 |- |[[:en:Localization of a category]]||8900|| || || ||4 |- |[[:en:Locally compact space]]||16800|| || || ||19 |- |[[:en:James Lockhart (banker)]]||13700|| || || ||1 |- |[[:en:Locus (mathematics)]]||10700|| || || ||42 |- |[[:en:Loewy decomposition]]||34400|| || || ||1 |- |[[:en:Log-polar coordinates]]||10700|| || || ||3 |- |[[:en:Logarithm of a matrix]]||13400|| || || ||10 |- |[[:en:Logarithmic mean]]||7700|| || || ||11 |- |[[:en:Logarithmic scale]]||12700|| || || ||31 |- |[[:en:Logarithmic spiral]]||16900|| || || ||40 |- |[[:en:Logical conjunction]]||17000||[[Կոնյունկցիա]]||1600|| ||46 |- |[[:en:Logistic distribution]]||12100|| || || ||18 |- |[[:en:Logistic function]]||43600|| || || ||27 |- |[[:en:Longest path problem]]||22200||[[Ամենաերկար ճանապարհի խնդիր]]||11300|| ||13 |- |[[:en:Look-and-say sequence]]||11100|| || || ||16 |- |[[:en:Lorenz system]]||27500|| || || ||30 |- |[[:en:Edward Norton Lorenz]]||23800||[[Էդվարդ Նորթոն Լորենց]]||10600|| ||41 |- |[[:en:Loss function]]||20200|| || || ||20 |- |[[:en:Loss functions for classification]]||23500|| || || ||4 |- |[[:en:Lossless compression]]||34800|| || || ||30 |- |[[:en:Low-dimensional topology]]||19000|| || || ||10 |- |[[:en:Low-discrepancy sequence]]||25100|| || || ||4 |- |[[:en:Low-rank approximation]]||22500|| || || ||1 |- |[[:en:Low-rank matrix approximations]]||14700|| || || ||1 |- |[[:en:LU decomposition]]||32900||[[LU-մասնատում]]||9800|| ||27 |- |[[:en:Lu Jiaxi (mathematician)]]||23700|| || || ||2 |- |[[:en:Lucas number]]||13500|| || || ||26 |- |[[:en:Luhn algorithm]]||6800||[[Լունայի ալգորիթմ]]||7000||այո||29 |- |[[:en:Łukasiewicz–Moisil algebra]]||8900|| || || ||2 |- |[[:en:Lyapunov exponent]]||25300|| || || ||11 |- |[[:en:Lyapunov–Schmidt reduction]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Lyndon word]]||21200|| || || ||5 |- |[[:en:M/M/c queue]]||15000|| || || ||4 |- |[[:en:Saunders Mac Lane]]||16300||[[Սաունդերս Մակլեյն]]||9400|| ||27 |- |[[:en:Mac Lane's planarity criterion]]||9400|| || || ||4 |- |[[:en:Macbeath region]]||6700|| || || ||1 |- |[[:en:Angus MacFarlane-Grieve]]||9700|| || || ||2 |- |[[:en:Colin Maclaurin]]||16300||[[Քոլին ՄաքԼորին]]||2400|| ||44 |- |[[:en:MacMahon Master theorem]]||8500|| || || ||2 |- |[[:en:Isabel Maddison]]||8800|| || || ||8 |- |[[:en:Odo Van Maelcote]]||6000|| || || ||6 |- |[[:en:Michael Maestlin]]||37700|| || || ||27 |- |[[:en:Magnitude (mathematics)]]||7800|| || || ||24 |- |[[:en:Andrew Majda]]||7200|| || || ||8 |- |[[:en:Malgrange preparation theorem]]||6100|| || || ||2 |- |[[:en:Rogemar Mamon]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Manifold]]||68700||[[Բազմաձևություն]]||2800||այո||50 |- |[[:en:Manin matrix]]||27800|| || || ||1 |- |[[:en:Map (mathematics)]]||6300|| || || ||24 |- |[[:en:Map folding]]||12900|| || || ||2 |- |[[:en:Map projection of the triaxial ellipsoid]]||3300|| || || ||1 |- |[[:en:Grigory Margulis]]||13100||[[Գրիգորի Մարգուլիս]]||5500|| ||34 |- |[[:en:Markov Chains and Mixing Times]]||8900|| || || ||1 |- |[[:en:Markov chains on a measurable state space]]||4900|| || || ||1 |- |[[:en:Markov number]]||9800|| || || ||15 |- |[[:en:Markov property]]||8100|| || || ||22 |- |[[:en:Andrey Markov]]||10500||[[Անդրեյ Մարկով]]||3100|| ||52 |- |[[:en:Markov's principle]]||7300|| || || ||5 |- |[[:en:Per Martin-Löf]]||27000|| || || ||11 |- |[[:en:Martin's axiom]]||5700|| || || ||11 |- |[[:en:Carlo Masi]]||27400|| || || ||10 |- |[[:en:David Masser]]||5000|| || || ||11 |- |[[:en:Massey product]]||12300|| || || ||2 |- |[[:en:Matching polytope]]||10200|| || || ||1 |- |[[:en:Matchstick graph]]||13300|| || || ||8 |- |[[:en:Math Prize for Girls]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Mathcounts]]||30200|| || || ||6 |- |[[:en:Mathematical and theoretical biology]]||42800|| || || ||42 |- |[[:en:Mathematical anxiety]]||44000|| || || ||11 |- |[[:en:Mathematical Association of America]]||18400|| || || ||14 |- |[[:en:Mathematical coincidence]]||28400|| || || ||9 |- |[[:en:Mathematical constant]]||45100||[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||9400|| ||67 |- |[[:en:Mathematical joke]]||22300||[[Մաթեմատիկական կատակ]]||11300|| ||11 |- |[[:en:Mathematical manuscripts of Karl Marx]]||11000|| || || ||9 |- |[[:en:Mathematical Methods of Classical Mechanics]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Mathematical model]]||33200||[[Մաթեմատիկական մոդել]]||4800||այո||55 |- |[[:en:Mathematical modelling of infectious disease]]||29300||[[Վարակիչ հիվանդությունների մաթեմատիկական մոդել]]||11700|| ||10 |- |[[:en:Mathematical Models (Cundy and Rollett)]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:Mathematical sociology]]||46600|| || || ||11 |- |[[:en:Mathematical statistics]]||15400||[[Մաթեմատիկական վիճակագրություն]]||13300|| ||38 |- |[[:en:Mathematical table]]||11700|| || || ||17 |- |[[:en:Mathematics]]||90300||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305 |- |[[:en:Mathematics and the Imagination]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:Mathematics in India (book)]]||15900|| || || ||1 |- |[[:en:Mathematics in medieval Islam]]||29300|| || || ||26 |- |[[:en:Mathematics of general relativity]]||43400|| || || ||15 |- |[[:en:Mathematics of paper folding]]||37300|| || || ||18 |- |[[:en:Mathematics of the Incas]]||17400|| || || ||6 |- |[[:en:Mathematics: The Loss of Certainty]]||14100|| || || ||3 |- |[[:en:Mathieu function]]||42700|| || || ||11 |- |[[:en:Mathieu group]]||21600|| || || ||11 |- |[[:en:Mathieu group M12]]||13500|| || || ||1 |- |[[:en:Mathieu group M23]]||10500|| || || ||1 |- |[[:en:Alexander Mathis]]||12000|| || || ||1 |- |[[:en:Matrix addition]]||7400||[[Մատրիցների գումարում]]||9200|| ||22 |- |[[:en:Matrix decomposition]]||26200|| || || ||18 |- |[[:en:Matrix product state]]||9400|| || || ||2 |- |[[:en:Matrix regularization]]||14800|| || || ||1 |- |[[:en:Matrix representation of conic sections]]||19100|| || || ||3 |- |[[:en:Matroid minor]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Matroid oracle]]||34000|| || || ||1 |- |[[:en:Matroid partitioning]]||12800|| || || ||1 |- |[[:en:Maurer–Cartan form]]||13100|| || || ||9 |- |[[:en:Maxima and minima]]||16900||[[Ֆունկցիայի էքստրեմում]]||5000|| ||53 |- |[[:en:Maximal entropy random walk]]||17800|| || || ||2 |- |[[:en:Maximum flow problem]]||40600|| || || ||15 |- |[[:en:Maximum theorem]]||18000|| || || ||1 |- |[[:en:Maximum-entropy random graph model]]||11000|| || || ||1 |- |[[:en:Maxwell–Boltzmann distribution]]||35000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40 |- |[[:en:Marie McCormick]]||16400|| || || ||1 |- |[[:en:McDiarmid's inequality]]||17500|| || || ||1 |- |[[:en:Dusa McDuff]]||17900|| || || ||20 |- |[[:en:Camille McKayle]]||18000|| || || ||3 |- |[[:en:McMullen problem]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:Paul McNicholas (statistician)]]||7000|| || || ||2 |- |[[:en:Mean curvature]]||10500|| || || ||12 |- |[[:en:Mean value analysis]]||12000|| || || ||1 |- |[[:en:Mean value theorem]]||35200|| || || ||55 |- |[[:en:Measurable function]]||9000|| || || ||19 |- |[[:en:Medcouple]]||25200|| || || ||1 |- |[[:en:Mehrotra predictor–corrector method]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Meijer G-function]]||49500|| || || ||5 |- |[[:en:Ioan Mire Melik]]||21900|| || || ||5 |- |[[:en:Mersenne prime]]||71300||[[Մերսենի թիվ]]||6000|| ||55 |- |[[:en:Marin Mersenne]]||22500|| || || ||58 |- |[[:en:Meshulam's game]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Meta-optimization]]||9100|| || || ||2 |- |[[:en:Metamath]]||20100|| || || ||6 |- |[[:en:Metamathematics]]||13500||[[Մետամաթեմատիկա]]||2800|| ||21 |- |[[:en:Method of steepest descent]]||31600|| || || ||4 |- |[[:en:Metric (mathematics)]]||30300|| || || ||30 |- |[[:en:Metric interval temporal logic]]||8600|| || || ||1 |- |[[:en:Metric tensor]]||57500|| || || ||27 |- |[[:en:Midpoint]]||10600||[[Միջնակետ]]||8600|| ||28 |- |[[:en:Midsphere]]||11300||[[Միջնագծած գնդային մակերևույթ]]||11100|| ||11 |- |[[:en:Midy's theorem]]||7900|| || || ||7 |- |[[:en:Azat Miftakhov]]||13500|| || || ||4 |- |[[:en:Millennium Prize Problems]]||23400||[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||8300|| ||41 |- |[[:en:Milnor number]]||10800|| || || ||2 |- |[[:en:John Milnor]]||21600|| || || ||40 |- |[[:en:Minakshisundaram–Pleijel zeta function]]||6300|| || || ||2 |- |[[:en:George Minchin]]||19600|| || || ||1 |- |[[:en:Minimal polynomial of 2cos(2pi/n)]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:Minimal surface of revolution]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Minimum bottleneck spanning tree]]||15300|| || || ||2 |- |[[:en:Minimum spanning tree]]||44400||[[Նվազագույն ակնթարթային ծառ]]||22200|| ||29 |- |[[:en:Minimum-distance estimation]]||6100|| || || ||2 |- |[[:en:Minkowski addition]]||21800||[[Մինկովսկու գումար]]||6500|| ||15 |- |[[:en:Hermann Minkowski]]||20600||[[Հերման Մինկովսկի]]||2400|| ||69 |- |[[:en:Minkowski's theorem]]||19200|| || || ||13 |- |[[:en:Mirifici Logarithmorum Canonis Descriptio]]||26500|| || || ||3 |- |[[:en:Mirror symmetry conjecture]]||23200|| || || ||2 |- |[[:en:Mirsky's theorem]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Missing data]]||24300|| || || ||11 |- |[[:en:Missing square puzzle]]||6700||[[Կորած քառակուսու հանելուկ]]||4400||այո||24 |- |[[:en:Mixing (mathematics)]]||22600|| || || ||4 |- |[[:en:Mizar system]]||12500|| || || ||7 |- |[[:en:Mnemonics in trigonometry]]||10200|| || || ||3 |- |[[:en:Möbius configuration]]||11800|| || || ||4 |- |[[:en:Möbius function]]||20400||[[Մյոբիուսի ֆունկցիա]]||8600|| ||33 |- |[[:en:Möbius–Kantor configuration]]||8700|| || || ||3 |- |[[:en:Modern elementary mathematics]]||18300|| || || ||2 |- |[[:en:Modes of variation]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Modular elliptic curve]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Modular group]]||25300|| || || ||13 |- |[[:en:Modular lattice]]||18000|| || || ||8 |- |[[:en:Modularity theorem]]||18800|| || || ||22 |- |[[:en:Moduli space]]||28800|| || || ||9 |- |[[:en:Mohr–Mascheroni theorem]]||21200|| || || ||15 |- |[[:en:Abraham de Moivre]]||42400||[[Աբրահամ դը Մուավր]]||6400|| ||57 |- |[[:en:Victor Moll]]||11200|| || || ||3 |- |[[:en:Mollifier]]||16800|| || || ||8 |- |[[:en:Moment (mathematics)]]||22200|| || || ||31 |- |[[:en:Monad (category theory)]]||24400|| || || ||11 |- |[[:en:Monge–Ampère equation]]||5900|| || || ||7 |- |[[:en:Gaspard Monge]]||18500||[[Գասպար Մոնժ]]||3400|| ||55 |- |[[:en:Monodromy]]||11100|| || || ||13 |- |[[:en:Monoidal t-norm logic]]||23200|| || || ||1 |- |[[:en:Monotonic function]]||18600||[[Մոնոտոն ֆունկցիա]]||2000|| ||43 |- |[[:en:Monster group]]||29600|| || || ||16 |- |[[:en:Monstrous moonshine]]||32400|| || || ||9 |- |[[:en:Monte Carlo integration]]||17200|| || || ||12 |- |[[:en:Montgomery modular multiplication]]||28100|| || || ||5 |- |[[:en:Montgomery's pair correlation conjecture]]||7200|| || || ||4 |- |[[:en:Ramon E. Moore]]||7900|| || || ||4 |- |[[:en:Cathleen Synge Morawetz]]||16300|| || || ||21 |- |[[:en:Frank Vigor Morley]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:Morphism]]||11700|| || || ||22 |- |[[:en:Rosa M. Morris]]||26200|| || || ||1 |- |[[:en:Morse homology]]||10500|| || || ||3 |- |[[:en:Morse theory]]||21700|| || || ||12 |- |[[:en:Moser–de Bruijn sequence]]||17700|| || || ||1 |- |[[:en:Most-perfect magic square]]||5800|| || || ||6 |- |[[:en:Motion (geometry)]]||10400|| || || ||6 |- |[[:en:Motive (algebraic geometry)]]||33300|| || || ||7 |- |[[:en:Rajeev Motwani]]||12600|| || || ||11 |- |[[:en:Hervé Moulin]]||15300|| || || ||5 |- |[[:en:Moy–Prasad filtration]]||21700|| || || ||1 |- |[[:en:Multi-armed bandit]]||67900|| || || ||6 |- |[[:en:Multicanonical ensemble]]||17100|| || || ||2 |- |[[:en:Multicomplex number]]||2500|| || || ||5 |- |[[:en:Multicriteria classification]]||14100|| || || ||1 |- |[[:en:Multidimensional scaling]]||19700|| || || ||13 |- |[[:en:Multidimensional transform]]||24800|| || || ||2 |- |[[:en:Multilateration]]||76600|| || || ||11 |- |[[:en:Multilinear form]]||22300|| || || ||8 |- |[[:en:Multiple integral]]||44200|| || || ||36 |- |[[:en:Multiple kernel learning]]||16300|| || || ||1 |- |[[:en:Multiple-criteria decision analysis]]||48800|| || || ||9 |- |[[:en:Multiplication]]||41900||[[Բազմապատկում]]||45000|| ||117 |- |[[:en:Multiplication algorithm]]||43100|| || || ||12 |- |[[:en:Multiplication sign]]||10700||[[Բազմապատկման նշան]]||3800|| ||24 |- |[[:en:Multiplication theorem]]||9700|| || || ||5 |- |[[:en:Multiplicative group]]||3700|| || || ||4 |- |[[:en:Multiplicative group of integers modulo n]]||26100|| || || ||8 |- |[[:en:Multiplicative inverse]]||15100|| || || ||52 |- |[[:en:Multipole expansion]]||29600|| || || ||15 |- |[[:en:Multiscale Green's function]]||20700|| || || ||1 |- |[[:en:Multiset]]||34100|| || || ||25 |- |[[:en:Multisymplectic integrator]]||8300|| || || ||1 |- |[[:en:Multivariable calculus]]||10900|| || || ||24 |- |[[:en:Mumford–Shah functional]]||7200|| || || ||3 |- |[[:en:David Mumford]]||20000|| || || ||37 |- |[[:en:Randall Munroe]]||31500|| || || ||28 |- |[[:en:Music and mathematics]]||27000|| || || ||9 |- |[[:en:Nikoloz Muskhelishvili]]||20200||[[Նիկոլայ Մուսխելիշվիլի]]||4600|| ||17 |- |[[:en:Mutual information]]||54500|| || || ||20 |- |[[:en:Mutually orthogonal Latin squares]]||44700|| || || ||13 |- |[[:en:Myriad]]||11900|| || || ||26 |- |[[:en:N-dimensional sequential move puzzle]]||28100|| || || ||3 |- |[[:en:N-sphere]]||43600|| || || ||22 |- |[[:en:Nachbin's theorem]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Mitio Nagumo]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Naive set theory]]||35000|| || || ||30 |- |[[:en:Names of large numbers]]||31900|| || || ||23 |- |[[:en:John Napier]]||27500||[[Ջոն Նեփյեր]]||2400|| ||79 |- |[[:en:Napier's bones]]||35300|| || || ||21 |- |[[:en:Napoleon points]]||13900|| || || ||7 |- |[[:en:M. S. Narasimhan]]||13400|| || || ||14 |- |[[:en:Narrow escape problem]]||19600|| || || ||1 |- |[[:en:John Forbes Nash Jr.]]||45100||[[Ջոն Նեշ]]||11500|| ||100 |- |[[:en:Nastran]]||14100|| || || ||11 |- |[[:en:Melvyn B. Nathanson]]||13700|| || || ||5 |- |[[:en:National Math and Science Initiative]]||15200|| || || ||1 |- |[[:en:Natural deduction]]||55800|| || || ||16 |- |[[:en:Natural density]]||10300|| || || ||13 |- |[[:en:Natural logarithm]]||35800||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60 |- |[[:en:Natural numbers object]]||6800|| || || ||1 |- |[[:en:Natural transformation]]||34600|| || || ||18 |- |[[:en:Navier–Stokes existence and smoothness]]||17000|| || || ||9 |- |[[:en:Nearly completely decomposable Markov chain]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:Negation]]||17900||[[Ժխտում (տրամաբանություն)]]||2000|| ||50 |- |[[:en:Negative base]]||27700|| || || ||11 |- |[[:en:Neighbourhood (mathematics)]]||9200|| || || ||40 |- |[[:en:John Nelder]]||8900|| || || ||7 |- |[[:en:Néron model]]||5600|| || || ||2 |- |[[:en:Nets within Nets]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Network theory]]||28600|| || || ||20 |- |[[:en:Hanna Neumann]]||11500|| || || ||19 |- |[[:en:Peter M. Neumann]]||7700|| || || ||12 |- |[[:en:Neural network Gaussian process]]||20700|| || || ||3 |- |[[:en:Nevanlinna theory]]||17100|| || || ||4 |- |[[:en:Nevanlinna's criterion]]||6300|| || || ||2 |- |[[:en:New Math]]||17300|| || || ||12 |- |[[:en:Virginia Newell]]||10000|| || || ||1 |- |[[:en:Newman's conjecture]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Mary Frances Winston Newson]]||9900|| || || ||8 |- |[[:en:Newton polynomial]]||23800|| || || ||12 |- |[[:en:Newton–Cotes formulas]]||9200|| || || ||18 |- |[[:en:Newton–Gauss line]]||12800|| || || ||1 |- |[[:en:Newton's laws of motion]]||114600||[[Նյուտոնի օրենքներ]]||4200|| ||113 |- |[[:en:Ngô Bảo Châu]]||14000|| || || ||39 |- |[[:en:Aoibhinn Ní Shúilleabháin]]||15400|| || || ||3 |- |[[:en:Jean François Niceron]]||8600|| || || ||9 |- |[[:en:George E. Nicholson Jr.]]||5100|| || || ||1 |- |[[:en:Nicolas Bourbaki]]||101600||[[Նիկոլա Բուրբակի]]||2300|| ||46 |- |[[:en:Nielsen–Schreier theorem]]||12600|| || || ||5 |- |[[:en:Stanisława Nikodym]]||8500|| || || ||2 |- |[[:en:Nilmanifold]]||11400|| || || ||4 |- |[[:en:Nilpotent group]]||15100|| || || ||17 |- |[[:en:Nim]]||30500|| || || ||27 |- |[[:en:Nimber]]||11600|| || || ||7 |- |[[:en:Nine-point center]]||7000|| || || ||10 |- |[[:en:Nine-point circle]]||16500||[[Ինը կետերի շրջանագիծ]]||8500|| ||40 |- |[[:en:Nine-point conic]]||3400|| || || ||4 |- |[[:en:NIST Post-Quantum Cryptography Standardization]]||23500|| || || ||3 |- |[[:en:Nodal decomposition]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Noether's theorem]]||65100||[[Նյոթերի թեորեմ]]||25400|| ||35 |- |[[:en:Nomogram]]||18000||[[Նոմոգրաֆիա]]||2800|| ||32 |- |[[:en:Non-convexity (economics)]]||41700|| || || ||4 |- |[[:en:Non-measurable set]]||7400|| || || ||10 |- |[[:en:Non-negative matrix factorization]]||66900|| || || ||6 |- |[[:en:Non-surveyable proof]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Nonblocker]]||4900|| || || ||1 |- |[[:en:Noncommutative geometry]]||18700|| || || ||14 |- |[[:en:Noncommutative ring]]||20000|| || || ||5 |- |[[:en:Noncommutative signal-flow graph]]||11900|| || || ||1 |- |[[:en:Nondeterministic Turing machine]]||12300|| || || ||20 |- |[[:en:Nonlinear partial differential equation]]||8600|| || || ||2 |- |[[:en:Nonlinear programming]]||9500||[[Ոչ գծային ծրագրավորում]]||5500||այո||26 |- |[[:en:Nonlinear system]]||20700|| || || ||37 |- |[[:en:Nonlinear tides]]||41200|| || || ||1 |- |[[:en:Nonparametric regression]]||6300|| || || ||3 |- |[[:en:Nonstandard analysis]]||32200|| || || ||18 |- |[[:en:Norm (mathematics)]]||32700|| || || ||42 |- |[[:en:Normal (geometry)]]||15100||[[Նորմալ]]||2200|| ||40 |- |[[:en:Normal operator]]||10100|| || || ||13 |- |[[:en:Normal subgroup]]||16300|| || || ||31 |- |[[:en:Normed vector space]]||17700|| || || ||33 |- |[[:en:Nowhere-zero flow]]||10900|| || || ||4 |- |[[:en:NP (complexity)]]||19400|| || || ||30 |- |[[:en:NP-completeness]]||30100|| || || ||31 |- |[[:en:NP-hardness]]||8900|| || || ||24 |- |[[:en:Null hypothesis]]||40600|| || || ||34 |- |[[:en:Number]]||62900||[[Թիվ]]||80600|| ||199 |- |[[:en:Number line]]||18600||[[Թվային առանցք]]||2100|| ||52 |- |[[:en:Numbers (TV series)]]||52900|| || || ||32 |- |[[:en:Numbers: The Universal Language]]||8400|| || || ||3 |- |[[:en:Numeral prefix]]||43300|| || || ||21 |- |[[:en:Numerical differentiation]]||17000|| || || ||13 |- |[[:en:Numerical linear algebra]]||18900|| || || ||17 |- |[[:en:Numerical methods for partial differential equations]]||16900|| || || ||6 |- |[[:en:Numerical methods in fluid mechanics]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Numerical solution of the convection–diffusion equation]]||7400|| || || ||1 |- |[[:en:Numerical stability]]||8000|| || || ||19 |- |[[:en:Numerical weather prediction]]||67900|| || || ||24 |- |[[:en:John Nunn]]||15000|| || || ||23 |- |[[:en:Obelus]]||10100||[[Օբելիուս]]||4000|| ||22 |- |[[:en:Oberwolfach problem]]||11600|| || || ||3 |- |[[:en:Octal]]||39800||[[Հաշվարկման ութական համակարգ]]||3000|| ||63 |- |[[:en:Octant projection]]||11400|| || || ||5 |- |[[:en:Odd–even rationing]]||11500|| || || ||2 |- |[[:en:Odds ratio]]||38100|| || || ||22 |- |[[:en:Ogee]]||14400|| || || ||17 |- |[[:en:Oh Yong-Geun]]||12100|| || || ||1 |- |[[:en:Théodore Olivier]]||5300|| || || ||10 |- |[[:en:Kathleen Ollerenshaw]]||12300|| || || ||18 |- |[[:en:One-relator group]]||27900|| || || ||1 |- |[[:en:Shmuel Onn]]||16100|| || || ||2 |- |[[:en:Melih Onuş]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:Open and closed maps]]||31000|| || || ||12 |- |[[:en:Open set]]||28800|| || || ||44 |- |[[:en:Operad]]||34000|| || || ||7 |- |[[:en:Operand]]||8500|| || || ||42 |- |[[:en:Operational calculus]]||12200|| || || ||7 |- |[[:en:Operations research]]||48200||[[Գործողությունների հետազոտում]]||16900|| ||48 |- |[[:en:Operator (mathematics)]]||11100||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36 |- |[[:en:Operator norm]]||13700|| || || ||16 |- |[[:en:Operator theory]]||11800|| || || ||15 |- |[[:en:Optic equation]]||8700|| || || ||1 |- |[[:en:Optical heterodyne detection]]||27800|| || || ||2 |- |[[:en:Optimal control]]||32100||[[Օպտիմալ կառավարում]]||3000|| ||17 |- |[[:en:Optimal design]]||45100|| || || ||4 |- |[[:en:Optimal stopping]]||15500|| || || ||3 |- |[[:en:Oracle machine]]||12100|| || || ||17 |- |[[:en:Orbit method]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Order of integration (calculus)]]||13400|| || || ||6 |- |[[:en:Order of magnitude]]||15800|| || || ||36 |- |[[:en:Order of operations]]||34200|| || || ||41 |- |[[:en:Order polytope]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:Order-4 octagonal tiling]]||6100|| || || ||3 |- |[[:en:Order-5 octahedral honeycomb]]||11000|| || || ||1 |- |[[:en:Order-8 triangular tiling]]||7200|| || || ||4 |- |[[:en:Ordered pair]]||23900|| || || ||48 |- |[[:en:Ordered ring]]||4300|| || || ||8 |- |[[:en:Ordinal collapsing function]]||69100|| || || ||2 |- |[[:en:Orientability]]||25600|| || || ||17 |- |[[:en:Orientation (geometry)]]||14500|| || || ||13 |- |[[:en:Orientation (vector space)]]||14400|| || || ||6 |- |[[:en:Oriented matroid]]||30000|| || || ||3 |- |[[:en:Ornstein–Uhlenbeck operator]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Orthogonal convex hull]]||12900|| || || ||2 |- |[[:en:Orthogonal coordinates]]||28100|| || || ||12 |- |[[:en:Orthonormal basis]]||14000|| || || ||22 |- |[[:en:Orthonormality]]||9000|| || || ||15 |- |[[:en:Oscillator representation]]||108200|| || || ||1 |- |[[:en:William Oughtred]]||27700|| || || ||39 |- |[[:en:Oum Sang-il]]||9500|| || || ||1 |- |[[:en:Outerplanar graph]]||18500|| || || ||5 |- |[[:en:Overlapping circles grid]]||25900|| || || ||3 |- |[[:en:P (complexity)]]||12800|| || || ||27 |- |[[:en:P-adic analysis]]||10900|| || || ||7 |- |[[:en:P-group]]||21200|| || || ||19 |- |[[:en:Luca Pacioli]]||18300||[[Լուկա Պաչոլի]]||15700|| ||64 |- |[[:en:Packing problems]]||22100|| || || ||6 |- |[[:en:Harriet Padberg]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Padé approximant]]||15700|| || || ||19 |- |[[:en:Padovan sequence]]||11900|| || || ||10 |- |[[:en:Paley graph]]||12600|| || || ||9 |- |[[:en:Pancake sorting]]||22000||[[Նրբաբլիթային տեսակավորում]]||9000|| ||16 |- |[[:en:Pancyclic graph]]||13400|| || || ||5 |- |[[:en:Paolo Dagomari di Prato]]||4900|| || || ||7 |- |[[:en:Pappus's hexagon theorem]]||17500|| || || ||20 |- |[[:en:Parabola]]||80400||[[Պարաբոլ]]||6100||այո||85 |- |[[:en:Parabolic coordinates]]||7400|| || || ||9 |- |[[:en:Paracompact space]]||21900|| || || ||16 |- |[[:en:Parallel (geometry)]]||22700||[[Զուգահեռ ուղիղներ]]||1600|| ||53 |- |[[:en:Parallel all-pairs shortest path algorithm]]||17900|| || || ||2 |- |[[:en:Parallel postulate]]||25700|| || || ||41 |- |[[:en:Parallel projection]]||17700|| || || ||11 |- |[[:en:Parallelogram]]||15400||[[Զուգահեռագիծ]]||6100|| ||96 |- |[[:en:Parametric equation]]||17700|| || || ||32 |- |[[:en:Parity (mathematics)]]||21500||[[Զույգ և կենտ թվեր]]||3600|| ||66 |- |[[:en:Parity of a permutation]]||18600|| || || ||17 |- |[[:en:Karen Parshall]]||11400|| || || ||7 |- |[[:en:Partial cube]]||14700|| || || ||3 |- |[[:en:Partial derivative]]||22500|| || || ||51 |- |[[:en:Partial differential equation]]||47700||[[Մասնակի ածանցյալներով դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||3900|| ||52 |- |[[:en:Partial fraction decomposition]]||34700|| || || ||24 |- |[[:en:Partially ordered set]]||36700|| || || ||32 |- |[[:en:Particular values of the gamma function]]||17500|| || || ||3 |- |[[:en:Partition (number theory)]]||28600|| || || ||21 |- |[[:en:Partition function (mathematics)]]||19900|| || || ||3 |- |[[:en:Partition matroid]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:Partition of a set]]||12800|| || || ||37 |- |[[:en:Partition of an interval]]||5900|| || || ||12 |- |[[:en:Partition problem]]||18900|| || || ||13 |- |[[:en:Pascal's triangle]]||54300||[[Պասկալի եռանկյուն]]||4100|| ||66 |- |[[:en:Path integrals in polymer science]]||38800|| || || ||2 |- |[[:en:Barbara Paulson]]||10300|| || || ||8 |- |[[:en:Paving matroid]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:PCP theorem]]||12700|| || || ||7 |- |[[:en:George Peacock]]||23400|| || || ||19 |- |[[:en:Peakon]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:Giuseppe Peano]]||15600||[[Ջուզեպե Պեանո]]||1800|| ||61 |- |[[:en:Pearson correlation coefficient]]||56600|| || || ||24 |- |[[:en:Pearson distribution]]||23900|| || || ||5 |- |[[:en:Peaucellier–Lipkin linkage]]||12000|| || || ||10 |- |[[:en:Pedal curve]]||13800|| || || ||18 |- |[[:en:John Pell (mathematician)]]||15600||[[Ջոն Փել]]||8800|| ||26 |- |[[:en:Pencil (geometry)]]||18700|| || || ||8 |- |[[:en:Pendulum (mechanics)]]||35600||[[Մաթեմատիկական ճոճանակ]]||4800|| ||30 |- |[[:en:Penny graph]]||18000|| || || ||3 |- |[[:en:Roger Penrose]]||89100||[[Ռոջեր Փենռոուզ]]||41600|| ||78 |- |[[:en:Pentagonal number theorem]]||14000|| || || ||10 |- |[[:en:Pentagonal tiling]]||37200|| || || ||11 |- |[[:en:Pentagram map]]||41500|| || || ||1 |- |[[:en:Pentic 6-cubes]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Pentomino]]||16500|| || || ||27 |- |[[:en:Grigori Perelman]]||68300||[[Գրիգորի Պերելման]]||3600|| ||74 |- |[[:en:Vicumpriya Perera]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Perfect graph]]||17200|| || || ||16 |- |[[:en:Perfect graph theorem]]||12900|| || || ||4 |- |[[:en:Perfect matching in high-degree hypergraphs]]||12800|| || || ||1 |- |[[:en:Perfectly orderable graph]]||10300|| || || ||3 |- |[[:en:Henry Perigal]]||7500|| || || ||5 |- |[[:en:Perimeter]]||10800||[[Պարագիծ]]||2900||այո||79 |- |[[:en:Periodic function]]||11800||[[Պարբերական ֆունկցիա]]||5600|| ||57 |- |[[:en:Periodic graph (crystallography)]]||22600|| || || ||3 |- |[[:en:Periodic graph (geometry)]]||18200|| || || ||1 |- |[[:en:Teri Perl]]||9100|| || || ||1 |- |[[:en:Permanent (mathematics)]]||26300|| || || ||13 |- |[[:en:Permutation graph]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Permutation group]]||24000|| || || ||18 |- |[[:en:Permutational analysis of variance]]||3900|| || || ||1 |- |[[:en:Perrin number]]||9800|| || || ||16 |- |[[:en:Perron–Frobenius theorem]]||59000|| || || ||14 |- |[[:en:Perspectiva corporum regularium]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Rózsa Péter]]||8400|| || || ||18 |- |[[:en:Petersen graph]]||22800|| || || ||24 |- |[[:en:Petersen's theorem]]||13000|| || || ||4 |- |[[:en:Petr–Douglas–Neumann theorem]]||13000|| || || ||3 |- |[[:en:Pfaffian]]||19200|| || || ||12 |- |[[:en:Phase retrieval]]||17000|| || || ||2 |- |[[:en:Phase space]]||16400|| || || ||28 |- |[[:en:Phase-space formulation]]||26900|| || || ||8 |- |[[:en:Phase-type distribution]]||18400|| || || ||3 |- |[[:en:Robert Phelps]]||12200|| || || ||7 |- |[[:en:Philosophy of mathematics]]||85400|| || || ||54 |- |[[:en:Phragmén–Lindelöf principle]]||11600|| || || ||6 |- |[[:en:Physics]]||86900||[[Ֆիզիկա]]||32400|| ||285 |- |[[:en:Pi Day]]||16500||[[Պի թվի օր]]||18600|| ||71 |- |[[:en:Pi-system]]||15900|| || || ||6 |- |[[:en:Picard group]]||8200|| || || ||5 |- |[[:en:Picard–Lindelöf theorem]]||15500|| || || ||19 |- |[[:en:Ramon Picarte Mujica]]||16300|| || || ||3 |- |[[:en:Lisa Piccirillo]]||9100|| || || ||6 |- |[[:en:Jonathan Pila]]||7700|| || || ||5 |- |[[:en:Alberto Pinto (mathematician)]]||15300|| || || ||3 |- |[[:en:Pioneering Women in American Mathematics]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Piphilology]]||39200|| || || ||8 |- |[[:en:Elena Cornaro Piscopia]]||22200||[[Ելենա Կոռնարո Պիսկոպիա]]||15100|| ||45 |- |[[:en:Pitteway triangulation]]||5100|| || || ||2 |- |[[:en:Pizza theorem]]||9800|| || || ||12 |- |[[:en:Planar Riemann surface]]||38200|| || || ||1 |- |[[:en:Plancherel theorem for spherical functions]]||68600|| || || ||2 |- |[[:en:Plimpton 322]]||44600|| || || ||22 |- |[[:en:Poincaré duality]]||16900|| || || ||12 |- |[[:en:Poincaré–Birkhoff–Witt theorem]]||14400|| || || ||7 |- |[[:en:Louis Poinsot]]||7800|| || || ||31 |- |[[:en:Point (geometry)]]||10000||[[Կետ]]||1900|| ||104 |- |[[:en:Point groups in three dimensions]]||58300|| || || ||7 |- |[[:en:Point process]]||29500|| || || ||6 |- |[[:en:Point-set topology]]|| || || || ||29 |- |[[:en:Poisson bracket]]||19500|| || || ||19 |- |[[:en:Polar coordinate system]]||46800|| || || ||68 |- |[[:en:Polar decomposition]]||23200|| || || ||14 |- |[[:en:Polarization (Lie algebra)]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Polygon]]||37500||[[Բազմանկյուն]]||4600|| ||107 |- |[[:en:Polyhedral combinatorics]]||18100|| || || ||5 |- |[[:en:Polyhedral group]]||8100|| || || ||6 |- |[[:en:Polynomial greatest common divisor]]||49800|| || || ||3 |- |[[:en:Polynomial long division]]||13300||[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||5000|| ||24 |- |[[:en:Polynomial regression]]||13200|| || || ||10 |- |[[:en:Polynomial remainder theorem]]||4100||[[Բեզուի թեորեմ]]||3000|| ||27 |- |[[:en:Polynomial ring]]||52300|| || || ||23 |- |[[:en:Polyominoes: Puzzles, Patterns, Problems, and Packings]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:Polytope]]||25100|| || || ||32 |- |[[:en:Poncelet–Steiner theorem]]||40900|| || || ||10 |- |[[:en:Pontryagin duality]]||39700|| || || ||17 |- |[[:en:Lev Pontryagin]]||9700||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32 |- |[[:en:Pontryagin's maximum principle]]||11000|| || || ||8 |- |[[:en:Porism]]||10400|| || || ||3 |- |[[:en:Poset game]]||5500|| || || ||2 |- |[[:en:Position and momentum spaces]]||16000|| || || ||8 |- |[[:en:Positional notation]]||51200|| || || ||36 |- |[[:en:Positive and negative predictive values]]||13700|| || || ||9 |- |[[:en:Positive real numbers]]||8800|| || || ||33 |- |[[:en:Positive-definite kernel]]||23100|| || || ||2 |- |[[:en:Potentially all pairwise rankings of all possible alternatives]]||77000|| || || ||1 |- |[[:en:Marian Pour-El]]||14600|| || || ||2 |- |[[:en:Power set]]||18000|| || || ||47 |- |[[:en:Practical number]]||23300|| || || ||17 |- |[[:en:Pre-abelian category]]||9900|| || || ||3 |- |[[:en:Preconditioner]]||22200|| || || ||6 |- |[[:en:Presheaf with transfers]]||14000|| || || ||1 |- |[[:en:Prim's algorithm]]||18400|| || || ||33 |- |[[:en:Prime element]]||4800|| || || ||14 |- |[[:en:Prime factor]]||100||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138 |- |[[:en:Prime ideal]]||18900|| || || ||25 |- |[[:en:Prime-counting function]]||30000|| || || ||33 |- |[[:en:Primitive part and content]]||11700|| || || ||6 |- |[[:en:Primitive root modulo n]]||28700|| || || ||21 |- |[[:en:Princeton Lectures in Analysis]]||11500|| || || ||1 |- |[[:en:Principal component analysis]]||106800|| || || ||37 |- |[[:en:Principia Mathematica]]||69100|| || || ||34 |- |[[:en:Principle of permanence]]||5700|| || || ||4 |- |[[:en:Prisoner's dilemma]]||79000|| || || ||57 |- |[[:en:Probability bounds analysis]]||24000|| || || ||1 |- |[[:en:Probability box]]||34200|| || || ||1 |- |[[:en:Problem of points]]||9600|| || || ||11 |- |[[:en:Problem Solving Through Recreational Mathematics]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Product (category theory)]]||14200|| || || ||16 |- |[[:en:Project Jupyter]]||19300|| || || ||14 |- |[[:en:Projection (linear algebra)]]||32100|| || || ||21 |- |[[:en:Projection matrix]]||13200|| || || ||2 |- |[[:en:Projective plane]]||51000|| || || ||20 |- |[[:en:Projective range]]||2800|| || || ||1 |- |[[:en:Projective tensor product]]||51000|| || || ||2 |- |[[:en:Projective variety]]||45800|| || || ||6 |- |[[:en:Projectively extended real line]]||18600|| || || ||5 |- |[[:en:Promise problem]]||3800|| || || ||3 |- |[[:en:Proof by infinite descent]]||14900|| || || ||17 |- |[[:en:Proof sketch for Gödel's first incompleteness theorem]]||22800|| || || ||2 |- |[[:en:Proof that e is irrational]]||10700|| || || ||14 |- |[[:en:Proofs of trigonometric identities]]||25400|| || || ||4 |- |[[:en:Proper forcing axiom]]||6000|| || || ||3 |- |[[:en:Proportional cake-cutting]]||24600|| || || ||2 |- |[[:en:Proth prime]]||14500|| || || ||1 |- |[[:en:Prüfer sequence]]||7100|| || || ||19 |- |[[:en:Pseudo-differential operator]]||10000|| || || ||8 |- |[[:en:Pseudo-Euclidean space]]||19500|| || || ||8 |- |[[:en:Pseudo-R-squared]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Pseudo-reductive group]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Pseudovector]]||30600|| || || ||20 |- |[[:en:Ptolemy]]||61300||[[Կլավդիոս Պտղոմեոս]]||2600|| ||129 |- |[[:en:Ptolemy's theorem]]||27300||[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||3200|| ||34 |- |[[:en:Pumping lemma for regular languages]]||15200|| || || ||17 |- |[[:en:Puppe sequence]]||8000|| || || ||5 |- |[[:en:Purity (algebraic geometry)]]||2900|| || || ||1 |- |[[:en:Push–relabel maximum flow algorithm]]||35600|| || || ||9 |- |[[:en:Pyramid (geometry)]]||14800||[[Բուրգ (երկրաչափություն)]]||18400|| ||78 |- |[[:en:Pythagorean comma]]||12700|| || || ||18 |- |[[:en:Pythagorean trigonometric identity]]||13400|| || || ||14 |- |[[:en:Q.E.D.]]||13700||[[Q.E.D.]]||3100|| ||46 |- |[[:en:QR algorithm]]||16100|| || || ||10 |- |[[:en:Quadratic form]]||30400|| || || ||29 |- |[[:en:Quadratic function]]||16900|| || || ||24 |- |[[:en:Quadratic pseudo-Boolean optimization]]||12700|| || || ||2 |- |[[:en:Quadratic residue]]||54800|| || || ||25 |- |[[:en:Quadrilateral]]||47400||[[Քառանկյուն]]||8900|| ||100 |- |[[:en:Quantification]]||300|| || || ||5 |- |[[:en:Quantifier (logic)]]||31400||[[Քվանտորներ]]||9400|| ||36 |- |[[:en:Quantized state systems method]]||8400|| || || ||2 |- |[[:en:Quantum algorithm for linear systems of equations]]||29800|| || || ||2 |- |[[:en:Quantum annealing]]||29600|| || || ||8 |- |[[:en:Quantum chromodynamics]]||45300|| || || ||50 |- |[[:en:Quantum finite automaton]]||22400|| || || ||7 |- |[[:en:Quantum logic]]||38800||[[Քվանտային տրամաբանություն]]||4500|| ||18 |- |[[:en:Quantum neural network]]||18100|| || || ||8 |- |[[:en:Quantum phase estimation algorithm]]||11100|| || || ||5 |- |[[:en:Quantum stochastic calculus]]||19200|| || || ||1 |- |[[:en:Quantum Trajectory Theory]]||12500|| || || ||2 |- |[[:en:Quartic function]]||45800|| || || ||16 |- |[[:en:Quartic plane curve]]||8100|| || || ||12 |- |[[:en:Quasi-Newton method]]||17700|| || || ||7 |- |[[:en:Quasi-quotation]]||9000|| || || ||1 |- |[[:en:Quasicircle]]||16200|| || || ||2 |- |[[:en:Quasiprobability distribution]]||20300|| || || ||1 |- |[[:en:Quasirandom group]]||10900|| || || ||1 |- |[[:en:Quasitoric manifold]]||15300|| || || ||1 |- |[[:en:Quaternion]]||95100||[[Քվատերնիոններ]]||6100||այո||62 |- |[[:en:Quaternion Society]]||12000|| || || ||2 |- |[[:en:Quaternions and spatial rotation]]||61100|| || || ||9 |- |[[:en:Queen's graph]]||12100|| || || ||2 |- |[[:en:Queue area]]||13500|| || || ||24 |- |[[:en:Queueing theory]]||35400|| || || ||27 |- |[[:en:Quillen metric]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Daniel Quillen]]||10900|| || || ||29 |- |[[:en:Quincunx]]||15400|| || || ||21 |- |[[:en:Quintic function]]||25300|| || || ||7 |- |[[:en:Quotient]]||4800|| || || ||40 |- |[[:en:Quotient rule]]||5300|| || || ||26 |- |[[:en:Radar chart]]||30900|| || || ||16 |- |[[:en:Radial basis function network]]||30300|| || || ||8 |- |[[:en:Radian]]||36700||[[Ռադիան]]||17400|| ||84 |- |[[:en:Radical axis]]||22000|| || || ||19 |- |[[:en:Radical symbol]]||9000|| || || ||16 |- |[[:en:Radius]]||9700||[[Շառավիղ]]||1500||այո||101 |- |[[:en:Radon measure]]||18900|| || || ||14 |- |[[:en:Radon–Nikodym theorem]]||23400|| || || ||14 |- |[[:en:Hans Rådström]]||15100|| || || ||4 |- |[[:en:Virginia Ragsdale]]||8000|| || || ||8 |- |[[:en:Rainbow coloring]]||8200|| || || ||1 |- |[[:en:Raising and lowering indices]]||16500|| || || ||7 |- |[[:en:Ramanujan–Petersson conjecture]]||19900|| || || ||9 |- |[[:en:Ramanujan–Sato series]]||35400|| || || ||4 |- |[[:en:Ramification (mathematics)]]||7900|| || || ||7 |- |[[:en:Ramiro Rampinelli]]||7900|| || || ||3 |- |[[:en:Random element]]||13500|| || || ||6 |- |[[:en:Random graph]]||15200|| || || ||17 |- |[[:en:Random matrix]]||31600|| || || ||14 |- |[[:en:Random walk]]||51600|| || || ||30 |- |[[:en:Randomized algorithm]]||26800|| || || ||21 |- |[[:en:S. R. Ranganathan]]||16700|| || || ||33 |- |[[:en:Range of a function]]||5100||[[Ֆունկցիայի արժեքների տիրույթ]]||3900|| ||26 |- |[[:en:Rank (linear algebra)]]||29300||[[Մատրիցի ռանգ]]||9100||այո||40 |- |[[:en:Rank 3 permutation group]]||10600|| || || ||2 |- |[[:en:Rank–nullity theorem]]||16400|| || || ||16 |- |[[:en:Rate of convergence]]||17000|| || || ||13 |- |[[:en:Rate–distortion theory]]||13400|| || || ||6 |- |[[:en:Ratio]]||23400||[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||1800||այո||60 |- |[[:en:Rational function]]||15100||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42 |- |[[:en:Rational number]]||25600||[[Ռացիոնալ թիվ]]||1900||այո||115 |- |[[:en:Rayleigh–Ritz method]]||15500|| || || ||6 |- |[[:en:Reachability]]||16100|| || || ||6 |- |[[:en:Real coordinate space]]||29700|| || || ||3 |- |[[:en:Real projective plane]]||18600|| || || ||12 |- |[[:en:Real projective space]]||11600|| || || ||4 |- |[[:en:Rectangle]]||18400||[[Ուղղանկյուն]]||2800|| ||116 |- |[[:en:Rectified 5-cubes]]||4200|| || || ||1 |- |[[:en:Recursion]]||27300||[[Ռեկուրսիա]]||39200|| ||64 |- |[[:en:Recursion (computer science)]]||59000||[[Ռեկուրսիա (ինֆորմատիկա)]]||8200|| ||29 |- |[[:en:Recursive largest first algorithm]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Redheffer star product]]||19200|| || || ||1 |- |[[:en:Reduced ring]]||4900|| || || ||8 |- |[[:en:Reductive group]]||55900|| || || ||9 |- |[[:en:Ree group]]||17200|| || || ||3 |- |[[:en:Reed–Muller code]]||22900|| || || ||6 |- |[[:en:Reed–Muller expansion]]||11300|| || || ||1 |- |[[:en:Refinable function]]||12100|| || || ||2 |- |[[:en:Regenerative process]]||5200|| || || ||3 |- |[[:en:Regiomontanus]]||18900|| || || ||51 |- |[[:en:Regression analysis]]||36800|| || || ||49 |- |[[:en:Regression toward the mean]]||40600|| || || ||19 |- |[[:en:Regula falsi]]||34400|| || || ||22 |- |[[:en:Regular category]]||8600|| || || ||3 |- |[[:en:Regular complex polygon]]||37800|| || || ||1 |- |[[:en:Regular continued fraction]]|| ||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42 |- |[[:en:Regular dodecahedron]]||30900||[[Կանոնավոր դոդեկաեդր]]||13300|| ||19 |- |[[:en:Regular icosahedron]]||41800||[[Կանոնավոր իկոսաեդր]]||11400|| ||22 |- |[[:en:Regular language]]||27900|| || || ||26 |- |[[:en:Regular numerical predicate]]||12200|| || || ||1 |- |[[:en:Regular polygon]]||30500||[[Կանոնավոր բազմանկյուն]]||1400|| ||48 |- |[[:en:Regular Polytopes (book)]]||10600|| || || ||3 |- |[[:en:Regularized least squares]]||23400|| || || ||1 |- |[[:en:Karl Reinhardt (mathematician)]]||7700|| || || ||6 |- |[[:en:Relation (mathematics)]]||40300|| || || ||1 |- |[[:en:Relational algebra]]||49900|| || || ||29 |- |[[:en:Remainder]]||10400|| || || ||34 |- |[[:en:Renewal theory]]||21500|| || || ||6 |- |[[:en:Repeated measures design]]||20300|| || || ||3 |- |[[:en:Representation theory of semisimple Lie algebras]]||27300|| || || ||1 |- |[[:en:Representation up to homotopy]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Representations of classical Lie groups]]||14100|| || || ||1 |- |[[:en:Reproducing kernel Hilbert space]]||31600|| || || ||5 |- |[[:en:Repunit]]||53200|| || || ||19 |- |[[:en:Reshetikhin–Turaev invariant]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:Residual intersection]]||14900|| || || ||1 |- |[[:en:Residue field]]||4500|| || || ||7 |- |[[:en:Residue number system]]||13700|| || || ||7 |- |[[:en:Resolution of singularities]]||41200|| || || ||4 |- |[[:en:Resolvent cubic]]||21200|| || || ||2 |- |[[:en:Restriction (mathematics)]]||11700|| || || ||18 |- |[[:en:Resultant]]||45500|| || || ||21 |- |[[:en:Reuleaux polygon]]||6600|| || || ||3 |- |[[:en:Reverse Polish notation]]||57800|| || || ||34 |- |[[:en:Revised simplex method]]||11400|| || || ||1 |- |[[:en:Rewriting]]||31900|| || || ||14 |- |[[:en:Rhind Mathematical Papyrus]]||85200||[[Մաթեմատիկական պապիրուսներ]]||4100|| ||42 |- |[[:en:Rhombitetrahexagonal tiling]]||4700|| || || ||2 |- |[[:en:Rhombitetraoctagonal tiling]]||3800|| || || ||2 |- |[[:en:Rhombus]]||15600||[[Շեղանկյուն]]||4600||այո||101 |- |[[:en:Ricci curvature]]||44100|| || || ||19 |- |[[:en:Marjorie Rice]]||19300|| || || ||11 |- |[[:en:Rice's theorem]]||20600|| || || ||13 |- |[[:en:Riemann curvature tensor]]||19200|| || || ||23 |- |[[:en:Riemann sum]]||18700|| || || ||20 |- |[[:en:Riemann–Roch theorem]]||32900|| || || ||11 |- |[[:en:Riemann–Stieltjes integral]]||16100||[[Ստիլտյեսի ինտեգրալ]]||1400|| ||19 |- |[[:en:Bernhard Riemann]]||24600||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106 |- |[[:en:Riemannian manifold]]||31900|| || || ||26 |- |[[:en:Right angle]]||7700||[[Ուղիղ անկյուն]]||1800|| ||66 |- |[[:en:Right triangle]]||17100||[[Ուղղանկյուն եռանկյուն]]||11500|| ||73 |- |[[:en:Ring homomorphism]]||12800|| || || ||18 |- |[[:en:Ring learning with errors]]||20200|| || || ||1 |- |[[:en:Ring lemma]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Ring of modular forms]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Risch algorithm]]||13700|| || || ||12 |- |[[:en:Robust principal component analysis]]||14600|| || || ||2 |- |[[:en:Margaret Rock]]||7200|| || || ||5 |- |[[:en:R. Tyrrell Rockafellar]]||20900|| || || ||6 |- |[[:en:Rolle's theorem]]||16100||[[Ռոլլի թեորեմ]]||3300|| ||45 |- |[[:en:Roman abacus]]||14900|| || || ||5 |- |[[:en:Roman numerals]]||70800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103 |- |[[:en:Romberg's method]]||12800|| || || ||13 |- |[[:en:Thomas Gerald Room]]||13100|| || || ||5 |- |[[:en:Root-finding algorithms]]||27300|| || || ||17 |- |[[:en:Rope-burning puzzle]]||10900|| || || ||2 |- |[[:en:Rota's basis conjecture]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Rota's conjecture]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:Rotation]]||22100|| || || ||69 |- |[[:en:Rotation (mathematics)]]||24800||[[Պտույտ]]||5000|| ||29 |- |[[:en:Rotation formalisms in three dimensions]]||69100|| || || ||5 |- |[[:en:Rotation operator (quantum mechanics)]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Rotation system]]||8800|| || || ||1 |- |[[:en:Rotations in 4-dimensional Euclidean space]]||37700|| || || ||8 |- |[[:en:Roth's theorem on arithmetic progressions]]||25500|| || || ||2 |- |[[:en:Rouché's theorem]]||9700|| || || ||15 |- |[[:en:Route inspection problem]]||9700|| || || ||21 |- |[[:en:Routhian mechanics]]||40400|| || || ||4 |- |[[:en:Row and column spaces]]||25200|| || || ||12 |- |[[:en:Thomas Royen]]||10000|| || || ||3 |- |[[:en:Rubik's Cube group]]||13800|| || || ||8 |- |[[:en:Daniel Rudolph]]||16900|| || || ||4 |- |[[:en:Rule of product]]||3800|| || || ||18 |- |[[:en:Rule of twelfths]]||7400|| || || ||3 |- |[[:en:Runcic 5-cubes]]||5800|| || || ||1 |- |[[:en:Runcinated 5-cubes]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Runge–Kutta methods]]||40700||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33 |- |[[:en:Iris Runge]]||7500|| || || ||7 |- |[[:en:Runge's phenomenon]]||13600|| || || ||18 |- |[[:en:John Daniel Runkle]]||5200|| || || ||3 |- |[[:en:Mary Beth Ruskai]]||5700|| || || ||3 |- |[[:en:Vyacheslav Rychkov]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:S-matrix theory]]||6900|| || || ||6 |- |[[:en:Donald G. Saari]]||29500|| || || ||9 |- |[[:en:Sacred Mathematics]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:Eduardo Sáenz de Cabezón]]||7300|| || || ||3 |- |[[:en:Safe and Sophie Germain primes]]||20600|| || || ||1 |- |[[:en:Giovanni Francesco Sagredo]]||14600|| || || ||9 |- |[[:en:Victor Săhleanu]]||6900|| || || ||3 |- |[[:en:George Salmon]]||18900|| || || ||24 |- |[[:en:Giovanni Salvemini]]||8800|| || || ||9 |- |[[:en:Sample (statistics)]]||100|| || || ||32 |- |[[:en:Sample size determination]]||23100|| || || ||10 |- |[[:en:Sampling frame]]||9000|| || || ||3 |- |[[:en:Edward Sang]]||52000|| || || ||2 |- |[[:en:Donald Sarason]]||10000|| || || ||7 |- |[[:en:Satisfaction equilibrium]]||24700|| || || ||1 |- |[[:en:Nicholas Saunderson]]||13100|| || || ||13 |- |[[:en:Savitzky–Golay filter]]||53000|| || || ||6 |- |[[:en:Scalar (mathematics)]]||8700|| || || ||57 |- |[[:en:Scalar multiplication]]||8100|| || || ||24 |- |[[:en:Scale analysis (mathematics)]]||10800|| || || ||4 |- |[[:en:Scale-free network]]||50500|| || || ||16 |- |[[:en:Scaled inverse chi-squared distribution]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Schanuel's conjecture]]||10500|| || || ||6 |- |[[:en:Scheme (mathematics)]]||32500|| || || ||19 |- |[[:en:Schläfli graph]]||7000|| || || ||5 |- |[[:en:Schläfli symbol]]||38000|| || || ||26 |- |[[:en:Ludwig Schläfli]]||13800|| || || ||16 |- |[[:en:Eckehard Schöll]]||9000|| || || ||4 |- |[[:en:Schottky group]]||10500|| || || ||2 |- |[[:en:Julius Anatolyevich Schrader]]||5500|| || || ||5 |- |[[:en:Schramm–Loewner evolution]]||21500|| || || ||7 |- |[[:en:Oded Schramm]]||15300|| || || ||11 |- |[[:en:Alexander Schrijver]]||9500|| || || ||8 |- |[[:en:Schröder–Bernstein theorem]]||18000|| || || ||21 |- |[[:en:Ernst Schröder (mathematician)]]||12400|| || || ||28 |- |[[:en:Schur orthogonality relations]]||13900|| || || ||5 |- |[[:en:Schur polynomial]]||20600|| || || ||5 |- |[[:en:Schur–Horn theorem]]||11500|| || || ||5 |- |[[:en:Schur–Zassenhaus theorem]]||10000|| || || ||4 |- |[[:en:Schwarz lemma]]||7800|| || || ||13 |- |[[:en:Schwarz triangle]]||10500|| || || ||8 |- |[[:en:Schwarz triangle tessellation]]||95500|| || || ||1 |- |[[:en:Schwarzschild geodesics]]||62400|| || || ||2 |- |[[:en:Julian Schwinger]]||23400||[[Յուլիան Շվինգեր]]||3100|| ||68 |- |[[:en:Science, technology, engineering, and mathematics]]||82600||[[STEM]]||40900|| ||44 |- |[[:en:Scientific law]]||56800|| || || ||48 |- |[[:en:Charlotte Scott]]||14200|| || || ||13 |- |[[:en:Seasonality]]||20900|| || || ||7 |- |[[:en:Secant method]]||8500|| || || ||25 |- |[[:en:Second partial derivative test]]||7500|| || || ||3 |- |[[:en:Secretary problem]]||40100||[[Ընտրող հարսնացուի առաջադրանք]]||5000|| ||14 |- |[[:en:Secular variation]]||9900|| || || ||9 |- |[[:en:Segal–Bargmann space]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Segal's conjecture]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:Segre's theorem]]||10000|| || || ||2 |- |[[:en:Seiberg–Witten invariants]]||16100|| || || ||6 |- |[[:en:Seki Takakazu]]||16600|| || || ||32 |- |[[:en:Selberg class]]||10900|| || || ||6 |- |[[:en:Atle Selberg]]||11700||[[Ալթե Սելբերգ]]||7800|| ||40 |- |[[:en:Self-avoiding walk]]||10700|| || || ||7 |- |[[:en:Konstantin Adolfovic Semendyayev]]||8400|| || || ||6 |- |[[:en:Semi-reflexive space]]||12100|| || || ||2 |- |[[:en:Semi-simplicity]]||13600|| || || ||1 |- |[[:en:Semi-Thue system]]||14000|| || || ||6 |- |[[:en:Semiconductor luminescence equations]]||24700|| || || ||1 |- |[[:en:Semicubical parabola]]||8400|| || || ||12 |- |[[:en:Semigroup]]||38000||[[Կիսախումբ]]||3500||այո||44 |- |[[:en:Semilattice]]||17400|| || || ||8 |- |[[:en:Semilinear map]]||12600|| || || ||4 |- |[[:en:Semiorder]]||17500|| || || ||1 |- |[[:en:Semiprime]]||5900|| || || ||30 |- |[[:en:Semiring]]||33400|| || || ||18 |- |[[:en:Semisimple representation]]||23100|| || || ||2 |- |[[:en:Separable algebra]]||10700|| || || ||4 |- |[[:en:Separable extension]]||20800|| || || ||13 |- |[[:en:Separation of variables]]||21500|| || || ||20 |- |[[:en:Sequence]]||38900||[[Հաջորդականություն (մաթեմատիկա)]]||26300||այո||75 |- |[[:en:Serial concatenated convolutional codes]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Serial relation]]||5200|| || || ||2 |- |[[:en:Caroline Series]]||10000|| || || ||14 |- |[[:en:Series-parallel partial order]]||18100|| || || ||3 |- |[[:en:Series–parallel graph]]||8600|| || || ||6 |- |[[:en:Serre's modularity conjecture]]||7900|| || || ||5 |- |[[:en:Set-builder notation]]||17000|| || || ||7 |- |[[:en:Set-theoretic topology]]||11800|| || || ||3 |- |[[:en:Sexagesimal]]||28400||[[Հաշվարկման վաթսունական համակարգ]]||13500|| ||44 |- |[[:en:Joseph Sgro]]||28400|| || || ||2 |- |[[:en:Shannon capacity of a graph]]||12100|| || || ||2 |- |[[:en:Shannon wavelet]]||2400|| || || ||3 |- |[[:en:Shape]]||17800||[[Ուրվապատկեր]]||1600|| ||61 |- |[[:en:Shape optimization]]||11600|| || || ||2 |- |[[:en:Shapiro's lemma]]||4800|| || || ||3 |- |[[:en:Sheaf cohomology]]||36300|| || || ||7 |- |[[:en:Sheaf of modules]]||17600|| || || ||7 |- |[[:en:Sherman function]]||12200|| || || ||2 |- |[[:en:Shift matrix]]||6600|| || || ||5 |- |[[:en:Sally Shlaer]]||5600|| || || ||5 |- |[[:en:Short division]]||6800|| || || ||4 |- |[[:en:Short-time Fourier transform]]||22000|| || || ||17 |- |[[:en:Shortest Path Faster Algorithm]]||9100|| || || ||4 |- |[[:en:Shortest path problem]]||40100|| || || ||23 |- |[[:en:Francesco Siacci]]||5700|| || || ||10 |- |[[:en:M. Vali Siadat]]||13000|| || || ||1 |- |[[:en:Siegel domain]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Sierpiński space]]||12300|| || || ||14 |- |[[:en:Sierpiński triangle]]||24000||[[Սիերպինսկիի գրաֆ]]||4300|| ||36 |- |[[:en:Wacław Sierpiński]]||12500|| || || ||37 |- |[[:en:Sieve of Eratosthenes]]||24800||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||11400|| ||59 |- |[[:en:Sieve of Sundaram]]||9500|| || || ||11 |- |[[:en:Sign (mathematics)]]||28400||[[Նշան (մաթեմատիկա)]]||26400|| ||34 |- |[[:en:Sign function]]||10200||[[Sgn]]||6600|| ||41 |- |[[:en:Signal processing]]||17500|| || || ||51 |- |[[:en:Signed graph]]||23500|| || || ||3 |- |[[:en:Significant figures]]||36100||[[Իմաստալից թվանշաններ]]||700|| ||37 |- |[[:en:Signorini problem]]||26500|| || || ||2 |- |[[:en:Silver ratio]]||8500|| || || ||19 |- |[[:en:Similarity (geometry)]]||28100|| || || ||55 |- |[[:en:Similarity system of triangles]]||6600|| || || ||1 |- |[[:en:Similitude]]||14500|| || || ||9 |- |[[:en:Simmons–Su protocols]]||14600|| || || ||2 |- |[[:en:Lao Genevra Simons]]||8700|| || || ||3 |- |[[:en:Simple group]]||14700|| || || ||25 |- |[[:en:Simple linear regression]]||26600|| || || ||11 |- |[[:en:Simplex algorithm]]||42300||[[Սիմպլեքս մեթոդ]]||6900|| ||36 |- |[[:en:Simplicial homology]]||15600|| || || ||6 |- |[[:en:Simplicial set]]||23500|| || || ||8 |- |[[:en:Simply typed lambda calculus]]||26200|| || || ||6 |- |[[:en:Simpson's rule]]||21300|| || || ||30 |- |[[:en:SimRank]]||15900|| || || ||2 |- |[[:en:Sinc function]]||19800|| || || ||27 |- |[[:en:Isadore Singer]]||16100|| || || ||30 |- |[[:en:Singular homology]]||19200|| || || ||13 |- |[[:en:Singular integral]]||11900|| || || ||4 |- |[[:en:Singular integral operators of convolution type]]||71300|| || || ||1 |- |[[:en:Singular trace]]||28100|| || || ||1 |- |[[:en:Siteswap]]||28800|| || || ||14 |- |[[:en:Situation calculus]]||20200|| || || ||4 |- |[[:en:Skew and direct sums of permutations]]||5100|| || || ||2 |- |[[:en:Skew partition]]||15100|| || || ||3 |- |[[:en:Skewes's number]]||17300|| || || ||26 |- |[[:en:Skewness]]||27400|| || || ||37 |- |[[:en:SKI combinator calculus]]||15700|| || || ||5 |- |[[:en:Skinny triangle]]||12300|| || || ||1 |- |[[:en:Sleeping Beauty problem]]||13200|| || || ||13 |- |[[:en:David Slepian]]||7200|| || || ||7 |- |[[:en:Slicing the Truth]]||6500|| || || ||1 |- |[[:en:Slim lattice]]||1700|| || || ||1 |- |[[:en:Stephen Smale]]||14400|| || || ||35 |- |[[:en:Small Latin squares and quasigroups]]||26100|| || || ||2 |- |[[:en:Small-bias sample space]]||14900|| || || ||1 |- |[[:en:Small-world network]]||36300|| || || ||14 |- |[[:en:Smallest-circle problem]]||20100|| || || ||8 |- |[[:en:Stanislav Smirnov]]||6500|| || || ||29 |- |[[:en:Adelaide Smith]]||12300|| || || ||1 |- |[[:en:Henry John Stephen Smith]]||16800|| || || ||18 |- |[[:en:Karen E. Smith]]||9500|| || || ||13 |- |[[:en:Smooth maximum]]||4500|| || || ||3 |- |[[:en:Smoothness]]||25500|| || || ||21 |- |[[:en:Maria Adelaide Sneider]]||15600|| || || ||3 |- |[[:en:Snellius–Pothenot problem]]||10300|| || || ||4 |- |[[:en:Snub 24-cell honeycomb]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Snub disphenoid]]||14100|| || || ||14 |- |[[:en:Snub polyhedron]]||13700|| || || ||4 |- |[[:en:SO (complexity)]]||100|| || || ||4 |- |[[:en:Ilya M. Sobol]]||10300|| || || ||3 |- |[[:en:Sobolev inequality]]||19600|| || || ||4 |- |[[:en:Sobolev spaces for planar domains]]||59200|| || || ||1 |- |[[:en:Society for Industrial and Applied Mathematics]]||24400|| || || ||11 |- |[[:en:Frederick Soddy]]||22600||[[Ֆրեդերիկ Սոդդի]]||4200|| ||79 |- |[[:en:Softmax function]]||30500|| || || ||13 |- |[[:en:Alan Sokal]]||9700|| || || ||30 |- |[[:en:Solid angle]]||26900||[[Մարմնային անկյուն]]||1000|| ||45 |- |[[:en:Solid harmonics]]||15300|| || || ||3 |- |[[:en:Solution of triangles]]||23500||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14 |- |[[:en:Solvable group]]||16300|| || || ||21 |- |[[:en:Space (mathematics)]]||70600||[[Տարածություն (մաթեմատիկա)]]||1700|| ||33 |- |[[:en:Spaghetti plot]]||9200|| || || ||8 |- |[[:en:Spatial Mathematics: Theory and Practice through Mapping]]||5800|| || || ||1 |- |[[:en:Spearman's rank correlation coefficient]]||28300|| || || ||29 |- |[[:en:Spectral density]]||35500|| || || ||20 |- |[[:en:Spectral graph theory]]||14900|| || || ||13 |- |[[:en:Spectral radius]]||15400|| || || ||12 |- |[[:en:Spectral theory of ordinary differential equations]]||57000|| || || ||1 |- |[[:en:Spectrum (functional analysis)]]||28400|| || || ||19 |- |[[:en:Sphere theorem]]||3700|| || || ||5 |- |[[:en:Spherical multipole moments]]||11300|| || || ||2 |- |[[:en:Spherical trigonometry]]||37600||[[Ոլորտային եռանկյունաչափություն]]||4400|| ||35 |- |[[:en:Spheroid]]||13800|| || || ||45 |- |[[:en:Spieker circle]]||6700|| || || ||5 |- |[[:en:Spin group]]||23300|| || || ||12 |- |[[:en:Spin structure]]||29900|| || || ||5 |- |[[:en:Spin-weighted spherical harmonics]]||13200|| || || ||1 |- |[[:en:Spinors in three dimensions]]||16400|| || || ||2 |- |[[:en:Spiral]]||31900|| || || ||51 |- |[[:en:Spiral similarity]]||8600|| || || ||3 |- |[[:en:Spline interpolation]]||14200|| || || ||13 |- |[[:en:Spline wavelet]]||33500|| || || ||1 |- |[[:en:Split Lie algebra]]||5300|| || || ||2 |- |[[:en:Splitting circle method]]||11400|| || || ||3 |- |[[:en:SPQR tree]]||13500|| || || ||5 |- |[[:en:Sprague–Grundy theorem]]||20000|| || || ||11 |- |[[:en:Spray (mathematics)]]||12600|| || || ||1 |- |[[:en:Square]]||18200||[[Քառակուսի]]||4000|| ||140 |- |[[:en:Square (algebra)]]||17700||[[Թվի քառակուսի]]||6000|| ||53 |- |[[:en:Square matrix]]||15600||[[Քառակուսի մատրից]]||4600||այո||37 |- |[[:en:Square root of 3]]||7100|| || || ||26 |- |[[:en:Square root of 5]]||18500|| || || ||18 |- |[[:en:Squared triangular number]]||13900|| || || ||10 |- |[[:en:Sivaguru S. Sritharan]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:Stability spectrum]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Stabilizer code]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Stable theory]]||14700|| || || ||1 |- |[[:en:Stack (mathematics)]]||34900|| || || ||4 |- |[[:en:Stack-sortable permutation]]||11800|| || || ||1 |- |[[:en:Gigliola Staffilani]]||10200|| || || ||4 |- |[[:en:Guido Stampacchia]]||10200|| || || ||10 |- |[[:en:Simon von Stampfer]]||10200|| || || ||18 |- |[[:en:Standard conjectures on algebraic cycles]]||11400|| || || ||2 |- |[[:en:Standard error]]||18800|| || || ||36 |- |[[:en:Standard part function]]||6600|| || || ||6 |- |[[:en:Zvezdelina Stankova]]||11100|| || || ||9 |- |[[:en:Star polygon]]||15300|| || || ||28 |- |[[:en:Stars and bars (combinatorics)]]||12300|| || || ||9 |- |[[:en:Statistical inference]]||45400|| || || ||32 |- |[[:en:Statistical learning theory]]||9700|| || || ||7 |- |[[:en:Statistical mechanics]]||37300||[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||4100|| ||63 |- |[[:en:Statistical significance]]||38400|| || || ||34 |- |[[:en:Statistical significance (estimation statistics)]]|| || || || ||34 |- |[[:en:Statistics education]]||62100|| || || ||2 |- |[[:en:Karl Georg Christian von Staudt]]||12400|| || || ||20 |- |[[:en:Stefan problem]]||21300|| || || ||6 |- |[[:en:Stein–Strömberg theorem]]||2500|| || || ||2 |- |[[:en:Elias M. Stein]]||12200|| || || ||22 |- |[[:en:Stein's method]]||20900|| || || ||3 |- |[[:en:Steiner ellipse]]||9900|| || || ||7 |- |[[:en:Steiner system]]||27700|| || || ||8 |- |[[:en:Steiner's conic problem]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Stereotype space]]||100|| || || ||12 |- |[[:en:Steric 5-cubes]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:Stericated 7-orthoplexes]]||15900|| || || ||1 |- |[[:en:Stern–Brocot tree]]||15600|| || || ||12 |- |[[:en:Shlomo Sternberg]]||20000|| || || ||8 |- |[[:en:Stirling numbers of the first kind]]||44700|| || || ||5 |- |[[:en:Stirling numbers of the second kind]]||22500|| || || ||7 |- |[[:en:Stirling's approximation]]||23800|| || || ||37 |- |[[:en:Stochastic block model]]||16700|| || || ||3 |- |[[:en:Stochastic differential equation]]||21200|| || || ||17 |- |[[:en:Stochastic simulation]]||27400|| || || ||4 |- |[[:en:Stochastic tunneling]]||4700|| || || ||2 |- |[[:en:Ruth Stokes]]||7400|| || || ||1 |- |[[:en:Stone–von Neumann theorem]]||27100|| || || ||1 |- |[[:en:Alicia Boole Stott]]||8700||[[Ալիշա Բուլ Սթոթ]]||4400|| ||19 |- |[[:en:Pauls Stradiņš Jr]]||2900|| || || ||1 |- |[[:en:Strassen algorithm]]||23400|| || || ||20 |- |[[:en:Volker Strassen]]||7400|| || || ||18 |- |[[:en:Streamline upwind Petrov–Galerkin pressure-stabilizing Petrov–Galerkin formulation for incompressible Navier–Stokes equations]]||37100|| || || ||1 |- |[[:en:Anne Penfold Street]]||10400|| || || ||4 |- |[[:en:String graph]]||9900|| || || ||3 |- |[[:en:Strip packing problem]]||48900|| || || ||1 |- |[[:en:Stromquist moving-knives procedure]]||4300|| || || ||2 |- |[[:en:Cornelia Strong]]||10600|| || || ||2 |- |[[:en:Strong perfect graph theorem]]||15600|| || || ||4 |- |[[:en:Theodore Strong]]||9100|| || || ||5 |- |[[:en:Strongly chordal graph]]||11000|| || || ||2 |- |[[:en:Strongly connected component]]||12900||[[Ամուր կապակցված բաղադրիչներ]]||13500||այո||18 |- |[[:en:Structural complexity theory]]||6000|| || || ||3 |- |[[:en:Structural Ramsey theory]]||15500|| || || ||1 |- |[[:en:Structural rigidity]]||9600|| || || ||5 |- |[[:en:Structure constants]]||16700|| || || ||7 |- |[[:en:Eduard Study]]||16100|| || || ||11 |- |[[:en:Subbase]]||17800|| || || ||9 |- |[[:en:Subcategory]]||5800|| || || ||9 |- |[[:en:Subfactor]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:Subset]]||10100||[[Ենթաբազմություն]]||8600|| ||67 |- |[[:en:Substructure (mathematics)]]||6100|| || || ||5 |- |[[:en:Successive over-relaxation]]||20100||[[Ռելակսացիայի մեթոդ]]||6400|| ||10 |- |[[:en:Bogdan Suceavă]]||19400|| || || ||2 |- |[[:en:Dennis Sullivan]]||23800|| || || ||30 |- |[[:en:Summation]]||23700||[[Գումար (մաթեմատիկա)]]||9400|| ||51 |- |[[:en:Summation of Grandi's series]]||11700|| || || ||4 |- |[[:en:Super vector space]]||11000|| || || ||1 |- |[[:en:Superformula]]||6000|| || || ||9 |- |[[:en:Superior highly composite number]]||7900|| || || ||7 |- |[[:en:Superparabola]]||10100|| || || ||1 |- |[[:en:Supersingular K3 surface]]||11500|| || || ||1 |- |[[:en:Superstring theory]]||25400|| || || ||32 |- |[[:en:Supersymmetric theory of stochastic dynamics]]||61600|| || || ||1 |- |[[:en:Support function]]||7500||[[Հենման ֆունկցիա]]||5300|| ||6 |- |[[:en:Surface]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Surface (mathematics)]]||21800|| || || ||6 |- |[[:en:Surface area]]||12700||[[Մակերևույթի մակերես]]||18000|| ||22 |- |[[:en:Surface integral]]||15200||[[Մակերևութային ինտեգրալ]]||2100|| ||33 |- |[[:en:Surface of revolution]]||8800|| || || ||27 |- |[[:en:Surgery exact sequence]]||16800|| || || ||1 |- |[[:en:Surgery obstruction]]||5700|| || || ||1 |- |[[:en:Surjunctive group]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Thyrsa Frazier Svager]]||12100|| || || ||7 |- |[[:en:Swendsen–Wang algorithm]]||13500|| || || ||4 |- |[[:en:Sylvester's criterion]]||16600|| || || ||10 |- |[[:en:Symbolic regression]]||17000|| || || ||4 |- |[[:en:Symmetric algebra]]||13100|| || || ||8 |- |[[:en:Symmetric fair cake-cutting]]||13400|| || || ||2 |- |[[:en:Symmetric space]]||43800|| || || ||7 |- |[[:en:Symmetric tensor]]||11300|| || || ||8 |- |[[:en:Symmetrization methods]]||8100|| || || ||3 |- |[[:en:Symmetry]]||38900||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94 |- |[[:en:Symmetry group]]||17800|| || || ||25 |- |[[:en:Symmetry of second derivatives]]||34800|| || || ||15 |- |[[:en:Symplectic integrator]]||20500|| || || ||4 |- |[[:en:Synthetic division]]||21600|| || || ||6 |- |[[:en:System of imprimitivity]]||18000|| || || ||1 |- |[[:en:System of polynomial equations]]||33600|| || || ||3 |- |[[:en:System size expansion]]||14600|| || || ||2 |- |[[:en:Szemerédi–Trotter theorem]]||16700|| || || ||7 |- |[[:en:Endre Szemerédi]]||13300|| || || ||24 |- |[[:en:Zofia Szmydt]]||7600|| || || ||2 |- |[[:en:T-norm fuzzy logics]]||22000|| || || ||2 |- |[[:en:Tamagawa number]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Tamil numerals]]||27000|| || || ||5 |- |[[:en:Tan Eng Chye]]||13800|| || || ||3 |- |[[:en:Tangent]]||24800||[[Շոշափող]]||6200|| ||64 |- |[[:en:Tangent circles]]||3400|| || || ||5 |- |[[:en:Tangential trapezoid]]||6800|| || || ||10 |- |[[:en:Terence Tao]]||77700|| || || ||46 |- |[[:en:Tape correction (surveying)]]||13400|| || || ||1 |- |[[:en:Tarjan's strongly connected components algorithm]]||12500|| || || ||12 |- |[[:en:Tate module]]||7500|| || || ||1 |- |[[:en:John Tate (mathematician)]]||18400|| || || ||29 |- |[[:en:Tau function (integrable systems)]]||31600|| || || ||1 |- |[[:en:Tautology (logic)]]||21700|| || || ||39 |- |[[:en:G. I. Taylor]]||15400|| || || ||31 |- |[[:en:Harold Taylor (polymath)]]||8400|| || || ||1 |- |[[:en:Tensor]]||67500||[[Տենզոր]]||72800|| ||58 |- |[[:en:Tensor algebra]]||23100|| || || ||15 |- |[[:en:Tensor operator]]||40500|| || || ||1 |- |[[:en:Tensor product]]||47700|| || || ||25 |- |[[:en:Tensor product of representations]]||15800|| || || ||1 |- |[[:en:Tensor sketch]]||27000|| || || ||3 |- |[[:en:Ternary numeral system]]||18000|| || || ||34 |- |[[:en:Ternary plot]]||13400|| || || ||10 |- |[[:en:Tetrahexagonal tiling]]||4000|| || || ||2 |- |[[:en:Thales of Miletus]]||84000||[[Թալես Միլեթացի]]||10000|| ||148 |- |[[:en:Thales's theorem]]||14000|| || || ||46 |- |[[:en:The Fifty-Nine Icosahedra]]||25900|| || || ||4 |- |[[:en:The Geometry of an Art]]||7800|| || || ||1 |- |[[:en:The History of Mathematics: A Very Short Introduction]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:The Man Who Loved Only Numbers]]||6000|| || || ||3 |- |[[:en:The monkey and the coconuts]]||40900|| || || ||2 |- |[[:en:The Nine Chapters on the Mathematical Art]]||17500|| || || ||26 |- |[[:en:The Sand Reckoner]]||16700|| || || ||14 |- |[[:en:Theorem of the three geodesics]]||11200|| || || ||3 |- |[[:en:Theoretical physics]]||25800||[[Տեսական ֆիզիկա]]||9200|| ||80 |- |[[:en:Theory of computation]]||18300|| || || ||37 |- |[[:en:René Thom]]||15500|| || || ||42 |- |[[:en:Llewellyn Thomas]]||9800|| || || ||11 |- |[[:en:Valerie Thomas]]||11300|| || || ||13 |- |[[:en:Abigail Thompson]]||12700|| || || ||12 |- |[[:en:Gerald L. Thompson]]||8800|| || || ||2 |- |[[:en:Jack Thorne (mathematician)]]||8600|| || || ||5 |- |[[:en:Three-body problem]]||34000|| || || ||38 |- |[[:en:Three-dimensional space]]||23700||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67 |- |[[:en:Threshold graph]]||7100|| || || ||6 |- |[[:en:Thue–Morse sequence]]||30200|| || || ||15 |- |[[:en:Thue's lemma]]||5200|| || || ||6 |- |[[:en:William Thurston]]||20700|| || || ||36 |- |[[:en:TI-89 series]]||20700|| || || ||14 |- |[[:en:TI-92 series]]||11900|| || || ||8 |- |[[:en:Tightness of measures]]||6400|| || || ||6 |- |[[:en:Tilting theory]]||14500|| || || ||2 |- |[[:en:Time]]||108100||[[Ժամանակ]]||101300|| ||228 |- |[[:en:Time derivative]]||8700|| || || ||14 |- |[[:en:Time hierarchy theorem]]||14600|| || || ||5 |- |[[:en:Time series]]||38400|| || || ||45 |- |[[:en:Time–frequency analysis]]||17200|| || || ||5 |- |[[:en:Toads and Frogs]]||6500|| || || ||2 |- |[[:en:Toeplitz matrix]]||15300|| || || ||27 |- |[[:en:Otto Toeplitz]]||8000|| || || ||22 |- |[[:en:Mark Tomforde]]||9900|| || || ||1 |- |[[:en:Tomita–Takesaki theory]]||15200|| || || ||3 |- |[[:en:Topological data analysis]]||83400|| || || ||6 |- |[[:en:Topological group]]||51800||[[Անընդհատ խումբ]]||1800|| ||23 |- |[[:en:Topological K-theory]]||8600|| || || ||8 |- |[[:en:Topological manifold]]||17300|| || || ||16 |- |[[:en:Topological property]]||16800|| || || ||11 |- |[[:en:Topological recursion]]||18700|| || || ||1 |- |[[:en:Topological vector space]]||102300|| || || ||23 |- |[[:en:Topos]]||32300|| || || ||14 |- |[[:en:Toric code]]||29000|| || || ||2 |- |[[:en:Toroid]]||2500|| || || ||20 |- |[[:en:Evangelista Torricelli]]||26800||[[Էվանջելիստա Տորիչելլի]]||10700|| ||88 |- |[[:en:Torsion of a curve]]||4700|| || || ||15 |- |[[:en:Barnaba Tortolini]]||11000|| || || ||6 |- |[[:en:Total operating characteristic]]||23900|| || || ||1 |- |[[:en:Totally bounded space]]||13400|| || || ||12 |- |[[:en:László Fejes Tóth]]||26700|| || || ||13 |- |[[:en:Tower of Hanoi]]||50100||[[Հանոյի աշտարակ]]||17400|| ||45 |- |[[:en:Trace (linear algebra)]]||36600|| || || ||37 |- |[[:en:Trace inequality]]||24400|| || || ||2 |- |[[:en:Tractatus Logico-Philosophicus]]||56000||[[Տրամաբանական-փիլիսոփայական տրակտատ]]||4400|| ||42 |- |[[:en:Tracy–Widom distribution]]||16800|| || || ||3 |- |[[:en:Transcendental number theory]]||29000|| || || ||9 |- |[[:en:Transfer principle]]||18800|| || || ||1 |- |[[:en:Transfinite induction]]||8500|| || || ||21 |- |[[:en:Transformation matrix]]||24300|| || || ||20 |- |[[:en:Transitive closure]]||16400|| || || ||15 |- |[[:en:Transitive reduction]]||12300|| || || ||5 |- |[[:en:Translation surface]]||27500|| || || ||2 |- |[[:en:Translation surface (differential geometry)]]||9700|| || || ||3 |- |[[:en:Transpose]]||19700||[[Շրջված մատրից]]||4800|| ||39 |- |[[:en:Transseries]]||30500|| || || ||1 |- |[[:en:Transversal (geometry)]]||10900|| || || ||15 |- |[[:en:Trapezoid]]||24500||[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||6600||այո||98 |- |[[:en:Trapezoid graph]]||10400|| || || ||3 |- |[[:en:Tree (graph theory)]]||24700|| || || ||38 |- |[[:en:Triangle]]||71500||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162 |- |[[:en:Triangle center]]||34600||[[Եռանկյան նշանավոր կետեր]]||6300|| ||21 |- |[[:en:Triangle-free graph]]||18400|| || || ||8 |- |[[:en:Triangular distribution]]||10700|| || || ||14 |- |[[:en:Triangular matrix]]||20000|| || || ||36 |- |[[:en:Triangular number]]||20100|| || || ||46 |- |[[:en:Tridecagon]]||6700|| || || ||38 |- |[[:en:Tridiagonal matrix algorithm]]||17500|| || || ||11 |- |[[:en:Trigonometric constants expressed in real radicals]]|| || || || ||7 |- |[[:en:Trigonometric tables]]||11300|| || || ||8 |- |[[:en:Trivially perfect graph]]||10900|| || || ||4 |- |[[:en:Johannes Tropfke]]||5900|| || || ||7 |- |[[:en:Tropical semiring]]||4700|| || || ||2 |- |[[:en:True arithmetic]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:Truncated 5-orthoplexes]]||6000|| || || ||1 |- |[[:en:Truncated cuboctahedron]]||13900|| || || ||23 |- |[[:en:Truncated infinite-order square tiling]]||4900|| || || ||2 |- |[[:en:Truncated infinite-order triangular tiling]]||2500|| || || ||2 |- |[[:en:Truncated octahedron]]||16900|| || || ||26 |- |[[:en:Truncated order-4 apeirogonal tiling]]||7100|| || || ||2 |- |[[:en:Truncated order-6 octagonal tiling]]||3600|| || || ||3 |- |[[:en:Truncated order-7 triangular tiling]]||3800|| || || ||4 |- |[[:en:Truncated order-8 octagonal tiling]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:Truncated rhombicuboctahedron]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Truncated tetrahexagonal tiling]]||9400|| || || ||2 |- |[[:en:Truncated trihexagonal tiling]]||9800|| || || ||6 |- |[[:en:Mary Tsingou]]||8300|| || || ||12 |- |[[:en:Olga Tsuberbiller]]||15700|| || || ||5 |- |[[:en:Tube lemma]]||6600|| || || ||5 |- |[[:en:Tuple]]||18400|| || || ||41 |- |[[:en:Turán number]]||2700|| || || ||2 |- |[[:en:Turing completeness]]||26900|| || || ||29 |- |[[:en:Turing machine examples]]||18900|| || || ||2 |- |[[:en:Turkish Mathematical Society]]||5000|| || || ||2 |- |[[:en:Tutte embedding]]||14800|| || || ||2 |- |[[:en:W. T. Tutte]]||42600|| || || ||19 |- |[[:en:Alexander Tuzhilin]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Twin prime]]||18900||[[Երկվորյակներ (մաթեմատիկա)]]||4900|| ||43 |- |[[:en:Tychonoff's theorem]]||14800|| || || ||18 |- |[[:en:Type theory]]||58100|| || || ||24 |- |[[:en:Ulam number]]||12600|| || || ||12 |- |[[:en:Ultrafilter (set theory)]]||47400|| || || ||1 |- |[[:en:Ultraparallel theorem]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Ultraproduct]]||10000|| || || ||11 |- |[[:en:Umbilical point]]||10800|| || || ||4 |- |[[:en:Kristin Umland]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Unbounded operator]]||32800|| || || ||5 |- |[[:en:Ungula]]||12900|| || || ||2 |- |[[:en:Unification (computer science)]]||70100|| || || ||17 |- |[[:en:Uniform 10-polytope]]||23300|| || || ||1 |- |[[:en:Uniform convergence]]||28500|| || || ||20 |- |[[:en:Uniform integrability]]||12300|| || || ||6 |- |[[:en:Uniform matroid]]||6500|| || || ||2 |- |[[:en:Uniformly bounded representation]]||21300|| || || ||1 |- |[[:en:Unimodality]]||15400|| || || ||4 |- |[[:en:Unit disk graph]]||11400|| || || ||6 |- |[[:en:Unit distance graph]]||31500|| || || ||9 |- |[[:en:Unit fraction]]||9600|| || || ||25 |- |[[:en:Unit hyperbola]]||9500|| || || ||7 |- |[[:en:Unit vector]]||17300|| || || ||48 |- |[[:en:Unitary group]]||21100|| || || ||15 |- |[[:en:Unitary transformation (quantum mechanics)]]||13500|| || || ||1 |- |[[:en:Universal algebra]]||24000|| || || ||33 |- |[[:en:Universal hashing]]||29800|| || || ||7 |- |[[:en:Universal property]]||22800|| || || ||12 |- |[[:en:Universal set]]||9100|| || || ||13 |- |[[:en:Up-and-Down Designs]]||26700|| || || ||1 |- |[[:en:Upward planar drawing]]||19600|| || || ||2 |- |[[:en:Urelement]]||8100|| || || ||9 |- |[[:en:Fritz Ursell]]||6100|| || || ||8 |- |[[:en:Utilitarian cake-cutting]]||15600|| || || ||2 |- |[[:en:Utility functions on indivisible goods]]||12500|| || || ||2 |- |[[:en:Valuation (geometry)]]||34700|| || || ||1 |- |[[:en:Valuation ring]]||23700|| || || ||9 |- |[[:en:Vandermonde matrix]]||17500|| || || ||24 |- |[[:en:S. R. Srinivasa Varadhan]]||13900|| || || ||29 |- |[[:en:Variation of parameters]]||22000|| || || ||15 |- |[[:en:Variational inequality]]||18900|| || || ||4 |- |[[:en:Variational multiscale method]]||30300|| || || ||1 |- |[[:en:Dorothy Vaughan]]||16000||[[Դորոթի Վոն]]||3900|| ||31 |- |[[:en:Vector (mathematics and physics)]]||8900||[[Վեկտոր]]||15100|| ||21 |- |[[:en:Vector field]]||26000||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51 |- |[[:en:Vector notation]]||22800|| || || ||3 |- |[[:en:Vector optimization]]||3200|| || || ||1 |- |[[:en:Vector spherical harmonics]]||25600|| || || ||4 |- |[[:en:Vector-valued differential form]]||13000|| || || ||4 |- |[[:en:Velocity]]||17500||[[Արագություն]]||3600|| ||131 |- |[[:en:John Venn]]||18400|| || || ||53 |- |[[:en:Verbal arithmetic]]||10400||[[Թվային ռեբուս]]||5100|| ||15 |- |[[:en:Verhoeff algorithm]]||14700|| || || ||4 |- |[[:en:Verlet integration]]||28200|| || || ||11 |- |[[:en:Versor]]||16000|| || || ||7 |- |[[:en:Vertex (geometry)]]||9100|| || || ||48 |- |[[:en:Vertex configuration]]||15700|| || || ||11 |- |[[:en:Vertical bar]]||25600||[[Կանգնակ]]||3700|| ||31 |- |[[:en:Maryna Viazovska]]||21100||[[Մարինա Վյազովսկայա]]||10900|| ||44 |- |[[:en:Vieta's formulas]]||7900||[[Վիետի թեորեմ]]||2500|| ||36 |- |[[:en:François Viète]]||48500||[[Ֆրանսուա Վիետ]]||7200|| ||64 |- |[[:en:Vigesimal]]||43800|| || || ||39 |- |[[:en:VIKOR method]]||7900|| || || ||1 |- |[[:en:Villarceau circles]]||10800|| || || ||10 |- |[[:en:Vincent's theorem]]||62500|| || || ||2 |- |[[:en:Virasoro conformal block]]||32400|| || || ||1 |- |[[:en:Nina Virchenko]]||10300|| || || ||2 |- |[[:en:Viscosity solution]]||16700|| || || ||4 |- |[[:en:Visual Turing Test]]||25100|| || || ||1 |- |[[:en:Vitali covering lemma]]||21200|| || || ||9 |- |[[:en:Vitali set]]||6500|| || || ||19 |- |[[:en:Vizing's theorem]]||20700|| || || ||10 |- |[[:en:Voigt profile]]||15400|| || || ||10 |- |[[:en:Voltage graph]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:Volume element]]||9000|| || || ||3 |- |[[:en:Volume form]]||14500|| || || ||10 |- |[[:en:Von Neumann universe]]||18200|| || || ||10 |- |[[:en:Von Neumann–Bernays–Gödel set theory]]||99100|| || || ||14 |- |[[:en:Voronoi diagram]]||43700||[[Վորոնեի դիագրամ]]||38100|| ||30 |- |[[:en:Wald test]]||17200|| || || ||8 |- |[[:en:Walk-on-spheres method]]||15200|| || || ||1 |- |[[:en:Erica N. Walker]]||9100|| || || ||2 |- |[[:en:C. T. C. Wall]]||7200|| || || ||10 |- |[[:en:Wallis product]]||9000||[[Վալլիսի բանաձև]]||3700|| ||22 |- |[[:en:John Wallis]]||33100||[[Ջոն Վալլիս]]||11900|| ||49 |- |[[:en:Wallpaper group]]||76400|| || || ||15 |- |[[:en:Léon Walras]]||25300||[[Լեոն Վալրաս]]||9400|| ||49 |- |[[:en:Marion Walter]]||19900|| || || ||6 |- |[[:en:Waring's problem]]||20400|| || || ||28 |- |[[:en:Talitha Washington]]||11000|| || || ||3 |- |[[:en:Wasserstein metric]]||28000|| || || ||5 |- |[[:en:Watt's curve]]||6800|| || || ||8 |- |[[:en:Wave equation]]||59400||[[Ալիքային հավասարում]]||1800|| ||50 |- |[[:en:Wave interference]]||34500||[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||4600|| ||72 |- |[[:en:Wavelet for multidimensional signals analysis]]||13800|| || || ||1 |- |[[:en:Wavelet transform]]||26200|| || || ||13 |- |[[:en:Weaire–Phelan structure]]||15400|| || || ||11 |- |[[:en:Weak equivalence (homotopy theory)]]||6700|| || || ||3 |- |[[:en:Weak ordering]]||30400|| || || ||6 |- |[[:en:Johanna Weber]]||12500|| || || ||9 |- |[[:en:Werner Weber (mathematician)]]||10500|| || || ||4 |- |[[:en:Webster/Sainte-Laguë method]]||19300|| || || ||24 |- |[[:en:Weil conjectures]]||40400|| || || ||13 |- |[[:en:Weil–Brezin Map]]||12700|| || || ||1 |- |[[:en:Weil's conjecture on Tamagawa numbers]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Roland Weitzenböck]]||6200|| || || ||6 |- |[[:en:Well-quasi-ordering]]||13300|| || || ||3 |- |[[:en:Roger J-B Wets]]||10900|| || || ||4 |- |[[:en:Weyl algebra]]||11000|| || || ||7 |- |[[:en:Weyl character formula]]||19900|| || || ||5 |- |[[:en:Weyl metrics]]||21000|| || || ||2 |- |[[:en:Sarah Whatmore (geographer)]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:J. H. C. Whitehead]]||9000|| || || ||17 |- |[[:en:Whitening transformation]]||4700|| || || ||3 |- |[[:en:Whitney topologies]]||4600|| || || ||1 |- |[[:en:Whittaker–Shannon interpolation formula]]||6000|| || || ||7 |- |[[:en:Peter Whittle (mathematician)]]||19700|| || || ||10 |- |[[:en:William Whyburn]]||10800|| || || ||1 |- |[[:en:Wiener process]]||32600|| || || ||19 |- |[[:en:Wiener–Khinchin theorem]]||13000|| || || ||10 |- |[[:en:Wigner semicircle distribution]]||15000|| || || ||7 |- |[[:en:Raymond Louis Wilder]]||10700|| || || ||10 |- |[[:en:Andrew Wiles]]||24700|| || || ||64 |- |[[:en:Wiles's proof of Fermat's Last Theorem]]||55900|| || || ||4 |- |[[:en:Amie Wilkinson]]||10500|| || || ||12 |- |[[:en:Emily Willbanks]]||9200|| || || ||1 |- |[[:en:Jan Camiel Willems]]||6100|| || || ||3 |- |[[:en:Margaret Willerding]]||11600|| || || ||1 |- |[[:en:William Lowell Putnam Mathematical Competition]]||51200|| || || ||9 |- |[[:en:Patrick Wilson (astronomer)]]||8400|| || || ||2 |- |[[:en:Ulrica Wilson]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Windmill graph]]||5400|| || || ||5 |- |[[:en:Window function]]||15900|| || || ||17 |- |[[:en:Winograd schema challenge]]||16600|| || || ||4 |- |[[:en:Witten conjecture]]||7700|| || || ||2 |- |[[:en:Edward Witten]]||31400|| || || ||53 |- |[[:en:Wold's decomposition]]||7500|| || || ||2 |- |[[:en:Wolfram's 2-state 3-symbol Turing machine]]||15100|| || || ||2 |- |[[:en:Wolstenholme prime]]||11200|| || || ||8 |- |[[:en:Nancy Farley Wood]]||14200|| || || ||1 |- |[[:en:Robert Woodhouse]]||11100|| || || ||13 |- |[[:en:Writing of Principia Mathematica]]||11400|| || || ||2 |- |[[:en:Wythoff symbol]]||11900|| || || ||9 |- |[[:en:Sergey Yablonsky]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Akiva Yaglom]]||9500|| || || ||10 |- |[[:en:Yang–Mills existence and mass gap]]||12800|| || || ||9 |- |[[:en:Shing-Tung Yau]]||115400|| || || ||37 |- |[[:en:Hamid Naderi Yeganeh]]||51900|| || || ||9 |- |[[:en:Youden's J statistic]]||7400|| || || ||4 |- |[[:en:Young tableau]]||21400|| || || ||15 |- |[[:en:Young's inequality]]||400|| || || ||2 |- |[[:en:Adriaan Cornelis Zaanen]]||8100|| || || ||4 |- |[[:en:Zarankiewicz problem]]||26500|| || || ||3 |- |[[:en:Zariski topology]]||18200|| || || ||16 |- |[[:en:Oscar Zariski]]||15400|| || || ||30 |- |[[:en:Zariski's main theorem]]||11500|| || || ||1 |- |[[:en:Zeckendorf's theorem]]||11200|| || || ||16 |- |[[:en:Christopher Zeeman]]||16500|| || || ||16 |- |[[:en:Eberhard Zeidler (mathematician)]]||14700|| || || ||3 |- |[[:en:Zermelo–Fraenkel set theory]]||42500|| || || ||31 |- |[[:en:Ernst Zermelo]]||11400|| || || ||40 |- |[[:en:Zermelo's navigation problem]]||9700|| || || ||1 |- |[[:en:Zero element]]||7300|| || || ||10 |- |[[:en:Zero-based numbering]]||22600|| || || ||5 |- |[[:en:Zero-symmetric graph]]||5200|| || || ||3 |- |[[:en:Zeros and poles]]||9400|| || || ||28 |- |[[:en:Zeta function regularization]]||13700|| || || ||6 |- |[[:en:Zhang Luping]]||8000|| || || ||1 |- |[[:en:Shou-Wu Zhang]]||17200|| || || ||6 |- |[[:en:Zig-zag lemma]]||4000|| || || ||5 |- |[[:en:Zilber-Pink conjecture]]||7500|| || || ||1 |- |[[:en:Zonal spherical function]]||49900|| || || ||1 |- |[[:en:Zorn's lemma]]||22600|| || || ||35 |- |[[:en:Enrique Zuazua]]||14400|| || || ||8 |- |[[:en:Antoni Zygmund]]||8300|| || || ||14 |- |[[:en:Σ-algebra]]||26800|| || || ||36 |- |[[:en:Χ-bounded]]||11000|| || || ||1 |} 3s0krqt9va414zussz2glw1vdz0n6tn 102 1009881 8486710 8485315 2022-08-10T18:33:15Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:List-Class mathematics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:300,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:400,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:500,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:600,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:700,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:800,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:900,000]]||100|| || || ||35 |- |[[:en:Alfréd Rényi Prize]]||3500|| || || ||5 |- |[[:en:Algorithms and Combinatorics]]||4500|| || || ||2 |- |[[:en:Apeirotope]]||3900|| || || ||3 |- |[[:en:Areas of mathematics]]||100||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305 |- |[[:en:Askey scheme]]||7700|| || || ||4 |- |[[:en:Bibliography of E. T. Whittaker]]||149700|| || || ||1 |- |[[:en:Center (algebra)]]||2300|| || || ||14 |- |[[:en:Comparison of linear algebra libraries]]||10200|| || || ||2 |- |[[:en:Comparison test]]||300|| || || ||2 |- |[[:en:Compound of cubes]]||400|| || || ||1 |- |[[:en:Compound of octahedra]]||600|| || || ||1 |- |[[:en:Compound of tetrahedra]]||400|| || || ||1 |- |[[:en:Correspondence (mathematics)]]||100|| || || ||16 |- |[[:en:Coxeter notation]]||176300|| || || ||4 |- |[[:en:Cyclic (mathematics)]]||1600|| || || ||3 |- |[[:en:Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics]]||4100|| || || ||17 |- |[[:en:Del in cylindrical and spherical coordinates]]||29100|| || || ||13 |- |[[:en:Enumerations of specific permutation classes]]||25000|| || || ||1 |- |[[:en:Gauss Lectureship]]||5300|| || || ||5 |- |[[:en:George Pólya Award]]||8700|| || || ||3 |- |[[:en:Glossary of algebraic geometry]]||74700|| || || ||4 |- |[[:en:Glossary of algebraic topology]]||46100|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of areas of mathematics]]||73300|| || || ||2 |- |[[:en:Glossary of arithmetic and diophantine geometry]]||37500|| || || ||2 |- |[[:en:Glossary of calculus]]||88400|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of classical algebraic geometry]]||82900|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of differential geometry and topology]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of field theory]]||15600|| || || ||3 |- |[[:en:Glossary of functional analysis]]||17200|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of graph theory]]||106500|| || || ||19 |- |[[:en:Glossary of invariant theory]]||39800|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of Lie groups and Lie algebras]]||23300|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of linear algebra]]||7700|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of mathematical symbols]]||73300||[[Մաթեմատիկական նշաններ]]||28800|| ||59 |- |[[:en:Glossary of mathematics]]||3800|| || || ||6 |- |[[:en:Glossary of order theory]]||29300|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of Principia Mathematica]]||20700|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of representation theory]]||34800|| || || ||1 |- |[[:en:Glossary of set theory]]||68500|| || || ||1 |- |[[:en:Gödel Lecture]]||4900|| || || ||1 |- |[[:en:Graduate Studies in Mathematics]]||27700|| || || ||5 |- |[[:en:Graduate Texts in Mathematics]]||34800|| || || ||10 |- |[[:en:List of Greek mathematicians]]||10700|| || || ||7 |- |[[:en:ICTP Ramanujan Prize]]||8800|| || || ||7 |- |[[:en:International Mathematical Olympiad selection process]]||39200|| || || ||1 |- |[[:en:List of Iranian mathematicians]]||6900|| || || ||2 |- |[[:en:ISO 31-11]]||17600|| || || ||6 |- |[[:en:List of Jewish mathematicians]]||182800|| || || ||2 |- |[[:en:Krieger–Nelson Prize]]||3100|| || || ||7 |- |[[:en:List of abstract algebra topics]]||12100|| || || ||4 |- |[[:en:List of actuaries]]||6800|| || || ||1 |- |[[:en:List of algebraic constructions]]||1400|| || || ||1 |- |[[:en:List of algebraic geometry topics]]||6700|| || || ||2 |- |[[:en:List of algebraic number theory topics]]||2100|| || || ||4 |- |[[:en:List of algebraic topology topics]]||3800|| || || ||2 |- |[[:en:List of aperiodic sets of tiles]]||35000|| || || ||3 |- |[[:en:List of axioms]]||2700|| || || ||4 |- |[[:en:List of Banach spaces]]||2400|| || || ||2 |- |[[:en:List of books about polyhedra]]||57000|| || || ||1 |- |[[:en:List of books in computational geometry]]||18900|| || || ||3 |- |[[:en:List of Boolean algebra topics]]||5900|| || || ||4 |- |[[:en:List of calculus topics]]||4400|| || || ||5 |- |[[:en:List of centroids]]||11700|| || || ||10 |- |[[:en:List of circle topics]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:List of combinatorial computational geometry topics]]||3800|| || || ||1 |- |[[:en:List of commutative algebra topics]]||3800|| || || ||1 |- |[[:en:List of complex analysis topics]]||4400|| || || ||3 |- |[[:en:List of complex and algebraic surfaces]]||7300|| || || ||2 |- |[[:en:List of complexity classes]]||8100|| || || ||11 |- |[[:en:List of computability and complexity topics]]||5200|| || || ||1 |- |[[:en:List of computer algebra systems]]||31100|| || || ||4 |- |[[:en:List of conjectures]]||28100|| || || ||5 |- |[[:en:List of conjectures by Paul Erdős]]||11100|| || || ||7 |- |[[:en:List of continuity-related mathematical topics]]||1800|| || || ||1 |- |[[:en:List of contributors to general relativity]]||20300|| || || ||3 |- |[[:en:List of convex regular-faced polyhedra]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:List of convexity topics]]||8100|| || || ||1 |- |[[:en:List of curves]]||7100|| || || ||7 |- |[[:en:List of curves topics]]||3400|| || || ||3 |- |[[:en:List of definite integrals]]||13700|| || || ||10 |- |[[:en:List of differential geometry topics]]||8700|| || || ||4 |- |[[:en:List of dimensionless quantities]]||39400|| || || ||1 |- |[[:en:List of disproved mathematical ideas]]||4200|| || || ||2 |- |[[:en:List of examples of lengths]]||35300|| || || ||1 |- |[[:en:List of exceptional set concepts]]||1300|| || || ||1 |- |[[:en:List of exponential topics]]||6100|| || || ||4 |- |[[:en:List of fellows of the American Statistical Association]]||69600|| || || ||1 |- |[[:en:List of Fields medalists affiliated with the Institute for Advanced Study]]||4500|| || || ||2 |- |[[:en:List of fields of application of statistics]]||5400|| || || ||5 |- |[[:en:List of films about mathematicians]]||12700|| || || ||4 |- |[[:en:List of finite simple groups]]||46700|| || || ||6 |- |[[:en:List of finite spherical symmetry groups]]||15400|| || || ||5 |- |[[:en:List of forcing notions]]||16600|| || || ||1 |- |[[:en:List of formal systems]]||1700|| || || ||1 |- |[[:en:List of formulae involving π]]||31100|| || || ||7 |- |[[:en:List of formulas in Riemannian geometry]]||19800|| || || ||1 |- |[[:en:List of Fourier analysis topics]]||3100|| || || ||3 |- |[[:en:List of Fourier transforms]]||100|| || || ||64 |- |[[:en:List of Fourier-related transforms]]||7000|| || || ||5 |- |[[:en:List of functional analysis topics]]||5500|| || || ||3 |- |[[:en:List of general topology topics]]||5000|| || || ||2 |- |[[:en:List of geodesic polyhedra and Goldberg polyhedra]]||31100|| || || ||1 |- |[[:en:List of geometers]]||14700|| || || ||8 |- |[[:en:List of geometric topology topics]]||3300|| || || ||2 |- |[[:en:List of geometry topics]]||9900|| || || ||2 |- |[[:en:List of Graph Theory Problems]]||5300|| || || ||1 |- |[[:en:List of graph theory topics]]||7600|| || || ||2 |- |[[:en:List of graphs by edges and vertices]]||7300|| || || ||2 |- |[[:en:List of group theory topics]]||10200|| || || ||10 |- |[[:en:List of harmonic analysis topics]]||2600|| || || ||1 |- |[[:en:List of Hilbert systems]]||17900|| || || ||3 |- |[[:en:List of Hungarian mathematicians]]||5400|| || || ||4 |- |[[:en:List of important publications in mathematics]]||96600|| || || ||3 |- |[[:en:List of impossible puzzles]]||1600|| || || ||3 |- |[[:en:List of Indian mathematicians]]||6800|| || || ||10 |- |[[:en:List of inequalities]]||8900|| || || ||7 |- |[[:en:List of integer sequences]]||27800|| || || ||4 |- |[[:en:List of integrals of Gaussian functions]]||6300|| || || ||8 |- |[[:en:List of integrals of hyperbolic functions]]||5800||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7800|| ||31 |- |[[:en:List of integrals of inverse trigonometric functions]]||6000||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7200|| ||30 |- |[[:en:List of integrals of irrational functions]]||13700|| || || ||32 |- |[[:en:List of integrals of trigonometric functions]]||17400||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||15500|| ||37 |- |[[:en:List of irreducible Tits indices]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:List of isotoxal polyhedra and tilings]]||15100|| || || ||2 |- |[[:en:List of Italian mathematicians]]||19600|| || || ||5 |- |[[:en:List of Johnson solids]]||60000|| || || ||3 |- |[[:en:List of k-uniform tilings]]||72200|| || || ||1 |- |[[:en:List of knapsack problems]]||11100|| || || ||4 |- |[[:en:List of knot theory topics]]||7400|| || || ||1 |- |[[:en:List of Laplace transforms]]||9700|| || || ||2 |- |[[:en:List of large cardinal properties]]||5800|| || || ||2 |- |[[:en:List of largest known primes and probable primes]]||26300|| || || ||1 |- |[[:en:List of lemmas]]||8300|| || || ||3 |- |[[:en:List of Lie groups topics]]||4100|| || || ||2 |- |[[:en:List of logarithmic identities]]||29700|| || || ||21 |- |[[:en:List of logic symbols]]||22300|| || || ||18 |- |[[:en:List of manifolds]]||3700|| || || ||3 |- |[[:en:List of Martin Gardner Mathematical Games columns]]||32300|| || || ||3 |- |[[:en:List of mathematical abbreviations]]||18200|| || || ||6 |- |[[:en:List of mathematical artists]]||25800|| || || ||1 |- |[[:en:List of mathematical constants]]||81000|| || || ||10 |- |[[:en:List of mathematical functions]]||9900|| || || ||21 |- |[[:en:List of mathematical jargon]]||37700|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematical knots and links]]||3400|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematical logic topics]]||14000|| || || ||3 |- |[[:en:List of mathematical proofs]]||6000|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematical properties of points]]||3300|| || || ||1 |- |[[:en:List of mathematical series]]||17300|| || || ||12 |- |[[:en:List of mathematical shapes]]||46800|| || || ||5 |- |[[:en:List of mathematical societies]]||3900|| || || ||4 |- |[[:en:List of mathematical symbols by subject]]||143300|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematical theories]]||2100|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematical topics in quantum theory]]||4400|| || || ||3 |- |[[:en:List of mathematical uses of Latin letters]]||32800|| || || ||1 |- |[[:en:List of mathematics competitions]]||8700||[[Մաթեմատիկական օլիմպիադա]]||3400||այո||14 |- |[[:en:List of mathematics history topics]]||1500|| || || ||2 |- |[[:en:List of mathematics journals]]||14100|| || || ||3 |- |[[:en:List of multivariable calculus topics]]||1900|| || || ||1 |- |[[:en:List of named differential equations]]||15400|| || || ||1 |- |[[:en:List of nonlinear ordinary differential equations]]||7000|| || || ||1 |- |[[:en:List of nonlinear partial differential equations]]||22400|| || || ||2 |- |[[:en:List of NP-complete problems]]||28600|| || || ||3 |- |[[:en:List of number fields with class number one]]||15400|| || || ||1 |- |[[:en:List of numeral systems]]||35100|| || || ||4 |- |[[:en:List of numerical analysis topics]]||71800|| || || ||4 |- |[[:en:List of open-source software for mathematics]]||12900|| || || ||1 |- |[[:en:List of order structures in mathematics]]||1600|| || || ||8 |- |[[:en:List of order theory topics]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:List of Polish mathematicians]]||5100|| || || ||2 |- |[[:en:List of polygons]]||18600|| || || ||3 |- |[[:en:List of polygons, polyhedra and polytopes]]||29600|| || || ||2 |- |[[:en:List of PPAD-complete problems]]||2000|| || || ||1 |- |[[:en:List of prime knots]]||26200|| || || ||3 |- |[[:en:List of prime numbers]]||116300||[[Պարզ թվերի ցանկ]]||22300|| ||35 |- |[[:en:List of properties of sets of reals]]||1500|| || || ||1 |- |[[:en:List of PSPACE-complete problems]]||18500|| || || ||1 |- |[[:en:List of q-analogs]]||2100|| || || ||1 |- |[[:en:List of real analysis topics]]||14300|| || || ||2 |- |[[:en:List of regular polytopes and compounds]]||121100|| || || ||7 |- |[[:en:List of representation theory topics]]||2600|| || || ||1 |- |[[:en:List of representations of e]]||8200|| || || ||5 |- |[[:en:List of Runge–Kutta methods]]||26600|| || || ||6 |- |[[:en:List of self-intersecting polygons]]||1100|| || || ||2 |- |[[:en:List of set identities and relations]]||155800|| || || ||1 |- |[[:en:List of set theory topics]]||9100|| || || ||3 |- |[[:en:List of small groups]]||29800|| || || ||15 |- |[[:en:List of small polyhedra by vertex count]]||8600|| || || ||2 |- |[[:en:List of solids derived from the sphere]]||900|| || || ||1 |- |[[:en:List of spirals]]||7900|| || || ||3 |- |[[:en:List of statements independent of ZFC]]||17800|| || || ||4 |- |[[:en:List of statisticians]]||39800|| || || ||7 |- |[[:en:List of surfaces]]||1600|| || || ||3 |- |[[:en:List of tessellations]]||15000|| || || ||1 |- |[[:en:List of textbooks in electromagnetism]]||46000|| || || ||1 |- |[[:en:List of textbooks in thermodynamics and statistical mechanics]]||47800|| || || ||2 |- |[[:en:List of textbooks on classical mechanics and quantum mechanics]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:List of theorems called fundamental]]||4500|| || || ||8 |- |[[:en:List of things named after Adrien-Marie Legendre]]||1500|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Alan Turing]]||3400|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Alexander Grothendieck]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Alfred Tarski]]||1800|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after André Weil]]||1300|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Archimedes]]||2200|| || || ||3 |- |[[:en:List of things named after Arthur Cayley]]||1200|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Bernhard Riemann]]||3600|| || || ||4 |- |[[:en:List of things named after Carl Friedrich Gauss]]||11200|| || || ||8 |- |[[:en:List of things named after Carl Gustav Jacob Jacobi]]||2500|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Charles Hermite]]||3900|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Eduard Heine]]||600|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Élie Cartan]]||2400|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Emil Artin]]||1100|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Erich Hecke]]||700|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Ernst Witt]]||800|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Euclid]]||1800|| || || ||3 |- |[[:en:List of things named after Felix Klein]]||1600|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Ferdinand Georg Frobenius]]||1500|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Gottfried Leibniz]]||3800|| || || ||7 |- |[[:en:List of things named after Henri Poincaré]]||7900|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Hermann Weyl]]||2800|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Isaac Newton]]||3900|| || || ||4 |- |[[:en:List of things named after Jacques Hadamard]]||2500|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after James Joseph Sylvester]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Jean-Pierre Serre]]||1600|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Johannes Kepler]]||1700|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after John Horton Conway]]||5900|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Joseph-Louis Lagrange]]||2800|| || || ||4 |- |[[:en:List of things named after Karl Weierstrass]]||1600|| || || ||3 |- |[[:en:List of things named after Leonhard Euler]]||13900||[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||5700|| ||15 |- |[[:en:List of things named after Niels Henrik Abel]]||2100|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Paul Erdős]]||2400|| || || ||6 |- |[[:en:List of things named after Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]||2700|| || || ||3 |- |[[:en:List of things named after Pierre Deligne]]|| || || || ||36 |- |[[:en:List of things named after Pythagoras]]||3100|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after Richard Dedekind]]||1200|| || || ||1 |- |[[:en:List of things named after Srinivasa Ramanujan]]||2500|| || || ||3 |- |[[:en:List of things named after Thomas Bayes]]||4400|| || || ||2 |- |[[:en:List of things named after W. V. D. Hodge]]||700|| || || ||1 |- |[[:en:List of topics related to π]]||3300|| || || ||2 |- |[[:en:List of topologies on the category of schemes]]||1900|| || || ||1 |- |[[:en:List of transforms]]||3100|| || || ||7 |- |[[:en:List of transitive finite linear groups]]||6700|| || || ||1 |- |[[:en:List of triangle inequalities]]||45200|| || || ||2 |- |[[:en:List of triangle topics]]||11700|| || || ||4 |- |[[:en:List of trigonometric identities]]||76300||[[Եռանկյունաչափական նույնություններ]]||19900|| ||37 |- |[[:en:List of two-dimensional geometric shapes]]||4900|| || || ||2 |- |[[:en:List of undecidable problems]]||12200|| || || ||3 |- |[[:en:List of uniform polyhedra by Schwarz triangle]]||65200|| || || ||2 |- |[[:en:List of unsolved problems in fair division]]||25700|| || || ||1 |- |[[:en:List of unsolved problems in information theory]]||5200|| || || ||2 |- |[[:en:List of unsolved problems in mathematics]]||172700|| || || ||28 |- |[[:en:List of variational topics]]||1000|| || || ||1 |- |[[:en:List of vector spaces in mathematics]]||700|| || || ||2 |- |[[:en:List of wavelet-related transforms]]||1600|| || || ||1 |- |[[:en:List of winners of the Mathcounts competition]]|| || || || ||6 |- |[[:en:List of works by Petr Vaníček]]||92500|| || || ||1 |- |[[:en:List of zeta functions]]||3000|| || || ||4 |- |[[:en:Lists of integrals]]||29200|| || || ||46 |- |[[:en:Lists of mathematics topics]]||21700||[[Մաթեմատիկայի մասին հոդվածների ցանկեր]]||14700||այո||16 |- |[[:en:Lists of shapes]]||1100|| || || ||8 |- |[[:en:Lists of uniform tilings on the sphere, plane, and hyperbolic plane]]||55800|| || || ||1 |- |[[:en:Lists of unsolved problems in mathematics]]||100|| || || ||28 |- |[[:en:Louise Hay Award]]||6700|| || || ||4 |- |[[:en:MAA Certificate of Merit]]||1200|| || || ||1 |- |[[:en:Manifold decomposition]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Map of lattices]]||3200|| || || ||1 |- |[[:en:Martin Gardner bibliography]]||32300|| || || ||2 |- |[[:en:Mathematical Alphanumeric Symbols]]||108800|| || || ||9 |- |[[:en:Mathematical operators and symbols in Unicode]]||13300|| || || ||3 |- |[[:en:Mathematical software]]||5500|| || || ||11 |- |[[:en:List of mathematician-politicians]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Lists of mathematicians]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:List of Chinese mathematicians]]||2500|| || || ||6 |- |[[:en:Mathematics education in the United Kingdom]]||15400|| || || ||1 |- |[[:en:Max Noether's theorem]]||900|| || || ||2 |- |[[:en:List of members of the National Academy of Sciences (Applied mathematical sciences)]]||4100|| || || ||2 |- |[[:en:Miscellaneous Mathematical Symbols-B]]||11000|| || || ||8 |- |[[:en:Morgan Prize]]||12300|| || || ||6 |- |[[:en:Names of small numbers]]||4900|| || || ||4 |- |[[:en:Noether Lecture]]||7600|| || || ||5 |- |[[:en:Emmy Noether bibliography]]||27100|| || || ||2 |- |[[:en:Noise (spectral phenomenon)]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:List of numbers]]||56400|| || || ||40 |- |[[:en:Order (mathematics)]]||3900|| || || ||9 |- |[[:en:Ordered set operators]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Orders of magnitude (numbers)]]||88200|| || || ||12 |- |[[:en:Outline of actuarial science]]||4200|| || || ||1 |- |[[:en:Outline of algebra]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Outline of discrete mathematics]]||8400|| || || ||2 |- |[[:en:Outline of linear algebra]]||4500|| || || ||3 |- |[[:en:Outline of logic]]||22600|| || || ||1 |- |[[:en:Outline of mathematics]]||14900|| || || ||7 |- |[[:en:Outline of probability]]||7800|| || || ||1 |- |[[:en:Outline of trigonometry]]||8600|| || || ||2 |- |[[:en:Paracompact uniform honeycombs]]||259400|| || || ||1 |- |[[:en:Paul Erdős Prize]]||2100|| || || ||6 |- |[[:en:Polytope families]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Poncelet Prize]]||8900|| || || ||8 |- |[[:en:Popular mathematics]]||9100|| || || ||6 |- |[[:en:Regular skew apeirohedron]]||16600|| || || ||4 |- |[[:en:Regular skew polyhedron]]||14000|| || || ||3 |- |[[:en:Rouse Ball Professor of Mathematics]]||3300|| || || ||3 |- |[[:en:Séminaire Nicolas Bourbaki (1960–1969)]]||10800|| || || ||2 |- |[[:en:Senior Wrangler]]||70500|| || || ||2 |- |[[:en:Snedecor Award]]||1300|| || || ||2 |- |[[:en:Special classes of semigroups]]||36000|| || || ||1 |- |[[:en:Srinivasa Ramanujan Medal]]||1200|| || || ||3 |- |[[:en:Sums of powers]]||5500|| || || ||3 |- |[[:en:Table of bases]]||43000||[[Հիմքերի աղյուսակ]]||90800||այո||10 |- |[[:en:Table of Clebsch–Gordan coefficients]]||42100|| || || ||4 |- |[[:en:Table of divisors]]||94200||[[Բաժանարարների աղյուսակ]]||115900||այո||18 |- |[[:en:Table of Lie groups]]||13800|| || || ||4 |- |[[:en:Table of prime factors]]||49700|| || || ||16 |- |[[:en:Tarski Lectures]]||3600|| || || ||4 |- |[[:en:List of things named after Joseph Fourier]]||2400|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of abelian varieties]]||9700|| || || ||1 |- |[[:en:Timeline of algebra]]||27500|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of algorithms]]||17600|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of ancient Greek mathematicians]]||24600|| || || ||4 |- |[[:en:Timeline of information theory]]||8800|| || || ||3 |- |[[:en:Timeline of women in mathematics]]||44300|| || || ||4 |- |[[:en:Timeline of women in mathematics in the United States]]||15700|| || || ||3 |- |[[:en:Undergraduate Texts in Mathematics]]||35100|| || || ||6 |- |[[:en:Uniform honeycombs in hyperbolic space]]||86700|| || || ||2 |- |[[:en:Uniform polyhedron compound]]||23600|| || || ||6 |- |[[:en:Uniform tiling symmetry mutations]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:Vector algebra relations]]||10200|| || || ||4 |- |[[:en:Vector calculus identities]]||27200||[[Վեկտորական անալիզի բանաձևեր]]||5700|| ||11 |- |[[:en:Whitehead Prize]]||7500|| || || ||12 |- |[[:en:Wolf Prize in Mathematics]]||16100|| || || ||27 |- |[[:en:Ε-net]]||300|| || || ||2 |- |[[:en:Ξ function]]||300|| || || ||1 |} swb5onyiu5c618tja2va9h8zb9pad6i 102 1009883 8486711 8486211 2022-08-10T18:33:48Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Статьи проекта Математика высшей важности]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:1 (число)]]||13000||[[1 (թիվ)]]||1600||այո||195 |- |[[:ru:Аксиома]]||14800||[[Աքսիոմ]]||3100|| ||109 |- |[[:ru:Аксиома параллельности Евклида]]||71400|| || || ||41 |- |[[:ru:Алгебра]]||40400||[[Հանրահաշիվ]]||36100|| ||178 |- |[[:ru:Алгебраическая геометрия]]||41900||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61 |- |[[:ru:Алгебраическое многообразие]]||29200|| || || ||34 |- |[[:ru:Анализ (раздел математики)]]||52000||[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||31900|| ||118 |- |[[:ru:Аналитическая геометрия]]||19400||[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||1200||այո||77 |- |[[:ru:Арифметика]]||134800||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163 |- |[[:ru:Бесконечность]]||108200||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125 |- |[[:ru:Векторное пространство]]||31900||[[Վեկտորական տարածություն]]||5300|| ||82 |- |[[:ru:Великая теорема Ферма]]||41700||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80 |- |[[:ru:Вычислительная математика]]||52600|| || || ||27 |- |[[:ru:Галуа, Эварист]]||21200||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94 |- |[[:ru:Гаусс, Карл Фридрих]]||63600||[[Կառլ Գաուս]]||69500|| ||178 |- |[[:ru:Геометрия]]||43100||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199 |- |[[:ru:Гильберт, Давид]]||52900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143 |- |[[:ru:Гипотеза Пуанкаре]]||15300|| || || ||46 |- |[[:ru:Гипотеза Римана]]||64200|| || || ||58 |- |[[:ru:Группа (математика)]]||58800||[[Խումբ]]||8300|| ||81 |- |[[:ru:Дифференциальное уравнение]]||42000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98 |- |[[:ru:Евклидово пространство]]||22700|| || || ||63 |- |[[:ru:Знаки плюса и минуса]]||16100||[[Պլյուս և մինուս նշաններ]]||14100|| ||23 |- |[[:ru:История математики]]||172400||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65 |- |[[:ru:Классификация простых конечных групп]]||73200|| || || ||25 |- |[[:ru:Колмогоров, Андрей Николаевич]]||118400||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||6800|| ||71 |- |[[:ru:Кольцо (математика)]]||43000||[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||67 |- |[[:ru:Комплексное число]]||121400||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133 |- |[[:ru:Комплексный анализ]]||42600|| || || ||60 |- |[[:ru:Коши, Огюстен Луи]]||18200||[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||5900|| ||78 |- |[[:ru:Лейбниц, Готфрид Вильгельм]]||258600||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192 |- |[[:ru:Линейная алгебра]]||78500||[[Գծային հանրահաշիվ]]||42300|| ||113 |- |[[:ru:Лобачевский, Николай Иванович]]||98900||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||89 |- |[[:ru:Логарифм]]||114700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113 |- |[[:ru:Манин, Юрий Иванович]]||27700|| || || ||20 |- |[[:ru:Математика]]||61300||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305 |- |[[:ru:Математическая индукция]]||10600||[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||2000|| ||70 |- |[[:ru:Математическая логика]]||42500||[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||1100|| ||89 |- |[[:ru:Математический анализ]]||79900|| || || ||105 |- |[[:ru:Математическое доказательство]]||52500||[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||49900|| ||98 |- |[[:ru:Матрица (математика)]]||63700||[[Մատրից]]||26100|| ||97 |- |[[:ru:Международный конгресс математиков]]||111200|| || || ||31 |- |[[:ru:Многообразие]]||18600||[[Բազմաձևություն]]||2800||այո||50 |- |[[:ru:Многочлен]]||16900||[[Բազմանդամ]]||5000|| ||84 |- |[[:ru:Множество]]||29100||[[Բազմություն]]||47000|| ||104 |- |[[:ru:Неевклидова геометрия]]||6000||[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||5000|| ||54 |- |[[:ru:Нётер, Эмми]]||157000||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86 |- |[[:ru:Ноль]]||50400||[[0 (թիվ)]]||11600|| ||156 |- |[[:ru:Ньютон, Исаак]]||250900||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277 |- |[[:ru:Окружность]]||51000||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151 |- |[[:ru:Основания математики]]||119400|| || || ||36 |- |[[:ru:Основная теорема алгебры]]||18100||[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||12300|| ||59 |- |[[:ru:Пи (число)]]||82900||[[Պի թիվ]]||44100|| ||161 |- |[[:ru:Плоскость]]||19700||[[Հարթություն]]||2100|| ||88 |- |[[:ru:Площадь]]||41900||[[Մակերես]]||9700||այո||162 |- |[[:ru:Подмножество]]||13900||[[Ենթաբազմություն]]||8600|| ||67 |- |[[:ru:Подпространство]]||6600|| || || ||16 |- |[[:ru:Поле (алгебра)]]||17400|| || || ||63 |- |[[:ru:Преобразование Фурье]]||44400|| || || ||64 |- |[[:ru:Прикладная математика]]||32300||[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||8800|| ||80 |- |[[:ru:Производная функции]]||58800||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89 |- |[[:ru:Простое число]]||108100||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138 |- |[[:ru:Прямая]]||26700||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110 |- |[[:ru:Прямоугольная система координат]]||29200||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77 |- |[[:ru:Риман, Бернхард]]||35300||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106 |- |[[:ru:Ряд (математика)]]||49900|| || || ||79 |- |[[:ru:Ряд Тейлора]]||46900||[[Թեյլորի շարք]]||52200|| ||66 |- |[[:ru:Синай, Яков Григорьевич]]||21600|| || || ||30 |- |[[:ru:Система координат]]||42700||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91 |- |[[:ru:Система линейных алгебраических уравнений]]||15600||[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||8100|| ||74 |- |[[:ru:Соболев, Сергей Львович]]||34100||[[Սերգեյ Սոբոլև]]||4100|| ||27 |- |[[:ru:Список пленарных докладов на Международных конгрессах математиков]]||160100|| || || ||5 |- |[[:ru:Статистика]]||46400||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185 |- |[[:ru:Теорема]]||37900||[[Թեորեմ]]||3000|| ||94 |- |[[:ru:Теорема Пифагора]]||56700||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123 |- |[[:ru:Теория графов]]||390400||[[Գրաֆների տեսություն]]||22300|| ||78 |- |[[:ru:Теория групп]]||48300|| || || ||79 |- |[[:ru:Теория категорий]]||28200||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53 |- |[[:ru:Теория множеств]]||70900||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124 |- |[[:ru:Теория функций вещественной переменной]]||8100|| || || ||42 |- |[[:ru:Теория хаоса]]||56700|| || || ||68 |- |[[:ru:Теория чисел]]||40100||[[Թվերի տեսություն]]||83500|| ||120 |- |[[:ru:Трапеция]]||15600||[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||6600||այո||98 |- |[[:ru:Треугольник]]||89600||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162 |- |[[:ru:Тригонометрические функции]]||73000||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80 |- |[[:ru:Тригонометрия]]||36000||[[Եռանկյունաչափություն]]||55900|| ||143 |- |[[:ru:Угол]]||66000||[[Անկյուն]]||64300|| ||133 |- |[[:ru:Фрактал]]||35000||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79 |- |[[:ru:Функция (математика)]]||45000||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120 |- |[[:ru:Фурье, Жан-Батист Жозеф]]||39100||[[Ժոզեֆ Ֆուրիե]]||5000|| ||127 |- |[[:ru:Хаос]]||9100|| || || ||37 |- |[[:ru:Цифры]]||9900||[[Թվանշաններ]]||9500|| ||99 |- |[[:ru:Число]]||41100||[[Թիվ]]||80600|| ||199 |- |[[:ru:Шафаревич, Игорь Ростиславович]]||64800|| || || ||29 |- |[[:ru:Эйлер, Леонард]]||204000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173 |- |[[:ru:Элементарная алгебра]]||20600||[[Տարրական հանրահաշիվ]]||14200|| ||55 |} s1kv90ancuse55yfsbeoluumr6c7eee 102 1009885 8486712 8486213 2022-08-10T18:35:02Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Статьи проекта Математика высокой важности]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:Абсолютная величина]]||9900||[[Բացարձակ արժեք]]||1200|| ||79 |- |[[:ru:Алгебра Ли]]||15200|| || || ||30 |- |[[:ru:Алгоритм Евклида]]||50800||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||10200|| ||62 |- |[[:ru:Алгоритм Ленстры — Ленстры — Ловаса]]||38800|| || || ||7 |- |[[:ru:Аносов, Дмитрий Викторович]]||14400|| || || ||17 |- |[[:ru:Апории Зенона]]||101300|| || || ||47 |- |[[:ru:Арнольд, Владимир Игоревич]]||49600|| || || ||57 |- |[[:ru:Архимед]]||145800||[[Արքիմեդես]]||92100|| ||220 |- |[[:ru:Асимптотический анализ]]||15000|| || || ||16 |- |[[:ru:Аффинная система координат]]||2200|| || || ||8 |- |[[:ru:Базис]]||31500|| || || ||48 |- |[[:ru:Бахвалов, Николай Сергеевич]]||18900|| || || ||9 |- |[[:ru:Бельтрами, Эудженио]]||27100|| || || ||32 |- |[[:ru:Билинейная форма]]||11800||[[Երկգծային ձև]]||9400|| ||25 |- |[[:ru:Бинарное отношение]]||22400|| || || ||41 |- |[[:ru:Бином Ньютона]]||12800||[[Նյուտոնի երկանդամ]]||7100|| ||72 |- |[[:ru:Бицадзе, Андрей Васильевич]]||16800|| || || ||5 |- |[[:ru:Борн, Макс]]||142400||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108 |- |[[:ru:Брушлинский, Константин Владимирович]]||22100|| || || ||3 |- |[[:ru:Булева алгебра]]||18600|| || || ||16 |- |[[:ru:Булинский, Александр Вадимович]]||8300|| || || ||3 |- |[[:ru:Бухштабер, Виктор Матвеевич]]||8100|| || || ||7 |- |[[:ru:Вейерштрасс, Карл]]||24700||[[Կառլ Վայերշտրաս]]||4800|| ||72 |- |[[:ru:Вектор (геометрия)]]||35500|| || || ||91 |- |[[:ru:Вектор (математика)]]||23100||[[Վեկտոր]]||15100|| ||21 |- |[[:ru:Векторное поле]]||37800||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51 |- |[[:ru:Векторное произведение]]||41200||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66 |- |[[:ru:Векуа, Илья Несторович]]||22100||[[Իլյա Վեկուա]]||3800|| ||23 |- |[[:ru:Вещественное число]]||80500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115 |- |[[:ru:Вишик, Марко Иосифович]]||10500|| || || ||6 |- |[[:ru:Возведение в степень]]||43300||[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||140800|| ||89 |- |[[:ru:Воронин, Сергей Михайлович]]||7300|| || || ||2 |- |[[:ru:Временная сложность алгоритма]]||68900|| || || ||23 |- |[[:ru:Вычитание]]||48000||[[Հանում]]||40800|| ||112 |- |[[:ru:Гауссов интеграл]]||11500|| || || ||24 |- |[[:ru:Гауссовы целые числа]]||62100|| || || ||30 |- |[[:ru:Гёдель, Курт]]||36900||[[Կուրտ Գյոդել]]||4300|| ||104 |- |[[:ru:Геометрия (Декарт)]]||55800||[[Երկրաչափություն (Դեկարտ)]]||31300|| ||17 |- |[[:ru:Гернет, Надежда Николаевна]]||8100|| || || ||8 |- |[[:ru:Гипербола (математика)]]||38000||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74 |- |[[:ru:Гладкое многообразие]]||16100|| || || ||21 |- |[[:ru:Голубев, Владимир Васильевич]]||21800|| || || ||7 |- |[[:ru:Градиент]]||21400||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64 |- |[[:ru:Граф (математика)]]||33000||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67 |- |[[:ru:Деление (математика)]]||55400||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120 |- |[[:ru:Деление на ноль]]||10300||[[Բաժանում զրոյի վրա]]||9200|| ||38 |- |[[:ru:Деление с остатком]]||24100||[[Մնացորդով բաժանում]]||17500|| ||30 |- |[[:ru:Дельта-функция]]||36100|| || || ||47 |- |[[:ru:Демидович, Борис Павлович]]||15700|| || || ||10 |- |[[:ru:Дерево (теория графов)]]||15800|| || || ||38 |- |[[:ru:Десятичная дробь]]||37200|| || || ||21 |- |[[:ru:Динамическая система]]||23700|| || || ||50 |- |[[:ru:Дискретная математика]]||5300||[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||7500||այո||78 |- |[[:ru:Дисперсионный анализ]]||23300||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47 |- |[[:ru:Дифференциальная геометрия поверхностей]]||20600|| || || ||8 |- |[[:ru:Дифференциальная приватность]]||27900|| || || ||10 |- |[[:ru:Дифференциальное исчисление]]||15400||[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||18700|| ||72 |- |[[:ru:Дифференциальное уравнение в частных производных]]||34700||[[Մասնակի ածանցյալներով դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||3900|| ||52 |- |[[:ru:Длина кривой]]||11900|| || || ||35 |- |[[:ru:Дородницын, Анатолий Алексеевич]]||61700||[[Անատոլի Դորոդնիցին]]||2600|| ||9 |- |[[:ru:Дьяченко, Владимир Федотович]]||7200|| || || ||2 |- |[[:ru:Евклидова геометрия]]||8700||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||2200|| ||80 |- |[[:ru:Евклидова метрика]]||2600|| || || ||34 |- |[[:ru:Жидков, Николай Петрович]]||15000|| || || ||2 |- |[[:ru:Задача о рюкзаке]]||52600||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31 |- |[[:ru:Знак плюс-минус]]||8000|| || || ||28 |- |[[:ru:Золотое сечение]]||41800||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94 |- |[[:ru:Зубков, Андрей Михайлович]]||8500|| || || ||2 |- |[[:ru:Ильин, Владимир Александрович (математик)]]||25500|| || || ||5 |- |[[:ru:Инвариант (математика)]]||5900||[[Ինվարիանտ (մաթեմատիկա)]]||3100|| ||30 |- |[[:ru:Инвариантное подпространство]]||4600|| || || ||11 |- |[[:ru:Институт математики имени С. Л. Соболева СО РАН]]||7400|| || || ||4 |- |[[:ru:Интеграл]]||23400||[[Ինտեգրալ]]||1000|| ||93 |- |[[:ru:Интеграл Римана]]||51500||[[Ռիմանի ինտեգրալ]]||13300|| ||39 |- |[[:ru:Иррациональное число]]||34700||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89 |- |[[:ru:История логарифмов]]||34500|| || || ||8 |- |[[:ru:История математических обозначений]]||248100||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8 |- |[[:ru:История теории вероятностей]]||122400||[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||123600|| ||16 |- |[[:ru:История тригонометрии]]||118700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17 |- |[[:ru:Кажихов, Александр Васильевич]]||7900|| || || ||1 |- |[[:ru:Казанское физико-математическое общество]]||7000|| || || ||2 |- |[[:ru:Камынин, Леонид Иванович (математик)]]||10900|| || || ||1 |- |[[:ru:Касим-Заде, Октай Мурадович]]||6000|| || || ||2 |- |[[:ru:Квадратный корень из 2]]||17600||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43 |- |[[:ru:Квантор]]||9500||[[Քվանտորներ]]||9400|| ||36 |- |[[:ru:Келдыш, Мстислав Всеволодович]]||76600||[[Մստիսլավ Կելդիշ]]||9600|| ||34 |- |[[:ru:Класс Co-NP-complete]]||4000|| || || ||10 |- |[[:ru:Классическая логика]]||6800|| || || ||20 |- |[[:ru:Клейн, Феликс]]||33900||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7500|| ||68 |- |[[:ru:Ковалевская, Софья Васильевна]]||57300||[[Սոֆյա Կովալևսկայա]]||3800|| ||82 |- |[[:ru:Код Хэмминга]]||32700|| || || ||31 |- |[[:ru:Козлов, Валерий Васильевич]]||32100|| || || ||7 |- |[[:ru:Комбинаторика]]||62100||[[Կոմբինատորիկա]]||9400|| ||83 |- |[[:ru:Коммутативная алгебра]]||3900|| || || ||34 |- |[[:ru:Коммутативное кольцо]]||15100|| || || ||35 |- |[[:ru:Комплексная плоскость]]||21200||[[Կոմպլեքս հարթություն]]||1900|| ||45 |- |[[:ru:Конечная группа]]||26900|| || || ||22 |- |[[:ru:Конечное поле]]||48300||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35 |- |[[:ru:Континуум-гипотеза]]||10400||[[Կոնտինուումի վարկած]]||3600||այո||39 |- |[[:ru:Контроль ошибок]]||18300|| || || ||36 |- |[[:ru:Конформное отображение]]||12000||[[Կոնֆորմ արտապատկերում]]||4200|| ||28 |- |[[:ru:Корень (математика)]]||62400||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72 |- |[[:ru:Костомаров, Дмитрий Павлович]]||14100|| || || ||5 |- |[[:ru:Кривая]]||20800||[[Կոր]]||7500|| ||74 |- |[[:ru:Криптографическая хеш-функция]]||66900|| || || ||31 |- |[[:ru:Кудрявцев, Валерий Борисович]]||9800|| || || ||5 |- |[[:ru:Лаврентьев, Михаил Алексеевич]]||45500|| || || ||22 |- |[[:ru:Лаврентьев, Михаил Михайлович (старший)]]||12100|| || || ||4 |- |[[:ru:Лагранж, Жозеф Луи]]||27400||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99 |- |[[:ru:Лаплас, Пьер-Симон]]||46000||[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||11400|| ||118 |- |[[:ru:Лахтин, Леонид Кузьмич]]||24400|| || || ||4 |- |[[:ru:Лебег, Анри Леон]]||21100||[[Անրի Լեբեգ]]||5100|| ||45 |- |[[:ru:Лемма о малом искажении]]||17100|| || || ||8 |- |[[:ru:Лемма Шварца — Зиппеля]]||17700|| || || ||4 |- |[[:ru:Лемма Шепли — Фолкмана]]||103800|| || || ||7 |- |[[:ru:Лидов, Михаил Львович]]||29800|| || || ||4 |- |[[:ru:Линейное уравнение]]||20800||[[Գծային հավասարում]]||2500|| ||77 |- |[[:ru:Лиувилль, Жозеф]]||7300||[[Ժոզեֆ Լուիվիլ]]||2800|| ||45 |- |[[:ru:Логика первого порядка]]||18600||[[Պրեդիկատների տրամաբանություն]]||3700|| ||33 |- |[[:ru:Локуциевский, Олег Вячеславович]]||6800|| || || ||1 |- |[[:ru:Любимов, Николай Алексеевич]]||21700|| || || ||4 |- |[[:ru:Математика в девяти книгах]]||14400|| || || ||26 |- |[[:ru:Математическая биология]]||16300|| || || ||42 |- |[[:ru:Математическая константа]]||13800||[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||9400|| ||67 |- |[[:ru:Математические основы квантовой механики]]||20100|| || || ||28 |- |[[:ru:Математический институт имени В. А. Стеклова РАН]]||10800||[[ՌԳԱ Վ.Ա.Ստեկլովի անվան մաթեմատիկական ինստիտուտ]]||9300|| ||18 |- |[[:ru:Математический объект]]||4800|| || || ||31 |- |[[:ru:Метод Монте-Карло]]||32600||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52 |- |[[:ru:Метод Ньютона]]||55400|| || || ||44 |- |[[:ru:Метрический тензор]]||24100|| || || ||27 |- |[[:ru:Метрическое пространство]]||39600||[[Մետրիկական տարածություն]]||2200||այո||58 |- |[[:ru:Механико-математический факультет МГУ]]||73400|| || || ||6 |- |[[:ru:Мнимая единица]]||16600||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62 |- |[[:ru:Многогранник]]||8000||[[Բազմանիստ]]||7200|| ||72 |- |[[:ru:Моисеев, Никита Николаевич]]||62600|| || || ||8 |- |[[:ru:Молин, Фёдор Эдуардович]]||19600|| || || ||8 |- |[[:ru:Монин, Андрей Сергеевич]]||22200|| || || ||9 |- |[[:ru:Монотонная последовательность]]||9500|| || || ||3 |- |[[:ru:Мощность множества]]||34600||[[Բազմության հզորություն]]||2400|| ||54 |- |[[:ru:Мышкис, Анатолий Дмитриевич]]||16900|| || || ||2 |- |[[:ru:Наименьшее общее кратное]]||6700||[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||1700||այո||71 |- |[[:ru:Натуральный логарифм]]||44700||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60 |- |[[:ru:Непрерывная дробь]]||39700||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42 |- |[[:ru:Неравенство]]||22300||[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||70 |- |[[:ru:Никишин, Евгений Михайлович]]||8300|| || || ||6 |- |[[:ru:Норма (математика)]]||15500|| || || ||42 |- |[[:ru:Нормальное распределение]]||43600||[[Նորմալ բաշխում]]||18500|| ||71 |- |[[:ru:Нормированное пространство]]||15700|| || || ||33 |- |[[:ru:Обратная функция]]||9500||[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||1900|| ||58 |- |[[:ru:Обратные тригонометрические функции]]||37800||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50 |- |[[:ru:Олейник, Ольга Арсеньевна]]||41100|| || || ||14 |- |[[:ru:Оператор (математика)]]||19800||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36 |- |[[:ru:Ортогональные многочлены]]||38600|| || || ||22 |- |[[:ru:Ортогональный базис]]||8400|| || || ||6 |- |[[:ru:Осипов, Юрий Сергеевич]]||38400|| || || ||19 |- |[[:ru:Основная теорема арифметики]]||37600||[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||18100|| ||68 |- |[[:ru:Остроградский, Михаил Васильевич]]||45300||[[Միխայիլ Օստրոգրադսկի]]||14700|| ||40 |- |[[:ru:Открытые математические проблемы]]||130900|| || || ||28 |- |[[:ru:Отношение (теория множеств)]]||12200|| || || ||49 |- |[[:ru:Отрицательное число]]||17200||[[Բացասական թիվ]]||8200|| ||63 |- |[[:ru:Пальцев, Борис Васильевич]]||11200|| || || ||2 |- |[[:ru:Парабола]]||21100||[[Պարաբոլ]]||6100||այո||85 |- |[[:ru:Парадокс дней рождения]]||40000||[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||35500|| ||40 |- |[[:ru:Пархоменко, Алексей Серапионович]]||8700|| || || ||3 |- |[[:ru:Паршин, Алексей Николаевич]]||18200|| || || ||7 |- |[[:ru:Паскаль, Блез]]||62200||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185 |- |[[:ru:Первообразная]]||15500||[[Ֆունկցիայի նախնական]]||2100||այո||51 |- |[[:ru:Переменная величина]]||15800||[[Փոփոխական մեծություն]]||2600|| ||80 |- |[[:ru:Планиметрия]]||5300||[[Հարթաչափություն]]||900|| ||31 |- |[[:ru:Планковская длина]]||34100||[[Պլանկի երկարություն]]||5100||այո||52 |- |[[:ru:Поверхностные интегралы]]||10800||[[Մակերևութային ինտեգրալ]]||2100|| ||33 |- |[[:ru:Поверхность]]||44800||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70 |- |[[:ru:Полная теория]]||8800|| || || ||6 |- |[[:ru:Полный перебор]]||77700|| || || ||21 |- |[[:ru:Полянин, Андрей Дмитриевич]]||11800|| || || ||6 |- |[[:ru:Понтрягин, Лев Семёнович]]||86400||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32 |- |[[:ru:Попов, Александр Фёдорович (математик)]]||8600|| || || ||2 |- |[[:ru:Поспелов, Игорь Гермогенович]]||50300|| || || ||1 |- |[[:ru:Правило Лопиталя]]||11300||[[Լոպիտալի կանոն]]||4600|| ||53 |- |[[:ru:Признак сходимости]]||21600|| || || ||28 |- |[[:ru:Принцип двойственности (проективная геометрия)]]||100|| || || ||11 |- |[[:ru:Программа Ленглендса]]||30700|| || || ||18 |- |[[:ru:Проективное пространство]]||11200|| || || ||24 |- |[[:ru:Пространство (математика)]]||4400||[[Տարածություն (մաթեմատիկա)]]||1700|| ||33 |- |[[:ru:Псевдоевклидово пространство]]||19100|| || || ||8 |- |[[:ru:Пуанкаре, Анри]]||131200||[[Անրի Պուանկարե]]||6400|| ||119 |- |[[:ru:Пфейффер, Георгий Васильевич]]||6200|| || || ||7 |- |[[:ru:Рабин, Михаэль]]||11800|| || || ||30 |- |[[:ru:Равномощность]]||11800|| || || ||22 |- |[[:ru:Радиус]]||2600||[[Շառավիղ]]||1500||այո||101 |- |[[:ru:Рациональная функция]]||24200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42 |- |[[:ru:Рациональное число]]||34100||[[Ռացիոնալ թիվ]]||1900||այո||115 |- |[[:ru:Решение треугольников]]||63400||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14 |- |[[:ru:Решето Эратосфена]]||53200||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||11400|| ||59 |- |[[:ru:Риккати, Винченцо де]]||6700|| || || ||15 |- |[[:ru:Риккати, Якопо Франческо]]||4100|| || || ||29 |- |[[:ru:Роберваль, Жиль]]||12800|| || || ||28 |- |[[:ru:Родриг, Олинд]]||24800|| || || ||10 |- |[[:ru:Рождественский, Борис Леонидович]]||14600|| || || ||1 |- |[[:ru:Романов, Владимир Гаврилович]]||8400|| || || ||2 |- |[[:ru:Рыбников, Константин Алексеевич]]||18500|| || || ||4 |- |[[:ru:Сабит ибн Курра]]||9000|| || || ||43 |- |[[:ru:Садовничий, Виктор Антонович]]||119100|| || || ||19 |- |[[:ru:Семендяев, Константин Адольфович]]||10000|| || || ||6 |- |[[:ru:Сергеев, Армен Глебович]]||6400|| || || ||1 |- |[[:ru:Симметрия]]||53500||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94 |- |[[:ru:Система Цермело — Френкеля]]||52600|| || || ||31 |- |[[:ru:Системы записи чисел]]||9800|| || || ||1 |- |[[:ru:Скалярное произведение]]||30400||[[Սկալյար արտադրյալ]]||9600|| ||70 |- |[[:ru:Снеддон, Иан]]||8600|| || || ||5 |- |[[:ru:Совершенное число]]||18900||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63 |- |[[:ru:Сомов, Осип Иванович]]||12800|| || || ||7 |- |[[:ru:Сомов, Павел Иосифович]]||9000|| || || ||2 |- |[[:ru:Соотношение]]||22600||[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||1800||այո||60 |- |[[:ru:Сото, Доминго де]]||14400|| || || ||18 |- |[[:ru:Сравнение по модулю]]||47600|| || || ||22 |- |[[:ru:Среднее значение]]||11100||[[Միջին մեծություններ]]||1600|| ||40 |- |[[:ru:Стевин, Симон]]||12600||[[Սիմոն Սթևին]]||10200|| ||50 |- |[[:ru:Стеклов, Владимир Андреевич]]||19500||[[Վլադիմիր Ստեկլով]]||3300|| ||24 |- |[[:ru:Стечкин, Сергей Борисович]]||15000|| || || ||9 |- |[[:ru:Стокс, Джордж Габриель]]||22300||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53 |- |[[:ru:Стретт, Джон Уильям (лорд Рэлей)]]||22500||[[Ջոն Ուիլյամ Ռելեյ]]||5900|| ||88 |- |[[:ru:Суайнсхед, Ричард]]||9400|| || || ||9 |- |[[:ru:Суворов, Георгий Дмитриевич]]||17400|| || || ||3 |- |[[:ru:Суслин, Михаил Яковлевич]]||15900|| || || ||14 |- |[[:ru:Существование и гладкость решений уравнений Навье — Стокса]]||14100|| || || ||9 |- |[[:ru:Тензорный скетч]]||10500|| || || ||3 |- |[[:ru:Теорема Атьи — Зингера об индексе]]||12900|| || || ||20 |- |[[:ru:Теорема Банаха о неподвижной точке]]||7800|| || || ||25 |- |[[:ru:Теорема Гёделя о полноте]]||3500|| || || ||18 |- |[[:ru:Теорема Ньютона — Лейбница]]||23900|| || || ||58 |- |[[:ru:Теорема о бесконечных обезьянах]]||39400|| || || ||45 |- |[[:ru:Теорема существования]]||7200|| || || ||9 |- |[[:ru:Теоремы Гёделя о неполноте]]||39100|| || || ||55 |- |[[:ru:Теория вероятностей]]||23400||[[Հավանականությունների տեսություն]]||14600|| ||87 |- |[[:ru:Теория игр]]||52400||[[Խաղերի տեսություն]]||10300|| ||91 |- |[[:ru:Тессеракт]]||26100|| || || ||34 |- |[[:ru:Тихонов, Андрей Николаевич]]||30300|| || || ||26 |- |[[:ru:Точка (геометрия)]]||17100||[[Կետ]]||1900|| ||104 |- |[[:ru:Трёхмерное пространство]]||6000||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67 |- |[[:ru:Тьюринг, Алан]]||87600||[[Ալան Թյուրինգ]]||111800|| ||169 |- |[[:ru:Уизем, Джеральд]]||3400|| || || ||10 |- |[[:ru:Умножение матриц]]||30300||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||33 |- |[[:ru:Унитарное пространство]]||6300|| || || ||2 |- |[[:ru:Уравнения Навье — Стокса]]||19000||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45 |- |[[:ru:Философия математики]]||8300|| || || ||54 |- |[[:ru:Фиников, Сергей Павлович]]||15000|| || || ||4 |- |[[:ru:Флёров, Юрий Арсениевич]]||22800|| || || ||1 |- |[[:ru:Функционал]]||9100||[[Ֆունկցիոնալ]]||1400|| ||32 |- |[[:ru:Функция распределения]]||11300|| || || ||39 |- |[[:ru:Фурсиков, Андрей Владимирович]]||6900|| || || ||2 |- |[[:ru:Хеш-функция]]||46700||[[Հեշ ֆունկցիա]]||8800||այո||55 |- |[[:ru:Хинчин, Александр Яковлевич]]||20000|| || || ||22 |- |[[:ru:Чавчанидзе, Владимир Валерьянович]]||4400|| || || ||2 |- |[[:ru:Частная производная]]||9600|| || || ||51 |- |[[:ru:Чебышёв, Пафнутий Львович]]||134700||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47 |- |[[:ru:Ченцов, Николай Николаевич]]||15900|| || || ||3 |- |[[:ru:Чётность нуля]]||27400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31 |- |[[:ru:Числа Фибоначчи]]||44100||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||69 |- |[[:ru:Шабат, Борис Владимирович]]||10300|| || || ||2 |- |[[:ru:Шидловский, Андрей Борисович]]||9700|| || || ||5 |- |[[:ru:Шнайер, Брюс]]||30400|| || || ||31 |- |[[:ru:Шпилькин, Сергей Александрович]]||24100|| || || ||3 |- |[[:ru:Шуршалов, Лев Владимирович]]||8600|| || || ||1 |- |[[:ru:Эпсилон-окрестность]]||2500|| || || ||3 |- |[[:ru:Эффект бабочки]]||9600||[[Թիթեռի էֆեկտ]]||3300|| ||59 |- |[[:ru:E (число)]]||28900||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90 |- |[[:ru:K-теория]]||31100|| || || ||12 |- |[[:ru:Principia Mathematica]]||21900|| || || ||34 |} lm0ymvgsqfzcdihd0fxt128sx7755u1 102 1009886 8486713 8485324 2022-08-10T18:37:16Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Статьи проекта Математика средней важности]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:«O» большое и «o» малое]]||20400|| || || ||38 |- |[[:ru:0,(9)]]||29700||[[0,(9)]]||12800|| ||61 |- |[[:ru:Абелев интеграл]]||3000||[[Աբելի ինտեգրալ]]||1500|| ||14 |- |[[:ru:Абстракция отождествления]]||3400|| || || ||1 |- |[[:ru:Аддитивность]]||1500|| || || ||15 |- |[[:ru:Аксиальный вектор]]||13500|| || || ||20 |- |[[:ru:Алгебра Жегалкина]]||3000|| || || ||2 |- |[[:ru:Алгебраическая группа]]||6700|| || || ||16 |- |[[:ru:Алгебраическая функция]]||5200||[[Հանրահաշվական ֆունկցիա]]||1000|| ||32 |- |[[:ru:Алгебраическое число]]||15100||[[Հանրահաշվական թիվ]]||1000|| ||62 |- |[[:ru:Алгоритм Беллмана — Форда]]||10000|| || || ||30 |- |[[:ru:Алгоритм Бернштейна — Вазирани]]||18700|| || || ||5 |- |[[:ru:Алгоритм Бурникеля — Циглера]]||4100|| || || ||2 |- |[[:ru:Алгоритм Дейкстры]]||25200||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51 |- |[[:ru:Алгоритм Флойда — Уоршелла]]||28200|| || || ||24 |- |[[:ru:Алгоритм Форда — Фалкерсона]]||13500||[[Ֆորդ-ֆալկերսոնի ալգորիթմ]]||12800|| ||21 |- |[[:ru:Алгоритм Харви — ван дер Хувена]]||7200|| || || ||1 |- |[[:ru:Алгоритм Шрайера — Симса]]||46600|| || || ||3 |- |[[:ru:Амортизационный анализ]]||9400|| || || ||15 |- |[[:ru:Амплитуда рассеяния]]||5800|| || || ||13 |- |[[:ru:Анализ данных]]||4200|| || || ||37 |- |[[:ru:Аналитическая теория чисел]]||8100|| || || ||35 |- |[[:ru:Аналитическая функция]]||1500||[[Անալիտիկ ֆունկցիա]]||4600|| ||37 |- |[[:ru:Аналитическое продолжение]]||20700||[[Անալիտիկ շարունակություն]]||4400|| ||26 |- |[[:ru:Апостериорная вероятность]]||2200|| || || ||17 |- |[[:ru:Арифметическая прогрессия]]||18600||[[Թվաբանական պրոգրեսիա]]||4000|| ||67 |- |[[:ru:Асимптота]]||10500||[[Ասիմպտոտ]]||1700|| ||58 |- |[[:ru:Асимптотическое разложение]]||6400|| || || ||15 |- |[[:ru:Атлас (топология)]]||3500|| || || ||15 |- |[[:ru:Аффинная геометрия]]||3200|| || || ||35 |- |[[:ru:Аффинное преобразование]]||9600||[[Աֆինական ձևափոխություն]]||3400|| ||34 |- |[[:ru:Аффинное пространство]]||11100|| || || ||27 |- |[[:ru:Банахова алгебра]]||17500|| || || ||17 |- |[[:ru:Бану Муса]]||4400|| || || ||28 |- |[[:ru:Бент-функция]]||9100|| || || ||3 |- |[[:ru:Бесконечно малая и бесконечно большая]]||24300||[[Անվերջ փոքր]]||1000||այո||40 |- |[[:ru:Бета-распределение]]||7900|| || || ||28 |- |[[:ru:Бета-функция Дирихле]]||8900|| || || ||15 |- |[[:ru:Биекция]]||5900||[[Փոխմիարժեք համապատասխանություն]]||1400|| ||55 |- |[[:ru:Бикватернион]]||12100|| || || ||11 |- |[[:ru:Билинейное отображение]]||3100|| || || ||17 |- |[[:ru:Биметрические теории гравитации]]||11500|| || || ||4 |- |[[:ru:Бинарная циклическая группа]]||2500|| || || ||2 |- |[[:ru:Бином]]||1100||[[Երկանդամ]]||1300|| ||44 |- |[[:ru:Биномиальная теорема Абеля]]||2600|| || || ||10 |- |[[:ru:Биссектриса]]||23600||[[Կիսորդ]]||4600|| ||41 |- |[[:ru:Бицентрическая система координат]]||3400|| || || ||5 |- |[[:ru:Блюменталь, Отто]]||11900|| || || ||13 |- |[[:ru:Бомбелли, Рафаэль]]||14400|| || || ||30 |- |[[:ru:Булева функция]]||47200||[[Բուլյան ֆունկցիա]]||43700|| ||23 |- |[[:ru:Бута]]||14100|| || || ||8 |- |[[:ru:Вариация функции]]||12100|| || || ||9 |- |[[:ru:Вектор-функция]]||10000|| || || ||21 |- |[[:ru:Векторный оператор Лапласа]]||9000|| || || ||8 |- |[[:ru:Вероятностная рекурсия]]||2300|| || || ||1 |- |[[:ru:Вероятность]]||85500||[[Հավանականություն]]||49200|| ||123 |- |[[:ru:Вершина (теория графов)]]||9600|| || || ||32 |- |[[:ru:Весовая матрица]]||4900|| || || ||4 |- |[[:ru:Взаимнокорреляционная функция]]||4400|| || || ||19 |- |[[:ru:Вневписанная окружность]]||15100|| || || ||11 |- |[[:ru:Вписанная окружность]]||20800||[[Ներգծյալ շրջանագիծ]]||4000||այո||32 |- |[[:ru:Врис, Густав де]]||4500|| || || ||14 |- |[[:ru:Вронскиан]]||8100|| || || ||23 |- |[[:ru:Вторая теорема о среднем]]||2400|| || || ||3 |- |[[:ru:Вулих, Борис Захарович]]||10900|| || || ||3 |- |[[:ru:Выпуклый многоугольник]]||3300|| || || ||34 |- |[[:ru:Вырождение (математика)]]||6400|| || || ||21 |- |[[:ru:Гамильтон, Уильям Роуэн]]||103900||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79 |- |[[:ru:Гамильтонов граф]]||22500|| || || ||13 |- |[[:ru:Гамильтонова механика]]||23000|| || || ||40 |- |[[:ru:Гамма-распределение]]||12600|| || || ||30 |- |[[:ru:Геометрическая прогрессия]]||11200||[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||4300||այո||62 |- |[[:ru:Геометрические закономерности в природе]]||107100||[[Բնության օրինաչափություններ]]||66200|| ||16 |- |[[:ru:Геометрическое место точек]]||4900|| || || ||42 |- |[[:ru:Гиперболические уравнения]]||7800|| || || ||14 |- |[[:ru:Гиперболоид]]||9200||[[Հիպերբոլոիդ]]||2000|| ||46 |- |[[:ru:Гиперкомплексное число]]||3600||[[Հիպերկոմպլեքս թվեր]]||2800|| ||33 |- |[[:ru:Гиперкуб]]||6000||[[Հիպերխորանարդ]]||5600|| ||39 |- |[[:ru:Гиперплоскость]]||2700|| || || ||32 |- |[[:ru:Гиперэкспоненциальное распределение]]||4500|| || || ||5 |- |[[:ru:Гипотеза ван дер Вардена]]||4300|| || || ||3 |- |[[:ru:Гипотеза Хадвигера (теория графов)]]||6200|| || || ||6 |- |[[:ru:Гипотеза H]]||3800|| || || ||6 |- |[[:ru:Гипоэллиптический оператор]]||6500|| || || ||7 |- |[[:ru:Гладкая функция]]||6000|| || || ||7 |- |[[:ru:Гладкое расслоение]]||4100|| || || ||2 |- |[[:ru:Гомологическая зеркальная симметрия]]||11100|| || || ||5 |- |[[:ru:Группа Ли]]||17000|| || || ||34 |- |[[:ru:Дарвин, Джордж Говард]]||61200||[[Ջորջ Դարվին]]||2900|| ||37 |- |[[:ru:Дважды стохастическая матрица]]||4600|| || || ||9 |- |[[:ru:Двенадцатигранники]]||4000||[[Դոդեկաեդր]]||10200|| ||55 |- |[[:ru:Двойная точка]]||2800|| || || ||2 |- |[[:ru:Двойное векторное произведение]]||6100|| || || ||3 |- |[[:ru:Двойственный симплекс-метод]]||100||[[Սիմպլեքս մեթոդ]]||6900|| ||36 |- |[[:ru:Двудольный граф]]||5900|| || || ||32 |- |[[:ru:Двумерное пространство]]||7700||[[Երկչափ տարածություն]]||7100|| ||46 |- |[[:ru:Дедекиндово сечение]]||13000|| || || ||29 |- |[[:ru:Декартов лист]]||14600|| || || ||29 |- |[[:ru:Деление многочленов]]||20300||[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||5000|| ||24 |- |[[:ru:Делимость]]||14000||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63 |- |[[:ru:Дерево палиндромов]]||26900|| || || ||3 |- |[[:ru:Дзета-функция Римана]]||29400||[[Ռիմանի զետա ֆունկցիա]]||6700|| ||53 |- |[[:ru:Диагональное преобладание]]||2500|| || || ||14 |- |[[:ru:Диаметр]]||18400||[[Տրամագիծ]]||1600|| ||101 |- |[[:ru:Дискретная теорема Грина]]||10900|| || || ||3 |- |[[:ru:Дискриминантный анализ]]||3600|| || || ||14 |- |[[:ru:Дисперсия случайной величины]]||15600||[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||16300|| ||63 |- |[[:ru:Дифференциалы высших порядков]]||8800|| || || ||1 |- |[[:ru:Дифференциальная форма]]||18700|| || || ||22 |- |[[:ru:Дифференциальные уравнения Лагранжа и Клеро]]||11000|| || || ||18 |- |[[:ru:Дифференцирование сложной функции]]||6700||[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||8800|| ||41 |- |[[:ru:Домики и колодцы]]||11600||[[Ջուր, գազ և էլեկտրականություն]]||3300|| ||17 |- |[[:ru:Дополнение Шура]]||3000|| || || ||13 |- |[[:ru:Дюйм]]||33400||[[Դյույմ]]||900|| ||94 |- |[[:ru:Евдокс Книдский]]||33300||[[Եվդոքս]]||1600|| ||63 |- |[[:ru:Евклидово поле]]||2300|| || || ||6 |- |[[:ru:Единичная матрица]]||4200|| || || ||48 |- |[[:ru:Единичная окружность]]||6400||[[Միավոր շրջանագիծ]]||1100||այո||58 |- |[[:ru:Единичный вектор]]||2200|| || || ||48 |- |[[:ru:Единичный круг]]||5000|| || || ||17 |- |[[:ru:Задача Дирихле]]||6600|| || || ||14 |- |[[:ru:Задача Неймана]]||8200||[[Նեյմանի խնդիր]]||2000|| ||15 |- |[[:ru:Задача Нелсона — Эрдёша — Хадвигера]]||9800|| || || ||11 |- |[[:ru:Задача о семи кёнигсбергских мостах]]||38500||[[Քյոնիգսբերգի յոթ կամուրջները]]||6600||այո||57 |- |[[:ru:Задача Фаньяно]]||2400|| || || ||8 |- |[[:ru:Задача Штурма — Лиувилля]]||24500|| || || ||17 |- |[[:ru:Задачи тысячелетия]]||10100||[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||8300|| ||41 |- |[[:ru:Законы де Моргана]]||5700||[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||3300|| ||47 |- |[[:ru:Замкнутое множество]]||3800|| || || ||32 |- |[[:ru:Заряд (теория меры)]]||5300|| || || ||12 |- |[[:ru:Зоммерфельд, Арнольд]]||147300||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69 |- |[[:ru:Идеал (алгебра)]]||25600|| || || ||40 |- |[[:ru:Идеальный тепловой контакт]]||2200|| || || ||4 |- |[[:ru:Изоморфизм]]||17300||[[Իզոմորֆություն (մաթեմատիկա)]]||5400|| ||59 |- |[[:ru:Изотропный вектор]]||10100|| || || ||6 |- |[[:ru:Инвариантная производная по времени]]||6700|| || || ||1 |- |[[:ru:Интеграл Лебега]]||15300||[[Լեբեգի ինտեգրալ]]||4300|| ||30 |- |[[:ru:Интеграл Римана — Стилтьеса]]||3200||[[Ստիլտյեսի ինտեգրալ]]||1400|| ||19 |- |[[:ru:Интегральная показательная функция]]||9700|| || || ||19 |- |[[:ru:Интегральная теорема Коши]]||4600|| || || ||26 |- |[[:ru:Интегральная формула Коши]]||14800||[[Կոշիի ինտեգրալ]]||1800|| ||37 |- |[[:ru:Интегральное уравнение Вольтерры]]||4500|| || || ||12 |- |[[:ru:Интегральный признак Коши — Маклорена]]||6200|| || || ||18 |- |[[:ru:Интерполяционные формулы]]||8400|| || || ||3 |- |[[:ru:Интерполяционный многочлен Лагранжа]]||15400|| || || ||23 |- |[[:ru:История арифметики]]||121500|| || || ||6 |- |[[:ru:История криптографии]]||195200||[[Կրիպտոգրաֆիայի պատմություն]]||35200|| ||21 |- |[[:ru:История математики в Армении]]||96000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հայաստանում]]||88500|| ||3 |- |[[:ru:Каноническая форма Вейра]]||10000|| || || ||2 |- |[[:ru:Канторово множество]]||9200|| || || ||35 |- |[[:ru:Капелли, Альфредо]]||5700|| || || ||14 |- |[[:ru:Кари, Яркко]]||5700|| || || ||4 |- |[[:ru:Карно, Лазар]]||23400||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58 |- |[[:ru:Квадрат (алгебра)]]||6400||[[Թվի քառակուսի]]||6000|| ||53 |- |[[:ru:Квадратичная функция одной переменной]]||46500||[[Մեկ փոփոխականի քառակուսային ֆունկցիա]]||12500|| ||36 |- |[[:ru:Квадратное пирамидальное число]]||8200|| || || ||19 |- |[[:ru:Квадратура круга]]||18600||[[Շրջանի քառակուսացում]]||2300|| ||49 |- |[[:ru:Квадратурная формула Гаусса — Лагерра]]||2100|| || || ||3 |- |[[:ru:Квантиль]]||9700|| || || ||28 |- |[[:ru:Квантовая группа]]||6000|| || || ||13 |- |[[:ru:Класс (математика)]]||3400||[[Դաս (բազմությունների տեսություն)]]||2300|| ||29 |- |[[:ru:Клейн, Виллем]]||4900|| || || ||10 |- |[[:ru:Когомологии де Рама]]||12100|| || || ||14 |- |[[:ru:Коллинеарность]]||5400|| || || ||30 |- |[[:ru:Компланарность]]||4000|| || || ||21 |- |[[:ru:Конвей, Джон Хортон]]||102500|| || || ||47 |- |[[:ru:Кониашвили, Михаил Григорьевич]]||4800|| || || ||1 |- |[[:ru:Коническое сечение]]||34100||[[Կոնական հատույթ]]||2800|| ||78 |- |[[:ru:Константа Миллса]]||5800|| || || ||12 |- |[[:ru:Континуум (теория множеств)]]||13400|| || || ||17 |- |[[:ru:Кортевег, Дидерик]]||5700|| || || ||16 |- |[[:ru:Коэффициент]]||5400||[[Գործակիցներ]]||2100|| ||57 |- |[[:ru:Красота математики]]||32000|| || || ||26 |- |[[:ru:Кратность критической точки]]||12700|| || || ||1 |- |[[:ru:Кривая Безье]]||24700|| || || ||46 |- |[[:ru:Кривая Урысона]]||9700|| || || ||2 |- |[[:ru:Кривизна]]||16800|| || || ||44 |- |[[:ru:Криволинейный интеграл]]||16600||[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||3500|| ||36 |- |[[:ru:Круг]]||8500||[[Շրջան (երկրաչափություն)]]||4300|| ||62 |- |[[:ru:Круг сходимости]]||3500|| || || ||17 |- |[[:ru:Куб (алгебра)]]||13600|| || || ||42 |- |[[:ru:Левитин, Карл Ефимович]]||54200|| || || ||1 |- |[[:ru:Лемма Адамара]]||6800|| || || ||4 |- |[[:ru:Лемма Морса]]||7500|| || || ||4 |- |[[:ru:Линейная независимость]]||5800|| || || ||39 |- |[[:ru:Линейное приближение]]||3600|| || || ||19 |- |[[:ru:Линейный непрерывный оператор]]||9500|| || || ||8 |- |[[:ru:Логарифмическая производная]]||3200|| || || ||15 |- |[[:ru:Логарифмическая система счисления]]||10300|| || || ||3 |- |[[:ru:Логарифмический признак сходимости]]||2100|| || || ||2 |- |[[:ru:Логнормальное распределение]]||8200|| || || ||25 |- |[[:ru:Локально связное пространство]]||2400|| || || ||10 |- |[[:ru:Лоэв, Мишель]]||4700|| || || ||10 |- |[[:ru:Лямбда-матрица]]||8900|| || || ||8 |- |[[:ru:Малая теорема Ферма]]||34400|| || || ||52 |- |[[:ru:Математическая абстракция]]||3700|| || || ||17 |- |[[:ru:Математическое ожидание]]||21400||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54 |- |[[:ru:Матрица Лемера]]||2700|| || || ||3 |- |[[:ru:Матрица мер конвергенции]]||9800|| || || ||5 |- |[[:ru:Матрица Паскаля]]||16100|| || || ||7 |- |[[:ru:Матрица перехода]]||7800|| || || ||20 |- |[[:ru:Матрица расстояний]]||8800|| || || ||11 |- |[[:ru:Матрица сдвига]]||7400|| || || ||5 |- |[[:ru:Матричный метод]]||6600|| || || ||2 |- |[[:ru:Метод бисопряжённых градиентов]]||5500|| || || ||4 |- |[[:ru:Метод Галёркина]]||12700|| || || ||12 |- |[[:ru:Метод Гаусса (численное интегрирование)]]||5600|| || || ||19 |- |[[:ru:Метод граничного элемента]]||11900|| || || ||10 |- |[[:ru:Метод итерации]]||7000|| || || ||1 |- |[[:ru:Метод конечных объёмов]]||5700|| || || ||13 |- |[[:ru:Метод конечных разностей]]||11600|| || || ||23 |- |[[:ru:Метод конечных элементов]]||21500|| || || ||40 |- |[[:ru:Метод Лобачевского — Греффе]]||13300|| || || ||6 |- |[[:ru:Метод неделимых]]||22900|| || || ||23 |- |[[:ru:Метод перевала]]||5500|| || || ||4 |- |[[:ru:Метод прогонки]]||15200|| || || ||11 |- |[[:ru:Метод прямоугольников]]||7300|| || || ||10 |- |[[:ru:Метод разделения переменных]]||16300|| || || ||20 |- |[[:ru:Метод релаксации]]||2400||[[Ռելակսացիայի մեթոդ]]||6400|| ||10 |- |[[:ru:Метод решёточных уравнений Больцмана]]||3700|| || || ||10 |- |[[:ru:Метод Рунге — Кутты]]||32200||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33 |- |[[:ru:Метод сопряжённых градиентов]]||10900|| || || ||3 |- |[[:ru:Метод сопряжённых градиентов (для решения СЛАУ)]]||7000|| || || ||14 |- |[[:ru:Метод стрельбы]]||4400|| || || ||9 |- |[[:ru:Метод характеристик]]||9500|| || || ||10 |- |[[:ru:Метод Якоби для собственных значений]]||4700|| || || ||9 |- |[[:ru:Минимальная форма автомата]]||8800|| || || ||2 |- |[[:ru:Минимальный многочлен матрицы]]||3100|| || || ||18 |- |[[:ru:Минимизация ДКА]]||3500|| || || ||10 |- |[[:ru:Минуции (математика)]]||6400|| || || ||1 |- |[[:ru:Многомасштабный метод конечных элементов]]||7500|| || || ||1 |- |[[:ru:Многочлены Лагерра]]||4900|| || || ||22 |- |[[:ru:Многочлены Полачека]]||2000|| || || ||1 |- |[[:ru:Множество Мандельброта]]||31700|| || || ||50 |- |[[:ru:Мухаммад ибн Муса ибн Шакир]]||6500|| || || ||1 |- |[[:ru:Наибольшее известное простое число]]||11000||[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||19800|| ||22 |- |[[:ru:Недоопределённая система]]||1600|| || || ||5 |- |[[:ru:Нейман, Карл Готфрид]]||5500|| || || ||22 |- |[[:ru:Необходимое условие сходимости рядов]]||2400|| || || ||18 |- |[[:ru:Непер, Джон]]||28800||[[Ջոն Նեփյեր]]||2400|| ||79 |- |[[:ru:Неравенство о среднем арифметическом, геометрическом и гармоническом]]||11500|| || || ||24 |- |[[:ru:Неравенство Птолемея]]||7600||[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||3200|| ||34 |- |[[:ru:Неравенство Сильвестра]]||1700|| || || ||1 |- |[[:ru:Норма (теория полей)]]||5400|| || || ||11 |- |[[:ru:Нормаль]]||14100||[[Նորմալ]]||2200|| ||40 |- |[[:ru:Нормальная форма дифференциальных уравнений]]||8900|| || || ||1 |- |[[:ru:Нормальная форма Смита]]||3600|| || || ||6 |- |[[:ru:Нулевой вектор]]||2600|| || || ||29 |- |[[:ru:Нуль функции]]||8500||[[Ֆունկցիայի զրո]]||4800|| ||46 |- |[[:ru:Область целостности]]||10000|| || || ||33 |- |[[:ru:Обобщённое гиперболическое распределение]]||4000|| || || ||5 |- |[[:ru:Обратная матрица]]||16700|| || || ||18 |- |[[:ru:Обратная параболическая интерполяция]]||4700|| || || ||5 |- |[[:ru:Обратное число]]||13800|| || || ||52 |- |[[:ru:Общая тауберова теорема Винера]]||2600|| || || ||3 |- |[[:ru:Объём]]||10200||[[Ծավալ]]||8900|| ||112 |- |[[:ru:Однородное дифференциальное уравнение]]||2900|| || || ||12 |- |[[:ru:Однородный многочлен]]||2500||[[Ձևեր (մաթեմատիկա)]]||4000|| ||19 |- |[[:ru:Одноугольник]]||2000|| || || ||24 |- |[[:ru:Ортогональные функции]]||3500||[[Օրթոգոնալ ֆունկցիաներ]]||2000|| ||10 |- |[[:ru:Особое решение]]||7000||[[Հատուկ լուծում]]||1800|| ||5 |- |[[:ru:Отелбаев, Мухтарбай Отелбаевич]]||11000|| || || ||5 |- |[[:ru:Отражающая функция Мироненко]]||4700|| || || ||5 |- |[[:ru:Оценка сложности песен]]||8700|| || || ||3 |- |[[:ru:Панин, Иван Александрович (математик)]]||10800|| || || ||3 |- |[[:ru:Параболическое уравнение]]||7300||[[Պարաբոլիկ հավասարումներ]]||7200|| ||14 |- |[[:ru:Парадокс Рассела]]||60100||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48 |- |[[:ru:Пентикяйнен, Тейво]]||9100|| || || ||3 |- |[[:ru:Перечислительная комбинаторика]]||2800|| || || ||11 |- |[[:ru:Перцептрон]]||96100|| || || ||30 |- |[[:ru:Поверхность второго порядка]]||17500|| || || ||4 |- |[[:ru:Поверхность Дарбу]]||4500|| || || ||1 |- |[[:ru:Поворот Гивенса]]||7000|| || || ||11 |- |[[:ru:Показатели центра распределения]]||4800|| || || ||45 |- |[[:ru:Поле направлений]]||1800|| || || ||8 |- |[[:ru:Полный граф]]||3700|| || || ||36 |- |[[:ru:Полукруговой закон Вигнера]]||3300|| || || ||7 |- |[[:ru:Полупростая алгебра Ли]]||17400|| || || ||13 |- |[[:ru:Полярный треугольник]]||5700|| || || ||1 |- |[[:ru:Порядковая статистика]]||5700|| || || ||13 |- |[[:ru:Порядок элемента]]||9900|| || || ||2 |- |[[:ru:Послание монаха Роджера Бэкона]]||96800|| || || ||3 |- |[[:ru:Постоянная Хинчина]]||19600|| || || ||11 |- |[[:ru:Поток векторного поля]]||7300||[[Վեկտորական դաշտի հոսք]]||2000|| ||41 |- |[[:ru:Правильные многомерные многогранники]]||8900|| || || ||17 |- |[[:ru:Правильный многогранник]]||26200||[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||53600|| ||61 |- |[[:ru:Предельные теоремы Сегё]]||3800|| || || ||2 |- |[[:ru:Предобуславливание]]||10200|| || || ||6 |- |[[:ru:Премия Веблена по геометрии]]||4700|| || || ||14 |- |[[:ru:Преобразование Вигнера — Вилла]]||11400|| || || ||1 |- |[[:ru:Преобразование Лагерра]]||2000|| || || ||1 |- |[[:ru:Признак Гаусса]]||1700|| || || ||3 |- |[[:ru:Признак д’Аламбера]]||9100||[[Դ'Ալամբերի հայտանիշ]]||3500|| ||29 |- |[[:ru:Признак Куммера]]||5400|| || || ||4 |- |[[:ru:Признак Раабе]]||3700|| || || ||8 |- |[[:ru:Признак сравнения]]||6500|| || || ||18 |- |[[:ru:Признаки подобия треугольников]]||19300|| || || ||9 |- |[[:ru:Пример Адамара]]||2100|| || || ||2 |- |[[:ru:Примитивные уравнения]]||1900|| || || ||10 |- |[[:ru:Принцип Гарнака]]||5200|| || || ||12 |- |[[:ru:Приращение функции]]||1900|| || || ||2 |- |[[:ru:Проекционные методы решения СЛАУ]]||14600|| || || ||1 |- |[[:ru:Произведение Кронекера]]||14400||[[Կրոնեկերյան արտադրյալ]]||8800|| ||23 |- |[[:ru:Производная Дини]]||3800|| || || ||8 |- |[[:ru:Производная обратной функции]]||3700|| || || ||10 |- |[[:ru:Производная Пинкерле]]||5700|| || || ||5 |- |[[:ru:Пространство Браунера]]||7100|| || || ||3 |- |[[:ru:Пространство Минковского]]||16100||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45 |- |[[:ru:Пространство Смит]]||4500|| || || ||3 |- |[[:ru:Пространство Соболева]]||19100|| || || ||19 |- |[[:ru:Пространство столбцов]]||22500|| || || ||12 |- |[[:ru:Пространство циклов]]||24000|| || || ||4 |- |[[:ru:Процедура Кэли — Диксона]]||15000|| || || ||15 |- |[[:ru:Пятиугольное число]]||6500|| || || ||25 |- |[[:ru:Радикальный признак Коши]]||8400|| || || ||24 |- |[[:ru:Радиус-вектор]]||4600||[[Շառավիղ-վեկտոր]]||2800||այո||47 |- |[[:ru:Разложение Холецкого]]||9500|| || || ||20 |- |[[:ru:Разрывный метод Галёркина]]||21300|| || || ||3 |- |[[:ru:Распределение Вейбулла]]||25900|| || || ||26 |- |[[:ru:Распределение Дирихле]]||8200|| || || ||15 |- |[[:ru:Распределение Коши]]||9000|| || || ||28 |- |[[:ru:Распределение Лапласа]]||12300|| || || ||15 |- |[[:ru:Распределение Максвелла]]||30000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40 |- |[[:ru:Распределение Парето]]||8100|| || || ||28 |- |[[:ru:Распределение Пуассона]]||15500||[[Պուասոնի բաշխում]]||2400|| ||50 |- |[[:ru:Распределение Райса]]||5000|| || || ||9 |- |[[:ru:Распределение Рэлея]]||5400|| || || ||20 |- |[[:ru:Распределение хи-квадрат]]||21100|| || || ||39 |- |[[:ru:Распределение variance-gamma]]||3200|| || || ||3 |- |[[:ru:Расстояние Махаланобиса]]||10900|| || || ||19 |- |[[:ru:Расстояние Минковского]]||3200|| || || ||11 |- |[[:ru:Расстояние Чебышёва]]||3400|| || || ||20 |- |[[:ru:Регулярное семейство распределений]]||2700|| || || ||2 |- |[[:ru:Редко используемые тригонометрические функции]]||12300|| || || ||3 |- |[[:ru:Решение задачи с конца]]||3600|| || || ||2 |- |[[:ru:Римские цифры]]||52800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103 |- |[[:ru:Ряд Гаусса]]||3900|| || || ||6 |- |[[:ru:Ряд из натуральных чисел]]||30400|| || || ||27 |- |[[:ru:Ряд обратных квадратов]]||40800|| || || ||32 |- |[[:ru:Саломаа, Арто]]||15000|| || || ||10 |- |[[:ru:Свойство замкнутости регулярных языков]]||1700|| || || ||1 |- |[[:ru:Сглаживающий сплайн]]||11100|| || || ||3 |- |[[:ru:Сектор круга]]||1300||[[Սեկտոր (երկրաչափություն)]]||1700||այո||47 |- |[[:ru:Семейство (математика)]]||7500|| || || ||23 |- |[[:ru:Сепарабельное пространство]]||7300|| || || ||23 |- |[[:ru:Сертификат простоты]]||13000|| || || ||4 |- |[[:ru:Сжимающее отображение]]||3200|| || || ||17 |- |[[:ru:Сигнатура (линейная алгебра)]]||3400|| || || ||11 |- |[[:ru:Символ Якоби]]||15300|| || || ||25 |- |[[:ru:Скользящая средняя]]||30700|| || || ||27 |- |[[:ru:Слабая производная]]||7300|| || || ||15 |- |[[:ru:Сложение]]||153500||[[Գումարում]]||38600|| ||123 |- |[[:ru:Смешанное произведение]]||7700||[[Խառն արտադրյալ]]||1900|| ||28 |- |[[:ru:Собственный вектор]]||32500|| || || ||48 |- |[[:ru:Соотношение Безу]]||21000|| || || ||34 |- |[[:ru:Сопряжённый корень]]||2600|| || || ||1 |- |[[:ru:Спектральная теорема]]||26400|| || || ||16 |- |[[:ru:Спектральная теория]]||8600|| || || ||13 |- |[[:ru:Список интегралов от гиперболических функций]]||6500||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7800|| ||31 |- |[[:ru:Список интегралов от иррациональных функций]]||9100|| || || ||32 |- |[[:ru:Список интегралов от логарифмических функций]]||2400||[[Լոգարիթմական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||4500|| ||32 |- |[[:ru:Список интегралов от обратных тригонометрических функций]]||4500||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7200|| ||30 |- |[[:ru:Список интегралов от рациональных функций]]||4700||[[Ռացիոնալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||6000|| ||34 |- |[[:ru:Список интегралов от тригонометрических функций]]||13900||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||15500|| ||37 |- |[[:ru:Список интегралов от экспоненциальных функций]]||4500||[[Էքսպոնենցիալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7400|| ||33 |- |[[:ru:Список интегралов элементарных функций]]||13000|| || || ||46 |- |[[:ru:Список квадратурных формул]]||36900||[[Քառակուսացման բանաձևերի ցանկ]]||29100|| ||2 |- |[[:ru:Список матриц]]||28100|| || || ||9 |- |[[:ru:Список объектов, названных в честь Исаака Ньютона]]||4900|| || || ||4 |- |[[:ru:Список объектов, названных в честь Леонарда Эйлера]]||22400||[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||5700|| ||15 |- |[[:ru:Спор о струне]]||35300|| || || ||3 |- |[[:ru:Стабилизированный метод бисопряжённых градиентов]]||4300|| || || ||4 |- |[[:ru:Статистическая оценка]]||5800||[[Վիճակագրական գնահատական]]||800|| ||30 |- |[[:ru:Стилтьес, Томас Иоаннес]]||16700||[[Թոմաս Ստիլտյես]]||1500|| ||24 |- |[[:ru:Стохастический интеграл]]||9800|| || || ||18 |- |[[:ru:Ступенчатый вид матрицы]]||2900|| || || ||17 |- |[[:ru:Суперпростое число]]||1800|| || || ||8 |- |[[:ru:Суперсимметрия]]||32500||[[Սուպերսիմետրիա]]||10800|| ||51 |- |[[:ru:Суслин, Андрей Александрович]]||14000|| || || ||9 |- |[[:ru:Суффиксный автомат]]||80500|| || || ||5 |- |[[:ru:Сфеническое число]]||5000|| || || ||21 |- |[[:ru:Сферическая теорема синусов]]||5000|| || || ||2 |- |[[:ru:Сферические теоремы косинусов]]||13600|| || || ||8 |- |[[:ru:Схема Эйткена]]||5800|| || || ||3 |- |[[:ru:Счастливое число (lucky number)]]||9300|| || || ||22 |- |[[:ru:Телескопический ряд]]||5000|| || || ||21 |- |[[:ru:Тело (алгебра)]]||3000|| || || ||29 |- |[[:ru:Тензор Дарбу]]||3400|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Абеля]]||3700|| || || ||25 |- |[[:ru:Теорема Абеля о неразрешимости уравнений в радикалах]]||8500|| || || ||22 |- |[[:ru:Теорема Адамара о лакунах]]||1800|| || || ||5 |- |[[:ru:Теорема Адамара о степенном ряде]]||7200||[[Կոշի-Ադամարի թեորեմ]]||7300|| ||18 |- |[[:ru:Теорема Александера о предбазе]]||8600|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Александрова о выпуклой функции]]||1600|| || || ||6 |- |[[:ru:Теорема Александрова о развёртке]]||6100|| || || ||4 |- |[[:ru:Теорема Аполлония]]||3500||[[Ապոլոնիուսի թեորեմ]]||3200|| ||25 |- |[[:ru:Теорема Ауманна о согласии]]||4500|| || || ||4 |- |[[:ru:Теорема Больцано — Вейерштрасса]]||23100|| || || ||35 |- |[[:ru:Теорема Бондаревой — Шепли]]||3300|| || || ||5 |- |[[:ru:Теорема Брахмагупты]]||7600|| || || ||20 |- |[[:ru:Теорема Ван-Обеля о четырёхугольнике]]||2900|| || || ||17 |- |[[:ru:Теорема Вариньона (геометрия)]]||5300||[[Վարինյոնի թեորեմ (երկրաչափություն)]]||5400||այո||16 |- |[[:ru:Теорема Вейерштрасса о функции на компакте]]||8000|| || || ||27 |- |[[:ru:Теорема Вивиани]]||4600||[[Վիվիանիի թեորեմ]]||2500|| ||27 |- |[[:ru:Теорема Виртингера]]||2000|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Витта]]||2900|| || || ||3 |- |[[:ru:Теорема Волда]]||3100|| || || ||5 |- |[[:ru:Теорема вращения Эйлера]]||3300|| || || ||12 |- |[[:ru:Теорема Гаусса — Маркова]]||12500|| || || ||18 |- |[[:ru:Теорема Гильберта — Шмидта]]||4900|| || || ||4 |- |[[:ru:Теорема Грина]]||13200||[[Գրինի բանաձևեր]]||1300|| ||39 |- |[[:ru:Теорема де Гуа]]||8500||[[Դե Գուայի թեորեմ]]||3300|| ||17 |- |[[:ru:Теорема Егорова]]||4500|| || || ||13 |- |[[:ru:Теорема Жордана]]||9300||[[Ժորդանյան կոր]]||2400|| ||25 |- |[[:ru:Теорема Клини о неподвижной точке]]||2700|| || || ||7 |- |[[:ru:Теорема Колмогорова]]||3500|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема косинусов]]||18000||[[Կոսինուսների թեորեմ]]||3900||այո||66 |- |[[:ru:Теорема котангенсов]]||3600||[[Կոտանգենսների թեորեմ]]||2900|| ||18 |- |[[:ru:Теорема Коши — Ковалевской]]||6400|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема Коши — Пуанкаре]]||2700|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Коши о многогранниках]]||4600|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема Крейна — Мильмана]]||3800|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема Кронекера — Капелли]]||4900|| || || ||22 |- |[[:ru:Теорема Лапласа]]||14700|| || || ||20 |- |[[:ru:Теорема Лебега о мажорируемой сходимости]]||4500|| || || ||17 |- |[[:ru:Теорема Лебега о разложении меры]]||3500|| || || ||6 |- |[[:ru:Теорема Лежандра (сферическая тригонометрия)]]||4700|| || || ||7 |- |[[:ru:Теорема Лейбница (геометрия)]]||3200|| || || ||3 |- |[[:ru:Теорема Лейбница о сходимости знакочередующихся рядов]]||400|| || || ||27 |- |[[:ru:Теорема Линделёфа о многограннике]]||3800|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Лузина]]||4200|| || || ||12 |- |[[:ru:Теорема Ляпунова]]||100|| || || ||40 |- |[[:ru:Теорема Мазура — Улама]]||3300|| || || ||6 |- |[[:ru:Теорема Мансиона]]||100|| || || ||9 |- |[[:ru:Теорема Мардена]]||3300|| || || ||9 |- |[[:ru:Теорема Менелая]]||9300|| || || ||38 |- |[[:ru:Теорема Меньшова]]||3100|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Минковского о выпуклом теле]]||5100|| || || ||13 |- |[[:ru:Теорема Минковского о многогранниках]]||6600|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Монжа]]||6700||[[Մոնժի թեորեմ]]||2200||այո||13 |- |[[:ru:Теорема Морли о трисектрисах]]||4400|| || || ||24 |- |[[:ru:Теорема Нагумо]]||12800|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Наполеона]]||6900||[[Նապոլեոնի թեորեմ]]||2800||այո||26 |- |[[:ru:Теорема Ньютона (планиметрия)]]||2200|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема Нэша — Кёйпера]]||4900|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Нэша о регулярных вложениях]]||6000|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема о бабочке]]||5800|| || || ||20 |- |[[:ru:Теорема о биссектрисе]]||8300|| || || ||19 |- |[[:ru:Теорема о замкнутом графике]]||2500|| || || ||18 |- |[[:ru:Теорема о неявной функции]]||9100|| || || ||21 |- |[[:ru:Теорема о перестановке ряда]]||2200|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема о промежуточном значении]]||6800|| || || ||43 |- |[[:ru:Теорема о равномерной непрерывности]]||5600|| || || ||19 |- |[[:ru:Теорема о секущих]]||100|| || || ||25 |- |[[:ru:Теорема о сумме углов многоугольника]]||2500|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема о сумме углов треугольника]]||8900||[[Եռանկյան անկյունների գումար]]||5300|| ||12 |- |[[:ru:Теорема о трёх перпендикулярах]]||5400|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема об ограниченности интегрируемой функции]]||2400|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема об открытом отображении]]||2700|| || || ||20 |- |[[:ru:Теорема отсчётов в частотной области]]||2500|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Польке ― Шварца]]||1800|| || || ||7 |- |[[:ru:Теорема Радемахера]]||1100|| || || ||11 |- |[[:ru:Теорема Радона — Никодима]]||6000|| || || ||14 |- |[[:ru:Теорема разложения Гельмгольца]]||30800|| || || ||16 |- |[[:ru:Теорема Риса — Фишера]]||5400|| || || ||8 |- |[[:ru:Теорема Сазонова]]||2600|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Сальмона]]||1700|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Сарда]]||12200|| || || ||10 |- |[[:ru:Теорема Сильвестра]]||7100|| || || ||14 |- |[[:ru:Теорема синусов]]||8900||[[Սինուսների թեորեմ]]||1700||այո||66 |- |[[:ru:Теорема Стеклова]]||3200|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Степанова]]||1400|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Стилтьеса]]||3100|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Стоуна о группах унитарных операторов в гильбертовом пространстве]]||3400|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Стюарта]]||8500||[[Ստյուարտի թեորեմ]]||3100|| ||31 |- |[[:ru:Теорема Таубера]]||4200|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Тебо]]||4000|| || || ||9 |- |[[:ru:Теорема Тонелли — Фубини]]||7100|| || || ||19 |- |[[:ru:Теорема Фалеса о пропорциональных отрезках]]||10000||[[Հատման թեորեմ]]||4800|| ||31 |- |[[:ru:Теорема Фейербаха]]||8300|| || || ||5 |- |[[:ru:Теорема Фихтенгольца]]||2500|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Хадвигера]]||3700|| || || ||7 |- |[[:ru:Теорема Хана — Банаха]]||8500|| || || ||22 |- |[[:ru:Теорема Харди — Литтлвуда]]||1600|| || || ||5 |- |[[:ru:Теорема Хеллингера — Тёплица]]||2500|| || || ||7 |- |[[:ru:Теорема Хольмгрена]]||2100|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Шаудера — Тихонова]]||1200|| || || ||9 |- |[[:ru:Теорема Шварца о второй производной]]||3200|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Штейнера — Лемуса]]||4500|| || || ||16 |- |[[:ru:Теорема Штейнера (планиметрия)]]||2600|| || || ||1 |- |[[:ru:Теорема Штольца]]||7800|| || || ||19 |- |[[:ru:Теорема Шура о постоянной кривизне]]||1900|| || || ||2 |- |[[:ru:Теорема Эйлера для многогранников]]||5000|| || || ||14 |- |[[:ru:Теорема Эйлера о треугольнике]]||9400|| || || ||22 |- |[[:ru:Теоремы Паппа — Гульдина]]||9100|| || || ||23 |- |[[:ru:Теория массового обслуживания]]||15100|| || || ||27 |- |[[:ru:Теория потенциала]]||15400||[[Պոտենցիալի տեսություն]]||4400|| ||18 |- |[[:ru:Теория Ходжа]]||10000|| || || ||12 |- |[[:ru:Тест Агравала — Каяла — Саксены]]||24000|| || || ||20 |- |[[:ru:Тождество Эйлера (комплексный анализ)]]||17600||[[Էյլերի նույնություն]]||19200|| ||53 |- |[[:ru:Томография]]||41000||[[Տոմոգրաֆիա]]||1400|| ||40 |- |[[:ru:Топология Зарисского]]||21600|| || || ||16 |- |[[:ru:Точка Микеля]]||9500|| || || ||1 |- |[[:ru:Точная верхняя и нижняя границы]]||16900|| || || ||21 |- |[[:ru:Трансверсальность]]||2700|| || || ||10 |- |[[:ru:Транспонированная матрица]]||4400||[[Շրջված մատրից]]||4800|| ||39 |- |[[:ru:Третья краевая задача]]||6000|| || || ||9 |- |[[:ru:Треугольник Рёло]]||102500||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34 |- |[[:ru:Ультраметрическое пространство]]||4900|| || || ||15 |- |[[:ru:Универсальная тригонометрическая подстановка]]||11100|| || || ||10 |- |[[:ru:Универсум фон Неймана]]||19500|| || || ||10 |- |[[:ru:Уравнение Лакса]]||2400|| || || ||7 |- |[[:ru:Уравнение переноса]]||2200|| || || ||15 |- |[[:ru:Уравнение Риккати]]||10700||[[Ռիկատիի հավասարում]]||8900|| ||22 |- |[[:ru:Устранимая особая точка]]||2100|| || || ||14 |- |[[:ru:Фигурные числа]]||111800|| || || ||25 |- |[[:ru:Фильтр Чебышёва]]||34900|| || || ||17 |- |[[:ru:Форма Бовиля — Богомолова]]||3500|| || || ||2 |- |[[:ru:Формула Бернулли]]||5000|| || || ||5 |- |[[:ru:Формула Герона]]||13100||[[Հերոնի բանաձև]]||2000||այո||65 |- |[[:ru:Формула Карно]]||4900||[[Կառնոյի թեորեմ]]||2100||այո||22 |- |[[:ru:Формула конечных приращений]]||12300|| || || ||55 |- |[[:ru:Формула Муавра]]||3100||[[Մուավրի բանաձև]]||15100|| ||45 |- |[[:ru:Формула Якоби]]||2000|| || || ||5 |- |[[:ru:Фрактальная размерность]]||63900|| || || ||23 |- |[[:ru:Французская железнодорожная метрика]]||9300|| || || ||4 |- |[[:ru:Фундаментальная последовательность]]||3500|| || || ||45 |- |[[:ru:Функционал Минковского]]||5400|| || || ||10 |- |[[:ru:Функция Гомпертца]]||4500|| || || ||10 |- |[[:ru:Функция Дирихле]]||5600|| || || ||28 |- |[[:ru:Хадвигер, Гуго]]||8100|| || || ||8 |- |[[:ru:Центр вписанной окружности]]||9700||[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||3400|| ||18 |- |[[:ru:Цингер, Василий Яковлевич]]||83400|| || || ||10 |- |[[:ru:Численное интегрирование]]||28500|| || || ||34 |- |[[:ru:Численные методы]]||50900||[[Թվային մեթոդներ]]||38400|| ||97 |- |[[:ru:Шапиро, Зоря Яковлевна]]||14900|| || || ||3 |- |[[:ru:Шур, Исай]]||6000|| || || ||29 |- |[[:ru:Экзотические тригонометрические функции]]||100|| || || ||3 |- |[[:ru:Эконометрика]]||76600||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71 |- |[[:ru:Экспонента]]||12000||[[Էքսպոնենտ]]||6800|| ||44 |- |[[:ru:Экспоненциальное распределение]]||9600|| || || ||37 |- |[[:ru:Экспоненциальный рост]]||4400|| || || ||39 |- |[[:ru:Экстремаль]]||2500|| || || ||1 |- |[[:ru:Экстремально несвязное пространство]]||3500|| || || ||6 |- |[[:ru:Эллиптические функции Якоби]]||18500|| || || ||16 |- |[[:ru:Эллиптический оператор]]||4200|| || || ||11 |- |[[:ru:Эллиптическое уравнение]]||5700|| || || ||11 |- |[[:ru:Эргодическая теорема Биркгофа — Хинчина]]||5000|| || || ||2 |- |[[:ru:Эрмитова нормальная форма]]||14000|| || || ||5 |- |[[:ru:Эрмитова форма]]||3900|| || || ||8 |- |[[:ru:Эрмитово-сопряжённая матрица]]||6700|| || || ||29 |- |[[:ru:Эшер, Мауриц Корнелис]]||97200||[[Մաուրից Կոռնելիս Էշեր]]||99400|| ||84 |- |[[:ru:Якобиан]]||10400|| || || ||4 |- |[[:ru:D с чертой-преобразование]]||4700|| || || ||1 |- |[[:ru:H-кобордизм]]||3700|| || || ||5 |- |[[:ru:IDEA]]||71900|| || || ||26 |- |[[:ru:SAFER]]||81200|| || || ||9 |- |[[:ru:Sgn]]||7100||[[Sgn]]||6600|| ||41 |} fnjrfzofookv61qvnl347j91a95fdho 102 1009888 8486714 8483108 2022-08-10T18:37:54Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Избранные статьи проекта Математика]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:Аксиома параллельности Евклида]]||71400|| || || ||41 |- |[[:ru:Арифметика]]||134800||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163 |- |[[:ru:Архимед]]||145800||[[Արքիմեդես]]||92100|| ||220 |- |[[:ru:Гамильтон, Уильям Роуэн]]||103900||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79 |- |[[:ru:Зоммерфельд, Арнольд]]||147300||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69 |- |[[:ru:История арифметики]]||121500|| || || ||6 |- |[[:ru:История криптографии]]||195200||[[Կրիպտոգրաֆիայի պատմություն]]||35200|| ||21 |- |[[:ru:История математических обозначений]]||248100||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8 |- |[[:ru:История теории вероятностей]]||122400||[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||123600|| ||16 |- |[[:ru:История тригонометрии]]||118700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17 |- |[[:ru:Кипу]]||260700||[[Կիպու (գիր)]]||24000||այո||52 |- |[[:ru:Комплексное число]]||121400||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133 |- |[[:ru:Конвей, Джон Хортон]]||102500|| || || ||47 |- |[[:ru:Леви бен Гершом]]||155900|| || || ||27 |- |[[:ru:Лейбниц, Готфрид Вильгельм]]||258600||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192 |- |[[:ru:Лемма Шепли — Фолкмана]]||103800|| || || ||7 |- |[[:ru:Логарифм]]||114700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113 |- |[[:ru:Основания математики]]||119400|| || || ||36 |- |[[:ru:Парадокс Рассела]]||60100||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48 |- |[[:ru:Перцептрон]]||96100|| || || ||30 |- |[[:ru:Послание монаха Роджера Бэкона]]||96800|| || || ||3 |- |[[:ru:Суффиксный автомат]]||80500|| || || ||5 |- |[[:ru:Треугольник Рёло]]||102500||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34 |- |[[:ru:Фигурные числа]]||111800|| || || ||25 |- |[[:ru:Чебышёв, Пафнутий Львович]]||134700||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47 |- |[[:ru:Эйлер, Леонард]]||204000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173 |- |[[:ru:Эконометрика]]||76600||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71 |- |[[:ru:Эшер, Мауриц Корнелис]]||97200||[[Մաուրից Կոռնելիս Էշեր]]||99400|| ||84 |} mllb6wl5c7g0bg61ezyj2g3809wp9ou 102 1009891 8486715 8482198 2022-08-10T18:38:26Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Хорошие статьи проекта Математика]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:Алгоритм Шрайера — Симса]]||46600|| || || ||3 |- |[[:ru:Апории Зенона]]||101300|| || || ||47 |- |[[:ru:Атака по сторонним каналам]]||55000|| || || ||17 |- |[[:ru:Борн, Макс]]||142400||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108 |- |[[:ru:Гауссовы целые числа]]||62100|| || || ||30 |- |[[:ru:Геометрия (Декарт)]]||55800||[[Երկրաչափություն (Դեկարտ)]]||31300|| ||17 |- |[[:ru:Дарвин, Джордж Говард]]||61200||[[Ջորջ Դարվին]]||2900|| ||37 |- |[[:ru:Дерево палиндромов]]||26900|| || || ||3 |- |[[:ru:Дифференциальная приватность]]||27900|| || || ||10 |- |[[:ru:Ехиднаэдр]]||24900||[[Եքիդնաեդր]]||16800|| ||8 |- |[[:ru:Задача о рюкзаке]]||52600||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31 |- |[[:ru:История математики]]||172400||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65 |- |[[:ru:История математики в Армении]]||96000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հայաստանում]]||88500|| ||3 |- |[[:ru:Кеплер, Иоганн]]||69800||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170 |- |[[:ru:Корень (математика)]]||62400||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72 |- |[[:ru:Лемма о малом искажении]]||17100|| || || ||8 |- |[[:ru:Лобачевский, Николай Иванович]]||98900||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||89 |- |[[:ru:Математическая экономика]]||193200|| || || ||38 |- |[[:ru:Международный конгресс математиков]]||111200|| || || ||31 |- |[[:ru:Множественное выравнивание последовательностей]]||55000|| || || ||18 |- |[[:ru:Ньютон, Исаак]]||250900||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277 |- |[[:ru:Передискретизация]]||46400|| || || ||9 |- |[[:ru:Протокол Нидхема — Шрёдера]]||43100|| || || ||14 |- |[[:ru:Протоколы тайного голосования]]||72900|| || || ||2 |- |[[:ru:Пуанкаре, Анри]]||131200||[[Անրի Պուանկարե]]||6400|| ||119 |- |[[:ru:Решение треугольников]]||63400||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14 |- |[[:ru:Ряд обратных квадратов]]||40800|| || || ||32 |- |[[:ru:Сеть Фейстеля]]||51600|| || || ||22 |- |[[:ru:Спор о струне]]||35300|| || || ||3 |- |[[:ru:Тест ассоциативности]]||24900|| || || ||4 |- |[[:ru:Тест Люка — Лемера]]||28900|| || || ||17 |- |[[:ru:Трофей (архитектура)]]||35100|| || || ||8 |- |[[:ru:Турбокод]]||36700|| || || ||15 |- |[[:ru:Тьюринг, Алан]]||87600||[[Ալան Թյուրինգ]]||111800|| ||169 |- |[[:ru:Цингер, Василий Яковлевич]]||83400|| || || ||10 |- |[[:ru:Шифр Бэкона]]||31700|| || || ||11 |- |[[:ru:Erlang]]||158600|| || || ||33 |- |[[:ru:SAFER]]||81200|| || || ||9 |} mm8tj2h4xkubx4sf5pduwin9jr07r4j 102 1009893 8486716 8486217 2022-08-10T18:39:19Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:ru:Category:Статьи проекта Математика II уровня]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:ru:0,(9)]]||29700||[[0,(9)]]||12800|| ||61 |- |[[:ru:Алгебраическая геометрия]]||41900||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61 |- |[[:ru:Алгоритм Дейкстры]]||25200||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51 |- |[[:ru:Алгоритм Диница]]||14800|| || || ||13 |- |[[:ru:Алгоритм Форда — Фалкерсона]]||13500||[[Ֆորդ-ֆալկերսոնի ալգորիթմ]]||12800|| ||21 |- |[[:ru:Алгоритм Эдмондса — Карпа]]||17500|| || || ||17 |- |[[:ru:Амортизационный анализ]]||9400|| || || ||15 |- |[[:ru:Аносов, Дмитрий Викторович]]||14400|| || || ||17 |- |[[:ru:Арнольд, Владимир Игоревич]]||49600|| || || ||57 |- |[[:ru:Асимптотический анализ]]||15000|| || || ||16 |- |[[:ru:Базис]]||31500|| || || ||48 |- |[[:ru:Бесконечность]]||108200||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125 |- |[[:ru:Вектор (математика)]]||23100||[[Վեկտոր]]||15100|| ||21 |- |[[:ru:Векторное поле]]||37800||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51 |- |[[:ru:Векторное произведение]]||41200||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66 |- |[[:ru:Великая теорема Ферма]]||41700||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80 |- |[[:ru:Вещественное число]]||80500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115 |- |[[:ru:Виртингер, Вильгельм]]||8800|| || || ||14 |- |[[:ru:Волков, Александр Александрович (математик)]]||8800|| || || ||1 |- |[[:ru:Воронин, Сергей Михайлович]]||7300|| || || ||2 |- |[[:ru:Вулих, Борис Захарович]]||10900|| || || ||3 |- |[[:ru:Галуа, Эварист]]||21200||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94 |- |[[:ru:Гаусс, Карл Фридрих]]||63600||[[Կառլ Գաուս]]||69500|| ||178 |- |[[:ru:Гауссов интеграл]]||11500|| || || ||24 |- |[[:ru:Геометрия]]||43100||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199 |- |[[:ru:Гильберт, Давид]]||52900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143 |- |[[:ru:Гипербола (математика)]]||38000||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74 |- |[[:ru:Градиент]]||21400||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64 |- |[[:ru:Граф (математика)]]||33000||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67 |- |[[:ru:Двоичная куча]]||13900|| || || ||21 |- |[[:ru:Деление (математика)]]||55400||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120 |- |[[:ru:Делимость]]||14000||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63 |- |[[:ru:Дельта-функция]]||36100|| || || ||47 |- |[[:ru:Десятичная дробь]]||37200|| || || ||21 |- |[[:ru:Дисперсионный анализ]]||23300||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47 |- |[[:ru:Дифференциальная геометрия поверхностей]]||20600|| || || ||8 |- |[[:ru:Дифференциальное уравнение]]||42000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98 |- |[[:ru:Длина кривой]]||11900|| || || ||35 |- |[[:ru:Дюжина]]||4800|| || || ||44 |- |[[:ru:Дюйм]]||33400||[[Դյույմ]]||900|| ||94 |- |[[:ru:Золотое сечение]]||41800||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94 |- |[[:ru:Идеал (алгебра)]]||25600|| || || ||40 |- |[[:ru:Иррациональное число]]||34700||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89 |- |[[:ru:Карно, Лазар]]||23400||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58 |- |[[:ru:Квадратный корень из 2]]||17600||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43 |- |[[:ru:Квадратура (математика)]]||13000|| || || ||17 |- |[[:ru:Келдыш, Мстислав Всеволодович]]||76600||[[Մստիսլավ Կելդիշ]]||9600|| ||34 |- |[[:ru:Клейн, Феликс]]||33900||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7500|| ||68 |- |[[:ru:Код Хэмминга]]||32700|| || || ||31 |- |[[:ru:Колмогоров, Андрей Николаевич]]||118400||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||6800|| ||71 |- |[[:ru:Конечное поле]]||48300||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35 |- |[[:ru:Контроль ошибок]]||18300|| || || ||36 |- |[[:ru:Кривая второго порядка]]||28100|| || || ||6 |- |[[:ru:Кривая Урысона]]||9700|| || || ||2 |- |[[:ru:Криптографическая хеш-функция]]||66900|| || || ||31 |- |[[:ru:Кудрявцев, Лев Дмитриевич]]||18700|| || || ||5 |- |[[:ru:Лаврентьев, Михаил Алексеевич]]||45500|| || || ||22 |- |[[:ru:Левитин, Карл Ефимович]]||54200|| || || ||1 |- |[[:ru:Лемма Адамара]]||6800|| || || ||4 |- |[[:ru:Лемма Шварца — Зиппеля]]||17700|| || || ||4 |- |[[:ru:Лидов, Михаил Львович]]||29800|| || || ||4 |- |[[:ru:Манин, Юрий Иванович]]||27700|| || || ||20 |- |[[:ru:Математическое ожидание]]||21400||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54 |- |[[:ru:Метод Годунова]]||17700|| || || ||3 |- |[[:ru:Метод Монте-Карло]]||32600||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52 |- |[[:ru:Метод потенциалов (амортизационный анализ)]]||8700|| || || ||5 |- |[[:ru:Метод регуляризации Тихонова]]||8900|| || || ||11 |- |[[:ru:Метод Рунге — Кутты]]||32200||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33 |- |[[:ru:Методы интегрирования]]||15400|| || || ||5 |- |[[:ru:Механико-математический факультет МГУ]]||73400|| || || ||6 |- |[[:ru:Мнимая единица]]||16600||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62 |- |[[:ru:Моисеев, Никита Николаевич]]||62600|| || || ||8 |- |[[:ru:Моррис, Джеймс Хирам]]||10700|| || || ||7 |- |[[:ru:Натуральный логарифм]]||44700||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60 |- |[[:ru:Негэнтропия]]||17800|| || || ||17 |- |[[:ru:Непрерывная дробь]]||39700||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42 |- |[[:ru:Область целостности]]||10000|| || || ||33 |- |[[:ru:Обратные тригонометрические функции]]||37800||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50 |- |[[:ru:Окружность]]||51000||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151 |- |[[:ru:Оператор (математика)]]||19800||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36 |- |[[:ru:Паскаль, Блез]]||62200||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185 |- |[[:ru:Первообразная]]||15500||[[Ֆունկցիայի նախնական]]||2100||այո||51 |- |[[:ru:Планковская длина]]||34100||[[Պլանկի երկարություն]]||5100||այո||52 |- |[[:ru:Площадь]]||41900||[[Մակերես]]||9700||այո||162 |- |[[:ru:Поверхность]]||44800||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70 |- |[[:ru:Поверхность второго порядка]]||17500|| || || ||4 |- |[[:ru:Подпись на основе обучения с ошибками в кольце]]||42900|| || || ||2 |- |[[:ru:Полный перебор]]||77700|| || || ||21 |- |[[:ru:Понтрягин, Лев Семёнович]]||86400||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32 |- |[[:ru:Преобразование Фурье]]||44400|| || || ||64 |- |[[:ru:Признаки подобия треугольников]]||19300|| || || ||9 |- |[[:ru:Производная функции]]||58800||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89 |- |[[:ru:Пространство столбцов]]||22500|| || || ||12 |- |[[:ru:Прямая]]||26700||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110 |- |[[:ru:Прямоугольная система координат]]||29200||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77 |- |[[:ru:Распределение хи-квадрат]]||21100|| || || ||39 |- |[[:ru:Рациональная функция]]||24200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42 |- |[[:ru:Риман, Бернхард]]||35300||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106 |- |[[:ru:Римские цифры]]||52800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103 |- |[[:ru:Ряд из натуральных чисел]]||30400|| || || ||27 |- |[[:ru:Садовничий, Виктор Антонович]]||119100|| || || ||19 |- |[[:ru:Семейство (математика)]]||7500|| || || ||23 |- |[[:ru:Сертификат простоты]]||13000|| || || ||4 |- |[[:ru:Сигнатура (линейная алгебра)]]||3400|| || || ||11 |- |[[:ru:Симметрия]]||53500||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94 |- |[[:ru:Синай, Яков Григорьевич]]||21600|| || || ||30 |- |[[:ru:Система координат]]||42700||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91 |- |[[:ru:Соболев, Сергей Львович]]||34100||[[Սերգեյ Սոբոլև]]||4100|| ||27 |- |[[:ru:Собственный вектор]]||32500|| || || ||48 |- |[[:ru:Совершенное число]]||18900||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63 |- |[[:ru:Статистика]]||46400||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185 |- |[[:ru:Стечкин, Сергей Борисович]]||15000|| || || ||9 |- |[[:ru:Тангенциальный треугольник]]||7200|| || || ||5 |- |[[:ru:Тарталья, Никколо]]||11400||[[Նիկոլո Տարտալյա]]||11500|| ||55 |- |[[:ru:Тензорный скетч]]||10500|| || || ||3 |- |[[:ru:Теорема о бесконечных обезьянах]]||39400|| || || ||45 |- |[[:ru:Теорема Пифагора]]||56700||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123 |- |[[:ru:Теория групп]]||48300|| || || ||79 |- |[[:ru:Теория категорий]]||28200||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53 |- |[[:ru:Теория массового обслуживания]]||15100|| || || ||27 |- |[[:ru:Теория множеств]]||70900||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124 |- |[[:ru:Теория хаоса]]||56700|| || || ||68 |- |[[:ru:Томография]]||41000||[[Տոմոգրաֆիա]]||1400|| ||40 |- |[[:ru:Топология Зарисского]]||21600|| || || ||16 |- |[[:ru:Треугольник]]||89600||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162 |- |[[:ru:Тригонометрические функции]]||73000||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80 |- |[[:ru:Угол]]||66000||[[Անկյուն]]||64300|| ||133 |- |[[:ru:Умножение матриц]]||30300||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||33 |- |[[:ru:Универсальная тригонометрическая подстановка]]||11100|| || || ||10 |- |[[:ru:Уравнение Лапласа]]||10100||[[Լապլասի հավասարում]]||1600|| ||45 |- |[[:ru:Фрактал]]||35000||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79 |- |[[:ru:Функция (математика)]]||45000||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120 |- |[[:ru:Хеш-функция]]||46700||[[Հեշ ֆունկցիա]]||8800||այո||55 |- |[[:ru:Цубербиллер, Ольга Николаевна]]||6900|| || || ||5 |- |[[:ru:Чётность нуля]]||27400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31 |- |[[:ru:Числа Фибоначчи]]||44100||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||69 |- |[[:ru:Число]]||41100||[[Թիվ]]||80600|| ||199 |- |[[:ru:Шафаревич, Игорь Ростиславович]]||64800|| || || ||29 |- |[[:ru:Шнайер, Брюс]]||30400|| || || ||31 |- |[[:ru:Эрмитова нормальная форма]]||14000|| || || ||5 |- |[[:ru:E (число)]]||28900||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90 |} 8hfwi8ft171jx1hsb5dy1zmmadsyo9b 102 1034126 8486967 8486330 2022-08-11T02:03:44Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" !Հոդված!!Դիտումներ (վերջին 60 օրվա ընթացքում) |- |[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||3093 |- |[[Զուգահեռագիծ]]||3058 |- |[[Թվաբանական պրոգրեսիա]]||2827 |- |[[Պարզ թիվ]]||2546 |- |[[Հավասարասրուն սեղան]]||2436 |- |[[Շեղանկյուն]]||2271 |- |[[Բնական թիվ]]||2235 |- |[[Ուղղանկյուն եռանկյուն]]||1879 |- |[[Խորանարդ]]||1724 |- |[[Պրիզմա]]||1668 |- |[[Մակերես]]||1622 |- |[[Կոն]]||1618 |- |[[Եռանկյուն]]||1554 |- |[[Բուրգ (երկրաչափություն)]]||1514 |- |[[Ծավալ]]||1494 |- |[[Բաժանարարների աղյուսակ]]||1481 |- |[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||1476 |- |[[Ամբողջ թիվ]]||1461 |- |[[Նյուտոնի օրենքներ]]||1382 |- |[[Փոխադարձ պարզ թվեր]]||1244 |- |[[Ալբերտ Այնշտայն]]||1201 |- |[[Ածանցյալ]]||1199 |- |[[Պյութագորասի թեորեմ]]||1140 |- |[[Եռանկյան միջնագիծ]]||1089 |- |[[Եռանկյան բարձրություն]]||1071 |- |[[Կոտորակ (մաթեմատիկա)]]||1068 |- |[[Հավասարասրուն եռանկյուն]]||973 |- |[[Կոսինուսների թեորեմ]]||934 |- |[[Լոգարիթմ]]||906 |- |[[Պարագիծ]]||903 |- |[[Թիվ]]||896 |- |[[Մաթեմատիկա]]||886 |- |[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||882 |- |[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||879 |- |[[Բաղադրյալ թիվ]]||878 |- |[[Շրջանագիծ]]||852 |- |[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||838 |- |[[Իռացիոնալ թիվ]]||829 |- |[[Միջին թվաբանական]]||829 |- |[[Պարզ թվերի ցանկ]]||823 |- |[[Ինը]]||816 |- |[[Գլան]]||762 |- |[[Մաթեմատիկական նշաններ]]||748 |- |[[Եռանկյունաչափական նույնություններ]]||725 |- |[[Իրական թվեր]]||715 |- |[[Ալգորիթմ]]||710 |- |[[Քառակուսային հավասարում]]||700 |- |[[Ռացիոնալ թիվ]]||691 |- |[[Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար]]||690 |- |[[Կանոնավոր եռանկյուն]]||688 |- |[[Գունդ]]||684 |- |[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||683 |- |[[Բաժանելիության հայտանիշներ]]||655 |- |[[Քառանկյուն]]||649 |- |[[Վեցանկյուն]]||642 |- |[[Հռոմեական թվեր]]||637 |- |[[Արագություն]]||628 |- |[[Ֆիզիկա]]||620 |- |[[Արիստոտել]]||612 |- |[[Արագացում]]||597 |- |[[Վեկտոր]]||595 |- |[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||582 |- |[[Կոորդինատային համակարգ]]||573 |- |[[Զուգահեռանիստ]]||569 |- |[[Քառակուսի]]||547 |- |[[Շոշափող]]||524 |- |[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||524 |- |[[Սթիվեն Հոքինգ]]||520 |- |[[Բազմությունների տեսություն]]||507 |- |[[Ենթաբազմություն]]||505 |- |[[Պլատոն]]||505 |- |[[Սկալյար արտադրյալ]]||490 |- |[[Շառավիղ]]||487 |- |[[Հերոնի բանաձև]]||481 |- |[[Արքիմեդես]]||472 |- |[[Իսահակ Նյուտոն]]||455 |- |[[Զույգ և կենտ թվեր]]||448 |- |[[Տոկոս]]||441 |- |[[Տրամագիծ]]||440 |- |[[Մատրից]]||437 |- |[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||433 |- |[[Տրամաբանություն]]||419 |- |[[Քառանիստ]]||416 |- |[[Բազմություն]]||413 |- |[[Ազիմուտ]]||408 |- |[[Պի թիվ]]||407 |- |[[Ներգծյալ քառանկյուն]]||405 |- |[[Կանոնավոր բազմանկյուն]]||402 |- |[[Բարդ տոկոս]]||400 |- |[[Ալիքներ]]||392 |- |[[Ֆակտորիալ]]||379 |- |[[Հարաբերականության տեսություն]]||378 |- |[[Ինֆորմացիա]]||376 |- |[[Ժամանակ]]||373 |- |[[Մաթեմատիկական ճոճանակ]]||367 |- |[[Հավանականություն]]||363 |- |[[Անկյուն]]||352 |- |[[Տասը]]||352 |- |[[Կինետիկ էներգիա]]||350 |- |[[Գծային ֆունկցիա]]||343 |- |[[Միջին երկրաչափական]]||343 |- |[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||342 |- |[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||338 |- |[[Հաշվարկման դիրքային համակարգ]]||325 |- |[[Ներքնաձիգ]]||324 |- |[[Հաշվարկման համակարգ (մաթեմատիկա)]]||323 |- |[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||321 |- |[[Պյութագորաս]]||315 |- |[[Բազմապատկում]]||309 |- |[[Հավանականությունների տեսություն]]||296 |- |[[Բուլյան ֆունկցիա]]||294 |- |[[Ուղղանկյուն]]||290 |- |[[Արտագծյալ շրջանագիծ]]||288 |- |[[Աքսիոմ]]||287 |- |[[Բազմանկյուն]]||285 |- |[[Եռանկյունների լուծում]]||285 |- |[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||284 |- |[[Պրոյեկցիա]]||280 |- |[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||279 |- |[[Հիերարխիա]]||278 |- |[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||277 |- |[[Վիճակագրություն]]||275 |- |[[Քվանտային մեխանիկա]]||274 |- |[[Թվի քառակուսի]]||266 |- |[[Կոմպլեքս թիվ]]||265 |- |[[Համաչափություն]]||257 |- |[[Հաշվարկման երկուական համակարգ]]||254 |- |[[Թվաբանություն]]||252 |- |[[Ֆունկցիայի արժեքների տիրույթ]]||251 |- |[[Սինուսների թեորեմ]]||246 |- |[[Երկրաչափություն]]||241 |- |[[Արաբական թվեր]]||236 |- |[[Զույգ և կենտ ֆունկցիաներ]]||236 |- |[[Կրամերի մեթոդ]]||234 |- |[[Պարաբոլ]]||228 |- |[[Ոսկե հատում]]||227 |- |[[Սահման (մաթեմատիկա)]]||227 |- |[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||219 |- |[[Աշխարհագրական լայնություն]]||216 |- |[[Պարբերական ֆունկցիա]]||214 |- |[[Ալիքի երկարություն]]||213 |- |[[Ռենե Դեկարտ]]||213 |- |[[Կոմբինատորիկա]]||211 |- |[[Ուղիղ]]||211 |- |[[Գաուսի մեթոդ]]||206 |- |[[Բեզուի թեորեմ]]||205 |- |[[Ալան Թյուրինգ]]||200 |- |[[Ածանցման կանոններ]]||199 |- |[[Ինտեգրալ]]||198 |- |[[Ֆիբոնաչի]]||198 |- |[[Մաթեմատիկոս]]||197 |- |[[Շրջան (երկրաչափություն)]]||197 |- |[[Անկյունագիծ]]||196 |- |[[Էլիպս]]||195 |- |[[Վիետի թեորեմ]]||194 |- |[[Ամբողջ մաս]]||192 |- |[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||190 |- |[[Ռադիան]]||182 |- |[[Միանդամ]]||181 |- |[[Կինեմատիկա]]||178 |- |[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||177 |- |[[Հավասարում]]||177 |- |[[Գրաֆների տեսություն]]||175 |- |[[Անվերջության խորհրդանիշ]]||174 |- |[[Դասական մեխանիկա]]||174 |- |[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||174 |- |[[Վեննի դիագրամ]]||174 |- |[[Ռեկուրսիա]]||173 |- |[[Հաշվարկման ութական համակարգ]]||171 |- |[[Սեկտոր (երկրաչափություն)]]||169 |- |[[Ռուբիկի խորանարդ]]||168 |- |[[Քառակուսի արմատ]]||168 |- |[[Հավանականության բաշխում]]||167 |- |[[Թեորեմ]]||166 |- |[[Ֆունկցիայի էքստրեմում]]||165 |- |[[Գծային ռեգրեսիա]]||162 |- |[[Էնտրոպիա]]||160 |- |[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||158 |- |[[Մոգական քառակուսի]]||157 |- |[[Աստիճան (երկրաչափություն)]]||156 |- |[[Բլեզ Պասկալ]]||156 |- |[[Հաջորդականություն (մաթեմատիկա)]]||156 |- |[[Անկյունային արագություն]]||153 |- |[[Ցուցչային ֆունկցիա]]||151 |- |[[Վեկտորական հաշիվ]]||149 |- |[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||147 |- |[[Ջինիի գործակից]]||147 |- |[[Բուլյան հանրահաշիվ]]||146 |- |[[Սուդոկու]]||146 |- |[[Հավասարման լուծում]]||145 |- |[[Որոշիչ (մաթեմատիկա)]]||142 |- |[[Արտագծյալ քառանկյուն]]||135 |- |[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||135 |- |[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||134 |- |[[Նաիրի Սեդրակյան]]||133 |- |[[Աբակ (տախտակ)]]||132 |- |[[Տասնորդական հաշվման համակարգեր]]||132 |- |[[Մոնոտոն ֆունկցիա]]||130 |- |[[Լեոնարդ Էյլեր]]||129 |- |[[Հանրահաշիվ]]||127 |- |[[Էվկլիդես]]||126 |- |[[Հատված]]||125 |- |[[1000 (թիվ)]]||124 |- |[[Հաշվարկման տասնվեցական համակարգ]]||124 |- |[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||124 |- |[[Թվերի տեսություն]]||122 |- |[[Պյութագորասի եռյակ]]||122 |- |[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||121 |- |[[Գաղտնագրություն]]||120 |- |[[Գծային հանրահաշիվ]]||118 |- |[[Ջեյմս Մաքսվել]]||118 |- |[[Խաղերի տեսություն]]||115 |- |[[STEM]]||114 |- |[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||114 |- |[[Գծային հավասարում]]||111 |- |[[Բացարձակ արժեք]]||110 |- |[[Հնգանկյուն]]||110 |- |[[Կատարյալ թիվ]]||108 |- |[[Կոշի-Ադամարի թեորեմ]]||108 |- |[[Ինֆորմացիայի տեսություն]]||107 |- |[[Վեկտորական արտադրյալ]]||107 |- |[[Թվանշաններ]]||106 |- |[[Սահմանում]]||106 |- |[[Մաթեմատիկական սպասում]]||105 |- |[[Գրադիենտ]]||104 |- |[[E (թիվ)]]||103 |- |[[Աստիճանային շարք]]||103 |- |[[Էկոնոմետրիկա]]||103 |- |[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||102 |- |[[Էյլերի բանաձև]]||102 |- |[[Մաթեմատիկայի միջազգային օլիմպիադա]]||102 |- |[[Մատրիցի ռանգ]]||102 |- |[[Ութանկյուն]]||102 |- |[[Գումարում]]||101 |- |[[Կառլ Գաուս]]||101 |- |[[Հարթություն]]||101 |- |[[Թեյլորի շարք]]||99 |- |[[Լուիս Քերոլ]]||99 |- |[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||99 |- |[[Բազմանդամ]]||98 |- |[[Բերտրան Ռասել]]||96 |- |[[Զրոյի զույգություն]]||96 |- |[[Թվային մեթոդներ]]||96 |- |[[0,(9)]]||95 |- |[[Աբստրակցիա]]||95 |- |[[Բնության օրինաչափություններ]]||95 |- |[[Բնական լոգարիթմ]]||94 |- |[[Միջակայք (մաթեմատիկա)]]||94 |- |[[Դիզյունկցիա]]||93 |- |[[Հանում]]||93 |- |[[Նյուտոնի երկանդամ]]||92 |- |[[Գրաֆներ]]||91 |- |[[Երկարություն]]||91 |- |[[Կեպլերի օրենքներ]]||90 |- |[[Փոփոխական մեծություն]]||88 |- |[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||87 |- |[[Ասույթների տրամաբանություն]]||87 |- |[[Եռանկյունաչափություն]]||87 |- |[[Ուղիղների հատում]]||87 |- |[[Ֆունկցիայի զրո]]||87 |- |[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||86 |- |[[Հիպերբոլ]]||86 |- |[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||86 |- |[[Թվային առանցք]]||85 |- |[[Թիթեռի էֆեկտ]]||84 |- |[[Ֆունկցիայի գրաֆիկ]]||84 |- |[[Յոթ]]||83 |- |[[Բացասական թիվ]]||82 |- |[[Էջ (երկրաչափություն)]]||82 |- |[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||81 |- |[[Տարածաժամանակ]]||81 |- |[[Գումար (մաթեմատիկա)]]||80 |- |[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||80 |- |[[Միջնակետ]]||80 |- |[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||79 |- |[[Գծագրական երկրաչափություն]]||78 |- |[[Կլավդիոս Պտղոմեոս]]||78 |- |[[3 (թիվ)]]||77 |- |[[Հանրահաշվական գործողություններ]]||76 |- |[[Յոհան Կեպլեր]]||74 |- |[[Խորանարդ հավասարում]]||73 |- |[[Երկանդամ]]||72 |- |[[Կոնյունկցիա]]||72 |- |[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||72 |- |[[Մնացորդով բաժանում]]||70 |- |[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||69 |- |[[Սյունակով բաժանում]]||69 |- |[[Ֆուրիեի շարք]]||69 |- |[[Դ'Ալամբերի հայտանիշ]]||68 |- |[[Լարերի տեսություն]]||68 |- |[[Գծային ծրագրավորում]]||67 |- |[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||67 |- |[[Վստահության միջակայք]]||67 |- |[[Էվանջելիստա Տորիչելլի]]||66 |- |[[Թալես Միլեթացի]]||66 |- |[[Կետ]]||66 |- |[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||66 |- |[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||65 |- |[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||65 |- |[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||65 |- |[[Արտագծած գնդային մակերևույթ]]||64 |- |[[Եռանկյան անկյունների գումար]]||64 |- |[[Իմպլիկացիա]]||64 |- |[[Մոդա (վիճակագրություն)]]||64 |- |[[Ֆրակտալ]]||63 |- |[[Դիսկրիմինանտ]]||62 |- |[[Զանգվածների կենտրոն]]||62 |- |[[Կոշիի խնդիր]]||62 |- |[[Կոռելյացիա (մաթեմատիկա)]]||62 |- |[[Միջին հարմոնիկ]]||62 |- |[[1 (թիվ)]]||61 |- |[[Աբստրակտ հանրահաշիվ]]||61 |- |[[Մաթեմատիկական բանաձև]]||61 |- |[[Մատրիցների արտադրյալ]]||61 |- |[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||60 |- |[[Տոպոլոգիա]]||60 |- |[[Տեսական ֆիզիկա]]||59 |- |[[Մակերևույթ]]||58 |- |[[Վեկտորական տարածություն]]||57 |- |[[Ապահովագրության վիճակագիր]]||56 |- |[[Բազմանիստ]]||56 |- |[[Ժխտում (տրամաբանություն)]]||56 |- |[[Մաթեմատիկական վիճակագրություն]]||55 |- |[[Ալիքանշան]]||54 |- |[[Հնգագիծ]]||54 |- |[[2 (թիվ)]]||53 |- |[[Իզոտրոպություն]]||53 |- |[[Կոր]]||53 |- |[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||53 |- |[[Շեղանկյունանիստ]]||53 |- |[[Ուղղահայացություն]]||51 |- |[[Քառակուսի մատրից]]||51 |- |[[Հատման թեորեմ]]||50 |- |[[Հիպոթեզ (մաթեմատիկա)]]||50 |- |[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||50 |- |[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||50 |- |[[Ազատ արվեստներ]]||49 |- |[[Բաժանում զրոյի վրա]]||49 |- |[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||47 |- |[[Գուգոլ]]||47 |- |[[Դիքրան Թահթա]]||47 |- |[[Կիսապարագիծ]]||47 |- |[[Պասկալի եռանկյուն]]||47 |- |[[Ջոն Նեշ]]||47 |- |[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||46 |- |[[Էմանուել Լասկեր]]||46 |- |[[Էմմի Նյոթեր]]||46 |- |[[Թյուրինգի մեքենա]]||46 |- |[[Մաթեմատիկական մոդել]]||46 |- |[[Միջին մեծություններ]]||46 |- |[[Պի թվի օր]]||46 |- |[[Քվանտային համակարգիչ]]||46 |- |[[Գրիգորի Պերելման]]||45 |- |[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||45 |- |[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||45 |- |[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||45 |- |[[Մաթեմատիկական օպտիմիզացիա]]||45 |- |[[Ստախոսի պարադոքս]]||45 |- |[[Էրատոսթենես Կիրենացի]]||44 |- |[[Ութ]]||44 |- |[[Տարրական հանրահաշիվ]]||44 |- |[[Ֆունկցիայի համադրույթ]]||44 |- |[[Թանգրամ]]||43 |- |[[Բանականության խաղեր]]||42 |- |[[Գործողությունների հետազոտում]]||42 |- |[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||42 |- |[[Շղթայական կոտորակ]]||42 |- |[[Քրիստիան Հյույգենս]]||42 |- |[[Տարածաչափություն]]||41 |- |[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||40 |- |[[Դիրակի հավասարում]]||40 |- |[[Խորանարդ աստիճանի արմատ]]||40 |- |[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||40 |- |[[Հարմոնիկ շարք]]||40 |- |[[Յակոբիի մեթոդ]]||40 |- |[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||40 |- |[[Ալ-Խորեզմի]]||39 |- |[[Անրի Պուանկարե]]||39 |- |[[Դիզյունկտիվ նորմալ ձև]]||39 |- |[[Էվարիստ Գալուա]]||39 |- |[[Նշան (մաթեմատիկա)]]||39 |- |[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||38 |- |[[Մեծ թվերի օրենք]]||38 |- |[[Նորայր Առաքելյան]]||38 |- |[[Կոնական հատույթ]]||37 |- |[[Շառավիղ-վեկտոր]]||37 |- |[[Պոլ Դիրակ]]||37 |- |[[Քառաչափ տարածություն]]||37 |- |[[Աքսիոմատիկ մեթոդ]]||36 |- |[[Դիոֆանտյան հավասարում]]||36 |- |[[Էքսցենտրիսիտետ]]||36 |- |[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||36 |- |[[Մինոր (գծային հանրահաշիվ)]]||36 |- |[[Ուղիղ անկյուն]]||36 |- |[[Վերջավոր դաշտ]]||36 |- |[[Գառնիկ Կարապետյան]]||35 |- |[[Իսկության աղյուսակ]]||35 |- |[[Լոպիտալի կանոն]]||35 |- |[[Մաթեմատիկան Հին Եգիպտոսում]]||35 |- |[[Մաքսվելի բաշխում]]||35 |- |[[Ստանդարտ մոդել]]||35 |- |[[Տասնորդական լոգարիթմներ]]||35 |- |[[Ֆունկցիայի նախնական]]||35 |- |[[Անալոգային հաշվողական մեքենա]]||34 |- |[[Միջնարժեք]]||34 |- |[[Բազմության հզորություն]]||33 |- |[[Էմիլ Արթին]]||33 |- |[[Լուկա Պաչոլի]]||33 |- |[[Լունայի ալգորիթմ]]||33 |- |[[Հինգ]]||33 |- |[[Ռոլլի թեորեմ]]||33 |- |[[Վեց]]||33 |- |[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||32 |- |[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||32 |- |[[Տրամաբանական գործողություն]]||32 |- |[[Բաժանելիություն]]||31 |- |[[Գրաֆների ներկում]]||31 |- |[[Ընտրույթ]]||31 |- |[[Կանգնակ]]||31 |- |[[Նորբերտ Վիներ]]||31 |- |[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||31 |- |[[Ֆրանսուա Վիետ]]||31 |- |[[Բացասման օրենք]]||30 |- |[[Դատարկ բազմություն]]||30 |- |[[Եռանկյան անհավասարություն]]||30 |- |[[Մաթեմատիկական գլուխկոտրուկ]]||30 |- |[[Նորմալ]]||30 |- |[[Չորս]]||30 |- |[[Պելի թիվ]]||30 |- |[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||30 |- |[[Պուասոնի ինտեգրալ]]||30 |- |[[Պտույտ]]||30 |- |[[Պրեդիկատ]]||30 |- |[[Ռիմանի ինտեգրալ]]||30 |- |[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||30 |- |[[Ասիմպտոտ]]||29 |- |[[Գամմա ֆունկցիա]]||29 |- |[[Երկնիստ անկյուն]]||29 |- |[[Էյլերի նույնություն]]||29 |- |[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||29 |- |[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||29 |- |[[Մարիամ Միրզախանի]]||29 |- |[[Պուասոնի բաշխում]]||29 |- |[[Տենզոր]]||29 |- |[[Ֆիլդսյան մրցանակ]]||29 |- |[[Հունական թվային համակարգ]]||28 |- |[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||28 |- |[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||27 |- |[[Կող (երկրաչափություն)]]||27 |- |[[Կոշիի ինտեգրալ]]||27 |- |[[Ստյուարտի թեորեմ]]||27 |- |[[Անալիտիկ ֆունկցիա]]||26 |- |[[Լամբդա արտահայտություն]]||26 |- |[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||26 |- |[[Կոնյունկտիվ նորմալ ձև]]||26 |- |[[Մաթեմատիկական սոփեստություն]]||26 |- |[[Մնացորդների մասին չինական թեորեմ]]||26 |- |[[Պարզ թվերի թեորեմ]]||26 |- |[[Ռասելի պարադոքս]]||26 |- |[[Ռեկուրսիա (ինֆորմատիկա)]]||26 |- |[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||25 |- |[[Լագրանժի թեորեմը չորս քառակուսիների գումարի մասին]]||25 |- |[[Կատարյալ թվերի ցանկ]]||25 |- |[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||25 |- |[[Նյոթերի թեորեմ]]||25 |- |[[Աբելյան խումբ]]||24 |- |[[Ալիքային հավասարում]]||24 |- |[[Գեորգ Կանտոր]]||24 |- |[[Գծային արտապատկերում]]||24 |- |[[Դիսպերս վերլուծություն]]||24 |- |[[Պահպանման օրենքներ]]||24 |- |[[Վեկտորական դաշտ]]||24 |- |[[Անվերջ փոքր]]||23 |- |[[Գոտլոբ Ֆրեգե]]||23 |- |[[Դաս (բազմությունների տեսություն)]]||23 |- |[[Խորանարդային համակարգ]]||23 |- |[[Հանրահաշվական հավասարում]]||23 |- |[[Մերսենի թիվ]]||23 |- |[[Մուավրի բանաձև]]||23 |- |[[Ոչ հստակ տրամաբանություն]]||23 |- |[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||23 |- |[[Ռացիոնալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||23 |- |[[Սկզբունքներ]]||23 |- |[[Տրանսպորտային խնդիր]]||23 |- |[[Օղակ (երկրաչափություն)]]||23 |- |[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||23 |- |[[Ադրիեն-Մարի Լեժանդր]]||22 |- |[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||22 |- |[[Էլեմենտ (մաթեմատիկա)]]||22 |- |[[Իմաստալից թվանշաններ]]||22 |- |[[Լեմմա]]||22 |- |[[Հարթաչափություն]]||22 |- |[[Հիլբերտի խնդիրներ]]||22 |- |[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||22 |- |[[Մասերով ինտեգրում]]||22 |- |[[Նվազագույն ակնթարթային ծառ]]||22 |- |[[Շախմատի տախտակի վրա ցորենի խնդիր]]||22 |- |[[Պրոյեկտիվ երկրաչափություն]]||22 |- |[[Սինուսոիդ]]||22 |- |[[Վարինյոնի թեորեմ (երկրաչափություն)]]||22 |} nbqlyazyc5cgqpamg0x2j3s43cxpmby 0 1038795 8486987 8479166 2022-08-11T04:07:23Z InternetArchiveBot 101881 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Նախոդկա''' ({{lang-ru|Нахо́дка}}), քաղաք Ռուսաստանի [[Պրիմորիեի երկրամաս]]ում։ Վարչականորեն մտնում է Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի կազմի մեջ։ 2020 թվականի տվյալների համաձայն բնակչությունը կազմում է 145 159 մարդ, Պրիմորիեի երրորդ խոշորագույն քաղաքն է։ 1993 թվականից սկսած բնակչության թվաքանակի կայուն նվազում է նկատվում։ Գտնվում է Տռուդնի թերակղզում՝ Ճապոնական ծովի Նախոդկա ծոցի ափին, [[Վլադիվոստոկ]]ից 186 կմ հարավ-արևելք (ճանապարհի վրա), Ռուսաստանի արևելքում ամենահարավային քաղաքն է։ Քաղաքը ծովից կտրված է նավահանգստային գոտիով։ Հին փողոցների պատմական կառույցը ձևավորում է երկհարկանի «ստալինկաներ»։ Տնտեսությունը նեղ մասնագիտանում է նավահանգստային-տրանսպորտային համալիրում։ Բեռների վերամշակումն անցկացվում է Նախոդկա ծովային նավահանգստում, նավանորոգում, ձկնորսություն և ձկնաբուծություն։ Նախոդկայի երկաթուղային հանգույցը մի մասով կապված է Տրանսիբի հետ։ Նախոդկայից 20 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Արևելյան խորջրյա նավահանգիստ, որը հանդիսանում է ԱՍԽՕ նավթամուղի վերջնական կետը։ Հիմնադրվել է 1864 թվականին՝ որպես հիդրոգրագրական պահակակետ։ Նավահանգստ-քաղաքի շինարարությունը կապված է եղել Վլադիվոստոկից դեպի Նախոդկա ծովային նավահանգիստը տեղափոխելու խորհրդային ղեկավարության պլանի հետ։ ԳՈւԼԱԳի բանտարկյալների ջանքերով 1947 թվականին բացվել է նավահանգիստը, 1950 թվականին բնակավայրին շնորհվել է քաղաքի կարգավիճակ։ == Քաղաքի անվանում == [[Պատկեր:Fragment of the map of South Ussuri region, 1870.jpg|left|thumb|Նախոդկա, 1870 թվական]] Նախոդկա քաղաքի անունը (1940 թվականից մինչև 1950 թվականը համանուն բնակավայրի) ծագում է 1859 թվականի ամռանը ռուս ծովագնացների կողմից բացված Նախոդկա նավահանգստի անունից<ref>{{книга|автор=Коптяева, Антонина Дмитриевна|заглавие=Чистые реки: очерки|ссылка=|место=Москва|издательство=Сов. писатель|год=1969|страницы=77|isbn=}}</ref>։ 1953 թվականի մարտի 12-ին, Ստալինի մահից հետո, Վլադիվոստոկից Մոսկվա հեռագիր է ուղարկվել՝ «Հեռավորարևելյան նավաստիների» անունից Նախոդկա քաղաքը Ստալինոմորսկ քաղաքի վերանվանելու խնդրանքով (իսկ Ամերիկայի ծոցը՝ Ստալինոմորսկի ծոց)<ref>{{статья|заглавие=1953 год. Между прошлым и будущим|ссылка=http://www.rusarchives.ru/evants/exhibitions/stalin_sp.shtml|издание=Архивы России|тип=интернет-издание|место=|год=2003|номер=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101129172815/http://rusarchives.ru/evants/exhibitions/stalin_sp.shtml|archivedate=2010-11-29}}</ref>։ == Պատմություն == Ժամանակակից քաղաքի տարածքում հայտնաբերվել են յանկովյան հնագիտական մշակույթին վերաբերող երկաթի դարի բնակավայրերի հետքեր։ Լվացարանների խիտ կուտակումները ձևավորել են երկար լիսեռ, որը հարյուրավոր մետրեր ծգվում է ծովափի երկայնքով։ Կարապի լճի, Նախոդկայի նավահանգիստների, Տունգուսի, Պրոզրոչնայայի և այլ օբյեկտների ափերին, ինչպես նաև Բռատ սոպկայի տակ և Պլեմյաննիկ սոպկայի քարանձավում հայտնաբերվել են քարե և երկաթի դարերի մարդկանց բնակավայրերի մնացորդներ այժմ մասամբ կամ ամբողջությամբ ավերված են<ref>{{книга|автор=ЦБС Находки|заглавие=Археологические памятники. Доисторические древние поселения на территории Находки|ссылка=|место=Находка|издательство=|год=1999|страницы=5, 10—13|isbn=}}</ref>։ === 19-րդ դար === 1855 թվականի օգոստոսի 21-ին Նախոդկայի ծոցն այցելել է անգլիական «Բարաքուդա» նավատորմի նավը, որն ուսումնասիրել էր Պետրոս Մեծի ծովածոցը թաթարական նեղուցից դեպի Ճապոնիա ճանապարհին։ Ավելի վաղ անհայտ ծոցն անգլիացիների կողմից անվանվել է Հորնեթ ծոցը։ Նավից վերադառնալուց հետո «Բարաքուդայի» սպա Ջոն Թրոնսոնը 1859 թվականին գիրք է հրատարակել, որում հետևյալ կերպ է նկարագրել բաց տարածքը. «Օգոստոսի 21-ի վաղ առավոտյան մենք հասանք Հորնեթի ծոցը, որը չափազանց բաց էր քամիների համար, որպեսզի խարիսխ գցեին այնտեղ։ Քամուց փակ ծովախորշերում և ծովափի երկայնքով գտնվում են շատ բերրի հողերը։ Ծովախորշի խորքում երևում են թաթարական փոքրաթիվ տներ…»<ref name="ПК9">Оригинальный текст: We reached Hornet Bay early on the morning of the 21st: it is too open and exposed to form a good anchorage… In the sheltered coves of the harbour and along the coast here, there is a great depth of soil. Some Tatar houses… were seen in sheltered parts of the bay. {{книга|автор = Tronson J. M.|заглавие = Voyage in HMS "Barracouta"|место = London|год = 1859|страницы = 364}}</ref>: 1859 թվականի հունիսի 17-ին «Ամերիկա» շոգենավը, որում գտնվում էր Արևելյան Սիբիրի գեներալ-նահանգապետ Ն.Ն. Մուրավյով-Ամուրսկին, հետևել է Ռուսաստանի ափերին։ Հող երևաց։ Շրջանցելով ժայռոտ հրվանդանը՝ նավը մտել է անհայտ ծոցի ջրերը։ Խիտ մառախուղ էր, որը դժվարացնում էր տեսանելիությունը, անձրև էր գալիս։ Նավը դանդաղորեն անցնում էր ծովածոցի խորքը, ափից երկու մղոն հեռավորության վրա, Սեստրա [[սոպկա]]յից ոչ հեռու խարիսխ դրվեց։ Հաջորդ օրը՝ 1859 թվականի հունիսի 18-ին, շտուրման Կրասիլնիկովը պատմական գրառում է կատարել վախթյան մատյանում<ref>{{cite web |author = |title = 17 июня исполняется 150 лет со дня открытия бухты Находка |url = http://www.ptr-vlad.ru/news/hronics/16559-17-ijunja-ispolnjaetsja-150-let-so-dnja-otkrytija.html|deadlink=yes|website = |publisher = Приморское Телевидение и Радио |date = 17 июня 2009 |accessdate = 07.12.2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160307051859/http://www.ptr-vlad.ru/news/hronics/16559-17-ijunja-ispolnjaetsja-150-let-so-dnja-otkrytija.html |archivedate = 2016-03-07 }}</ref>՝ {{քաղվածք|Առավոտյան ժամը 6-ին դուրս եկանք խարիսխից և գնացինք ափը տեսնելու, նկատելով խորացումը, բացեցինք ծովախորշը։ Մուրավյով-Ամուրսկիի հրամանով ծովախորշը կոչվել է Նախոդկա։}} [[Պատկեր:Siberian Specific Department in Nakhodka.JPG|thumb|240px|Նախոդկան, կենտրոնում՝ Գարալդ Ֆուրուգելմը<ref name="ПК0">Фотография. Сибирское удельное ведомство. Гаральд Фуругельм сидит в центре в светлом костюме. {{книга |автор = Александровская Л. В. |заглавие = Тихоокеанская трилогия |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Дальневосточный федеральный университет |год = 2011 |страниц = 346 |страницы = 65 |isbn = 978-5-7444-2500-5 }}</ref>]] 1864 թվականի գարնանն Աստաֆևի հրվանդանի վրա հիմնվել է ենթասպա Գերասիմով Միխայիլ Նաումովիչի և 4 զինվորների զինվորական հիդրոգրաֆիական պահքը, որը 1860-ական թվականների վերջին ավելացել է մինչև 30 մարդու։ Հիդրոգրաֆները կատարում էին եղանակի ամենօրյա դիտարկումներ՝ նշումներ անելով ամսագրերում<ref>{{книга|автор = Усатая Д. В.|заглавие = Колумбы росские|место = Владивосток|год = 2010|страницы = 125}}</ref>։ 1864 թվականի օգոստոսին Ամուրի Նիկոլաևսկից Նախոդկա են ժամանել 9 ընտանիք և 7 ամուրիներ, որոնք ազատ են արձակվել Սախալինի վրա կատորգայի մեկնումից հետո։ Նրանցից 17-ը Սուչանի գետի երկայնքով հիմնել են Ալեքսանդրովկայի սլոբոդան, իսկ 4 ընտանիքներ հաստատվել են զինվորական պահքի մոտակայքում։ 1865 թվականի գարնանն Ամուրից Նախոդկա են եկել 26 գյուղացի։ Նրանք Նախոդկայում ապրել են մինչև օգոստոս, որից հետո մեկնել են Սուչան, որտեղ հիմնադրել են Վլադիմիրովկայի սլոբոդան։ 1865 թվականի մայիսի 3-ին Նախոդկայում գտնվելու ժամանակ վերաբնակներից մեկի մոտ որդի է ծնվել՝ Իվան Եֆիմովիչ Կրաևը, որը համարվում է Նախոդկայի առաջին բնիկը<ref name="Reference1">{{статья|заглавие=Находка. От деревни до города|ссылка=http://nr-citynews.ru/?p=10310|издание=Находкинский рабочий|тип=газета|место=Находка|год=22 июля 2011|</ref>։ 1867 թվականի նոյեմբերի 13-ին Աստաֆևի հրվանդանի դիմաց Սիբիրյան տեսակարար գերատեսչության վերահսկողության տակ ձևավորվել է առևտրային ֆակտորիա։ Գերատեսչության կազմի մեջ են մտել կառավարիչ Հարալդ Ֆուրուգելմը, քարտուղար Նիկոլայ Կրյուկովը, զեմլեմեր Իվան Շիշկինը, բժիշկ Ալեքսանդր Կունցեն (Պրիմորսկի երկրամասի առաջին բժիշկը) և այլք։ Ֆինլանդիայից ներգաղթյալները 1868 թվականի ապրիլի 30-ին Նախոդկա են շոգենավով։ 1869 թվականի հունիսին զեմլեմեր Շիշկինի կողմից կազմվել է ֆակտորիայի կառուցապատման ծրագիր։ Գյուղում հայտնվել են 15 խանութներ, բաղնիք, պահեստներ, դարբնոց, գործարան, անտառային գործարան։ Շինարարական նյութերի առաքումը կառավարչի գլխավորությամբ իրականացվել է «Նախոդկա» շոգենավով։ 1870 թվականի ապրիլին «Նախոդկան» խորտակվել է, ֆակտորիան զրկվել է կանոնավոր ծովային հաղորդակցությունից։ 1871 թվականի ապրիլի 6-ին Նախոդկայում ստացած վնասվածքի պատճառով մահացել է Հարալդ Ֆուրուգելմը<ref>{{статья|заглавие=Находка генерал-губернатора|ссылка=http://old.zrpress.ru/2000/037/p004.htm|издание=Золотой Рог|тип=газета|место=|год=18 мая 2000|номер=}}</ref>։ 1873 թվականի մայիսի 25-ին ֆակտորիայի գույքը վերցվել է, հատուկ գերատեսչության պաշտոնյաները մեկնել են Պետերբուրգ։ Քաղաքացիական բնակչությունը տեղափոխվել է Ամբու գետ և Վլադիվոստոկ։ Ֆակտորիան դատարկվել է<ref>{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 39—48 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ Նախոդկայի ծովածոցի ափերին առաջին քաղաքացիական բնակավայրի, ֆակտորիայի և ռազմական դիրքի ճշգրիտ վայրը գտածոյի անհայտ է մնում<ref name="Reference1" />։ === 20-րդ դար === [[Պատկեր:Amerikanka Village location.jpg|thumb|left|240px|Վայրը, որտեղ գտնվել է Ամերիկանկան]] [[File:При въезде в Находку.jpg|thumb|240px|Նախոդկա մուտք գործելիս]] 19-րդ դարի վերջին, մինչև Ամերիկանկա գյուղի ստեղծումը, Նախոդկայի ծովածոցի ափերին արդեն գոյություն ունեին մասնավոր տնային տնտեսություններ, որոնք գտնվում էին Լենինյան ժամանակակից փողոցի, «ՆՆՎԳ»-ի և Մորվոքզալի շրջաններում, Աստաֆևի հրվանդանի վրա գործում էր ձկնորսոցի գործարանը<ref name="ReferenceC">{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 49—62 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ 1891 թվականին Վլադիմիրո-Ալեքսանդրովսկուց մինչև Նախոդկայի ծովածոց, գրունտային ճանապարհը կազմել է 24 կմ<ref name="ReferenceC" />։ 1909 թվականին Նախոդկայի ծովախորշում ստեղծվել է Պրիամուրի մաքսային շրջանի մաքսային կետը ։ 1907 թվականի ամռանը Կամենկի գետի ափերին Չերնիգովի նահանգից վերաբնակիչների կողմից հիմնադրվել է Ամերիկանկա գյուղը, որը մտել է Պրիմորիեի մարզի Օլգինի շրջանի Սուչանի կազմի մեջ։ 1961 թվականին Ամերիկանկա գյուղի ստեղծման մասին հնաբնակ Ն. Մակարովայի հիշողություններից. {{քաղվածք|«Օլեգ» շոգենավով ճանապարհ ընկանք։ Լուսաբացին տեսա մի հանգիստ ծովախորշ։ Տեղանքը գրեթե ամայի էր։ Մարդիկ ափ էին իջնում լուռ, լուրջ։ Իջանք, հավաքվեցինք մի մասում։ Նոր վայրում ոչ ցից կար, ոչ բակ<ref>{{книга|автор = Шепчугов П. И.|заглавие = У истоков города Находки|место = Владивосток|год = 2007|страницы = 74}}</ref>։}} 1915 թվականին Ամերիկանկայում բնակվում էր 806 մարդ, այդ թվում՝ 432 ռուս, 19 կորեացի, 278 օտարերկրացի, ինչպես նաև ժամանակավոր եկվորներ, բացվել է դպրոց, բնակելի տներից մեկում եկեղեցական ծառայություն է անցկացվել<ref>{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 62 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ 1919 թվականի վաղ առավոտյան գյուղը ենթարկվել է անգլիական «Քենթ» հածանավի հրետանային գնդակոծության։ Հնաբնակ Քսենիա Կոստիրինայի հիշողություններից. «Նավից զենքից սկսել են կրակել Ամերիկանկային։ Դա տեղի է ունեցել առավոտյան ժամը 6-ին։ Կրակոցները լսելուց հետո արթնացանք ու սկսեցինք նայել պատուհանին. ծոցում կապույտ շոգենավ կար։ Գյուղում պայթած արկերից պատուհանների ապակիները դողում էին, մարդիկ փախչում ու թաքնվում էին»<ref>{{книга|автор = Шепчугов П. И.|заглавие = У истоков города Находки|место = Владивосток|год = 2007|страницы = 60}}</ref>։ 1919 թվականի ապրիլի 22-ին Ամերիկանկայի գյուղական խորհրդի 6 անդամներ ծով են իջեցվել և այնտեղ գնդակահարվել<ref name="autogenerated3">{{cite web |author = |authorlink = |date = 25.10.2010 |url = http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=13969&lang= |title = Находкинцы помнят о событиях Гражданской войны |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |deadlink = no |archive-date = 2012-01-24 |archive-url = https://www.webcitation.org/64vQ9sfvX?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=13969 |dead-url = yes }}</ref>։ 1930-ական թվականներին Նախոդկայի ծովածոցի ափին ինքնուրույն ավաններ են առաջացել՝ Նախոդկա, Հյուսիսային (Շևչենկոյի փողոց շրջան), Ուգոլբազա, Պադ Օբոդնայա, Ռիբակ<ref name="ReferenceD">{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 82—109 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ Նախոդկա բնակավայրը գտնվում էր նավահանգստային և կենտրոնական հրապարակի ժամանակակից փողոցի տեղում, ընդհանուր առմամբ մոտ 50 մասնավոր տուն կար։ Մարդիկ գյուղում զբաղվում էին օժանդակ տնտեսությամբ և ձկնորսությամբ։ Նավահանգստային կետն իրենից ներկայացնում էր 1935 թվականին կառուցված 125 մետր երկարությամբ պիեր, պահեստային տարածքներ և երկաթուղային ճանապարհներ։ Պիերից առաքում էին ածուխ և ընդհանուր բեռներ։ Ափին տեղակայված էին փայտե շինություններ, գրասենյակներ, ճաշարաններ, բաղնիքներ, երկաթուղային կայարան, հեռվում կանգնած էր մաքսատան շենքը։ Կար ինքնավար էլեկտրամատակարարում, որն աշխատում էր ածուխի և կերոսինի շնորհիվ։ Գյուղի միակ փողոցը՝ Դելովայան, ծովից առևտրային նավահանգստի կառավարման ժամանակակից տարածքում բարձրացել է սոպկա և ապա կտրուկ իջել Կամենկի գետի բերան, որտեղից սկսվում է գրունտային ճանապարհը դեպի Ամերիկանկա, ապա դեպի Սուչան<ref name="ReferenceD" />։ 1934 թվականից Աստաֆևի հրվանդանում սկսել է գործել ռազմանավերի և սուզանավերի բազա։ 1934 թվականին Հեռավորարևելյան շոգենավով մշակվել է առևտրական նավահանգստի (2 բեռնատար շրջան՝ ածխի և անտառային) կառուցման առաջին նախագիծը Նախոդկայի ծոցի ափին՝ Սուչան գետի գետաբերանից, սակայն ավելի ուշ այդ գաղափարից հրաժարվել են<ref>{{книга|автор = |заглавие = «Находка — Причал России»|место = Владивосток|год = 1997|страницы = 17}}</ref>։ 1939 թվականի ապրիլին Նախոդկա «Վոյկով» ականակրով ՏՈՖ-ի հրամանատարի և Պրիմորսկի երկրամասի 1-ին քարտուղարի ուղեկցությամբ ժամանել է ՌԿԿԿ Կենտկոմի քարտուղար Անդրեյ Ժդանովը։ Ուսումնասիրելով ծովախորշը՝ Ժդանովն ասել է. «Այս վայրում կլինի գեղեցիկ քաղաք-նավահանգիստ»<ref>{{книга|автор = |заглавие = «Находка — Причал России»|место = Владивосток|год = 1997|страницы = 15}}</ref>։ Դրանից հետո, նույն տարվա հոկտեմբերի 7-ին որոշում է ընդունվել կենտրոնական կոմիտեի և ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհի № 1646-399 «Վլադիվոստոկի առևտրային և ձկնային նավահանգիստների Նախոդկայի ծովածոց տեղափոխելու մասին» որոշումը։ 1936 թվականի մայիսի 1-ին տեղի է ունեցել Լացիս երկաթուղային կայարանի բացումը։ 1940 թվականի հուլիսի 16-ին Նախոդկա բնակավայրը դասվել է աշխատանքային ավանների շարքին։ 1944 թվականի սեպտեմբերի 9-ին ՌՍՖՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի հրամանագրի համաձայն՝ Բուդյոնովսկի շրջանի բաժանումից ստեղծվել է Նախոդկայի շրջանը՝ Նախոդկա աշխատանքային գյուղում կենտրոնով։ 1947 թվականին Նախոդկայի նավահանգիստ է եկել առաջին առևտրային նավը՝ դանիական «Գրետա Մերսկ» շոգենավը, որը սարքավորումներ էր հասցրել նավահանգստի շինարարությունը շարունակելու համար<ref name="ReferenceD" />։ 1930-1940-ական թվականներին Նախոդկայում գործել են ստացիոնար ճամբարներ և ԳՈւԼԱԳի բանտարկյալների կուտակման վայրը։ «Ուղղիչ-աշխատանքային ճամբարի և № 213 շինարարության վարչությունը» (ՆԿՎԴ Հիդրոտեխնիկական շինարարության գլխավոր վարչության համակարգում) Նախոդկայի ծովախորշում գործել է 1939 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1941 թվականը, որից հետո առևտրային նավահանգստի շինարարությունը փոխանցվել է ՆԿՎԴ «Դալստրոյին»։ Ձկնորսական նավահանգստի շինարարության վրա բանտարկյալների ամենօրյա աշխատանքն օգտագործվել է մինչև 1958 թվականը։ Ճամբարային գոտիները տեղավորվել են 1-ին, 2-րդ, 44-րդ տեղամասերում, Աստաֆևի հրվանդանում և Լիսյեմ կղզում<ref name="ReferenceE">{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 110—118 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ 1945 թվականից մինչև 1950 թվականը Նախոդկայում տեղակայված է եղել ճապոնացի ռազմագերիների ճամբար։ «Դալստրոյի» վարչությունը և նրա սոցիալական ենթակառուցվածքը գտնվում էին վարչական քաղաքում։ Նախոդկայի աշխատանքային բնակավայրի շինարարությունն իրականացվել է «Դալստրոյի» մշակած ծրագրով։ Աշխատել են նաև ազատագրված աշխատողները<ref name="ReferenceE" />։ Լիսյեմ կղզում բանտարկյալների գաղութը գործել է 1937-1941 թվականներին<ref>{{статья|заглавие=Тайны острова Лисий|ссылка=http://daily.novostivl.ru/archive/?f=lf&t=050114c06|издание=Ежедневные Новости|тип=газета|место=|год=14 января 2005|номер=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120224015812/http://daily.novostivl.ru/archive/?f=lf&t=050114c06|archivedate=2012-02-24}}</ref>։ Նախոդկայի ծովախորշում առաքման կետը (ի սկզբանե ՍՎԻՏԼի կառուցվածքում) գործել է 1938 թվականից մինչև 1946 թվականը։ Տրանզիտկայի տարանցման ճամբարային գոտիները (տեղավորել են մինչև 20 հազար դատապարտյալ) տեղակայվել են Սոլեն լճի, Չափահասության հրապարակի և Ձկնային նավահանգստի շրջաններում։ Տրանզիտկան բաժանված է եղել Վերին Տրանզիտկայի, Ստորին Տրանզիտկայի, ընդհանուր ռեժիմի ճամբարի և Կանանց ճամբարի։ Շատ բանտարկյալներ մահանում էին թոքաբորբի և ինֆեկցիոն հիվանդությունների հետևանքով, մահացածները թաղվում էին Պոգրանիչնայա ժամանակակից փողոցի շրջանում և Օբոդնիի փողոցի եզերքով (հնաբնակների վկայությամբ, փայտե սյուներն այդ վայրերում կանգնած էին դեռևս 1950-ականների վերջին)<ref>{{книга|автор = Меринов Ю. Н.|заглавие = Восточные ворота России|место = Владивосток|год = 2005|страницы = 118}}</ref>։ Անհայտ գերեզմանները ցրված էին ամբողջ քաղաքում, շատ շենքեր կանգնած են ոսկորների վրա<ref>{{статья|заглавие=Создадим островок совести|ссылка=http://www.lgz.ru/archives/html_arch/lg112001/society/art2.htm|издание=Литературная газета|тип=газета|место=|год=2001|номер=|archiveurl=https://archive.is/zkLg|archivedate=2012-08-04|deadlink=yes}}</ref>։ «Դալստրոյ» շոգենավի պայթեցումից հետո առևտրային նավահանգստի կառամատույցների մոտ (որն օդ էր բարձրացրել 1,8 հազար տոննա մազութ, և այնուհետև երկու ժամվա ընթացքում անձրև է տեղացել Նախոդկայի վրա) և Կոլիմա պայթուցիկի պահեստների մոտ 1946 թվականին Նախոդկայից տեղափոխվել է Վանինո նավահանգիստ։ [[Պատկեր:Порт Восточный.jpg|thumb|240px|Արևելյան նավահանգիստը զբաղեցրել է «[[Բայկալ-Ամուրյան երկաթուղային մայրուղի|Բայկալ-Ամուրյան երկաթուղային մայրուղու]]» ծովային մասը<ref name="БАМ">{{cite web| author=| date=| url=http://www.rosgranstroy.ru/rus/press/document2359.phtml| title=Вторая линия БАМа может быть построена и доведена до порта Ванино за 400 млрд руб – И. Левитин| publisher=// rosgranstroy.ru| accessdate=2013-5-26| archiveurl=https://www.webcitation.org/6GuVilK7w?url=http://www.rosgranstroy.ru/rus/press/document2359.phtml| archivedate=2013-05-26| deadlink=yes}}</ref>]] 1950 թվականի մայիսի 18-ին ՌԽՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի նախագահության հրամանով, Նախոդկայի աշխատանքային ավանին շնորհվել է քաղաքի կարգավիճակ։ 1950 թվականի մայիսի 23-ին հաստատվել են առաջին փողոցները՝ Նաբոդկինի պողոտա, Կենտրոնական (այժմ ՝ Գագարին), Լերմոնտովա և Կրիլովա։ Ավելի ուշ հայտնվել է Մոսկվայի փողոցը (այժմ Լենինի)<ref name="ReferenceG">{{книга |автор = Меринов Ю. Н. |заглавие = Восточные ворота России |ответственный = |ссылка = |место = Владивосток |издательство = Русский остров |год = 2005 |страниц = 248 |страницы = 158—248 |isbn = 5-93577-010 }}</ref>։ Տրանզիտկայի ճամբարային գոտիները (տեղավորել են մինչև 20 հազար դատապարտյալ<ref>{{статья|заглавие=Адский котёл|ссылка=http://daily.novostivl.ru/archive/?f=lf&t=050128c02|издание=Ежедневные Новости|тип=газета|место=|год=28 января 2005|номер=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120224021959/http://daily.novostivl.ru/archive/?f=lf&t=050128c02|archivedate=2012-02-24}}</ref>) տեղակայվել են Սոլեն լճի, Չափահասության հրապարակի և Ձկնային նավահանգստի շրջաններում։ Տրանզիտկան բաժանված է Վերին Տրանզիտկայի, Ստորին Տրանզիտկայի, ընդհանուր ռեժիմի ճամբարի և Կանանց ճամբարի։ Շատ բանտարկյալներ մահանում էին թոքաբորբի և ինֆեկցիոն հիվանդությունների հետևանքով, մահացածները թաղվում էին Պոգրանիչնի ժամանակակից փողոցի շրջանում և Օբոդնի փողոցի եզերքով (հնաբնակների վկայությամբ՝ փայտե սյուներն այդ վայրերում կանգնած էին դեռևս 1950-ականների վերջին)։ Անհայտ գերեզմանները ցրված էին ամբողջ քաղաքում, շատ շենքեր կանգնած էին ոսկորների վրա։ «Դալստրոյ» շոգենավի պայթեցումից հետո առևտրային նավահանգստի կառամատույցների մոտ (որն օդ էր բարձրացրել 1,8 հազար տոննա մազութ, և այնուհետև երկու ժամվա ընթացքում անձրև է տեղացել Նախոդկայի վրա) և Կոլիմա պայթուցիկի պահեստների մոտ 1946 թվականին Նախոդկայից տեղափոխվել է Վանինո նավահանգիստ<ref>{{статья|заглавие=Колыма и мы|ссылка=http://www.ampravda.ru/2010/10/23/027828.html|издание=Амурская правда|тип=газета|место=|год=23 октября 2010|номер=}}</ref>։ 1950 թվականի մայիսի 18-ին ՌՍՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի նախագահության հրամանագրով Նախոդկա աշխատանքային բնակավայրին շնորհվել է քաղաքի կարգավիճակ։ 1950 թվականի մայիսի 23-ին հաստատվել են առաջին փողոցները՝ Նախոդկայի պողոտա, Կենտրոնական (այժմ՝ Գագարին), Լերմոնտովա և Կրիլովա։ Ավելի ուշ հայտնվել է Մոսկվայի փողոցը (այժմ Լենինի)։ 1950 թվականին Նախոդկայի Ձկնային նավահանգստում բեռնման տակ են հայտնվել առաջին նավը՝ «Լունաչարսկի» շոգենավը։ 1953 թվականին քաղաքում բացվել է ավտոբուսային կանոնավոր երթևեկություն։ 1956 թվականին Պրեոբրաժենիայից Նախոդկա է տեղափոխվել ակտիվ ծովային ձկնորսության վարչությունը։ 1956 թվականին նախկին հյուրանոցի շենքում բացվել Է հեռավորարևելյան ծովային ուսումնարանը։ 1957 թվականին ստեղծվել է ծովափնյա նավանորոգարանի գործարան և «Դալմորհիդրոստրոյ»<ref name="ReferenceG" />։ 1960 թվականին ստեղծվել է Հեռավորարևելյան կինոտեխնիկումի մասնաճյուղը։ 1961 թվականին հաստատվել են Նախոդկայի առաջին քույր հարաբերությունները ճապոնական Մայդզուրու քաղաքի հետ։ Ավելի ուշ Նախոդկան մտերմացել է ճապոնական Օտարու և Ցուրուգա քաղաքների, ամերիկյան Օքլենդ և Բելլինգհեմ քաղաքների հետ։[[Պատկեր:Порт Восточный.jpg|thumb|240px|Արևելյան նավահանգիստը զբաղեցրել է «»[[Բայկալ-Ամուրյան երկաթուղային մայրուղի|Բայկալ-Ամուրյան երկաթուղային մայրուղու]] ծովային դարպասը»<ref name="БАМ"/>]] 1965 թվականին Նախոդկայում բացվել է «Դալինտորգ» արտահանման-ներմուծման գրասենյակը, որը ղեկավարում էր ԽՍՀՄ Հեռավոր Արևելքի առևտրային հարաբերությունները Ճապոնիայի, Ավստրալիայի և Հյուսիսային Կորեայի հետ։ 1970 թվականի դեկտեմբերի 16-ին սկսվել է Արևելյան նավահանգստի կառուցումը, որի շինարարությունը հայտարարվել է համամիութենական հարվածային կոմսոմոլական շինհրապարակ։ 1973 թվականին նոր նավահանգստում բեռնման տակ կանգնել է առաջին նավը՝ «Շադրինսկը»։ 1972 թվականին ստեղծվել է «Պրիմորիեի ծովային շոգենավ»։ 1978 թվականին շահագործման է հանձնվել Արևելյան նավահանգստի ածխային համալիրը<ref name="ReferenceG" />։[[Պատկեր:Workshop of Primorsky Zavod.JPG|thumb|240px|left|Պրիմորիեի լքված գործարաններ]] 1990 թվականի հոկտեմբերի 24-ին ստեղծվել է «Նախոդկա» ազատ տնտեսական գոտին։ 1990-1997 թվականներին պետությունը «Նախոդկա» ԱՏԳ-ի նախագծերում ներդրել է 464,5 մլն ռուբլի, որոնց մեծ մասը ծախսվել է տարածքի ենթակառուցվածքների զարգացման վրա։ Ստեղծվել է 118 համատեղ ձեռնարկություն, ներգրավվել է շուրջ 220 մլն դոլարի ներդրում։ Ազատ գոտու առաջնային նախագծերն էին ռուս-ամերիկյան տեխնոպարկը, ռուս-կորեական տեխնոպարկը, «Նախոդկա» օդանավակայանը, Արևելյան նավահանգստում գտնվող նավթամուղը, Նաբոդկինի ՋԷԿ-ը<ref>{{статья|заглавие=СЭЗ «Находка»: пора ли сушить сухари?|ссылка=http://old.zrpress.ru/1999/049/g005.htm|издание=Золотой Рог|тип=газета|место=|год=29 июня 1999|номер=}}</ref>։ Սակայն խոշոր նախագծերից ոչ մեկը չի իրականացվել, 2006 թվականին «Նախոդկա» ազատ տնտեսական գոտու ստեղծման մասին որոշումն ուժը կորցրել է, «Նախոդկա» ԱՏԳ-ն դադարել է գոյություն ունենալ։ 1990-ականները նշվում են քաղաքում հանցավորության թվի աճով, որը բաժանված է ավազակախմբերի միջև ազդեցության ոլորտների վրա, որոնցից առավել մեծ ճանաչում է ստացել Վեպսի ավազակախումբը։ 1993 թվականի հուլիսի 14-ի ուշ գիշերը՝ ժամը 00։ 20-ին, Նախոդկայում տեղի է ունեցել երկրաշարժ, ժամը 01:30-ին տագնապ Է հայտարարվել վերահաս ցունամիի մասին, մարդիկ լքել են իրենց տները և դուրս եկել բարձունքից, Լեբեդինայի սոպայում առաջացել է հիմնասյուն<ref>{{статья | автор = Дмитрий Сапронов | заглавие = ЧП: Ночь с цунами, игры обормотов | оригинал = | ссылка = | язык = | ответственный = | автор издания = | издание = Рио Панорама | тип = газета | год = 2011 | выпуск = № 12 (722) }}</ref>։ === 21-րդ դար === 2004 թվականին Նախոդկայի քաղաքային շրջանի կազմավորումից ի վեր Նախոդկա քաղաքը կորցրել է ինքնուրույն վարչական նշանակությունը՝ քաղաքային շրջանի կազմի մեջ մտնելով հինգ այլ բնակավայրերի հետ միասին։ Նույն թվականին վերացվել են քաղաքային տիպի Վրանգել և Լիվադիա ինքնուրույն ավանները, որոնք մտել են Նախոդկա քաղաքի սահմանների մեջ՝ որպես հեռավոր միկրոշրջաններ<ref name="ПК1">Закон Приморского края от 01.12.2004 № 172-КЗ «Об упразднении посёлков городского типа Врангель и Ливадия, села Козьмино и маяка Поворотный»</ref>։ 2009 թվականին բացվել է «Կոզմինո սպեցմորնեֆտեպորտը»։ Քաղաքի հետագա զարգացումը կապվում է նավահանգիստ-քաղաքի մենաշնորհային վիճակի հաղթահարման, նավթաքիմիական արտադրության զարգացման միջոցով տնտեսության դիվերսիֆիկացման հետ։ Ընդ որում, թույլատրվում է քաղաքի այլասերման ռիսկը «նավթային խողովակին կից աշխատանքային բնակավայրի<ref name="nakhodka-city.ru" /><ref>{{cite web |author = |authorlink = |date = |url = http://www.nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=3914 |title = Приморский НПЗ: достойное будущее |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |deadlink = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20111127164758/http://nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=3914 |archivedate = 2011-11-27 }}</ref>»: == Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր == [[Պատկեր:Nakhodka from West.jpg|thumb|240px|Նախոդկայի լանդշաֆտ]] Քաղաքը ծովածոցի երկայնքով ձգվում է 20 կմ և Նախոդկայի ծովախորշից՝ Պարիտզանական գետի գետաբերանից մինչև Աստաֆևի հրավանդանը և զբաղեցնում է Տռուդնի թերակղզու տարածքը, որը երեք կողմից շրջափակված է ծովով։ Նախոդկան Ռուսաստանի Արևելքում ամենահարավային քաղաքն է, այն գտնվում է Վլադիվոստոկից և Սոչիից հարավ, և գտնվում է նույն լայնության վրա, այնպիսի արտասահմանյան քաղաքների հետ, ինչպիսիք են Բիշքեկը, Սոֆիան և Բոստոնը։ Ուշագրավ փաստ է, որ Նախոդկան Կրասնոդարից մոտ 250 կմ հարավ և նույնքան հյուսիս Նյու Յորքից, սակայն նրա կլիման զգալիորեն ավելի ցուրտ է, քան այդ քաղաքներում։ Քաղաքի հյուսիսային մասում գտնվում է Սուչանա հովտում, կենտրոնական և հարավային մասերը տարածվել են սոպկաներում։ Թերակղզում ամենաբարձր կետը՝ Կրեստովայա լեռն է (376 մ.): Բրատ (242 մ) և Սեստրա (318 մ) լեռները Նախոդկայի այցեքարտն են։ Դրանք իրենցից ներկայացնում են հնագույն րիֆեր և ունեն բուրգերի ձև։ Բրատի և սեստրայի միջև վեր է խոյանում 144 մ բարձրությամբ Պլեմյանիկ թումբը։ Բրատ լեռան վրա 1973-1982 թվականներին իրականացվել է նավահանգստի կառուցման համար ցածր ամրության կրաքարի արդյունահանում, որի համար լեռան վերին հատվածը 79 մետրով կրճատվել է։ Ստժեստրայի գագաթից բացվում է հժժհամայնապատկեր դեպի Սուչանի գեղատեսիլ հովիտ։ Նախոդկան տեղակայված է Հարավ-Պրիմորյան լեռնա-հովտային մարզում։ Լանդշաֆտների մեջ գերակշռում են լայնատարած բուսականությամբ ցածրադիր հովիտները, ինչպես նաև հանդիպում են գետի հովիտներ սաղարթային անտառներով (քաղաքի հյուսիսային մասը) և մարգագետիններով ափամերձ հարթավայրեր՝ թփերի բուսականությամբ (Տռուդնի թերակղզու հարավը)։ Անտառներ՝ լայնաշերտ և կաղնու։ Հուլիսին ծաղկում է մինչև 10 պոլինոզոավտանգ տեսակի բույսեր, այդ թվում՝ սեխեր<ref>{{книга|автор=|часть=|заглавие=Атлас Приморского края|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=учебно-справочное картографическое пособие|место=Владивосток|издательство=|год=1998|том=|страницы=23, 25, 27, 28|страниц=|серия=|isbn=|тираж=}}</ref>։ Բարձր սեյսմիկ վտանգի շրջան՝ հնարավոր երկրաշարժերով մինչև 8 բալ ուժգնությամբ։ Քաղաքի մոտ Մերիդյան ուղղությամբ տարածվում են Արևելա-պարտիզանական և արևմտա-պարտիզանական տարածաշրջանային տեկտոնական բաժանումները<ref>{{книга|автор=|часть=|заглавие=Атлас Приморского края|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=учебно-справочное картографическое пособие|место=Владивосток|издательство=|год=1998|том=|страницы=16, 19|страниц=|серия=|isbn=|тираж=}}</ref>։ === Ջրագրություն === [[Պատկեր:Sestra - Symbol of Nakhodka.JPG|thumb|left|240px|Նախոդկայի ծոց և Սեստրա սոպկա]] Գլխավոր պողոտայի երկայնքով հոսում է Կամենկա գետը։ Քաղաքի տարածքում կան Սոլյոնոե, Լեբյաժյե, Ռիցա գետերը։ Նախոդկայի ծոցն իր մեջ ներառում է փակ ծովախորշեր՝ Նախոդկա, Վրանգելյա, Կոզմինա և Նովիցկոգո, որոնցում գտնվում են նավահանգստային տերմինալներ։ Ձմռանը ծոցը, բացառությամբ Նախոդկայի ծովախորշերը, գրեթե չի սառեցնում։ Ծովածոցից դուրս գալիս գտնվում է աղվեսի կղզին, որտեղ 1937-1945 թվականներին եղել է ճամբարային գոտի։ Այսօր կղզին անմարդաբնակ է և պատկանում է բնության հուշարձաններին։ Արևելյան ծոցում գտնվում է Ռուսաստանի միակ ծովային արգելավայրը։ Ափերի մեջ գերակշռում են հղկանյութերը, որոնք ներառում են տարբեր բարձրության շեղումներ (Տռուդնի թերակղզում գտնվող Պասեկի հրվանդանի մոտ մինչև 110 մետր)<ref>{{книга|автор=Наумов Ю. А.|часть=|заглавие=Экология Приморского края|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=учебное пособие|место=Находка|издательство=ИТИБ|год=2010|том=|страницы=17|страниц=|серия=|isbn=079-5-89694-118-7|тираж=}}</ref>։ Ծովային ֆաունան բազմազան է. տեղական ջրերում կա տրեպանգ, կատարիկներ, ոստրեներ, ավազահատիկ, ծովախեցգետին, խեցգետին։ 2010 թվականի նոյեմբերին Հարավային միկրոշրջանի մոտակայքում վագրի հետքեր են նկատվել<ref>{{статья|заглавие=В окрестностях Находки бродит тигр|ссылка=http://dv.kp.ru/online/news/778014/|издание=Комсомольская правда|тип=газета|место=|год=17 ноября 2010|номер=}}</ref>։ Կիսափակ սենյակների ափը Նախոդկան և Արևելքն ամենաքիչն են ենթարկվում ցունամիի ազդեցությանը։ 1983 թվականի մայիսի 26-ին ցունամիի ալիքների բարձրությունը Նախոդկայի ծոցում հասել է 3-4 մետրի<ref>{{книга|автор=Наумов Ю. А.|часть=|заглавие=Экология Приморского края|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=учебное пособие|место=Находка|издательство=ИТИБ|год=2010|том=|страницы=19|страниц=|серия=|isbn=079-5-89694-118-7|тираж=}}</ref>։ Քաղաքի սահմաններում գործում են կազմակերպված լողալու 9 գոտի, 11՝ Լիվադիայում և 1՝ Վրանգելում<ref>{{cite web| author=|date = 5 июня 2012| url=http://rio-panorama.ru/content/view/3179/15/| title=Дикие пляжи: кто искупался – никто не виноват| publisher=// rio-panorama.ru| accessdate=2012-6-7}}</ref>։ Ափերը հիմնականում ավազոտ են, սակայն հանդիպում են նաև սպիտակ ավազով ափեր (Րիֆովայա ծովախորշ)։ 22 լողափային գոտիները վարձակալվում են գործարարներին, ներառյալ քաղաքային «Վոլնա» լողափը<ref>{{статья|заглавие=Море зовёт, волна поёт…|ссылка=http://nr-citynews.ru/?p=10999|издание=Находкинский рабочий|тип=газета|место=Находка|год=19 августа 2011|номер=}}</ref>։ Գործում են 32 հանգստի գոտի (որոնցից 7-ը գործում են ամբողջ տարին), 1 առողջարան, 12 մանկական ճամբար և 8 վրանային ճամբար։ Նախոդկայի 24 լողափային գոտիները միաժամանակ կարող են ընդունել մինչև 230 հազար հանգստացողներ։ 2009 թվականի ամռան ամիսներին զբոսաշրջիկների հոսքը, տեղական իշխանությունների գնահատմամբ, հասել է 200 հազարի<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://deita.ru/tourism/primorskij-kraj_26.11.2009_141046_nakhodka-opredeljaetsja-so-strategiej-razvitija-turizma.html| deadlink=yes| title=Находка определяется со стратегией развития туризма| publisher=// deita.ru| accessdate=2011-12-7| archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620095812/http://deita.ru/tourism/primorskij-kraj_26.11.2009_141046_nakhodka-opredeljaetsja-so-strategiej-razvitija-turizma.html| archivedate=2012-06-20}}</ref>։ Խաբարովսկի երկրամասից և Ամուրի մարզից եկածներն իրենց սեփական ավտոմեքենաներով հաճախ «վայրենի» կերպով են հանգստանում՝ ափի երկայնքով ձևավորելով բազմակիլոմետրանոց վրանային քաղաքներ։ === Ժամային գոտի === [[Պատկեր:Map of Russia - Vladivostok time zone.svg|left|100px]] Նախոդկան տեղակայված է UTC+10 ժամային գոտում։ Մոսկվայի հետ տարբերությունը կազմում է +7 ժամ։ === Կլիմա === {{main|Նախոդկայի կլիմա}} [[Պատկեր:Autoroad in Vrangel was damaged by typhoon, Summer 2008.jpg|240px|thumb|2008 թվականի թայֆունի հետևանքները]] Նախոդկայի կլիման չափավոր մուսոնային է։ Ձմեռային մուսոնն իրենից ներկայացնում է սառը մայրցամաքային օդի մայրցամաքից դեպի ծով տեղափոխումը։ Արդյունքում սահմանվում է ցրտաշունչ, քիչ ամպամած եղանակ՝ փոքր քանակությամբ տեղումներով և Հյուսիսային և Հյուսիսարևմտյան ուղղությունների քամիների գերակշռությամբ՝ 1-7 մ/վրկ արագությամբ։ Ձմռանը լինում է ամսական մեկից մի քանի ուժեղ քամով օր, որը նպաստում է ջերմաստիճանի էական նվազմանը՝ եղանակի դժվարության ցուցանիշով<ref>[http://www.pogodaiklimat.ru/weather.php?id=31970&bday=1&fday=31&amonth=1&ayear=2011 Архив погоды в Находке]. Столбец «Te (С)» показывает эффективную (ощущаемую) температуру воздуха с учётом ветра и влажности.</ref>։ Նախոդկան գտնվում է սառնամանիքի 5-րդ գոտում<ref>{{cite web|url=http://www.mobot.org/MOBOT/Research/russia/climatic.shtml|title=Climatic hardiness zones|author=Missouri Botanical Garden|accessdate=2011-07-08|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61A5WNDnG?url=http://www.mobot.org/MOBOT/Research/russia/climatic.shtml|archivedate=2011-08-23|deadlink=no}}</ref>։ Գրունտի սառեցման նորմատիվային խորությունը 142 սմ է<ref>{{cite web|url=http://edu.dvgups.ru/METDOC/ITS/OSNFUN/MEX_GR/METOD/KLIMAT/Klimat1.htm|title=Глубина промерзания грунтов|publisher=Дальневосточный государственный университет путей сообщения|accessdate=2011-05-05|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130501032021/http://edu.dvgups.ru/METDOC/ITS/OSNFUN/MEX_GR/METOD/KLIMAT/Klimat1.htm|archivedate=2013-05-01}}</ref>։ Գարունը երկարատև է և զով։ Տարվա տաք եղանակին գերակշռում են հարավային և հարավարևելյան քամիները, որոնք փչում են 0-5 մ/վ արագությամբ<ref>[http://www.pogodaiklimat.ru/weather.php?id=31970&bday=1&fday=31&amonth=7&ayear=2015 Архив погоды в Находке.]</ref> և ուժեղանում են թայֆունների անցնելիս։ Ամառային մուսոնը գործում է հունիս-օգոստոս ամիսներին։ Ամռան առաջին կեսից մինչև հուլիսի կեսերն Օխոտի ծովից օդային զանգվածների դուրսբերում է տեղի ունենում, ինչը հանգեցնում է զով, ամպամած եղանակին՝ մառախուղով և անձրևով։ Հուլիսի կեսերից տաք և արևոտ եղանակ է։ Այդ ընթացքում հարավից ծովային խոնավ օդի գալու շնորհիվ ձևավորվում է տեղական ծագման ամպամածություն. առավել խիտ ամպամածությունը, որը ցածր կախված է լինում քաղաքի վրա, սովորաբար նկատվում է գիշերային ժամերին, կեսօրին ամպերը բարձրանում և արագ ցրվում են։ Հուլիսին օդի հարաբերական խոնավության մակարդակը հասնում է 90-95%-ի։ Օգոստոսին քաղաքի վրա հաճախ մոլեգնում են արևադարձային ցիկլոնները՝ թայֆունները, որոնք առաջանում են Խաղաղ օվկիանոսի Մարիանսկի և Կարոլինյան կղզիների շրջանում, ինչի հետևանքով 1-2 օրվա ընթացքում թափվում է տեղումների ամսական նորման<ref>{{статья|заглавие=Залив Петра Великого. Физико-географические, гидрологические характеристики и гидрометеорологические условия|ссылка=http://www.pacificinfo.ru/data/cdrom/3/html/1_00.htm|издание=Океанография и состояние морской среды Дальневосточного региона России|тип=интернет-издание|место=|год=|номер=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080416163459/http://pacificinfo.ru/data/cdrom/3/html/1_00.htm|archivedate=2008-04-16}}</ref>։ Նախոդկայի ծոցերում և ծովախորշերում քամու, գետի հոսքի, մակընթացությունների և հոսանքների ազդեցության տակ ձևավորվում է ջրի ինքնավար շրջանառություն։ Սառը հոսքը զգալի ազդեցություն չի թողնում այդ ջրային տարածությունների վրա։ Օգոստոսին լողափերի մակերեսի ջուրը տաքանում է մինչև + 24 °C<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://old.pgpb.ru/cd/terra/nahodka/nah03.htm| title=Климат Находки| publisher=// old.pgpb.ru| accessdate=2014-7-31}}</ref>: Լողափային սեզոնը բացվում է հունիսի կեսերին և տևում մինչեև սեպտեմբերի սկիզբը։ Աշնանը Նախոդկայում տաք է, չոր, պարզ, արևային եղանակի գերակշռությամբ։ Առանձին տարիներին տաք եղանակը պահպանվում է մինչև նոյեմբերի վերջ։ * Ռեկորդային բարձր՝ +36,0 °С: * Ռեկորդային ցածր՝ −25,9 °С: * Քամու միջին տարեկան արագություն՝ 3,3 մ/վ։ * Օդի միջին տարեկան խոնավություն՝ ձմռանը մինչև 54 %-ից մինչև 87 % հուլիսին<ref>[http://www.primgidromet.ru/about/karta_seti/nakhodka Примгидромет]</ref>։ <div style="width:100%;"> {{Եղանակի Աղյուսակ |location= Նախոդկա |metric first=yes |single line=yes |Jan record high C = 9 |Feb record high C = 7 |Mar record high C = 16 |Apr record high C = 30 |May record high C = 29 |Jun record high C = 30 |Jul record high C = 37 |Aug record high C = 34 |Sep record high C = 27 |Oct record high C = 23 |Nov record high C = 22 |Dec record high C = 10 |year record high C = 37 |Jan high C = -6.2 |Feb high C = -3.0 |Mar high C = 2.7 |Apr high C = 9.4 |May high C = 14.5 |Jun high C = 18.8 |Jul high C = 22.2 |Aug high C = 23.6 |Sep high C = 20.0 |Oct high C = 13.5 |Nov high C = 4.8 |Dec high C = -2.8 |year high C = 9.9 |Jan mean C = -9.3 |Feb mean C = -5.9 |Mar mean C = -0.1 |Apr mean C = 6.1 |May mean C = 11.0 |Jun mean C = 15.3 |Jul mean C = 19.0 |Aug mean C = 20.6 |Sep mean C = 17.0 |Oct mean C = 10.5 |Nov mean C = 1.8 |Dec mean C = -6.0 |year mean C = 6.9 |Jan low C = -12.2 |Feb low C = -8.8 |Mar low C = -3.0 |Apr low C = 2.8 |May low C = 7.8 |Jun low C = 12.3 |Jul low C = 16.2 |Aug low C = 17.9 |Sep low C = 14.2 |Oct low C = 7.7 |Nov low C = -0.8 |Dec low C = -8.7 |year low C = 3.9 |Jan record low C = −27 |Feb record low C = −22 |Mar record low C = −15 |Apr record low C = −7 |May record low C = 1 |Jun record low C = 3 |Jul record low C = 6 |Aug record low C = 11 |Sep record low C = 2 |Oct record low C = −7 |Nov record low C = −18 |Dec record low C = −22 |year record low C = −27 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 38 |Feb precipitation mm = 32 |Mar precipitation mm = 37 |Apr precipitation mm = 44 |May precipitation mm = 71 |Jun precipitation mm = 102 |Jul precipitation mm = 141 |Aug precipitation mm = 141 |Sep precipitation mm = 105 |Oct precipitation mm = 58 |Nov precipitation mm = 51 |Dec precipitation mm = 40 |year precipitation mm = 860 | Jan precipitation days =5 | Feb precipitation days =7 | Mar precipitation days =9 | Apr precipitation days =10 | May precipitation days =9 | Jun precipitation days =14 | Jul precipitation days =13 | Aug precipitation days =12 | Sep precipitation days =10 | Oct precipitation days =8 | Nov precipitation days =9 | Dec precipitation days =6 | Jan rain days =0 | Feb rain days =1 | Mar rain days =2 | Apr rain days =9 | May rain days =9 | Jun rain days =14 | Jul rain days =13 | Aug rain days =12 | Sep rain days =10 | Oct rain days =8 | Nov rain days =6 | Dec rain days =2 | Jan snow days =5 | Feb snow days =6 | Mar snow days =7 | Apr snow days =2 | May snow days =0 | Jun snow days =0 | Jul snow days =0 | Aug snow days =0 | Sep snow days =0 | Oct snow days =1 | Nov snow days =3 | Dec snow days =5 |source 1 = Primorsky-Meteo<ref>{{cite web|url=http://primorsky-meteo.ru/nahodka/pivot/temperature|language=Russian|title=Nakhodka climate normalspublisher=Primorsky-Meteo|accessdate=20 April 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20111118070343/http://primorsky-meteo.ru/nahodka/pivot/temperature|archive-date=November 18, 2011|url-status=dead}}</ref> |date = August 2010 |source 2 = Weatherbase<ref>{{cite web | url = http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=7913&refer=&units=us | title = Նախոդկայի կլիմայական նորմեր | publisher = Weatherbase | accessdate = 20 April 2017}}</ref> }} </div> == Բնակչություն == {| class="wikitable" |+ Բնակչությունն ըստ թվականների |- ! Թվական !! Բնակչություն |- | 1865<ref>[http://territoriya.nakhodka-lib.ru/history/nakhodka%20istoria.htm Истоки города Находки]</ref> || 5 |- | 1866<ref>[http://territoriya.nakhodka-lib.ru/history/nakhodka%20istoria.htm Истоки города Находки]</ref> || 32 |- | 1868<ref>[http://territoriya.nakhodka-lib.ru/history/nakhodka%20istoria.htm Истоки города Находки]</ref> || 391 |- | 1915<ref>[https://www.prlib.ru/item/428669 Населённые и жилые места Приморского района. Крестьяне. Инородцы. Жёлтые] : перепись населения 1-20 июня 1915 г. / М-во земледелия, Приморский переселенческий район, Статистический отд. — Владивосток : Тип. Приморского обл. правления, 1915. — XVI, 136 с.</ref> || 733 |- | 1926<ref>[https://viewer.rusneb.ru/ru/000202_000006_1372569%7C2B2C8AD7-1A80-44C7-9F04-B14CACAC3673?page=131 Список населенных мест Дальневосточного края По материалам Всесоюзной переписи населения 17 декабря 1926 года и Приполярной переписи 1926-1927]</ref> || 494 |- | 1940<ref>[http://territoriya.nakhodka-lib.ru/history/50-e%20godi.htm Находка в 50-е годы]</ref> || 2000 |- | 1950 || 28000 |- | 1956<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/18147/narhoz_rsfsr_1956_naselenie.pdf |title=Народное хозяйство РСФСР (1956 год) (Статистический ежегодник) |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2022-01-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220123232523/http://istmat.info/files/uploads/18147/narhoz_rsfsr_1956_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 54000 |- | 1959<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly.]Дата обращения 25 сентября 2013. 28 апреля 2013 года.</ref> || 63725 |- | 1962<ref>[http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/nahodka/index.html Народная энциклопедия «Мой город». Находка (город)]</ref> || 73000 |- | 1967<ref>[http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/nahodka/index.html Народная энциклопедия «Мой город». Находка (город)]</ref> || 96000 |- | 1970<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly.]Дата обращения 25 сентября 2013. 28 апреля 2013 года.</ref> || 103699 |- | 1971<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/15969/narhoz_rsfsr_1971_naselenie.pdf |title=Народное хозяйство РСФСР в 1971 году (Статистический ежегодник) |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211212181903/http://istmat.info/files/uploads/15969/narhoz_rsfsr_1971_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 107000 |- | 1972<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/15969/narhoz_rsfsr_1971_naselenie.pdf |title=Народное хозяйство РСФСР в 1971 году (Статистический ежегодник) |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211212181903/http://istmat.info/files/uploads/15969/narhoz_rsfsr_1971_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 112000 |- | 1973<ref>[http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/nahodka/index.html Народная энциклопедия «Мой город». Находка (город)]</ref> || 121000 |- | 1974<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/31648/naselenie-sssr-1973-bw-fr.pdf |title=Население СССР (Численность, состав и движение населения). 1973. Статистический сборник |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2020-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201029140927/http://istmat.info/files/uploads/31648/naselenie-sssr-1973-bw-fr.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 125000 |- | 1975<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/15622/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1975g.pdf |title=Народное хозяйство РСФСР в 1975 году (Статистический ежегодник) |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210124190654/http://istmat.info/files/uploads/15622/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1975g.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 127000 |- | 1976<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 127000 |- | 1979<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly.] Дата обращения 25 сентября 2013. [https://web.archive.org/web/20170705171549/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php Архивировано] 28 апреля 2013 года.</ref> || 130201 |- | 1980<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/15862/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1980g.pdf |title=Города с численностью населения 50 и более тысяч человек на 1 января 1980 г. |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-09-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210921072643/http://istmat.info/files/uploads/15862/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1980g.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 136000 |- | 1981<ref>http://istmat.info/files/uploads/15862/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1980g.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210921072643/http://istmat.info/files/uploads/15862/narodnoe_hozyaystvo_rsfsr_v_1980g.pdf |date=2021-09-21 }} Города с численностью населения 50 и более тысяч человек на 1 января 1981 г.</ref> || 139000 |- | 1982<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/15623/narodnoe_hozyaystvo_sssr_1922-1982.pdf |title=Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник) |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2020-11-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201108090620/http://istmat.info/files/uploads/15623/narodnoe_hozyaystvo_sssr_1922-1982.pdf |dead-url=yes }}</ref> ||143000 |- | 1983<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |title=Города с численностью населения 50 и более тысяч человек на 1 января 1983 г. |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210731230051/http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 146000 |- | 1984<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |title=Города с численностью населения 50 и более тысяч человек на 1 января 1984 г. |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210731230051/http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 148000 |- | 1985<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |title=Города с численностью населения 50 и более тысяч человек на 1 января 1985 г. |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210731230051/http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 150000 |- | 1986<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 151000 |- | 1987<ref>[http://alcdata.narod.ru/USSR_70_1987 Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник] : [[https://web.archive.org/web/20160304214615/http://istmat.info/node/9301 арх.] 28 июня 2016] / [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5 Государственный комитет СССР по статистике.] — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.</ref> || 152000 |- | 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly.]Дата обращения 25 сентября 2013. 28 апреля 2013 года.</ref> || 160056 |- | 1990<ref>{{Cite web |url=http://istmat.info/files/uploads/43527/rossiyskiy_statisticheskiy_ezhegodnik_2002.pdf |title=Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00. |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2021-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210224085612/http://istmat.info/files/uploads/43527/rossiyskiy_statisticheskiy_ezhegodnik_2002.pdf |dead-url=yes }}</ref> || 162000 |- | 1991<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 165000 |- | 1992<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 166000 |- | 1993<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 165000 |- | 1994<ref>[http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf Российский статистический ежегодник. 1994.]Дата обращения 18 мая 2016. 18 мая 2016 года.</ref> || 164000 |- | 1995<ref>[http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001.]Дата обращения 12 мая 2015. 12 мая 2015 года.</ref> || 163000 |- | 1996<ref>[http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001.]Дата обращения 12 мая 2015. 12 мая 2015 года.</ref> || 162000 |- | 1997<ref>[http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf Российский статистический ежегодник. 1997 год.]Дата обращения 22 мая 2016. 22 мая 2016 года.</ref> || 161000 |- | 1998<ref>[http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001.]Дата обращения 12 мая 2015. 12 мая 2015 года.</ref> || 160000 |- | 1999<ref>[http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf Российский статистический ежегодник. 1999 год.]Дата обращения 22 мая 2016. 22 мая 2016 года.</ref> || 159800 |- | 2000<ref>[http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf Российский статистический ежегодник. 2000 год.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161122150432/http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf |date=2016-11-22 }} Дата обращения 22 мая 2016. [https://web.archive.org/web/20161122150432/http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf Архивировано] 22 мая 2016 года.</ref> || 157700 |- | 2001<ref>[http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001.]Дата обращения 12 мая 2015. 12 мая 2015 года.</ref> || 155600 |- | 2002<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.] 3 февраля 2012 года.</ref> || 148826 |- | 2003<ref>[http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/nahodka/index.html Народная энциклопедия «Мой город». Находка (город)]</ref> || 148800 |- | 2004<ref>[https://web.archive.org/web/20161129232015/http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc Российский статистический ежегодник. 2004 год.]Дата обращения 9 июня 2016. 9 июня 2016 года.</ref> || 146400 |- | 2005<ref>[https://web.archive.org/web/20161129232015/http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc Российский статистический ежегодник. 2004 год.]Дата обращения 9 июня 2016. 9 мая 2016 года.</ref> || 173500 |- | 2006<ref>[https://web.archive.org/web/20161129232015/http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc Российский статистический ежегодник. 2004 год.]Дата обращения 9 июня 2016. 10 мая 2016 года.</ref> || 141700 |- | 2007<ref>[https://web.archive.org/web/20161129232015/http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc Российский статистический ежегодник. 2004 год.]Дата обращения 9 июня 2016. 11 мая 2016 года.</ref> || 170000 |- | 2008<ref>[https://web.archive.org/web/20161129232015/http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc Российский статистический ежегодник. 2004 год.]Дата обращения 9 июня 2016. 12 мая 2016 года.</ref> || 168489 |- | 2009<ref>[https://www.webcitation.org/6MJmu0z1uЧисленность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года.]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} Дата обращения 2 января 2014. [https://web.archive.org/web/20130516221108/http://www.gks.ru/bgd/regl/b09_109/IssWWW.exe/Stg//%3Cextid%3E/%3Cstoragepath%3E%3A%3A%7Cd01/tabl-21-09.xls Архивировано] 2 января 2014 года.</ref> || 166540 |- | 2010<ref>[http://www.primstat.ru/VPN2010/webpages/chislNas.mht Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов. Всероссийская перепись населения 2010 года (по состоянию на 14 октября 2010 года). Приморский край.]Дата обращения 31 августа 2013. 11 июня 2013 года.</ref> || 159719 |- | 2011<ref>{{Cite web |url=https://rosstat.gov.ru/dbscripts/munst/munst05/DBInet.cgi?pl=8112027 |title=Приморский край. Оценка численности постоянного населения на 1 января |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2020-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201029130755/https://rosstat.gov.ru/dbscripts/munst/munst05/DBInet.cgi?pl=8112027 |dead-url=yes }}</ref> || 159519 |- | 2012<ref>[webcitation.org/6PyOWbdMc Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года.] Дата обращения 31 мая 2014. [webcitation.org/6PyOWbdMc Архивировано] 31 мая 2014 года.]</ref> || 158929 |- | 2013<ref>[webcitation.org/6PyOWbdMc Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов).] Дата обращения 16 ноября 2013. [webcitation.org/6PyOWbdMc Архивировано] 16 ноября 2013 года.</ref> || 158358 |- | 2014<ref>{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar |date=2014-08-10 }}Дата обращения 2 августа 2014. [http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar Архивировано] 2 августа 2014 года.</ref> || 156442 |- | 2015<ref>[https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года.]Дата обращения 6 августа 2015. 6 августа 2015 года.</ref> || 155722 |- | 2016<ref>[https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года.]Дата обращения 6 августа 2016. 6 августа 2016 года.</ref> || 153581 |- | 2017<ref>[https://web.archive.org/web/20200514143359/https://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года.]Дата обращения 6 августа 2017. 6 августа 2017 года.</ref> || 151421 |- | 2018<ref>[https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года.] Дата обращения 6 августа 2018. [https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar Архивировано] 6 августа 2018 года.</ref> || 149316 |- | 2019<ref>{{Cite web |url=https://rosstat.gov.ru/dbscripts/munst/munst05/DBInet.cgi |title=Оценка численности населения на 1 января 2019 года, человек |accessdate=2020-10-26 |archive-date=2020-10-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201031071446/https://rosstat.gov.ru/dbscripts/munst/munst05/DBInet.cgi |dead-url=yes }}</ref> || 147468 |- | 2020<ref>[https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.] Дата обращения 17 октября 2020. [https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar Архивировано] 17 октября 2020 года.</ref> || 145159 |} 1950 թվականից մինչև 1992 թվականը բնակչության թվաքանակի աճը որոշվում էր միգրացիոն ներհոսքով։ 1993 թվականից հետո դիտարկվում է բնակչության թվաքանակի տարեկան նվազում<ref>{{книга|автор = Находкинский городской отдел статистики.|заглавие = Находке 50 лет|место = Находка|год = 2000|страницы = 9}}</ref>։ Այս տարի հիմնական դերը խաղացել է միգրացիոն արտահոսքն այլ քաղաքներ (85,3 %) և բնակչության առնվազն բնական նվազումը (մահացության ցուցանիշը գերազանցում է ծնելիության ցուցանիշին)<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.vostokmedia.com/n156470.html| title=Население Находки тает за счёт миграции| publisher=// vostokmedia.com| accessdate=2013-07-19| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140808054157/http://www.vostokmedia.com/n156470.html| archivedate=2014-08-08| deadlink=yes}}</ref>։ 2005 թվականին Նախոդկայի բնակչության թիվն ավելացել է մի քանի տասնյակ հազարով՝ քաղաքին Վրանգել և Լիվադիա քաղաքային տեսակի ավանների միանալու հաշվին։ 1980-ականների վերջից մինչև 2011 թվականը Նախոդդկան մեծությամբ երկրորդ քաղաքն էր Պրիմորիեում, 2012 թվականի տվյալներով զիջել է այդ տեղն Ուսուրիյսին<ref>Подробнее см. {{cite web| author=| date=| url=http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/ussurijsk/index.html| title=Народная энциклопедия «Мой Город». Уссурийск (Приморский край)| publisher=// mojgorod.ru| accessdate=2012-5-17| deadlink=no}}<br>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mojgorod.ru/primor_kraj/nahodka/index.html| title=Народная энциклопедия «Мой Город». Находка (Приморский край)| publisher=// mojgorod.ru| accessdate=2012-5-17| deadlink=no}}<br>{{cite web| author=| date=| url=http://www.adm-ussuriisk.ru/government/administration/otchety-o-deyatelnosti/informatsionnyy-byulleten-sotsialno-ekonomicheskogo-razvitiya-ussuriyskogo/naselenie-gorodskogo-okruga/| title=Население Уссурийского городского округа| publisher=// adm-ussuriisk.ru| accessdate=2012-5-17| archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBeih4W?url=http://www.adm-ussuriisk.ru/government/administration/otchety-o-deyatelnosti/informatsionnyy-byulleten-sotsialno-ekonomicheskogo-razvitiya-ussuriyskogo/naselenie-gorodskogo-okruga/| archivedate=2012-05-20| deadlink=yes}}</ref>։ 2014 թվականին դեպոպուլյացիայի երկու տասնամյակի ընթացքում քաղաքը ժամանակակից սահմաններում կորցրել է ավելի քան 35 հազար բնակիչ (ինչը համադրելի է Պարտիզանսկի նման քաղաքի բնակչության հետ)<ref>Численность населения Находки на 1991 год составляла 192 тысячи человек, см. Численность и динамика населения Приморского края: {{cite web| author=| date=| url=http://atlas.socpol.ru/portraits/Prim.shtml| title=Социальный атлас российских регионов| publisher=// atlas.socpol.ru| accessdate=2012-9-22| deadlink=no| archive-date=2012-01-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20120112013549/http://atlas.socpol.ru/portraits/Prim.shtml| dead-url=yes}}</ref>։ Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի զարգացման ռազմավարական պլանը, որն ընդունվել էր 2007 թվականին, ճանաչել է<ref name="nakhodka-city.ru">{{cite web |author = |authorlink = |date = |url = http://www.nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=193 |title = Стратегический план развития Находкинского городского округа |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |deadlink = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20111124202654/http://nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=193 |archivedate = 2011-11-24 }}</ref>. {{քաղվածք|Վերջին 15 տարիների ընթացքում քաղաքը գտնվում է շարունակական լճացման վիճակում՝ կրճատվում է բնակչության թիվը, հեռանում են ակտիվ տարիքի մարդիկ։}} Արտասահմանցի հայրենակիցների վերաբնակեցման աջակցության դաշնային ծրագրով 2009-2010 թվականներին Նախոդկան ընդունել է 19 մարդ, որոնցից երկուսն ավելի ուշ լքել են քաղաքը։ Նախոդկայի բնակչությունն արագ ծերանում է. թոշակառուների մասնաբաժինը 2013 թվականի սկզբին կազմել է 27%<ref>{{cite web| author=| date=16 апреля 2013| url=http://www.vostokmedia.com/n166420.html| title=Когда-то самый молодой город Приморья уходит на пенсию| publisher=// vostokmedia.com| accessdate=2013-4-17| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140808054149/http://www.vostokmedia.com/n166420.html| archivedate=2014-08-08| deadlink=yes}}</ref>։ 2002 թվականին քաղաքի ազգային կազմի տվյալների համաձայն՝ ռուսները կազմել են ընդհանուր բնակչության 89,8 տոկոսը, ուկրաինացիները՝ 3,7 տոկոսը, կորեացիները՝ 1,1 տոկոսը, թաթարները՝ 0,9 տոկոսը, բելառուսները՝ 0,7 տոկոսը<ref>{{книга|автор = Федеральная служба государственной статистики.|заглавие = Находке — 60 лет|место = Владивосток|год = 2010|страницы = 17}}</ref>։ 2010 թվականի տվյալներով՝ կրճատվել է ռուսների (բնակչության ընդհանուր թվի 80%-ը) և ուկրաինացիների թիվը, ընդ որում ավելացել է լեզգիների և տաջիկների թվաքանակը<ref>{{cite web| author=| date=4 сентября 2012| url=http://www.vostokmedia.com/n147922.html| title=В Находке всё меньше и меньше украинцев| publisher=// vostokmedia.com| accessdate=2012-9-5| archiveurl=https://web.archive.org/web/20130507140505/http://www.vostokmedia.com/n147922.html| archivedate=2013-05-07| deadlink=yes}}</ref>։ Խորհրդային և ժամանակակից ռուսական աղբյուրներն առանձնացնում են Նախոդկայի ագլոմերացիան, որի կազմում է մոտակա Պարտիզանսկ քաղաքը (ճանապարհով գտնվում է 50 կմ հեռավորության վրա), որի հետ կա ճոճանակի միգրացիա<ref>{{книга|автор=Перцек Е. Н.|заглавие=Город в Сибири: Проблемы, опыт, поиск решений|ссылка=https://books.google.am/books?id=aZkiAAAAMAAJ&q=находкинская+агломерация&dq=находкинская+агломерация&hl=ru&sa=X&ei=rbEtUpb6EoiX4wTc3YGQBA&ved=0CEQQ6AEwBQ|место=|издательство=Мысль|год=1980|страницы=132|isbn=}}</ref><ref>{{книга|автор=Институт истории, археологии и этнографии народов Дальнего Востока (Российская академия наук)|заглавие=Этническая идентичность и конфликт идентичностей|ссылка=https://books.google.am/books?id=SUYjAQAAIAAJ&q=находкинская+агломерация&dq=находкинская+агломерация&hl=ru&sa=X&ei=rbEtUpb6EoiX4wTc3YGQBA&ved=0CEgQ6AEwBg|место=|издательство=Дальнаука|год=2007|страницы=27|isbn=}}</ref>։ == Սիմվոլիկա == [[Պատկեր:Coat of Arms of Nakhodka (Primorsky kray).png|left|78px|Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի զինանշան]] [[Պատկեր:Flag of Nakhodka (Primorsky krai).png|right|136px|Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի դրոշ]] Նախոդկայի զինանշանը պաշտոնապես ընդունվել է 2000 թվականին, 2005 թվականից օգտագործվում է որպես քաղաքային օկրուգի զինանշան։ Ներկայացնում է նախկին զինանշանի նոր տեսակը, մշակվել է 1994 թվականին, հեղինակը հանդիսանում է Վլադիմիր Բելովը։ Քաղաքի նախկին զինանշանը, որը հաստատվել է 1973 թվականին, ստեղծվել է նկարիչներ Վլադիմիր Բելովի և Գենադի Սենչենկոյի կողմից։ Զինանշանի խարիսխը նավահանգստի և նավագնացության խորհրդանիշն է։ Կարմիր դաշտը նմանեցվում է ռուսական դրոշի գույներից մեկին, կապույտը խորհրդանշում է ծովը, կանաչը՝ տայգան։ Խարիսխը շրջապատող օձերը խորհրդանշում են իմաստություն, Հերմեսի թևերը՝ առևտուր<ref>{{cite web |author = |authorlink = |date = |url = http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=3 |title = Положение о гербе Находкинского городского округа |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |archiveurl = https://www.webcitation.org/64vQFU5PE?url=http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=3 |archivedate = 2012-01-24 |deadlink = no }}</ref>։ Նախոդկայի դրոշը պաշտոնապես ընդունվել է 2000 թվականին, հեղինակը Վլադիմիր Բելովն է։ 2005 թվականից օգտագործվում է որպես քաղաքային օկրուգի դրոշ։ Քաղաքի դրոշը սպիտակ գույնի կտավ է, որը խորհրդանշում է աշխարհը, որտեղ պատկերված է նավահանգստային քաղաքի խարիսխը և կապույտ գույնի երեք հորիզոնական շերտերը<ref>{{cite web |author = |authorlink = |date = |url = http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=29 |title = Положение о флаге Находкинского городского округа |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |archiveurl = https://www.webcitation.org/64vQH4uHM?url=http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=29 |archivedate = 2012-01-24 |deadlink = no }}</ref>։ 2003 թվականին հայտարարվել է քաղաքի օրհներգի երաժշտության և տեքստի ստեղծման համար մրցույթ, եկել են տեքստի ավելի քան 20 տարբերակ, սակայն օրհներգը չի ընդունվել։ Նախոդկայի բնական խորհրդանիշը Սեստրա սոպկան է։ == Իշխանություն == [[Պատկեր:Town Hall in Nakhodka.JPG|thumb|280px|left|Քաղաքապետարան և դումա]] Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի կանոնադրության համաձայն, որը 2005 թվականի մայիսի 18-ին ընդունվել է տեղական դումայի կողմից՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինները ներառում են՝ քաղաքային օկրուգի ղեկավար, քաղաքապետարան, դումա և վերահսկիչ պալատ։ Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի առաջնորդը հանդիսանում է Բորիս Իննոկենտևիչ Գլադկիխը<ref>{{cite web|url=http://www.nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UserID=73|title=Nakhodka-City.RU: Официальный сайт Находкинского городского округа|author=Andrey Petrunko, Phone:7(4234)69-21-34|publisher=www.nakhodka-city.ru|accessdate=2018-07-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616171949/http://www.nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UserID=73|archivedate=2012-06-16|deadlink=yes}}</ref>։ Ներկայացուցչական մարմին է հանդիսանում Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի դուման, որը բաղկացած է 30 պատգամավորներից։ Ընտրվում է 5 տարի ժամկետով։ Դումայի նախագահն է Ալեքսանդր Անատոլիի Կիսելյովը։ 2000 թվականից մինչև 2016 թվականի հունիսը դումայի նախագահի պաշտոնը զբաղեցրել է Միխայիլ Պիլիպենկոն<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://primorsky.ru/news/common/69062/| title=В Находке завершено формирование новой модели МСУ| publisher=// primorsky.ru| accessdate=2014-7-31| archive-date=2014-08-08| archive-url=https://web.archive.org/web/20140808044718/http://primorsky.ru/news/common/69062/| dead-url=yes}}</ref>։ Դրանից բացի, 2014 թվականին երկրամասի վարչակազմի մակարդակով ստեղծվել է Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի «կուրատորի» ինստիտուտը, որի խնդիրն է եղել «կապող օղակ լինել երկրամասի վարչակազմի և մունիցիպալ կրթության միջև»<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://primorsky.ru/news/common/68519/| title=Сухов: «Находка – точка притяжения больших инвестиционных проектов»| publisher=// primorsky.ru| accessdate=2014-8-5| archive-date=2014-08-08| archive-url=https://web.archive.org/web/20140808050801/http://primorsky.ru/news/common/68519/| dead-url=yes}}</ref>։ Օկրուգի վարչակազմի և դումայի գլխավոր մասնաշենքը գտնվում է քաղաքի կենտրոնական հրապարակում։ Համայնքային իրավական ակտերի հրապարակման համար տպագիր հրատարակություն է հանդիսանում «Նախոդկայի բանվորը»։ Գլխավոր ճարտարապետը 2010 թվականից Ս. Կուլպինն է (Ռուսաստանի Ճարտարապետների միության անդամ)<ref>{{статья|заглавие=В Находке — новый главный архитектор|ссылка=http://nr-citynews.ru/?p=4477|издание=Находкинский рабочий|тип=газета|место=Находка|год=30 ноября 2010|номер=}}</ref>։ Իշխանության դաշնային մարմիններից են անվտանգության դաշնային ծառայությունը, տրանսպորտային դատախազությունը, ոստիկանությունը, մաքսային ծառայությունը (տիրապետության տակ՝ Ֆոկինոյի ափից մինչև Խաբարովսկի երկրամասի սահման)։ «Նախոդկա» ՕՊԿԿ-ն իրականացնում է պետական սահմանի պահպանությունը Վլադիվոստոկից մինչև Խորհրդային նավահանգիստ՝ ծովի երկայնքով ընդհանուր 1441 կմ երկարությամբ<ref>{{cite web |author = |authorlink = |date = 03.12.2010 |url = http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=14464&lang= |title = 78 лет на страже государственной границы |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |deadlink = no |archive-date = 2012-01-24 |archive-url = https://www.webcitation.org/64vQVcHBo?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=14464 |dead-url = yes }}</ref>։ Քաղաքի տարածքում տեղակայված է Ռուսաստանի ԶՈՒ հակաօդային պաշտպանության գունդը՝ C-300 և C-400 հրթիռներով<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://rusplt.ru/policy/pvo-rossii-prikryivaet-tolko-polstranyi.html| title=ПВО России прикрывает только полстраны| publisher=// rusplt.ru| accessdate=2013-09-16| archiveurl=https://www.webcitation.org/6PbW6mObd?url=http://rusplt.ru/policy/pvo-rossii-prikryivaet-tolko-polstranyi.html| archivedate=2014-05-16| deadlink=no}}</ref>։ Նախոդկայում 2005 թվականից մինչև 2011 թվականը նկատվել է հանցավորության մակարդակի նվազում, 2011 թվականին գրանցվել են 2600 հանցագործություն<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=18614&lang=| title=Преступность ниже, раскрываемость выше| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2012-2-2| deadlink=yes| archive-date=2012-02-07| archive-url=https://www.webcitation.org/65HDmNh0f?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=18614}}</ref>։ === Բյուջե === {| class="standard floatright" style="text-align:center; width:240px;" |+ Բյուջեի եկամուտներ<ref name="ПК5">2007-2010 թվականների ընթացքում<br> {{cite web| author=| date=| url=http://primamedia.ru/news/add/07.04.2008/67030/administratsiya-nahodki-otchitalas-za-ispolnenie-byudzheta.html| title=Администрация Находки отчиталась за исполнение бюджета 2007 года| publisher=// primamedia.ru| accessdate=2011-12-4}}<br>{{книга|автор = Дума Находкинского городского округа|заглавие = Решение Об отчёте об исполнении бюджета Находкинского городского округа за 2008 год №357|место = Находка|год = 2009|страницы = }}<br>{{cite web| author=| date=| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=12639&lang=| title=Администрация отчиталась, дума утвердила| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2011-12-4| deadlink=yes| archive-date=2012-01-24| archive-url=https://www.webcitation.org/64vQfT8vF?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=12639}}<br>{{cite web| author=| date=| url=http://nr-citynews.ru/?p=8056| title=Бюджет исполнен, слушания впереди| publisher=// nr-citynews.ru| accessdate=2011-12-4| archiveurl=https://www.webcitation.org/64vQid4r3?url=http://nr-citynews.ru/?p=8056| archivedate=2012-01-24| deadlink=no}}<br>{{cite web| author=| date=| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=18502&lang=| title=Стабильные показатели развития| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2012-1-20| deadlink=yes| archive-date=2012-01-24| archive-url=https://www.webcitation.org/64vQjqnSN?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=18502}}</ref> ! Թվական || Գումար <small>(մլրդ ռուբլի)</small> |- | 2008 || 2,4 |- | 2009 || 2,9 |- | 2010 || 2,8 |- | 2011 || 3,0 |- | 2012 || 2,7 |} Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի 2013 թվականի բյուջեն ընդունվել է 2012 թվականի նոյեմբերին (Դումայի կողմից առանց առարկումների և հասարակական փորձագետների կողմից առանց հարցերի<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21753&lang=| title=Проект бюджета Находкинского городского округа на 2013 год и плановый период 2014-2015 годы обсудили на публичных слушаниях.| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2012-11-11| deadlink=yes| archive-date=2012-11-19| archive-url=https://www.webcitation.org/6CIAGtDi2?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21753}}</ref><ref>{{cite web| author=| date=31 октября 2012 года| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21667&lang=| title=Проект бюджета-2013 прошёл первое чтение| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2012-11-2| deadlink=yes| archive-date=2012-11-19| archive-url=https://www.webcitation.org/6CIABEYEN?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21667}}</ref>) հետևյալ պարամետրերով՝ եկամուտները՝ 2,449 մլրդ ռուբլի, ծախսեր՝ 2,578 մլրդ։ Կրթության ծախսերը նախատեսվում է 1,4 մլրդ ռուբլի, ճանապարհները՝ 93,5 մլն, բարեկարգման և կանաչապատման՝ 55 մլն<ref>{{cite web| author=| date=14.11.2012| url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21824&lang=| title=Бюджет Находки принят на три года| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2012-11-14| deadlink=yes| archive-date=2012-11-19| archive-url=https://www.webcitation.org/6CIAM28J8?url=http://www.nakhodka-city.ru/news.aspx?id=21824}}</ref>։ 2012 թվականի բյուջեի եկամուտները կազմել են 2,708 մլրդ ռուբլի, ծախսերը՝ 2,716 մլրդ ռուբլի<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=6265| title=Информация об исполнении бюджета Находкинского городского округа за 2012 год| publisher=// nakhodka-city.ru| accessdate=2013-7-11| deadlink=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20130831190140/http://nakhodka-city.ru/user_page_content.aspx?UPageID=6265| archivedate=2013-08-31}}</ref>։ Հավաքված հարկերի ծավալով Նախոդկան Վլադիվոստոկից հետո երկրորդ տեղն է զբաղեցնում երկրամասում<ref>{{cite web |author = |authorlink = |date = 18.12.2008 |url = http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=111 |title = Михаил Пилипенко: Нет такой профессии — депутат. Есть обязанность представлять интересы других. |format = |website = |publisher = Сайт Находкинского городского округа |accessdate = 07.12.2011 |lang = |description = |archiveurl = https://www.webcitation.org/64vR0qjVk?url=http://www.nakhodka-city.ru/default.aspx?id=111 |archivedate = 2012-01-24 |deadlink = no }}</ref>։ Հարկային հատկացումները Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի վերադաս բյուջեների 2009 թվականին կազմել է 2,0 մլրդ ռուբլի տարածքային բյուջե և 550 մլն ռուբլի` դաշնային բյուջե<ref>{{cite web |author = |title = В Находке увеличились налоговые поступления в бюджет |url = http://fedpress.ru/federal/polit/vlast/id_165038.html |website = |publisher = ФедералПресс |date = 8 декабря 2009 |accessdate = 07.12.2011 }}</ref>։ == Միջազգային հարաբերություններ == Նախոդկան 1961 թվականին դարձել է Բարեկամ քաղաքների համաշխարհային դաշնության մասնակից՝ կնքելով ռուս-ճապոնական հարաբերությունների պատմության մեջ առաջին բարեկամության և համագործակցության պայմանագիրը։ Քաղաքը միջազգային հարաբերություններ ունի 7 քույր քաղաքների և 1 գավառի հետ<ref>{{cite web |author = |title = Находка породнилась с провинцией Пхукет |url = http://deita.ru/society/primorskij-kraj_22.09.2006_71915_nakhodka-porodnilas-s-provintsiej-pkhuket.html |deadlink = yes |website = |publisher = ИА Дейта.Ру |date = 22 сентября 2006 |accessdate = 07.12.2011 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Մինչև 1992 թվականը Նախոդկան ռուսական Հեռավոր Արևելքում միակ քաղաքն ու նավահանգիստն էր (միջազգային հաղորդակցության կենտրոն), որը բաց էր օտարերկրացիների համար։ Քաղաքն ամեն տարի 100-150 հազար զբոսաշրջիկ է այցելել աշխարհի բոլոր ծայրերից՝ մինչև 40 պաշտոնական օտարերկրյա պատվիրակություն<ref>{{книга|автор = |заглавие = Краеведческий вестник|место = Находка|год = 2010|страницы = 71}}</ref>։ Մինչև 1991 թվականն այստեղ տեղակայված էին Ճապոնիայի և Վիետնամի գլխավոր հյուպատոսությունները, մինչև 2016 թվականը՝ ԿԺԴՀ-ի հյուպատոսությունը<ref>{{cite web| author=|date = | url=http://tass.ru/sibir-news/3207135| title=Генеральное консульство КНДР открылось во Владивостоке| publisher=// ТАСС}}</ref>, մինչև 1993 թվականը ՝ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի ներկայացուցչությունը։ 2006 թվականին Նախոդկան միացել է ՊՄԳ-ի Եվրաասիական տարածաշրջանային բաժանմունքին։ '''Քույր քաղաքներ՝''' * {{դրոշ|Ճապոնիա}} [[Մայձուրու]], Ճապոնիա, 1961 թվականից * {{դրոշ|Ճապոնիա}} [[Օտարու]], Ճապոնիա, 1966 թվականից * {{դրոշ|Ճապոնիա}} [[Ցուրուգա]], Ճապոնիա, 1982 թվականից<ref>{{cite web| author=|date = | url=http://www.ru.emb-japan.go.jp/APP/TwincitiesRU.xls| title=Города-побратимы| publisher=// Посольство Японии в России| accessdate=2012-6-29| archiveurl=https://www.webcitation.org/69eg21Qn9?url=http://www.ru.emb-japan.go.jp/APP/TwincitiesRU.xls| archivedate=2012-08-04| deadlink=no}}</ref> * {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Օքլենդ (Կալիֆոռնիա)|Օքլենդ]], ԱՄՆ, 1975 թվականից * {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Բելինգհեմ]], ԱՄՆ, 1975 թվականից * {{դրոշ|Չինաստան}} Գիրին, Չինաստան, 1991 թվականից * {{դրոշ|Կորեայի Հանրապետություն}} Տոնհե, Կորեայի Հանրապետություն, 1991 թվականից '''Համագործակցության այլ տեսակներ՝''' * {{Դրոշավորում|Թաիլանդ}}, Փհուքեթ գավառի հետ ընկերության և համագործակցության համաձայնագիր, 2006 թվականից == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} == Գրականություն == # {{ВТ-ЭСБЕ|Находка, гавань Приморской области}} # {{Из БСЭ|заглавие=Находка (город в Приморском крае)}} # {{книга|автор = Короткий А. М.|заглавие = География находкинской агломерации|издание = Учебное пособие|место = Владивосток|издательство = ДВГУ|год = 2005|страниц = 104|isbn = 5-7444-1675-7}} # {{книга|автор = |заглавие = Находка: город и люди|издание = Справочное издание|место = Находка|издательство = Тихоокеанский горизонт|год = 2010|страниц = 54|isbn = 978-5-904945-01-5}} # {{книга|автор = |заглавие = Находка: 1950-2000|издание = |место = Хабаровск|издательство = Приамурские ведомости|год = 2000|страниц = |isbn = 5-8003-0017-8}} # {{книга|автор = Меринов Ю. Н.|заглавие = Восточные ворота России|издание = Материалы к истории города Находки|место = Владивосток|издательство = Русский остров|год = 2005|страниц = 248|isbn = 5-93577-010}} # {{книга|автор = Шепчугов П. И.|заглавие = У истоков города Находки|издание = Историко-краеведческое издание|место = Находка|издательство = |год = 2007|страниц = 116|isbn = }} # {{книга|автор = Шепчугов П. И.|заглавие = Очерки истории города Находки|издание = Историко-краеведческое издание|место = Находка|издательство = |год = 2008|страниц = 90|isbn = }} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.nakhodka-city.ru/ Նախոդկայի քաղաքային օկրուգի պաշտոնական կայք] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150929052532/http://nakhodka-city.ru/ |date=2015-09-29 }} * {{БРЭ|Նախոդկա|id=2252658|автор=Ե Ա Պոպրավկո (պատմություն)|22|171—172}} * [http://www.etoretro.ru/city1466.htm Նախոդկայի հին լուսանկարներ] ''EtoRetro.ru'' նախագիծ {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուսաստանի քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Պրիմորիեի երկրամաս]] [[Կատեգորիա:Խաղաղ օվկիանոսի նավահանգիստներ]] [[Կատեգորիա:Նավահանգստային քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:1864 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]] ku37aflgsu3u4uye59dzs92n54eboga 0 1048797 8486945 8479088 2022-08-11T00:23:10Z InternetArchiveBot 101881 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Մորին Ռութ Ֆուրինս'''<ref name="AnimationJournalAbout">"[https://web.archive.org/web/20070628223222/http://www.animationjournal.com/editor/mf.html ABOUT THE EDITOR]." ''Animation Journal''. Retrieved on February 18, 2009.</ref> գրող է, [[անիմացիոն պատմաբան]]<ref>"[http://media.www.dailyiowan.com/media/storage/paper599/news/2005/04/29/Arts/Back-In.The.family.Way-944204.shtml Back in the 'Family' way]{{Dead link|date=July 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}," ''[[The Daily Iowan]]''</ref>, անիմացիոն տեսաբան<ref>"[http://www.dab.uts.edu.au/research/conferences/imaginary-worlds/a_home_for_heroes.pdf A Home for Heroes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130512214004/http://www.dab.uts.edu.au/research/conferences/imaginary-worlds/a_home_for_heroes.pdf |date=2013-05-12 }}." ''[[University of Technology Sydney]]''</ref>, քննադատ, դասախոս, և [[Անիմացիոն ուսումնասիրությունների կազմակերպության]] նախագահ<ref>"[https://archive.is/20120708103550/http://gertie.animationstudies.org/index.php?option=content&pcontent=1&task=view&id=25&Itemid=170&-Contact Contact]." ''Society for Animation Studies''.</ref>։ Ֆուրնիսը դասախոսել է [[Կալիֆոռնիայի Արվեստի ինստիտուտ]]<nowiki/>ում<ref name="CalArtsBio">"[http://www.calarts.edu/faculty_bios/filmvideo/faculty/maureenfurniss/maureenfurniss Maureen Furniss] {{Webarchive|url=https://archive.is/20070731032007/http://www.calarts.edu/faculty_bios/filmvideo/faculty/maureenfurniss/maureenfurniss |date=2007-07-31 }}," ''[[California Institute of the Arts]]''</ref> [[Սավաննայի Արվեստի և Դիզայնի քոլեջում]]<ref name="JohnsHopkins">"[http://muse.jhu.edu/journals/the_moving_image/v004/4.1furniss.html Le Joueur d'Échecs/The Chess Player (1927).Directed by Raymond Bernard]." ''[[Johns Hopkins University]]''.</ref><ref name="SanDiegoState">"[http://psfa.sdsu.edu/econnect/2004_summer.php Electronic Newsletter Volume II Issue 4 Summer 2004 Edition]," ''[[San Diego State University]]''</ref>, [[Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարան]]<nowiki/>ում<ref name="USC">"[http://anim.usc.edu/about_faculty_popups/facsubp_maureen.html Maureen Furniss ''Adjunct Faculty''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080316034828/http://anim.usc.edu/about_faculty_popups/facsubp_maureen.html |date=2008-03-16 }}. ''[[University of Southern California]]''.</ref> և [[Չեմփենի համալսարան]]<ref name="ChapmanU">"[http://www1.chapman.edu/catalog/2000-2001/grad/directories.html Chapman University Graduate Catalog]." ''[[Chapman University]]''</ref><ref name="Encarta">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761587921/Chuck_Jones.html Chuck Jones] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091029132003/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761587921/Chuck_Jones.html |date=2009-10-29 }}," ''[[Encarta]]''. 2009-11-01.</ref>։ ==Կենսագրություն== Ֆուրնիսը [[Սան Դիեգոյի պետական համալսարան]]<nowiki/>ում սովորել է «Հեռահաղորդակցություն և կինոնկար», 1983 թվականին ստացել է [[բակալավր]]<nowiki/>ի աստիճան, իսկ 1987 թվականին՝ [[մագիստրոս]]<nowiki/>ի աստիճան<ref name="SanDiegoState"/>։ 1994 թվականին ստացել է [[Փիլիսոփայության դոկտոր]]<nowiki/>ի կոչում [[Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարան]]<nowiki/>ից՝ օգտագործելով դիսերտացիան «Ոգու գործողություններ։ Վերացական ֆիլմի ուսումնասիրություն»<ref name="AnimationJournalAbout"/><ref name="CalArtsBio"/><ref name="ChapmanU"/>։ «Անիմացիոն Ամսագրի» հիմադիր խմբագիրն է<ref name="AnimationJournalAbout"/><ref name="JohnsHopkins"/>, անիմացիայի մասին գրախոսվող գիտական ամսագիր<ref name="USC"/><ref>"[http://www.intute.ac.uk/artsandhumanities/cgi-bin/fullrecord.pl?handle=artifact3517 Animation journal]," ''[[Intute]]''</ref>։ Ֆուրնիսը ներդրում է կատարել [[էնկարտա]] թվային հանրագիտարանում [[Չաք Ջոնս]]<nowiki/>ի մասին<ref name="Encarta"/>։ ==Աշխատանքներ== *''Չաք Ջոնս։ Զրույցներ''<ref>"[http://www.upress.state.ms.us/books/116 Chuck Jones: Conversations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190702200335/http://www.upress.state.ms.us/books/116 |date=2019-07-02 }}," ''[[University of Mississippi|University Press of Mississippi]]''</ref> - Ընդգրկում է շատ հարցազրույցներ [[Չաք Ջոնս]]<nowiki/>ի հետ կապված<ref>"[http://www.michaelbarrier.com/Home%20Page/WhatsNewArchivesMar05.htm "What's New" Archives: March 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080127201320/http://www.michaelbarrier.com/Home%20Page/WhatsNewArchivesMar05.htm |date=2008-01-27 }}," ''[[Michael Barrier (historian)|Michael Barrier]]'' website</ref>։ *''Արվեստը շարժման մեջ։ Գեղագիտական անիմացիա''<ref>"[http://www.iupress.indiana.edu/catalog/product_info.php?products_id=76987 Art in Motion Animation Aesthetics]," ''[[Indiana University]]'' Press''</ref>''<ref>"[https://www.amazon.com/dp/0861966635 Art in Motion: Animation Aesthetics]." ''[[Amazon.com]]''</ref><ref>"[http://www.johnlibbey.com/books_detail.php?ID=3&area=mus Art in Motion: Animation Aesthetics]," ''John Libbey Publishing''</ref>։ *''Անիմացիոն Աստվածաշունչ։ Շարժապատկերների արվեստի գործնական ուղեցույց''<ref>"[https://www.amazon.com/dp/081099545X The Animation Bible: A Practical Guide to the Art of Animating from Flipbooks to Flash]." ''[[Amazon.com]]''</ref>։ *''Ոգո գործողություններ։ Վերացական անիմացիայի ուսումնասիրություն''<ref>"[https://books.google.com/books?id=HzGxHwAACAAJ&dq=inauthor:Maureen+inauthor:Furniss Things of the Spirit: A Study of Abstract Animation]." ''[[Google Books]]''</ref>։ ==Ծանոթագրություններ== {{reflist|2}} ==Արտաքին հղումներ== {{Portal|ԱՄՆ|Անիմացիա|Կենսագրություն}} * ''[https://books.google.com/books?id=aQ4mrirF5nkC&printsec=frontcover&dq=Art+in+Motion:+Animation+Aesthetics&lr=&sig=jeAw9NZ7cmxU6UqE2w3G6emuIQ4 Art in Motion: Animation Aesthetics]'' at [[Google Books]] *[http://muse.calarts.edu/~animhist/ Furniss' Animation History Classes website]{{Dead link|date=July 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://web.mit.edu/comm-forum/papers/furniss.html Motion Capture] * [http://muse.jhu.edu/journals/the_moving_image/v006/6.1furniss.html The Collected Shorts of Jan Svankmajer, produced by Kimstim Films, DVD from Kino International, 2005] * [https://web.archive.org/web/20080704132249/http://www.awn.com/mag/issue3.11/3.11pages/bendazzimotion.php3 Art in Motion: Animation Aesthetics book review by Giannalberto Bendazzi] - Hosted on [[Animation World Network]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:Ամերիկյան ամսագրերի խմբագիրներ]] [[Կատեգորիա:Անիմացիոն պատմաբաններ]] [[Կատեգորիա:Սան Դիեգո համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Կինեմատիկական արվեստի դպրոցի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Չեմփենի համալսարանի ֆակուլտետ]] [[Կատեգորիա:Անիմացիայի ուսուցիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացի կին ոչ գեղարվեստական գրողներ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ամսագրի խմբագիրներ]] 3piq4wt5u6sy93ho8qru4shkkvnw1nc 0 1051823 8487080 7836087 2022-08-11T09:26:09Z InternetArchiveBot 101881 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}} '''Շատորու''' ({{lang-fr|Châteauroux}}, {{IPA-fr|ʃatoʁu|-|fr-Paris--Châteauroux.ogg}}), [[Էնդր (դեպարտամենտ)|Էնդրի]] դեպարտամենտի վարչական կենտրոնը Կենտրոնական [[Ֆրանսիա]]յում (Բերրի նախկին դքսություն)` [[Օռլեան]]ից հարավ ընկած ճանապարհին, որը [[Փարիզ]]ը կապում է [[Թուլուզ]]ի հետ։ Քաղաքը առաջացել է ամրոցի շուրջ, որը [[10-րդ դար]]ում հիմնադրել է իշխան Ռաուլ դե Դեոլը, մինչև 1623 թվականը պատկանել է Շովինիայի բարոններին<ref name="ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Շատորու, քաղաք}}</ref>։ Ամրոցի ներկայիս շինությունը, որը զբաղեցնում է քաղաքային վարչակազմը, կառուցվել է [[15-րդ դար]]ից ոչ ուշ։ [[Լուի Սիրված|Լյուդովիկոս XV-ը]] Շատորուի դքսուհու կոչում է շնորհել իր ֆավորիտին` Մարի Անն դե Մայի Նելին<ref name="ЭСБЕ"/>։ == Բնակչություն == Բնակչությունը 43 741 մարդ է ([[հունվարի 1]], [[2017]]): {{Historical populations |align=left |cols=2 | 1793 | 7503 | 1800 | 8049 | 1806 | 8512 | 1821 | 10429 | 1831 | 11587 | 1836 | 13847 | 1841 | 13551 | 1846 | 14517 | 1851 | 15931 | 1856 | 18237 | 1861 | 16170 | 1866 | 17161 | 1872 | 18670 | 1876 | 19442 | 1881 | 21179 | 1886 | 22860 | 1891 | 23924 | 1896 | 23863 | 1901 | 24957 | 1906 | 25437 | 1911 | 26095 | 1921 | 26566 | 1926 | 25806 | 1931 | 26707 | 1936 | 28578 | 1946 | 34611 | 1954 | 36420 | 1962 | 45063 | 1968 | 49138 | 1975 | 53429 | 1982 | 51942 | 1990 | 50969 | 1999 | 49598 | 2009 | 46386 | 2012 | 44960 }} {{clear}} <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.8) id:darkgrey value:gray(0.6) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.8,0.75,0.6) ImageSize = width:700 height:360 PlotArea = left:50 bottom:30 top:20 right:10 DateFormat = x.y Period = from:0 till:60000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:10000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:2000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1793 text:1793 bar:1800 text:1800 bar:1806 text:1806 bar:1821 text:1821 bar:1831 text:1831 bar:1846 text:1846 bar:1856 text:1856 bar:1866 text:1866 bar:1872 text:1872 bar:1881 text:1881 bar:1891 text:1891 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1926 text:1926 bar:1936 text:1936 bar:1946 text:1946 bar:1954 text:1954 bar:1962 text:1962 bar:1968 text:1968 bar:1975 text:1975 bar:1982 text:1982 bar:1990 text:1990 bar:1999 text:1999 bar:2007 text:2007 PlotData= color:barra width:16 align:left bar:1793 from:0 till: 7503 bar:1800 from:0 till: 8049 bar:1806 from:0 till: 8512 bar:1821 from:0 till: 10429 bar:1831 from:0 till: 11587 bar:1846 from:0 till: 13847 bar:1856 from:0 till: 18237 bar:1866 from:0 till: 17161 bar:1872 from:0 till: 18670 bar:1881 from:0 till: 21179 bar:1891 from:0 till: 23924 bar:1901 from:0 till: 24957 bar:1911 from:0 till: 26095 bar:1921 from:0 till: 26566 bar:1926 from:0 till: 25806 bar:1936 from:0 till: 28578 bar:1946 from:0 till: 34611 bar:1954 from:0 till: 36420 bar:1962 from:0 till: 45063 bar:1968 from:0 till: 49138 bar:1975 from:0 till: 53429 bar:1982 from:0 till: 51942 bar:1990 from:0 till: 50969 bar:1999 from:0 till: 49632 bar:2007 from:0 till: 47127 </timeline> == Տրանսպորտ == Շատորուի երկաթուղային կայարանից կարելի է անմիջապես մեկնել [[Փարիզ]], [[Օռլեան]], [[Լիմոժ]], [[Թուլուզ]] և մի շարք այլ տարածաշրջանային ուղղություններով։ A20 ավտոմայրուղին կապում է Շատորուն Վիերզոնի, Բրիվ լա Գայարդի և Թուլուզի հետ։ 2001 թվականից քաղաքն առաջարկում է անվճար [[հասարակական տրանսպորտ]]<ref name="TheAtlantic">{{cite web |url=http://m.theatlanticcities.com/jobs-and-economy/2012/10/what-really-happens-when-city-makes-its-transit-system-free/3708/ |title=What Really Happens When a City Makes Its Transit System Free? - Henry Grabar - The Atlantic Cities |publisher=M.theatlanticcities.com |access-date=2013-03-26 |archive-date=2013-02-03 |archive-url=https://archive.today/20130203205743/http://m.theatlanticcities.com/jobs-and-economy/2012/10/what-really-happens-when-city-makes-its-transit-system-free/3708/ |dead-url=yes }}</ref>։ Ուղևորների ընդհանուր թիվը 2001-2012 թվականներին աճել է 208 %-ով<ref name="HORIZON,LE RÉSEAU DETRANSPORTEN COMMUNGRATUIT">{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/110208259/Bilan-de-la-gratuite-2001-2011-a-Chateauroux |title=Bilan de la gratuité 2001-2011 à Châteauroux |publisher=Scribd.com |date=2012-10-16 |access-date=2013-03-26}}</ref>։ Քաղաքն ունի օդանավակայան, որն օգտագործվում է հիմնականում բեռնափոխադրումների, տեխնիկական սպասարկման, ուսուցման և թեթև ավիացիայի համար, ինչպես նաև սպասարկում է սեզոնային չարտերային չվերթները։ == Հայտնի մարդիկ == Շատորուում են ծնվել. * Անրի Գասյեն Բերտրան (1773-1844), Նապոլեոնի բանակի գեներալ * Ալբեր Օրիե (1865-1892), բանաստեղծ-սիմվոլիստ, գրող և արվեստաբան * Մարսել Բուսակ (1889-1980), գործարար և ձիաբույծ * Ռոբերտ Ֆալկուչի (1900-1989), նկարազարդող * [[Ժերար Դեպարդիե]] (ծնվ. 1948 թ.), դերասան և գործարար * Դին Բրաուն (ծնվ. 1955 թ.), ջազային կիթառահար * Ժիլ Սունու (ծնվ. 1991 թ.), ֆուտբոլիստ == Քույր քաղաքներ == Շատորուի [[քույր քաղաքներ]]ն են<ref>{{cite web |title=Les cinq villes jumelles de Châteauroux|url=https://www.lanouvellerepublique.fr/chateauroux/les-cinq-villes-jumelles-de-chateauroux|website=lanouvellerepublique.fr|publisher=La Nouvelle Republique|language=fr|date=2019-06-02|access-date=2019-11-20}}</ref>. * {{Դրոշավորում|Գերմանիա}}. Գյուտերսլո (1977 թվականից) * {{Դրոշավորում|Բուրկինա Ֆասո}}. Բիթու (1985 թվականից) * {{Դրոշավորում|Լեհաստան}}. [[Օլշտին]] (1991 թվականից) * {{Դրոշավորում|ԱՄՆ}}. [[Ֆրեզնո (Կալիֆոռնիա)|Ֆրեզնո]] (2016 թվականից) * {{Դրոշավորում|Չինաստան}}. Ցզինխուա (2019 թվականից) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.chateauroux-metropole.fr/the-area-in-a-nutshell-316.html Շատորու քաղաքի պաշտոնական կայքը] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի բնակավայրեր]] [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի համայնքներ]] [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի քաղաքներ]] n9w21d3mxcxoxr6hbcecjpm69kt8xdf 2 1053390 8486697 8486194 2022-08-10T18:04:31Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 թարմացում wikitext text/x-wiki == [[:en:Category:Top-importance Linguistics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Noam Chomsky]]||192300||[[Նոամ Չոմսկի]]||46300|| ||163 |- |[[:en:Communication]]||75700||[[Շփում]]||115400|| ||168 |- |[[:en:Communication studies]]||24700|| || || ||21 |- |[[:en:Cyrillic script]]||83800||[[Կյուրեղագիր]]||67000|| ||157 |- |[[:en:Dialect]]||60800||[[Բարբառ]]||9300|| ||130 |- |[[:en:List of endangered languages in Mexico]]||35700|| || || ||1 |- |[[:en:English as a second or foreign language]]||103300|| || || ||11 |- |[[:en:Etymology]]||17700||[[Ստուգաբանություն]]||900||այո||125 |- |[[:en:Fluency]]||17100|| || || ||8 |- |[[:en:Grammar]]||24500||[[Քերականություն]]||36700|| ||176 |- |[[:en:Grammatical gender]]||98500||[[Սեռ (անվանական)]]||3300|| ||72 |- |[[:en:International Phonetic Alphabet chart]]||12500|| || || ||6 |- |[[:en:Interpersonal communication]]||73400||[[Միջանձնային հաղորդակցություն]]||11000|| ||23 |- |[[:en:Language]]||136800||[[Լեզու]]||19500|| ||295 |- |[[:en:Language acquisition]]||93400||[[Լեզվի յուրացում]]||130400|| ||46 |- |[[:en:Language family]]||21700||[[Լեզվաընտանիք]]||34300|| ||113 |- |[[:en:Lexicology]]||11300||[[Բառագիտություն]]||18500|| ||72 |- |[[:en:Linguistics]]||83200||[[Լեզվաբանություն]]||83400|| ||203 |- |[[:en:List of countries by literacy rate]]||67600||[[Երկրների ցանկ ըստ գրագիտության մակարդակի]]||29800|| ||31 |- |[[:en:List of endangered languages in Canada]]||36900|| || || ||1 |- |[[:en:List of endangered languages in Colombia]]||10900|| || || ||2 |- |[[:en:List of endangered languages in the United States]]||33400|| || || ||1 |- |[[:en:List of multilingual countries and regions]]||140200|| || || ||9 |- |[[:en:List of official languages]]||139700|| || || ||30 |- |[[:en:List of official languages by institution]]||17800|| || || ||5 |- |[[:en:List of revived languages]]||28200|| || || ||4 |- |[[:en:Loanword]]||26300||[[Փոխառություն]]||12300|| ||80 |- |[[:en:Meaning (linguistics)]]|| ||[[Իմաստաբանություն (այլ կիրառումներ)]]||700|| ||17 |- |[[:en:Morphological typology]]||21200|| || || ||16 |- |[[:en:Natural language]]||5400||[[Բնական լեզուներ]]||4900|| ||61 |- |[[:en:Noun]]||21700||[[Գոյական անուն]]||29500|| ||142 |- |[[:en:Phonetics]]||82400||[[Հնչյունաբանություն]]||3400|| ||119 |- |[[:en:Phonology]]||29300||[[Հնչույթաբանություն]]||4400|| ||108 |- |[[:en:Pidgin]]||16000||[[Փիջին (լեզու)]]||16300|| ||77 |- |[[:en:Pragmatics]]||35800|| || || ||58 |- |[[:en:Reading]]||277700||[[Ընթերցանություն]]||11900|| ||98 |- |[[:en:Semantics]]||22700||[[Իմաստաբանություն (այլ կիրառումներ)]]||700|| ||17 |- |[[:en:Semiotics]]||83700||[[Նշանագիտություն]]||44100||այո||92 |- |[[:en:Semiotics of culture]]||3700|| || || ||12 |- |[[:en:Social science]]||73600||[[Հասարակական գիտություններ]]||12500|| ||132 |- |[[:en:Stylistics]]||18800||[[Ոճաբանություն]]||25300|| ||60 |- |[[:en:Synonym]]||10800||[[Հոմանիշ]]||5800|| ||90 |- |[[:en:Systemic functional grammar]]||18500|| || || ||8 |- |[[:en:Transcription (linguistics)]]||12900||[[Տառադարձություն]]||4300|| ||49 |- |[[:en:Universal grammar]]||35600||[[Համընդհանուր քերականություն]]||56300|| ||38 |- |[[:en:Verb]]||19300||[[Բայ]]||14600|| ||151 |} == [[:en:Category:High-importance Linguistics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:Active voice]]||5900||[[Ներգործական սեռ]]||3300|| ||21 |- |[[:en:Adjective]]||29700||[[Ածական անուն]]||9800|| ||125 |- |[[:en:Affect (linguistics)]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:Affirmation and negation]]||22500|| || || ||9 |- |[[:en:Affricate]]||29500||[[Կիսաշփականներ]]||1600|| ||56 |- |[[:en:Ageism]]||120300||[[Էյջիզմ]]||4500|| ||42 |- |[[:en:Agglutination]]||40800|| || || ||29 |- |[[:en:Agglutinative language]]||10700||[[Կցական լեզուներ]]||1700|| ||70 |- |[[:en:Agreement (linguistics)]]||32000|| || || ||29 |- |[[:en:Alaska Native languages]]||14500|| || || ||2 |- |[[:en:Anagram]]||33500||[[Անագրամա]]||3700|| ||69 |- |[[:en:Analytic language]]||7400||[[Վերլուծական լեզուներ]]||2100|| ||30 |- |[[:en:Aorist]]||22600|| || || ||38 |- |[[:en:Arabic]]||195800||[[Արաբերեն]]||79100|| ||278 |- |[[:en:Arabic numerals]]||30900||[[Արաբական թվեր]]||15600|| ||69 |- |[[:en:Lilias Armstrong]]||109500||[[Լիլիաս Արմսթրոնգ]]||38800|| ||10 |- |[[:en:Artificial intelligence]]||219900||[[Արհեստական բանականություն]]||294300|| ||150 |- |[[:en:Auditory phonetics]]||8700|| || || ||10 |- |[[:en:Augmented reality]]||173700||[[Լրացված իրականություն]]||54800|| ||58 |- |[[:en:Auxiliary verb]]||22700||[[Օժանդակ բայ]]||2300||այո||42 |- |[[:en:Back-formation]]||9000|| || || ||16 |- |[[:en:Dany Bébel-Gisler]]||12000|| || || ||3 |- |[[:en:Bible translations into the languages of China]]||8200|| || || ||3 |- |[[:en:Bilingual lexical access]]||43300|| || || ||3 |- |[[:en:Biolinguistics]]||70900|| || || ||14 |- |[[:en:Leonard Bloomfield]]||32700||[[Լեոնարդ Բլումֆիլդ]]||4300|| ||41 |- |[[:en:Lera Boroditsky]]||14200|| || || ||9 |- |[[:en:Buzzword]]||49300|| || || ||22 |- |[[:en:Calque]]||9400||[[Պատճենում (լեզվաբանություն)]]||8000|| ||52 |- |[[:en:Catchphrase]]||5200||[[Խոսքային կլիշե]]||6200|| ||24 |- |[[:en:Coercion (linguistics)]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:Cognitive linguistics]]||29200||[[Կոգնիտիվ լեզվաբանություն]]||8800|| ||38 |- |[[:en:Comminatory]]||700|| || || ||1 |- |[[:en:Communicative competence]]||4400|| || || ||14 |- |[[:en:Comparative case]]||4500|| || || ||5 |- |[[:en:Comparative linguistics]]||19200||[[Պատմահամեմատական լեզվաբանություն]]||11400|| ||46 |- |[[:en:Comparison (grammar)]]||30300||[[Ածականի համեմատության աստիճաններ]]||11200|| ||29 |- |[[:en:Computer-assisted translation]]||12000|| || || ||39 |- |[[:en:Concept]]||36600||[[Հասկացություն]]||10200|| ||87 |- |[[:en:Consonant]]||19300||[[Բաղաձայններ]]||12100|| ||118 |- |[[:en:Context (language use)]]||6200||[[Համատեքստ]]||2000|| ||49 |- |[[:en:Continuous and progressive aspects]]||40100|| || || ||10 |- |[[:en:Contrastive analysis]]||7900|| || || ||8 |- |[[:en:Conversation]]||17800|| || || ||67 |- |[[:en:Counterfactual conditional]]||47200|| || || ||11 |- |[[:en:Creole language]]||71000||[[Կրեոլ լեզու]]||99900|| ||81 |- |[[:en:Critical discourse analysis]]||18400|| || || ||20 |- |[[:en:Critical period]]||70000|| || || ||8 |- |[[:en:Cross-Linguistic Linked Data]]||5800|| || || ||2 |- |[[:en:Cross-linguistic onomatopoeias]]||150600|| || || ||5 |- |[[:en:Crosslinguistic influence]]||27900|| || || ||1 |- |[[:en:Gülzura Cumakunova]]||7600|| || || ||4 |- |[[:en:Declension]]||26500||[[Հոլովում]]||5500|| ||54 |- |[[:en:Demonstrative]]||22000||[[Ցուցական դերանուն]]||7500|| ||26 |- |[[:en:Dependency grammar]]||33400|| || || ||17 |- |[[:en:Diachrony and synchrony]]||4200||[[Համաժամանակյա և տարաժամանակյա մոտեցումներ]]||5600|| ||21 |- |[[:en:Dictionary]]||38900||[[Բառարան]]||9600|| ||163 |- |[[:en:Discourse]]||20100||[[Տրամասություն]]||51900|| ||57 |- |[[:en:Duns Scotus]]||65400||[[Յոհաննես Դունս Սկոտ]]||2200|| ||74 |- |[[:en:Dynamic semantics]]||16000|| || || ||2 |- |[[:en:Ellipsis (linguistics)]]||16200||[[Զեղչում (քերականություն)]]||1700|| ||47 |- |[[:en:English grammar]]||87400|| || || ||46 |- |[[:en:Errors in early word use]]||16300|| || || ||2 |- |[[:en:Ethnologue]]||19400|| || || ||68 |- |[[:en:Eurasiatic languages]]||31200||[[Եվրասիական լեզուներ]]||15600|| ||21 |- |[[:en:Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language]]||8700|| || || ||9 |- |[[:en:Face-to-face interaction]]||21200|| || || ||4 |- |[[:en:Figure of speech]]||36500|| || || ||3 |- |[[:en:Fluid construction grammar]]||6200|| || || ||1 |- |[[:en:Foreign language anxiety]]||20900||[[Օտար լեզվի տագնապ]]||21500|| ||4 |- |[[:en:Form of life (philosophy)]]||5800|| || || ||4 |- |[[:en:Formal semantics (natural language)]]||20900|| || || ||4 |- |[[:en:Fortis and lenis]]||17800|| || || ||8 |- |[[:en:Functional illiteracy]]||8200|| || || ||30 |- |[[:en:Fusion (phonetics)]]||10100|| || || ||12 |- |[[:en:Fusional language]]||10300||[[Թեքական լեզուներ]]||2600|| ||43 |- |[[:en:Hans-Georg Gadamer]]||34600|| || || ||69 |- |[[:en:Generative grammar]]||27200|| || || ||40 |- |[[:en:Glottolog]]||29800|| || || ||32 |- |[[:en:Go (verb)]]||10700|| || || ||1 |- |[[:en:Grammatical aspect]]||66600|| || || ||44 |- |[[:en:Grammatical category]]||7700||[[Քերականական կարգ]]||1800|| ||27 |- |[[:en:Grammatical tense]]||37900|| || || ||64 |- |[[:en:Grammaticality]]||42300|| || || ||11 |- |[[:en:Grammaticalization]]||39100|| || || ||29 |- |[[:en:Joseph Greenberg]]||37300||[[Ջոզեֆ Գրինբերգ]]||14700|| ||38 |- |[[:en:Brothers Grimm]]||57100||[[Գրիմ եղբայրներ]]||9600|| ||118 |- |[[:en:Jacob Grimm]]||29500||[[Յակոբ Գրիմ]]||6200|| ||71 |- |[[:en:Grimm's law]]||22600|| || || ||46 |- |[[:en:Hapax legomenon]]||30700|| || || ||38 |- |[[:en:Hedge (linguistics)]]||13600|| || || ||6 |- |[[:en:Hindi–Urdu controversy]]||27200|| || || ||7 |- |[[:en:Historical linguistics]]||22800|| || || ||61 |- |[[:en:History of sign language]]||14800|| || || ||4 |- |[[:en:I Have a Dream]]||54300||[[Ես երազանք ունեմ]]||8500|| ||67 |- |[[:en:Imperfective aspect]]||17900|| || || ||7 |- |[[:en:Interjection]]||16200||[[Ձայնարկություն (խոսքի մաս)]]||6600||այո||89 |- |[[:en:International auxiliary language]]||57600||[[Միջազգային օժանդակ լեզու]]||85500|| ||51 |- |[[:en:International Phonetic Alphabet for English]]|| || || || ||21 |- |[[:en:Irrealis mood]]||29900||[[Անիրական եղանակ]]||4800|| ||10 |- |[[:en:Isotopy (semiotics)]]||7800|| || || ||5 |- |[[:en:Ray Jackendoff]]||12300||[[Ռեյ Ջակենդոֆֆ]]||11200|| ||14 |- |[[:en:Jagoff]]||12200|| || || ||2 |- |[[:en:Roman Jakobson]]||21800||[[Ռոման Յակոբսոն]]||28200|| ||61 |- |[[:en:Jargon]]||21700||[[Ժարգոն]]||4100||այո||55 |- |[[:en:Daniel Jones (phonetician)]]||11200|| || || ||18 |- |[[:en:Braj Kachru]]||8700|| || || ||8 |- |[[:en:Michael E. Krauss]]||12500|| || || ||13 |- |[[:en:Language acquisition by deaf children]]||74300|| || || ||2 |- |[[:en:Language acquisition device]]||4400||[[Լեզվական ունակություն]]||4800|| ||10 |- |[[:en:Language delay]]||46500||[[Լեզվի թերզարգացվածություն]]||10000||այո||7 |- |[[:en:Language immersion]]||33400|| || || ||25 |- |[[:en:Language isolate]]||70600||[[Մեկուսացած լեզու]]||1200||այո||67 |- |[[:en:Language model]]||22200|| || || ||13 |- |[[:en:Language module]]||22700|| || || ||2 |- |[[:en:Language processing in the brain]]||114900|| || || ||7 |- |[[:en:Language school]]||7200||[[Լեզվի դպրոց]]||13700||այո||10 |- |[[:en:Latin syntax]]||73100|| || || ||3 |- |[[:en:Latin tenses]]||194800|| || || ||1 |- |[[:en:Winfred P. Lehmann]]||30700|| || || ||7 |- |[[:en:Lenition]]||33500|| || || ||27 |- |[[:en:Lexeme]]||6200||[[Բառույթ]]||3500|| ||47 |- |[[:en:Lexibank]]||32400|| || || ||1 |- |[[:en:Lexical semantics]]||41600|| || || ||15 |- |[[:en:Lexicography]]||13600||[[Բառարանագրություն]]||7500|| ||71 |- |[[:en:Lexicon]]||12800||[[Բառապաշար]]||7300|| ||56 |- |[[:en:Linguistic demography]]||4400|| || || ||8 |- |[[:en:Linguistic development of Genie]]||150600|| || || ||1 |- |[[:en:Linguistic relativity]]||93200||[[Լեզվական հարաբերականություն]]||127300|| ||53 |- |[[:en:Linguistic Society of America]]||33300|| || || ||12 |- |[[:en:List of linguists]]||74700|| || || ||23 |- |[[:en:List of animal names]]||84000|| || || ||15 |- |[[:en:List of countries by English-speaking population]]||50000|| || || ||10 |- |[[:en:List of English animal nouns]]|| || || || ||15 |- |[[:en:List of English irregular verbs]]||61800|| || || ||6 |- |[[:en:List of Latin verbs with English derivatives]]||255600|| || || ||1 |- |[[:en:List of Latin words with English derivatives]]||324300|| || || ||2 |- |[[:en:List of unsolved problems in linguistics]]||13600|| || || ||10 |- |[[:en:Literacy]]||184600||[[Գրագիտություն]]||4900|| ||111 |- |[[:en:Mainland Southeast Asia linguistic area]]||18300|| || || ||4 |- |[[:en:Meaning–text theory]]||16600|| || || ||4 |- |[[:en:Message]]||5800||[[Հաղորդագրություն]]||4800||այո||51 |- |[[:en:Metonymy]]||32600|| || || ||69 |- |[[:en:Minimalist program]]||72500|| || || ||15 |- |[[:en:Montague grammar]]||10800|| || || ||8 |- |[[:en:Morpheme]]||18600||[[Ձևույթ]]||5800|| ||87 |- |[[:en:Multilingual inscription]]||13300|| || || ||12 |- |[[:en:Multilingualism]]||92500||[[Բազմալեզվություն]]||24800|| ||75 |- |[[:en:Myth]]||70200||[[Առասպել]]||3300|| ||102 |- |[[:en:Name]]||19800|| || || ||118 |- |[[:en:Neuroscience of multilingualism]]||68200|| || || ||1 |- |[[:en:North-Central American English]]||24400|| || || ||1 |- |[[:en:Northwest Semitic languages]]||31500|| || || ||29 |- |[[:en:Notation]]||9500|| || || ||12 |- |[[:en:Noun phrase]]||17100|| || || ||22 |- |[[:en:Numeral prefix]]||43300|| || || ||21 |- |[[:en:Online Etymology Dictionary]]||6100|| || || ||17 |- |[[:en:Onomastics]]||5000|| || || ||64 |- |[[:en:Optimality Theory]]||39800|| || || ||22 |- |[[:en:Origin of speech]]||155900|| || || ||5 |- |[[:en:Oxymoron]]||15300||[[Օքսիմորոն]]||11900|| ||65 |- |[[:en:Palindrome]]||40500||[[Դյուրադարձուկ]]||3800|| ||86 |- |[[:en:Pāṇini]]||49200||[[Պանինի]]||2800|| ||71 |- |[[:en:Parsing]]||32700||[[Շարահյուսական վերլուծություն (ինֆորմատիկա)]]||11600||այո||45 |- |[[:en:Part of speech]]||28400||[[Խոսքի մասեր]]||31800|| ||84 |- |[[:en:Passive voice]]||22400||[[Կրավորական սեռ]]||4300|| ||28 |- |[[:en:Perfect (grammar)]]||24900|| || || ||29 |- |[[:en:Perfective aspect]]||13300|| || || ||12 |- |[[:en:Phonation]]||23800|| || || ||31 |- |[[:en:Phonetic transcription]]||23200|| || || ||31 |- |[[:en:Phonics]]||175000|| || || ||9 |- |[[:en:Phonological development]]||36300|| || || ||2 |- |[[:en:Phonological rule]]||17400|| || || ||4 |- |[[:en:Plural]]||14700|| || || ||69 |- |[[:en:Political correctness]]||53000||[[Քաղաքական կոռեկտություն]]||69500|| ||64 |- |[[:en:Edgar C. Polomé]]||36100|| || || ||7 |- |[[:en:Principle of compositionality]]||10500|| || || ||9 |- |[[:en:Pronoun]]||31800||[[Դերանուն]]||10000|| ||107 |- |[[:en:Prosody (linguistics)]]||26200||[[Տաղաչափություն]]||1400|| ||41 |- |[[:en:Proto-Indo-European homeland]]||110300|| || || ||13 |- |[[:en:Proto-Romance language]]||21300|| || || ||6 |- |[[:en:Question]]||22400||[[Հարց]]||29600|| ||67 |- |[[:en:Realis mood]]||6600|| || || ||2 |- |[[:en:Relexification]]||9700|| || || ||12 |- |[[:en:Repetition (rhetorical device)]]||6700|| || || ||17 |- |[[:en:Revival of the Hebrew language]]||53800||[[Եբրայերենի վերածնունդ]]||64700|| ||17 |- |[[:en:Roget's Thesaurus]]||7200|| || || ||11 |- |[[:en:Romance languages]]||197700||[[Ռոմանական լեզուներ]]||5900|| ||145 |- |[[:en:Russian alphabet]]||57900||[[Ռուսական այբուբեն]]||2900|| ||64 |- |[[:en:SAMPA]]||5600|| || || ||19 |- |[[:en:Ferdinand de Saussure]]||53400||[[Ֆերդինանդ դը Սոսյուր]]||11700||այո||101 |- |[[:en:Scottish English]]||31700|| || || ||28 |- |[[:en:Semantic change]]||26200|| || || ||20 |- |[[:en:Semantic prosody]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Sentence (linguistics)]]||12300||[[Նախադասություն]]||7200|| ||114 |- |[[:en:Sentence processing]]||21900|| || || ||3 |- |[[:en:Serbian Cyrillic alphabet]]||29800||[[Սերբական կիրիլիցա]]||8900|| ||40 |- |[[:en:Silbo Gomero]]||25900||[[Սիլբո Գոմերյո]]||27100|| ||35 |- |[[:en:Silent letter]]||39600|| || || ||14 |- |[[:en:Simplified Chinese characters]]||62400||[[Պարզեցված հիերոգլիֆներ]]||20000|| ||74 |- |[[:en:Sociolinguistics]]||34700||[[Հանրալեզվաբանություն]]||17400|| ||84 |- |[[:en:South Asian ethnic groups]]||18000|| || || ||9 |- |[[:en:Speech]]||19400||[[Խոսք]]||14900|| ||98 |- |[[:en:Speech community]]||14200|| || || ||12 |- |[[:en:Speech production]]||32600|| || || ||7 |- |[[:en:Speech recognition]]||103100||[[Խոսքի Ճանաչում]]||30400|| ||46 |- |[[:en:Spoken dialog system]]||5200|| || || ||1 |- |[[:en:Spoken language]]||6100||[[Բանավոր խոսք]]||7300|| ||43 |- |[[:en:Subjunctive mood]]||85400||[[Ստորադասական եղանակ]]||2100|| ||40 |- |[[:en:Syntactic Structures]]||96300||[[Շարահյուսական կառույցներ]]||139300|| ||17 |- |[[:en:Syntax]]||26000||[[Շարահյուսություն]]||9500||այո||115 |- |[[:en:The Chaos]]||5600|| || || ||8 |- |[[:en:Thematic relation]]||16900|| || || ||23 |- |[[:en:Theoretical linguistics]]||4900||[[Տեսական լեզվաբանություն]]||7800|| ||27 |- |[[:en:Theories of second-language acquisition]]||35200|| || || ||2 |- |[[:en:Timeline of the name Palestine]]||322400|| || || ||3 |- |[[:en:Variation (linguistics)]]||24100|| || || ||12 |- |[[:en:Verb phrase]]||10200|| || || ||25 |- |[[:en:Verbal intelligence]]||18500|| || || ||8 |- |[[:en:Virtual reality]]||93800||[[Վիրտուալ իրականություն]]||10700||այո||81 |- |[[:en:Vocabulary]]||25800||[[Անձի բառապաշար]]||22900|| ||51 |- |[[:en:Vocabulary development]]||54500|| || || ||5 |- |[[:en:Vocal cords]]||48100|| || || ||53 |- |[[:en:Vowel]]||57300||[[Ձայնավորներ]]||7100|| ||123 |- |[[:en:Vulgarity]]||4900|| || || ||12 |- |[[:en:Webster's Dictionary]]||42100|| || || ||16 |- |[[:en:Word-sense disambiguation]]||52800|| || || ||24 |- |[[:en:Written language]]||3000|| || || ||41 |} == [[:en:Category:Mid-importance Linguistics articles]] == {| class="wikitable sortable" !Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N |- |[[:en:23 skidoo (phrase)]]||28200|| || || ||1 |- |[[:en:Abbreviation]]||32100||[[Հապավում]]||2300|| ||94 |- |[[:en:Abecediary]]|| || || || ||7 |- |[[:en:Ablative case]]||14400||[[Բացառական հոլով]]||3400|| ||59 |- |[[:en:Abstraction (linguistics)]]||5300|| || || ||2 |- |[[:en:Accent (phonetics)]]|| || || || ||61 |- |[[:en:Accent perception]]||22500|| || || ||3 |- |[[:en:Accidental gap]]||10000|| || || ||10 |- |[[:en:Accumulatio]]||1900|| || || ||8 |- |[[:en:Acoustic phonetics]]||7500|| || || ||19 |- |[[:en:Acronym]]||122600|| || || ||75 |- |[[:en:Adage]]||5200||[[Առած]]||1500|| ||30 |- |[[:en:Adjacency pairs]]||10200|| || || ||1 |- |[[:en:Adnoun]]||1700|| || || ||1 |- |[[:en:Advanced and retracted tongue root]]||7500|| || || ||5 |- |[[:en:Adverb]]||18600||[[Մակբայ]]||4500|| ||101 |- |[[:en:Affective filter]]|| ||[[Քրաշենի հիպոթեզները լեզվի յուրացման մասին]]||12700|| ||6 |- |[[:en:Affix]]||11900||[[Ածանց]]||41800|| ||80 |- |[[:en:African-American English]]||51200||[[Աֆրոամերիկյան անգլերեն]]||31700|| ||3 |- |[[:en:African-American Vernacular English]]||95800|| || || ||31 |- |[[:en:Afroasiatic homeland]]||42700|| || || ||5 |- |[[:en:Age-graded variation]]||9600|| || || ||1 |- |[[:en:AI winter]]||46100|| || || ||9 |- |[[:en:Ain't]]||31700|| || || ||5 |- |[[:en:Airstream mechanism]]||15600|| || || ||8 |- |[[:en:Allophone]]||24400|| || || ||60 |- |[[:en:Alveolar click]]||11800|| || || ||11 |- |[[:en:Alveolar consonant]]||8600||[[Վերատամնային բաղաձայններ]]||7300|| ||59 |- |[[:en:Alveolar ejective fricative]]||2400|| || || ||13 |- |[[:en:Alveolar lateral ejective affricate]]||2900|| || || ||5 |- |[[:en:Alveolar lateral ejective fricative]]||1900|| || || ||6 |- |[[:en:Ambiguity]]||30800|| || || ||36 |- |[[:en:Ambitransitive verb]]||6300|| || || ||4 |- |[[:en:American and British English spelling differences]]||147700|| || || ||6 |- |[[:en:American Name Society]]||11500|| || || ||3 |- |[[:en:Americanization]]||29000||[[Ամերիկանացում]]||10700|| ||45 |- |[[:en:Analogy]]||69600||[[Անալոգիա (տրամաբանություն)]]||3300|| ||59 |- |[[:en:Anaphora (linguistics)]]||18300|| || || ||23 |- |[[:en:Anatolian hypothesis]]||21000|| || || ||25 |- |[[:en:Antecedent (grammar)]]||9700|| || || ||11 |- |[[:en:Anti-Hindi agitations of Tamil Nadu]]||79600|| || || ||10 |- |[[:en:Anti-literacy laws in the United States]]||11600|| || || ||2 |- |[[:en:Apophony]]||25900||[[Աբլաուտ]]||2900|| ||25 |- |[[:en:Appraisal (discourse analysis)]]||3700|| || || ||3 |- |[[:en:Areal feature]]||12600|| || || ||8 |- |[[:en:Argument (linguistics)]]||19800|| || || ||24 |- |[[:en:Aristotle]]||158600||[[Արիստոտել]]||21400|| ||282 |- |[[:en:Article (grammar)]]||47600|| || || ||76 |- |[[:en:Articulatory phonetics]]||41500||[[Արտիկուլյար հնչյունաբանություն]]||5700|| ||26 |- |[[:en:Articulatory phonology]]||6300|| || || ||1 |- |[[:en:Attraction (grammar)]]||6100|| || || ||5 |- |[[:en:Attributive verb]]||8300|| || || ||6 |- |[[:en:Audio mining]]||18900|| || || ||2 |- |[[:en:Peter Auer]]||2300|| || || ||4 |- |[[:en:Austronesian Basic Vocabulary Database]]||3000|| || || ||2 |- |[[:en:Author profiling]]||33200|| || || ||1 |- |[[:en:Autonomy of syntax]]||4000|| || || ||1 |- |[[:en:A. J. Ayer]]||39700||[[Ալֆրեդ Ջուլս Էյեր]]||9400|| ||53 |- |[[:en:Ayin]]||19900|| || || ||16 |- |[[:en:Babbling]]||37300|| || || ||16 |- |[[:en:Baby sign language]]||34700||[[Մանկական ժեստերի լեզու]]||51200|| ||15 |- |[[:en:Back vowel]]||2900|| || || ||33 |- |[[:en:Back-released velar click]]||8200|| || || ||2 |- |[[:en:Backronym]]||9400|| || || ||28 |- |[[:en:Hardev Bahri]]||4300|| || || ||2 |- |[[:en:Bak Tongsa]]||5700|| || || ||3 |- |[[:en:Mona Baker]]||17600||[[Մոնա Բեյքեր]]||22000|| ||13 |- |[[:en:Balkanization]]||11900|| || || ||42 |- |[[:en:Bank of English]]||1500|| || || ||2 |- |[[:en:Katherine Barber]]||6100|| || || ||3 |- |[[:en:Elizabeth Bates]]||16800|| || || ||3 |- |[[:en:Robert de Beaugrande]]||2400|| || || ||7 |- |[[:en:Alton L. Becker]]||12900|| || || ||5 |- |[[:en:Bengali language movement]]||44600|| || || ||31 |- |[[:en:John P. Bennett]]||12700|| || || ||2 |- |[[:en:Gotthelf Bergsträsser]]||5500|| || || ||8 |- |[[:en:Between you and I]]||19600|| || || ||2 |- |[[:en:Bible translations into the languages of Europe]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Bible translations into Turkish]]||8900||[[Աստվածաշնչի թուրքերեն թարգմանություն]]||9500|| ||3 |- |[[:en:Bible translations into Uto-Aztecan languages]]||13500|| || || ||1 |- |[[:en:Biblical grammarians]]||5200|| || || ||1 |- |[[:en:Bigram]]||4500|| || || ||12 |- |[[:en:Bilingual memory]]||45700|| || || ||1 |- |[[:en:Black American Sign Language]]||23100|| || || ||5 |- |[[:en:Blend word]]||19300|| || || ||18 |- |[[:en:Jan Blommaert]]||10800|| || || ||9 |- |[[:en:Bongo-Bongo (linguistics)]]||2600|| || || ||1 |- |[[:en:Bootstrapping (linguistics)]]||35100|| || || ||2 |- |[[:en:Franz Bopp]]||16000||[[Ֆրանց Բոպպ]]||10500|| ||55 |- |[[:en:Botanical nomenclature]]||14200|| || || ||9 |- |[[:en:Simon Boyanus]]||11300|| || || ||2 |- |[[:en:Breton grammar]]||36000|| || || ||4 |- |[[:en:Brevitas]]||1800|| || || ||2 |- |[[:en:Stefan Brink]]||3400|| || || ||2 |- |[[:en:British National Corpus]]||31900||[[Բրիտանական ազգային կորպուս]]||50400|| ||9 |- |[[:en:Brugmann's law]]||10200|| || || ||5 |- |[[:en:Business speak]]|| || || || ||2 |- |[[:en:Buyla inscription]]||16900|| || || ||4 |- |[[:en:C-command]]||38000|| || || ||9 |- |[[:en:Cahitan languages]]||1200|| || || ||1 |- |[[:en:Cambridge Assessment English]]||49500|| || || ||11 |- |[[:en:Camfranglais]]||8900|| || || ||10 |- |[[:en:Lyle Campbell]]||10200|| || || ||16 |- |[[:en:Suresh Canagarajah]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:Ana Cano]]||1700|| || || ||6 |- |[[:en:Cardinal numeral]]||2500|| || || ||18 |- |[[:en:Catena (linguistics)]]||22900|| || || ||6 |- |[[:en:Causative]]||66100|| || || ||16 |- |[[:en:Causative alternation]]||29800|| || || ||1 |- |[[:en:Celticisation]]||12900|| || || ||1 |- |[[:en:Center embedding]]||7300|| || || ||1 |- |[[:en:Centum and satem languages]]||48000|| || || ||32 |- |[[:en:CertTESOL]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Chain shift]]||11100|| || || ||3 |- |[[:en:Characteristics of dyslexia]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:Carole Chaski]]||15100||[[Քերոլ Չասկի]]||22100|| ||2 |- |[[:en:Checked tone]]||20600|| || || ||9 |- |[[:en:Chicano English]]||21200|| || || ||2 |- |[[:en:Paul Chilton]]||2400|| || || ||2 |- |[[:en:Chinese classifier]]||78100||[[Հաշվողական բառերը չինարենում]]||20100|| ||19 |- |[[:en:Chinese school]]||7800|| || || ||6 |- |[[:en:Circumfix]]||7900|| || || ||21 |- |[[:en:Classical language]]||20600||[[Դասական լեզու]]||8900||այո||30 |- |[[:en:Classifier (linguistics)]]||48000|| || || ||19 |- |[[:en:Clause]]||23800|| || || ||38 |- |[[:en:Click consonant]]||69200|| || || ||35 |- |[[:en:Clinical linguistics]]||16300|| || || ||6 |- |[[:en:Clipped compound]]||6200|| || || ||1 |- |[[:en:Clusivity]]||25200|| || || ||13 |- |[[:en:Cluttered speech]]|| || || || ||8 |- |[[:en:Code-mixing]]||11600|| || || ||8 |- |[[:en:Code-switching]]||71100|| || || ||41 |- |[[:en:Cognate]]||10500|| || || ||38 |- |[[:en:Cognate object]]||3100|| || || ||10 |- |[[:en:Cognitive science]]||63300||[[Կոգնիտիվ գիտություն]]||15000|| ||65 |- |[[:en:Cohesion (linguistics)]]||4700|| || || ||19 |- |[[:en:Cohort model]]||12500||[[Համախմբման մոդել]]||18100|| ||3 |- |[[:en:Collaborative model]]||10300|| || || ||1 |- |[[:en:Collapsing sequence]]||2000|| || || ||1 |- |[[:en:College English Test]]||7800|| || || ||3 |- |[[:en:Collocation]]||11600||[[Կոլոկացիա]]||15100|| ||30 |- |[[:en:Collocation extraction]]||1700|| || || ||2 |- |[[:en:Colloquial Welsh prepositions]]||67000|| || || ||1 |- |[[:en:Colloquialism]]||8800||[[Խոսակցական լեզու]]||4500|| ||33 |- |[[:en:Collostructional analysis]]||5300|| || || ||1 |- |[[:en:Comma splice]]||8200|| || || ||5 |- |[[:en:Commodilla catacomb inscription]]||4100|| || || ||4 |- |[[:en:Common European Framework of Reference for Languages]]||56200|| || || ||48 |- |[[:en:Community language learning]]||1500|| || || ||6 |- |[[:en:Comparative method]]||63900|| || || ||19 |- |[[:en:Comparison of Portuguese and Spanish]]||198000|| || || ||8 |- |[[:en:Comparison of triplestores]]||18600|| || || ||1 |- |[[:en:Competency evaluation (language)]]||1400|| || || ||3 |- |[[:en:Competition model]]||36300|| || || ||2 |- |[[:en:Compound (linguistics)]]||41800|| || || ||53 |- |[[:en:Comprehensible output]]||7800|| || || ||1 |- |[[:en:Comprehension approach]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Computational lexicology]]||6800|| || || ||4 |- |[[:en:Computational semantics]]||3900|| || || ||4 |- |[[:en:Computer-supported collaboration]]||23000|| || || ||5 |- |[[:en:Computers and writing]]||17900|| || || ||2 |- |[[:en:Concepticon]]||3500|| || || ||1 |- |[[:en:Conceptual dependency theory]]||2600|| || || ||4 |- |[[:en:Conceptual metaphor]]||31400||[[Կոնցեպտուալ փոխաբերություն]]||11000|| ||15 |- |[[:en:Conditional mood]]||24500||[[Պայմանական եղանակ]]||2600|| ||29 |- |[[:en:Conjunction (grammar)]]||23200||[[Շաղկապ]]||2500|| ||87 |- |[[:en:Conservativity]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Constructed language]]||45700||[[Արհեստական լեզուներ]]||10300|| ||117 |- |[[:en:Construction grammar]]||38200||[[Կառուցվածքային քերականություն]]||54300|| ||13 |- |[[:en:Content and language integrated learning]]||9200|| || || ||15 |- |[[:en:Content determination]]||5300|| || || ||1 |- |[[:en:Content word]]||2800|| || || ||13 |- |[[:en:Content-based instruction]]||10000|| || || ||3 |- |[[:en:Context change potential]]|| || || || ||2 |- |[[:en:Context-sensitive grammar]]||27000|| || || ||22 |- |[[:en:Contraction (grammar)]]||32600|| || || ||22 |- |[[:en:Contractions of negated auxiliary verbs in English]]|| || || || ||4 |- |[[:en:Contrastive distribution]]||2900|| || || ||3 |- |[[:en:Contrastive rhetoric]]||10900|| || || ||4 |- |[[:en:Conversion (word formation)]]||5800|| || || ||23 |- |[[:en:Cooperative principle]]||20400|| || || ||12 |- |[[:en:Copenhagen School (linguistics)]]||11000||[[Կոպենհագենի լեզվաբանական դպրոց]]||14100|| ||11 |- |[[:en:Ann Copestake]]||6900|| || || ||1 |- |[[:en:Copula (linguistics)]]||64400|| || || ||36 |- |[[:en:Copy editing]]||42500|| || || ||14 |- |[[:en:Corporate jargon]]||7500|| || || ||2 |- |[[:en:Corpus linguistics]]||19000||[[Կորպուսային լեզվաբանություն]]||31000|| ||35 |- |[[:en:Cosmogony]]||9900||[[Կոսմոգոնիա]]||27300|| ||68 |- |[[:en:Cotter (farmer)]]||11300|| || || ||3 |- |[[:en:Covert prestige]]||37400|| || || ||1 |- |[[:en:Elizabeth Cowper]]||4100|| || || ||2 |- |[[:en:Cranberry morpheme]]||3000|| || || ||7 |- |[[:en:Critical language awareness]]||5600|| || || ||2 |- |[[:en:Crossover effects]]||14800|| || || ||1 |- |[[:en:Culturomics]]||19500|| || || ||8 |- |[[:en:Dahl's law]]||3200|| || || ||2 |- |[[:en:Danglish]]||6200|| || || ||2 |- |[[:en:Danish language]]||91600||[[Դանիերեն]]||6100|| ||194 |- |[[:en:Daughter language]]||3900|| || || ||8 |- |[[:en:Donald Davidson (philosopher)]]||15300|| || || ||34 |- |[[:en:Defeasibility (linguistics)]]||2300|| || || ||1 |- |[[:en:Defective verb]]||27500|| || || ||10 |- |[[:en:Defining vocabulary]]||5300|| || || ||3 |- |[[:en:Degree of endangerment]]||3200||[[Լեզվի կենսունակության աստիճան]]||12400|| ||6 |- |[[:en:Dené–Yeniseian languages]]||30400|| || || ||32 |- |[[:en:Dental and alveolar ejective stops]]||8000|| || || ||13 |- |[[:en:Dependent and independent verb forms]]||19400|| || || ||3 |- |[[:en:Dependent clause]]||9600|| || || ||30 |- |[[:en:Dependent-marking language]]||3300|| || || ||6 |- |[[:en:Jacques Derrida]]||138400||[[Ժակ Դերիդա]]||9800|| ||86 |- |[[:en:Suniti Ashok Deshpande]]||12900|| || || ||1 |- |[[:en:Developmental dysfluency]]||27200|| || || ||1 |- |[[:en:Dialect card]]||3400|| || || ||6 |- |[[:en:Dialect levelling]]||32500|| || || ||8 |- |[[:en:Diary studies in TESOL]]||4500|| || || ||1 |- |[[:en:Diasystem]]||24000|| || || ||18 |- |[[:en:A Dictionary of the English Language]]||35800|| || || ||15 |- |[[:en:Dictionary of the Russian Language (Ozhegov)]]||3100||[[Օժեգովի բառարան]]||9600|| ||8 |- |[[:en:Dictionnaire de l'Académie française]]||8200|| || || ||17 |- |[[:en:Dictogloss]]||2800|| || || ||1 |- |[[:en:Digraphia]]||35200|| || || ||12 |- |[[:en:Dilbilim Araştırmaları]]||4700|| || || ||1 |- |[[:en:Diploma in Teaching English to Speakers of Other Languages]]||41300|| || || ||1 |- |[[:en:Direct method (education)]]||13500|| || || ||10 |- |[[:en:J. B. Disanayake]]||7000|| || || ||2 |- |[[:en:Discontinuity (linguistics)]]||17800|| || || ||1 |- |[[:en:Discourse marker]]||5900|| || || ||12 |- |[[:en:Discourse topic]]||1200|| || || ||1 |- |[[:en:Distancing language]]||7300|| || || ||2 |- |[[:en:Distinctive feature]]||15700|| || || ||18 |- |[[:en:Dogme language teaching]]||17500|| || || ||3 |- |[[:en:Mahir Domi]]||8200|| || || ||8 |- |[[:en:Dorset dialect]]||29400|| || || ||1 |- |[[:en:Double copula]]||5500|| || || ||1 |- |[[:en:DRESS lexical set]]|| || || || ||2 |- |[[:en:John Dryden]]||40700||[[Ջոն Դրայդեն]]||1800|| ||90 |- |[[:en:Dual language]]||27400|| || || ||3 |- |[[:en:Dyslexia]]||83100||[[Դիսլեքսիա]]||45700|| ||79 |- |[[:en:Dysphemism]]||15200||[[Կոպտասացություն]]||16200|| ||26 |- |[[:en:Eastern Iranian peoples]]||100|| || || ||58 |- |[[:en:Penelope Eckert]]||28200|| || || ||3 |- |[[:en:Educating Eve]]||10700|| || || ||2 |- |[[:en:EF English Proficiency Index]]||20100|| || || ||12 |- |[[:en:Eisegesis]]||5900|| || || ||9 |- |[[:en:Elision]]||29600|| || || ||35 |- |[[:en:Emergent grammar]]||100|| || || ||1 |- |[[:en:Emotive conjugation]]||4000|| || || ||2 |- |[[:en:English as a lingua franca]]||42300|| || || ||5 |- |[[:en:English interjections]]||24600|| || || ||1 |- |[[:en:English noun phrase]]|| || || || ||46 |- |[[:en:English nouns]]||62300|| || || ||8 |- |[[:en:English passive voice]]||58000|| || || ||2 |- |[[:en:English personal pronouns]]||25200|| || || ||7 |- |[[:en:English phrasal verbs]]||25300|| || || ||21 |- |[[:en:English prefix]]||21500|| || || ||4 |- |[[:en:English verbs]]||38000|| || || ||18 |- |[[:en:English Word-Formation]]||4300||[[Անգլերենի բառակազմություն (գիրք)]]||6500|| ||2 |- |[[:en:English words of Greek origin]]||40900|| || || ||2 |- |[[:en:English-language learner]]||41200|| || || ||1 |- |[[:en:English-language spelling reform]]||45900|| || || ||6 |- |[[:en:Eskimo]]||69800||[[Էսկիմոս]]||17800|| ||86 |- |[[:en:Et cetera]]||15100||[[Et cetera]]||2300|| ||34 |- |[[:en:Ethnography of communication]]||12200|| || || ||5 |- |[[:en:Ethnolect]]||22100|| || || ||16 |- |[[:en:Etymological dictionary]]||24100||[[Ստուգաբանական բառարան]]||7700|| ||20 |- |[[:en:Europarl Corpus]]||6500|| || || ||1 |- |[[:en:Evidentiality]]||31800|| || || ||16 |- |[[:en:Evolution of Human Languages]]||12400|| || || ||1 |- |[[:en:Existential clause]]||7000|| || || ||3 |- |[[:en:Explanatory combinatorial dictionary]]||14400|| || || ||2 |- |[[:en:Extensive reading]]||24600|| || || ||4 |- |[[:en:Eye dialect]]||16400|| || || ||3 |- |[[:en:Eye movement in reading]]||19600|| || || ||5 |- |[[:en:Faultless disagreement]]||1900|| || || ||2 |- |[[:en:Fewer versus less]]||10400|| || || ||1 |- |[[:en:Fictive motion]]||6200|| || || ||1 |- |[[:en:Filler (linguistics)]]||27000||[[Մակաբույծ բառեր]]||5800|| ||14 |- |[[:en:Folk linguistics]]||6900|| || || ||5 |- |[[:en:Formalism (linguistics)]]||22800|| || || ||2 |- |[[:en:Fossil word]]||7500|| || || ||10 |- |[[:en:Four-field approach]]||3500|| || || ||2 |- |[[:en:Frame-based terminology]]||5000|| || || ||2 |- |[[:en:Fricative]]||18600||[[Շփական հնչյուններ]]||1200|| ||59 |- |[[:en:Fronting (sound change)]]||2800|| || || ||1 |- |[[:en:Gaelic revival]]||15300|| || || ||10 |- |[[:en:Gaelicisation]]||9000|| || || ||2 |- |[[:en:Gag]]||3900|| || || ||15 |- |[[:en:Gaj's Latin alphabet]]||23300||[[Գաևիցա]]||5300|| ||32 |- |[[:en:Gentoo Code]]||3500|| || || ||3 |- |[[:en:Georgian grammar]]||43900|| || || ||4 |- |[[:en:Elena Georgieva]]||7400||[[Ելենա Գեորգիևա]]||8100|| ||7 |- |[[:en:German orthography reform of 1996]]||46700|| || || ||15 |- |[[:en:Germanic languages]]||88100||[[Գերմանական լեզուներ]]||1900|| ||140 |- |[[:en:Ghost skin]]||7500|| || || ||2 |- |[[:en:Ghost word]]||15200|| || || ||8 |- |[[:en:Jean Berko Gleason]]||44500|| || || ||9 |- |[[:en:Global language system]]||30200|| || || ||7 |- |[[:en:Gotzon Garate Goihartzun]]||5000|| || || ||6 |- |[[:en:Susan Goldin-Meadow]]||15400|| || || ||2 |- |[[:en:André Goosse]]||3500|| || || ||7 |- |[[:en:Graduate Record Examinations]]||51700|| || || ||24 |- |[[:en:Grammar–translation method]]||10100||[[Քերականական-թարգմանական մեթոդ]]||15300|| ||11 |- |[[:en:Grammatical case]]||73400||[[Հոլով]]||3800|| ||96 |- |[[:en:Grammatical mood]]||31900||[[Եղանակի քերականական կարգ]]||4600|| ||49 |- |[[:en:Grammatical number]]||57500||[[Թվի քերականական կարգ]]||10100|| ||62 |- |[[:en:Grammatical particle]]||26500||[[Մասնիկներ]]||2000||այո||61 |- |[[:en:Graphetics]]||2100|| || || ||3 |- |[[:en:Great Vowel Shift]]||29400|| || || ||26 |- |[[:en:Dennis Howard Green]]||18200|| || || ||1 |- |[[:en:H₂e-conjugation theory]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Handwriting]]||10800|| || || ||25 |- |[[:en:Have a nice day]]||54200|| || || ||2 |- |[[:en:Eric A. Havelock]]||34300|| || || ||17 |- |[[:en:Head-marking language]]||7400|| || || ||7 |- |[[:en:Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament]]||2500|| || || ||1 |- |[[:en:James Curtis Hepburn]]||9800|| || || ||30 |- |[[:en:Heteroglossia]]||16000|| || || ||8 |- |[[:en:Hindustani grammar]]||131900|| || || ||10 |- |[[:en:Hindustani phonology]]||34800|| || || ||11 |- |[[:en:History of English grammars]]||34300||[[Անգլերենի քերականության պատմություն]]||50800|| ||3 |- |[[:en:History of linguistic prescription in English]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:History of natural language processing]]||11800|| || || ||3 |- |[[:en:History of the Slovak language]]||39100|| || || ||5 |- |[[:en:Louis Hjelmslev]]||15500||[[Լուի Ելմսլև]]||1800|| ||30 |- |[[:en:Homograph]]||9000|| || || ||34 |- |[[:en:Homonym]]||16100||[[Համանուններ]]||5500|| ||58 |- |[[:en:Lou Henry Hoover]]||18900||[[Լու Հուվեր]]||8800|| ||45 |- |[[:en:Jens Høysgaard]]||2700|| || || ||4 |- |[[:en:Milena Hübschmannová]]||20200||[[Միլենա Հյուբշմանովա]]||21700|| ||16 |- |[[:en:Huzzah]]||4900|| || || ||14 |- |[[:en:Hydronym]]||7100|| || || ||27 |- |[[:en:Hypercorrection]]||19700|| || || ||33 |- |[[:en:Hypocognition]]||4400|| || || ||1 |- |[[:en:I (pronoun)]]||11900|| || || ||31 |- |[[:en:IBM Watson]]||101100||[[Վաթսոն (արհեստական բանականություն)]]||71000|| ||36 |- |[[:en:Icelandic phonology]]||44900|| || || ||6 |- |[[:en:Idiolect]]||10100||[[Իդիոլեկտ]]||14000|| ||46 |- |[[:en:Idiom]]||22300||[[Դարձվածք]]||7300|| ||79 |- |[[:en:Imperative mood]]||40700||[[Հրամայական եղանակ]]||3300|| ||52 |- |[[:en:Implicature]]||44500|| || || ||22 |- |[[:en:Inchoative aspect]]||3400|| || || ||6 |- |[[:en:Indian English]]||66500|| || || ||23 |- |[[:en:Indigenous language]]||12200|| || || ||14 |- |[[:en:Individual variation in second-language acquisition]]||23700|| || || ||1 |- |[[:en:Infinitive]]||33500||[[Անորոշ դերբայ]]||7200|| ||64 |- |[[:en:Information structure]]||10200|| || || ||6 |- |[[:en:Inland Northern American English]]||44800|| || || ||1 |- |[[:en:Input enhancement]]||3700|| || || ||1 |- |[[:en:Institut d'Estudis Catalans]]||100|| || || ||26 |- |[[:en:Institute of Linguistics of the Russian Academy of Sciences]]||9000|| || || ||6 |- |[[:en:Intension]]||8100|| || || ||11 |- |[[:en:Interaction hypothesis]]||20400|| || || ||1 |- |[[:en:Interactional linguistics]]||11700|| || || ||1 |- |[[:en:Interdiscourse]]||5900|| || || ||3 |- |[[:en:Interface position]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Interlanguage]]||21100|| || || ||14 |- |[[:en:Interlocutor (linguistics)]]||2700|| || || ||4 |- |[[:en:International Association of Applied Linguistics]]||14000|| || || ||5 |- |[[:en:International Computer Archive of Modern and Medieval English]]||5300|| || || ||1 |- |[[:en:International Linguistics Olympiad]]||70000||[[Լեզվաբանության միջազգային օլիմպիադա]]||21200|| ||17 |- |[[:en:International Mother Language Day]]||29500||[[Մայրենի լեզվի միջազգային օր]]||5300|| ||128 |- |[[:en:Internet slang]]||43700||[[Համացանցային ժարգոն]]||3100||այո||36 |- |[[:en:Intransitive verb]]||13700|| || || ||28 |- |[[:en:IPA Braille]]||27300|| || || ||5 |- |[[:en:IPA vowel chart with audio]]||1400|| || || ||6 |- |[[:en:Irish grammar]]||31600|| || || ||6 |- |[[:en:Isochrony]]||17500|| || || ||12 |- |[[:en:Isolating language]]||4500||[[Անջատական լեզուներ]]||1500|| ||35 |- |[[:en:Lis Jacobsen]]||5400|| || || ||9 |- |[[:en:Jakobson's functions of language]]||4400|| || || ||19 |- |[[:en:Japanese particles]]||60500||[[Ճապոներենի մասնիկներ]]||10100|| ||13 |- |[[:en:Japanese profanity]]||15700|| || || ||2 |- |[[:en:Jay Jasanoff]]||17700|| || || ||2 |- |[[:en:Frederick Jelinek]]||28900|| || || ||8 |- |[[:en:Otto Jespersen]]||12300||[[Օտտո Եսպերսեն]]||2000|| ||48 |- |[[:en:JET Programme]]||31900|| || || ||4 |- |[[:en:Jew (word)]]||12300|| || || ||5 |- |[[:en:Joint attention]]||36600|| || || ||9 |- |[[:en:William Jones (anthropologist)]]||11200|| || || ||3 |- |[[:en:William Jones (philologist)]]||36500|| || || ||50 |- |[[:en:Journal of Language Relationship]]||3000|| || || ||2 |- |[[:en:Juncture]]||8000|| || || ||3 |- |[[:en:Juxtaposition]]||7100|| || || ||9 |- |[[:en:Khasi–Palaungic languages]]||1900|| || || ||5 |- |[[:en:KIT lexical set]]|| || || || ||2 |- |[[:en:Sándor Kőrösi Csoma]]||20900||[[Շանդոր Կյորյոշի Չոմա]]||10300|| ||30 |- |[[:en:Saul Kripke]]||49700||[[Սոլ Կրիպկե]]||34200|| ||43 |- |[[:en:Labial–velar consonant]]||8200|| || || ||11 |- |[[:en:George Lakoff]]||33700||[[Ջորջ Լակոֆֆ]]||23800|| ||34 |- |[[:en:Language and gender]]||75000||[[Լեզու և գենդեր]]||109000|| ||12 |- |[[:en:Language and history in the early Germanic world]]||6100|| || || ||1 |- |[[:en:Language attrition]]||51300|| || || ||16 |- |[[:en:Language exchange]]||8900||[[Լեզվի փոխանակում]]||7200|| ||10 |- |[[:en:Language Log]]||9600|| || || ||2 |- |[[:en:Language policy in Latvia]]||52900||[[Լեզվական քաղաքականությունը Լատվիայում]]||36200|| ||8 |- |[[:en:Laryngeal theory]]||93000|| || || ||23 |- |[[:en:Latin grammar]]||91600|| || || ||36 |- |[[:en:Legal writing]]||19800|| || || ||12 |- |[[:en:Lemma (morphology)]]||11100|| || || ||30 |- |[[:en:August Leskien]]||5900|| || || ||28 |- |[[:en:Letting the cat out of the bag]]||1900|| || || ||2 |- |[[:en:Jiří Levý]]||6700|| || || ||6 |- |[[:en:Lexical set]]||20000|| || || ||2 |- |[[:en:Lexicographic order]]||23700|| || || ||21 |- |[[:en:LGBT slang]]||74700|| || || ||20 |- |[[:en:Linguistic conservatism]]||6700|| || || ||6 |- |[[:en:Linguistic description]]||13000|| || || ||25 |- |[[:en:Linguistic diversity index]]||20100|| || || ||5 |- |[[:en:Linguistic landscape]]||38100|| || || ||8 |- |[[:en:Linguistic map]]||3100|| || || ||18 |- |[[:en:Linguistic prescription]]||47600|| || || ||18 |- |[[:en:Linguistic rights]]||66400|| || || ||24 |- |[[:en:Linguistic typology]]||28900||[[Լեզվաբանական տիպաբանություն]]||8200|| ||50 |- |[[:en:Liquid consonant]]||7700|| || || ||27 |- |[[:en:List of common misconceptions about language learning]]||10200||[[Լեզու սովորելու մասին տարածված սխալների ցանկ]]||10000|| ||3 |- |[[:en:List of dialects of English]]||20200|| || || ||10 |- |[[:en:List of English determiners]]||5100|| || || ||1 |- |[[:en:List of English prepositions]]||86200|| || || ||2 |- |[[:en:List of flags with Arabic-language text]]||17600|| || || ||2 |- |[[:en:List of flags with Latin-language text]]||31600|| || || ||1 |- |[[:en:List of Indo-European languages]]||439800|| || || ||15 |- |[[:en:List of international literacy prizes]]||1900|| || || ||1 |- |[[:en:List of largest languages without official status]]||7300|| || || ||3 |- |[[:en:List of linguistic example sentences]]||36700|| || || ||1 |- |[[:en:List of most commonly learned foreign languages in the United States]]||7500|| || || ||1 |- |[[:en:List of placeholder names by language]]||116300|| || || ||1 |- |[[:en:List of prestige dialects]]||14200|| || || ||1 |- |[[:en:List of state and territory name etymologies of the United States]]||54700|| || || ||9 |- |[[:en:Literacy in India]]||53100|| || || ||11 |- |[[:en:Literary language]]||31200|| || || ||30 |- |[[:en:Litotes]]||11800|| || || ||42 |- |[[:en:Logical consequence]]||17300|| || || ||27 |- |[[:en:Longest words]]||72600|| || || ||9 |- |[[:en:LRE Map]]||10500|| || || ||2 |- |[[:en:Fred Lukoff]]||2700|| || || ||2 |- |[[:en:Lajla Mattsson Magga]]||3600||[[Լայլա Մագգա]]||4400|| ||11 |- |[[:en:Malapropism]]||20300|| || || ||17 |- |[[:en:Manual babbling]]||13600|| || || ||1 |- |[[:en:Pablo Xuan Manzano Rodríguez]]||4900|| || || ||5 |- |[[:en:Gjekë Marinaj]]||45000|| || || ||15 |- |[[:en:Nikolai Marr]]||11300||[[Նիկողայոս Մառ]]||8000|| ||42 |- |[[:en:Vilém Mathesius]]||18700|| || || ||23 |- |[[:en:Matica srpska]]||17900||[[Սերբական մատիցա]]||15700|| ||20 |- |[[:en:Marshall McLuhan]]||101600||[[Մարշալ Մաքլյուեն]]||32200|| ||83 |- |[[:en:Media linguistics]]||21500|| || || ||5 |- |[[:en:Media stylistics]]|| || || || ||1 |- |[[:en:Mediated stylistics]]||12400|| || || ||1 |- |[[:en:Lise Menn]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Merge (linguistics)]]||28900|| || || ||3 |- |[[:en:Merism]]||7500|| || || ||6 |- |[[:en:Metalepsis]]||7100|| || || ||9 |- |[[:en:Metaphorical code-switching]]||9800|| || || ||1 |- |[[:en:George Métivier]]||3600|| || || ||7 |- |[[:en:Meyer v. Nebraska]]||13000|| || || ||3 |- |[[:en:Mildly context-sensitive grammar formalism]]||17800|| || || ||5 |- |[[:en:Minor syllable]]||4400|| || || ||4 |- |[[:en:William Chester Minor]]||14600|| || || ||19 |- |[[:en:Minority group]]||33100|| || || ||71 |- |[[:en:Minority language]]||19600|| || || ||47 |- |[[:en:Mnemonic]]||36900||[[Մնեմոնիկա]]||8400||այո||43 |- |[[:en:Mobile-assisted language learning]]||12500|| || || ||4 |- |[[:en:Mock Spanish]]||12600|| || || ||3 |- |[[:en:Modality (linguistics)]]||13500|| || || ||21 |- |[[:en:Morphology (linguistics)]]||36700||[[Ձևաբանություն (լեզվաբանություն)]]||3400||այո||96 |- |[[:en:John Morris-Jones]]||6700|| || || ||7 |- |[[:en:Moscow School of Comparative Linguistics]]||8300||[[Մոսկվայի պատմահամեմատական լեզվաբանության դպրոց]]||10800|| ||3 |- |[[:en:Mother Tongue (journal)]]||1700|| || || ||4 |- |[[:en:Move α]]||2900|| || || ||2 |- |[[:en:Name of the Czech Republic]]||31700|| || || ||7 |- |[[:en:Name of the Goths]]||42600|| || || ||1 |- |[[:en:Names of Easter]]||16200|| || || ||1 |- |[[:en:National Museum of Language]]||7200|| || || ||1 |- |[[:en:Natural approach]]||11900|| || || ||6 |- |[[:en:Natural language processing]]||51500||[[Բնական լեզվի մշակում]]||10900|| ||58 |- |[[:en:Navajo grammar]]||40100|| || || ||2 |- |[[:en:William Allan Neilson]]||5600|| || || ||5 |- |[[:en:Neologism]]||20600||[[Նորաբանություն]]||2100|| ||80 |- |[[:en:Nepal Bhasa movement]]||32300|| || || ||1 |- |[[:en:New England English]]||18700|| || || ||2 |- |[[:en:New York accent]]||31000|| || || ||1 |- |[[:en:Eugene Nida]]||13900||[[Յուջին Նայդա]]||9500|| ||24 |- |[[:en:NNEST]]||13800|| || || ||2 |- |[[:en:Nominative case]]||6800||[[Ուղղական հոլով]]||3200|| ||80 |- |[[:en:Nonverbal autism]]||18100|| || || ||4 |- |[[:en:Adolf Noreen]]||5200|| || || ||16 |- |[[:en:Dudleya North]]||5000|| || || ||4 |- |[[:en:Noticing hypothesis]]||9500|| || || ||1 |- |[[:en:Numeral (linguistics)]]||50100||[[Թվական անուն]]||4200|| ||77 |- |[[:en:Observational techniques]]||6400|| || || ||2 |- |[[:en:Official bilingualism in Canada]]||129400|| || || ||9 |- |[[:en:Officialese]]||6600|| || || ||9 |- |[[:en:Onomatopoeia]]||28000|| || || ||69 |- |[[:en:Open vowel]]||2700|| || || ||31 |- |[[:en:Ordinal numeral]]||7200|| || || ||29 |- |[[:en:Ormulum]]||22400|| || || ||14 |- |[[:en:Orthography]]||14100||[[Ուղղագրություն]]||5400|| ||98 |- |[[:en:P600 (neuroscience)]]||15600|| || || ||1 |- |[[:en:Palatal ejective stop]]||1700|| || || ||6 |- |[[:en:Pandanus language]]||8300|| || || ||5 |- |[[:en:Panegyrici Latini]]||22200|| || || ||11 |- |[[:en:Paronym]]||1500||[[Հարանուն]]||1400|| ||36 |- |[[:en:Parse tree]]||10400|| || || ||25 |- |[[:en:Pearl in the Palm]]||3800|| || || ||4 |- |[[:en:Pegon script]]||29000|| || || ||16 |- |[[:en:James W. Pennebaker]]||12700|| || || ||5 |- |[[:en:Perception of English /r/ and /l/ by Japanese speakers]]||16700|| || || ||3 |- |[[:en:Laura-Ann Petitto]]||35900|| || || ||4 |- |[[:en:Philadelphia English]]||52400|| || || ||1 |- |[[:en:Phone (phonetics)]]||5700|| || || ||49 |- |[[:en:Phoneme]]||44300||[[Հնչույթ]]||2400|| ||107 |- |[[:en:Phonological history of Scots]]||26500|| || || ||1 |- |[[:en:Phonological word]]||900|| || || ||5 |- |[[:en:Phrase structure rules]]||10700|| || || ||5 |- |[[:en:Picture dictionary]]||1300|| || || ||3 |- |[[:en:Pied-piping]]||22300|| || || ||3 |- |[[:en:Steven Pinker]]||79900||[[Ստիվեն Փինքեր]]||19200|| ||57 |- |[[:en:Place of articulation]]||21200|| || || ||40 |- |[[:en:Placeholder name]]||19500|| || || ||17 |- |[[:en:Plains Indian Sign Language]]||19800|| || || ||17 |- |[[:en:Pleonasm]]||54300||[[Պլեոնազմ]]||10100|| ||50 |- |[[:en:Plurale tantum]]||7700||[[Անեզական գոյականներ]]||3500|| ||24 |- |[[:en:Pluriculturalism]]||3500|| || || ||3 |- |[[:en:Plurilingualism]]||10700|| || || ||1 |- |[[:en:Poetics]]||6300||[[Պոետիկա]]||3200|| ||46 |- |[[:en:Polemic]]||9900|| || || ||44 |- |[[:en:Polysynthetic language]]||36800|| || || ||32 |- |[[:en:Portmanteau]]||39800||[[Հիբրիդային բառ]]||7600|| ||54 |- |[[:en:Possessive affix]]||15500|| || || ||12 |- |[[:en:Prague linguistic circle]]||9800||[[Պրահայի լեզվաբանական խմբակ]]||2000|| ||34 |- |[[:en:Pre-stopped consonant]]||8300|| || || ||1 |- |[[:en:Predicative expression]]||8300|| || || ||22 |- |[[:en:Preposition and postposition]]||40300||[[Նախադրություն]]||2500|| ||42 |- |[[:en:Presupposition]]||19800|| || || ||24 |- |[[:en:PRO (linguistics)]]||35100|| || || ||2 |- |[[:en:Pro-verb]]||3100|| || || ||6 |- |[[:en:Productivity (linguistics)]]||9900|| || || ||10 |- |[[:en:Prop-word]]||4100|| || || ||1 |- |[[:en:Prophetic perfect tense]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Proto-writing]]||10300|| || || ||16 |- |[[:en:Prototype theory]]||27900|| || || ||17 |- |[[:en:Proverb]]||138200||[[Ասացվածք]]||800|| ||148 |- |[[:en:Pseudogapping]]||11100|| || || ||2 |- |[[:en:Psycholinguist]]|| ||[[Հոգելեզվաբանություն]]||25400|| ||66 |- |[[:en:Public speaking]]||42300||[[Հանրային ելույթ]]||12200|| ||47 |- |[[:en:Jaan Puhvel]]||15900|| || || ||9 |- |[[:en:Q-principle]]||1400|| || || ||1 |- |[[:en:Quantitative comparative linguistics]]||60600|| || || ||1 |- |[[:en:R-principle]]||1500|| || || ||1 |- |[[:en:Rasmus Rask]]||18200||[[Ռասմուս Ռասկ]]||4400|| ||44 |- |[[:en:Readability]]||60900|| || || ||19 |- |[[:en:Readability test]]|| || || || ||19 |- |[[:en:Reappropriation]]||33200|| || || ||9 |- |[[:en:Rebracketing]]||27600|| || || ||10 |- |[[:en:Recast (language teaching)]]||3100|| || || ||1 |- |[[:en:Redundancy (linguistics)]]||8300|| || || ||12 |- |[[:en:Reference work]]||12400|| || || ||39 |- |[[:en:Referring expression]]||9000|| || || ||3 |- |[[:en:Reforms of Russian orthography]]||24600|| || || ||8 |- |[[:en:Regional differences and dialects in Indian English]]||14400|| || || ||1 |- |[[:en:Register (sociolinguistics)]]||12300|| || || ||38 |- |[[:en:Regularization (linguistics)]]||3300|| || || ||2 |- |[[:en:Relative articulation]]||18300|| || || ||6 |- |[[:en:Relative pronoun]]||7600|| || || ||23 |- |[[:en:Reply (linguistics)]]|| ||[[Հարց]]||29600|| ||67 |- |[[:en:Alain Rey]]||8000|| || || ||14 |- |[[:en:Rhetoric]]||136400||[[Հռետորություն]]||20000|| ||105 |- |[[:en:Role and reference grammar]]||3100|| || || ||6 |- |[[:en:Romanization]]||42900||[[Ռոմանիզացիա]]||7900||այո||40 |- |[[:en:Ruiju Myōgishō]]||5400|| || || ||3 |- |[[:en:Bertrand Russell]]||142800||[[Բերտրան Ռասել]]||23100|| ||171 |- |[[:en:Russian Language Institute]]||12900|| || || ||17 |- |[[:en:Sacred language]]||41900|| || || ||40 |- |[[:en:Salmon problem]]||5200|| || || ||8 |- |[[:en:Peter H. Salus]]||9500|| || || ||2 |- |[[:en:SAMPA chart]]||22700|| || || ||4 |- |[[:en:SAMPA chart for English]]||5800|| || || ||2 |- |[[:en:Edward Sapir]]||51700||[[Էդուարդ Սեպիր]]||2500|| ||62 |- |[[:en:Roger Schank]]||15200|| || || ||12 |- |[[:en:Scheme (linguistics)]]||3300|| || || ||4 |- |[[:en:Screaming]]||20500|| || || ||30 |- |[[:en:Second-language phonology]]||14800|| || || ||2 |- |[[:en:Larry Selinker]]||5000|| || || ||1 |- |[[:en:Semantic primes]]||9600|| || || ||6 |- |[[:en:Semantic query]]||8200|| || || ||3 |- |[[:en:Semantic search]]||2900|| || || ||9 |- |[[:en:Elena Semino]]||7400|| || || ||2 |- |[[:en:Sentence-final particle]]||11700|| || || ||1 |- |[[:en:Malohat Shahobova]]||2600|| || || ||2 |- |[[:en:Lev Shcherba]]||6700||[[Լև Շչերբա]]||2100|| ||21 |- |[[:en:Shifting (syntax)]]||10900|| || || ||1 |- |[[:en:Shinsen Jikyō]]||4100|| || || ||4 |- |[[:en:Sic]]||14100|| || || ||47 |- |[[:en:Signified and signifier]]||19900||[[Նշանակյալ և նշանակիչ]]||9900|| ||10 |- |[[:en:Silent Way]]||19900|| || || ||5 |- |[[:en:Simile]]||7200|| || || ||67 |- |[[:en:Sir]]||31300||[[Սըր]]||5200|| ||46 |- |[[:en:Situational code-switching]]||14800|| || || ||1 |- |[[:en:Skunked term]]||5900|| || || ||3 |- |[[:en:Slavic studies]]||27600|| || || ||41 |- |[[:en:Sniglet]]||15600|| || || ||2 |- |[[:en:Catherine E. Snow]]||19600|| || || ||2 |- |[[:en:Sociophonetics]]||5400|| || || ||1 |- |[[:en:Spanish-based creole languages]]||10800|| || || ||6 |- |[[:en:Speak Good English Movement]]||56000|| || || ||5 |- |[[:en:Speech acquisition]]||12000|| || || ||2 |- |[[:en:Speech processing]]||10000|| || || ||17 |- |[[:en:Speech–language pathology]]||32800||[[Լոգոպեդիա]]||58800|| ||51 |- |[[:en:Speeches of Barack Obama]]||56100|| || || ||2 |- |[[:en:Spelling]]||16500|| || || ||30 |- |[[:en:Spelling bee]]||26200|| || || ||21 |- |[[:en:Spelling suggestion]]||6400|| || || ||1 |- |[[:en:Split infinitive]]||52300|| || || ||7 |- |[[:en:Stance (linguistics)]]||7100|| || || ||1 |- |[[:en:Standard English]]||44300|| || || ||10 |- |[[:en:Statistical language acquisition]]||37900|| || || ||1 |- |[[:en:Ilan Stavans]]||24100|| || || ||9 |- |[[:en:George Steiner]]||30100|| || || ||44 |- |[[:en:Stonewalling]]||8000|| || || ||2 |- |[[:en:Structural linguistics]]||35100||[[Կառուցվածքային լեզվաբանություն]]||13100|| ||25 |- |[[:en:Subjacency]]||3600|| || || ||2 |- |[[:en:Subsective modifier]]||7600|| || || ||1 |- |[[:en:Suffix]]||8200||[[Վերջածանց]]||1800||այո||83 |- |[[:en:Suicide terminology]]||24400|| || || ||2 |- |[[:en:Šumadija–Vojvodina dialect]]||4500|| || || ||5 |- |[[:en:Swadesh list]]||23400|| || || ||69 |- |[[:en:Sycophancy]]||16000|| || || ||21 |- |[[:en:Symbol]]||19000||[[Խորհրդանիշ]]||6600|| ||107 |- |[[:en:Symbole]]||5600|| || || ||8 |- |[[:en:Symbolic interactionism]]||46300||[[Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմ]]||7500|| ||28 |- |[[:en:Syntax–semantics interface]]||11200|| || || ||1 |- |[[:en:Systemic functional linguistics]]||13500|| || || ||6 |- |[[:en:Table of vowels]]||7400|| || || ||6 |- |[[:en:Taiwanese Phonetic Symbols]]||23800|| || || ||4 |- |[[:en:Tamil Lexicon dictionary]]||10000|| || || ||3 |- |[[:en:Tatoeba]]||9100|| || || ||25 |- |[[:en:Telicity]]||14600|| || || ||9 |- |[[:en:Tense confusion]]||2300|| || || ||1 |- |[[:en:Tense–aspect–mood]]||50800|| || || ||11 |- |[[:en:Term of endearment]]||6800|| || || ||8 |- |[[:en:TESOL International Association]]||4100|| || || ||5 |- |[[:en:Text corpus]]||8500||[[Տեքստի կորպուս]]||10600|| ||42 |- |[[:en:Text linguistics]]||21400|| || || ||19 |- |[[:en:Text Retrieval Conference]]||21300|| || || ||7 |- |[[:en:The enemy of my enemy is my friend]]||13400|| || || ||13 |- |[[:en:The North/South Language Body]]||2400|| || || ||2 |- |[[:en:Theodiscus]]||27300|| || || ||7 |- |[[:en:Theories of rhetoric and composition pedagogy]]||30700|| || || ||1 |- |[[:en:Theory of language]]||31900||[[Լեզվի տեսություն]]||40300|| ||3 |- |[[:en:Toastmaster]]||5200|| || || ||5 |- |[[:en:Tongue twister]]||19000||[[Շուտասելուկ]]||1400|| ||78 |- |[[:en:Toponymy of England]]||27600|| || || ||2 |- |[[:en:Traditional grammar]]||25900|| || || ||8 |- |[[:en:Traditional transmission]]||13900|| || || ||2 |- |[[:en:Transformational grammar]]||39200|| || || ||24 |- |[[:en:Transitive verb]]||13000|| || || ||26 |- |[[:en:Translation studies]]||33800||[[Թարգմանչության տեսություն]]||10000|| ||40 |- |[[:en:True name]]||21100|| || || ||4 |- |[[:en:Truthiness]]||38200|| || || ||10 |- |[[:en:Turn-taking]]||28700|| || || ||4 |- |[[:en:Uerdingen line]]||2900|| || || ||14 |- |[[:en:Ulster-Scots Agency]]||6200|| || || ||5 |- |[[:en:Uncial script]]||15100||[[Ունցիալ գիր]]||900|| ||36 |- |[[:en:Unidirectionality hypothesis]]||4800|| || || ||1 |- |[[:en:Unity of the proposition]]||6700|| || || ||1 |- |[[:en:Ural-Altaic languages]]||30100|| || || ||35 |- |[[:en:Use–mention distinction]]||12400|| || || ||8 |- |[[:en:Ushakov Dictionary]]||1500|| || || ||3 |- |[[:en:Matrena Vakhrusheva]]||18000|| || || ||3 |- |[[:en:Valency (linguistics)]]||20200|| || || ||27 |- |[[:en:Varieties of Chinese]]||87200|| || || ||15 |- |[[:en:Max Vasmer]]||4600|| || || ||27 |- |[[:en:Verbnoun]]||1800|| || || ||2 |- |[[:en:Viktor Vinogradov]]||4500||[[Վիկտոր Վինոգրադով]]||4000|| ||15 |- |[[:en:Charles F. Voegelin]]||12800|| || || ||6 |- |[[:en:Voice (grammar)]]||63100||[[Բայի սեռ]]||3600|| ||52 |- |[[:en:Voice break]]||700|| || || ||3 |- |[[:en:Voiced alveolar and postalveolar approximants]]||19600|| || || ||26 |- |[[:en:Voiced dental and alveolar lateral flaps]]||5700|| || || ||18 |- |[[:en:Voiced dental fricative]]||23000|| || || ||38 |- |[[:en:Voiced dental, alveolar and postalveolar lateral approximants]]||47400|| || || ||30 |- |[[:en:Voiced labiodental flap]]||8700|| || || ||19 |- |[[:en:Voiced uvular tap and flap]]||5800|| || || ||6 |- |[[:en:Voiceless alveolar fricative]]||73300|| || || ||36 |- |[[:en:Voiceless alveolar non-sibilant fricative]]||100|| || || ||36 |- |[[:en:Voiceless velar fricative]]||27200|| || || ||38 |- |[[:en:Weasel word]]||17100|| || || ||14 |- |[[:en:Well-formedness]]||5600|| || || ||1 |- |[[:en:Wernicke–Geschwind model]]||2500|| || || ||7 |- |[[:en:Douglas Whalen]]||3300|| || || ||1 |- |[[:en:When have we eaten from the same dish?]]||7300|| || || ||2 |- |[[:en:Benjamin Lee Whorf]]||77000||[[Բենջամին Լի Ուորֆ]]||1600|| ||40 |- |[[:en:Ludwig Wittgenstein]]||190300||[[Լյուդվիգ Վիտգենշթայն]]||5100|| ||151 |- |[[:en:List of women linguists]]||17400|| || || ||2 |- |[[:en:Kathryn Woolard]]||11900||[[Քեթրին Վուդարդ]]||10700|| ||7 |- |[[:en:Word]]||17400||[[Բառ]]||40500|| ||188 |- |[[:en:Word count]]||8800|| || || ||5 |- |[[:en:Word formation]]||6600|| || || ||38 |- |[[:en:Working language]]||6100|| || || ||24 |- |[[:en:Worldview]]||55700||[[Աշխարհայացք]]||7900||այո||63 |- |[[:en:Joseph Wright (linguist)]]||22500|| || || ||12 |- |[[:en:Writeprint]]||3800|| || || ||3 |- |[[:en:X-bar theory]]||29700|| || || ||15 |- |[[:en:Xiandai Hanyu Cidian]]||20500|| || || ||5 |- |[[:en:Xu Lin (Hanban)]]||24700|| || || ||3 |- |[[:en:Zero (linguistics)]]||4400|| || || ||5 |- |[[:en:Zeugma and syllepsis]]||16200|| || || ||25 |- |[[:en:Zhou Youguang]]||22500|| || || ||41 |- |[[:en:Zipf's law]]||33900|| || || ||37 |} 93lsreah046zt175nxawu064i8lgahh 2 1055921 8487141 8476904 2022-08-11T11:29:21Z Soghomon Matevosyan 38514 /* Ամրոցը մինչև Ռաձիվիլների դարաշրջան: Բնակավայրի սզբնական գտնվելու վայրի առեղծվածը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ռազմական կառույց |անվանում = Նեսվիժի ամրոց |բնօրինակ անվանում = {{lang-be|Нясві́жскі замак}} |պատկեր = Замак-палац у Нясьвіжы знутры.jpg |նկարագրում1 = Ամրոցի պալատի տեսքը |պատկերանիշ = |նկարագրում2 = |տեսակ = Ամրոց |տեղագրություն = [[Եվրոպա]] |հասցե = [[Նեսվիժ]] քաղաք |վարչական միավոր = [[Մինսկի մարզ]] |գտնվում է ափին = [[Ուշա (Նեմա գետի վտակ)|Ուշա գետի]] ափին |երկիր = [[Բելառուս]] |մասն է = |մասերից = |կառուցման ժամանակ = 17․05․1583 թվական |քկառուցող = |կառուցող = |ճարտարապետ = [[Ջովաննի Մարիա Բերնարդոնի]] |պատվիրող = [[Նիկոլայ Քրիստափոր Սիրոտկա Ռաձիվիլ]] |անվանված է = |շինանյութ = սրբատաշ քար |բարձրություն = |ճառտարապետական ոճ = Ամրոց |ունի ձև = |հարգեր = |օգտագործման ժամանակաշրջան = |բացման օր = |ավերվել է = |փոխարինել է = |փոխարինված է = |ընթացիկ վիճակ = |ընթացիկ սեփականատեր = |վերահսկվում է = |բաց_է_հանրության_համար = |կայազոր = |ընթացիկ հրամանատար = |հրամանատարներ = |կապված անձինք = |ճակատամարտեր = |իրադարձություններ = |կայք = |կոորդընատներ = 53/13/22.36/N/26/41/30.25/E |Վիքիպահեստ = Niasviž Castle Complex }} [[Պատկեր:QoxlPxvUd U.jpg|մինի|Նեսվիժի ամրոցը]] '''Նեսվիժի ամրոց''' ({{lang-be|Нясві́жскі замак}}), ամրոց-պալատական համալիր, որը գտնվում է [[Բելառուս]]ի [[Մինսկի մարզ]]ի [[Նեսվիժ]] քաղաքի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Հիմնադրվել է 1583 թվականին իշխան [[Նիկոլայ Քրիստափոր Սիրոտկա Ռաձիվիլ|Ռաձիվիլ Սիրոտկա]]յի կողմից: Նախկինում այդ վայրում եղել է փայտե ամրոց (1533 թվական): Ներկայիս ամրոցի շինարարությանը մասնակցել է իտալացի ճարտարապետ [[Ջովաննի Մարիա Բերնարդոնի|Ջովաննի Բերնարդոնին]]{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}։ 16-ից 20-րդ դարերում [[Ռաձիվիլ]] իշխանների նստավայրն էր։ Կազմված է դղյակից, պաշտպանական կառույցներից և այգուց։ Նեսվիժի ամրոցը Բելառուսի [[բաստիոն]]ատիպ պաշտպանողական ամրոցների նախատիպն է: Կառուցման պահին այն համարվել է ամենահզորներից մեկն ու այդ տիպի կառույցների մեջ առաջադեմը։ Ունեցել է հրետանային ու այլ տեսակի զենք-զինամթերքի հսկայական զինանոց{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}՝ մի քանի դար շարունակ պահպանելով իր ռազմավարական նշանակությունը։ Ռաձիվիլների մասնավոր բանակի կենտրոնակայանն էր{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=16}}։ Ամրոցի ճարտարապետական հորինվածքի և կառուցվածքի մեջ նկատելի է ընդհանուր համաչափություն: 18-րդ դարում զգալիորեն վերակառուցվել է համալիրի կենտրոնական շինությունը, որն առանձնանում է իր ճարտարապետական և գեղարվեստական լուծումներով: [[Որմնասյուն]]երը, ռելիեֆի դեկորացիաները, քանդակագործական զարդանախշերը շինության ճակատային մասին հաղորդում են պլաստիկություն, իսկ ճակտոնի հարուստ դեկորները` շքեղություն և հանդիսավորություն: Կենտրոնական շինության ետնմասում կա պատշգամբով երկհարկանի կառույց, որի երկու անկյուններում աշտարակներ են։ Երկրորդ հարկի արևելյան ութանկյուն աշտարակի վրա իշխանի մատուռն է, որը ծածկված էր դեկորատիվ փոքրիկ գմբեթով: Ամրոցի մուտքի [[Կամար (ճարտարապետություն)|կամարակապ]] աշտարակը կառուցված է կամրջի մոտ՝ բելառուսական ճարտարապետությանը բնորոշ մուտքի դարպասների ոճով: Կամարը վերածվում է թունելի, որը հատվում է հողապատնեշին և դուրս է գալիս կենտրոնական մասնաշենքի դիմացի բակը: Պալատն ունի տարբեր չափերի աշտարակներով կառուցված շինություն է<ref>{{книга |автор = {{nobr|Чантурыя У. А.}}, {{nobr|Казакоў Ю. І.}} |заглавие = Архітэктурныя помнікі Нясвіжа = Архитектурные памятники Несвижа: Гісторыка-архітэктурны нарыс |место = Мінск |издание = Полымя |год = 1989 |страницы = 14—15 |страниц = 47 |isbn = 5-345-00196-0 }}</ref>։ Մի շարք վերակառուցումներից հետո միջնադարյան դղյակը ստացել է ընդարձակ բակով պալատական համալիրի տեսք: Այն կրում է ճարտարապետական տարբեր ոճերի համադրություն{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=16}}: Ներկայումս Նեսվիժի ամրոցի ճարտարապետական համալիրը պատմամշակութային թանգարան-արգելոց է: 2005 թվականին [[Ֆարնիի եկեղեցի|Ֆարնիի եկեղեցու]] հետ միասին ընդգրկվել է [[Բելառուսում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության]] ցանկում: [[Պատկեր:Нясвіжскі замак1-1.JPG|thumb|280px|Նեսվիզի ամրոցն ունի շատ ռոմանտիկ տեսք ՝ տարբեր չափերի ներդաշնակ աշտարակներով կառուցված հուշարձան, որը որը ջրից վեր է բարձրանում, բայց խորտակվում է ծառերի կանաչի մեջ]] == Պատմություն == === Ամրոցը մինչև Ռաձիվիլների դարաշրջան: Բնակավայրի սզբնական գտնվելու վայրի առեղծվածը === [[Պատկեր:Niasvizh Yuri Niasvizhski.jpg|thumb|left| Յուրի Նեսվիժսկու հուշարձանը Հին այգում: Ժամանակակից գիտությունը կասկածի տակ է դնում արքայազնի կապը Նեսվիժի հետ:]] Նեսվիժ ամրոցն առաջին անգամ հիշատակվել է 13-րդ դարում, երբ տերերից մեկը՝ Յուրի Նեսվիժսկին, 1224 թվականին մասնակցել է [[Կալկայի ճակատամարտ]]ին ընդդեմ թաթարների{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: Տարեգրության մեջ նշված է, որ ճակատամարտում մյուս իշխանների հետ միասին թաթարները սպանել են նաև Սվյատոսլավ Շումսկուն, Մստիսլավ Չերնովովսկուն, նրա որդուն, Յուրի Նեսվեժսկուն: 1223 թվականը հռչակվել է ամրոցի հիմնադրման տարի։ Ա14-րդ դարի վերջին ըստ «Ռուսաստանի մոտիկ և հեռու քաղաքների մասին» ցանկի, «Շումսկի և Նեսվեժսկի» քաղաքները ընդգրկված էին [[Վլադմիրսկոյի մեծ իշխանություն|Վլադիմիր-Սյուզդալ երկրամասում]]: 14-16-րդ դարերում [[Լիտվայի Մեծ դքսություն]]ում եղել է Նեսվիցկի իշխանների տոհմ, ում կալվածքների կենտրոնը եղել է Նեսվիժ քաղաքը, որը գտնվել է ժամանակակից [[Ուկրաինա]]յի [[Վոլինի մարզ]]ի [[Լուցկի շրջան]]ում: Այս իշխանական տոհմը, ունենալով իր տիրապետության տակ [[Զբարաժ (քաղաք, Ուկրաինա)|Զբարաժ]] քաղաքը, հետագայում ստեղծել է նոր՝ [[Զբարաժկի իշխանական տոհմ]], որոնք կապ չեն ունեցել ժամանակակից Նեսվիժի հետ: Գրավոր աղբյուրներում Նեսվիժի առաջին հայտնի հիշատակումը հայտնաբերվել է [[լիտվական մետրա]]յում և թվագրվել է 1445 թվակաով։ Այն ներկայացնում է [[Լիտվայի մեծ իշխանների ցանկ|մեծ իշխան]] [[Կազիմիր IV|Կազիմիր IV Յագելլոնչիկի]] կարգադրությունը Նեսվիժը [[Նիկոլայ Նեմիրովիչ]]ին նվիրելու մասին{{քաղվածք|«Ѡт великог(о) кн(я)зя Казимира королевича ко всим людемъ Несвижаномъ, [ш]то [[Клавко]] дҌржалъ. Дали есмо | Несвижъ паноу Николаю Немировичоу со всим, по тому ж, какъ Клавко дҌржалъ. И вы бы его были | послушни. Псан оу Меречи сентяб(ря) 17 день, индик(т)оу 9»{{sfn|Метельский|2011|с=6—8}}<ref>''Ліцкевіч А.'' Яшчэ раз пра «Пачаткі Нясвіжа»: першая пісьмовая згадка і асоба нобіля Клаўкі // Герольд Litherland, № 19 — Горадня-Менск, 2013. — С. 44-53.</ref>:}} Փաստաթղթում Նեսվիժը ներկայացվում է որպես դղյակ, այլ ոչ թե ամրոց կամ քաղաք{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=32}}: Գրավոր աղբյուրներում ամրոցի մասին հաջորդ հիշատակումը թվագրվում է 15-րդ դարի 70-ական թվականներիի երկրորդ կեսով: 15-րդ դարում Նեսվիժը հիշատակվել է [[Լիտվական բակային մարշալ|Բակի մարշալ]] Սոլթան Ալեքսանդրովիչի (աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Նեսվիժի բակ») կալվածքների թվում: 1492 թվականի նոյեմբերի 10-ին Լիտվայի նորընտիր Մեծ իշխան Ալեքսանդրը՝ Նեսվիժը նվիրել է Լիտվայի Մեծ դքսության խոշորագույն [[մագնատ]]ներից մեկին՝ նահանգապետ Մարշալ [[Պյոտր Յանովիչ Մոնտիգերդովիչ]]ին: 1502 թվականին Նեսվիժը հիշատակվել է Բիխովցու տարեգրության մեջ՝ կապված թաթարների արշավանքով: 1509 թվականի նամակում Նեսվիժը նշվել է նաև որպես իշխանական մարզի կենտրոն: 15-րդ դարի կեսերի և 16-րդ դարի սկզբների մի շարք աղբյուրներ վկայում էին, որ Նեսվիժն այդ ժամանակ արդեն գոյություն է ունեցել, բայց այն քաղաք չէր, ամենայն հավանականությամբ մի փոքրիկ բնակավայր` ֆեոդալական կալվածք, կամ ինչպես աղբյուրն է անվանում՝ բակ, փոքրիկ վոլոստի կենտրոն{{sfn|Метельский|2011|с=6—8}}: [[Պատկեր:Гарадзішча.JPG|thumb|300px|«Նեսվիժի բակի» հնարավոր նախնական տեղադրությունը Զամկովիչ քաղաքատիպ ավանի տեղում՝ ժամանակակից ամրոցից 3 կմ դեպի արևելք]] Ժամանակակից ամրոցի հնագիտական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ամրոցն ու բնակավայրը հիմնվել են 16-րդ դարից ոչ շուտ: Ամրոցի տարածքի գտածոները թվագրվում են 16-րդ դարի վերջից մինչև 19-րդ դարի սկիզբ: Դրանցից շատերը նման են [[Միր ամրոց]]ի պեղումներում հայտնաբերված նյութերին, որոնք 1568 թվականից պատկանել են Ռաձիվիլներին{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=29}}: «Նեսվիժի բակի» հնարավոր գտնվելու վայրը համարվում է [[Ուշա (Նեմա գետի վտակ)|Ուշա գետի]] աջ ափին՝ ակունքների մոտ գտնվող անհետացած բնակավայրի տեղում, [[Նեսվիժի շրջան]]ի ժամանակակից Սլավկովա և Կաչանովիչի գյուղերի միջև, ներկայիս քաղաքից մոտ 3-4 կմ դեպի արևելք: Հին բնակավայրը տեղի բնակչության շրջանում հայտնի է երկու անուններով՝ Զամկովիշե և Բոգումիլե: Ունի 64 մետր × 36 մետր չափեր և գտնվում է չորացված ճահճի եզրին գտնվող բարձր բլրի վրա: 1953 թվականին [[Ալեկսեյ Գրիգորեվիչ Միտրոֆանով|Ա. Գ.Միտրոֆանովի]] կողմից կատարված հնագիտական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հուշարձանը պարունակում է նյութեր ինչպես երկաթե դարից (մ.թ.ա. 1-4-րդ դարեր), այնպես էլ 11-րդ դարից մինչև 16-րդ դարի սկիզբ, բայց միջնադարյան նյութերի մեծ մասը թվագրվում են 12-15-րդ դարերին: Քաղաքային բնակավայրի մերձակայքում նշմարվում է նաև 11-16-րդ դարերի գյուղական բնակավայր, որը սփռված է 4 [[հեկտար|հա]] տարածքում: 20-րդ դարի սկզբին բնակավայրի մերձակայքում նշմարվում էր նաև գերեզմանատուն{{sfn|Метельский|2011|с=9}}: Բոլոր փաստերից ենթադրվում է, որ Զամկովիշե բնակավայրը հենց «Նեսվիժի բակն» է, որը նկարագրված էր գրավոր աղբյուրներում: Բնակավայրն ինքնին շատ ավելի հին է, քան Նեսվիժի մասին գրավոր հիշատակումները: Հետազոտողները կարծում են, որ ամրոցը տեղափոխվել է ներկայիս գտնվելու վայրը 16-րդ դարի 1-ին կեսերին: Նոր վայր տեղափոխելու պատճառ կարող էր հանդիսանալ հին բնակավայրի փոքր տարածքը: Այդ մասին են վկայում տեղանքի հնագիտական նյութերը, համաձայն որոնց՝ այն լքվել է 15-16-րդ դարերում{{sfn|Метельский|2011|с=17}}: 1494 թվականին մահացել է Նեսվիժի տեր, նահանգապետ [[Պյոտր Յանովիչ Մոնտիգերդովիչ]]ը՝ չթողնելով իրենից որդի-ժառանգորդ: Նրա հսկայական ունեցվածքը բաժանվել է: Նեսվիժն անցել է դստերը՝ Սոֆյային: Նա ամուսնացած էր Սմոլենսկի նահանգապետ [[Ստանիսլավ Պետրովիչ Կիշկա]]յի հետ: Այսպիսով, Նեսվիժը դարձել էր Կիշկի տոհմի կալվածքի մի մասը: 1513 թվականին՝ Կիշկի տոհմի իշխանուհի Աննան ամուսնացել է [[Յան Մորուքավոր Ռաձիվիլ|Յան Ռաձիվիլի (Մորուքավոր)]] հետ, ով հետագայում դարձել է ամրոցի տերը{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: Ռաձիվիլներն այդ ամսաթիվը համարում են Նեսվիժի իրենց տիրապետման պաշտոնական ամսաթիվը, ուստի 1913 թվականին նրանք հանդիսավոր կերպով նշում էին քաղաքի իրենց պատկանելիության 400-ամյակը{{sfn|Метельский|2011|с=9}}: === Փայտե ամրոց === Ենթադրվում է, որ փայտե ամրոցը կառուցվել է Կիշկիների ժամանակաշրջանում: Ամրոցի վերակառուցումը վերագրվում է [[Նիկոլայ Սև Ռաձիվիլ]]ին (հիշատակվում է 1551 թվականին): Այն հայտնի է միայն [[Տոմաշ Մակովսկի|Տոմաշ Մակովսկու]] փորագրության շնորհիվ: Փորագրության մեջ ամրոցն անվանվում է «Domus capitanei»՝ ինչը թարգմանաբար նշանակում է «Առաջնորդի տուն»: Այն գտնվել է ժամանակակից ''Հին այգու'' տարածքում գտնվող բլրի վրա{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: Ենթադրվում է, որ բարձունքը շրջապատված էր ճահիճներով և բոլոր կողմերից էլ լավ պաշտպանված էր, իսկ հարավային կողմից այն հասնում էր մինչև ծայրամաս, որի վրա հետագայում կառուցվել է [[Նիկոլայ Քրիստափոր Սիրոտկա Ռաձիվիլ|Նիկոլայ Սիրոտկա Ռաձիվիլի]] ամրոցը: Այս բարձունքի չափերի մասին կարելի է ենթադրություն կատարել 1796 թվականի Նեսվիժի հատակագծով, որի վրա այն գտնվել է Նիկոլայ Սիրոտկա Ռաձիվիլի քարե ամրոցից հյուսիս: Այդ ժամանակ բարձունքի վրա տեղակայված էին ախոռներն ու «Ռադիզիվիլների» [[ծածկակառք]]երի բակը: Դատելով հատակագծից`բարձունքը մոտ 200 × 100 մետր չափի էր: Այն կարելի էր տեսնել նաև 1796 թվականի քաղաքի հատակագծում, բայց արդեն 1810 թվականի հատակագծում բացակայում էր{{sfn|Метельский|2011|с=18}}: [[Պատկեր:Драўляны замак.jpg|thumb|left|400px|''Domus capitanei''՝ Տ. Մակովսկու նկարի մի հատվածի վրա (դիտորդը «կանգնած» է դեմքով դեպի հարավ)]] Ամրոցը քառանկյունաձև տեսք է ունեցել՝ չորս եռհարկ աշտարակներով: Դրանք կառուցված են եղել անկյուններում և մուտքի դարպասներից հյուսիս-արևմուտք{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: Ըստ իր հատակագծային կառուցվածքի՝ ամրոցը տիպիկ դղյակ ամրոց էր, որը բնորոշ էր [[Արևմտյան Եվրոպա]]յին։ Ամրոցի տարածքում գտնվում էին՝ # Հարավարևմտյան պարսպի մոտակայքում կար երկհարկանի իշխանական պալատ երկու գլխավոր ճակատային շինություններով: # Արևելյան պատի մոտ կար երկհարկանի շինություն, իսկ կենտրոնում՝ [[բազիլիկ]]ա: # Արևմտյան պատի երկայնքով գտնվում էին ևս մի քանի միհարկանի շինություններ{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: Հիմնական կառույց կազմված էր միաթեք սանդղամուտքով մուտք: Դատելով [[ճակտոն]]ի նախագծումից՝ շենքը կառուցված էր [[աղյուս]]ից, չնայած հնարավոր է, որ հեղինակը կարող էր պարզապես ամրոց նկարել, բայց իրականում այն փայտից էր: Ամրոցի կենտրոնին ավելի մոտ՝ պալատին ուղղահայաց, ցույց էր տրված մեկ այլ մեծ կառույց: Այս շենքն ունի կլորացված ճակտոն, որը թույլ է տալիս համարել, որ այն պաշտամունքային շինություն էր՝ կառուցված [[Գոթիկա|գոթական]] բազիլիկայի ոճով: Շենքի հակառակ ճակատում երևում է խաչ: Հավանաբար, հաշվի առնելով Նիկոլայ Ռաձիվիլ Սևի կրոնական հայացքները, այստեղ անցկացվում էր [[Կալվինականություն|կալվինականների]] հանդիպումներ: Ամրոցի հարավարևելյան պատի մոտ ցուցադրվում է ևս մեկ բազմահարկ շինություն, իսկ հյուսիսարևմտյան պարսպի երկայնքով պատկերված էր փոքրիկ մեկհարկանի շինություն: Հյուսիսարևմտյան պատի երկայնքով այլ կառույցները համեմատաբար ավելի մեծ են: Ամրոցի կենտրոնը ցուցադրվում էր որպես ծառերով տնկված տարածք, հնարավոր է այստեղ եղել է փոքր ամրոցային այգի, որն ընդհանուր առմամբ բավականին տարածված էր Արևմտյան Եվրոպայի ամրոցատիպ կառույցներում: Ամրոցի ռազմավարական դերն ընդգծցած է նաև ռազմական տեխնիկայի մեծ ցուցակով: Ենթադրվում է, որ Նիկոլաս Քրիստոֆեր Ռաձիվիլ Սիրոտկայի կողմից նոր քարե ամրոց կառուցելուց հետո նրա կառույցներն անտեսվել են{{sfn|Метельский|2011|с=20}}: Նեսվիժի իշխանության 1628-1629 թվականների գույքացուցակում «Domus capitanei»-ն այլևս չի նշվում{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: === Քարե ամրոցի կառուցման պատմություն === [[Պատկեր:Mikałaj Radzivił Sirotka. Мікалай Радзівіл Сіротка (1733-37).jpg|thumb|left|200px|Ամրոցի հիմնադիր Ն. Ք. Ռաձիվիլ Սիոտկան: 17-րդ դար: Անհայտ նկարիչ:]] Ամրոցի կառուցման նախնական նախագծի մշակումը սկսվել է [[Նիկոլայ Քրիստափոր Սիրոտկա Ռաձիվիլ|Ն. Ք. Ռաձիվիլ Սիրոտկա]]յի կողմից 1577 թվականի դեկտեմբերին՝ եղբայրների միջև հոր ունեցվածքի բաժանումից անմիջապես հետո: [[Կիև]]ի արխիվում հայտնաբերված պալատի նախագծում գրվում է, որ պալատը հիմնադրվել է 1582 թվականին: Մինչդեռ պալատի մուտքի վերնամասում կախված ցուցատախտակի վրայի գրությունը հայտնում է, որ շինարարության պաշտոնական մեկնարկը տրվել է 1583 թվականի մայիսի 7-ին{{sfn|Метельский|2011|с=56}}: {{քաղվածք|«Նիկոլայ Խրիստոֆոր Ռաձիվիլը, Օլիկում և Նիսվիժում իշխան, կոմս Շիդլովցեում, Միրում և Կրոժախում, Սուրբ Հռոմեական կայսրության իշխան, Երուսաղեմի ասպետ, բազմաթիվ աշխատանքից հետո, որը նա կրեց հանուն պետության՝ [[Սիգիզմունդ II Օգոստոս|Սիգիզմունդ Օգոստոսի]] օրոք, առաջին թագավորներ Հենրիխի և Ստեֆանի, ինչպես խաղաղության, ինչպես էլ պատերազմի ժամանակ, իր հայրենիքի մասին վկայելու համար՝ Սուրբ երկիր կատարած ուխտագնացության ընթացքում, որն իրականացվել է ըստ երդման, ինքն ապագայում բացակայելով, դրել է այս դղյակի հիմքերը Փրկչի ծննդից հետո՝ 1583 թվականի մայիսի 15-ին:»<ref>«Мікалай Крыштоф Радзівіл, князь на Алыцы і ў Нясвіжы, граф у Шыдлаўцы, Міры і Крожах, князь Свяшчэннай Рымскай імперыі, іерусалімскі кавалер, пасля шматлікіх прац, якія ён вынес дзеля дзяржавы пры Жыгімонце Аўгусце, Генрыху і Стэфане, першых каралях, як у мірны час, так і на вайне, каб засведчыць сваю любоў роднаму дому падчас паломніцтва ў Святую зямлю, ажыццёўленага паводле зароку, сам будучы адсутным, заклаў першыя падмуркі гэтага замка, у год ад нараджэння Збавіцеля 1583, 7 мая»{{lang-be}}</ref>}} Անհասկանալի է, թե ինչն է ստիպել Նեսվիժի արքայազն Նիկոլայ Ռաձիվիլ Սիրոտկային 1583 թվականի մայիսին սկսել հին փայտե ամրոցի տեղում ժամանակակից ամրոցի կառուցում: Պատճառը հնարավոր է ամրոցի հրդեհը լիներ: Հնարավոր է, որ իշխանի որոշման վրա ազդել է եվրոպական ամրաշինության պրակտիկան: Հայտնի է, որ 1581 թվականի ձմռանը Նիկոլայ Ռաձիվիլն անցկացրել է [[Իտալիա]]յում, որտեղ նա հնարավոր է տեսել և պատշաճ կերպով գնահատել էր իտալական ռազմական ճարտարապետության մշակույթը{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: Նոր ամրոցի կառուցումը հանձնարարվել էր իտալացի ճարտարապետ [[Ջովաննի Մարիա Բերնարդոնի|Ջովաննի Բերնարդոնի]]ն, որն իտալացի ճարտարապետներ [[Ջակոմո դա Վինյոլա]]յի և [[Ջակոմո դելա Պորտա]]յի աշակերտն էր, որոնք մասնակցել էին [[Հռոմ]]ի [[Ջեզու եկեղեցի|Ջեզուի]] հայտնի եկեղեցու շինարարությանը{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=14}}: Ճարտարապետի ունակության և տաղանդի հանդեպ Նիկոլայ Ռաձիվիլի մոտ հավատն այնքան մեծ էր, որ երբ նա ուղևորվել է [[Պաղեստին]], թույլատրել է իր բացակայության պայմաններում իրականացնել շինարարական աշխատանքները{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: Իշխան Նիկոլայ Քրիստոֆեր Ռաձիվիլ Սիրոտկան՝ 1583 թվականի մարտի 16-ին, նավով մեկնել է Սուրբ երկիր: Ճանապարհորդության ընթացքում՝ Նեսվիժում շարունակվում էր ամրոցի բաստիոնների շինարարությունը: 1584 թվականից սկսվել է ամրոցի կառուցման ամենաակտիվ ժամանակահատվածը, որը տևել է մինչև 1600 թվականը: Կիևում հայտնաբերված վավերագիրքը հեղինակել էր վանական, [[Հիսուսի միաբանություն|Հիսուսի միաբանության]] ճարտարապետ Ջովաննի Մարիա Բեռնարդոնիին, բայց ենթադրվում է, որ նա Նեսվիժում է հայտնվել միայն 1586 թվականի հուլիս-օգոստոս ամիսներին: Այդ դեպքում ամրոցի նախագիծը մշակվել է ավելի վաղ՝ նախքան նրա գնալը, իսկ կառուցման աշխատանքներն ընթանում էին ամբողջ թափով: Ըստ որոշ հետազոտողների՝ Նեսվիժի ամրոց նախագծի իրական հեղինակին պետք է փնտրել [[Ֆրանսիա]]յում: Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ Նեսվիժի ամրոցի դիզայներներից մեկը եղել է [[Ստեֆան Բատորի]]ի թագավորի շրջակա միջավայրի նշանավոր ճարտարագետներից մեկը, որոնց շարքում առանձնահատուկ ուշադրություն է գրավում Կամերինո Ռուդոլֆինոն (մահացել է 1584 թվական) և նրա օգնական Գերցուլո Ռոսինան, որոնք ակտիվ համագործակցում էին թագավորի հետ: Այնուամենայնիվ, Բերնարդոնին մասնակցել է ամրոցի ներքին հարդարանքի ձևավորմանը, քանի որ նրա ալբոմում կար ամրոցի համար նախատեսված բուխարիների նախագծերը{{sfn|Метельский|2011|с=36}}: === Նիկոլայ Ռաձիվիլ Սիրոտկայի առաջին ամրոցը === [[Պատկեր:Nesvisium.jpg|thumb|300px|[[Տոմաշ Մակովսկի]]: Նեսվիժի և Նեսվիժի ամրոցի փորագրությունը: 17-րդ դարի սկիզբ (դիտորդը «կանգնած» է դեմքով դեպի հարավ, ամրոցը գտնվում է փորագրության ստորին ձախ անկյունում)]] Ամրոցի նախասկզբնական տեսքը պատկերված է [[Տոմաշ Մակովսկի|Տ. Մակովսկու]] փորագրության մեջ (17-րդ դարի սկիզբ){{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}: Նեսվիժի ամրոցը կառուցվել է թերակղզու վրա՝ [[Ուշա (Նեմա գետի վտակ)|Ուշա գետի]] աջ ափին: Նախագծված ամրոցը քառանկյունաձև տեսք ուներ, չափերը՝ 170 մետր × 120 մետր, շրջապատված էր անկյուններում բաստիոններով կավե հողապատնեշով, չոր պաշտպանական խանդակներով, թեքահարթակով (ամրացված ճանապարհով), խանդակի արտաքին պարագծի երկայնքով և դղյակի կամրջի դիմաց{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=143}}: Ամրոցը շրջապատված է լայն խանդակով, որը սկզբում չոր էր, իսկ հետո լցվել է ջրով: Խանդակի ջրի մակարդակը կարգավորվում էր: Ամրոցն փաստացի կղզի էր՝ երկու ջրագծերով շրջափակված: Ամրոց հնարավոր էր հասնել լճի վրայի փայտե երկար կամրջով: Վտանգի դեպքում կամուրջը հեշտությամբ ապամոնտաժվում էր: Կամուրջը հասնում էր մինչև պաշտպանիչ խանդակ, որի վրա կառուցված էր մեկ այլ՝բարձրացվող, կամուրջ{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: Ամրոցի կամրջի մուտքի մոտ կար հողաշերտ ռեդուտ, որը տարածքի մնացած մասից բաժանվում էր մինչև 8 մետր լայնությամբ և 2 մ խորությամբ խանդակով: Ամրոցի շուրջը կառուցված խանդակը երկու կողմերից շրջապատված էր մինչև 4 մետր բարձրությամբ և մինչև 2 մետր հաստությամբ աղյուսե պատով: Խանդակի լայնությունը բաստիոնների մոտակայքում հասնում էր 22 մետրի: Հողապատնեշը մարտական հարթակի մակարդակից ուներ 7 մետր բարձրություն, իսկ ստորին հատվածում լայնությունը հասնում էր մինչև 20 մետրի: Նրա վրա կարելի է հասնել թեքամուտքով, որոնք դուրս էին գալիս ամրոցի բակից դեպի արևելյան, հարավային և արևմտյան բաստիոններ: Հյուսիսային բաստիոնից հատուկ անցում կար դեպի քաղաքապետի տուն: Մուտքի դարպասի մոտ՝ ամրոցի բակում, գտնվող թեքամուտքն ուներ մոտ 3 մետր լայնություն: Հողապատնեշի դիմաց գտնվում էր մարտական հարթակը՝ մինչև 4.5 մետր լայնությամբ, որը ծածկված էր հրակնատներով քարե պատվարով: Ներքևում տեղադրված էին մինչև 4 մետր տրամագիծ ունեցող կիսաշրջանաձև պարսպի կողամասերը՝ թնդանոթների համար նախատեսված հրակնատներով: Մուտքը դեպի հողապատնեշի դիմացի մարտական հարթակ, իրականացվում էր դարպասի և ամրոցի արևելյան բաստիոնի մուտքերով{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=143}}: Հողապատնեշի վերնամասով անցնում է քարե պատվարը՝ լրացուցիչ ամրություններով: Պատվարի կրակագիծը՝ ամրոցի բակի կողմից, պաշտպանված էր մեկ այլ քարե պատով: Արևմտյան կողմից ամրոցի մոտեցումն ամրակայված էր եռանկյունաձև [[խրամատ]]ով, որին մոտենում էին երկու ճանապարհներ: Այսպիսով, հիմնական առանցքի երկայնքով կար ինչպես բացվող կամրջով քարե դարպասներ, այնպես էլ, եռահարկ պալատ՝ ութանկյունաձև անկյունային աշտարակներով: Հատկանշական է, որ Նեսվիժի ամրոցի հողապատնեշը գնդակոծումից պաշտպանում էր բոլոր շինությունների առաջին հարկերը: Թեքահարթակի մեջտեղում, որն ուներ կամարակապ սենյակներ, տեղավորում էր առանձին օժանդակ ծառայություններ, այստեղ եղել են չորս գաղտնի ելքեր, ինչպես նաև ախոռներ{{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: [[Պատկեր:План палаца ў першым замку.jpg|thumb|left|300px|Ն. Ք. Ռաձիվիլ Սիրոտկայի պալատի ճակատային ձևավորման նախագիծը]] Ստորգետնյա գետնափոր անցումներից մեկն անցնում էր ամրոցի արևելյան բաստիոնից դեպի այսպես կոչված «Թնդանոթաձիգի տուն» (տեղակայված էր ամրոցի բակի արևմտյան մասում և ուներ մոտ 25 մետր երկարություն, 1.3 մ լայնություն և 2.3 մ բարձրություն): Ստորգետնյա անցման կենտրոնական մասում պահպանվել է հանք՝ 1.3 մետր × 1.3 մետր չափերով, որը տանում է դեպի դղյակի արևմտյան բաստիոն: Ամրոցի պաշտպանական համակարգում գոյություն ուներ ստորգետնյա անցում (չափերը՝ 42 մետր երկարություն, 1.3 մետր լայնություն, 1.6-2.3 մետր բարձրություն): Այն անցնում էր ամրոցի բակից մինչև պաշտպանական խանդակ: Դեպի ստորգետնյա անցում միևնույն ժամանակ ամրոցի բակից գալիս էր 0.9 մետր լայնությամբ և 0.6 մետր բարձրությամբ անձրևաջրերի քարե կոյուղու ջրագիծը: Մեկ այլ այդպիսի ջրագիծ՝ 0.4 × 0.6 մետր չափերով, բերդը բակից տանում էր դեպի խանդակ հյուսիսարևմտյան 18-րդ դարի պատկերասրահի տակով{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: 18-րդ դարում՝ բաստիոնների վրա, բարձրացվել են 4 պաշտպանական կառույցներ (այդ մասին հայտնի է գույքագրումից){{sfn|Ткачёв|2002|с=148}}: [[Պատկեր:Рэканструкцыя палацу Сіроткі.jpg|thumb|280px|Ն. Ք. Ռաձիվիլ Սիրոտկայի առաջին ամրոցի վերականգնում:]] Դատելով Տ. Մակովսկու նկարից, ամրոցն ի սկզբանե կառուցվել է առանձնացված շինություններով: Փորագրության վրա տեսանելի են մուտքի դարպասները, հարակից փայտե շինությունները, զինանոցը, եռահարկ քարե շենքը, որի կողքին գտնվել են դիտորդական աշտարակն ու իշխանական պալատը: Պալատն իրենից ներկայացնում էր գրեթե քառակուսի հատակագծով եռահարկ շինություն, որի չափերը մոտ 25 × 23 մետր էին: Անկյուններում կանգնած էին ութանկյունաձև աշտարակներ՝ հրակնատներով: Շենքի երկար կողմերի երկայնքով տեղադրված էին 7 × 5.5 մետր չափերով ուղղանկյուն վարդակներ, որոնք պարզ երևում են Տ. Մակովսկու փորագրության վրա: Դրանց հիմքերը հայտնաբերվել են հնագիտական հետազոտությունների ընթացքում, բայց նախագծի պլանում վարդակներն առայժմ չկան: Դատելով փորագրությունից` դղյակի մուտքը կազմակերպվել էր որպես տոնական պատշգամբ` երկու աստիճաններով, որոնք տանում էին վարդակի երկրորդ հարկ, տեղադրված պալատի ճակատին, որտեղից էլ բացվում էր իշխանի հանգստյան սենյակի մուտքը: Հավանաբար, ամրոցի երկրորդ կառուցված շինությունը եղել է զինանոցը, որպես ռազմական տեխնիկան պահելու կարևոր սենյակ: Դատելով Տ. Մակովսկու փորագրությունից, զինանոցը պլանավորված էր որպես մեծ շենք, որն ուներ 10 պատուհանի երկարություն: Այնուամենայնիվ, ամրոցի հենց առաջին պահպանված գույքացուցակում (1658 թվական) գրված էր, որ այն 5 պատուհան ունեցող փոքրիկ շինություն էր: Փաստացի այդպիսինն է շինությունն իրականում և հիմա: Հավանաբար, Տ. Մակովսկու փորագրությունը պատկերում է զինանոցի նախագծային պլանը, որն այդպես էլ չի իրականացվել: Նաև նրա տարածքում անցկացված հնագիտական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ իրականում 16-17-րդ դարերում այն ավելի փոքր էր, քան ներկայիս զինանոցը, որը թվագրվում է 18-րդ դարով: Զենքի համար նախատեսված նախնական սենյակը 18 × 9 մետր չափերն ուներ: Նախնական սենյակի չափերի մասին տվյալները ճշտել թույլատրում է հյուսիսային պատի կամարակապ հիմքի պահպանված հատվածը: Երեք հարկանի քարե շինությունը, որը գտնվում է ամրոցի մուտքի աջ կողմում, հիմնադրվել է միայն 1587 թվականին: Դրա շինարարը, հավանաբար նաև նախագծի հեղինակը՝ Մ. Զաբարովսկին էր, որն աշխատել էր իշխանի համար դեռևս 1575 թվականին՝ [[Միր (քաղաք)|Միրում]]: Ի թիվս այլ շինարարների, որոնք մասնակցում էին 16-րդ դարի վերջին ամրոցի տարածքում գտնվող շենքերի շինարարությանը, նշվում էին Վոյցեխ Կաբեռնիցկու, Լենարտ-քարագործի, Սամուել Միխայլովսկու անունները{{sfn|Метельский|2011|с=36—42}}: === Ամրոցը 17-րդ դարում === ==== Յան Եժիի և Ալբրեխտ Վլադիսլավի օրդինատության ժամանակ ==== Մինչև 18-րդ դարի սկիզբը Նեսվիժի գրեթե բոլորն տերերը հիմնականում բնակվում էին Բյասկիի ամրոցում ([[Պոդլյաշե]]), ինչը պայմանավորված էր ոչ միայն նրա ավելի լավ ամրակայությամբ, այլև առաջին հերթին մայրաքաղաք [[Վարշավա]]յին մոտ լինելու հանգամանքով: Նիկոլայ Քրիստոֆեր Ռաձիվիլ Սիրոտկայի մահից հետո [[Յան Եժի Ռաձիվիլ]]ը 1616 թվականին դարձել է Նեսվիժի տերը: Նա հազվադեպ էր լինում այնտեղ: Հիմնականում բնակվում էր [[Վարշավա]]յում և [[Վիլնյուս]]ում: Որպես Նեսվիժի տեր՝ նրա գործունեության մասին հայտնի է միայն, որ 1617 թվականին այնտեղ է հանդիպել արքայազն [[Վլադիսլավ IV|Վլադիսլավին]], ով մեկնում էր [[Մոսկվա]]՝ հույս ունենալով գրավել թագավորական գահը: Արքայազնին, ըստ իր ժամանակակիցների հուշերի, դիմավորել է [[Հրավառություն|հրավառությամբ]] և հանդիսավոր ելույթով։ Նրա պատվին արձակած հրետանային կրակից քաղաքի շինությունների ապակիների մեծ մասը կոտրվել էին: Արքայազն Վլադիսլավը երեք օր անցկացրել է Նեսվիժում, իսկ հրաժեշտի ժամանակ արքայազն Յան Եժի Ռադզիվելը նրան նվիրել է իր լավագույն թնդանոթներից մի քանիսը{{sfn|Метельский|2011|с=59—60}}: 1625 թվականի վերջին՝ Յան Երժիի մահից հետո, իշխան [[Ալբրեխտ Վլադիսլավ Ռաձիվիլ]]ը դարձել է Նեսվիժի օրդինատը, որն իր ժամանակի մեծ մասն անցկացրել է [[Չեռնավչիցի]]ում գտնվող իր նստավայրում: ==== Ամրոցի վերակառուցում Ալեկսանդր Լյուդվիգի օրոք==== Երկարատև դադարից հետո [[Ալեքսանդր Լյուդվիկ Ռաձիվիլ]]ը շարունակել է հոր աշխատանքը՝ շենացնելու տոհմական նստավայրը: Մոտավորապես 17-րդ դարի 40-ական թվականներին Նեսվիժի ամրոցի մուտքի դարպասների փայտե կառույցները փոխարինվել են մեկ հարկանի քարե մասնաշենքերով, որոնք, դատելով 1658 թվականի ամրոցի գույքագրման նկարագրությունից, իրենցից ներկայացնում էին բազմաթիվ ծառայողական և կոմունալ սենյակներ: [[Պատկեր:Макет замку Сироткі.JPG|thumb|left|300px|Ամրոցի մակետը 17-րդ դարի առաջին կեսից: Ցուցադրվում է Նեսվիժի թանգարանում։]] Գույքագրման նկարագրությունից ստացված տեղեկատվության համաձայն՝ մուտքի ձախ կողմում տեղավորված է Նեսվիժ քաղաքի քաղաքապետի բնակարանը, որը բաղկացած էր նախասենյակից և երկու սենյակից: Ետնամասում ելքն էր դեպի հողապատնեշ, որն այժմ էլ մասամբ պահպանված է: Ելքը դեպի հողապատնեշ ավարտվում է փակ սենյակով, բայց ժամանակին սենյակի միջով անցնելուց և դեպի աջ շրջվելով, կարելի էր բարձրանալ ամրոցի հյուսիսային բաստիոն, որտեղ թաքնվելով հողապատնեշի հետևում, կարելի էր անցնել ամրոցի հյուսիսային երկայնքով: Հողապատնեշի ելքի ետնամասում կանգնած էր զինվորների համար նախատեսված երկհարկանի շինություն, որի ետնամասում զենքի կամ զինամթերքի համար ռազմական մառանն էր: Ամրոցի մուտքի աջ կողմում՝ դարպասին կից, կառուցված էր ամրոցի բանտը, որի ետնամասում գտնվում էր հացի փուռը, իսկ նրանից հետո՝ գինետունն ու գինեգործի տունը: Նրանց ետնամասում գտնվում էր ևս մեկ բանտ, իսկ նրանցից հետո եռահարկ շենքի կողքին կանգնած էր ձուլարանը, որտեղ ձուլվում էին զենքերն ու զանգերը: Դարպասի վերնամասում գտնվող սենյակում տեղակայված էր իշխանական գրադարանը: Ամրոցի հենց սկզբին՝ մուտքի դարպասի վերնամասում, գտնվող աշտարակի վրա ժամացույց կար: Արքայազն Ալեքսանդր Լյուդվիգի օրոք պալատը միացվել է մեկ հարկանի կամարակապ պատկերասրահին՝ երեք հարկանի շինությունով: Մեկ այլ՝ առաջին պատկերասրահին սիմետրիկ, շինություն տանում էր այդ ժամանակ կառուցված երկրորդ ութանկյուն աշտարակին, որը գտնվում էր պալատի և զինանոցի միջև: Ալեքսանդր Լյուդվիգը՝ ամրոցի կառուցման ընթացքում, փորձել է հասնել որոշակի սիմետրիայի։ Նոր աշտարակ կառուցվել է դեռևս Նիկոլայ Սիրոտկայի օրոք կառուցված պարետային աշտարակի դիմաց: Նոր աշտարակը ներկայումս չի պահպանվել, այն ավերվել է 1706 թվականին՝ դղյակը շվեդների կողմից ավերելու ժամանակ։ Նոր աշտարակի մասին հայտնի է միայն գրավոր աղբյուրների և հնագիտական տվյալների շնորհիվ: Հնագիտական հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ աշտարակը եղել է ութանիստ, ճակատը մոտ 2 մետր երկարությամբ, իսկ հիմքի պատի լայնությունը՝ 1.3-1.4 մետր: Դատելով 1658 և 1673 թվականների ամրոցի գույքացուցակից՝ այս աշտարակում գտնվում էր վառոդի պահեստը{{sfn|Метельский|2011|с=70—71}}։ ==== Ամրոցը 1654-1667 թվականների պատերազմական իրադարձությունների ժամանակ ==== [[Ռուս լեհական պատերազմ (1654—1667)|Ռեչ Պոսպոլիտայի համար Ռուսաստանի հետ պատերազմն]] իր հետքը թողել է Նեսվիժի ամրոցի պատմության մեջ: Ռուսաստանի ցար [[Ալեքսեյ Միխայլովիչ]]ի զորքերի հարձակումը և նրանց ռազմական հաջողությունները բերեցին նրան, որ 1654-1655 թվականներին մոսկովյան բանակի կողմից գրավվել է [[Լիտվայի մեծ դքսություն|Լիտվայի Մեծ Դքսության]] գրեթե բոլոր հողերը: Այս իրադարձությունների արդյունքում 1655 թվականի աշնանը [[Լիտվայի մեծ դքսություն|Լիտվայում]] մնացին մի քանի անկլավներ, որոնք գրավված չէին օտարերկրյա զորքերի կողմից: Արևմուտքում այդ դերը խաղաց [[Բրեստ|Բերեստյեն]]՝ իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ: Դեպի արևելք հակառակորդին դիմադրում էին միայն որոշ մասնավոր ամրոցներ, որոնք շրջապատված էին բաստիոնատիպ ժամանակակից ամրություններով, ունեին ուժեղ, ապահովված համապատասխան հրետանիով կայազոր և մեծ քանակությամբ պահուստներ և ռազմական զինամթերք: Դրանց թվում կարելի է ներառել [[Դնեպր]]ի ափին կառուցված [[Բիխով|Հին Բիխով]]ը և երեք ամրոցներ՝ [[Սլուցկ]]ի, [[Լյախովիչի]]ն և Նեսվիժը, որոնք տեղակայված են երկրի խորքում՝ ծայրամասային Նովոգրուդսկի երկրամասում: [[Պատկեր:Michał Kazimierz Radziwiłł.JPG|thumb|250px|left|Միքայել Կազեմիր Ռաձիվիլ]] Այդ ժամանակ Նեսվիժը պատկանում էր լիտվացի կրավչևին՝ երիտասարդ մագնատ [[Միքայել Կազիմիր Ռաձիվիլ]]ին (ծնվել է 1635 թվականին): Նա ամրոցի տեր դարձել է իր հոր՝ լիտվացի մեծ մարշալ Ալեքսանդր Լյուդվիգի (մահացել է 1654 թվականի մարտի 21-ին), մահից հետո, փաստացի Ռուսաստանի հետ պատերազմի բռնկումից անմիջապես առաջ: Իրավիճակն ավելի բարդացել է այն փաստով, որ երիտասարդ իշխանը ստիպված էր դատական հայց ներկայացնել հոր մահից հետո ստացված գույքը ժառանգելու համար: Նեսվիժը տեղակայված էր երկրի խորքում, ուստի մինչև 1655 թվականն իրական սպառնալիք չկար, որ այն կդառնա թշնամու զորքերի հարձակման թիրախ: Այդ պատճառով խաղաղ ժամանակաշրջանը ներառյալ, ամրոցում կար միայն համեմատաբար փոքր կայազոր, որն ամենայն հավանականությամբ բաղկացած էր մի քանի տասնյակ հետևակային զինծառայողներից և [[դրագուններ]]ից, որոնց պահպանումն իրականացվում էր Ռաձիվիլների սեփական միջոցներից: Իրավիճակը կտրուկ փոխվել է 1655 թվականի ամռանը, երբ ռուսական զորքերը, կազակական ստորաբաժանումների աջակցությամբ, անցել են [[Բերեզինա (Դնեպրի ստորին վտակ)|Բերեզինա]] գետը և ներխուժել [[Լիտվայի Մեծ Դքսություն]] խորքը՝ գրավելով օգոստոսի 8-ին [[Վիլնյուս|Վիլնոն]], այնուհետև [[Կաունաս|Կովնոն]] և [[Գրոդնո]]ն: [[Ալեկսեյ Նիկիտիչ Տրուբեցկոյ|Ալեկսեյ Տրուբեցկոյի]] հրամանատարությամբ ռուսական զորքերը, որոնք գալիս էին Հին Բիխովից, ինչպես նաև Գրոդնոյից վերադարձող կազակական ջոկատները՝ [[Իվան Նիկիֆորովիչ Զոլոտարենկո|Զոլոտարենկոյի]] հրամանատարությամբ, 1655 թվականի սեպտեմբերին Սլուցկի մոտ միացան իրար: Սլուցկը գրավելու անհաջող փորձից հետո (սեպտեմբերի 2-6-ը) ռուսաստանի զորքերը և կազակները Զոլոտարենկոյի գլխավորությամբ սեպտեմբերի 25-ին հայտնվել են Նեսվիժի մոտակայքում: Չնայած իրադարձությունների ճշգրիտ ընթացքն անհայտ է, սակայն հակառակորդը հավանաբար ավերում էր այդ ընթացում չամրացված պաշտպանական կառույցներով նոր քաղաքը, որի բնակիչները թաքնված էին հին քաղաքի պատերի ետևում, որը նույնպես գրավվել չի հաջողվել{{sfn|Бабятыньскі|2011|с=}}: [[Պատկեր:План замку ў 1665.JPG|thumb|250px|1665 թվականին ամրոցի և քաղաքի հատակագիծը։]] [[Սլուցկի թագավորություն|Սլուցկի թագավորության]] տեր արքայազն [[Բոգուսլավ Ռաձիվիլ]]ը, գնահատելով այդ ժամանակաշրջանի իրադարձությունները, նոյեմբերի 12-ին գրել է Յան Լեշինսկուն, որ Նովոգրուդսկի երկրամասում՝ [[Նեման (գետ)|Նեմանից]] այն կողմ, միայն Սլուցկն ու Նեսվիժը կանգուն մնացին: Չնայած գրոհի ժամանակ ամրոցը չի գրավվել, սակայն լուրջ վնասվել է: Պաշարման ընթացքում այրվել են բոլոր տանիքները, պալատի երրորդ հարկի բնակելի սենյակները և քարե շինությունները: Քանդվել էր մարմարյա դահլիճի դեկորը, իշխանական մատուռը և մարմարե շենքի ապակեպատ ելուստաձև լուսամուտը: Քանդվել էին ամրոցի աշտարակի գագաթները և դարպասի պահակակետային աշտարակի մի մասը{{sfn|Будник|2010|с=315—316}}։ Նեսվիժի տեր Միխայիլ Կազիմիր Ռաձիվիլը, որն այդ ժամանակ լիտվական կրավչևն էր, հաշվի առնելով հակառակորդների կողմից հարձակման մշտական վտանգը՝ հրատապ հրաման է արձակում վերականգնել և ամրակայել ամրոցը: 1654-1655 թվականների տարիներին ամրացվել է հողապատնեշը, նկուղի քարե պատը, անցկացվել է արահետ, մասամբ ապամոնտաժված քարե ախոռներից ստեղծվեցին խրամատներ: Միևնույն ժամանակ, հողափորների կողմից ընտրվում էր նոր հողատարածք` «ստորին» ջրանցք ստեղծելու համար: Ինչպես ցույց տվել է հետագա իրադարձությունները, ամրոցի ամրապնդմանն ուղղված ջանքերն ավելորդ չէին, այլ ընդհակառակը ճիշտ ժամանակին էր{{sfn|Пярвішын|2010|с=117}} Հարկ է նշել, որ առաջիկա տարիներին Նեսվիժի համար շատ ավելի մեծ վտանգ էին ներկայացնում ոչ թե ռուս զինվորները, այլ Բոգուսլավ Ռաձիվիլի զորքերը, որոնք տեղակայված էին Սլուցկում: Դա պայմանավորված էր իշխանի քաղաքական ծրագրերը կյանքի կոչելու փորձով, որը 1655 թվականի վերջից սկսել է իրականացնել իր սեփական իշխանությունը ստեղծելու գաղափարը, որն ուղղակիորեն կախված կլիներ [[Շվեդիա]]յից: 1655 թվականի դեկտեմբերի 4-5-ին, սլուցկիի ջոկատները՝ հրամանատար Ադամ Վոլաքսի հրամանատարությամբ, խորամանկորեն գրավեցին Նեսվիժը: Դրանից 8 օր անց կապիտուլացվել է Միր ամրոցը, որը նույնպես պատկանում էր կրավչևին: Բոգուսլավի զինվորները, սակայն, չէին կարողացել բնակություն հաստատել այս քաղաքներում։ Նեսվիժն ազատագրվել է արդեն 1656 թվականի ապրիլի առաջին օրերին՝ [[Պավել Յան Սապեգա]]յի կողմից ուղարկված [[Մոզիր]]ի դատավոր [[Սամուել Ասկերկա]]նի կողմից: 1660 թվականի գարնանը Նեսվիժի համար ավելի լուրջ սպառնալիք առաջացավ, երբ Նովոգրուդսկի երկրամասը դարձել է իշխան [[Իվան Անդրեևիչ Տարարույ Խովանսկի|Իվան Խովանսկու]] բանակի թիրախը: Սկզբնական փուլում ռուսական զորքերը խնդիրներ չեն առաջացնում Նեսվիժի համար, քանի որ նրանք զբաղված էին հարևան Լյախովիչի պաշարմամբ: Նեսվիժի կայազորը հնարավորինս ձգտում էր օգնել այս ամրոցի պաշտպաններին՝ հիմնականում կաթվածահարելով Խովանսկու հաղորդակցական գծերը և հաջողությամբ կազմակերպելով հարձակումներ թշնամու թիկունքից{{sfn|Бабятыньскі|2011|с=46—47}}: 1660 թվականին Խովանսկու նահանգապետը գրում է ցարին, որի զեկույցում ասվում էր, որ նա ստիպված է նորից ուղարկել նահանգապետ [[Իվան Անդրեևիչ Զմեև|Ի. Զմեևին]] Նեսվիժ: Խովանսկին մտածում էր, որ ծառայությանը պիտանի մարդկանց քաղաքից հեռանալը մեծ կորուստներ է պատճառում բանակին, հատկապես խարապաններին, որոնք եկել էին Լյախովիչի մերձակայքից՝ «հացամթերքի և ձիու կեր» որոնելու համար{{sfn|Ткачёв|2002|с=152}}: Միայն հունիսին ռուս զորապետն որոշել է ակտիվորեն գործել Նեսվիժի շրջանում: Նա իր ծրագրերի իրագործումը վստահել է մոտ 2500 զինվորների, որոնց [[Մոգիլյով]]ից բերել էր նահանգապետ Զմեևը: Հավանական է, որ ռուսական զորքերը հերթական անգամ այրեցին նոր քաղաքը, որը գտնվում էր ամրոցների պաշտպանական կառույցների սահմաններից դուրս, որից հետո նրանք սկսեցին նախապատրաստվել ամրոցի և հին քաղաքի պաշարմանը, բայց հունիսի 26-ին նրանք անսպասելիորեն վերացրին պաշարումը: Խովանսկին սկսել է իր ենթակայության տակ գտնվող բոլոր ստորաբաժանումների արագացված կենտրոնացումը՝ դիմակայելու լիտվական և լեհական զորքին, որոնց գլխավորում էին Պավել Յան Սապեգան և [[Ստեֆան Չարնեցկի]]ն: Իր հերթին, այն պարտությունը, որը երկու օր անց կրեցին ռուսական զորքերը [[Մարտ Պոլոնկայում|Պոլոնկայում]], հանգեցրել է նրան, որ ամբողջ Նովոգրադչինան շուտով ազատվել է թշնամու ստորաբաժանումներից, իսկ հաջորդ շաբաթներին ռազմաճակատն արագորեն տեղաշարժվում էր դեպի արևելք՝ Դնեպրի ուղղությամբ: Ինքնին Նեսվիժը, նախքան [[Անդրուսովի զինադադար]]ի ստորագրումը (1667 թվականի հունվարի 30), անհասանելի էր ցարական զորքերի համար{{sfn|Бабятыньскі|2011|с=48}}: ==== Ամրոցի վերականգնումը ==== 1661 թվականին [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յի [[սեյմը]], հաշվի առնելով Նեսվիժի կարևոր պաշտպանական նշանակությունը, որոշել է Մ.Կ. Ռաձիվիլին ամրոցի վերականգնման համար 56628 [[լեհական զլոտի]] փոխհատուցել։ Սեյմի այս հրամանագիրը խթանել է ամրոցում վերականգնման աշխատանքների շարունակությունը, որն իրականացվել է Մ.Կ. Ռաձիվիլի նախաձեռնությամբ՝ 1660-1670-ականներին: 1680-1690-ականներին Մ.Կ. Ռաձիվիլին փոխարինող [[Եժի Յուզեֆ Ռաձիվիլ]]ն ու [[Կարոլ Ստանիսլավ Ռաձիվիլ (1669)|Կարոլ Ստանիսլավը]] (1689-1719 թվականներ), իրականացրին ամբողջ պաշտպանական համալիրի լայնածավալ վերակառուցումը: 1660-1670-ական թվականներին ամրությունների վրա կատարված աշխատանքները հիմնականում արտակարգ իրավիճակային բնույթ էին կրում: Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտություն էր առաջացել ամրոցի ամրությունների արմատական վերակառուցման, որը սկսվել է 1670-ականների վերջին, իսկ ամբողջությամբ իրականացվել է առաջիկա երկու տասնամյակների ընթացքում: Փոխակերպումները բաղկացած էին պաշտպանական համալիրի արդիականացումից` Հոլանդական Հին դպրոցի կանոններին համապատասխան, ճշգրիտ սահմանված երկրաչափական և մաթեմատիկական սկզբունքների հիման վրա: Դա բավարարում էր ուժեղ և միևնույն ժամանակ հեշտ ամրոցներ կառուցելու պահանջները: 17-րդ դարում և նույնիսկ 18-րդ դարի առաջին կեսին՝ այս դպրոցը շատ տարածված էր Ռեչ Պոսպոլիտայի տարածքում: Լայնորեն կիրառվում էր հին ամրոցների վերակառուցման ժամանակ: Նեսվիժի ամրոցը ևս չի խուսափել այս նորամուծություններից{{sfn|Пярвішын|2010|с=117—118}}: Ամրոցի պաշտպանական շինությունները զգալիորեն ամրապնդվել էին, բաստիոնները բարձրացվել էին 1.5 մետրով և երկարացվել 7 մետրով: Միևնույն ժամանակ 17-րդ դարի երկրորդ կեսին, ի լրումն միջնաբերդի՝ ամրոցի մուտքի մոտ, խանդակի դիմաց կանգնեցվել է ևս երեք նոր եռանկյունաձև բաստիոններ, որոնք միացված են միջնաբերդին և ստեղծում են երկրորդ ութանկյունաձև բաստիոնների պաշտպանիչ գիծը: Ուշա գետի հակառակ ափին կանգնեցվել է, այսպես կոչված [[տետ-դե-պոն]]ը: Այնուհետև նրանք սկսել են ջրով լցնել ամրոցի խանդակները: Հնարավոր է՝ 17-րդ դարի երկրորդ կեսին, ամրոցի ամրակայման նախագծի գաղափարի հեղինակը եղել է ճարտարապետ և ամրոցաշինարար [[Տոմաշ Սպինովսկի]]ն{{sfn|Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2|2011|с=144}}: Սպինովսկու մասին հայտնի է, որ նա 1657 թվականին, ինչպես նաև 1658 թվականի սկզբին գտնվում էր Նեսվիժում և ակտիվորեն համագործակցում էր [[Բոգուսլավ Ռաձիվիլ]]ի հետ՝ [[Սլուցկ]], [[Բուրժայ]] և [[Կալինինգրադ|Կրոլվեցս]] ամրոցների ամրակայման հարցում: Բայց Սպինովսկին «Մոդելը» չավարտել է և 1658 թվականի հունվարին գնաց Սլուցկ: Այնտեղից, փետրվարի սկզբին, նա գրել է Բ. Ռաձիվիլին, որ իր գործը կարող է օգտագործվել ինչպես Սլուցկում, այնպես էլ Նեսվիժում, բայց ճարտարապետը լավագույն հնարավորությունները տեսել է Սլուցկում, ոչ թե Նեսվիժում, քանի որ այնտեղ բացակայում էին բավարար քանակով մասնագետները: Ամրոցային համալիրի այս շրջանի հետ կապված արխիվային աղբյուրներում Սպինովսկու անունն այլևս չի հիշատակվում: Հայտնի է, որ 1670-ականների երկրորդ կեսին Դելավալիի (իրական անունը՝ Գուստավ Ադոլֆ դե լա Վալլե դե Գոբ) ղեկավարությամբ իրականացվել ՝ ամրոցի ամրությունների ամրակայում: Հայտնի է նաև, որ վերջինս այդ ժամանակ մեծ գումար էր վաստակում՝ տարեկան 1000 ոսկի: Հայտնի է, որ 1690-ական թվականներին ամրակայման աշխատանքներն իրականացվել են Պյոտր Յան Վոգշեի ղեկավարությամբ: Ամրոցի [[ամրաշինություն]]ների վերականգնման աշխատանքները հիմնականում իրականացվել են գլխավոր և լրացուցիչ (արտաքին) պաշտպանական գծերում: Վերականգնման ժամանակ ամրաշինությունների արտաքին տեսքի փոփոխությունների չի ենթարկվել{{sfn|Пярвішын|2010|с=118—119}}: === Ամրոցը 18-րդ դարում === ==== Ամրոց Հյուսիսային պատերազմի իրադարձությունների ժամանակ ==== [[Պատկեր:Niasvizh Castle Bastion p1.jpg|thumb|1660-ական թվականներին կառուցված հոլլանդական ամրաշինական կառույց]] [[Հյուսիսային պատերազմ]]ի ժամանակ՝ 1706 թվականին, քաղաքն ու ամրոցը հայտնվեցին Շվեդիայի թագավոր [[Կառլ XII]]-ի թիրախում, ով պլանավորել էր ավերել բոլոր այն կալվածատերերի ունեցվածքը, որոնք աջակցում էին [[Օգոստոս II Հզոր|Օգոստոս II]]-ին{{sfn|Будник|2010|с=317|name=budnik.317}}: Նեսվիժը գրավելու համար նա ուղարկում է [[դրագուններ]]ի երեք [[գումարտակ]] փոխգնդապետ Յոհան Տրաուտվետերի և մայոր Սփենսի հրամանատարությամբ{{sfn|Траутветер, Юхан|Юхана Траутветера|sv|Johan Reinhold Trautvetter}}: Ավելի վաղ Տրաուտվետերի ջոկատը գրավել էր [[Նեգնեվիչի]]ն, [[Կորելիչի]]ն և [[Միր (Գրոդնենսկի շրջան)|Միրը]]: Այդ ժամանակ քաղաքը պաշտպանում էին գնդապետ Միխայիլ Միկլաշևսկու գլխավորած 2000 հոգանոց կազակների ստորաբաժանումը{{sfn|Будник|2010|с=318|name=budnik.318}}: Մարտի 14-ին սկսվել է գրոհը քաղաքի վրա<ref name="vkl.369">Пазднякоў В. С. Нясвіжа абарона 1706 // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя у 3 т. — Мн.: БелЭн, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 369. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0.</ref>: Այն բանից հետո, երբ Տրաուտվետերի գլխավորած դրագունները ներխուժել են քաղաք, փողոցային մարտեր են սկսվել, որի ժամանակ շվեդները ստիպել են շուկայի հրապարակում հավաքված կազակներին նահանջել<ref name=vkl.369 />: Բախման ժամանակ իրենց գնդապետի հետ միասին մոտ 300 կազակ է զոհվել<ref name=vkl.369 />: Մոտ հինգ հարյուր կազակները փակվել էին ջեզուիտական կոլեգիայի տարածքում, իսկ մյուսները տներ են զբաղեցրել և այնտեղից կրակել շվեդների վրա: Քանի որ Տրաուտվետերը չուներ խոշոր տրամաչափի զենքեր, կոլեգիան և քաղաքային քարե շենքերը գրաված կազակների հաղթելու միակ ճանապարհը տեսնում էին քաղաքի հրկիզումը: Հրետանու բացակայության պատճառով ամրոցը նույնպես չի գրահվել<ref name=budnik.318 />: Չկարողանալով գրավել ամրոցը՝ Տրաուտվետերը նահանջել է դեպի շվեդական հիմնական ուժերը: Կլեցկու մերձակայքում ռուսական ուժերին հաղթելուց հետո, Կառլ XII-ն իր հիմնական ուժերով մոտեցել է Նեսվիժին: Մայիսի սկզբին ամրոցում գտնվում էին կայազորից միայն 200 զինվոր, որոնցից հարյուրից պակասն էին փորձառու<ref name=budnik.318 />: Այնուամենայնիվ, ամրոցը լավ ամրացված էր: Նրա հրամանատար Բալիմանը (Կարոլ Ստանիսլավ Ռաձիվիլի բացակայության պայմաններում նա էր ղեկավարում ամրոցի պաշտպանությունը) նպատակ ուներ պահպանել պաշտպանությունը<ref name=budnik.318 />. Պատերազմից տուժած [[շլյախտա]]ների և տեղի բնակիչների ճնշման տակ, հրամանատարն ընդունել է Կառլ XII-ի կապիտուլյացիայի առաջարկը<ref name=budnik.318 />: Դա ամրոցի պատմության մեծ առաջին հանձնումն էր{{sfn|Метельский|2011|с=84|name=metelski.84}}: Շվեդներն ավերեցին ջրանցնքները, պայթեցրին պաշտպանական կառույցներն ու բաստիոնները, խորտակեցին 21 թնդանոթ և ոչնչացրին զենքի մեծ մասը<ref name=vkl.369 /><ref name=budnik.318 />: Ըստ այլ աղբյուրների, սակայն թնդանոթների մեծ մասը շվեդների կողմից խորտակվել է ավելի ուշ՝ [[Լահվա գետ]]ում, իսկ դղյակի ջրանցքում շվեդները խորտակել են ընդամենը մի քանի թնդանոթ և ատրճանակներ<ref name=metelski.84-85 />: Հնարավոր է, որ զենքերի մի մասը դեռ մնացած լինել ջրանցքի կամ լճակների հատակում{{sfn|Волков|2012|с=272—283|name=volkov}}: Շվեդներն իրենց հետ վերցրին լավագույն զենքերը (նրանցից մեկը մինչ այժմ պահվում է Ստոկհոլմի թագավորական հրետանու թանգարանում), իսկ որոշները ձուլվեցին և որպես մետաղ վաճառվեցին տեղացի հրեաներին{{sfn|Метельский|2011|с=84—85|name=metelski.84-85}}: Երկու շաբաթվա ընթացքում շվեդական ռազմական ինժեներները ոչնչացրին ամրոցի պաշտպանական կառույցները և քաղաքը{{sfn|Будник|2010|с=319|name=budnik.319}}: «Նեսվիժի պալատի 1711 թվականի նկարագրությունը» պահվում է Բելառուսի պատմության ազգային թանգարանում<ref>Национальный исторический архив Беларуси. - Описание дворца Несвижского за 1711 год. КМФ-5, оп. 1, д. 2703/1.</ref>։ [[Պատկեր:Пушка з рову замка 2010.jpg|thumb|left|300px|2010 թվականի վերակառուցման ընթացքում հայտնաբերված շվեդների կողմից դղյակի ճահճում ընկած թնդանոթներից մեկը։]] Ամրոցը վերականգնվել է 18-րդ դարի 20-ականներին, բայց աստիճանաբար կորցրել է իր սկզբնական ճարտարապետական ոճը: Զգալի փոփոխվել էր պաշտպանական շինությունների համակարգը։ Շվեդների կողմից քայքայված քարե ծածկոցներով հիմքերն իրենց տեղը զիջել են հողեղեններին{{sfn|Ткачёв|2002|с=152}}: ==== Միքայել Կազեմիր Ռաձիվիլ Ռիբանկայի օրոք ամրոցի վերականգնումը ==== Ամրոցի վերականգնումն ընթանում էր վհատ և դանդաղ: Մինչև Կարոլ Ստանիսլավի կյանքի ավարտը (1719 թվական) Նեսվիժի ամրոցն ամբողջությամբ չի վերակառուցվել: [[Պատկեր:Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko.JPG|thumb|190px|Միքայել Կազիմիր Ռաձիվիլ Ռիբոնկա: Հոր ունեցվածքի բաժանումից և Բիալայում ամրոցի կրտսեր եղբոր՝ Իերոնիմի մեկնելուց հետո Միխայիլ Կազիմիրը վերականգնում է Նեսվիժ ամրոցը և այն դարձնում նրա կենտրոնական նստավայրը:]] Աշխատանքների ամենամեծ թափն իրականացել է [[Միքայել Կազիմիր Ռիբովկա Ռադզվիլ|Միքայել Ռիբովկա Ռադզվիլի]] օրոք, որը դարձել է հենց այն իշխանը, որն ավելի քան 38 տարի հանդիսանալով Նեսվիժի տեր, նորից կարողացել է վերականգնել հայրենի բնօրրանը` Նեսվիժի ամրոցը: Դրան նպաստել է այն հանգամանքը, որ Ռիբովկան, իր եղբոր՝ [[Իերոնիմ Ֆլորիան Ռաձիվիլ|Իերոնիմ Ֆլորիանի]] կողմից չափահասության տարիքին հասնելուց հետո, նրան հանձնել է [[Վարշավա]]յի մոտակա [[Բյալա Պոդլյասկա|Բյալայի]] նստավայրը, իսկ ինքը զբաղվել է շվեդների կողմից ջախջախված նախնիների ամրոցի վերականգման հարցով: Որոշ չափով, Նիկոլայ Քրիստոֆեր Ռաձիվիլ Սիրոտկայից հետո, իշխան Միխայիլ Կազիմիր Ռիբոնկան այն «Ռաձիվիլն» էր, որն ուշադրություն դարձրել է Նեսվիժին և դարձյալ այն դարձրել ընտանեկան ունեցվածքի կենտրոնը{{sfn|Метельский|2011|с=92}}: Ամրոցի [[Բարոկկո ճարտարապետություն|բարոկկո ոճով]] վերականգնումը և վերակառուցումն ավարտվել է 1726 թվականից հետո: Կառույցի ճարտարապետն էր [[Կազիմիր Ժդանով|Կ. Ժդանովիչը]], որը նաև 1740 թվականին կառուցել է «ամրոցի նոր մատուռը»: 18-րդ դարի ընթացքում դղյակի կառուցմանը մասնակցել են ճարտարապետներ [[Մաուրիցիո Պեդեցցի|Մ. Պեդեցցին]] (1748-52 թվականներին), Մ. Ֆլորիանովիչը (1775-78 թվականներին), [[Կառլո Սպամպան|Կ. Սպամպանը]] (1778-79 թվականներին), Ա. Լոցցին (1783 թվական, պատկերասրահի նախագիծ): Արդյունքում, իշխան Միքայել Կազիմիր Ռաձիվիլի օրոք ամրոցը ստացել է այն տեսքը, որը գոյություն ունի մինչ այսօր{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=13}}: [[Պատկեր:Унутраны выгляд у 18 ст..JPG|thumb|left|300px|Միքայել Կազիմիր Ռիբոնկայի տակ ամրոցի վերակառուցելուց հետո Նեսվիժի պալատը ստացել է գրեթե այն տեսքը, որը գոյատևել է մինչ օրս: Մակետ: Ցուցադրվում է Նեսվիժի թանգարանում:]] Ամրոցում նկարների վերականգնումն իրականացրել է նկարիչ Յոհան Քոնրադ Բլանկի կողմից, որը 1738 թվականին ստորագրել է համաձայնագիր՝ բոլոր դիմանկարների պատճենման մասին, որն իրեն ցույց կտար [[Միքայել Կազիմիր Ռիբովկա Ռադզվիլ|Միքայել Ռադզվիլը]]: 1738-1741 թվականներին ամրոցում նկարների վերականգնմանը մասնակցել է նաև Յան Ֆուլչինը: Երկար ժամանակ իշխանական կալվածքում (1733-1764 թվականներ) աշխատել էին [[Խավիեր Դոմինիկ Գեսկի]]ն և նրա որդին՝ Յուզեֆ Խավյերը, ինչպես նաև [[Հիրշ Լեյբովիչ]]ը{{sfn|Метельский|2011|с=98—99}}: 1746 թվականի Նեսվիժի նկարների գրանցամատյանում նշված էին թվով 289 միավոր նկար: Դիմանկարների թեմատիկ ձևավորումը սկսվում է 18-րդ դարից, որոնք տեղակայված էին հատուկ սրահներում<ref name="ЖББ">{{книга |заглавие = Жывапіс барока Беларусі |ответственный = Аўтар-складальнік Н. Ф. Высоцкая |место = Мн. |издательство = БелЭн, МФКД. |год = 2003 |страница = 5 |страниц = 304 |isbn = 985-454-195-9 }}</ref>։ 1724 թվականին Նեսվիժի ամրոցում կառուցվել է մատուռ: 1740 թվականից ի վեր գործում էր ամրոցի թատրոնը՝ բեմադրելով կատակերգություններ և ողբերգություններ, հետագայում նրանք սկսեցին ուշադրություն դարձնել նաև բալետներին և օպերաներին: Առաջին ներկայացումը «Արդարադատության օրինակն» էր: Թատրոնն ինքնին գոյատևել է մինչև 1791 թվականը{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=13}}: [[Ֆրանցիսկա Ուրսուլա Ռաձիվիլովա]]յի առաջին թարգմանությունները կատարվել են հատուկ Նեսվիժի բեմահարթակի համար, իսկ ֆրանսիացի դրամատուրգների գործերը Նեսվիժում երբեմն բեմադրվել են ավելի շուտ, քան [[Վարշավա]]յում և [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում: Նեսվիժի ամրոցի այդպիսի թատերական բեմերից մեկը, այսպես կոչված «Հողապատնեշի ջրանցքի մոտ», կիսաշրջանաձև հարթակ էր, որը կազմակերպվել էր բաստիոնում, որը գտնվում էր ''Ամրոց լճի'' և ամրոցի պաշտպանական ջրանցքի միջև: Դատելով առաջին ներկայացման ամսաթվից՝ այն պատրաստվել է 1747 թվականին: Հանդիսատեսները տեղավորվում էին ամրոցի հողապատնեշին և եռահարկ շենքի [[պատշգամբ]]ում: Ներկայացման ֆոն ծառայում էր լճի ասեղնագործ կտորը, որի ետնամասում քաղաքի տեսարանն էր: Բեմի պարագծի երկայնքով, հավանաբար կային [[մուսաներ]]ի արձաններ՝ մեկումեջ այլ զարդարանքներով: Ամեն դեպքում, մինչև այսօր բաստիոնի երկայնքով անցնող ճանապարհի վրա պահպանվել են արձանների համար նախատեսված 16 կլոր քարի պատվանդաններ{{sfn|Метельский|2011|с=98—99}}: 1755 թվականին [[Ալբա (այգու համալիր)|Ալբա այգում]] կառուցվել է '''Մխիթարանք''' ամառային պալատը, որը նախագծել էր Մաուրիցիո Պեդեցցին{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=13}}<ref>{{книга |часть = Педецци Маурицио |заглавие = Биографический справочник |место = Мн. |издательство = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки |год = 1982 |том = 5 |страницы = 484 |страниц = 737 }}</ref>։ Բելառուսի ազգային պատմական արխիվում Նեսվիժի ամրոցի այդ ժամանակաշրջանի վերաբերյալ պահպանվել են փաստաթղթերը<ref>Национальный исторический архив Беларуси. - КМФ-5, оп. 1, д. 2703/1а, 2703/2, 2703/3.</ref>. # 1742 թվական՝ Նեսվիժի պալատի նկարագրություն, # 1756 թվական՝ Նեսվիժի պալատի գույքագրման փաստաթուղթ, # 1759 թվական՝ Նեսվիժի պալատի նկարագրություն: 1768 թվականին ծագել է գաղափարը նկարների համար հատուկ պատկերասրահ-սենյակ ստեղծելու մասին: Նախագիծը վստահվել է ճարտարապետ Օգոստոս Լոցցիին: 1760-1770-ական թվականներին Ռաձիվիլների հավաքածուի մեջ նկարների քանակը մոտ հազար էր։ Պատկերասրահը դարձել է ամենանշանակալի և ամենամեծն ամբողջ [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յում<ref name="ЖББ" />: ==== Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ։ Կադետային կորպուս: Ամրոցի ծաղկոնքի գագաթնակետը ==== 18-րդ դարի կեսերին և ավարտին ամրոցը տեսել է մի քանի [[կապիտուլյացիա]]ներ: [[Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ|Կարոլ Ռաձիվիլ]]ի օրոք [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յում բռնկվել էիշխանության համար պայքար, որի արդյունքում դղյակի տերը Կարոլ Ստանիսլավը, որը հայտնի է «Պան Կոխանկու» մականունով, հայտնվել է գործող կառավարության ընդդիմադիր ուժերում: Հակամարտությանը միջամտել է Ռուսաստանի իշխանությունը, որն էլ 1764 թվականի հունիսին գրավել է Ռաձիվիլական [[Սլուցկ]]ը, այնուհետև [[Միքայել Բժոստովսկի|Մ. Բժոստովսկու]] հրամանատարությամբ մոտեցել են Նեսվիժին և սկսել են պահանջել թնդանոթների հանձնում: Մինչ այդ Ռաձիվիլական ոստիկանությունը 1764 թվականի հունիսի 26-ին [[Սլոնիմ]]ի մերձակայքում արդեն ջաղջախվել էր ռուսական զորքերի կողմից: Ինքը՝ Կարոլ Ստանիսլավը, չի մասնակցել այս մարտին։ Նա հանգստանում էր [[Կլեցկ]]ի մերձակայքում գտնվող [[Կրասնայա Զվեզդա (Կլեցկի շրջան)|Ռաձիվիլմոնտ]]ում (այժմ՝ Կրասնայա Զվեզդա), իսկ պարտությունից հետո նա ստիպված էր փախչել [[Պոլեսիե]]ի միջով [[Վոլին (Ուկրանիա)|Վոլին]]ով դեպի [[Օլիկա]]: Նեսվիժը մնալով առանց պաշտպանի, անմիջապես չի հանձնվել ռուսական զորքերին: Սկզբում ռուս խորհրդարանականներին թույլ չէին տալիս նույնիսկ մուտք գործել քաղաքի դարպասներից: Այնուհետև Բժոստովսկին հրաման տվել է գնդակոծել ամրոցը, որը տևել է մինչև երեկոյան։ Գնդակոծությունն արվում էր «Նովովո Մեստա»յի կողմից: Միայն դրանից հետո բացվել են ամրոցի դարպասները, բայց դղյակում մնաց ռադզվիլական կայազորը: 30 հատ խոշոր, 34 հատ փոքր թնդանոթներ սայլակների վրա, 13 հատ [[վառոդ]]ով տակառներ, 1000 հատ թնդանոթի միջուկներ և 200 հատ պարկուճով լիցքավորված [[արկ]]երը դարձան ռուսական զորքերի մրցանակը: Նեսվիժի կայազորի սպաները հավատարմության երդում են տվել, իսկ գյուղացի զինվորներն ու սերժանտները ցրվել են իրենց տներով{{sfn|Метельский|2011|с=104—105}}։ 1767-1768 թվականներին, երբ կարճ ժամանակով Նեսվիժ էր վերադարձել [[Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ]]ը, նա իր ունեցվածքով փորձել է վերակենդանացնել իր հոր կողմից հիմնադրված կադետային կորպուսը: Հրետանային և ինժեներական այս կորպուսի հրամանատարն էր [[Սաքսոնիա|սաքսոնացի]] Ֆ․ Կ․ Ֆրելիխը: Կաստելյանին հրաման տրվել է Նեսվիժի ամրոցի քարե շենքի վերին հարկում տնօրենի և սպաների համար սենյակներ հատկացնել։ Դպրոցում ընդհանուր առմամբ սովորում էր 48 կուրսանտ: Կուրսում ընդհանուր կրթական առարկաներ չկային, քանի որ կորպուսում ընդունվում էին միայն «արդեն դպրոցներում դասավանդված» երիտասարդները, իսկ կորպուսը հասկացվում էր որպես հատուկ դպրոց՝ ռազմական մասնագիտությանը պատրաստվելու համար: Հետևաբար նրանք ուսումնասիրում էին միայն [[գերմաներեն]] և [[ֆրանսերեն]], [[մաթեմատիկա]], [[տրամաբանություն]], ռազմագիտություն, [[ճարտարապետություն]], [[գծանկարչություն]]: Կարոլ Ստանիսլավի կարգադրությամբ շենքը տեղավորելու համար պետք է կազմվեր առանձին նախագիծ, բայց դա երբեք չի իրականացվել: Կորպուսը գոյատևել է մինչև 1776 թվականը, հիմնականում լավ սպաներ դուրս եկան նրա պատերից՝ ծառայելով [[Լիտվայի մեծ դքսություն|Լիտվայի Մեծ դքսության]] հրետանու և հետևակային գնդերում: Երկու կուրսանտներ` Սոկոլովսկին և Ցիբուլսկին, ռուսական բանակում ծառայության ընթացքում կարողացել են բարձրանալ մինչև գեներալի կոչմանը<ref>{{книга |автор = {{nobr|Самович А. Л.}} |часть = Несвижский кадетский корпус 1767 — начало 1770-х гг. |заглавие = Навукова-інфармацынае выданне. Музей XXI стагоддзя: актуальныя праблемы дзейнасці |ответственный = Рэдактар: С. Шукан |место = Мінск |издательство = Нацыянальны мастацкі музей Рэспубікі Беларусь |год = 2008 |страницы = 199—202 |страниц = |isbn = 978-985-459-108-7 }}</ref>։ [[Պատկեր:Karal Stanisłaŭ Radzivił Panie Kachanku. Караль Станіслаў Радзівіл Пане Каханку (1767).jpg|250px|thumb|Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ։ Մոտավոր 1767 թվական։ Նրա տիրապետման ժամանակ Նեսվիժի պալատն ամենամեծ ծաղկումն ապրեց։]] 1769 թվականի հուլիսին Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլը նորից ստիպված է եղել լքել [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]ն, այդ ժամանակ էլ սկսվել է ռուսական զորքերի կողմից Նեսվիժի շրջափակումը, որը տևել է 1768 թվականից մինչև 1775 թվականը: Այն ուղեկցվում էր Ռաձիվիլների ունեցվածքի թալանով, ամրոցի և քաղաքի ավերմամբ: 1772 թվականին գեներալ [[Զաքար Գրիգորևիչ Չերնիշով|Զ․ Գ․ Չերնիշովի]] կողմից բռնագրավվել է և [[Սանկտ Պետերբուրգ]] արտահանվել է Նեսվիժի ամրոցի իշխանական գրադարանը։ Գրադարանում հաշվառվում էր 20 000 գիրք: Այն ընդմիշտ մնաց [[Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի գրադարան|Գիտությունների ակադեմիայի գրադարանի ֆոնդում]], նախ՝ [[Ռուսաստանի կայսրություն|Ռուսաստանի կայսրության]], ապա՝ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի տարածքում, որտեղ մասամբ այրվել է 1988 թվականի հրդեհի ժամանակ: 1780 թվականին Ռաձիվիլ Պանե Կոխանկուն հեռացել է քաղաքական պայքարից և վերադարձել է Նեսվիժ: Չնայած այն հանգամանքին, որ ամրոցը երկար ժամանակ մնացել էր առանց սեփականատիրոջ, 1779 թվականին Նեսվիժի ամրոցի թեքահարթակների վրա կար 16 թնդանոթ, ինչպես նաև մեծ թվով թնդանոթներ զինանոցում, որոնցից մի քանիսն անուններ ունեին և զարդարված էին Ժոլկևսկու և Սոբեսկիի զինանշաններով: Ռազմական տեսանկյունից նրանք արժեք չեն ներկայացնում և օգտագործվում են բացառապես որպես արարողակարգային և սալյուտային զենք: Ամրոցի կորուստների մասին վկայում է նախկինում կատարված գույքագրումը։ Օրինակ՝ 1770 թվականին ամրոցում գտնվող 984 հատ նկարներից մնացել է մոտ 500 հատ նկար: Կարոլ Ստանիսլավը սկսում է աշխատանքներն ամրոցի վերածննդի ուղղությամբ՝ իրեն բնորոշ հմայքով և կրքով: Այն շքեղությունը, որ արքայազն Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլը փորձել է վերակենդանացնել իր ընտանեկան նստավայրում, ժամանակակիցներին կողմից հատկապես լավ է հիշվել ընդունելությունը, որըԿարոլ Ստանիսլավը կազմակերրպել էր 1784 թվականի սեպտեմբերին՝ [[Ստանիսլավ Օգոստոս Պոնյատովսկի]] [[Լեհաստանի թագավորների ցանկ|թագավորի]] պատվին, որը [[Գրոդնո]] գնալիս ճանապարհին այցելել է Նեսվիժի ամրոց{{sfn|Метельский|2011|с=106—109}}: Ռաձիվիլ Պանե Կոխակուն կազմակերպելով շքեղ ընդունելություն, սկսել է նվաստացնել թագավորի մեծությունը: Այցի ընթացքում Ստանիսլավ Օգոստոսին ցուցադրվել է Նեսվիժի գանձարանը, որը զբաղեցնելով երեք մեծ դահլիճ լցոնված ամեն տեսակի իրերով`սկսած զգալի թվով նկարներից, [[գոբելեն]]ներից, զարդարված թամբերով և աննախադեպ գեղեցկության զարդարանքներով տասներկու փայտե ձիերից: Սեփականատիրոջ ունեցվածքը ներկայացնում էին թանկարժեք քարերը, գլխարկները, ճարմանդները, մատանիները, ժամացույցները, մանյակները, օղակները: Բացի այդ՝ մարշալի գավազաններ, հրամանատարի մորթիներ, բուզդիգաններ, արժեքավոր սագադակներ և վահաններ, սրեր ոսկե ծածկոցներում, ոսկուց և ոսկեզօծ զենքեր, սուրբ ջրով օժված թրեր, կարի մեքենաներ, [[ժանյակ]]ով, եգիպտական [[մումիա]]ները, վայրի հնդիկների զենքերը, այս ամենը բավական էր, որպեսզի հաճելի և օգտակար անցկացվի մի քանի ժամը<ref name="ЖББ" /><ref>{{книга |автор = {{nobr|Kraszewski J. I.}} |заглавие = Krol w Nieswiezu |место = Warszawa |издательство = |год = 1962 |страницы = 163|язык=pl }}</ref>: [[Ստանիսլավ Օգոստոս Պոնյատովսկի]]ն [[Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ|Կարոլ Ստանիսլավ Ռաձիվիլի]] մոտ «աղքատ» էր թվում<ref>{{книга |автор = {{nobr|Мальдзіс А. В.}} |заглавие = Як жылі нашы продкі ў XVIII стагоддзі: эсэ |место = Мн|язык=be |издательство = |год = 2009 |страницы = 98 |страниц = 479 |isbn = 978-985-02-1119-4 }}</ref>։ [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յի [[Ռեչ Պոսպոլիտայի երկրորդ բաժանում|Երկրորդ բաժանումից]] հետո, 1792 թվականին Նեսվիժի ամրոցը հանձնվել է ռուսական զորքերին: Այնուամենայնիվ, ինչպես նշել են ռուս սպաները{{sfn|Ткачёв|2002|с=156}}. {{Քաղվածք|«... Ամրոցը կարող է զգալի դիմադրություն ցույց տալ, եթե այն պաշտպանվի զգալի թվով քաջարի զինվորների կողմից»}} === Ամրոցի տեսքը 18-րդ դարում === 1767 թվականի գույքագրման տվյալների համաձայն՝ դղյակը բաղկացած էր պալատից և օժանդակ շինություններից: Գլխավոր պալատական համալիրը վերափոխվել և վերակառուցվել է: Երկու այլ վերակառուցված մասնաշենքերի հետ ձևավորվել է փակ բակ: [[Ճակտոն]]ների հաջողված ճարտարապետական և գեղարվեստական լուծումներն ընդգծել են [[որմնասյուն]]երը՝ հարուստ ճարտարապետական դեկորի և քանդակագործական ներդիրների կողմից ուշ [[Բարոկկո ճարտարապետություն|բարոկկո]] ոճով: Հատկապես հարուստ զարդարված են ճակտոնի վահանները{{sfn|Ткачёв|2002|с=152}}: [[Պատկեր:Нясьвіжскі замак 2011-01-05 14.04.16.jpg|300px|thumb|Ամրոցի տեսքը 18-րդ դարում, մինչ օրս շատ բան չի փոխվել: Դասավորությունը: Ցուցադրվում է Նեսվիժի թանգարանում:]] Պալատը եռահարկ ուղղանկյուն շինություն էր: Ծածկված էր սալիկներով և ավարտվում էր շրջանաձև գմբեթով, որում կար ժամացույց: Ինտերիերներում կար [[կերամիկական սալիկներ|կերամիկական]] և [[Հախճապակի|հախճապակուց]] վառարաններ, որոնք զարդարված էին [[ստուկկո]]ներով, իսկ բուխարիները`մետաղական [[Գերբագիտություն|հերալդիկ]] պատկերներով: Առաստաղը ծածկված է ոսկեզօծ զարդանախշերով և նկարչությամբ: Կահույքը ներկառուցված է և ներկված, զարդարված է գործվածքներով: Հատակը կաղնու գորշ մանրահատակից է{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}: Հետագայում ամրոցի դարպասները վերակառուցվել են և պալատի թևերը միացվել են երկհարկանի պատկերասրահով: Նեսվիժի ամրոցը հանդիսանում է Ռաձիվիլների հայրենի բնօրրանը, որը եղել է մշակութային կարևոր կենտրոն: 12 սրահներում ուներ գրադարան (հաշվարկվում էր 20000 հատոր), դիմանկարների և արվեստի պատկերասրահներ` որտեղ կար բազմաթիվ նկարներ, որոնք պատկանում էին հայտնի նկարիչների վրձիններին, եվրոպական, արաբական, ճապոնական և չինական զենքի հարուստ հավաքածու, հայտնի [[սլուցկի գոտի]]ներ, կորլիչական և նեսվիժական [[գոբելեն]]ներ, մետաղադրամների և մեդալների հավաքածու, շքեղ կահույք{{sfn|Ткачёв|2002|с=152}}: Համալիրի ինտերիերում մեծ նշանակություն ունեին արվեստի գործերը (դիմանկարներ, պատկերներ, պատմական թեմաներով նկարներ), արվեստներ և արհեստներ (սաքսոնական ճենապակի հավաքածու, ոսկե գրությամբ ապակյա իրեր, [[բյուրեղապակի]], Ռաձիվիլների գործարանների արտադրատեսակներ և այլն): Հատկապես հարուստ դեկորով առանձնանում էին արարողակարգի սրահներն ու պատկերասրահները{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}: Վերնամասում ժամացույց ունեցող դարպասների ստորին հարկում տեղակայված էր պահակակետը, իսկ վերին հարկում՝ արխիվի սենյակը: Դարպասների շրջակայքի օժանդակ շինությունները ներառում էին մի շարք բնակելի և կոմունալ սենյակներ, արհեստանոցներ, խոհանոցներ, նկուղներ, գանձարաններ և այլ տարածքներ, ինչպես նաև մատուռը՝ [[ավանդատուն|ավանդատնով]], զանգակատնով և շրջանաձև պատկերասրահով: Մատուռն ուներ կավե ամանեղեն և փորագրված փայտե խորաններ, արհեստական մարմարի պալպիտ: Մատուռի ծաղկեպսակները զարդարված էին աստվածաշնչյան պատկերներով: Ամրոցի դարպասների ձախ և աջ կողմում, լճակների մոտակայքում, առկա էին բնակելի, ֆերմերային և արդյունաբերական երկու մասնաշենքեր (ծառաների բնակարան, [[Շտեմարան|պահեստներ]], ախոռներ, [[վառոդ]] և սայլի արհեստանոցներ, դարբնոց և այլն): Դրանցից մեկի մոտ գտնվում էր թատրոնը: Ամրոցի բաստիոններում գտնվում էին զինանոցները, ալկեժները, մառանները{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}: === Համալիրը 19-րդ դարում === ==== Ամրոց Դոմինիկա Ռաձիվիլի օրոք ==== [[Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ]]ի մահից հետո Նեսվիժի ամրոցն այլ ունեցվածքի հետ միասին փոխանցվել է [[Դոմինիկ Ժերոմիմ Ռաձիվիլ]]ին, որը մինչև չափահաս դառնալը (1804 թվական) գտնվում էր խնամակալության ներքո: Առաջին տարիներին, երբ Նեսվիժը դարձել է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի կայսրության]] մաս, այն բնակվելու համար տրամադրվել է կայսերական նահանգապետ [[Տիմոֆեյ Իվանովիչ Տուտոլմին]]ին, քանի որ Դոմինիկը անչափահաս էր և այնտեղ չէր ապրում: Տիմոֆեյը պալատում անցկացնում էր շքեղ պարահանդեսներ{{sfn|Метельский|2011|с=113}}: 1809 թվականին համալիրը վերականգնվել է ճարտարապետ Մ. Ցեյսիկի կողմից{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=373}}: Դոմինիկ Ռադզիվիլը գումար չէր խնայում ամրոցի վերականգնման համար: Ժամանակակիցները նշում էին նրա շվայտ կյանքը. ախոռը, որը զարդարված էր մարմարով, հայելիներով, բրոնզով, մետաքսե վարագույրներով և բույրով, քանի որ ձիերը կանանցից հետո արքայազնի հիմնական կիրքն էին: Նրա ախոռներում պահվում էր 300 ձի, որոնցից յուրաքանչյուրի արժեքը 1 միլիոն ռուբլի էր: Այս ամենը չէր կարող չհանգեցնել ֆինանսական խնդիրների{{sfn|Метельский|2011|с=115}}: ==== Ամրոցի սնանկացումը և տասներկու ոսկե առաքյալների արձանները ==== 1812 թվականին ամրոցի տեր՝ 11-րդ նեսվիժյան օրդինատ Ժերոնիմ Ռաձիվիլը, միացավ ֆրանսիական բանակին որպես ուլանյան 27-րդ գնդի հրամանատար<ref name=metelski.116 />: [[Նապոլեոն]]ին միանալուց հետո նա այլևս Նեսվիժ չայցելեց: Նապոլեոնի նահանջից հետո [[Ադամ Չարտորիսկի]]ն նրան առաջարկել է ապաշխարել կայսրին և վերադառնալ Ռուսաստան, բայց նա հրաժարվել է<ref name=metelski.116 />: 1813 թվականի նոյեմբերի 11-ի ճակատամարտում նա մահացու վիրավորվել է: 1812 թվականի հուլիսի 13-16-ին՝ ֆրանսիական արշավանքի ժամանակ, [[Ժերոմ Բոնապարտ]] գտնվում էր Նեսվիժում, իսկ ամրոցում ժամանակավորապես տեղավորվել է նրա շտաբը{{sfn|Метельский|2011|с=116|name=metelski.116}}: Երբ Նապոլեոնի բանակը սկսել է նահանջել, Դոմինիկը նամակ է ուղարկում ամրոցի ղեկավար Ալբերտ Բուրգելսկուն՝ հրամայելով թաքցնել բոլոր ընտանեկան գանձերը: Նոյեմբերի 30-ին [[Կարլ Բոգդանովիչ Կնորրինգ|Կարլ Կնորրինգ]]ի գունդը, որը [[Սերգեյ Ալեկսեևիչ Տուչկով|Ս.Ա. Տուչկովի]] զորագնդից էր, մուտք է գործում քաղաք: Տեղացիները Կնորրինգին պատմել են Դոմինիկի հարստության մասին{{sfn|Метельский|2011|с=117|name=metelski.117}}: Գնդապետը թաքստոցի տեղը ճշտելու համար սկսել է հարցաքննել Բուրգելսկուն<ref name=metelski.117 />: Միևնույն ժամանակ քաղաք ժամանած Տուչկովի հրամանով Ռաձիվիլների ծառաներին սկսել են ծեծի ենթարկել` ոսկիների գտնվելու վայրը պարզելու համար<ref name=metelski.117 />: Վերջիվերջո, Բուրգելսկին Կնորրինգին և Տուչկովին ցույց տվել է թաքստոցը: Տուչկովը փորձել է հարստության մի մասը յուրացնել, բայց դա հայտնի է դարձել Դանուբի բանակի հրամանատար [[Պավել Վասիլևիչ Չիչագով|Պ.Վ. Չիչագովին]], որը պահանջել է Տուչկովին վերադարձնել զարդերը<ref name=metelski.117 />: Գանձերը դուրս են բերվել ամրոցից՝ հատուկ հանձնաժողովի կողմից, տաս վագոններով<ref name=metelski.117 />: Նեսվիժի մետաղադրամների ու մեդալների հավաքածուները (ընդհանուր առմամբ 12209 կտոր) գտնվում են [[Խարկովի ազգային համալսարան|Խարկովի համալսարանում]], կրոնական պարագաները՝ Մոսկվայում, բայց արտահանված իրերի հիմնական մասը գտնվում է կայսերական հավաքածուում և Էրմիտաժում<ref name=metelski.117 />: Այլ արժեքների 60 նմուշի գտնվելու վայրը հայտնի չէ<ref name=pam.72>''Князева В. М.'' У складзе Расійская імперыі // Памяць: Нясвіжскі район. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2001. — С. 72</ref>: 1812 թվականին Ռուսաստանի իշխանությունների կողմից ժամանակավորապես [[սեկվեստր]]վել է «դավաճան» Ռաձիվիլի ունեցվածքը, իսկ 1813 թվականի մայիսին դրանք վերջնականապես բռնագանձվել են<ref name=pam.72 />: Համաձայն Նեմցևիչի, Նեսվիժի ամրոցում ժամանակին գտնվում էին 12 առաքյալների արձանները: Նեսվիժի մագնատի գանձարանում եղել են «երկու ոտք բարձրությամբ տասներկու առաքյալների մաքուր ոսկուց քանդակներ, սեղաններ՝ արծաթից և հազարավոր այլ արժեքավոր առարկաներ»<ref>{{книга |автор =Matuszewicz&nbsp;M. |часть = |заглавие = Pamietniki |оригинал = |ссылка = |ответсвтенный = |издание = |место = Warszawa |издательсво = |год = 1875 |том = 1 |страницы = 34 |страниц = }}</ref>: Դեռևս 1809 թվականից արձանները գտնվում էին Նեսվիժի ամրոցում: Գույքագրման ընթացքում նշվել է, որ հավաքածուի կազմում էր գտնվում նաև նախկին Սուրբ Միքայել եկեղեցու դռները{{sfn|Метельский|2011|с=118}}: 1812 թվականի դեպքերից հետո 12 առաքյալների արձանների մասին տեղեկություններ չկան: ==== Ամրոցի անկումը 19-րդ դարում ==== 19-րդ դարի առաջին կիսամյակը համարվում է Նեսվիժի ամրոցի պատմության առավել չուսումնասիրվածն ու խնդրահարույցը: Տիրոջ փոփոխությունը, դղյակի ավերումը, հավաքածուների և արխիվային նյութերի այլ կալվածքների տեղափոխումը, բազմաթիվ դատական գործընթացները, պատերազմներն ու ապստամբությունները հանգեցրին ֆինանսական ճգնաժամի և Նեսվիժի ամրոցի ամայացմանը: [[Պատկեր:Niaśviž. Нясьвіж (J. Pieška, 1800).jpg|400px|thumb|Ամրոցի տեսքը [[Յուզեփ Պեշկա]]յի ջրանկարում: 19-րդ դարի առաջին կիսամյակ]] [[Անտոնի Վիլհելմ Ռաձիվիլ]]ը դարձել է Նեսվիժի հաջորդ օրդինատը, որին գույքի հետ միասին անցել է նաև Դոմինիկի բազմաթիվ պարտականությունները: Նեսվիժի ամրոցի գանձարանը գործնականում դատարկ էր, ամրոցի, ինչպես նաև կալվածքի համար պահպանման բավարար գումար չկար, պարտավորությունների չափն այնքան մեծ էր, որ Անտոնի Ռաձիվիլը հրաժարվել է վճարել դրանք: Անտոնի Ռաձիվիլին սնանկությունից փրկել է 1828 թվականին Ի. Սալմովիչի գլխավոր դատախազի պաշտոնում նշանակվելը: Նա բացահայտել է մի շարք խախտումներ բողոքների ներկայացման և դրամական խարդախությունների վերաբերյալ: Նեսվիժի ամրոցի վիճակը վատթարացել էր ղեկավարության պատճառով, ինչի մասին վկայում են նորանշանակ գույքի կառավարչի բազմաթիվ զեկույցները: Միայն 1830-ականներին ունեցվածքը սկսել է շահույթ բերել<ref>{{книга |автор = {{nobr|Веремейчик А. Е.}} |часть = История Несвижского замка (1812-1830 гг.) |заглавие = Працы гістарычнага факультэта БДУ: навуковы зборнік |ответственный = К. Коршук |место = Мінск |издательство = БДУ |год = 2008 |том = |страницы = 12 |страниц = 215 |isbn = 978-985-485-976-7 }}</ref>: Հաջորդող օրդինատներին Նեսվիժը քիչ էր հետաքրքրում: Նրանք հիմնականում բնակվում էին [[Բեռլին]]ում: Արքայազն [[Ֆրեդերիկ Վիլհելմ Պավել Ռաձիվիլ]]ը (Վիլհելմ Ռաձիվիլ) ծնվել է Բեռլինում: Իր ամբողջ կյանքը եղել է զինվորական ծառայության մեջ՝ [[Պրուսիայի թագավորություն|Պրուսիայի թագավորի]] ենթակայությամբ, ինչպես նրա հայրը՝ Անտոնի Հենրիխ Ռաձիվիլը: Նա քիչ էր հետաքրքրված Նեսվիժով: Նեսվիժն իր ուշադրությունը գրավել է մեկ անգամ, երբ Վիլնայից արխիվ է բերել՝ հանձնարարելով այն կարգավորել: Օրդինատությունը նրան հետաքրքրում էր բացառապես որպես եկամտի աղբյուր: Մնալով առանց տիրոջ՝ Նեսվիժի ամրոցը, 19-րդ դարի կեսերին աստիճանաբար սնանկացավ: Վիլհելմ Ռաձիվիլի կարգելու տարիներին ամրոցի վիճակի մասին պահպանվել են [[Պավել Միխայլովիչ Շպիլևսկի|Պ. Շպիլևսկու]] նկարագրությունները: Նեսվիժի ամրոցի նմանատիպ նկարագրությունն իր հուշերում նշել էր նաև [[Վլադիսլավ Սիրոկոմլյա|Վ.Սիրոկոմլյան]]. «Ամրոցի ջրուղին անտեսված վիճակում էր, չոր էր, այնտեղ աճում էին տանձենիներ»{{sfn|Метельский|2011|с=125—127}}: Վիլհելմ Ռաձիվիլիի կառավարման տարիներին Ռաձիվիլների կալվածքների կառավարման գրասենյակ աշխատանքի է ընդունվել Լյուդվիկ Կոնդրատովիչը (Վլադիսլավ Սիրոկոմլյա): Վ. Սիրոկոմլյան սկսել է հետաքրքրվել ամրոցի և քաղաքի պատմությամբ, ինչի արդյուքնում մտադրվել էր գրելու Ռաձիվիլների ընտանիքի, դղյակի և քաղաքի երկհատորյա պատմությունը: Բայց այդ պլաններին վիճակված չէր իրականանալ։ 1853 թվականին Վլադիսլավ Սիրոկոմլյան հրատարակել է իր աշխատությունները «Ճանապարհորդություն իմ նախկին ծայրամասերում» գրքում: 1857 թվականին Ռաձիվիլների ընտանիքի հարուստ հավաքածուից պահպանվել էր 213 կտավ<ref name="ЖББ" />: ==== Ամրոցի վերածնունդը: Այգու համալիրի ստեղծումը ==== Պալատական համալիրի վերածնունդը կապված է [[Անտոնի Վիլհելմ Ռաձիվիլ]]ի և նրա կնոջ՝ [[Մարիա Դորոտի դե Կաստելյան-Ռաձիվիլ]]ի, անունների հետ: Ռաձիվիլների վերադարձը Նեսվիժը պայմանավորված է նաև 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Ռուսաստանում տիրող քաղաքական իրավիճակի հետ: [[Պատկեր:Niaśviž, Zamkavy, Radzivił. Нясьвіж, Замкавы, Радзівіл (E. Fabijanski, 1862).jpg|thumb|270px|Նեսվիժի ամրոցը, [[Tygodnik Ilustrowany]], 1862 թվական]] 19-րդ դարի 60-70-ական թվականներին Ռուսաստանը թևակոխել էր բարեփոխումների նոր շրջան: Որոշումներից մեկի համաձայն՝ Ռուսաստանի քաղաքացի չհանդիսացող անձինք չեն կարող ունենալ հողատարածք: Դա իր ազդեցությունն է ունեցել [[Գերմանիա]]յի քաղաքացիություն ունեցող Ռաձիվիլների շահերի վրա: Մինչև 19-րդ դարի վերջը հրամանագիրը չէր տարածվում նրանց կալվածքների վրա: Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանի տարածքում ունեցվածքը չկորցնելու համար, Ռաձիվիլները որոշել են Ռուսաստանի քաղաքացիություն հայցել Անտոնի Վիլհելմի որդիների` [[Եժի Ֆրիդրիխ Ռաձիվիլ|Եժիի]] և [[Ստանիսլավ Վիլհելմ Ռաձիվիլ|Ստանիսլավի]] համար: Առաջին անգամ հայրենի բնօրրան զույգն այցելել էր 1865 թվականին: 50 տարվա բացակայությունից հետո Ռաձիվիլներն առաջին անգամ մուտք գործեցին իրենց պատկանող դղյակի բակը: Մարիա Դորոտիի հուշերի համաձայն, ամրոցն իրենից ավերակներ էր ներկայացնում և պիտանի չէր բնակության համար: Դղյակի ջրանցքները մինչև ծայրը լցված էր հողով, իսկ մատուռն օգտագործվում էր որպես ատաղձագործական արհեստանոց: Նեսվիժում գտնվելու հինգ ամիսների ընթացքում զույգը ստիպված էր բնակվել Ռաձիվիլմոնտում՝ [[Լև Լյուգվիգովիչ Ռաձիվիլ|Լեոն Ռաձիվիլի]] կալվածքում: [[Պատկեր:Niaśviž Castle Complex, N. Orda 1.jpg|thumb|left|Նեսվիժի ամրոցը [[Նապոլեոն Օրդա]]յի գծանկարում, 1876 թվական]] Նեսվիժի ամրոցի ճակատագիրը Անտոնի Ռաձիվիլը նախաձեռնել էր խորհրդաժողով: Որոշումների համաձայն՝ նշանակվել էին լսումներ, ամրոցի վերականգնման աշխատանքների պատրաստվելու համար: Մեկ տարի հետո պալատի կազմված գրանցամատյանում նկարագրվել էր 75 սենյակն ու նրանցում առկա ունեցվածքը{{sfn|Метельский|2011|с=128—129}}: [[Պատկեր:Niaśviž. Нясьвіж (N. Orda, 1877).jpg|thumb|270px|Иезуитский եկեղեցին (ձախից) և Ռաձիվիլների պալատը (աջից) [[Նապոլեոն Օրդա]]յի գծանկարներում, 19-րդ դար]] 1875 թվականին Ռաձիվիլները վերադարձան Նեսվիժ{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=13}}: Մինչև 1880 թվականն ավարտվել է ամրոցի վերականգնման աշխատանքների առաջին փուլը: Այնուհետևսկսվել են աշխատանքներ ամրոցի ինտերիերի վերականգնման և համալրման ուղղությամբ: Դահլիճների զարդարանքներն առաքվել էին [[Վարշավա]]յից, որտեղ նաև վերականգնվել էին նկարները: Անտոնի Ռաձիվիլը ջանքեր է գործադրել վերադարձնելու ամրոցի նախկին շքեղությունն ու Եվրոպայում ցրված Ռաձիվիլների ամենահարուստ հավաքածուները. օրինակ՝ 200000 [[Բելառուսական ռուբլի|ռուբլիով]] ձեռք է բերվել [[Նեբորովսկի պալատ]]ում գտնվող Ռաձիվիլների արխիվը: 1900 թվականին [[Լեոնիլլա Իվանովնա Վիտգենշտեյն|Վիտգենշտեյնի]] մոտ գտնվող զենք զինամթերքի հավաքածուն վերադարձվել է ամրոց: Հավաքածուն վերլուծելու և Նեսվիժի ամրոցի Ասպետների դահլիճը ստեղծելու համար հրավիրվել է [[Դրեզդեն]] քաղաքի [[Դրեզդենի զինամթերքի պալատ|պատմական թանգարանի]] տնօրեն Էրխենտոլը: <gallery widths="220" heights="150" class="center" caption="Նեսվիժի ամրոցը [[Նապոլեոն Օրդա]]յի գծապատկերներում: 1876 թվական"> Պատկեր:Niaśviž Castle Complex, N. Orda 2.jpg Պատկեր:Niaśviž Castle Complex, N. Orda 3.jpg|Գծապատկերում պատկերված է այգու տեղադրումը: Պատկեր:Niaśviž, Radzivił. Нясьвіж, Радзівіл (N. Orda, 1876) (2).jpg </gallery> Անտոնի Ռաձիվիլը դիմել է [[Ռուսաստանի կայսրերի ցանկ|Ռուսաստանի կայսր]] [[Նիկոլայ II]]-ին՝ դեռևս 1812 թվականին առգրավված գանձերը հետ վերադարձնելու խնդրանքով: Նիկոլայ II-ը թույլատրել է թանգարաններից վերցնել միայն այն նմուշները, որոնց նեսվիժյան ծագումը Անտոնին կարող էր ապացուցել: [[Էրմիտաժ (Սանկտ Պետերբուրգ)|Էրմիտաժում]] պահված այդ հավաքածուների մի մասը, 1905 թվականին՝ ամուսնու մահից հետո, ստացել է Մարիա դե Կաստելյանը: Վերադարձված իրերի շարքում էր [[Լիտվական մեծ իշխանություն|ԼՄԻ]]-ի կնիքների հավաքածուն և կայսր [[Մաքսիմիլիան I]]-ի ոսկեզօծ թուրը: Վերականգնելով Նեսվիժի այգին՝ Մարիա դե Կաստելյանը զգալի ուշադրություն է դարձրել այգու միջավայրի փոփոխությանը: Ուշա գետի աջ ափին 1878 թվականին հիմնադրվել է ''Հին այգին''՝ 18-րդ դարի կեսերին հիմնադրված ''Մխիթարանք այգու'' տեղում: Ուշա գետի ձախ ափին՝ ամրոցի դիմաց, 1898 թվականին ստեղծվել է ''Անգլիական այգին'', իսկ նրանից հյուսիս՝ ''Նոր (Մարիսին) այգին'': Այգու համալիրի ընդհանուր մակերեսը կազմում էր մոտ 90 [[հեկտար|հա]]: 1880-ականների երկրորդ կեսին Նեսվիժի ամրոցը ձեռք է բերել այն ճարտարապետական տեսքը, որն առկա է մինչ այսօր: Պալատի ետնամասում կանգնած կիսապաշտպանիչ ջրանցքի մի հատվածը քանդելով տեղում կառուցվել է երկհարկանի կառույց՝ նեոգոթիկական ոճի աշտարակներով: Եվ հողապատնեշի թափվելը կանխելու համար,կառուցվել է քարե պարիսպ, որի քարերից մեկի վրա փորագրված է կառուցման տարեթիվը՝ 1891 թվականը{{sfn|Метельский|2011|с=129—132}}: === Համալիրը 20-րդ դարում === ====Ամրոցը 20-րդ դարի սկզբին և Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին: ==== [[Եժի Ֆրիդրիխ Ռաձիվիլ]]ը Նեսվիժի հաջորդ օրդինատն է: Նա 1905 թվականին Բեռլինից տեղափոխվում է Նեսվիժ: Եժի Ֆրիդրիխի շնորհիվ Գերմանիայում ապրող ընտանիքներից հավաքվել և Նեսվիժի ամրոց է տեղափոխվել մետաղադրամների, մուսկեթների, կենցաղային իրերի, մարտական դանակների, [[Ռազմավար|որսորդական նվաճումների]], ծխատուփերի, արարողակարգային հագուստների, թրերի, դաշույնների և այլ իրերի հարուստ հավաքածուներ: [[Պատկեր:Шпіталь у палацы.jpg|thumb|350px|1910-ականների վերջը՝ Նեսվիժի ամրոցի հիվանդանոցը:]] Հիվանդության պատճառով կյանքի վերջին տարիները նա անցկացրել է [[Վիեննա]]յում՝ կնոջ հսկողության ներքո: Նեսվիժը շարունակում էր մնալ իր մոր՝ Մարիա դե Կաստելյան-Ռաձիվիլի հսկողության տակ, որը հաճախ գալիս էր այստեղ և ծավալում էր եռուն գործունեություն: 20-րդ դարի սկզբին՝ ամրոցն ամբողջությամբ վերականգնվել է: 20 դարի սկզբին Մարիա դե Կաստելյանը շարունակել է իր աշխատանքը՝ այգու շուրջն համալիրի ստեղծեման ուղղությամբ: '''Անգլիական պարկում''' ստեղծվել է ձիարշավարան: Ուշա գետի աջ ափին՝ Հին այգու հետևում, 1913-1914 թվականներին՝ հիմք է դրվել '''Ճապոնական այգու''' ստեղծմանը: 1913 թվականի մարտին Ռաձիվիլները նշել են Նեսվիժում իրենց գտնվելու 400-ամյակը: Նեսվիժի միջոցառմանը հրավիրված էին [[Մեծ թատրոն (Վարշավա)|Վարշավայի օպերայի]] երգչախումբը: 1913 թվականի նոյեմբերի 3-ին Վարշավայում տեղի ունեցած միջոցառման ժամանակ համաձայնություն է ձեռք բերվել Յան Յակուբովսկու հետ՝ Նեսվիժի մասին պատմական ձեռագիր գիրք գրելու վերաբերյալ: Գիրքը այդպես էլ չի ավարտվել՝ պատվիրատուների մահվան պատճառով, իսկ հետո սկսվել է [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ը{{sfn|Метельский|2011|с=134—135}}։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Արևմտյան ճակատի երկրորդ բանակի շտաբը տեղակայված էր Նեսվիժում: Ռուսաստանի ռազմական իշխանությունների հրամանով՝ 1915 թվականի օգոստոսին Նեսվիժի ամրոցը վերցվել է պահպանության: Ամրոցում այդ ժամանակ տեղակայված էր ռազմական հիվանդանոցը, որտեղ այլոց հետ միասին բուժվում էր ռուս արձակագիր [[Կոնստանտին Պաուստովսկի|Կ.Պաուստովսկին]]: Նա այս իրադարձությունները նկարագրել է իր ինքնակենսագրական վեպում՝ «Փտած ձմեռ»: Պատերազմն ընդհանուր առմամբ խնայել է ամրոցը և նրա հարստությունները{{sfn|Будник|2010|с=323—324|name=budnik.323—324}}: ==== Խորհրդային իշխանությունների հաստատումն ու ամրոցի աղքատացում: ==== 1917 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Նեսվիժում Խորհրդային իշխանությունների հաստատվելուց հետո Ռաձիվիլները լքել են ամրոցը: Սոլդատովի գլխավորությամբ 1919 թվականին քաղաք եկան չեկիստները, որոնք թալանեցին քաղաքի և դղյակի ողջ հարստությունը: Տեղական կոմունիստների փորձը պայքարել ֆեոդալական կարգի դեմ՝ ցրվել է մահապատժի սպառնալիքով{{sfn|Метельский|2011|с=137}}: Հետագայում Նեսվիժի գնդի օգնությամբ կոմունիստները զինաթափել են Սոլդատովի ջոկատը: 1919 թվականի «Զվյազդա» թերթի թիվ 388 համարում հրատարակված նյութը պատմում էր Նեսվեժի պալատի գոբելենների և այլ անգին հարստությունների անհետացման մասին: Բելառուսի թանգարանի գլխավոր հրահանգիչ Լ. Զամկովը 1919 թվականի փետրվար ամսվա սկզբին գործուղվեց Նեսվիժ՝ պալատը ստուգելու: 1919 թվականի փետրվարի 17-ի հուշագրում նշվում էր արվեստի գործերին հասցված վնասը: 1920 թվականի սեպտեմբերի 8-ին կազմվել է Նեսվիժի ամրոցի գույքի գույքագրում՝ 1500 իրերի անվամբ Հանձնաժողովին չի հաջողվել պարզել գողացված ունեցվածքի գտնվելու վայրը: Ամրոցը գործնականում առանց վերահսկողության մնացել է մինչև 1921 թվականը, երբ Ռաձիվիլները վերադարձել են հայրենի բնօրրան<ref>{{статья |автор = |заглавие = История материальных ценностей Несвижского замка (1865-1920) |ссылка = |ответственный = |издание = Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя І. П. Шамякіна|номер=3 (20) |год = |том = |страницы = |страниц = |серия = |тираж = }}</ref>: ==== Ամորցը միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում ==== [[Ռիգայի խաղաղության պայմանագիր|Ռիգայի խաղաղության պայմանագրից]] հետո [[Արևմտյան Բելառուս]]ի տարածքն անցել է [[Լեհաստան]]ին: Արքայազն [[Ալբրեխտ Անտոնի Ռաձիվիլ]]ը կարող էր վերադառնալ ամրոց: Արքայազն Ալբրեխտ Անտոնին մեծ ուշադրություն է դարձրել ամրոցի նախկին հարստության վերականգնմանը և կորցրած գանձերի վերադարձին: 1928 թվականին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] կառավարությունը վերադարձրել է Լեհաստանին 1792 և 1812 թվականներին թալանված Նեսվիժի հարստության մի մասը: Ալբրեխտ Ռաձիվիլի ղեկավարման տարիներին հաշվարկվում էր 225 նկար: Ամրոցում հաշվառվում էր 20 հին թնդանոթ, որոնցից մի քանիսը, ինչպիսին ''Հիդրան'', կանգնեցված էին ամրոցի բակում: Ալբրեխտ Ռաձիվիլի կողմից՝ հաշվի առնելով զինամթերքի պատմական արժեքը, մի մասը տեղափոխվել է [[Կրակով]]ում գտնվող [[Վավել]] բարձունքի թանգարան, իսկ մի մասն էլ՝ [[Լվով]]ի թանգարան: 1920-ականների սկզբին Ալբրեխտ Անտոնին սկսել է կարգի բերել նաև զենքի հսկայական հավաքածուն, որի թվաքանակը հասել էր 1000-ի: [[Պատկեր:Пахаванне князя Альберта 1936-2.jpg|thumb|270px|1936 թվականին Արքայազն Ալբերտի հուղարկավորությունը:]] [[Պատկեր:Radzivił Castle in Niaśviž (XX).jpg|thumb|270px|Միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում պալատական համալիրի տեսքը]] Միջպատերազմյան շրջանում Նեսվիժի ամրոցը դարձել էր քաղաքի մշակութային կենտրոն՝ շնորհիվ արքայազն Ալբրեխտի: Նրա կառավարման օրոք Բ. Տավրոգինսկին ավարտել է գրքի վրա աշխատանքները՝ Նեսվիժի և նրա տերերի պատմությանը մասին, որը լույս է տեսել 1937 թվականին: Արքայազնի անձնական կապերը նպաստել են, որ [[Վարշավա]]յի և [[Վիլնյուս]]ի թատրոնների Նեսվիժում ելույթներ : Միջպատերազմյան շրջանում ամրոց այցելել են մարշալ [[Յուզեֆ Պիլսուդսկի]]ն (1926 թվական) և [[Լեհաստան]]ի նախագահ Իգնասիա Մոսցիցկին (1929 թվական): 1926 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Նեսվիժի Ռաձիվիլների պալատում տեղի է ունեցել «Վիլնյուսի պահպանողականների» ներկայացուցիչների համագումար և հանդիպում մարշալ Յոզեֆ Պիլսուդսկու հետ: Յոզեֆ Պիլսուդսկու ժամանելը բավականին լայն ռեզոնանս ուներ և կապված էր [[Լեհաստանի Ազգային ժողովրդավարական կուսակցություն|Լեհաստանի Ազգային ժողովրդավարական կուսակցության]] դեմ դաշնակիցներ ձեռք բերելու Պիլսուդսկու կողմից կազմակերպված [[Մայիսյան հեղաշրջում (Լեհաստան)|Մայիսյան հեղաշրջումից]] հետո (1926 թվական) և «[[Վերակազմավորում (Լեհաստան)|Վերակազմավորման]]» պլանների հաստատման հետ: Յոզեֆ Պիլսուդսկու հանդիպումը Նեսվիժում «Արևելյան Կրեշի» մագնատների հետ, բրիտանական մամուլին հնարավորություն է տվել ստեղծել սկանդալ, որի համաձայն, բնականոն հանդիպման փոխարեն իրականում Նեսվիժում անցկացվել էր լեհական «արքայականների» համագումար, որում քննարկվում էր արքայազն Ալբրեխտի Անտոնի Ռաձիվիլի թեկնածությունն առաջադրել լեհական թագավորական գահին: Ալբրեխտի կրտսեր եղբայրը՝ [[Լեոն Վլադիսլավ Ռաձիվիլ]]ը Նեսվիժի տասնյոթերրոդ և վերջին օրդինատն էր (1939 թվականի սկզբից): 1939 թվականի հուլիսի կեսերին լեհական Սեյմը որոշել է վերացնել բոլոր օրդինատությունները: Այդպիսով Նիկոլայ Քրիստոֆեր Ռաձիվիլ Սիրոտկայի կողմից դրված ունեցվածքի փոխանցման սկզբունքը՝ բացառապես ընտանիքի ավագ տղամարդ ներկայացուցչի միջոցով, չեղյալ է հայտարարվել{{sfn|Метельский|2011|с=141}}: ==== Ամրոցն երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ==== 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը, իսկ 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ|Կարմիր բանակը]] սկսել է Արևմտյան [[Բելառուս]]ի և [[Ուկրաինա]]յի ազատագրման արշավը: Նեսվիժը գործնականում գտնվում էր [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ սահմանին և Կարմիր բանակն առաջին իսկ օրը գրավել է քաղաքն ու ամրոցը: Կարմիր բանակի զինվորները Ռաձիվիլ ընտանիքին հայտնաբերում են Նեսվիժում, որտեղ նրանք հույս ունեին սպասել պատերազմի ավարտին: Ամբողջ ընտանիքը իշխանի մոր՝ [[Մարիա Ռոզա Ռաձիվիլ]]ի հետ միասին անմիջապես ձերբակալվել է: Մինչև 1940 թվականը Ռաձիվիլների ընտանիքը գտնվում էր ԽՍՀՄ-ում: Շնորհիվ Իտալիայի թագուհի [[Ելենա Չերնոգորսկայա]]յի կոչին, որը Մարիա Ռոզայի հետ ընկերական հարաբերությունների մեջ էր, [[Իտալիա]]յի արտաքին գործերի նախարար [[Չիանո Գալեացցո]]յին օգնություն ցույց տալու համար նրանց թույլատրվել է մեկնել արտասահման: 1939 թվականի սեպտեմբերին ամրոցն անմիջապես նոր կառավարության կողմից վերցվել է պաշտպանության տակ: Այստեղ նշանակվել է հատուկ հանձնակատար, որը պատասխանատու էր դղյակում տեղադրված արժեքների անվտանգության համար: Ճակատագրի հեգնանքով կոմիսարի անունը, ինչպես ամրոցի ստեղծողի մականունը, ''Սիրոտկա'' էր: 1939 թվականի նոյեմբերի վերջին՝ Արևմտյան Բելառուսում պատմական և հեղափոխական հուշարձանների և թանգարանների ուսումնասիրության արդյունքում, [[Բելառուսական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ԲԽՍՀ-ի]] ժողովրդական կոմիսարիատը եզրակացրել է, որ ամրոցում անհրաժեշտ է թանգարան ստեղծել: 1939 թվականին գրող [[Վալենտին Կատաև]]ն այցելելով ամրոց և առաջնորդի հետ շրջելով նրա սրահներով, գրել էր այդ մասին իր հուշերում: Բայց Կատաևին հատկապես տպավորել էր ''Ասպետական դահլիճը'': Նա այդպիսի բան չի տեսել նաև Մոսկվայի թանգարաններում. {{քաղվածք|«Մի շարք ասպետներ տեղադրվեցին սպիտակ պատերի երկայնքով՝ փայլելով արծաթով և ոսկով: Կանգնած էին հեծյալ ասպետները՝ սաղավարտներին ջայլամի փետուրներ ամրացված:»}}: [[Իոսիֆ Ստալին|Ի.Ս. Ստալինին]] ուղղված նամակում, Բելառուսի կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի քարտուղար [[Պանտելեյմոն Կոնդրատեվիչ Պանամարենկո|Պ. Կ. Պոնոմարենկոն]] նշել է, որ ամրոցի արժեքները մեծ են, իսկ «գրադարանին պարզապես գին չկա»: Համաձայն ԿԲԲ (բ) Կենտրոնական Կոմիտեի 1941 թվականի հունվարի 3-ի հրամանի, Նեսվիժի արժեքների ամբողջ հավաքածուն բաժանվել է: Մինսկի [[Բելառուսի ազգային արվեստի թանգարան|Բելառուսի արվեստի թանգարանին]] տրամադրվել է 264 նկար (այդ թվում՝ Ռաձիվիլների ընտանիքի 64 դիմանկար), սլուցկի գոտիները, կահույքը, զենքի և զինամթերքի հավաքածուները տեղափոխվել են [[Բելառուսի պատմության ազգային թանգարան]] և «Բելառուսֆիլմ» կինոստուդիա<ref name="ЖББ" />: Որսորդական դահլիճի ցուցանմուշներ տեղափոխվել են [[Բելոստոկ]]ում գտնվող Բելովեժսկի պետական արգելոց, տարազները` [[Բելառուսի օպերայի և բալետի ազգային թատրոն]]ին և [[Արվեստի գործիչների պալատ]]ին: Հավաքածուն իրականում տեղափոխվել է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի մեկնարկից առաջ և գերմանացիների կողմից Մինսկի արագ գրավման պատճառով հնարավոր չի եղել տարհանել: Դեռևս չգույքագրված այս հավաքածուները, արխիվի և գրադարանի հետ միասին, հետագայում տեղափոխվել էր [[Գերմանիա]]: Պատերազմի սկզբում Մինսկում պահված Նեսվիժի ամրոցի թնդանոթները, որոնք դեռ տարհանված չէին, գերմանացիները 1942 թվականին տեղափոխել էին [[Բեռլին]]ի Զեյխհաուս, որտեղ երկուսը ոչնրչացվել էին պատերազմի ավարտին քաղաքի ռմբակոծության ժամանակ{{sfn|Метельский|2011|с=140—142}}: 1941-1944 թվականների ամրոցի գրավման տարիներին այստեղ տեղակայված էր գերմանական ռազմական հիվանդանոցը{{sfn|Будник|2010|с=323—324|name=budnik.323—324}}: ==== Հետպատերազմյան ժամանակաշրջան: Ամրոցում տարածքում առողջարանի տեղակայումը: ==== [[Պատկեր:Санаторый Нясвіж.jpg|300px|thumb|Խորհրդային տարիներին Նեսվիժի առողջարանը տեղակայված էր ամրոց-պալատական համալիրում]] Պատերազմն ավարտվելուց հետո սկսվել է աշխատանք` կորած արժեքների որոնման և վերադարձման ուղղությամբ: Հանձնաժողովը գլխավորում էր [[Սանկտ Պետերբուրգ|Լենինգրադ]]ի մերձակայքում գտնվող Պավլովսկի պալատի գլխավոր պահապան՝ [[Անատոլի Միխայլովիչ Կուչումով|Ա.Մ. Կուչումովը]], իր եռուն գործունեության շնորհիվ, [[Գերմանիա]] արտահանված ցուցանմուշները մասամբ վերադարձվել էին [[ԽՍՀՄ]], իսկ 1948-1960 թվականներին Մինսկի Ռաձիվիլների արխիվը տեղափոխվել է [[Բելառուսի ազգային պատմական արխիվ]], որտեղ այն կազմում է առանձին ֆոնդ (ֆ. 694), իսկ Ռաձիվիլի գրադարանը տեղափոխվել է [[Բելառուսական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ԲԽՍՀ-ի]] Գիտությունների ակադեմիայի հիմնարար գրադարան: Արվեստի պատկերասրահի մի մասը հայտնաբերվել է վնասված: ԲԽՍՀ-ի Մշակույթի նախարարության այն ժամանակվա ղեկավարությունը նշանակալի չհամարել է ''աշխատող մարդկանց ճնշողների'' դիմանկարները: 1950 թվականին [[Վարշավայի ազգային թանգարան]]ին փոխանցվել է Ռաձիվիլների 63 դիմանկարները: Նախկին Նեսվիժի պատկերասրահի 264 նկարներից միայն 57 նկար է պահվում [[Բելառուսի ազգային արվեստի թանգարան]]ում: Նմանատիպ ճակատագիր է ունեցել նաև Նեսվիժի ամրոցի թնդանոթների հավաքածուն: Չնայած պատերազմից հետո այն վերադարձվել է ԽՍՀՄ-ին, սակայն 1948 թվականին զենքերը տեղափոխվել են [[Լեհաստան]] և այդ ժամանակվանից մինչ այսօր պահվում է [[Վարշավա]]յի [[Լեհական բանակի թանգարան]]ում<ref name="ЖББ" />: 1950-60-ական թվականներին Բելառուսի թանգարանային ֆոնդից փոխանցվել է պահպանման նպատակով ավելի քան 80 միավոր նմուշ<ref name="ЖББ" /><ref>Высоцкая Н. Ф. Ценности переданные Музею истории Великой Отечественной войны в Минске Польской Народной Республикой//Рэстытуцыя культурных каштоўнасцей, праблема вяртання і сумеснага выкарыстання. Юрыдычныя навуковыя і маральныя аспекты. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, якая адбылась у Мінску пад эгідай UNESCO 19-20 чэрвеня 1997 г. Вяртанне-4. Мн., 1997. С. 112—113.</ref>: [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] օրոք, համալիրում տեղակայվել է ''Նեսվիժի'' [[առողջարաններ|առողջարանը]], որը ենթարկվում էր [[ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ|ԽՍՀՄ ՆԳԺԿ]]/[[ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե|ԿԳԲ-ին]], այնուհետև [[Բելառուսական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ԲԽՍՀ-ի]] առողջապահության նախարարության Չորրորդ գլխավոր տնօրինությանը<ref name=san>''Бялевіч М. С.'' Санаторый «Нясвіж» // Памяць: Нясвіжскі район. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2001. — С. 449</ref>, իսկ վերջում՝ «Մեժկոլխոզզդրավնիցայի» ղեկավարությանը: ԲԽՍՀ-ի առողջապահության նախարարությանն առողջարանը հանձնելու ժամանակ այն նախատեսված էր 175 հիվանդի համար (տարեկան 3 հազար մարդ): Առողջարանի կլինիկական բաժանմունքն ուներ 25 տեղով՝ լուրջ հիվանդություններ ունեցող հիվանդների բուժման համար<ref name=san />: Նյարդային հիվանդանոց ուղարկվում էին նյարդային և սիրտ-անոթային համակարգերի հիվանդություններ, ինչպես նաև [[հենաշարժիչ համակարգ]]ի խնդիրներ ունեցող հիվանդներին<ref name=san />: 1950-ականների «վերակառուցման» ընթացքում ամրոցի գրեթե բոլոր տարածքները հարմարեցված էին բուժհաստատության համար: Մեկ անգամ ևս ամրոցը բազմաթիվ փոփոխությունների ենթարկվել է 1960-ականներին, երբ նրա մեջ տեղադրվել է գոլորշով ջեռուցման համակարգ, մինչդեռ 18-րդ դարերի սալիկապատ վառարաններն ու բուխարիների մեծ մասը ոչնչացվել է: 1980-ականներին ոչնչացվել են 16-17-րդ դարերի հոլանդական սալիկապատ վահանակները: Վահանակներից հիշողություն են մնացել դրանց ոչնչացումից քիչ առաջ արված լուսանկարները: Գործնականում, նոր հազարամյակի ընթացքում, քիչ բան է մնացել հին ամրոցից, ինչը մեզ հիշեցնելու էր իր տերերի փառահեղ պատմության մասին{{sfn|Метельский|2011|с=140—142}}: == Հրետանի == 17-րդ դարում Նեսվիժի ամրոցի հրետանու կազմում կար թվով 100 [[թնդանոթ]]: Մինչև 1733 թվականը նրանցից մնացել էր ընդամենը 30-ը։ Այդ ժամանակ ամրոցում կար 406 հրացան և 59 «ենիչեր», որոնք օգտագործվում էին Նեսվիժի [[ենիչերիներ]]ի [[կայազոր]]ում{{sfn|Шышыгіна-Патоцкая|2007|с=16}}: [[Պատկեր:Гарматы з Нясвіжскага замка, XVI - XVII ст..jpg|250px|thumb|16-17-րդ դարերի Նեսվիժի ամրոցի հրացաններից։]] Բելառուսում առաջին անգամ հենց Նեսվիժում է ստեղծվել թնդանոթների ձուլման արտադրամաս (''լյուդվիսարնա''): Լյուդվիսարնան գտնվում էր ամրոցի մուտքի աջ կողմում՝ երեք հարկանի քարե շենքի կողքին{{sfn|Метельский|2011|с=53}}: Արդեն 1576 թվականին այստեղ ձուլվել են առաջին թնդանոթների շարքը, որոնք արձակում էին երկկողմանի միջուկներ: Նույն թվականին այստեղ պատրաստվել է նաև [[ականանետ]]: Երկու թնդանոթ պատրաստվել է 1577 թվականին: 1597 թվականին Նեսվիժի լյուդվիսարնայում պատրաստվել են թնդանոթների և ականանետերի շարք, որոնք անվանվել են քրիստոնեական սրբերի անուններով՝ «[[Հովհաննես առաքյալ|Սուրբ Հովհաննես]]», «Սուրբ Մարկոս», «[[Միքայել Հրեշտակապետ|Սուրբ Միքայել]]», «[[Ռաֆայել Ռաֆայել|Սուրբ Ռաֆայել]]», «[[Մատթեոս առաքյալ|Սուրբ Մեթյու]]», «[[Սուրբ Մարկոնեզ]]»: 1598 թվականին արտադրվել է ավելի քիչ թնդանոթ, այն պատճառով, որ Նեսվիժի և [[Միրի ամրոց]]ների համար այստեղ զանգեր էին պատրաստվում: Զանգերն իրենց ղողանջի համար ստացան «Ցիմբալներ» անվանումը: 300 տարի շարունակ հնչում էր «Ցիմբալների» ձայնը: 1598 թվականին նրանք սկսել են արտադրել թնդանոթի և ականանետերի նոր խմբաքանակ: Յուրաքանչյուր թնդանոթի փողի վրա փորագրված է նրա բնօրինակ անվանումը: 1598 թվականին պատրաստվել էր «Կոկորդիլոս» ականանետը, 1599 թվականին՝ «Սալամանդեր» ականանետը, որն արձակում էր հրե միջուկներ, թնդանոթներ՝ «Ցերբեր», «Հիդրա», ինչպես նաև «Սուրբ Յուրի», «Սուրբ Ալեքսանդր», «Սուրբ Գևորգ» ականանետեր: 1600 թվականին ձուլվել են «Սուրբ Քրիստոֆեր», «Բախուս», «Խաղող», «Բու», «Թութակ», «Կիրճ» թնդանոթները: Այնուհետև 1602 թվականին ընդմիջումից հետո պատրաստվել է «Մելուզինա» թնդանոթը{{sfn|Ткачёв|2002|с=150}}: 16-րդ դարի վերջից մինչև 17-րդ դարերի սկիզբ Նեսվիժում զենքի արտադրությունը ղեկավարել է գերմանացի [[Գերման Մոլտցֆելդ]]ը: Այս բարդ և շատ ծանր գործընթացն արհեստավորների հմուտ խմբի աշխատանքն էր, որոնք հիմնականում կազմված էին բելառուսցի վարպետները: Նրանք մասնակցել են թնդանոթների տեսքի ստեղծմանն ու ձուլմանը, «ավարտել են փողը», իրականացրել են բրոնզե զարդանախշեր սաղարթի, խաղողի, թռչունների, կենդանիների և սրբերի պատկերներով: [[Պատկեր:Гармата Гідра ў двары Нясвіжскага палаца 1930 гг.jpg|thumb|left|300px|1930-ականներին ''Հիդրա'' թնդանոթը Նեսվեզի պալատի բակում]] Վարպետների կողմից ձուլած զենքերն արվեստի օրինակ էին: Նրանց փողերը նման էին տարօրինակ սյուների, միահյուսված ծառերի փողերը` ծավալուն չիյուկ նախշերով (թութակներ), բու, յոթգլխանի հրեշներ, շների գլուխներ և այլն: Դրանք զենքերին տալիս է էին էկզոտիկություն և գրավչություն{{sfn|Ткачёв|2002|с=151—152}}: Օրինակ՝ ''Կրկես'' թնդանոթը պատրաստվել է [[Հոնիական օրդեր|Հոնիական]] սյուների տեսքով, «Հիդրա»ն՝ [[Կորինֆիական օրդեր|Կորինֆիական]] սյունի տեսքով, որի հետևում ձուլվել է պենտագլխանի հիդրան: Թնդանոցներից մեկը ձուլվել է որթատունկի տեսքով՝ ծածկված խաղողի որթով, որի հիմքում Ցերբերի գլուխն էր{{sfn|Метельский|2011|с=53}}: Ինքնատիպ էին նաև փողերի լատիներեն արձանագրությունները («''Հիդրա. սուգի նախապատրաստում, շուտով շոշափվում էր սև նշանով''», «Թութակ. բոլորին սպանում եմ, ում ես հարվածել եմ ծուռ կտուցով», «''Բու. Ես կանխատեսում եմ բոլորի համար աղետ, եթե ինչ-որ մեկն այստեղ է գալիս որպես ավերիչ''», «Խիմերա. Ես ոչնչացնում եմ թշնամուն պայծառ խիմերայի կրակոտ կոկորդով»){{sfn|Ткачёв|2002|с=151—152}}: Բոլոր թնդանոթները զարդարված էին [[Երուսաղեմի խաչ]]ով: Որբուհու նշանն էր, որ պատկանում էր [[Աստծո Երուսաղեմի սուրբ գերեզմանի միաբանություն|Սուրբ գերեզմանի ասպետներին]]{{sfn|Метельский|2011|с=151—152}}: Նեսվիժում թնդանոթների ձուլումը շարունակվել է 17-18-րդ դարերում, այնուհետև արտադրվել են երկաթի զանգվածով վել է ֆունտանի թնդանոթներ: 1763 թվականին ձուլվել է երեք ֆունտանի բրոնզե թնդանոթների շարք և 12 հրազեն: Երկու ֆունտանի թնդանոթներ են արտադրվել 1749, 1753, 1756, 1760 և 1762 թվականներին: 1758 թվականին [[Ստանիսլավ Օգոստոս Պոնյատովսկի|Ստանիսլավ Օգոստոս]] թագավորի ներկայությամբ, ձուլվել է 24 ֆունտանի թնդանոթ, որի վրա փորագրված էին թագավորն ու նրա դռնապանները: Այդ տարի Նեսվիժում կար թվով 66 թնդանոթ{{sfn|Ткачёв|2002|с=151—152}}: Ներկայումս պահպանված Նեսվիժի թնդանոթներից հինգը`''Հիդրա'', ''Բու'', ''Թութակ'', ''Խիմերա'', ''Կրկես'', գտնվում են [[Վարշավա]]յի լեհական բանակի թանգարանում, ևս մեկը՝ «Մելուզինան», գտնվում է [[Ստոկհոլմ]]ի հրետանային թագավորական թանգարանում: «Ցերբեր» թնդանոթը գտնվում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի հրետանու թանգարանում{{sfn|Метельский|2011|с=53}}: Արդեն 20-րդ դարի առաջին կեսին ամրոցի հրետանին հետաքրքրում էր լեհ հետազոտողները։ Զենքի հավաքածուն երկու անգամ նկարագրվել է լեհ գիտնականների մենագրություններում<ref>Berson M. Dawnia zbrojwnia ksiazat Radziwillow w Nieswiezu. Warszawa, 1904.</ref><ref>Brensztein M/ Zarys dziejow ludwisarstwa na ziemiach b. Wielkiego Ksienstwa Litewskiego. Wilno, 1924.</ref>: == Զբոսայգու համալիր == Համալիրի շինարարությունը չի սահմանափակվել միայն ամրոցի կառուցմամբ: Ամրոցի տերերն ակտիվորեն օգտագործել են նաև մոտակա տարածքները: Դեռևս 1585 թվականից իշխան Նիկոլայ Քրիստաֆոր Ռաձիվիլ Սիրոտկան [[Ալբա (զբոսայգու համալիր)|ժամանակակից զբոսայգու]] տարածքում ուներ ամառային առանձնատուն` ''Ալբա'', իսկ նրա ժառանգ [[Կարոլ Ստանիսլավ Պանե Կոխանկու Ռաձիվիլ]]ը հրամայում է ամրոցի մոտ հսկայական անտառ (300 հա) հատել և դրր տեղում պալատական համալիր կառուցել<ref>{{книга |автор = {{nobr|Габрусь Т. В.}}, {{nobr|Кулагін А. М.}}, {{nobr|Чантурыя Ю. У.}} і інш. |заглавие = Страчаная спадчына |место = Мн |издательство = Полымя |год = 1998 |страницы = 212—213 |страниц = 351 |isbn = 985-07-0036-X|язык=be }}</ref> (այժմ այստեղ [[Ալբա (զբոսայգու համալիր)|«Ալբա» այգու]] համալիրն է): Ժամանակակից զբոսայգու համալիրի առաջացումը կապված է [[Անտոնի Վիլհելմ Ռաձիվիլ|Անտոնիա Ռաձիվիլիի]] կնոջ՝ [[Մարիա Դորոտի դե Կաստելյան-Ռաձիվիլ|Մարիա դե Կաստելյանի]] անվան հետ, որի ղեկավարությամբ իրականացվել են այգիների համալիր ստեղծումը: Լանդշաֆտային տիպի այգիները ստեղծվել են 1879 թվականին՝ [[Ուշա (Նեմա գետի վտակ)|Ուշա գետի]] մոտ: Զբոսայգու համալիրը ստեղծվել է ջրուղու պատնեշների և ամրությունների մոտակա տարածքում: Բարձրադիր տարածքները մնացել են անփոփոխ, իսկ ցածր տեղերում իրականացվել են նվազագույն հիդրավլիկ աշխատանքներ՝ լճակների ջրային ռեժիմը կարգավորելու և ճահճուտների ջրահեռացման ուղղությամբ, իսկ որոշ տարածքներում իրականացվել է նաև մակերևույթի հավասարեցումներ: [[Պատկեր:Зажалка Дзікая.JPG|thumb|''Վայրի'' լճակն առանձնացնում է ''Մարիսինի'' զբոսայգին ''Օզերինից'' և ''Հարթավայրային'']] Նեսվիժի զբոսայգու համալիրն ըստ ժամանակահատվածի, նախագծի և ճարտարապետության, տնկարկների ընտրության, բաժանվում է 5 մասի{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}. # Ամրոցի զբոսայգի (11 հա)։ # Հին կամ Օզերին զբոսայգի (16 հա)։ # Ճապոնական կամ Պլինտովկա զբոսայգի (7 հա)։ # Նոր կամ Մարիսին զբոսայգի (22 հա)։ # Անգլիական զբոսայգի (10 հա): Լանդշաֆտները միավորվում են ''Վայրի'', ''Ամրոցի'' և ''Բեռնարդեսկի'' պուրակների կողմից{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}: Զբոսայգու տարածքը՝ ներառյալ ջրհորների հետ միասին, կազմում էր մոտ 100 [[հեկտար|հա]]: Համալիրը բաղկացած է 5 ինքնավար լանդշաֆտային գոտուց, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր ավարտական կոմպոզիցիան: ''Ամրոցի'' և ''Վայրի'' զբոսայգիների պուրակները բաժանարար դեր են կատարում՝ բաժանելով զբոսայգիներն աջափնյա և ձախափնյա հատվածների{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=374}}: Զբոսայգու համալիրի ստեղծման գործում առանձնանում է մի քանի ժամանակաշրջան{{sfn|Чистяков|2009|}}. # 1878-1905 թվականները՝ ''Հին այգու'' հիմնադրումից մինչև ''Անգլիական'' և ''Մարիսինի'' զբոսայգիներում աշխատանքի ավարտը: # 1911-1914 թվականներ` Ճապոնական զբոսայգու ստեղծում և ''Պոպովայա Գորկայի'' ծառատունկի իրականացում։ # 1935-1939 թվականներ` բնորոշվում է Կարոլինա բնավայրի Լեբյաժիմ լճակի շրջակայքում տնկարկներով։ 1878-1912 թվականներին զբոսայգու գլխավոր այգեպանը (պլանավորման և ընդարձակ կառույցների ձևավորման գրեթե ամբողջ ժամանակահատվածում) եղել է [[Անդրեյ Պաստարեմչակ]]ը: Նա սովորել էր Պոզնանի այգեգործության դպրոցում, Եվրոպայի և Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում։ Համաշխարհային լանդշաֆտային այգիների արվեստի գլուխգործոցներին ծանոթանալը բարենպաստ ազդեցություն է ունեցել նրա բնօրինակ աշխատանքի վրա: Օգնականները, իսկ հետո նաև նրա աշխատանքի իրավահաջորդները եղել են Անտոն Կովալսկին, Միխայիլ և Ադոլֆ Ստոտսկիները, Իվան Ցվիրկոն, Անտոն Գլինսկին էին{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}. 1913-1914 թվականներին իրականացվել է լանդշաֆտի բարեկարգման աշխատանքներ։ Զբոսայգում տնկվել էին [[Եղևնի սովորական|սովորական]] և [[Էնգելման (եղևնի)|Էնգելմանի]] եղևնիներ, [[Գմելինայի խեժափիճ|Դաուրյան]] և [[Խեժափիճի սիբիրական|սիբիրական]] խեժափիճիներ, [[Վեյմուտովայի սոճի|Վեյմուտովայի]] և [[Սև սոճի|սև]] սոճիներ, [[Կաղնի ամառային|սովորական բրգաձև կաղնիներ]], [[ամերիկական լորենի|ամերիկական խոշոր տերևներով լորենիներ]], դեկորատիվ շատ թփեր{{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=374}}։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ զբոսայգին շատ է տուժել։ Կտրվել են երիտասարդ տնկարկները, բազմաթիվ ծառերի ստորին հատվածում ճյուղերը մաքրվել են, ինչը նվազեցրել է դրանց դեկորատիվությունը: Հետպատերազմյան շրջանում այգում տեղադրվել են երկու հուշարձան. # «Վիստավոչնայա պոլյանա» ջահի կողքին, որտեղ 1941 թվականին ֆաշիստական զավթիչները կոտորել են Նեսվիժի խաղաղ բնակչությանը։ # Ամրոցի արևմտյան բաստիոնի մոտակայքում` Նեսվիժի ազատագրման ընթացքում զոհված սովետական զինվորների եղբայրական գերեզմանի վրա (հուշարձանի ստորոտում այրվում է հավերժական կրակը): 1963 թվականին Նեսվիժի զբոսայգու համալիրը հայտարարվել է հանրապետական նշանակության բնության հուշարձան։ 1960-ական թվականների սկզբներին՝ ճարտարապետ Ռուդենկոյի գլխավորությամբ, մշակվել էր այգու վերանորոգման-վերականգման ծրագիրը, որն իրականացվել է մասամբ։ 1985-1991 թվականներին իրականացվել էին տարածքի բարելավման վերանորոգման-վերականգման աշխատանքներ («[[Մինսկպրոեկտ]]», գլխավոր ճարտարապետ Մ. Ֆ. Ժլոբա) {{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}. === Ամրոցի կամ Անտոնիի զբոսայգի === [[Պատկեր:Замкавы парк. Нясвіж.JPG|thumb|Ամրոցի զբոսայգին]] Մուտքը դեպի զբոսայգի սկսվում է հին դարպասից, որը զարդարված է Ռաձիվիլների ընտանիքի զինանշանով` «Շեփորներով»: Զինանշանի վրա պատկերված է արծիվ (ուժի նշան), որի կրծքավանդակի վրա պատկերված վահանին երեք որսորդական եղջյուրներ են և Էնթոնի Վիլհելմ Ռաձիվիլի մոնոգրամը: Դարպասի ետնամասում բացվում է տեսարան դեպի Ամրոցի ծառուղին, որն իրենից ներկայացնում է 450 մ երկարությամբ պատնեշ՝ եզրապատված դարավոր ծառերով: Բույսերի տնկարկներից գերակշռում է [[թխկի սրատերև|սրատերև թխկին]], [[ուռենի բաբելոնական|բաբելոնական ուռենին]], հանդիպում են նաև [[Ուռենի սպիտակ|ուռենիներ]], որոնք առանձնանում են կանաչ ֆոնի վրա այլ տնկարկներից: [[Պատկեր:Земляная дамба ў Замкавым парку.JPG|left|thumb|Ամրոցային զբոսայգու հողե պատնեշը։]] Հողե պատնեշը կառուցվել է 1870-1875 թվականներին։ Մինչ այդ ամրոցը քաղաքին կապում էր մոնտաժվող երկար կամրջի միջոցով, որը լավ տեսանելի է Տ. Մակովսկիի փորագրության մեջ։ Կամուրջն ուներ պաշտպանողական նշանակություն, բայց կորցնելով իր այդ ֆունկցիան` փոխարինվել է ամբարտակով։ Ծառուղին հանդիսանում է Անտոնիի զբոսայգու մի մասը (այգու անվանումը կապված է ի պատիվ [[Անտոնի Վիլհելմ Ռադձիվիլ]]ի){{sfn|Чистяков|2009|}}: Զբոսայգու տարածքի կանաչապատման աշխատանքները սկսվել էր 19-րդ դարի սկզբներին։ 1810 թվականի Նեսվիժի հատակագծում երևում է, որ ճանապարհը, որն անցնում է ջրամբարի արտաքին եզրով երեք տեղում երկու կողմից տնկվել է ծառերով, չորրորդում (հյուսիսարևելյան)` մի կողմի վրա: Ինչպես նշել է Վ. Սիրոկոմլյան, 1830-ական թվականներին ջրուղու լանջին աճում են վայրի թփեր և մեկ ու մեջ տանձենիներ, իսկ դիմային բակի կենտրոնում կանգնած էին մի խումբ [[կեչի]]ներ և [[կաղամախի]]ներ: Գ. Գումինսկու փորագրությունում, որը կատարվել է ավելի ուշ, տեսանելի, որ այգու կենտրոնում գտնվող ծառերը փոխարինվել են 15-16 մ տրամագծով ծաղկե ծաղկեբույլերով, իսկ առաջին թևի մուտքի մոտ տնկվել են դեկորատիվ թփեր: Այժմ Անտոնիի զբոսայգին ներառում է իր մեջ մուտքի պատնեշն ու ամրոցին ամիջապես հարող տարածքը: Լանդշաֆտի բնույթը գործնականում չի փոխվում դեպի կամուրջը՝ որը ջրուղու վրայով նետված էր դեպի ամրոցի աշտարակային դարպասը: 1961 թվականին այգում կառուցվել է «Սպուտնիկ» քանդակը՝ ի պատիվ Երկիր մոլորակի առաջին արհեստական արբանյակի: Այստեղ աճում է Նեսվիժի միակ [[գլեդիչիա]]յի նմուշը: Ամրոցի հարակից տարածքի կանաչապատումն իրականացվել է երեք մակարդակներով՝ ջրուղու եզրի երկայնքով, լիսեռի խորանարդի երկայնքով և ամրոցի ներքին տարածքի բակերում: Ամրոցի այգում կան մեծ թվով էկզոտիկ բույսեր: 1954 թվականին, ճարտարապետ Ռուդենկոյի նախագծի համաձայն, ամրոցի բակում տեղադրվել է քառակուսի հրապարակ: Հրապարակի կենտրոնական հատվածն էլիպսի տեսք ուներ, իսկ առաջին պլանում` ջրհորի, որը լավ զարդարված էր տեղական արհեստավորների գործի կաշվե երկաթյա մանրամասներով, ինչպես նաև «Ամուրը գավաթով» քանդակը{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}: 21-րդ դարի սկզբի վերակառուցումից հետո բուսականությունն անհետացել է բակից, մնաց միայն ջրհորը: Ամրոցի հարավային մասում՝ նախկին ախոռների դիմաց, գտնվող մի փոքրիկ բակում (ախոռ կամ ֆերմա), որը գտնվում է ամրոցի պարիսպներին հարակից ջրուղու կողքին, զարդարված է մի խումբ կապույտ [[եղևնի]]ներով, ծաղիկներով, իսկ ամրոցի պարսպապատն ու աշտարակը ծածկված են վայրի խաղողներով: Ամենափոքր դղյակի բակը գտնվում է արևելյան մասում՝ պալատական համալիրի և հարթակի միջև: Այստեղ տնկված են [[հացենի]]ներ և [[Եղևնի կեռիկավոր|կապույտ եղևնիներ]]: Ծածկած սանդուղքը` խաղողի ճյուղավորված [[պերգոլա]]յի տեսքով, տանում է դեպի թեքահարթակները: Տարբեր ժամանակներում ամրոցում տնկում էին թփեր՝ [[Ալոճենի|ալորենու]] տարատեսակներ, տարբեր տեսակի [[Եղրևանի|յասամաններ]] և [[հասմիկ]]ներ: Հինգ տերևանոց [[խաղող]]ը, [[Խաղող ամուրյան|ամուրյան խաղողը]] և [[Խաղող մշակովի|մշակովի խաղողը]], [[ակտինիդիա խաղող]]ն օգտագործվում էին ամրոցի պատերը և տեսանելի զրուցարանները զարդարելու համար: Ջրային հատվածի արտաքին մասում ամրոցը շրջապատված է շրջանցիկ լայն ճանապարհով, որոնք տնկված են [[Թխկի սրատերև|սրատերև թխկիներով]]{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=532—533}}: Ամրոցի զբոսայգին ներառում է նաև ծառուղիներ, որոնք ամրոցը շրջանակում են ճահճի ափի պաշտպանական երկայնքով և երկու կածաններով: ''Թատրոնի'' ծառուղին գտնվում է ամրոցի հարավում և ունի կիսաշրջանի տեսք: Անցյալ ժամանակներում տաք եղանակին պալատան թատրոնը տալիս էր թատերական ներկայացումներ, իսկ հանդիսատեսը գտնվում էր պաշտպանական ջրուղու մյուս կողմում: Երկրորդ կածանը գտնվում է ամրոցի արևելյան կողմում և զարդարված է գրանիտե պատվանդանների վրա երեք բրոնզե ծաղկամաններով (տեղադրվել է 1992 թվականին, քանդակագործ՝ Վալերի Յանուշկևիչ){{sfn|Чистяков|2009|}}: === Հին զբոսայգի կամ Օզերին === [[Պատկեր:Помнік М. Кастэлян.JPG|thumb|Հուշարձան այգու հիմնադիր Մ. Քաստելjանի պատվին: Մոտակայքում են գտնվում են առաջին բարդու մնացորդները, որը Հին այգու տարածքում միակ ծառն է։]] Հին զբոսայգին հիմնադրվել է 1878 թվականին Վայրի լճակի ձախ ափին՝ շուկայի հրապարակի տեղում, որտեղ նախկինում աճում էր միայն մեկ ծառ՝ [[բարդի|կանադական բարդի]], որի տեղում կար մի արձանագիր քար հետևյալ մակագրությամբ. «Այգու ամբողջ տարածքում տնկելու պահին, գտնվում էր միայն այդ բարդին»։ Այգում կա հուշարձան [[գլաքար]] (հայտնի է որպես ցանկության քար){{sfn|Чистяков|2009|}}՝ ի պատիվ իր ստեղծողի․ «Ի հիշատակ այս այգու տնկման 25 ամյակի, ինչպես նաև երախտագիտության նշան՝ արքայադուստր Ռաձիվիլի կողմից ամրոցը Մարի Կաստելինների հետ զարդարելու այսքան տարիների աշխատանքի համար: Այս քարը 1903 թվականին դրել է նրա շնորհակալ ամուսինը՝ Անտոն Ռաձիվիլ XIV-ը, Նեսվիժի շքանշանակիր»: [[Պատկեր:Стары парк. Нясьвіж.JPG|left|thumb|Հին զբոսայգու բացատներից մեկը:]] Ծառերի մեծ մասը տնկվել է 19-րդ դարի վերջին, լանդշաֆտների հետագա մշակումն իրականացվել է մինչև 1920-ականների վերջը: Չնայած այն հանգամանքի, որ ''Օզերինի պուրակը'' ձևավորվել է լանդշաֆտային ոճով, կան [[թխկի|թխկու]], [[լորենի|լորենու]], [[շագանակ]]ի, [[բոխի|բոխու]] բազմաթիվ ծառուղիներ: Օզերինի մուտքը շրջանակված է երկու զույգ սալիկներով երկաթյա դարպասով և փոքրիկ [[այգեպան]]ի տնակով: Բացի հիշատակի քարի կտորներից, այգու այս հատվածում ժամանակին տեղադրվել են կեչուց տուն, հոլանդական [[ջրաղաց]], եռաստիճան սոլյարի և զրուցարան-վրան` [[հետևազոր]]ի գլխարկի տեսքով: [[Պատկեր:Помнік сабаку.jpg|180px|thumb|Փրկարար շան հուշարձանը։]] [[Պատկեր:Русалка ў Нясвіжы.jpg|left|thumb|Ջրահարս։]] ''Հին զբոսայգու'' լանդշաֆտային կոմպոզիցիաները կառուցված են հաջորդաբար տեղադրված երեք բացատներով (Սպորտային, Կենտրոնական և Ցուցահանդեսային), որոնք տարբերվում են չափի, ձևի, լուսավորության և գորգաձև ուրվագիծերի բնույթով{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=534—535}}: Բացատներն իրար հետ կապված են ծառուղիներով և ստեղծում է կանաչ դահլիճների մի տեսակ [[անֆիլադ]], որի ներքնահարդարումը ներառում է ծառերի, թփերի և ծաղիկների լայն տեսականի՝ յուրահատուկ բուրմունք տալով յուրաքանչյուր բացատին: Այգին սկսվում է ''Սպորտային բացատի'' սրահների անֆիլադներով, որտեղ ժամանակին գտնվում էր սոլյարին{{sfn|Варрава|2011|с=41}}: 20-րդ դարի սկզբին մարգագետնում կար թենիսի խաղադաշտ: Բացատը շրջապատված է այնպիսի ծառերով, ինչպիսիք են [[եղևնի]]ն, թխկին, տերևավոր կաղնին, սև բարդին{{sfn|Чистяков|2009|}}: ''Մարզական բացատի'' դիմաց՝ ձախ կողմում, ստեղծվել է արհեստական լճակ, որը լցվում էր ջրհորից հոսող աղբյուրով: Ներկայումս այն չորացել է: Պահպանվել է մոտակայքում տեղադրված մի փոքր քառանկյունաձև քար, որի վրա գրված է «Ունդինայի ջրհորը»{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=534—535}}: Այն գտնվում է այգու մուտքի մոտ: Հորատանցքը սովորական ձևով նշում է աղբյուրի տեղը, որի շուրջ պտտվում է լեգենդներ՝ դրանում ապրող աստվածուհի նիմֆերի մասին: ''Հայելի լճակի'' մի քարի վրա՝ որտեղից վերցվում է աղբյուրի ջուրը, տեղադրվել է ջրահարսի արձան: ''Սպորտային բացատը'' փոխվում է ''Կենտրոնականին'', որտեղ իր նախկին տեղումկ վերականգնվել է շան հուշարձանը: Հուշարձանի պատվանդանին փորագրված է արձանի կանգնեցման ամսաթիվը`1896 թվական: Ազնվական կենդանու կրծքին կախված է [[մեդալիոն]], որը զարդարված է Ռաձիվիլ ընտանիքի զինանշանի հիմնական տարրով{{sfn|Чистяков|2009|}}: Համաձայն լեգենդի՝ որսի ժամանակ արքայազնի կողմից վիրավորված արջը հարձակվել և քիչ էր մնում սպաներ արքայազնին։ Նրա սիրելի շունը շտապել է օգնության: Վճռորոշ պահին նա գրավել է զայրացած գազանի ուշադրությունը, որով և իր կյանքի գնով փրկել է տիրոջ կյանքը։ Բրոնզե հուշարձանը հիշեցնում է փոքր եղբայրների հանդեպ պարտականությունների մասին{{sfn|Варрава|2011|с-41—44}}: Դեկորատիվ լճակն ու ջրհորը նույնպես զարդարում է «Ցուցահանդեսային ապարանքը», որտեղ մինչև 1927 թվականը տարբեր ձևերի փոքր տաղավարներում անցկացվում էր ծաղիկների, բանջարեղենի և մրգերի սեզոնային ցուցահանդեսներ: Ամբողջությամբ կորել են այն ճարտարապետական շենքերը և քանդակագործական կոմպոզիցիաները, որոնք ժամանակին զարդարել են այգին{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=534—545}}: 1990-ականների սկզբին այգու տարածքում ստեղծվել է ''Հիշողության ծառուղի'', որի երկայնքով գտնվում են բրոնզե կիսանդրիներ, ի պատիվ նրանց, ովքեր իրենց կյանքը նվիրել են [[Նեսվիժ]]ին և [[Բելառուս]]ին: Հիշողության ծառուղում տեղադրված են՝ Նիկոլաս Հ. Ռաձիվիլ Սիրոտկայի, Ջիովաննի Մ. Բերնարդոնիի, Տ. Մակովսկիի, Վլադիսլավ Սիակոմլայի, [[Յակուբ Կոլաս]]ը, Յուրի Նեսվիժի (պատմաբանների մեծամասնությունը կասկածում են, որ վերջինս որևէ կապ ուներ ներկայիս Նեսվիժի հետ) և այլոց կիսանդրիները{{sfn|Варрава|2011|с=38}}: === Նոր կամ Մարիսին զբոսայգի === [[Պատկեր:Частка Марысінага парку.JPG|thumb|Մարիսին զբոսայգի]] Նոր (Մերիսին) զբոսայգին գտնվում է ձախափնյա հատվածում: Նոր պարկի լանդշաֆտների կոմպոզիցիոն որոշումներն արտացոլում էին [[նատուրալիզմ]]ի ազդեցությունը (առանձին զբոսայգիների խմբերի չափը մեծանում էին ամրոցից հեռավանալուն զուգահեռ){{sfn|Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|1993|с=374}}: Նոր զբոսաայգին ունի ուղղանկյունաձև կառուցվածք, որը դաշտի կողքից սահմանափակված է մեկ շարքով տնկված կանադական [[բարդի]]ներով: Նրա կոմպոզիցիան առավելագույնս արտացոլում է ռոմանտիկ պարկի առանձնահատկությունները` նրա աճող հուզականությամբ, միայնությամբ և լռությամբ: Համաձայն լեգենդի այս զբոսայգու համալիրի ստեղծումը կապված է Արքայադուստր Մերիի ողբերգական ճակատագրի հետ, որն արտացոլվել է նաև զբոսայգու որոշակի խորհրդանիշներին. «Մարիամի արցունքներ» աղբյուրը, «[[Սուրբ Գևորգ]]ը [[նիզակ]]ով խոցում է [[օձ]]ին» բրոնզե քանդակների խումբը, որտեղ ջուրը հոսում էր օձի վերքից (քանդակը գողացել են [[նացիստ]]ները [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին), է պիտագրեր և գրություններ քարերի վրա: «Կարապի մարգագետնի» հետևում գտնվող պուրակի առավել [[ճահիճ|ճահճոտ]] հատվածում ձևավորվ էլ «Սիրո կղզի» կլոր լճակ{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=535}}: Նոր պարկի լանդշաֆտային ձևավորումը կրկնում է Օզերինի զբոսայգու դասավորությունը: Ամրոցից ինչքան հեռանում են զբոսայգու խմբերը, այնքան նրանց չափերն աստիճանաբար մեծանում են, անհատական [[կուրտինա]]ները վերածվում են պուրակների և խոշոր անտառների, իսկ արևելյան ծայրամասերում` այսպես կոչված «Ռուսական Անտառի»` հազվագյուտ էկզոտիկներով տեղական կարծր փայտերից: Մերիսինի զբոսայգու բոլոր կոմպոզիցիոն տարրերը կապված են իրար օղակաձև ճանապարհով: Կաղնու և մոխրի ծառուղիները տանում են դեպի Ռուսաստանի անտառ, իսկ կլոր լճակից՝ ուռիների և լորենիների ծառուղիներ: 1898 թվականին աստղագիտական [[կոթող]] տեղադրվել է Կրեստովայա լեռան վրա կամ Նոր զբոսայգու կենտրոնական մարգագետում, որից երկու կիտրոնի և թխկիի ծառուղիներ են դրվել ճառագայթային ուղղություններով: Մերիսինի պուրակի հարավային մուտքը պահպանվել է գրեթե իր սկզբնական տեսքով՝ զարդարված զանգվածային սյուներով և երկաթյա դարպասներով, հյուսներով: Մուտքի մոտ կա պահակակետ, որը կառուցված է [[գոթիկա|գոթական ոճով]]{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=535}}: Արևելքից Մերիսինի պուրակն ավարտվել է անտառով` [[կեչի]]ների գերակշռությամբ: Այստեղ ստեղծվել է «Կարոլինայի շրջան» կազմը, որը ձևավորվել է զուգված [[եղևնի]]ներով՝ կենտրոնում մեծ քարի կտորով: Դաշտից այն դեպի որսորդական տաղավար՝ «Կարոլինայի տուն», գնացող կեչիների ծառուղի կար: Այնտեղ տեղակայված էին նաև շնանոցը, խոզաբուծական ֆերմա, հավաքվում էին որսորդներ, որսի ավարտից հետո անցկացվում էին ընթրիքներ: Մերիսինի պուրակի մեծ չափսերն ու հեռավորությունը, նրա լանդշաֆտների բնականությունը, միայնակ կոթողը և «Մերիսի արցունքներ» կոչվող քարայր-աղբյուր՝ այս ամենը զբոսայգին առանձնապես խորհրդավոր էր դարձնում՝ ծածկված խորհրդավորությամբ{{sfn|Варрава|2011|с=38}}: === Անգլիական զբոսայգի կամ Ձիարշավարան === Անգլիական զբոսայգին հիմնադրվել է 1898 թվականին, որպես Նոր զբոսայգու շարունակություն՝ Ձիարշավարանի տեղում: Այստեղ տեղավորված էր ախոռների և վազքուղիների տարածքներ, որոնք գոյություն են ունեցել մինչև 1939 թվականը: Անգլիական զբոսայքում սովորեցրել են ձիավարություն, կազմակերպվել են ձիերով ներկայացումներ: Ժամանակին այստեղ կար զրուցարան՝ թամբի տեսքով, ինչպես նաև փոքրիկ ջրամբար: Որպես Մարիսինի զբոսայգու շարունակություն, Ձիարշավարանը զարդարող տնկիները դասավորված էին շախմատաձև՝ մեկական կամ երեքական [[եղևնի]]ներով և [[կեչի]]ներով{{sfn|Варрава|2011|с=38}}: Մինչ օրս միայն առանձին ծառեր են պահպանվել: Ափամերձ հատվածը բաց է, այգու մյուս կողմերը փակ են անկանոն տնկարկներով, այժմ շատ նոսրացել են{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=535}}: === Ճապոնական կամ Հարթավայրային այգի === [[Պատկեր:Японскі парк у Нясвіжы.JPG|thumb|Ճապոնական զբոսայքի]] 20-րդ դարի սկզբին զբոսայգու համալիրի ձևավորումը տեղի էր ունենում հիմնականում արևելյան մասում՝ [[Վայրի պուրակ]]ի երկայնքով: Այգու սահմանը հանդիսանում էր պուրակի գլխավերևում գտնվող արևելյան պատնեշը: 1913-1914 թվականներին՝ Պլինտովկա մարգագետնի տեղում, Անգլիայում պարտեզների ձևավորման նոր գաղափարների ազդեցության տակ՝ Լուցենսի, Միտչելը և Պետը ստեղծել են «Ճապոնական պուրակը»{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=535}}: Ճապոնական այգու տարբերակիչ առանձնահատկությունն էր ջրային մարգագետինները`[[սև թոռ]]երով և արևելյան ոճի բարդ զարդանախշերով դեկորատիվ առարկաներով (օրինակ՝ նստարաններ լապտերների տեսքով): Անգլիացի այգեպանների կողմից 20-րդ դարի սկզբին ստեղծած Ճապոնական զբոսայգին շարունակում էր մնալ Նեսվիժի պուրակի կոմպոզիցիաների գրեթե ամենաառեղծվածային մասը, քանի որ նրա ստեղծման և պլանավորման մասին գրեթե ոչինչ հայտնի չէր: Ճապոնական զբոսայգում պահպանվել են առանձին [[ուռենի]]ներ: Այստեղ մեծ քանակությամբ աճում է [[հիրիկ]]ներ: «Պոպովա Գորկան» (գտնվում է այգու հյուսիսարևելյան ծայրամասում), որը գտնվում էր մատուռից վերև՝ քաղաքապետարանի հետ միրնույն առանցքի վրա, զբոսայգու կոմպոզիցիայում գերիշխում էր: Մատուռները հանդիսանում էին կալվածքների անփոխարինելի տարր և սովորաբար փակում էին պալատական և այգիների անսամբլի հիմնական առանցքները: Հնագետները ենթադրում են, որ «Պոպովա Գորկայի» մոտակայքում պետք էր փնտրել ամրոցի տերերի առաջին փայտե շինությունների մնացորդները{{sfn|Варрава|2011|с=36—37}}: Ճապոնական զբոսայգին պլանավորելիս նախատեսվում էր կազմել նեղ ճանապարհներ, գաճաճ ծառեր, քարե նստարաններ: Սակայն, ծրագիրը միայն մասամբ էր իրականացվել: Գաճաճ ծառերն աճել և դադարել են տարբերվել սովորական ծառերից: Զբոսայգում երկու ծառուղի է դրվել. #ուռենիների ծառուղին լճակի ափից ձգվում է գերեզմանատունն #շագանակի ծառուղին, կիտրոնի և այլ կոշտ փայտանյութերի ծառուղին միացնում է Հարթավայրային այգին Պոպովա Գորկային: Արևելյան տեսանկյունից հիմնական բաղադրիչը Կարոլինայի որսորդական տնակի տաղավարն էր Վայրի լճակի վերին մասում, որը չի պահպանվել{{sfn|Памяць: Нясвіжскі раён|2001|с=535}}։ == Ճարտարապետություն == Նեսվիժի ամրոցի առանձին մասերի, հատկապես պալատական և կոմունալ սենյակների գեղարվեստական տեսքը բազմիցս փոխվել է: Պալատական և զբոսայգիների համալիրն աստիճանաբար է ձևավորվել։ Սկզբնական շրջանի հիմնական պաշտպանական ֆունկցիա ունեցող ամրոցն հետզհետև ձևափոխվել և դարձել է եվրոպական ամենահզոր ընտանիքներից մեկի նստավայրը<ref name="belta"/>։ Ամրոցը տեղակայված է [[Ուշա (Նեմա գետի վտակ)|Ուշա գետի]], լճակների և խոռոչի կողմից ստեղծված մի կղզու վրա: 170×120 մ տարածքը շրջապատված էր քարով շարված հողապատնեշով: Անկյունային մասերում գտնվում էին բաստիոններով, իսկ ավելի խիտ`ռազմական և տնտեսական նշանակության տարածքները (զինանոցներ և պահեստներ): Պալատը, որն ուներ ութանկյուն ժամապահ աշտարակներ, ուներ երեք հարկ, դրա աջ կողմում տեղադրված էր նաև երեք հարկանի զորանոց՝ կցված բարձր ժամապահ աշտարակով, իսկ ձախ կողմում գտնվում էր տնտեսական մասնաշենք, որտեղ տեղակայված էին տարբեր ծառայություններ<ref name="belta"/>: Արևելքից դղյակի մուտքն ամրապնդվել է եռանկյունաձև խրամատով, որի ուղղությամբ մոտենում էին դեպի մուտքի երկու ճանապարհ: Պալատի մուտքի գլխավոր առանցքին վրա գտնվում էր քարե դարպասը` բացվող կամրջով<ref name="doylidstva_i_gistoryya"/>, որոնք հատվել են հողապատնեշի մեջ և գծապատկերով տեղադրված էին պարապարանի վրա մի քանի աստիճաններով<ref name="belta"/>։ 1706 թվականին շվեդներն այրել են պալատն ու պաշտպանական ամրությունները: Պալատը վերանորոգվել և վերակառուցվել է 1726 թվականից հետո Ռաձիվիլների կողմից` համաձայն ճարտարապետ Կ. Զդանովիչի նախագծի: Ըստ նրա ներկայացված հատակագծի 1740 թվականին կառուցվել է ամրոցի մատուռը: 18-րդ դարում պալատի կառուցմանը մասնակցել են ճարտարապետներ Մաուրիցիո Պեդետին (1748-52 թվականներ), Մ. Ֆլորիանովիչը (1775-78 թվականներ), Կառլո Սպամպանին (1778-79 թվականներ) և Ա Լոցցին (1783 թվական)<ref name="doylidstva_i_gistoryya">[http://szlachta.io.ua/s210125/doylidstva_i_gistoryya_niasviju Дойлідства і гісторыя Нясвіжа]</ref>։ [[Պատկեր:Картуш франтона.JPG|thumb|Ճակատային զինանշանը]] 17-18-րդ դարերի ընթացքում այստեղ իրականացվել են զգալի վերակառուցումներ<ref name="belta"/>՝ քարե նկուղները փոխարինվել են հողե ամրություններով: Պալատական հիմնական շենքի կենտրնական խորանարդաձև հատվածում ավելացվել է չորրորդ հարկը, որն ավարտվել է եռանկյունաձև [[ճակտոն]]ով: Կողային մասնաշենքները մասամբ վերակառուցվել են և կենտրոնական շենքին միացվել են եռահարկ շենքերով, իսկ մուտքի դարպասները` պատկերասրահներով: Այս վերակառուցման արդյունքում բակի պարագիծը փակվել և ստացել է ասիմետրիկ հնգանկյուն հատակագիծ<ref name="belta"/><ref name="doylidstva_i_gistoryya" />: 1809 թվականին պալատը վերականգնվել է (ճարտարապետ Մ. Ցեյլիկ): 19-րդ դարի կեսերին՝ ամրոցի հողապատնեշներն ապամոնտաժված վիճակում էին և այլևս չեն վերականգնվել<ref name="doylidstva_i_gistoryya" />: === Կազմություն === [[Պատկեր:Нясвіжскі палац 2006 г., пачатак рэканструкцыі..jpg|180px|thumb|Աշտարակներով դարպասը]] Տարածքի մուտքն անցնում է գլանաձև կամարներով փակված մուտքային դարպասի [[թունել]]ի միջոցով, որն ավարտված է եռանկյունաձև [[ճակտոն]]ով: Բակի ներսի կողմի մուտքի հատվածում վեր է բարձրանում է երկհարկանի աշտարակ, որը ծածկված է սաղավարտի նման գլխիկավոր գմբեթով: === Գլխավոր մասնաշենք === [[Պատկեր:Нясвіжскі палац.JPG|thumb|left|Գշխավոր մասնաշենք]] Տեղադրված է մուտքի դարպասի հետ միևնույն առանցքի վրա և հանդիսանում է պալատական համալիրի կենտրոն հատվածը: Հիմնական մասնաշենքն է, որի մուտքը պատրաստված է արտաքին խորանարդի տեսքով մինչև շենքի լայնության այն մասը, որը դուրս է գալիս արտաքին մասի ճակատից իր ամբողջ բարձրությամբ: Շինության վերևում տեղադրված է լայն [[կտուր]]՝ մետաղյա [[ցանկապատ]]ով: Երկու կողային ուղղանկյուն առանձնամասերով շենքերը տեղադրվում է հիմնականի շենքի անկյան տակ, որին միացված են եռանկյունաձև անկյունային ներդիրներ: Աջ թևի մասնաշենքի առջև կա երկհարկանի վեցանկյուն աշտարակ՝ սաղավարտի նմանվող գմբեթով և ռոտունդայով: === Դարպասներ և պատկերասրահներ === Դարպասները վերևում ունեն ժամացույց, կա պահակախմբի համար նախատեսված պահակակետեր (ստորին մասում) և արխիվային սենյակ (վերին մասում): Դարպասի շուրջ գտնվող օժանդակ շինությունները ներառում էին մի շարք բնակելի և կոմունալ սենյակներ, խոհանոց, նկուղ, գանձարան և այլն: ==== Մատուռ ==== [[Պատկեր:Алтар капліцы. Нясвіжскі замак.jpg|thumb|180px|Մատուռի խորանը]] Այստեղ է գտնվում համալիրի մատուռը՝ փայտե և կավե խորանովով: Մատուռի ծաղկեպսակները զարդարված են աստվածաշնչյան պատկերներով: === Ինտերիեր === [[Պատկեր:Бальная зала Нясвіжскага замка.jpg|thumb|left|Պարասրահ]] [[Պատկեր:Гетманская зала Нясвіжскі замак.jpg|thumb|left|Խորհրդակցությունների սրահ]] Նեսվիժի ամրոցի ինտերիերը տպավորիչ է իր գեղեցկությամբ և շքեղությամբ: Ամրոցն ունի մոտ երեք հարյուր հյուրասենյակ և տասներկու մեծ արարողակարգային դահլիճ: Հատկապես հարուստ զարդարված է պատկերասրահներն ու արարողակարգային դահլիճները, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ յուրօրինակ գեղարվեստական կերպար և անուն՝ Ոսկե, Թագավորական, Խորհրդակցությունների, Մարմարե, Աստղային, Ասպետական, Որսորդական և այլն<ref name="belta"/>: Գրադարանում գործնականում հավաքվել է ավելի քան քսան հազար ձեռագիր և տպագիր գրքեր՝ եվրոպական բոլոր լեզուներով: Պատկերասրահը զարդարված է Ռաձիվիլ ընտանիքի ներկայացուցիչների ավելի քան 900 դիմանկարներով, որոնց զգալի մասը նկարել էին ամրոցում բնակվող գյուղացիների կողմից: Մարմարե սրահը զարդարված է սև մարմարով: Ոսկե սրահը` ոսկեզօծ պատերով և առաստաղով: Բոլոր սրահներում մանրահատակը պատրաստված էր հարյուր տեսակ փայտից, ինչը հնարավորություն էր տալիս ստեղծել տարբեր խճանկարներ և դեկորատիվ զարդանախշեր: Սանդուղքների և միջանցքների շրջակա պատերը ներկայացնում էին իրենցից արվեստի պատկերասրահ: Ոսկեզօծ պղնձե բալաստադները գեղարվեստական առանձնահատկություն էին ոչ միայն [[Ռեչ Պոսպոլիտա]]յի սահմաններում, այլև Եվրոպայում<ref name="doylidstva_i_gistoryya" />: [[Պատկեր:Камінная зала Нясвіжскага замка 06.jpg|thumb|Բուխարու սրահ]] Ներքին տարածքները զարդարված են սալիկապատ և կավե օջախներով, որոնք զարդարված էին գորշ ձուլվածքով, մետաղական զինանշանների պատկերներով բուխարիներով, կաղնու փորագրված վահանակներով, պատերին և առաստաղներին ոսկեզօծ ձուլվածքներով, թանկարժեք ջահերով, հայելիներով: Ամրոցում կար արվեստի պատկերասրահ, պահվում էին դեկորատիվ արվեստի առարկաներ և [[Ռադձիվիլի գրադարան]]ն, որը շնորհիվ ամրոցների տերերի մշակութային լայն կապերի, հարուստ էր Եվրոպայից բերված ձեռագրերով և հրապարակումներով, [[Լիտվայի Մեծ Դքսություն|Լիտվայի Մեծ Դքսության]] տպարանների գրքերով, ինչպես նաև [[Նեսվիժ]]ում և [[Բրեստ]]ում գտնվող իրենց սեփական տպարանների գրքերով<ref name="belta"/>: == Արդիականություն == [[Պատկեր:NiasvizhCastle2.JPG|thumb|Նեսվիժի ամրոցը վերականգնման ժամանակ]] [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] փլուզումից հետո՝ 2001 թվականին, համալիրում գտնվում էր փակված «Բելմեժխոլխոզզդրավնիցա» առողջարանը: Հետագա վերականգնման նպատակով պալատը անցել է [[Բելառուս]]ի Մշակույթի նախարարությանը: Ամրոցի շինություններ գտնվում էին խարխլված վիճակում: Սարսափելի վիճակում էին նկուղներն ու զնդանները, ժամացույցի աշտարակի հիմքը, այդ իսկ պատճառով դրանք փակ էին այցելությունների համար: Սկզբում վերականգնման աշխատանքները ընթանում էին դանդաղ՝ սահմանափակվելով լիարժեք ուսումնասիրություններով: Վերականգնողական աշխատանքները միտված էին խարխլված շինությունների փլման կանխարգելման ուղղությամբ<ref>[http://nesvizh1223.ucoz.ru/publ/5-1-0-250 Реставрационные работы в Несвижском замке глазами реставратора]</ref>: === Հրդեհ === 2002 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Նեսվիժի ամրոցում հրդեհ է բռնկվել։ Հրդեհի մարմանը մասնակցել էր 92 հրշեջ 19 միավոր տեխնիկայով։ Ազդանշանից հետո ոտքի էին կանգնել Նեսվիժի շրջանի [[Արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|ԱԻՆ]] հրշեջ ծառայության ամբողջ ուժերը։ Հրշեջ ծառայությունը հրդեհը գնահատել էր ոչ մեծ, սակայն հրդեհի մարումը` բարդ, քանի որ շինությունն ուներ ոչ ստանդարտ կառուցվածք։ Հրդեհի մարումից հետո ԱԻՆ հրշեջ ծառայության ջոկատը դեկտեմբերի 25-ի օրվա առաջին կեսին կազմակերպել էր ջրի հեռացում պալատի բուխարու սրահից, որի մակերեսը 300 մ² է<ref>[https://mir-nesvizh.com/2007/09/30/pozhar-v-nesvizhskom-zamke-v-noch-na.html Пожар в Несвижском замке в ночь на 25.12.2002]</ref>։ Հրդեհից ոչնչացվել էր ավելի քան 700 մ² տանիքի և առաստաղի տարածք, այդ թվում դարակաշարերի, պարասրահի առաստաղի, մասամբ կենտրոնական մասնաշենքի աջ տանիքի: Ոչնչացվել էր ձեղնահարկի շինարարական կոնստրուկցիան և ամրոցի աջ թևի տանիքը։ Հրդեհից հետո խաթարված վիճակում էր հարավային պատկերասրահի ձեռնարկի առաստաղը, կենտրոնական հատվածի որոշ հատվածներ, այդ թվում առաստաղի գեղանկարչությունն ու կենտրոնական սանդուղքի պատերը<ref>[http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=14&archiv=09012003 Нясвіжская трагедыя]</ref>. [[Պատկեր:Замак-палац у Нясьвіжы знутры.jpg|thumb|Նեսվիժի ամրոցը վերականգնումից հետո]] === Համալիրի վերականգնում === [[Պատկեր:Г. Нясьвіж - Палацава-паркавы ансамбль DSC07386.JPG|thumb|Վերականգնված արևելյան պատկերասրահը, որն ապամոնտաժվել է հիմքերի խարխլված լինելու պատճառով]] Հրդեհից հետո պալատում վերականգնման աշխատանքները վերսկսվել էին: 2006 թվականին իրականացվել էին ավարտական աշխատանքները: Նախատեսվել էր քարե շենքերի, հարավային պատկերասրահի և հյուրանոցի, այնուհետև պալատի, արևելյան պատկերասրահի և զինանոցի վերականգնման աշխատանքներ իրականացնել<ref>{{Статья|автор=Хаютина Т., Шаблыко Т.|заглавие=Памятники Несвижа станут еще привлекательней|издание=7 дней|тип=газета|год=2006|число=13|месяц=7|номер=28|страницы=9}}</ref>: Վերականգնման աշխատանքների ընթացքում պարզվել էր, որ ամրոցի շինարարները թույլ են տվել սխալներ՝ ծխնելույզների պատճառով ամրոցի որմերը դարձել են փխրուն: Որոշ դեպքերում անհրաժեշտ էր ապամոնտաժել նաև հին պատերը<ref>''Корбут В.''&#32;[http://21.by/papers?id=23646 Старая кладка на новый лад]&#32;(28&nbsp;сентября 2006).&#32;[http://web.archive.org/web/20080412020011/http://21.by/papers?id=23646 Архивировано] 12&nbsp;апреля 2008&nbsp;года.</ref>: Ապամոնտաժվել էր եռահարկ պատկերասրահը: Վերականգնման աշխատանքները իրականացնող մասնագետների կարծիքով՝ երկու մետր խորքային հողը, որը կազմում էր շենքի հիմքը, չուներ անհրաժեշտ օժանդակ հատկություններ: Որոշվել էր ապամոնտաժել պատկերասրահը, այնուհետև այն վերականգնել իր սկզբնական տեսքով: Աշխատանքի ընթացքն արժանացել էր մասնագետների սուր քննադատությանը<ref>[http://naviny.by/rubrics/society/2008/03/31/ic_articles_116_156343/ В Несвижском замке реставраторы разобрали восточную галерею]</ref>: [[Պատկեր:Нясвіж. Палац Радзівілаў. Рэстаўрацыя ў 2007 годзе.jpg|thumb|left|Պեղված ամրություններ]] Համաձայն վերակառուցման պլանի՝ Նեսվիժի ամրոցը պետք էր շահագործման հանձնվեր 2007 թվականին: 2008 թվականին շահագործման հանձնվել էր առաջին գործարկման համալիրը (երեք հատ երկհարկանի շինություն, մուտքի դարպասը՝ աշտարակի հետ, բակի հարակից մասն ու ինժեներական ենթակառուցվածքը: Տարածքի ընդհանուր մակերեսը 1,2 մ² է, բացվել են սրահները մուտքի դարպասում և դարպասի շենքերի տարածքում, ինչպես նաև հյուսիսարևելյան պատկերասրահում, կառուցման պատմությանը նվիրված շինությունում, ինտերիերի, արխիվի և գրադարանի լուսանկարների ցուցահանդեսում: Ամրոցի մի մասը շահագործման հանձնվել էր 2011 թվականի հուլիսին: Նախատեսվել էր, որ ամբողջ համալիրի վերականգնումը պետք է ավարտվեր մինչև 2012 թվականի վերջ<ref>[https://news.tut.by/culture/213828.html Несвижский замок планируют ввести в эксплуатацию в июле]</ref>: 2012 թվականի հուլիսի 20-ին՝ պալատական համալիրի վերականգնումից հետո, ամբողջությամբ բացվել էր<ref>[http://news.tut.by/society/300699.html Лукашенко встретился с Радзивиллами в Несвижском замке]</ref>, իսկ արդեն նույն թվականի հոկտեմբերի 1-ին թանգարանն առաջին մեկ միլիոն [[դոլար]]ն էր աշխատել թանգարանային և էքսկուրսիոն գործունեությամբ<ref>[http://news.tut.by/culture/319856.html Несвижский замок заработал свой первый миллион долларов, Мирский его догоняет]</ref>: Վերականգնումից հետո բացվել էր դահլիճը, բուխարին, փոքր ճաշասենյակը, դղյակի թատրոնի դահլիճը և խորհրդակցությունների սրահը: Երկրորդ համալիրը ընդգրկում էր հինգ եռահարկ շենք և մեկ առանձին մասնաշենք<ref name="belta">[https://www.belta.by/culture/view/okolo-50-proektov-realizovano-v-hode-aktsii-nesvizh-kulturnaja-stolitsa-belarusi-2012-goda-63920-2012 Нясвіж — культурная сталіца Беларусі 2012 года]</ref>: Հիմնական մասը զբաղեցնում էին ցուցահանդեսներն ու ներքին սրահները: Վերականգնվել էր մուտքի կամուրջը, 16-17-րդ դարերի ամրոցի պաշտպանական շինությունների բեկորները, գերեզմանոցը, բակը, երկհարկանի դամբարանը, հողապատնեշը<ref name="belta"/>: 2012 թվականին համալիր է այցելել 431 հազար մարդ, որի շնորհիվ համալիրը երկրի թանգարանների շարքում՝ ըստ այցելությունների թվի, զբաղեցրել է 1-ին հորիզոնականը<ref>[http://news.tut.by/culture/348973.html Посещаемость белорусских музеев за последние семь лет выросла на 44 %]</ref>: Հանգստյան օրերին պալատական համալիր զբոսաշրջիկների հոսքը մեծանում է՝ առաջացնելով հերթեր<ref>[http://www.ng.by/ru/issues?art_id=69355 Несвижский дворцово-парковый ансамбль не справляется с потоком туристов] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130202072431/http://ng.by/ru/issues?art_id=69355 |date=2013-02-02 }}</ref><ref>[https://www.tio.by/info/novosti/15741/В Несвиже состоялась выездная коллегия, посвященная экскурсионному туризму]</ref>: Էքսկուրսիաները ստիպված են լինում անցկացնել 60-90 րոպե տևողությամբ, որպեսզի կարողանան սպասարկել ժամանած զբոսաշրջիկներին և կանխել տարածքները հնարավոր գերբեռնվածությունից: Աշխատանքային օրերին էքսկուրսիաների հետ կապված խնդիրներ չեն լինում: Ամսվա վերջին երկուշաբթի օրը զբոսաշրջիկների համար մուտքը համալիր անվճար է: == Պատկերասրահ == <gallery class="center"> Պատկեր:Уязная брама.JPG|Մուտքի դարպաս` կամուրջով, Բելառուսի ամենահին կամուրջներից մեկը: Պատկեր:Уязная шыльда.JPG|Ցուցանակ, որում նշված է շինարարությունը սկսելու ամսաթիվը: Պատկեր:Выгляд на палац.JPG|Պալատի գլխավոր ճակատը: Պատկեր:Паўднёвы бок са студняй.JPG|Պալատի հարավային ներքին հատվածը՝ ջրհորով: Պատկեր:Паўночна-заходні бок з вежай.JPG|Պալատի հյուսիսարևելյան կողմը՝ աշտարակով: Պատկեր:Nesvizh Castle CoA.JPG|Ճակատային զինանշան: Պատկեր:Паўночна-усходні бок.JPG|Պալատի տեսքը հյուսիս-արևելյան կողմից: Պատկեր:Усходняя галерэя на другім паверсе.JPG|Արևմտյան պատկերասրահի երկրորդ հարկը: Պատկեր:Усходні бок.JPG|Մուտքի դարպասի և աշտարակի տեսք: Պատկեր:Nesvizh Castle 2011.JPG|Հարավարևմտյան բաստիոնը: Պատկեր:Паўднёва-усходні бастыён.JPG|Այգու հարավարևելյան հատվածի բաստիոնը: Պատկեր:Роў вакол замку.JPG|Ամրոցը շուրջը պտտվող ջրանցքը: Պատկեր:Частка Марысінага парку.JPG|Մարիսին պուրակ: Պատկեր:Стаў Дзікі.JPG|Վայրի լիճ երկու կողմից շրապատված Հին և Մարիսինի պուրակներով: </gallery> == Հատակագծերն ու սխեմաները == <gallery widths="220" heights="120" class="center"> Պատկեր:Картуш франтона.JPG|Ճակատային զինանշան Պատկեր:Прадольны разрэз.jpg|Ամրոցի երկայնական կտրվածք Պատկեր:Картуш чацвертага паверха.JPG|Չորրորդ հարկի զինանշան </gallery> <gallery widths="180" heights="240" class="center"> Պատկեր:План першага паверха.jpg|Առաջին հարկի հատակագիծը Պատկեր:План другога паверха.jpg|Երկրորդ հարկի հատակագիծը Պատկեր:План трэцяга паверха.jpg|Երրորդ հարկի հատակագիծը </gallery> <gallery widths="220" heights="220" class="center"> Պատկեր:Галоўны фасад.jpg|Գլխավոր ճակատ Պատկեր:Паўночна-усходні фасад.jpg|Հյուսիս-արևմտյան ճակատ </gallery> == Նեսվիժի պալատը փոստային նամականիշների և թղթադրամի վրա == Ամրոցը պատկերված է 100․000 [[Բելառուսական ռուբլի|բելառուսական թղթադրամի]] վրա։ Հետաքրքրական է, որ [[Նապոլեոն Օրդա]]ն Ռաձիվիլ ընտանիքի խորհրդանիշ արծիվների փոխարեն ամրոցի աշտարակների վրա պատկերել էր [[Ուղղափառություն|ուղղափառ]] խաչեր: Հայտնի է, որ Ռաձիվիլները [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկներ]] էին, հետևաբար սխալը խեղաթյուրում է ոչ միայն [[Նապոլեոն Օրդա]]յի գեղարվեստական գործը, այլև պատմական իրականությունը: Այս սխալը թույլ են տվել ռուսական [[Գոզնակ]]ի մասնագետները, որոնք պաշտոնական ներողություն են հայտնել: Թղթադրամը լույս է տեսել 2005 թվականի հուլիսի 15ին և 8 տարիների ընթացքում այդ սխալն աննկատ է մնացել<ref>[http://news.tut.by/society/366710.html Ռուսական «Գոզնակը» ներողություն է խնդրում բելառուսական թղթադրամի վրա ուղղափառ խաչերի համար]</ref>. <gallery class="center"> Պատկեր:1992. Stamp of Belarus 0008.jpg|Նեսվիժի ամրոցը Բելառուսի 1992 թվականի փոստային նամականիշի վրա Պատկեր:1998. Stamp of Belarus 0265.jpg|Նեսվիժի ամրոցը Բելառուսի 1998 թվականի փոստային նամականիշի վրա Պատկեր:2008. Stamp of Belarus 35-2008-11-26-blok.jpg|Նեսվիժ ամրոցի 425 ամյակի փոստային նամականիշ, 2008 թվական Պատկեր:2012. Stamp of Belarus 05-2012-m-907-a.jpg|Նեսվիժի ամրոցը Բելառուսի 2012 թվականի փոստային նամականիշի վրա Պատկեր:2012. Stamp of Belarus 05-2012-m-907.jpg|Նեսվիժի ամրոցը Բելառուսի 2012 թվականի փոստային նամականիշի վրա Պատկեր:17-2014-01-04-m.jpg|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները Բելառուսի 2014 թվականի փոստային նամականիշի վրա Պատկեր:100000-rubles-Belarus-2000-f.jpg|Նեսվիժի պալատը 2000 թվականի 100000 բելառուսական ռուբլու թղթադրամի նմուշի վրա Պատկեր:Лицевая сторона 100руб.jpg|Նեսվիժի պալատը 100 բելառուսական ռուբլու թղթադրամի վրա Պատկեր:The Radziwills' Castle. Niasvizh (silver coin)r.gif|Նեսվիժի պալատ 20 բելառուսական ռուբլու արծաթե հուշադրամի վրա, 2004 թվական </gallery> == Տես նաև == * [[Բելառուսում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ]] * [[Բելովեժյան թավուտ]] * [[Ստրուվեի աղեղ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} == Գրականություն == * {{книга |заглавие = Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік |ответственный = Рэдкалегія: А. А. Воінаў і інш |место = Мн. |издательство = Беларуская энцыклапедыя |год = 1993 |страниц = 620 |isbn = 5-85700-078-5 |ref = Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік }} * {{книга |заглавие = Архітэктура Беларусі: Энцыклапедыя. У 2 т |ответсвенный = Рэдкал.: Е. У. Бялова (гал. рэд) і інш. |место = Мн. |издательство = Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі |год = 2011 |том = 2. Л-Я |страниц = 464 |isbn = 978-985-0549-2 |ref = Архітэктруа Беларусі: Энцыклапедыя. — Т. 2 }} * ''Бажэнава В. Д.'' Радзівілаўскі Нясвіж. роспісы касцёла Божага Цела. — Мн., 2007 * {{книга |автор = Будник&nbsp;А. |часть = Несвижский замок в военных действиях XVII—XX веков |заглавие = Нясвіжскі палац Радзівілаў: Гісторыя, новыя даследванні. Вопыт стварэння палацавых музейных кампазіцый. Матэрыялы 1-й навукова-практычнай канферэнцыі. Нясвіж, 20 кастрычніка 2009 года |место = Нясвіж |издательство = ДУ "Нацыянальны гісторыка-культурны музей-запаведнік Нясвіж" |год = 2010 |isbn = 978-985-90209-4-0 |ref=Будник|язык=be }} * {{книга |автор = {{nobr|Варрава А. Р.}} |заглавие = Жемчужины Беларуси. Мир. Несвиж |место = Мн |издательство = УП «Рифтур» |год = 2011 |страниц = |isbn = 9-789856-919476 |ref = Варрава }} * {{книга |автор = Волкаў М. |заглавие = Артылерыя Нясвіжскага замка |место = Мн. |издательство = Андрэй Янушкевіч |год = 2015 |страниц = 188 |isbn = 978-985-90346-2-6 |ref = Волкаў }} * {{Статья |автор=Волков Н. А. |заглавие=Артиллерия Несвижского замка в конце XVI — начале XVIII вв. |ссылка=http://books.reenactor.ru/?bookid=1841 |издание=Война и оружие: Новые исследования и материалы. Труды Третьей международной научно-практической конференции 16-18 мая 2012 г. Ч. I|место=СПб |год=2012 |ref=Волков}} * {{книга |автор = {{nobr|Метельский А. А.}} |заглавие = Владельцы старого Несвижа |место = Мн. |издательство = Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі |год = 2011 |страниц = 160 |isbn = 978-985-11-2581-2 |ref = Метельский }} * {{книга |заглавие = Память: Гісторыка-дакументальная хроніка Нясвіжскага раёна |ответственный = Рэд. кал.: Г. П. Пашкоў |место = Мн. |издательство = Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі |год = 2001 |страниц = 632 |isbn = 985-11-0206-7 |ref = Памяць: Нясвіжскі раён }} * {{книга |автор = {{nobr|Ткачёв М. А.}} |заглавие = Замки Беларуси |место = Мн. |издательство = Беларусь |год = 2002 |страниц = 200 |isbn = 985-07-0418-7 |ref = Ткачёв }} * {{статья |автор = {{nobr|Чистяков В.}} |заглавие = Женские чары несвижских парков |издание = Директор |место = Мн |издательство = ООО «Консорциум Наука Экономика Право»|номер=11 (125)|месяц=ноябрь |год = 2009 |том = |страницы = |ref = Чистяков }} * {{книга |автор ={{nobr|Шышыгіна-Патоцкая К. Я.}} |заглавие = Нясвіж і Радзівілы |издание = 3-е выд |место = Мн. |издательство = Беларусь |год = 2007 |страниц = 240 |isbn = 978-985-01-0740-4 |ref = Шышыгіна-Патоцкая }} * {{статья|автор = Конрад Бабятыньскі|заглавие = Выдаткі М. К. Радзівіла на абарону Нясвіжа ў 1655—1660|издание= Беларускі гістарычны агляд|год = 2011|том = 18|номер=1-2 (34-35)|месяц=12|язык=be|ref=Бабятыньскі}} * {{книга|автор = Пярвішын&nbsp;У.|часть = Фартыфікацыя нясвіжскага замка ў канцы XVI—XVIII ст. ст.|заглавие = Нясвіжскі палац Радзівілаў: Гісторыя, новыя даследванні. Вопыт стварэння палацавых музейных камазіцый. Матэрыялы 1-й навукова-практычнай канерэнцыі. Нясвіж, 20 кастрычніка 1920 года|место = Нясвіж|издательство = ДУ «Нацыянальны гісторыка-культурны музей-запаведнік Нясвіж»|год = 2010|страницы = 117|страниц = |isbn = 978-985-90209-4-0|язык=be|ref=Пярвішын}} == Արտաքին հղումներ == * [http://niasvizh.by/ Несвиж — Национальный историко-культурный музей-заповедник] * [https://allcastle.info/europe/belarus/004 Несвижский замок - Что посмотреть и как добраться на AllCastle.info] * [http://www.radzima.org/ru/nesvizh/zamok-dvorec-radzivillov-2002.html Фотографии на Radzima.org] * [http://globus.tut.by/nesvizh/palace_gallery.htm Фотографии на Globus.tut.by] * [https://www.facebook.com/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D1%96%D0%BA-%D0%9D%D1%8F%D1%81%D0%B2%D1%96%D0%B6-239117186101575/ Несвижский замок в Facebook] * [https://www.youtube.com/watch?v=C43sEVY3RJU Несвижский замок в проекте «Мы сделали это вместе»] * [https://yvision.kz/post/795916 Несвижский замок - резиденция некоронованных королей] {{ՎՊԵ|Niasviž Castle Complex‎|Նեսվիժի ամրոց}} [[:Կատեգորիա:Եվրոպայի Համաշխարհային ժառանգություն]] [[:Կատեգորիա:Համաշխարհային ժառանգություն Բելառուսում]] [[:Կատեգորիա:Բելառուսի ամրոցներ]] [[:Կատեգորիա:Բելառուսի տեսարժան վայրեր]] [[:Կատեգորիա:Բելառուսի թանգարաններ]] 3k1htat2xxa835s0z0pmr95hswhxynp 0 1059436 8486803 8452654 2022-08-10T19:58:15Z Ավետիսյան91 27159 /* Փաշինյանն ինքն իր մասին */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Նիկոլ Փաշինյանի արձանը Իջևանի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցու բակում.jpg|thumb|Նիկոլ Փաշինյանի արձանը Իջևանի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցու բակում]] '''Նիկոլ Փաշինյանի անձի պաշտամունք''', մեծարման և մտացածին գովեստի միջոցով Հայաստանի Հանրապետության 16-րդ վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի անձի իդեալականացման և հերոսացման գործընթացը [[Հայաստան]]ում և հայկական սփյուռքում, որն սկիզբ է առել 2018 թվականի [[Թավշյա հեղափոխություն (Հայաստան)|թավշյա հեղափոխությունից]] հետո։ Նիկոլ Փաշինյանը նախկինում եղել է նաև [[ՀՀ Ազգային ժողով]]ի պատգամավոր։ Անձի իդեալականացման գործընթացին մեծապես նպաստել է Նիկոլ Փաշինյանի կողմից տարբեր ելույթների ժամանակ իրեն [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] հիմնադիր [[Հիսուս|Հիսուս Նազովրեցու]]<ref>{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/430bf1d6c85f7f68922c30d938204aa6|title=Ես քարոզում եմ սեր, ինչպես Տեր Հիսուս Քրիստոսը. Նիկոլ Փաշինյան|last=Դերձյան|first=Գևորգ|date=2019-11-20|website=ՀՐԱՊԱՐԱԿ|accessdate=2021-03-28}}</ref>, հայոց [[Արշակունիների թագավորություն|արշակունյաց]] արքա [[Պապ թագավոր|Պապ թագավորի]]<ref>{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/video/2019/02/14/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC-%D5%93%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6/38873|title=Նիկոլ Փաշինյանն իրեն համեմատեց Պապ թագավորի հետ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2021-03-28}}</ref> հետ համեմատելը, ինչպես նաև հեղափոխության ժամանակ [[Հայաստանի ազգային հերոս]] [[Մոնթե Մելքոնյան|Մոնթե Մելքոնյանի]] հետ զուգորդվող կերպարով հանդես գալը<ref>{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/politics/20180501/11778986/nikol-pashinyan-kargaxos-kerpar.html|title=Փաշինյան` մորուքից մինչև կարգախոսներ. ինչը դրդեց ժողովրդին շարժման առաջնորդի հետևից գնալ|website=Sputnik Armenian|accessdate=2021-03-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://antifake.am/am/news/1331|title=Նիկոլ Փաշինյանի՝ Հիսուսի հետ համեմատվելու նախապատմությունը (ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ)|website=antifake.am|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ Ընդդիմադիրների պնդմամբ՝ Նիկոլ Փաշինյանն իր կառավարման տարիներին, ըստ էության, ստեղծել է [[Անձնիշխանություն|անձնիշխանական վարչակարգ]]<ref>{{Cite web|url=http://www.hhk.am/hy/interviews/item/2020/01/22/gagik456321/|title=«Դա վարչապետի կողմից արհամարհանք է և՛ բյուջեի, և՛ խորհրդարանի, և՛ մեր պետության հպարտ քաղաքացիների նկատմամբ». Գագիկ Մինասյան / Հարցազրույցներ / Տեղեկատվական կենտրոն / Հայաստանի Հանրապետական կուսակցություն|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.hhk.am|language=en|accessdate=2021-03-28}}</ref>՝ հենվելով նախկիններին քննադատելու<ref>{{Cite web|url=https://www.24news.am/index.php/news/105384|title=Փաշինյանը ցանկացածին կապում է նախկինների հետ, ով փորձում է իրեն քննադատել․ Վանեցյան {{!}} 24news|website=www.24news.am|accessdate=2021-03-28}}</ref>, իր կերպարի իդեալականացման<ref>{{Cite web|url=https://lurer.com/?p=345099&l=en|title=«Ես քարոզում եմ սեր, ինչպես Տեր Հիսուս Քրիստոսը. Փաշինյանն իրեն համեմատեց Հիսուսի հետ|website=lurer.com|accessdate=2021-03-28}}</ref> և երևույթները մանիպուլացնելու<ref>{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/631240.html|title=Նիկոլ Փաշինյանը ուզում է երկրորդ «Մարտի 1», բայց ժողովուրդը արդեն նրան այդ շանսը չի տա. Անուշավան Դանիելյան|website=news.am|accessdate=2021-03-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31167731.html|title=Փաշինյանը պնդում է, թե Су-30-ների մասին իր հայտարարությունները հակասական չեն|website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան|language=hy|accessdate=2021-03-28}}</ref> վրա։ Հեղափոխությունից հետո Հայաստանում Նիկոլ Փաշինյանին անվանել են ''«հայ ազգի փրկիչ», «ազգի հերոս»''<ref>{{Cite web|url=http://asekose.am/am/post/pasinyanin-nikol-prkic-em-asoum--or-ayspisi-hayastan-ounenq-amn-ic-hayrenadarcvac-xacik-xacikyan|title=Փաշինյանին «Նիկոլ Փրկիչ» եմ ասում, որ այսպիսի Հայաստան ունենք. ԱՄՆ-ից հայրենադարձված Խաչիկ Խաչիկյան|website=asekose.am|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություններ == [[Պատկեր:Նիկոլ Փաշինյանի պաստառը.jpg|250px|մինի|աջից|Նիկոլ Փաշինյանի պաստառը սրբապատկերի կողքին]] Նիկոլ Փաշինյանի մասին գրվել են տարբեր երգեր, բանաստեղծություններ, նրան է նվիրված Դավիթ Մարտիրոսյանի «Նիկոլ՝ Հայ ազգի հերոսը։ կամ ինչպես իրագործել անարյուն հեղափոխություն եվ հաղթել» գիրքը<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books/about/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC_%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%A8.html?id=7cGewwEACAAJ&redir_esc=y|title=Նիկոլ՝ Հայ ազգի հերոսը։ կամ ինչպես իրագործել անարյուն հեղափոխություն եվ հաղթել|last=Դավիթ|first=Մարտիրոսյան՝|date=2018|publisher=Heghinakayin hratarakutʻyun|isbn=978-9939-0-2820-0|language=hy}}</ref>։ Մեծ տարածում է ունեցել նրան նվիրված «Նիկոլն ազգի հերոս է» երգը<ref>{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/815832664|title=«Քո հոգին՝ Արցախ, միտքդ՝ Խոր Վիրապ» Vs «Նիկոլն ազգի հերոս է, Հայաստանը փարոս է»|last=Դաշտենց|first=Անուշ|date=2019-07-02|website=ՀՐԱՊԱՐԱԿ|language=hy-AM|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ 2018 թվականի հոկտեմբերին Վանաձոր - Գյումրի ճանապարհի վրա տեղադրվել է Նիկոլ Փաշինյանի արձանը, որում նա ուսապարկով և գլխարկով է՝ քայլքի մեջ։ Ըստ քանդակագործի` արձանի մեջ ամփոփված են հեղափոխության հիմնական գաղափարն ու ձեռքբերումը՝ հայ ժողովրդի քարից ամուր կամքն ու չհանձնվող ոգին<ref>{{Cite web|url=https://www.aravot.am/2018/10/03/984956/|title=Դա ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանի արձանն է, այլ «Իմ քայլը» համահայկական շարժման քանդակը. «Հրապարակ»|last=says|first=Անահիտ|website=www.aravot.am|language=en-US|accessdate=2021-03-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.vnews.am/newsplus/nikol-pashinyani-ardzany-vanadzor-gyumri-avtochanaparhin/|title=Նիկոլ Փաշինյանի արձանը` Վանաձոր-Գյումրի ավտոճանապարհին|last=Սարատիկյան|first=Ասպրամ|website=VNews|language=hy-AM|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ 2019 թվականի հունիսին Նիկոլ Փաշինյանի երկրորդ արձանը տեղադրվել է [[Իջևան]] քաղաքում, քաղաքի մուտքի մոտ<ref>{{Cite web|url=http://politik.am/am/lusankar-ijevan-qaxaqum-texadrvel-e-nikol-pashinyani-ardzany|title=Լուսանկար. Իջևան քաղաքում տեղադրվել է Նիկոլ Փաշինյանի արձանը|website=Politik.am|language=hy|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ Պաշտամունքը թուլացել, սակայն պահպանվել է նաև [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմից]] հետո, որում Նիկոլ Փաշինյանի՝ բանակի գերագույն գլխավոր հրամանատարության պայմաններում հայկական ուժերը պարտություն կրեցին, և Փաշինյանը Արցախի Հանրապետության տարածքների կապիտուլացիայի համաձայնագիր ստորագրեց<ref>{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31003772.html|title=Մեր տեղեկություններով՝ նաև ռուս խաղաղապահներ են գտնվում շրջափակման մեջ. Նիկոլ Փաշինյան|website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան|language=hy|accessdate=2021-03-28}}</ref>, որով վտանգվեցին նաև Հայաստանի արևելյան սահմանները<ref>{{Citation|title=Իրական վտանգի տակ է սահմանային բնակիչների համար ջրի հասանելիությունը. Թաթոյան|url=https://www.youtube.com/watch?v=tdSh3V1e3z4|accessdate=2021-05-22|language=hy-AM}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/644250.html|title=Սյունիքն վտանգի տակ է. գորիսում երիտասարդներն ակցիա են իրականացրել|website=news.am|language=hy|accessdate=2021-05-22}}</ref>։ == Փաշինյանի մասին == * ՀՀ ԱԺ 6-րդ և 7-րդ գումարումների պատգամավոր [[Հովիկ Աղազարյան]] - «Ես որ մի քիչ երիտասարդ էի, էդքան էլ չէի հավատում Հիսուս Քրիստոսին, հիմա հավատում եմ, առավել ևս, որ հիմա տեսնում եմ Նիկոլ Փաշինյանին, հավատում եմ, որ հնարավոր է նման բան եղած լիներ։»<ref>{{Cite web|url=https://www.aravot.am/2019/11/21/1079073/|title=«Էն ժամանակ էլ Հիսուսին խաչեցին չէ, վերջը…». Հովիկ Աղազարյանը՝ Փաշինյանի՝ իրեն Հիսուս Քրիստոսի հետ համեմատելու մասին|website=www.aravot.am|language=en-US|accessdate=2021-03-28}}</ref>։ {{Քաղվածք|Փաշինյանն իր ապրելակերպով, գործունեությամբ ինձ ստիպեց համոզվել, որ ժամանակին, հնարավոր է, Քրիստոսը եղել է։ Իմ նման մարդուն Փաշինյանը իր վարքագծով դարձի է բերել, ուրեմն արդեն իր գոյությունը, ծնվելը, ապրելը արդարացված է։|[[Հովիկ Աղազարյան]]<ref>[https://mamul.am/am/news/230239 Փաշինյանն իր ապրելակերպով, գործունեությամբ ինձ ստիպեց համոզվել, որ ժամանակին, հնարավոր է, Քրիստոսը եղել է։ Իմ նման մարդուն Փաշինյանը իր...]</ref>}} Հանրային շրջանակներում կան նրա ցմահ պաշտոնավարման կողմնակիցներ<ref>{{Cite web|url=https://www.1in.am/2909921.html|title=Փաշինյանը պետք է ցմահ մեր վարչապետը մնա․ քաղաքացիները աջակցում են նրան (տեսանյութ)|last=Technologies|first=Peyotto|website=1in.am|language=hy-AM|accessdate=2021-03-28}}</ref>։{{Քաղվածք|Փաշինյանը պետք է ցմահ մեր վարչապետը մնա․ քաղաքացիները աջակցում են նրան|01 Մարտ, 2021}} 2021 թվականի մարտին նրա աջակիցները Երևանի [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակում]] հայտարարում էին, որ Փաշինյանն «Աստծու մարդն է», «Աստված է նրան ուղարկել»<ref>{{Cite web|url=https://yerevan.today/all/society/77655/pashinyann-asttsou-mardn-a,-astvats-e-ougharkel-pashinyani-adjakic|title=Փաշինյանն Աստծու մարդն ա, Աստված է ուղարկել. Փաշինյանի աջակից|last=Lusine|website=yerevan.today|language=hy-am|accessdate=2021-04-22}}</ref>։ 2021 թվականի հունիսի 10-ին Լոռու մարզի մի բնակիչ փորձել է Նիկոլ Փաշինյանի աջը համբուրել՝ ասելով, որ նա Հիսուսի տանջանք է տանում չարիքի դեմ<ref>{{Cite web|url=https://www.aravot.am/2021/06/10/1197287/|title=Յաղդանում կինը փորձեց Փաշինյանի աջը համբուրել, թե՝ Հիսուսի տանջանք ես տանում չարիքի դեմ. «Փաշինյան ջան, դրանց մի հատ ոչնչացրու, իզ ու թոզները չերեւա»}}</ref>։ == Փաշինյանն ինքն իր մասին == {{Քաղվածք|Մենք քարոզում ենք սեր, եկեղեցում ենք մենք գտնվում, ես ինքս, ինչպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսն էր սեր քարոզում։|Նիկոլ Փաշինյան, Միլան, 2019<ref>{{Cite web |url=https://www.tert.am/am/news/2019/11/20/pashinyan-milan/3145249 |title=Ես քարոզում եմ սեր, ինչպես Տեր Հիսուս Քրիստոսը, բայց երբ եկավ ժամանակը, նա մտավ տաճարի տարածք և շուռ տվեց սեղանները. Նիկոլ Փաշինյան |accessdate=2021-03-28 |archive-date=2020-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200926021735/https://www.tert.am/am/news/2019/11/20/pashinyan-milan/3145249 |dead-url=yes }}</ref>}} {{Քաղվածք|եթե նույնիսկ Հիսուսն ի վիճակի չի եղել անդավաճան կադրային քաղաքականություն վարել, մեծամտություն կլինի մտածել, թե որեւէ վարչապետ, կամ կոնկրետ ես կարող եմ էդպիսի քաղաքականություն վարել|Նիկոլ Փաշինյան, Թբիլիսի, 2020<ref>{{Cite web |url=https://www.aravot.am/2020/03/03/1097741/ |title=Նիկոլ Փաշինյանը չի կարողանում անել այն, ինչ չէր կարողացել անել նաեւ Հիսուսը |accessdate=2021-03-28 |archive-date=2020-04-08 |dead-url=yes |archive-url=https://web.archive.org/web/20200408041720/https://www.aravot.am/2020/03/03/1097741/ }}</ref>}} {{Քաղվածք|Պետք չի Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ ըլնել... Տվյալ դեպքում Հռոմի պապը ես եմ։|Փաշինյանը կառավարության նիստի ժամանակ, 12.12.2019<ref>[https://www.aysor.am/am/video/2019/12/12/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB-%D5%BA%D5%A1%D5%BA-%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF/47487 Տվյալ դեպքում, Հռոմի պապը ես եմ. Վարչապետ]</ref>}} == Պատկերասրահ == <gallery mode="packed" heights="180"> Պատկեր:Nikol Pashinyan dukhov shirt.jpg|Փաշինյանի պատկերով շապիկ Հայաստանի խանութներից մեկում Պատկեր:Banderole favorable à Nikol Pachinian à Erevan (Mai 2018).JPG|Նիկոլ Փաշինյանին աջակցող պաստառ Երևանի շենքերից մեկի վրա Պատկեր:Raffi-kojian 20180422 172316150.jpg|«Նիկոլը ես եմ» պաստառ Երևանի փողոցներից մեկում </gallery> == Տես նաև == * [[Անձի պաշտամունք]] * [[Նիկոլ Փաշինյան]] == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{Նիկոլ Փաշինյան}} [[Կատեգորիա:Հայաստանի քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Նիկոլ Փաշինյան]] baqr3edzv6lu7bnrnoa96rxbfwha02e 0 1061881 8486928 8486370 2022-08-11T00:07:17Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Աբու Մահդի Ալ Մուհանդիս''' ({{lang-ar|جمال جعفر محمد علي آل إبراهيم}}, {{ԱԾ}}), իրաքցի և իրանցի քաղաքական և ռազմական գործիչ։ Զոհվելու պահին զբաղեցրել է ժողովրդական մոբիլիզացիայի ուժերի կոալիցիայի ղեկավարի տեղակալի պաշտոնը, որը մասնակցել է Իսլամական պետության դեմ ռազմական գործողություններին։ Որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ սերտ կապեր է ունեցել [[Իրանի զինված ուժեր]]ի կազմի մեջ մտնող [[Ղոդս ուժեր|«Ղոդս» ուժեր]]ի հետ։ Եղել է «Կատաիբ Հեզբոլլահ» [[Շիա իսլամ|շիա]] աշխարհազորի հրամանատար, իսկ մինչ այդ համագործակցել է [[Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուս]]ի հետ՝ ընդդեմ [[Սադդամ Հուսեյն]]ի վարչակարգի<ref name=Babak/>։ Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսին մեղադրանք է առաջադրվել 1980-ական թվականներին [[Քուվեյթ]]ում ահաբեկչության համար<ref>{{cite news |title=Iraqi Army still ineffective despite U.S. training |first= |last= |url= http://www.newsweek.com/iraqi-army-ineffective-despite-us-training-466410 |agency=Reuters |newspaper=Newsweek |date=2016-06-04 |accessdate=}}</ref><ref name=Othman/>։ 2007 թվականին Քուվեյթի դատարանը նրան հեռակա կարգով դատապարտել է [[Մահապատիժ|մահապատժ]]ի<ref>[https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-soleimani-insight/inside-the-plot-by-irans-soleimani-to-attack-u-s-forces-in-iraq-idUSKBN1Z301Z Inside the plot by Iran’s Soleimani to attack U.S. forces in Iraq | Reuters<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>՝ 1983 թվականի ռմբակոծություններին մասնակցության համար<ref name=nyt>{{cite news|last1=Glanz|first1=James|last2=Santora|first2=Marc|title=Iraqi lawmaker was convicted in 1983 bombings in Kuwait that killed 5 |url=https://www.nytimes.com/2007/02/07/world/middleeast/07bomber.html?_r=0 |date=2007-02-07 |accessdate=2015-08-17|work=The New York Times}}</ref>։ Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսը [[ԱՄՆ]]-ի կողմից ընդգրկվել է միջազգային ահաբեկիչների ցանկում<ref>{{Cite web | last = Lawrence | first = John | date = 2015-05-26 | title = Iraq Situation Report: May 23–25, 2015 | url = http://understandingwar.org/backgrounder/iraq-situation-report-may-23-25-2015 | website = understandingwar.org | publisher = Institute for the Study of War | accessdate = 2015-05-27}} See paragraph 5 of the report</ref>։ 2020 թվականի հունվարի 3-ին [[Բաղդադի օդանավակայանի հրթիռակոծում (հունվարի 3, 2020)|Բաղդադի միջազգային օդանավակայանում ԱՄՆ-ի ավիահարված]]ի հետևանքով զոհվել է։ Այդ հարձակման ընթացքում զոհվել է նաև Իրանի զինված ուժերի [[գեներալ-լեյտենանտ]] [[Ղասեմ Սոլեյմանի]]ն<ref name=NYTsoleimaniStrike>{{Cite news |url=https://www.nytimes.com/2020/01/02/world/middleeast/qassem-soleimani-iraq-iran-attack.html|title=Iraqi TV Reports Strike Kills Powerful Iranian Revolutionary Guard Commander|last=Hassan|first=Falih|date=2020-01-02|work=The New York Times|access-date=2020-01-03|last2=Rubin|first2=Alissa J.|language=en|issn=0362-4331 |last3=Crowley |first3=Michael}}</ref>։ == Կենսագրություն == [[Պատկեր:Abu_Mahdi_al-Muhandes_%26_Qasem_Soleimani01.jpg|thumb|right|280px|Ղասեմ Սոլեյմանին (ձախից) Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսի (աջից) հետ 2017 թվականին [[Մուսալա]]յում ([[Թեհրան]]) Սոլեյմանիի հոր թաղման արարողության ժամանակ]] Ծնվել է 1954 թվականի հուլիսի 1-ին [[Իրաք]]ի [[Բասրա]] մուխաֆազի Աբու ալՀասիբ շրջանում։ Նրա հայրը Իրաքի քաղաքացի էր, մայրը՝ Իրանի քաղաքացի<ref>{{cite web|url=https://www.jesrpress.com/2020/01/03/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%A9-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A9-%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AC/|title=شاهد: "شهادة وفاة" أبو مهدي المهندس الرجل الثاني في الحشد الشعبي|website=jesrpress.com|language=ar|date=2020-01-03}}</ref>։ 1977 թվականին Իրաքում ավարտել է ուսումը՝ ստանալով ինժեների դիպլոմ, և նույն թվականին անդամակցել է Դավայի շիական կուսակցությանը, որը հանդես է եկել [[Բաաս կուսակցություն|բաասիստներ]]ի դեմ։ Այն բանից հետո, երբ [[Սադդամ Հուսեյն]]ն արգելել է Դավայի կուսակցության գործունեությունը, Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսը 1979 թվականին սահմանով փախել է Իրանի [[Ահվազ]] քաղաք, որտեղ ստեղծվել է ճամբար Սադդամ Հուսեյնի վարչակարգը տապալելու նպատակով իրաքյան այլախոհների պատրաստման համար<ref name=Othman>{{cite news |url= http://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/1/4/fugitive-from-international-justice-now-militia-leader-in-iraq|title=Fugitive from international justice now militia leader in Iraq|author=Othman al-Mukhtar |date=2015-01-04 |work=al-Araby al-Jadeed English}}</ref>։ 1983 թվականին Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի հետ միասին Քուվեյթում հարձակումներ է կազմակերպել այն երկրների դեսպանատների վրա, որոնք աջակցում էին Իրաքին [[իրան-իրաքյան պատերազմ]]ում<ref name=nyt />։ 1983 թվականի դեկտեմբերին Քուվեյթում ԱՄՆ-ի և [[Ֆրանսիա]]յի դեսպանություններում ռումբերի պայթյուններից մի քանի ժամ անց փախել է Իրան<ref name=Babak>{{cite news |first=Babak |last=Dehghanpisheh |url=https://www.reuters.com/article/2014/11/12/us-mideast-crisis-militias-specialreport-idUSKCN0IW0ZA20141112 |title=Special Report: The fighters of Iraq who answer to Iran |date=2014-11-12 |work=Reuters |access-date=2021-04-19 |archive-date=2015-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203074426/http://www.reuters.com/article/2014/11/12/us-mideast-crisis-militias-specialreport-idUSKCN0IW0ZA20141112 |dead-url=yes }}</ref>։ Ավելի ուշ հեռակա մահապատժի Է դատապարտվել Քուվեյթում՝ ահաբեկչական գործողություններ կազմակերպելու համար<ref name=nyt />։ Հաստատվել է Իրանում, ամուսնացել է տեղի կնոջ հետ, ստացել է Իրանի քաղաքացիություն։ Ավելի ուշ նշանակվել է «Ղոդս» ուժերի ռազմական խորհրդական՝ նրանց խորհուրդ տալով [[Բասրա]]յում իրաքյան զինվորականների վրա հարձակման կազմակերպման համար<ref name=Othman/>։ 2003 թվականին ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների ներխուժումից հետո վերադարձել է Իրաք և սկսել է կատարել վարչապետի անվտանգության հարցերով խորհրդական Իբրահիմ ալ Ջաֆարիի գործառույթները։ 2005 թվականին Իրաքի Ներկայացուցիչների խորհրդում ընտրվել է Դավա կուսակցության ներկայացուցիչ Բաբիլ մուխաֆազից։ 2006 թվականին ԱՄՆ-ի պաշտոնատար անձինք դիմել են Իրաքի վարչապետ Նուրի ալ Մալիքին՝ խնդրելով նրանց հանձնել 1983 թվականին Քուվեյթում տեղի ունեցած ահաբեկչությունների կազմակերպչին։ Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսը ստիպված է եղել փախչել Իրան<ref name=nyt /><ref name=Othman/>։ 2011 թվականի դեկտեմբերին ամերիկյան զորքերի դուրսբերումից հետո վերադարձել է Իրաք և գլխավորել շիական «Կատաիբ Հեզբոլլահ» աշխարհազորը<ref name=Babak/>, իսկ հետո դարձել է «Ժողովրդական զորահավաքի ուժերի» ղեկավարի տեղակալ<ref>{{cite web|title=ساختار حشد شعبی عراق؛ تشکل نظامی مردمی|url=http://www.tasnimnews.com/Home/Single/795793|publisher=Tasnim News Agency|language=fa|date=2015-07-12}}</ref>։ 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսին, Քաիս Հազալիի, Հադի ալ-Ամիրիի և Ֆալիհ Ալ Ֆայադի հետ միասին, անվանել է [[Բաղդադ]]ում ԱՄՆ դեսպանատան վրա հարձակման համար պատասխանատուներ<ref>{{cite web|url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/01/03/US-embassy-siege-leader-was-guest-at-White-House-during-Obama-presidency.html|title=US embassy siege leader was guest at White House during Obama presidency|publisher=Al Arabiya English|date=2020-01-03|accessdate=2021-04-19|archive-date=2020-01-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104125555/http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/01/03/US-embassy-siege-leader-was-guest-at-White-House-during-Obama-presidency.html|dead-url=yes}}</ref>։ 2020 թվական հունվարի 3-ին Աբու Մահդի ալ Մուհանդիսը [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ի հրամանով<ref>{{cite web|url=https://www.nbcdfw.com/news/politics/us-send-3000-troops-to-middle-east-after-embassy-attack-soleimani-killing/2285969/|title=Trump: Aim of Killing Iranian General Was to 'Stop a War'|date=2020-01-03|access-date=2020-01-03|publisher=NBC 5|last1=Burns|first1=Robert|first2=Lolita C.|last2=Baldor|first3=Zeke|last3=Miller}}</ref> սպանվել է [[Քասեմ Սուլեյմանիի սպանություն|Ղասեմ Սոլեյմանի]]ի հետ [[Բաղդադի օդանավակայանի հրթիռակոծում (հունվարի 3, 2020)|Բաղդադի միջազգային օդանավակայանում]] ԱՄՆ-ի ավիահարվածի արդյունքում<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-blast-soleimani/irans-soleimani-and-iraqs-muhandis-killed-in-air-strike-militia-spokesman-idUSKBN1Z201C|title=Iran's Soleimani and Iraq's Muhandis killed in air strike: militia spokesman|website=Reuters|date=2020-01-03}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Իրաքի քաղաքական գործիչներ]] awkcetuet8ncmu92nfdsfl7t0klnofl 0 1064480 8486850 7921886 2022-08-10T22:28:33Z Atheist Armenian 41345 /* Պատկերասրահ */ wikitext text/x-wiki {{Տեսարժանություն}} [[Պատկեր:Ephesus odeon.JPG|250px|մինի|Եփեսոսի օդեոնը]] '''Օդեոն''' ({{lang-grc|Ὠιδεῖον}} կամ {{lang-grc|ᾠδεῖον}}), [[ամֆիթատրոն]]ի նման շինություն՝ կառուցված [[Աթենք]]ում, [[Պերիկլես]]ի օրոք, երգի, երաժշտության, բանաստեղծական ելույթներ, մրցույթներ կազմակերպելու նպատակով։ Հետագայում օգտագործվել է հանրային-հասարակական տարբեր նպատակներով։ [[Հին հունարեն]] ''{{Lang|grc|ᾨδεῖον}}'' բառն առաջացել է {{Lang|grc|ἀείδω}} ({{Lang|grc|aeidō}}, "երգում եմ") բայից, որը որպես արմատ է հանդես գալիս նաև {{Lang|grc|ᾠδή}} ({{Lang|grc-Latn|ōidē}}, "[[ode]]") և {{Lang|grc|ἀοιδός}} ({{Lang|grc-Latn|[[aoidos]]}}, "երգող", երգիչ) բառերում։ Ավելի ուշ ժամանակներում ''օդեոն'' բառը դարձել է հասարակ անուն և նշանակել համանման կառույցներ [[Հին Հունաստան]]ում և [[Հին Հռոմ]]ում։ Նոր ժամանակներում այդ անվանումը գլխավորապես առնչվում է [[փարիզ]]յան հանրահայտ «[[Օդեոն թատրոն|Օդեոն]]» թատրոնին<ref>{{Cite web |url=http://artclassic.edu.ru/catalog.asp?ob_no=19780 |title=Коллекция: мировая художественная культура. |accessdate=2010-01-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070913113155/http://artclassic.edu.ru/catalog.asp?ob_no=19780 |archivedate=2007-09-13 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.theatre-odeon.fr/ Одеон Театр Европы]</ref>, ինչպես նաև՝ [[լոնդոն]]յան ''Hammersmith Odeon'' համերգասրահին<ref>|num=1252993|desc=|accessdate=14 February 2014}}</ref>։ == Հին օդեոնների հատակագծեր == <gallery> File:Pompeii Odeion plan.jpg|Պոմպեյի օդեոնի հատակագիծը File:OdeonofagrippaAthensSitePlan.png|Ագրիպայի օդեոնի հատակագիծը (Աթենք) File:Odéon Lyon.svg|Լիոնի օդեոնի հատակագիծը </gallery> == Հին օդեոնների ցանկ == * [[Հերովդես Ատտիկացու օդեոն]]ը [[Աթենք]]ում<ref>{{harv|Sear|2006|pp=390–391}}</ref> * [[Կորնթոս]]ի օդեոնը<ref>{{harv|Sear|2006|pp=393–394}}</ref> * Եփեսոսի օդեոնը * Պերիկլեսի օդեոնը Աթենքում * Դոմիցիանոսի օդեոնը [[Հռոմ]]ում * Ֆիլիպոպոլսի (ներկայիս [[Պլովդիվ]]ի) օդեոնը<ref> https://plovdivbg.info/objects/antique-odeon/?lang=en</ref> == Պատկերասրահ == <gallery class="center" widths="180px" heights="170px"> File:Bulgaria Bulgaria-0812 - Roman Odeon (7432938030).jpg|Հինհռոմեական օդեոն, [[Ֆիլիպպոպոլիս]], [[Թրակիա]] (ներկայիս [[Բուլղարիա]]) Image:The Odeon of Herodes Atticus in Athens. In the distance Philopappos Hill.jpg|[[Հերովդես Ատտիկացու օդեոն]]ի տեսքը Աթենքի [[Ակրոպոլիս]]ից File:Odeon-lyon.jpg|[[Լիոն]]ի օդեոնը, [[Ֆրանսիա]] <gallery> File:Odeion (Pompeii).jpg|[[Պոմպեյ]]ի օդեոնը File:Catania-Teatro.jpg|[[Կատանիա]]յի օդեոնը File:1885 - Odeon romano a Taormina - Foto Giovanni Dall'Orto 18-May-2008.jpg|Տաորմինի օդեոնը File:Roman Theatre Aosta 3.jpg|[[Աոստա]]յի թատրոն-օդեոնը </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == <div class="references-small"> * Este artigo incorpora texto do ''[[Dictionary of Greek and Roman Antiquities]]'', uma publicação agora em [[domínio público]]. * ELMES, James. A general and bibliographical dictionary of the fine arts. T. Tegg, 1826. * MCDONALD, Marianne; WALTON, J. Michael. The Cambridge companion to Greek and Roman theatre. Cambridge University Press, 2007. ISBN 0521834562 * STUART, Robert. Cyclopedia of architecture. A. S. Barnes & Co., 1854. * WILES, David. Tragedy in Athens: performance space and theatrical meaning. Cambridge University Press, 1999. ISBN 0521666155 </div> == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|Odeons}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հին Հունաստան]] [[Կատեգորիա:Ճարտարապետություն]] bpd8lllm7f04j48b4b3le50qx48ct5e 0 1068229 8486573 8253166 2022-08-10T14:18:09Z ArmSirius 64149 /* top */ wikitext text/x-wiki 2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով Ալ Աքսա մզկիթի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը<ref name="MoreThan300">{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}</ref>։ Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}</ref>, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել [[Ալ Աքսա մզկիթ]]ը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}</ref>, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց<ref name=":6">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների<ref name=":7">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref><ref name="OneDead">{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}</ref>, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են<ref name="nyt30">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել<ref name=":8">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին<ref name="ReutersTower">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="AJTower">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="CNNTower">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ == Նախապատմություն == [[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]] Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ<ref> Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle</ref>։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել Արևմտյան ափին և Արևելյան Երուսաղեմում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը<ref>Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]</ref><ref>Marina Sergides. </ref>։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից<ref>{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ 1947-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի Վեցօրյա պատերազմից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել<ref name="JIIS">Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6</ref>։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա<ref>{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ<ref name="JIIS" />։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։ Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա<ref name="AFPSilence">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից<ref name="AFPSilence" /><ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ == Բախումների սկիզբ == [[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]] [[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ Աքսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]] Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան իֆթարներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ<ref name="may6">{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Հետագա բախումները հաջորդել են Ալ Աքսա մզկիթում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան<ref>{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ<ref name="Reuters8May">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ Աքսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref name="Bloomberg">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ իսրայելական ոստիկանությունը կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա<ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։ Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին<ref>{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են<ref name="MoreThan300" />։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն Է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}</ref><ref name="StateOfEmergency">{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ Աքսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»<ref>{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ == Հակամարտության էսկալացիա == ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ Աքսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը<ref>{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}</ref><ref>{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}</ref>։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան<ref>{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}</ref> 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}</ref>։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է<ref name=":6" />։ Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով<ref name="ReutersTower" /><ref name="AJTower" /><ref name="CNNTower" />։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների<ref>[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021</ref>։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում<ref name=":10">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}</ref>։ Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու<ref>[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]</ref>։ Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021</ref>։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված<ref>[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]</ref>։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021</ref>։ Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք<ref>[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]</ref>։ Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021</ref>։ Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.</ref>։ Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության<ref name="автоссылка1" />։ == Զոհեր == Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում<ref name="Mignews">{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}</ref><ref name="Al Jazeera Live">{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}</ref>։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}</ref><ref name=":8" />։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել<ref name="OneDead" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի<ref name="tass14 мая 2021">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021</ref>։ Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել<ref name="автоссылка1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} [[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:2021]] [[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]] 3n41torn1r43rlguf59y63vzh50n4xj 8486578 8486573 2022-08-10T14:21:50Z ArmSirius 64149 /* Նախապատմություն */ wikitext text/x-wiki 2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով Ալ Աքսա մզկիթի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը<ref name="MoreThan300">{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}</ref>։ Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}</ref>, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել [[Ալ Աքսա մզկիթ]]ը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}</ref>, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց<ref name=":6">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների<ref name=":7">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref><ref name="OneDead">{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}</ref>, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են<ref name="nyt30">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել<ref name=":8">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին<ref name="ReutersTower">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="AJTower">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="CNNTower">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ == Նախապատմություն == [[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]] Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ<ref> Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle</ref>։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը<ref>Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]</ref><ref>Marina Sergides. </ref>։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից<ref>{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել<ref name="JIIS">Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6</ref>։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա<ref>{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ<ref name="JIIS" />։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։ Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա<ref name="AFPSilence">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից<ref name="AFPSilence" /><ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ == Բախումների սկիզբ == [[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]] [[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ Աքսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]] Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան իֆթարներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ<ref name="may6">{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Հետագա բախումները հաջորդել են Ալ Աքսա մզկիթում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան<ref>{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ<ref name="Reuters8May">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ Աքսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref name="Bloomberg">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ իսրայելական ոստիկանությունը կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա<ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։ Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին<ref>{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են<ref name="MoreThan300" />։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն Է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}</ref><ref name="StateOfEmergency">{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ Աքսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»<ref>{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ == Հակամարտության էսկալացիա == ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ Աքսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը<ref>{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}</ref><ref>{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}</ref>։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան<ref>{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}</ref> 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}</ref>։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է<ref name=":6" />։ Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով<ref name="ReutersTower" /><ref name="AJTower" /><ref name="CNNTower" />։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների<ref>[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021</ref>։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում<ref name=":10">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}</ref>։ Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու<ref>[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]</ref>։ Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021</ref>։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված<ref>[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]</ref>։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021</ref>։ Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք<ref>[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]</ref>։ Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021</ref>։ Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.</ref>։ Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության<ref name="автоссылка1" />։ == Զոհեր == Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում<ref name="Mignews">{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}</ref><ref name="Al Jazeera Live">{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}</ref>։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}</ref><ref name=":8" />։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել<ref name="OneDead" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի<ref name="tass14 мая 2021">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021</ref>։ Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել<ref name="автоссылка1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} [[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:2021]] [[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]] nrgdl0hk57c0tbl2x5us0rhgwml4y8z 8486584 8486578 2022-08-10T14:26:09Z ArmSirius 64149 /* Բախումների սկիզբ */ wikitext text/x-wiki 2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով Ալ Աքսա մզկիթի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը<ref name="MoreThan300">{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}</ref>։ Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}</ref>, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել [[Ալ Աքսա մզկիթ]]ը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}</ref>, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց<ref name=":6">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների<ref name=":7">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref><ref name="OneDead">{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}</ref>, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են<ref name="nyt30">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել<ref name=":8">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին<ref name="ReutersTower">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="AJTower">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="CNNTower">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ == Նախապատմություն == [[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]] Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ<ref> Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle</ref>։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը<ref>Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]</ref><ref>Marina Sergides. </ref>։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից<ref>{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել<ref name="JIIS">Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6</ref>։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա<ref>{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ<ref name="JIIS" />։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։ Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա<ref name="AFPSilence">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից<ref name="AFPSilence" /><ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ == Բախումների սկիզբ == [[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]] [[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ Աքսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]] Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան [[իֆտար]]ներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ<ref name="may6">{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Հետագա բախումները հաջորդել են [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան<ref>{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ<ref name="Reuters8May">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ-Ակսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref name="Bloomberg">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ [[Իսրայելի ոստիկանություն|իսրայելական ոստիկանությունը]] կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա<ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։ Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին<ref>{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են<ref name="MoreThan300" />։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ [[Բենյամին Նեթանյահու]]ին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}</ref><ref name="StateOfEmergency">{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ-Ակսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»<ref>{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ == Հակամարտության էսկալացիա == ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ Աքսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը<ref>{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}</ref><ref>{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}</ref>։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան<ref>{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}</ref> 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}</ref>։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է<ref name=":6" />։ Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով<ref name="ReutersTower" /><ref name="AJTower" /><ref name="CNNTower" />։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների<ref>[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021</ref>։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում<ref name=":10">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}</ref>։ Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու<ref>[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]</ref>։ Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021</ref>։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված<ref>[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]</ref>։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021</ref>։ Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք<ref>[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]</ref>։ Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021</ref>։ Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.</ref>։ Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության<ref name="автоссылка1" />։ == Զոհեր == Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում<ref name="Mignews">{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}</ref><ref name="Al Jazeera Live">{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}</ref>։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}</ref><ref name=":8" />։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել<ref name="OneDead" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի<ref name="tass14 мая 2021">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021</ref>։ Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել<ref name="автоссылка1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} [[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:2021]] [[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]] ttegooxupty9fgy5n1jgz2uq4lse6jo 8486587 8486584 2022-08-10T14:27:15Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki 2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով Ալ-Ակսա մզկիթի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը<ref name="MoreThan300">{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}</ref>։ Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}</ref>, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել Ալ-Ակսա մզկիթը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}</ref>, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց<ref name=":6">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների<ref name=":7">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref><ref name="OneDead">{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}</ref>, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են<ref name="nyt30">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել<ref name=":8">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին<ref name="ReutersTower">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="AJTower">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="CNNTower">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ == Նախապատմություն == [[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]] Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ<ref> Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle</ref>։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը<ref>Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]</ref><ref>Marina Sergides. </ref>։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից<ref>{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել<ref name="JIIS">Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6</ref>։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա<ref>{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ<ref name="JIIS" />։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։ Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա<ref name="AFPSilence">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից<ref name="AFPSilence" /><ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ == Բախումների սկիզբ == [[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]] [[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ-Ակսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]] Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան [[իֆտար]]ներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ<ref name="may6">{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Հետագա բախումները հաջորդել են [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան<ref>{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ<ref name="Reuters8May">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ-Ակսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref name="Bloomberg">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ [[Իսրայելի ոստիկանություն|իսրայելական ոստիկանությունը]] կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա<ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։ Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին<ref>{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են<ref name="MoreThan300" />։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ [[Բենյամին Նեթանյահու]]ին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}</ref><ref name="StateOfEmergency">{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ-Ակսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»<ref>{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ == Հակամարտության էսկալացիա == ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ-Ակսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը<ref>{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}</ref><ref>{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}</ref>։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան<ref>{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}</ref> 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}</ref>։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է<ref name=":6" />։ Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով<ref name="ReutersTower" /><ref name="AJTower" /><ref name="CNNTower" />։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների<ref>[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021</ref>։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում<ref name=":10">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}</ref>։ Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու<ref>[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]</ref>։ Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021</ref>։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված<ref>[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]</ref>։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021</ref>։ Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք<ref>[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]</ref>։ Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021</ref>։ Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.</ref>։ Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության<ref name="автоссылка1" />։ == Զոհեր == Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում<ref name="Mignews">{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}</ref><ref name="Al Jazeera Live">{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}</ref>։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}</ref><ref name=":8" />։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել<ref name="OneDead" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի<ref name="tass14 мая 2021">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021</ref>։ Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել<ref name="автоссылка1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} [[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:2021]] [[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]] sh9exs2yr9e77ud30xonwuy4d4bh0ge 8486588 8486587 2022-08-10T14:27:39Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki 2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը<ref name="MoreThan300">{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}</ref>։ Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}</ref>, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել Ալ-Ակսա մզկիթը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}</ref>, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց<ref name=":6">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների<ref name=":7">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref><ref name="OneDead">{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}</ref>, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են<ref name="nyt30">{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել<ref name=":8">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին<ref name="ReutersTower">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="AJTower">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref><ref name="CNNTower">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ == Նախապատմություն == [[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]] Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ<ref> Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle</ref>։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը<ref>Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]</ref><ref>Marina Sergides. </ref>։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից<ref>{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել<ref name="JIIS">Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6</ref>։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա<ref>{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ<ref name="JIIS" />։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։ Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա<ref name="AFPSilence">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից<ref name="AFPSilence" /><ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}</ref>։ == Բախումների սկիզբ == [[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]] [[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ-Ակսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]] Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան [[իֆտար]]ներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ<ref name="may6">{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Հետագա բախումները հաջորդել են [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան<ref>{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}</ref>։ Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ<ref name="Reuters8May">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ-Ակսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref><ref name="Bloomberg">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ [[Իսրայելի ոստիկանություն|իսրայելական ոստիկանությունը]] կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա<ref>{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։ Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին<ref>{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}</ref>։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են<ref name="MoreThan300" />։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը<ref>{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}</ref>։ Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ [[Բենյամին Նեթանյահու]]ին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}</ref><ref name="StateOfEmergency">{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ-Ակսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»<ref>{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ == Հակամարտության էսկալացիա == ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ-Ակսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը<ref>{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}</ref><ref>{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}</ref>։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան<ref>{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}</ref> 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}</ref>։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է<ref>{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}</ref>։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է<ref name=":6" />։ Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով<ref name="ReutersTower" /><ref name="AJTower" /><ref name="CNNTower" />։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների<ref>[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021</ref>։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}</ref>։ Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում<ref name=":10">{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}</ref>։ Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու<ref>[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]</ref>։ Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021</ref>։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված<ref>[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]</ref>։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ<ref>[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021</ref>։ Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք<ref>[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]</ref>։ Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021</ref>։ Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ<ref>[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021</ref>։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը<ref>[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.</ref>։ Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության<ref name="автоссылка1" />։ == Զոհեր == Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում<ref name="Mignews">{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}</ref><ref name="Al Jazeera Live">{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}</ref>։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}</ref><ref name=":8" />։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}</ref>։ Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել<ref name="OneDead" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}</ref>։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի<ref name="tass14 мая 2021">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021</ref>։ Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել<ref name="автоссылка1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} [[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:2021]] [[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]] az5ec81ss1gtfh1hjjfvpnwhkzf8cin 0 1071996 8487027 8485726 2022-08-11T07:00:20Z A.sav 52080 /* top */ wikitext text/x-wiki Այս ցուցակն իր մեջ ներառում է մոլորակի երբևէ ապրող հարյուր հիսուն ամենատարեց կանանց անունները, որոնք ապրել են ավելի քան 114 տարի և 18 օր <ref>{{cite web|url=https://grg.org/Adams/BB1.HTM|title=Validated Supercentenarian Cases (Public List)|archiveurl=https://www.webcitation.org/66oa9cFWe?url=https://grg.org/Adams/BB1.HTM|archivedate=2012-04-10|accessdate=2012-01-25|dead-url=no}}</ref>. {{legend2|#F9F9F9|Մահացած|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|Կենդանի|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable sortable" !№ !Անուն !Ծննդյան օր !Մահվան օր !Ձեռք բերված տարիքը !Երկիր |- |1 |[[Ժաննա Կալման]] |21 փետրվար 1875 |4 օգոստոս 1997 |122 տարի, 164 օրական |{{FRA}} |- |2 |[[Կանե Թանաքա]]<ref>[https://gerontology.wikia.org/wiki/Kane_Tanaka Kane Tanaka — Gerontology Wiki — Wikia]{{ref-en}}</ref><ref>[https://gerontology.wikia.org/wiki/List_of_supercentenarians_born_in_1903 List of supercentenarians born in 1903 — Gerontology Wiki — Wikia]{{ref-en}}</ref><ref>[https://the110club.com/top-10-oldest-living-people-gallery-t19758-s15.html Top 10 oldest living people gallery - The 110 Club]{{ref-en}}</ref> |2 հունվար 1903 |19 ապրիլ 2022 |119 տարի, 107 օրական |{{JPN}} |- |3 |[[Սառա Կնաուս]] |24 սեպտեմբեր 1880 |30 դեկտեմբեր 1999 |119 տարի, 97 օրական |{{USA}} |- bgcolor="99FF99" |4 |[[Լյուսիլ Ռանդոն]] |11 փետրվար 1904 |Կենդանի |{{Age in years and days|1904|2|11}} |{{FRA}} |- |5 |[[Նաբի Տաձիմա]] |4 օգոստոս 1900 |21 ապրիլ 2018 |117 տարի, 260 օրական |{{JPN}} |- |6 |[[Մարիա Լուիզա Մայեր]] |29 օգոստոս 1880 |16 ապրիլ 1998 |117 տարի, 230 օրական |{{CAN}} |- |7 |[[Վայոլեթ Բրաուն]] |10 մարտ 1900 |15 սեպտեմբեր 2017 |117 տարի, 189 օրական |{{JAM}} |- |8 |[[Էմմա Մորանո]] |29 նոյեմբեր 1899 |15 ապրիլ 2017 |117 տարի, 137 օրական |{{ITA}} |- |9 |[[Տիյո Միյակո]] |2 մայիս 1901 |22 հուլիս 2018 |117 տարի, 81 օրական |{{JPN}} |- |10 |[[Միսաո Օկավա]] |5 մարտ 1898 |1 ապրիլ 2015 |117 տարի, 27 օրական |{{JPN}} |- |11 |[[Ֆրանսիսկա Սելա դոս Սանտոս]] |21 հոկտեմբեր 1904 |5 հոկտեմբեր 2021 |116 տարի, 349 օրական |{{BRA}} |- |12 |[[Մարիա Էսթեր դե Կապովիլա]] |14 սեպտեմբեր 1889 |27 օգոստոս 2006 |116 տարի, 347 օրական |{{ECU}} |- |13 |[[Սյուզան Մուշատ Ջոնս]] |6 հուլիս 1899 |12 մայիս 2016 |116 տարի, 311 օրական |{{USA}} |- |14 |[[Գերտրուդ Ուիվեր]] |4 հուլիս 1898 |6 ապրիլ 2015 |116 տարի, 276 օրական |{{USA}} |- |15 |[[Անտոնիա դա Սանտա Կրուս]] |13 հունիս 1905 |22 հունվար 2022 |116 տարի, 224 օրական |{{BRA}} |- |15 |[[Տանե Իկաին]] |18 հունվար 1879 |12 հուլիս 1995 |116 տարի, 175 օրական |{{JPN}} |- |17 |[[Ժաննա Բոտ]] |14 հունվար 1905 |22 մայիս 2021 |116 տարի, 128 օրական |{{FRA}} |- |18 |[[Էլիզաբետ Բոլդեն]] |15 օգոստոս 1890 |11 դեկտեմբեր 2006 |116 տարի, 118 օրական |{{USA}} |- |19 |[[Բեսսի Կուպեր]] |26 օգոստոս 1896 |4 դեկտեմբեր 2012 |116 տարի, 100 օրական |{{USA}} |- |20 |[[Մարիա Ջուզեպա Ռոբուչի-Նարգիզո]] |20 մարտ 1903 |18 հունիս 2019 |116 տարի, 90 օրական |{{ITA}} |-bgcolor="99FF99" |21 |[[Տեկլա Յունևիչ]] |10 հունիս 1906 |Կենդանի |{{Age in years and days|1906|6|10}} |{{POL}} |- |22 |[[Անա Բելա Ռուբիո]] |29 հոկտեմբեր 1901 |15 դեկտեմբեր 2017 |116 տարի, 47 օրական |{{ESP}} |- |23 |[[Ջուզեպինա Պռոետո-Ֆռաու]] |30 մայիս 1902 |6 հուլիս 2018 |116 տարի, 37 օրական |{{ITA}} |- |24 |[[Ջեռալին Տէլլի]] |23 մայիս 1899 |17 հունիս 2015 |116 տարի, 25 օրական |{{USA}} |- |25 |[[Սիգեյո Նակատի]] |1 փետրվար 1905 |11 հունվար 2021<ref name="alive">[//grg.org/WSRL/TableE.aspx GRG World Supercentenarian Rankings List]{{ref-en}}</ref> |115 տարի, 345 օրական |{{JPN}} |- |26 |[[Մեգգի Բառնս]] |6 մարտ 1882 |19 հունվար 1998 |115 տարի, 319 օրական |{{USA}} |- |27 |[[Դինա Մանֆռեդինի]] |4 ապրիլ 1897 |17 դեկտեմբեր 2012 |115 տարի, 257 օրական |{{USA}} |- |28 |[[Սիմոէ Ակիյամա]] |19 մայիս 1903 |29 հունվար 2019 |115 տարի, 255 օրական |{{JPN}} |- |29 |[[Խեստեր Ֆորդ]] |15 օգոստոս 1905 |17 ապրիլ 2021 |115 տարի, 245 օրական |{{USA}} |- |30 |[[Շառլոտտա Խյուզ]] |1 օգոստոս 1877 |17 մարտ 1993 |115 տարի, 228 օրական |{{UK}} |- |31 |[[Էդնա Պարկեր]] |20 ապրիլ 1893 |26 նոյեմբեր 2008 |115 տարի, 220 օրական |{{USA}} |- |32 |[[Մերի Էնն Ռոուդզ]] |12 օգոստոս 1882 |3 մարտ 1998 |115 տարի, 203 օրական |{{CAN}} |- |33 |[[Հարումի Նակամուրա]]<ref>[http://gerontology.wikia.com/wiki/List_of_supercentenarians_born_in_1900 List of supercentenarians born in 1900 | Gerontology Wiki | FANDOM powered by Wikia]</ref> |15 մարտ 1900 |27 սեպտեմբեր 2015 |115 տարի, 196 օրական |{{JPN}} |- |34 |[[Մարգարետ Սկիտ]] |27 հոկտեմբեր 1878 |7 մայիս 1994 |115 տարի, 192 օրական |{{USA}} |- |35 |[[Բերնիս Մէգիդան]] |24 հուլիս 1899 |3 հունվար 2015 |115 տարի, 163 օրական |{{USA}} |- |36 |[[Գերտրուդա Բեինս]] |6 ապրիլ 1894 |11 սեպտեմբեր2009 |115 տարի, 158 օրական |{{USA}} |- |37 |[[Բետտի Ուիլսոն]] |13 սեպտեմբեր 1890 |13 փետրվար 2006 |115 տարի, 153 օրական |{{USA}} |- |38 |[[Սին Մացուսիտա]] |30 մարտ 1904 |27 օգոստոս 2019 |115 տարի, 150 օրական |{{JPN}} |- |39 |[[Իրիս Ուեսթման]] |28 օգոստոս 1905 |3 հունվար 2021 |115 տարի, 128 օրական |{{USA}} |- |40 |[[Ժյուլի Վիննեֆրդ Բերտռան]] |16 սեպտեմբեր 1891 |18 հունվար 2007 |115 տարի, 124 օրական |{{CAN}} |- |41 |[[Մարիյա դը Ժեզուշ դուշ Սանտուշ]] |10 սեպտեմբեր 1893 |2 հունվար 2009 |115 տարի, 114 օրական |{{POR}} |- |42 |[[Մարի-Ժոզեֆին Գոգետտ]] |25 մարտ 1902 |13 հուլիս 2017 |115 տարի, 110 օրական |{{ITA}} |- |43 |[[Սյուզի Գիբսոն]] |31 հոկտեմբեր 1890 |16 փետրվար2006 |115 տարի, 108 օրական |{{USA}} |- |44 |[[Ավգուստա Խոլց]] |3 օգոստոս 1871 |21 հոկտեմբեր 1986 |115 տարի, 79 օրական |{{USA}} |- |45 |[[Խենդրիկե վան Անգել-Սխիպպեր]] |29 հունիս 1890 |30 օգոստոս 2005 |115 տարի, 62 օրական |{{NLD}} |- |46 |[[Մոդ Ֆէրրիս-Լուզ]] |21 հունվար 1887 |18 մարտ 2002 |115 տարի, 56 օրական |{{USA}} |- |47 |[[Մինա Կիտագավա]] |3 նոյեմբեր 1905 |19 դեկտեմբեր 2020 |115 տարի, 46 օրական |{{JPN}} |- bgcolor="99FF99" |48 |[[Տելմա Սատկլիֆ]] |1 հոկտեմբեր 1906 |Կենդանի |{{Age in years and days|1906|10|1}} |{{USA}} |- |49 |[[Մարի Բրեմոն]] |25 ապրիլ 1886 |6 հունիս 2001 |115 տարի, 42 օրական |{{FRA}} |- bgcolor="99FF99" |50 |[[Վալենտին Լինյի]] |22 հոկտեմբեր 1906 |Կենդանի |{{Age in years and days|1906|10|22}} |{{FRA}} |- |51 |[[Կոտո Օկուբո]] |24 դեկտեմբեր 1897 |12 հունվար 2013 |115 տարի, 19 օրական |{{JPN}} |- |52 |[[Անտոնիյա Ջերենա-Ռիվերա]] |19 մայիս 1900 |2 հունիս 2015 |115 տարի, 14 օրական |{{USA}} |- |53 |[[Տիյոնո Խասէգավա]] |20 նոյեմբեր 1896 |2 դեկտեմբեր 2011 |115 տարի, 12 օրական |{{JPN}} |- |54 |[[Էննի Ջեննինգս]] |12 նոյեմբեր 1884 |20 նոյեմբեր 1999 |115 տարի, 8 օրական |{{UK}} |- |55 |[[Եվա Մորրիս]] |8 նոյեմբեր 1885 |2 նոյեմբեր 2000 |114 տարի, 360 օրական |{{UK}} |- |56 |[[Կամա Տինէն]] |10 մայիս 1895 |2 մայիս 2010 |114 տարի, 357 օրական |{{JPN}} |- |57 |[[Մարիյա Գոմես Վալենտին]] |9 հուլիս 1896 |21 հունիս 2011 |114 տարի, 347 օրական |{{BRA}} |- |58 |[[Մերի Բիդուելլ]] |18 մայիս 1881 |25 ապրիլ 1996 |114 տարի, 342 օրական |{{USA}} |- bgcolor="99FF99" |59 |Անոնիմ իզ Ֆուկուոկի |17 դեկտեմբեր 1906 |Կենդանի |{{Age in years and days|1906|12|17}} |{{JPN}} |- |60 |[[Մերի Ժոզեֆինա Ռեի]] |17 մայիս 1895 |7 մարտ 2010 |114 տարի, 294 օրական |{{USA}} |- |61 |[[Գոլդի Սթայնբերգ]] |30 հոկտեմբեր 1900 |16 օգոստոս 2015 |114 տարի, 290 օրական |{{USA}} |- |62 |[[Կիյոկո Իսիգուռո]] |4 մարտ 1901 |5 դեկտեմբեր 2015 |114 տարի, 276 օրական |{{JPN}} |- |rowspan=2|63 |[[Մարիյա դոը Կոուտու Մաիյա-Լոպեշ]] |24 հոկտեմբեր 1890 |25 հուլիս 2005 |114 տարի, 274 օրական |{{POR}} |- |[[Էդոկսի Բաբուլ]] |1 հոկտեմբեր 1901 |1 հուլիս 2016 |114 տարի, 274 օրական |{{GUF}} |- |65 |[[Ռամոնա Տրինիդադ Իգլեսիաս-Խոռդան]] |31 օգոստոս 1889 |29 մայիս 2004 |114 տարի, 272 օրական |{{PRI}} |- |66 |[[Յուկի Խինո]] |17 ապրիլ 1902 |13 հունվար 2017<ref>[http://z3.invisionfree.com/The_110_Club/index.php?showtopic=18215 Информация о дате смерти на форуме «The 110 Club»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170411055536/http://z3.invisionfree.com/The_110_Club/index.php?showtopic=18215 |date=2017-04-11 }}{{ref-en}}</ref> |114 տարի, 271 օրական |{{JPN}} |- |67 |[[Դելֆին Գիբսոն]] |17 օգոստոս 1903 |9 մայիս 2018 |114 տարի, 265 օրական |{{USA}} |- |68 |[[Էժենի Բլանշառ]] |16 փետրվար 1896 |4 նոյեմբեր 2010 |114 տարի, 261 օրական |{{FRA}} |-bgcolor="99FF99" |69 |Մարիա Բրանհաս Մորերա |4 մարտ 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|3|4}} |{{USA}} — {{ESP}} |- |70 |[[Վեներե Պիցցինատո-Պապո]]<ref>[http://gerontology.wikia.com/wiki/List_of_supercentenarians_born_in_1896 List of supercentenarians born in 1896 | Gerontology Wiki | FANDOM powered by Wikia]{{ref-en}}</ref> |23 նոյեմբեր 1896 |2 օգոստոս 2011 |114 տարի, 252 օրական |{{ITA}} |- |71 |[[Նևա Մորրիս]] |3 օգոստոս 1895 |6 ապրիլ 2010 |114 տարի, 246 օրական |{{USA}} |- |72 |[[Խիդե Օխիրա]]<ref>{{Cite web |url=https://grg.org/Gallery/1880Gallery.html |title=1880Gallery.html, as of October 8, 2017 |accessdate=July 19, 2021 |archive-date=August 19, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170819021813/http://www.grg.org/Gallery/1880Gallery.html |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://gerontology.wikia.com/wiki/List_of_supercentenarians_born_in_1880 List of supercenarians born in 1880 | Gerontology Wiki | FANDOM powered by Wikia]</ref> |15 սեպտեմբեր 1880 |9 մայիս 1995 |114 տարի, 236 օրական |{{JPN}} |- |73 |[[Բլանշ Կոբբ]] |8 սեպտեմբեր 1900 |1 մայիս 2015 |114 տարի, 235 օրական |{{USA}} |- |74 |[[Էտել Լանգ]]<ref>[http://oldestinbritain.nfshost.com/deathsall.php Oldest People in Britain]</ref> |27 մայիս 1900 |15 հունվար 2015 |114 տարի, 233 օրական ||{{UK}} |- |75 |[[Յոնե Մինագավա]] |4 հունվար 1893 |13 օգոստոս 2007 |114 տարի, 221 օրական |{{JPN}} |- bgcolor="99FF99" |76 |[[Կասիլդա Բենեգաս]] |8 ապրիլ 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|4|8}} |{{PRY}} — {{ARG}} |- |77 |[[Մարիյա Անտոնիյա Կաստռո]] |10 հունիս 1881 |16 հունվար 1996 |114 տարի, 220 օրական |{{ESP}} |- |rowspan=2|78 |[[Քերի Լեիզենբի]] |9 փետրվար 1882 |14 սեպտեմբեր 1996 |114 տարի, 218 օրական |{{USA}} |- |[[Ուռա Կոյամա]] |30 օգոստոս 1890 |5 ապրիլ 2005 |114 տարի, 218 օրական |{{JPN}} |- |80 |[[Մերտլ Դորսի]] |22 նոյեմբեր 1885 |25 հունիս 2000 |114 տարի, 216 օրական |{{USA}} |- |81 |[[Իսո Նակամուրա]] |23 ապրիլ 1903 |23 նոյեմբեր 2017 |114 տարի, 214 օրական |{{JPN}} |- |82 |[[Ֆաուստինա Սարմիենտո Պուպո]] |15 փետրվար 1905 |16 սեպտեմբեր 2019 |114 տարի, 213 օրական |{{CUB}} |- |83 |[[Աննա Էլիզա Ուիլյամս]] |2 հունիս 1873 |25 դեկտեմբեր 1987 |114 տարի, 208 օրական |{{UK}} |-bgcolor="99FF99" |84 |Ֆուսա Տացումի |25 ապրիլ 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|4|25}} |{{JPN}} |- |85 |[[Յունիս Սանբորն]] |20 հուլիս 1896 |31 հունվար 2011 |114 տարի, 195 օրական |{{USA}} |- |86 |[[Գրեյս Կլաուսոն]] |15 նոյեմբեր 1887 |28 մայիս 2002 |114 տարի, 194 օրական |{{USA}} |- |87 |Միցույո Տոյոդա |15 փետրվար 1902 |25 օգոստոս 2016 |114 տարի, 192 օրական |{{JPN}} |- |rowspan=2|88 |[[Տասե Մացունագա]] |11 մայիս 1884 |18 նոյեմբեր 1998 |114 տարի, 191 օրական |{{JPN}} |- |[[Կամե Գանեկո]] |10 ապրիլ 1905 |18 հոկտեմբեր 2019 |114 տարի, 191 օրական |{{JPN}} |- |90 |Կամե Նակամուրա |8 մարտ 1898 |12 սեպտեմբեր 2012 |114 տարի, 188 օրական |{{JPN}} |- |rowspan=3|91 |Լիդիա Վելլար |18 մարտ 1875 |17 սեպտեմբեր 1989 |114 տարի, 183 օրական |{{FRA}} |- |[[Վիլհելմինա Քոթ]] |7 մարտ 1880 |6 սեպտեմբեր 1994 |114 տարի, 183 օրական |{{USA}} |- |[[Ադելինա Դոմինգես]] |19 փետրվար 1888 |21 օգոստոս 2002 |114 տարի, 183 օրական |{{USA}} |- |rowspan=2|94 |[[Միտոյո Կավատե]] |15 մայիս 1889 |13 նոյեմբեր 2003 |114 տարի, 182 օրական |{{JPN}} |- |[[Գաբրիել դե Ռոբերտ]] |4 հունիս 1904 |3 դեկտեմբեր 2018 |114 տարի, 182 օրական |{{FRA}} |- |96 |[[Լյուսի Միրիգյան]] |15 օգոստոս 1906 |12 փետրվար 2021 |114 տարի, 181 օրական | {{ARM}} — {{USA}} |- |rowspan=2|97 |[[Շառլոտա Բենկներ]] |16 նոյեմբեր 1889 |14 մայիս 2004 |114 տարի, 180 օրական |{{USA}} |- |[[Քամիլ Լուիզո]] |13 փետրվար 1892 |12 օգոստոս 2006 |114 տարի, 180 օրական |{{FRA}} |- |99 |[[Էն Պրիմու]] |5 հոկտեմբեր 1890 |26 մարտ 2005 |114 տարի, 172 օրական |{{FRA}} |- |100 |Էթի Մեյ Գրին |8 սեպտեմբեր 1877 |26 փետրվար 1992 |114 տարի, 171 օրական |{{USA}} |-bgcolor="99FF99" |101 |Յոսի Բաբա |3 հունիս 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|6|3}} |{{JPN}} |- |102 |[[Գերտիե Քայնթի]] |19 հուլիս 1905 |24 դեկտեմբեր 2019 |114 տարի, 158 օրական |{{NLD}} |-bgcolor="99FF99" |103 |Սեսիլ Քլեյն |15 հունիս 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|6|15}} |{{CAN}} |- |104 |Դոմինգա Վելասկո |12 մայիս 1901 |11 հոկտեմբեր 2015 |114 տարի, 152 օրական |{{USA}} |- |105 |Տոշի Յորիմիցու |30 սեպտեմբեր 1901 |28 փետրվար 2016 |114 տարի, 151 օրական |{{JPN}} |- |106 |Իրեն Ֆրենկ |1 հոկտեմբեր 1881 |28 փետրվար 1996 |114 տարի, 150 օրական |{{USA}} |- |107 |[[Քրիստինա Կուկ]] |25 դեկտեմբեր 1887 |22 մայիս 2002 |114 տարի, 148 օրական |{{AUS}} |- |rowspan="2"|108 |Օլիվիա Պատրիսիա Թոմաս |29 հունիս 1895 |16 նոյեմբեր 2009 |rowspan="2"|114 տարի, 140 օրական |{{USA}} |- |[[Ալելիա Մերֆի]] |6 հուլիս 1905 |23 նոյեմբեր 2019 |{{USA}} |- |110 |[[Թաե Իտո]] |11 հուլիս 1903 |13 նոյեմբեր 2017 |114 տարի, 125 օրական |{{JPN}} |- |111 |Համա Յասուկավա |19 հունվար 1907 |23 մայիս 2021 |114 տարի, 124 օրական |{{JPN}} |- |112 |Աննա Հենդերսոն |5 մարտ 1900 |1 հուլիս 2014 |114 տարի, 118 օրական |{{USA}} |- | rowspan="2" |113 |[[Էմմա Վերոնա Ջnոնսթոն]] |6 օգոստոս 1890 |1 դեկտեմբեր 2004 |114 տարի, 117 օրական |{{USA}} |- |Մամի Ռեարդեն |7 սեպտեմբեր 1898 |2 հունվար 2013 |114 տարի, 117 օրական |{{USA}} |- |rowspan=2|115 |Բետտի Չետմեն |30 ապրիլ 1884 |16 օգոստոս 1998 |114 տարի, 108 օրական |{{USA}} |- |[[Լեսսի Բրաուն]] |22 սեպտեմբեր 1904 |8 հունվար 2019 |114 տարի, 108 օրական |{{USA}} |- |117 |Օդի Մետյուս |28 դեկտեմբեր 1878 |14 ապրիլ 1993 |114 տարի, 107 օրական |{{USA}} |- |118 |Տիյո Սիրայիսի |6 օգոստոս 1895 |19 նոյեմբեր 2009 |114 տարի, 105 օրական |{{JPN}} |- |119 |Ասա Տակիի |28 ապրիլ 1884 |31 հուլիս 1998 |114 տարի, 94 օրական |{{JPN}} |- |rowspan=2|120 |[[Ֆլորենս Նեպպ]]<ref>{{Cite web |url=http://supercentenarianstudy.blogspot.ru/2010/09/florence-knapp-114.html |title=Supercentenarian Study: Florence Knapp |lang=en|accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407070939/http://supercentenarianstudy.blogspot.ru/2010/09/florence-knapp-114.html |archivedate=2014-04-07 |deadlink=yes }}</ref> |10 հոկտեմբեր 1873 |11 հունվար 1988 |114 տարի, 93 օրական |{{USA}} |- |[[Ելենա Սլաու]] |4 հուլիս 1889 |5 հոկտեմբեր 2003 |114 տարի, 93 օրական |{{USA}} |- |rowspan=2|122 |[[Լյուսի Ջեին Ասկյու]] |8 սեպտեմբեր 1883 |9 դեկտեմբեր 1997 |114 տարի, 92 օրական |{{UK}} |- |Մարիաննա Բուն |10 փետրվար 1887 |13 մայիս 2001 |114 տարի, 92 օրական |{{USA}} |-bgcolor="99FF99" |124 |Մոդ Հարրիս |15 օգոստոս 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|8|15}} |{{USA}} |- |125 |Մարիա դել Կարմեն Լոպես |3 ապրիլ 1883 |3 հուլիս 1997 |114 տարի, 91 օրական |{{ESP}} |- |126 |Միննի Ուիկեր |24 հուլիս 1906 |22 հոկտեմբեր 2020 |114 տարի, 90 օրական |{{USA}} |- |127 |Ֆիլլիս Րիդջուեի |10 մարտ 1907 |4 հունիս 2021 |114 տարի, 86 օրական |{{UK}} — {{CAN}} |- |128 |Դելմա Կոլլառ |31 հոկտեմբեր 1897 |24 հունվար 2012 |114 տարի, 85 օրական |{{USA}} |- |129 |[[Օնորին Ռոնդելլո]] |28 հուլիս 1903 |19 հոկտեմբեր 2017 |114 տարի, 83 օրական |{{FRA}} |- |130 |Վակա Սիռախամա |26 մարտ 1878 |16 հունիս 1992 |114 տարի, 82 օրական |{{JPN}} |- |131 |[[Իլա Ջոնս]] |21 օգոստոս 1903 |10 նոյեմբեր 2017 |114 տարի, 81 օրական |{{USA}} |- |132 |Սուեկիկու Միյանագա |7 ապրիլ 1884 |20 հունիս 1998 |114 տարի, 74 օրական |{{JPN}} |- |133 |Սիգե Խիռոոկա |16 հունվար 1897 |29 մարտ 2011 |114 տարի, 72 օրական |{{JPN}} |- |134 |Մեգգի Րենֆռո |14 նոյեմբեր 1895 |22 հունվար 2010 |114 տարի, 69 օրական |{{USA}} |- |135 |Եվանգելիստա Լոպես |21 հունիս 1907 |28 օգոստոս 2021 |114 տարի, 68 օրական |{{ARG}} |- |rowspan=2|136 |[[Եմմա Տիլլման]] |22 նոյեմբեր 1892 |28 հունվար 2007 |114 տարի, 67 օրական |{{USA}} |- |[[Աննա Ստոր]] |15 հոկտեմբեր 1900 |21 դեկտեմբեր 2014 |114 տարի, 67 օրական |{{USA}} |- |138 |[[Լեիլա Դենմարկ]] |1 փետրվար 1898 |1 ապրիլ 2012 |114 տարի, 60 օրական |{{USA}} |- |139 |Կարմեն Ջարամիլլո-Չավարրիա |17 մայիս 1906 |15 հուլիս 2020 |114 տարի, 59 օրական |{{COL}} |- |140 |[[Ադել Դանլապ]] |12 դեկտեմբեր 1902 |5 փետրվար 2017 |114 տարի, 55 օրական |{{USA}} |- |rowspan=2|141 |Նաոմի Քոներ |30 օգոստոս 1899 |18 հոկտեմբեր 2013 |114 տարի, 49 օրակա |{{USA}} |- |Օրա Հոլանդ |24 դեկտեմբեր 1900 |11 փետրվար 2015 |114 տարի, 49 օրական |{{USA}} |- |143 |[[Ելլեն Գիբբ]] |26 ապրիլ 1905 |5 հունիս 2019 |114 տարի, 40 օրական |{{CAN}} |- |144 |[[Ֆլորի Բոլդուին]] |31 մարտ 1896 |8 մայիս 2010 |114 տարի, 38 օրական |{{UK}} |- |rowspan=2|145 |[[Աննա Բռաշ-Լատեռ]] |16 հուլիս 1906 |2 սեպտեմբեր 2020 |114 տարի, 36 օրական |{{NED}} |- |Մարի-Լուիզ Տատռոդ |17 հուլիս 1906 |3 սեպտեմբեր 2020 |114 տարի, 36 օրական |{{FRA}} |- |147 |Ելլեն Գուդվիլ |2 փետրվար 1907 |2 մարտ 2021 |114 տարի, 28 օրական |{{USA}} |- |148 |[[Եմի Խյումս]] |5 հոկտեմբեր 1887 |27 հոկտեմբեր 2001 |114 տարի, 22 օրական |{{UK}} |- |149 |Տոմոե Իվատա |25 մարտ 1904 |13 ապրիլ 2018 |114 տարի, 19 օրական |{{JPN}} |-bgcolor="99FF99" |… |Բեսսի Հենդրիկս |7 նոյեմբեր 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|11|7}} |{{USA}} |-bgcolor="99FF99" |… |Միլա Մանգոլդ |14 նոյեմբեր 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|11|14}} |{{USA}} |-bgcolor="99FF99" |… |Աիռան Դանխեմ |16 դեկտեմբեր 1907 |Կենդանի |{{Age in years and days|1907|12|16}} |{{USA}} |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Անձանց ցանկեր]] [[Կատեգորիա:Երկարակյացներ]] 39zic6tyl5lmt9mzdoxm2dstl2dz12e 0 1075725 8486510 8084458 2022-08-10T12:54:14Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Մուհամմադ Օմար]]»-ից «[[Մուհամմեդ Օմար]]» wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Մուհամմադ Ումար''', հայտնի է նաև որպես '''Մուլա Օմար''' ({{lang-ps|ملا محمد عمر}}, {{ԱԾ}}<ref name="AFB">{{cite web|url=http://www.flb.ru/info/1530.html|title=Черный мулла|date=30.09.2001|publisher=Агентство федеральных расследований|accessdate=2010-10-30}}</ref><ref name="antiterror">{{Cite web |url=http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |title=News.ru: лидер талибов после 11 сентября |accessdate=2006-12-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120720214030/http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |archivedate=2012-07-20 |deadlink=yes }}</ref><ref name="NYT_July">{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |last2=Shah |first2=Taimoor |title=Death of Mullah Omar Exposes Divisions Within Taliban |newspaper=The New York Times |date=2015-07-30 |url=https://www.nytimes.com/2015/07/31/world/asia/taliban-confirm-death-of-mullah-omar-and-weigh-successor.html?_r=0 |accessdate=2015-07-31}}</ref><ref>[http://www.dawn.com/news/1197371/ Mullah Omar did not die in Pakistan, say Afghan Taliban — Pakistan — DAWN.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="RT">[http://russian.rt.com/article/106317 «Талибан» подтверждает смерть своего лидера]</ref>), [[Թալիբան]] շարժման հիմնադիր, [[Աֆղանստանի իսլամական էմիրություն|Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության]] ամիր (ղեկավար)։ == Կենսագրություն։ Վաղ տարիներ == Ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ըստ փուշտունի պատկանում էր գիլզայի ցեղերի խմբի Խոտակիի ցեղին<ref name="fergana">{{Cite web |url=http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |title=Глава талибов: человек или миф? |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080904045454/http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |archivedate=2008-09-04 |deadlink=yes }}</ref>։ Ենթադրվում է, որ ծնվել է [[Ուրուզգան]] նահանգի [[Սինգեսար]] գյուղում<ref name="AFB" /> (կամ [[Քանդահար]]ի շրջակայքում գտնվող [[Նոդեհ]] տեղանքում<ref name="antiterror" />) և սերում է աղքատ գյուղացիների ընտանիքից։ Միայն նախնական Մահմեդական կրթություն ստանալով տեղական մեդրեսայում, հոր մահից հետո մնացել է գյուղական մուլա։ 1970-ական թվականների կեսերին Մուհամեդ Օմարը երկշաբաթյա այցով ժամանել էր [[Պակիստան]]<ref name="kaz">[http://zonakz.net/articles/18643 Короли террора: Афганская прелюдия]</ref>, որտեղ իսլամական աստվածաբանության ուսուցման դասընթաց էր անցնում Խականիա մեդրեսում՝ Փեշավարից ոչ հեռու<ref name="kaz" /> (այլ աղբյուրներով՝ Քվետա քաղաքի կրոնական դպրոցում<ref name="infros">[http://www.inforos.ru/?id=3884 Мулла призывает продолжить джихад]</ref>): 1979 թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Քաբուլում խորհրդային զորքերի և ռեժիմի դեմ սկսված պատերազմին. միացել է մոջահեդների ջոկատներին։ Նրա մասին որպես ինքնուրույն դաշտային հրամանատարի տեղեկություններ չկան։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա հանդես է եկել որպես իսլամիստական կուսակցության մարտական կազմավորումների հրամանատարի տեղակալ Խարակատ-ի ինկիլաբ-ի Իսլամ Նաբի Մոհամմադի<ref name="infros" /><ref name="agent">{{Cite web |url=http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |title=Мулла Омар, повелитель правоверных |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311005834/http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |archivedate=2008-03-11 |deadlink=yes }}</ref>, մյուսներով՝ դաշտային հրամանատար Յունուս Հալեսի ջոկատում<ref name="AFB" />, տեղեկատվություն կա, որ նա գտնվում է Իո Բուրհանուդդին Ռաբբանիի զինված խմբավորման կողմնակիցների թվում<ref name="fergana" />։ Ստացել է 4 վնասվածք, մարտերից մեկում կորցրել է մեկ աչքը<ref name="antiterror" />։ Ըստ վարկածներից մեկի, ստանալով այդ վնասվածքը, մուլա Օմարը սեփական ձեռքերով դանակով կտրել է աչքի մնացորդները և կարել կոպը<ref name="fergana" />։ Չնայած, ամենայն հավանականությամբ, աչքը հեռացվել է Փեշավարի հիվանդանոցներից մեկում<ref name="fergana" />։ 1989 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո մուլա Օմարը դարձել է իր իսկ կողմից հիմնադրված Սանգսար գյուղի իմամը<ref name="fergana" /><ref name="fergana" />, որը գտնվում է Ղանդահարայից արևմուտք գտնվող Մայվանդ շրջանում<ref name="kaz" />։ Եղել է Աֆղանստանի ղեկավարը (առաջին իսլամական Էմիրության ժամանակաշրջանում) 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում Մուհամեդ Օմարը գրեթե չի լքել Քանդահարի իր նստավայրը, որն այս տարիների ընթացքում դարձել է Աֆղանստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքը<ref name="AFB" />։ Սեպտեմբերի 11-ի դեպքերից հետո Թալիբանի կառավարությունը տապալվեց Աֆղանստանում [[ՆԱՏՕ]]-ի ռազմական էքսպանսիայի արդյունքում, իսկ մուլա Օմարը թաքնվեց։ Երեք ամսվա ընթացքում ռազմական փորձագետները, քաղաքական գործիչները և [[ԶԼՄ]]-ները տարբեր վարկածներ են հայտնել այն մասին, թե որտեղ և ինչպես է անհետացել Աֆղանստանի ղեկավարը, քանի դեռ 2002 թվականի հունվարին Պակիստանում «Newsweek» հրատարակության թղթակիցներին հաջողվել է հարցազրույց վերցնել նախկին վարորդ մուլա Կարի Սահեբից, որը պատմել է, թե ինչպես է Թալիբանի ղեկավարին հաջողվել փախչել։ Սահիբի խոսքով՝ Օմարը մինչև վերջին օրը հրաժարվել է հեռանալ Քանդահարից և միայն [[ԱՄՆ]]-ի ստորաբաժանումների քաղաք մուտք գործելու նախօրեին համաձայնել է տեղափոխվել ավելի անվտանգ վայր։ Նախկին վարորդի խոսքով՝ մուլան նստավայրից դուրս է եկել ռիքշայով, ապա նստել է սովորական քաղաքային բեռնատարի վրա և փախել անհայտ ուղղությամբ։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Ամերիկյան հետախուզության տվյալներով նա թաքնվել է [[Քվետա]] քաղաքում<ref name="autogenerated1">[http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm Очередной мишенью США может стать духовный лидер талибов мулла Омар<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514045607/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm |date=2012-05-14 }}</ref><ref>[http://www.km.ru/v-mire/2011/06/19/terrorizm-v-mire/ssha-gotovitsya-k-peregovoram-s-talibanom США готовятся к переговорам с Талибаном | В мире | KM.RU Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այն տեղեկատվության համար, որը կնպաստի նրան բռնելու գործին, ԱՄՆ-ն խոստացել է վճարել 10 միլիոն դոլար<ref name="autogenerated1" />։ == Անձնական տվյալներ == Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության արտաքին քաղաքական գերատեսչության նախկին ղեկավար [[Վակիլ Ահմադ Մութավակալ]]ը, որը հաճախ էր հանդիպել մուլա Օմարի հետ, այսպես էր արտահայտվել նրա մասին. «Ջիհադի ժամանակ նա կորցրել է իր մի աչքը։ Նա լավ ռազմիկ է»<ref>{{Cite web |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |title=В. А. Мутаваккиль (экс-МИД талибов): Итог работы правительства Карзая нулевой (интервью казахстанской ДН) {{!}} ЦентрАзия<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2011-09-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219220531/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |archivedate=2013-12-19 |deadlink=yes }}</ref>։ === Արտաքին տեսք === [[Պատկեր:Mullah_Omar.jpg|200px|մինի|ձախից|Մուհամեդ Օմարի միակ լուսանկարը]] Չնայած Աֆղանստանի փաստացի ղեկավարի՝ Օմարի նախկին բարձր կարգավիճակին և նրա հատուկ դիրքին հետախուզվող ահաբեկիչների ցուցակում, նրա մասին շատ քիչ հավաստի տեղեկություններ կան։ Օմարի արտաքինի մասին տեղեկությունները, բացի այն, որ նրա մոտ բացակայում է աջ [[աչք]]ը, հակասական են։ Բացառությամբ 1980-ական թվականներին արված մեկ, ծայրահեղ աղոտ լուսանկարի, այլևս գոյություն չունի որևէ լուսանկար կամ պաշտոնական դիմանկար, որը նույնականացնելու է նրան որպես անհատականություն։ Ինքը երբեք անձամբ չի հանդիպել լրագրողների հետ և ուղիղ հարցազրույցներ չի տվել<ref name="AFB"/>։ Փոքրաթիվ ականատեսները, որոնց հաջողվել է տեսնել Օմարին, ասում են, որ թալիբների առաջնորդը տպավորիչ տպավորություն է թողել. միջինից բարձր հասակով, այլանդակված դեմքով և երկար թանձր-թանձր մորուքով ստատիկ մարդ<ref name="agent"/>։ Կրոնական առաջնորդը նախընտրում էր փուշտունների ավանդական հագուստ հագնել։ === Ընտանիք === Մուլա Օմարն ուներ չորս կին և չորս երեխա՝ երկու որդի և երկու դուստր<ref name="kaz"/>։ 1999 թվականին աղջիկներից մեկը զոհվել էր ռումբի պայթյունից<ref name="kaz"/>, երբ Թալիբանի առաջնորդի դեմ հերթական մահափորձի ժամանակ ահաբեկիչները պայթյուն էին կազմակերպել նրա տներից մեկի մոտ<ref name="AFB"/>։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա ուներ հինգ որդի<ref name="AFB"/>։ Մինչև թալիբների ռեժիմի անկումը համարվում էր, որ Ուսամա բեն Լադենը և մոiլա Օմարը ազգականներ են. իբր մուլայի չորս կանանցից մեկը [[Ուսամա բեն Լադեն|բեն Լադենի]] միակ դուստրն է։ Սակայն Մուհամեդ Օմարի նախկին վարորդ Կարի Սահեբը 2002 թվականին կտրականապես հերքել է այդ լուրերը՝ ասելով, որ Օմարը չորրորդ անգամ ամուսնացել է միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Ուսամայի դստեր հետ ամուսնությունից և դրանով իսկ իրեն չկապեն նրա հետ ազգակցական կապերով։ == Մահվան մասին հաղորդումներ == 2011 թվականի մայիսի 23-ին մի շարք ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն հայտնվեց այն մասին, որ մուլա Օմարը ոչնչացվել է Պակիստանի Քվետա քաղաքից ոչ հեռու<ref>[http://www.rian.ru/incidents/20110523/378472613.html Убит лидер «Талибана» Мулла Омар]</ref><ref>[http://newzz.in.ua/mir/1148865170-v-pakistane-unichtozhen-lider-talibana-mulla-omar.html В Пакистане уничтожен лидер Талибана Мулла Омар ] // newzz.in.ua — Украинское новостное интернет-издание</ref> (Պակիստանի Քվետա քաղաքից Աֆղանստանի հետ սահմանակից Հյուսիսային Վազիրիստան ցեղային շրջան տանող ճանապարհին)։ Պակիստանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մոլւա Օմարը մահացել է անօդաչու թռչող սարքի հարձակման հետևանքով։ Ճապոնական «Կիոդո» գործակալությունը հայտնել է, որ թալիբների ներկայացուցիչը հերքել է մուլա Օմարի մահվան մասին լուրը<ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |title=Главаря «Талибана» ликвидировал беспилотник. Спецслужбы Пакистана подтвердили уничтожение Муллы Омара |accessdate=2011-08-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514025310/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |archivedate=2012-05-14 |deadlink=yes }}</ref>։ Ավելի վաղ մայիսի սկզբին ամերիկացի գեներալ Ռիչարդ Միլզը հայտարարել էր, որ Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումից հետո (2011 թվականի մայիսի 2) ամերիկացի հատուկ ջոկատայինների հաջորդ թիրախը կարող էր դառնալ հենց մուլա Օմարը<ref name=autogenerated1 />, իսկ այդ ժամանակ Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկո Ֆրատտինին հայտարարել էր, որ բեն Լադենի ոչնչացումից հետո հակաահաբեկչական պայքարի հաջորդ օբյեկտը աֆղանցի թալիբների ղեկավար մուլա Օմարն է<ref name=autogenerated2 />։ 2015 թվականի հուլիսին Մուհամադ Օմարի մահն առաջին անգամ հաստատել են Աֆղանստանի հատուկ ծառայությունները՝ հայտնելով, որ նա մահացել է 2013 թվականին։ «Թալիբան» շարժման անանուն բարձրաստիճան անդամը պակիստանյան թերթին հայտնել է, որ Մուհամադ Օմարը մահացել է [[տուբերկուլյոզ]]ից<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2778085 Лидер движения «Талибан» Мулла Омар умер несколько лет назад] // [[Коммерсантъ]], 29 июля 2015</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/world/2015/07/29/taliban-leader-mullah-omar/30819359/ Afghan intel agency: Taliban leader died two years ago] // [[USATODAY.com|usatoday.com]]</ref><ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|title=Власти Афганистана заявили о смерти муллы Омара|date=29 июля 2015|publisher=lenta.ru|lang=ru|accessdate=2015-07-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729110021/http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|archivedate=2015-07-29}}</ref>։ 2015 թվականի հուլիսի 30-ին «Թալիբանը» հաստատել է իր առաջնորդի մահը<ref>[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/55ba2eef9a7947ff4fda990d «Талибан» подтвердил смерть своего лидера муллы Омара] // РБК</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի ղեկավարներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] 7nh9ab4uwvswow5ybveky2b2hsfht10 8486515 8486510 2022-08-10T12:55:12Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Մուհամմեդ Ումար''', հայտնի է նաև որպես '''Մուլա Օմար''' ({{lang-ps|ملا محمد عمر}}, {{ԱԾ}}<ref name="AFB">{{cite web|url=http://www.flb.ru/info/1530.html|title=Черный мулла|date=30.09.2001|publisher=Агентство федеральных расследований|accessdate=2010-10-30}}</ref><ref name="antiterror">{{Cite web |url=http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |title=News.ru: лидер талибов после 11 сентября |accessdate=2006-12-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120720214030/http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |archivedate=2012-07-20 |deadlink=yes }}</ref><ref name="NYT_July">{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |last2=Shah |first2=Taimoor |title=Death of Mullah Omar Exposes Divisions Within Taliban |newspaper=The New York Times |date=2015-07-30 |url=https://www.nytimes.com/2015/07/31/world/asia/taliban-confirm-death-of-mullah-omar-and-weigh-successor.html?_r=0 |accessdate=2015-07-31}}</ref><ref>[http://www.dawn.com/news/1197371/ Mullah Omar did not die in Pakistan, say Afghan Taliban — Pakistan — DAWN.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="RT">[http://russian.rt.com/article/106317 «Талибан» подтверждает смерть своего лидера]</ref>), [[Թալիբան]] շարժման հիմնադիր, [[Աֆղանստանի իսլամական էմիրություն|Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության]] ամիր (ղեկավար)։ == Կենսագրություն։ Վաղ տարիներ == Ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ըստ փուշտունի պատկանում էր գիլզայի ցեղերի խմբի Խոտակիի ցեղին<ref name="fergana">{{Cite web |url=http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |title=Глава талибов: человек или миф? |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080904045454/http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |archivedate=2008-09-04 |deadlink=yes }}</ref>։ Ենթադրվում է, որ ծնվել է [[Ուրուզգան]] նահանգի [[Սինգեսար]] գյուղում<ref name="AFB" /> (կամ [[Քանդահար]]ի շրջակայքում գտնվող [[Նոդեհ]] տեղանքում<ref name="antiterror" />) և սերում է աղքատ գյուղացիների ընտանիքից։ Միայն նախնական Մահմեդական կրթություն ստանալով տեղական մեդրեսայում, հոր մահից հետո մնացել է գյուղական մուլա։ 1970-ական թվականների կեսերին Մուհամմեդ Օմարը երկշաբաթյա այցով ժամանել էր [[Պակիստան]]<ref name="kaz">[http://zonakz.net/articles/18643 Короли террора: Афганская прелюдия]</ref>, որտեղ իսլամական աստվածաբանության ուսուցման դասընթաց էր անցնում Խականիա մեդրեսում՝ Փեշավարից ոչ հեռու<ref name="kaz" /> (այլ աղբյուրներով՝ Քվետա քաղաքի կրոնական դպրոցում<ref name="infros">[http://www.inforos.ru/?id=3884 Мулла призывает продолжить джихад]</ref>): 1979 թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Քաբուլում խորհրդային զորքերի և ռեժիմի դեմ սկսված պատերազմին. միացել է մոջահեդների ջոկատներին։ Նրա մասին որպես ինքնուրույն դաշտային հրամանատարի տեղեկություններ չկան։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա հանդես է եկել որպես իսլամիստական կուսակցության մարտական կազմավորումների հրամանատարի տեղակալ Խարակատ-ի ինկիլաբ-ի Իսլամ Նաբի Մոհամմադի<ref name="infros" /><ref name="agent">{{Cite web |url=http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |title=Мулла Омар, повелитель правоверных |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311005834/http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |archivedate=2008-03-11 |deadlink=yes }}</ref>, մյուսներով՝ դաշտային հրամանատար Յունուս Հալեսի ջոկատում<ref name="AFB" />, տեղեկատվություն կա, որ նա գտնվում է Իո Բուրհանուդդին Ռաբբանիի զինված խմբավորման կողմնակիցների թվում<ref name="fergana" />։ Ստացել է 4 վնասվածք, մարտերից մեկում կորցրել է մեկ աչքը<ref name="antiterror" />։ Ըստ վարկածներից մեկի, ստանալով այդ վնասվածքը, մուլա Օմարը սեփական ձեռքերով դանակով կտրել է աչքի մնացորդները և կարել կոպը<ref name="fergana" />։ Չնայած, ամենայն հավանականությամբ, աչքը հեռացվել է Փեշավարի հիվանդանոցներից մեկում<ref name="fergana" />։ 1989 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո մուլա Օմարը դարձել է իր իսկ կողմից հիմնադրված Սանգսար գյուղի իմամը<ref name="fergana" /><ref name="fergana" />, որը գտնվում է Ղանդահարայից արևմուտք գտնվող Մայվանդ շրջանում<ref name="kaz" />։ Եղել է Աֆղանստանի ղեկավարը (առաջին իսլամական Էմիրության ժամանակաշրջանում) 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում Մուհամմեդ Օմարը գրեթե չի լքել Քանդահարի իր նստավայրը, որն այս տարիների ընթացքում դարձել է Աֆղանստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքը<ref name="AFB" />։ Սեպտեմբերի 11-ի դեպքերից հետո Թալիբանի կառավարությունը տապալվեց Աֆղանստանում [[ՆԱՏՕ]]-ի ռազմական էքսպանսիայի արդյունքում, իսկ մուլա Օմարը թաքնվեց։ Երեք ամսվա ընթացքում ռազմական փորձագետները, քաղաքական գործիչները և [[ԶԼՄ]]-ները տարբեր վարկածներ են հայտնել այն մասին, թե որտեղ և ինչպես է անհետացել Աֆղանստանի ղեկավարը, քանի դեռ 2002 թվականի հունվարին Պակիստանում «Newsweek» հրատարակության թղթակիցներին հաջողվել է հարցազրույց վերցնել նախկին վարորդ մուլա Կարի Սահեբից, որը պատմել է, թե ինչպես է Թալիբանի ղեկավարին հաջողվել փախչել։ Սահիբի խոսքով՝ Օմարը մինչև վերջին օրը հրաժարվել է հեռանալ Քանդահարից և միայն [[ԱՄՆ]]-ի ստորաբաժանումների քաղաք մուտք գործելու նախօրեին համաձայնել է տեղափոխվել ավելի անվտանգ վայր։ Նախկին վարորդի խոսքով՝ մուլան նստավայրից դուրս է եկել ռիքշայով, ապա նստել է սովորական քաղաքային բեռնատարի վրա և փախել անհայտ ուղղությամբ։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Ամերիկյան հետախուզության տվյալներով նա թաքնվել է [[Քվետա]] քաղաքում<ref name="autogenerated1">[http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm Очередной мишенью США может стать духовный лидер талибов мулла Омар<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514045607/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm |date=2012-05-14 }}</ref><ref>[http://www.km.ru/v-mire/2011/06/19/terrorizm-v-mire/ssha-gotovitsya-k-peregovoram-s-talibanom США готовятся к переговорам с Талибаном | В мире | KM.RU Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այն տեղեկատվության համար, որը կնպաստի նրան բռնելու գործին, ԱՄՆ-ն խոստացել է վճարել 10 միլիոն դոլար<ref name="autogenerated1" />։ == Անձնական տվյալներ == Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության արտաքին քաղաքական գերատեսչության նախկին ղեկավար [[Վակիլ Ահմադ Մութավակալ]]ը, որը հաճախ էր հանդիպել մուլա Օմարի հետ, այսպես էր արտահայտվել նրա մասին. «Ջիհադի ժամանակ նա կորցրել է իր մի աչքը։ Նա լավ ռազմիկ է»<ref>{{Cite web |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |title=В. А. Мутаваккиль (экс-МИД талибов): Итог работы правительства Карзая нулевой (интервью казахстанской ДН) {{!}} ЦентрАзия<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2011-09-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219220531/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |archivedate=2013-12-19 |deadlink=yes }}</ref>։ === Արտաքին տեսք === [[Պատկեր:Mullah_Omar.jpg|200px|մինի|ձախից|Մուհամմեդ Օմարի միակ լուսանկարը]] Չնայած Աֆղանստանի փաստացի ղեկավարի՝ Օմարի նախկին բարձր կարգավիճակին և նրա հատուկ դիրքին հետախուզվող ահաբեկիչների ցուցակում, նրա մասին շատ քիչ հավաստի տեղեկություններ կան։ Օմարի արտաքինի մասին տեղեկությունները, բացի այն, որ նրա մոտ բացակայում է աջ [[աչք]]ը, հակասական են։ Բացառությամբ 1980-ական թվականներին արված մեկ, ծայրահեղ աղոտ լուսանկարի, այլևս գոյություն չունի որևէ լուսանկար կամ պաշտոնական դիմանկար, որը նույնականացնելու է նրան որպես անհատականություն։ Ինքը երբեք անձամբ չի հանդիպել լրագրողների հետ և ուղիղ հարցազրույցներ չի տվել<ref name="AFB"/>։ Փոքրաթիվ ականատեսները, որոնց հաջողվել է տեսնել Օմարին, ասում են, որ թալիբների առաջնորդը տպավորիչ տպավորություն է թողել. միջինից բարձր հասակով, այլանդակված դեմքով և երկար թանձր-թանձր մորուքով ստատիկ մարդ<ref name="agent"/>։ Կրոնական առաջնորդը նախընտրում էր փուշտունների ավանդական հագուստ հագնել։ === Ընտանիք === Մուլա Օմարն ուներ չորս կին և չորս երեխա՝ երկու որդի և երկու դուստր<ref name="kaz"/>։ 1999 թվականին աղջիկներից մեկը զոհվել էր ռումբի պայթյունից<ref name="kaz"/>, երբ Թալիբանի առաջնորդի դեմ հերթական մահափորձի ժամանակ ահաբեկիչները պայթյուն էին կազմակերպել նրա տներից մեկի մոտ<ref name="AFB"/>։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա ուներ հինգ որդի<ref name="AFB"/>։ Մինչև թալիբների ռեժիմի անկումը համարվում էր, որ Ուսամա բեն Լադենը և մոiլա Օմարը ազգականներ են. իբր մուլայի չորս կանանցից մեկը [[Ուսամա բեն Լադեն|բեն Լադենի]] միակ դուստրն է։ Սակայն Մուհամմեդ Օմարի նախկին վարորդ Կարի Սահեբը 2002 թվականին կտրականապես հերքել է այդ լուրերը՝ ասելով, որ Օմարը չորրորդ անգամ ամուսնացել է միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Ուսամայի դստեր հետ ամուսնությունից և դրանով իսկ իրեն չկապեն նրա հետ ազգակցական կապերով։ == Մահվան մասին հաղորդումներ == 2011 թվականի մայիսի 23-ին մի շարք ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն հայտնվեց այն մասին, որ մուլա Օմարը ոչնչացվել է Պակիստանի Քվետա քաղաքից ոչ հեռու<ref>[http://www.rian.ru/incidents/20110523/378472613.html Убит лидер «Талибана» Мулла Омар]</ref><ref>[http://newzz.in.ua/mir/1148865170-v-pakistane-unichtozhen-lider-talibana-mulla-omar.html В Пакистане уничтожен лидер Талибана Мулла Омар ] // newzz.in.ua — Украинское новостное интернет-издание</ref> (Պակիստանի Քվետա քաղաքից Աֆղանստանի հետ սահմանակից Հյուսիսային Վազիրիստան ցեղային շրջան տանող ճանապարհին)։ Պակիստանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մոլւա Օմարը մահացել է անօդաչու թռչող սարքի հարձակման հետևանքով։ Ճապոնական «Կիոդո» գործակալությունը հայտնել է, որ թալիբների ներկայացուցիչը հերքել է մուլա Օմարի մահվան մասին լուրը<ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |title=Главаря «Талибана» ликвидировал беспилотник. Спецслужбы Пакистана подтвердили уничтожение Муллы Омара |accessdate=2011-08-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514025310/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |archivedate=2012-05-14 |deadlink=yes }}</ref>։ Ավելի վաղ մայիսի սկզբին ամերիկացի գեներալ Ռիչարդ Միլզը հայտարարել էր, որ Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումից հետո (2011 թվականի մայիսի 2) ամերիկացի հատուկ ջոկատայինների հաջորդ թիրախը կարող էր դառնալ հենց մուլա Օմարը<ref name=autogenerated1 />, իսկ այդ ժամանակ Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկո Ֆրատտինին հայտարարել էր, որ բեն Լադենի ոչնչացումից հետո հակաահաբեկչական պայքարի հաջորդ օբյեկտը աֆղանցի թալիբների ղեկավար մուլա Օմարն է<ref name=autogenerated2 />։ 2015 թվականի հուլիսին Մուհամմեդ Օմարի մահն առաջին անգամ հաստատել են Աֆղանստանի հատուկ ծառայությունները՝ հայտնելով, որ նա մահացել է 2013 թվականին։ «Թալիբան» շարժման անանուն բարձրաստիճան անդամը պակիստանյան թերթին հայտնել է, որ Մուհամմեդ Օմարը մահացել է [[տուբերկուլյոզ]]ից<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2778085 Лидер движения «Талибан» Мулла Омар умер несколько лет назад] // [[Коммерсантъ]], 29 июля 2015</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/world/2015/07/29/taliban-leader-mullah-omar/30819359/ Afghan intel agency: Taliban leader died two years ago] // [[USATODAY.com|usatoday.com]]</ref><ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|title=Власти Афганистана заявили о смерти муллы Омара|date=29 июля 2015|publisher=lenta.ru|lang=ru|accessdate=2015-07-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729110021/http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|archivedate=2015-07-29}}</ref>։ 2015 թվականի հուլիսի 30-ին «Թալիբանը» հաստատել է իր առաջնորդի մահը<ref>[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/55ba2eef9a7947ff4fda990d «Талибан» подтвердил смерть своего лидера муллы Омара] // РБК</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի ղեկավարներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] dele7ip5mxwfhgl8mqxvn6rpcyz3b9c 8486516 8486515 2022-08-10T12:55:35Z ArmSirius 64149 /* Արտաքին տեսք */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Մուհամմեդ Ումար''', հայտնի է նաև որպես '''Մուլա Օմար''' ({{lang-ps|ملا محمد عمر}}, {{ԱԾ}}<ref name="AFB">{{cite web|url=http://www.flb.ru/info/1530.html|title=Черный мулла|date=30.09.2001|publisher=Агентство федеральных расследований|accessdate=2010-10-30}}</ref><ref name="antiterror">{{Cite web |url=http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |title=News.ru: лидер талибов после 11 сентября |accessdate=2006-12-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120720214030/http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |archivedate=2012-07-20 |deadlink=yes }}</ref><ref name="NYT_July">{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |last2=Shah |first2=Taimoor |title=Death of Mullah Omar Exposes Divisions Within Taliban |newspaper=The New York Times |date=2015-07-30 |url=https://www.nytimes.com/2015/07/31/world/asia/taliban-confirm-death-of-mullah-omar-and-weigh-successor.html?_r=0 |accessdate=2015-07-31}}</ref><ref>[http://www.dawn.com/news/1197371/ Mullah Omar did not die in Pakistan, say Afghan Taliban — Pakistan — DAWN.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="RT">[http://russian.rt.com/article/106317 «Талибан» подтверждает смерть своего лидера]</ref>), [[Թալիբան]] շարժման հիմնադիր, [[Աֆղանստանի իսլամական էմիրություն|Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության]] ամիր (ղեկավար)։ == Կենսագրություն։ Վաղ տարիներ == Ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ըստ փուշտունի պատկանում էր գիլզայի ցեղերի խմբի Խոտակիի ցեղին<ref name="fergana">{{Cite web |url=http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |title=Глава талибов: человек или миф? |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080904045454/http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |archivedate=2008-09-04 |deadlink=yes }}</ref>։ Ենթադրվում է, որ ծնվել է [[Ուրուզգան]] նահանգի [[Սինգեսար]] գյուղում<ref name="AFB" /> (կամ [[Քանդահար]]ի շրջակայքում գտնվող [[Նոդեհ]] տեղանքում<ref name="antiterror" />) և սերում է աղքատ գյուղացիների ընտանիքից։ Միայն նախնական Մահմեդական կրթություն ստանալով տեղական մեդրեսայում, հոր մահից հետո մնացել է գյուղական մուլա։ 1970-ական թվականների կեսերին Մուհամմեդ Օմարը երկշաբաթյա այցով ժամանել էր [[Պակիստան]]<ref name="kaz">[http://zonakz.net/articles/18643 Короли террора: Афганская прелюдия]</ref>, որտեղ իսլամական աստվածաբանության ուսուցման դասընթաց էր անցնում Խականիա մեդրեսում՝ Փեշավարից ոչ հեռու<ref name="kaz" /> (այլ աղբյուրներով՝ Քվետա քաղաքի կրոնական դպրոցում<ref name="infros">[http://www.inforos.ru/?id=3884 Мулла призывает продолжить джихад]</ref>): 1979 թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Քաբուլում խորհրդային զորքերի և ռեժիմի դեմ սկսված պատերազմին. միացել է մոջահեդների ջոկատներին։ Նրա մասին որպես ինքնուրույն դաշտային հրամանատարի տեղեկություններ չկան։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա հանդես է եկել որպես իսլամիստական կուսակցության մարտական կազմավորումների հրամանատարի տեղակալ Խարակատ-ի ինկիլաբ-ի Իսլամ Նաբի Մոհամմադի<ref name="infros" /><ref name="agent">{{Cite web |url=http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |title=Мулла Омар, повелитель правоверных |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311005834/http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |archivedate=2008-03-11 |deadlink=yes }}</ref>, մյուսներով՝ դաշտային հրամանատար Յունուս Հալեսի ջոկատում<ref name="AFB" />, տեղեկատվություն կա, որ նա գտնվում է Իո Բուրհանուդդին Ռաբբանիի զինված խմբավորման կողմնակիցների թվում<ref name="fergana" />։ Ստացել է 4 վնասվածք, մարտերից մեկում կորցրել է մեկ աչքը<ref name="antiterror" />։ Ըստ վարկածներից մեկի, ստանալով այդ վնասվածքը, մուլա Օմարը սեփական ձեռքերով դանակով կտրել է աչքի մնացորդները և կարել կոպը<ref name="fergana" />։ Չնայած, ամենայն հավանականությամբ, աչքը հեռացվել է Փեշավարի հիվանդանոցներից մեկում<ref name="fergana" />։ 1989 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո մուլա Օմարը դարձել է իր իսկ կողմից հիմնադրված Սանգսար գյուղի իմամը<ref name="fergana" /><ref name="fergana" />, որը գտնվում է Ղանդահարայից արևմուտք գտնվող Մայվանդ շրջանում<ref name="kaz" />։ Եղել է Աֆղանստանի ղեկավարը (առաջին իսլամական Էմիրության ժամանակաշրջանում) 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում Մուհամմեդ Օմարը գրեթե չի լքել Քանդահարի իր նստավայրը, որն այս տարիների ընթացքում դարձել է Աֆղանստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքը<ref name="AFB" />։ Սեպտեմբերի 11-ի դեպքերից հետո Թալիբանի կառավարությունը տապալվեց Աֆղանստանում [[ՆԱՏՕ]]-ի ռազմական էքսպանսիայի արդյունքում, իսկ մուլա Օմարը թաքնվեց։ Երեք ամսվա ընթացքում ռազմական փորձագետները, քաղաքական գործիչները և [[ԶԼՄ]]-ները տարբեր վարկածներ են հայտնել այն մասին, թե որտեղ և ինչպես է անհետացել Աֆղանստանի ղեկավարը, քանի դեռ 2002 թվականի հունվարին Պակիստանում «Newsweek» հրատարակության թղթակիցներին հաջողվել է հարցազրույց վերցնել նախկին վարորդ մուլա Կարի Սահեբից, որը պատմել է, թե ինչպես է Թալիբանի ղեկավարին հաջողվել փախչել։ Սահիբի խոսքով՝ Օմարը մինչև վերջին օրը հրաժարվել է հեռանալ Քանդահարից և միայն [[ԱՄՆ]]-ի ստորաբաժանումների քաղաք մուտք գործելու նախօրեին համաձայնել է տեղափոխվել ավելի անվտանգ վայր։ Նախկին վարորդի խոսքով՝ մուլան նստավայրից դուրս է եկել ռիքշայով, ապա նստել է սովորական քաղաքային բեռնատարի վրա և փախել անհայտ ուղղությամբ։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Ամերիկյան հետախուզության տվյալներով նա թաքնվել է [[Քվետա]] քաղաքում<ref name="autogenerated1">[http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm Очередной мишенью США может стать духовный лидер талибов мулла Омар<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514045607/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm |date=2012-05-14 }}</ref><ref>[http://www.km.ru/v-mire/2011/06/19/terrorizm-v-mire/ssha-gotovitsya-k-peregovoram-s-talibanom США готовятся к переговорам с Талибаном | В мире | KM.RU Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այն տեղեկատվության համար, որը կնպաստի նրան բռնելու գործին, ԱՄՆ-ն խոստացել է վճարել 10 միլիոն դոլար<ref name="autogenerated1" />։ == Անձնական տվյալներ == Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության արտաքին քաղաքական գերատեսչության նախկին ղեկավար [[Վակիլ Ահմադ Մութավակալ]]ը, որը հաճախ էր հանդիպել մուլա Օմարի հետ, այսպես էր արտահայտվել նրա մասին. «Ջիհադի ժամանակ նա կորցրել է իր մի աչքը։ Նա լավ ռազմիկ է»<ref>{{Cite web |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |title=В. А. Мутаваккиль (экс-МИД талибов): Итог работы правительства Карзая нулевой (интервью казахстанской ДН) {{!}} ЦентрАзия<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2011-09-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219220531/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |archivedate=2013-12-19 |deadlink=yes }}</ref>։ === Արտաքին տեսք === Չնայած Աֆղանստանի փաստացի ղեկավարի՝ Օմարի նախկին բարձր կարգավիճակին և նրա հատուկ դիրքին հետախուզվող ահաբեկիչների ցուցակում, նրա մասին շատ քիչ հավաստի տեղեկություններ կան։ Օմարի արտաքինի մասին տեղեկությունները, բացի այն, որ նրա մոտ բացակայում է աջ [[աչք]]ը, հակասական են։ Բացառությամբ 1980-ական թվականներին արված մեկ, ծայրահեղ աղոտ լուսանկարի, այլևս գոյություն չունի որևէ լուսանկար կամ պաշտոնական դիմանկար, որը նույնականացնելու է նրան որպես անհատականություն։ Ինքը երբեք անձամբ չի հանդիպել լրագրողների հետ և ուղիղ հարցազրույցներ չի տվել<ref name="AFB"/>։ Փոքրաթիվ ականատեսները, որոնց հաջողվել է տեսնել Օմարին, ասում են, որ թալիբների առաջնորդը տպավորիչ տպավորություն է թողել. միջինից բարձր հասակով, այլանդակված դեմքով և երկար թանձր-թանձր մորուքով ստատիկ մարդ<ref name="agent"/>։ Կրոնական առաջնորդը նախընտրում էր փուշտունների ավանդական հագուստ հագնել։ === Ընտանիք === Մուլա Օմարն ուներ չորս կին և չորս երեխա՝ երկու որդի և երկու դուստր<ref name="kaz"/>։ 1999 թվականին աղջիկներից մեկը զոհվել էր ռումբի պայթյունից<ref name="kaz"/>, երբ Թալիբանի առաջնորդի դեմ հերթական մահափորձի ժամանակ ահաբեկիչները պայթյուն էին կազմակերպել նրա տներից մեկի մոտ<ref name="AFB"/>։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա ուներ հինգ որդի<ref name="AFB"/>։ Մինչև թալիբների ռեժիմի անկումը համարվում էր, որ Ուսամա բեն Լադենը և մոiլա Օմարը ազգականներ են. իբր մուլայի չորս կանանցից մեկը [[Ուսամա բեն Լադեն|բեն Լադենի]] միակ դուստրն է։ Սակայն Մուհամմեդ Օմարի նախկին վարորդ Կարի Սահեբը 2002 թվականին կտրականապես հերքել է այդ լուրերը՝ ասելով, որ Օմարը չորրորդ անգամ ամուսնացել է միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Ուսամայի դստեր հետ ամուսնությունից և դրանով իսկ իրեն չկապեն նրա հետ ազգակցական կապերով։ == Մահվան մասին հաղորդումներ == 2011 թվականի մայիսի 23-ին մի շարք ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն հայտնվեց այն մասին, որ մուլա Օմարը ոչնչացվել է Պակիստանի Քվետա քաղաքից ոչ հեռու<ref>[http://www.rian.ru/incidents/20110523/378472613.html Убит лидер «Талибана» Мулла Омар]</ref><ref>[http://newzz.in.ua/mir/1148865170-v-pakistane-unichtozhen-lider-talibana-mulla-omar.html В Пакистане уничтожен лидер Талибана Мулла Омар ] // newzz.in.ua — Украинское новостное интернет-издание</ref> (Պակիստանի Քվետա քաղաքից Աֆղանստանի հետ սահմանակից Հյուսիսային Վազիրիստան ցեղային շրջան տանող ճանապարհին)։ Պակիստանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մոլւա Օմարը մահացել է անօդաչու թռչող սարքի հարձակման հետևանքով։ Ճապոնական «Կիոդո» գործակալությունը հայտնել է, որ թալիբների ներկայացուցիչը հերքել է մուլա Օմարի մահվան մասին լուրը<ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |title=Главаря «Талибана» ликвидировал беспилотник. Спецслужбы Пакистана подтвердили уничтожение Муллы Омара |accessdate=2011-08-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514025310/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |archivedate=2012-05-14 |deadlink=yes }}</ref>։ Ավելի վաղ մայիսի սկզբին ամերիկացի գեներալ Ռիչարդ Միլզը հայտարարել էր, որ Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումից հետո (2011 թվականի մայիսի 2) ամերիկացի հատուկ ջոկատայինների հաջորդ թիրախը կարող էր դառնալ հենց մուլա Օմարը<ref name=autogenerated1 />, իսկ այդ ժամանակ Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկո Ֆրատտինին հայտարարել էր, որ բեն Լադենի ոչնչացումից հետո հակաահաբեկչական պայքարի հաջորդ օբյեկտը աֆղանցի թալիբների ղեկավար մուլա Օմարն է<ref name=autogenerated2 />։ 2015 թվականի հուլիսին Մուհամմեդ Օմարի մահն առաջին անգամ հաստատել են Աֆղանստանի հատուկ ծառայությունները՝ հայտնելով, որ նա մահացել է 2013 թվականին։ «Թալիբան» շարժման անանուն բարձրաստիճան անդամը պակիստանյան թերթին հայտնել է, որ Մուհամմեդ Օմարը մահացել է [[տուբերկուլյոզ]]ից<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2778085 Лидер движения «Талибан» Мулла Омар умер несколько лет назад] // [[Коммерсантъ]], 29 июля 2015</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/world/2015/07/29/taliban-leader-mullah-omar/30819359/ Afghan intel agency: Taliban leader died two years ago] // [[USATODAY.com|usatoday.com]]</ref><ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|title=Власти Афганистана заявили о смерти муллы Омара|date=29 июля 2015|publisher=lenta.ru|lang=ru|accessdate=2015-07-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729110021/http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|archivedate=2015-07-29}}</ref>։ 2015 թվականի հուլիսի 30-ին «Թալիբանը» հաստատել է իր առաջնորդի մահը<ref>[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/55ba2eef9a7947ff4fda990d «Талибан» подтвердил смерть своего лидера муллы Омара] // РБК</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի ղեկավարներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] 8s9srsloii0yacnmrvqefat6w8qbtnr 8486707 8486516 2022-08-10T18:26:54Z ArmSirius 64149 /* Մահվան մասին հաղորդումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Մուհամմեդ Ումար''', հայտնի է նաև որպես '''Մուլա Օմար''' ({{lang-ps|ملا محمد عمر}}, {{ԱԾ}}<ref name="AFB">{{cite web|url=http://www.flb.ru/info/1530.html|title=Черный мулла|date=30.09.2001|publisher=Агентство федеральных расследований|accessdate=2010-10-30}}</ref><ref name="antiterror">{{Cite web |url=http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |title=News.ru: лидер талибов после 11 сентября |accessdate=2006-12-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120720214030/http://antiterror.ntvru.com/article/53.html |archivedate=2012-07-20 |deadlink=yes }}</ref><ref name="NYT_July">{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |last2=Shah |first2=Taimoor |title=Death of Mullah Omar Exposes Divisions Within Taliban |newspaper=The New York Times |date=2015-07-30 |url=https://www.nytimes.com/2015/07/31/world/asia/taliban-confirm-death-of-mullah-omar-and-weigh-successor.html?_r=0 |accessdate=2015-07-31}}</ref><ref>[http://www.dawn.com/news/1197371/ Mullah Omar did not die in Pakistan, say Afghan Taliban — Pakistan — DAWN.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="RT">[http://russian.rt.com/article/106317 «Талибан» подтверждает смерть своего лидера]</ref>), [[Թալիբան]] շարժման հիմնադիր, [[Աֆղանստանի իսլամական էմիրություն|Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության]] ամիր (ղեկավար)։ == Կենսագրություն։ Վաղ տարիներ == Ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ըստ փուշտունի պատկանում էր գիլզայի ցեղերի խմբի Խոտակիի ցեղին<ref name="fergana">{{Cite web |url=http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |title=Глава талибов: человек или миф? |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080904045454/http://www.ferghana.ru/article.php?id=393 |archivedate=2008-09-04 |deadlink=yes }}</ref>։ Ենթադրվում է, որ ծնվել է [[Ուրուզգան]] նահանգի [[Սինգեսար]] գյուղում<ref name="AFB" /> (կամ [[Քանդահար]]ի շրջակայքում գտնվող [[Նոդեհ]] տեղանքում<ref name="antiterror" />) և սերում է աղքատ գյուղացիների ընտանիքից։ Միայն նախնական Մահմեդական կրթություն ստանալով տեղական մեդրեսայում, հոր մահից հետո մնացել է գյուղական մուլա։ 1970-ական թվականների կեսերին Մուհամմեդ Օմարը երկշաբաթյա այցով ժամանել էր [[Պակիստան]]<ref name="kaz">[http://zonakz.net/articles/18643 Короли террора: Афганская прелюдия]</ref>, որտեղ իսլամական աստվածաբանության ուսուցման դասընթաց էր անցնում Խականիա մեդրեսում՝ Փեշավարից ոչ հեռու<ref name="kaz" /> (այլ աղբյուրներով՝ Քվետա քաղաքի կրոնական դպրոցում<ref name="infros">[http://www.inforos.ru/?id=3884 Мулла призывает продолжить джихад]</ref>): 1979 թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Քաբուլում խորհրդային զորքերի և ռեժիմի դեմ սկսված պատերազմին. միացել է մոջահեդների ջոկատներին։ Նրա մասին որպես ինքնուրույն դաշտային հրամանատարի տեղեկություններ չկան։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա հանդես է եկել որպես իսլամիստական կուսակցության մարտական կազմավորումների հրամանատարի տեղակալ Խարակատ-ի ինկիլաբ-ի Իսլամ Նաբի Մոհամմադի<ref name="infros" /><ref name="agent">{{Cite web |url=http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |title=Мулла Омар, повелитель правоверных |accessdate=2008-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080311005834/http://www.agentura.ru/dossier/afghanistan/people/omar/ |archivedate=2008-03-11 |deadlink=yes }}</ref>, մյուսներով՝ դաշտային հրամանատար Յունուս Հալեսի ջոկատում<ref name="AFB" />, տեղեկատվություն կա, որ նա գտնվում է Իո Բուրհանուդդին Ռաբբանիի զինված խմբավորման կողմնակիցների թվում<ref name="fergana" />։ Ստացել է 4 վնասվածք, մարտերից մեկում կորցրել է մեկ աչքը<ref name="antiterror" />։ Ըստ վարկածներից մեկի, ստանալով այդ վնասվածքը, մուլա Օմարը սեփական ձեռքերով դանակով կտրել է աչքի մնացորդները և կարել կոպը<ref name="fergana" />։ Չնայած, ամենայն հավանականությամբ, աչքը հեռացվել է Փեշավարի հիվանդանոցներից մեկում<ref name="fergana" />։ 1989 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո մուլա Օմարը դարձել է իր իսկ կողմից հիմնադրված Սանգսար գյուղի իմամը<ref name="fergana" /><ref name="fergana" />, որը գտնվում է Ղանդահարայից արևմուտք գտնվող Մայվանդ շրջանում<ref name="kaz" />։ Եղել է Աֆղանստանի ղեկավարը (առաջին իսլամական Էմիրության ժամանակաշրջանում) 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում Մուհամմեդ Օմարը գրեթե չի լքել Քանդահարի իր նստավայրը, որն այս տարիների ընթացքում դարձել է Աֆղանստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքը<ref name="AFB" />։ Սեպտեմբերի 11-ի դեպքերից հետո Թալիբանի կառավարությունը տապալվեց Աֆղանստանում [[ՆԱՏՕ]]-ի ռազմական էքսպանսիայի արդյունքում, իսկ մուլա Օմարը թաքնվեց։ Երեք ամսվա ընթացքում ռազմական փորձագետները, քաղաքական գործիչները և [[ԶԼՄ]]-ները տարբեր վարկածներ են հայտնել այն մասին, թե որտեղ և ինչպես է անհետացել Աֆղանստանի ղեկավարը, քանի դեռ 2002 թվականի հունվարին Պակիստանում «Newsweek» հրատարակության թղթակիցներին հաջողվել է հարցազրույց վերցնել նախկին վարորդ մուլա Կարի Սահեբից, որը պատմել է, թե ինչպես է Թալիբանի ղեկավարին հաջողվել փախչել։ Սահիբի խոսքով՝ Օմարը մինչև վերջին օրը հրաժարվել է հեռանալ Քանդահարից և միայն [[ԱՄՆ]]-ի ստորաբաժանումների քաղաք մուտք գործելու նախօրեին համաձայնել է տեղափոխվել ավելի անվտանգ վայր։ Նախկին վարորդի խոսքով՝ մուլան նստավայրից դուրս է եկել ռիքշայով, ապա նստել է սովորական քաղաքային բեռնատարի վրա և փախել անհայտ ուղղությամբ։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։ Ամերիկյան հետախուզության տվյալներով նա թաքնվել է [[Քվետա]] քաղաքում<ref name="autogenerated1">[http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm Очередной мишенью США может стать духовный лидер талибов мулла Омар<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514045607/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/0702.htm |date=2012-05-14 }}</ref><ref>[http://www.km.ru/v-mire/2011/06/19/terrorizm-v-mire/ssha-gotovitsya-k-peregovoram-s-talibanom США готовятся к переговорам с Талибаном | В мире | KM.RU Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այն տեղեկատվության համար, որը կնպաստի նրան բռնելու գործին, ԱՄՆ-ն խոստացել է վճարել 10 միլիոն դոլար<ref name="autogenerated1" />։ == Անձնական տվյալներ == Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության արտաքին քաղաքական գերատեսչության նախկին ղեկավար [[Վակիլ Ահմադ Մութավակալ]]ը, որը հաճախ էր հանդիպել մուլա Օմարի հետ, այսպես էր արտահայտվել նրա մասին. «Ջիհադի ժամանակ նա կորցրել է իր մի աչքը։ Նա լավ ռազմիկ է»<ref>{{Cite web |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |title=В. А. Мутаваккиль (экс-МИД талибов): Итог работы правительства Карзая нулевой (интервью казахстанской ДН) {{!}} ЦентрАзия<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2011-09-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219220531/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1165614000 |archivedate=2013-12-19 |deadlink=yes }}</ref>։ === Արտաքին տեսք === Չնայած Աֆղանստանի փաստացի ղեկավարի՝ Օմարի նախկին բարձր կարգավիճակին և նրա հատուկ դիրքին հետախուզվող ահաբեկիչների ցուցակում, նրա մասին շատ քիչ հավաստի տեղեկություններ կան։ Օմարի արտաքինի մասին տեղեկությունները, բացի այն, որ նրա մոտ բացակայում է աջ [[աչք]]ը, հակասական են։ Բացառությամբ 1980-ական թվականներին արված մեկ, ծայրահեղ աղոտ լուսանկարի, այլևս գոյություն չունի որևէ լուսանկար կամ պաշտոնական դիմանկար, որը նույնականացնելու է նրան որպես անհատականություն։ Ինքը երբեք անձամբ չի հանդիպել լրագրողների հետ և ուղիղ հարցազրույցներ չի տվել<ref name="AFB"/>։ Փոքրաթիվ ականատեսները, որոնց հաջողվել է տեսնել Օմարին, ասում են, որ թալիբների առաջնորդը տպավորիչ տպավորություն է թողել. միջինից բարձր հասակով, այլանդակված դեմքով և երկար թանձր-թանձր մորուքով ստատիկ մարդ<ref name="agent"/>։ Կրոնական առաջնորդը նախընտրում էր փուշտունների ավանդական հագուստ հագնել։ === Ընտանիք === Մուլա Օմարն ուներ չորս կին և չորս երեխա՝ երկու որդի և երկու դուստր<ref name="kaz"/>։ 1999 թվականին աղջիկներից մեկը զոհվել էր ռումբի պայթյունից<ref name="kaz"/>, երբ Թալիբանի առաջնորդի դեմ հերթական մահափորձի ժամանակ ահաբեկիչները պայթյուն էին կազմակերպել նրա տներից մեկի մոտ<ref name="AFB"/>։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա ուներ հինգ որդի<ref name="AFB"/>։ Մինչև թալիբների ռեժիմի անկումը համարվում էր, որ Ուսամա բեն Լադենը և մոiլա Օմարը ազգականներ են. իբր մուլայի չորս կանանցից մեկը [[Ուսամա բեն Լադեն|բեն Լադենի]] միակ դուստրն է։ Սակայն Մուհամմեդ Օմարի նախկին վարորդ Կարի Սահեբը 2002 թվականին կտրականապես հերքել է այդ լուրերը՝ ասելով, որ Օմարը չորրորդ անգամ ամուսնացել է միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Ուսամայի դստեր հետ ամուսնությունից և դրանով իսկ իրեն չկապեն նրա հետ ազգակցական կապերով։ == Մահվան մասին հաղորդումներ == 2011 թվականի մայիսի 23-ին մի շարք ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն հայտնվեց այն մասին, որ մուլա Օմարը ոչնչացվել է Պակիստանի Քվետա քաղաքից ոչ հեռու<ref>[http://www.rian.ru/incidents/20110523/378472613.html Убит лидер «Талибана» Мулла Омар]</ref><ref>[http://newzz.in.ua/mir/1148865170-v-pakistane-unichtozhen-lider-talibana-mulla-omar.html В Пакистане уничтожен лидер Талибана Мулла Омар ] // newzz.in.ua — Украинское новостное интернет-издание</ref> (Պակիստանի Քվետա քաղաքից Աֆղանստանի հետ սահմանակից Հյուսիսային Վազիրիստան ցեղային շրջան տանող ճանապարհին)։ Պակիստանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մոլլա Օմարը մահացել է անօդաչու թռչող սարքի հարձակման հետևանքով։ Ճապոնական «Կիոդո» գործակալությունը հայտնել է, որ թալիբների ներկայացուցիչը հերքել է մուլա Օմարի մահվան մասին լուրը<ref name=autogenerated2>{{Cite web |url=http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |title=Главаря «Талибана» ликвидировал беспилотник. Спецслужбы Пакистана подтвердили уничтожение Муллы Омара |accessdate=2011-08-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514025310/http://www.otechestvo.org.ua/main/20115/2318.htm |archivedate=2012-05-14 |deadlink=yes }}</ref>։ Ավելի վաղ մայիսի սկզբին ամերիկացի գեներալ Ռիչարդ Միլզը հայտարարել էր, որ Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումից հետո (2011 թվականի մայիսի 2) ամերիկացի հատուկ ջոկատայինների հաջորդ թիրախը կարող էր դառնալ հենց մուլա Օմարը<ref name=autogenerated1 />, իսկ այդ ժամանակ Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկո Ֆրատտինին հայտարարել էր, որ բեն Լադենի ոչնչացումից հետո հակաահաբեկչական պայքարի հաջորդ օբյեկտը աֆղանցի թալիբների ղեկավար մուլա Օմարն է<ref name=autogenerated2 />։ 2015 թվականի հուլիսին Մուհամմեդ Օմարի մահն առաջին անգամ հաստատել են Աֆղանստանի հատուկ ծառայությունները՝ հայտնելով, որ նա մահացել է 2013 թվականին։ «Թալիբան» շարժման անանուն բարձրաստիճան անդամը պակիստանյան թերթին հայտնել է, որ Մուհամմեդ Օմարը մահացել է [[տուբերկուլյոզ]]ից<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2778085 Лидер движения «Талибан» Мулла Омар умер несколько лет назад] // [[Коммерсантъ]], 29 июля 2015</ref><ref>[https://www.usatoday.com/story/news/world/2015/07/29/taliban-leader-mullah-omar/30819359/ Afghan intel agency: Taliban leader died two years ago] // [[USATODAY.com|usatoday.com]]</ref><ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|title=Власти Афганистана заявили о смерти муллы Омара|date=29 июля 2015|publisher=lenta.ru|lang=ru|accessdate=2015-07-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729110021/http://lenta.ru/news/2015/07/29/mullahomar/|archivedate=2015-07-29}}</ref>։ 2015 թվականի հուլիսի 30-ին «Թալիբանը» հաստատել է իր առաջնորդի մահը<ref>[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/55ba2eef9a7947ff4fda990d «Талибан» подтвердил смерть своего лидера муллы Омара] // РБК</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի ղեկավարներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] fpdv4ppu609vkj9ubdun6otboba9ka8 1 1075726 8486512 8068308 2022-08-10T12:54:14Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Քննարկում:Մուհամմադ Օմար]]»-ից «[[Քննարկում:Մուհամմեդ Օմար]]» wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Мухаммед Омар|116298318}} 2lbgt7kvpp7cgb4dku5ur6iabz3x894 0 1076679 8486526 8486439 2022-08-10T13:10:52Z ArmSirius 64149 /* Զորքերի դուրսբերում */ wikitext text/x-wiki [[ԱՄՆ զինված ուժեր]]ը [[Աֆղանստան]]ից դուրս են բերվել 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին, ինչն ավարտվել է [[ՆԱՏՕ]]-ի «Ազատության պահապան» և «Վճռական աջակցություն» գործողությունները։ [[ԱՄՆ]]-ը և նրա դաշնակիցները երկիր են ներխուժել 2001 թվականին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո, ինչի հետևանքով պատերազմը դարձել է ԱՄՆ-ի պատմության մեջ ամենաերկար զինված հակամարտությունը։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին (ՆԱՏՕ-ի հիմնական առաքելության ավարտից հետո) ստեղծվել են Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի առաջատար զորքերն այն դիվանագիտական կորպուսի պաշտպանության համար, որն աշխատանքը շարունակել է [[Քաբուլ]]ում։ Հուլիսի 30-ին մեկնարկել է «Ապաստան դաշնակիցների համար» գործողությունը. ԱՄՆ-ի ավիացիան երկրից տարհանել է Աֆղանստանի ընտրված քաղաքացիներին (զինվորական թարգմանիչներին), որոնց բռնաճնշումների վտանգ էին սպառնում։ == Նախորդող իրադարձություններ == === Օբամայի վարչակազմ === 2011 թվականին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն Աֆղանստանից դուրս կգա 2014 թվականի վերջին՝ ավարտելով «Անխորտակելի ազատություն» գործողությունը<ref>{{Cite news|author=DeYoung|first=Karen|title=Obama's drawdown in Afghanistan will shift tactics in war|url=https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|accessdate=4 September 2012|website=The Washington Post|date=23 June 2011|archivedate=13 December 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201213091014/https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Landler|first=Mark|title=Obama Will Speed Pullout From War in Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|accessdate=21 March 2021|website=[[New York Times]]|date=22 June 2011|archivedate=1 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210201074114/https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|url-status=live}}</ref>։ Չնայած այն բանին, որ 2014 թվականին ամերիկյան զորքերի զգալի մասը դուրս է բերվել, և ՆԱՏՕ-ի Անվտանգության աջակցման միջազգային ուժերն ավարտել են իրենց աշխատանքը, 9800 ամերիկացի զինվորներ մնացել են Աֆղանստանի ներսում տեղակայված «Ազատության պահապան» գործողության ժամանակ, որը ՆԱՏՕ-ի «Վճռական աջակցություն» առաքելության մաս է կազմում<ref name="Sentinel">{{Cite news|url=https://www.military.com/daily-news/2014/12/29/amid-confusion-dod-names-new-mission-operation-freedoms.html|title=Amid Confusion, DoD Names New Mission 'Operation Freedom's Sentinel'|author=Sisk|first=Richard|website=Military.com|date=29 December 2014}}</ref>։ Գեներալ Ջոն Ֆ. Քեմփբելը նոր ռազմական գործողության համար լրացուցիչ 1000 ամերիկացի զինծառայող է խնդրել<ref name="Sentinel" />։ === Թրամփի վարչակազմ === [[Պատկեր:President_Donald_J._Trump_and_President_Ashraf_Ghani_of_Afghanistan_at_the_United_Nations_General_Assembly_(36747065014).jpg|ձախից|մինի|[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը և [[Աֆղանստանի նախագահ]] [[Աշրաֆ Հանի]]ն [[Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում]], 2017 թվականի հոկտեմբերի 2]] 2017 թվականի ամռանը, երբ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի զինծառայողների պաշտոնական թվաքանակը կազմում էր 8400 մարդ<ref>{{Cite web|url=https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|title=Mattis: Authority delegated by Trump in Afghanistan is tactical, not strategic|author=Copp|first=Tara|website=Military Times|date=21 July 2017|archive-url=https://archive.today/20170824164655/https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|archive-date=24 August 2017|access-date=24 August 2017|url-status=live}}</ref>, նախագահ Դոնալդ Թրամփը ամերիկյան զինվորականներին լիազորություն տվեց որոշումներ կայացնել [[Սիրիա]]յում, [[Իրաք]]ում և Աֆղանստանում ռազմական գործողությունների համար զորքերի թվաքանակի ավելացման մասին՝ առանց [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տնից]] նախնական համաձայնության<ref>{{Cite news|author=Nicole Gaouette|title=Trump delegates troop decisions, to praise and concern|url=http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=17 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824160855/http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Gordon|first=Michael R.|title=Trump Gives Mattis Authority to Send More Troops to Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|date=13 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824163802/https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարար [[Ջիմ Մեթիս]]ը գովել է այս որոշումը. «Դա երաշխավորում է, որ նախարարությունը կարող է հեշտացնել մեր առաքելությունների կատարումը և օպերատիվ կերպով համաձայնեցնել մեր պարտավորությունները տեղերում տիրող իրավիճակի հետ։ Աֆղանստանում մեր ընդհանուր առաքելությունը մնում է նույնը՝ կրթել, խորհուրդ տալ և օգնություն ցույց տալ աֆղանական ուժերին, որպեսզի նրանք կարողանան պաշտպանել աֆղանական ժողովրդին, իսկ ահաբեկիչները չկարողանան ապաստան գտնել Աֆղանստանում՝ մեզ կամ այլոց վրա հարձակվելու համար»,-ասել է նա<ref>{{Cite news|first=Barbara|author=Starr|title=Mattis confirms White House has given him authority to set Afghanistan troop levels|url=http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=14 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824161756/http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Աֆղանստանում 2017 թվականի ապրիլից գործող ԱՄՆ-ի ռազմավարության ընդհանուր ուրվագծերը նկարագրվել են որպես աֆղանական ուժերին ուսուցման, խորհրդատվության և օգնության համար հատուկ գործողությունների ուժերի ավելացում, [[Պակիստան]]ում տարրերի դեմ պայքարի ավելի հուսալի ծրագիր, որոնք օգնում են թալիբներին, ավելի մեծ ավիացիայի և հրետանու տեղակայում, ինչպես նաև ներկայիս կառավարության գոյատևման քաղաքական հանձնառություն Քաբուլում<ref>{{Cite news|author=Eli Lake|title=Without plan, Trump allows more troops for Afghanistan|url=http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|accessdate=25 August 2017|website=The Wichita Eagle|date=16 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170825055916/http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|archivedate=25 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին նախագահ Թրամփը հրապարակել էր Աֆղանստանում իր վարչակազմի ռազմավարությունը՝ հայտարարելով, որ «հաղթանակը հստակ սահմանում կունենա՝ հարձակում մեր թշնամիների վրա, ԻԼԻՊ-ի ոչնչացում, [[Ալ-Քաիդա]]յի փլուզում, թալիբների կողմից երկրի նկատմամբ վերահսկողության զավթման կանխարգելում և ամերիկացիների դեմ զանգվածային ահաբեկչական գործողությունների կանխարգելում»<ref name="WP20170821" /><ref name="NYT20170821">{{Cite news|author=Julie Hirschfeld Davis and Mark Landler|title=Trump Outlines New Afghanistan War Strategy With Few Details|url=https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824165338/https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ Օգոստոսի 24-ին Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար, գեներալ Ջոն Ու.Նիքոլսոն կրտսերը հաստատել է, որ զորքերի թվաքանակը, ռազմավարությունը և հաջողության պայմանները կախված են ռազմական գործողությունների տեմպից և ցամաքային պայմաններից, ոչ թե «կամայական ժամկետներից»<ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=U.S. Troop Increase in Afghanistan Is Underway, General Says|url=https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|accessdate=25 August 2017|date=24 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825054255/https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Թրամփը չի հստակեցրել, թե քանի զինծառայող է գործի դրվելու իր նոր բաց ռազմավարությանը համապատասխան, սակայն Կոնգրեսի պաշտոնյաներին ասվել է, որ անհրաժեշտ է տեղակայել ևս 4000 զինծառայող<ref name="WP20170821">{{Cite news|author=David Nakamura and Abby Phillip|title=Politics Trump announces new strategy for Afghanistan that calls for a troop increase|url=https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|accessdate=25 August 2017|date=21 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825055254/https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ [[The Washington Post]]-ը օգոստոսի 30-ին հաղորդել է, որ Աֆղանստանի համար ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը, հավանաբար, բաղկացած կլինեն ծովային հետևակի դեսանտայիններից և փոքր հրետանային ջոկատներից, որոնք բաղկացած են մոտավորապես 100 զինծառայողներից մեկ միավորի համար, որոնք պետք է ցրվեին ամբողջ երկրում, որպեսզի լրացնեն օդային աջակցության բացը<ref name="WPAP20170830">{{Cite news|author=Lolita C. Baldor|title=Pentagon: US troop total in Afghanistan larger than reported|url=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831205829/https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զեկույցի համաձայն, հավանաբար, կօգտագործվի օդային աջակցությունը լրացուցիչ F-16 կործանիչների, A-10 գրոհիչների և լրացուցիչ B-52 ռմբակոծիչների կամ դրանց համակցության տեսքով<ref name="WPAP20170830" />։ Թերթը նաև հայտարարել է. «ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը թույլ կտան ամերիկացիներին ավելի շատ տեղերով և մարտական գործողությունների վայրին մոտ խորհրդակցել աֆղանական զորքերին»,-հայտարարել են Քաբուլում ԱՄՆ-ի պաշտոնատար անձինք։ «Քանի որ ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումներ հեռու են երկրի խոշորագույն բազաներից, այդ ուժերը քողարկելու համար կպահանջվի լրացուցիչ աջակցություն օդից և հրետանիից»<ref name="WPAP20170830" />''։'' [[New York Times]]-ը հավելել է, որ «ամերիկացի զինվորականները կկարողանան տեղում առանձին աֆղանական բրիգադներ կոնսուլտացիաներ անցկացնել՝ նրանց հեռավոր շտաբներից հրահանգելու փոխարեն։ Նրանք կարող են ակտիվացնել հատուկ գործողությունների ուժերի ուսուցման գործողությունները և այդպիսով զգալիորեն մեծացնել աֆղանական հատուկ ջոկատայինների քանակը։ Դա թույլ կտա ամերիկացի զինվորական հրամանատարներին և զինծառայողներին ավիացիոն և հրետանային հարվածներ հասցնել աֆղանական ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումների անունից»<ref name="NYT20170830">{{Cite news|author=Cooper|first=Helene|title=U.S. Says It Has 11,000 Troops in Afghanistan, More Than Formerly Disclosed|url=https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|accessdate=31 August 2017|website=The New York Times|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831215013/https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 30-ին պաշտպանության նախարարությունը հայտնել էր, որ Աֆղանստանում ավելի շատ զորքեր են գտնվում, քան ենթադրվում էր ավելի վաղ։ [[Պենտագոն]]ը հայտարարել է, որ կոնտինգենտի փաստացի քանակն ավելի մոտ էր 11 000-ին, քան նախկինում հայտարարված 8 400-ին, ընդ որում ավելի մեծ թիվ էր ներառում ինչպես գաղտնի, այնպես էլ ժամանակավոր ստորաբաժանումները<ref name="NYT20170830"/><ref name="WP20170830">{{Cite news|author=Thomas Gibbons-Neff|title=Checkpoint: Afghan troop surge likely to include thousands of paratroopers, Marines and heavy bombers|url=https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831212303/https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զինծառայողների թվաքանակի ավելի ցածր գնահատականը եղել է հաշվապահական հաշվառման և բյուրոկրատիայի ապակողմնորոշիչ միջոցների արդյուն<ref name="WPAP20170830"/>։ [[Պատկեր:General_Austin_S._Miller.jpg|մինի|Գեներալ [[Օսթին Միլեր]]ը Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար է դարձել 2018 թվականի սեպտեմբերին և ղեկավարել զորքերի դուրսբերումը մինչև 2021 թվականի հուլիսը:]] 2017 թվականի սեպտեմբերին Թրամփի վարչակազմը սկսել է Աֆղանստան ուղարկել ավելի քան 3000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Աֆղանստանում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը գերազանցել է 14 000-ը<ref>{{Cite news|author=Mitchell|first=Ellen|website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|title=Mattis: US to send 3,000 more troops to Afghanistan|url=http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|accessdate=18 October 2017|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193100/http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite news|title=Mattis says over 3,000 additional U.S. troops will deploy to Afghanistan|url=https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|accessdate=18 October 2017|publisher=CBS News|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193747/https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|title=US sends 3,000 more troops to Afghanistan|date=18 September 2017|publisher=BBC News US & Canada|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018193454/http://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|archive-date=18 October 2017|access-date=18 October 2017}}</ref>։ Երբ գեներալ Օսթին Սքոթ Միլերը 2018 թվականի սեպտեմբերին ընդունեց Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարությունը, երկրում տեղակայվեց 15 000 ամերիկացի զինծառայող։ 2019 թվականի հոկտեմբերին մեկ ամիս առաջ թալիբների հետ խաղաղ բանակցությունների կտրուկ դադարեցումից հետո գեներալ Միլլերը հայտարարել էր, որ ամերիկյան ուժերը մեկ տարվա ընթացքում կրճատվել են մինչև 13 000՝ Քաբուլում ամերիկյան հրամանատարության միակողմանի որոշման արդյունքում։ Պաշտպանության նախարար [[Մարկ Էսպեր]]ը մեկնաբանել է զորքերի կրճատումը, ասելով, որ «Գեներալ Միլերը անում է այն, ինչ ես խնդրել եմ մեր բոլոր հրամանատարներին, երբ պաշտոնն ստանձնեց... տեսնել, թե որտեղ նրանք կարող են ազատ արձակել ժամանակը, փողը և աշխատուժը», որպես ազգային պաշտպանության ռազմավարության մաս, որը կոչված է աստիճանաբար տեղափոխել ԱՄՆ-ի գլոբալ ռազմական ռազմավարությունը ահաբեկչության դեմ պայքարի առաջնայնությունից և Ռուսաստանի և [[Չինաստան]]ի դեմ պայքարին<ref name="George">{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|title=U.S. has begun reducing troops in Afghanistan, commander says|author=George|first=Susannah|website=The Washington Post|date=21 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191021210354/https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|archive-date=21 October 2019|access-date=22 October 2019|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի դեկտեմբերին «Աֆղանական փաստաթղթերում» պարզվել է, որ բարձրաստիճան զինվորականներն ու կառավարական պաշտոնյաները ընդհանուր առմամբ այն կարծիքին են եղել, որ Աֆղանստանում պատերազմում հնարավոր չէ հաղթել, բայց դա թաքցրել են հասարակությունից<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|title=Confidential documents reveal U.S. officials failed to tell the truth about the war in Afghanistan|author=Craig Whitlock|website=The Washington Post|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602135802/https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|archive-date=2 June 2021|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|title=Top US officials knew the Afghanistan war was unwinnable and 'lied' — even as costs rose to $1 trillion and 2,351 American troop's lives|author=Ryan Pickrell|website=[[Business Insider]]|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023020752/https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|archive-date=23 October 2020|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի վերջին գրեթե 2400 ամերիկացիներ զոհվեցին պատերազմում, ավելի քան 20 000-ը վիրավորվեցին<ref name="George" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ը և «[[Թալիբան]]» շարժումը «Դոհայի համաձայնագիր» անվանումով խաղաղ համաձայնագիր են ստորագրել այն դրույթներով<ref>{{Cite news|author=Qazi|first=Shereena|title=Afghanistan's Taliban, US sign agreement aimed at ending war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|publisher=[[Al-Jazeera]]|archivedate=12 September 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912160729/https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|url-status=live}}</ref>, որոնք ներառում են Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերի դուրսբերումը, «Թալիբանի» պարտավորությամբ կանխել «Ալ-Քաիդայի» գործողությունը Թալիբանի վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում, և որոնք ներառում են Թալիբանի և Աֆղանստանի այն ժամանակվա Իսլամական Հանրապետության կառավարության միջև բանակցությունները<ref>{{Cite news|title=US and Taliban sign deal to end 18-year Afghan war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|website=[[BBC News]]|archivedate=5 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210105061052/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|url-status=live}}</ref>։ Գործարքը պաշտպանել են Չինաստանը, Պակիստանը և Ռուսաստանը<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|title=India asserts Afghanistan's 'national sovereignty' as peace talks with Taliban start in Qatar|author=Basu|first=Nayanima|website=ThePrint|date=12 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210404200513/https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|archive-date=4 April 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>, և միաձայն հավանություն է տվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը<ref>{{Cite web|url=https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|title=Security Council resolution endorses moves towards long-sought Afghanistan peace|author=|first=|website=United Nations|date=10 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602212845/https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|archive-date=2 June 2021|access-date=29 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Թրամփի վարչակազմը համաձայնել է մինչև 2020 թվականի հուլիսը 13 հազարից մինչև 8600 զինծառայողների սկզբնական կրճատման՝ հետագայում մինչև 2021 թվականի մայիսի 1-ը ամբողջական դուրսբերմամբ, եթե Թալիբանը կատարի իր պարտավորությունները<ref>{{Cite web|url=https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|title=U.S.-Taliban Deal: India should Chalk-out a New Strategy|author=Network|first=Readables|date=21 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103074450/https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|archive-date=3 January 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սակայն Բայդենի վարչակազմը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը զորքերի դուրսբերումը չի սկսի մինչև մայիսի 1-ը և դուրսբերումը կավարտի մինչև սեպտեմբերի 11-ը<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.defense.gov/Explore/News/Article/Article/2573268/biden-announces-full-us-troop-withdrawal-from-afghanistan-by-sept-11/|title=Biden Announces Full U.S. Troop Withdrawal From Afghanistan by Sept. 11|author=Cronk|first=Terri Moon|website=U.S. Department of Defense|date=14 April 2021|access-date=2021-08-16|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2021/04/14/remarks-by-president-biden-on-the-way-forward-in-afghanistan/|title=Remarks by President Biden on the Way Forward in Afghanistan|website=The White House|date=2021-04-14|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Հուլիսի 8-ին Բայդենը որոշել է ԱՄՆ-ի դուրս գալու վերջնաժամկետը՝ օգոստոսի 31-ը<ref name=":1">{{Cite web|lang=en|url=https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|title=Biden says US war in Afghanistan will end August 31|website=AP NEWS|date=8 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708195329/https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|archive-date=8 July 2021|access-date=8 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակելու է օդային հարվածներ հասցնել<ref>{{Cite news|author=Horton|first=Alex|date=25 July 2021|title=U.S. prepared to continue airstrikes against Taliban, top commander says|url=https://www.washingtonpost.com/world/2021/07/25/us-airstrikes-afghanistan-taliban-mckenzie/|website=The Washington Post|accessdate=6 August 2021}}</ref>։ === Խաղաղության համաձայնագիր ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև === 2020 թվականի փետրվարին նախագահ Թրամփը և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները պայմանավորվել են գործարք կնքել թալիբների հետ, որը նախատեսում է ԱՄՆ-ի ռազմական ուժերի պաշտոնական դուրսբերում Աֆղանստանից։ Համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ թալիբները խոստացել են «թույլ չտալ» Ալ-Քաիդային «կամ ցանկացած այլ ծայրահեղական խմբավորման գործել իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում»։ Համաձայնագրում, որը վերնագրված է «Աֆղանստանում խաղաղության հասնելու մասին համաձայնագիր», ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերը լրջորեն դուրս են բերվել, և սահմանվել է վերջնաժամկետ՝ ԱՄՆ-ի զորքերի լիակատար դուրսբերման համար՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref name="Deal">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|date=29 February 2020|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/491544713df4879f399d0ff5523d369e|title=US and Taliban sign deal aimed at ending war in Afghanistan|author=Lee|first=Matthew|date=29 February 2020|publisher=[[Associated Press]]}}</ref>։ Թրամփը բաց է թողել ռազմական գործողությունների վերսկսման հնարավորությունը, եթե թալիբները խախտեն համաձայնագրի պայմանները, խոստանալով, որ եթե պայմանները խախտվեն, մենք կվերադառնանք այն ուժի հետ, որը ոչ ոք երբեք չի տեսել<ref name="Deal" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ն թալիբների հետ համաձայնագիր է ստորագրել 14 ամսից զորքերը դուրս բերելու մասին, եթե թալիբները պաշտպանեն համաձայնագրի պայմանները։ 2020 թվականի փետրվարի դրությամբ շուրջ 13 հազար ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս գտնվում էին երկրում։ Երկու կողմերը պայմանավորվել են զորքերի աստիճանական դուրսբերման մասին 14 ամսվա ընթացքում պայմանների հիման վրա, և դուրսբերման համաձայնագիրը ներառում է «Միացյալ Նահանգների բոլոր զինված ուժերը, նրանց դաշնակիցները և կոալիցիոն գործընկերները, ներառյալ ամբողջ ոչ դիվանագիտական քաղաքացիական անձնակազմը, մասնավոր անվտանգության կապալառուները, հրահանգիչները, խորհրդականները և սպասարկող անձնակազմը»։ Առաջին փուլում ԱՄՆ-ն Աֆղանստանում իր ուժերը կկրճատի շուրջ 5 000 զինծառայողներով՝ մինչև 8 600, ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև համաձայնագրի կնքումից հետո 135 օրվա ընթացքում։ Զորքերի աստիճանական դուրսբերման ընթացքում թալիբներն ու աֆղանական կառավարությունը ստիպված կլինեն իշխանության բաժանման մասին ավելի կոնկրետ համաձայնագիր մշակել։ Այդ ժամկետները կառավարությանը կտար բանակցությունների ժամանակ ամերիկյան ռազմական պաշտպանության քողարկում։ ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն հայտարարել է, որ ԱՄՆ մնացած զորքերը լծակ կծառայեն թալիբների կողմից իրենց խոստումների կատարումն ապահովելու համար։ Եթե Թալիբանը Կատարի «Ալ-Քաիդայից» հրաժարվելու իր պարտավորությունները և սկսի ներաֆղանական խաղաղ բանակցությունները, ԱՄՆ-ը կհամաձայնի տասը ամսվա ընթացքում Աֆղանստանից մնացած բոլոր ամերիկյան ուժերի ամբողջական դուրսբերմանը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|title=U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met|author=Greenfield|first=Charlotte|website=MSN|date=29 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200229233816/https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|archive-date=29 February 2020|access-date=29 February 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=Taliban and U.S. Strike Deal to Withdraw American Troops From Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|accessdate=29 February 2020|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200229235609/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|archivedate=29 February 2020|website=The New York Times}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal and Russell Goldman|title=4 Takeaways From the U.S. Deal With the Taliban|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|accessdate=1 March 2020|website=The New York Times|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301000422/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Tom Vanden Brook and Deirdre Shesgreen|title=Historic peace deal in Afghanistan reached with Taliban, allowing withdrawal of US troops|url=https://eu.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|accessdate=1 March 2020|website=USA Today|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301001435/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|accessdate=1 March 2020|website=BBC News|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301002219/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Jennifer Hansler|title=US and Taliban sign historic agreement|url=https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/index.html|accessdate=1 March 2020|publisher=CNN|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301004545/https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/|archivedate=1 March 2020}}</ref>։ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ի գծով նրա դաշնակիցները համաձայնել են 14 ամսվա ընթացքում դուրս բերել բոլոր զորքերը, եթե գրոհայինները պաշտպանեն գործարքը<ref name="bbcreject">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|title=Afghan conflict: President Ashraf Ghani rejects Taliban prisoner release|website=BBC News|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200421043856/https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|archivedate=21 April 2020}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 1-ին խաղաղ համաձայնագիրը լուրջ խնդրի առաջ կանգնեց, երբ նախագահ Հանին մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ Աֆղանստանի կառավարությունը, որը գործարքի կողմ չի եղել, կմերժի համաձայնության կոչը՝ գերիների փոխանակումը Թալիբանի հետ անցկացնելու վերաբերյալ, որը առաջարկվել էր 2020 թվականի մարտի 10-ին՝ ներաֆղանական բանակցությունների սկզբում, հայտարարելով, որ «Աֆղանստանի կառավարությունը ոչ մի պարտավորություն չի ստանձնել 5000 թալիբների բանտարկյալների ազատ արձակման համար»<ref name="apreject">{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|title=Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases|website=Politico|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200402215618/https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|archivedate=2 April 2020}}</ref><ref name="reject">{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|title=Ghani: No Commitment to Release Taliban Prisoners|website=TOLOnews|date=1 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403062215/https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|archive-date=3 April 2020|access-date=1 March 2020}}</ref><ref name="reject2">{{Cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|title=President Ghani rejects peace deal's prisoner swap with Taliban|publisher=Al Jazeera|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200404193450/https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|archivedate=4 April 2020}}</ref><ref name="nprreject">{{Cite news|url=https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|title=Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal|first=Cat|author=Schuknecht|publisher=NPR|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200411202634/https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|archivedate=11 April 2020}}</ref>։ Հանին նաև հայտարարել է, որ գերիների ցանկացած փոխանակում «չի կարող բանակցությունների նախադրյալ լինել», բայց պետք է լինի բանակցությունների մի մասը<ref name="bbcreject"/>։ === Զորքերի դուրսբերում === Ամերիկյան զորքերի մի մասը Աֆղանստանից դուրս է բերվել 2020 թվականի մարտի 9-ին, ինչպես դա պահանջում է ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև խաղաղ համաձայնագիրը<ref>{{Cite news|author=Baldor|first=Lolita C.|title=US begins troop withdrawal from Afghanistan, official says|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|accessdate=25 April 2020|website=The Military Times|date=9 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200324014456/https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|archivedate=24 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=US starts troop pullout, seeks end to Afghan leaders' feud|url=https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|accessdate=25 April 2020|website=Associated Press|date=10 March 2020|archiveurl=https://archive.today/20200425184307/https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|archivedate=25 April 2020|author=Kathy Gannon and Rahim Faiez}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 10-ին ԱՄՆ կենտրոնական հրամանատարությունը մերժել է տեղեկություններն այն մասին, որ ամերիկացի զինվորականները մշակել են Աֆղանստանից ամերիկյան բոլոր զորքերի դուրսբերման ծրագիր։ Գեներալ Քենեթ Ֆ. Մաքքենզի կրտսերը, Կենտրոնական հրամանատարության ղեկավարը նաև հայտարարել է, որ ծրագիրը 14 ամսվա ընթացքում Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակի կրճատումն էր՝ մինչև 8600<ref name="partialonly">{{Cite news|title=CENTCOM boss says military plans for withdrawal from Afghanistan not developed yet|url=https://www.militarytimes.com/flashpoints/2020/03/10/centcom-boss-say-military-plans-for-withdrawal-from-afghanistan-not-developed-yet/|accessdate=25 April 2020|website=Military Times|date=10 March 2020}}</ref>։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ի բանակը հաստատել է, որ 2020 թվականի ամռանը Աֆղանստան լրացուցիչ զորքեր կուղարկվեն<ref name="moretroops">{{Cite web|url=https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|title=Army announces summer troop moves to Europe, Iraq and Afghanistan|author=Vandiver|first=John|website=Stars and Stripes|date=24 April 2020|publisher=Stars and Stripes|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425182238/https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|archive-date=25 April 2020|access-date=25 April 2020}}</ref>։ Կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով՝ ԱՄՆ-ն աֆղանստանցի զինծառայողների թվաքանակը մինչև 2020 թվականի հունիսի 18-ը կրճատել է մինչև 8600՝ Թալիբանի՝ 2020 թվականի փետրվարի խաղաղ համաձայնագրի համաձայն<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|title=U.S. Troops in Afghanistan Reduced to 8,600, General Says|accessdate=19 June 2020|website=The New York Times|date=19 June 2020|author=Mashal|first=Mujib|archivedate=19 June 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200619080801/https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի հուլիսի 1-ին, ամերիկյան զորքերին ռուսական ենթադրյալ պարգևատրման ծրագրում թալիբների մասնակցության մասին ԶԼՄ-ներում հաղորդումներից հետո, ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի զինված ուժերի կոմիտեն քվեարկել է պետական պաշտպանության մասին օրենքի ուղղման օգտին, որպեսզի լրացուցիչ պայմաններ սահմանվեն, որոնք պետք է կատարվեն նախքան ԱՄՆ նախագահ Թրամփը կկարողանա շարունակել Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերումը, ներառյալ Այն գնահատման պահանջը, թե արդյոք որևէ երկիր առաջարկել է թալիբներին օգնություն՝ ԱՄՆ-ի և կոալիցիայի, ինչպես նաև արգելել ֆինանսավորման կրճատումը զորքերի պակաս, քան 8000 և կրկին 4000, եթե վարչակազմը չի հաստատել, որ դա չի վտանգել ամերիկյան շահերը Աֆղանստանում<ref>{{Cite news|title=House panel votes to constrain Afghan drawdown, ask for assessment on 'incentives' to attack US troops|url=https://thehill.com/policy/defense/505568-house-panel-votes-to-constrain-afghan-drawdown-ask-for-assessment-on|website=The Hill|date=1 July 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=House Democrats, Working With Liz Cheney, Restrict Trump's Planned Withdrawal of Troops From Afghanistan and Germany|url=https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|website=The Intercept|date=2 July 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=21 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210121210750/https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|url-status=live}}</ref>։ [[Պատկեր:Secretary_Pompeo_Meets_With_the_Taliban_Delegation_(50332459158).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն և [[Աբդուլ Ղանի Բարադար]]ը [[Դոհա]]յում, [[Քաթար]]ում Թալիբանի պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ, 2020 թվականի սեպտեմբերի 12]] 2020 թվականի հուլիսի 1-ին ԱՄՆ-ի Սենատը մերժել է Ռենդ Փոլի կողմից ազգային պաշտպանության թույլտվության մասին օրենքում փոփոխություն կատարելու փորձը, որը կպահանջեր մեկ տարվա ընթացքում Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի բոլոր ուժերի դուրսբերում և վերջ կդներ 19-ամյա պատերազմին<ref>{{Cite news|title=Senate rejects Paul proposal on withdrawing troops from Afghanistan|url=https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|website=The Hill|date=1 June 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=5 June 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210605150936/https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|url-status=live}}</ref>։ Օգոստոսի 8-ին պաշտպանության նախարար Մարկ Էսփերը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները կկրճատի զորքերի թիվը մինչև 5000-ից պակաս՝ մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի վերջ<ref>{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|title=Mark Esper says US troop levels in Afghanistan to go below 5,000 by end of November|publisher=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809051145/https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|archive-date=9 August 2020|access-date=9 August 2020|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ հետախուզության աշխատակիցները հաշվարկել են, որ Իրանի կառավարությունը Թալիբանի հետ կապված ցանց Հաքանիի պարգև է առաջարկել Աֆղանստանում օտարերկրյա զինծառայողների, այդ թվում՝ ամերիկացիների սպանության համար։ [[CNN]]-ի համաձայն՝ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը «երբեք չի հիշատակել ռմբակոծություններին Իրանի մասնակցության մասին։ Այս բացթողումը, ներկա և նախկին պաշտոնյաների խոսքով, կապված էր խաղաղ համաձայնագրի և Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերման մեծ առաջնահերթության հետ»<ref>{{Cite news|title=US intelligence indicates Iran paid bounties to Taliban for targeting American troops in Afghanistan|url=https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|publisher=CNN|date=17 August 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=15 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215040830/https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Քրիստոֆեր Միլերը հայտարարել է զորքերի հետագա դուրսբերման մասին մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը, ինչի հետևանքով Աֆղանստանում և Իրաքում կմնա համապատասխանաբար 2500 զինծառայող, նախորդ 4500 և 3000-ի համեմատությամբ։ ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը նախագահ Թրամփի անունից հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում նա հույս է հայտնել, որ Բայդենի նոր վարչակազմը կհասնի նրան, որ ամերիկյան բոլոր զորքերը տուն վերադառնան ավելի վաղ համաձայնեցված ժամկետին՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|author=Starr|first=Barbara|date=17 November 2020|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Ջո Բայդենն ավելի վաղ հայտարարել էր, որ աջակցում է Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի դուրսբերմանը իր նախագահական ընտրարշավի ժամանակ<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/policy-and-politics/21439556/2020-election-trump-biden-peace-war|title=Trump and Biden want you to believe they're more anti-war than they are|author=Ward|first=Alex|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=21 September 2020}}</ref>, թեև նա չէր բացառում այն բանի հավանականությունը, որ ԱՄՆ-ն «բաց կլինի երկրում փոքր քանակությամբ զորքերի պահպանման համար, որոնց առաքելությունը կլինի բացառապես հակաահաբեկչական գործողությունների վրա կենտրոնացումը»<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2021/4/25/22402539/afghanistan-military-withdrawal-final-biden-september-11th|title=The US military is finally withdrawing from Afghanistan|author=Peters|first=Cameron|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=25 April 2021}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Պենտագոնը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակը 4500-ից կկրճատի մինչև 2500-ի հունվարի կեսերին, այսինքն՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 20-ի նախագահ Թրամփի լիազորությունների ժամկետի ավարտը<ref name="20201117AlJazeera">{{Cite news|title=Donald Trump: US announces plans to cut troop levels in Afghanistan, Iraq|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|accessdate=17 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117201251/https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|archivedate=17 November 2020}}</ref><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes">{{Cite news|author=Faizi|first=Fatima|title=U.S. Troops Are Packing Up, Ready or Not|url=https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118074857/https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|archivedate=18 November 2020}}</ref><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen">{{Cite news|author=Browne|first=Ryan|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|url=https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118061259/https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|archivedate=18 November 2020}}</ref>։ ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում մնացած զորքերը կպաշտպանեն ամերիկացի դիվանագետներին, ամերիկյան դեսպանատունն ու Աֆղանստանում կարևոր աշխատանք կատարող ԱՄՆ կառավարության այլ հաստատություններ, ինչը թույլ կտա ԱՄՆ դաշնակիցներին իրենց աշխատանքն իրականացնել Աֆղանստանում և զսպել ամերիկայի թշնամիներին Աֆղանստանում<ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ Հայտարարությունը քննադատության է ենթարկվել սենատորների անդամների կողմից, ինչպիսիք են Սենատի մեծամասնության առաջնորդ Միթչ Մակքոնելը կամ Ռոդ Այլենդից սենատոր Ջեք Ռիդը<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը իր հայտարարության մեջ զգուշացրել է,որ «չափազանց վաղ կամ չհամաձայնեցված խնամքի գինը կարող է շատ բարձր լինել»<ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Քննադատները հայտարարել են, որ աֆղանական զորքերի դուրսբերումը ոչ միայն կխաթարի առանց այդ էլ փխրուն անվտանգությունը տարածաշրջանում, այլև հայտարարել են, որ զորքերի կրճատումը ոչ միայն վնաս կհասցնի Թալիբանի զինյալների և Աֆղանստանի կառավարության միջև շարունակվող խաղաղ բանակցություններին, այլև կխաթարի փխրուն անվտանգությունն Աֆղանստանում<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի խոսքով՝ թվաքանակի կրճատման գնահատման համար օգտագործվող պայմաններն այժմ հիմնված են այն բանի վրա, թե արդյոք ազգային անվտանգության սպառնալիքի տակ կհայտնվի Աֆղանստանում զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդ։ «Մենք չենք կարծում, որ դա այդպես է»,-ասել է ներկայացուցիչը։ Մեկ այլ պայման էր այն, թե «կարող ենք արդյոք պահպանել մեր դիրքերն Աֆղանստանում, որոնք թույլ կտան մեզ մեր առաքելությունը կատարել մեր դաշնակիցների ու գործընկերների հետ միասին»<ref name="20201118ABCNewsMartinez">{{Cite news|author=Martinez|first=Luis|title=Pentagon announces troop reductions in Afghanistan and Iraq|url=https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056|accessdate=18 November 2020|date=18 November 2020|archivedate=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117204809/https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056}}</ref>։ Այս հայտարարությունը մտահոգություն է առաջացրել Աֆղանստանում, քանի որ ԱՄՆ զորքերը համարվում են թալիբների դեմ խոչընդոտ<ref name="20201117NewYorkTimes" />։[[Պատկեր:210321-D-BN624-1081_(51058752833).jpg|մինի|Գեներալ Օսթին Միլերը և պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինը Աֆղանստանում, 2021 թվականի մարտ]]Թրամփի վարչակազմը 2021 թվականի հունվարին ավարտել է զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդու, ինչը 2001 թվականից ի վեր Աֆղանստանում ամերիկյան զինվորների ամենացածր թիվն է ԱՄՆ-ի կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով<ref name="Ali">{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=U.S. troops in Afghanistan now down to 2,500, lowest since 2001: Pentagon|website=Reuters|accessdate=6 February 2021|date=15 January 2021|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|archivedate=18 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210318045325/https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|url-status=live}}</ref>՝ 2021 թվականի հունվարի դրությամբ Աֆղանստանում մնացած ԱՄՆ-ի յուրաքանչյուր զինծառայողի համար բաժին է ընկել ավելի քան յոթ պայմանագրային զինծառայողների, ինչը կազմում է ավելի քան 18 հազար պայմանագրային զինծառայող<ref name=":0">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|url-status=live|accessdate=22 February 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414115023/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040}}</ref>։ == Բայդենի վարչակազմ == 2021 թվականի հունվարին նախագահ [[Ջո Բայդեն]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական [[Ջեյք Սալիվան]]ը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն կվերանայի խաղաղ համաձայնագիրը՝ Աֆղանստանից մնացած 2500 զինվորներին արդյունավետ դուրս բերելու համար<ref>{{Cite news|title=Biden administration will review deal with the Taliban: White House|url=https://www.yahoo.com/news/biden-administration-review-taliban-agreement-215107703.html|accessdate=22 January 2021|website=Yahoo! News|date=22 January 2021}}</ref>։ Բայդենը հավանություն է տվել 2014 թվականին ամբողջական թողարկմանը<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|title=Joe Biden: withdrawal from Iraq and Afghanistan allows military to refocus|website=the Guardian|date=26 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308130648/https://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|archive-date=8 March 2021|access-date=22 March 2021|url-status=live}}</ref>, սակայն ի սկզբանե պարզ չէր, թե արդյոք նա կաջակցի 2021 թվականի մայիսին Թրամփի թողարկման վերջնաժամկետին<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|title=Exclusive: Taliban Warns Biden Going Back on Afghanistan Deal 'Causes Problems'|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224020840/https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|title=Biden has no good options on Afghanistan with deadline for troop withdrawal looming|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215011057/http://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|archive-date=15 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Buchanan|first=Pat|title=Is Biden Prepared to Lose Afghanistan?|url=https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|accessdate=21 March 2021|website=Town Hall|date=19 February 2021|archivedate=6 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210306061312/https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի մարտին լրատվական հաղորդագրություններում ասվում էր, որ նախագահ Բայդենը պոտենցիալ դիտարկում է Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի պահպանման հնարավորությունը մինչև 2021 թվականի նոյեմբեր<ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|title=Biden weighs keeping U.S. troops in Afghanistan until November|publisher=[[NBC News]]|accessdate=21 March 2021|date=18 March 2021|archivedate=20 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210320234018/https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 14-ին Բայդենը հայտարարել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերը դուրս բերելու իր մտադրության մասին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության 20-րդ տարելիցի և մայիսի 1-ի նախապես պլանավորված վերջնաժամկետից չորս ամիս անց<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413160722/https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="cnbc.com">{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413155730/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="20210413CNNLiptak">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|author=Atwood|first=Kylie|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013604/https://edition.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=21 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|author=Macias|first=Amanda|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423013042/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=23 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref>։ Հայտարարությունից մեկ օր առաջ Բայդենը զանգահարել է ԱՄՆ նախկին նախագահ [[Ջորջ Բուշ]]ին և [[Բարաք Օբամա]]յին՝ դուրս գալու մասին իր որոշման կապակցությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|title=Biden called George W. Bush before he announced his Afghanistan troop withdrawal plan — but neither said whether Bush supported it|author=Colson|first=Thomas|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210510141222/https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|archive-date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հայտարարել է, որ որոշումը կայացվել է Չինաստանի և [[COVID-19]] պանդեմիայի վրա ռեսուրսները կենտրոնացնելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref>{{Cite news|date=18 April 2021|title=U.S. Focus Shifting to China From Afghanistan, Blinken Says|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|accessdate=19 April 2021|archivedate=18 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210418141617/https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Lubold|first=Gordon|title=Afghan Pullout Leaves U.S. Looking for Other Places to Station Its Troops|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|website=The Wall Street Journal|date=8 May 2021|accessdate=9 May 2021|archivedate=9 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509184953/https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|url-status=live}}</ref><ref name="20210415TheDiplomatPutz">{{Cite news|author=Putz|first=Catherine|title=Biden Announces Plan for US Exit from Afghan War, Urges Attention to Future Challenges|url=https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|accessdate=8 July 2021|website=[[The Diplomat]]|date=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210419155542/https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|archivedate=19 April 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:US_Forces_Afghanistan_Retrograde_2021.jpg|մինի|Զինվորները UH-60L Black Hawk ուղղաթիռը բեռնում են C-17 Globemaster III ինքնաթիռ՝ Բաղրամի օդանավակայանից թռչելու համար, 2021 թվականի հունիսի 16]] 2021 թվականի փետրվարի 18-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար [[Յենս Ստոլտենբերգ]]ը հայտարարել է, որ դաշինքը որոշում չի կայացրել այն մասին, թե ինչպես գործել զորքերի դուրսբերման հարցում<ref>{{Cite news|author=Emmott|first=Robin|title=No decision on any NATO withdrawal from Afghanistan, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|accessdate=21 March 2021|website=[[Reuters]]|date=18 February 2021|archivedate=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210415032552/https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|title='No final decision:' NATO deadlocked on Afghanistan mission as May 1 deadline looms|author=Wolfgang|first=Ben|website=The Washington Times|date=18 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224074323/https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սպասվում է, որ Մեծ Բրիտանիան ԱՄՆ-ի հետ միաժամանակ դուրս կբերի «Վճռական աջակցություն» առաքելության իր մնացած 750 զինծառայողներին<ref>{{Cite news|date=14 April 2021|title=UK troops expected to leave Afghanistan by September|website=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-56744265|accessdate=14 April 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414113836/https://www.bbc.com/news/uk-56744265|url-status=live}}</ref>։ Ծրագրի համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նույնպես դուրս կբերեն իրենց մնացած 750 զինծառայողներին։ ԱՄՆ-ն նշել է, որ որոշ զորքեր (ճշգրիտ թիվը դեռ որոշված չէ) կմնան երկրում դիվանագիտական անվտանգության ապահովման համար և պարզ չէ, թե ինչ տեղի կունենա ԱՄՆ-ի հատուկ գործողությունների մի քանի հարյուր ուժերի հետ<ref name="20210413CNNLiptak"/>, որոնք աշխատում են ԿՀՎ-ում ահաբեկչական գործողություններին հակազդելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz" /><ref name="20210419Stars&StripesJPLawrence">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|accessdate=22 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210420194751/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|archivedate=20 April 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին Գերմանիան և Իտալիան իրենց զորքերը դուրս բերեցին Աֆղանստանից<ref>{{Cite web|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|title=Germany, Italy Complete Troop Exit From Afghanistan|website=[[Voice of America]]|date=2 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210702130954/https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|archive-date=2 July 2021|access-date=2 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Նույն օրը ամերիկյան զորքերը լքեցին Բաղրամի օդանավակայանը։ Աֆղանստանի պաշտոնատար անձինք բողոքել են, որ ամերիկացիները հեռացել են՝ առանց աֆղանական նոր հրամանատարին տեղեկացնելու, ավելի քան երկու ժամ հետո, երբ լքել են բազան։ Արդյունքում բազան թալանվել է մարոդերների կողմից, նախքան Աֆղանստանի կառավարությունը կարողացավ իր վերահսկողության տակ վերցնել օդանավակայանը<ref name="US left Bagram at night Aljazeera">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|title=US left Bagram without telling new commander: Afghan officials|website=Aljazeera|date=5 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708100755/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="US left Bagram at night Time">{{Cite web|url=https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|title=U.S. Pulls Out of Afghanistan's Bagram Airfield in the Middle of the Night—Without Telling the New Commander|website=Time|date=6 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708200133/https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="bbc-20210702">{{Cite news|date=2 July 2021|title=Bagram: Last US and Nato forces leave key Afghanistan base|website=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|url-status=live|accessdate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709182442/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|archivedate=9 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|date=2 July 2021|title=US forces leave Afghanistan's Bagram airbase after 20 years|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|accessdate=2 July 2021|archivedate=2 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210702070425/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 8-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում պատերազմի պաշտոնական ավարտը տեղի կունենա 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին<ref name=":1"/>։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին Օսթին Միլերը հեռացավ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարի պաշտոնից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/commander-u-s-nato-forces-afghanistan-stepping-down-n1273665|title=Commander of U.S., NATO forces in Afghanistan is stepping down|author=Kube|first=Kourtney|publisher=NBC News|access-date=12 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 21-ին ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ն ավիահարվածներ հասցրեց Աֆղանստանում թալիբների դիրքերին<ref> {{Cite web|lang=en|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/us-launched-overnight-airstrikes-on-the-taliban-to-support-afghan-forces.html|title=U.S. launched overnight airstrikes on the Taliban to support Afghan forces|author=Macias|first=Amanda|website=CNBC|date=22 July 2021|access-date=13 August 2021}}</ref>։ == ԱՄՆ-ի առաջադեմ զորքերը Աֆղանստանում == Շուրջ 650 ամերիկացի զինծառայողներ Աֆղանստանում մնացել են 2021 թվականի օգոստոսի սկզբին՝ համաձայն մի քանի ամիս առաջ կազմված ժամանակացույցի։ Նրանց հանձնարարվել է պահպանել օդանավակայանն ու դեսպանատունը<ref>{{Cite web|author=Cooper, Helene|date=2021-08-08|title=As Taliban Capture Cities, U.S. Says Afghan Forces Must Fend for Themselves|lang=en|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/08/08/us/politics/taliban-afghanistan-united-states.html|accessdate=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|author=Swanson, Ian |url=https://thehill.com/policy/defense/560237-roughly-650-troops-to-stay-in-afghanistan-after-withdrawal-report|title=Roughly 650 troops to stay in Afghanistan after withdrawal: report|website=[[The Hill]]|date=2021-06-25|access-date=2021-08-13}}</ref>։ Սակայն օգոստոսի 12-ին, երբ թալիբներն ընդամենը մի քանի օրում զավթել էին 34 նահանգներից 18-ը, այդ թվում՝ Գերատ և Կանդագար, ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան հայտարարել էին, որ ավելի շատ զորք կուղարկեն դեսպանատան աշխատակիցներին, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի այլ քաղաքացիներին տարհանելու համար, ինչպես նաև նրանց տեղացի թարգմանիչները։ Այդ նպատակով ԱՄՆ-ը նախատեսում էր ուղարկել 3000 զինծառայող, իսկ Մեծ Բրիտանիան ծրագրում էր 600 զինծառայող ուղարկել Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի կազմում<ref>{{Cite web|lang=en|title=Taliban reportedly captures city which housed Australian forces as US, UK, Canada prepare to send troops to extract civilians|url=https://www.abc.net.au/news/2021-08-13/afghanistan-united-states-troops-evacuate-embassy-kabul/100373520|website=[[Australian Broadcasting Corporation|ABC]]|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2021/08/12/about-8000-us-troops-are-deploying-to-secure-evacuations-from-kabul/|title=About 8,000 US troops are deploying to secure evacuations from Kabul|author=Myers, Meghann|website=Military Times|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13|lang=en}}</ref>։ Օգոստոսի 14-ին Մազարի Շարիֆը վերցվել էր թալիբների կողմից։ Այդ օրը ԱՄՆ-ն ավելացրել է իր զորքերի թիվը մինչև 5 000 մարդ<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.huffpost.com/entry/joe-biden-afghanistan-troops-departure_n_61185e48e4b07c140315a2a3|title=Biden Orders 1,000 More U.S. Troops For 'Orderly' Afghanistan Departure|author=Burns, Robert|website=[[HuffPost]]|date=2021-08-14 |access-date=2021-08-15}}</ref>։ Օգոստոսի 15-ին թալիբները գրավեցին Քաբուլը և տապալեցին Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը, երբ նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcdfw.com/news/national-international/taliban-fighters-enter-kabul-helicopters-land-at-us-embassy/2718840/ |title=Afghan President Flees the Country as Taliban Move on Kabul|lang=en|website=NBC 5 Dallas-Fort Worth|access-date=2021-08-15}}</ref>, որից հետո թալիբները գրավեցին նախագահական պալատը<ref>{{Cite web |url=https://www.cnn.com/2021/08/15/politics/taliban-kabul-afghanistan-explainer/index.html|title=Chaos is unfolding in Afghanistan. Here's what you need to know|author=LeBlanc, Paul|lang=en|website=[[CNN]]|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Սակայն 5000 ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս մնում էին Քաբուլում, իսկ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նախկինի պես ներկա էին Համիդ Քարզայի միջազգային օդանավակայանում<ref name="natoairport">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/|title=NATO says it is helping keep Kabul airport open for evacuations|lang=en|website=[[Reuters]]|date=2021-08-15|deadlink=no|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815160948/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855|title=Afghan president flees country as U.S. rushes to exit with Taliban on brink of power|website=[[NBC News]]|lang=en|author=Mengli, Ahmed|date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815183655/https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855}}</ref>։ Նույն օրը ԱՄՆ կառավարությունը հրամայել է Աֆղանստան ուղարկել 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի 1000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Քաբուլում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 6000-ի<ref>{{Cite news|url=https://www.barrons.com/news/biden-sends-1-000-more-us-troops-to-kabul-to-aid-evacuations-pentagon-01629060306|title=Biden Sends 1,000 More US Troops To Kabul To Aid Evacuations: Pentagon|author=[[Agence France-Presse|AFP]]|lang=en |website=Barron's |date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15}}</ref><ref>{{Cite news|author=Schnell, Myhael|date=2021-08-15|title=Pentagon authorizes sending additional 1,000 troops to Afghanistan |lang=en|website=[[The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/defense/567952-pentagon-authorizes-sending-additional-1000-troops-to-afghanistan|accessdate=}}</ref>։ Օգոստոսի 16-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի ևս հազար զինծառայողների տեղակայման մասին, որի արդյունքում զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 7000-ի<ref>{{Cite web|url=https://abc11.com/10953480/|title=Another 1,000 82nd Airborne troops heading to Kabul to assist in evacuations, U.S. officials say|author=Perchick, Michael|lang=en |website=ABC11 Raleigh-Durham|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Օգոստոսի 30-ի լույս 31-ի գիշերը ամերիկացի վերջին զինվորը (82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի հրամանատար, գեներալ-մայոր Քրիստոֆեր Դոնահյուն) լքել է Աֆղանստանը։ Թալիբներն այդ կապակցությամբ գիշերային հրավառություն են կազմակերպել Քաբուլի միջազգային օդանավակայանի տարածքում։ == Վերլուծություն == [[Պատկեր:P20210708AS-0744_(51360857092).jpg|մինի| Հուլիսի 8-ին նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարել է, որ «Թալիբանի կողմից ամեն ինչ տիրանալու և ամբողջ երկիրը գրավելու հավանականությունը շատ քիչ է»<ref>{{Cite news|title=The Afghan government's collapse is a humiliation for the US and Joe Biden|url=https://www.newstatesman.com/world/asia/2021/08/afghan-government-s-collapse-humiliation-us-and-joe-biden|website=[[New Statesman]]|date=August 15, 2021}}</ref>]]Ըստ որոշ լրատվամիջոցների վերլուծաբանների, ինչպիսիք են Ալեքսանդր Նազարյանը Yahoo! News-ը, հետկանչը ներառվել է այն մյուս խոստումների թվում, որոնք Բայդենը խախտել է Օբամայի և Թրամփի հետ միասին, և դիտարկվել է որպես Բայդենի տված խոստման պահպանում, նախքան նախագահ դառնալը, որ իր ժամկետը չի լինի «Օբամայի երրորդ ժամկետը», քանի որ «նախագահ Թրամփը փոխել է լանդշաֆտը»։ Փրինսթոնի պրոֆեսոր Ջուլիան Զելիզերը հայտարարել է, որ Բայդենն «ակնհայտորեն շատ բան է սովորել նախագահ Օբամայի պաշտոնավարման ընթացքում»։ Washington Post-ի լրագրող Սթիվեն Լիվինգսթոնը գրել է. Օբաման լսել է զորահրամանատարներին, որոնք նրան ասել են, որ հեռանալը սխալ կլինի։ Մինչդեռ Բայդենը վարչակազմի բարձրագույն պաշտոնյա էր, որը պաշտպանում էր Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի շատ ավելի սահմանափակ դերը։ Ավելի ուշ Բայդենը կասի, որ Օբամայի «մարմնի լեզվից» նա կարող էր ասել, որ համաձայն է այդ գնահատականի հետ, չնայած ի վերջո նա մերժել է այն<ref>{{Cite news|author=Nazaryan|first=Alexander|date=14 April 2021|url=https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|title=Biden breaks with Obama, as well as Trump, on everything from Afghanistan to spending|accessdate=5 July 2021|archivedate=26 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210426222205/https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 17-ին ''The Diplomat'' հրատարակությունը հաղորդել էր Աֆղանստանի ներքին և արտաքին մարտահրավերների մասին՝ Աֆղանստանի քաղաքացիական հասարակության տեսանկյունից ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո<ref>{{Cite news|first=Ritu|author=Mahendru|title=The US Exit: Views From Afghanistan's Civil Society|url=https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|accessdate=23 April 2021|website=[[The Diplomat]]|date=17 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210423211437/https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|archivedate=23 April 2021}}</ref>։ ''Washington Post''-ի խմբագրությունը քննադատաբար է արտահայտվել 2021 թվականի հուլիսի 2-ի հոդվածում հետ կանչվելու մասին՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ն իր դաշնակիցին թույլ է տալիս կանգնել իր համար՝ Թալիբանի դեմ, անբավարար ռեսուրսներով՝ գրելով, որ «փակուղուց դեպի պարտություն իջնելը կարող է կտրուկ և մռայլ լինել»։ Մեզ անհանգստացնում է այն հարցը, լիովին արդյոք [Բայդենը] հաշվի է առել հետևանքները<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/07/02/bidens-cold-response-afghanistans-collapse-will-have-far-reaching-consequences/|title=Opinion: Biden's cold response to Afghanistan's collapse will have far-reaching consequences|author=Editorial Board|website=[[The Washington Post]]|date=2 July 2021}}</ref>։ == Արձագանք == === Թալիբների պատասխանը === [[Պատկեր:2021_Taliban_Offensive.png|մինի|Թալիբանների առաջխաղացումը ցույց տվող աֆղանական քարտեզ]] 2021 թվականի մայիսին Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի անվերապահ դուրսբերման մասին՝ փաստորեն չեղարկելով Դոհայի համաձայնագրի պայմանները, որը կնքել է Զալմայ Հալիլզադը 2020 թվականին<ref name="preconditions">{{Cite news|author=De Luce|first=Dan|title=U.S. envoy's years of peace negotiations go up in flames in Afghanistan. What went wrong?|url=https://www.nbcnews.com/news/world/u-s-envoy-touted-peace-afghanistan-18-months-later-peace-n1276811|accessdate=16 August 2021|publisher=NBC|date=13 August 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Hadid|first=Diaa|title=U.S. Unconditional Withdrawal Rattles Afghanistan's Shaky Peace Talks|url=https://www.npr.org/2021/04/28/990160846/u-s-unconditional-withdrawal-rattles-afghanistans-shaky-peace-talks|accessdate=16 August 2021|publisher=NPR|date=29 April 2021}}</ref>։ Լսելով այդ լուրը՝ թալիբները սկսել են հարձակումը, արագ առաջ շարժվելով՝ առաջ անցնելով աֆղանական զինված ուժերից։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին թալիբները գրավել էին Աֆղանստանի ազգային բանակի 139 շրջան։ Ամերիկյան հետախուզության զեկույցի համաձայն՝ Աֆղանստանի կառավարությունը պետք է փլուզվեր զորքերի դուրսբերումից հետո վեց ամսվա ընթացքում<ref>{{Cite news|title=Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/afghan-government-could-fall-within-six-months-of-us-military-withdrawal-new-intelligence-assessment-says/2021/06/24/42375b14-d52c-11eb-baed-4abcfa380a17_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{Cite news|author=Trofimov|first=Gordon Lubold and Yaroslav|date=23 June 2021|title=WSJ News Exclusive {{!}} Afghan Government Could Collapse Six Months After U.S. Withdrawal, New Intelligence Assessment Says|lang=|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-government-could-collapse-six-months-after-u-s-withdrawal-new-intelligence-assessment-says-11624466743|accessdate=|issn=}}</ref>, սակայն ավելի ուշ ամերիկացի զինվորականները փոխեցին գնահատականը՝ հայտարարելով, որ փլուզումը տեղի կունենա շատ ավելի վաղ<ref name="bidenresponse">{{Cite news|title=U.S. officials warn collapse of Afghan capital could come sooner than expected|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2021/08/10/afghanistan-intelligence-assessment/|accessdate=16 August 2021|website=The Washington Post|date=10 August 2021}}</ref>։ «Թալիբան» շարժման տարբեր ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ Սուհայլ Շահինը և Մոհամմադ Նաիմը, հանդես են եկել հայտարարություններով այն մասին, որ օտարերկրյա բոլոր ուժերը պետք է դուրս բերվեն Աֆղանստանից։ Թալիբանը (ինքնահռչակ «իսլամական էմիրություն») հրաժարվել է մասնակցել որևէ բանակցությունների այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտասահմանյան բոլոր ուժերը դուրս չեն բերվել երկրից<ref name="preconditions"/><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|title=Afghanistan: All foreign troops must leave by deadline - Taliban|publisher=BBC|date=5 July 2021|accessdate=6 July 2021|archivedate=5 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210705235048/https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|url-status=live}}</ref>։ The Washington Post-ի տվյալներով՝ երկրի հյուսիսում տեղի աշխարհազորայինները մարտական գործողություններ են իրականացնում թալիբների դեմ<ref>{{Cite news|title=Militias in Afghanistan's north are taking up the fight against the Taliban|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghanistan-militias-taliban/2021/06/22/f8fa35c0-d34b-11eb-b39f-05a2d776b1f4_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref>։ Հունիսի 16-ին արված և հուլիսի 13-ին հրապարակված կադրերում երևում է, թե ինչպես են Թալիբանի զինյալները մահապատժի ենթարկել 22 աֆղանցի զինծառայողների, որոնք փորձել են հանձնվել<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/07/13/asia/afghanistan-taliban-commandos-killed-intl-hnk/index.html|title=Taliban fighters execute 22 Afghan commandos as they try to surrender|author=Coren|first=Anna|date=14 July 2021|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Հուլիսի 21-ին ԱՄՆ բանակի գեներալ, շտաբի պետերի միացյալ կոմիտեի նախագահ Մարկ Միլլին հայտնել է, որ Աֆղանստանի բոլոր շրջանների կեսը թալիբների վերահսկողության տակ է, և այդ հայտարարությունը «ինչ-որ կերպ» թալիբների կողմից էր<ref>{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=Half of all Afghan district centers under Taliban control - U.S. general|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/half-all-afghan-district-centers-under-taliban-control-us-general-2021-07-21/|website=Reuters|date=21 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը հայտնել էր, որ «Ալ Քաիդայի» անդամները նախկինի պես ներկա են Աֆղանստանի 15 նահանգներում և թալիբների պաշտպանության ներքո գործում են Քանդահար, Գիլմենդ և Նիմրոզ Նահանգներում՝ ի խախտումն Դոհայի համաձայնագրի<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/al-qaida-present-in-at-least-15-afghan-provinces-report/articleshow/84680961.cms|title=Al-Qaida present in at least 15 Afghan provinces: report|website=The Times of India}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan-173699|title=UN Warns of Expanding Threat from Daesh, al Qaeda in Afghanistan|website=TOLOnews|date=24 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-taliban-has-taken-kabul-now-what/|title=Experts react: The Taliban has taken Kabul. Now what?|website=Atlantic Council|date=15 August 2021|access-date=16 August 2021}}</ref>։ Նախագահ Ջո Բայդենը հանդես է եկել ի պաշտպանություն ԱՄՆ-ի զորքերի դուրսբերման՝ հայտարարելով, որ պետք է վստահել «աֆղանական զինված ուժերի ունակություններին, որոնք ավելի լավ են պատրաստված, ավելի լավ են հագեցած և ավելի կոմպետենտ՝ պատերազմ վարելու տեսանկյունից»<ref name="bidenresponse"/><ref>{{Cite news|author=Khan|first=Wajahat|title=Biden defends Afghanistan pullout as Taliban gain ground|url=https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Biden-defends-Afghanistan-pullout-as-Taliban-gain-ground|website=[[Nikkei Asia]]|date=9 July 2021}}</ref>։ === Միջազգային արձագանք === [[Ջո Բայդեն|Բայդենի]] վարչակազմի նախնական հայտարարությունը զորքերի ամբողջական դուրսբերման մասին 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին հարուցել է ինչպես քննադատությունը, այնպես էլ ԱՄՆ-ում աջակցությունը<ref name="20210413CNNLiptak"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/>։ Սենատորներ [[Միթչ Մակքոնել]]ը, [[Լինդսի Գրեմ]]ը, [[Ջիմ Ինհոֆ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|title=Top GOP hawks come out in full force against an Afghanistan withdrawal by September 11|author=Teh|first=Cheryl|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419194735/https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|archive-date=19 April 2021|access-date=19 April 2021|url-status=live}}</ref>, [[Միթ Ռոմնի]]ն<ref>{{Cite news|title=Utah Sen. Mitt Romney opposes Biden plan to pull U.S. troops from Afghanistan|url=https://www.deseret.com/utah/2021/4/21/22395800/utah-sen-mitt-romney-opposes-biden-plan-to-pull-u-s-troops-from-afghanistan|website=[[Deseret News]]|date=21 April 2021}}</ref>, [[Ջոնի Էրնսթ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.radioiowa.com/2021/07/14/senator-ernst-president-not-considering-consequences-of-afghanistan-withdrawal/|title=Senator Ernst: President not considering consequences of Afghanistan withdrawal|website=Radio Iowa|date=14 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջին Շեյհին]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.wmur.com/article/shaheen-says-she-has-reservations-about-us-withdrawal-from-afghanistan/37052515|title=Shaheen says she has reservations about U.S. withdrawal from Afghanistan|website=WMUR TV|date=16 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> քննադատել են խնամքը, իսկ [[Պատրիկ Լիհի]]ն, [[Բարբարա Լի]]ն, [[Էլիզաբեթ Ուորեն]]ը<ref>{{Cite news|title=Biden sparks bipartisan backlash on Afghanistan withdrawal|url=https://thehill.com/homenews/senate/548007-biden-sparks-bipartisan-backlash-on-afghanistan-withdrawal|website=The Hill|date=13 April 2021}}</ref>, [[Բեռնի Սանդերս]]ը, [[Ռո Հաննա]]ն<ref>{{Cite news|title=Opinion: Withdrawing from Afghanistan is a courageous step. Here's what must come next|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/04/15/bernie-sanders-afghanistan-withdrawal-right-decision-ro-khanna/|website=The Washington Post|date=15 April 2021}}</ref>, [[Ռենդ Փոլ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.14news.com/2021/04/15/senator-rand-paul-supports-pulling-troops-afghanistan/|title=Senator Rand Paul supports pulling troops from Afghanistan|website=14 News|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջեք Ռիդ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/other/biden-picked-best-of-many-poor-choices-in-afghanistan-says-senate-armed-services-chair/ar-AAM1F4v|title=Biden picked 'best of many poor choices' in Afghanistan says Senate Armed Services chair|website=NBC News|access-date=17 July 2021}}</ref> աջակցել են որոշմանը։ Նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, պնդելով, որ հեռանալը «հիանալի և դրական գործ էր», քննադատել է Բայդենին այն բանի համար, որ նա ընտրել է սեպտեմբերի 11-ը որպես ելքի օր, դատապարտել է վերջնաժամկետի երկարաձգումը որպես «մենք կարող ենք և պետք է ավելի շուտ դուրս գանք», կոչ անելով ԱՄՆ-ին հեռանալ «որքան հնարավոր է շուտ» մինչև մայիսի 1-ը, և սեպտեմբերի 11-ը «պետք է մնա այն մեծ հոգիների հիշատակի օրը, որոնց մենք կորցրել են»<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|title=Trump calls Afghanistan withdrawal 'a wonderful and positive thing to do' and criticizes Biden's timeline|author=Hoffman|first=Jason|website=CNN|date=18 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420112141/https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|archive-date=20 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|title=Trump calls Biden's Afghanistan withdrawal "wonderful" and "positive"|author=Saric|first=Ivana|website=[[Axios (website)|Axios]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421141842/https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|archive-date=21 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն]]ը հայտարարել է, որ եղել են «ինչպես կանխատեսված, այնպես էլ անկանխատեսելի հետևանքներ մնալու և մեկնելու համար»։ Նրա խոսքով՝ նման հետևանքներից մեկը աֆղանական կառավարության պոտենցիալ փլուզումն էր, ինչը հանգեցրել է թալիբների կողմից իշխանության զավթմանը և նոր քաղաքացիական պատերազմին<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|title=Hillary Clinton warns of 'huge consequences' in Afghan US troop withdrawal|publisher=BBC|date=3 May 2021|accessdate=3 May 2021|archivedate=3 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210503172001/https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|url-status=live}}</ref>։ Նախկին նախագահ [[Ջորջ Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշը]], որը 2001 թվականին ղեկավարում էր [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)|ԱՄՆ-ի ներխուժումն Աֆղանստան]], ասել է, որ զորքերի դուրսբերումը «անհանգստացրել է» իրեն և որ նա կարծում էր, որ ինքը կարող է «վակուում ստեղծել, և այդ վակուումը, հավանաբար, կգան մարդիկ, որոնք կանանց համարում են երկրորդ կարգի քաղաքացիներ»<ref>{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/politics/bush-concerned-troop-withdrawal-afghanistan-vacuum|title=Former President George W. Bush 'deeply concerned' Afghanistan troop withdrawal will 'create a vacuum'|author=Singman|first=Brooke|date=20 May 2021|publisher=[[Fox News]]}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 14-ին [[Deutsche Welle]]-ին տված հարցազրույցում Բուշը հաստատել է իր անհամաձայնությունը զորքերի դուրսբերման հետ կապված<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/politics/afghanistan-war-bush-biden/2021/07/14/a8f3df36-e499-11eb-a41e-c8442c213fa8_story.html|title=George W. Bush says ending U.S. military mission in Afghanistan is a mistake|author=Sonmez|first=Felicia|website=[[The Washington Post]]|date=14 July 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:President_Joe_Biden_with_President_Ashraf_Ghani_and_Chairman_Abdullah_Abdullah.jpg|մինի|ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հանդիպումը Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանիի և խորհրդարանի նախագահ Աբդուլլահ Աբդուլայի հետ, 2021 թվականի հունիսի 25]] Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը նշել է, որ ԱՄՆ-ն Մեծ Բրիտանիային «շատ դժվար դրության» մեջ է դրել զորքերի դուրսբերումից հետո, թեև հետագայում նրանք հետևել են նրանց օրինակին<ref>{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2021/07/08/johnson-british-troops-afghanistan-498793|title=Johnson confirms most British troops have left Afghanistan|website=[[Politico]]|date=8 July 2021|accessdate=16 July 2021}}</ref>։ «Ռաիսինի» երկխոսության ժամանակ 2021 թվականին Իրանի արտգործնախարար [[Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆ]]ը հայտարարել էր, որ զորքերի դուրսբերումը սպասված քայլ էր՝ հավելելով, որ արտասահմանյան զորքերը չեն կարող խաղաղություն բերել Աֆղանստան<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|title=US withdrawal from Afghanistan welcome, foreign forces can't bring peace in this region: Iran|author=Basu|first=Nayanima|website=The Print|date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416162033/https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|archive-date=16 April 2021|access-date=16 April 2021|url-status=live}}</ref>։ Կան մտավախություններ, որոնք վերաբերում են ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո Աֆղանստանում բռնության աճին և անկայունությանը։ 2021 թվականի մայիսի 25-ին Ավստրալիան անվտանգության նկատառումներով փակել է Քաբուլում իր դեսպանատունը<ref>{{Cite news|title=Australia closes its embassy in Kabul, others scale back|url=https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|date=21 May 2021|publisher=The Associate Press|accessdate=9 July 2021|archivedate=9 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709190534/https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|url-status=live}}</ref>։ Բելգիան և Ֆրանսիան հետ են կանչել իրենց դիվանագետներին<ref>{{Cite news|title=Echoes of 1989 as foreign forces withdraw from Afghanistan|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|publisher=BBC News|date=6 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708201412/https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|url-status=live}}</ref>։ Հունիսի 19-ին Աֆղանստանում Չինաստանի դեսպանատունը նախազգուշացրել է ուղևորությունների մասին՝ Չինաստանի քաղաքացիներին կոչ անելով «որքան հնարավոր է շուտ հեռանալ Աֆղանստանից» և չինական կազմակերպություններից պահանջելով «լրացուցիչ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել և երկրում իրադրության վատթարացմանը զուգընթաց ուժեղացնել արտակարգ իրավիճակների նկատմամբ իր պատրաստակամությունը»<ref>{{Cite news|title=China tells its nationals to leave Afghanistan urgently as violence spirals|url=https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|publisher=South China Morning Post|date=21 June 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=7 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707132224/https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|url-status=live}}</ref>։ Հուլիսի 2-ին Չինաստանի կառավարությունը [[Xiamen Air]] ավիաընկերության չարտերային չվերթն էր ուղարկել Քաբուլից 210 չինացի քաղաքացիների տարհանելու համար<ref>{{Cite news|title=China evacuates more than 200 citizens from Afghanistan|url=https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|publisher=Anadolu Agency|date=8 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708140113/https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|url-status=live}}</ref>։ 2001 թվականի ներխուժումից հետո Աֆղանստանի երկու նախագահները՝ [[Համիդ Քարզայ]]ը և [[Աշրաֆ Հանի]]ն, քննադատել են ԱՄՆ-ի զորքերի հանկարծակի «դուրսբերումը երկրից որպես ազդակ հաղորդել թալիբների առաջխաղացմանը, իսկ Քարզայը կոչ է արել Միացյալ Նահանգներին"վերջ դնել այս ձախողված առաքելությանը»<ref>{{Cite news|author=Crawford|first=Alex|title=Afghanistan: 'End this failed mission' says former Afghan president Hamid Karzai as he blames US and its allies for rise in terrorism|url=https://news.sky.com/story/afghanistan-end-this-failed-mission-says-former-afghan-president-hamid-karzai-as-he-blames-us-and-its-allies-for-rise-in-terrorism-12349017|accessdate=16 August 2021|website=[[Sky News]]|date=6 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghanistan's Ghani blames 'abrupt' US withdrawal for worsening security|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210802-afghanistan-s-ghani-blames-abrupt-us-withdrawal-for-worsening-security|accessdate=16 August 2021|website=[[France24]]|date=2 August 2021}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Դոնալդ Թրամփի նախագահություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:2020 քաղաքականությունում]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի զինված ուժեր]] swb3klvg6zi33z6z43cebrfzamjp9qa 8486543 8486526 2022-08-10T13:28:38Z ArmSirius 64149 /* Թալիբների պատասխանը */ wikitext text/x-wiki [[ԱՄՆ զինված ուժեր]]ը [[Աֆղանստան]]ից դուրս են բերվել 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին, ինչն ավարտվել է [[ՆԱՏՕ]]-ի «Ազատության պահապան» և «Վճռական աջակցություն» գործողությունները։ [[ԱՄՆ]]-ը և նրա դաշնակիցները երկիր են ներխուժել 2001 թվականին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո, ինչի հետևանքով պատերազմը դարձել է ԱՄՆ-ի պատմության մեջ ամենաերկար զինված հակամարտությունը։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին (ՆԱՏՕ-ի հիմնական առաքելության ավարտից հետո) ստեղծվել են Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի առաջատար զորքերն այն դիվանագիտական կորպուսի պաշտպանության համար, որն աշխատանքը շարունակել է [[Քաբուլ]]ում։ Հուլիսի 30-ին մեկնարկել է «Ապաստան դաշնակիցների համար» գործողությունը. ԱՄՆ-ի ավիացիան երկրից տարհանել է Աֆղանստանի ընտրված քաղաքացիներին (զինվորական թարգմանիչներին), որոնց բռնաճնշումների վտանգ էին սպառնում։ == Նախորդող իրադարձություններ == === Օբամայի վարչակազմ === 2011 թվականին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն Աֆղանստանից դուրս կգա 2014 թվականի վերջին՝ ավարտելով «Անխորտակելի ազատություն» գործողությունը<ref>{{Cite news|author=DeYoung|first=Karen|title=Obama's drawdown in Afghanistan will shift tactics in war|url=https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|accessdate=4 September 2012|website=The Washington Post|date=23 June 2011|archivedate=13 December 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201213091014/https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Landler|first=Mark|title=Obama Will Speed Pullout From War in Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|accessdate=21 March 2021|website=[[New York Times]]|date=22 June 2011|archivedate=1 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210201074114/https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|url-status=live}}</ref>։ Չնայած այն բանին, որ 2014 թվականին ամերիկյան զորքերի զգալի մասը դուրս է բերվել, և ՆԱՏՕ-ի Անվտանգության աջակցման միջազգային ուժերն ավարտել են իրենց աշխատանքը, 9800 ամերիկացի զինվորներ մնացել են Աֆղանստանի ներսում տեղակայված «Ազատության պահապան» գործողության ժամանակ, որը ՆԱՏՕ-ի «Վճռական աջակցություն» առաքելության մաս է կազմում<ref name="Sentinel">{{Cite news|url=https://www.military.com/daily-news/2014/12/29/amid-confusion-dod-names-new-mission-operation-freedoms.html|title=Amid Confusion, DoD Names New Mission 'Operation Freedom's Sentinel'|author=Sisk|first=Richard|website=Military.com|date=29 December 2014}}</ref>։ Գեներալ Ջոն Ֆ. Քեմփբելը նոր ռազմական գործողության համար լրացուցիչ 1000 ամերիկացի զինծառայող է խնդրել<ref name="Sentinel" />։ === Թրամփի վարչակազմ === [[Պատկեր:President_Donald_J._Trump_and_President_Ashraf_Ghani_of_Afghanistan_at_the_United_Nations_General_Assembly_(36747065014).jpg|ձախից|մինի|[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը և [[Աֆղանստանի նախագահ]] [[Աշրաֆ Հանի]]ն [[Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում]], 2017 թվականի հոկտեմբերի 2]] 2017 թվականի ամռանը, երբ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի զինծառայողների պաշտոնական թվաքանակը կազմում էր 8400 մարդ<ref>{{Cite web|url=https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|title=Mattis: Authority delegated by Trump in Afghanistan is tactical, not strategic|author=Copp|first=Tara|website=Military Times|date=21 July 2017|archive-url=https://archive.today/20170824164655/https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|archive-date=24 August 2017|access-date=24 August 2017|url-status=live}}</ref>, նախագահ Դոնալդ Թրամփը ամերիկյան զինվորականներին լիազորություն տվեց որոշումներ կայացնել [[Սիրիա]]յում, [[Իրաք]]ում և Աֆղանստանում ռազմական գործողությունների համար զորքերի թվաքանակի ավելացման մասին՝ առանց [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տնից]] նախնական համաձայնության<ref>{{Cite news|author=Nicole Gaouette|title=Trump delegates troop decisions, to praise and concern|url=http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=17 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824160855/http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Gordon|first=Michael R.|title=Trump Gives Mattis Authority to Send More Troops to Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|date=13 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824163802/https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարար [[Ջիմ Մեթիս]]ը գովել է այս որոշումը. «Դա երաշխավորում է, որ նախարարությունը կարող է հեշտացնել մեր առաքելությունների կատարումը և օպերատիվ կերպով համաձայնեցնել մեր պարտավորությունները տեղերում տիրող իրավիճակի հետ։ Աֆղանստանում մեր ընդհանուր առաքելությունը մնում է նույնը՝ կրթել, խորհուրդ տալ և օգնություն ցույց տալ աֆղանական ուժերին, որպեսզի նրանք կարողանան պաշտպանել աֆղանական ժողովրդին, իսկ ահաբեկիչները չկարողանան ապաստան գտնել Աֆղանստանում՝ մեզ կամ այլոց վրա հարձակվելու համար»,-ասել է նա<ref>{{Cite news|first=Barbara|author=Starr|title=Mattis confirms White House has given him authority to set Afghanistan troop levels|url=http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=14 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824161756/http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Աֆղանստանում 2017 թվականի ապրիլից գործող ԱՄՆ-ի ռազմավարության ընդհանուր ուրվագծերը նկարագրվել են որպես աֆղանական ուժերին ուսուցման, խորհրդատվության և օգնության համար հատուկ գործողությունների ուժերի ավելացում, [[Պակիստան]]ում տարրերի դեմ պայքարի ավելի հուսալի ծրագիր, որոնք օգնում են թալիբներին, ավելի մեծ ավիացիայի և հրետանու տեղակայում, ինչպես նաև ներկայիս կառավարության գոյատևման քաղաքական հանձնառություն Քաբուլում<ref>{{Cite news|author=Eli Lake|title=Without plan, Trump allows more troops for Afghanistan|url=http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|accessdate=25 August 2017|website=The Wichita Eagle|date=16 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170825055916/http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|archivedate=25 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին նախագահ Թրամփը հրապարակել էր Աֆղանստանում իր վարչակազմի ռազմավարությունը՝ հայտարարելով, որ «հաղթանակը հստակ սահմանում կունենա՝ հարձակում մեր թշնամիների վրա, ԻԼԻՊ-ի ոչնչացում, [[Ալ-Քաիդա]]յի փլուզում, թալիբների կողմից երկրի նկատմամբ վերահսկողության զավթման կանխարգելում և ամերիկացիների դեմ զանգվածային ահաբեկչական գործողությունների կանխարգելում»<ref name="WP20170821" /><ref name="NYT20170821">{{Cite news|author=Julie Hirschfeld Davis and Mark Landler|title=Trump Outlines New Afghanistan War Strategy With Few Details|url=https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824165338/https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ Օգոստոսի 24-ին Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար, գեներալ Ջոն Ու.Նիքոլսոն կրտսերը հաստատել է, որ զորքերի թվաքանակը, ռազմավարությունը և հաջողության պայմանները կախված են ռազմական գործողությունների տեմպից և ցամաքային պայմաններից, ոչ թե «կամայական ժամկետներից»<ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=U.S. Troop Increase in Afghanistan Is Underway, General Says|url=https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|accessdate=25 August 2017|date=24 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825054255/https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Թրամփը չի հստակեցրել, թե քանի զինծառայող է գործի դրվելու իր նոր բաց ռազմավարությանը համապատասխան, սակայն Կոնգրեսի պաշտոնյաներին ասվել է, որ անհրաժեշտ է տեղակայել ևս 4000 զինծառայող<ref name="WP20170821">{{Cite news|author=David Nakamura and Abby Phillip|title=Politics Trump announces new strategy for Afghanistan that calls for a troop increase|url=https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|accessdate=25 August 2017|date=21 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825055254/https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ [[The Washington Post]]-ը օգոստոսի 30-ին հաղորդել է, որ Աֆղանստանի համար ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը, հավանաբար, բաղկացած կլինեն ծովային հետևակի դեսանտայիններից և փոքր հրետանային ջոկատներից, որոնք բաղկացած են մոտավորապես 100 զինծառայողներից մեկ միավորի համար, որոնք պետք է ցրվեին ամբողջ երկրում, որպեսզի լրացնեն օդային աջակցության բացը<ref name="WPAP20170830">{{Cite news|author=Lolita C. Baldor|title=Pentagon: US troop total in Afghanistan larger than reported|url=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831205829/https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զեկույցի համաձայն, հավանաբար, կօգտագործվի օդային աջակցությունը լրացուցիչ F-16 կործանիչների, A-10 գրոհիչների և լրացուցիչ B-52 ռմբակոծիչների կամ դրանց համակցության տեսքով<ref name="WPAP20170830" />։ Թերթը նաև հայտարարել է. «ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը թույլ կտան ամերիկացիներին ավելի շատ տեղերով և մարտական գործողությունների վայրին մոտ խորհրդակցել աֆղանական զորքերին»,-հայտարարել են Քաբուլում ԱՄՆ-ի պաշտոնատար անձինք։ «Քանի որ ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումներ հեռու են երկրի խոշորագույն բազաներից, այդ ուժերը քողարկելու համար կպահանջվի լրացուցիչ աջակցություն օդից և հրետանիից»<ref name="WPAP20170830" />''։'' [[New York Times]]-ը հավելել է, որ «ամերիկացի զինվորականները կկարողանան տեղում առանձին աֆղանական բրիգադներ կոնսուլտացիաներ անցկացնել՝ նրանց հեռավոր շտաբներից հրահանգելու փոխարեն։ Նրանք կարող են ակտիվացնել հատուկ գործողությունների ուժերի ուսուցման գործողությունները և այդպիսով զգալիորեն մեծացնել աֆղանական հատուկ ջոկատայինների քանակը։ Դա թույլ կտա ամերիկացի զինվորական հրամանատարներին և զինծառայողներին ավիացիոն և հրետանային հարվածներ հասցնել աֆղանական ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումների անունից»<ref name="NYT20170830">{{Cite news|author=Cooper|first=Helene|title=U.S. Says It Has 11,000 Troops in Afghanistan, More Than Formerly Disclosed|url=https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|accessdate=31 August 2017|website=The New York Times|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831215013/https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 30-ին պաշտպանության նախարարությունը հայտնել էր, որ Աֆղանստանում ավելի շատ զորքեր են գտնվում, քան ենթադրվում էր ավելի վաղ։ [[Պենտագոն]]ը հայտարարել է, որ կոնտինգենտի փաստացի քանակն ավելի մոտ էր 11 000-ին, քան նախկինում հայտարարված 8 400-ին, ընդ որում ավելի մեծ թիվ էր ներառում ինչպես գաղտնի, այնպես էլ ժամանակավոր ստորաբաժանումները<ref name="NYT20170830"/><ref name="WP20170830">{{Cite news|author=Thomas Gibbons-Neff|title=Checkpoint: Afghan troop surge likely to include thousands of paratroopers, Marines and heavy bombers|url=https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831212303/https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զինծառայողների թվաքանակի ավելի ցածր գնահատականը եղել է հաշվապահական հաշվառման և բյուրոկրատիայի ապակողմնորոշիչ միջոցների արդյուն<ref name="WPAP20170830"/>։ [[Պատկեր:General_Austin_S._Miller.jpg|մինի|Գեներալ [[Օսթին Միլեր]]ը Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար է դարձել 2018 թվականի սեպտեմբերին և ղեկավարել զորքերի դուրսբերումը մինչև 2021 թվականի հուլիսը:]] 2017 թվականի սեպտեմբերին Թրամփի վարչակազմը սկսել է Աֆղանստան ուղարկել ավելի քան 3000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Աֆղանստանում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը գերազանցել է 14 000-ը<ref>{{Cite news|author=Mitchell|first=Ellen|website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|title=Mattis: US to send 3,000 more troops to Afghanistan|url=http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|accessdate=18 October 2017|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193100/http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite news|title=Mattis says over 3,000 additional U.S. troops will deploy to Afghanistan|url=https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|accessdate=18 October 2017|publisher=CBS News|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193747/https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|title=US sends 3,000 more troops to Afghanistan|date=18 September 2017|publisher=BBC News US & Canada|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018193454/http://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|archive-date=18 October 2017|access-date=18 October 2017}}</ref>։ Երբ գեներալ Օսթին Սքոթ Միլերը 2018 թվականի սեպտեմբերին ընդունեց Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարությունը, երկրում տեղակայվեց 15 000 ամերիկացի զինծառայող։ 2019 թվականի հոկտեմբերին մեկ ամիս առաջ թալիբների հետ խաղաղ բանակցությունների կտրուկ դադարեցումից հետո գեներալ Միլլերը հայտարարել էր, որ ամերիկյան ուժերը մեկ տարվա ընթացքում կրճատվել են մինչև 13 000՝ Քաբուլում ամերիկյան հրամանատարության միակողմանի որոշման արդյունքում։ Պաշտպանության նախարար [[Մարկ Էսպեր]]ը մեկնաբանել է զորքերի կրճատումը, ասելով, որ «Գեներալ Միլերը անում է այն, ինչ ես խնդրել եմ մեր բոլոր հրամանատարներին, երբ պաշտոնն ստանձնեց... տեսնել, թե որտեղ նրանք կարող են ազատ արձակել ժամանակը, փողը և աշխատուժը», որպես ազգային պաշտպանության ռազմավարության մաս, որը կոչված է աստիճանաբար տեղափոխել ԱՄՆ-ի գլոբալ ռազմական ռազմավարությունը ահաբեկչության դեմ պայքարի առաջնայնությունից և Ռուսաստանի և [[Չինաստան]]ի դեմ պայքարին<ref name="George">{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|title=U.S. has begun reducing troops in Afghanistan, commander says|author=George|first=Susannah|website=The Washington Post|date=21 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191021210354/https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|archive-date=21 October 2019|access-date=22 October 2019|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի դեկտեմբերին «Աֆղանական փաստաթղթերում» պարզվել է, որ բարձրաստիճան զինվորականներն ու կառավարական պաշտոնյաները ընդհանուր առմամբ այն կարծիքին են եղել, որ Աֆղանստանում պատերազմում հնարավոր չէ հաղթել, բայց դա թաքցրել են հասարակությունից<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|title=Confidential documents reveal U.S. officials failed to tell the truth about the war in Afghanistan|author=Craig Whitlock|website=The Washington Post|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602135802/https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|archive-date=2 June 2021|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|title=Top US officials knew the Afghanistan war was unwinnable and 'lied' — even as costs rose to $1 trillion and 2,351 American troop's lives|author=Ryan Pickrell|website=[[Business Insider]]|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023020752/https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|archive-date=23 October 2020|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի վերջին գրեթե 2400 ամերիկացիներ զոհվեցին պատերազմում, ավելի քան 20 000-ը վիրավորվեցին<ref name="George" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ը և «[[Թալիբան]]» շարժումը «Դոհայի համաձայնագիր» անվանումով խաղաղ համաձայնագիր են ստորագրել այն դրույթներով<ref>{{Cite news|author=Qazi|first=Shereena|title=Afghanistan's Taliban, US sign agreement aimed at ending war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|publisher=[[Al-Jazeera]]|archivedate=12 September 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912160729/https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|url-status=live}}</ref>, որոնք ներառում են Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերի դուրսբերումը, «Թալիբանի» պարտավորությամբ կանխել «Ալ-Քաիդայի» գործողությունը Թալիբանի վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում, և որոնք ներառում են Թալիբանի և Աֆղանստանի այն ժամանակվա Իսլամական Հանրապետության կառավարության միջև բանակցությունները<ref>{{Cite news|title=US and Taliban sign deal to end 18-year Afghan war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|website=[[BBC News]]|archivedate=5 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210105061052/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|url-status=live}}</ref>։ Գործարքը պաշտպանել են Չինաստանը, Պակիստանը և Ռուսաստանը<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|title=India asserts Afghanistan's 'national sovereignty' as peace talks with Taliban start in Qatar|author=Basu|first=Nayanima|website=ThePrint|date=12 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210404200513/https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|archive-date=4 April 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>, և միաձայն հավանություն է տվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը<ref>{{Cite web|url=https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|title=Security Council resolution endorses moves towards long-sought Afghanistan peace|author=|first=|website=United Nations|date=10 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602212845/https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|archive-date=2 June 2021|access-date=29 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Թրամփի վարչակազմը համաձայնել է մինչև 2020 թվականի հուլիսը 13 հազարից մինչև 8600 զինծառայողների սկզբնական կրճատման՝ հետագայում մինչև 2021 թվականի մայիսի 1-ը ամբողջական դուրսբերմամբ, եթե Թալիբանը կատարի իր պարտավորությունները<ref>{{Cite web|url=https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|title=U.S.-Taliban Deal: India should Chalk-out a New Strategy|author=Network|first=Readables|date=21 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103074450/https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|archive-date=3 January 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սակայն Բայդենի վարչակազմը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը զորքերի դուրսբերումը չի սկսի մինչև մայիսի 1-ը և դուրսբերումը կավարտի մինչև սեպտեմբերի 11-ը<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.defense.gov/Explore/News/Article/Article/2573268/biden-announces-full-us-troop-withdrawal-from-afghanistan-by-sept-11/|title=Biden Announces Full U.S. Troop Withdrawal From Afghanistan by Sept. 11|author=Cronk|first=Terri Moon|website=U.S. Department of Defense|date=14 April 2021|access-date=2021-08-16|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2021/04/14/remarks-by-president-biden-on-the-way-forward-in-afghanistan/|title=Remarks by President Biden on the Way Forward in Afghanistan|website=The White House|date=2021-04-14|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Հուլիսի 8-ին Բայդենը որոշել է ԱՄՆ-ի դուրս գալու վերջնաժամկետը՝ օգոստոսի 31-ը<ref name=":1">{{Cite web|lang=en|url=https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|title=Biden says US war in Afghanistan will end August 31|website=AP NEWS|date=8 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708195329/https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|archive-date=8 July 2021|access-date=8 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակելու է օդային հարվածներ հասցնել<ref>{{Cite news|author=Horton|first=Alex|date=25 July 2021|title=U.S. prepared to continue airstrikes against Taliban, top commander says|url=https://www.washingtonpost.com/world/2021/07/25/us-airstrikes-afghanistan-taliban-mckenzie/|website=The Washington Post|accessdate=6 August 2021}}</ref>։ === Խաղաղության համաձայնագիր ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև === 2020 թվականի փետրվարին նախագահ Թրամփը և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները պայմանավորվել են գործարք կնքել թալիբների հետ, որը նախատեսում է ԱՄՆ-ի ռազմական ուժերի պաշտոնական դուրսբերում Աֆղանստանից։ Համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ թալիբները խոստացել են «թույլ չտալ» Ալ-Քաիդային «կամ ցանկացած այլ ծայրահեղական խմբավորման գործել իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում»։ Համաձայնագրում, որը վերնագրված է «Աֆղանստանում խաղաղության հասնելու մասին համաձայնագիր», ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերը լրջորեն դուրս են բերվել, և սահմանվել է վերջնաժամկետ՝ ԱՄՆ-ի զորքերի լիակատար դուրսբերման համար՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref name="Deal">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|date=29 February 2020|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/491544713df4879f399d0ff5523d369e|title=US and Taliban sign deal aimed at ending war in Afghanistan|author=Lee|first=Matthew|date=29 February 2020|publisher=[[Associated Press]]}}</ref>։ Թրամփը բաց է թողել ռազմական գործողությունների վերսկսման հնարավորությունը, եթե թալիբները խախտեն համաձայնագրի պայմանները, խոստանալով, որ եթե պայմանները խախտվեն, մենք կվերադառնանք այն ուժի հետ, որը ոչ ոք երբեք չի տեսել<ref name="Deal" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ն թալիբների հետ համաձայնագիր է ստորագրել 14 ամսից զորքերը դուրս բերելու մասին, եթե թալիբները պաշտպանեն համաձայնագրի պայմանները։ 2020 թվականի փետրվարի դրությամբ շուրջ 13 հազար ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս գտնվում էին երկրում։ Երկու կողմերը պայմանավորվել են զորքերի աստիճանական դուրսբերման մասին 14 ամսվա ընթացքում պայմանների հիման վրա, և դուրսբերման համաձայնագիրը ներառում է «Միացյալ Նահանգների բոլոր զինված ուժերը, նրանց դաշնակիցները և կոալիցիոն գործընկերները, ներառյալ ամբողջ ոչ դիվանագիտական քաղաքացիական անձնակազմը, մասնավոր անվտանգության կապալառուները, հրահանգիչները, խորհրդականները և սպասարկող անձնակազմը»։ Առաջին փուլում ԱՄՆ-ն Աֆղանստանում իր ուժերը կկրճատի շուրջ 5 000 զինծառայողներով՝ մինչև 8 600, ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև համաձայնագրի կնքումից հետո 135 օրվա ընթացքում։ Զորքերի աստիճանական դուրսբերման ընթացքում թալիբներն ու աֆղանական կառավարությունը ստիպված կլինեն իշխանության բաժանման մասին ավելի կոնկրետ համաձայնագիր մշակել։ Այդ ժամկետները կառավարությանը կտար բանակցությունների ժամանակ ամերիկյան ռազմական պաշտպանության քողարկում։ ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն հայտարարել է, որ ԱՄՆ մնացած զորքերը լծակ կծառայեն թալիբների կողմից իրենց խոստումների կատարումն ապահովելու համար։ Եթե Թալիբանը Կատարի «Ալ-Քաիդայից» հրաժարվելու իր պարտավորությունները և սկսի ներաֆղանական խաղաղ բանակցությունները, ԱՄՆ-ը կհամաձայնի տասը ամսվա ընթացքում Աֆղանստանից մնացած բոլոր ամերիկյան ուժերի ամբողջական դուրսբերմանը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|title=U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met|author=Greenfield|first=Charlotte|website=MSN|date=29 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200229233816/https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|archive-date=29 February 2020|access-date=29 February 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=Taliban and U.S. Strike Deal to Withdraw American Troops From Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|accessdate=29 February 2020|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200229235609/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|archivedate=29 February 2020|website=The New York Times}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal and Russell Goldman|title=4 Takeaways From the U.S. Deal With the Taliban|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|accessdate=1 March 2020|website=The New York Times|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301000422/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Tom Vanden Brook and Deirdre Shesgreen|title=Historic peace deal in Afghanistan reached with Taliban, allowing withdrawal of US troops|url=https://eu.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|accessdate=1 March 2020|website=USA Today|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301001435/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|accessdate=1 March 2020|website=BBC News|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301002219/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Jennifer Hansler|title=US and Taliban sign historic agreement|url=https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/index.html|accessdate=1 March 2020|publisher=CNN|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301004545/https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/|archivedate=1 March 2020}}</ref>։ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ի գծով նրա դաշնակիցները համաձայնել են 14 ամսվա ընթացքում դուրս բերել բոլոր զորքերը, եթե գրոհայինները պաշտպանեն գործարքը<ref name="bbcreject">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|title=Afghan conflict: President Ashraf Ghani rejects Taliban prisoner release|website=BBC News|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200421043856/https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|archivedate=21 April 2020}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 1-ին խաղաղ համաձայնագիրը լուրջ խնդրի առաջ կանգնեց, երբ նախագահ Հանին մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ Աֆղանստանի կառավարությունը, որը գործարքի կողմ չի եղել, կմերժի համաձայնության կոչը՝ գերիների փոխանակումը Թալիբանի հետ անցկացնելու վերաբերյալ, որը առաջարկվել էր 2020 թվականի մարտի 10-ին՝ ներաֆղանական բանակցությունների սկզբում, հայտարարելով, որ «Աֆղանստանի կառավարությունը ոչ մի պարտավորություն չի ստանձնել 5000 թալիբների բանտարկյալների ազատ արձակման համար»<ref name="apreject">{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|title=Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases|website=Politico|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200402215618/https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|archivedate=2 April 2020}}</ref><ref name="reject">{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|title=Ghani: No Commitment to Release Taliban Prisoners|website=TOLOnews|date=1 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403062215/https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|archive-date=3 April 2020|access-date=1 March 2020}}</ref><ref name="reject2">{{Cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|title=President Ghani rejects peace deal's prisoner swap with Taliban|publisher=Al Jazeera|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200404193450/https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|archivedate=4 April 2020}}</ref><ref name="nprreject">{{Cite news|url=https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|title=Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal|first=Cat|author=Schuknecht|publisher=NPR|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200411202634/https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|archivedate=11 April 2020}}</ref>։ Հանին նաև հայտարարել է, որ գերիների ցանկացած փոխանակում «չի կարող բանակցությունների նախադրյալ լինել», բայց պետք է լինի բանակցությունների մի մասը<ref name="bbcreject"/>։ === Զորքերի դուրսբերում === Ամերիկյան զորքերի մի մասը Աֆղանստանից դուրս է բերվել 2020 թվականի մարտի 9-ին, ինչպես դա պահանջում է ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև խաղաղ համաձայնագիրը<ref>{{Cite news|author=Baldor|first=Lolita C.|title=US begins troop withdrawal from Afghanistan, official says|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|accessdate=25 April 2020|website=The Military Times|date=9 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200324014456/https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|archivedate=24 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=US starts troop pullout, seeks end to Afghan leaders' feud|url=https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|accessdate=25 April 2020|website=Associated Press|date=10 March 2020|archiveurl=https://archive.today/20200425184307/https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|archivedate=25 April 2020|author=Kathy Gannon and Rahim Faiez}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 10-ին ԱՄՆ կենտրոնական հրամանատարությունը մերժել է տեղեկություններն այն մասին, որ ամերիկացի զինվորականները մշակել են Աֆղանստանից ամերիկյան բոլոր զորքերի դուրսբերման ծրագիր։ Գեներալ Քենեթ Ֆ. Մաքքենզի կրտսերը, Կենտրոնական հրամանատարության ղեկավարը նաև հայտարարել է, որ ծրագիրը 14 ամսվա ընթացքում Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակի կրճատումն էր՝ մինչև 8600<ref name="partialonly">{{Cite news|title=CENTCOM boss says military plans for withdrawal from Afghanistan not developed yet|url=https://www.militarytimes.com/flashpoints/2020/03/10/centcom-boss-say-military-plans-for-withdrawal-from-afghanistan-not-developed-yet/|accessdate=25 April 2020|website=Military Times|date=10 March 2020}}</ref>։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ի բանակը հաստատել է, որ 2020 թվականի ամռանը Աֆղանստան լրացուցիչ զորքեր կուղարկվեն<ref name="moretroops">{{Cite web|url=https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|title=Army announces summer troop moves to Europe, Iraq and Afghanistan|author=Vandiver|first=John|website=Stars and Stripes|date=24 April 2020|publisher=Stars and Stripes|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425182238/https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|archive-date=25 April 2020|access-date=25 April 2020}}</ref>։ Կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով՝ ԱՄՆ-ն աֆղանստանցի զինծառայողների թվաքանակը մինչև 2020 թվականի հունիսի 18-ը կրճատել է մինչև 8600՝ Թալիբանի՝ 2020 թվականի փետրվարի խաղաղ համաձայնագրի համաձայն<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|title=U.S. Troops in Afghanistan Reduced to 8,600, General Says|accessdate=19 June 2020|website=The New York Times|date=19 June 2020|author=Mashal|first=Mujib|archivedate=19 June 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200619080801/https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի հուլիսի 1-ին, ամերիկյան զորքերին ռուսական ենթադրյալ պարգևատրման ծրագրում թալիբների մասնակցության մասին ԶԼՄ-ներում հաղորդումներից հետո, ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի զինված ուժերի կոմիտեն քվեարկել է պետական պաշտպանության մասին օրենքի ուղղման օգտին, որպեսզի լրացուցիչ պայմաններ սահմանվեն, որոնք պետք է կատարվեն նախքան ԱՄՆ նախագահ Թրամփը կկարողանա շարունակել Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերումը, ներառյալ Այն գնահատման պահանջը, թե արդյոք որևէ երկիր առաջարկել է թալիբներին օգնություն՝ ԱՄՆ-ի և կոալիցիայի, ինչպես նաև արգելել ֆինանսավորման կրճատումը զորքերի պակաս, քան 8000 և կրկին 4000, եթե վարչակազմը չի հաստատել, որ դա չի վտանգել ամերիկյան շահերը Աֆղանստանում<ref>{{Cite news|title=House panel votes to constrain Afghan drawdown, ask for assessment on 'incentives' to attack US troops|url=https://thehill.com/policy/defense/505568-house-panel-votes-to-constrain-afghan-drawdown-ask-for-assessment-on|website=The Hill|date=1 July 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=House Democrats, Working With Liz Cheney, Restrict Trump's Planned Withdrawal of Troops From Afghanistan and Germany|url=https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|website=The Intercept|date=2 July 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=21 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210121210750/https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|url-status=live}}</ref>։ [[Պատկեր:Secretary_Pompeo_Meets_With_the_Taliban_Delegation_(50332459158).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն և [[Աբդուլ Ղանի Բարադար]]ը [[Դոհա]]յում, [[Քաթար]]ում Թալիբանի պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ, 2020 թվականի սեպտեմբերի 12]] 2020 թվականի հուլիսի 1-ին ԱՄՆ-ի Սենատը մերժել է Ռենդ Փոլի կողմից ազգային պաշտպանության թույլտվության մասին օրենքում փոփոխություն կատարելու փորձը, որը կպահանջեր մեկ տարվա ընթացքում Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի բոլոր ուժերի դուրսբերում և վերջ կդներ 19-ամյա պատերազմին<ref>{{Cite news|title=Senate rejects Paul proposal on withdrawing troops from Afghanistan|url=https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|website=The Hill|date=1 June 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=5 June 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210605150936/https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|url-status=live}}</ref>։ Օգոստոսի 8-ին պաշտպանության նախարար Մարկ Էսփերը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները կկրճատի զորքերի թիվը մինչև 5000-ից պակաս՝ մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի վերջ<ref>{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|title=Mark Esper says US troop levels in Afghanistan to go below 5,000 by end of November|publisher=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809051145/https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|archive-date=9 August 2020|access-date=9 August 2020|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ հետախուզության աշխատակիցները հաշվարկել են, որ Իրանի կառավարությունը Թալիբանի հետ կապված ցանց Հաքանիի պարգև է առաջարկել Աֆղանստանում օտարերկրյա զինծառայողների, այդ թվում՝ ամերիկացիների սպանության համար։ [[CNN]]-ի համաձայն՝ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը «երբեք չի հիշատակել ռմբակոծություններին Իրանի մասնակցության մասին։ Այս բացթողումը, ներկա և նախկին պաշտոնյաների խոսքով, կապված էր խաղաղ համաձայնագրի և Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերման մեծ առաջնահերթության հետ»<ref>{{Cite news|title=US intelligence indicates Iran paid bounties to Taliban for targeting American troops in Afghanistan|url=https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|publisher=CNN|date=17 August 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=15 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215040830/https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Քրիստոֆեր Միլերը հայտարարել է զորքերի հետագա դուրսբերման մասին մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը, ինչի հետևանքով Աֆղանստանում և Իրաքում կմնա համապատասխանաբար 2500 զինծառայող, նախորդ 4500 և 3000-ի համեմատությամբ։ ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը նախագահ Թրամփի անունից հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում նա հույս է հայտնել, որ Բայդենի նոր վարչակազմը կհասնի նրան, որ ամերիկյան բոլոր զորքերը տուն վերադառնան ավելի վաղ համաձայնեցված ժամկետին՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|author=Starr|first=Barbara|date=17 November 2020|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Ջո Բայդենն ավելի վաղ հայտարարել էր, որ աջակցում է Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի դուրսբերմանը իր նախագահական ընտրարշավի ժամանակ<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/policy-and-politics/21439556/2020-election-trump-biden-peace-war|title=Trump and Biden want you to believe they're more anti-war than they are|author=Ward|first=Alex|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=21 September 2020}}</ref>, թեև նա չէր բացառում այն բանի հավանականությունը, որ ԱՄՆ-ն «բաց կլինի երկրում փոքր քանակությամբ զորքերի պահպանման համար, որոնց առաքելությունը կլինի բացառապես հակաահաբեկչական գործողությունների վրա կենտրոնացումը»<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2021/4/25/22402539/afghanistan-military-withdrawal-final-biden-september-11th|title=The US military is finally withdrawing from Afghanistan|author=Peters|first=Cameron|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=25 April 2021}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Պենտագոնը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակը 4500-ից կկրճատի մինչև 2500-ի հունվարի կեսերին, այսինքն՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 20-ի նախագահ Թրամփի լիազորությունների ժամկետի ավարտը<ref name="20201117AlJazeera">{{Cite news|title=Donald Trump: US announces plans to cut troop levels in Afghanistan, Iraq|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|accessdate=17 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117201251/https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|archivedate=17 November 2020}}</ref><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes">{{Cite news|author=Faizi|first=Fatima|title=U.S. Troops Are Packing Up, Ready or Not|url=https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118074857/https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|archivedate=18 November 2020}}</ref><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen">{{Cite news|author=Browne|first=Ryan|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|url=https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118061259/https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|archivedate=18 November 2020}}</ref>։ ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում մնացած զորքերը կպաշտպանեն ամերիկացի դիվանագետներին, ամերիկյան դեսպանատունն ու Աֆղանստանում կարևոր աշխատանք կատարող ԱՄՆ կառավարության այլ հաստատություններ, ինչը թույլ կտա ԱՄՆ դաշնակիցներին իրենց աշխատանքն իրականացնել Աֆղանստանում և զսպել ամերիկայի թշնամիներին Աֆղանստանում<ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ Հայտարարությունը քննադատության է ենթարկվել սենատորների անդամների կողմից, ինչպիսիք են Սենատի մեծամասնության առաջնորդ Միթչ Մակքոնելը կամ Ռոդ Այլենդից սենատոր Ջեք Ռիդը<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը իր հայտարարության մեջ զգուշացրել է,որ «չափազանց վաղ կամ չհամաձայնեցված խնամքի գինը կարող է շատ բարձր լինել»<ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Քննադատները հայտարարել են, որ աֆղանական զորքերի դուրսբերումը ոչ միայն կխաթարի առանց այդ էլ փխրուն անվտանգությունը տարածաշրջանում, այլև հայտարարել են, որ զորքերի կրճատումը ոչ միայն վնաս կհասցնի Թալիբանի զինյալների և Աֆղանստանի կառավարության միջև շարունակվող խաղաղ բանակցություններին, այլև կխաթարի փխրուն անվտանգությունն Աֆղանստանում<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի խոսքով՝ թվաքանակի կրճատման գնահատման համար օգտագործվող պայմաններն այժմ հիմնված են այն բանի վրա, թե արդյոք ազգային անվտանգության սպառնալիքի տակ կհայտնվի Աֆղանստանում զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդ։ «Մենք չենք կարծում, որ դա այդպես է»,-ասել է ներկայացուցիչը։ Մեկ այլ պայման էր այն, թե «կարող ենք արդյոք պահպանել մեր դիրքերն Աֆղանստանում, որոնք թույլ կտան մեզ մեր առաքելությունը կատարել մեր դաշնակիցների ու գործընկերների հետ միասին»<ref name="20201118ABCNewsMartinez">{{Cite news|author=Martinez|first=Luis|title=Pentagon announces troop reductions in Afghanistan and Iraq|url=https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056|accessdate=18 November 2020|date=18 November 2020|archivedate=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117204809/https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056}}</ref>։ Այս հայտարարությունը մտահոգություն է առաջացրել Աֆղանստանում, քանի որ ԱՄՆ զորքերը համարվում են թալիբների դեմ խոչընդոտ<ref name="20201117NewYorkTimes" />։[[Պատկեր:210321-D-BN624-1081_(51058752833).jpg|մինի|Գեներալ Օսթին Միլերը և պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինը Աֆղանստանում, 2021 թվականի մարտ]]Թրամփի վարչակազմը 2021 թվականի հունվարին ավարտել է զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդու, ինչը 2001 թվականից ի վեր Աֆղանստանում ամերիկյան զինվորների ամենացածր թիվն է ԱՄՆ-ի կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով<ref name="Ali">{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=U.S. troops in Afghanistan now down to 2,500, lowest since 2001: Pentagon|website=Reuters|accessdate=6 February 2021|date=15 January 2021|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|archivedate=18 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210318045325/https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|url-status=live}}</ref>՝ 2021 թվականի հունվարի դրությամբ Աֆղանստանում մնացած ԱՄՆ-ի յուրաքանչյուր զինծառայողի համար բաժին է ընկել ավելի քան յոթ պայմանագրային զինծառայողների, ինչը կազմում է ավելի քան 18 հազար պայմանագրային զինծառայող<ref name=":0">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|url-status=live|accessdate=22 February 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414115023/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040}}</ref>։ == Բայդենի վարչակազմ == 2021 թվականի հունվարին նախագահ [[Ջո Բայդեն]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական [[Ջեյք Սալիվան]]ը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն կվերանայի խաղաղ համաձայնագիրը՝ Աֆղանստանից մնացած 2500 զինվորներին արդյունավետ դուրս բերելու համար<ref>{{Cite news|title=Biden administration will review deal with the Taliban: White House|url=https://www.yahoo.com/news/biden-administration-review-taliban-agreement-215107703.html|accessdate=22 January 2021|website=Yahoo! News|date=22 January 2021}}</ref>։ Բայդենը հավանություն է տվել 2014 թվականին ամբողջական թողարկմանը<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|title=Joe Biden: withdrawal from Iraq and Afghanistan allows military to refocus|website=the Guardian|date=26 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308130648/https://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|archive-date=8 March 2021|access-date=22 March 2021|url-status=live}}</ref>, սակայն ի սկզբանե պարզ չէր, թե արդյոք նա կաջակցի 2021 թվականի մայիսին Թրամփի թողարկման վերջնաժամկետին<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|title=Exclusive: Taliban Warns Biden Going Back on Afghanistan Deal 'Causes Problems'|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224020840/https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|title=Biden has no good options on Afghanistan with deadline for troop withdrawal looming|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215011057/http://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|archive-date=15 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Buchanan|first=Pat|title=Is Biden Prepared to Lose Afghanistan?|url=https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|accessdate=21 March 2021|website=Town Hall|date=19 February 2021|archivedate=6 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210306061312/https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի մարտին լրատվական հաղորդագրություններում ասվում էր, որ նախագահ Բայդենը պոտենցիալ դիտարկում է Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի պահպանման հնարավորությունը մինչև 2021 թվականի նոյեմբեր<ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|title=Biden weighs keeping U.S. troops in Afghanistan until November|publisher=[[NBC News]]|accessdate=21 March 2021|date=18 March 2021|archivedate=20 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210320234018/https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 14-ին Բայդենը հայտարարել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերը դուրս բերելու իր մտադրության մասին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության 20-րդ տարելիցի և մայիսի 1-ի նախապես պլանավորված վերջնաժամկետից չորս ամիս անց<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413160722/https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="cnbc.com">{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413155730/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="20210413CNNLiptak">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|author=Atwood|first=Kylie|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013604/https://edition.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=21 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|author=Macias|first=Amanda|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423013042/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=23 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref>։ Հայտարարությունից մեկ օր առաջ Բայդենը զանգահարել է ԱՄՆ նախկին նախագահ [[Ջորջ Բուշ]]ին և [[Բարաք Օբամա]]յին՝ դուրս գալու մասին իր որոշման կապակցությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|title=Biden called George W. Bush before he announced his Afghanistan troop withdrawal plan — but neither said whether Bush supported it|author=Colson|first=Thomas|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210510141222/https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|archive-date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հայտարարել է, որ որոշումը կայացվել է Չինաստանի և [[COVID-19]] պանդեմիայի վրա ռեսուրսները կենտրոնացնելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref>{{Cite news|date=18 April 2021|title=U.S. Focus Shifting to China From Afghanistan, Blinken Says|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|accessdate=19 April 2021|archivedate=18 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210418141617/https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Lubold|first=Gordon|title=Afghan Pullout Leaves U.S. Looking for Other Places to Station Its Troops|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|website=The Wall Street Journal|date=8 May 2021|accessdate=9 May 2021|archivedate=9 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509184953/https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|url-status=live}}</ref><ref name="20210415TheDiplomatPutz">{{Cite news|author=Putz|first=Catherine|title=Biden Announces Plan for US Exit from Afghan War, Urges Attention to Future Challenges|url=https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|accessdate=8 July 2021|website=[[The Diplomat]]|date=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210419155542/https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|archivedate=19 April 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:US_Forces_Afghanistan_Retrograde_2021.jpg|մինի|Զինվորները UH-60L Black Hawk ուղղաթիռը բեռնում են C-17 Globemaster III ինքնաթիռ՝ Բաղրամի օդանավակայանից թռչելու համար, 2021 թվականի հունիսի 16]] 2021 թվականի փետրվարի 18-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար [[Յենս Ստոլտենբերգ]]ը հայտարարել է, որ դաշինքը որոշում չի կայացրել այն մասին, թե ինչպես գործել զորքերի դուրսբերման հարցում<ref>{{Cite news|author=Emmott|first=Robin|title=No decision on any NATO withdrawal from Afghanistan, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|accessdate=21 March 2021|website=[[Reuters]]|date=18 February 2021|archivedate=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210415032552/https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|title='No final decision:' NATO deadlocked on Afghanistan mission as May 1 deadline looms|author=Wolfgang|first=Ben|website=The Washington Times|date=18 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224074323/https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սպասվում է, որ Մեծ Բրիտանիան ԱՄՆ-ի հետ միաժամանակ դուրս կբերի «Վճռական աջակցություն» առաքելության իր մնացած 750 զինծառայողներին<ref>{{Cite news|date=14 April 2021|title=UK troops expected to leave Afghanistan by September|website=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-56744265|accessdate=14 April 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414113836/https://www.bbc.com/news/uk-56744265|url-status=live}}</ref>։ Ծրագրի համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նույնպես դուրս կբերեն իրենց մնացած 750 զինծառայողներին։ ԱՄՆ-ն նշել է, որ որոշ զորքեր (ճշգրիտ թիվը դեռ որոշված չէ) կմնան երկրում դիվանագիտական անվտանգության ապահովման համար և պարզ չէ, թե ինչ տեղի կունենա ԱՄՆ-ի հատուկ գործողությունների մի քանի հարյուր ուժերի հետ<ref name="20210413CNNLiptak"/>, որոնք աշխատում են ԿՀՎ-ում ահաբեկչական գործողություններին հակազդելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz" /><ref name="20210419Stars&StripesJPLawrence">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|accessdate=22 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210420194751/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|archivedate=20 April 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին Գերմանիան և Իտալիան իրենց զորքերը դուրս բերեցին Աֆղանստանից<ref>{{Cite web|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|title=Germany, Italy Complete Troop Exit From Afghanistan|website=[[Voice of America]]|date=2 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210702130954/https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|archive-date=2 July 2021|access-date=2 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Նույն օրը ամերիկյան զորքերը լքեցին Բաղրամի օդանավակայանը։ Աֆղանստանի պաշտոնատար անձինք բողոքել են, որ ամերիկացիները հեռացել են՝ առանց աֆղանական նոր հրամանատարին տեղեկացնելու, ավելի քան երկու ժամ հետո, երբ լքել են բազան։ Արդյունքում բազան թալանվել է մարոդերների կողմից, նախքան Աֆղանստանի կառավարությունը կարողացավ իր վերահսկողության տակ վերցնել օդանավակայանը<ref name="US left Bagram at night Aljazeera">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|title=US left Bagram without telling new commander: Afghan officials|website=Aljazeera|date=5 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708100755/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="US left Bagram at night Time">{{Cite web|url=https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|title=U.S. Pulls Out of Afghanistan's Bagram Airfield in the Middle of the Night—Without Telling the New Commander|website=Time|date=6 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708200133/https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="bbc-20210702">{{Cite news|date=2 July 2021|title=Bagram: Last US and Nato forces leave key Afghanistan base|website=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|url-status=live|accessdate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709182442/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|archivedate=9 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|date=2 July 2021|title=US forces leave Afghanistan's Bagram airbase after 20 years|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|accessdate=2 July 2021|archivedate=2 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210702070425/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 8-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում պատերազմի պաշտոնական ավարտը տեղի կունենա 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին<ref name=":1"/>։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին Օսթին Միլերը հեռացավ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարի պաշտոնից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/commander-u-s-nato-forces-afghanistan-stepping-down-n1273665|title=Commander of U.S., NATO forces in Afghanistan is stepping down|author=Kube|first=Kourtney|publisher=NBC News|access-date=12 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 21-ին ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ն ավիահարվածներ հասցրեց Աֆղանստանում թալիբների դիրքերին<ref> {{Cite web|lang=en|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/us-launched-overnight-airstrikes-on-the-taliban-to-support-afghan-forces.html|title=U.S. launched overnight airstrikes on the Taliban to support Afghan forces|author=Macias|first=Amanda|website=CNBC|date=22 July 2021|access-date=13 August 2021}}</ref>։ == ԱՄՆ-ի առաջադեմ զորքերը Աֆղանստանում == Շուրջ 650 ամերիկացի զինծառայողներ Աֆղանստանում մնացել են 2021 թվականի օգոստոսի սկզբին՝ համաձայն մի քանի ամիս առաջ կազմված ժամանակացույցի։ Նրանց հանձնարարվել է պահպանել օդանավակայանն ու դեսպանատունը<ref>{{Cite web|author=Cooper, Helene|date=2021-08-08|title=As Taliban Capture Cities, U.S. Says Afghan Forces Must Fend for Themselves|lang=en|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/08/08/us/politics/taliban-afghanistan-united-states.html|accessdate=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|author=Swanson, Ian |url=https://thehill.com/policy/defense/560237-roughly-650-troops-to-stay-in-afghanistan-after-withdrawal-report|title=Roughly 650 troops to stay in Afghanistan after withdrawal: report|website=[[The Hill]]|date=2021-06-25|access-date=2021-08-13}}</ref>։ Սակայն օգոստոսի 12-ին, երբ թալիբներն ընդամենը մի քանի օրում զավթել էին 34 նահանգներից 18-ը, այդ թվում՝ Գերատ և Կանդագար, ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան հայտարարել էին, որ ավելի շատ զորք կուղարկեն դեսպանատան աշխատակիցներին, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի այլ քաղաքացիներին տարհանելու համար, ինչպես նաև նրանց տեղացի թարգմանիչները։ Այդ նպատակով ԱՄՆ-ը նախատեսում էր ուղարկել 3000 զինծառայող, իսկ Մեծ Բրիտանիան ծրագրում էր 600 զինծառայող ուղարկել Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի կազմում<ref>{{Cite web|lang=en|title=Taliban reportedly captures city which housed Australian forces as US, UK, Canada prepare to send troops to extract civilians|url=https://www.abc.net.au/news/2021-08-13/afghanistan-united-states-troops-evacuate-embassy-kabul/100373520|website=[[Australian Broadcasting Corporation|ABC]]|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2021/08/12/about-8000-us-troops-are-deploying-to-secure-evacuations-from-kabul/|title=About 8,000 US troops are deploying to secure evacuations from Kabul|author=Myers, Meghann|website=Military Times|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13|lang=en}}</ref>։ Օգոստոսի 14-ին Մազարի Շարիֆը վերցվել էր թալիբների կողմից։ Այդ օրը ԱՄՆ-ն ավելացրել է իր զորքերի թիվը մինչև 5 000 մարդ<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.huffpost.com/entry/joe-biden-afghanistan-troops-departure_n_61185e48e4b07c140315a2a3|title=Biden Orders 1,000 More U.S. Troops For 'Orderly' Afghanistan Departure|author=Burns, Robert|website=[[HuffPost]]|date=2021-08-14 |access-date=2021-08-15}}</ref>։ Օգոստոսի 15-ին թալիբները գրավեցին Քաբուլը և տապալեցին Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը, երբ նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcdfw.com/news/national-international/taliban-fighters-enter-kabul-helicopters-land-at-us-embassy/2718840/ |title=Afghan President Flees the Country as Taliban Move on Kabul|lang=en|website=NBC 5 Dallas-Fort Worth|access-date=2021-08-15}}</ref>, որից հետո թալիբները գրավեցին նախագահական պալատը<ref>{{Cite web |url=https://www.cnn.com/2021/08/15/politics/taliban-kabul-afghanistan-explainer/index.html|title=Chaos is unfolding in Afghanistan. Here's what you need to know|author=LeBlanc, Paul|lang=en|website=[[CNN]]|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Սակայն 5000 ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս մնում էին Քաբուլում, իսկ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նախկինի պես ներկա էին Համիդ Քարզայի միջազգային օդանավակայանում<ref name="natoairport">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/|title=NATO says it is helping keep Kabul airport open for evacuations|lang=en|website=[[Reuters]]|date=2021-08-15|deadlink=no|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815160948/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855|title=Afghan president flees country as U.S. rushes to exit with Taliban on brink of power|website=[[NBC News]]|lang=en|author=Mengli, Ahmed|date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815183655/https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855}}</ref>։ Նույն օրը ԱՄՆ կառավարությունը հրամայել է Աֆղանստան ուղարկել 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի 1000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Քաբուլում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 6000-ի<ref>{{Cite news|url=https://www.barrons.com/news/biden-sends-1-000-more-us-troops-to-kabul-to-aid-evacuations-pentagon-01629060306|title=Biden Sends 1,000 More US Troops To Kabul To Aid Evacuations: Pentagon|author=[[Agence France-Presse|AFP]]|lang=en |website=Barron's |date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15}}</ref><ref>{{Cite news|author=Schnell, Myhael|date=2021-08-15|title=Pentagon authorizes sending additional 1,000 troops to Afghanistan |lang=en|website=[[The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/defense/567952-pentagon-authorizes-sending-additional-1000-troops-to-afghanistan|accessdate=}}</ref>։ Օգոստոսի 16-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի ևս հազար զինծառայողների տեղակայման մասին, որի արդյունքում զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 7000-ի<ref>{{Cite web|url=https://abc11.com/10953480/|title=Another 1,000 82nd Airborne troops heading to Kabul to assist in evacuations, U.S. officials say|author=Perchick, Michael|lang=en |website=ABC11 Raleigh-Durham|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Օգոստոսի 30-ի լույս 31-ի գիշերը ամերիկացի վերջին զինվորը (82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի հրամանատար, գեներալ-մայոր Քրիստոֆեր Դոնահյուն) լքել է Աֆղանստանը։ Թալիբներն այդ կապակցությամբ գիշերային հրավառություն են կազմակերպել Քաբուլի միջազգային օդանավակայանի տարածքում։ == Վերլուծություն == [[Պատկեր:P20210708AS-0744_(51360857092).jpg|մինի| Հուլիսի 8-ին նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարել է, որ «Թալիբանի կողմից ամեն ինչ տիրանալու և ամբողջ երկիրը գրավելու հավանականությունը շատ քիչ է»<ref>{{Cite news|title=The Afghan government's collapse is a humiliation for the US and Joe Biden|url=https://www.newstatesman.com/world/asia/2021/08/afghan-government-s-collapse-humiliation-us-and-joe-biden|website=[[New Statesman]]|date=August 15, 2021}}</ref>]]Ըստ որոշ լրատվամիջոցների վերլուծաբանների, ինչպիսիք են Ալեքսանդր Նազարյանը Yahoo! News-ը, հետկանչը ներառվել է այն մյուս խոստումների թվում, որոնք Բայդենը խախտել է Օբամայի և Թրամփի հետ միասին, և դիտարկվել է որպես Բայդենի տված խոստման պահպանում, նախքան նախագահ դառնալը, որ իր ժամկետը չի լինի «Օբամայի երրորդ ժամկետը», քանի որ «նախագահ Թրամփը փոխել է լանդշաֆտը»։ Փրինսթոնի պրոֆեսոր Ջուլիան Զելիզերը հայտարարել է, որ Բայդենն «ակնհայտորեն շատ բան է սովորել նախագահ Օբամայի պաշտոնավարման ընթացքում»։ Washington Post-ի լրագրող Սթիվեն Լիվինգսթոնը գրել է. Օբաման լսել է զորահրամանատարներին, որոնք նրան ասել են, որ հեռանալը սխալ կլինի։ Մինչդեռ Բայդենը վարչակազմի բարձրագույն պաշտոնյա էր, որը պաշտպանում էր Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի շատ ավելի սահմանափակ դերը։ Ավելի ուշ Բայդենը կասի, որ Օբամայի «մարմնի լեզվից» նա կարող էր ասել, որ համաձայն է այդ գնահատականի հետ, չնայած ի վերջո նա մերժել է այն<ref>{{Cite news|author=Nazaryan|first=Alexander|date=14 April 2021|url=https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|title=Biden breaks with Obama, as well as Trump, on everything from Afghanistan to spending|accessdate=5 July 2021|archivedate=26 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210426222205/https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 17-ին ''The Diplomat'' հրատարակությունը հաղորդել էր Աֆղանստանի ներքին և արտաքին մարտահրավերների մասին՝ Աֆղանստանի քաղաքացիական հասարակության տեսանկյունից ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո<ref>{{Cite news|first=Ritu|author=Mahendru|title=The US Exit: Views From Afghanistan's Civil Society|url=https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|accessdate=23 April 2021|website=[[The Diplomat]]|date=17 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210423211437/https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|archivedate=23 April 2021}}</ref>։ ''Washington Post''-ի խմբագրությունը քննադատաբար է արտահայտվել 2021 թվականի հուլիսի 2-ի հոդվածում հետ կանչվելու մասին՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ն իր դաշնակիցին թույլ է տալիս կանգնել իր համար՝ Թալիբանի դեմ, անբավարար ռեսուրսներով՝ գրելով, որ «փակուղուց դեպի պարտություն իջնելը կարող է կտրուկ և մռայլ լինել»։ Մեզ անհանգստացնում է այն հարցը, լիովին արդյոք [Բայդենը] հաշվի է առել հետևանքները<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/07/02/bidens-cold-response-afghanistans-collapse-will-have-far-reaching-consequences/|title=Opinion: Biden's cold response to Afghanistan's collapse will have far-reaching consequences|author=Editorial Board|website=[[The Washington Post]]|date=2 July 2021}}</ref>։ == Արձագանք == === Թալիբների պատասխանը === [[Պատկեր:2021_Taliban_Offensive.png|մինի|Թալիբանների առաջխաղացումը ցույց տվող աֆղանական քարտեզ]] 2021 թվականի մայիսին Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի անվերապահ դուրսբերման մասին՝ փաստորեն չեղարկելով [[Դոհայի համաձայնագիր|Դոհայի համաձայնագրի]] պայմանները, որը կնքել է [[Զալմայ Հալիլզադ]]ը 2020 թվականին<ref name="preconditions">{{Cite news|author=De Luce|first=Dan|title=U.S. envoy's years of peace negotiations go up in flames in Afghanistan. What went wrong?|url=https://www.nbcnews.com/news/world/u-s-envoy-touted-peace-afghanistan-18-months-later-peace-n1276811|accessdate=16 August 2021|publisher=NBC|date=13 August 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Hadid|first=Diaa|title=U.S. Unconditional Withdrawal Rattles Afghanistan's Shaky Peace Talks|url=https://www.npr.org/2021/04/28/990160846/u-s-unconditional-withdrawal-rattles-afghanistans-shaky-peace-talks|accessdate=16 August 2021|publisher=NPR|date=29 April 2021}}</ref>։ Լսելով այդ լուրը՝ թալիբները սկսել են հարձակումը, արագ առաջ շարժվելով՝ առաջ անցնելով աֆղանական զինված ուժերից։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին թալիբները գրավել էին Աֆղանստանի ազգային բանակի 139 շրջան։ Ամերիկյան հետախուզության զեկույցի համաձայն՝ զորքերի դուրսբերումից հետո՝ վեց ամսվա ընթացքում,Աֆղանստանի կառավարությունը պետք է փլուզվեր<ref>{{Cite news|title=Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/afghan-government-could-fall-within-six-months-of-us-military-withdrawal-new-intelligence-assessment-says/2021/06/24/42375b14-d52c-11eb-baed-4abcfa380a17_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{Cite news|author=Trofimov|first=Gordon Lubold and Yaroslav|date=23 June 2021|title=WSJ News Exclusive {{!}} Afghan Government Could Collapse Six Months After U.S. Withdrawal, New Intelligence Assessment Says|lang=|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-government-could-collapse-six-months-after-u-s-withdrawal-new-intelligence-assessment-says-11624466743|accessdate=|issn=}}</ref>, սակայն ավելի ուշ ամերիկացի զինվորականները փոխեցին գնահատականը՝ հայտարարելով, որ փլուզումը տեղի կունենա շատ ավելի վաղ<ref name="bidenresponse">{{Cite news|title=U.S. officials warn collapse of Afghan capital could come sooner than expected|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2021/08/10/afghanistan-intelligence-assessment/|accessdate=16 August 2021|website=The Washington Post|date=10 August 2021}}</ref>։ «Թալիբան» շարժման տարբեր ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ Սուհայլ Շահինը և Մոհամմադ Նաիմը, հանդես են եկել հայտարարություններով այն մասին, որ օտարերկրյա բոլոր ուժերը պետք է դուրս բերվեն Աֆղանստանից։ Թալիբանը (ինքնահռչակ «Իսլամական Էմիրություն») հրաժարվել է մասնակցել որևէ բանակցությունների այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտասահմանյան բոլոր ուժերը դուրս չեն բերվել երկրից<ref name="preconditions"/><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|title=Afghanistan: All foreign troops must leave by deadline - Taliban|publisher=BBC|date=5 July 2021|accessdate=6 July 2021|archivedate=5 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210705235048/https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|url-status=live}}</ref>։ [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ի տվյալներով՝ երկրի հյուսիսում տեղի աշխարհազորայինները մարտական գործողություններ են իրականացնում թալիբների դեմ<ref>{{Cite news|title=Militias in Afghanistan's north are taking up the fight against the Taliban|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghanistan-militias-taliban/2021/06/22/f8fa35c0-d34b-11eb-b39f-05a2d776b1f4_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref>։ Հունիսի 16-ին արված և հուլիսի 13-ին հրապարակված կադրերում երևում է, թե ինչպես են Թալիբանի զինյալները մահապատժի ենթարկել 22 աֆղանցի զինծառայողների, որոնք փորձել են հանձնվել<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/07/13/asia/afghanistan-taliban-commandos-killed-intl-hnk/index.html|title=Taliban fighters execute 22 Afghan commandos as they try to surrender|author=Coren|first=Anna|date=14 July 2021|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Հուլիսի 21-ին ԱՄՆ բանակի գեներալ, շտաբի պետերի միացյալ կոմիտեի նախագահ Մարկ Միլլին հայտնել է, որ Աֆղանստանի բոլոր շրջանների կեսը թալիբների վերահսկողության տակ է, և այդ հայտարարությունը «ինչ-որ կերպ» թալիբների կողմից էր<ref>{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=Half of all Afghan district centers under Taliban control - U.S. general|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/half-all-afghan-district-centers-under-taliban-control-us-general-2021-07-21/|website=Reuters|date=21 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսին [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ]]ը հայտնել էր, որ «[[Ալ-Կաիդան իսլամական Մաղրիբի երկրներում|Ալ-Կաիդայի]]» անդամները նախկինի պես ներկա են Աֆղանստանի 15 նահանգներում և թալիբների պաշտպանության ներքո գործում են [[Քանդահար]], [[Գիլմենդ]] և [[Նիմրոզ]] նահանգներում՝ ի խախտումն Դոհայի համաձայնագրի<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/al-qaida-present-in-at-least-15-afghan-provinces-report/articleshow/84680961.cms|title=Al-Qaida present in at least 15 Afghan provinces: report|website=The Times of India}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan-173699|title=UN Warns of Expanding Threat from Daesh, al Qaeda in Afghanistan|website=TOLOnews|date=24 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-taliban-has-taken-kabul-now-what/|title=Experts react: The Taliban has taken Kabul. Now what?|website=Atlantic Council|date=15 August 2021|access-date=16 August 2021}}</ref>։ Նախագահ Ջո Բայդենը հանդես է եկել ի պաշտպանություն ԱՄՆ-ի զորքերի դուրսբերման՝ հայտարարելով, որ պետք է վստահել «աֆղանական զինված ուժերի ունակություններին, որոնք ավելի լավ են պատրաստված, ավելի լավ են հագեցած և ավելի կոմպետենտ՝ պատերազմ վարելու տեսանկյունից»<ref name="bidenresponse"/><ref>{{Cite news|author=Khan|first=Wajahat|title=Biden defends Afghanistan pullout as Taliban gain ground|url=https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Biden-defends-Afghanistan-pullout-as-Taliban-gain-ground|website=[[Nikkei Asia]]|date=9 July 2021}}</ref>։ === Միջազգային արձագանք === [[Ջո Բայդեն|Բայդենի]] վարչակազմի նախնական հայտարարությունը զորքերի ամբողջական դուրսբերման մասին 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին հարուցել է ինչպես քննադատությունը, այնպես էլ ԱՄՆ-ում աջակցությունը<ref name="20210413CNNLiptak"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/>։ Սենատորներ [[Միթչ Մակքոնել]]ը, [[Լինդսի Գրեմ]]ը, [[Ջիմ Ինհոֆ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|title=Top GOP hawks come out in full force against an Afghanistan withdrawal by September 11|author=Teh|first=Cheryl|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419194735/https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|archive-date=19 April 2021|access-date=19 April 2021|url-status=live}}</ref>, [[Միթ Ռոմնի]]ն<ref>{{Cite news|title=Utah Sen. Mitt Romney opposes Biden plan to pull U.S. troops from Afghanistan|url=https://www.deseret.com/utah/2021/4/21/22395800/utah-sen-mitt-romney-opposes-biden-plan-to-pull-u-s-troops-from-afghanistan|website=[[Deseret News]]|date=21 April 2021}}</ref>, [[Ջոնի Էրնսթ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.radioiowa.com/2021/07/14/senator-ernst-president-not-considering-consequences-of-afghanistan-withdrawal/|title=Senator Ernst: President not considering consequences of Afghanistan withdrawal|website=Radio Iowa|date=14 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջին Շեյհին]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.wmur.com/article/shaheen-says-she-has-reservations-about-us-withdrawal-from-afghanistan/37052515|title=Shaheen says she has reservations about U.S. withdrawal from Afghanistan|website=WMUR TV|date=16 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> քննադատել են խնամքը, իսկ [[Պատրիկ Լիհի]]ն, [[Բարբարա Լի]]ն, [[Էլիզաբեթ Ուորեն]]ը<ref>{{Cite news|title=Biden sparks bipartisan backlash on Afghanistan withdrawal|url=https://thehill.com/homenews/senate/548007-biden-sparks-bipartisan-backlash-on-afghanistan-withdrawal|website=The Hill|date=13 April 2021}}</ref>, [[Բեռնի Սանդերս]]ը, [[Ռո Հաննա]]ն<ref>{{Cite news|title=Opinion: Withdrawing from Afghanistan is a courageous step. Here's what must come next|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/04/15/bernie-sanders-afghanistan-withdrawal-right-decision-ro-khanna/|website=The Washington Post|date=15 April 2021}}</ref>, [[Ռենդ Փոլ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.14news.com/2021/04/15/senator-rand-paul-supports-pulling-troops-afghanistan/|title=Senator Rand Paul supports pulling troops from Afghanistan|website=14 News|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջեք Ռիդ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/other/biden-picked-best-of-many-poor-choices-in-afghanistan-says-senate-armed-services-chair/ar-AAM1F4v|title=Biden picked 'best of many poor choices' in Afghanistan says Senate Armed Services chair|website=NBC News|access-date=17 July 2021}}</ref> աջակցել են որոշմանը։ Նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, պնդելով, որ հեռանալը «հիանալի և դրական գործ էր», քննադատել է Բայդենին այն բանի համար, որ նա ընտրել է սեպտեմբերի 11-ը որպես ելքի օր, դատապարտել է վերջնաժամկետի երկարաձգումը որպես «մենք կարող ենք և պետք է ավելի շուտ դուրս գանք», կոչ անելով ԱՄՆ-ին հեռանալ «որքան հնարավոր է շուտ» մինչև մայիսի 1-ը, և սեպտեմբերի 11-ը «պետք է մնա այն մեծ հոգիների հիշատակի օրը, որոնց մենք կորցրել են»<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|title=Trump calls Afghanistan withdrawal 'a wonderful and positive thing to do' and criticizes Biden's timeline|author=Hoffman|first=Jason|website=CNN|date=18 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420112141/https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|archive-date=20 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|title=Trump calls Biden's Afghanistan withdrawal "wonderful" and "positive"|author=Saric|first=Ivana|website=[[Axios (website)|Axios]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421141842/https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|archive-date=21 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն]]ը հայտարարել է, որ եղել են «ինչպես կանխատեսված, այնպես էլ անկանխատեսելի հետևանքներ մնալու և մեկնելու համար»։ Նրա խոսքով՝ նման հետևանքներից մեկը աֆղանական կառավարության պոտենցիալ փլուզումն էր, ինչը հանգեցրել է թալիբների կողմից իշխանության զավթմանը և նոր քաղաքացիական պատերազմին<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|title=Hillary Clinton warns of 'huge consequences' in Afghan US troop withdrawal|publisher=BBC|date=3 May 2021|accessdate=3 May 2021|archivedate=3 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210503172001/https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|url-status=live}}</ref>։ Նախկին նախագահ [[Ջորջ Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշը]], որը 2001 թվականին ղեկավարում էր [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)|ԱՄՆ-ի ներխուժումն Աֆղանստան]], ասել է, որ զորքերի դուրսբերումը «անհանգստացրել է» իրեն և որ նա կարծում էր, որ ինքը կարող է «վակուում ստեղծել, և այդ վակուումը, հավանաբար, կգան մարդիկ, որոնք կանանց համարում են երկրորդ կարգի քաղաքացիներ»<ref>{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/politics/bush-concerned-troop-withdrawal-afghanistan-vacuum|title=Former President George W. Bush 'deeply concerned' Afghanistan troop withdrawal will 'create a vacuum'|author=Singman|first=Brooke|date=20 May 2021|publisher=[[Fox News]]}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 14-ին [[Deutsche Welle]]-ին տված հարցազրույցում Բուշը հաստատել է իր անհամաձայնությունը զորքերի դուրսբերման հետ կապված<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/politics/afghanistan-war-bush-biden/2021/07/14/a8f3df36-e499-11eb-a41e-c8442c213fa8_story.html|title=George W. Bush says ending U.S. military mission in Afghanistan is a mistake|author=Sonmez|first=Felicia|website=[[The Washington Post]]|date=14 July 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:President_Joe_Biden_with_President_Ashraf_Ghani_and_Chairman_Abdullah_Abdullah.jpg|մինի|ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հանդիպումը Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանիի և խորհրդարանի նախագահ Աբդուլլահ Աբդուլայի հետ, 2021 թվականի հունիսի 25]] Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը նշել է, որ ԱՄՆ-ն Մեծ Բրիտանիային «շատ դժվար դրության» մեջ է դրել զորքերի դուրսբերումից հետո, թեև հետագայում նրանք հետևել են նրանց օրինակին<ref>{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2021/07/08/johnson-british-troops-afghanistan-498793|title=Johnson confirms most British troops have left Afghanistan|website=[[Politico]]|date=8 July 2021|accessdate=16 July 2021}}</ref>։ «Ռաիսինի» երկխոսության ժամանակ 2021 թվականին Իրանի արտգործնախարար [[Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆ]]ը հայտարարել էր, որ զորքերի դուրսբերումը սպասված քայլ էր՝ հավելելով, որ արտասահմանյան զորքերը չեն կարող խաղաղություն բերել Աֆղանստան<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|title=US withdrawal from Afghanistan welcome, foreign forces can't bring peace in this region: Iran|author=Basu|first=Nayanima|website=The Print|date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416162033/https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|archive-date=16 April 2021|access-date=16 April 2021|url-status=live}}</ref>։ Կան մտավախություններ, որոնք վերաբերում են ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո Աֆղանստանում բռնության աճին և անկայունությանը։ 2021 թվականի մայիսի 25-ին Ավստրալիան անվտանգության նկատառումներով փակել է Քաբուլում իր դեսպանատունը<ref>{{Cite news|title=Australia closes its embassy in Kabul, others scale back|url=https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|date=21 May 2021|publisher=The Associate Press|accessdate=9 July 2021|archivedate=9 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709190534/https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|url-status=live}}</ref>։ Բելգիան և Ֆրանսիան հետ են կանչել իրենց դիվանագետներին<ref>{{Cite news|title=Echoes of 1989 as foreign forces withdraw from Afghanistan|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|publisher=BBC News|date=6 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708201412/https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|url-status=live}}</ref>։ Հունիսի 19-ին Աֆղանստանում Չինաստանի դեսպանատունը նախազգուշացրել է ուղևորությունների մասին՝ Չինաստանի քաղաքացիներին կոչ անելով «որքան հնարավոր է շուտ հեռանալ Աֆղանստանից» և չինական կազմակերպություններից պահանջելով «լրացուցիչ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել և երկրում իրադրության վատթարացմանը զուգընթաց ուժեղացնել արտակարգ իրավիճակների նկատմամբ իր պատրաստակամությունը»<ref>{{Cite news|title=China tells its nationals to leave Afghanistan urgently as violence spirals|url=https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|publisher=South China Morning Post|date=21 June 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=7 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707132224/https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|url-status=live}}</ref>։ Հուլիսի 2-ին Չինաստանի կառավարությունը [[Xiamen Air]] ավիաընկերության չարտերային չվերթն էր ուղարկել Քաբուլից 210 չինացի քաղաքացիների տարհանելու համար<ref>{{Cite news|title=China evacuates more than 200 citizens from Afghanistan|url=https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|publisher=Anadolu Agency|date=8 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708140113/https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|url-status=live}}</ref>։ 2001 թվականի ներխուժումից հետո Աֆղանստանի երկու նախագահները՝ [[Համիդ Քարզայ]]ը և [[Աշրաֆ Հանի]]ն, քննադատել են ԱՄՆ-ի զորքերի հանկարծակի «դուրսբերումը երկրից որպես ազդակ հաղորդել թալիբների առաջխաղացմանը, իսկ Քարզայը կոչ է արել Միացյալ Նահանգներին"վերջ դնել այս ձախողված առաքելությանը»<ref>{{Cite news|author=Crawford|first=Alex|title=Afghanistan: 'End this failed mission' says former Afghan president Hamid Karzai as he blames US and its allies for rise in terrorism|url=https://news.sky.com/story/afghanistan-end-this-failed-mission-says-former-afghan-president-hamid-karzai-as-he-blames-us-and-its-allies-for-rise-in-terrorism-12349017|accessdate=16 August 2021|website=[[Sky News]]|date=6 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghanistan's Ghani blames 'abrupt' US withdrawal for worsening security|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210802-afghanistan-s-ghani-blames-abrupt-us-withdrawal-for-worsening-security|accessdate=16 August 2021|website=[[France24]]|date=2 August 2021}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Դոնալդ Թրամփի նախագահություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:2020 քաղաքականությունում]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի զինված ուժեր]] fm5rkxdd5tvswhi3pjrzqz14rs3kyrc 8486549 8486543 2022-08-10T13:45:58Z ArmSirius 64149 /* Վերլուծություն */ wikitext text/x-wiki [[ԱՄՆ զինված ուժեր]]ը [[Աֆղանստան]]ից դուրս են բերվել 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին, ինչն ավարտվել է [[ՆԱՏՕ]]-ի «Ազատության պահապան» և «Վճռական աջակցություն» գործողությունները։ [[ԱՄՆ]]-ը և նրա դաշնակիցները երկիր են ներխուժել 2001 թվականին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո, ինչի հետևանքով պատերազմը դարձել է ԱՄՆ-ի պատմության մեջ ամենաերկար զինված հակամարտությունը։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին (ՆԱՏՕ-ի հիմնական առաքելության ավարտից հետո) ստեղծվել են Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի առաջատար զորքերն այն դիվանագիտական կորպուսի պաշտպանության համար, որն աշխատանքը շարունակել է [[Քաբուլ]]ում։ Հուլիսի 30-ին մեկնարկել է «Ապաստան դաշնակիցների համար» գործողությունը. ԱՄՆ-ի ավիացիան երկրից տարհանել է Աֆղանստանի ընտրված քաղաքացիներին (զինվորական թարգմանիչներին), որոնց բռնաճնշումների վտանգ էին սպառնում։ == Նախորդող իրադարձություններ == === Օբամայի վարչակազմ === 2011 թվականին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն Աֆղանստանից դուրս կգա 2014 թվականի վերջին՝ ավարտելով «Անխորտակելի ազատություն» գործողությունը<ref>{{Cite news|author=DeYoung|first=Karen|title=Obama's drawdown in Afghanistan will shift tactics in war|url=https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|accessdate=4 September 2012|website=The Washington Post|date=23 June 2011|archivedate=13 December 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201213091014/https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Landler|first=Mark|title=Obama Will Speed Pullout From War in Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|accessdate=21 March 2021|website=[[New York Times]]|date=22 June 2011|archivedate=1 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210201074114/https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|url-status=live}}</ref>։ Չնայած այն բանին, որ 2014 թվականին ամերիկյան զորքերի զգալի մասը դուրս է բերվել, և ՆԱՏՕ-ի Անվտանգության աջակցման միջազգային ուժերն ավարտել են իրենց աշխատանքը, 9800 ամերիկացի զինվորներ մնացել են Աֆղանստանի ներսում տեղակայված «Ազատության պահապան» գործողության ժամանակ, որը ՆԱՏՕ-ի «Վճռական աջակցություն» առաքելության մաս է կազմում<ref name="Sentinel">{{Cite news|url=https://www.military.com/daily-news/2014/12/29/amid-confusion-dod-names-new-mission-operation-freedoms.html|title=Amid Confusion, DoD Names New Mission 'Operation Freedom's Sentinel'|author=Sisk|first=Richard|website=Military.com|date=29 December 2014}}</ref>։ Գեներալ Ջոն Ֆ. Քեմփբելը նոր ռազմական գործողության համար լրացուցիչ 1000 ամերիկացի զինծառայող է խնդրել<ref name="Sentinel" />։ === Թրամփի վարչակազմ === [[Պատկեր:President_Donald_J._Trump_and_President_Ashraf_Ghani_of_Afghanistan_at_the_United_Nations_General_Assembly_(36747065014).jpg|ձախից|մինի|[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը և [[Աֆղանստանի նախագահ]] [[Աշրաֆ Հանի]]ն [[Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում]], 2017 թվականի հոկտեմբերի 2]] 2017 թվականի ամռանը, երբ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի զինծառայողների պաշտոնական թվաքանակը կազմում էր 8400 մարդ<ref>{{Cite web|url=https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|title=Mattis: Authority delegated by Trump in Afghanistan is tactical, not strategic|author=Copp|first=Tara|website=Military Times|date=21 July 2017|archive-url=https://archive.today/20170824164655/https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|archive-date=24 August 2017|access-date=24 August 2017|url-status=live}}</ref>, նախագահ Դոնալդ Թրամփը ամերիկյան զինվորականներին լիազորություն տվեց որոշումներ կայացնել [[Սիրիա]]յում, [[Իրաք]]ում և Աֆղանստանում ռազմական գործողությունների համար զորքերի թվաքանակի ավելացման մասին՝ առանց [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տնից]] նախնական համաձայնության<ref>{{Cite news|author=Nicole Gaouette|title=Trump delegates troop decisions, to praise and concern|url=http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=17 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824160855/http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Gordon|first=Michael R.|title=Trump Gives Mattis Authority to Send More Troops to Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|date=13 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824163802/https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարար [[Ջիմ Մեթիս]]ը գովել է այս որոշումը. «Դա երաշխավորում է, որ նախարարությունը կարող է հեշտացնել մեր առաքելությունների կատարումը և օպերատիվ կերպով համաձայնեցնել մեր պարտավորությունները տեղերում տիրող իրավիճակի հետ։ Աֆղանստանում մեր ընդհանուր առաքելությունը մնում է նույնը՝ կրթել, խորհուրդ տալ և օգնություն ցույց տալ աֆղանական ուժերին, որպեսզի նրանք կարողանան պաշտպանել աֆղանական ժողովրդին, իսկ ահաբեկիչները չկարողանան ապաստան գտնել Աֆղանստանում՝ մեզ կամ այլոց վրա հարձակվելու համար»,-ասել է նա<ref>{{Cite news|first=Barbara|author=Starr|title=Mattis confirms White House has given him authority to set Afghanistan troop levels|url=http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=14 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824161756/http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Աֆղանստանում 2017 թվականի ապրիլից գործող ԱՄՆ-ի ռազմավարության ընդհանուր ուրվագծերը նկարագրվել են որպես աֆղանական ուժերին ուսուցման, խորհրդատվության և օգնության համար հատուկ գործողությունների ուժերի ավելացում, [[Պակիստան]]ում տարրերի դեմ պայքարի ավելի հուսալի ծրագիր, որոնք օգնում են թալիբներին, ավելի մեծ ավիացիայի և հրետանու տեղակայում, ինչպես նաև ներկայիս կառավարության գոյատևման քաղաքական հանձնառություն Քաբուլում<ref>{{Cite news|author=Eli Lake|title=Without plan, Trump allows more troops for Afghanistan|url=http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|accessdate=25 August 2017|website=The Wichita Eagle|date=16 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170825055916/http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|archivedate=25 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին նախագահ Թրամփը հրապարակել էր Աֆղանստանում իր վարչակազմի ռազմավարությունը՝ հայտարարելով, որ «հաղթանակը հստակ սահմանում կունենա՝ հարձակում մեր թշնամիների վրա, ԻԼԻՊ-ի ոչնչացում, [[Ալ-Քաիդա]]յի փլուզում, թալիբների կողմից երկրի նկատմամբ վերահսկողության զավթման կանխարգելում և ամերիկացիների դեմ զանգվածային ահաբեկչական գործողությունների կանխարգելում»<ref name="WP20170821" /><ref name="NYT20170821">{{Cite news|author=Julie Hirschfeld Davis and Mark Landler|title=Trump Outlines New Afghanistan War Strategy With Few Details|url=https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824165338/https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ Օգոստոսի 24-ին Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար, գեներալ Ջոն Ու.Նիքոլսոն կրտսերը հաստատել է, որ զորքերի թվաքանակը, ռազմավարությունը և հաջողության պայմանները կախված են ռազմական գործողությունների տեմպից և ցամաքային պայմաններից, ոչ թե «կամայական ժամկետներից»<ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=U.S. Troop Increase in Afghanistan Is Underway, General Says|url=https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|accessdate=25 August 2017|date=24 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825054255/https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Թրամփը չի հստակեցրել, թե քանի զինծառայող է գործի դրվելու իր նոր բաց ռազմավարությանը համապատասխան, սակայն Կոնգրեսի պաշտոնյաներին ասվել է, որ անհրաժեշտ է տեղակայել ևս 4000 զինծառայող<ref name="WP20170821">{{Cite news|author=David Nakamura and Abby Phillip|title=Politics Trump announces new strategy for Afghanistan that calls for a troop increase|url=https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|accessdate=25 August 2017|date=21 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825055254/https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ [[The Washington Post]]-ը օգոստոսի 30-ին հաղորդել է, որ Աֆղանստանի համար ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը, հավանաբար, բաղկացած կլինեն ծովային հետևակի դեսանտայիններից և փոքր հրետանային ջոկատներից, որոնք բաղկացած են մոտավորապես 100 զինծառայողներից մեկ միավորի համար, որոնք պետք է ցրվեին ամբողջ երկրում, որպեսզի լրացնեն օդային աջակցության բացը<ref name="WPAP20170830">{{Cite news|author=Lolita C. Baldor|title=Pentagon: US troop total in Afghanistan larger than reported|url=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831205829/https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զեկույցի համաձայն, հավանաբար, կօգտագործվի օդային աջակցությունը լրացուցիչ F-16 կործանիչների, A-10 գրոհիչների և լրացուցիչ B-52 ռմբակոծիչների կամ դրանց համակցության տեսքով<ref name="WPAP20170830" />։ Թերթը նաև հայտարարել է. «ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը թույլ կտան ամերիկացիներին ավելի շատ տեղերով և մարտական գործողությունների վայրին մոտ խորհրդակցել աֆղանական զորքերին»,-հայտարարել են Քաբուլում ԱՄՆ-ի պաշտոնատար անձինք։ «Քանի որ ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումներ հեռու են երկրի խոշորագույն բազաներից, այդ ուժերը քողարկելու համար կպահանջվի լրացուցիչ աջակցություն օդից և հրետանիից»<ref name="WPAP20170830" />''։'' [[New York Times]]-ը հավելել է, որ «ամերիկացի զինվորականները կկարողանան տեղում առանձին աֆղանական բրիգադներ կոնսուլտացիաներ անցկացնել՝ նրանց հեռավոր շտաբներից հրահանգելու փոխարեն։ Նրանք կարող են ակտիվացնել հատուկ գործողությունների ուժերի ուսուցման գործողությունները և այդպիսով զգալիորեն մեծացնել աֆղանական հատուկ ջոկատայինների քանակը։ Դա թույլ կտա ամերիկացի զինվորական հրամանատարներին և զինծառայողներին ավիացիոն և հրետանային հարվածներ հասցնել աֆղանական ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումների անունից»<ref name="NYT20170830">{{Cite news|author=Cooper|first=Helene|title=U.S. Says It Has 11,000 Troops in Afghanistan, More Than Formerly Disclosed|url=https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|accessdate=31 August 2017|website=The New York Times|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831215013/https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 30-ին պաշտպանության նախարարությունը հայտնել էր, որ Աֆղանստանում ավելի շատ զորքեր են գտնվում, քան ենթադրվում էր ավելի վաղ։ [[Պենտագոն]]ը հայտարարել է, որ կոնտինգենտի փաստացի քանակն ավելի մոտ էր 11 000-ին, քան նախկինում հայտարարված 8 400-ին, ընդ որում ավելի մեծ թիվ էր ներառում ինչպես գաղտնի, այնպես էլ ժամանակավոր ստորաբաժանումները<ref name="NYT20170830"/><ref name="WP20170830">{{Cite news|author=Thomas Gibbons-Neff|title=Checkpoint: Afghan troop surge likely to include thousands of paratroopers, Marines and heavy bombers|url=https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831212303/https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զինծառայողների թվաքանակի ավելի ցածր գնահատականը եղել է հաշվապահական հաշվառման և բյուրոկրատիայի ապակողմնորոշիչ միջոցների արդյուն<ref name="WPAP20170830"/>։ [[Պատկեր:General_Austin_S._Miller.jpg|մինի|Գեներալ [[Օսթին Միլեր]]ը Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար է դարձել 2018 թվականի սեպտեմբերին և ղեկավարել զորքերի դուրսբերումը մինչև 2021 թվականի հուլիսը:]] 2017 թվականի սեպտեմբերին Թրամփի վարչակազմը սկսել է Աֆղանստան ուղարկել ավելի քան 3000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Աֆղանստանում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը գերազանցել է 14 000-ը<ref>{{Cite news|author=Mitchell|first=Ellen|website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|title=Mattis: US to send 3,000 more troops to Afghanistan|url=http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|accessdate=18 October 2017|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193100/http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite news|title=Mattis says over 3,000 additional U.S. troops will deploy to Afghanistan|url=https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|accessdate=18 October 2017|publisher=CBS News|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193747/https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|title=US sends 3,000 more troops to Afghanistan|date=18 September 2017|publisher=BBC News US & Canada|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018193454/http://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|archive-date=18 October 2017|access-date=18 October 2017}}</ref>։ Երբ գեներալ Օսթին Սքոթ Միլերը 2018 թվականի սեպտեմբերին ընդունեց Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարությունը, երկրում տեղակայվեց 15 000 ամերիկացի զինծառայող։ 2019 թվականի հոկտեմբերին մեկ ամիս առաջ թալիբների հետ խաղաղ բանակցությունների կտրուկ դադարեցումից հետո գեներալ Միլլերը հայտարարել էր, որ ամերիկյան ուժերը մեկ տարվա ընթացքում կրճատվել են մինչև 13 000՝ Քաբուլում ամերիկյան հրամանատարության միակողմանի որոշման արդյունքում։ Պաշտպանության նախարար [[Մարկ Էսպեր]]ը մեկնաբանել է զորքերի կրճատումը, ասելով, որ «Գեներալ Միլերը անում է այն, ինչ ես խնդրել եմ մեր բոլոր հրամանատարներին, երբ պաշտոնն ստանձնեց... տեսնել, թե որտեղ նրանք կարող են ազատ արձակել ժամանակը, փողը և աշխատուժը», որպես ազգային պաշտպանության ռազմավարության մաս, որը կոչված է աստիճանաբար տեղափոխել ԱՄՆ-ի գլոբալ ռազմական ռազմավարությունը ահաբեկչության դեմ պայքարի առաջնայնությունից և Ռուսաստանի և [[Չինաստան]]ի դեմ պայքարին<ref name="George">{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|title=U.S. has begun reducing troops in Afghanistan, commander says|author=George|first=Susannah|website=The Washington Post|date=21 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191021210354/https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|archive-date=21 October 2019|access-date=22 October 2019|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի դեկտեմբերին «Աֆղանական փաստաթղթերում» պարզվել է, որ բարձրաստիճան զինվորականներն ու կառավարական պաշտոնյաները ընդհանուր առմամբ այն կարծիքին են եղել, որ Աֆղանստանում պատերազմում հնարավոր չէ հաղթել, բայց դա թաքցրել են հասարակությունից<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|title=Confidential documents reveal U.S. officials failed to tell the truth about the war in Afghanistan|author=Craig Whitlock|website=The Washington Post|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602135802/https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|archive-date=2 June 2021|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|title=Top US officials knew the Afghanistan war was unwinnable and 'lied' — even as costs rose to $1 trillion and 2,351 American troop's lives|author=Ryan Pickrell|website=[[Business Insider]]|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023020752/https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|archive-date=23 October 2020|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի վերջին գրեթե 2400 ամերիկացիներ զոհվեցին պատերազմում, ավելի քան 20 000-ը վիրավորվեցին<ref name="George" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ը և «[[Թալիբան]]» շարժումը «Դոհայի համաձայնագիր» անվանումով խաղաղ համաձայնագիր են ստորագրել այն դրույթներով<ref>{{Cite news|author=Qazi|first=Shereena|title=Afghanistan's Taliban, US sign agreement aimed at ending war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|publisher=[[Al-Jazeera]]|archivedate=12 September 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912160729/https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|url-status=live}}</ref>, որոնք ներառում են Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերի դուրսբերումը, «Թալիբանի» պարտավորությամբ կանխել «Ալ-Քաիդայի» գործողությունը Թալիբանի վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում, և որոնք ներառում են Թալիբանի և Աֆղանստանի այն ժամանակվա Իսլամական Հանրապետության կառավարության միջև բանակցությունները<ref>{{Cite news|title=US and Taliban sign deal to end 18-year Afghan war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|website=[[BBC News]]|archivedate=5 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210105061052/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|url-status=live}}</ref>։ Գործարքը պաշտպանել են Չինաստանը, Պակիստանը և Ռուսաստանը<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|title=India asserts Afghanistan's 'national sovereignty' as peace talks with Taliban start in Qatar|author=Basu|first=Nayanima|website=ThePrint|date=12 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210404200513/https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|archive-date=4 April 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>, և միաձայն հավանություն է տվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը<ref>{{Cite web|url=https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|title=Security Council resolution endorses moves towards long-sought Afghanistan peace|author=|first=|website=United Nations|date=10 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602212845/https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|archive-date=2 June 2021|access-date=29 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Թրամփի վարչակազմը համաձայնել է մինչև 2020 թվականի հուլիսը 13 հազարից մինչև 8600 զինծառայողների սկզբնական կրճատման՝ հետագայում մինչև 2021 թվականի մայիսի 1-ը ամբողջական դուրսբերմամբ, եթե Թալիբանը կատարի իր պարտավորությունները<ref>{{Cite web|url=https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|title=U.S.-Taliban Deal: India should Chalk-out a New Strategy|author=Network|first=Readables|date=21 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103074450/https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|archive-date=3 January 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սակայն Բայդենի վարչակազմը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը զորքերի դուրսբերումը չի սկսի մինչև մայիսի 1-ը և դուրսբերումը կավարտի մինչև սեպտեմբերի 11-ը<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.defense.gov/Explore/News/Article/Article/2573268/biden-announces-full-us-troop-withdrawal-from-afghanistan-by-sept-11/|title=Biden Announces Full U.S. Troop Withdrawal From Afghanistan by Sept. 11|author=Cronk|first=Terri Moon|website=U.S. Department of Defense|date=14 April 2021|access-date=2021-08-16|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2021/04/14/remarks-by-president-biden-on-the-way-forward-in-afghanistan/|title=Remarks by President Biden on the Way Forward in Afghanistan|website=The White House|date=2021-04-14|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Հուլիսի 8-ին Բայդենը որոշել է ԱՄՆ-ի դուրս գալու վերջնաժամկետը՝ օգոստոսի 31-ը<ref name=":1">{{Cite web|lang=en|url=https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|title=Biden says US war in Afghanistan will end August 31|website=AP NEWS|date=8 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708195329/https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|archive-date=8 July 2021|access-date=8 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակելու է օդային հարվածներ հասցնել<ref>{{Cite news|author=Horton|first=Alex|date=25 July 2021|title=U.S. prepared to continue airstrikes against Taliban, top commander says|url=https://www.washingtonpost.com/world/2021/07/25/us-airstrikes-afghanistan-taliban-mckenzie/|website=The Washington Post|accessdate=6 August 2021}}</ref>։ === Խաղաղության համաձայնագիր ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև === 2020 թվականի փետրվարին նախագահ Թրամփը և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները պայմանավորվել են գործարք կնքել թալիբների հետ, որը նախատեսում է ԱՄՆ-ի ռազմական ուժերի պաշտոնական դուրսբերում Աֆղանստանից։ Համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ թալիբները խոստացել են «թույլ չտալ» Ալ-Քաիդային «կամ ցանկացած այլ ծայրահեղական խմբավորման գործել իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում»։ Համաձայնագրում, որը վերնագրված է «Աֆղանստանում խաղաղության հասնելու մասին համաձայնագիր», ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերը լրջորեն դուրս են բերվել, և սահմանվել է վերջնաժամկետ՝ ԱՄՆ-ի զորքերի լիակատար դուրսբերման համար՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref name="Deal">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|date=29 February 2020|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/491544713df4879f399d0ff5523d369e|title=US and Taliban sign deal aimed at ending war in Afghanistan|author=Lee|first=Matthew|date=29 February 2020|publisher=[[Associated Press]]}}</ref>։ Թրամփը բաց է թողել ռազմական գործողությունների վերսկսման հնարավորությունը, եթե թալիբները խախտեն համաձայնագրի պայմանները, խոստանալով, որ եթե պայմանները խախտվեն, մենք կվերադառնանք այն ուժի հետ, որը ոչ ոք երբեք չի տեսել<ref name="Deal" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ն թալիբների հետ համաձայնագիր է ստորագրել 14 ամսից զորքերը դուրս բերելու մասին, եթե թալիբները պաշտպանեն համաձայնագրի պայմանները։ 2020 թվականի փետրվարի դրությամբ շուրջ 13 հազար ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս գտնվում էին երկրում։ Երկու կողմերը պայմանավորվել են զորքերի աստիճանական դուրսբերման մասին 14 ամսվա ընթացքում պայմանների հիման վրա, և դուրսբերման համաձայնագիրը ներառում է «Միացյալ Նահանգների բոլոր զինված ուժերը, նրանց դաշնակիցները և կոալիցիոն գործընկերները, ներառյալ ամբողջ ոչ դիվանագիտական քաղաքացիական անձնակազմը, մասնավոր անվտանգության կապալառուները, հրահանգիչները, խորհրդականները և սպասարկող անձնակազմը»։ Առաջին փուլում ԱՄՆ-ն Աֆղանստանում իր ուժերը կկրճատի շուրջ 5 000 զինծառայողներով՝ մինչև 8 600, ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև համաձայնագրի կնքումից հետո 135 օրվա ընթացքում։ Զորքերի աստիճանական դուրսբերման ընթացքում թալիբներն ու աֆղանական կառավարությունը ստիպված կլինեն իշխանության բաժանման մասին ավելի կոնկրետ համաձայնագիր մշակել։ Այդ ժամկետները կառավարությանը կտար բանակցությունների ժամանակ ամերիկյան ռազմական պաշտպանության քողարկում։ ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն հայտարարել է, որ ԱՄՆ մնացած զորքերը լծակ կծառայեն թալիբների կողմից իրենց խոստումների կատարումն ապահովելու համար։ Եթե Թալիբանը Կատարի «Ալ-Քաիդայից» հրաժարվելու իր պարտավորությունները և սկսի ներաֆղանական խաղաղ բանակցությունները, ԱՄՆ-ը կհամաձայնի տասը ամսվա ընթացքում Աֆղանստանից մնացած բոլոր ամերիկյան ուժերի ամբողջական դուրսբերմանը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|title=U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met|author=Greenfield|first=Charlotte|website=MSN|date=29 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200229233816/https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|archive-date=29 February 2020|access-date=29 February 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=Taliban and U.S. Strike Deal to Withdraw American Troops From Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|accessdate=29 February 2020|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200229235609/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|archivedate=29 February 2020|website=The New York Times}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal and Russell Goldman|title=4 Takeaways From the U.S. Deal With the Taliban|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|accessdate=1 March 2020|website=The New York Times|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301000422/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Tom Vanden Brook and Deirdre Shesgreen|title=Historic peace deal in Afghanistan reached with Taliban, allowing withdrawal of US troops|url=https://eu.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|accessdate=1 March 2020|website=USA Today|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301001435/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|accessdate=1 March 2020|website=BBC News|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301002219/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Jennifer Hansler|title=US and Taliban sign historic agreement|url=https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/index.html|accessdate=1 March 2020|publisher=CNN|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301004545/https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/|archivedate=1 March 2020}}</ref>։ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ի գծով նրա դաշնակիցները համաձայնել են 14 ամսվա ընթացքում դուրս բերել բոլոր զորքերը, եթե գրոհայինները պաշտպանեն գործարքը<ref name="bbcreject">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|title=Afghan conflict: President Ashraf Ghani rejects Taliban prisoner release|website=BBC News|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200421043856/https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|archivedate=21 April 2020}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 1-ին խաղաղ համաձայնագիրը լուրջ խնդրի առաջ կանգնեց, երբ նախագահ Հանին մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ Աֆղանստանի կառավարությունը, որը գործարքի կողմ չի եղել, կմերժի համաձայնության կոչը՝ գերիների փոխանակումը Թալիբանի հետ անցկացնելու վերաբերյալ, որը առաջարկվել էր 2020 թվականի մարտի 10-ին՝ ներաֆղանական բանակցությունների սկզբում, հայտարարելով, որ «Աֆղանստանի կառավարությունը ոչ մի պարտավորություն չի ստանձնել 5000 թալիբների բանտարկյալների ազատ արձակման համար»<ref name="apreject">{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|title=Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases|website=Politico|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200402215618/https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|archivedate=2 April 2020}}</ref><ref name="reject">{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|title=Ghani: No Commitment to Release Taliban Prisoners|website=TOLOnews|date=1 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403062215/https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|archive-date=3 April 2020|access-date=1 March 2020}}</ref><ref name="reject2">{{Cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|title=President Ghani rejects peace deal's prisoner swap with Taliban|publisher=Al Jazeera|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200404193450/https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|archivedate=4 April 2020}}</ref><ref name="nprreject">{{Cite news|url=https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|title=Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal|first=Cat|author=Schuknecht|publisher=NPR|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200411202634/https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|archivedate=11 April 2020}}</ref>։ Հանին նաև հայտարարել է, որ գերիների ցանկացած փոխանակում «չի կարող բանակցությունների նախադրյալ լինել», բայց պետք է լինի բանակցությունների մի մասը<ref name="bbcreject"/>։ === Զորքերի դուրսբերում === Ամերիկյան զորքերի մի մասը Աֆղանստանից դուրս է բերվել 2020 թվականի մարտի 9-ին, ինչպես դա պահանջում է ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև խաղաղ համաձայնագիրը<ref>{{Cite news|author=Baldor|first=Lolita C.|title=US begins troop withdrawal from Afghanistan, official says|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|accessdate=25 April 2020|website=The Military Times|date=9 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200324014456/https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|archivedate=24 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=US starts troop pullout, seeks end to Afghan leaders' feud|url=https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|accessdate=25 April 2020|website=Associated Press|date=10 March 2020|archiveurl=https://archive.today/20200425184307/https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|archivedate=25 April 2020|author=Kathy Gannon and Rahim Faiez}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 10-ին ԱՄՆ կենտրոնական հրամանատարությունը մերժել է տեղեկություններն այն մասին, որ ամերիկացի զինվորականները մշակել են Աֆղանստանից ամերիկյան բոլոր զորքերի դուրսբերման ծրագիր։ Գեներալ Քենեթ Ֆ. Մաքքենզի կրտսերը, Կենտրոնական հրամանատարության ղեկավարը նաև հայտարարել է, որ ծրագիրը 14 ամսվա ընթացքում Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակի կրճատումն էր՝ մինչև 8600<ref name="partialonly">{{Cite news|title=CENTCOM boss says military plans for withdrawal from Afghanistan not developed yet|url=https://www.militarytimes.com/flashpoints/2020/03/10/centcom-boss-say-military-plans-for-withdrawal-from-afghanistan-not-developed-yet/|accessdate=25 April 2020|website=Military Times|date=10 March 2020}}</ref>։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ի բանակը հաստատել է, որ 2020 թվականի ամռանը Աֆղանստան լրացուցիչ զորքեր կուղարկվեն<ref name="moretroops">{{Cite web|url=https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|title=Army announces summer troop moves to Europe, Iraq and Afghanistan|author=Vandiver|first=John|website=Stars and Stripes|date=24 April 2020|publisher=Stars and Stripes|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425182238/https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|archive-date=25 April 2020|access-date=25 April 2020}}</ref>։ Կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով՝ ԱՄՆ-ն աֆղանստանցի զինծառայողների թվաքանակը մինչև 2020 թվականի հունիսի 18-ը կրճատել է մինչև 8600՝ Թալիբանի՝ 2020 թվականի փետրվարի խաղաղ համաձայնագրի համաձայն<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|title=U.S. Troops in Afghanistan Reduced to 8,600, General Says|accessdate=19 June 2020|website=The New York Times|date=19 June 2020|author=Mashal|first=Mujib|archivedate=19 June 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200619080801/https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի հուլիսի 1-ին, ամերիկյան զորքերին ռուսական ենթադրյալ պարգևատրման ծրագրում թալիբների մասնակցության մասին ԶԼՄ-ներում հաղորդումներից հետո, ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի զինված ուժերի կոմիտեն քվեարկել է պետական պաշտպանության մասին օրենքի ուղղման օգտին, որպեսզի լրացուցիչ պայմաններ սահմանվեն, որոնք պետք է կատարվեն նախքան ԱՄՆ նախագահ Թրամփը կկարողանա շարունակել Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերումը, ներառյալ Այն գնահատման պահանջը, թե արդյոք որևէ երկիր առաջարկել է թալիբներին օգնություն՝ ԱՄՆ-ի և կոալիցիայի, ինչպես նաև արգելել ֆինանսավորման կրճատումը զորքերի պակաս, քան 8000 և կրկին 4000, եթե վարչակազմը չի հաստատել, որ դա չի վտանգել ամերիկյան շահերը Աֆղանստանում<ref>{{Cite news|title=House panel votes to constrain Afghan drawdown, ask for assessment on 'incentives' to attack US troops|url=https://thehill.com/policy/defense/505568-house-panel-votes-to-constrain-afghan-drawdown-ask-for-assessment-on|website=The Hill|date=1 July 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=House Democrats, Working With Liz Cheney, Restrict Trump's Planned Withdrawal of Troops From Afghanistan and Germany|url=https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|website=The Intercept|date=2 July 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=21 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210121210750/https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|url-status=live}}</ref>։ [[Պատկեր:Secretary_Pompeo_Meets_With_the_Taliban_Delegation_(50332459158).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն և [[Աբդուլ Ղանի Բարադար]]ը [[Դոհա]]յում, [[Քաթար]]ում Թալիբանի պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ, 2020 թվականի սեպտեմբերի 12]] 2020 թվականի հուլիսի 1-ին ԱՄՆ-ի Սենատը մերժել է Ռենդ Փոլի կողմից ազգային պաշտպանության թույլտվության մասին օրենքում փոփոխություն կատարելու փորձը, որը կպահանջեր մեկ տարվա ընթացքում Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի բոլոր ուժերի դուրսբերում և վերջ կդներ 19-ամյա պատերազմին<ref>{{Cite news|title=Senate rejects Paul proposal on withdrawing troops from Afghanistan|url=https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|website=The Hill|date=1 June 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=5 June 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210605150936/https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|url-status=live}}</ref>։ Օգոստոսի 8-ին պաշտպանության նախարար Մարկ Էսփերը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները կկրճատի զորքերի թիվը մինչև 5000-ից պակաս՝ մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի վերջ<ref>{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|title=Mark Esper says US troop levels in Afghanistan to go below 5,000 by end of November|publisher=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809051145/https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|archive-date=9 August 2020|access-date=9 August 2020|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ հետախուզության աշխատակիցները հաշվարկել են, որ Իրանի կառավարությունը Թալիբանի հետ կապված ցանց Հաքանիի պարգև է առաջարկել Աֆղանստանում օտարերկրյա զինծառայողների, այդ թվում՝ ամերիկացիների սպանության համար։ [[CNN]]-ի համաձայն՝ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը «երբեք չի հիշատակել ռմբակոծություններին Իրանի մասնակցության մասին։ Այս բացթողումը, ներկա և նախկին պաշտոնյաների խոսքով, կապված էր խաղաղ համաձայնագրի և Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերման մեծ առաջնահերթության հետ»<ref>{{Cite news|title=US intelligence indicates Iran paid bounties to Taliban for targeting American troops in Afghanistan|url=https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|publisher=CNN|date=17 August 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=15 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215040830/https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Քրիստոֆեր Միլերը հայտարարել է զորքերի հետագա դուրսբերման մասին մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը, ինչի հետևանքով Աֆղանստանում և Իրաքում կմնա համապատասխանաբար 2500 զինծառայող, նախորդ 4500 և 3000-ի համեմատությամբ։ ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը նախագահ Թրամփի անունից հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում նա հույս է հայտնել, որ Բայդենի նոր վարչակազմը կհասնի նրան, որ ամերիկյան բոլոր զորքերը տուն վերադառնան ավելի վաղ համաձայնեցված ժամկետին՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|author=Starr|first=Barbara|date=17 November 2020|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Ջո Բայդենն ավելի վաղ հայտարարել էր, որ աջակցում է Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի դուրսբերմանը իր նախագահական ընտրարշավի ժամանակ<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/policy-and-politics/21439556/2020-election-trump-biden-peace-war|title=Trump and Biden want you to believe they're more anti-war than they are|author=Ward|first=Alex|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=21 September 2020}}</ref>, թեև նա չէր բացառում այն բանի հավանականությունը, որ ԱՄՆ-ն «բաց կլինի երկրում փոքր քանակությամբ զորքերի պահպանման համար, որոնց առաքելությունը կլինի բացառապես հակաահաբեկչական գործողությունների վրա կենտրոնացումը»<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2021/4/25/22402539/afghanistan-military-withdrawal-final-biden-september-11th|title=The US military is finally withdrawing from Afghanistan|author=Peters|first=Cameron|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=25 April 2021}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Պենտագոնը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակը 4500-ից կկրճատի մինչև 2500-ի հունվարի կեսերին, այսինքն՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 20-ի նախագահ Թրամփի լիազորությունների ժամկետի ավարտը<ref name="20201117AlJazeera">{{Cite news|title=Donald Trump: US announces plans to cut troop levels in Afghanistan, Iraq|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|accessdate=17 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117201251/https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|archivedate=17 November 2020}}</ref><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes">{{Cite news|author=Faizi|first=Fatima|title=U.S. Troops Are Packing Up, Ready or Not|url=https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118074857/https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|archivedate=18 November 2020}}</ref><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen">{{Cite news|author=Browne|first=Ryan|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|url=https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118061259/https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|archivedate=18 November 2020}}</ref>։ ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում մնացած զորքերը կպաշտպանեն ամերիկացի դիվանագետներին, ամերիկյան դեսպանատունն ու Աֆղանստանում կարևոր աշխատանք կատարող ԱՄՆ կառավարության այլ հաստատություններ, ինչը թույլ կտա ԱՄՆ դաշնակիցներին իրենց աշխատանքն իրականացնել Աֆղանստանում և զսպել ամերիկայի թշնամիներին Աֆղանստանում<ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ Հայտարարությունը քննադատության է ենթարկվել սենատորների անդամների կողմից, ինչպիսիք են Սենատի մեծամասնության առաջնորդ Միթչ Մակքոնելը կամ Ռոդ Այլենդից սենատոր Ջեք Ռիդը<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը իր հայտարարության մեջ զգուշացրել է,որ «չափազանց վաղ կամ չհամաձայնեցված խնամքի գինը կարող է շատ բարձր լինել»<ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Քննադատները հայտարարել են, որ աֆղանական զորքերի դուրսբերումը ոչ միայն կխաթարի առանց այդ էլ փխրուն անվտանգությունը տարածաշրջանում, այլև հայտարարել են, որ զորքերի կրճատումը ոչ միայն վնաս կհասցնի Թալիբանի զինյալների և Աֆղանստանի կառավարության միջև շարունակվող խաղաղ բանակցություններին, այլև կխաթարի փխրուն անվտանգությունն Աֆղանստանում<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի խոսքով՝ թվաքանակի կրճատման գնահատման համար օգտագործվող պայմաններն այժմ հիմնված են այն բանի վրա, թե արդյոք ազգային անվտանգության սպառնալիքի տակ կհայտնվի Աֆղանստանում զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդ։ «Մենք չենք կարծում, որ դա այդպես է»,-ասել է ներկայացուցիչը։ Մեկ այլ պայման էր այն, թե «կարող ենք արդյոք պահպանել մեր դիրքերն Աֆղանստանում, որոնք թույլ կտան մեզ մեր առաքելությունը կատարել մեր դաշնակիցների ու գործընկերների հետ միասին»<ref name="20201118ABCNewsMartinez">{{Cite news|author=Martinez|first=Luis|title=Pentagon announces troop reductions in Afghanistan and Iraq|url=https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056|accessdate=18 November 2020|date=18 November 2020|archivedate=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117204809/https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056}}</ref>։ Այս հայտարարությունը մտահոգություն է առաջացրել Աֆղանստանում, քանի որ ԱՄՆ զորքերը համարվում են թալիբների դեմ խոչընդոտ<ref name="20201117NewYorkTimes" />։[[Պատկեր:210321-D-BN624-1081_(51058752833).jpg|մինի|Գեներալ Օսթին Միլերը և պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինը Աֆղանստանում, 2021 թվականի մարտ]]Թրամփի վարչակազմը 2021 թվականի հունվարին ավարտել է զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդու, ինչը 2001 թվականից ի վեր Աֆղանստանում ամերիկյան զինվորների ամենացածր թիվն է ԱՄՆ-ի կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով<ref name="Ali">{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=U.S. troops in Afghanistan now down to 2,500, lowest since 2001: Pentagon|website=Reuters|accessdate=6 February 2021|date=15 January 2021|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|archivedate=18 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210318045325/https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|url-status=live}}</ref>՝ 2021 թվականի հունվարի դրությամբ Աֆղանստանում մնացած ԱՄՆ-ի յուրաքանչյուր զինծառայողի համար բաժին է ընկել ավելի քան յոթ պայմանագրային զինծառայողների, ինչը կազմում է ավելի քան 18 հազար պայմանագրային զինծառայող<ref name=":0">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|url-status=live|accessdate=22 February 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414115023/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040}}</ref>։ == Բայդենի վարչակազմ == 2021 թվականի հունվարին նախագահ [[Ջո Բայդեն]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական [[Ջեյք Սալիվան]]ը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն կվերանայի խաղաղ համաձայնագիրը՝ Աֆղանստանից մնացած 2500 զինվորներին արդյունավետ դուրս բերելու համար<ref>{{Cite news|title=Biden administration will review deal with the Taliban: White House|url=https://www.yahoo.com/news/biden-administration-review-taliban-agreement-215107703.html|accessdate=22 January 2021|website=Yahoo! News|date=22 January 2021}}</ref>։ Բայդենը հավանություն է տվել 2014 թվականին ամբողջական թողարկմանը<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|title=Joe Biden: withdrawal from Iraq and Afghanistan allows military to refocus|website=the Guardian|date=26 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308130648/https://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|archive-date=8 March 2021|access-date=22 March 2021|url-status=live}}</ref>, սակայն ի սկզբանե պարզ չէր, թե արդյոք նա կաջակցի 2021 թվականի մայիսին Թրամփի թողարկման վերջնաժամկետին<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|title=Exclusive: Taliban Warns Biden Going Back on Afghanistan Deal 'Causes Problems'|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224020840/https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|title=Biden has no good options on Afghanistan with deadline for troop withdrawal looming|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215011057/http://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|archive-date=15 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Buchanan|first=Pat|title=Is Biden Prepared to Lose Afghanistan?|url=https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|accessdate=21 March 2021|website=Town Hall|date=19 February 2021|archivedate=6 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210306061312/https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի մարտին լրատվական հաղորդագրություններում ասվում էր, որ նախագահ Բայդենը պոտենցիալ դիտարկում է Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի պահպանման հնարավորությունը մինչև 2021 թվականի նոյեմբեր<ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|title=Biden weighs keeping U.S. troops in Afghanistan until November|publisher=[[NBC News]]|accessdate=21 March 2021|date=18 March 2021|archivedate=20 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210320234018/https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 14-ին Բայդենը հայտարարել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերը դուրս բերելու իր մտադրության մասին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության 20-րդ տարելիցի և մայիսի 1-ի նախապես պլանավորված վերջնաժամկետից չորս ամիս անց<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413160722/https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="cnbc.com">{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413155730/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="20210413CNNLiptak">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|author=Atwood|first=Kylie|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013604/https://edition.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=21 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|author=Macias|first=Amanda|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423013042/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=23 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref>։ Հայտարարությունից մեկ օր առաջ Բայդենը զանգահարել է ԱՄՆ նախկին նախագահ [[Ջորջ Բուշ]]ին և [[Բարաք Օբամա]]յին՝ դուրս գալու մասին իր որոշման կապակցությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|title=Biden called George W. Bush before he announced his Afghanistan troop withdrawal plan — but neither said whether Bush supported it|author=Colson|first=Thomas|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210510141222/https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|archive-date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հայտարարել է, որ որոշումը կայացվել է Չինաստանի և [[COVID-19]] պանդեմիայի վրա ռեսուրսները կենտրոնացնելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref>{{Cite news|date=18 April 2021|title=U.S. Focus Shifting to China From Afghanistan, Blinken Says|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|accessdate=19 April 2021|archivedate=18 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210418141617/https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Lubold|first=Gordon|title=Afghan Pullout Leaves U.S. Looking for Other Places to Station Its Troops|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|website=The Wall Street Journal|date=8 May 2021|accessdate=9 May 2021|archivedate=9 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509184953/https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|url-status=live}}</ref><ref name="20210415TheDiplomatPutz">{{Cite news|author=Putz|first=Catherine|title=Biden Announces Plan for US Exit from Afghan War, Urges Attention to Future Challenges|url=https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|accessdate=8 July 2021|website=[[The Diplomat]]|date=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210419155542/https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|archivedate=19 April 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:US_Forces_Afghanistan_Retrograde_2021.jpg|մինի|Զինվորները UH-60L Black Hawk ուղղաթիռը բեռնում են C-17 Globemaster III ինքնաթիռ՝ Բաղրամի օդանավակայանից թռչելու համար, 2021 թվականի հունիսի 16]] 2021 թվականի փետրվարի 18-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար [[Յենս Ստոլտենբերգ]]ը հայտարարել է, որ դաշինքը որոշում չի կայացրել այն մասին, թե ինչպես գործել զորքերի դուրսբերման հարցում<ref>{{Cite news|author=Emmott|first=Robin|title=No decision on any NATO withdrawal from Afghanistan, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|accessdate=21 March 2021|website=[[Reuters]]|date=18 February 2021|archivedate=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210415032552/https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|title='No final decision:' NATO deadlocked on Afghanistan mission as May 1 deadline looms|author=Wolfgang|first=Ben|website=The Washington Times|date=18 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224074323/https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սպասվում է, որ Մեծ Բրիտանիան ԱՄՆ-ի հետ միաժամանակ դուրս կբերի «Վճռական աջակցություն» առաքելության իր մնացած 750 զինծառայողներին<ref>{{Cite news|date=14 April 2021|title=UK troops expected to leave Afghanistan by September|website=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-56744265|accessdate=14 April 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414113836/https://www.bbc.com/news/uk-56744265|url-status=live}}</ref>։ Ծրագրի համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նույնպես դուրս կբերեն իրենց մնացած 750 զինծառայողներին։ ԱՄՆ-ն նշել է, որ որոշ զորքեր (ճշգրիտ թիվը դեռ որոշված չէ) կմնան երկրում դիվանագիտական անվտանգության ապահովման համար և պարզ չէ, թե ինչ տեղի կունենա ԱՄՆ-ի հատուկ գործողությունների մի քանի հարյուր ուժերի հետ<ref name="20210413CNNLiptak"/>, որոնք աշխատում են ԿՀՎ-ում ահաբեկչական գործողություններին հակազդելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz" /><ref name="20210419Stars&StripesJPLawrence">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|accessdate=22 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210420194751/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|archivedate=20 April 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին Գերմանիան և Իտալիան իրենց զորքերը դուրս բերեցին Աֆղանստանից<ref>{{Cite web|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|title=Germany, Italy Complete Troop Exit From Afghanistan|website=[[Voice of America]]|date=2 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210702130954/https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|archive-date=2 July 2021|access-date=2 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Նույն օրը ամերիկյան զորքերը լքեցին Բաղրամի օդանավակայանը։ Աֆղանստանի պաշտոնատար անձինք բողոքել են, որ ամերիկացիները հեռացել են՝ առանց աֆղանական նոր հրամանատարին տեղեկացնելու, ավելի քան երկու ժամ հետո, երբ լքել են բազան։ Արդյունքում բազան թալանվել է մարոդերների կողմից, նախքան Աֆղանստանի կառավարությունը կարողացավ իր վերահսկողության տակ վերցնել օդանավակայանը<ref name="US left Bagram at night Aljazeera">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|title=US left Bagram without telling new commander: Afghan officials|website=Aljazeera|date=5 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708100755/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="US left Bagram at night Time">{{Cite web|url=https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|title=U.S. Pulls Out of Afghanistan's Bagram Airfield in the Middle of the Night—Without Telling the New Commander|website=Time|date=6 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708200133/https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="bbc-20210702">{{Cite news|date=2 July 2021|title=Bagram: Last US and Nato forces leave key Afghanistan base|website=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|url-status=live|accessdate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709182442/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|archivedate=9 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|date=2 July 2021|title=US forces leave Afghanistan's Bagram airbase after 20 years|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|accessdate=2 July 2021|archivedate=2 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210702070425/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 8-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում պատերազմի պաշտոնական ավարտը տեղի կունենա 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին<ref name=":1"/>։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին Օսթին Միլերը հեռացավ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարի պաշտոնից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/commander-u-s-nato-forces-afghanistan-stepping-down-n1273665|title=Commander of U.S., NATO forces in Afghanistan is stepping down|author=Kube|first=Kourtney|publisher=NBC News|access-date=12 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 21-ին ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ն ավիահարվածներ հասցրեց Աֆղանստանում թալիբների դիրքերին<ref> {{Cite web|lang=en|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/us-launched-overnight-airstrikes-on-the-taliban-to-support-afghan-forces.html|title=U.S. launched overnight airstrikes on the Taliban to support Afghan forces|author=Macias|first=Amanda|website=CNBC|date=22 July 2021|access-date=13 August 2021}}</ref>։ == ԱՄՆ-ի առաջադեմ զորքերը Աֆղանստանում == Շուրջ 650 ամերիկացի զինծառայողներ Աֆղանստանում մնացել են 2021 թվականի օգոստոսի սկզբին՝ համաձայն մի քանի ամիս առաջ կազմված ժամանակացույցի։ Նրանց հանձնարարվել է պահպանել օդանավակայանն ու դեսպանատունը<ref>{{Cite web|author=Cooper, Helene|date=2021-08-08|title=As Taliban Capture Cities, U.S. Says Afghan Forces Must Fend for Themselves|lang=en|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/08/08/us/politics/taliban-afghanistan-united-states.html|accessdate=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|author=Swanson, Ian |url=https://thehill.com/policy/defense/560237-roughly-650-troops-to-stay-in-afghanistan-after-withdrawal-report|title=Roughly 650 troops to stay in Afghanistan after withdrawal: report|website=[[The Hill]]|date=2021-06-25|access-date=2021-08-13}}</ref>։ Սակայն օգոստոսի 12-ին, երբ թալիբներն ընդամենը մի քանի օրում զավթել էին 34 նահանգներից 18-ը, այդ թվում՝ Գերատ և Կանդագար, ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան հայտարարել էին, որ ավելի շատ զորք կուղարկեն դեսպանատան աշխատակիցներին, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի այլ քաղաքացիներին տարհանելու համար, ինչպես նաև նրանց տեղացի թարգմանիչները։ Այդ նպատակով ԱՄՆ-ը նախատեսում էր ուղարկել 3000 զինծառայող, իսկ Մեծ Բրիտանիան ծրագրում էր 600 զինծառայող ուղարկել Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի կազմում<ref>{{Cite web|lang=en|title=Taliban reportedly captures city which housed Australian forces as US, UK, Canada prepare to send troops to extract civilians|url=https://www.abc.net.au/news/2021-08-13/afghanistan-united-states-troops-evacuate-embassy-kabul/100373520|website=[[Australian Broadcasting Corporation|ABC]]|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2021/08/12/about-8000-us-troops-are-deploying-to-secure-evacuations-from-kabul/|title=About 8,000 US troops are deploying to secure evacuations from Kabul|author=Myers, Meghann|website=Military Times|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13|lang=en}}</ref>։ Օգոստոսի 14-ին Մազարի Շարիֆը վերցվել էր թալիբների կողմից։ Այդ օրը ԱՄՆ-ն ավելացրել է իր զորքերի թիվը մինչև 5 000 մարդ<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.huffpost.com/entry/joe-biden-afghanistan-troops-departure_n_61185e48e4b07c140315a2a3|title=Biden Orders 1,000 More U.S. Troops For 'Orderly' Afghanistan Departure|author=Burns, Robert|website=[[HuffPost]]|date=2021-08-14 |access-date=2021-08-15}}</ref>։ Օգոստոսի 15-ին թալիբները գրավեցին Քաբուլը և տապալեցին Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը, երբ նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcdfw.com/news/national-international/taliban-fighters-enter-kabul-helicopters-land-at-us-embassy/2718840/ |title=Afghan President Flees the Country as Taliban Move on Kabul|lang=en|website=NBC 5 Dallas-Fort Worth|access-date=2021-08-15}}</ref>, որից հետո թալիբները գրավեցին նախագահական պալատը<ref>{{Cite web |url=https://www.cnn.com/2021/08/15/politics/taliban-kabul-afghanistan-explainer/index.html|title=Chaos is unfolding in Afghanistan. Here's what you need to know|author=LeBlanc, Paul|lang=en|website=[[CNN]]|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Սակայն 5000 ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս մնում էին Քաբուլում, իսկ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նախկինի պես ներկա էին Համիդ Քարզայի միջազգային օդանավակայանում<ref name="natoairport">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/|title=NATO says it is helping keep Kabul airport open for evacuations|lang=en|website=[[Reuters]]|date=2021-08-15|deadlink=no|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815160948/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855|title=Afghan president flees country as U.S. rushes to exit with Taliban on brink of power|website=[[NBC News]]|lang=en|author=Mengli, Ahmed|date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815183655/https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855}}</ref>։ Նույն օրը ԱՄՆ կառավարությունը հրամայել է Աֆղանստան ուղարկել 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի 1000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Քաբուլում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 6000-ի<ref>{{Cite news|url=https://www.barrons.com/news/biden-sends-1-000-more-us-troops-to-kabul-to-aid-evacuations-pentagon-01629060306|title=Biden Sends 1,000 More US Troops To Kabul To Aid Evacuations: Pentagon|author=[[Agence France-Presse|AFP]]|lang=en |website=Barron's |date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15}}</ref><ref>{{Cite news|author=Schnell, Myhael|date=2021-08-15|title=Pentagon authorizes sending additional 1,000 troops to Afghanistan |lang=en|website=[[The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/defense/567952-pentagon-authorizes-sending-additional-1000-troops-to-afghanistan|accessdate=}}</ref>։ Օգոստոսի 16-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի ևս հազար զինծառայողների տեղակայման մասին, որի արդյունքում զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 7000-ի<ref>{{Cite web|url=https://abc11.com/10953480/|title=Another 1,000 82nd Airborne troops heading to Kabul to assist in evacuations, U.S. officials say|author=Perchick, Michael|lang=en |website=ABC11 Raleigh-Durham|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Օգոստոսի 30-ի լույս 31-ի գիշերը ամերիկացի վերջին զինվորը (82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի հրամանատար, գեներալ-մայոր Քրիստոֆեր Դոնահյուն) լքել է Աֆղանստանը։ Թալիբներն այդ կապակցությամբ գիշերային հրավառություն են կազմակերպել Քաբուլի միջազգային օդանավակայանի տարածքում։ == Վերլուծություն == [[Պատկեր:P20210708AS-0744_(51360857092).jpg|մինի|Հուլիսի 8-ին [[ԱՄՆ նախագահ|նախագահ]] [[Ջո Բայդեն]]ը հայտարարել է, որ «[[Թալիբան]]ի կողմից ամեն ինչին տիրանալու և ամբողջ երկիրը գրավելու հավանականությունը շատ քիչ է»<ref>{{Cite news|title=The Afghan government's collapse is a humiliation for the US and Joe Biden|url=https://www.newstatesman.com/world/asia/2021/08/afghan-government-s-collapse-humiliation-us-and-joe-biden|website=[[New Statesman]]|date=August 15, 2021}}</ref>]] Ըստ որոշ լրատվամիջոցների վերլուծաբանների, ինչպիսիք են Ալեքսանդր Նազարյանը [[Yahoo!]] News-ը, հետկանչը ներառվել է այն մյուս խոստումների թվում, որոնք Բայդենը խախտել է Օբամայի և Թրամփի հետ միասին, և դիտարկվել է որպես Բայդենի տված խոստման պահպանում, նախքան նախագահ դառնալը, որ իր ժամկետը չի լինի «Օբամայի երրորդ ժամկետը», քանի որ «նախագահ Թրամփը փոխել է լանդշաֆտը»։ [[Փրինսթոնի համալսարան]]ի պրոֆեսոր Ջուլիան Զելիզերը հայտարարել է, որ Բայդենն «ակնհայտորեն շատ բան է սովորել նախագահ Օբամայի պաշտոնավարման ընթացքում»։ Washington Post-ի լրագրող Սթիվեն Լիվինգսթոնը գրել է. Օբաման լսել է զորահրամանատարներին, որոնք նրան ասել են, որ հեռանալը սխալ կլինի։ Մինչդեռ Բայդենը վարչակազմի բարձրագույն պաշտոնյա էր, որը պաշտպանում էր Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի շատ ավելի սահմանափակ դերը։ Ավելի ուշ Բայդենը կասի, որ Օբամայի «մարմնի լեզվից» նա կարող էր ասել, որ համաձայն է այդ գնահատականի հետ, չնայած ի վերջո նա մերժել է այն<ref>{{Cite news|author=Nazaryan|first=Alexander|date=14 April 2021|url=https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|title=Biden breaks with Obama, as well as Trump, on everything from Afghanistan to spending|accessdate=5 July 2021|archivedate=26 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210426222205/https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 17-ին ''The Diplomat'' հրատարակությունը հաղորդել էր Աֆղանստանի ներքին և արտաքին մարտահրավերների մասին՝ Աֆղանստանի քաղաքացիական հասարակության տեսանկյունից ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո<ref>{{Cite news|first=Ritu|author=Mahendru|title=The US Exit: Views From Afghanistan's Civil Society|url=https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|accessdate=23 April 2021|website=[[The Diplomat]]|date=17 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210423211437/https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|archivedate=23 April 2021}}</ref>։ ''Washington Post''-ի խմբագրությունը քննադատաբար է արտահայտվել 2021 թվականի հուլիսի 2-ի հոդվածում հետ կանչվելու մասին՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ն իր դաշնակիցին թույլ է տալիս կանգնել իր համար՝ «Թալիբանի» դեմ, անբավարար ռեսուրսներով՝ գրելով, որ «փակուղուց դեպի պարտություն իջնելը կարող է կտրուկ և մռայլ լինել»։ Մեզ անհանգստացնում է այն հարցը, լիովին արդյոք [Բայդենը] հաշվի է առել հետևանքները<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/07/02/bidens-cold-response-afghanistans-collapse-will-have-far-reaching-consequences/|title=Opinion: Biden's cold response to Afghanistan's collapse will have far-reaching consequences|author=Editorial Board|website=[[The Washington Post]]|date=2 July 2021}}</ref>։ == Արձագանք == === Թալիբների պատասխանը === [[Պատկեր:2021_Taliban_Offensive.png|մինի|Թալիբանների առաջխաղացումը ցույց տվող աֆղանական քարտեզ]] 2021 թվականի մայիսին Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի անվերապահ դուրսբերման մասին՝ փաստորեն չեղարկելով [[Դոհայի համաձայնագիր|Դոհայի համաձայնագրի]] պայմանները, որը կնքել է [[Զալմայ Հալիլզադ]]ը 2020 թվականին<ref name="preconditions">{{Cite news|author=De Luce|first=Dan|title=U.S. envoy's years of peace negotiations go up in flames in Afghanistan. What went wrong?|url=https://www.nbcnews.com/news/world/u-s-envoy-touted-peace-afghanistan-18-months-later-peace-n1276811|accessdate=16 August 2021|publisher=NBC|date=13 August 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Hadid|first=Diaa|title=U.S. Unconditional Withdrawal Rattles Afghanistan's Shaky Peace Talks|url=https://www.npr.org/2021/04/28/990160846/u-s-unconditional-withdrawal-rattles-afghanistans-shaky-peace-talks|accessdate=16 August 2021|publisher=NPR|date=29 April 2021}}</ref>։ Լսելով այդ լուրը՝ թալիբները սկսել են հարձակումը, արագ առաջ շարժվելով՝ առաջ անցնելով աֆղանական զինված ուժերից։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին թալիբները գրավել էին Աֆղանստանի ազգային բանակի 139 շրջան։ Ամերիկյան հետախուզության զեկույցի համաձայն՝ զորքերի դուրսբերումից հետո՝ վեց ամսվա ընթացքում,Աֆղանստանի կառավարությունը պետք է փլուզվեր<ref>{{Cite news|title=Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/afghan-government-could-fall-within-six-months-of-us-military-withdrawal-new-intelligence-assessment-says/2021/06/24/42375b14-d52c-11eb-baed-4abcfa380a17_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{Cite news|author=Trofimov|first=Gordon Lubold and Yaroslav|date=23 June 2021|title=WSJ News Exclusive {{!}} Afghan Government Could Collapse Six Months After U.S. Withdrawal, New Intelligence Assessment Says|lang=|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-government-could-collapse-six-months-after-u-s-withdrawal-new-intelligence-assessment-says-11624466743|accessdate=|issn=}}</ref>, սակայն ավելի ուշ ամերիկացի զինվորականները փոխեցին գնահատականը՝ հայտարարելով, որ փլուզումը տեղի կունենա շատ ավելի վաղ<ref name="bidenresponse">{{Cite news|title=U.S. officials warn collapse of Afghan capital could come sooner than expected|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2021/08/10/afghanistan-intelligence-assessment/|accessdate=16 August 2021|website=The Washington Post|date=10 August 2021}}</ref>։ «Թալիբան» շարժման տարբեր ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ Սուհայլ Շահինը և Մոհամմադ Նաիմը, հանդես են եկել հայտարարություններով այն մասին, որ օտարերկրյա բոլոր ուժերը պետք է դուրս բերվեն Աֆղանստանից։ Թալիբանը (ինքնահռչակ «Իսլամական Էմիրություն») հրաժարվել է մասնակցել որևէ բանակցությունների այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտասահմանյան բոլոր ուժերը դուրս չեն բերվել երկրից<ref name="preconditions"/><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|title=Afghanistan: All foreign troops must leave by deadline - Taliban|publisher=BBC|date=5 July 2021|accessdate=6 July 2021|archivedate=5 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210705235048/https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|url-status=live}}</ref>։ [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ի տվյալներով՝ երկրի հյուսիսում տեղի աշխարհազորայինները մարտական գործողություններ են իրականացնում թալիբների դեմ<ref>{{Cite news|title=Militias in Afghanistan's north are taking up the fight against the Taliban|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghanistan-militias-taliban/2021/06/22/f8fa35c0-d34b-11eb-b39f-05a2d776b1f4_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref>։ Հունիսի 16-ին արված և հուլիսի 13-ին հրապարակված կադրերում երևում է, թե ինչպես են Թալիբանի զինյալները մահապատժի ենթարկել 22 աֆղանցի զինծառայողների, որոնք փորձել են հանձնվել<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/07/13/asia/afghanistan-taliban-commandos-killed-intl-hnk/index.html|title=Taliban fighters execute 22 Afghan commandos as they try to surrender|author=Coren|first=Anna|date=14 July 2021|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Հուլիսի 21-ին ԱՄՆ բանակի գեներալ, շտաբի պետերի միացյալ կոմիտեի նախագահ Մարկ Միլլին հայտնել է, որ Աֆղանստանի բոլոր շրջանների կեսը թալիբների վերահսկողության տակ է, և այդ հայտարարությունը «ինչ-որ կերպ» թալիբների կողմից էր<ref>{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=Half of all Afghan district centers under Taliban control - U.S. general|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/half-all-afghan-district-centers-under-taliban-control-us-general-2021-07-21/|website=Reuters|date=21 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսին [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ]]ը հայտնել էր, որ «[[Ալ-Կաիդան իսլամական Մաղրիբի երկրներում|Ալ-Կաիդայի]]» անդամները նախկինի պես ներկա են Աֆղանստանի 15 նահանգներում և թալիբների պաշտպանության ներքո գործում են [[Քանդահար]], [[Գիլմենդ]] և [[Նիմրոզ]] նահանգներում՝ ի խախտումն Դոհայի համաձայնագրի<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/al-qaida-present-in-at-least-15-afghan-provinces-report/articleshow/84680961.cms|title=Al-Qaida present in at least 15 Afghan provinces: report|website=The Times of India}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan-173699|title=UN Warns of Expanding Threat from Daesh, al Qaeda in Afghanistan|website=TOLOnews|date=24 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-taliban-has-taken-kabul-now-what/|title=Experts react: The Taliban has taken Kabul. Now what?|website=Atlantic Council|date=15 August 2021|access-date=16 August 2021}}</ref>։ Նախագահ Ջո Բայդենը հանդես է եկել ի պաշտպանություն ԱՄՆ-ի զորքերի դուրսբերման՝ հայտարարելով, որ պետք է վստահել «աֆղանական զինված ուժերի ունակություններին, որոնք ավելի լավ են պատրաստված, ավելի լավ են հագեցած և ավելի կոմպետենտ՝ պատերազմ վարելու տեսանկյունից»<ref name="bidenresponse"/><ref>{{Cite news|author=Khan|first=Wajahat|title=Biden defends Afghanistan pullout as Taliban gain ground|url=https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Biden-defends-Afghanistan-pullout-as-Taliban-gain-ground|website=[[Nikkei Asia]]|date=9 July 2021}}</ref>։ === Միջազգային արձագանք === [[Ջո Բայդեն|Բայդենի]] վարչակազմի նախնական հայտարարությունը զորքերի ամբողջական դուրսբերման մասին 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին հարուցել է ինչպես քննադատությունը, այնպես էլ ԱՄՆ-ում աջակցությունը<ref name="20210413CNNLiptak"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/>։ Սենատորներ [[Միթչ Մակքոնել]]ը, [[Լինդսի Գրեմ]]ը, [[Ջիմ Ինհոֆ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|title=Top GOP hawks come out in full force against an Afghanistan withdrawal by September 11|author=Teh|first=Cheryl|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419194735/https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|archive-date=19 April 2021|access-date=19 April 2021|url-status=live}}</ref>, [[Միթ Ռոմնի]]ն<ref>{{Cite news|title=Utah Sen. Mitt Romney opposes Biden plan to pull U.S. troops from Afghanistan|url=https://www.deseret.com/utah/2021/4/21/22395800/utah-sen-mitt-romney-opposes-biden-plan-to-pull-u-s-troops-from-afghanistan|website=[[Deseret News]]|date=21 April 2021}}</ref>, [[Ջոնի Էրնսթ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.radioiowa.com/2021/07/14/senator-ernst-president-not-considering-consequences-of-afghanistan-withdrawal/|title=Senator Ernst: President not considering consequences of Afghanistan withdrawal|website=Radio Iowa|date=14 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջին Շեյհին]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.wmur.com/article/shaheen-says-she-has-reservations-about-us-withdrawal-from-afghanistan/37052515|title=Shaheen says she has reservations about U.S. withdrawal from Afghanistan|website=WMUR TV|date=16 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> քննադատել են խնամքը, իսկ [[Պատրիկ Լիհի]]ն, [[Բարբարա Լի]]ն, [[Էլիզաբեթ Ուորեն]]ը<ref>{{Cite news|title=Biden sparks bipartisan backlash on Afghanistan withdrawal|url=https://thehill.com/homenews/senate/548007-biden-sparks-bipartisan-backlash-on-afghanistan-withdrawal|website=The Hill|date=13 April 2021}}</ref>, [[Բեռնի Սանդերս]]ը, [[Ռո Հաննա]]ն<ref>{{Cite news|title=Opinion: Withdrawing from Afghanistan is a courageous step. Here's what must come next|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/04/15/bernie-sanders-afghanistan-withdrawal-right-decision-ro-khanna/|website=The Washington Post|date=15 April 2021}}</ref>, [[Ռենդ Փոլ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.14news.com/2021/04/15/senator-rand-paul-supports-pulling-troops-afghanistan/|title=Senator Rand Paul supports pulling troops from Afghanistan|website=14 News|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջեք Ռիդ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/other/biden-picked-best-of-many-poor-choices-in-afghanistan-says-senate-armed-services-chair/ar-AAM1F4v|title=Biden picked 'best of many poor choices' in Afghanistan says Senate Armed Services chair|website=NBC News|access-date=17 July 2021}}</ref> աջակցել են որոշմանը։ Նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, պնդելով, որ հեռանալը «հիանալի և դրական գործ էր», քննադատել է Բայդենին այն բանի համար, որ նա ընտրել է սեպտեմբերի 11-ը որպես ելքի օր, դատապարտել է վերջնաժամկետի երկարաձգումը որպես «մենք կարող ենք և պետք է ավելի շուտ դուրս գանք», կոչ անելով ԱՄՆ-ին հեռանալ «որքան հնարավոր է շուտ» մինչև մայիսի 1-ը, և սեպտեմբերի 11-ը «պետք է մնա այն մեծ հոգիների հիշատակի օրը, որոնց մենք կորցրել են»<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|title=Trump calls Afghanistan withdrawal 'a wonderful and positive thing to do' and criticizes Biden's timeline|author=Hoffman|first=Jason|website=CNN|date=18 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420112141/https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|archive-date=20 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|title=Trump calls Biden's Afghanistan withdrawal "wonderful" and "positive"|author=Saric|first=Ivana|website=[[Axios (website)|Axios]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421141842/https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|archive-date=21 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն]]ը հայտարարել է, որ եղել են «ինչպես կանխատեսված, այնպես էլ անկանխատեսելի հետևանքներ մնալու և մեկնելու համար»։ Նրա խոսքով՝ նման հետևանքներից մեկը աֆղանական կառավարության պոտենցիալ փլուզումն էր, ինչը հանգեցրել է թալիբների կողմից իշխանության զավթմանը և նոր քաղաքացիական պատերազմին<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|title=Hillary Clinton warns of 'huge consequences' in Afghan US troop withdrawal|publisher=BBC|date=3 May 2021|accessdate=3 May 2021|archivedate=3 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210503172001/https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|url-status=live}}</ref>։ Նախկին նախագահ [[Ջորջ Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշը]], որը 2001 թվականին ղեկավարում էր [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)|ԱՄՆ-ի ներխուժումն Աֆղանստան]], ասել է, որ զորքերի դուրսբերումը «անհանգստացրել է» իրեն և որ նա կարծում էր, որ ինքը կարող է «վակուում ստեղծել, և այդ վակուումը, հավանաբար, կգան մարդիկ, որոնք կանանց համարում են երկրորդ կարգի քաղաքացիներ»<ref>{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/politics/bush-concerned-troop-withdrawal-afghanistan-vacuum|title=Former President George W. Bush 'deeply concerned' Afghanistan troop withdrawal will 'create a vacuum'|author=Singman|first=Brooke|date=20 May 2021|publisher=[[Fox News]]}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 14-ին [[Deutsche Welle]]-ին տված հարցազրույցում Բուշը հաստատել է իր անհամաձայնությունը զորքերի դուրսբերման հետ կապված<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/politics/afghanistan-war-bush-biden/2021/07/14/a8f3df36-e499-11eb-a41e-c8442c213fa8_story.html|title=George W. Bush says ending U.S. military mission in Afghanistan is a mistake|author=Sonmez|first=Felicia|website=[[The Washington Post]]|date=14 July 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:President_Joe_Biden_with_President_Ashraf_Ghani_and_Chairman_Abdullah_Abdullah.jpg|մինի|ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հանդիպումը Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանիի և խորհրդարանի նախագահ Աբդուլլահ Աբդուլայի հետ, 2021 թվականի հունիսի 25]] Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը նշել է, որ ԱՄՆ-ն Մեծ Բրիտանիային «շատ դժվար դրության» մեջ է դրել զորքերի դուրսբերումից հետո, թեև հետագայում նրանք հետևել են նրանց օրինակին<ref>{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2021/07/08/johnson-british-troops-afghanistan-498793|title=Johnson confirms most British troops have left Afghanistan|website=[[Politico]]|date=8 July 2021|accessdate=16 July 2021}}</ref>։ «Ռաիսինի» երկխոսության ժամանակ 2021 թվականին Իրանի արտգործնախարար [[Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆ]]ը հայտարարել էր, որ զորքերի դուրսբերումը սպասված քայլ էր՝ հավելելով, որ արտասահմանյան զորքերը չեն կարող խաղաղություն բերել Աֆղանստան<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|title=US withdrawal from Afghanistan welcome, foreign forces can't bring peace in this region: Iran|author=Basu|first=Nayanima|website=The Print|date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416162033/https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|archive-date=16 April 2021|access-date=16 April 2021|url-status=live}}</ref>։ Կան մտավախություններ, որոնք վերաբերում են ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո Աֆղանստանում բռնության աճին և անկայունությանը։ 2021 թվականի մայիսի 25-ին Ավստրալիան անվտանգության նկատառումներով փակել է Քաբուլում իր դեսպանատունը<ref>{{Cite news|title=Australia closes its embassy in Kabul, others scale back|url=https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|date=21 May 2021|publisher=The Associate Press|accessdate=9 July 2021|archivedate=9 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709190534/https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|url-status=live}}</ref>։ Բելգիան և Ֆրանսիան հետ են կանչել իրենց դիվանագետներին<ref>{{Cite news|title=Echoes of 1989 as foreign forces withdraw from Afghanistan|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|publisher=BBC News|date=6 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708201412/https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|url-status=live}}</ref>։ Հունիսի 19-ին Աֆղանստանում Չինաստանի դեսպանատունը նախազգուշացրել է ուղևորությունների մասին՝ Չինաստանի քաղաքացիներին կոչ անելով «որքան հնարավոր է շուտ հեռանալ Աֆղանստանից» և չինական կազմակերպություններից պահանջելով «լրացուցիչ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել և երկրում իրադրության վատթարացմանը զուգընթաց ուժեղացնել արտակարգ իրավիճակների նկատմամբ իր պատրաստակամությունը»<ref>{{Cite news|title=China tells its nationals to leave Afghanistan urgently as violence spirals|url=https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|publisher=South China Morning Post|date=21 June 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=7 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707132224/https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|url-status=live}}</ref>։ Հուլիսի 2-ին Չինաստանի կառավարությունը [[Xiamen Air]] ավիաընկերության չարտերային չվերթն էր ուղարկել Քաբուլից 210 չինացի քաղաքացիների տարհանելու համար<ref>{{Cite news|title=China evacuates more than 200 citizens from Afghanistan|url=https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|publisher=Anadolu Agency|date=8 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708140113/https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|url-status=live}}</ref>։ 2001 թվականի ներխուժումից հետո Աֆղանստանի երկու նախագահները՝ [[Համիդ Քարզայ]]ը և [[Աշրաֆ Հանի]]ն, քննադատել են ԱՄՆ-ի զորքերի հանկարծակի «դուրսբերումը երկրից որպես ազդակ հաղորդել թալիբների առաջխաղացմանը, իսկ Քարզայը կոչ է արել Միացյալ Նահանգներին"վերջ դնել այս ձախողված առաքելությանը»<ref>{{Cite news|author=Crawford|first=Alex|title=Afghanistan: 'End this failed mission' says former Afghan president Hamid Karzai as he blames US and its allies for rise in terrorism|url=https://news.sky.com/story/afghanistan-end-this-failed-mission-says-former-afghan-president-hamid-karzai-as-he-blames-us-and-its-allies-for-rise-in-terrorism-12349017|accessdate=16 August 2021|website=[[Sky News]]|date=6 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghanistan's Ghani blames 'abrupt' US withdrawal for worsening security|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210802-afghanistan-s-ghani-blames-abrupt-us-withdrawal-for-worsening-security|accessdate=16 August 2021|website=[[France24]]|date=2 August 2021}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Դոնալդ Թրամփի նախագահություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:2020 քաղաքականությունում]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի զինված ուժեր]] 37cnl7l2not8rjtqzunma7bddj4n3d8 8486551 8486549 2022-08-10T13:47:18Z ArmSirius 64149 /* Վերլուծություն */ wikitext text/x-wiki [[ԱՄՆ զինված ուժեր]]ը [[Աֆղանստան]]ից դուրս են բերվել 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին, ինչն ավարտվել է [[ՆԱՏՕ]]-ի «Ազատության պահապան» և «Վճռական աջակցություն» գործողությունները։ [[ԱՄՆ]]-ը և նրա դաշնակիցները երկիր են ներխուժել 2001 թվականին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո, ինչի հետևանքով պատերազմը դարձել է ԱՄՆ-ի պատմության մեջ ամենաերկար զինված հակամարտությունը։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին (ՆԱՏՕ-ի հիմնական առաքելության ավարտից հետո) ստեղծվել են Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի առաջատար զորքերն այն դիվանագիտական կորպուսի պաշտպանության համար, որն աշխատանքը շարունակել է [[Քաբուլ]]ում։ Հուլիսի 30-ին մեկնարկել է «Ապաստան դաշնակիցների համար» գործողությունը. ԱՄՆ-ի ավիացիան երկրից տարհանել է Աֆղանստանի ընտրված քաղաքացիներին (զինվորական թարգմանիչներին), որոնց բռնաճնշումների վտանգ էին սպառնում։ == Նախորդող իրադարձություններ == === Օբամայի վարչակազմ === 2011 թվականին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն Աֆղանստանից դուրս կգա 2014 թվականի վերջին՝ ավարտելով «Անխորտակելի ազատություն» գործողությունը<ref>{{Cite news|author=DeYoung|first=Karen|title=Obama's drawdown in Afghanistan will shift tactics in war|url=https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|accessdate=4 September 2012|website=The Washington Post|date=23 June 2011|archivedate=13 December 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201213091014/https://www.washingtonpost.com/national/national-security/obamas-drawdown-in-afghanistan-will-shift-tactics-in-war/2011/06/22/AGsVJagH_story.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Landler|first=Mark|title=Obama Will Speed Pullout From War in Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|accessdate=21 March 2021|website=[[New York Times]]|date=22 June 2011|archivedate=1 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210201074114/https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html|url-status=live}}</ref>։ Չնայած այն բանին, որ 2014 թվականին ամերիկյան զորքերի զգալի մասը դուրս է բերվել, և ՆԱՏՕ-ի Անվտանգության աջակցման միջազգային ուժերն ավարտել են իրենց աշխատանքը, 9800 ամերիկացի զինվորներ մնացել են Աֆղանստանի ներսում տեղակայված «Ազատության պահապան» գործողության ժամանակ, որը ՆԱՏՕ-ի «Վճռական աջակցություն» առաքելության մաս է կազմում<ref name="Sentinel">{{Cite news|url=https://www.military.com/daily-news/2014/12/29/amid-confusion-dod-names-new-mission-operation-freedoms.html|title=Amid Confusion, DoD Names New Mission 'Operation Freedom's Sentinel'|author=Sisk|first=Richard|website=Military.com|date=29 December 2014}}</ref>։ Գեներալ Ջոն Ֆ. Քեմփբելը նոր ռազմական գործողության համար լրացուցիչ 1000 ամերիկացի զինծառայող է խնդրել<ref name="Sentinel" />։ === Թրամփի վարչակազմ === [[Պատկեր:President_Donald_J._Trump_and_President_Ashraf_Ghani_of_Afghanistan_at_the_United_Nations_General_Assembly_(36747065014).jpg|ձախից|մինի|[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը և [[Աֆղանստանի նախագահ]] [[Աշրաֆ Հանի]]ն [[Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում]], 2017 թվականի հոկտեմբերի 2]] 2017 թվականի ամռանը, երբ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի զինծառայողների պաշտոնական թվաքանակը կազմում էր 8400 մարդ<ref>{{Cite web|url=https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|title=Mattis: Authority delegated by Trump in Afghanistan is tactical, not strategic|author=Copp|first=Tara|website=Military Times|date=21 July 2017|archive-url=https://archive.today/20170824164655/https://www.defensenews.com/2017/07/21/mattis-authority-delegated-by-trump-in-afghanistan-is-tactical-not-strategic/|archive-date=24 August 2017|access-date=24 August 2017|url-status=live}}</ref>, նախագահ Դոնալդ Թրամփը ամերիկյան զինվորականներին լիազորություն տվեց որոշումներ կայացնել [[Սիրիա]]յում, [[Իրաք]]ում և Աֆղանստանում ռազմական գործողությունների համար զորքերի թվաքանակի ավելացման մասին՝ առանց [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տնից]] նախնական համաձայնության<ref>{{Cite news|author=Nicole Gaouette|title=Trump delegates troop decisions, to praise and concern|url=http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=17 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824160855/http://edition.cnn.com/2017/06/16/politics/trump-military-troops-afghanistan-mattis/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Gordon|first=Michael R.|title=Trump Gives Mattis Authority to Send More Troops to Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|date=13 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824163802/https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/mattis-afghanistan-military.html?mcubz=0&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարար [[Ջիմ Մեթիս]]ը գովել է այս որոշումը. «Դա երաշխավորում է, որ նախարարությունը կարող է հեշտացնել մեր առաքելությունների կատարումը և օպերատիվ կերպով համաձայնեցնել մեր պարտավորությունները տեղերում տիրող իրավիճակի հետ։ Աֆղանստանում մեր ընդհանուր առաքելությունը մնում է նույնը՝ կրթել, խորհուրդ տալ և օգնություն ցույց տալ աֆղանական ուժերին, որպեսզի նրանք կարողանան պաշտպանել աֆղանական ժողովրդին, իսկ ահաբեկիչները չկարողանան ապաստան գտնել Աֆղանստանում՝ մեզ կամ այլոց վրա հարձակվելու համար»,-ասել է նա<ref>{{Cite news|first=Barbara|author=Starr|title=Mattis confirms White House has given him authority to set Afghanistan troop levels|url=http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|accessdate=24 August 2017|publisher=CNN|date=14 June 2017|archiveurl=https://archive.today/20170824161756/http://edition.cnn.com/2017/06/13/politics/pentagon-afghanistan-troop-levels/index.html|archivedate=24 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Աֆղանստանում 2017 թվականի ապրիլից գործող ԱՄՆ-ի ռազմավարության ընդհանուր ուրվագծերը նկարագրվել են որպես աֆղանական ուժերին ուսուցման, խորհրդատվության և օգնության համար հատուկ գործողությունների ուժերի ավելացում, [[Պակիստան]]ում տարրերի դեմ պայքարի ավելի հուսալի ծրագիր, որոնք օգնում են թալիբներին, ավելի մեծ ավիացիայի և հրետանու տեղակայում, ինչպես նաև ներկայիս կառավարության գոյատևման քաղաքական հանձնառություն Քաբուլում<ref>{{Cite news|author=Eli Lake|title=Without plan, Trump allows more troops for Afghanistan|url=http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|accessdate=25 August 2017|website=The Wichita Eagle|date=16 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170825055916/http://www.kansas.com/opinion/opn-columns-blogs/article156508114.html|archivedate=25 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին նախագահ Թրամփը հրապարակել էր Աֆղանստանում իր վարչակազմի ռազմավարությունը՝ հայտարարելով, որ «հաղթանակը հստակ սահմանում կունենա՝ հարձակում մեր թշնամիների վրա, ԻԼԻՊ-ի ոչնչացում, [[Ալ-Քաիդա]]յի փլուզում, թալիբների կողմից երկրի նկատմամբ վերահսկողության զավթման կանխարգելում և ամերիկացիների դեմ զանգվածային ահաբեկչական գործողությունների կանխարգելում»<ref name="WP20170821" /><ref name="NYT20170821">{{Cite news|author=Julie Hirschfeld Davis and Mark Landler|title=Trump Outlines New Afghanistan War Strategy With Few Details|url=https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3|accessdate=24 August 2017|website=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170824165338/https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.html?mcubz=3&mtrref=web.archive.org|archivedate=24 August 2017}}</ref>։ Օգոստոսի 24-ին Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար, գեներալ Ջոն Ու.Նիքոլսոն կրտսերը հաստատել է, որ զորքերի թվաքանակը, ռազմավարությունը և հաջողության պայմանները կախված են ռազմական գործողությունների տեմպից և ցամաքային պայմաններից, ոչ թե «կամայական ժամկետներից»<ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=U.S. Troop Increase in Afghanistan Is Underway, General Says|url=https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|accessdate=25 August 2017|date=24 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825054255/https://www.nytimes.com/2017/08/24/world/asia/afghanistan-troop-increase-trump-taliban.html?ribbon-ad-idx=3&rref=world/asia|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ Թրամփը չի հստակեցրել, թե քանի զինծառայող է գործի դրվելու իր նոր բաց ռազմավարությանը համապատասխան, սակայն Կոնգրեսի պաշտոնյաներին ասվել է, որ անհրաժեշտ է տեղակայել ևս 4000 զինծառայող<ref name="WP20170821">{{Cite news|author=David Nakamura and Abby Phillip|title=Politics Trump announces new strategy for Afghanistan that calls for a troop increase|url=https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|accessdate=25 August 2017|date=21 August 2017|archiveurl=https://archive.today/20170825055254/https://www.washingtonpost.com/politics/trump-expected-to-announce-small-troop-increase-in-afghanistan-in-prime-time-address/2017/08/21/eb3a513e-868a-11e7-a94f-3139abce39f5_story.html|archivedate=25 August 2017|url-status=live}}</ref>։ [[The Washington Post]]-ը օգոստոսի 30-ին հաղորդել է, որ Աֆղանստանի համար ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը, հավանաբար, բաղկացած կլինեն ծովային հետևակի դեսանտայիններից և փոքր հրետանային ջոկատներից, որոնք բաղկացած են մոտավորապես 100 զինծառայողներից մեկ միավորի համար, որոնք պետք է ցրվեին ամբողջ երկրում, որպեսզի լրացնեն օդային աջակցության բացը<ref name="WPAP20170830">{{Cite news|author=Lolita C. Baldor|title=Pentagon: US troop total in Afghanistan larger than reported|url=https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831205829/https://www.washingtonpost.com/world/national-security/pentagon-us-troop-total-in-afghanistan-larger-than-reported/2017/08/30/e8d0bdea-8db3-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զեկույցի համաձայն, հավանաբար, կօգտագործվի օդային աջակցությունը լրացուցիչ F-16 կործանիչների, A-10 գրոհիչների և լրացուցիչ B-52 ռմբակոծիչների կամ դրանց համակցության տեսքով<ref name="WPAP20170830" />։ Թերթը նաև հայտարարել է. «ԱՄՆ-ի լրացուցիչ ուժերը թույլ կտան ամերիկացիներին ավելի շատ տեղերով և մարտական գործողությունների վայրին մոտ խորհրդակցել աֆղանական զորքերին»,-հայտարարել են Քաբուլում ԱՄՆ-ի պաշտոնատար անձինք։ «Քանի որ ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումներ հեռու են երկրի խոշորագույն բազաներից, այդ ուժերը քողարկելու համար կպահանջվի լրացուցիչ աջակցություն օդից և հրետանիից»<ref name="WPAP20170830" />''։'' [[New York Times]]-ը հավելել է, որ «ամերիկացի զինվորականները կկարողանան տեղում առանձին աֆղանական բրիգադներ կոնսուլտացիաներ անցկացնել՝ նրանց հեռավոր շտաբներից հրահանգելու փոխարեն։ Նրանք կարող են ակտիվացնել հատուկ գործողությունների ուժերի ուսուցման գործողությունները և այդպիսով զգալիորեն մեծացնել աֆղանական հատուկ ջոկատայինների քանակը։ Դա թույլ կտա ամերիկացի զինվորական հրամանատարներին և զինծառայողներին ավիացիոն և հրետանային հարվածներ հասցնել աֆղանական ավելի մեծ թվով ստորաբաժանումների անունից»<ref name="NYT20170830">{{Cite news|author=Cooper|first=Helene|title=U.S. Says It Has 11,000 Troops in Afghanistan, More Than Formerly Disclosed|url=https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|accessdate=31 August 2017|website=The New York Times|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831215013/https://www.nytimes.com/2017/08/30/world/asia/afghanistan-troop-totals.html?mcubz=3|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ 2017 թվականի օգոստոսի 30-ին պաշտպանության նախարարությունը հայտնել էր, որ Աֆղանստանում ավելի շատ զորքեր են գտնվում, քան ենթադրվում էր ավելի վաղ։ [[Պենտագոն]]ը հայտարարել է, որ կոնտինգենտի փաստացի քանակն ավելի մոտ էր 11 000-ին, քան նախկինում հայտարարված 8 400-ին, ընդ որում ավելի մեծ թիվ էր ներառում ինչպես գաղտնի, այնպես էլ ժամանակավոր ստորաբաժանումները<ref name="NYT20170830"/><ref name="WP20170830">{{Cite news|author=Thomas Gibbons-Neff|title=Checkpoint: Afghan troop surge likely to include thousands of paratroopers, Marines and heavy bombers|url=https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|accessdate=31 August 2017|website=The Washington Post|date=30 August 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170831212303/https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/08/30/afghan-troop-surge-likely-to-include-thousands-of-paratroopers-marines-and-heavy-bombers/|archivedate=31 August 2017}}</ref>։ Զինծառայողների թվաքանակի ավելի ցածր գնահատականը եղել է հաշվապահական հաշվառման և բյուրոկրատիայի ապակողմնորոշիչ միջոցների արդյուն<ref name="WPAP20170830"/>։ [[Պատկեր:General_Austin_S._Miller.jpg|մինի|Գեներալ [[Օսթին Միլեր]]ը Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատար է դարձել 2018 թվականի սեպտեմբերին և ղեկավարել զորքերի դուրսբերումը մինչև 2021 թվականի հուլիսը:]] 2017 թվականի սեպտեմբերին Թրամփի վարչակազմը սկսել է Աֆղանստան ուղարկել ավելի քան 3000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Աֆղանստանում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը գերազանցել է 14 000-ը<ref>{{Cite news|author=Mitchell|first=Ellen|website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|title=Mattis: US to send 3,000 more troops to Afghanistan|url=http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|accessdate=18 October 2017|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193100/http://thehill.com/policy/defense/351222-mattis-us-to-send-3000-more-troops-to-afghanistan|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite news|title=Mattis says over 3,000 additional U.S. troops will deploy to Afghanistan|url=https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|accessdate=18 October 2017|publisher=CBS News|date=18 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018193747/https://www.cbsnews.com/news/mattis-says-over-3000-additional-u-s-troops-will-deploy-to-afghanistan/|archivedate=18 October 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|title=US sends 3,000 more troops to Afghanistan|date=18 September 2017|publisher=BBC News US & Canada|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018193454/http://www.bbc.com/news/world-us-canada-41314428|archive-date=18 October 2017|access-date=18 October 2017}}</ref>։ Երբ գեներալ Օսթին Սքոթ Միլերը 2018 թվականի սեպտեմբերին ընդունեց Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարությունը, երկրում տեղակայվեց 15 000 ամերիկացի զինծառայող։ 2019 թվականի հոկտեմբերին մեկ ամիս առաջ թալիբների հետ խաղաղ բանակցությունների կտրուկ դադարեցումից հետո գեներալ Միլլերը հայտարարել էր, որ ամերիկյան ուժերը մեկ տարվա ընթացքում կրճատվել են մինչև 13 000՝ Քաբուլում ամերիկյան հրամանատարության միակողմանի որոշման արդյունքում։ Պաշտպանության նախարար [[Մարկ Էսպեր]]ը մեկնաբանել է զորքերի կրճատումը, ասելով, որ «Գեներալ Միլերը անում է այն, ինչ ես խնդրել եմ մեր բոլոր հրամանատարներին, երբ պաշտոնն ստանձնեց... տեսնել, թե որտեղ նրանք կարող են ազատ արձակել ժամանակը, փողը և աշխատուժը», որպես ազգային պաշտպանության ռազմավարության մաս, որը կոչված է աստիճանաբար տեղափոխել ԱՄՆ-ի գլոբալ ռազմական ռազմավարությունը ահաբեկչության դեմ պայքարի առաջնայնությունից և Ռուսաստանի և [[Չինաստան]]ի դեմ պայքարին<ref name="George">{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|title=U.S. has begun reducing troops in Afghanistan, commander says|author=George|first=Susannah|website=The Washington Post|date=21 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191021210354/https://www.washingtonpost.com/world/us-has-begun-reducing-troops-in-afghanistan-commander-says/2019/10/21/d17a9e30-f3f1-11e9-8cf0-4cc99f74d127_story.html|archive-date=21 October 2019|access-date=22 October 2019|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի դեկտեմբերին «Աֆղանական փաստաթղթերում» պարզվել է, որ բարձրաստիճան զինվորականներն ու կառավարական պաշտոնյաները ընդհանուր առմամբ այն կարծիքին են եղել, որ Աֆղանստանում պատերազմում հնարավոր չէ հաղթել, բայց դա թաքցրել են հասարակությունից<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|title=Confidential documents reveal U.S. officials failed to tell the truth about the war in Afghanistan|author=Craig Whitlock|website=The Washington Post|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602135802/https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/investigations/afghanistan-papers/afghanistan-war-confidential-documents/|archive-date=2 June 2021|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|title=Top US officials knew the Afghanistan war was unwinnable and 'lied' — even as costs rose to $1 trillion and 2,351 American troop's lives|author=Ryan Pickrell|website=[[Business Insider]]|date=9 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023020752/https://www.businessinsider.com/us-officials-lied-about-afghan-war-failures-documents-reveal-2019-12|archive-date=23 October 2020|access-date=5 June 2021|url-status=live}}</ref>։ 2019 թվականի վերջին գրեթե 2400 ամերիկացիներ զոհվեցին պատերազմում, ավելի քան 20 000-ը վիրավորվեցին<ref name="George" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ը և «[[Թալիբան]]» շարժումը «Դոհայի համաձայնագիր» անվանումով խաղաղ համաձայնագիր են ստորագրել այն դրույթներով<ref>{{Cite news|author=Qazi|first=Shereena|title=Afghanistan's Taliban, US sign agreement aimed at ending war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|publisher=[[Al-Jazeera]]|archivedate=12 September 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912160729/https://www.aljazeera.com/news/2020/02/afghanistan-taliban-sign-deal-america-longest-war-200213063412531.html|url-status=live}}</ref>, որոնք ներառում են Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերի դուրսբերումը, «Թալիբանի» պարտավորությամբ կանխել «Ալ-Քաիդայի» գործողությունը Թալիբանի վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում, և որոնք ներառում են Թալիբանի և Աֆղանստանի այն ժամանակվա Իսլամական Հանրապետության կառավարության միջև բանակցությունները<ref>{{Cite news|title=US and Taliban sign deal to end 18-year Afghan war|date=29 February 2020|accessdate=6 March 2020|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|website=[[BBC News]]|archivedate=5 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210105061052/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|url-status=live}}</ref>։ Գործարքը պաշտպանել են Չինաստանը, Պակիստանը և Ռուսաստանը<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|title=India asserts Afghanistan's 'national sovereignty' as peace talks with Taliban start in Qatar|author=Basu|first=Nayanima|website=ThePrint|date=12 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210404200513/https://theprint.in/diplomacy/india-asserts-afghanistans-national-sovereignty-as-peace-talks-with-taliban-start-in-qatar/501335/|archive-date=4 April 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>, և միաձայն հավանություն է տվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը<ref>{{Cite web|url=https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|title=Security Council resolution endorses moves towards long-sought Afghanistan peace|author=|first=|website=United Nations|date=10 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602212845/https://news.un.org/en/story/2020/03/1059161|archive-date=2 June 2021|access-date=29 May 2021|url-status=live}}</ref>։ Թրամփի վարչակազմը համաձայնել է մինչև 2020 թվականի հուլիսը 13 հազարից մինչև 8600 զինծառայողների սկզբնական կրճատման՝ հետագայում մինչև 2021 թվականի մայիսի 1-ը ամբողջական դուրսբերմամբ, եթե Թալիբանը կատարի իր պարտավորությունները<ref>{{Cite web|url=https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|title=U.S.-Taliban Deal: India should Chalk-out a New Strategy|author=Network|first=Readables|date=21 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103074450/https://opedcolumn.news.blog/2020/03/21/us-taliban-deal-india-should-chalk-out-a-new-strategy/|archive-date=3 January 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սակայն Բայդենի վարչակազմը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը զորքերի դուրսբերումը չի սկսի մինչև մայիսի 1-ը և դուրսբերումը կավարտի մինչև սեպտեմբերի 11-ը<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.defense.gov/Explore/News/Article/Article/2573268/biden-announces-full-us-troop-withdrawal-from-afghanistan-by-sept-11/|title=Biden Announces Full U.S. Troop Withdrawal From Afghanistan by Sept. 11|author=Cronk|first=Terri Moon|website=U.S. Department of Defense|date=14 April 2021|access-date=2021-08-16|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2021/04/14/remarks-by-president-biden-on-the-way-forward-in-afghanistan/|title=Remarks by President Biden on the Way Forward in Afghanistan|website=The White House|date=2021-04-14|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Հուլիսի 8-ին Բայդենը որոշել է ԱՄՆ-ի դուրս գալու վերջնաժամկետը՝ օգոստոսի 31-ը<ref name=":1">{{Cite web|lang=en|url=https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|title=Biden says US war in Afghanistan will end August 31|website=AP NEWS|date=8 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708195329/https://apnews.com/article/joe-biden-afghanistan-government-and-politics-86f939c746c7bc56bb9f11f095a95366|archive-date=8 July 2021|access-date=8 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակելու է օդային հարվածներ հասցնել<ref>{{Cite news|author=Horton|first=Alex|date=25 July 2021|title=U.S. prepared to continue airstrikes against Taliban, top commander says|url=https://www.washingtonpost.com/world/2021/07/25/us-airstrikes-afghanistan-taliban-mckenzie/|website=The Washington Post|accessdate=6 August 2021}}</ref>։ === Խաղաղության համաձայնագիր ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև === 2020 թվականի փետրվարին նախագահ Թրամփը և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները պայմանավորվել են գործարք կնքել թալիբների հետ, որը նախատեսում է ԱՄՆ-ի ռազմական ուժերի պաշտոնական դուրսբերում Աֆղանստանից։ Համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ թալիբները խոստացել են «թույլ չտալ» Ալ-Քաիդային «կամ ցանկացած այլ ծայրահեղական խմբավորման գործել իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում»։ Համաձայնագրում, որը վերնագրված է «Աֆղանստանում խաղաղության հասնելու մասին համաձայնագիր», ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերը լրջորեն դուրս են բերվել, և սահմանվել է վերջնաժամկետ՝ ԱՄՆ-ի զորքերի լիակատար դուրսբերման համար՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref name="Deal">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|date=29 February 2020|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/491544713df4879f399d0ff5523d369e|title=US and Taliban sign deal aimed at ending war in Afghanistan|author=Lee|first=Matthew|date=29 February 2020|publisher=[[Associated Press]]}}</ref>։ Թրամփը բաց է թողել ռազմական գործողությունների վերսկսման հնարավորությունը, եթե թալիբները խախտեն համաձայնագրի պայմանները, խոստանալով, որ եթե պայմանները խախտվեն, մենք կվերադառնանք այն ուժի հետ, որը ոչ ոք երբեք չի տեսել<ref name="Deal" />։ 2020 թվականի փետրվարի 29-ին ԱՄՆ-ն թալիբների հետ համաձայնագիր է ստորագրել 14 ամսից զորքերը դուրս բերելու մասին, եթե թալիբները պաշտպանեն համաձայնագրի պայմանները։ 2020 թվականի փետրվարի դրությամբ շուրջ 13 հազար ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս գտնվում էին երկրում։ Երկու կողմերը պայմանավորվել են զորքերի աստիճանական դուրսբերման մասին 14 ամսվա ընթացքում պայմանների հիման վրա, և դուրսբերման համաձայնագիրը ներառում է «Միացյալ Նահանգների բոլոր զինված ուժերը, նրանց դաշնակիցները և կոալիցիոն գործընկերները, ներառյալ ամբողջ ոչ դիվանագիտական քաղաքացիական անձնակազմը, մասնավոր անվտանգության կապալառուները, հրահանգիչները, խորհրդականները և սպասարկող անձնակազմը»։ Առաջին փուլում ԱՄՆ-ն Աֆղանստանում իր ուժերը կկրճատի շուրջ 5 000 զինծառայողներով՝ մինչև 8 600, ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև համաձայնագրի կնքումից հետո 135 օրվա ընթացքում։ Զորքերի աստիճանական դուրսբերման ընթացքում թալիբներն ու աֆղանական կառավարությունը ստիպված կլինեն իշխանության բաժանման մասին ավելի կոնկրետ համաձայնագիր մշակել։ Այդ ժամկետները կառավարությանը կտար բանակցությունների ժամանակ ամերիկյան ռազմական պաշտպանության քողարկում։ ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն հայտարարել է, որ ԱՄՆ մնացած զորքերը լծակ կծառայեն թալիբների կողմից իրենց խոստումների կատարումն ապահովելու համար։ Եթե Թալիբանը Կատարի «Ալ-Քաիդայից» հրաժարվելու իր պարտավորությունները և սկսի ներաֆղանական խաղաղ բանակցությունները, ԱՄՆ-ը կհամաձայնի տասը ամսվա ընթացքում Աֆղանստանից մնացած բոլոր ամերիկյան ուժերի ամբողջական դուրսբերմանը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|title=U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met|author=Greenfield|first=Charlotte|website=MSN|date=29 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200229233816/https://www.msn.com/en-us/news/world/us-to-withdraw-troops-from-afghanistan-in-14-months-if-taliban-conditions-met/ar-BB10yxIL?li=BBnb7Kz|archive-date=29 February 2020|access-date=29 February 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal|title=Taliban and U.S. Strike Deal to Withdraw American Troops From Afghanistan|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|accessdate=29 February 2020|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200229235609/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-deal.html|archivedate=29 February 2020|website=The New York Times}}</ref><ref>{{Cite news|author=Mujib Mashal and Russell Goldman|title=4 Takeaways From the U.S. Deal With the Taliban|url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|accessdate=1 March 2020|website=The New York Times|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301000422/https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/asia/us-taliban-afghanistan.html|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Tom Vanden Brook and Deirdre Shesgreen|title=Historic peace deal in Afghanistan reached with Taliban, allowing withdrawal of US troops|url=https://eu.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|accessdate=1 March 2020|website=USA Today|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301001435/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2020/02/29/u-s-taliban-sign-deal-peace-talks-begin-u-s-troops-withdraw/4738736002/|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghan conflict: US and Taliban sign deal to end 18-year war|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|accessdate=1 March 2020|website=BBC News|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301002219/https://www.bbc.com/news/world-asia-51689443|archivedate=1 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|author=Jennifer Hansler|title=US and Taliban sign historic agreement|url=https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/index.html|accessdate=1 March 2020|publisher=CNN|date=29 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200301004545/https://edition.cnn.com/2020/02/29/politics/us-taliban-deal-signing/|archivedate=1 March 2020}}</ref>։ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ի գծով նրա դաշնակիցները համաձայնել են 14 ամսվա ընթացքում դուրս բերել բոլոր զորքերը, եթե գրոհայինները պաշտպանեն գործարքը<ref name="bbcreject">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|title=Afghan conflict: President Ashraf Ghani rejects Taliban prisoner release|website=BBC News|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200421043856/https://www.bbc.com/news/world-asia-51695370|archivedate=21 April 2020}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 1-ին խաղաղ համաձայնագիրը լուրջ խնդրի առաջ կանգնեց, երբ նախագահ Հանին մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ Աֆղանստանի կառավարությունը, որը գործարքի կողմ չի եղել, կմերժի համաձայնության կոչը՝ գերիների փոխանակումը Թալիբանի հետ անցկացնելու վերաբերյալ, որը առաջարկվել էր 2020 թվականի մարտի 10-ին՝ ներաֆղանական բանակցությունների սկզբում, հայտարարելով, որ «Աֆղանստանի կառավարությունը ոչ մի պարտավորություն չի ստանձնել 5000 թալիբների բանտարկյալների ազատ արձակման համար»<ref name="apreject">{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|title=Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases|website=Politico|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200402215618/https://www.politico.com/news/2020/03/01/afghan-peace-deal-prisoner-release-118473|archivedate=2 April 2020}}</ref><ref name="reject">{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|title=Ghani: No Commitment to Release Taliban Prisoners|website=TOLOnews|date=1 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403062215/https://tolonews.com/afghanistan/ghani-no-commitment-release-taliban-prisoners|archive-date=3 April 2020|access-date=1 March 2020}}</ref><ref name="reject2">{{Cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|title=President Ghani rejects peace deal's prisoner swap with Taliban|publisher=Al Jazeera|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200404193450/https://www.aljazeera.com/news/2020/03/president-ghani-rejects-peace-deal-prisoner-swap-taliban-200301082216180.html|archivedate=4 April 2020}}</ref><ref name="nprreject">{{Cite news|url=https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|title=Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal|first=Cat|author=Schuknecht|publisher=NPR|date=1 March 2020|accessdate=1 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200411202634/https://www.npr.org/2020/03/01/810949474/afghan-president-rejects-timeline-for-prisoner-swap-proposed-in-us-taliban-peace|archivedate=11 April 2020}}</ref>։ Հանին նաև հայտարարել է, որ գերիների ցանկացած փոխանակում «չի կարող բանակցությունների նախադրյալ լինել», բայց պետք է լինի բանակցությունների մի մասը<ref name="bbcreject"/>։ === Զորքերի դուրսբերում === Ամերիկյան զորքերի մի մասը Աֆղանստանից դուրս է բերվել 2020 թվականի մարտի 9-ին, ինչպես դա պահանջում է ԱՄՆ-ի և Թալիբանի միջև խաղաղ համաձայնագիրը<ref>{{Cite news|author=Baldor|first=Lolita C.|title=US begins troop withdrawal from Afghanistan, official says|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|accessdate=25 April 2020|website=The Military Times|date=9 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200324014456/https://www.militarytimes.com/news/your-military/2020/03/09/us-begins-troop-withdrawal-from-afghanistan-official-says/|archivedate=24 March 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=US starts troop pullout, seeks end to Afghan leaders' feud|url=https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|accessdate=25 April 2020|website=Associated Press|date=10 March 2020|archiveurl=https://archive.today/20200425184307/https://apnews.com/2ac6e6ae6d805a5d067da8f36d3052d7|archivedate=25 April 2020|author=Kathy Gannon and Rahim Faiez}}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 10-ին ԱՄՆ կենտրոնական հրամանատարությունը մերժել է տեղեկություններն այն մասին, որ ամերիկացի զինվորականները մշակել են Աֆղանստանից ամերիկյան բոլոր զորքերի դուրսբերման ծրագիր։ Գեներալ Քենեթ Ֆ. Մաքքենզի կրտսերը, Կենտրոնական հրամանատարության ղեկավարը նաև հայտարարել է, որ ծրագիրը 14 ամսվա ընթացքում Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակի կրճատումն էր՝ մինչև 8600<ref name="partialonly">{{Cite news|title=CENTCOM boss says military plans for withdrawal from Afghanistan not developed yet|url=https://www.militarytimes.com/flashpoints/2020/03/10/centcom-boss-say-military-plans-for-withdrawal-from-afghanistan-not-developed-yet/|accessdate=25 April 2020|website=Military Times|date=10 March 2020}}</ref>։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ի բանակը հաստատել է, որ 2020 թվականի ամռանը Աֆղանստան լրացուցիչ զորքեր կուղարկվեն<ref name="moretroops">{{Cite web|url=https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|title=Army announces summer troop moves to Europe, Iraq and Afghanistan|author=Vandiver|first=John|website=Stars and Stripes|date=24 April 2020|publisher=Stars and Stripes|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425182238/https://www.stripes.com/news/europe/army-announces-summer-troop-moves-to-europe-iraq-and-afghanistan-1.627236|archive-date=25 April 2020|access-date=25 April 2020}}</ref>։ Կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով՝ ԱՄՆ-ն աֆղանստանցի զինծառայողների թվաքանակը մինչև 2020 թվականի հունիսի 18-ը կրճատել է մինչև 8600՝ Թալիբանի՝ 2020 թվականի փետրվարի խաղաղ համաձայնագրի համաձայն<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|title=U.S. Troops in Afghanistan Reduced to 8,600, General Says|accessdate=19 June 2020|website=The New York Times|date=19 June 2020|author=Mashal|first=Mujib|archivedate=19 June 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200619080801/https://www.nytimes.com/2020/06/19/world/asia/afghanistan-us-troop-withdrawal.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի հուլիսի 1-ին, ամերիկյան զորքերին ռուսական ենթադրյալ պարգևատրման ծրագրում թալիբների մասնակցության մասին ԶԼՄ-ներում հաղորդումներից հետո, ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի զինված ուժերի կոմիտեն քվեարկել է պետական պաշտպանության մասին օրենքի ուղղման օգտին, որպեսզի լրացուցիչ պայմաններ սահմանվեն, որոնք պետք է կատարվեն նախքան ԱՄՆ նախագահ Թրամփը կկարողանա շարունակել Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերումը, ներառյալ Այն գնահատման պահանջը, թե արդյոք որևէ երկիր առաջարկել է թալիբներին օգնություն՝ ԱՄՆ-ի և կոալիցիայի, ինչպես նաև արգելել ֆինանսավորման կրճատումը զորքերի պակաս, քան 8000 և կրկին 4000, եթե վարչակազմը չի հաստատել, որ դա չի վտանգել ամերիկյան շահերը Աֆղանստանում<ref>{{Cite news|title=House panel votes to constrain Afghan drawdown, ask for assessment on 'incentives' to attack US troops|url=https://thehill.com/policy/defense/505568-house-panel-votes-to-constrain-afghan-drawdown-ask-for-assessment-on|website=The Hill|date=1 July 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=House Democrats, Working With Liz Cheney, Restrict Trump's Planned Withdrawal of Troops From Afghanistan and Germany|url=https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|website=The Intercept|date=2 July 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=21 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210121210750/https://theintercept.com/2020/07/02/house-democrats-working-with-liz-cheney-restrict-trumps-planned-withdrawal-of-troops-from-afghanistan-and-germany/|url-status=live}}</ref>։ [[Պատկեր:Secretary_Pompeo_Meets_With_the_Taliban_Delegation_(50332459158).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար [[Մայք Պոմպեո]]ն և [[Աբդուլ Ղանի Բարադար]]ը [[Դոհա]]յում, [[Քաթար]]ում Թալիբանի պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ, 2020 թվականի սեպտեմբերի 12]] 2020 թվականի հուլիսի 1-ին ԱՄՆ-ի Սենատը մերժել է Ռենդ Փոլի կողմից ազգային պաշտպանության թույլտվության մասին օրենքում փոփոխություն կատարելու փորձը, որը կպահանջեր մեկ տարվա ընթացքում Աֆղանստանից ԱՄՆ-ի բոլոր ուժերի դուրսբերում և վերջ կդներ 19-ամյա պատերազմին<ref>{{Cite news|title=Senate rejects Paul proposal on withdrawing troops from Afghanistan|url=https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|website=The Hill|date=1 June 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=5 June 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210605150936/https://thehill.com/policy/defense/505555-senate-rejects-paul-proposal-on-withdrawing-troops-from-afghanistan|url-status=live}}</ref>։ Օգոստոսի 8-ին պաշտպանության նախարար Մարկ Էսփերը հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները կկրճատի զորքերի թիվը մինչև 5000-ից պակաս՝ մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի վերջ<ref>{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|title=Mark Esper says US troop levels in Afghanistan to go below 5,000 by end of November|publisher=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809051145/https://edition.cnn.com/2020/08/08/politics/mark-esper-afghanistan-troop-levels/index.html|archive-date=9 August 2020|access-date=9 August 2020|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ հետախուզության աշխատակիցները հաշվարկել են, որ Իրանի կառավարությունը Թալիբանի հետ կապված ցանց Հաքանիի պարգև է առաջարկել Աֆղանստանում օտարերկրյա զինծառայողների, այդ թվում՝ ամերիկացիների սպանության համար։ [[CNN]]-ի համաձայն՝ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը «երբեք չի հիշատակել ռմբակոծություններին Իրանի մասնակցության մասին։ Այս բացթողումը, ներկա և նախկին պաշտոնյաների խոսքով, կապված էր խաղաղ համաձայնագրի և Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերման մեծ առաջնահերթության հետ»<ref>{{Cite news|title=US intelligence indicates Iran paid bounties to Taliban for targeting American troops in Afghanistan|url=https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|publisher=CNN|date=17 August 2020|accessdate=5 June 2021|archivedate=15 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215040830/https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html|url-status=live}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Քրիստոֆեր Միլերը հայտարարել է զորքերի հետագա դուրսբերման մասին մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը, ինչի հետևանքով Աֆղանստանում և Իրաքում կմնա համապատասխանաբար 2500 զինծառայող, նախորդ 4500 և 3000-ի համեմատությամբ։ ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը նախագահ Թրամփի անունից հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում նա հույս է հայտնել, որ Բայդենի նոր վարչակազմը կհասնի նրան, որ ամերիկյան բոլոր զորքերը տուն վերադառնան ավելի վաղ համաձայնեցված ժամկետին՝ 2021 թվականի մայիսի 1-ին<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|author=Starr|first=Barbara|date=17 November 2020|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Ջո Բայդենն ավելի վաղ հայտարարել էր, որ աջակցում է Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի դուրսբերմանը իր նախագահական ընտրարշավի ժամանակ<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/policy-and-politics/21439556/2020-election-trump-biden-peace-war|title=Trump and Biden want you to believe they're more anti-war than they are|author=Ward|first=Alex|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=21 September 2020}}</ref>, թեև նա չէր բացառում այն բանի հավանականությունը, որ ԱՄՆ-ն «բաց կլինի երկրում փոքր քանակությամբ զորքերի պահպանման համար, որոնց առաքելությունը կլինի բացառապես հակաահաբեկչական գործողությունների վրա կենտրոնացումը»<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2021/4/25/22402539/afghanistan-military-withdrawal-final-biden-september-11th|title=The US military is finally withdrawing from Afghanistan|author=Peters|first=Cameron|website=[[Vox (website)|Vox]]|date=25 April 2021}}</ref>։ 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Պենտագոնը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի թվաքանակը 4500-ից կկրճատի մինչև 2500-ի հունվարի կեսերին, այսինքն՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 15-ը՝ մինչև 2021 թվականի հունվարի 20-ի նախագահ Թրամփի լիազորությունների ժամկետի ավարտը<ref name="20201117AlJazeera">{{Cite news|title=Donald Trump: US announces plans to cut troop levels in Afghanistan, Iraq|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|accessdate=17 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117201251/https://www.aljazeera.com/news/2020/11/17/pentagon-announces-drawdown-of-us-troops-in-afghanistan|archivedate=17 November 2020}}</ref><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes">{{Cite news|author=Faizi|first=Fatima|title=U.S. Troops Are Packing Up, Ready or Not|url=https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118074857/https://www.nytimes.com/2020/11/17/world/asia/afghanistan-troop-withdrawal.html|archivedate=18 November 2020}}</ref><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen">{{Cite news|author=Browne|first=Ryan|title=US announces further drawdown of troops in Afghanistan and Iraq before Biden takes office|url=https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|accessdate=18 November 2020|date=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201118061259/https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/afghanistan-iraq-withdrawal-pentagon/index.html|archivedate=18 November 2020}}</ref>։ ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում մնացած զորքերը կպաշտպանեն ամերիկացի դիվանագետներին, ամերիկյան դեսպանատունն ու Աֆղանստանում կարևոր աշխատանք կատարող ԱՄՆ կառավարության այլ հաստատություններ, ինչը թույլ կտա ԱՄՆ դաշնակիցներին իրենց աշխատանքն իրականացնել Աֆղանստանում և զսպել ամերիկայի թշնամիներին Աֆղանստանում<ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ Հայտարարությունը քննադատության է ենթարկվել սենատորների անդամների կողմից, ինչպիսիք են Սենատի մեծամասնության առաջնորդ Միթչ Մակքոնելը կամ Ռոդ Այլենդից սենատոր Ջեք Ռիդը<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117CNNStarrBrowneandCohen" />։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը իր հայտարարության մեջ զգուշացրել է,որ «չափազանց վաղ կամ չհամաձայնեցված խնամքի գինը կարող է շատ բարձր լինել»<ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Քննադատները հայտարարել են, որ աֆղանական զորքերի դուրսբերումը ոչ միայն կխաթարի առանց այդ էլ փխրուն անվտանգությունը տարածաշրջանում, այլև հայտարարել են, որ զորքերի կրճատումը ոչ միայն վնաս կհասցնի Թալիբանի զինյալների և Աֆղանստանի կառավարության միջև շարունակվող խաղաղ բանակցություններին, այլև կխաթարի փխրուն անվտանգությունն Աֆղանստանում<ref name="20201117AlJazeera" /><ref name="20201118ABCNewsMartinez" /><ref name="20201117NewYorkTimes" />։ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի խոսքով՝ թվաքանակի կրճատման գնահատման համար օգտագործվող պայմաններն այժմ հիմնված են այն բանի վրա, թե արդյոք ազգային անվտանգության սպառնալիքի տակ կհայտնվի Աֆղանստանում զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդ։ «Մենք չենք կարծում, որ դա այդպես է»,-ասել է ներկայացուցիչը։ Մեկ այլ պայման էր այն, թե «կարող ենք արդյոք պահպանել մեր դիրքերն Աֆղանստանում, որոնք թույլ կտան մեզ մեր առաքելությունը կատարել մեր դաշնակիցների ու գործընկերների հետ միասին»<ref name="20201118ABCNewsMartinez">{{Cite news|author=Martinez|first=Luis|title=Pentagon announces troop reductions in Afghanistan and Iraq|url=https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056|accessdate=18 November 2020|date=18 November 2020|archivedate=17 November 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117204809/https://abcnews.go.com/Politics/pentagon-announces-troop-reductions-afghanistan-iraq/story?id=74254056}}</ref>։ Այս հայտարարությունը մտահոգություն է առաջացրել Աֆղանստանում, քանի որ ԱՄՆ զորքերը համարվում են թալիբների դեմ խոչընդոտ<ref name="20201117NewYorkTimes" />։[[Պատկեր:210321-D-BN624-1081_(51058752833).jpg|մինի|Գեներալ Օսթին Միլերը և պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինը Աֆղանստանում, 2021 թվականի մարտ]]Թրամփի վարչակազմը 2021 թվականի հունվարին ավարտել է զինծառայողների թվաքանակի կրճատումը մինչև 2500 մարդու, ինչը 2001 թվականից ի վեր Աֆղանստանում ամերիկյան զինվորների ամենացածր թիվն է ԱՄՆ-ի կենտրոնական հրամանատարության տվյալներով<ref name="Ali">{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=U.S. troops in Afghanistan now down to 2,500, lowest since 2001: Pentagon|website=Reuters|accessdate=6 February 2021|date=15 January 2021|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|archivedate=18 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210318045325/https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-military-idUSKBN29K229|url-status=live}}</ref>՝ 2021 թվականի հունվարի դրությամբ Աֆղանստանում մնացած ԱՄՆ-ի յուրաքանչյուր զինծառայողի համար բաժին է ընկել ավելի քան յոթ պայմանագրային զինծառայողների, ինչը կազմում է ավելի քան 18 հազար պայմանագրային զինծառայող<ref name=":0">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|url-status=live|accessdate=22 February 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414115023/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040}}</ref>։ == Բայդենի վարչակազմ == 2021 թվականի հունվարին նախագահ [[Ջո Բայդեն]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական [[Ջեյք Սալիվան]]ը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն կվերանայի խաղաղ համաձայնագիրը՝ Աֆղանստանից մնացած 2500 զինվորներին արդյունավետ դուրս բերելու համար<ref>{{Cite news|title=Biden administration will review deal with the Taliban: White House|url=https://www.yahoo.com/news/biden-administration-review-taliban-agreement-215107703.html|accessdate=22 January 2021|website=Yahoo! News|date=22 January 2021}}</ref>։ Բայդենը հավանություն է տվել 2014 թվականին ամբողջական թողարկմանը<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|title=Joe Biden: withdrawal from Iraq and Afghanistan allows military to refocus|website=the Guardian|date=26 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308130648/https://www.theguardian.com/world/2012/may/26/joe-biden-withdrawal-iran-afghanistan|archive-date=8 March 2021|access-date=22 March 2021|url-status=live}}</ref>, սակայն ի սկզբանե պարզ չէր, թե արդյոք նա կաջակցի 2021 թվականի մայիսին Թրամփի թողարկման վերջնաժամկետին<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|title=Exclusive: Taliban Warns Biden Going Back on Afghanistan Deal 'Causes Problems'|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224020840/https://www.msn.com/en-us/news/world/exclusive-taliban-warns-biden-going-back-on-afghanistan-deal-causes-problems/ar-BB1dWRae|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|title=Biden has no good options on Afghanistan with deadline for troop withdrawal looming|website=www.msn.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215011057/http://www.msn.com/en-us/news/world/biden-has-no-good-options-on-afghanistan-with-deadline-for-troop-withdrawal-looming/ar-BB1dFfX9|archive-date=15 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Buchanan|first=Pat|title=Is Biden Prepared to Lose Afghanistan?|url=https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|accessdate=21 March 2021|website=Town Hall|date=19 February 2021|archivedate=6 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210306061312/https://townhall.com/columnists/patbuchanan/2021/02/19/is-biden-prepared-to-lose-afghanistan-n2584979|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի մարտին լրատվական հաղորդագրություններում ասվում էր, որ նախագահ Բայդենը պոտենցիալ դիտարկում է Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի պահպանման հնարավորությունը մինչև 2021 թվականի նոյեմբեր<ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|title=Biden weighs keeping U.S. troops in Afghanistan until November|publisher=[[NBC News]]|accessdate=21 March 2021|date=18 March 2021|archivedate=20 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210320234018/https://www.nbcnews.com/politics/national-security/biden-weighs-keeping-u-s-troops-afghanistan-until-november-n1261433|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 14-ին Բայդենը հայտարարել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ի բոլոր կանոնավոր զորքերը դուրս բերելու իր մտադրության մասին՝ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության 20-րդ տարելիցի և մայիսի 1-ի նախապես պլանավորված վերջնաժամկետից չորս ամիս անց<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413160722/https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="cnbc.com">{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413155730/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=13 April 2021|access-date=13 April 2021|url-status=live}}</ref><ref name="20210413CNNLiptak">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|title=Biden to announce withdrawal of US troops from Afghanistan by September 11|author=Atwood|first=Kylie|website=CNN|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013604/https://edition.cnn.com/2021/04/13/politics/biden-afghanistan-withdrawal/index.html|archive-date=21 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|title=Biden plans to withdraw U.S. forces from Afghanistan by Sept. 11, missing May deadline, reports say|author=Macias|first=Amanda|website=MSNBC|date=13 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423013042/https://www.cnbc.com/2021/04/13/biden-plans-to-withdraw-us-forces-from-afghanistan-by-sept-11.html|archive-date=23 April 2021|access-date=13 April 2021}}</ref>։ Հայտարարությունից մեկ օր առաջ Բայդենը զանգահարել է ԱՄՆ նախկին նախագահ [[Ջորջ Բուշ]]ին և [[Բարաք Օբամա]]յին՝ դուրս գալու մասին իր որոշման կապակցությամբ<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|title=Biden called George W. Bush before he announced his Afghanistan troop withdrawal plan — but neither said whether Bush supported it|author=Colson|first=Thomas|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210510141222/https://www.businessinsider.com/biden-called-bush-before-announcing-afghanistan-troop-withdrawal-plan-2021-4|archive-date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հայտարարել է, որ որոշումը կայացվել է Չինաստանի և [[COVID-19]] պանդեմիայի վրա ռեսուրսները կենտրոնացնելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref>{{Cite news|date=18 April 2021|title=U.S. Focus Shifting to China From Afghanistan, Blinken Says|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|accessdate=19 April 2021|archivedate=18 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210418141617/https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-18/afghan-pullout-fits-with-u-s-shift-to-china-focus-blinken-says|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|author=Lubold|first=Gordon|title=Afghan Pullout Leaves U.S. Looking for Other Places to Station Its Troops|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|website=The Wall Street Journal|date=8 May 2021|accessdate=9 May 2021|archivedate=9 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509184953/https://www.wsj.com/articles/afghan-pullout-leaves-u-s-looking-for-other-places-to-station-its-troops-11620482659|url-status=live}}</ref><ref name="20210415TheDiplomatPutz">{{Cite news|author=Putz|first=Catherine|title=Biden Announces Plan for US Exit from Afghan War, Urges Attention to Future Challenges|url=https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|accessdate=8 July 2021|website=[[The Diplomat]]|date=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210419155542/https://thediplomat.com/2021/04/biden-announces-plan-for-us-exit-from-afghan-war-urges-attention-to-future-challenges/|archivedate=19 April 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:US_Forces_Afghanistan_Retrograde_2021.jpg|մինի|Զինվորները UH-60L Black Hawk ուղղաթիռը բեռնում են C-17 Globemaster III ինքնաթիռ՝ Բաղրամի օդանավակայանից թռչելու համար, 2021 թվականի հունիսի 16]] 2021 թվականի փետրվարի 18-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար [[Յենս Ստոլտենբերգ]]ը հայտարարել է, որ դաշինքը որոշում չի կայացրել այն մասին, թե ինչպես գործել զորքերի դուրսբերման հարցում<ref>{{Cite news|author=Emmott|first=Robin|title=No decision on any NATO withdrawal from Afghanistan, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|accessdate=21 March 2021|website=[[Reuters]]|date=18 February 2021|archivedate=15 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210415032552/https://www.reuters.com/article/nato-afghanistan-int/no-decision-on-natos-afghanistan-withdrawal-stoltenberg-says-idUSKBN2AI2A7|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|title='No final decision:' NATO deadlocked on Afghanistan mission as May 1 deadline looms|author=Wolfgang|first=Ben|website=The Washington Times|date=18 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224074323/https://www.washingtontimes.com/news/2021/feb/18/no-final-decision-nato-deadlocked-afghanistan-miss/|archive-date=24 February 2021|access-date=24 February 2021|url-status=live}}</ref>։ Սպասվում է, որ Մեծ Բրիտանիան ԱՄՆ-ի հետ միաժամանակ դուրս կբերի «Վճռական աջակցություն» առաքելության իր մնացած 750 զինծառայողներին<ref>{{Cite news|date=14 April 2021|title=UK troops expected to leave Afghanistan by September|website=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-56744265|accessdate=14 April 2021|archivedate=14 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210414113836/https://www.bbc.com/news/uk-56744265|url-status=live}}</ref>։ Ծրագրի համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նույնպես դուրս կբերեն իրենց մնացած 750 զինծառայողներին։ ԱՄՆ-ն նշել է, որ որոշ զորքեր (ճշգրիտ թիվը դեռ որոշված չէ) կմնան երկրում դիվանագիտական անվտանգության ապահովման համար և պարզ չէ, թե ինչ տեղի կունենա ԱՄՆ-ի հատուկ գործողությունների մի քանի հարյուր ուժերի հետ<ref name="20210413CNNLiptak"/>, որոնք աշխատում են ԿՀՎ-ում ահաբեկչական գործողություններին հակազդելու համար<ref name="20210413CNNLiptak" /><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz" /><ref name="20210419Stars&StripesJPLawrence">{{Cite news|author=Lawrence|first=J. P.|date=19 January 2021|title=Troop levels are down, but US says over 18,000 contractors remain in Afghanistan|website=Stars & Stripes|url=https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|accessdate=22 February 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210420194751/https://www.stripes.com/news/middle-east/troop-levels-are-down-but-us-says-over-18-000-contractors-remain-in-afghanistan-1.659040|archivedate=20 April 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 2-ին Գերմանիան և Իտալիան իրենց զորքերը դուրս բերեցին Աֆղանստանից<ref>{{Cite web|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|title=Germany, Italy Complete Troop Exit From Afghanistan|website=[[Voice of America]]|date=2 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210702130954/https://www.voanews.com/south-central-asia/germany-italy-complete-troop-exit-afghanistan|archive-date=2 July 2021|access-date=2 July 2021|url-status=live}}</ref>։ Նույն օրը ամերիկյան զորքերը լքեցին Բաղրամի օդանավակայանը։ Աֆղանստանի պաշտոնատար անձինք բողոքել են, որ ամերիկացիները հեռացել են՝ առանց աֆղանական նոր հրամանատարին տեղեկացնելու, ավելի քան երկու ժամ հետո, երբ լքել են բազան։ Արդյունքում բազան թալանվել է մարոդերների կողմից, նախքան Աֆղանստանի կառավարությունը կարողացավ իր վերահսկողության տակ վերցնել օդանավակայանը<ref name="US left Bagram at night Aljazeera">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|title=US left Bagram without telling new commander: Afghan officials|website=Aljazeera|date=5 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708100755/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/5/us-left-bagram-airfield-without-notice-afghan-officials-say|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="US left Bagram at night Time">{{Cite web|url=https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|title=U.S. Pulls Out of Afghanistan's Bagram Airfield in the Middle of the Night—Without Telling the New Commander|website=Time|date=6 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708200133/https://time.com/6078038/bagram-airfield-afghanistan/|archive-date=8 July 2021|access-date=10 July 2021|url-status=live}}</ref><ref name="bbc-20210702">{{Cite news|date=2 July 2021|title=Bagram: Last US and Nato forces leave key Afghanistan base|website=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|url-status=live|accessdate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709182442/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-57692303|archivedate=9 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|date=2 July 2021|title=US forces leave Afghanistan's Bagram airbase after 20 years|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|accessdate=2 July 2021|archivedate=2 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210702070425/https://www.aljazeera.com/news/2021/7/2/us-bagram-airbase-afghanistan-taliban|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 8-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է, որ Աֆղանստանում պատերազմի պաշտոնական ավարտը տեղի կունենա 2021 թվականի օգոստոսի 31-ին<ref name=":1"/>։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին Օսթին Միլերը հեռացավ Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի հրամանատարի պաշտոնից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/politics/national-security/commander-u-s-nato-forces-afghanistan-stepping-down-n1273665|title=Commander of U.S., NATO forces in Afghanistan is stepping down|author=Kube|first=Kourtney|publisher=NBC News|access-date=12 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 21-ին ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ն ավիահարվածներ հասցրեց Աֆղանստանում թալիբների դիրքերին<ref> {{Cite web|lang=en|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/us-launched-overnight-airstrikes-on-the-taliban-to-support-afghan-forces.html|title=U.S. launched overnight airstrikes on the Taliban to support Afghan forces|author=Macias|first=Amanda|website=CNBC|date=22 July 2021|access-date=13 August 2021}}</ref>։ == ԱՄՆ-ի առաջադեմ զորքերը Աֆղանստանում == Շուրջ 650 ամերիկացի զինծառայողներ Աֆղանստանում մնացել են 2021 թվականի օգոստոսի սկզբին՝ համաձայն մի քանի ամիս առաջ կազմված ժամանակացույցի։ Նրանց հանձնարարվել է պահպանել օդանավակայանն ու դեսպանատունը<ref>{{Cite web|author=Cooper, Helene|date=2021-08-08|title=As Taliban Capture Cities, U.S. Says Afghan Forces Must Fend for Themselves|lang=en|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/08/08/us/politics/taliban-afghanistan-united-states.html|accessdate=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|author=Swanson, Ian |url=https://thehill.com/policy/defense/560237-roughly-650-troops-to-stay-in-afghanistan-after-withdrawal-report|title=Roughly 650 troops to stay in Afghanistan after withdrawal: report|website=[[The Hill]]|date=2021-06-25|access-date=2021-08-13}}</ref>։ Սակայն օգոստոսի 12-ին, երբ թալիբներն ընդամենը մի քանի օրում զավթել էին 34 նահանգներից 18-ը, այդ թվում՝ Գերատ և Կանդագար, ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան հայտարարել էին, որ ավելի շատ զորք կուղարկեն դեսպանատան աշխատակիցներին, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի այլ քաղաքացիներին տարհանելու համար, ինչպես նաև նրանց տեղացի թարգմանիչները։ Այդ նպատակով ԱՄՆ-ը նախատեսում էր ուղարկել 3000 զինծառայող, իսկ Մեծ Բրիտանիան ծրագրում էր 600 զինծառայող ուղարկել Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ուժերի կազմում<ref>{{Cite web|lang=en|title=Taliban reportedly captures city which housed Australian forces as US, UK, Canada prepare to send troops to extract civilians|url=https://www.abc.net.au/news/2021-08-13/afghanistan-united-states-troops-evacuate-embassy-kabul/100373520|website=[[Australian Broadcasting Corporation|ABC]]|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.militarytimes.com/news/your-military/2021/08/12/about-8000-us-troops-are-deploying-to-secure-evacuations-from-kabul/|title=About 8,000 US troops are deploying to secure evacuations from Kabul|author=Myers, Meghann|website=Military Times|date=2021-08-12|access-date=2021-08-13|lang=en}}</ref>։ Օգոստոսի 14-ին Մազարի Շարիֆը վերցվել էր թալիբների կողմից։ Այդ օրը ԱՄՆ-ն ավելացրել է իր զորքերի թիվը մինչև 5 000 մարդ<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.huffpost.com/entry/joe-biden-afghanistan-troops-departure_n_61185e48e4b07c140315a2a3|title=Biden Orders 1,000 More U.S. Troops For 'Orderly' Afghanistan Departure|author=Burns, Robert|website=[[HuffPost]]|date=2021-08-14 |access-date=2021-08-15}}</ref>։ Օգոստոսի 15-ին թալիբները գրավեցին Քաբուլը և տապալեցին Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը, երբ նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից<ref>{{Cite web|url=https://www.nbcdfw.com/news/national-international/taliban-fighters-enter-kabul-helicopters-land-at-us-embassy/2718840/ |title=Afghan President Flees the Country as Taliban Move on Kabul|lang=en|website=NBC 5 Dallas-Fort Worth|access-date=2021-08-15}}</ref>, որից հետո թալիբները գրավեցին նախագահական պալատը<ref>{{Cite web |url=https://www.cnn.com/2021/08/15/politics/taliban-kabul-afghanistan-explainer/index.html|title=Chaos is unfolding in Afghanistan. Here's what you need to know|author=LeBlanc, Paul|lang=en|website=[[CNN]]|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Սակայն 5000 ամերիկացի զինծառայողներ դեռևս մնում էին Քաբուլում, իսկ ՆԱՏՕ-ի զորքերը նախկինի պես ներկա էին Համիդ Քարզայի միջազգային օդանավակայանում<ref name="natoairport">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/|title=NATO says it is helping keep Kabul airport open for evacuations|lang=en|website=[[Reuters]]|date=2021-08-15|deadlink=no|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815160948/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/nato-maintains-diplomatic-presence-kabul-despite-taliban-advances-2021-08-15/}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855|title=Afghan president flees country as U.S. rushes to exit with Taliban on brink of power|website=[[NBC News]]|lang=en|author=Mengli, Ahmed|date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15|archivedate=2021-08-15|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210815183655/https://www.nbcnews.com/news/world/taliban-enters-kabul-u-s-evacuation-efforts-continue-n1276855}}</ref>։ Նույն օրը ԱՄՆ կառավարությունը հրամայել է Աֆղանստան ուղարկել 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի 1000 լրացուցիչ զինծառայողներ, ինչի արդյունքում Քաբուլում ամերիկացի զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 6000-ի<ref>{{Cite news|url=https://www.barrons.com/news/biden-sends-1-000-more-us-troops-to-kabul-to-aid-evacuations-pentagon-01629060306|title=Biden Sends 1,000 More US Troops To Kabul To Aid Evacuations: Pentagon|author=[[Agence France-Presse|AFP]]|lang=en |website=Barron's |date=2021-08-15|accessdate=2021-08-15}}</ref><ref>{{Cite news|author=Schnell, Myhael|date=2021-08-15|title=Pentagon authorizes sending additional 1,000 troops to Afghanistan |lang=en|website=[[The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/defense/567952-pentagon-authorizes-sending-additional-1000-troops-to-afghanistan|accessdate=}}</ref>։ Օգոստոսի 16-ին նախագահ Բայդենը հայտարարել է 82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի ևս հազար զինծառայողների տեղակայման մասին, որի արդյունքում զինծառայողների ընդհանուր թիվը հասել է 7000-ի<ref>{{Cite web|url=https://abc11.com/10953480/|title=Another 1,000 82nd Airborne troops heading to Kabul to assist in evacuations, U.S. officials say|author=Perchick, Michael|lang=en |website=ABC11 Raleigh-Durham|date=2021-08-15|access-date=2021-08-16}}</ref>։ Օգոստոսի 30-ի լույս 31-ի գիշերը ամերիկացի վերջին զինվորը (82-րդ օդադեսանտային դիվիզիայի հրամանատար, գեներալ-մայոր Քրիստոֆեր Դոնահյուն) լքել է Աֆղանստանը։ Թալիբներն այդ կապակցությամբ գիշերային հրավառություն են կազմակերպել Քաբուլի միջազգային օդանավակայանի տարածքում։ == Վերլուծություն == [[Պատկեր:P20210708AS-0744_(51360857092).jpg|մինի|Հուլիսի 8-ին [[ԱՄՆ նախագահ|նախագահ]] [[Ջո Բայդեն]]ը հայտարարել է, որ «[[Թալիբան]]ի կողմից ամեն ինչին տիրանալու և ամբողջ երկիրը գրավելու հավանականությունը շատ քիչ է»<ref>{{Cite news|title=The Afghan government's collapse is a humiliation for the US and Joe Biden|url=https://www.newstatesman.com/world/asia/2021/08/afghan-government-s-collapse-humiliation-us-and-joe-biden|website=[[New Statesman]]|date=August 15, 2021}}</ref>]] Ըստ որոշ լրատվամիջոցների վերլուծաբանների, ինչպիսիք են Ալեքսանդր Նազարյանը [[Yahoo!]] News-ը, հետկանչը ներառվել է այն մյուս խոստումների թվում, որոնք Բայդենը խախտել է [[Բարաք Օբամա|Օբամայի]] և Թրամփի հետ միասին, և դիտարկվել է որպես Բայդենի տված խոստման պահպանում, նախքան նախագահ դառնալը, որ իր ժամկետը չի լինի «Օբամայի երրորդ ժամկետը», քանի որ «նախագահ Թրամփը փոխել է լանդշաֆտը»։ [[Փրինսթոնի համալսարան]]ի պրոֆեսոր Ջուլիան Զելիզերը հայտարարել է, որ Բայդենն «ակնհայտորեն շատ բան է սովորել նախագահ Օբամայի պաշտոնավարման ընթացքում»։ Washington Post-ի լրագրող Սթիվեն Լիվինգսթոնը գրել է. Օբաման լսել է զորահրամանատարներին, որոնք նրան ասել են, որ հեռանալը սխալ կլինի։ Մինչդեռ Բայդենը վարչակազմի բարձրագույն պաշտոնյա էր, որը պաշտպանում էր Աֆղանստանում ամերիկյան զորքերի շատ ավելի սահմանափակ դերը։ Ավելի ուշ Բայդենը կասի, որ Օբամայի «մարմնի լեզվից» նա կարող էր ասել, որ համաձայն է այդ գնահատականի հետ, չնայած ի վերջո նա մերժել է այն<ref>{{Cite news|author=Nazaryan|first=Alexander|date=14 April 2021|url=https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|title=Biden breaks with Obama, as well as Trump, on everything from Afghanistan to spending|accessdate=5 July 2021|archivedate=26 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210426222205/https://news.yahoo.com/biden-breaks-with-obama-as-well-as-trump-on-everything-from-afghanistan-to-spending-211954060.html|url-status=live}}</ref>։ 2021 թվականի ապրիլի 17-ին ''The Diplomat'' հրատարակությունը հաղորդել էր Աֆղանստանի ներքին և արտաքին մարտահրավերների մասին՝ Աֆղանստանի քաղաքացիական հասարակության տեսանկյունից ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո<ref>{{Cite news|first=Ritu|author=Mahendru|title=The US Exit: Views From Afghanistan's Civil Society|url=https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|accessdate=23 April 2021|website=[[The Diplomat]]|date=17 April 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210423211437/https://thediplomat.com/2021/04/the-us-exit-the-view-from-afghanistan/|archivedate=23 April 2021}}</ref>։ ''Washington Post''-ի խմբագրությունը քննադատաբար է արտահայտվել 2021 թվականի հուլիսի 2-ի հոդվածում հետ կանչվելու մասին՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ն իր դաշնակիցին թույլ է տալիս կանգնել իր համար՝ «Թալիբանի» դեմ, անբավարար ռեսուրսներով՝ գրելով, որ «փակուղուց դեպի պարտություն իջնելը կարող է կտրուկ և մռայլ լինել»։ Մեզ անհանգստացնում է այն հարցը, լիովին արդյոք [Բայդենը] հաշվի է առել հետևանքները<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/07/02/bidens-cold-response-afghanistans-collapse-will-have-far-reaching-consequences/|title=Opinion: Biden's cold response to Afghanistan's collapse will have far-reaching consequences|author=Editorial Board|website=[[The Washington Post]]|date=2 July 2021}}</ref>։ == Արձագանք == === Թալիբների պատասխանը === [[Պատկեր:2021_Taliban_Offensive.png|մինի|Թալիբանների առաջխաղացումը ցույց տվող աֆղանական քարտեզ]] 2021 թվականի մայիսին Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ուժերի անվերապահ դուրսբերման մասին՝ փաստորեն չեղարկելով [[Դոհայի համաձայնագիր|Դոհայի համաձայնագրի]] պայմանները, որը կնքել է [[Զալմայ Հալիլզադ]]ը 2020 թվականին<ref name="preconditions">{{Cite news|author=De Luce|first=Dan|title=U.S. envoy's years of peace negotiations go up in flames in Afghanistan. What went wrong?|url=https://www.nbcnews.com/news/world/u-s-envoy-touted-peace-afghanistan-18-months-later-peace-n1276811|accessdate=16 August 2021|publisher=NBC|date=13 August 2021}}</ref><ref>{{Cite news|author=Hadid|first=Diaa|title=U.S. Unconditional Withdrawal Rattles Afghanistan's Shaky Peace Talks|url=https://www.npr.org/2021/04/28/990160846/u-s-unconditional-withdrawal-rattles-afghanistans-shaky-peace-talks|accessdate=16 August 2021|publisher=NPR|date=29 April 2021}}</ref>։ Լսելով այդ լուրը՝ թալիբները սկսել են հարձակումը, արագ առաջ շարժվելով՝ առաջ անցնելով աֆղանական զինված ուժերից։ 2021 թվականի հուլիսի 12-ին թալիբները գրավել էին Աֆղանստանի ազգային բանակի 139 շրջան։ Ամերիկյան հետախուզության զեկույցի համաձայն՝ զորքերի դուրսբերումից հետո՝ վեց ամսվա ընթացքում,Աֆղանստանի կառավարությունը պետք է փլուզվեր<ref>{{Cite news|title=Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/afghan-government-could-fall-within-six-months-of-us-military-withdrawal-new-intelligence-assessment-says/2021/06/24/42375b14-d52c-11eb-baed-4abcfa380a17_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{Cite news|author=Trofimov|first=Gordon Lubold and Yaroslav|date=23 June 2021|title=WSJ News Exclusive {{!}} Afghan Government Could Collapse Six Months After U.S. Withdrawal, New Intelligence Assessment Says|lang=|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/afghan-government-could-collapse-six-months-after-u-s-withdrawal-new-intelligence-assessment-says-11624466743|accessdate=|issn=}}</ref>, սակայն ավելի ուշ ամերիկացի զինվորականները փոխեցին գնահատականը՝ հայտարարելով, որ փլուզումը տեղի կունենա շատ ավելի վաղ<ref name="bidenresponse">{{Cite news|title=U.S. officials warn collapse of Afghan capital could come sooner than expected|url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2021/08/10/afghanistan-intelligence-assessment/|accessdate=16 August 2021|website=The Washington Post|date=10 August 2021}}</ref>։ «Թալիբան» շարժման տարբեր ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ Սուհայլ Շահինը և Մոհամմադ Նաիմը, հանդես են եկել հայտարարություններով այն մասին, որ օտարերկրյա բոլոր ուժերը պետք է դուրս բերվեն Աֆղանստանից։ Թալիբանը (ինքնահռչակ «Իսլամական Էմիրություն») հրաժարվել է մասնակցել որևէ բանակցությունների այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտասահմանյան բոլոր ուժերը դուրս չեն բերվել երկրից<ref name="preconditions"/><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|title=Afghanistan: All foreign troops must leave by deadline - Taliban|publisher=BBC|date=5 July 2021|accessdate=6 July 2021|archivedate=5 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210705235048/https://www.bbc.com/news/world-asia-57714808|url-status=live}}</ref>։ [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ի տվյալներով՝ երկրի հյուսիսում տեղի աշխարհազորայինները մարտական գործողություններ են իրականացնում թալիբների դեմ<ref>{{Cite news|title=Militias in Afghanistan's north are taking up the fight against the Taliban|lang=en-US|website=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghanistan-militias-taliban/2021/06/22/f8fa35c0-d34b-11eb-b39f-05a2d776b1f4_story.html|accessdate=14 July 2021|issn=0190-8286}}</ref>։ Հունիսի 16-ին արված և հուլիսի 13-ին հրապարակված կադրերում երևում է, թե ինչպես են Թալիբանի զինյալները մահապատժի ենթարկել 22 աֆղանցի զինծառայողների, որոնք փորձել են հանձնվել<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/07/13/asia/afghanistan-taliban-commandos-killed-intl-hnk/index.html|title=Taliban fighters execute 22 Afghan commandos as they try to surrender|author=Coren|first=Anna|date=14 July 2021|publisher=[[CNN]]}}</ref>։ Հուլիսի 21-ին ԱՄՆ բանակի գեներալ, շտաբի պետերի միացյալ կոմիտեի նախագահ Մարկ Միլլին հայտնել է, որ Աֆղանստանի բոլոր շրջանների կեսը թալիբների վերահսկողության տակ է, և այդ հայտարարությունը «ինչ-որ կերպ» թալիբների կողմից էր<ref>{{Cite news|author=Ali|first=Idrees|title=Half of all Afghan district centers under Taliban control - U.S. general|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/half-all-afghan-district-centers-under-taliban-control-us-general-2021-07-21/|website=Reuters|date=21 July 2021}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսին [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ]]ը հայտնել էր, որ «[[Ալ-Կաիդան իսլամական Մաղրիբի երկրներում|Ալ-Կաիդայի]]» անդամները նախկինի պես ներկա են Աֆղանստանի 15 նահանգներում և թալիբների պաշտպանության ներքո գործում են [[Քանդահար]], [[Գիլմենդ]] և [[Նիմրոզ]] նահանգներում՝ ի խախտումն Դոհայի համաձայնագրի<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/al-qaida-present-in-at-least-15-afghan-provinces-report/articleshow/84680961.cms|title=Al-Qaida present in at least 15 Afghan provinces: report|website=The Times of India}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tolonews.com/afghanistan-173699|title=UN Warns of Expanding Threat from Daesh, al Qaeda in Afghanistan|website=TOLOnews|date=24 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-taliban-has-taken-kabul-now-what/|title=Experts react: The Taliban has taken Kabul. Now what?|website=Atlantic Council|date=15 August 2021|access-date=16 August 2021}}</ref>։ Նախագահ Ջո Բայդենը հանդես է եկել ի պաշտպանություն ԱՄՆ-ի զորքերի դուրսբերման՝ հայտարարելով, որ պետք է վստահել «աֆղանական զինված ուժերի ունակություններին, որոնք ավելի լավ են պատրաստված, ավելի լավ են հագեցած և ավելի կոմպետենտ՝ պատերազմ վարելու տեսանկյունից»<ref name="bidenresponse"/><ref>{{Cite news|author=Khan|first=Wajahat|title=Biden defends Afghanistan pullout as Taliban gain ground|url=https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Biden-defends-Afghanistan-pullout-as-Taliban-gain-ground|website=[[Nikkei Asia]]|date=9 July 2021}}</ref>։ === Միջազգային արձագանք === [[Ջո Բայդեն|Բայդենի]] վարչակազմի նախնական հայտարարությունը զորքերի ամբողջական դուրսբերման մասին 2021 թվականի սեպտեմբերի 11-ին հարուցել է ինչպես քննադատությունը, այնպես էլ ԱՄՆ-ում աջակցությունը<ref name="20210413CNNLiptak"/><ref name="20210415TheDiplomatPutz"/>։ Սենատորներ [[Միթչ Մակքոնել]]ը, [[Լինդսի Գրեմ]]ը, [[Ջիմ Ինհոֆ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|title=Top GOP hawks come out in full force against an Afghanistan withdrawal by September 11|author=Teh|first=Cheryl|website=Business Insider|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419194735/https://www.businessinsider.com/top-republicans-object-to-bidens-afghanistan-pullout-2021-4|archive-date=19 April 2021|access-date=19 April 2021|url-status=live}}</ref>, [[Միթ Ռոմնի]]ն<ref>{{Cite news|title=Utah Sen. Mitt Romney opposes Biden plan to pull U.S. troops from Afghanistan|url=https://www.deseret.com/utah/2021/4/21/22395800/utah-sen-mitt-romney-opposes-biden-plan-to-pull-u-s-troops-from-afghanistan|website=[[Deseret News]]|date=21 April 2021}}</ref>, [[Ջոնի Էրնսթ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.radioiowa.com/2021/07/14/senator-ernst-president-not-considering-consequences-of-afghanistan-withdrawal/|title=Senator Ernst: President not considering consequences of Afghanistan withdrawal|website=Radio Iowa|date=14 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջին Շեյհին]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.wmur.com/article/shaheen-says-she-has-reservations-about-us-withdrawal-from-afghanistan/37052515|title=Shaheen says she has reservations about U.S. withdrawal from Afghanistan|website=WMUR TV|date=16 July 2021|access-date=17 July 2021}}</ref> քննադատել են խնամքը, իսկ [[Պատրիկ Լիհի]]ն, [[Բարբարա Լի]]ն, [[Էլիզաբեթ Ուորեն]]ը<ref>{{Cite news|title=Biden sparks bipartisan backlash on Afghanistan withdrawal|url=https://thehill.com/homenews/senate/548007-biden-sparks-bipartisan-backlash-on-afghanistan-withdrawal|website=The Hill|date=13 April 2021}}</ref>, [[Բեռնի Սանդերս]]ը, [[Ռո Հաննա]]ն<ref>{{Cite news|title=Opinion: Withdrawing from Afghanistan is a courageous step. Here's what must come next|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/04/15/bernie-sanders-afghanistan-withdrawal-right-decision-ro-khanna/|website=The Washington Post|date=15 April 2021}}</ref>, [[Ռենդ Փոլ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.14news.com/2021/04/15/senator-rand-paul-supports-pulling-troops-afghanistan/|title=Senator Rand Paul supports pulling troops from Afghanistan|website=14 News|access-date=17 July 2021}}</ref> և [[Ջեք Ռիդ]]ը<ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/other/biden-picked-best-of-many-poor-choices-in-afghanistan-says-senate-armed-services-chair/ar-AAM1F4v|title=Biden picked 'best of many poor choices' in Afghanistan says Senate Armed Services chair|website=NBC News|access-date=17 July 2021}}</ref> աջակցել են որոշմանը։ Նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, պնդելով, որ հեռանալը «հիանալի և դրական գործ էր», քննադատել է Բայդենին այն բանի համար, որ նա ընտրել է սեպտեմբերի 11-ը որպես ելքի օր, դատապարտել է վերջնաժամկետի երկարաձգումը որպես «մենք կարող ենք և պետք է ավելի շուտ դուրս գանք», կոչ անելով ԱՄՆ-ին հեռանալ «որքան հնարավոր է շուտ» մինչև մայիսի 1-ը, և սեպտեմբերի 11-ը «պետք է մնա այն մեծ հոգիների հիշատակի օրը, որոնց մենք կորցրել են»<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|title=Trump calls Afghanistan withdrawal 'a wonderful and positive thing to do' and criticizes Biden's timeline|author=Hoffman|first=Jason|website=CNN|date=18 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420112141/https://www.cnn.com/2021/04/18/politics/trump-afghanistan-troop-withdrawal/index.html|archive-date=20 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|title=Trump calls Biden's Afghanistan withdrawal "wonderful" and "positive"|author=Saric|first=Ivana|website=[[Axios (website)|Axios]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421141842/https://www.axios.com/trump-praises-biden-afghanistan-withdrawal-5f4c2449-0725-40b7-b0c3-7892e6146344.html|archive-date=21 April 2021|access-date=21 April 2021|url-status=live}}</ref>։ ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն]]ը հայտարարել է, որ եղել են «ինչպես կանխատեսված, այնպես էլ անկանխատեսելի հետևանքներ մնալու և մեկնելու համար»։ Նրա խոսքով՝ նման հետևանքներից մեկը աֆղանական կառավարության պոտենցիալ փլուզումն էր, ինչը հանգեցրել է թալիբների կողմից իշխանության զավթմանը և նոր քաղաքացիական պատերազմին<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|title=Hillary Clinton warns of 'huge consequences' in Afghan US troop withdrawal|publisher=BBC|date=3 May 2021|accessdate=3 May 2021|archivedate=3 May 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210503172001/https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-56966473|url-status=live}}</ref>։ Նախկին նախագահ [[Ջորջ Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշը]], որը 2001 թվականին ղեկավարում էր [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)|ԱՄՆ-ի ներխուժումն Աֆղանստան]], ասել է, որ զորքերի դուրսբերումը «անհանգստացրել է» իրեն և որ նա կարծում էր, որ ինքը կարող է «վակուում ստեղծել, և այդ վակուումը, հավանաբար, կգան մարդիկ, որոնք կանանց համարում են երկրորդ կարգի քաղաքացիներ»<ref>{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/politics/bush-concerned-troop-withdrawal-afghanistan-vacuum|title=Former President George W. Bush 'deeply concerned' Afghanistan troop withdrawal will 'create a vacuum'|author=Singman|first=Brooke|date=20 May 2021|publisher=[[Fox News]]}}</ref>։ 2021 թվականի հուլիսի 14-ին [[Deutsche Welle]]-ին տված հարցազրույցում Բուշը հաստատել է իր անհամաձայնությունը զորքերի դուրսբերման հետ կապված<ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/politics/afghanistan-war-bush-biden/2021/07/14/a8f3df36-e499-11eb-a41e-c8442c213fa8_story.html|title=George W. Bush says ending U.S. military mission in Afghanistan is a mistake|author=Sonmez|first=Felicia|website=[[The Washington Post]]|date=14 July 2021}}</ref>։ [[Պատկեր:President_Joe_Biden_with_President_Ashraf_Ghani_and_Chairman_Abdullah_Abdullah.jpg|մինի|ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հանդիպումը Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանիի և խորհրդարանի նախագահ Աբդուլլահ Աբդուլայի հետ, 2021 թվականի հունիսի 25]] Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը նշել է, որ ԱՄՆ-ն Մեծ Բրիտանիային «շատ դժվար դրության» մեջ է դրել զորքերի դուրսբերումից հետո, թեև հետագայում նրանք հետևել են նրանց օրինակին<ref>{{Cite news|url=https://www.politico.com/news/2021/07/08/johnson-british-troops-afghanistan-498793|title=Johnson confirms most British troops have left Afghanistan|website=[[Politico]]|date=8 July 2021|accessdate=16 July 2021}}</ref>։ «Ռաիսինի» երկխոսության ժամանակ 2021 թվականին Իրանի արտգործնախարար [[Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆ]]ը հայտարարել էր, որ զորքերի դուրսբերումը սպասված քայլ էր՝ հավելելով, որ արտասահմանյան զորքերը չեն կարող խաղաղություն բերել Աֆղանստան<ref>{{Cite web|url=https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|title=US withdrawal from Afghanistan welcome, foreign forces can't bring peace in this region: Iran|author=Basu|first=Nayanima|website=The Print|date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416162033/https://theprint.in/diplomacy/us-withdrawal-from-afghanistan-welcome-foreign-forces-cant-bring-peace-in-this-region-iran/641142/|archive-date=16 April 2021|access-date=16 April 2021|url-status=live}}</ref>։ Կան մտավախություններ, որոնք վերաբերում են ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո Աֆղանստանում բռնության աճին և անկայունությանը։ 2021 թվականի մայիսի 25-ին Ավստրալիան անվտանգության նկատառումներով փակել է Քաբուլում իր դեսպանատունը<ref>{{Cite news|title=Australia closes its embassy in Kabul, others scale back|url=https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|date=21 May 2021|publisher=The Associate Press|accessdate=9 July 2021|archivedate=9 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709190534/https://apnews.com/article/kabul-australia-ebfe7a3f7ce96a54b5bfb2fb91552f3e|url-status=live}}</ref>։ Բելգիան և Ֆրանսիան հետ են կանչել իրենց դիվանագետներին<ref>{{Cite news|title=Echoes of 1989 as foreign forces withdraw from Afghanistan|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|publisher=BBC News|date=6 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708201412/https://www.bbc.com/news/world-asia-57724652|url-status=live}}</ref>։ Հունիսի 19-ին Աֆղանստանում Չինաստանի դեսպանատունը նախազգուշացրել է ուղևորությունների մասին՝ Չինաստանի քաղաքացիներին կոչ անելով «որքան հնարավոր է շուտ հեռանալ Աֆղանստանից» և չինական կազմակերպություններից պահանջելով «լրացուցիչ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել և երկրում իրադրության վատթարացմանը զուգընթաց ուժեղացնել արտակարգ իրավիճակների նկատմամբ իր պատրաստակամությունը»<ref>{{Cite news|title=China tells its nationals to leave Afghanistan urgently as violence spirals|url=https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|publisher=South China Morning Post|date=21 June 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=7 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707132224/https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3138127/china-tells-its-nationals-leave-afghanistan-urgently-violence|url-status=live}}</ref>։ Հուլիսի 2-ին Չինաստանի կառավարությունը [[Xiamen Air]] ավիաընկերության չարտերային չվերթն էր ուղարկել Քաբուլից 210 չինացի քաղաքացիների տարհանելու համար<ref>{{Cite news|title=China evacuates more than 200 citizens from Afghanistan|url=https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|publisher=Anadolu Agency|date=8 July 2021|accessdate=9 July 2021|archivedate=8 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210708140113/https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-evacuates-more-than-200-citizens-from-afghanistan/2298196|url-status=live}}</ref>։ 2001 թվականի ներխուժումից հետո Աֆղանստանի երկու նախագահները՝ [[Համիդ Քարզայ]]ը և [[Աշրաֆ Հանի]]ն, քննադատել են ԱՄՆ-ի զորքերի հանկարծակի «դուրսբերումը երկրից որպես ազդակ հաղորդել թալիբների առաջխաղացմանը, իսկ Քարզայը կոչ է արել Միացյալ Նահանգներին"վերջ դնել այս ձախողված առաքելությանը»<ref>{{Cite news|author=Crawford|first=Alex|title=Afghanistan: 'End this failed mission' says former Afghan president Hamid Karzai as he blames US and its allies for rise in terrorism|url=https://news.sky.com/story/afghanistan-end-this-failed-mission-says-former-afghan-president-hamid-karzai-as-he-blames-us-and-its-allies-for-rise-in-terrorism-12349017|accessdate=16 August 2021|website=[[Sky News]]|date=6 July 2021}}</ref><ref>{{Cite news|title=Afghanistan's Ghani blames 'abrupt' US withdrawal for worsening security|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210802-afghanistan-s-ghani-blames-abrupt-us-withdrawal-for-worsening-security|accessdate=16 August 2021|website=[[France24]]|date=2 August 2021}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ2}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Դոնալդ Թրամփի նախագահություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի պատմություն]] [[Կատեգորիա:2020 քաղաքականությունում]] [[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի զինված ուժեր]] 8pm02ba02v90p9tbzyjp44q5keo04ok 0 1080352 8486603 8349072 2022-08-10T15:35:32Z ArmSirius 64149 /* Աշխատություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Ալեքս Մայքլիդիս''' ({{lang-en|Alex Michaelides}}, {{ԱԾ}}<ref>{{Cite web|url=https://us.macmillan.com/author/|title=Alex Michaelides {{!}} Authors {{!}} Macmillan|website=US Macmillan|language=en-US|access-date=2019-12-14}}</ref>), [[Դետեկտիվ|դետեկտիվ]] և [[Թրիլլեր|թրիլլեր]] ժանրերի կիպրական ծագմամբ բրիտանացի սցենարիստ և գրող<ref>{{cite web | title=Acclaimed author Alex Michaelides shares his imaginary and real world with an Athenian audience | website=Athens Insider | date=January 24, 2020 | url=https://www.athensinsider.com/acclaimed-author-alex-michaelides-shares-his-imaginary-and-real-world-with-an-athenian-audience/ | access-date=July 7, 2020}}</ref>։ Հայտնի է դարձել իր «Լռակյաց հիվանդը»<ref>{{Cite book |url=https://newmag.am/book/the-silent-patient |title=Լռակյաց հիվանդը |last=info@f-s.am |first=FutureSystems |language=hy}}</ref> և «Կույսերը»<ref>{{Cite book |url=https://newmag.am/book/the-maidens |title=Կույսերը |last=info@f-s.am |first=FutureSystems |work=Newmag Publishing House |language=hy |access-date=2021-11-07}}</ref> վեպերով։ == Կենսագրություն == Մայքլիդիսը ծնվել է [[Կիպրոս]]ում։ Նրա հայրը հույն է, իսկ մայրը՝ անգլուհի։ Ավարտել է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ի [[Թրինիթի քոլեջ]]ի անգլիական գրականության բաժինը։ Ունի Քեմբրիջի համալսարանի անգլիական գրականության և [[Ամերիկայի կինոարվեստի ինստիտուտ]]ի սցենարիստի մագիստրոսական աստիճաններ<ref>{{cite web |title=Alex Michaelides: The Cypriot author behind the New York Times bestseller |website=In-Cyprus.com |date=2019-07-23 |url=https://in-cyprus.com/alex-michaelides-the-cypriot-author-behind-the-new-york-times-bestseller/ |access-date=2019-12-07}}</ref>։ Երեք տարի շարունակ ուսումնասիրել է հոգեթերապիա և երկու տարի աշխատել հենց այդ ոլորտում։ Թողել է աշխատանքը՝ գրականությամբ զբաղվելու համար։ Հոգեթերապիայի ոլորտում աշխատանքը նրան ներշնչել է գրել իր առաջին «Լռակյաց հիվանդը» վեպը<ref>{{Cite web|title=michaelides-alex|url=https://www.rcwlitagency.com/authors/michaelides-alex/|access-date=2020-10-09|website=RCW Literary Agency|language=en}}</ref>։ == Աշխատություններ == Մայքլիդիսի առաջին՝ «Լռակյաց հիվանդը» վեպը, հենց առաջին շաբաթվա ընթացքում, դարձել է The New York Times-ի հաստ կազմով գրքերի շարքում № 1 բեսթսելեր, ինչպես նաև 2019 թվականին դարձել ԱՄՆ-ում ամենավաճառված հաստ կազմով նորույթ գիրքը։ Յոթ շաբաթ շարունակ ներառվել է Sunday Times-ի բեսթսելերների տասնյակում։ Amazon.com-ում գիրքը դարձել է 2019 թվականի ամենաշատ վաճառված 2-րդ գեղարվեստական գիրքը, ինչպես նաև 2019 թվականի թիվ մեկ թրիլերը։ 2019 թվականին այն նաև ստացել է Goodreads Choice Award մրցանակը՝ «լավագույն դետեկտիվ» անվանակարգում, Ռիչարդ ւ Ջուդի գրական ակումբի կողմից՝ 2019 թվականի լավագույն թրիլեր, իսկ The Times-ի վարկանիշով՝ ամսվա գիրք։ «Լռակյաց հիվանդը» նոմինացվել է նաև Բարի մրցանակի՝ «լավագույն դեբյուտ» անվանակարգում։ Մայքլիդիսի երկրորդ՝ «Կույսերը» վեպը հոգեբանական դետեկտիվ է Քեմբրիջի համալսարանում տեղի ունեցած սերիական սպանությունների մասին։ Մայքլիդիսը նաև հանդիսանում է «Դևը, որին դուք գիտեք» ֆիլմի հեղինակը, որտեղ գլխավոր դերերում հանդես են գալիս [[Լենա Օլին]]ը, [[Ռոզամունդ Փայկ|Ռոզամունդ Փայքը]] և [[Ջենիֆեր Լոուրենս]]ը, ինչպես նաև «Խարդախություն» ֆիլմի սցենարի համահեղինակը, որտեղ էլ գլխավոր դերերը մարմնավորում են [[Ումա Թուրման]]ը, [[Թիմ Ռոթ]]ը, [[Փարքեր Փոուզի]]ն և [[Սոֆյա Վերգարա]]ն։ == Մատենագիտություն == * ''Լռակյաց հիվանդը'' (2019) * ''Կույսերը'' (2021) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb name|1955863|Алекс Михаэлидис}} * [https://www.fantasticfiction.com/m/alex-michaelides/ Կենսագրությունն ու մատենագիտությունը «Fantasticfiction»-ում] * [https://www.goodreads.com/author/show/17621440.Alex_Michaelides Կենսագրությունն ու մատենագիտությունը] «Goodreads»-ում * [https://www.erabooks.net/?action=author&aid=272 Կենսագրությունը «Ера» հրատարակչության կայքում] * [https://us.macmillan.com/author/alexmichaelides/ Կենսագրությունը «Macmillan» հրատարակչության կայքում] * [http://id.loc.gov/authorities/names/n2018066440.html Տեղեկատվություն ԱՄՆ Կոնգրեսի կայք էջում] * [https://celadonbooks.com/novel-inspiration-alex-michaelides-author-of-the-silent-patient-on-writing-the-perfect-thriller/ Հարցազրույց «Celadonbooks»-ում] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Մայքլիդիս, Ալեքս}} [[Կատեգորիա:Հույն գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի սցենարիստներ]] ioyn9c3vh6sqipr7eq1p7aqrnpc8dox 8486693 8486603 2022-08-10T17:57:46Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Ալեքս Մայքլիդիս''' ({{lang-en|Alex Michaelides}}, {{ԱԾ}}<ref>{{Cite web|url=https://us.macmillan.com/author/|title=Alex Michaelides {{!}} Authors {{!}} Macmillan|website=US Macmillan|language=en-US|access-date=2019-12-14}}</ref>), [[Դետեկտիվ|դետեկտիվ]] և [[Թրիլլեր|թրիլլեր]] ժանրերի կիպրական ծագմամբ բրիտանացի սցենարիստ և գրող<ref>{{cite web | title=Acclaimed author Alex Michaelides shares his imaginary and real world with an Athenian audience | website=Athens Insider | date=January 24, 2020 | url=https://www.athensinsider.com/acclaimed-author-alex-michaelides-shares-his-imaginary-and-real-world-with-an-athenian-audience/ | access-date=July 7, 2020}}</ref>։ Հայտնի է դարձել իր «[[Լռակյաց հիվանդը]]»<ref>{{Cite book |url=https://newmag.am/book/the-silent-patient |title=Լռակյաց հիվանդը |last=info@f-s.am |first=FutureSystems |language=hy}}</ref> և «Կույսերը»<ref>{{Cite book |url=https://newmag.am/book/the-maidens |title=Կույսերը |last=info@f-s.am |first=FutureSystems |work=Newmag Publishing House |language=hy |access-date=2021-11-07}}</ref> վեպերով։ == Կենսագրություն == Մայքլիդիսը ծնվել է [[Կիպրոս]]ում։ Նրա հայրը հույն է, իսկ մայրը՝ անգլուհի։ Ավարտել է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ի [[Թրինիթի քոլեջ]]ի անգլիական գրականության բաժինը։ Ունի Քեմբրիջի համալսարանի անգլիական գրականության և [[Ամերիկայի կինոարվեստի ինստիտուտ]]ի սցենարիստի մագիստրոսական աստիճաններ<ref>{{cite web |title=Alex Michaelides: The Cypriot author behind the New York Times bestseller |website=In-Cyprus.com |date=2019-07-23 |url=https://in-cyprus.com/alex-michaelides-the-cypriot-author-behind-the-new-york-times-bestseller/ |access-date=2019-12-07}}</ref>։ Երեք տարի շարունակ ուսումնասիրել է հոգեթերապիա և երկու տարի աշխատել հենց այդ ոլորտում։ Թողել է աշխատանքը՝ գրականությամբ զբաղվելու համար։ Հոգեթերապիայի ոլորտում աշխատանքը նրան ներշնչել է գրել իր առաջին «Լռակյաց հիվանդը» վեպը<ref>{{Cite web|title=michaelides-alex|url=https://www.rcwlitagency.com/authors/michaelides-alex/|access-date=2020-10-09|website=RCW Literary Agency|language=en}}</ref>։ == Աշխատություններ == Մայքլիդիսի առաջին՝ «Լռակյաց հիվանդը» վեպը, հենց առաջին շաբաթվա ընթացքում, դարձել է The New York Times-ի հաստ կազմով գրքերի շարքում № 1 բեսթսելեր, ինչպես նաև 2019 թվականին դարձել ԱՄՆ-ում ամենավաճառված հաստ կազմով նորույթ գիրքը։ Յոթ շաբաթ շարունակ ներառվել է Sunday Times-ի բեսթսելերների տասնյակում։ Amazon.com-ում գիրքը դարձել է 2019 թվականի ամենաշատ վաճառված 2-րդ գեղարվեստական գիրքը, ինչպես նաև 2019 թվականի թիվ մեկ թրիլերը։ 2019 թվականին այն նաև ստացել է Goodreads Choice Award մրցանակը՝ «լավագույն դետեկտիվ» անվանակարգում, Ռիչարդ ւ Ջուդի գրական ակումբի կողմից՝ 2019 թվականի լավագույն թրիլեր, իսկ The Times-ի վարկանիշով՝ ամսվա գիրք։ «Լռակյաց հիվանդը» նոմինացվել է նաև Բարի մրցանակի՝ «լավագույն դեբյուտ» անվանակարգում։ Մայքլիդիսի երկրորդ՝ «Կույսերը» վեպը հոգեբանական դետեկտիվ է Քեմբրիջի համալսարանում տեղի ունեցած սերիական սպանությունների մասին։ Մայքլիդիսը նաև հանդիսանում է «Դևը, որին դուք գիտեք» ֆիլմի հեղինակը, որտեղ գլխավոր դերերում հանդես են գալիս [[Լենա Օլին]]ը, [[Ռոզամունդ Փայկ|Ռոզամունդ Փայքը]] և [[Ջենիֆեր Լոուրենս]]ը, ինչպես նաև «Խարդախություն» ֆիլմի սցենարի համահեղինակը, որտեղ էլ գլխավոր դերերը մարմնավորում են [[Ումա Թուրման]]ը, [[Թիմ Ռոթ]]ը, [[Փարքեր Փոուզի]]ն և [[Սոֆյա Վերգարա]]ն։ == Մատենագիտություն == * ''Լռակյաց հիվանդը'' (2019) * ''Կույսերը'' (2021) == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{imdb name|1955863|Алекс Михаэлидис}} * [https://www.fantasticfiction.com/m/alex-michaelides/ Կենսագրությունն ու մատենագիտությունը «Fantasticfiction»-ում] * [https://www.goodreads.com/author/show/17621440.Alex_Michaelides Կենսագրությունն ու մատենագիտությունը] «Goodreads»-ում * [https://www.erabooks.net/?action=author&aid=272 Կենսագրությունը «Ера» հրատարակչության կայքում] * [https://us.macmillan.com/author/alexmichaelides/ Կենսագրությունը «Macmillan» հրատարակչության կայքում] * [http://id.loc.gov/authorities/names/n2018066440.html Տեղեկատվություն ԱՄՆ Կոնգրեսի կայք էջում] * [https://celadonbooks.com/novel-inspiration-alex-michaelides-author-of-the-silent-patient-on-writing-the-perfect-thriller/ Հարցազրույց «Celadonbooks»-ում] {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Մայքլիդիս, Ալեքս}} [[Կատեգորիա:Հույն գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի գրողներ]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի սցենարիստներ]] d0v3ymdm0ge1exqo3ixqepto66mdhys 0 1080825 8486775 8425621 2022-08-10T19:31:38Z 175.106.51.182 /* Ժողովրդագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Բնակավայր}} '''Կունդուզ''' ({{IPAc-en|k|ʊ|n|d|uː|z}}; {{lang-ps|کندز}}; {{lang-prs|قندوز}} original name: {{lang|fa|کُهَندِژ}}), քաղաք [[Աֆղանստան]]ի հյուսիսում. նույնանուն նահանգի վարչական կենտրոնը։ [[2015 թվական]]ի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 268.893 (ըստ այլ աղբյուրների՝ մոտավորապես 375 հազար<ref>{{Cite web |url=https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2021/06/Estimated-Population-2-of-AFG-New-Design-14.pdf |title=Estimated Population of Afghanistan 2021-22 |accessdate=2021-11-14 |archive-date=2021-08-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210819054626/https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2021/06/Estimated-Population-2-of-AFG-New-Design-14.pdf |dead-url=yes }}</ref>).: Այդ ցուցանիշով համարվում է երկրի յոթերորդ և Հյուսիսարևելյան Աֆղանստանի ամենամեծ բնակավայրը<ref name="soac1">{{Cite web|date=2015|title=State of Afghan Cities report 2015 (Volume-I English)|url=https://unhabitat.org/soac2015|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211026042513/https://unhabitat.org/soac2015|archive-date=2021-10-26|access-date=2021-10-26|website=[[UN-Habitat]]|language=en}}</ref>։ Ընկած է պատմական [[Բակտրիա]]յի Թոխարիստան մարզում, Կունդուզ և [[Խանաբադ]] գետերի միախառնման վայրի մերձակայքում։ Ավտոմայրուղիներով կապված է [[Քաբուլ]]ի, [[Մազարի Շարիֆ]]ի, [[Բադախշան]]ի, [[Տաջիկստան]]ի մայրաքաղաք [[Դուշանբե]]ի հետ։ Ունի ոչ մեծ օդանավակայան, որն օգտագործվում է ինչպես ռազմական, այնպես էլ քաղաքացիական նպատակներով<ref>{{cite web | url = http://www.caa-af.org/airports/kunduz.htm | title = Kunduz Airport | publisher = Afghanistan Ministry of Transport and Civil Aviation | date = 2007-03-21| archiveurl = https://web.archive.org/web/20070927225336/http://www.caa-af.org/airports/kunduz.htm | archivedate = 2007-09-27}}</ref>։ Անվանումն առաջացել է [[պարսկերեն]] کهن دژ, ''kohan dež —'' «հին բերդ» բառակապակցությունից<ref name="Windfuhr">Windfuhr, Gernot: ''The Iranian Languages'', Routledge 2009, p.400-418.</ref>։ == Պատմություն == Պատմական հին ժամանակներում բնակավայրը կրել է Դրապսակա հունական անվանումը և եղել է [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնաց]]ու՝ [[Հինդուկուշ]]ի լեռներն անցնելուց հետո նվաճած առաջին քաղաքը (մեր թվականությունից առաջ 329 թ.) Arrian =''Wyprawa Aleksandra Wielkiego'' III 29,1: [[Ստրաբոն]]ը հիշատակում է ''Դարապսա'' (Strabon =''Geografia'' XI 11,2) կամ ''Արապսա'' (Strabon =''Geografia'' XV 2,10), [[Պտղոմեոս]]ը՝ ''Դրեպսա'' (Ptolemeusz =''Geografia'' VI 12,6), [[Ամմիանուս Մարցելինուս]]ը՝ ''Դրեպսա'' (Ammianus Marcellinus =''Dzieje rzymskie'' XXIII 6,59) անվանաձևով։ [[2015 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 28]]-ին թալիբները անակնկալ գրոհով գրավել են քաղաքը<ref>https://nos.nl/l/2060147|titel=Kunduz{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} volledig in handen van Taliban|bezochtdatum=2021-08-14|datum=28 september 2015|werk=NOS|taal=}}</ref>։ Ամերիկյան օդուժի աջակցությամբ աֆղանական կառավարական զորքերը ետ են գրավել այն<ref>https://nos.nl/l/2060205|titel=Luchtsteun{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} VS bij tegenoffensief Kunduz|bezochtdatum=2021-08-14|datum=29 september 2015|werk=NOS|taal=}}</ref>։ Մարտերից մեկի ժամանակ [[ամերիկացիներ]]ը սխալմամբ ռմբակոծել են քաղաքի հիվանդանոցը, և դրա հետևանքով 41 քաղաքացիական անձ է զոհվել<ref>https://www.nrc.nl/nieuws/2015/10/03/medewerkers-artsen-zonder-grenzen-gedood-bij-luchtaanval-kunduz-a1412674|titel=Medewerkers Artsen zonder Grenzen gedood bij luchtaanval Kunduz|bezochtdatum=2021-08-14|auteur=Casper van der Veen|medeauteurs=Maarten Back|datum=3 oktober 2015|werk=NRC|taal=}}</ref><ref>https://nos.nl/artikel/2074841-azg-dodental-in-ziekenhuis-kunduz-hoger-dan-gedacht|titel=AzG: dodental in ziekenhuis Kunduz hoger dan gedacht|bezochtdatum=2021-08-14|datum=13 december 2015|werk=NOS|taal=}}</ref>։ [[2021 թվական]]ի [[օգոստոսի 8]]-ին քաղաքն անցել է [[թալիբան]]ի տիրապետության ներքո<ref>https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210808-total-chaos-as-taliban-clash-with-afghan-forces-in-bid-to-take-key-city-of-kunduz|titel=Taliban seize control of three more Afghan provincial capitals|bezochtdatum=2021-08-14|datum=2021-08-08|werk=France 24|taal=en}}</ref><ref>Cytuj |tytuł = Major coup for Taliban as fighters take Afghan city of Kunduz |czasopismo = The Guardian |data = 2021-08-08 |data dostępu = 2021-08-15 |url = http://www.theguardian.com/world/2021/aug/08/taliban-seize-symbolic-victory-with-capture-of-kunduz |język = en</ref>։ == Պատկերասրահ == <gallery> Flughafen Kunduz.jpg|Կունդուզի օդանավակայանը Afghan Business School Kunduz.jpg|Դպրոցական շենք Kunduz.JPG|Տեղական բնապատկեր </gallery> == Ժողովրդագրություն == Կունդուզի 268.893 բնակիչների (2015 թվականի տվյալներով) մեծ մասը փուշտուներ են; Նրանց հաջորդում են [[ուզբեկներ]]ը, [[տաջիկներ]]ը, [[արաբներ]]ը և այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչներ<ref name="nps">{{cite web|url=http://www.nps.edu/Programs/CCS/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf |title=Kunduz Province |work=Program for Culture & Conflict Studies |publisher=[[Naval Postgraduate School]] |access-date=2014-01-12 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121002214003/http://www.nps.edu/programs/ccs/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf |archive-date=2 October 2012}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0311/feature2/images/mp_download.2.pdf|title=2003 National Geographic Population Map |work=Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, [[University of Nebraska]] at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor |publisher=[[National Geographic Society]] |year=2003 |access-date=18 June 2017}}</ref>։ Փուշտուները բնակավայրում մեծամասնություն են կազմել քսաներորդ դարի սկզբներին երկրի կառավարության միջամտությամբ այստեղ իրականացված փուշտունացման արդյունքում<ref name="nps">{{cite web |url=http://www.nps.edu/Programs/CCS/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf |title=Kunduz Province |work=Program for Culture & Conflict Studies |publisher=[[Naval Postgraduate School]] |format=PDF |accessdate=2014-01-12 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121002214003/http://www.nps.edu/programs/ccs/Kunduz/Kunduz_Executive_2009.pdf |archivedate=2012-10-02 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0311/feature2/images/mp_download.2.pdf |title=2003 National Geographic Population Map |format=PDF |work=Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, [[University of Nebraska]] at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor |publisher=[[National Geographic Society]] |year=2003 |accessdate=2017-06-18}}</ref>։ == Կլիմա == Կունդուզին բնորոշ է ցուրտ կիսաչորային կլիման (Köppen climate classification-ի դասակարգմամբ՝ ''BSk'')՝ շոգ ամառներով ու զով ձմեռներով։ Տեղումներ գլխավորապես լինում են հունվարից ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում։ Ամառները գրեթե միշտ անձրևազուրկ են։ {{Եղանակի Աղյուսակ |width = auto |location = Կունդուզ |metric first = Yes |single line = Yes |Jan record high C = 21.2 |Feb record high C = 25.0 |Mar record high C = 32.8 |Apr record high C = 38.9 |May record high C = 42.2 |Jun record high C = 46.2 |Jul record high C = 45.3 |Aug record high C = 44.2 |Sep record high C = 39.2 |Oct record high C = 39.4 |Nov record high C = 28.4 |Dec record high C = 21.6 |Jan high C = 6.3 |Feb high C = 9.5 |Mar high C = 15.8 |Apr high C = 23.0 |May high C = 29.8 |Jun high C = 37.3 |Jul high C = 39.0 |Aug high C = 36.9 |Sep high C = 31.8 |Oct high C = 24.5 |Nov high C = 16.0 |Dec high C = 9.7 |Jan mean C = 1.6 |Feb mean C = 4.4 |Mar mean C = 10.4 |Apr mean C = 17.2 |May mean C = 22.9 |Jun mean C = 29.3 |Jul mean C = 31.3 |Aug mean C = 29.2 |Sep mean C = 23.9 |Oct mean C = 16.9 |Nov mean C = 9.5 |Dec mean C = 4.4 |Jan low C = -2.4 |Feb low C = 0.0 |Mar low C = 5.7 |Apr low C = 11.6 |May low C = 15.7 |Jun low C = 20.9 |Jul low C = 23.3 |Aug low C = 21.5 |Sep low C = 16.3 |Oct low C = 10.6 |Nov low C = 4.1 |Dec low C = 0.0 |Jan record low C = −22.7 |Feb record low C = -23.1 |Mar record low C = −11.8 |Apr record low C = -2.1 |May record low C = 4.2 |Jun record low C = 12.5 |Jul record low C = 15.7 |Aug record low C = 12.6 |Sep record low C = 3.5 |Oct record low C = -2.0 |Nov record low C = −9.8 |Dec record low C = −20.0 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 44.0 |Feb precipitation mm = 56.5 |Mar precipitation mm = 76.7 |Apr precipitation mm = 54.4 |May precipitation mm = 29.8 |Jun precipitation mm = 0.1 |Jul precipitation mm = 1.3 |Aug precipitation mm = 0.3 |Sep precipitation mm = 0.1 |Oct precipitation mm = 7.3 |Nov precipitation mm = 23.7 |Dec precipitation mm = 28.4 |Jan rain days = 5 |Feb rain days = 6 |Mar rain days = 11 |Apr rain days = 10 |May rain days = 9 |Jun rain days = 1 |Jul rain days = 1 |Aug rain days = 0 |Sep rain days = 0 |Oct rain days = 3 |Nov rain days = 5 |Dec rain days = 6 |Jan snow days = 5 |Feb snow days = 4 |Mar snow days = 2 |Apr snow days = 0 |May snow days = 0 |Jun snow days = 0 |Jul snow days = 0 |Aug snow days = 0 |Sep snow days = 0 |Oct snow days = 0 |Nov snow days = 1 |Dec snow days = 2 |Jan sun = 114.4 |Feb sun = 114.6 |Mar sun = 158.9 |Apr sun = 201.0 |May sun = 276.5 |Jun sun = 332.1 |Jul sun = 340.2 |Aug sun = 315.5 |Sep sun = 289.7 |Oct sun = 221.8 |Nov sun = 169.3 |Dec sun = 118.3 |Jan humidity = 80 |Feb humidity = 75 |Mar humidity = 75 |Apr humidity = 71 |May humidity = 54 |Jun humidity = 31 |Jul humidity = 28 |Aug humidity = 29 |Sep humidity = 32 |Oct humidity = 44 |Nov humidity = 63 |Dec humidity = 76 |source = NOAA (1958-1983)<ref name=NOAA>{{cite web|url=ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-II/AH/40913.TXT|title=Kunduz Climate Normals 1958-1983|publisher=[[National Oceanic and Atmospheric Administration]]|access-date=25 December 2012}}</ref> |date=September 2011 }} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *Dupree, Nancy Hatch (1977): ''An Historical Guide to Afghanistan''. 1st Edition: 1970. 2nd Edition. Revised and Enlarged. Afghan Tourist Organization. *Thomas J. Barfield, The Central Asian Arabs of Afghanistan: Pastoral Nomadism in Transition. 1982. == Արտաքին հղումներ == {{Commons category|Kunduz}} *[https://web.archive.org/web/20150628124105/http://www.nps.edu/Programs/CCS/Kunduz/Kunduz.html Kunduz Province] by [[Naval Postgraduate School]] *[https://web.archive.org/web/20120716225339/http://medlem.spray.se/afghan/Kunduz_eng.htm Welcome to Kunduz, Allauddin] *{{Cite EB1911|wstitle=Kunduz|short=x}} * {{cytuj stronę | url=http://salamkdz-edu.com | tytuł=Strona Uniwersytetu Salem (salamkdz-edu.com) | data dostępu=2016-06-08 | język=fa | archiwum=https://web.archive.org/web/20160701125111/http://salamkdz-edu.com/ | zarchiwizowano=2016-07-01 | title=Արխիվացված պատճենը | accessdate=2021-11-14 | archive-date=2016-07-01 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160701125111/http://salamkdz-edu.com/ | dead-url=yes }} * {{cytuj stronę | url=http://salam.edu.af | tytuł=Strona Uniwersytetu Salem (salam.edu.af) | data dostępu=2016-06-08 | język=fa}} * {{cytuj stronę | url=http://kundoz.edu.af | tytuł=Strona Uniwersytetu Kunduz (kundoz.edu.af) | data dostępu=2016-06-08 | język=fa}} * {{cytuj stronę | url=http://www.pictaero.com/en/airports/airport,af,oauz | tytuł=Mapa i położenie lotniska Kunduz | język=en | data dostępu=2016-06-09 | odn={{odn/id|Airport Kunduz}} }} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի բնակավայրեր]] 1ftnwb7r24f973domssv12hzsraru29 0 1083040 8486590 8483910 2022-08-10T14:36:01Z 91.204.188.118 /* Մասնակից երկրներ */ wikitext text/x-wiki {{Սպասվող իրադարձություն}} {{Տեղեկաքարտ Եվրատեսիլ|կարգախոս=|եզրափակիչ=Դեկտեմբերի 11, [[2022]]|հաղորդավարներ=|տնօրեն=[[Մարտին Օսթերդալ]]|հյուրընկալող հեռուստաալիք=[[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն]]|վայր={{դրոշավորում|Հայաստան}}<br/>[[Երևան]], [[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]|քվեարկության համակարգ=50/50 հեռուստադիտող/ժյուրի|քարտեզ=[[File:JESC 2022 Map.svg|300px]]|քարտեզի նկարագրություն={{Legend-table|lang=hy|title=Երկրներ, որոնք հաստատել են իրենց մասնակցությունը [[:hy:Մանկական Եվրատեսիլ 2021 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ {{{1|}}} երգի մրցույթում]] |#22b14c|Երկրներ, որոնք ընտրել են մասնակցին կամ երգը |#782167|Երկրներ, որոնք չեն ընտրել մասնակցին կամ երգը |#FFC20E|Երկրներ, որոնք մասնակցել են նախկինում, բայց չեն մասնակցի 2022 թվականին}}|Երկրների թիվ=15 (Մինչ այսօր)}} '''Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթ''' ({{lang-en|Junior Eurovision Song Contest 2022}}), «[[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլի]]» 20-րդ հոբելյանական մրցույթը, որը տեղի է ունենալու Հայաստանում։ 2021 թվականի դեկտեմբերի 22-ին [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|ARMTV]] հեռուստահաղորդակցական ընկերությունը և [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|Եվրոպական հեռարձակողների միությունը]] (EBC) պաշտոնապես հայտարարեցին, որ մրցույթը հյուրընկալելու է Հայաստանը։ Միջոցառման կազմակերպմամբ զբաղվելու են այս երկու կառույցները։ Մրցույթը կկայանա 2022 թվականին դեկտեմբերին։ Այս մրցույթը թվով երկրորդ միջոցառումն է, որն կանցկացվի Հայաստանում<ref>{{Cite web|date=2021-12-21|title=Armenia to host 20th Junior Eurovision in 2022 🇦🇲|url=https://junioreurovision.tv/story/armenia-to-host-20th-junior-eurovision-in-2022|access-date=2021-12-21|website=junioreurovision.tv|publisher=EBU|language=en-gb}}</ref>։ == Անցկացման վայր == === Կազմակերպիչ քաղաքի ընտրություն === [[Պատկեր:Karen_Demirchyan_Sports_and_Concerts_Complex_shot_from_air,_May_2019.jpg|link=Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր|ձախից|մինի|[[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]՝ Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթի անցկացման վայրը։]] Ի տարբերություն [[Եվրատեսիլ|Եվրատեսիլ երգի մրցույթի]], Մանկական Եվրատեսիլի հաղթող երկիրը հաջորդ տարվա մրցույթն անցկացնելու ավտոմատ իրավունք չուներ։ 2014-2017 թվականներին հաղթող երկիրը կարող էր անցկացնել մրցույթը կամ հրաժարվել դրա անցկացումից. օրինակ [[Իտալիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Իտալիան]] հրաժարվեց անցկացնել մրցույթը՝ իր տեղը զիջելով [[Բուլղարիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Բուլղարիային]]։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Եվրոպական հեռարձակողների միությունը հայտարարեց այդ համակարգի երկարաձգման մասին՝ նշելով, որ այն կօգնի կազմակերպիչներին ավելի շատ ժամանակ տրամադրել նախապատրաստվելու համար<ref name=":0">{{Cite web|last=Granger|first=Anthony|date=2021-12-21|title=🇦🇲 Armenia to Host Junior Eurovision Song Contest 2022|url=https://eurovoix.com/2021/12/21/armenia-host-junior-eurovision-song-contest-2022/|access-date=2021-12-21|website=Eurovoix|language=en-GB}}</ref>։ == Մասնակից երկրներ == {| class="sortable wikitable" |- ! № ! Երկիր ! Լեզու ! Մասնակից ! Երգ ! Թարգմանություն ! Տեղ ! Միավոր |- | |{{ՄԵԵՄ|Հայաստան}} <ref>{{Cite web|lang=en-GB|url=https://eurovoix.com/2021/12/19/🇦🇲-armenia-wins-junior-eurovision-2021/|title=🇦🇲 Armenia Wins Junior Eurovision 2021|author=Emily Herbert|website=Eurovoix|date=2021-12-19|access-date=2021-12-19}}</ref> <small>(հյուրընկալող երկիր)</small> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Ալբանիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}</ref> | colspan="4" |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերին''<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}</ref> | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Բուլղարիա}} <ref>{{Cite web|last=López|first=José David|date=2021-12-09|title=Bulgaria: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://www.esc-plus.com/bulgaria-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|access-date=2021-12-09|website=ESCplus|language=en-GB}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Ֆրանսիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/17/france-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇫🇷 France: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-17|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-19}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ|Վրաստան}} <ref>{{Cite web|date=2021-11-18|title=Georgia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y abre inscripciones para su tradicional Ranina|url=https://www.escplus.es/georgia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-abre-inscripciones-para-su-tradicional-ranina/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}</ref> | |Մարիամ Բիգվավա<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/18/georgia-mariam-bigvava-to-junior-eurovision-2022/|title=🇬🇪 Georgia: Mariam Bigvava to Junior Eurovision 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-18|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-19}}</ref> | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Իռլանդիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/08/ireland-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇮🇪 Ireland: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-02-08|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-09}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Իսպանիա}} <ref>{{Cite web|date=2021-11-17|title=Televisión Española participará de forma regular en Eurovisión Junior en sus próximas ediciones|url=https://www.escplus.es/television-espanola-participara-de-forma-regular-en-eurovision-junior-en-sus-proximas-ediciones/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Իտալիա}}<ref>{{Cite web|url=https://www.escplus.es/italia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-mueve-el-festival-a-rai-1/|title=Italia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y mueve el festival a Rai 1|last=Carros|first=David|date=2022-06-28|website=ESCplus España|language=es|accessdate=2022-06-28}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ|Լեհաստան}} <ref>{{Cite web|first=Maciej|last=Błażewicz|date=2021-12-21|title=Eurowizja Junior 2022 w Erywaniu! · Jakie są wyniki oglądalności w Polsce i innych krajach? · Powraca casting w Mołdawii · Posłuchaj utworów z Hiszpanii · Czy fanom udało się przewidzieć wyniki JESC 2021?|url=https://dziennik-eurowizyjny.pl/2021/12/21/eurowizja-junior-2022-w-erywaniu-%c2%b7-jakie-sa-wyniki-ogladalnosci-w-polsce-i-innych-krajach-%c2%b7-powraca-casting-w-moldawii-%c2%b7-posluchaj-utworow-z-hiszpanii-%c2%b7-czy-fanom-udalo-sie-przew/|access-date=2021-12-21|website=Dziennik-Eurowizyjny.pl|language=pl}}</ref> | colspan="4" |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 25-ին''<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/13/poland-first-szansa-na-sukces-jury-members-revealed/|title=🇵🇱 Poland: First Szansa na sukces – Eurowizja Junior 2022 Jury Members Revealed|last=Farren|first=Neil|date=2022-07-13|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}</ref> | | |- | |{{ՄԵԵՄ|Նիդեռլանդներ}} <ref>{{Cite web|date=2021-09-30|title=🇳🇱 Netherlands: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://eurovoix.com/2021/09/30/🇳🇱-netherlands-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|url-status=live|access-date=2021-09-30|last=Granger|first=Anthony|work=Eurovoix}}</ref> | colspan="4" |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 24-ին''<ref>{{Cite web|url=https://www.avrotros.nl/winkel/evenementen/item/junior-songfestival-finale-2022/|title=Junior Songfestival Finale 2022|date=2022-05-19|website=AVROTROS.nl|language=nl|accessdate=2022-06-14}}</ref> | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Մակեդոնիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/15/north-macedonia-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: MRT Confirms Junior Eurovision 2022 Participation|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-15|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}</ref> | |Լարա և Իրինա<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/29/north-macedonia-lara-trpceska-irina-davidovska-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: Lara Trpčeska and Irina Davidovska to Junior Eurovision 2022|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-29}}</ref> | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Պորտուգալիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/portugal-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇵🇹 Portugal: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-01}}</ref> | |Նիկոլաս Ալվես | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Մալթա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/24/malta-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇲🇹 Malta: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-24|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-24}}</ref> | colspan="4" |''Կորոշվի 2022 թվականի հոկտեմբերի 2-ին'' | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Սերբիա}}<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/26/serbia-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇸 Serbia: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Grace|first=Emily|date=2022-07-26|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-26}}</ref> | | | | | | |- | |{{ՄԵԵՄ2|Ուկրաինա}}<ref>{{Cite web|url=https://corp.suspilne.media/newsdetails/5199|title=Україна візьме участь у Дитячому Євробаченні-2022|last=suspilne|website=corp.suspilne.media|language=en|accessdate=2022-08-01}}</ref> | | | | | | |} == Այլ երկրներ == === Մերժում === * {{ՄԵԵՄ2|Ռումինիա}} - Ռումինիայի հանրային հեռարձակող TVR-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/romania-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇴 Romania: TVR Rules Out Junior Eurovision Return in 2022|last=Grace|first=Emily|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ|Իսրայել}} - Իսրայելի հանրային հեռարձակող IPBC-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/israel-junior-eurovision-2022/|title=🇮🇱 Israel: IPBC Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ|Ուելս}} - Ուելսի S4C հեռարձակողը իր [[թվիթթեր]]-յան էջում հայտնել է, որ Ուելսը չի մասնակցի Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթին<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/04/wales-junior-eurovision-2022-participation/|title=🏴󠁧󠁢󠁷󠁬󠁳󠁿 Wales: S4C Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-04|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-15}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ2|Սլովենիա}} - Չնայած այն, որ Սլովենական [[Սլովենիայի ռադիոհեռուստատեսություն|RTVSLO]] հեռարձակողը վերանայում էր մրցույթին մասնակցելու հնարավորությունը, հայտնեց որ չի վերադառնա մրցույթ<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/29/slovenia-rules-out-returning-junior-eurovision-in-2022/|title=🇸🇮 Slovenia: Rules Out Returning to Junior Eurovision in 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-05-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ2|Բելգիա}} - Բելգիական VRT հեռարձակողը հայտնել է որ չի վերադառնա մրցույթ, քանի որ իրենց մանկական Ketnet հեռուստաալիքը կենտրոնացած է տեղական մրցույթների վրա<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/belgium-vrt-junior-eurovision-2022/|title=🇧🇪 Belgium: VRT Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ2|Չեռնոգորիա}} - Չեռնոգորական RTCG հեռարձակողը հաստատել է, որ չի վերադառնա [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ]] ոչ բավարար միջոցների և [[Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Եվրատեսիլի]] վրա կենտրոնացվածության պատճառով<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/30/montenegro-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇪 Montenegro: Will Not Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-30|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}</ref>։ === Չկայացած դեբյուտ === * {{ՄԵԵՄ|Ֆինլանդիա}} - Ֆինլանդական Yle հեռարձակողը հայտնել է, որ չի պատրաստվում մասնակցել [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլին]] այն պատճառով, որ «չեն ցանկանում ստեղծել նոր աստղ-երեխաների կամ հարմարավետ զգալ այն երեխաների հետ, ովքեր մասնակցում են այսպիսի մրցույթներում»<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/20/finland-junior-eurovision-2022/|title=🇫🇮 Finland: YLE Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-20|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ|Էստոնիա}} - Էստոնական [[Էստոնիայի հանրային հեռուստառադիոհաղորդակցության ընկերություն|ERR]] հեռարձակողը հաստատել է, որ չի կատարի դեբյուտ [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլում]] ֆինանսական սահմանափակումների պատճառով, սակայն չի բացառում երկրի դեբյուտը մրցույթ հետագայում<ref>{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/estonia-junior-eurovision-2022/|title=🇪🇪 Estonia: Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}</ref>։ === ԵՀՄ-ի նախկին անդամներ === * {{ՄԵԵՄ|Բելառուս}} - 2021 թվականի հուլիսի 1-ին կասեցվել է բելառուսական «BTRK» հեռուստաընկերության անդամակցությունը ԵՀՎ-ի կողմից, ինչի պատճառով հեռարձակողը կորցրել է հեռարձակման և մրցույթին մասնակցելու իրավունքը<ref>{{Cite web|date=2021-06-30|title=Белтэлерадыёкампанію выключылі з Еўрапейскага вяшчальнага саюза|url=https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza|lang=be|work=Euroradio|access-date=2021-06-30|archive-date=2021-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210701100520/https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza}}</ref>։ 2021 թվականի օգոստոսին հաստատվեց, որ կասեցումը կտևի մինչև 2024 թվականը, սակայն ԵՀՄ-ն կարող է ցանկացած ժամանակ վերանայել այն մինչև դրա ժամկետի ավարտը<ref>{{Cite web|url=https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira|title=La BTRC de Bielorrusia será readmitida en la UER y ya tienen fecha. ¡Conoce cuándo se producirá!|lang=es|last=David López|first=José|date=2021-08-26|work=ESCplus España|access-date=2021-08-26|archive-date=2021-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210826205133/https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira/}}</ref>։ * {{ՄԵԵՄ|Ռուսաստան}} - Սկզբնական շրջանում Ռուսաստանը հաստատել էր իր մասնակցությունը մրցույթում, սակայն փետրվարի 26-ին Ռուսաստանի [[Համառուսաստանյան պետական հեռուստառադիոընկերություն|ВГТРК]] և [[Առաջին ալիք (Ռուսաստան)]] հեռարձակողները որոշում կայացրեցին դադարեցնել անդամակցումը [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի հետ, որի պատճառով էլ չեն կարող մասնակցել [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի մրցույթներին<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20220226/evs-1775269307.html|title=ВГТРК, Первый канал и Радиодом "Останкино" выходят из ЕВС|last=Новости|first=Р. И. А.|date=20220226T1634|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-02-27}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|2}} {{Մանկական Եվրատեսիլ}} [[Կատեգորիա:Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթն ըստ տարեթվի]] ql1tvkolj2efma5cculfo7bxigug6ef 0 1084528 8487091 8450009 2022-08-11T10:19:02Z Grigdan84 47050 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ|մասնագիտություն=Դերասան, սցենարիստ,պրոդյուսեր|կրթություն=Երևանի պետական տնտեսագիտական ինստիտուտ|ծննդավայր=Հայաստան|ազգություն=ՀԱՅ|երեխաներ=Ալբերտո և Ռոբերտո}} '''Գրիգոր Դանիելյան''' ({{ԱԾ}}), հայ դերասան, սցենարիստ, պրոդյուսեր և երգիչ։ 2004 թվականից աշխատել է [[Արմենիա հեռուստաընկերություն|Արմենիա հեռուստաընկերությունում]]։ <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2017/08/19/alberto/44056|title=Գրիգոր Դանիելյանի որդին առանց աշխատավարձի չի համաձայնել նկարահանվել «Նվագախմբի երեխաները» մյուզիքլում|date=2 March 2021|work=Style.news.am|trans-title=Grigor Danielyan: “Sometimes they call me Serozh on the street. It's good that not grandmother Laur"|author=Adulyan, Marina|accessdate=24 March 2022|archive-date=22 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211022162618/https://www.tert.am/life/am/news/2017/08/19/alberto/44056|dead-url=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://showbiz.am/75920/|title=«Ցավոք, ոչ բոլորն են տիրապետում մարդ լինելու արվեստին». Գրիգոր Դանիելյան|work=Showbiz.am}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://bavnews.am/հայրս-մահացավ-այն-նույն-հիվանդությու/|title=Հայրս մահացավ այն նույն հիվանդությունից, ինչ մայրս. մորս կորցրել էի 6 տարեկանում. Գրիգոր Դանիելյանն ընտանիքի մասին (Տեսանյութ)|work=bavnews.am|language=Armenian}}</ref> == Կենսագրություն == Ծնվել է 1984 թվականի հունվարի 11-ին, [[Երևան]]ում։ <ref>{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1240|title=AV Production - Գրիգոր Դանիելյան|website=avproduction.am|accessdate=2022-03-24}}</ref> 2000 թվականին ավարտել է [[Քվանտ վարժարան|«Քվանտ» վարժարանը]]։ 2000-2005 թվականներին սովորել է [[Երևանի պետական համալսարան|ԵՊՀ]] տնտեսագիտություն բաժնում։ Ուսմանը զուգահեռ եղել է համալսարանի «КВН» թիմում։ 2003-2005 թվականներին նա զբաղեցրել է համալսարանի ուսանողական խորհրդի մշակույթի կոմիտեի նախագահի պաշտոնը։ 2005-2007 թվականներին լինելով «Արարատ» թիմի անդամ՝ նա խաղում էր [[Մոսկվայի մարզ|Մոսկվայի]] «Պրեմիեր լիգայում» և ներկայացնում էր [[Հայաստան]]ը։ <ref>{{Citation|title=КВН Премьер-лига (2005) - Первая 1/8|url=https://www.youtube.com/watch?v=Z7byFBK9Sbc|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> 2006-2008 թվականներին աշխատել է «Արարատ FM» ռադիոկայանում, վարել է «Առավոտյան Երևան» ծրագիրը։ 2012 թ. հիմնել է «Տրիո» էստրադային վոկալ ստուդիան<ref>[https://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=1240 Գրիգոր Դանիելյան]</ref>։ Ամուսնացած է երգչուհի [[Հռիփսիմե Ելինյան]]ի հետ, ունի երկու որդի։ <ref>{{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2017/08/19/alberto/44056|title=Գրիգոր Դանիելյանի որդին առանց աշխատավարձի չի համաձայնել նկարահանվել «Նվագախմբի երեխաները» մյուզիքլում|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-03-24|archive-date=2021-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20211022162618/https://www.tert.am/life/am/news/2017/08/19/alberto/44056|dead-url=yes}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" |+Սիթքոմներ և հեռուստաշոու !Թվական !Վերնագիր !Եթերաշրջան !Դեր !Պաշտոն |- |2006-2008 |"P.S. club" Stand up Show |1-4 |Տարբեր դերեր |Սցենարիստ, դերասան |- |2008-2012 |«Yere1» <ref>{{Cite web|url=https://style.news.am/arm/news/3315/grigor-danielyan-poxocum-indz-serozh-en-dimum-lav-e-or-o%D5%9Bch-laur-tati-foto.html|title=Գրիգոր Դանիելյան. «Փողոցում ինձ Սերոժ են դիմում։ Լավ է, որ ո՛չ Լաուր տատի» (ֆոտո)|website=style.news.am|accessdate=2022-03-24}}</ref> |1-10 |Տարբեր դերեր |Սցենարիստ, դերասան |- |2014–2019 |[[Ֆուլ հաուս (սիթքոմ)|«Ֆուլ հաուս»]] <ref>{{Cite web|url=https://past.am/?p=123434&l=am|title=«Ֆուլ հաուս» սիթքոմում նոր կերպարներ կլինեն. Գրիգոր Դանիելյան|website=past.am|accessdate=2022-03-24}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://blognews.am/arm/news/240424/ayzhm-bolorn-indz-dimum-en-mushex-dzyadzya-grigor-danielyan.html|title=Այժմ բոլորն ինձ դիմում են «Մուշեղ ձյաձյա». Գրիգոր Դանիելյան - BlogNews.am|website=blognews.am|language=hy|accessdate=2022-04-02}}</ref> |1-9 |Մուշեղ |Սցենարիստ, դերասան |- |2019 |«Full Yere1» <ref>{{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2019/08/03/fullyere1/59717|title=«Ֆուլ Yere1»․առաջին մանրամասները Մենչի նոր նախագծի և դերասանական կազմի մասին|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-04-02|archive-date=2020-08-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20200807004510/https://www.tert.am/life/am/news/2019/08/03/fullyere1/59717|dead-url=yes}}</ref> |1 |Մուշեղ, Մելո |Սցենարիստ, դերասան |- |2019–2021 |«<nowiki/>[[Դեպի ճամբար (սիթքոմ)|Դեպի ճամբար]]<nowiki/>» <ref>{{Citation|title=Դեպի Ճամբար 3, Սերիա 1 / Depi Chambar 3|url=https://www.youtube.com/watch?v=khSOVz-b3rA|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://showbiz.am/8088/|title=Գրիգոր Դանիելյանն ու «Դեպի Ճամբար» նոր նախագծի բոլոր դերասանները պատմում են իրենց տպավորությունների և ակնկալիքների մասին|last=Avagyan|first=Lus|website=Showbiz.am|language=hy-AM|accessdate=2022-03-24}}</ref> |1-3 |Կորյուն |Սցենարիստ, դերասան, պրոդյուսեր |- |2020-2021 |«Հարս չկա» |1-2 |Համլետ |Դերասան |- |2021 |«Պոպկորն» սքետչ շոու <ref>{{Citation|title=POPCORN sketch show /1-ին թողարկում/ ՊՈՊԿՈՐՆ սքետչ շոու|url=https://www.youtube.com/watch?v=vyveUagFzpE|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |1 |Տարբեր դերեր |Սցենարիստ, դերասան, պրոդյուսեր |- |2021 |«Մի անգամ դպրոցում» | |Վարդանյան |Դերասան |- |2021 |«Women in black» | |Ամամլյան |Դերասան |- |2022 |«Սիրո հասակ» |1 |Վազգեն |Սցենարիստ, դերասան |} {| class="wikitable sortable" |+ |- |} == Դիսկոգրաֆիա == {| class="wikitable" |+Songs !Թվական !Վերնագիր !Երգիչ !Երաժշտություն !Lyrics |- |2008 |«Գժվում եմ» <ref>{{Citation|title=Grigor Danielyan & Hripsime Yelinyan - Gjvum em [2008]|url=https://www.youtube.com/watch?v=14JQJtdo4XM|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Վարդան Վարդանյան |Գրիգոր Դանիելյան |- |2010 |«Երեքով» <ref>{{Citation|title=Hripsime Yelinyan & Grigor Danielyan - Ereqov [Music video 2010]|url=https://www.youtube.com/watch?v=uWuU_7-GbGU|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Գրիգոր Դանիելյան |Ֆելիքս Խաչատրյան |- |2012 |«Մեր Պարը» <ref>{{Citation|title=Grigor Danielyan ft. Hripsime Yelinyan - Pare Mer // Armenian Pop // HF Premiere // HD|url=https://www.youtube.com/watch?v=qfoxKukUVys|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Kiriakos Papadopoulos |Ֆելիքս Խաչատրյան |- |2014 |«Ետ դարձիր» <ref>{{Citation|title=Hripsime Yelinyan & Grigor Danielyan - Et Dardzir [Official HD]|url=https://www.youtube.com/watch?v=5vPDL9CqBdE|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Գրիգոր Դանիելյան, Էմանուել |Գրիգոր Դանիելյան |- |2017 |«Իմ հարստություն» <ref>{{Citation|title=Grigor Danielyan & Hripsime Yelinyan - Im harstutyun [PREMIERE 2017]|url=https://www.youtube.com/watch?v=5OUY9HWiN_4|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Ռիչարդ Մադլենյան |Գրիգոր Դանիելյան, Ռիչարդ Մադլենյան |- |2018 |"Happy Birthday" <ref>{{Citation|title=Grigor Danielyan & Hripsime Yelinyan - Happy Birthday [Premiere 2018] 4K|url=https://www.youtube.com/watch?v=RLD_GVg--a4|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |[[Գոռ Հակոբյան (երգիչ)|Գոռ Հակոբյան]] |Գրիգոր Դանիելյան |- |2020 |«Եզակի» <ref>{{Citation|title=GRIGOR DANIELYAN & HRIPSIME YELINYAN - EZAKI [Premiere 2020]|url=https://www.youtube.com/watch?v=ueylZ9MW_FI|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |[[Գոռ Հակոբյան (երգիչ)|Գոռ Հակոբյան]] |Գրիգոր Դանիելյան |- |2021 |«Իմ սրտովա նա» <ref>{{Citation|title=Grigor Danielyan & Hripsime Yelinyan - Im srtov a na [Premiere 2021] 4K|url=https://www.youtube.com/watch?v=lUqgtAmdJO0|accessdate=2022-03-24|language=hy-AM}}</ref> |Գրիգոր Դանիելյան, Հռիփսիմե Ելինյան |Ռիչարդ Մադլենյան |Գրիգոր Դանիելյան |} == Ծանոթագրություններ == <references /> == Արտաքին հղումներ == * {{IMDb name|7263797|Grigor Danielyan}} * [https://www.kinopoisk.ru/name/3936175/ Grigor Danielyan at KINOPOISK] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:Հայ դերասաններ]] 7luoq8p2gu959qtv2dinp0083d3773k 2 1084745 8487122 8485049 2022-08-11T11:07:10Z Sophie (WMAM) 114359 wikitext text/x-wiki Դարպաս գյուղը տեղակայված է [[Լոռու մարզ|Լոռու]] մարզում,[[Փամբակ (գետ, Լոռու մարզ)|Փամբակ]] գետի աջ ափին: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից՝ 1500մ, հեռավորությունը մարզկենրոնից՝ 1կմ հս-արմ:Գյուղը 1897 թվականին ուներ 406, 1926 թվականին՝ 620, 1939 թվականին՝ 642, 1970 թվականին՝ 1307, 2001 թվականին՝ 2188, 2011 թվականին՝ 1664 բնակիչ: Բնակավայրը հին է, ինչի մասին վկայում են գյուղի գերեզմանատան տուֆից սալաքարերի վրայի գրությունները: Բնակավայրը տեղակայված է հանրապետության հյուսիսարևմտյան մասում՝ [[Մայմեխ]] լեռան (3081մ) արևմտյան կողմում, մարզկենտրոն [[Վանաձոր|Վանաձորից]] 4 կմ դեպի արևմուտք: Կլիման բարեխառն է, ամառը մեղմ է, ձմեռը տևում է 5 ամիս: Համայնքում զբաղվում են ցորենի, գարու, կարտոֆիլի, կաղամբի և այլ բանջարաբոստանային կուլտուրաների արտադրությամբ և [[այգեգործություն|այգեգործությամբ]]: [[Անասնապահություն|Անասնապահությամբ]] զբաղվողներին արտադրում են կաթ, պանիր, միս, բուրդ, մեղր: Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց: 76vwh9lb17thbyguqplb519su1d4gos 8487123 8487122 2022-08-11T11:08:29Z Sophie (WMAM) 114359 wikitext text/x-wiki Դարպաս գյուղը տեղակայված է [[Լոռու մարզ|Լոռու]] մարզում,[[Փամբակ (գետ, Լոռու մարզ)|Փամբակ]] գետի աջ ափին: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից՝ 1500մ, հեռավորությունը մարզկենրոնից՝ 1կմ հս-արմ:Գյուղը 1897 թվականին ուներ 406, 1926 թվականին՝ 620, 1939 թվականին՝ 642, 1970 թվականին՝ 1307, 2001 թվականին՝ 2188, 2011 թվականին՝ 1664 բնակիչ: Բնակավայրը հին է, ինչի մասին վկայում են գյուղի գերեզմանատան տուֆից սալաքարերի վրայի գրությունները: Բնակավայրը տեղակայված է հանրապետության հյուսիսարևմտյան մասում՝ [[Մայմեխ]] լեռան (3081մ) արևմտյան կողմում, մարզկենտրոն [[Վանաձոր|Վանաձորից]] 4 կմ դեպի արևմուտք: Կլիման բարեխառն է, ամառը մեղմ է, ձմեռը տևում է 5 ամիս: Համայնքում զբաղվում են ցորենի, գարու, կարտոֆիլի, կաղամբի և այլ բանջարաբոստանային կուլտուրաների արտադրությամբ և [[այգեգործություն|այգեգործությամբ]]: [[Անասնապահություն|Անասնապահությամբ]] զբաղվողներին արտադրում են կաթ, պանիր, միս, բուրդ, մեղր: Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց: jtt9iqy9tcs11a5z4a2buxrts5lq9bc 3 1086353 8486879 8479013 2022-08-10T23:39:42Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին [[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ]]-ից wikitext text/x-wiki {{ՔՎ}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:15, 4 Հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(4)&oldid=22532508 --> == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (05:20, 5 Հունվարի 2022) == Բարև ձեզ, ես Steam-ի էջն եմ ստեղծել https://hy.m.wikipedia.org/wiki/Steam և վերջացրել։ Եվ ուզում այնպես անեմ արտասահմանյան էջերի հետ կապ ունենա, սակայն տեսնում եմ որ Վիկիդատայում մատիտի նշանը չկա այդ էջին, գումարած՜ ես տեսել մի փակած սև կողպեքը։ Այնտեղ նշված է որ այդ կայքը պաշտպանված https://m.wikidata.org/wiki/Q337535։ Կ՞արող եք ինձ օգնել։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 05:20, 5 Հունվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (13:36, 7 Հունվարի 2022) == Բարև ձեզ, ես մի քանի էջ եմ ստեղծել ու ես ինչքան տեղեկություն եմ ստացել արտասահմանյան կյաքերից, այդքան կարողացել։ Բայց 23artashes պիտակ է դրել իմ էջերի վրա։ Նա ասում ա որ վստահելի աղբյուր է պետք, հիմա ես ինչ անեմ որ էդքան եմ կարողացել։ Կ՞արող եք այդ հարց լուծել։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 13:36, 7 Հունվարի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ջան, կներես ուշ պատասխանելու համար։ Ինչպես տեսնում եմ (https://xtools.wmflabs.org/pages/hy.wikipedia.org/%D4%B6%D5%B8%D6%80_%D5%8B%D5%A1%D5%B6) արդեն ստեղծել եք բազմաթիվ հոդվածներ ու ես ուշացել եմ :) Ամեն դեպքում, գաղտնիքը հոդվածում օգտված աղբյուրները նշելն է։ Ինչպես նաև հնարավորության դեպքում օգտագործել երկրորդական աղբյուրներ։ Թեմային ավելի մանրամասն ծանոթանալու համար կարող եք այցելել [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ]] էջ։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 00:36, 16 Հունվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Ohanyan Lusine|Ohanyan Lusine]]-ից (04:44, 14 Հունվարի 2022) == Ողջույն: Հարգելի Աշոտ Ես ցանկանում եմ ստեղծել հոդված: հրապարակումից հետո այն անմիջապես ջնջվում է: Իսկ երեկ այն արգելափակվեց: Ինչպես կարող եմ այն վերականգնել և ստանալ հրապապրակման թույլատրում: Շնորհակալություն: [[Մասնակից:Ohanyan Lusine|Ohanyan Lusine]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ohanyan Lusine|քննարկում]]) 04:44, 14 Հունվարի 2022 (UTC) :Ողջո՜ւյն, հարգելի @[[Մասնակից:Ohanyan Lusine|Ohanyan Lusine]]։ Ես չեմ կարողանում գտնել Ձեր ստեղծած հոդվածները։ Դուք նաև չունեք ջնջված խմբագրումներ։ Վստա՞հ եք, որ վերջում պահպանում եք փոփոխությունները կամ հոդածը ստեղծում եք համակարգ մուտք գործած։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 00:30, 16 Հունվարի 2022 (UTC) == Հարց == Հարգելի ԱշոտՏՆՂ, [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/ցանկեր|սա]] ի՞նչ էջ է, ինչի՞ համար է նախատեսված։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 23:15, 15 Հունվարի 2022 (UTC) :Ողջույն, @[[Մասնակից:Gardmanahay|Gardmanahay]] ջան։ Տարբեր ցանկերի էջ է, որոնք կարող են մասնակիցներին օգնել, եթե չգիտեն, թե ինչ անեն։ Մինչև գլխավոր էջում ավելացնել դրա մասին քննարկում եղել է խորհրդարանում ([[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Օգոստոս 2019#Նոր գրեթե նախագիծ ։Դ|հղում]])։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 00:28, 16 Հունվարի 2022 (UTC) ::Շատ լավ ցանկ է, շաբաթն առնվազն մի քանի անգամ վրայով անցնում եմ։ --[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 08:54, 16 Հունվարի 2022 (UTC) :ԱշոտՏՆՂ ջան փաստորեն ինչ քո մտքով անցել է 2019-ին, իմ մտքով հիմա է անցնում )) Դեմ չես լինի չէ՞, եթե այդ էջի հղումը Գլխավոր էջի [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|«Այլ նախագծեր»]] բաժնից տեղափոխեմ նույն բաժնում ներկայացված [[Վիքիպեդիա:Ցանկեր|«Օգնող ցանկեր»]] էջ, որտեղ հավաքել եմ տարբեր տեսակի ցանկերի, ավարտված նախագծերի ցանկերի հղումները։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:50, 16 Հունվարի 2022 (UTC) ::[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ջան, ինչի՞ պետք ա դեմ լինեմ :) --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 07:16, 22 հունվարի 2022 (UTC) == ՎԴԵ կաղապար == Աշոտ ջան, ողջույն։ Կարո՞ղ եմ խնդրել {{կ|ՎՊԵ}} կաղապարի օրինակով ստեղծել {{կ|ՎԴԵ}} կաղապարը։ Տեքստն էլ կարող է այսպես լինել՝ «[[Վիքիդարան]] նախագծում կարող եք գտնել այս հեղինակի ստեղծագործություններ». վերջին բառի վրա էլ հղում դեպի Վիքիդարանի համապատասխան էջ։ Շնորհակալ եմ շատ։ --[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 05:25, 20 Հունվարի 2022 (UTC) :[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] ջան, ողջո՜ւյն։ Նկատի ունես դատայո՞վ թե՞ ձեռքով լրացնելու համար կաղապար: --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 07:15, 22 հունվարի 2022 (UTC) :Աշոտ ջան, եթե հնարավոր է՝ Վիքիտվյալների միջոցով, եթե չէ, ձեռքով կանեմ ես։ --[[User:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] <sup>[[Մասնակցի քննարկում:GeoO|<font color = "black">'''(✡)'''</font>]]</sup> 17:22, 22 հունվարի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, կնայե՞ս։ Այս պահին օգտվում է հոդվածի վերնագրից, բայց եթե դա չի համապատասխանում Վիքիդարանում հեղինակի էջի անվանը, հնարավոր է ձեռքով լրացնել ճիշտ տարբերակը։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 22:30, 22 հունվարի 2022 (UTC) :::Ընտիր է, Աշոտ ջան։ Շաատ շնորհակալ եմ։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 07:41, 23 հունվարի 2022 (UTC) == Մոդուլ:Wikidata == Բարև Աշոտ ջան, ո՞նցես։ Տեղեկաքարտեր Աստղ և Օպերա բերում են "Lua error in Մոդուլ:Wikidata at line 219"։ Մոդուլի 03:26, 29 Օգոստոսի 2020 տարբերակով նորմալ աշխատումա, կնայ՜ես։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 08:49, 19 Հունվարի 2022 (UTC) :Բարև-բարև, [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան։ Ուշացումով, բայց նայեցի։ Ահագին փոփոխություններ եմ արել մոդուլներում։ [[:Կատեգորիա:Pages with script errors]] կատեգորիան գրեթե ամբողջությամբ մաքրվեց։ Հույս ունեմ՝ կողքից լիքը ուրիշ խնդիրներ չեն հայտնվել :)։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 07:14, 22 հունվարի 2022 (UTC) ::Աշոտ ջան, սա լավացավ, բայց էկելա էն ինչ ես սպասում էի՝ շատ-շատ տեղեկաքարտներում տվյալի առաջ էկելա '''հաստ''' կետիկ, մեդալների պատկերը էկելա, բայց ստորակետով ու ''և''--ով : Սա գալիսա Մոդուլ:Wikidata/config-ից՝ (կամ ավելի խոռը)։ before, separator, conjunction սխալեն աշխատում։ Ռուվիքիի մոդուլը ճիշտա աշխատում։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 10:33, 22 հունվարի 2022 (UTC) :::@[[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, ջեոն Խորհրդարանի տեխնիական բաժնում գրեց այս մասին։ Արդեն փոփոխությունը արել եմ տարածված դեպքերում։ Ընթացքում եթե էլի խնդիր լինի, խնդրում եմ ասել։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 22:31, 22 հունվարի 2022 (UTC) ::::Հա, լավացելա, ապրես։ Հիմա հաջորդ հարցը քաղաքացիության/երկրների և պագևների տեսքը։ Առաջինը ցանկալի է ցուցադել ուղղահայաց ցանկով, չի հաջողվում աշխատեցնել <nowiki><br></nowiki>-ը, և պարգևները չարժե ցուցադել ստոակետով և ''և''-ով։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 03:51, 23 հունվարի 2022 (UTC) ::::Աշտ ջան, բացի <nowiki><br></nowiki> թերությունից Մոդուլ:Wikidata/config-ում references = false չի աշխատում 212 տողում, ծանոթագրությունները ցուցադրվում են։ Գուցե գտնես պատասխանը։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 15:30, 4 Փետրվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Նիկողոս Մեթխանյան|Նիկողոս Մեթխանյան]]-ից (15:49, 4 Փետրվարի 2022) == Ողջույն, ինչպես խմբագրեմ, նկարներտեղադրեմ? --[[Մասնակից:Նիկողոս Մեթխանյան|Նիկողոս Մեթխանյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նիկողոս Մեթխանյան|քննարկում]]) 15:49, 4 Փետրվարի 2022 (UTC) : Ողջույն, հարգելի {{u|Նիկողոս Մեթխանյան}}։ Նկարներ տեղադրելու համար պետք է այն գտնեք [https://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page Վիքիպահեստում], իսկ հղումը տեղադրեք վիքիպեդիայում՝ «Ավելացնել մեդիա» կամ «Պատկերներ և մեդիա նիշքեր» գործիքի միջոցով։ Եթե նկարի հեղինակը Դուք եք, այն կարող եք նաև բեռնել վիքիպահեստ։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 19:31, 4 Փետրվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:2010ani|2010ani]]-ից (10:12, 5 Փետրվարի 2022) == vorjuyn karor em anglerenov hodvac grel --[[Մասնակից:2010ani|2010ani]] ([[Մասնակցի քննարկում:2010ani|քննարկում]]) 10:12, 5 Փետրվարի 2022 (UTC) Ողջույն, Հայերեն Վիքիպեդիայում հոդվածներ պետք է գրել հայերեն։ Անգլերեն լեզվով հոդվածներ կարող եք գրել [https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page Անգլերեն Վիքիպեդիայում]։ Նաև կխնդրեմ Հայերեն Վիքիպեդիայում գրել հայատառ հայերենով։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:43, 5 Փետրվարի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (16:57, 13 Փետրվարի 2022) == Բարև ձեզ, ես ավելացրել եմ ամբողջ տեղեկություներ եվ աղբյուրներ IO Interactive էջ-ում (https://hy.wikipedia.org/wiki/IO_Interactive): Կարող եք ստուգել։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 16:57, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) == lilitmanasserian@gmail.com -ից == Բարև Ձեզ։ Ես կուզենայի իմանալ Գայանե Բեկնազարյանի մասին էջի վերացման պատճառը և ինչպես կարելի է նրա մասին հոդված ստեղծել Վիքիպեդիայում։ Նրա լուսանկարները նույնպես առկա են։ [[Մասնակից:Լիլիթ Մանասերյան|Լիլիթ Մանասերյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Լիլիթ Մանասերյան|քննարկում]]) 13:58, 4 Մարտի 2022 (UTC) : Հարգելի {{u|Լիլիթ Մանասերյան}}, հոդվածը չի բավարարել նվազագույն չափանիշներին, ինչի պատճառով այն ջնջվել է։ Կարող եք ծանոթանալ այս նյութին՝ [[:Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ]]։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 16:04, 4 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (09:01, 6 Մարտի 2022) == Բարև ձեզ, իմ Բազմակառավարելի խաղ ստեցծած էջը (https://hy.wikipedia.org/wiki/Բազմակառավարելի_խաղ) ուզում եմ որ այս էջը կապնվի անտասահմանյան (օտար) էջերը։ Սակայն իմ մոտ չի ստացվում, օրինակ սա Многопользовательская игра (https://ru.wikipedia.org/wiki/Многопользовательская_игра): Որ խնդրեմ կ՞անեք դա։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 09:01, 6 Մարտի 2022 (UTC) :Արված է։ [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 11:20, 6 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (06:46, 7 Մարտի 2022) == Բարև ձեզ, իմ Համակարգչային պլատֆորմ ստեցծած էջը (https://hy.wikipedia.org/wiki/Համակարգչային_պլատֆորմ) ուզում եմ որ այս էջը կապնվի անտասահմանյան (օտար) էջերը։ Սակայն իմ մոտ չի ստացվում, օրինակ սա Computing platform (https://en.wikipedia.org/wiki/Computing_platform): Որ խնդրեմ կ՞անեք դա։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 06:46, 7 Մարտի 2022 (UTC) :Ողջույն, @[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ջան։ [https://www.youtube.com/watch?v=5IwlQW_21h0 Այսպես]։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 07:00, 7 Մարտի 2022 (UTC) ::Ես դա արել եմ, բայց սխալ բերեց, այսպես ::Տեղի է ունեցել սխալ։ ::You do not have the permissions needed to carry out this action. ::Այս էջը պաշտպանված է խմբագումներից։ ::Հիմա ես ին՞չ անեմ: [[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 07:36, 7 Մարտի 2022 (UTC) :::Ես արեցի այս հոդվածի դեպքում, մինչև խնդիրը լուծվի։ Հավանաբար բավարար փորձ չունենալու հետ է կապված։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 08:14, 7 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Hamlet Hayrapetyan|Hamlet Hayrapetyan]]-ից (06:41, 9 Մարտի 2022) == Բարև Ձեզ, ինչպես կարող եմ ջնջել իմ կողմից ստեղծված հոդվածը --[[Մասնակից:Hamlet Hayrapetyan|Hamlet Hayrapetyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Hamlet Hayrapetyan|քննարկում]]) 06:41, 9 Մարտի 2022 (UTC) :Բարև Ձեզ, չեք կարող, եթե իհարկե հոդվածը համապատասխանում է Վիքիպեդիայի բոլոր չափանիշներին։ Եթե նկատի ունեք [[Համլետ Հայրապետյան Բաբկենի]] հոդվածը, այն արդեն ջնջվել է։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 07:21, 9 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (06:32, 10 Մարտի 2022) == Բարև ձեզ, իմ Առաջին դեմքի հրաձիգ ստեցծած էջը (https://hy.wikipedia.org/wiki/Առաջին_դեմքի_հրաձիգ) և Երրորդ դեմքի հրաձիգ (https://hy.wikipedia.org/wiki/Երրորդ_դեմքի_հրաձիգ) ուզում եմ որ այս էջը կապնվի անտասահմանյան (օտար) էջերը։ Սակայն իմ մոտ չի ստացվում, օրինակ սա First-person shooter (https://en.wikipedia.org/wiki/First-person_shooter) և Third-person shooter (https://en.wikipedia.org/wiki/Third-person_shooter): Որ խնդրեմ կ՞անեք դա։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 06:32, 10 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (13:55, 15 Մարտի 2022) == Բարև ձեզ, իմ Game Boy Advance ստեցծած էջը (https://hy.wikipedia.org/wiki/Game_Boy_Advance) ուզում եմ որ այս էջը կապվի օտար էջերի հետ։ Սակայն իմ մոտ չի ստացվում, օրինակ սա Game Boy Advance (hhttps://en.wikipedia.org/wiki/Game_Boy_Advance): Որ խնդրեմ կ՞անեք դա։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 13:55, 15 Մարտի 2022 (UTC) : Հարգելի {{u|Զոր Ջան}}, 23artashes մասնակիցը հոդվածն արդեն կապել է այլ լեզուներով հոդվածների հետ։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 16:02, 15 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Զոր Ջան|Զոր Ջան]]-ից (13:25, 18 Մարտի 2022) == Բարև ձեզ, իմ Wayback Machine ստեցծած էջը (https://hy.wikipedia.org/wiki/Wayback_Machine) ուզում եմ որ այս էջը կապվի օտար էջերի հետ։ Սակայն իմ մոտ չի ստացվում, օրինակ սա (https://ru.wikipedia.org/wiki/Wayback_Machine): Որ խնդրեմ կ՞անեք դա։ --[[Մասնակից:Զոր Ջան|Զոր Ջան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Զոր Ջան|քննարկում]]) 13:25, 18 Մարտի 2022 (UTC) == Reminder to participate in the ratification vote of the UCoC Enforcement Guidelines == Hello AshotTNGH, The [[:m:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|Ratification vote]] of [[:m:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/ko|Universal Code of Conduct Enforcement Guideline]] is currently taking place until March 21. As of 19 March 14:40 UTC, no votes from hywiki registrants have been casted. While I'm keeping in mind that homewiki isn't always indicative of where an editor is active, I want to remind everyone that local opinions are sought in this global decision. Even if your homewiki is not hywiki, commenting on the guidelines from the perspective of this project will be beneficial. If you didn't vote yet, please take a few minutes to participate in the ratification vote! Your voice is important. Regards, [[Մասնակից:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Մասնակցի քննարկում:AAkhmedova (WMF)|քննարկում]]) 16:36, 19 Մարտի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]]-ից (12:11, 4 Ապրիլի 2022) == Ողջույն, ի՞նչպես փոխել վերնագիրը։ --[[Մասնակից:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վարդուհի Հովհաննիսյան|քննարկում]]) 12:11, 4 Ապրիլի 2022 (UTC) : Ողջույն։ Եթե ակնհայթ է անվանափոխման կարիքը, ապա հոդվածի «Ավելին» բաժնից ընտրեք «Տեղափոխել այս էջը», գրեք նոր անվանումը, պատճառը և սեղմեք «Վերանվանել էջը»։ Նոր և չգրանցված մասնակիցների մոտ այս գործիքը կարող է ակտիվ չլինել։ Եթե հոդվածի նոր անվանումը անվանափոխման առաջարկ է, ապա նախ բացեք քննարկում [[Վիքիպեդիա:Անվանափոխման առաջադրված հոդվածներ|այստեղ]]։ Հարցերի դեպքում գրեք։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 14:11, 4 Ապրիլի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]]-ից (07:44, 7 Ապրիլի 2022) == Ողջույն, Ո՞րն է պատճառը, որ հրապարակել կոճակը սեխմելուց հետո էջը որոնելիս չի գտնում։ --[[Մասնակից:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վարդուհի Հովհաննիսյան|քննարկում]]) 07:44, 7 Ապրիլի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]], եթե խոսքն [[Մասնակից:Վարդուհի Հովհաննիսյան|այս]] հոդվածի մասին է, այն ստեղծել եք ոչ թե գլխավոր անվատանատարծքում, այլ Ձեր անձնական էջում, ինչն անթույլատրելի է։ Կարող եմ տեղափոխել սևագրության էջ։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 07:50, 7 Ապրիլի 2022 (UTC) ::Այո եթե հնարավոր է տեղափոխեք, Իսկ ինչպես անվատանատարծքում բացեմ [[Մասնակից:Վարդուհի Հովհաննիսյան|Վարդուհի Հովհաննիսյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Վարդուհի Հովհաննիսյան|քննարկում]]) 08:35, 7 Ապրիլի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Մարիամ Աղաբաբյան|Մարիամ Աղաբաբյան]]-ից (11:57, 13 Ապրիլի 2022) == ինչպե՞ս նյութ քցեմ --[[Մասնակից:Մարիամ Աղաբաբյան|Մարիամ Աղաբաբյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Աղաբաբյան|քննարկում]]) 11:57, 13 Ապրիլի 2022 (UTC) == Արխիվացման վերաբերյալ == ԱշոտՏՆՂ ջան, Անվանափոխման առաջադրված հոդվածների էջում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA_(%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6) այս քննարկումը] չի ավարտվել, ուստի խնդրում եմ չարխիվացնել մինչև որոշման վերանայում։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 06:55, 15 Ապրիլի 2022 (UTC) == Question from [[User:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] on [[Մասնակից:Barseghyan Alisa/Ավազարկղ]] (20:01, 7 Մայիսի 2022) == Ողջույն։ Կասեք՝ ինչպես հրապարակեմ հոդվածը։ --[[Մասնակից:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] ([[Մասնակցի քննարկում:Barseghyan Alisa|քննարկում]]) 20:01, 7 Մայիսի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] ջան, [https://www.youtube.com/watch?v=_i5U1j-G6ZM այսպես]: [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 22:59, 7 Մայիսի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]]-ից (15:06, 2 Հունիսի 2022) == Բարև Ձեզ, հրապարակված հոդվածս հեռախոսով բացելուց փակված են ենթավերնագրերը, կասեք ոնց բացեմ?) --[[Մասնակից:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] ([[Մասնակցի քննարկում:Barseghyan Alisa|քննարկում]]) 15:06, 2 Հունիսի 2022 (UTC) :Ողջույն, @[[Մասնակից:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] ջան։ Հեռախոսով սովորաբար բոլոր բաժինները սկզբում փակված են լինում, բայց կարողանում ես բացել։ Խնդիրը Ձեզ հոդվածից չէ, Վիքիպեդիայի UX-ով զբաղվողները որոշել են, որ այդպես ավելի հարմար է հեռախոսից օգտվողներին։ Միայն խնդրում եմ հոդվածի ներածությունը բաժնի մեջ չդնել (տես այս խմբագրումը՝ [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B9_%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&diff=8441365&oldid=8441303 ])։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 18:01, 2 Հունիսի 2022 (UTC) ::Լավ, շնորհակալություն) [[Մասնակից:Barseghyan Alisa|Barseghyan Alisa]] ([[Մասնակցի քննարկում:Barseghyan Alisa|քննարկում]]) 19:14, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Սաթենիկ Սարգսյան|Սաթենիկ Սարգսյան]]-ից (05:38, 11 Հունիսի 2022) == Բարև ձեզ, ես վորդի մեջ թարգմանել եմ հոդված, որով պետք է եղած հայերեն հոդվածը խմբագրեմ, սակայն ավազարկղմ տեղափոխելիս չեմ կարողանում սեյվ անել, ներքևում որ կոճակով ենք սեյվ անում ավազարկղի փոփոխությունները, և ինչպե՞ս կարելի է նկարի վրայի բառերը թարգմանել։ --[[Մասնակից:Սաթենիկ Սարգսյան|Սաթենիկ Սարգսյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սաթենիկ Սարգսյան|քննարկում]]) 05:38, 11 Հունիսի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Արտաշես Ղումաշյան0|Արտաշես Ղումաշյան0]]-ից (12:09, 1 Հուլիսի 2022) == շնորհակալություն ) --[[Մասնակից:Արտաշես Ղումաշյան0|Արտաշես Ղումաշյան0]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արտաշես Ղումաշյան0|քննարկում]]) 12:09, 1 Հուլիսի 2022 (UTC) == Հարց [[User:Dasced|Dasced]]-ից (20:55, 11 Հուլիսի 2022) == Բարև ձեզ, ես ուզում եմ իմանալ ինչպես կարող եմ նոր գրառում տեղադրել , օրինակ ինչոր մարդու մասին --[[Մասնակից:Dasced|Dasced]] ([[Մասնակցի քննարկում:Dasced|քննարկում]]) 20:55, 11 Հուլիսի 2022 (UTC) kmvgr2ljksm7w4fry7fmma32lzlvew4 2 1086737 8487147 8485903 2022-08-11T11:56:01Z Վանիկ Մեժլումյան 116712 wikitext text/x-wiki Գյուղը գտնվում է Արցախի հյուսիսային հատվածում՝ Թարթառ գետի միջին հոսանքի ձախ ափի բլրալանջին՝ Մռավի լեռնաշղթայից դեպի հարավարևելք։ Համայնքի տարածքում առկա են հնադարյան դամբարանադաշտ,միջնադարյան գյուղատեղերի,գերեզմանոցի մնացորդներ,12-13-րդ դարերի խաչքարեր։ Պատահական չէ,որ Զարդախաչի նոր բնակիչները գյուղատեղի են ընտրել Սարսանգի ջրամբարի հարևանությամբ գտնվող այդ բնակավայրերը։ Զարդախաչը հիմնադրվել է 1918 թվականին։Բնակիչներն այստեղ են տեղափոխվել Հադրութի շրջանի Խծաբերդ և Շուշիի շրջանի Մեծ Շեն գյուղերից։ Առաջին բնակիչներն էին՝ Խաչատուր և Մակիչ Մուսայելյանները, Սարգիս Ոսկանյանը, Ենգիբար Հունանյանը և ուրիշներ։ Տեղացիները պատմում են, որ նոր բնակիչները Պլանդամ կոչվող տեղամասի անտառը հատելուց,հերկելիս,հողի միջից դուրս է եկել մի մեծ խարքար,որը պահվում է գյուղում։Նորաբնակներն այդ նույն տարածքում ցանում են Զարդա կոչվող ցորեն,որը տալիս է առատ բերք։ Այդտեղից էլ բնակավայրը ստացել է Զարդախաչ անունը։ Գյուղի հիմնադրոմը համարյա թե համընկավ Արցախում խորհրդային կարգերի հաստատման հետ։ 1930-ից 1931 թվական գյուղում ձևավորվեց կոլեկտիվ տնտեսություն։Կոլտնտեսության վարչության նախագահներն էին Ավագ Միրզոյանը,Ռուբեն Սարգսյանը,Արմենակ Հունանյանը,Ալեքսան Մուսաելյանը։ 1950 թվականին Չափարի, Զարդախաչի և Իմերթ Քերավանդի 8a4wc8lkqcm20kjucpk9zid6219vq5x 2 1086830 8487109 8270204 2022-08-11T10:48:04Z Armine Grigorian 118201 wikitext text/x-wiki NewJeans - hարավկորեական աղջիկների խումբ է, որը ձևավորվել է ADOR-ի կողմից՝ Hybe Corporation-ի դուստր կազմակերպության կողմից, 2022 թվականին։ Թիմը բաղկացած է հինգ անդամից՝ Մինջի, Հաննի, Դանիել, Հաերին և Հեին։ Հուլիսի 22-ին խումբը թողարկեց իր դեբյուտային «Attention» սինգլը, իսկ նրանց համանուն դեբյուտային մինի ալբոմը թողարկվեց 2022 թվականի օգոստոսի 1-ին: === Կարիերա === ===== Նախադեբյուտ ===== j3ogtf70ej9h1v5vmm7xh35kph8vkh7 8487137 8487109 2022-08-11T11:26:35Z Armine Grigorian 118201 wikitext text/x-wiki NewJeans - hարավկորեական աղջիկների խումբ է, որը ձևավորվել է ADOR-ի կողմից՝ Hybe Corporation-ի դուստր կազմակերպության կողմից, 2022 թվականին։ Թիմը բաղկացած է հինգ անդամից՝ Մինջի, Հաննի, Դանիել, Հաերին և Հեին։ Հուլիսի 22-ին խումբը թողարկեց իր դեբյուտային «Attention» սինգլը, իսկ նրանց համանուն դեբյուտային մինի ալբոմը թողարկվեց 2022 թվականի օգոստոսի 1-ին: == Կարիերա == === Նախադեբյուտ === Նոր աղջիկների խմբի դեբյուտի նախապատրաստական ​​աշխատանքները սկսվել են դեռևս 2019 թվականին Big Hit Entertainment-ի ներքո, Մին Հի Ջինի ղեկավարությամբ, ով միացավ ընկերությանը որպես ապրանքանիշի մենեջեր նույն տարի և լայն ճանաչում գտավ իր գեղարվեստական ​​արվեստի համար։ որպես [[SM Entertainment]]-ի վիզուալ տնօրեն: Համաշխարհային լսումները տեղի են ունեցել 2019 թվականի սեպտեմբերից հոկտեմբեր, իսկ խմբի համար քասթինգը սկսվել է 2020 թվականի սկզբին: Մի քանի լրատվամիջոցների կողմից դրանք կոչվել են «Min Hee Jin Girl Group», և խումբը ի սկզբանե նախատեսված էր թողարկել 2021 թվականին՝ որպես [[Big Hit Entertainment|Big Hit]]-ի և Source Music-ի համատեղ նախագիծ, սակայն հետագայում հետաձգվել է [[COVID-19 համավարակ|COVID]]-ի պատճառով։ 2021 թվականի վերջին նախագիծը տեղափոխվեց նորաստեղծ Hybe ADOR լեյբլ, այն բանից հետո, երբ Մինը նշանակվեց լեյբլի գլխավոր տնօրեն։ Համաշխարհային լսումների երկրորդ փուլն անցկացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2022 թվականի հունվարը, իսկ խումբը վերջնական ձևավորվել 2022 թվականի մարտին։ === 2022 – New Jeans դեբյուտ === 2022 թվականի հուլիսի 1-ին ADOR-ը հայտարարեց իր նոր աղջիկների խմբի թողարկման մասին՝ տեղադրելով երեք անիմացիոն տեսահոլովակներ «22», «7» և «22» թվերից սոցիալական մեդիայի իրենց օգտահաշիվներում, ինչը ենթադրությունների տեղիք տվեց, որ բովանդակությունը կթողարկվի: հուլիսի 22։ Հուլիսի 22-ին խումբը թողարկեց իր դեբյուտային «Attention» սինգլի երաժշտական ​​տեսահոլովակը որպես անակնկալ թողարկում՝ առանց որևէ նախնական գովազդի կամ խմբի մասին տեղեկությունների։ Տեսահոլովակը 24 ժամից քիչ ժամանակում հասավ 1,3 միլիոն դիտման, որին հաջորդեց New Jeans մինի ալբոմի անոնսը։ Հուլիսի 23-ին թողարկվեց խմբի երկրորդ «Hype Boy» սինգլը, ինչպես նաև 50 վայրկյան տևողությամբ երկրորդ տեսահոլովակը, որը բացահայտում էր անդամների անունները, ինչպես նաև ուղեկցվում էր անդամների տեսակետներին հատուկ երգի չորս այլ տեսահոլովակներով։ Նրանց b-side «Hurt»-ի երաժշտական ​​տեսահոլովակը թողարկվեց երկու օր անց։ Հուլիսի 28-ին հայտարարվեց, որ ալբոմի նախնական պատվերները երեք օրվա ընթացքում գերազանցել են 444,000 օրինակը։ ! align="center" | Основной ! align="center" | Другой ! align="center" | На русском ! align="center" | [[Хангыль]]/[[Вьетнамский]] |- | Минджи | Minji | Ким Мин Джи | 김민지 | 07.05.2004 | Лидер, вокалистка, рэпер, танцор |- | Ханни | Hanni | Фам Нгок Хан | Phạm Ngọc Khan | 06.10.2004 | Главный танцор, вокалистка |- | Даниэль | Danielle | Мо Чжи Хё | 모지혜 | 11.04.2005 | Вокалистка, танцор |- | Хэрин | Haerin | Кан Хэ Рин | 강해린 | 15.05 2006 | Вокалистка, рэпер, танцор |- | Хеин | Hyein | Ли Хе Ин | 이혜인 | 21.08.2008 | Вокалистка, танцор, макнэ |} 7xohqzqoon9d8xn9rycol4hn4awu8ry 8487138 8487137 2022-08-11T11:27:42Z Armine Grigorian 118201 wikitext text/x-wiki NewJeans - hարավկորեական աղջիկների խումբ է, որը ձևավորվել է ADOR-ի կողմից՝ Hybe Corporation-ի դուստր կազմակերպության կողմից, 2022 թվականին։ Թիմը բաղկացած է հինգ անդամից՝ Մինջի, Հաննի, Դանիել, Հաերին և Հեին։ Հուլիսի 22-ին խումբը թողարկեց իր դեբյուտային «Attention» սինգլը, իսկ նրանց համանուն դեբյուտային մինի ալբոմը թողարկվեց 2022 թվականի օգոստոսի 1-ին: == Կարիերա == === Նախադեբյուտ === Նոր աղջիկների խմբի դեբյուտի նախապատրաստական ​​աշխատանքները սկսվել են դեռևս 2019 թվականին Big Hit Entertainment-ի ներքո, Մին Հի Ջինի ղեկավարությամբ, ով միացավ ընկերությանը որպես ապրանքանիշի մենեջեր նույն տարի և լայն ճանաչում գտավ իր գեղարվեստական ​​արվեստի համար։ որպես [[SM Entertainment]]-ի վիզուալ տնօրեն: Համաշխարհային լսումները տեղի են ունեցել 2019 թվականի սեպտեմբերից հոկտեմբեր, իսկ խմբի համար քասթինգը սկսվել է 2020 թվականի սկզբին: Մի քանի լրատվամիջոցների կողմից դրանք կոչվել են «Min Hee Jin Girl Group», և խումբը ի սկզբանե նախատեսված էր թողարկել 2021 թվականին՝ որպես [[Big Hit Entertainment|Big Hit]]-ի և Source Music-ի համատեղ նախագիծ, սակայն հետագայում հետաձգվել է [[COVID-19 համավարակ|COVID]]-ի պատճառով։ 2021 թվականի վերջին նախագիծը տեղափոխվեց նորաստեղծ Hybe ADOR լեյբլ, այն բանից հետո, երբ Մինը նշանակվեց լեյբլի գլխավոր տնօրեն։ Համաշխարհային լսումների երկրորդ փուլն անցկացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2022 թվականի հունվարը, իսկ խումբը վերջնական ձևավորվել 2022 թվականի մարտին։ === 2022 – New Jeans դեբյուտ === 2022 թվականի հուլիսի 1-ին ADOR-ը հայտարարեց իր նոր աղջիկների խմբի թողարկման մասին՝ տեղադրելով երեք անիմացիոն տեսահոլովակներ «22», «7» և «22» թվերից սոցիալական մեդիայի իրենց օգտահաշիվներում, ինչը ենթադրությունների տեղիք տվեց, որ բովանդակությունը կթողարկվի: հուլիսի 22։ Հուլիսի 22-ին խումբը թողարկեց իր դեբյուտային «Attention» սինգլի երաժշտական ​​տեսահոլովակը որպես անակնկալ թողարկում՝ առանց որևէ նախնական գովազդի կամ խմբի մասին տեղեկությունների։ Տեսահոլովակը 24 ժամից քիչ ժամանակում հասավ 1,3 միլիոն դիտման, որին հաջորդեց New Jeans մինի ալբոմի անոնսը։ Հուլիսի 23-ին թողարկվեց խմբի երկրորդ «Hype Boy» սինգլը, ինչպես նաև 50 վայրկյան տևողությամբ երկրորդ տեսահոլովակը, որը բացահայտում էր անդամների անունները, ինչպես նաև ուղեկցվում էր անդամների տեսակետներին հատուկ երգի չորս այլ տեսահոլովակներով։ Նրանց b-side «Hurt»-ի երաժշտական ​​տեսահոլովակը թողարկվեց երկու օր անց։ Հուլիսի 28-ին հայտարարվեց, որ ալբոմի նախնական պատվերները երեք օրվա ընթացքում գերազանցել են 444,000 օրինակը։ == Участницы == {|class="wikitable" style="text-align:center;" |- ! colspan=2 align="center" | Сценический псевдоним ! colspan=2 align="center" | Настоящее имя ! rowspan=2 align="center" | Дата рождения ! rowspan=2 align="center" | Позиция в группе |- ! align="center" | Основной ! align="center" | Другой ! align="center" | На русском ! align="center" | [[Хангыль]]/[[Вьетнамский]] |- | Минджи | Minji | Ким Мин Джи | 김민지 | 07.05.2004 | Лидер, вокалистка, рэпер, танцор |- | Ханни | Hanni | Фам Нгок Хан | Phạm Ngọc Khan | 06.10.2004 | Главный танцор, вокалистка |- | Даниэль | Danielle | Мо Чжи Хё | 모지혜 | 11.04.2005 | Вокалистка, танцор |- | Хэрин | Haerin | Кан Хэ Рин | 강해린 | 15.05 2006 | Вокалистка, рэпер, танцор |- | Хеин | Hyein | Ли Хе Ин | 이혜인 | 21.08.2008 | Вокалистка, танцор, макнэ |} svfd6a4kh9jx2ot6tx01nmzsab4wcpt 4 1087006 8486883 8483225 2022-08-10T23:40:32Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/տեխնիկական]]-ից wikitext text/x-wiki == Save the Date: Coolest Tool Award 2021: this Friday, 17:00 UTC == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <languages /> Hello all, The ceremony of the 2021 [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on [https://zonestamp.toolforge.org/1642179615 Friday 14 January 2022, 17:00 UTC]. This award is highlighting software tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects. The ceremony will be a nice moment to show appreciation to our tool developers and maybe discover new tools! [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Read more about the livestream and the discussion channels.]] Thanks for joining! [[m:User:AKlapper (WMF)|andre]] ([[m:User talk:AKlapper (WMF)|talk]]) -08:02, 6 January 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=22528634 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> variable has been added to the [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|AbuseFilter]] to enable identifying changes made by specific tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets are [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|now able to directly include JSON pages]]. This means some gadgets can now be configured by administrators without needing the interface administrator permission, such as with the Geonotice gadget. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets [[mw:Extension:Gadgets#Options|can now specify page actions]] on which they are available. For example, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> will load a gadget only while editing and on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets can now be loaded on demand with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi> URL parameter. This can be used to replace [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|an earlier snippet]] that typically looks like <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] At wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|the Mentorship system is configured]], you can now use the Action API to get a list of a [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentor's]] mentees. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * The heading on the main page can now be configured using <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> for logged-in users and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> for logged-out users. Any CSS that was previously used to hide the heading should be removed. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Four special pages (and their API counterparts) now have a maximum database query execution time of 30 seconds. These special pages are: RecentChanges, Watchlist, Contributions, and Log. This change will help with site performance and stability. You can read [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ more details about this change] including some possible solutions if this affects your workflows. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|sticky header]] has been deployed for 50% of logged-in users on [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|more than 10 wikis]]. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|how to take part in the project]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] begins. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 01:23, 11 Հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (also known as the 2010 wikitext editor), people will now see a warning if they link to disambiguation pages. If you click "{{int:Disambiguator-review-link}}" in the warning, it will ask you to correct the link to a more specific term. You can [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|read more information]] about this completed 2021 Community Wishlist item. * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|automatically subscribe to all of the talk page discussions]] that you start or comment in using [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. You will receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when another editor replies. This is available at most wikis. Go to your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]] and turn on "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * When asked to create a new page or talk page section, input fields can be [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"preloaded" with some text]]. This feature is now limited to wikitext pages. This is so users can't be tricked into making malicious edits. There is a discussion about [[phab:T297725|if this feature should be re-enabled]] for some content types. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] continues. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 19:54, 17 Հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == Last two days for submitting proposals == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|150px|right]] '''Tomorrow is the last day''' for [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|submitting proposals for the Community Wishlist Survey 2022]]. Also, everyone is welcome to [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Help us|translate, promote]], and discuss proposals. [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 14:45, 22 հունվարի 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=22611679 --> == Տեխնիկական խնդիր տեղեկաքարտերում == Հարգելի մասնակիցներ, տեղեկաքարտերում երկրի տողերում կետ է ավելացել, օրինակ [[Մևլ|այստեղ]]։ Եթե հնարավոր է, կարո՞ղ եք ուղղել, շատ տգեղ է։ Շնորհակալություն։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 20:28, 22 հունվարի 2022 (UTC) :Կարծես թե միայն «Երկիր» տողում չէ խնդիրը, տե՛ս [[Քամոտ (հեռուստասերիալ)]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 20:29, 22 հունվարի 2022 (UTC) ::{{Արված է}} [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 22:32, 22 հունվարի 2022 (UTC) :::[[Սնեյք (գետ)|Այստեղ]] էլ «Երկարություն» տողում է, [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|Աշոտ ջան]]։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 22:52, 22 հունվարի 2022 (UTC) == Կաղապար:Այսօր == Ժողովուրդ ջան, <code>Կաղապար:Այսօր</code>-ում ամիսները մեծատառով էին ու նորմալ ամեն օր նոր էջ էինք տեսնում։ Հավանաբար ինչ որ տեղ փոփոխություն է կատարվել և գլխավոր էջը առաջարկում է ամենօրյա էջը փոքրատառ ամիսով (օրինակ՝ Կաղապար:Այսօր/հունվարի 23), ու արդյունքում պատրաստի օրվա նյութի տեղ կարմիր հղում ենք տեսնում։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 08:00, 23 հունվարի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Beko|Beko]] ջան, [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%3A%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB&type=revision&diff=8236840&oldid=8050963 ուղղեցի], բայց էջում անհիշելի ժամանակներից փոփոխություն չէր արվել։ Հավանաբար ՄեդիաՎիքիի նոր տարբերակում են ինչ-որ բան փոխել, ոչ թե մեր մոտ։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 22:57, 23 հունվարի 2022 (UTC) ::Շնորհակալություն--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 06:57, 24 հունվարի 2022 (UTC) == «Էջը ներկայացնել» գործիք == Ժողովուրդ ջան, ժամանակին, եթե չեմ սխալվում [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]]-ն գործիք էր ստեղծել, որով շատ արագ տեղափոխում էինք հոդվածը սևագրություն, պիտակում կամ ջնջման ներկայացնում։ Հիմա, երբ հոդվածը այդ գործիքով ներկայացնում ես արագ ջնջման, այնպես է ստացվում է, թե իբր այդ արագ ջնջման ներկայացված հոդվածն ստեղծել է ջնջման ներկայացրած մասնակիցը։ Նույնն է նաև սևագրության տեղափոխման պարագայում։ Այն ոչ թե տեղափոխում է մասնակցի սևագրություն այլ նոր էջ ստեղծում, որը հայտնվում է նոր էջեր բաժնում և ցույց է տալիս, թե իբր սևագրություն տեղափոխած մասնակիցն է այդ էջը ստեղծել։ Կխնդրեմ հնարավորության դեպքում ուղղել այդ բագերը։--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 11:29, 24 հունվարի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Armenmir|Արմե՜ն]] ջա՛ն, ողջույն։ Ես աղոտ հիշում եմ, որ այս խնդրի մասին էլի ենք խոսել, բայց լավ լուծում այդպես էլ չգտանք։ Տես, օրինակ եթե ես քո ստեղծած «Եվ ուրախության և տխրության ժամանակ» հոդվածը անվանափոխեմ «Որախության և տխրության ժամանակ», ապա իսկական հոդվածի անվանումը կլինի «Որախության և տխրության ժամանակ», որի հեղինակը կլինես դու (որովհետև դու ես գրել հոդվածը), իսկ նախկին «Եվ ուրախության և տխրության ժամանակ»-ը կդառնա վերահղում, որի հեղինակը կլինեմ ես։ Մեդիավիքին աշխատում է այսպես ձեռքով տեղափոխելու դուպքում ևս։ Հիմա, նույն սկզբունքով դու իմ ստեղծած «Նորմալ բաշխում»-ը եթե անվանափոխես »Սևագիր:Նորմալ բաշխում», Սևագիր:Նորմալ բաշխումի հեղինակը կլինեմ ես, որովհետև միջի տեքստը ես եմ գրել, իսկ Նորմալ բաշխումի հեղինակը՝ դու, որովհետև միջի «<nowiki>#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Սևագիր:Նորմալ բաշխում]]</nowiki>»-ը դու ես գրել։ Ես կարող եմ գադջեթը փոխել այնպես, որ տեղափոխելու փոխարենը բովանդակությունը «քոփի-փեսթ» անի, բայց այդ դեպքում էլ էջի պատմությունն է կորում։ Ես երկու լուծումներին էլ կողմ եմ ու կանեմ այնպես, ինչպես որոշեք :) [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 19:11, 24 հունվարի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO. * You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Events''' * You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year. * You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 21:37, 24 հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 17:41, 31 հունվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * English Wikipedia recently set up a gadget for dark mode. You can enable it there, or request help from an [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrator]] to set it up on your wiki ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instructions and screenshot]]). * Category counts are sometimes wrong. They will now be completely recounted at the beginning of every month. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problems''' * A code-change last week to fix a bug with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]] may have caused problems with some local gadgets and user-scripts. Any code with skin-specific behaviour for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> should be updated to also check for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|A code-snippet, global search, and example are available]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 21:15, 7 Փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == ԱՄՆ- == ողջույն կարդացողներին [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D4%B1%D5%84%D5%86- նման հղում] կա կատեգորիաներից է գալիս, ով կարող է խնդրում եմ թող ուղղի, գուցե դու նայես [[Մասնակից:Xelgen]] ջան: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 16:55, 10 Փետրվարի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purging]] a category page with fewer than 5,000 members will now recount it completely. This will allow editors to fix incorrect counts when it is wrong. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function has been updated so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 19:18, 14 Փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == Rollout of the new audio and video player == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Hello, Over the next months we will gradually change the audio and video player of Wikis from Kultura to Video.js and with that, the old player won’t be accessible anymore. The new player has been active as a beta feature since May 2017. The new player has many advantages, including better design, consistent look with the rest of our interface, better compatibility with browsers, ability to work on mobile which means our multimedia will be properly accessible on iPhone, better accessibility and many more. The old player has been unmaintained for eight years now and is home-brewn (unlike the new player which is a widely used open source project) and uses deprecated and abandoned frameworks such as jQuery UI. Removing the old player’s code also improves performance of the Wikis for anyone visiting any page (by significantly reducing complexity of the dependency graph of our ResourceLoader modules. See [https://phabricator.wikimedia.org/phame/post/view/175/wikipedia_s_javascript_initialisation_on_a_budget/ this blog post.]). The old player has many open bugs that we will be able to close as resolved after this migration. The new player will solve a lot of old and outstanding issues but also it will have its own bugs. All important ones have been fixed but there will be some small ones to tackle in the future and after the rollout. What we are asking now is to turn on the beta feature for the new player and let us know about any issues. You can track the work in [[phab:T100106|T100106]] Thank you, [[User:Ladsgroup|Amir]] 17:59, 17 փետրվարի 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Ladsgroup@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=22611679 --> == {{կ|Տեղեկաքարտ Գետ}} == Հարգելի՛ մասնակիցներ, կարո՞ղ ենք այնպես անել, որ {{կ|Տեղեկաքարտ Գետ}} տեղեկաքարտում երկրի տվյալը դրոշավորմամբ երևա։ Շնորհակալ եմ։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 08:36, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) : մի հատ խնդրեմ [[Նեղոս]] հոդվածը նայես [[Մասնակից:GeoO]] ջան, փաստորեն երևում է, տես այսպես պետք է լինի, դա ի նկատի ունեիր? : --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 09:15, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, [[Սեմյուզ]] հոդվածում նայիր, տվյալները Վիքիդատայից են գալիս, բայց երկրների քարտեզները չեն երևում։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:41, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, Վիքիտվյալներից ավտոմատ գալիս է, բայց առանց դրոշների։ Ինչքան հասկացա [[Մասնակից:GeoO|GeoO]]-ի առաջարկն այն է, որ տվյալներն ավելանալուց նաև դրոշը երևա, իսկ Նեղոսի հոդվածում դրանք երևում են, որովհետև համապատասխան կաղապարով լրացված է տեղեկաքարտը։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 09:42, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) :::Այո, @[[Մասնակից:Beko|Beko]] ջան, դա էլ նկատի ունեմ։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:43, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::::Փորձեմ, տեղյակ կպահեմ։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 09:44, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) * [[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, {{Արված է}}, տես՝ [[Նեղոս]] հոդվածում։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 10:22, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::Հնարավոր է՞ այնպես անել, որ երկրների անունները իրար կողքի ստորակետով չբաժանվեն (ինչպես [[Նեղոս]] հոդվածում է), այլ իրար տակ, որովհետև մեկից ավել երկրի դեպքում դրոշներով այդքան էլ պարզ ու սիրուն չի նայվում։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:34, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) :::Ես արդեն նման հարց տվեցի Աշոտին [[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ#Մոդուլ:Wikidata|իր քննարկման էջում]] (մոդուլում <nowiki><br></nowiki> չի աշխատում, ստորակետ ու '''և''' չեն անջատվում), բայց պատասխան չստացա: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 17:26, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:Beko|Beko]] ջան, շնորհակալ եմ շատ ։) --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 17:40, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::: [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]], որևէ կաղապար կա՞, թեկուզ ոչ մեր Վիքիում, որ տվյալները կաղապարում իրար տակ է շարում, ես չգտա։ Ամեն տեղ իրար կողք է շարում։ Երբ լրացնում ես ձեռքով, այո՝ <nowiki><br></nowiki> աշխատում է։--[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|<sup><span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]] 19:11, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::::[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]], ես սենց էլ գրեցի, որ <nowiki><br></nowiki> չի աշխատում մոդուլում, ոչ թե հիմնական տարածքում։ Իսկ աղույակաձև դրոշավորման օրինակը՝ բաց ցանկացած անձ կաղապարով հոդված ռուվիքիյում բազմաթիվ քաղաքականություններով դատայից։ Պարզ երևումա։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 19:28, 13 Փետրվարի 2022 (UTC) ::::: եթե կարողանամ մի բան անել, կգրեմ: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 01:51, 16 Փետրվարի 2022 (UTC) :::::: կոնկրետ [[Նեղոս]]ն ու [[Սեմյուզ]]ը ռուսական վիքիում դատա-ից չեն գալիս, այսպես ասած ձեռքով է լրացված, ու էլի մի քանի հոդված նայեցի ռուվիքիում որտեղ որ այսպես ասած վերև/ներքև է դրոշներն ու պետությունները, դրանք ձեռքով են լրացված, երբ հանում եմ, ընդհանրապես չի բերում: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 03:30, 16 Փետրվարի 2022 (UTC) :::::::[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, 1. ռուվիքիյում ՈՉ ՄԻ հոդված գետ տեղեկաքարտով չի ստանում դատայից երկիր տողը, 2. խոսքը գնում էր ոչ թե դատայի, այլ ատաքին տեսքի մասին։ Նրանց մոտ գալիսա ես արդեն գրեցի երկու անգամ միքիչ վերև, օրինակ Орбели, Иосиф Абгарович։ Կասկաղում եմ պատասխան տեղեկաքարտից ավելի խորը մոդուլներում։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 09:19, 16 Փետրվարի 2022 (UTC) ::::::::Ներկա տեսքով տեղեկաքարտը «գեշանում է», գեղեցիկ, պարզ ու ընկալելի չի նայվում (տես [[Նեղոս]] հոդվածի տեղեկաքարտի երկրներ հատվածը)։ Եթե որևէ մեկը կարող է ավելի պատկերավոր ընկալելի, տեսողական տեսանկյունից ավելի պարզ, հասկանալի դարձնի, այսինքն երկրների անուններն իրար տակ դասավորվեն, իսկ դրոշներն էլ անվան դիմաց, ապա հրաշալի կլինի։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:42, 17 փետրվարի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. For example, <code><nowiki>[[File:Example.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator. '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system. There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated "talk" page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 19:11, 21 փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == Գլխավոր էջի խնդիր == Գլխավոր էջի «Այս օրը պատմության մեջ» բաժինը դատարկ է, ոչինչ չկա գրված։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:47, 28 փետրվարի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group <code>oversight</code> was renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problems''' * The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features. * If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 22:59, 28 փետրվարի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with some interface labels last week. It will be fixed this week. This change was part of ongoing work to simplify the support for skins which do not have active maintainers. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 21:15, 7 Մարտի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Wikipedia Android app [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|it is now possible]] to change the toolbar at the bottom so the tools you use more often are easier to click on. The app now also has a focused reading mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problems''' * There was a problem with the collection of some page-view data from June 2021 to January 2022 on all wikis. This means the statistics are incomplete. To help calculate which projects and regions were most affected, relevant datasets are being retained for 30 extra days. You can [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|read more on Meta-wiki]]. * There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * When [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> to find localisation messages]], it will now show all possible message keys for navigation tabs such as "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Access to [[{{#special:RevisionDelete}}]] has been expanded to include users who have <code dir=ltr>deletelogentry</code> and <code dir=ltr>deletedhistory</code> rights through their group memberships. Before, only those with the <code dir=ltr>deleterevision</code> right could access this special page. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * On the [[{{#special:Undelete}}]] pages for diffs and revisions, there will be a link back to the main Undelete page with the list of revisions. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has announced the IP Masking implementation strategy and next steps. The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|announcement can be read here]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|Wikipedia Android app]] developers are working on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|new functions]] for user talk pages and article talk pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''Events''' * The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 22:07, 14 Մարտի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == Survey: Help improve Kartographer == [[File:Technical_Wishes_Geoinfo_Logo.svg|right|200px]] ''Apologies for writing in English. If anyone could help translating this message, it would be deeply appreciated.'' Do you create interactive maps with [[mw:Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] (mapframe)? If your answer is yes, we would like to hear from you. Please take part in the survey and help improve Kartographer! Some background: Wikimedia Germany's [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]] is currently working on the [[mw:Help:Extension:Kartographer|Kartographer extension]]. Over the last few months, we have been working on a solution to make this software usable on [[phab:T191585|wikis where it isn’t available yet]]. In the next phase of the project, we are planning to improve Kartographer itself. Because Kartographer is used quite a lot on this wiki, we would like to ask you: '''Where do you run into problems using it? Which new features would you like to see?''' Editors of all experience levels and with all workflows around Kartographer are welcome to participate. '''Here is the survey: https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/''' * The survey is open until March 31. * It takes 10-15 minutes to complete. * The survey is anonymous. You don't need to register, and we will not store any personal data which identifies you, such as your name or IP address. Unfortunately, the survey is only available in English, but we have tried our best to use simple English and to add visual examples. If English is not your native language, it might help to use a translation tool in your browser. More information on our work with Kartographer and the focus area of Geoinformation can be found [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation|on our project page]]. Thank you for your help! – [[m:user:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] ([[m:user talk:Johanna Strodt (WMDE)|talk]]) 13:11, 16 Մարտի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translations]] are available. '''New code release schedule for this week''' * There will be four MediaWiki releases this week, instead of just one. This is an experiment which should lead to fewer problems and to faster feature updates. The releases will be on all wikis, at different times, on Monday, Tuesday, and Wednesday. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|read more about this project]]. '''Recent changes''' * You can now set how many search results to show by default in [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|your Preferences]]. This was the 12th most popular wish in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Jupyter notebooks tool [[wikitech:PAWS|PAWS]] has been updated to a new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Future changes''' * Interactive maps via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] will soon work on wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]] extension. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Please tell us] which improvements you want to see in Kartographer. You can take this survey in simple English. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 16:00, 21 Մարտի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == Անգիտաց անպետ == [[Անգիտաց անպետ|Հոդվածի]] տեղեկաքարտում երևում է "Գրվել է 1480" 1480-ականների տեղը։ "-ականներ" նորմալ գալիս է դատայից անձանց տեղեկաքարտնեում։ Ռուվիքիյում նույն հոդվածում նորմալ երևում է։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 07:58, 20 Մարտի 2022 (UTC) : [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, ճիշտ է, այս գործով շատ բան չեմ հասկանում, բայց մի հատ խնդրեմ կբերես օրինակ անձանց տեղեկաքարտի, նայեմ, գուցե գլուխ հանեմ: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 17:04, 21 Մարտի 2022 (UTC) ::[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, այստեղ կան [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?search=%D5%AE%D5%B6%D5%BE%D5%A5%D5%AC+%D5%B4%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%81%D5%A5%D5%AC+%D5%A7+%22-%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%22&title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC&profile=default&fulltext=1]։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 17:20, 21 Մարտի 2022 (UTC) ::: նայեց, բայց այսպես ասած գլուխ չհանեցի: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 19:04, 21 Մարտի 2022 (UTC) ::::ևս մի օրինակ՝ [[Դոբրոպոլիե (քաղաք, Ուկրաինա)]]։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 05:22, 22 Մարտի 2022 (UTC) == Պատկերի չափս == Հարգելի՛ խմբագիրներ, կարող եմ խնդրել {{կ|Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}} տեղեկաքարտում պատկերների չափը դարձնել 250px, որպեսզի նման [[Ամունդսենի ծով|տգեղ պատկեր]] չունենանք։ Շնորհակալ եմ։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:08, 9 Մարտի 2022 (UTC) :[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] ջան, տեղեկաքարտում պատկերի չափը կախված է մոնիտորի չափանիշներից ու էկրանի կարգավորումներից։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 13:26, 9 Մարտի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, նախկինում նման խնդիր եղել է, կարողացել եմ ուղղել։ @[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, կարո՞ղ ես նայել։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 13:34, 9 Մարտի 2022 (UTC) :::@[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, ուղղել չստացվե՞ց։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 06:21, 10 Մարտի 2022 (UTC) ::::@[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, դու արել էիր արդեն։ 250px չի՞։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 09:12, 10 Մարտի 2022 (UTC) :::::@[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, տեղեկաքարտի ամենաստորին պատկերի մասին էի ասում, տվյալ դեպքում՝ քարտեզը ։ճ Մեկ էլ, եթե հնարավոր է, ինտերակտիվ քարտեզի zoom-ը մի քիչ մեծացնենք, որպեսզի գոնե երևա տեղադրությունը. օրինակ [[Լաբրադոր ծով]] հոդվածում ոչինչ չի երևում։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:33, 10 Մարտի 2022 (UTC) ::::::@[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, ներողություն եմ խնդրում շատ ուշացնելու համար։ Այսպե՞ս։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 01:47, 24 Մարտի 2022 (UTC) :::::::@[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, շատ շնորհակալ եմ։ Մի փոքր ուղղեցի zoom-ը, հուսամ՝ դեմ չես ։) --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 06:56, 24 Մարտի 2022 (UTC) ::::::::[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] ջան, այս զումով վատացել են տասնյակ հոդվածներ, տես օրինակ [[Քարագետիկ]] և հին [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF_%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF&action=submit տարբերակը], հիմա երևու է աշխարհի կեսի ու Ասիայի կեսի քարտեզներ, նախկինում Կովկասի ու Հայաստանի։ Ծովերի համար մենք ունենք {{կ|Տեղեկաքարտ Ծով}}։ Վերադարցնում եմ հին զումը։ Տեղեկաքարտ Աշխքարտը հատուկ քիչ հանդիպող աշխարհագրական օբյեկտների համար է օրինակ՝ հանդ, դաշտ, ջրանցք։ Իսկ mapframe կարելի տեղադրել նաև այլ կաղապարներում։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 08:32, 24 Մարտի 2022 (UTC) :::::::::@[[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, իհարկե շնորհակալ եմ տեղեկացնելու համար, միայն թե անհասկանալի է, թե ինչու ես այսքան ուշ ասում դրա մասին, երբ ես բազմաթիվ հոդվածներում թերի տեղեկաքարտերը փոխարինել եմ աշխքարտով։ Ուզում եմ հասկանալ նաև, թե ինչու ենք թեմատիկ սահմանափակում դնում. [[Պարզ լիճ]] հոդվածի ներկայի՞ս տարբերակն է աչքին ավելի հաճելի, թե՞ [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A6_%D5%AC%D5%AB%D5%B3&oldid=8125341 նախկինը]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:40, 24 Մարտի 2022 (UTC) ::::::::::[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, 1.Կներես, ժամանակ չունեի ստուգել քո խմբխգումները, 2. Քո պարզաբանումներ «նման տգեղ պատկեր» և «նախկինում նման խնդիր եղել է» անհասկանալի էին՝ որ մի պատկեը և ինչ լուծում էղավ, 3. Երկու տեղեկաքարտն էլ Պարզ լիճում ունեն իրենց թույլ ուժեղ կողմեր, միշտ կարաս բարելավես, 4. Թեմատիկ տեղեկաքարտները ավելացնում են ".. այբբենական կարգով" կատեգոիան, եթե թեմատիկ պետք չեն, կարելի է թողնել միայն Անձ տեղեկաքարտը, 5. Հիմա Պարզ լիճում քարտեզը վատացավ՝ նախկինում էղելա Հայաստան ու մարզը իսկ հիմա Եվրասիայի կեսը ու "Կիևից Քուվեյթ"։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 10:16, 24 Մարտի 2022 (UTC) :::::::::::@[[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, 1. կներեսի կարիք չկա, բոլորս էլ մեր ժամանակը ղեկավարում ենք այնպես, ինչպես ճիշտ ենք գտնում։ 2. Ո՞ր պահն էր անհասկանալի, Կարեյաց ջան, տեղեկաքարտում իրար անհավասար լուսանկարնե՞րը, թե՞ այն քարտեզները, որտեղ առհասարակ չէր հասկացվում, թե որ կիսագնդում է տվյալ օբկյեկտը։ 4. Տեղյակ եմ, թեմատիկ այբբենական կատեգորիաներն [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB_%D5%AE%D5%B8%D5%BE&diff=prev&oldid=8337382&diffmode=source ավելացնում եմ]։ 5. Zoom անելը միշտ կա, հատկապես, երբ նոր քարտեզները նման ֆունկցիոնալ հնարավորություն ընձեռում են։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:30, 24 Մարտի 2022 (UTC) == Այլ կիրառումներ կաղապարի օգտագործման վերաբերյալ == Հարգելի տեխադմիններ, երբեմն հոդվածներում անհրաժեշտություն է առաջանում միանգամից այլ կիրառումների 2 կաղապար դնել, օրինակ [[Հավսաթաղ]] հոդվածում։ Հնարավո՞ր է այնպես անել, որ եթե 1 հոդվածում պետք է դնել այլ կիրառումների 2 հատ կաղապար (օրինակ՝ ''<nowiki>{{Այլ կիրառումներ|Խնձորեկ (այլ կիրառումներ)}}</nowiki> <nowiki>{{Այլ կիրառումներ|Խնձորուտ (այլ կիրառումներ)}}</nowiki>''), ապա այնպես անել, որ դրանք ստիպված իրար տակ չլինեն, այլ իրար կողք (օրինակ նման ինչ-որ կերպ՝ ''<nowiki>{{Այլ կիրառումներ|Խնձորեկ (այլ կիրառումներ)|Խնձորուտ (այլ կիրառումներ)}}</nowiki>'')։ Այս կերպ հոդվածի վերին մասը անիմաստ դատարկ տարածությունից կազատվի, պատկերն ավելի գեղեցիկ և հանգիստ կնայվի։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 13:20, 9 Մարտի 2022 (UTC) : Այս պահին կաղապարի երկրորդ պարամետրը փոխում է հղումին նախորդող տեքստը, այ սա կարելի է փոխել` ''«Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝»''։ Երկրորդ պարամետրի նշանակությունը փոխելու դեպքում համակարգային խնդիրներ կառաջանան եղած տարբերակների հետ կապված։ Հավանաբար պետք է այլ կաղապար ստեղծել բազմակի նշանակության համար, ասենք՝ ''<nowiki>{{Այլ2}}</nowiki>''։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 17:55, 9 Մարտի 2022 (UTC) ::Այո, հենց այդպիսի տարբերակի մասին եմ խոսում։ Եթե ստեղծվի նման կաղապար, ապա հրաշալի կլինի։ Հիմնական հոդվածի հղումը դնելու համար արդեն իսկ կա այդպիսին (''<nowiki>{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ|Շուշիի ազատագրում}}</nowiki>'')։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 13:22, 10 Մարտի 2022 (UTC) ::: գուցե կարողանամ օգտակար լինել, կբզբզամ այսօր: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 16:50, 11 Մարտի 2022 (UTC) :::: [[Մասնակից:ERJANIK/Ավազարկղ]] նայեք հարգելի [[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] և [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]], ճիտ եմ հասկացել?, նման բան է պետք:--[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 18:23, 11 Մարտի 2022 (UTC) ::::: Ես հենց այդպիսին էի պատկերացնում {{u|ERJANIK}} ջան, կարծում եմ Գարդմանահայի ուզածն էլ է դա։ Շնորհակալ եմ։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 18:26, 11 Մարտի 2022 (UTC) :::::Բութն ավելորդ է, @[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 18:40, 11 Մարտի 2022 (UTC) Իսկ կիրառումը հե՞շտ է. <nowiki>{{Այլ1|Հոդված 1|Հոդված 2}}</nowiki> է՞ս կառուցվածքն է։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 18:43, 11 Մարտի 2022 (UTC) : կիրառումը` <nowiki>{{Այլ1|{{մուլտիպարամետրեր-հղում|{{{1|Խնձորեկ (այլ կիրառումներ)}}}|{{{2|Խնձորուտ (այլ կիրառումներ)}}}}}}}</nowiki>, բութը գալիս էր <nowiki>{{Այլ}}</nowiki> այս կաղապարից, կհանեմ հիմա: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 18:57, 11 Մարտի 2022 (UTC) :: տեսնեմ կարող եմ բոտով գտնել կրկնակի կաղապար ունեցող հոդվածները: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 20:19, 11 Մարտի 2022 (UTC) ::: բոտով չկարողացա կազմեմ նման ցանկ, ինչևէ կաղապարն ու օգտագործման ձևը կա, եթե հարցեր լինի գրեք: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 00:47, 12 Մարտի 2022 (UTC) [[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, շնորհակալ եմ կաղապարը ստեղծելու համար։ Տեսքը հենց այդպես էի պատկերացնում։ Պարզապես մի դիտարկում․ արդյո՞ք հնարավոր է այնպես անել, որ կաղապարը կիրառելուց հղումները մանուշակագույն չդառնան։ Մեկ հղման դեպքում մանուշակագույն չեն, տես օրինակ [[Հաղպատի վանական համալիր|այստեղ]]։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:45, 12 Մարտի 2022 (UTC) :դժվարանում եմ անել, չգիտեմ հնարավոր է թե ոչ: [[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 09:53, 12 Մարտի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:Gardmanahay|Gardmanahay]] ջան, վստա՞հ ես, որ մանուշակագույն չեն։ Սովորաբար հղումը մանուշաագույն դարձնում է բրաուզերը, եթե նախկինում այդ հոդվածը բացել ես։ Կփորձե՞ս [[Հաղպատ (այլ կիրառումներ)]] էջը բացել։ Դրանից հետո պետք է որ մանուշակագույն դառնա։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 01:50, 24 Մարտի 2022 (UTC) ::Ես սխալ էի հասկացել մանուշակագույն ասելով ինչ նկատի ունես։ Ուղղեցի դա, նաև հեշտացրեցի կիրառումը (Ավետիսյանի առաջարկած տարբերակով)։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 03:22, 24 Մարտի 2022 (UTC) :::[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, հիմա իմ պատկերացրածը դառավ, ապրեք շատ բոլորդ։ Բավականին լավ գործ ստացվեց։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:35, 24 Մարտի 2022 (UTC) == Այս օրը պատմության մեջ == Հարգելի՛ խմբագիրներ, կարո՞ղ ենք գլխավոր էջում ավելացնել «խմբագրել» կոճակը, ինչպես մյուս նախագծերի պարագայում է, որպեսզի սխալ նկատելու դեպքում հեշտ լինի ուղղելը։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:26, 19 Մարտի 2022 (UTC) :@[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ջան, [[Կաղապար:Այսօր/Փետրվարի 26]]-ի նմա՞ն։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 03:26, 24 Մարտի 2022 (UTC) ::@[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, հա, հրաշալի կլինի։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 06:52, 24 Մարտի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 19:54, 28 Մարտի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == Գլխավոր էջի խնդիր == Ողջույն։ Կնայե՞ք գլխավոր էջը. կարծես մի սխալ փոփոխություն է արվել՝ https://prnt.sc/jgTbwqlDPUm7 --[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 20:50, 3 Ապրիլի 2022 (UTC) : [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%3A%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D5%AB%D5%9E%D6%84_%D5%B8%D6%80%2F%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9_14%2C_2022_%D5%A9.&type=revision&diff=8384573&oldid=8384404 Դզվեց]։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 06:13, 4 Ապրիլի 2022 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 21:00, 4 Ապրիլի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new public status page at <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. This site shows five automated high-level metrics where you can see the overall health and performance of our wikis' technical environment. It also contains manually-written updates for widespread incidents, which are written as quickly as the engineers are able to do so while also fixing the actual problem. The site is separated from our production infrastructure and hosted by an external service, so that it can be accessed even if the wikis are briefly unavailable. You can [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ read more about this project]. * On Wiktionary wikis, the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 19:44, 11 Ապրիլի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-19|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-04-21|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * Administrators will now have [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete the associated "Talk" page]] when they are deleting a given page. An API endpoint with this option is also available. This concludes the [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11th wish of the 2021 Community Wishlist Survey]]. * On [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|selected wikis]], 50% of logged-in users will see the new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|table of contents]]. When scrolling up and down the page, the table of contents will stay in the same place on the screen. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Message boxes produced by MediaWiki code will no longer have these CSS classes: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. The styles for those classes and <code dir=ltr>messagebox</code> will be removed from MediaWiki core. This only affects wikis that use these classes in wikitext, or change their appearance within site-wide CSS. Please review any local usage and definitions for these classes you may have. This was previously announced in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 February issue of Tech News]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] will become compatible with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions page stabilization]]. Kartographer maps will also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] The Kartographer documentation has been thoroughly updated. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 23:11, 18 Ապրիլի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 22:55, 25 Ապրիլի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == Ռուսերեն տվյալներ տեղեկաքարտերում == Հարգելի՛ մասնակիցներ, ամենայն հավանականությամբ ինչ-որ տեխնիկական խնդիր կա Վիքիտվյալներից եկող տվյալների հետ, քանի որ, օրինակ, [[Մալաբո]] հոդվածում պաշտոնական լեզուների դիմաց «իսպաներեն»-ի փոխարեն նշվում է «испанский», իսկ [[Հասարակածային Գվինեա]] հոդվածում մայրաքաղաքի դիմաց՝ Malabo. երկու տվյալներն էլ Վիքիտվյալներում հայերեն թարգմանված են։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 08:05, 20 Ապրիլի 2022 (UTC) :Մի քանի հոդվածում տեսա, որ սեռն էլ է այլալեզու բերում։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 13:25, 20 Ապրիլի 2022 (UTC) ::Ուղղեցի։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 18:16, 20 Ապրիլի 2022 (UTC) :::Խնդիրը դեռևս առկա է. [[Բուրսա]] հոդվածում ժամային գոտու դիմաց երկրորդ պնդումն անգլերեն է ցույց տալիս՝ չնայած Վիքիտվյալներում թարգմանված է։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 08:19, 21 Ապրիլի 2022 (UTC) :::: իհարկե տեխնիկական բան չի գրածս, բայց հետաքրքիր է, կոնկրետ Բուրսա հոդվածւ, անգլերեն, ռուսերեն և որ կարևոր է թուրքերեն վիքիներում միայն մեկ ժամային գոտի է նշված, իհարկե ինչպես ասեցի կապ չունի բուն թեմայի հետ: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 14:38, 21 Ապրիլի 2022 (UTC) ::::: իսկ թեմայի հետ կապված համաձայն '''Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Վիքիդատայի հայերեն չթարգմանված տարրեր պարունակող հոդվածներ''' համաձայն 45 748 հոդվածում կան սրա նման խնդիրներ, որոնք կարծես տեխնիկական չեն, կարծես սրանք այն դեպքերն են երբ այդ տերմինները կամ հոդվածներ պարզապես չկան հայերեն վիքիում, օրինակ նայեք ռուսերեն վիքիյում [[:ru:Бурса (город)]] դրեցի որ վիքիդատաից գա, այնտեղ դարձրեց մեր վիքիի նման, ուղղակի կար այդ անունով հոդված, եթե ինչ որ բան սխալ եմ գրել կամ լավ չեմ հասկացել, գրեք խնդրեմ: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 14:43, 21 Ապրիլի 2022 (UTC) ::::::Ժողովուրդ ջան, խնդիրը դեռևս ակտուալ ա. [[Ստյերնյոյա]] հոդվածում վարչատարածք բաժնում երևում է լատինատառ անվանում այն դեպքում, երբ ունենք հայերեն թարգմանված տարբերակ։ Չենք կարո՞ղ ուղղել։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 07:06, 29 Ապրիլի 2022 (UTC) == Շաբաթվա հոդված բաժնի վերաբերյալ == Հարգելի տեխադմիններ, Շաբաթվա հոդված բաժնի ապահովման էջում ունենք խնդիր։ Երբ [[Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 18, 2022 թ.|այստեղ]] տեքստը կարճ է (կամ նկարը փոքր), [[Վիքիպեդիա:Շաբաթվա հոդված|այստեղ]] կաղապարը դատարկ է ցույց տալիս (տես՝ Շաբաթ 18-ը)։ Նախկինում փորձում էի մեծ տեքստեր դնել, որպեսզի այս խնդիրը չերևա, սակայն, առաջարկ եղավ տեքստը փոքրացնել, որպեսզի Գլխավոր էջի մյուս բաժինների հետ ավելի համահունչ լինի և էջի հեռախոսային տարբերակում հեշտ ընթեռնելի։ Կարո՞ղ եք վերացնել նշված խնդիրը։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 15:20, 27 Ապրիլի 2022 (UTC) : ես հիմա փոքրացրել եմ տեքստային մասը, չգիտեմ խնդիր կա թե չէ, բայց ես չեմ տեսնում խնդիր: --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 00:40, 29 Ապրիլի 2022 (UTC) ::[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ջան, ստացվեց, շնորհակալություն։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 10:06, 29 Ապրիլի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Editing news 2022 #1</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="message"/><i>[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</i> [[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]] The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages. New editors are more successful with this new tool. You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]]. Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test. You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].<section end="message"/> </div> [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 18:55, 2 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=22019984 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> and 3 others. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 19:33, 2 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 15:21, 9 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 18:57, 16 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problems''' * The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 00:20, 24 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple <code dir=ltr>ip_in_range()</code> expressions joined by <code>|</code> into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the <code>uciprange</code> parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * A new parser function will be introduced: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. It will replace existing templates named "=". It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 20:28, 30 Մայիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == Շաբաթվա հոդված բաժնի վերաբերյալ == Տեխնիկական-ծրագրային հարցերով զբաղվող հարգելի մասնակիցներ, անհրաժեշտ է, որ Գլխավոր էջի Շաբաթվա հոդված բաժնի ներքևում հիմնական տեքստից մեկ չափ փոքր տառերով գրվի «[[Վիքիպեդիա:Շաբաթվա հոդված/Թեկնածուներ|Առաջարկել հոդված]]&nbsp;|&nbsp;[[Վիքիպեդիա:Շաբաթվա հոդված/Չափանիշներ|Չափանիշներ]]» իրենց համապատասխան հղուներով։ [[Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 22, 2022 թ.|Կաղապարի մեջ ավելացրել եմ]] (տես էջի աջ կողմի ներքևում), սակայն Գլխավոր էջի Շաբաթվա հոդված բաժնում այն չի երևում։ Եթե կարող եք այնպես անել, որ երևա, ապա օգնած կլինեք այդ բաժնի զարգացմանը։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 07:29, 1 Հունիսի 2022 (UTC) : Հիմա կարծես երևում է։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 08:00, 1 Հունիսի 2022 (UTC) ::Շնորհակալություն։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 09:14, 1 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 02:45, 7 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 16:58, 13 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20:17, 20 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 20:01, 27 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 19:31, 4 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == Կաղապար:Տեղեկաքարտ Թենիսիստ == չգիտեմ կաղապարի հետ է թե վիքիդատ-ից եկող տվյալների հետ է խնդիրը, ծննդյան վայր կամ բնակության վայր տողը երբ երկարում է, փչացնում է տեղեկաքարտի տեսքը, ես չկարողացա գտնել խնդիրը,հիմա օրինակ [[Մարտինա Հինգիս]] կամ [[Շտեֆի Գրաֆ]] հոդվածներում շատ լայն է։ [[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 01:32, 6 Հուլիսի 2022 (UTC) ։ ինքս ինձ պատասխանեցի, ուղղեցի <nowiki>|bodystyle = width:{{{box_width|16em}}}; text-align:left; </nowiki> սա պետք է լիներ։ --[[Մասնակից:ERJANIK|ERJANIK]] ([[Մասնակցի քննարկում:ERJANIK|քննարկում]]) 03:11, 6 Հուլիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 19:23, 11 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> mmqwvo25i24ow0zugooshve6q09bb09 0 1089205 8487040 8337589 2022-08-11T07:43:13Z Սերգեյ Սաֆարյան 41007 /* Դիֆտոնգներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ այբուբեն | անվանում = Հավայան այբուբեն | լեզուներ = [[Հավայերեն]] | ստեղծման վայր = [[Հավայի]] | տարածք = [[Հավայի]] | գրելաձևը = ձախից աջ | ժամանակաշրջան = 19-րդ դարի սկիզբ-առ այսօր | ստեղծվել է = 19-րդ դարի սկիզբ }} '''Հավայան այբուբեն''' ({{lang-haw|ka pī‘āpā Hawai‘i}}) [[անգլերեն]]ից ադապտացված [[այբուբեն]] է, որը ներդրվել է 19-րդ դարի սկզբին ամերիկացի բողոքական միսիոներների կողմից։ == Պատմություն == 1822 թվականին գրելու համակարգը, որը հիմնված է նմանատիպ նորզելանդական համակարգի վրա, մշակվել և տպագրվել է ամերիկացի բողոքական միսիոներ Էլիշա Լումիսի կողմից<ref name="Walch">{{статья |ссылка=http://www.jps.auckland.ac.nz/document/?wid=3719 |заглавие=The Historical Development of the Hawaiian Alphabet |издание=Journal of the Polynesian Society |том=76 |страницы=353—366 |язык=en |тип=journal |автор=Walch, David B. |год=1967}}</ref>։ Բնօրինակ այբուբենը ներառում էր հինգ ձայնավոր (a, e, i, o, u) և տասներկու բաղաձայն (b, d, h, k, l, m, n, p, r, t, v, w)<ref name="Walch"/>։ Այն տպագրվել է ութ էջանոց գրքույկում, որը հայտնի է որպես «Pi-a-pa», որը բացի այբուբենից ներառում էր ուղղագրության դասեր և ընթերցանության հավաքածու<ref name="Walch"/><ref>''Ballou Howard M., George R. Carter'' (1908) The History of the Hawaiian Mission Press With a Bibliography of Earlier Publications. // Papers of the Hawaiian Historical Society. Honolulu, Paradise of the Pacific Print., p. 10.</ref>։ == Ժամանակակից այբուբեն == Ժամանակակից պաշտոնական Հավայան այբուբենը ներառում է 13 տառ՝ 5 սովորական ձայնավոր՝ Aa, Ee, Ii, Oo, Uu և 8 բաղաձայն՝ Hh, Kk, Ll, Mm, Nn, Pp, Ww, ʻokina (փոխանցում է գլոտալ կանգառ)։ Կան նաև 5 փոփոխված տառեր (մակրոններով), որոնք օգտագործվում են երկար ձայնավորները ներկայացնելու համար՝ Āā, Ēē, Īī, Ōō, Ūū: == Արտասանություն == {| class="IPA wikitable" |- ! Նշան !! Նշանի անվանում !! [[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|ՄՀԱ]] |- | Aa || 'ā || /æ/ |- | Ee || 'ē || /e/ |- | Ii || 'ī || /i/ |- | Oo || 'ō || /o/ |- | Uu || 'ū || /u/ |- | Āā || 'ākō || /aː/ |- | Ēē || 'ēkō || /eː/ |- | Īī || 'īkō || /iː/ |- | Ōō || 'ōkō || /oː/ |- | Ūū || 'ūkō || /uː/ |- | Hh || hē || /h/ |- | Kk || kē || /k/ |- | Ll || lā || /l/ |- | Mm || mō || /m/ |- | Nn || nō || /n/ |- | Pp || pē || /p/ |- | Ww || wē || /ʋ/ |- | ʻ || ʻokina || /ʔ/ |} === [[Երկբարբառ|Երկբարբառներ]] === {| class="wikitable" |- ! colspan="3" | Երկբարբառներ |- ! Երկբարբառներ !! Արտասանություն !! Օրինակներ |- ! ai | /ai/ | '''Kai՝''' ծովի ջուր |- ! ae | /ae/ | '''Maeʻola՝''' չմարող, չթուլացող |- ! ao | /ao/ | '''Kaona՝''' թաքնված իմաստ |- ! au | /au/ | '''Au՝''' ես |- ! ei | /ei/ | '''Lei՝''' ծաղկաշղթա |- ! eu | /eu/ | '''ʻEleu՝''' պայծառ, աշխույժ |- ! iu | /iu/ | '''Wēkiu՝''' ամենակարևորը |- ! oe | /oe/ | '''ʻOe՝''' դու |- ! oi | /oi/ | '''Poi՝''' Հավայան ուտեստ «պոյ» |- ! ou | /ou/ | '''Kou՝''' ձեր |- ! ui | /ui/ | '''Hui՝''' միասին, թիմ |} == Տես նաև == * [[Հավայերեն]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 5txgeim4giahpe765fr81gmbcgxvuve 2 1094075 8487139 8476908 2022-08-11T11:28:56Z Սուրեն2021 116534 Ս wikitext text/x-wiki *{{Шахматист|Имя=Лаура Унук|Оригинал имени=''Laura Unuk''|Изображение=2021-Laura-Unuk.JPG|Ширина=250px|Описание изображения=(2021)|Страны={{SLO}}|Дата рождения=09.11.1999|Место рождения=|Дата смерти=|Место смерти=|Звание={{Шахматные звания | мм = 2021 | жгм = 2019 | жмм = 2014}} <br> [[мастер ФИДЕ]] <small>([[2014]])</small> среди женщин|Максимальный рейтинг=2407 <small>(июль 2021)</small>|Актуальный рейтинг=|Номер ФИДЕ=14609215|Сайт=|Награды и премии=}} [[Պատկեր:Unuk_Laura_(22538706222)_(cropped).jpg|317x317փքս|В 2015 г.]] [[Պատկեր:Unuk_Laura_(30795499911)_(cropped).jpg|250x250փքս|Во время шахматной олимпиады 2016 г.]] '''Лаура Унук''' ({{lang-sl|Laura Unuk}}; род. [[9 ноября]] [[1999]]) — [[Словения|словенская]] [[Шахматы|шахматистка]], [[гроссмейстер]] среди женщин (2019), [[международный мастер]] среди мужчин (2020). == Կենսագրություն == 2013 թվականի Սլավենիայի առաջնության (տղամարդկանց և կանանց չեմպիոնները որոշվել են շվեյցարական համակարգով անցկացվող ընդհանուր մրցաշարի շրջանակներում,Ունուկը հավասար միավորներ է վաստակել Լառա Յանժելի հետ և առաջ անցել լրացուցիչ ցուցանիշներով)<ref>{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/html/twic962.html#10|title=The Week in Chess 962|website=theweekinchess.com|access-date=2021-11-07}}</ref>։ 2016 թվականի Սլավենիայի առաջնության արծաթե մրցանակակիր (разделила 2—3 места с [[Видич, Тея|Т. Видич]], получила бронзовую медаль на основании худших дополнительных показателей)<ref>{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/html/twic1121.html#16|title=The Week in Chess 1121|website=theweekinchess.com|access-date=2021-11-02}}</ref>. Победительница юношеских чемпионатов Словении 2009 (в категории до 10 лет), 2011 и 2012 (до 12 лет), 2013 (до 14 лет), 2015 (до 16 лет), 2016 и 2017 (до 18 лет) гг. В составе [[Сборная Словении по шахматам|сборной Словении]] участница трех [[Шахматная олимпиада|шахматных олимпиад]] (2014, 2016 и 2018 гг.; в 2016 и 2018 гг. выступала на 1-й доске)<ref>{{Cite web|url=https://www.olimpbase.org/playersw/o4wcwwgb.html|title=OlimpBase :: Women's Chess Olympiads :: Laura Unuk|website=www.olimpbase.org|access-date=2021-09-08}}</ref>, четырех [[Командный чемпионат Европы по шахматам|командных чемпионатов Европы]] (2013, 2015, 2017 и 2019 гг.; трижды играла на 1-й доске)<ref>{{Cite web|url=https://www.olimpbase.org/playersu/o4wcwwgb.html|title=OlimpBase :: European Women's Team Chess Championship :: Laura Unuk|website=www.olimpbase.org|access-date=2021-09-08}}</ref>, [[Кубок Митропы (шахматы)|Кубка Митропы]] 2019 г., Онлайн-олимпиады ФИДЕ 2020 г.<ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=99649|title=FIDE Online Olympiad (2020)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref>, двух юношеских шахматных олимпиад (2013 и 2014 гг.; в категории до 16 лет)<ref>{{Cite web|url=https://www.olimpbase.org/playerswy/o4wcwwgb.html|title=OlimpBase :: World Youth U16 Chess Olympiads :: Laura Unuk|website=www.olimpbase.org|access-date=2021-09-08}}</ref>, шести юношеских командных чемпионатов Европы (2012—2017 гг.; в категории до 18 лет; в 2014 г. сборная стала победителем соревнования; в 2014 г. завоевала индивидуальную золотую, а в 2013 г. — индивидуальную серебряную медаль)<ref>[http://www.olimpbase.org/2014eg/2014slo.html 14th European U18 Team Chess Championship (girls): Iaşi 2014]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.olimpbase.org/playerseg/o4wcwwgb.html|title=OlimpBase :: European Girls' U18 Team Chess Championship :: Laura Unuk|website=www.olimpbase.org|access-date=2021-09-08}}</ref>. Победительница [[Юношеский чемпионат мира по шахматам|юношеских чемпионатов мира]] 2014 и 2017 гг. (в категориях до 16 и до 18 лет соответственно; за успех 2014 г. получила звание международного мастера среди женщин)<ref>[http://ratings.fide.com/view_source.phtml?code=100972 World Youth Chess Championships 2014 (u16 Girls)]</ref><ref>[http://chess-results.com/tnr297055.aspx?lan=1&art=1&rd=11&flag=30&wi=821 World Youth Chess Championship 2017 U18 Girls]</ref>. Участница [[Чемпионат мира по шахматам среди юниоров|юниорского чемпионата мира]] 2018 г. Участница [[Кубок мира по шахматам среди женщин 2021|Кубка мира ФИДЕ 2021 г.]] (в 1-м круге со счетом 2 : 0 выиграла у [[Вафа, Шрук|Шр. Вафа]], во 2-м круге со счетом ½ : 1½ уступила [[Мамедзаде, Гюнай Вугар кызы|Г. В. Мамедзаде]])<ref>{{Cite web|url=https://www.365chess.com/tournaments/FIDE_World_Cup_Women_2021_2021/44436|title=FIDE World Cup Women 2021 2021 - 365Chess.com Tournaments|website=www.365chess.com|access-date=2021-09-08}}</ref>. Участница шести личных [[Чемпионат Европы по шахматам|чемпионатов Европы]] (2015—2019 и 2021 гг.)<ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=85658|title=European Championship (Women) (2015)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=87486|title=European Championship (Women) (2016)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=89659|title=European Championship (Women) (2017)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=95908|title=European Championship (Women) (2018)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=95195|title=European Championship (2019)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.chessgames.com/perl/chess.pl?tid=104752|title=European Championship (Women) (2021)|website=www.chessgames.com|access-date=2021-09-08}}</ref>. Участница чемпионатов Европы по [[Блиц (шахматы)|блицу]] и [[Быстрые шахматы|рапиду]] 2018 и 2019 гг.<ref>{{Cite web|url=https://www.365chess.com/tournaments/European_Blitz_2018_2018/43055|title=European Blitz 2018 2018 - 365Chess.com Tournaments|website=www.365chess.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.365chess.com/tournaments/European_Rapid_2018_2018/43056|title=European Rapid 2018 2018 - 365Chess.com Tournaments|website=www.365chess.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.365chess.com/tournaments/ch-EUR_Women_Blitz_2019_2019/43767|title=ch-EUR Women Blitz 2019 2019 - 365Chess.com Tournaments|website=www.365chess.com|access-date=2021-09-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.365chess.com/tournaments/ch-EUR_Women_Rapid_2019_2019/43766|title=ch-EUR Women Rapid 2019 2019 - 365Chess.com Tournaments|website=www.365chess.com|access-date=2021-09-08}}</ref> В 2018 г. окончила гимназию [[:sl:Gimnazija_Bežigrad|«Бежиград»]] в Любляне<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/prosti-cas/potovanja/sahovska-sampionka-laura-unuk.html|title=Šahovska šampionka Laura Unuk|date=2017-10-03|website=old.delo.si|lang=sl|author=Saša Bojc|access-date=2021-09-08}}</ref>. В том же году поступила в [[Люблянский университет]] (учится по специальности [[биохимия]])<ref>{{Cite web|url=https://onaplus.delo.si/laura-unuk-pravega-zura-se-nisem-dozivela|title=Onaplus - Pravega žura še nisem doživela|website=onaplus.delo.si|lang=sl|access-date=2021-09-08}}</ref>. Вместе с подругами по сборной Словении Т. Видич и Л. Янжель ведет шахматный канал на платформе [[Twitch|"Twich"]]<ref>{{Cite web|url=https://www.twitch.tv/checkitas|title=Twitch|website=Twitch|access-date=2021-09-15}}</ref>. == Հիմնական սպորտային արդյունքներ == {| class="wikitable" |+ !Թվական !Քաղաք !Առաջնություն !+ !- != !Արդյունք !Վայր |- |2012 | |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, խաղատախտակ) | | | | | |- |2013 |[[Լյուբլյանա]] |Սլավենիայի առաջնություն | | | |5 из 9 |1—2 (21—32)<ref>[[Швейцарская система]], 70 участников.</ref> |- | | |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, խաղատախտակ) | | | | |[[Файл:Silver medal icon.svg|Gold]] на доске |- | | |Շախմատային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, խաղատախտակ) | | | | | |- | |[[Վարշավա]] |Եվրոպայի թիմային առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, 4 խաղատախտակ) |4 |1 |3 |5½ из 8 | |- |2014 |[[Յասի]] |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, 1 խաղատախտակ) | | | | |Команда — [[Файл:Gold medal icon.svg|Gold]], [[Файл:Gold medal icon.svg|Gold]] на доске |- | |[[Դուրբան]] |Աշխարհի պատանեկան առաջնություն (Մինչև 16 տարեկանը) | | | | |1 |- | |[[Թրոմսյո]] |[[Կանանց շախմատային օլիմպիադա 2014]] (Սլովենիայի հավաքական, 4 խաղատախտակ) |6 |1 |3 |7½ из 10 | |- |2015 | |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, ? խաղատախտակ) | | | | | |- | |[[Չաքվա]] |Եվրոպայի առաջնություն |3 |4 |4 |5 из 11 |<ref>Победила [[Жукова, Наталья Александровна|Н. А. Жукова]].</ref> |- | |[[Ռեյկյավիկ]] |(Սլովենիայի հավաքական, 1-я доска) |4 |3 |2 |5 из 9 | |- |2016 | |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, ?-я доска) | | | | | |- | |Մամայա |Եվրոպայիօ առաջնություն |4 |4 |3 |5½ из 11 |<ref>Победила [[Ушенина, Анна Юрьевна|А. Ю. Ушенина]].</ref> |- | |Օտոչեց |Եվրոպայի թիմային առաջնությունՍլավենիայի առաջնություն | | | |6 из 9 |2—3<ref>Победила [[Коларич, Шпела|Ш. Коларич]].</ref> |- | |[[Բաքու]] |Կանանց շախմատային օպլիմպիադա 2016 (Սլովենիայի հավաքական, 1 խաղատախտակ) |5 |1 |4 |7 из 9 | |- |2017 |[[Մոնտեվիդեո]] |Աշխարհի պատանեկան առաջնություն (մինչև 18 տարեկանը) |9 |1 |1 |9½ из 11 |1 |- | | |Եվրոպայի թիմային պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, ?խաղատախտակ) | | | | | |- | |[[Ռիգա]] |Եվրոպայի առաջնություն |5 |3 |3 |6½ из 11 |26—46<ref>Победила [[Дзагнидзе, Нана|Н. Дзагнидзе]].</ref> |- | |[[Կրետե]] |Եվրոպայի թիմային առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, 1 խաղատախտակ) |4 |4 |1 |4½ из 9 | |- |2018 |Վիսոկե–տատրի |Եվրոպայի առաջնություն |7 |4 |0 |7 из 11 |<ref>Победила [[Гунина, Валентина Евгеньевна|В. Е. Гунина]].</ref> |- | |[[Գեբզե]] |Աշխարհի պատանեկան առաջնություն |5 |3 |3 |6½ из 11 |<ref>Победила [[Мальцевская, Александра Сергеевна|А. С. Мальцевская]].</ref> |- | |[[Բաթում]] |Կանանց շախմատային օլիմպիադա (Սլովենիայի հավաքական, 1 խաղատախտակ) |2 |4 |4 |4 из 10 | |- |2018 / 2019 |[[Ստոկհոլմ]] |[[Кубок Рилтона (шахматный турнир)|Кубок Рилтона]] | | | | |<ref>Победил [[Набати, Тамир|Т. Набати]].</ref> |- |2019 |Ռադենցի |Միտրոպի գավաթ (Սլովենիայի հավաքական, ? խաղատախտակ) | | | | | |- | |[[Անթալիա]] |Եվրոպայի առաջնություն |3 |4 |4 |5 из 11 |<ref>Победила [[Кашлинская, Алина Анатольевна|А. А. Кашлинская]].</ref> |- | |Բատումի |Եվրոպայի պատանեկան առաջնություն (Սլովենիայի հավաքական, 1 խաղատախտակ) |3 |2 |4 |5 из 9 | |- |2020 | |Առացանց–օլիմպիադա(Սլովենիայի հավաքական, ? խաղատախտակ) | | | | | |- |2021 |[[Սոչի]] |ՖԻԴԵ–ի աշխարհի գավաթ 1-й раунд (против Шр. Вафа) 2-й раунд (против Г. В. Мамедзаде) |2 0 |0 1 |0 1 |2 : 0 ½ : 1½ |Выбыла |- | |Յասի |Եվրոպայի առաջնություն |5 |3 |3 |''6½ из 11'' |<ref>Победила [[Даниелян, Элина Юрьевна|Э. Ю. Даниелян]].</ref> |} == Изменения рейтинга == {{Эло диаграмма|height=200|width=700|ymin=1700}} == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == {{Шахматные ссылки|имя=Лауры Унук|fideId=14609215|chessgamesId=148084|365chess=Laura_Unuk|olimpw=o4wcwwgb|olimp2w=|olimp3w=o4wcwwgb}} {{ВС}} {{Шахматистки Словении}} [[Категория:Шахматисты Словении]] [[Категория:Участники командных чемпионатов Европы по шахматам]] * payxu36l4t2ww1z1n6r37lt3lluwdj1 102 1094493 8486489 8486354 2022-08-10T12:19:19Z Son Melkumyan 122343 /* Son Melkumyan (քննարկում) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) */ wikitext text/x-wiki {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}} == Օրինակ == Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։ <div style="width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;"> <pre style="overflow:auto;"> == Մասնակցային անուն == # Հոդված # Հոդված </pre></div> <!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> == Հասմիկ Խլոյան== == ERJANIK == # [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]] == [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] == # Հոդված # Հոդված == [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում) # [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]] # [[Աշուղ]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]] # [[Ջնար]] '''Վ. Սուրենյանցի կտավներ''' # [[Ոտնահարված սրբություն]] # [[Զաբել թագուհու վերադարձը]] # [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]] # [[Ջարդից հետո]] # [[Սերենադ (նկար)]] # [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]] # [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]] # [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]] == [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Հայկական ասեղնագործություն]] # [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]] # [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում) == [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == 1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]] == [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]] == [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== # [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ) # [[Գառնիկ Մեհրաբյան]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]] # [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ) # [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]] # [[Բեթել եկեղեցի]] # [[Հերհերի ձոր]] # [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]] # [[Հայհուրումներ]] # [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]] # [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]] # [[Էդվարդ Ասրյան]] # [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ) # [[Օղուզլուի եկեղեցի]] # [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]] # [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]] # [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]] # [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]] == [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում) # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]] # [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]] # [[Երկիր (օրաթերթ)]] # [[Բագրատ Եսայան]] # [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756 # [[Հակոբ Վարդովյան]] - բարելավում +7585 # [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617 # [[Ձեռագիր MS 7117]] # [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044 # [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361 # [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] # [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]] # [[Օրդոյան եղբայրներ]] # [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]] # [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]] # [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]] # [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]] # [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]] # [[Ցիպնավանք]] # [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]] # [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]] # [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]] # [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]] # [[Գրիգոր Գերգերյան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]] # [[Մանուել Բաթակյան]] # [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]] # [[Պոլ Կուսսա]] # [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]] # [[Նենսի Չայլյան]] # [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == === Նոր հոդվածներ === # [[Զարի Էլմասյան]] # [[Կազարատ]] # [[Նելլի Սահակյան]] # [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] # [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] # [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] # [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]] # [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] # [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]] # [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]] # [[Գարրի Թադևոսյան]] # [[Արման Նազարյան]] # [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]] # [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]] # [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]] # [[Սամվել Մաթևոսյան]] # [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]] # [[Հրայր Ղարիբյան]] # [[Սերգեյ Ցիգալ]] # [[Հովհաննես Իսահակյան]] # [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]] # [[Լարիսա Պետրոսյան]] # [[Բենիկ Աբրահամյան]] # [[Իրակլի Գրուզինսկի]] # [[Ռուբեն Ռուբենով]] # [[Լարիսա Վասիլյան]] # [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]] # [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]] # [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]] # [[Արտյոմ Դալաքյան]] # [[Նատելլա Կրապիվինա]] # [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]] # [[Վլադիմիր Օմելյան]] # [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Մարկ Տկաչուկ]] # [[Վալերի Պորկույան]] # [[Արսեն Սավադով]] # [[Տիգրան Ուզլյան]] # [[Մերի Դերոս]] # [[Սերոբ Բեջանյան]] # [[Գարո Եփրեմյան]] # [[Ավակ Ուզլյան]] # [[Վլադիմիր Գևորկյան]] # [[Դենիս Կուրյան]] # [[Գալուստ Գեդել]] # [[Բարբարա Սահակյան]] # [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Արիֆ Յունուսով]] # [[Վազգեն Մանասյան]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]] # [[Էդուարդ Սողոմոնյան]] # [[Խոակին Պողոսյան]] === Բարելումներ === # [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265 # [[Արմյանսկ]] / +20 758 # [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475 # [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266 # [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553 # [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517 # [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260 # [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807 # [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563 # [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405 # [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133 # [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210 # [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362 # [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396 # [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176 # [[Նորա Ադամյան]] /+5823 ==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)== == --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) == == [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) == # [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում) # [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում) # [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում) # [[Վարդգես Մահտեսյան]] # [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]] # [[Վարուժան Հերկելյան]] # [[Մանգասար Մանգասարյան]] 77fz2n63rly6r6t4xr7s8t5jide2q1n 8486563 8486489 2022-08-10T14:03:45Z KhachKar 122889 /* KhachKar */ wikitext text/x-wiki {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}} == Օրինակ == Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։ <div style="width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;"> <pre style="overflow:auto;"> == Մասնակցային անուն == # Հոդված # Հոդված </pre></div> <!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> == Հասմիկ Խլոյան== == ERJANIK == # [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]] == [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] == # Հոդված # Հոդված == [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում) # [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]] # [[Աշուղ]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]] # [[Ջնար]] '''Վ. Սուրենյանցի կտավներ''' # [[Ոտնահարված սրբություն]] # [[Զաբել թագուհու վերադարձը]] # [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]] # [[Ջարդից հետո]] # [[Սերենադ (նկար)]] # [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]] # [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]] # [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]] == [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Հայկական ասեղնագործություն]] # [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]] # [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում) == [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == 1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]] == [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]] == [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== # [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ) # [[Գառնիկ Մեհրաբյան]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]] # [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ) # [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]] # [[Բեթել եկեղեցի]] # [[Հերհերի ձոր]] # [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]] # [[Հայհուրումներ]] # [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]] # [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]] # [[Էդվարդ Ասրյան]] # [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ) # [[Օղուզլուի եկեղեցի]] # [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]] # [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]] # [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]] # [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]] == [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում) # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]] # [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]] # [[Երկիր (օրաթերթ)]] # [[Բագրատ Եսայան]] # [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756 # [[Հակոբ Վարդովյան]] - բարելավում +7585 # [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617 # [[Ձեռագիր MS 7117]] # [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044 # [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361 # [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] # [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]] # [[Օրդոյան եղբայրներ]] # [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]] # [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]] # [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]] # [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]] # [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]] # [[Ցիպնավանք]] # [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]] # [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]] # [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]] # [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]] # [[Գրիգոր Գերգերյան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]] # [[Մանուել Բաթակյան]] # [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]] # [[Պոլ Կուսսա]] # [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]] # [[Նենսի Չայլյան]] # [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == === Նոր հոդվածներ === # [[Զարի Էլմասյան]] # [[Կազարատ]] # [[Նելլի Սահակյան]] # [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] # [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] # [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] # [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]] # [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] # [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]] # [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]] # [[Գարրի Թադևոսյան]] # [[Արման Նազարյան]] # [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]] # [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]] # [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]] # [[Սամվել Մաթևոսյան]] # [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]] # [[Հրայր Ղարիբյան]] # [[Սերգեյ Ցիգալ]] # [[Հովհաննես Իսահակյան]] # [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]] # [[Լարիսա Պետրոսյան]] # [[Բենիկ Աբրահամյան]] # [[Իրակլի Գրուզինսկի]] # [[Ռուբեն Ռուբենով]] # [[Լարիսա Վասիլյան]] # [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]] # [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]] # [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]] # [[Արտյոմ Դալաքյան]] # [[Նատելլա Կրապիվինա]] # [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]] # [[Վլադիմիր Օմելյան]] # [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Մարկ Տկաչուկ]] # [[Վալերի Պորկույան]] # [[Արսեն Սավադով]] # [[Տիգրան Ուզլյան]] # [[Մերի Դերոս]] # [[Սերոբ Բեջանյան]] # [[Գարո Եփրեմյան]] # [[Ավակ Ուզլյան]] # [[Վլադիմիր Գևորկյան]] # [[Դենիս Կուրյան]] # [[Գալուստ Գեդել]] # [[Բարբարա Սահակյան]] # [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Արիֆ Յունուսով]] # [[Վազգեն Մանասյան]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]] # [[Էդուարդ Սողոմոնյան]] # [[Խոակին Պողոսյան]] === Բարելումներ === # [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265 # [[Արմյանսկ]] / +20 758 # [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475 # [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266 # [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553 # [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517 # [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260 # [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807 # [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563 # [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405 # [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133 # [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210 # [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362 # [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396 # [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176 # [[Նորա Ադամյան]] /+5823 ==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)== == --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) == == [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) == # [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում) # [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում) # [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում) # [[Վարդգես Մահտեսյան]] # [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]] # [[Վարուժան Հերկելյան]] # [[Մանգասար Մանգասարյան]] gtvx50escleciz6za08o7vzanl552ca 8486628 8486563 2022-08-10T16:29:46Z KhachKar 122889 /* KhachKar */ wikitext text/x-wiki {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}} == Օրինակ == Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։ <div style="width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;"> <pre style="overflow:auto;"> == Մասնակցային անուն == # Հոդված # Հոդված </pre></div> <!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> == Հասմիկ Խլոյան== == ERJANIK == # [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]] == [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] == # Հոդված # Հոդված == [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում) # [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]] # [[Աշուղ]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]] # [[Ջնար]] '''Վ. Սուրենյանցի կտավներ''' # [[Ոտնահարված սրբություն]] # [[Զաբել թագուհու վերադարձը]] # [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]] # [[Ջարդից հետո]] # [[Սերենադ (նկար)]] # [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]] # [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]] # [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]] == [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Հայկական ասեղնագործություն]] # [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]] # [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում) == [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == 1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]] == [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]] == [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== # [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ) # [[Գառնիկ Մեհրաբյան]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]] # [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ) # [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]] # [[Բեթել եկեղեցի]] # [[Հերհերի ձոր]] # [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]] # [[Հայհուրումներ]] # [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]] # [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]] # [[Էդվարդ Ասրյան]] # [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ) # [[Օղուզլուի եկեղեցի]] # [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]] # [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]] # [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]] # [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]] == [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում) # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]] # [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]] # [[Երկիր (օրաթերթ)]] # [[Բագրատ Եսայան]] # [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756 # [[Հակոբ Վարդովյան]] - բարելավում +7585 # [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617 # [[Ձեռագիր MS 7117]] # [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044 # [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361 # [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] # [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]] # [[Օրդոյան եղբայրներ]] # [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]] # [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]] # [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]] # [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]] # [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]] # [[Ցիպնավանք]] # [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]] # [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]] # [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]] # [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]] # [[Գրիգոր Գերգերյան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]] # [[Մանուել Բաթակյան]] # [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]] # [[Պոլ Կուսսա]] # [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]] # [[Նենսի Չայլյան]] # [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == === Նոր հոդվածներ === # [[Զարի Էլմասյան]] # [[Կազարատ]] # [[Նելլի Սահակյան]] # [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] # [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] # [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] # [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]] # [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] # [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]] # [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]] # [[Գարրի Թադևոսյան]] # [[Արման Նազարյան]] # [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]] # [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]] # [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]] # [[Սամվել Մաթևոսյան]] # [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]] # [[Հրայր Ղարիբյան]] # [[Սերգեյ Ցիգալ]] # [[Հովհաննես Իսահակյան]] # [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]] # [[Լարիսա Պետրոսյան]] # [[Բենիկ Աբրահամյան]] # [[Իրակլի Գրուզինսկի]] # [[Ռուբեն Ռուբենով]] # [[Լարիսա Վասիլյան]] # [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]] # [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]] # [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]] # [[Արտյոմ Դալաքյան]] # [[Նատելլա Կրապիվինա]] # [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]] # [[Վլադիմիր Օմելյան]] # [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Մարկ Տկաչուկ]] # [[Վալերի Պորկույան]] # [[Արսեն Սավադով]] # [[Տիգրան Ուզլյան]] # [[Մերի Դերոս]] # [[Սերոբ Բեջանյան]] # [[Գարո Եփրեմյան]] # [[Ավակ Ուզլյան]] # [[Վլադիմիր Գևորկյան]] # [[Դենիս Կուրյան]] # [[Գալուստ Գեդել]] # [[Բարբարա Սահակյան]] # [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Արիֆ Յունուսով]] # [[Վազգեն Մանասյան]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]] # [[Էդուարդ Սողոմոնյան]] # [[Խոակին Պողոսյան]] === Բարելումներ === # [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265 # [[Արմյանսկ]] / +20 758 # [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475 # [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266 # [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553 # [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517 # [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260 # [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807 # [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563 # [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405 # [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133 # [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210 # [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362 # [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396 # [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176 # [[Նորա Ադամյան]] /+5823 ==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)== == --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) == == [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) == # [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում) # [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում) # [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում) # [[Վարդգես Մահտեսյան]] # [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]] # [[Վարուժան Հերկելյան]] # [[Մանգասար Մանգասարյան]] ncsup2m21u522zmjwt5tca0o9e0v5o8 8486756 8486628 2022-08-10T19:16:39Z KhachKar 122889 /* KhachKar */ wikitext text/x-wiki {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}} == Օրինակ == Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։ <div style="width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;"> <pre style="overflow:auto;"> == Մասնակցային անուն == # Հոդված # Հոդված </pre></div> <!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> == Հասմիկ Խլոյան== == ERJANIK == # [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]] == [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] == # Հոդված # Հոդված == [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում) # [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]] # [[Աշուղ]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]] # [[Ջնար]] '''Վ. Սուրենյանցի կտավներ''' # [[Ոտնահարված սրբություն]] # [[Զաբել թագուհու վերադարձը]] # [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]] # [[Ջարդից հետո]] # [[Սերենադ (նկար)]] # [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]] # [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]] # [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]] == [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Հայկական ասեղնագործություն]] # [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]] # [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում) == [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == 1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]] == [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]] == [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== # [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ) # [[Գառնիկ Մեհրաբյան]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]] # [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ) # [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]] # [[Բեթել եկեղեցի]] # [[Հերհերի ձոր]] # [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]] # [[Հայհուրումներ]] # [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]] # [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]] # [[Էդվարդ Ասրյան]] # [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ) # [[Օղուզլուի եկեղեցի]] # [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]] # [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]] # [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]] # [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]] == [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում) # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] # [[Օշենտիոս Վրզարյան]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]] # [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]] # [[Երկիր (օրաթերթ)]] # [[Բագրատ Եսայան]] # [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756 # [[Հակոբ Վարդովյան]] - բարելավում +7585 # [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617 # [[Ձեռագիր MS 7117]] # [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044 # [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361 # [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] # [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]] # [[Օրդոյան եղբայրներ]] # [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]] # [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]] # [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]] # [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]] # [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]] # [[Ցիպնավանք]] # [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]] # [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]] # [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]] # [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]] # [[Գրիգոր Գերգերյան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]] # [[Մանուել Բաթակյան]] # [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]] # [[Պոլ Կուսսա]] # [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]] # [[Նենսի Չայլյան]] # [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == === Նոր հոդվածներ === # [[Զարի Էլմասյան]] # [[Կազարատ]] # [[Նելլի Սահակյան]] # [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] # [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] # [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] # [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]] # [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] # [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]] # [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]] # [[Գարրի Թադևոսյան]] # [[Արման Նազարյան]] # [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]] # [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]] # [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]] # [[Սամվել Մաթևոսյան]] # [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]] # [[Հրայր Ղարիբյան]] # [[Սերգեյ Ցիգալ]] # [[Հովհաննես Իսահակյան]] # [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]] # [[Լարիսա Պետրոսյան]] # [[Բենիկ Աբրահամյան]] # [[Իրակլի Գրուզինսկի]] # [[Ռուբեն Ռուբենով]] # [[Լարիսա Վասիլյան]] # [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]] # [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]] # [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]] # [[Արտյոմ Դալաքյան]] # [[Նատելլա Կրապիվինա]] # [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]] # [[Վլադիմիր Օմելյան]] # [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Մարկ Տկաչուկ]] # [[Վալերի Պորկույան]] # [[Արսեն Սավադով]] # [[Տիգրան Ուզլյան]] # [[Մերի Դերոս]] # [[Սերոբ Բեջանյան]] # [[Գարո Եփրեմյան]] # [[Ավակ Ուզլյան]] # [[Վլադիմիր Գևորկյան]] # [[Դենիս Կուրյան]] # [[Գալուստ Գեդել]] # [[Բարբարա Սահակյան]] # [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Արիֆ Յունուսով]] # [[Վազգեն Մանասյան]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]] # [[Էդուարդ Սողոմոնյան]] # [[Խոակին Պողոսյան]] === Բարելումներ === # [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265 # [[Արմյանսկ]] / +20 758 # [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475 # [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266 # [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553 # [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517 # [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260 # [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807 # [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563 # [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405 # [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133 # [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210 # [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362 # [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396 # [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176 # [[Նորա Ադամյան]] /+5823 ==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)== == --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) == == [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) == # [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում) # [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում) # [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում) # [[Վարդգես Մահտեսյան]] # [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]] # [[Վարուժան Հերկելյան]] # [[Մանգասար Մանգասարյան]] e5ok2hwoxvdbmfyeoc4zpx3h1hawm5o 8486810 8486756 2022-08-10T20:07:42Z KhachKar 122889 /* KhachKar */ wikitext text/x-wiki {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}} == Օրինակ == Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։ <div style="width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;"> <pre style="overflow:auto;"> == Մասնակցային անուն == # Հոդված # Հոդված </pre></div> <!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> == Հասմիկ Խլոյան== == ERJANIK == # [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]] == [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] == # Հոդված # Հոդված == [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում) # [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]] # [[Աշուղ]] # [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]] # [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]] # [[Ջնար]] '''Վ. Սուրենյանցի կտավներ''' # [[Ոտնահարված սրբություն]] # [[Զաբել թագուհու վերադարձը]] # [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]] # [[Ջարդից հետո]] # [[Սերենադ (նկար)]] # [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]] # [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]] # [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]] == [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Հայկական ասեղնագործություն]] # [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]] # [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում) == [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) == 1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]] == [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]] == [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== # [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ) # [[Գառնիկ Մեհրաբյան]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]] # [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ) # [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]] # [[Բեթել եկեղեցի]] # [[Հերհերի ձոր]] # [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]] # [[Հայհուրումներ]] # [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]] # [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]] # [[Էդվարդ Ասրյան]] # [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ) # [[Օղուզլուի եկեղեցի]] # [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]] # [[Բրդաձորի քարակոթող]] # [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]] # [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]] # [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]] # [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]] == [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում) # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] # [[Օշենտիոս Վրզարյան]] # [[Միքայել Հակոբով]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) == # [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]] # [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]] # [[Երկիր (օրաթերթ)]] # [[Բագրատ Եսայան]] # [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756 # [[Հակոբ Վարդովյան]] - բարելավում +7585 # [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617 # [[Ձեռագիր MS 7117]] # [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044 # [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361 # [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] # [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]] # [[Օրդոյան եղբայրներ]] # [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]] # [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]] # [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]] # [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]] # [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]] # [[Ցիպնավանք]] # [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]] # [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]] # [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]] # [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]] # [[Գրիգոր Գերգերյան]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]] # [[Մանուել Բաթակյան]] # [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]] # [[Պոլ Կուսսա]] # [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]] # [[Նենսի Չայլյան]] # [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == === Նոր հոդվածներ === # [[Զարի Էլմասյան]] # [[Կազարատ]] # [[Նելլի Սահակյան]] # [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] # [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] # [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] # [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]] # [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] # [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]] # [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]] # [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]] # [[Գարրի Թադևոսյան]] # [[Արման Նազարյան]] # [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]] # [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]] # [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]] # [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]] # [[Սամվել Մաթևոսյան]] # [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]] # [[Հրայր Ղարիբյան]] # [[Սերգեյ Ցիգալ]] # [[Հովհաննես Իսահակյան]] # [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]] # [[Լարիսա Պետրոսյան]] # [[Բենիկ Աբրահամյան]] # [[Իրակլի Գրուզինսկի]] # [[Ռուբեն Ռուբենով]] # [[Լարիսա Վասիլյան]] # [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]] # [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]] # [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]] # [[Արտյոմ Դալաքյան]] # [[Նատելլա Կրապիվինա]] # [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]] # [[Վլադիմիր Օմելյան]] # [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Մարկ Տկաչուկ]] # [[Վալերի Պորկույան]] # [[Արսեն Սավադով]] # [[Տիգրան Ուզլյան]] # [[Մերի Դերոս]] # [[Սերոբ Բեջանյան]] # [[Գարո Եփրեմյան]] # [[Ավակ Ուզլյան]] # [[Վլադիմիր Գևորկյան]] # [[Դենիս Կուրյան]] # [[Գալուստ Գեդել]] # [[Բարբարա Սահակյան]] # [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]] # [[Արիֆ Յունուսով]] # [[Վազգեն Մանասյան]] # [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]] # [[Էդուարդ Սողոմոնյան]] # [[Խոակին Պողոսյան]] === Բարելումներ === # [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265 # [[Արմյանսկ]] / +20 758 # [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475 # [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266 # [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553 # [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517 # [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260 # [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807 # [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563 # [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405 # [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133 # [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210 # [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362 # [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396 # [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176 # [[Նորա Ադամյան]] /+5823 ==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)== == --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) == == [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) == # [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում) # [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում) # [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում) # [[Վարդգես Մահտեսյան]] # [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]] # [[Վարուժան Հերկելյան]] # [[Մանգասար Մանգասարյան]] pnzf9atncze2pk2x0n81x8vnurtjoa5 0 1095651 8486923 8486486 2022-08-11T00:06:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Անաղբյուր էջ|2022,8,10}} {{Տեղեկաքարտ Դերասան | անուն = Իննա Խոջամիրյան | Բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = | պատկերի չափ = 250px | նկարագիր = | Հասակը՝ = | Ծնվել է՝ = [[սեպտեմբերի 25]], [[1995]] (26 տարեկան) | Ծնվելու վայր՝ = [[Տաշիր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] | Վախճանի օր՝ = | Վախճանվել է՝ = | Քաղաքացիություն՝ = {{դրոշ|Հայաստան}} [[Հայաստան]] | Հպատակություն՝ = | Ազգություն՝ = հայ | Կրոն՝ = քրիստոնյա | Այլ անուն(ներ) = | Մասնագիտություն = [[դերասանուհի]] | Ակտիվ շրջան = 2013-ից մինչ օրս | Ժանրեր = | Ընտրանի = | հայր՝ = | Ամուսին(ներ) = | Համատեղ ապրող(ներ) = | Երեխա(ներ) = | Պարգևներ և մրցանակներ՝ = | imdb_id = | ԿինոՊոիսկ_id = | Վեբկայք = | Վիքիպահեստ = | Օսկար = | afiawards = | arielaward = | BAFTA = | bfjaawards = | Սեզար = | emmyawards = | filmfareawards = | geminiawards = | goldencalfawards = | Ոսկե Գլոբուս = | Սատուրն = | Ոսկե Ազնվամորի = | Վենետիկի կինոփառատոն = | Գոյա (կինոմրցանակ) = | Բեռլինի կինոփառատոն = | Ոսկե ծիրան = | Կաննի կինոփառատոն = | Նիկա (կինոմրցանակ) = | grammyawards = | laurenceolivierawards = | iftaawards = | naacpimageawards = | nationalfilmawards = | sagawards = | tonyawards = | awards = }} '''Իննա Վաղինակի Խոջամիրյան''' ([[սեպտեմբերի 25]], [[1995]], [[Տաշիր]], [[Լոռի բերդ (գյուղ)|Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]]), հայ դերասանուհի։ == Կենսագրություն == Իննա Խոջամիրյանը ծնվել է 1995 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Լոռու մարզ|Լոռու մարզի]] [[Տաշիր]] քաղաքում։ Նախ ուսում է ստացել Տաշիրի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցում, ապա Ստեփանավանի Հովհաննես Թումանյանի անվան ավագ դպրոցում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի Պետական Համալսարան]]ի Փիլիսոփայության և հոգեբանության ֆակուլտետ։ 2012-2016 թվականների սովորել է հոգեբանության բաժնում, 2016 թվականից շարունակել ուսումը նույն բաժնում՝ ստանալով մագիստրոսի կոչում։ == Ստեղծագործական գործունեությունը == Որպես հոգեբան աշխատել է շատ կարճ ժամանակ։ Դերասանական գործունեությունը սկսել է 2013 թվականին։ Դերասանուհին նկարահանվել է հետևյալ նախագծերում` «Անցյալի ստվերներ» (2013-2014, Շանթ ՀԸ), «Սահմանին 1/2» (2015-2017, Շանթ ՀԸ), «Թաքնված սեր» (2016, Շանթ ՀԸ), «Օտարը» (2017, Շանթ ՀԸ), «Էլենի օրագիրը 1/2» (2017-2019, Շանթ ՀԸ), «Երկուսով» (2019-2021, Շանթ ՀԸ), «Why women's women's» (2020, Շանթ ՀԸ) «Կհանդիպենք Անտառի տնակում» (2021, Նոր Հայաստան) «Բեկորներ» (2021-2022, Շանթ ՀԸ)։ Դերասանուհին իր գործունեությունը թատրոնում սկսել է հանդես գալով [[Գաբրիել Գարսիա Մարկես]]ի «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացման մեջ հանդես գալով։ Ներկայացման առաջնախաղը տեղի է ունեցել 2019 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն]]ի «Մհեր Մկրտչյան» փոքր դահլիճում<ref>[https://escs.am/am/news/5101 «Երկնագույն շան աչքերը». պրեմիերա Գյումրու թատրոնում]</ref>։ «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացվել է նաև [[Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն|Երևանի Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն]]ի, Երևանի Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնի, [[Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն|Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի]] բեմերում։ Հյուրախաղերով հանդես է եկել նաև ''Սանկտ Պետերբուրգ''ում` «Балтийский дом» թատրոնում։ == Ֆիլմագրոոթյուն == {| class="wikitable sortable" !Տարի !Անվանում !Կերպար |- |[[2013]]-[[2014]] |«Անցյալի ստվերներ» |Սոնա |- |[[2015]]-[[2017]] |«Սահմանին» |Շուշան/Մանե |- |[[2016]] |«Թաքնված սեր» |Լիզա/Անի |- |[[2017]] |«Օտարը» |Վիկա |- |[[2017]]-[[2019]] |«Էլենի օրագիրը» |Էլեն |- |[[2019]]-[[2021]] |«Երկուսով» |Մանե |- |[[2020]] |«Why womens womens» |Մերի |- |[[2021]] |«Կհանդիպենք անտառի տնակում» |Լյուսի |- |[[2021]]-[[2022]] |«Բեկորներ» |Մարթա |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:1995 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Սեպտեմբերի 25 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Տաշիր քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ դերասանուհիներ]] [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]] nsyy21uo3y8ndypxk9w331s0fa72iz4 8487087 8486923 2022-08-11T09:50:28Z 37.252.92.151 wikitext text/x-wiki {{Անաղբյուր էջ|2022,8,10}} {{Տեղեկաքարտ Դերասան | անուն = Իննա Խոջամիրյան | Բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = | պատկերի չափ = 250px | նկարագիր = | Հասակը՝ = | Ծնվել է՝ = [[սեպտեմբերի 25]], [[1995]] (26 տարեկան) | Ծնվելու վայր՝ = [[Տաշիր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] | Վախճանի օր՝ = | Վախճանվել է՝ = | Քաղաքացիություն՝ = {{դրոշ|Հայաստան}} [[Հայաստան]] | Հպատակություն՝ = | Ազգություն՝ = հայ | Կրոն՝ = քրիստոնյա | Այլ անուն(ներ) = | Մասնագիտություն = [[դերասանուհի]] | Ակտիվ շրջան = 2013-ից մինչ օրս | Ժանրեր = | Ընտրանի = | հայր՝ = | Ամուսին(ներ) = | Համատեղ ապրող(ներ) = | Երեխա(ներ) = | Պարգևներ և մրցանակներ՝ = | imdb_id = | ԿինոՊոիսկ_id = | Վեբկայք = | Վիքիպահեստ = | Օսկար = | afiawards = | arielaward = | BAFTA = | bfjaawards = | Սեզար = | emmyawards = | filmfareawards = | geminiawards = | goldencalfawards = | Ոսկե Գլոբուս = | Սատուրն = | Ոսկե Ազնվամորի = | Վենետիկի կինոփառատոն = | Գոյա (կինոմրցանակ) = | Բեռլինի կինոփառատոն = | Ոսկե ծիրան = | Կաննի կինոփառատոն = | Նիկա (կինոմրցանակ) = | grammyawards = | laurenceolivierawards = | iftaawards = | naacpimageawards = | nationalfilmawards = | sagawards = | tonyawards = | awards = }} '''Իննա Վաղինակի Խոջամիրյան''' ([[սեպտեմբերի 25]], [[1995]], [[Տաշիր]], [[Լոռի բերդ (գյուղ)|Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]]), հայ դերասանուհի։ == Կենսագրություն == Իննա Խոջամիրյանը ծնվել է 1995 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Լոռու մարզ|Լոռու մարզի]] [[Տաշիր]] քաղաքում։ Նախ ուսում է ստացել Տաշիրի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցում, ապա Ստեփանավանի Հովհաննես Թումանյանի անվան ավագ դպրոցում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի Պետական Համալսարան]]ի Փիլիսոփայության և հոգեբանության ֆակուլտետ։ 2012-2016 թվականների սովորել է հոգեբանության բաժնում, 2016 թվականից շարունակել ուսումը նույն բաժնում՝ ստանալով մագիստրոսի կոչում։ == Ստեղծագործական գործունեությունը == Որպես հոգեբան աշխատել է շատ կարճ ժամանակ։ Դերասանական գործունեությունը սկսել է 2013 թվականին։ Դերասանուհին նկարահանվել է հետևյալ նախագծերում` «Անցյալի ստվերներ» (2013-2014, Շանթ ՀԸ), «Սահմանին 1/2» (2015-2017, Շանթ ՀԸ), «Թաքնված սեր» (2016, Շանթ ՀԸ), «Օտարը» (2017, Շանթ ՀԸ), «Էլենի օրագիրը 1/2» (2017-2019, Շանթ ՀԸ), «Երկուսով» (2019-2021, Շանթ ՀԸ), «Why women's women's» (2020, Շանթ ՀԸ) «Կհանդիպենք Անտառի տնակում» (2021, Նոր Հայաստան) «Բեկորներ» (2021-2022, Շանթ ՀԸ)։ Դերասանուհին իր գործունեությունը թատրոնում սկսել է հանդես գալով [[Գաբրիել Գարսիա Մարկես]]ի «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացման մեջ հանդես գալով։ Ներկայացման առաջնախաղը տեղի է ունեցել 2019 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն]]ի «Մհեր Մկրտչյան» փոքր դահլիճում<ref>[https://escs.am/am/news/5101 «Երկնագույն շան աչքերը». պրեմիերա Գյումրու թատրոնում]</ref>։ «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացվել է նաև [[Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն|Երևանի Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն]]ի, Երևանի Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնի, [[Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն|Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի]] բեմերում։ Հյուրախաղերով հանդես է եկել նաև ''Սանկտ Պետերբուրգ''ում` «Балтийский дом» թատրոնում։ == Ֆիլմագրոոթյուն == {| class="wikitable sortable" !Տարի !Անվանում !Կերպար |- |[[2013]]-[[2014]] |«Անցյալի ստվերներ» |Սոնա |- |[[2015]],[[2017]] |«Սահմանին» |Շուշան/Մանե |- |[[2016]] |«Թաքնված սեր» |Լիզա/Անի |- |[[2017]] |«Օտարը» |Վիկա |- |[[2017]]-[[2019]] |«Էլենի օրագիրը» |Էլեն |- |[[2019]]-[[2021]] |«Երկուսով» |Մանե |- |[[2020]] |«Why womens womens» |Մերի |- |[[2021]] |«Կհանդիպենք անտառի տնակում» |Լյուսի |- |[[2021]]-[[2022]] |«Բեկորներ» |Մարթա |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:1995 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Սեպտեմբերի 25 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Տաշիր քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ դերասանուհիներ]] [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]] hda82y8pbejxkeyefipue6p5vbzlrjn 8487088 8487087 2022-08-11T09:51:02Z 37.252.92.151 wikitext text/x-wiki {{Անաղբյուր էջ|2022,8,10}} {{Տեղեկաքարտ Դերասան | անուն = Իննա Խոջամիրյան | Բնագիր ԱԱՀ = | պատկեր = | պատկերի չափ = 250px | նկարագիր = | Հասակը՝ = | Ծնվել է՝ = [[սեպտեմբերի 25]], [[1995]] (26 տարեկան) | Ծնվելու վայր՝ = [[Տաշիր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] | Վախճանի օր՝ = | Վախճանվել է՝ = | Քաղաքացիություն՝ = {{դրոշ|Հայաստան}} [[Հայաստան]] | Հպատակություն՝ = | Ազգություն՝ = հայ | Կրոն՝ = քրիստոնյա | Այլ անուն(ներ) = | Մասնագիտություն = [[դերասանուհի]] | Ակտիվ շրջան = 2013-ից մինչ օրս | Ժանրեր = | Ընտրանի = | հայր՝ = | Ամուսին(ներ) = | Համատեղ ապրող(ներ) = | Երեխա(ներ) = | Պարգևներ և մրցանակներ՝ = | imdb_id = | ԿինոՊոիսկ_id = | Վեբկայք = | Վիքիպահեստ = | Օսկար = | afiawards = | arielaward = | BAFTA = | bfjaawards = | Սեզար = | emmyawards = | filmfareawards = | geminiawards = | goldencalfawards = | Ոսկե Գլոբուս = | Սատուրն = | Ոսկե Ազնվամորի = | Վենետիկի կինոփառատոն = | Գոյա (կինոմրցանակ) = | Բեռլինի կինոփառատոն = | Ոսկե ծիրան = | Կաննի կինոփառատոն = | Նիկա (կինոմրցանակ) = | grammyawards = | laurenceolivierawards = | iftaawards = | naacpimageawards = | nationalfilmawards = | sagawards = | tonyawards = | awards = }} '''Իննա Վաղինակի Խոջամիրյան''' ([[սեպտեմբերի 25]], [[1995]], [[Տաշիր]], [[Լոռի բերդ (գյուղ)|Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]]), հայ դերասանուհի։ == Կենսագրություն == Իննա Խոջամիրյանը ծնվել է 1995 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Լոռու մարզ|Լոռու մարզի]] [[Տաշիր]] քաղաքում։ Նախ ուսում է ստացել Տաշիրի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցում, ապա Ստեփանավանի Հովհաննես Թումանյանի անվան ավագ դպրոցում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի Պետական Համալսարան]]ի Փիլիսոփայության և հոգեբանության ֆակուլտետ։ 2012-2016 թվականների սովորել է հոգեբանության բաժնում, 2016 թվականից շարունակել ուսումը նույն բաժնում՝ ստանալով մագիստրոսի կոչում։ == Ստեղծագործական գործունեությունը == Որպես հոգեբան աշխատել է շատ կարճ ժամանակ։ Դերասանական գործունեությունը սկսել է 2013 թվականին։ Դերասանուհին նկարահանվել է հետևյալ նախագծերում` «Անցյալի ստվերներ» (2013-2014, Շանթ ՀԸ), «Սահմանին 1/2» (2015-2017, Շանթ ՀԸ), «Թաքնված սեր» (2016, Շանթ ՀԸ), «Օտարը» (2017, Շանթ ՀԸ), «Էլենի օրագիրը 1/2» (2017-2019, Շանթ ՀԸ), «Երկուսով» (2019-2021, Շանթ ՀԸ), «Why women's women's» (2020, Շանթ ՀԸ) «Կհանդիպենք Անտառի տնակում» (2021, Նոր Հայաստան) «Բեկորներ» (2021-2022, Շանթ ՀԸ)։ Դերասանուհին իր գործունեությունը թատրոնում սկսել է հանդես գալով [[Գաբրիել Գարսիա Մարկես]]ի «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացման մեջ հանդես գալով։ Ներկայացման առաջնախաղը տեղի է ունեցել 2019 թվականի սեպտեմբերի 25-ին [[Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն]]ի «Մհեր Մկրտչյան» փոքր դահլիճում<ref>[https://escs.am/am/news/5101 «Երկնագույն շան աչքերը». պրեմիերա Գյումրու թատրոնում]</ref>։ «Երկնագույն շան աչքերը» ներկայացվել է նաև [[Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն|Երևանի Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն]]ի, Երևանի Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնի, [[Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն|Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի]] բեմերում։ Հյուրախաղերով հանդես է եկել նաև ''Սանկտ Պետերբուրգ''ում` «Балтийский дом» թատրոնում։ == Ֆիլմագրոոթյուն == {| class="wikitable sortable" !Տարի !Անվանում !Կերպար |- |[[2013]]-[[2014]] |«Անցյալի ստվերներ» |Սոնա |- |[[2015]], [[2017]] |«Սահմանին» |Շուշան/Մանե |- |[[2016]] |«Թաքնված սեր» |Լիզա/Անի |- |[[2017]] |«Օտարը» |Վիկա |- |[[2017]]-[[2019]] |«Էլենի օրագիրը» |Էլեն |- |[[2019]]-[[2021]] |«Երկուսով» |Մանե |- |[[2020]] |«Why womens womens» |Մերի |- |[[2021]] |«Կհանդիպենք անտառի տնակում» |Լյուսի |- |[[2021]]-[[2022]] |«Բեկորներ» |Մարթա |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:1995 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Սեպտեմբերի 25 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Տաշիր քաղաքում ծնվածներ]] [[Կատեգորիա:Հայ դերասանուհիներ]] [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]] tdh20z0jlb8qlzqty9e3eijc50udtul 2 1095789 8486562 8483158 2022-08-10T14:03:25Z KhachKar 122889 /* Իմ ստեղծած հոդվածները */ wikitext text/x-wiki {{Բաբելոն|hy|en-2|ru-3}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/մասնակից}} == Իմ ստեղծած հոդվածները == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] 7fo5uxmkyh89khzl09m74jat14ltrzr 8486627 8486562 2022-08-10T16:29:26Z KhachKar 122889 /* Իմ ստեղծած հոդվածները */ wikitext text/x-wiki {{Բաբելոն|hy|en-2|ru-3}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/մասնակից}} == Իմ ստեղծած հոդվածները == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] 1ufobts365so0horcqi5cul7dvxrrs3 8486754 8486627 2022-08-10T19:16:12Z KhachKar 122889 /* Իմ ստեղծած հոդվածները */ wikitext text/x-wiki {{Բաբելոն|hy|en-2|ru-3}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/մասնակից}} == Իմ ստեղծած հոդվածները == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] # [[Օշենտիոս Վրզարյան]] f2n0ntjc1sj23yqmz4i80txqr3lqbg7 8486806 8486754 2022-08-10T19:59:59Z KhachKar 122889 /* Իմ ստեղծած հոդվածները */ wikitext text/x-wiki {{Բաբելոն|hy|en-2|ru-3}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/մասնակից}} == Իմ ստեղծած հոդվածները == # [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]] # [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]] # [[Բարսեղ Շահպազ]] # [[Հովհաննես Լռակյաց]] # [[ArmSat-1]] # [[Ռաֆայել Հակոբյան]] # [[Մարգարիտա Մոնե]] # [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]] # [[Մարիաննա Մուկուչյան]] # [[Սարան Ալեքսանդրյան]] # [[Ռոժե Բալյան]] # [[Ալեք Կոստանդինոս]] # [[Օննիկ Դինքջյան]] # [[Արման Մալումյան]] # [[Աստղիկ Սիրանոսյան]] # [[Միշել Պետրոսյան]] # [[Լեա Սալամե]] # [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]] # [[Մկրտիչ Գարդաշյան]] # [[Րաֆֆի Շարտ]] # [[Աշոտ Արիյան]] # [[Սաֆինազ]] # [[Միխայիլ Սիմոնյան]] # [[Վլադիմիր Թաթոսով]] # [[Յուհաննա ալ-Արմանի]] # [[Ջորջ Գազազյան]] # [[Վահրամ Մանավյան]] # [[Նուրիցա Մաթոսյան]] # [[Բոյ Էդգար]] # [[Աննա Պողիկյան]] # [[Արմին Կիոմյագի]] # [[Ստեֆանի Թենսի]] # [[Միսակ Թերզիբաշյան]] # [[Արմեն Հակոբ]] # [[Շուշան Սիրանոսյան]] # [[Արման (լուսանկարիչ)]] # [[Պիետրո Քուչուկյան]] # [[Ժերար Սվազլյան]] # [[Գաբրիել Լեքեջյան]] # [[Դեմիս Օհանջանյան]] # [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]] # [[Յուրի Մելիքով]] # [[Հովսեփ Ազնավուր]] # [[Ֆելիքս Աբրահամյան]] # [[Ջուլիան Բիզանտին]] # [[Ալեն Ջոն]] # [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]] # [[Ժակ Քալայջյան]] # [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]] # [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]] # [[Սևան Մալիքյան]] # [[Ջեննի Շիրքոր]] # [[Տանյա Սեղաչյան]] # [[Դանիել Բիլալյան]] # [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]] # [[Ալեն Միկլի]] # [[Գի Թերջանյան]] # [[Զոլտան Նուրիջանի]] # [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]] # [[Վիգեն Չըթըրյան]] # [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]] # [[Ջեյմս Կառնուսյան]] # [[Ջոն Բասմաջյան]] # [[ՏերՀովա]] # [[Սթիվեն Հանեսյան]] # [[Բրյուս Պողոսյան]] # [[Վարուժան Գորջյան]] # [[Գարեգին Մարգարյան]] # [[Բորիս Մարտիրոսյան]] # [[Լյուդմիլա Նիկոյան]] # [[Գաբրիել Վահանյան]] # [[Փիթեր Ջուքս]] # [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]] # [[Հովան Սիմոնյան]] # [[Եսայի Մինասյան]] # [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]] # [[Bbno$]] # [[Գրիգոր Փամբուկչյան]] # [[Պետրու Միսիր]] # [[Օշենտիոս Վրզարյան]] # [[Միքայել Հակոբով]] 5bf2c9nz9li4zshf70ff5tjl6e5igsg 0 1096105 8486763 8464239 2022-08-10T19:20:02Z InternetArchiveBot 101881 Ավելացրեք 1 գիրք [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն]] (20220810sim)) #IABot (v2.0.8.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Լճացման դարաշրջան''' ({{lang-ru|Период застоя}}, կամ Эпо́ха засто́я, նշանակում է լճացման ժամանակաշրջան), տերմին, որը հորինել է [[Միխայիլ Գորբաչով]]ը՝ նկարագրելու այն բացասական ձևը, որով նա դիտարկում էր տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական ոլորտները։ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] քաղաքականությունը, որը սկսվել է [[Լեոնիդ Բրեժնև]]ի կառավարման տարիներին (1964–1982) և շարունակվել [[Յուրի Անդրոպով]]ի (1982–1984) և [[Կոնստանտին Չեռնենկո]]յի (1984–1985)<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/russia/ |title=The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=2015-09-07}}</ref>{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=1–2}} օրոք։ Այն երբեմն կարելի է անվանել ''Բրեժնևյան լճացում''։ ==Տերմինաբանություն== Բրեժնևի ղեկավարության շրջանում «Լճացման դարաշրջան» տերմինը չէր օգտագործվում։ Փոխարենը Բրեժնևն օգտագործեց «զարգացած սոցիալիզմի ժամանակաշրջան» տերմինը (ռուս. период развитого социализма) այն ժամանակաշրջանի համար, որը սկսվեց 1971թվականին{{sfn|Dowlah|Elliott|1997|pp=[https://books.google.com/books?id=qR9jm_67uo4C&pg=PA148 148–149]}}։ 1980-ականներին էր, որ Խորհրդային Միության առաջնորդ Միխայիլ Գորբաչովը ստեղծեց «Լճացման դարաշրջան» տերմինը՝ նկարագրելու այն տնտեսական դժվարությունները, որոնք առաջացան, երբ Լեոնիդ Բրեժնևը ղեկավարեց Խորհրդային Միությունը 1964-1982 թվականներին։ Հետագայում գիտնականները տարաձայնություններ ունեցան դրա ժամկետների, նշանակության և պատճառների շուրջ{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=1}}։ լճացումը։ Գորբաչովի կողմնակիցները քննադատել են Բրեժնևին և ընդհանրապես Բրեժնևի վարչակազմին չափազանց պահպանողական լինելու և ժամանակի հետ փոխվել չկարողանալու համար{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=2}}։ ==Պատմություն== 1953 թվականին Խորհրդային Միության առաջնորդ Իոսիֆ Ստալինի մահից հետո սկսվեց քաղաքականության փոփոխության ծրագիր, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես ապաստալինացում։ Նիկիտա Խրուշչովը, ով հետևում էր Ստալինին որպես Խորհրդային Միության առաջնորդ, համեմատաբար ազատական ​​բարեփոխումներ կատարեց այն ժամանակաշրջանում, որը հայտնի էր որպես Խրուշչովյան հալոց։ Այնուամենայնիվ, 1962 թվականի Մանեժի գործը, որի ընթացքում Խրուշչովը հրապարակայնորեն քննադատում էր խորհրդային արվեստի ցուցահանդեսը, հանգեցրեց արվեստի նկատմամբ կոմունիստական ​​կուսակցության վերահսկողության վերահաստատմանը և նշանավորեց մշակութային հալեցման վերջի սկիզբը<ref>{{cite journal|journal=Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History|doi=10.1353/kri.2005.0058|first=Susan Emily|last=Reid|publisher=Slavica Publishers|volume=6|issue=4|year=2005|pages=673–716|title=In the Name of the People: The Manege Affair Revisited|s2cid=159693587}}</ref>։ Բրեժնևը փոխարինեց Խրուշչովին Խորհրդային Միության ղեկավարի պաշտոնում 1964 թվականին։ Բրեժնևյան դարաշրջանը (1964–1982) սկսվեց բարձր տնտեսական աճով և աճող բարգավաճմամբ, սակայն աստիճանաբար կուտակվեցին զգալի խնդիրներ սոցիալական, քաղաքական և տնտեսական ոլորտներում։ Սոցիալական լճացումը սկսվեց Բրեժնևի իշխանության գալուց հետո, երբ նա չեղյալ հայտարարեց Խրուշչովի մի քանի բարեփոխումներ և մասամբ վերականգնեց ստալինյան քաղաքականությունը{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=143}}։ Որոշ մեկնաբաններ սոցիալական լճացման սկիզբը համարում են Սինյավսկի-Դանիել դատավարությունը 1966թվականին, որը նշանավորեց Խրուշչովյան հալոցքի ավարտը, իսկ մյուսները դա համարում են 1968թվականի գերոնտոկրատիայի<ref>{{Cite book |author1=Bischof, Günter |author2=Karner, Stefan |author3=Ruggenthaler, Peter | title = The Prague Spring and the Warsaw Pact invasion of Czechoslovakia in 1968 | publisher = [[Rowman & Littlefield]] | year = 2010 | isbn = 978-0-7391-4304-9 | page = [https://books.google.com/books?id=EquVE6gEB6AC&pg=PA92 92] }}</ref>, որն առաջացել է որպես կայունության քաղաքականության մաս։ Գիտնականների մեծամասնությունը տնտեսական լճացման մեկնարկային տարի համարեց 1975 թվականը, թեև ոմանք պնդում են, որ այն սկսվել է դեռևս 1960-ական թվականներին։ Արդյունաբերության աճի տեմպերը նվազել են 1970-ականներին, քանի որ ծանր արդյունաբերությունը և սպառազինության արդյունաբերությունը առաջնահերթություն են ստացել, մինչդեռ խորհրդային սպառողական ապրանքներն անտեսվել են<ref>{{cite web|title=1964-1982 - The Period of Stagnation|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/russia/cccp-history-period-of-stagnation.htm|website=GlobalSecurity.org|access-date=2 August 2017}}</ref>։ 1972 թվականին արտադրված բոլոր սպառողական ապրանքների արժեքը մանրածախ գներով կազմել է մոտ 118 միլիարդ ռուբլի<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=VV2irCX9gfAC&q=ussr+output+ruble&pg=PA36|title=The Reconstructed 1972 Input-output Tables for Eight Soviet Republics (Manufactured goods sector was worth 118 billion rubles in 1972)|author=James W. Gillula|date=1983|publisher=U.S. Department of Commerce, Bureau of the Census|access-date=2 January 2016}}</ref>։ Պատմաբանները, գիտնականները և մասնագետները անորոշ են, թե ինչն է առաջացրել լճացումը, ոմանք պնդում են, որ կառավարող տնտեսությունը տուժել է համակարգային թերություններից, որոնք արգելակում են աճը։ Մյուսները պնդում են, որ բարեփոխումների բացակայությունը կամ ռազմական ոլորտում մեծ ծախսերը հանգեցրել են լճացման։ Բրեժնևին հետմահու քննադատել են այն բանի համար, որ նա քիչ բան է արել տնտեսական իրավիճակը բարելավելու համար։ Նրա կառավարման ողջ ընթացքում ոչ մի լուրջ բարեփոխում չսկսվեց, և առաջարկված մի քանի բարեփոխումները կամ շատ համեստ էին, կամ դեմ էին խորհրդային ղեկավարության մեծամասնությանը։ Նախարարների խորհրդի (կառավարության) նախագահ Ալեքսեյ Կոսիգինը երկու համեստ բարեփոխում կատարեց 1970-ականներին՝ 1965-ի իր ավելի արմատական ​​բարեփոխումների ձախողումից հետո և փորձեց հակադարձել աճի նվազման միտումը։ 1970-ականներին Բրեժնևը բավականաչափ ուժ էր համախմբել՝ կասեցնելու Կոսիգինի «արմատական» բարեփոխման փորձերը։ 1982 թվականի նոյեմբերին Բրեժնևի մահից հետո Յուրի Անդրոպովը փոխարինեց նրան խորհրդային առաջնորդի պաշտոնում։ Բրեժնևի ժառանգությունը Խորհրդային Միություն էր, որը շատ ավելի քիչ դինամիկ էր, քան 1964 թվականին իշխանությունը ստանձնելու ժամանակ։ Անդրոպովի կարճ կառավարման ընթացքում համեստ բարեփոխումներ իրականացվեցին. Նա մահացավ մեկ տարի անց՝ 1984 թվականի փետրվարին։ Կոնստանտին Չեռնենկոն՝ նրա իրավահաջորդը, շարունակեց Անդրոպովի քաղաքականության մեծ մասը։ Տնտեսական խնդիրները, որոնք սկսվեցին Բրեժնևի օրոք, պահպանվեցին նաև այս կարճատև վարչակազմերում, և գիտնականները դեռևս քննարկում են, թե արդյոք իրականացված բարեփոխումների քաղաքականությունը բարելավեց երկրի տնտեսական իրավիճակը։ Լճացման դարաշրջանն ավարտվեց Գորբաչովի իշխանության գալով, որի ընթացքում քաղաքական և սոցիալական կյանքը ժողովրդավարացվեց, թեև տնտեսությունը դեռ լճացած էր<ref name="KHA"> {{Cite journal | last =Khazanov | first =Anatoly M. | title =Soviet Social Thought in the Period of Stagnation | url =https://archive.org/details/sim_philosophy-of-the-social-sciences_1992-06_22_2/page/231 | journal =Philosophy of the Social Sciences | year=1992 | volume = 22 | issue = 2 | pages = 231–237 | publisher =SAGE Publications | doi =10.1177/004839319202200205 }}</ref><ref name="ted">{{Cite journal | last =Grant | first =Ted | title =Russia, from Revolution to Counter-Revolution | journal =In Defence of Marxism | issue =Part 6 | date =22 September 2006 | url =http://www.marxist.com/russia-revolution-counterrevolution-44.htm | access-date =31 December 2011 | archive-date =6 February 2009 | archive-url =https://web.archive.org/web/20090206222615/http://www.marxist.com/russia-revolution-counterrevolution-44.htm | url-status =dead }}</ref>։ Գորբաչովի ղեկավարությամբ Կոմունիստական ​​կուսակցությունը 1985թվականին սկսեց արագացնել զարգացումը ծանր արդյունաբերության մեջ ֆինանսների զանգվածային ներարկումների միջոցով (Ուսկորենիե){{sfn|Service|2009|p=427}}։ Երբ դրանք ձախողվեցին, Կոմունիստական ​​կուսակցությունը վերակառուցեց (պերեստրոյկա) խորհրդային տնտեսությունը և կառավարությունը՝ ներմուծելով քվազիկապիտալիստական ​​(Խոզրաշչոտ) և ժողովրդավարական (դեմոկրատիզացիա) բարեփոխումներ։ Սրանք նպատակ ունեին վերականգնել Խորհրդային Միությունը, բայց ակամա հանգեցրին նրա լուծարմանը 1991 թվականին։ ==Տնտեսություն== ===Վերլուծություն=== Ռոբերտ Սերվիսը, «Ժամանակակից Ռուսաստանի պատմություն. ցարիզմից մինչև քսանմեկերորդ դար» գրքի հեղինակը պնդում է, որ աճող տնտեսական խնդիրների հետ մեկտեղ նվազել է աշխատողների կարգապահությունը{{sfn|Service|2009|p=416}}, ինչին կառավարությունը չի կարողացել արդյունավետորեն հակազդել զբաղվածության լիարժեք քաղաքականության պատճառով։ Ըստ Սերվիսի, այս քաղաքականությունը հանգեցրեց նրան, որ պետական ​​արդյունաբերությունները, ինչպիսիք են գործարանները, հանքերը և գրասենյակները, համալրվեցին ոչ կարգապահ և անարդյունավետ կադրերով, ինչը ի վերջո հանգեցրեց «աշխատանքային ամաչկոտ աշխատուժի» խորհրդային աշխատողների և ադմինիստրատորների շրջանում{{sfn|Service|2009|p=417}}։ Մինչ Խորհրդային Միությունը Բրեժնևի օրոք ուներ «երկրորդ ամենամեծ արդյունաբերական հզորությունը» Միացյալ Նահանգներից հետո և արտադրում էր ավելի շատ «պողպատ, նավթ, երկաթ, ցեմենտ և ... տրակտորներ», քան աշխարհի ցանկացած այլ երկիր{{sfn|Service|2009|p=397}}, «Սերվիս»-ը լուծում է խնդիրները{{sfn|Service|2009|p=402}}։ Բրեժնևյան ժամանակաշրջանում գյուղատնտեսությունը՝ որպես ապակոլեկտիվացման անհրաժեշտության ապացույց։ Մի խոսքով, Սերվիսը համարում է, որ խորհրդային տնտեսությունը այս ժամանակահատվածում դարձել է «ստատիկ»{{sfn|Service|2009|p=407}}, իսկ Բրեժնևի կայունության քաղաքականությունը «քաղաքական աղետի բաղադրատոմս» էր{{sfn|Service|2009|p=409}}։ Ռիչարդ Սակվան, «Խորհրդային Միության վերելքն ու անկումը. 1917–1991» գրքի հեղինակը, ավելի խղճուկ է նայում բրեժնևյան դարաշրջանին՝ պնդելով, որ աճի տեմպերը «անխոչընդոտ» ընկան 1950-ականներից մինչև 1980-ական թվականներին դրանք ամբողջությամբ դադարեցվեցին։ Այս լճացման նրա պատճառաբանությունն այն էր, որ ոչ հմուտ աշխատողների աճող պահանջարկը հանգեցրեց արտադրողականության և աշխատանքային կարգապահության անկմանը։ Սակվան կարծում է, որ կայունությունն ինքնին հանգեցրել է լճացման և պնդում է, որ առանց ուժեղ ղեկավարության «սովետական ​​սոցիալիզմը հակված է վերաճելու լճացման»<ref>{{Cite book | author = Sakwa, Richard | title = The Rise and Fall of the Soviet Union: 1917–1991 | publisher = [[Routledge]] | year = 1999 | isbn = 0-415-12290-2 | page = [https://books.google.com/books?id=EoQXhV8XTFUC&pg=PA339 339] | author-link = Richard Sakwa }}</ref>։ Ըստ «Բրեժնևի վերանայման» հեղինակներ Էդվին Բեկոնի և Մարկ Սենդլի՝ Բրեժնևի օրոք տնտեսությունը նույնքան դինամիկ էր, որքան Նիկիտա Խրուշչովի նախագահած տնտեսությունը, սակայն այս դինամիզմը կանգ էր առել այն ժամանակ, երբ Յուրի Անդրոպովը և այնուհետև Կոնստանտին Չեռնենկոն դարձավ գլխավոր քարտուղար{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=38}}։ Մարկ Հարիսոնը պնդում է, որ բրեժնևյան դարաշրջանի տնտեսական ցուցանիշները օբյեկտիվ չեն դիտարկվել, քանի որ ժամանակաշրջանի վերլուծությունը երբեմն օգտագործում է ավելի ցածր գնահատականներ{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=43–44}}։ Հարիսոնն այնուհետև պնդում է, որ 1928-1973 թվականներին խորհրդային տնտեսությունն աճել է մի փուլում, որը «մեկ օր» կգերազանցի Միացյալ Նահանգներին։ Միջազգային նավթային ճգնաժամի ընթացքում Խորհրդային Միության և Արևելյան բլոկի աճը կտրուկ դադարեց և կանգ առավ ավելի երկար ժամանակով, քան Արևմուտքում, ինչի հետևանքով տնտեսությունը սկսեց լճանալ{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=44–45}}{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=47}}։ Բացատրություններից մեկն, ըստ Հարիսոնի, այն է, որ խորհրդային տնտեսությունը չկարողացավ պահպանել իր էքստենսիվ աճի օրինաչափությունները։ Այլ բացատրությունները ներառում են՝ սովետական ​​և կոմունիստական ​​բլոկի բացակայությունը, այլ ազգերի հետ թափանցիկությունը, որը խոչընդոտում է գլոբալացմանը և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո «մշտական» տնտեսական բումի սխալ մեկնաբանումը, որը հանգեցնում է սխալ տնտեսական որոշումների{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=53}}{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=54}}։ Նա պնդում է, որ Անդրոպովի և Չեռնենկոյի տնտեսական քաղաքականությունը բարելավել է տնտեսական իրավիճակը երկրում, և Միխայիլ Գորբաչովը ժառանգել է ավելի դինամիկ և կենսունակ տնտեսություն «նախաճգնաժամային իրավիճակում», որտեղ տնտեսությունը դեռևս աճում էր ցածր ներքին և արտաքին պարտքերով։, համեմատած այն տնտեսության հետ, որը ժառանգել են Անդրոպովն ու Չեռնենկոն{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=63}}{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=50–51}}։ Արչի Բրաունը, «Կոմունիզմի վերելքն ու անկումը» գրքի հեղինակը, իր գրքում պնդում է, որ լճացման դարաշրջան տերմինը «շատ առումներով տեղին նկարագրություն էր, քանի որ սա անկումային աճի ժամանակաշրջան էր», բայց նշեց, որ այն կարող է մոլորեցնող լինել ոչ տնտեսական ոլորտները{{sfn|Brown|2009|p=398}}։ Բրաունը նշում է, որ 1960-ականների կեսերից մինչև վերջ (ութերորդ հնգամյա պլանի ընթացքում) աճի բարձր տեմպեր են եղել՝ պնդելով, որ խորհրդային տնտեսությունը «վայելել է ավելի ուժեղ աճ 1960-ականների երկրորդ կեսին, քան երբևէ դրանից հետո»։ Այս աճի տեմպերի և Կոսիգինի ռեֆորմի միջև կապը, ըստ Բրաունի, «թույլ է»{{sfn|Brown|2009|p=403}}, բայց ասում է, որ «Կոմունիստ կառավարիչների տեսանկյունից Բրեժնևի դարաշրջանը շատ առումներով հաջողակ էր»{{sfn|Brown|2009|p=415}}։ Խորհրդային Միության բնական ռեսուրսները ապահովեցին ամուր տնտեսական հիմքեր, որոնք իրենց պտուղները տվեցին 1973 թվականի նավթային ճգնաժամի ժամանակ և «պարզվեց, որ էներգետիկ բոնանսա է»{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=415–416}}։ Մյուս կողմից, Բրաունը նշում է, որ թուլության նշան էր, որ Խորհրդային Միությունն այնքան կախված էր իր բնական պաշարներից, ինչպես դա արեց 1970-ականներին{{sfn|Brown|2009|p=415}}:[[File:Kossygin Glassboro.jpg|left|thumb|upright|Գիտնականները, ընդհանուր առմամբ, վստահ չեն, թե ինչ ազդեցություն ունեցավ «Կոսիգինի բարեփոխումը», որն անվանվել է դրա նախաձեռնող Ալեքսեյ Կոսիգինի անունով, տնտեսական աճի վրա։]] Խորհրդային տնտեսության վերելքն ու անկումը. 1945 թվականի ԽՍՀՄ տնտեսական պատմություն գրքի հեղինակ Ֆիլիպ Հանսոնը պնդում է, որ պիտակի լճացումը «ամբողջովին անարդար» չէ։ Բրեժնևը, ըստ Հանսոնի, նախագահել է տնտեսական աճի դանդաղման ժամանակաշրջանը, սակայն պնդում է, որ դարաշրջանը սկսվել է լավ աճով, որն ավելի բարձր տեմպերով է եղել, քան Խրուշչովի կառավարման վերջում։ Տնտեսական դանդաղումը սկսվեց 1973 թվականին, «երբ նույնիսկ պաշտոնական գնահատականները սկսեցին ցույց տալ, որ սովետական ​​մեկ շնչի հաշվով արտադրությունն այլևս չի փակում ԱՄՆ-ի հետ ունեցած տարբերությունը»։ Մինչև 1973 թվականը Ալեքսեյ Կոսիգինի կողմից սկսված բարեփոխումների շրջան էր, որը շատերի կարծիքով կդառնար նույնքան արմատական, որքան Չեխոսլովակիայի Սոցիալիստական ​​Հանրապետության և Հունգարիայի նախորդ բարեփոխումների փորձերը{{sfn|Hanson|2003|p=[https://books.google.com/books?id=W849vz7w-YMC&pg=PA98 98]}}։ Ըստ Հանսոնի՝ շատերը ենթադրում էին, որ բրեժնևյան ժամանակաշրջանում աճը չի դադարել, այլ սկսել է լճանալ{{sfn|Hanson|2003|pp=[https://books.google.com/books?id=W849vz7w-YMC&pg=PA98 98–99]}}։ Այնուամենայնիվ, ամեն ինչ չէ, որ լճացավ, քանի որ 1970-ականներին մեկ շնչին բաժին ընկնող սպառումն աճել է 1,9%-ով, ինչը աճի «շատ հարգելի տեմպ է»։ Մեկ այլ կետ, որը նշում է Հանսոնն այն է, որ, ի տարբերություն Իոսիֆ Ստալինի ռեպրեսիվ քաղաքականության և անկայունություն հրահրող Խրուշչովի քաղաքականության, բրեժնևյան դարաշրջանը կայուն էր և «համեմատական ​​շատության ժամանակաշրջան»{{sfn|Hanson|2003|p=[https://books.google.com/books?id=W849vz7w-YMC&pg=PA99 99]}}։ Ռոբերտ Վինսենթ Դենիելսն իր «Ռուսաստանի փոխակերպումը. քանդվող համակարգի ակնթարթներ» գրքում պնդում էր, որ բրեժնևյան դարաշրջանի բնորոշ հատկանիշը ստատուս քվոն էր, որն իր հերթին հանգեցրեց մեծ պարադոքսի զարգացմանը. «Ակնհայտ դարձան հակասությունները, թե ինչ էր դա և ինչ կարող էր լինել»։ Զուտ աճը, որը գերազանցում է 50%-ը և հասնում է երկու երրորդի, հիմնականում եղել է քաղաքային հատվածում, ինչը հանգեցրել է բնակչության բարձր աճի և քաղաքային աճի ավելի բարձր, քան Միացյալ Նահանգներում։ Արդյունաբերության զարգացումը շարունակեց արագ զարգանալ, և որոշ ոլորտներում գերազանցեց Միացյալ Նահանգները{{sfn|Daniels|1998|p=[https://books.google.com/books?id=KUjnEP9vr_0C&pg=PA46 46]}}։ Որպես օրինակ, Խորհրդային Միությունում ածուխի արտադրությունը 1964 թվականին 85 միլիոն տոննայից աճել է մինչև 149 միլիոն մետրիկ տոննա 1981 թվականին, մինչդեռ Միացյալ Նահանգներում այն ​​նույն ժամանակահատվածում աճել է 100 միլիոնից մինչև 130 միլիոն մետրիկ տոննա{{sfn|Daniels|1998|pp=[https://books.google.com/books?id=KUjnEP9vr_0C&pg=PA47 47–48]}}։ Խորհրդային Միությունը դարձավ աշխարհում նավթի ամենամեծ արտահանողը և տասներորդ հնգամյա պլանի ավարտին (1976–1981) խորհրդային ՀՆԱ-ն «հասավ ամերիկյան մակարդակի մոտ 60%-ին, և զուտ ընթացիկ ներդրումներն իրականում ավելի մեծ էին։ բացարձակ պայմաններ»։ Այդ ժամանակ ձախողումը, ըստ Դենիելսի, այն էր, որ սովետական ​​տնտեսությունը չկարողացավ որոշակի ոլորտներում ապահովել. գյուղատնտեսությունն այն ոլորտն է, որտեղ տեղի է ունեցել այս ձախողումը։ Խորհրդային պատմության ընթացքում գյուղատնտեսության և սպառողական ապրանքների թերությունները միշտ եղել են{{sfn|Daniels|1998|p=[https://books.google.com/books?id=KUjnEP9vr_0C&pg=PA47 47]}}։ Բրեժնևի օրոք Խորհրդային Միությունը դարձավ ցորենի ամենամեծ արտադրողն աշխարհում, բայց չկարողացավ բավարար քանակությամբ միս արտադրել։ Ըստ Դենիելսի, տնտեսությունը սկսել է լճանալ ոչ թե 1973 թվականին, այլ 1975 թվականին, և որ հաջորդ ժամանակաշրջանը «գրեթե բոլոր առումներով» հակասում էր նախորդին{{sfn|Daniels|1998|p=[https://books.google.com/books?id=KUjnEP9vr_0C&pg=PA49 49]}}։ Գրեգորի Գրոսմանի նախաձեռնությամբ Խորհրդային Միության երկրորդ տնտեսության հետազոտությունը ցույց տվեց, որ 1970-1980-ական թվականներին կենտրոնական պլանավորման ազդեցությունները աստիճանաբար խեղաթյուրվել են ստվերային տնտեսության արագ աճի պատճառով։ Ենթադրվում է, որ Գոսպլանի կողմից դրա համար չհաշվարկելը նպաստել է լճացմանը և, ի վերջո, խորհրդային տնտեսության փլուզմանը<ref name="treale">Vladimir G. Treml and Michael V. Alexeev, [https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1993-900-03-Treml.pdf "The Second Economy And The Destabilizing Effect Of Its Growth On The State Economy In The Soviet Union : 1965-1989"], Berkeley-Duke Occasional Papers On The Second Economy In The Ussr, Paper No. 36, December 1993</ref>։ ===Պատճառներ=== Լճացման առաջարկվող պատճառներից մեկը սպառողական ապրանքների և տնտեսական այլ ոլորտների նկատմամբ ռազմական ծախսերի ավելացումն էր{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=28}}։ Վետերան այլախոհ Անդրեյ Սախարովը 1980 թվականին Բրեժնևին ուղղված նամակում պնդում էր, որ զինված ուժերի վրա աճող ծախսերը կանգնեցնում են տնտեսական աճը<ref>{{Cite book |author1= Volkogonov, Dmitri |author2=Shukman, Harold | title = Autopsy for an Empire: The Seven Leaders Who Built the Soviet Regime | page = [https://books.google.com/books?id=q6V80unMR1MC&pg=PT262 262] | publisher = [[Simon & Schuster]] | year = 1999 | isbn = 978-0-684-87112-7 |author1-link=Dmitri Volkogonov }}</ref>։ Դեյվիդ Մայքլ Քոթցը և Ֆրեդ Ուեյրը, «Վերևից վերևից. «Հեղափոխություն. Խորհրդային համակարգի անկումը» գրքի հեղինակները պնդում են, որ ռազմականացումը չի կարող լինել տնտեսական լճացման հիմնական պատճառը, քանի որ ռազմական ծախսերը պատմականորեն բարձր են եղել (1950թ. ՀՆԱ-ի 17%-ը) և ունեցել են։ աճել է տնտեսական աճին հավասար՝ առանց նախկինում տնտեսության ապակայունացման։ Նիքսոնի շոկի և 1973 թվականի նավթային ճգնաժամի ժամանակ մնացած աշխարհում տնտեսական աճը կտրուկ անկում ապրեց, սակայն նավթի արտահանման արդյունքում խորհրդային արտարժույթի եկամուտներն աճեցին։ Ճգնաժամից հետո ընդհանուր տնտեսական ակտիվությունը զգալիորեն նվազել է Խորհրդային Միությունում, Արևմտյան բլոկում և Ճապոնիայում, սակայն Խորհրդային Միությունում այն ​​շատ ավելի ցայտուն էր։ Կոտցը և Ուեյրը պնդում էին, որ, ի վերջո, Խորհրդային Միությունում տնտեսական լճացումը կարող էր պայմանավորված լինել միայն ներքին խնդիրներով, այլ ոչ թե արտաքինով<ref>{{Cite book |author1=Kotz, David Michael |author2=Weir, Fred | title = Revolution from Above: The Demise of the Soviet System | publisher = [[Routledge]] | year = 1997 | isbn = 978-0-415-14317-2 | url =https://books.google.com/books?id=GtzRWlv6DggC&pg=PA48 |page=48}}</ref>։ Որոշ մարքսիստ-լենինիստ գրողներ պնդում են, որ տնտեսական լճացումը Խրուշչովի ղեկավարության օրոք խորհրդային տնտեսական քաղաքականության ռևիզիոնիզմի հետևանք էր։ Հարփալ Բրարի նման հեղինակների կարծիքով, Խրուշչովի ապաստալինացման ծրագիրն օգտագործվել է նաև տնտեսական բարեփոխումներ իրականացնելու համար, որոնք ԽՍՀՄ-ը կհեռացնեն կենտրոնական պլանավորումից և դեպի շուկայական սոցիալիզմ<ref>{{cite book|last1=Brar|first1=Harpal|title=Perestroika: The Complete Collapse of Revisionism|date=1992|isbn=187461301X}}</ref>։ ===Ամփոփում=== {| class="wikitable" style="float:right; margin:0 15px;" |- ! rowspan=2 | Ժամանակաշրջան ! colspan=3 | Աճի տեմպերը |- ! style="line-height:100%" | ՀՆԱ (համաձայն ԿՀՎ-ի) ! style="line-height:100%" | NMP (համաձայն Գ.Ի.Խանի) ! style="line-height:100%" | NMP (համաձայն ԽՍՀՄ-ի) |- | 1960–1965 | 4.8 | 4.4 | 6.5 |- | 1965–1970 | 4.9 | 4.1 | 7.7 |- | 1970–1975 | 3.0 | 3.2 | 5.7 |- | 1975–1980 | 1.9 | 1.0 | 4.2 |- | 1980–1985 | 1.8 | 0.6 | 3.5 |- | style="text-align:left;" colspan="4"|<center>{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}}</center> |} Խրուշչովի իշխանությունից հեռացնելու հիմնական պատճառներից մեկը 1960-ականների սկզբի համեմատաբար վատ տնտեսական աճն էր։ Ընդհանուր տնտեսական աճը 1951-ից 1955 թվականներին կազմել է 6%, բայց հետագա 5 տարիներին նվազել է մինչև 5,8%, իսկ 1961-1965 թվականներին՝ 5%: Աշխատանքի արտադրողականությունը, որն աճել է 4,7%-ով 1950-ականներից մինչև 1962 թվականը, նվազել է մինչև 4%։ 1960-ականների սկզբին։ Աճը, կապիտալի արտահոսքը և ներդրումները բոլորը կայուն անկման նշաններ էին ցույց տալիս{{sfn|Dowlah|Elliot|1997|p=[https://books.google.com/books?id=qR9jm_67uo4C&pg=PA148 148]}}։ Մեկ այլ խնդիր Խրուշչովի անիրատեսական խոստումներն էին, ինչպիսիք են 20 տարում կոմունիզմի հասնելու պարտավորությունը, ինչը գրեթե անհնարին էր այն ժամանակվա ներկայիս տնտեսական ցուցանիշների հետ կապված{{sfn|Dowlah|Elliott|1997|pp=[https://books.google.com/books?id=qR9jm_67uo4C&pg=PA148 148–149]}}։ Ի վերջո, իր խոստումները չկատարելու և առաջացած խնդիրների պատճառով Խրուշչովը պաշտոնանկ արվեց 1964 թվականի հոկտեմբերին{{sfn|Dowlah|Elliot|1997|p=[https://books.google.com/books?id=qR9jm_67uo4C&pg=PA149 149]}} Լեոնիդ Բրեժնևի և Ալեքսեյ Կոսիգինի գլխավորած հավաքական ղեկավարության կողմից։ Խրուշչովի` կոմունիզմին հասնելու խոստմանը հակազդելու համար խորհրդային ղեկավարությունը ստեղծեց զարգացած սոցիալիզմ տերմինը, ինչը նշանակում էր, որ Խորհրդային Միությունը զարգացել է բավական առաջադեմ փուլ, որ երկիրը «բնականաբար» կտեղափոխվի կոմունիզմ (չորոշված ​​ժամանակում){{sfn|Dowlah|Elliot|1997|p=[https://books.google.com/books?id=qR9jm_67uo4C&pg=PA146 146]}}։ Խրուշչովի պաշտոնանկությունը հանգեցրեց ավելի պահպանողական քաղբյուրոյի ստեղծմանը. Կոսիգինը, Նիկոլայ Պոդգորնին և Անդրեյ Կիրիլենկոն ամենաազատական ​​անդամներն էին, Բրեժնևը և Արվիդս Պելշեն պատկանում էին չափավոր խմբակցությանը, իսկ Միխայիլ Սուսլովը պահպանեց իր ղեկավարությունը կուսակցության կոշտ գծերի մեջ<ref>{{cite book | author = Law, David A. | title = Russian Civilization | publisher = Ardent Media | year = 1975 | location= New York | isbn = 0-8422-0529-2 | page = [https://books.google.com/books?id=f3ky9qBavl4C&pg=PA221 221] }}</ref>։ Կոսիգինն ու Բրեժնևը կտրականապես անհամաձայնություն ունեն տնտեսական քաղաքականության վերաբերյալ. Կոսիգինը ցանկանում էր ավելացնել ներդրումները սպառողական ապրանքների և թեթև արդյունաբերության մեջ, մինչդեռ Բրեժնևը ցանկանում էր ավելացնել ներդրումները ծանր արդյունաբերության, գյուղատնտեսության և պաշտպանության ոլորտներում<ref>{{Cite book | author = Zemtsov, Ilya | title = Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika | publisher = [[Transaction Publishers]] | year = 1989 | isbn = 0-88738-260-6 | page = [https://archive.org/details/chernenkolastbol00zemt/page/86 86] }}</ref>։ 1965 թվականին Կոսիգինը ներկայացրեց տնտեսական բարեփոխում, որը լայնորեն կոչվում է «Կոսիգինի ռեֆորմ», որի նպատակն էր բարեփոխել պլանային տնտեսությունը սոցիալիստական ​​շրջանակներում։ Խորհրդային տնտեսությունը բարելավելու նպատակով Կոսիգինը կրկնօրինակեց Արևմտյան բլոկում օգտագործվող որոշ միջոցներ, օրինակ՝ շահույթ ստանալը<ref>{{cite book | author = Moss, Walter | title = A History of Russia: Since 1855 | location = London | publisher = Anthem Press | year = 2005 | isbn = 978-1-84331-034-1 | page = [https://books.google.com/books?id=yMwdWFtgV0QC&pg=PA431 431] }}</ref>, ինչին Բրեժնևը համաձայնեց, քանի որ խորհրդային տնտեսությունը մտնում էր ցածր աճի շրջան<ref>{{cite book | author = Chauhan, Sharad | title = Inside CIA: Lessons in Intelligence | publisher = APH Publishing | year = 2004 | page = [https://books.google.com/books?id=rUIauNFQnngC&pg=PA207 207] | isbn = 81-7648-660-4 }}</ref>։ Գյուղատնտեսության ոլորտում Կոսիգինի բարեփոխումները զգալի ինքնավարություն տվեցին կոլտնտեսություններին՝ նրանց տալով մասնավոր հողագործության բովանդակության իրավունք։ Արդյունքում, ութերորդ հնգամյա պլանի ընթացքում (1966–1970 թթ.) իրականացվեցին հողերի բարելավման, ոռոգման ուղիների կառուցման և այլ միջոցառումների լայնածավալ ծրագրեր։ Ընդհանուր առմամբ, բարեփոխումը ձախողվեց, և ութերորդ հնգամյա ծրագրի ընթացքում աճի ցանկացած բարձր տեմպերի հետ կապված կապերը համարվում են «թույլ»{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=58}}։ Բրեժնևյան դարաշրջանը, որը սկսվել էր բարձր աճով, 1970-ականների սկզբին որոշ ժամանակ սկսեց լճանալ։ Կոսիգինի «արմատական» բարեփոխումների փորձերը դադարեցվեցին 1971 թվականին, և նրա երկրորդ բարեփոխումն ավելի համեստ էր։ Երկրորդ բարեփոխումը դադարեցվեց 1973 թվականի նավթային ճգնաժամի պատճառով, երբ նավթի գնի միջազգային աճը դրդեց տնտեսական աճին, որը հիմնված էր նավթի վաճառքի վրա։ Մեկ այլ բարեփոխում իրականացվեց 1979 թվականին, բայց դա նույնպես ձախողվեց, քանի որ մինչ այդ խորհրդային տնտեսությունը «կախված» էր դարձել նավթի բարձր գներից։ 1980 թվականին ՌԻԱ Նովոստին հաղորդել է, որ Խորհրդային Միությունը ցույց է տվել ամենաբարձրը Եվրոպայում և երկրորդը՝ աշխարհում արդյունաբերական և գյուղատնտեսական արտադրանքը։ Խորհրդային վիճակագրությունը պնդում էր, որ 1960-ին Խորհրդային Միության արդյունաբերական արտադրանքը կազմում էր Ամերիկայի միայն 55%-ը, բայց 1980-ին այն հասավ 80%-ի։ Բրեժնևի կոմունիստական ​​կուսակցության ղեկավարության 18 տարիներին իրական եկամուտներն աճել են ավելի քան 1,5 անգամ։ Ավելի քան 1,6 միլիարդ քառակուսի մետր բնակելի տարածք շահագործման է հանձնվել և տրամադրվել ավելի քան 160 միլիոն մարդու։ Ընդ որում, ընտանիքների միջին վարձավճարը չի գերազանցել ընտանիքի եկամտի 3%-ը։ Բնակարանը, առողջապահությունը և կրթությունը մատչելի էին և ցածր գներով։ Քանի որ աշխատուժի շրջանառությունը չէր կարող հավասարակշռվել աշխատավարձերով, որոշ ոլորտներում աշխատողների պակաս կար, հիմնականում գյուղատնտեսության ոլորտում։ Սա մասամբ լուծվեց՝ ստիպելով «ոչ արտադրող» քաղաքային բնակչությանը (ավելի մեծ աշակերտներ, ուսանողներ, գիտնականներ, զինվորներ և այլն) աշխատել բերքահավաքի ժամանակ որպես գյուղատնտեսության աշխատողներ։ Պրակտիկան ոչ պաշտոնապես անվանվել է «naryady na kartoshku» ({{lang-ru|наряды на картошку}} «հանձնարարություններ կարտոֆիլի դաշտերին)։ ==Ընդդիմություն== Բողոքի ակցիաները տեղի ունեցան ի պատասխան Վարշավայի պայմանագրի ներխուժմանը Չեխոսլովակիա, երբ ցուցարարները հեռացվեցին աշխատանքից, ծեծի ենթարկվեցին կամ ձերբակալվեցին<ref name="CH1">{{cite web|url=http://www.memo.ru/history/DISS/chr/chr3.htm|title=Хроника Текущих Событий: выпуск 3|trans-title=Chronicle of Current Events: Issue 3|date=30 August 1968|work=memo.ru|language=ru|access-date=2 January 2016}}</ref>։ Ութ ցուցարարներ ցույց են անցկացրել Մոսկվայի Կարմիր հրապարակում և հետո բանտարկվել<ref>{{cite news|title=Nearly half of Russians ignorant of 1968's Czechoslovakia invasion – poll|url=https://www.theguardian.com/world/2018/aug/19/russia-warsaw-pact-1968-invasion-czechoslovakia|newspaper=The Guardian|author=Andrew Roth|date=9 August 2018}}</ref>։ Մի շարք ենթադրյալ այլախոհների խուզարկվել են նրանց տներն ու ունեցվածքը<ref name="CH2">{{cite web|url=http://www.memo.ru/history/DISS/chr/chr4.htm|title=Хроника Текущих Событий: выпуск 4|trans-title=Chronicle of Current Events: Issue 4|date=31 October 1968|work=memo.ru|language=ru|access-date=2 January 2016|archive-date=4 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170204205512/http://www.memo.ru/history/DISS/chr/chr4.htm|url-status=dead}}</ref>, իսկ մոսկվացի փաստաբանների խումբը մասնագիտացել է հակախորհրդային գործունեության մեջ մեղադրվող մարդկանց պաշտպանելու մեջ<ref name="letter">{{cite web|url=http://www.yale.edu/annals/sakharov/sakharov_english_txt/e014.txt|title=Letter by Andropov to the Central Committee|archive-url=https://web.archive.org/web/20070311040614/http://www.yale.edu/annals/sakharov/sakharov_english_txt/e014.txt |archive-date=11 March 2007|date=10 July 1970|language=en}}</ref>։ Այս հանդիպումների և ցույցերի կողմնակիցները պնդում էին, որ ձերբակալությունները անօրինական են, քանի որ տեղեկատվություն ստանալու և տարածելու մարդու իրավունքի իրացման մեջ հանցավորություն չկա։ Նրանք պնդում էին, որ այս իրավունքը Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի (1948)<ref name="declara">[[Universal Declaration of Human Rights]], [http://www.unhchr.ch/udhr/lang/eng.htm resolution 217 A (III)], accepted 10 Dec. 1948.</ref> և Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կոնֆերանսի (1975)<ref name="HE">{{cite web|url=http://www.osce.org/mc/39501?download=true|title=Conference On Security And Co-Operation In Europe Final Act|location=Helsinki|publisher=OSCE|date=1 August 1975|access-date=27 February 2016}}</ref> եզրափակիչ ակտի մի մասն է։ Անդրեյ Սախարովը 1977 թվականին գրել է<ref>[http://www.sakharov-archive.ru/Raboty/Rabot_35.html Тревога и надежда]</ref>.<blockquote>Մեր երկրի 60-ամյա պատմությունը լի է սարսափելի բռնություններով, վայրագ ներպետական ​​և միջազգային հանցագործություններով, միլիոնավոր մարդկանց պատժով, տառապանքով, նվաստացումով և այլասերվածությամբ։ Բայց միևնույն ժամանակ նկատվում էին (հատկապես առաջին տասնամյակների ընթացքում) նկատելի մեծ հույսեր, աշխատանքային և բարոյական քայլեր առաջընթացի, բոցավառության և անձնազոհության զգացում։ Հիմա այս ամենը` անիմաստ ու դաժան, ողբերգական ու հերոսական. ենթարկվել է մակերեսային հարաբերական նյութական բարեկեցությանը և զանգվածային անտարբերությանը։ Ստեղծվել է կաստային հասարակություն և, ինչպես ես եմ տեսնում, ցինիկ անառողջ կաստային հասարակություն, որը վտանգավոր է ողջ մարդկության համար (ինչպես իր համար, այնպես էլ մարդկության համար), որտեղ իշխում են երկու սկզբունք՝ «բլատ» (ժարգոնային արտահայտություն, որը նշանակում է «ես տալիս եմ քեզ իմ բաժինը, իսկ դու՝ ինձ քո բաժինը») և առօրյա կյանքի գրեթե իմաստությունը, որն իր արտահայտությունն է գտնում «գլուխդ պատի միջով կոտրելը չի ​​աշխատի» կարգախոսում։ Բայց նրանց հովանավորությամբ։ ակնհայտ է զանգվածային դաժանությունը, անօրինականությունը, սովորական քաղաքացու անպատժելիությունը իշխանությունների նկատմամբ և իշխանությունների նկատմամբ վերահսկողության իսպառ բացակայությունը, ինչպես սեփական ժողովրդի նկատմամբ, ինչպես դա վերաբերում է ողջ աշխարհին, երկուսն էլ փոխկապակցված են Եվ քանի դեռ բոլորը շարունակում են գոյություն ունենալ, ոչ ոք ո՛չ մեր երկրում, ո՛չ էլ աշխարհի այլուր չպետք է ինքնագոհ լինի։</blockquote> ==Արվեստ և գիտություն== Glasnost-ի ներդրման ժամանակ շատ գրողներ պնդում էին, որ իրենք չգիտեն բրեժնևյան քաղաքականությանը չսատարող քաղաքացիների բռնաճնշումների մասին<ref name="A">[[Sofia Kallistratova]]. We were not silent!&nbsp;– open letter to writer [[Chingiz Aitmatov]], in Russian. [http://www.memo.ru/library/books/sw/chapt55.htm С. В. Калистратова. Открытое письмо писателю Чингизу Айтматову] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926232845/http://www.memo.ru/library/books/sw/chapt55.htm |date=2007-09-26 }}, 5 мая 1988 г.</ref>։ Սոցիալիստական ​​ռեալիզմի շրջանակներում «սովետական ​​արժեքները» քարոզող արվեստագետները, սակայն, ձևավորեցին լավ վարձատրվող էլիտար խումբ, որը վայելում էր հեշտ կյանք և բարձր սոցիալական կարգավիճակ։ Այնուամենայնիվ, խորհրդային գիտնականների և արվեստագետների մի զգալի մասը (միասնական հայտնի է որպես «այլախոհներ») շարունակեց ինչպես բացահայտ, այնպես էլ գաղտնի քաղաքական ընդդիմությունը ռեժիմին, որը նրանք սկսել էին Խրուշչովի իշխանության տարիներին։ Այս շարժման հայտնի ներկայացուցիչներ են ականավոր միջուկային ֆիզիկոս Անդրեյ Սախարովը և Խորհրդային բանակի գեներալ Պյոտր Գրիգորենկոն։ Խորհրդային մտավորականության շատ այլ անդամներ սիստեմատիկորեն քննադատում էին Լճացման սոցիալական և բարոյական դրսևորումները՝ առանց բացահայտ մարտահրավեր նետելու իշխանություններին։ Օրինակները ներառում են գրողներ Վիկտոր Աստաֆևը և Օլես Հոնչարը, դրամատուրգ Գրիգորի Գորինը, ռեժիսորներ Էլդար Ռյազանովը և Մարկ Զախարովը։ ==Համեմատություն Միացյալ Նահանգների հետ՝ դանդաղում կամ լճացում== 1975–1985 թվականներին ԱՄՆ-ի արդյունաբերական արտադրանքն աճեց տարեկան 2,6% տեմպերով<ref>{{Cite web|url=https://fred.stlouisfed.org/series/INDPRO|title = Industrial Production: Total Index|date = January 1919}}</ref>։ Մասամբ համապատասխան չափանիշ է խորհրդային զուտ նյութական արտադրանքը։ Այն աճել է տարեկան 3,8%-ով{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}}։ ==Ծանոթագրություններ== {{Reflist|30em}} == Մատենագրություն == {{refbegin}} * {{Cite book | author = Brown, Archie | title = The Rise & Fall of Communism | publisher = [[Bodley Head]] | year = 2009 | isbn = 978-0061138799 | ref = CITEREFBrown2009 | author-link = Archie Brown (historian) | url = https://archive.org/details/risefallofcommun00brow }} * {{Cite book | author = Daniels, Robert Vincent | title = Russia's Transformation: Snapshots of a Crumbling System | url = https://archive.org/details/russiastransform0000dani | publisher = [[Rowman & Littlefield]] | year = 1998 | isbn = 978-0847687091 | ref = CITEREFDaniels1998 | author-link = Robert Vincent Daniels }} * {{cite book |author1=Dowlah, Alex |author2=Elliot, John | title = The Life and Times of Soviet Socialism |url=https://archive.org/details/lifetimesofsovie0000dowl | publisher = [[Greenwood Publishing Group]] | year = 1997 | isbn = 978-0-275-95629-5 | ref = CITEREFDowlahElliot1997 }} * {{Cite book | author = Hanson, Philip | title = The Rise and Fall of the Soviet economy: an Economic History of the USSR from 1945 | publisher = [[Pearson Education]] | year = 2003 | isbn = 978-0-582-29958-0 | ref = CITEREFHanson2003}} * {{Cite book |author1=Kotz, David Michael |author2=Weir, Fred | title = Russia's Path from Gorbachev to Putin: The Demise of the Soviet System and the New Russia | publisher = [[Taylor & Francis]] | year = 2007 | isbn = 978-0-415-70146-4 | url=https://books.google.com/books?id=-KG1ALgx8rUC}} * {{Cite book | author = Service, Robert | title = History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century | publisher = [[Penguin Books Ltd]] | year = 2009 | isbn = 978-0674034938 | edition = 3 | ref = CITEREFService2009 | author-link = Robert Service (historian) }} * {{Cite book |editor1-last=Bacon|editor1-first=Edwin |editor2-last=Sandle|editor2-first=Mark | title = Brezhnev Reconsidered | url=https://books.google.com/books?id=OLSDDAAAQBAJ | publisher = Springer | year = 2002 | isbn = 9780230501089 }} {{refend}} ==Արտաքին հղումներ== * [https://web.archive.org/web/20100605073450/http://media.ucsc.edu/classes/thompson/history30c/23_stagnation.html Stagnation: The Brezhnev Era] * [https://web.archive.org/web/20110403042329/http://easyweb.easynet.co.uk/~socappeal/russia/part6.html The Period of Stagnation] By Ted Grant *[http://lea.vitis.uspnet.usp.br/arquivos/artthedeclineofthesovietunionversionforLEAsite.pdf The Decline of the Soviet Union: A Hypothesis on Industrial Paradigms, Technological Revolutions and the Roots of Perestroika] by Angelo Segrillo {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Brezhnev Stagnation}} [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ տնտեսություն]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դարձվածքներ]] [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ պատմություն]] [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ փլուզում]] [[Կատեգորիա:1980-ականների տնտեսական պատմություն]] [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ քաղաքականություն]] [[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ պատմություն ըստ ժամանակաշրջանի]] ecsg9mnnwqw3njbe78rogrss0shho5v 0 1096237 8486931 8486342 2022-08-11T00:07:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki '''Հատուկ դասարան''', հայկական, երիտասարդական, դրամատիկ հեռուստասերիալ։ Հեռաձարկվում է [[Շանթ ՀԸ|Շանթ հեռուստաընկերության]] եթերում։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել [[2022]] թվականի [[մարտի 28]]-ին։ {{Տեղեկաքարտ Հեռուստաշոու|անվանում=Հատուկ դասարան|բնագիր անվանում=|պատկերանիշ=|պատկեր=|նկարագրություն=|տեսակ=հեռուստասերիալ|նաև հայտնի է որպես=|ժանր=երիտասարդական դրամա|ձևաչափ=|ստեղծող=|զարգացնող=|սցենարիստ=Անի Մաղաքյան|ռեժիսոր=Հովհաննես Ղազարյան|գեղարվեստական ռեժիսոր=|կատարող պրոդյուսեր=Հունան Սողոյան|ներկայացնող=|դերերում=Հրանտ Հովսեփյան Դալիթա Ավանեսյան Բորիս Մելքոնյան Լյովա Խուրշուդյան|ժյուրի=|ձայներ=|պատմող=|թեմայի երաժշտության երգահան=|սկզբի երաժշտություն=|վերջի երաժշտություն=|երգահան=|արտադրող երկիր=Հայաստան|լեզու=հայերեն|սեզոնների քանակ=|սերիաների քանակ=|էպիզոդների քանակ=|էպիզոդների ցանկ=|կերպարներ=|կատարողական բեմադրող=|բեմադրող=|խմբագիր=|վայր=[[Երևան]] ([[Հայաստան]])|գործողության վայր=[[Երևան]] ([[Հայաստան]])|կինեմատոգրաֆիա=|տեսախցիկ=|տևողություն=|ընկերություն=|ներկայացուցիչ=|ալիք=[[Շանթ ՀԸ]]|հեռուստաընկերություն=[[Շանթ ՀԸ]]|պատկերի ձևաչափ=1080p|ձայնային ձևաչափ=|առաջին ցուցադրման երկիր=Հայաստան|առաջին ցուցադրում=|առաջին եթեր=մարտի 28, 2022|վերջին եթեր=|կարգավիճակ=եթերում|նախորդ=|հաջորդ=|կապված=|IMDb=|կայք=}} == Սյուժե == Քրեական պատասխանատվության առջև հայտնած մի խումբ դեռահասների հնարավորություն է տրվում խուսափել պատժից՝ սովորելով հատուկ՝ էքսպերիմենտալ դասարանում, առանց խնդիրների, ինչին խոչընդոտում են դպրոցի աշակերտները, ուսուցիչները և անցանկալի ուրվականները։ == Դերերում == {| class="wikitable" !Դերակատար !Կերպար !Նկարագրություն |- |Վիլեն Սարգսյան |Դավիթ Սերոբյան |«Հատուկ դասարան»-ի դասղեկը, հայոց պատմության ուսուցիչը։ |- |Հրանտ Հովսեփյան |Կարեն Մելքոնյան |«Հատուկ դասարան»-ի լուրջ և սկզբունքային աշակերտը, մեղադրվում է՝ փողոցային կռիվ, դանահակահարության ելքով, բարեբախտաբար այս դեպքը մահվան դեպքով չէ, սիրահարված է Մերիին։ |- |Դալիթա Ավանեսյան |Մերի Առաքելյան |«Հատուկ դասարան»-ի խելացի և կարգապահ աշակերտուհին, դասարանի աղջիկը, մեղադրվում է՝ փախուստ տանից, անչափահաս երեխայի արևանգում, սիրահարված է Կարենին։ |- |Բորիս Մելքոնյան |Սմբատ Ստեփանյան |«Հատուկ դասարան»-ի աշակերտը, մեղադրվում է՝ խորթ հոր մահափորձի, ինչպես նաև մարմնական ծանր վնասվածքներ հասցնելու համար, սիրահարված է Նանեին։ |- |Լյովա Խուրշուդյան |Ալբերտ (Աբել) Մարկոսյան |«Հատուկ դասարան»-ի հումորով աշակերտը, մեղադրվում է՝ գրպանահատություն, գողություն, խմբային կողոպուտներ, վերջին դեպքը թանկարժեք խանութի կողոպուտ է եղել, որի ժամանակ էլ ձերբակալվել է, սիրահարված է Վիկային։ |- |Հայկ Դարբինյան |Ալեքսանդր (Սաշ) Գրիգորյան |12-րդ դասարանի ամենաչար աշակերտը, Մելոյի և Արշոյի ընկերը։ |- |Արսեն Ներսիսյան |Մելիք (Մելո) |12-րդ դասարանի ընկերասեր աշակերտը, Սաշի և Արշոյի ընկերը, սիրահարված է Օլյային։ |- |Մերի Քոչարյան |Նանե |12-րդ դասարանի կամակոր աշակերտուհին, տնօրենի աղջիկը, ավտովթարի հետևանքով գամված է սայլակին, սիրահարված է Սմբատին։ |- |Արաքսյա Խաչատրյան |Օլյա |12-րդ դասարանի թիթիզ աշակերտուհին, Վիկայի մոտիկ ընկերուհին, սիրահարված է Մելոյին հետագայում Տիգրանին։ |- |Էվելինա Շահիրյան |Վիկտորյա (Վիկա) |12-րդ դասարանի միամիտ աշակերտուհին, ընկեր Կարապետյանի աղջիկը, Օլյայի մոտիկ ընկերուհին։ |- |Մարտին Բաբախանյան |Արշակ (Արշո) |12-րդ դասարանի ընկերասեր աշակերտը, Սաշի և Մելոյի ընկերը։ |- |[[Նելլի Խերանյան]] |Սոնա Արամյան |Դպրոցի տնօրենը, Նանեի մայրը։ |- |Անի Պետրոսյան |Լարիսա Կարապետյան |Քիմիայի ուսուցչուհին, 12-րդ դասարանի դասղեկը, Վիկայի մայրը, մոտիկ է ընկեր Մարկոսյանի հետ։ |- |Մանվել Խաչատրյան |Արման Մարկոսյան |Հանրահաշիվ և երկրաչափության ուսուցիչը, մոտիկ է ընկեր Կարապետյանի հետ։ |- |[[Տիգրան Ներսիսյան (դերասան)|Տիգրան Ներսիսյան]] |Ռոբերտ Կարենիչ |Կարենի հայրը, բժիշկ։ |- |Սուրեն Թումասյան |Լևոն |Մերիի և Մանեի հայրը, դպրոցի պահակը։ |- |Լիզա Ենգիբարյան |Ժաննա |Աբելի մայրը։ |- |Տաթևիկ Ղարիբյան |Անետ |Սմբատի մայրը։ |- |Աստղիկ Մարկոսյան |Ասյա |Մերիի և Մանեի մայրը։ |- |Սյուզան-Մարի Բարսեղյան |Մանե |Մերիի քույրը։ |- |Էլեն Սաֆարյան |Աննա |12-րդ դասարանի ընկերասեր աշակերտուհին։ Մոտիկ է Գարիկի հետ։ |- |Մարիամ Մացակյան |Սեդա |«Հատուկ դասարան» ծրագրի ղեկավարը։ |- |Տրդատ Մակարյան |Արտյոմ Հակոբյան |Սմբատի խորթ հայրը։ |- |Հայկուհի Կարայան |Հովնանյան |Հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհին։ |- |Վահե Հակոբյան |Վահե Սարգսյան |Ֆիզիկայի ուսուցիչը։ |- |Արթուր Պետրոսյան |Վարդանյան |Աշխարհագրության ուսուցիչը։ |- |Արթուր Կարապետյան |Վարդան |Ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչը։ |- |Մարիաննա Գևորգյան |Սիրան |Բուֆետի պատասխանատուն, Մանանի և Տիգրանի տատիկը։ |- |Աիդա Կարապետյան |Մանան |Նանեի խնամակալը, Սիրանի թոռնուհին, Տիգրանի քույրը։ |- |Գառնիկ Մելքոնյան |Գրիշ |Դպրոցի պահակը։ |- |Լիլիթ Գալստյան |Լիլիթ |Օլյայի մայրը, ունի հոգեկան խնդիրներ։ |- |Սևակ Սանթրոսյան |Վռամ |Սաշի հայրը։ |- |Համլետ Դովլաթյան |Տիգրան (Տիկո) |«Հատուկ դասարան»-ի նոր աշակերտը, մեղադրվում է՝ մանր-միջին խուլիգանությունների մեջ, թղթախաղ, դրամական շորթումներ, ֆինանսական խարդախություններ, Սիրանի թոռնիկը, Մանանի եղբայրը։ Սիրահարված է Օլյային։ |- |Լիլիա Բայադյան |Արինա |«Հատուկ դասարան»-ի նոր ազատամիտ աշակերտուհին, մեղադրվում է՝ թմրանյութի վաճառքի մեջ |- |Ալեքսանդր Հակոբյան |Գարիկ Ադամյան |«Հատուկ դասարան»-ի նոր աշակերտը, մեղադրվում է՝ կողոպուտի փորձ, փողոցային հարձակում, թալանել է՝ Նանեին։ Մոտիկ է Աննայի հետ։ |- |Համլետ Ղազարյան |Նարեկ Բարսեղյան |Սեդայի օգնականը։ |- |Ռուբեն Եսայան |Սևակ |Նանեի մանկության ընկերը։ |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Cite web|url=https://style.news.am/arm/news/87618/haytni-u-tsanot-demqer-inchpes-naev-nor-derasanakan-kazm-ani-maxaqyany-bekorner-ic-heto-veradarnum-e-hatuk-dasaran-serialov.html|title=Հայտնի ու ծանոթ դեմքեր, ինչպես նաև՝ նոր դերասանական կազմ. Անի Մաղաքյանը «Բեկորներ»-ից հետո վերադառնում է «Հատուկ դասարան» սերիալով|website=style.news.am|accessdate=2022-06-15}} * {{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2022/05/02/hatukdasaran/79243|title=«Հատուկ դասարան». Անի Մաղաքյանի նոր հեռուստասերիալը (լուսանկարներ)|website=www.tert.am|accessdate=2022-06-15}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} * {{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2022/04/07/mery/78358|title=«Շատ բարդ ու պատասխանատու է մարմնավորել հաշմանդամություն ունեցող աղջկա»․ երգչուհի Մերի Քոչարյանը՝ հեռուստասերիալում խաղալու մասին|website=www.tert.am|accessdate=2022-06-15}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} bzt484vb982ze2cyyydllpj4o0bhf6p 0 1096306 8486968 8464261 2022-08-11T02:11:54Z InternetArchiveBot 101881 Ավելացրեք 1 գիրք [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն]] (20220810sim)) #IABot (v2.0.8.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք}} '''«Աճը պարտքի ժամանակ»''', նաև հայտնի է իր հեղինակների անուններով որպես Ռայնհարթ-Ռոգոֆ, ամերիկացի տնտեսագետներ Կարմեն Ռեյնհարթի և Քենեթ Ռոգոֆի տնտեսագիտական աշխատությունն է, որը հրապարակվել է 2010 թվականին American Economic Review-ի ոչ գրախոսվող համարում։ Քաղաքագետներ, մեկնաբաններ և ակտիվիստները լայնորեն մեջբերել են թերթը պարտքերով ծանրաբեռնված տնտեսությունների համար հարկաբյուջետային քաղաքականության մեջ խնայողության արդյունավետության վերաբերյալ քաղաքական բանավեճերում<ref name="dgad">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2013/04/26/opinion/debt-growth-and-the-austerity-debate.html |title=Debt, Growth and the Austerity Debate |last1= Reinhart |first=Carmen M. |last2=Rogoff |first2=Kenneth S. |journal=New York Times |edition=New York |page=A6 |date=April 26, 2013}}</ref>։ Թերթը պնդում է, որ երբ «համախառն արտաքին պարտքը հասնում է ՀՆԱ-ի 60 տոկոսին», երկրի տարեկան աճը նվազել է երկու տոկոսով, իսկ «արտաքին պարտքի 90 տոկոսից ավելի մակարդակների դեպքում» ՀՆԱ-ի աճը «մոտավորապես կիսով չափ կրճատվել է»<ref>{{cite journal |last1=Reinhart|first=Carmen M.|last2=Rogoff|first2=Kenneth S. |year=2010 |title=Growth in a Time of Debt |journal=[[American Economic Review]] |volume=100|number=2|pages=573–78 |doi=10.1257/aer.100.2.573|url=https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/11129154/Reinhart_Rogoff_Growth_in_a_Time_of_Debt_2010.pdf?sequence=1}}</ref>։ Հայտնվելով 2007–2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամից հետո՝ 90% պարտքի շեմի վարկածի ապացույցները աջակցություն են ցուցաբերել խնայողության կողմնակից քաղաքականությանը<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/realspin/2013/04/18/that-reinhart-and-rogoff-committed-a-spreadsheet-error-completely-misses-the-point|first=Daniel |last=Shuchman|publisher=Forbes|date=April 18, 2013|title=That Reinhart and Rogoff Committed a Spreadsheet Error Completely Misses the Point|work=Capital Flows}}</ref>։ 2013-ին ակադեմիական քննադատները մեղադրեցին Ռայնհարթին և Ռոգոֆին մեթոդաբանության կիրառման մեջ, որը տուժել էր 3 հիմնական սխալներից. նրանք պնդում էին, որ հիմքում ընկած տվյալները չեն հաստատում հեղինակների եզրակացությունները։ Այս քննադատները գտնում էին, որ Ռեյնհարթ-Ռոգոֆի փաստաթուղթը հանգեցրել է պետական ​​պարտքի տարբեր մակարդակ ունեցող երկրների խնայողության քաղաքականության անհիմն ընդունմանը<ref name="Interview_with_Herndon_and_Ash" /><ref name="economonitor" /><ref>{{cite journal| last1= Mencinger |first=Jernej |last2=Aristovnik |first2=Aleksander |last3=Verbič |first3=Miroslav| year = 2014| title = The Impact of Growing Public Debt on Economic Growth in the European Union |journal={{Interlanguage link multi|Amfiteatru Economic|ro}} | volume = 16 |number=35 | pages =403–414}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://mpra.ub.uni-muenchen.de/53243/|title = The Impact of Growing Public Debt on Economic Growth in the European Union|date = January 2014}}</ref>։ Ռոգոֆի Ռայնհարթի<ref>{{cite journal |last1=Reinhart|first= Carmen M.|last2= Reinhart|first2=Vincent R. |last3=Rogoff |first3= Kenneth S. |year = 2012 |title = Public Debt Overhangs: Advanced-Economy Episodes since 1800 |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-economic-perspectives_summer-2012_26_3/page/69|journal = Journal of Economic Perspectives |volume =26|number=3|pages=69–86 |doi = 10.1257/jep.26.3.69}}</ref> և Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետագա փաստաթղթերը<ref>World Economic and Financial Surveys, World Economic Outlook (WEO), Hopes, Realities, and Risks, April 2013, International Monetary Fund http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/index.htm </ref>, որոնք չեն պարունակել նմանատիպ սխալներ, հանգել են նախնական փաստաթղթի նման եզրակացությունների, թեև շատ ավելի ցածր ազդեցություն են ունեցել ՀՆԱ-ի աճի վրա<ref>{{Cite journal|last1=Hukkinen|first1=Juhana|last2=Viren|first2=Matti|date=2016-12-28|title=How toxic is public debt?|journal=International Journal of Public Policy|volume=13|issue=1–2|pages=53–68|doi=10.1504/IJPP.2017.081045|issn=1740-0600}}</ref>։ Շեմի վարկածը պահպանում է կողմնակիցները, ինչպես նաև քննադատները, ովքեր ենթադրում են, որ պետական ​​պարտքի և տնտեսական աճի միջև փոխհարաբերության շեմերը զուրկ են կայունությունից, ուստի 90%-շեմի վարկածի շուրջ կոնսենսուսը պետական ​​պարտքի և տնտեսական աճի միջև փոխհարաբերությունների վերաբերյալ անհասկանալի է<ref>{{Cite journal|last=Égert|first=Balázs|date=2015-07-27|title=The 90% public debt threshold: the rise and fall of a stylized fact|journal=Applied Economics|volume=47|issue=34–35|pages=3756–3770|doi=10.1080/00036846.2015.1021463|s2cid=15191017|issn=0003-6846}}</ref>։ Վերջերս կատարած մետավերլուծությունը (թեև դեռ հրապարակված չէ) վկայում է, որ չկա շեմ, որից ավելի բարձր պարտքի նկատմամբ ՀՆԱ հարաբերակցությունը նվազեցնում է ՀՆԱ-ն<ref>{{Cite journal|last=Philipp|first=Heimberger|date=November 2021|title=Do Higher Public Debt Levels Reduce Economic Growth?|url=https://wiiw.ac.at/do-higher-public-debt-levels-reduce-economic-growth-dlp-5976.pdf|journal=WIIW}}</ref>։ ==Քաղաքական ազդեցություն== Մասաչուսեթսի Ամհերսթի համալսարանի տնտեսագետներ Թոմաս Հերնդոնը, Մայքլ Էշը և Ռոբերտ Պոլլինը Ռեյնհարթի և Ռոգոֆի աշխատության քննադատության ժամանակ մատնանշեցին, որ «Աճը պարտքի ժամանակ» ազդեցիկ է եղել Միացյալ Նահանգների Հանրապետական ​​կուսակցության՝ «Բարգավաճման ճանապարհը» բյուջեի առաջարկի վրա։ (սովորաբար կոչվում է «Փոլ Ռայանի բյուջե»)։ <blockquote>RR 2010a [Աճը պարտքի ժամանակաշրջանում] միակ ապացույցն է, որը մեջբերված է «Փոլ Ռայանի բյուջեում» տնտեսական աճի վրա բարձր պետական ​​պարտքի հետևանքների վերաբերյալ։ Ներկայացուցիչ Ռայանի «Ճանապարհ դեպի բարգավաճում» զեկույցը (Ryan 2013, էջ 78)։ <blockquote>Տնտեսագետներ Քեն Ռոգոֆի և Կարմեն Ռայնհարթի կողմից ավարտված հայտնի ուսումնասիրությունը հաստատում է այս ողջախոհ եզրակացությունը։ Հետազոտությունը գտել է վերջնական էմպիրիկ ապացույց, որ համախառն պարտքը (նշանակում է կառավարության ունեցած ամբողջ պարտքը, ներառյալ պետական ​​հավատարմագրային հիմնադրամներում պահվող պարտքը), որը գերազանցում է տնտեսության 90 տոկոսը, զգալի բացասական ազդեցություն ունի տնտեսական աճի վրա։</blockquote> RR-ն ակնհայտորեն մեծ ազդեցություն է ունեցել վերջին տարիներին պետական ​​պարտքի կառավարման և հարկաբյուջետային քաղաքականության վերաբերյալ հանրային քաղաքականության բանավեճերի վրա։ Նրանց բացահայտումները զգալի աջակցություն են ցուցաբերել խնայողության օրակարգին, որը 2010 թվականից ի վեր աճում է Եվրոպայում և Միացյալ Նահանգներում։</blockquote> Տնտեսական հարցերով ԵՄ հանձնակատար Օլի Ռենը 2013 թվականի ապրիլի 9-ին Աշխատանքի միջազգային կազմակերպությանն ուղղված իր ուղերձում օգտագործեց Ռայնհարթ-Ռոգոֆի թուղթը՝ պնդելու, որ «Եվրոպայում պետական ​​պարտքը ակնկալվում է կայունանալ միայն մինչև 2014 թվականը և դա կանի վերևում։ ՀՆԱ-ի 90%-ը։ Լուրջ էմպիրիկ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նման բարձր մակարդակներում պետական ​​պարտքը գործում է որպես աճի մշտական ​​ձգձգում»<ref>{{cite web |url=http://www.primeeconomics.org/?p=1785 |first=Jeremy |last=Smith |title=From Reinhart & Rogoff's Own Data: UK GDP Increased Fastest When Debt-to-GDP Ratio Was Highest—and the Debt Ratio Came Down! |work=Prime: Policy Research in Macroeconomics |date=April 20, 2013 |publisher=Policy Research in Macroeconomics Ltd}}</ref>։ Բրիտանական խորհրդարանի անդամ Ջորջ Օսբորնը (ով 2010թ.-ին դարձել է Գանձապետարանի կանցլեր) հիմնվել է թղթի վրա՝ ներկայացնելու ավելցուկային պարտքը որպես ֆինանսական ճգնաժամերի համընդհանուր պատճառ»<ref>{{cite news |first=James |last=Lyons |url=https://www.mirror.co.uk/news/uk-news/george-osbornes-favourite-economists-reinhart-1838219 |title=George Osborne's Favourite 'Godfathers of Austerity' Economists Admit to Making Error in Research |work=Mirror Online |date=April 17, 2013}} </ref>։ ==Ենթադրյալ մեթոդական քննադատություն== Թերթը հրապարակվել է The American Economic Review-ի ամենամյա «Papers and Proceedings» հրատարակությունում, որը չի ենթարկվում նույն գնահատականի չափանիշներին, որոնք օգտագործում են այլ հրատարակություններ մինչ հրապարակումը<ref>[http://www.businessinsider.com/editor-talks-reinhart-rogoff-excel-error-2013-4 "Editor Talks Reinhart-Rogoff Excel Error"], ''Business Insider'', April 2013.</ref>։ Ռայնհարթն ու Ռոգոֆը (RR) չեն հրապարակել տվյալների նմուշը, որի վրա հիմնվել են իրենց եզրակացությունների վրա, սակայն նրանք խնդրանքով այն հասանելի են դարձրել Թոմաս Հերնդոնին, Մայքլ Էշին և Ռոբերտ Փոլլինին (HAP), որոնք այնուհետև ուշադիր ուսումնասիրել են հետազոտության մեջ օգտագործված տվյալները<ref name="Interview_with_Herndon_and_Ash">{{cite web|url=http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=10099|publisher=The Real News Network|date=April 23, 2013|title=28-Year Old PhD Student Debunks the Most Influential Austerity Study|first=Paul|last=Jay}} Transcript of interview with Thomas Herndon and Michael Ash.</ref>։ 2013 թվականի ապրիլին HAP-ը հրապարակեց RR տվյալների վերլուծության քննադատությունը «Արդյո՞ք բարձր պետական ​​պարտքը հետևողականորեն խեղդում է տնտեսական աճը<ref name=":1">{{cite journal | last1= Herndon |first1=Thomas |last2=Ash |first2=Michael |last3=Pollin |first3=Robert. | year = 2014 | title = Does High Public Debt Consistently Stifle Economic Growth? A Critique of Reinhart and Rogoff | journal = [[Cambridge Journal of Economics]] | volume = 38 |number=2 | pages = 257–279 | doi = 10.1093/cje/bet075|citeseerx=10.1.1.302.2332 }}</ref>.։Ռեյնհարթի և Ռոգոֆի քննադատությունը» աշխատանքային փաստաթղթում, որը հետագայում հրապարակվեց Cambridge Journal of Economics-ում։ Նրանք պնդում են, որ նախնական RR Excel աղյուսակի տվյալների վրա կատարված վիճակագրական վերլուծությունները (որոնք օգտագործվել են փաստաթղթի եզրակացություններին աջակցելու համար) թերի են. «RR-ի աշխատանքային աղյուսակն օգտագործելիս մենք հայտնաբերել ենք կոդավորման սխալներ, առկա տվյալների ընտրովի բացառումը և ամփոփ վիճակագրության ոչ ավանդական կշռում»։ Օգտագործելով RR-ի աշխատանքային աղյուսակը, սակայն շտկելով պահանջված սխալները՝ HAP-ը գտավ.<blockquote>Երբ ճիշտ հաշվարկվում է, ՀՆԱ-ի իրական աճի միջին տեմպը այն երկրների համար, որոնք ունեն ավելի քան 90 տոկոս պետական ​​պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցություն իրականում 2,2 տոկոս, այլ ոչ −0,1 տոկոս, ինչպես հրապարակված է Ռայնհարթում և Ռոգոֆում։ Այսինքն, ի տարբերություն RR-ի, ՀՆԱ-ի միջին աճը պետական ​​պարտք/ՀՆԱ 90 տոկոսից ավելի հարաբերակցությամբ էապես չի տարբերվում այն ​​ժամանակ, երբ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունն ավելի ցածր է։</blockquote> HAP-ը նաև պնդեց, որ ընտրանքը կողմնակալ էր՝ պնդելով, որ RR-ն ընտրողաբար բաց է թողել Ավստրալիայի, Կանադայի և Նոր Զելանդիայի տվյալները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո վաղ շրջանի համար, որը ցույց է տվել բարձր աճ՝ չնայած մեծ պետական ​​պարտքերին, միաժամանակ ներառելով Միացյալ Նահանգների տվյալները։ նույն ժամանակահատվածը, որը ցույց տվեց ՀՆԱ-ի բացասական աճ, ինչը Հերնդոնը վերագրեց ԱՄՆ-ի զինվորական անձնակազմի զորացրմանը։ Բացի այդ, օգտագործելով միայն մեկ տարվա տվյալները Նոր Զելանդիայի համար, 1951 թվականին ՀՆԱ-ի բացասական 7,6% աճը, մի տարի, երբ Նոր Զելանդիայի առևտուրը տուժեց խոշոր գործադուլից, հասանելի 5 տարիների միջին կենտրոնական միտումը (1946–1949 և 1951 թթ.) 2,6%-ից տեղափոխվել է −7,6%<ref name="Interview_with_Herndon_and_Ash" /><ref>Smith, Gary. Standard Deviations. page 62 {{ISBN|9781468309201}}</ref>։ HAP-ը եզրակացրեց, որ «էմպիրիկ արդյունքի փլուզման համակցությունը, որ բարձր պետական ​​պարտքն անխուսափելիորեն կապված է ՀՆԱ-ի զգալիորեն կրճատված աճի և ներկա պայմաններում տեսական մեխանիզմի թուլության հետ Ռայնհարթի և Ռոգոֆի կետը գրեթե անտեղի է դարձնում ներկայիս հասարակության համար»<ref name="Interview_with_Herndon_and_Ash" />։ RR-ն երկար, մանրամասն պատասխան է հրապարակել HAP-ին The New York Times-ում.<ref>{{cite news|first1=Carmen M.|last1=Reinhart|first2=Kenneth S.|last2=Rogoff|url=https://www.nytimes.com/interactive/2013/04/17/business/17economix-response.html|title=Full Response from Reinhart and Rogoff|work=The New York Times|date=April 17, 2013|access-date=May 4, 2013}}</ref> <blockquote>Հերնդոնը, Էշը և Պոլլինը ճշգրիտ մատնանշում են կոդավորման սխալը, որը բաց է թողնում մի քանի երկրներ նկար 2-ի միջին ցուցանիշներից։ HAP-ը տեղում է... HAP-ը շարունակում է նշել որոշ այլ բացակայող պարտքի տվյալների կետեր [Նոր Զելանդիա], որոնք նրանք նկարագրում են որպես «ընտրովի բացթողումներ»։ Այս մեղադրանքը, որը ներթափանցում է նրանց թղթերի միջով, այն մեկն է, որին մենք ամենալուրջ առարկում ենք։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի շուրջ տարիների տվյալները Նոր Զելանդիայի համար նոր էին ներառվել, և մենք չէինք ստուգել համեմատելիությունն ու որակը տվյալների հետ ավելին։ Վերջին շրջանը Նրանք պնդում են, որ մենք օգտագործում ենք «ամփոփ վիճակագրության ոչ ավանդական կշռում»։ Մասնավորապես, յուրաքանչյուր դույլի համար մենք վերցնում ենք միջին աճի տեմպերը յուրաքանչյուր երկրի համար, իսկ հետո վերցնում ենք միջին արդյունքը։ Սա մեզ միանգամայն բնական է թվում և հազիվ թե ոչ սովորական։</blockquote> Տնտեսագիտության պրոֆեսոր Լ. «սուվերեն արժույթի տեսություն»<ref name="economonitor">{{cite web|url=http://www.economonitor.com/lrwray/2013/04/20/why-reinhart-and-rogoff-results-are-crap|title=Why Reinhart and Rogoff Results are Crap|date=April 20, 2013|first=L. Randall|last=Wray|work=EconoMonitor|publisher=Roubini Global Economics}}</ref>։ Այլ քննադատություններ մատնանշում են, որ պարտքի մակարդակի և անբավարար տնտեսական աճի միջև ցանկացած համապատասխանություն նույնքան հեշտությամբ կարող է հետ շրջվել. դա թույլ տնտեսական աճն է, որը հանգեցնում է պարտքի բարձր մակարդակի<ref name="ReferenceA">{{cite journal | last1= Bell |first1=Andrew |last2=Johnston |first2=Ron |last3=Jones |first3=Kelvyn. | year = 2015 | title = Stylised fact or situated messiness? The diverse effects of increasing debt on national economic growth | journal = [[Journal of Economic Geography]] | volume = 15 |number=2 | pages = 449–472 | doi = 10.1093/jeg/lbu005| url=http://eprints.whiterose.ac.uk/87646/1/RR_Jan2014.pdf }}</ref><ref>Arindrajit Dube (2013) Guest Post: Reinhart/Rogoff and Growth in a Time Before Debt. ''Next New Deal: The Blog of the Roosevelt Institute'' - http://www.nextnewdeal.net/rortybomb/guest-post-reinhartrogoff-and-growth-time-debt {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131005125014/http://www.nextnewdeal.net/rortybomb/guest-post-reinhartrogoff-and-growth-time-debt |date=2013-10-05 }}</ref>։ Մյուսները պնդում են, որ պարտքի և աճի միջև փոխհարաբերությունները զգալիորեն տարբերվում են երկրների միջև, ինչը նշանակում է, որ միջին «կանոնը»<ref>Jones, K; Bell, A and Johnston, R (2013) Significant variation across countries means that simple conclusions regarding growth and debt, like those offered by Reinhart & Rogoff, have no policy relevance. ''LSE Politics and Policy Blog'': http://blogs.lse.ac.uk/politicsandpolicy/debt-and-economic-growth-but-no-geography-a-cautionary-tale/</ref>, ինչպիսին Ռեյնհարթի և Ռոգոֆի առաջարկածն է, քիչ նշանակություն կամ քաղաքականության համապատասխանություն ունի։ Տնտեսագետ և New York Times-ի սյունակագիր Փոլ Կրուգմանը 2013 թվականին գրել է<ref>Paul Krugman [https://www.nytimes.com/2013/04/19/opinion/krugman-the-excel-depression.html?_r=0 The Excel Depression]. ''The New York Times''. April 18, 2013</ref>․ <blockquote>Այն, ինչ ցույց է տալիս Ռայնհարթ-Ռոգոֆի գործը, այն է, թե որքանով է խնայողությունը վաճառվել կեղծ պատրվակներով։ Երեք տարի շարունակ խնայողության շրջադարձը ներկայացվում է ոչ թե որպես ընտրություն, այլ որպես անհրաժեշտություն։ Տնտեսական հետազոտությունները, պնդում են խնայողության ջատագովները, ցույց են տվել, որ սարսափելի բաներ են տեղի ունենում, երբ պարտքը գերազանցում է ՀՆԱ-ի 90 տոկոսը։ Բայց «տնտեսական հետազոտությունները» նման բան ցույց չեն տվել. Մի քանի տնտեսագետներ այդ պնդումն արեցին, իսկ շատերը համաձայն չէին։ Քաղաքականություն մշակողները թողեցին գործազուրկներին և դիմեցին խնայողություններին, քանի որ ցանկանում էին, ոչ թե ստիպված էին։</blockquote> ==Ծանոթագրություններ== {{Reflist|30em}} ==Հետագա ընթերցում== * {{Citation | last = Krugman | first = Paul | author-link = Paul Krugman | title = How the Case for Austerity Has Crumbled | newspaper = New York Review of Books | date = 2013-06-06 | url = http://www.nybooks.com/articles/archives/2013/jun/06/how-case-austerity-has-crumbled/ | access-date = 2021-03-23 }} *Expansionary fiscal contraction [[Կատեգորիա:2010 գրքեր]] 2wc6ly0hei7bf8bm2kqlwfj1dqhwt9t 2 1096574 8487144 8484446 2022-08-11T11:33:09Z Մնաց2011 123252 wikitext text/x-wiki '''Սերխիո Արիբաս Կալվո''' ({{lang-es|Sergio Arribas Cálvo}}, ), իսպանացի ֆուտբոլիստ, «Ռեալ Մադրիդ» ակումբի կիսապաշտպան հարձակվող։ == Ֆուտբոլային կարիերա == Մադրիդի բնիկ է, Արիբասը սկսել է զբաղվել ֆուտբոլով «Պերես Գալդոս» ակումբում։ 2012թվակնին, 2տարի անց «Լեգանսա» ակադեմիաից, տեղափոխվել է Մադրիդի «Ռեալ», անցել է բոլորի պատանեկան прошёл юношеские команды всех возрастов. օգոստոսի 25-ին 2020թվականի միասին պատանեկան թիմ «Բլանսկոս» մինչև 19 տարիքային դարձել է հաղթող ՈՒԵՖԱՅԻ պատանեկան լիգայում, հաղթել է եզրափակչում պորտուգալական «Բենֆիկի»ակումբի հասակակիցների հետ<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/matches/2020/08/25/europe/uefa-youth-league/sl-benfica-under-19/real-madrid-u19/3229885/|title=Бенфика U19 vs. Реал Мадрид U19 2-3|date=2020-08-25|publisher=Soccerway.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20220426223138/https://int.soccerway.com/matches/2020/08/25/europe/uefa-youth-league/sl-benfica-under-19/real-madrid-u19/3229885/|archive-date=2022-04-26|lang=en|access-date=2020-10-10|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.soy-de.com/noticia-leganes/leganes-presente-en-la-final-de-la-uefa-youth-league-31003.aspx|title=Leganés, presente en la final de la UEFA Youth League|date=|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200921165026/https://www.soy-de.com/noticia-leganes/leganes-presente-en-la-final-de-la-uefa-youth-league-31003.aspx|archive-date=2020-09-21|lang=es|access-date=2020-10-10|deadlink=no}}</ref>։ 2020/21 մրցաշրջանում միացել է «Կաստիել»-ին միացել է պահեստային թմին Ռաուլի ղեկավարության ներքո։ նրա առաջին գոլը ֆարմ ակումբում հարվածել է 2020 թվականի նոյեմբերի 29-ին Սեգունդա B-ի «պոբլենսե»ի դեմ արտագնա խաղում (2:2), հենց դրանով թույլ տալով խուսափել պարտությունից։<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/matches/2020/11/29/spain/segunda-b/union-deportiva-poblense/real-madrid-castilla-club-de-futbol/3379074/|title=Побленсе vs. Реал Мадрид II 2-2|date=2020-11-29|publisher=Soccerway|archive-url=https://web.archive.org/web/20210503155428/https://int.soccerway.com/matches/2020/11/29/spain/segunda-b/union-deportiva-poblense/real-madrid-castilla-club-de-futbol/3379074/|archive-date=2021-05-03|lang=en|access-date=2021-05-03|deadlink=no}}</ref> սեպտեմբերի 20-ին նորամուտ է ունեցել իր առաջին թիմը Լա Լիգայում, դուրս է գալիս փոխարինման 90-երորդ րոպեին Վինիսիուս Ջունիորի փոխարեն «Ռեալ Սոսեդադի» դեմ խաղում (0:0)<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/matches/2020/09/20/spain/primera-division/real-sociedad-de-futbol/real-madrid-club-de-futbol/3358763/|title=Реал Сосьедад vs. Реал Мадрид 0-0|date=2020-09-20|publisher=Soccerway|archive-url=https://web.archive.org/web/20200924005946/https://int.soccerway.com/matches/2020/09/20/spain/primera-division/real-sociedad-de-futbol/real-madrid-club-de-futbol/3358763/|archive-date=2020-09-24|lang=en|access-date=2020-10-10|deadlink=no}}</ref>։ թիմային էտապի նորամուտում ՈՒԵՖԱՅԻ չեմպիոնների Լիգայում եկել է պատասխանատու խաղ ընդդեմ մյոնխենգլադբախսկոի «բոռուսաի» դեմ (2:0)<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/matches/2020/12/09/europe/uefa-champions-league/real-madrid-club-de-futbol/borussia-monchengladbach/3404037/|title=Реал Мадрид vs. Боруссия М'гладбах 2-0|date=2020-12-09|publisher=Soccerway|archive-url=https://web.archive.org/web/20210225175103/https://int.soccerway.com/matches/2020/12/09/europe/uefa-champions-league/real-madrid-club-de-futbol/borussia-monchengladbach/3404037/|archive-date=2021-02-25|lang=en|access-date=2021-05-03|deadlink=no}}</ref>. == Достижения == * Победитель [[Юношеская лига УЕФА|Юношеской лиги УЕФА]]: [[Юношеская лига УЕФА 2019/2020|2019/20]] == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == * [https://www.realmadrid.com/en/football/academy/castilla/sergio-arribas-calvo Профиль футболиста] на официальном сайте «Реал Мадрид» {{ref-es}} nve9vos1v0ptqig00rqpfp1iirp9wjh 2 1096575 8487105 8484447 2022-08-11T10:42:54Z Արսեն2013 123952 wikitext text/x-wiki '''Բոռղա Գառսես Մոռենո''' ({{lang-es|Borja Garcés Moreno}},) —<nowiki/>[[Ֆուտբոլ]], нападающий клуба [[Атлетико Мадрид|«Атлетико Мадрид»]], выступающий на правах аренды за [[Леганес (футбольный клуб)|«Леганес»]]. == Կենսագրություն == Բորխա Գարսեսը ծնվել է [[Մելիլյա]]<nowiki/>յում և «Ատլետիկո Մադրիդ» պատանեկան ակումբին է միացել 2016 թվականին ատլետիկո մադրիդ 2016 թվականին «Ռուսադիր» ակումբից<ref>{{cite web|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|title=Borja Garcés, la nueva joya de la cantera que llegó desde Melilla|date=9 февраля 2018|publisher=Mundo Deportivo|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915192551/https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|archive-date=2018-09-15|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին մայիսի 22-ին նորամուտ է ունեցել առաջին ակումբի կազմում, խփելով հաղթական Նիգերիայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում 2018թվականին մայիսին նա նորամուտ է ունեցել առաջին թիմի կազմում խփելով հաղթական գնդակ Նիգերայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում<ref>{{cite web|url=https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|title=Borja Garcés, el nuevo Niño del Atleti le pide un sitio a Simeone|date=22 мая 2018|publisher=Diario AS|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215301/https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին հուլիսի երկարացրել է պայմանագիրը «Ատլետիկո»-ի հետ մինչև 2021 թվական և հրավիրվել է «Ատլետիկո Մադրիդ B» ակումբ<ref>{{cite web|url=http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|title=Borja Garcés, otro canterano que renueva con el Atlético|date=4 июля 2018|publisher=Marca|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215303/http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ Միևնույն ժամանակ «Ատլետիկո»-ի գլխավոր մարզիչ Դիեգո Սիմեոնեն սկսել է ներգրավել ֆուդբոլիստին հիմնական թիմի մարզումներին։ Նաև ֆուտբոլիստը թիմի հետ անցել է նախամրցաշրջանային պատրաստություններ ։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 9-ին նորամուտ է ունեցել «Ատլետիկո Մադրիդ»-ի կազմում փոխարինելու դուրս գալով Ունոնիստաս» ակումբի հետ խաղի 63-րոպեին։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 14-ին Դիեգո Սիմեոնեն ներառել է նրան Իսպանիայի առաջնության տնային «Էյբարա» ակումբի դեմ խաղում՝ վնասվածք ստացած Նիկոլա Կալինիչի փոխարեն։ Այդ մրցախաղում Գարսեսը երկրորդ խաղակեսում փոխВ этом матче Гарсес заменил во втором тайме [[Эрнандес, Родриго|Родриго Эрнандеса]] и на 93-й минуте матча забил гол, спасший команду от поражения<ref>{{cite web|url=http://www.marca.com/en/football/spanish-football/cronica/2018/09/15/5b9d03b8e5fdeaac5f8b46c4.html|title=Spoils shared as Oblak-esque Dmitrovic finally beaten by debutant Borja Garces|date=15 сентября 2018|publisher=Marca|archive-url=https://web.archive.org/web/20180918000807/http://www.marca.com/en/football/spanish-football/cronica/2018/09/15/5b9d03b8e5fdeaac5f8b46c4.html|archive-date=2018-09-18|accessdate=2018-09-18|lang=en|deadlink=no}}</ref>. 15 января 2021 года до конца сезона был отдан в аренду в [[Фуэнлабрада (футбольный клуб)|«Фуэнлабраду»]] из [[Второй дивизион Испании по футболу|Сегунды]]<ref>{{cite web|url=https://www.cffuenlabrada.es/noticia-cffuenlabrada/borjagarces-nuevo-jugador-del-fuenla-3278.aspx|title=Borja Garcés, nuevo jugador del Fuenla|date=15 January 2021|publisher=CF Fuenlabrada|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20210115132105/https://www.cffuenlabrada.es/noticia-cffuenlabrada/borjagarces-nuevo-jugador-del-fuenla-3278.aspx|archive-date=2021-01-15|access-date=18 January 2021|deadlink=no}}</ref>. 12 августа 2021 год на сезон был отдан в аренду в [[Леганес (футбольный клуб)|«Леганес»]]<ref>{{cite web|url=https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|title=El C.D. Leganés fortalece su delantera con la llegada de Borja Garcés|date=12 August 2021|publisher=CD Leganés|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20211213200733/https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|archive-date=2021-12-13|accessdate=13 August 2021|deadlink=no}}</ref>. В октябре, после того как он решил присутствовать на свадьбе своего брата, несмотря на то, что у него не было прямого разрешения от клуба, менеджер [[Гаритано, Асьер|Асьер Гаритано]] сказал, что игрок не будет появляться в каких-либо дальнейших играх пока он руководит командой<ref>{{cite news|url=https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html|title=Garitano decidió cortar con Garcés pasara lo que pasara ante Tenerife|first=Eduardo|last=Mora|language=es|date=24 October 2021|accessdate=26 October 2021|archivedate=2021-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211028031814/https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html}}</ref>. == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == * {{transfermarkt}} * {{soccerway}} * {{BDFutbol|21763}} {{ВС}} {{Состав ФК Леганес}} [[Категория:Футболисты Испании]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид»]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид B»]] [[Категория:Игроки ФК «Фуэнлабрада»]] [[Категория:Игроки ФК «Леганес»]] lwh9ug8featoa0sbmdfvqi5wywe9gni 8487108 8487105 2022-08-11T10:47:45Z Արթուր2012 123250 wikitext text/x-wiki '''Բոռղա Գառսես Մոռենո''' ({{lang-es|Borja Garcés Moreno}},) —<nowiki/>[[Ֆուտբոլ]], нападающий клуба [[Атлетико Мадрид|«Атлетико Мадрид»]], выступающий на правах аренды за [[Леганес (футбольный клуб)|«Леганес»]]. == Կենսագրություն == Բորխա Գարսեսը ծնվել է [[Մելիլյա]]<nowiki/>յում և «Ատլետիկո Մադրիդ» պատանեկան ակումբին է միացել 2016 թվականին ատլետիկո մադրիդ 2016 թվականին «Ռուսադիր» ակումբից<ref>{{cite web|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|title=Borja Garcés, la nueva joya de la cantera que llegó desde Melilla|date=9 февраля 2018|publisher=Mundo Deportivo|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915192551/https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|archive-date=2018-09-15|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին մայիսի 22-ին նորամուտ է ունեցել առաջին ակումբի կազմում, խփելով հաղթական Նիգերիայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում 2018թվականին մայիսին նա նորամուտ է ունեցել առաջին թիմի կազմում խփելով հաղթական գնդակ Նիգերայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում<ref>{{cite web|url=https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|title=Borja Garcés, el nuevo Niño del Atleti le pide un sitio a Simeone|date=22 мая 2018|publisher=Diario AS|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215301/https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին հուլիսի երկարացրել է պայմանագիրը «Ատլետիկո»-ի հետ մինչև 2021 թվական և հրավիրվել է «Ատլետիկո Մադրիդ B» ակումբ<ref>{{cite web|url=http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|title=Borja Garcés, otro canterano que renueva con el Atlético|date=4 июля 2018|publisher=Marca|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215303/http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ Միևնույն ժամանակ «Ատլետիկո»-ի գլխավոր մարզիչ Դիեգո Սիմեոնեն սկսել է ներգրավել ֆուդբոլիստին հիմնական թիմի մարզումներին։ Նաև ֆուտբոլիստը թիմի հետ անցել է նախամրցաշրջանային պատրաստություններ ։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 9-ին նորամուտ է ունեցել «Ատլետիկո Մադրիդ»-ի կազմում փոխարինելու դուրս գալով Ունոնիստաս» ակումբի հետ խաղի 63-րոպեին։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 14-ին Դիեգո Սիմեոնեն ներառել է նրան Իսպանիայի առաջնության տնային «Էյբարա» ակումբի դեմ խաղում՝ վնասվածք ստացած Նիկոլա Կալինիչի փոխարեն։ Այդ մրցախաղում Գարսեսը երկրորդ խաղակեսում խփել է գոլ, որը փրկել է թիմին պարտությունից։ օգիըիըի կյըկ12 августа 2021 год на сезон был отдан в аренду в [[Леганес (футбольный клуб)|«Леганес»]]<ref>{{cite web|url=https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|title=El C.D. Leganés fortalece su delantera con la llegada de Borja Garcés|date=12 August 2021|publisher=CD Leganés|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20211213200733/https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|archive-date=2021-12-13|accessdate=13 August 2021|deadlink=no}}</ref>. В октябре, после того как он решил присутствовать на свадьбе своего брата, несмотря на то, что у него не было прямого разрешения от клуба, менеджер [[Гаритано, Асьер|Асьер Гаритано]] сказал, что игрок не будет появляться в каких-либо дальнейших играх пока он руководит командой<ref>{{cite news|url=https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html|title=Garitano decidió cortar con Garcés pasara lo que pasara ante Tenerife|first=Eduardo|last=Mora|language=es|date=24 October 2021|accessdate=26 October 2021|archivedate=2021-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211028031814/https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html}}</ref>. == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == * {{transfermarkt}} * {{soccerway}} * {{BDFutbol|21763}} {{ВС}} {{Состав ФК Леганес}} [[Категория:Футболисты Испании]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид»]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид B»]] [[Категория:Игроки ФК «Фуэнлабрада»]] [[Категория:Игроки ФК «Леганес»]] tbn0rb5pc14moxe7vvinf4180yg7e1j 8487130 8487108 2022-08-11T11:20:39Z Արթուր2012 123250 wikitext text/x-wiki '''Բոռղա Գառսես Մոռենո''' ({{lang-es|Borja Garcés Moreno}},) —<nowiki/>[[Ֆուտբոլ]], нападающий клуба [[Атлетико Мадрид|«Атлетико Мадрид»]], выступающий на правах аренды за [[Леганес (футбольный клуб)|«Леганес»]]. == Կենսագրություն == Բորխա Գարսեսը ծնվել է [[Մելիլյա]]<nowiki/>յում և «Ատլետիկո Մադրիդ» պատանեկան ակումբին է միացել 2016 թվականին ատլետիկո մադրիդ 2016 թվականին «Ռուսադիր» ակումբից<ref>{{cite web|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|title=Borja Garcés, la nueva joya de la cantera que llegó desde Melilla|date=9 февраля 2018|publisher=Mundo Deportivo|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915192551/https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|archive-date=2018-09-15|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին մայիսի 22-ին նորամուտ է ունեցել առաջին ակումբի կազմում, խփելով հաղթական Նիգերիայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում 2018թվականին մայիսին նա նորամուտ է ունեցել առաջին թիմի կազմում խփելով հաղթական գնդակ Նիգերայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում<ref>{{cite web|url=https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|title=Borja Garcés, el nuevo Niño del Atleti le pide un sitio a Simeone|date=22 мая 2018|publisher=Diario AS|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215301/https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին հուլիսի երկարացրել է պայմանագիրը «Ատլետիկո»-ի հետ մինչև 2021 թվական և հրավիրվել է «Ատլետիկո Մադրիդ B» ակումբ<ref>{{cite web|url=http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|title=Borja Garcés, otro canterano que renueva con el Atlético|date=4 июля 2018|publisher=Marca|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215303/http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ Միևնույն ժամանակ «Ատլետիկո»-ի գլխավոր մարզիչ Դիեգո Սիմեոնեն սկսել է ներգրավել ֆուդբոլիստին հիմնական թիմի մարզումներին։ Նաև ֆուտբոլիստը թիմի հետ անցել է նախամրցաշրջանային պատրաստություններ ։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 9-ին նորամուտ է ունեցել «Ատլետիկո Մադրիդ»-ի կազմում փոխարինելու դուրս գալով Ունոնիստաս» ակումբի հետ խաղի 63-րոպեին։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 14-ին Դիեգո Սիմեոնեն ներառել է նրան Իսպանիայի առաջնության տնային «Էյբարա» ակումբի դեմ խաղում՝ վնասվածք ստացած Նիկոլա Կալինիչի փոխարեն։ Այդ մրցախաղում Գարսեսը երկրորդ խաղակեսում խփել է գոլ, որը փրկել է թիմին պարտությունից։ 2021 թվականին օգոստոսի 12-ին մեկ մրցաշրջանով տրվել է վարձակալության «Լեգանես» ակումբին<ref>{{cite web|url=https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|title=El C.D. Leganés fortalece su delantera con la llegada de Borja Garcés|date=12 August 2021|publisher=CD Leganés|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20211213200733/https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|archive-date=2021-12-13|accessdate=13 August 2021|deadlink=no}}</ref>։ Հոկտեմբերին այն բանից հետո երբ նա որոշել է ներկա լինել եղբոր հարսանիքին, չնայած այն բանին, որ չկար ակումբի թույլտվությունը, մենեջեր Ասեր Գարիտանոն ասել է որ խաղացողը չի երևա ոչ մի խաղում քանի դեռ ղեկավարում է խումբը<ref>{{cite news|url=https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html|title=Garitano decidió cortar con Garcés pasara lo que pasara ante Tenerife|first=Eduardo|last=Mora|language=es|date=24 October 2021|accessdate=26 October 2021|archivedate=2021-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211028031814/https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html}}</ref>։ == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == * {{transfermarkt}} * {{soccerway}} * {{BDFutbol|21763}} {{ВС}} {{Состав ФК Леганес}} [[Категория:Футболисты Испании]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид»]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид B»]] [[Категория:Игроки ФК «Фуэнлабрада»]] [[Категория:Игроки ФК «Леганес»]] eqccyodfzlbcot80j248r83kqnbiav4 8487140 8487130 2022-08-11T11:29:09Z Արթուր2012 123250 wikitext text/x-wiki '''Բորխա Գարսես Մոիենո''' ({{lang-es|Borja Garcés Moreno}},), «Ատլետիկո Մադրիդ» ակումբի հարձակվող, որը գործակալի իրավունքով խաղացել է «Լեգանես» ակումբում։ == Կենսագրություն == Բորխա Գարսեսը ծնվել է [[Մելիլյա]]<nowiki/>յում և «Ատլետիկո Մադրիդ» պատանեկան ակումբին է միացել 2016 թվականին ատլետիկո մադրիդ 2016 թվականին «Ռուսադիր» ակումբից<ref>{{cite web|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|title=Borja Garcés, la nueva joya de la cantera que llegó desde Melilla|date=9 февраля 2018|publisher=Mundo Deportivo|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915192551/https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20180209/44637712836/borja-garces-nueva-joya-cantera-atletico-madrid-llego-melilla.html|archive-date=2018-09-15|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին մայիսի 22-ին նորամուտ է ունեցել առաջին ակումբի կազմում, խփելով հաղթական Նիգերիայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում 2018թվականին մայիսին նա նորամուտ է ունեցել առաջին թիմի կազմում խփելով հաղթական գնդակ Նիգերայի դեմ ոչ պաշտոնական մրցախաղում<ref>{{cite web|url=https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|title=Borja Garcés, el nuevo Niño del Atleti le pide un sitio a Simeone|date=22 мая 2018|publisher=Diario AS|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215301/https://as.com/futbol/2018/05/22/primera/1527026065_713077.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ 2018 թվականին հուլիսի երկարացրել է պայմանագիրը «Ատլետիկո»-ի հետ մինչև 2021 թվական և հրավիրվել է «Ատլետիկո Մադրիդ B» ակումբ<ref>{{cite web|url=http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|title=Borja Garcés, otro canterano que renueva con el Atlético|date=4 июля 2018|publisher=Marca|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917215303/http://www.marca.com/futbol/atletico/2018/07/04/5b3d0cf722601d083a8b46bc.html|archive-date=2018-09-17|accessdate=2018-09-18|deadlink=no}}</ref>։ Միևնույն ժամանակ «Ատլետիկո»-ի գլխավոր մարզիչ Դիեգո Սիմեոնեն սկսել է ներգրավել ֆուդբոլիստին հիմնական թիմի մարզումներին։ Նաև ֆուտբոլիստը թիմի հետ անցել է նախամրցաշրջանային պատրաստություններ ։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 9-ին նորամուտ է ունեցել «Ատլետիկո Մադրիդ»-ի կազմում փոխարինելու դուրս գալով Ունոնիստաս» ակումբի հետ խաղի 63-րոպեին։ 2018 թվականին սեպտեմբերի 14-ին Դիեգո Սիմեոնեն ներառել է նրան Իսպանիայի առաջնության տնային «Էյբարա» ակումբի դեմ խաղում՝ վնասվածք ստացած Նիկոլա Կալինիչի փոխարեն։ Այդ մրցախաղում Գարսեսը երկրորդ խաղակեսում խփել է գոլ, որը փրկել է թիմին պարտությունից։ 2021 թվականին օգոստոսի 12-ին մեկ մրցաշրջանով տրվել է վարձակալության «Լեգանես» ակումբին<ref>{{cite web|url=https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|title=El C.D. Leganés fortalece su delantera con la llegada de Borja Garcés|date=12 August 2021|publisher=CD Leganés|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20211213200733/https://www.cdleganes.com/noticia/el-c-d-leganes-fortalece-su-delantera-con-la-llegada-de-borja-garces|archive-date=2021-12-13|accessdate=13 August 2021|deadlink=no}}</ref>։ Հոկտեմբերին այն բանից հետո երբ նա որոշել է ներկա լինել եղբոր հարսանիքին, չնայած այն բանին, որ չկար ակումբի թույլտվությունը, մենեջեր Ասեր Գարիտանոն ասել է որ խաղացողը չի երևա ոչ մի խաղում քանի դեռ ղեկավարում է խումբը<ref>{{cite news|url=https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html|title=Garitano decidió cortar con Garcés pasara lo que pasara ante Tenerife|first=Eduardo|last=Mora|language=es|date=24 October 2021|accessdate=26 October 2021|archivedate=2021-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211028031814/https://as.com/futbol/2021/10/24/segunda/1635062378_454882.html}}</ref>։ == Примечания == {{примечания}} == Ссылки == * {{transfermarkt}} * {{soccerway}} * {{BDFutbol|21763}} {{ВС}} {{Состав ФК Леганес}} [[Категория:Футболисты Испании]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид»]] [[Категория:Игроки ФК «Атлетико Мадрид B»]] [[Категория:Игроки ФК «Фуэнлабрада»]] [[Категория:Игроки ФК «Леганес»]] pvqa3ekj8w04sihpflyv9am6al4852d 2 1096752 8487142 8484448 2022-08-11T11:29:35Z Գագիկ Վահրադյան 123370 wikitext text/x-wiki '''«Ռոկ Դոգ 2»''', լիամետրաժ չինա-ամերիկյան մուլտֆիմ, որի ռեժիսոը Մարկ Բալդո։ Հադիսանում է 2016 թվականի «Ռոկ Դոգ» մուլտֆիլմի սիկվելն է։ Հունիսի 11-ին կայացել է թվային պրեմերիան, իսկ հունիսի 15-ին՝ թողարկվել է սկավառակային կրիչի վրա<ref name="ANIMAG">{{cite web|url=https://www.animationmagazine.net/home-entertainment/rock-dog-2-rock-around-the-park-gives-an-encore-with-lionsgate/|title=Rock Dog 2: Rock Around the Park’ Gives an Encore with Lionsgate|publisher=[[Animation Magazine]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505181530/https://www.animationmagazine.net/home-entertainment/rock-dog-2-rock-around-the-park-gives-an-encore-with-lionsgate/|archive-date=2021-05-05|accessdate=June 29, 2021|deadlink=no}}</ref>։ == Սյուժետ == Իրադարձութունները տեղի են ունենում առաջին ֆիլմից մեկ տարի անց։ Ռոկ-խումբը Բոդին, Ռոկ Դոկ (բնօրինակում՝ True Blue), հավաքել է ժողվրդայնությունը։ Вскоре некий Мистер Лэнг предлагает ребятам отправиться в тур, а также выступать вместе с поп-звездой Лил' Фокси. Героям предстоит узнать цену славы и как оставаться верным себе и своим друзьям. == Персонажи и актёры озвучивания == {{ВРоляхВерх|ThirdCol=Актёры дубляжа|SecondColUnsortable=1|ThirdColUnsortable=1}} {{ВРолях|Грэм Хэмилтон||Боуди||[[Никита Пресняков]]}} {{ВРолях|[[Эшли Болл]]||Дарма||[[Агата Муцениеце]]}} {{ВРолях|Эндрю Френсис||Гермур||[[Антон Эльдаров]]}} {{ВРолях|Брайан Драммонд||Кампа||[[Сергей Чихачёв]]}} {{ВРолях|Брайан Добсон||Як Флитвуд||Юрий Высоцкий}} {{ВРолях|Кэтлин Барр||Лил' Фокси||[[Валентина Карнаухова]]}} {{ВРолях|[[Майкл Адамтуэйт]]||Карл/Трей||Дмитрий Викулов/Андрей Бархударов}} {{ВРолях|Джеймс Хигути||Шумай||Вячеслав Скорик}} {{ВРолях|Донни Лукас||Рифф||Роман Солошенко}} {{ВРолях|Ричард Ньюман||Норбу||Борис Георгиевский}} {{ВРолях|Сабрина Питре||Вэй||}} {{ВРолях|Джейсон Симпсон||Линнукс||Геннадий Новиков}} {{ВРолях|[[Кэти Уэслак]]||Мейдоу||Ирина Дорошенко}} {{ВРоляхНиз}} == Примечания == {{примечания}} pouj645x2tz86g0lx20yictb29lkdwb 0 1097195 8486981 8482554 2022-08-11T03:46:10Z InternetArchiveBot 101881 Ավելացրեք 10 գիրք [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն]] (20220810sim)) #IABot (v2.0.8.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Early_migrations_mercator.svg|մինի|Մարդկանց վաղ միգրացիայի քարտեզ՝ հիմնված ժամանակակից մարդկանց աֆրիկական ծագման տեսության վրա․ թվերը ներկայացված են հազար տարիներ առաջ միավորով (kya)<ref>{{cite book|title=Die ersten Menschen|last=Burenhult|first=Göran|publisher=Weltbild Verlag|year=2000|isbn=978-3-8289-0741-6}}</ref>]] '''Ամերիկայի բնակեցում''', [[Ամերիկա|Ամերիկա մայրցամաքի]] նախապատմական բնակեցում, որը սկսվել է այն ժամանակ, երբ [[Վերին պալեոլիթ|պալեոլիթյան ժամանակաշրջանի]] [[Որսորդություն|որսորդությամբ]] և [[Հավաքչություն|հավաքչությամբ]] զբաղվող նախամարդիկ [[Հյուսիսային Ամերիկա]] են ներխուժել [[Հյուսիսային Ամերիկա|հյուսիսասիական]] մամոնտային [[Պրերիաներ|պրերիաներից]] Բերինգիա ցամաքային կամրջով, որը ձևավորվել էր հյուսիսարևելյան [[Սիբիր|Սիբիրի]] և [[Ալյասկա (նահանգ)|Արևմտյան Ալյասկայի]] միջև [[Բացարձակ բարձրություն|ծովի մակարդակի]] իջման պատճառով վերջին սառցադաշտային առավելագույնի ժամանակ (26,000 - 19,000 տարի առաջ)<ref name="Smithsoniana">{{cite news|last=Pringle|first=Heather|title=What Happens When an Archaeologist Challenges Mainstream Scientific Thinking?|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/jacques-cinq-mars-bluefish-caves-scientific-progress-180962410|date=March 8, 2017|work=[[ Սմիթսոնյան ինստիտուտ|Smithsonian]]}}</ref>։ Այս պոպուլյացիաներն ընդարձակվել են Լաուրենտիդ սառցաշերտից հարավ և արագորեն տարածվել դեպի հարավ՝ զբաղեցնելով ինչպես [[Ամերիկա|Հյուսիսային, այնպես էլ Հարավային Ամերիկաները]] 12000-14000 տարի առաջ<ref name="FaganDurrani2016">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fMneCwAAQBAJ&pg=PA124|title=World Prehistory: A Brief Introduction|last1=Fagan|first1=Brian M.|last2=Durrani|first2=Nadia|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-317-34244-1|page=124|name-list-style=amp}}</ref><ref name="Goebel">{{cite journal|last1=Goebel|first1=Ted|last2=Waters|first2=Michael R.|last3=O'Rourke|first3=Dennis H.|date=|year=2008|title=The Late Pleistocene dispersal of modern humans in the Americas|url=http://www.centerfirstamericans.com/cfsa-publications/Science2008.pdf|journal=[[Science (ամսագիր)|Science]]|volume=319|issue=5869|pages=1497–1502|bibcode=2008Sci...319.1497G|doi=10.1126/science.1153569|pmid=18339930|archive-url=https://web.archive.org/web/20140102191740/http://www.centerfirstamericans.com/cfsa-publications/Science2008.pdf|archive-date=2014-01-02|access-date=2010-02-05|url-status=bot: unknown|citeseerx=10.1.1.398.9315|s2cid=36149744}}</ref><ref name="NYT-20180103">{{cite news|last=Zimmer|first=Carl|title=In the Bones of a Buried Child, Signs of a Massive Human Migration to the Americas|url=https://www.nytimes.com/2018/01/03/science/native-americans-beringia-siberia.html|date=January 3, 2018|work=[[The New York Times]]|access-date=January 3, 2018}}</ref><ref name="NAT-20180103">{{cite journal|last1=Moreno-Mayar|first1=JV|last2=Potter|first2=BA|last3=Vinner|first3=L|last4=Steinrücken|first4=M|last5=Rasmussen|first5=S|last6=Terhorst|first6=J|last7=Kamm|first7=JA|last8=Albrechtsen|first8=A|last9=Malaspinas|first9=A-S|display-authors=3|date=|year=2018|title=Terminal Pleistocene Alaskan genome reveals first founding population of Native Americans|url=http://researchonline.ljmu.ac.uk/id/eprint/7887/1/UpwardSun_Nature%20paper%20MS%20DEC17.pdf|journal=[[Նեյչր|Nature]]|volume=553|issue=7687|pages=203–207|bibcode=2018Natur.553..203M|doi=10.1038/nature25173|pmid=29323294|last10=Sikora|first10=M|last11=Reuther|first11=JD|last12=Irish|first12=JD|last13=Malhi|first13=RS|last14=Orlando|first14=L|last15=Song|first15=YA|last16=Nielsen|first16=R|last17=Meltzer|first17=DJ|last18=Willerslev|first18=E|s2cid=4454580}}</ref><ref name=":2">{{Cite journal|last=Núñez Castillo|first=Mélida Inés|date=2021-12-20|title=Ancient genetic landscape of archaeological human remains from Panama, South America and Oceania described through STR genotype frequencies and mitochondrial DNA sequences|url=https://ediss.uni-goettingen.de/handle/21.11130/00-1735-0000-0008-59CC-F|journal=Dissertation|doi=10.53846/goediss-9012|s2cid=247052631}}</ref>։ Ամերիկա մայրցամաքի ամենավաղ բնակչությունը, մոտ 10000 տարի առաջ, հայտնի է որպես պալեո-հնդկացիներ։ Ամերիկա մայրցամաքի բնիկ ժողովուրդները կապված են սիբիրյան բնակչության հետ [[Ամերիկյան-հնդկացիական լեզուներ|լեզվական գործոններով]], [[Արյան խումբ|արյան խմբերի]] բաշխվածությամբ և գենետիկական կազմով, ինչն արտացոլված է [[Մոլեկուլ|մոլեկուլային]] տվյալների վրա, ինչպիսիք են [[ԴՆԹ]]-ն<ref name="AshRobinson2011">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=JUlSYsyC-NQC&pg=PT289|title=The Emergence of Humans: An Exploration of the Evolutionary Timeline|last1=Ash|first1=Patricia J.|last2=Robinson|first2=David J.|publisher=John Wiley & Sons|year=2011|isbn=978-1-119-96424-7|page=289|name-list-style=amp}}</ref><ref name="Roberts2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ng8ai3xkZRUC&pg=PT101|title=The Incredible Human Journey|last=Roberts|first=Alice|publisher=A&C Black|year=2010|isbn=978-1-4088-1091-0|pages=101–103}}</ref>։ Ամերիկա մայրցամաքի բնակչության առաջացման ճշգրիտ թվագրումը երկար ժամանակ բաց է մնում, և թեև [[Հնագիտություն|հնագիտության]], [[Պլեյստոցեն|պլեյստոցենյան]] [[Երկրաբանություն|երկրաբանության]], ֆիզիկական մարդաբանության և ԴՆԹ-ի վերլուծության առաջընթացն աստիճանաբար ավելի շատ լույս է սփռում թեմայի վրա, կարևոր հարցեր մնում են չլուծված<ref name="Pauketat2012">{{cite book|title=The Oxford Handbook of North American Archaeology|last=Waguespack|first=Nicole|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-538011-8|editor=Timothy R. Pauketat|pages=86–95|chapter=Early Paleoindians, from Colonization to Folsom|chapter-url=https://books.google.com/books?id=yf8j0b7gLvUC&pg=PA86}}</ref>։ Թեև ընդհանուր համաձայնություն կա, որ Ամերիկան առաջին անգամ բնակեցվել է Ասիայից, միգրացիայի ձևը, դրա ժամկետները և Ամերիկա գաղթած ժողովուրդների ծագման վայրը (վայրերը) Եվրասիայում, մնում են անհասկանալի<ref name="Goebel" />։ «Քլովիսի առաջին տեսությունը» վերաբերում է այն վարկածին, որ [[Քլովիսի մշակույթ|Քլովիսյան մշակույթը]] ([[Քարի շրջան (Նյու Մեքսիկո)|Քարի շրջան]], [[Նյու Մեքսիկո]], ԱՄՆ) ներկայացնում է մարդկանց ամենավաղ ներկայությունը Ամերիկայում մոտ 13000 տարի առաջ<ref name="Surovell">{{cite web|url=https://doi.org/10.1371/journal.pone.0264092|title=Late Date of human arrival to North America|last1=Surovell|first1=T. A.|last2=Allaun|first2=S. A.|website=PLoS|last3=Gingerich|first3=J. A. M.|last4=Graf|first4=K. E.|last5=Holmes|first5=C. D.|access-date=8 May 2022}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, մինչքլովիսյան մշակույթների մասին վկայությունները կուտակվելով ավելի հետ են մղել Ամերիկա մայրցամաքի առաջին բնակչության հնարավոր թվագրումը<ref>{{cite journal|last1=Ardelean|first1=Ciprian F.|last2=Becerra-Valdivia|first2=Lorena|last3=Pedersen|first3=Mikkel Winther|last4=Schwenninger|first4=Jean-Luc|last5=Oviatt|first5=Charles G.|last6=Macías-Quintero|first6=Juan I.|last7=Arroyo-Cabrales|first7=Joaquin|last8=Sikora|first8=Martin|last9=Ocampo-Díaz|first9=Yam Zul E.|year=2020|title=Evidence of human occupation in Mexico around the Last Glacial Maximum|url=https://www.repository.cam.ac.uk/handle/1810/312474|journal=Nature|volume=584|issue=7819|pages=87–92|bibcode=2020Natur.584...87A|doi=10.1038/s41586-020-2509-0|pmid=32699412|last10=Rubio-Cisneros|first10=Igor I.|last11=Watling|first11=Jennifer G.|last12=De Medeiros|first12=Vanda B.|last13=De Oliveira|first13=Paulo E.|last14=Barba-Pingarón|first14=Luis|last15=Ortiz-Butrón|first15=Agustín|last16=Blancas-Vázquez|first16=Jorge|last17=Rivera-González|first17=Irán|last18=Solís-Rosales|first18=Corina|last19=Rodríguez-Ceja|first19=María|last20=Gandy|first20=Devlin A.|last21=Navarro-Gutierrez|first21=Zamara|last22=de la Rosa-Díaz|first22=Jesús J.|last23=Huerta-Arellano|first23=Vladimir|last24=Marroquín-Fernández|first24=Marco B.|last25=Martínez-Riojas|first25=L. Martin|last26=López-Jiménez|first26=Alejandro|last27=Higham|first27=Thomas|last28=Willerslev|first28=Eske|s2cid=220697089}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Becerra-Valdivia|first1=Lorena|last2=Higham|first2=Thomas|year=2020|title=The timing and effect of the earliest human arrivals in North America|journal=Nature|volume=584|issue=7819|pages=93–97|bibcode=2020Natur.584...93B|doi=10.1038/s41586-020-2491-6|pmid=32699413|s2cid=220715918}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Gruhn|first1=Ruth|date=22 July 2020|title=Evidence grows that peopling of the Americas began more than 20,000 years ago|journal=Nature|volume=584|issue=7819|pages=47–48|bibcode=2020Natur.584...47G|doi=10.1038/d41586-020-02137-3|pmid=32699366|s2cid=220717778|doi-access=free}}</ref>։ Շատ հնագետներ կարծում են, որ մարդիկ Հյուսիսային Ամերիկա են հասել Լաուրենտիդ սառցե շերտից հարավից՝ ինչ-որ պահի 15000-ից 20000 տարի առաջ<ref name="Wells2006">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=432Kt0A7J_UC&pg=PA222|title=Deep Ancestry: Inside the Genographic Project|author=Spencer Wells|date=2006|publisher=National Geographic Books|isbn=978-0-7922-6215-2|pages=222–|oclc=1031966951}}</ref><ref name="Relethford2017">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rAjcDQAAQBAJ&pg=PA192|title=50 Great Myths of Human Evolution: Understanding Misconceptions about Our Origins|author=John H. Relethford|date=17 January 2017|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-0-470-67391-1|pages=192–|oclc=1238190784}}</ref><ref name="Birx2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fsF1AwAAQBAJ&pg=PT50|title=21st Century Anthropology: A Reference Handbook|date=10 June 2010|publisher=SAGE Publications|isbn=978-1-4522-6630-5|editor=H. James Birx|pages=|oclc=1102541304}}</ref><ref name="KiczaHorn2016">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=b2t4DQAAQBAJ&pg=PT20|title=Resilient Cultures: America's Native Peoples Confront European Colonialization 1500-1800|author1=John E Kicza|author2=Rebecca Horn|date=3 November 2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-50987-7|edition=2|pages=}}</ref>։ Տեսությունն այն է, որ այս վաղ միգրանտները շարժվել են, երբ ծովի մակարդակը զգալիորեն իջել է չորրորդական սառցապատման պատճառով<ref name="Smithsonianb">{{cite web|url=http://www.si.edu/Encyclopedia_SI/nmnh/origin.htm|title=Paleoamerican|last1=Fitzhugh|first1=Drs. William|last2=Goddard|first2=Ives|publisher=Smithsonian Institution Anthropology Outreach Office|archive-url=https://web.archive.org/web/20090105215737/http://www.si.edu/Encyclopedia_SI//nmnh/origin.htm|archive-date=2009-01-05|last3=Ousley|first3=Steve|last4=Owsley|first4=Doug|last5=Stanford|first5=Dennis|access-date=2009-01-15|url-status=dead}}</ref><ref name="national">{{cite web|url=https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/atlas.html?era=e003|title=Atlas of the Human Journey-The Genographic Project|date=1996–2008|publisher=National Geographic Society|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501094643/https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/atlas.html?era=e003|archive-date=2011-05-01|access-date=2017-01-27|url-status=dead}}</ref>՝ հետևելով այժմ անհետացած [[Պլեյստոցեն|պլեյստոցենյան]] մեգաֆաունայի հոտերին սառույցից ազատ միջանցքների երկայնքով, որոնք ձգվում էին Լաուրենտիդ և [[Կորդիլերյան լեռներ|Կորդիլերյան]] սառցաշերտերի միջև<ref>{{cite web|url=https://phys.org/news/2009-08-peopling-americas-genetic-ancestry-health.html|title=The peopling of the Americas: Genetic ancestry influences health|work=Scientific American|access-date=2019-05-08}}</ref>։ Առաջարկվող մեկ այլ երթուղին այն է, որ կամ ոտքով, կամ օգտագործելով պարզունակ նավակներ, նրանք գաղթել են Խաղաղ օվկիանոսի ափով դեպի [[Հարավային Ամերիկա]] մինչև [[Չիլի]]<ref>{{Cite journal|last1=Fladmark|first1=K. R.|year=1979|title=Alternate Migration Corridors for Early Man in North America|journal=American Antiquity|volume=44|issue=1|pages=55–69|doi=10.2307/279189|jstor=279189|s2cid=162243347}}</ref>։ Անցյալ սառցե դարաշրջանում ափամերձ տարածքների բնակեցման ցանկացած հնագիտական ապացույց այժմ ծածկված կլիներ, ինչը պայմանավորված է այդ սառցե ժամանակից ի վեր ծովի մակարդակի մինչև հարյուր մետր բարձրացմամբ<ref>{{cite web|url=http://www.realclimate.org/index.php/archives/2009/01/sea-will-rise-to-levels-of-last-ice-age/|title=68 Responses to "Sea will rise 'to levels of last Ice Age'"|date=26 January 2009|work=Center for Climate Systems Research, Columbia University|access-date=2009-11-17}}</ref>։ Որոշ հնագիտական ապացույցներ ենթադրում են այն հավանականությունը, որ մարդկանց ժամանումը Ամերիկա մայրցամաք կարող էր տեղի ունենալ մինչև վերջին սառցադաշտային առավելագույնը՝ ավելի քան 20000 տարի առաջ<ref>{{cite journal|last1=Somerville|first1=Andrew D.|last2=Casar|first2=Isabel|last3=Arroyo-Cabrales|first3=Joaquín|year=2021|title=New AMS Radiocarbon Ages from the Preceramic Levels of Coxcatlan Cave, Puebla, Mexico: A Pleistocene Occupation of the Tehuacan Valley?|journal=Latin American Antiquity|volume=32|issue=3|pages=612–626|doi=10.1017/laq.2021.26|doi-access=free}}</ref>։ == Շրջակա միջավայրը վերջին սառցադապատման ժամանակ == === Բերինգիայի առաջացում և ջրի տակ անցում === [[Պատկեր:Beringia_land_bridge-noaagov.gif|աջից|մինի|Նկար 1. Բերինգյան ցամաքային կամրջի սուզումը ծովի էուստատիկ մակարդակին զուգնթաց՝ վերջին սառցադաշտային առավելագույնի (LGM) բարձրացումից հետո]] Վիսկոնսինյան սառցապատման ժամանակաշրջանում Երկրի օվկիանոսի ջուրը ժամանակի ընթացքում այս կամ այն չափով մնացել է [[Սառցադաշտ|սառցադաշտի]] սառույցում։ Սառցադաշտերում ջրի կուտակման արդյունքում օվկիանոսներում ջրի ծավալը համապատասխանաբար նվազել է, ինչի արդյունքում իջել է համաշխարհային ծովի մակարդակը։ Ժամանակի ընթացքում ծովի մակարդակի տատանումների վերականգնումն ուսումնաիրվել է՝ օգտագործելով ծովի խորքերի թթվածնի իզոտոպային վերլուծությունը, ծովային [[Դարավանդ|տեռասների]] թվագրումը և օվկիանոսների ավազաններից և ժամանակակից սառցե ծածկոներից թթվածնի իզոտոպների բարձր լուծաչափով նմուշառումը։ Մոտ 30000 [[BP (թվագրում)|տարի առաջ]] տեղի է ունեցել ծովի մակարդակի էուստատիկ (երկրի կենտրոնից մինչև ծովի մակերեսը հեռավորության) անկում ներկայիս մակարդակից մոտ 60-ից 120 մետրով (200-390 ֆտ), որի արդյունքում առաջացել է [[Բերինգիա]] [[Հնէաշխարհագրություն|հնէաշխարհագրական]] երկիրը՝ երկարակյաց և ընդարձակ աշխարհագրական տարածք, որը կապել է [[Սիբիր|Սիբիրը]] [[Ալյասկա (թերակղզի)|Ալյասկայի]] հետ<ref name="Brighametal2004">{{cite book|title=Entering America: Northeast Asia and Beringia Before the Last Glacial Maximum|last1=Brigham-Grette|first1=Julie|last2=Lozhkin|first2=Anatoly V.|last3=Anderson|first3=Patricia M.|last4=Glushkova|first4=Olga Y.|publisher=University of Utah Press|year=2004|isbn=978-0-87480-786-8|editor=D.B. Madsen|chapter=Paleoenvironmental Conditions in West Beringia Before the Last Glacial Maximum|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Dz2EVCRfBzAC&pg=PA29|name-list-style=amp}}</ref>։ Վերջին սառցադաշտային մաքսիմումից (LGM) հետո ծովի մակարդակի բարձրացմանը զուգընթաց Բերինգյան ցամաքային կամուրջը կրկին ընկղմվել է ջրի տակ։ Բերինգյան ցամաքային կամրջի վերջնական կրկին սուզվելու գնահատականները, որոնք հիմնված են բացառապես [[Բերինգի նեղուց|Բերինգի նեղուցի]] և ծովի էուստատիկ մակարդակի կորի ներկայիս [[Բաթիմետրիա|բաթիմետրիայի]] վրա, տեղի է ունեցել մոտ 11000 տարի [[BP (թվագրում)|BP]] (Նկար 1)։ Բերինգյան [[Հնէաշխարհագրություն|պալեոաշխարհագրության]] վերականգնման ընթացող ուսումնասիրությունները կարող են փոխել այս գնահատականը, և ապացուցել, որ ավելի վաղ է ջրասուզումը տեղի ունեցել, ինչը կարող է է՛լ ավելի սեղմել դեպի Հյուսիսային Ամերիկա մարդկանց միգրացիայի մոդելների շրջանակը<ref name="Brighametal2004" />։ === Սառցադաշտեր === [[Պատկեր:Last_glacial_maximum_-_survivability_of_humans.svg|մինի|Մարդկանց գոյատևման պոտենցիալ աստիճանը սառցադաշտային վերջին առավելագույնի ժամանակաշրջանում։]] 30000 [[BP (թվագրում)|տարի առաջ]] սկսված վերջին սառցադաշտային առավելագույնն առաջացրել է ալպիական սառցադաշտերի և մայրցամաքային սառցածածկույթի ընդլայնում, ինչով արգելափակվել են Բերինգիայից դուրս միգրացիոն ուղիները։ Մեզնից 21,000 [[BP (թվագրում)|տարի առաջ]] և, հնարավոր է, հազարավոր տարիներ առաջ, [[Կորդիլերյան սառցային վահան|Կորդիլերյան]] և [[Լաուրենտիդյան սառցային վահան|Լաուրենտիդյան]] սառցաշերտերը միավորվել են [[Ժայռոտ լեռներ|Ռոքի լեռներից]] արևելք՝ փակելով ներգաղթի հնարավոր ճանապարհը դեպի Հյուսիսային Ամերիկայի կենտրոն<ref name="Geotimescorridor">{{cite web|url=http://www.geotimes.org/feb04/feature_Revisited.html|title=The Ice-Free Corridor Revisited|last1=Jackson|first1=Lionel E., Jr.|last2=Wilson|first2=Michael C.|date=February 2004|website=Geotimes|publisher=American Geological Institute|name-list-style=amp}}</ref><ref name="Jacksonetal1997">{{cite journal|last1=Jackson|first1=L.E. Jr.|last2=Phillips|first2=F.M.|last3=Shimamura|first3=K.|last4=Little|first4=E.C.|date=|year=1997|title=Cosmogenic <sup>36</sup>Cl dating of the Foothills Erratics train, Alberta, Canada|journal=Geology (journal)|volume=25|issue=3|pages=195–198|bibcode=1997Geo....25..195J|doi=10.1130/0091-7613(1997)025<0195:ccdotf>2.3.co;2|name-list-style=amp}}</ref><ref name="Mandryketal2001">{{cite journal|last1=Mandryk|first1=Carole A.S.|last2=Josenhans|first2=Heiner|last3=Fedje|first3=Daryl W.|last4=Mathewes|first4=Rolf W.|date=January 2001|title=Late Quaternary paleoenvironments of Northwestern North America: implications for inland versus coastal migration routes|url=https://www.researchgate.net/publication/223550672|journal=Quaternary Science Reviews|volume=20|issue=1|pages=301–314|bibcode=2001QSRv...20..301M|doi=10.1016/s0277-3791(00)00115-3|name-list-style=amp}}</ref>։ Ալպյան սառցադաշտերն ափամերձ շրջաններում և [[Ալյասկա (թերակղզի)|Ալյասկա թերակղզում]] մեկուսացրել են Բերինգիայի ներքին տարածքը Խաղաղ օվկիանոսի ափից։ Ափամերձ [[Սառցադաշտ|ալպյան սառցադաշտերը]] և Կորդիլերյան սառույցի հատվածները միավորվել են պիեմոնտյան սառցադաշտերի մեջ, որոնք ծածկել են ափամերձ գծի մեծ հատվածները մինչև [[Վանկուվեր (կղզի)|Վանկուվեր կղզին]] և սառցե հատված են ձևավորել Խուան դե Ֆուկայի նեղուցի վրայով 15000 [[Ռադիոածխածնային թվագրում|<sup>14</sup><math>C</math>]] [[Ռադիոածխածնային թվագրում|ռադիոածխածնային տարի]] առաջ (18,000 [[Ռադիոածխածնային ճշգրված թվագրում|կալիբրացիոն]] տարի BP)<ref name="Dyke2003">{{cite report|url=https://www.researchgate.net/publication/256841476|last1=Dyke|first1=A.S.|last2=Moore|first2=A.|last3=Robertson|first3=L.|name-list-style=amp|title=Deglaciation of North America|publisher=Geological Survey of Canada|series=Open File 1574|date=2003|doi=10.4095/214399|doi-access=free}}</ref><ref name="Boothetal2003">{{cite book|title=The Quaternary Period in the United States|last1=Booth|first1=Derek B.|last2=Troost|first2=Kathy Goetz|last3=Clague|first3=John J.|last4=Waitt|first4=Richard B.|year=2003|isbn=978-0-4445-1470-7|series=Developments in Quaternary Sciences|volume=1|pages=17–43|chapter=The Cordilleran Ice Sheet|doi=10.1016/S1571-0866(03)01002-9|name-list-style=amp}}</ref>։ Ափամերձ ալպիական սառցադաշտերը սկսել են նահանջել մոտ 19,000 կալ. (ճշգրտված կամ կալիբրացիոն) [[BP (թվագրում)|տարի BP]]<ref name="Blaiseetal1990">{{cite journal|last1=Blaise|first1=B.|last2=Clague|first2=J.J.|last3=Mathewes|first3=R.W.|date=|year=1990|title=Time of maximum Late Wisconsin glaciation, west coast of Canada|journal=Quaternary Research|volume=34|issue=3|pages=282–295|bibcode=1990QuRes..34..282B|doi=10.1016/0033-5894(90)90041-i|name-list-style=amp}}</ref>, մինչդեռ Կորդիլերյան սառույցը շարունակել է առաջխաղացումը Պուգետի հարթավայրերում մինչև 14,000 <sup>14</sup><math>C</math> տարի BP (16,800 [[Ռադիոածխածնային չափորոշիչ|կալ]] տարի BP)<ref name="Boothetal2003" />։ Նույնիսկ ափամերձ սառույցի առավելագույն չափի ժամանակ, ներկայիս կղզիներում պահպանվել են ոչ սառցադաշտային ապաստարաններ, որոնք օժանդակել են ցամաքային և ծովային կաթնասուններին<ref name="Mandryketal2001" />։ Ապասառցապատմանը զուգընթաց ապաստանելու վայրերն ընդարձակվել են այնքան ժամանակ, մինչև ափը սառույցից ազատվել է (15000 կալ տարի BP)<ref name="Mandryketal2001" />։ Ալյասկայի թերակղզում սառցադաշտերի նահանջը Բերինգիայից դեպի Խաղաղ օվկիանոսի ափ ելք ապահովել է մոտ 17000 կալ տարի BP<ref name="Misartietal2012">{{cite journal|last1=Misarti|first1=Nicole|last2=Finney|first2=Bruce P.|last3=Jordan|first3=James W.|last4=Maschner|first4=Herbert D.G.|last5=Addison|first5=Jason A.|last6=Shapley|first6=Mark D.|last7=Krumhardt|first7=Andrea|last8=Beget|first8=James E.|display-authors=3|date=10 August 2012|title=Early retreat of the Alaska Peninsula Glacier Complex and the implications for coastal migrations of First Americans|journal=Quaternary Science Reviews|volume=48|pages=1–6|bibcode=2012QSRv...48....1M|doi=10.1016/j.quascirev.2012.05.014}}</ref>։ Սառցե պատնեշը ներքին Ալյասկայի և Խաղաղ օվկիանոսի ափերի միջև կոտրվել է մոտ 13,500 <sup>14</sup><math>C</math> տարի BP (16,200 [[Ռադիոածխածնային չափորոշիչ|կալ]] տարի) առաջ<ref name="Dyke2003" />։ Սառույցից զերծ միջանցքը դեպի Հյուսիսային Ամերիկայի ներքին տարածք բացվել է մեզնից 13,000-ից 12,000 cal BP տարվա ընթացքում<ref name="Geotimescorridor" /><ref name="Jacksonetal1997" /><ref name="Mandryketal2001" />։ Արևելյան Սիբիրում սառցադաշտը LGM-ի ժամանակ սահմանափակված է եղել լեռնաշղթաների ալպյան և հովտային սառցադաշտերով և չի արգելափակել հասանելությունը Սիբիրի և Բերինգիայի միջև<ref name="Brighametal2004" />։ === Կլիմայական և կենսաբանական միջավայրեր === [[Պատկեր:Last_Glacial_Maximum_Vegetation_Map.svg|մինի|Բուսական ծածկույթը վերջին սառցադաշտային առավելագույնի ժամանակաշրջանում ~ 18000 տարի առաջ, նկարագրում է ներկա բուսական ծածկույթի տեսակը]] Վիսկոնսինի սառցապատման ժամանակ Արևելյան Սիբիրի և Ալյասկայի պալեոկլիմայական պայմաններն ու բուսականությունը պարզվել են թթվածնի իզոտոպների բարձր լուծունակության տվյալներից և [[Ծաղկափոշի|ծաղկափոշու]] [[Շերտագրություն (երկրաբանություն)|շերտագրությունից]]<ref name="Brighametal2004" /><ref name="Clagueetal2004">{{cite book|title=Entering America: Northeast Asia and Beringia Before the Last Glacial Maximum|last1=Clague|first1=John J.|last2=Mathewes|first2=Rolf W.|last3=Ager|first3=Thomas A.|publisher=University of Utah Press|year=2004|isbn=978-0-87480-786-8|editor=D.B. Madsen|chapter=Environments of Northwestern North America before the Last Glacial Maximum|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Dz2EVCRfBzAC&pg=PA63|name-list-style=amp}}</ref><ref name="Vasilevetal2002">{{cite journal|last1=Vasil'ev|first1=Sergey A.|last2=Kuzmin|first2=Yaroslav V.|last3=Orlova|first3=Lyubov A.|last4=Dementiev|first4=Vyacheslav N.|date=|year=2002|title=Radiocarbon-based chronology of the Paleolithic in Siberia and its relevance to the peopling of the New World|journal=Radiocarbon (journal)|volume=44|issue=2|pages=503–530|doi=10.1017/s0033822200031878|name-list-style=amp|doi-access=free}}</ref>։ Մինչև ''վերջին սառցադաշտային առավելագույնը'' (LGM), Արևելյան Սիբիրում կլիման տատանվել է ներկայիս պայմանների և ավելի ցուրտ ժամանակաշրջանների միջև։ Արկտիկական Սիբիրում մինչև LGM ջերմ ցիկլերը եղել է մեգաֆաունաների ծաղկում<ref name="Brighametal2004" />։ Գրենլանդիայի սառցե ծածկոցից ստացված թթվածնի իզոտոպների գրառումը ցույց է տվել, որ այս ցիկլերը եղել են մոտավորապես 45 հազար տարի BP առաջ, տևել են հարյուրից մինչև մեկ-երկու հազար տարի, իսկ ցուրտ ժամանակաշրջաններին ավելի մեծ տևողությամբ՝ սկսած մոտ 32 հազար կալ BP առաջ<ref name="Brighametal2004" />։ [[Օխոտի ծով|Օխոտի ծովից]] հյուսիս գտնվող Էլիկչան լճից ստացված փոշին ցույց է տվել զգալի տեղաշարժ՝ ծառերի և թփերի ծաղկափոշուց դեպի դեղաբույսերի ծաղկափոշին մինչև 26 հազար <sup>14</sup><math>C</math> տարի [[BP (թվագրում)|BP]], քանի որ խոտաբույսերի տունդրան փոխարինել է հյուսիսային անտառների և թփերի տափաստանի մեջ մտնող LGM<ref name="Brighametal2004" />։ Ծառերի/թփերի փոշին փոխարինվել է դեղաբույսերի ծաղկափոշով LGM-ի ընթացքում, ինչը հայտնաբերվել է Արկտիկական Սիբիրում՝ Կոլիմա գետի մոտ<ref name="Vasilevetal2002" />։ Սիբիրի հյուսիսային շրջանների լքվածությունն արագ սառեցման պատճառով կամ որսի տեսակների նահանջը LGM սկսվելու պատճառով առաջարկվել է բացատրել LGM-ին թվագրվող այդ տարածաշրջանում հնագիտական վայրերի բացակայությամբ<ref name="Vasilevetal2002" /><ref name="Graf2008">{{cite book|title=Sourcebook of Paleolithic Transitions|last=Graf|first=Kelly E.|publisher=Springer|year=2009|isbn=978-0-387-76478-8|editor1=Marta Camps|pages=479–501|chapter=Modern human colonization of the mammoth steppe: a view from south-central Siberia|doi=10.1007/978-0-387-76487-0_32|editor2=Parth Chauhan|chapter-url=http://csfa.tamu.edu/cfsa-publications/Graf-SourPalTrans2009-479.pdf}}</ref>։ Ալյասկայի կողմերից ստացված ծաղկափոշու ուսումնասիրությունը ցույց է տվել տեղաշարժեր խոտաբույսերի/թփերի և թփերի տունդրայի միջև մինչև LGM-ը, ինչը ցույց է տալիս ավելի քիչ կտրուկ տաքացման դրվագներ, քան նրանք, որոնք թույլ են տվել անտառների գաղութացումը Սիբիրյան կողմում։ Բազմազան, թեև պարտադիր չէ, որ առատ, մեգաֆաունա է հայտնաբերվել այդ միջավայրերում։ Խոտաբույսերի տունդրան գերակշռել է LGM-ի ժամանակ՝ ցուրտ և չոր պայմանների պատճառով<ref name="Clagueetal2004" />։ Վերջին սառցադաշտային առավելագույն ժամանակաշրջանի ափամերձ միջավայրերը բազմաբնույթ են եղել։ Իջած ծովի մակարդակը և [[Իզոստազիա|իզոստատիկ]] ուռուցիկությունը, որը հավասարված էր Կորդիլերյան սառցաշերտի տակ ընկած իջվածքի հետ, բացել են մայրցամաքային շելֆը՝ ձևավորելով ափամերձ հարթավայր<ref name="Fedjeetal2004">{{cite book|title=Entering America: Northeast Asia and Beringia Before the Last Glacial Maximum|last1=Fedje|first1=Daryl W.|last2=Mackie|first2=Quentin|last3=Dixon|first3=E. James|last4=Heaton|first4=Timothy H.|publisher=University of Utah Press|year=2004|isbn=978-0-87480-786-8|editor=D.B. Madsen|chapter=Late Wisconsin Environment and Archaeological Visibility along the Northern Northwest Coast|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Dz2EVCRfBzAC&pg=PA97|name-list-style=amp}}</ref>։ Միաժամանակ, ափամերձ հարթավայրի մեծ մասը ծածկված է եղել պիեմոնտյան սառցադաշտերով, ցամաքային կաթնասուններին աջակցող ոչ սառցադաշտային ապաստաններ են հայտնաբերվել [[Ուելսի արքայազնի կղզի|Ուելսի արքայազն կղզու]] Հայդա Գվայի և [[Ալեքսանդրի կղզեխումբ|Ալեքսանդր արշիպելագի]] արտաքին կղզիներում<ref name="Clagueetal2004" />։ Ներկայումս ջրի տակ ընկած ափամերձ հարթավայրն ավելի շատ ապաստանի ներուժ է ունեցել<ref name="Clagueetal2004" />։ Ըստ ծաղկափոշու ուսումնասիրությունների՝ ոչ սառցապատ տարածքներում հիմնականում եղել են խոտաբույսերի/թփուտային տունդրայի բուսականություն, և դեպի Կորդիլերյան սառույցի տիրույթի հարավային ծայրում՝ որոշ չափով ծովային անտառներ<ref name="Clagueetal2004" />։ Ափամերձ ծովային միջավայրը մնացել է արդյունավետ, ինչպես ցույց են տվել [[Մաշկոտանիներ|մաշկոտանիների]] բրածոները<ref name="Fedjeetal2004" />։ Ծովային ժայռոտ ծանծաղուտների վրա բարձր արտադրողական լամինարիայի անտառները կարող էին գրավիչ լինել ափամերձ միգրացիայի համար<ref name="Erlandson2011">{{cite journal |last1=Erlandson |first1=Jon M. |last2=Braje |first2=Todd J. |name-list-style=amp |date=2011 |title=From Asia to the Americas by boat? Paleogeography, paleoecology, and stemmed points of the northwest Pacific |journal=Quaternary International |volume=239 |issue=1–2 |pages=28–37 |doi=10.1016/j.quaint.2011.02.030 |bibcode=2011QuInt.239...28E}}</ref><ref name="Erlandsonetal2007">{{cite journal|last1=Erlandson|first1=Jon M.|last2=Graham|first2=Michael H.|last3=Bourque|first3=Bruce J.|last4=Corbett|first4=Debra|last5=Estes|first5=James A.|last6=Steneck|first6=Robert S.|display-authors=3|year=2007|title=The Kelp highway hypothesis: marine ecology, the coastal migration theory, and the peopling of the Americas|journal=The Journal of Island and Coastal Archaeology|volume=2|issue=2|pages=161–174|doi=10.1080/15564890701628612|s2cid=140188874}}</ref>։ Բերինգիայի հարավային ափի պատկերի վերականգնումը նաև ենթադրում է բարձր արդյունավետ ափամերձ ծովային միջավայրի ներուժ<ref name="Erlandsonetal2007" />։ === Շրջակա միջավայրի փոփոխությունները սառցապատման ժամանակ === [[Պատկեր:Glacial_lakes.jpg|մինի|[[Մեծ Լճեր|Մեծ լճերի]] ձևավորման դիագրամ]] Ծաղկափոշու տվյալները ցույց են տվել տաք ժամանակաշրջան, որն ավարտվել է 14k-ից 11k <sup>14</sup><math>C</math> BP տարիների (17k-13k cal BP տարի) միջև, որին հաջորդել է սառեցումը 11k-10k <sup>14</sup><math>C</math> BP տարիների (13k-11,5k cal BP տարի) միջև<ref name="Fedjeetal2004" />։ Ափամերձ տարածքների սառցապատումն արագորեն նահանջել է, քանի որ առափնյա ալպիական սառցադաշտերը, այնուհետև Կորդիլերյան սառույցի հատվածները նահանջել են։ Նահանջն արագացել է, քանի որ ծովի մակարդակը բարձրացել և լողացել են սառցադաշտային վերջնամասերը։ Ենթադրվում է, որ ափերի միջակայքը ամբողջովին սառույցից զերծ է եղել 16k-ից<ref name="Fedjeetal2004" /> 15k<ref name="Mandryketal2001" /> cal տարի BP ընթացքում։ Ափամերձ (լիթորալ) ծովային օրգանիզմները գաղութացրել են ափագծերը, օվկիանոսի ջուրը սառցադաշտային հալված ջրերին փոխարինելու զուգընթաց։ Խոտաբույսերի/թփերի տունդրայի փոխարինումը փշատերև անտառներով սկսվել է Հայդա Գվայից հյուսիս 12,4 k <sup>14</sup><math>C</math> BP տարի (15 հազար կալ BP տարի) առաջ։ Էվստատիկ ծովի մակարդակի բարձրացումն առաջացրել է ջրհեղեղ, որն արագացել է հալոցքի տեմպերի արագ աճին զուգընթաց<ref name="Fedjeetal2004" />։ Ներքին Կորդիլերյան և Լաուրենտիդյան սառցաշերտերը նահանջել են ավելի դանդաղ, քան ափամերձ սառցադաշտերը։ Սառույցից զերծ միջանցքի բացումը տեղի է ունեցել միայն 13-12 հազար cal BP տարի հետո<ref name="Geotimescorridor" /><ref name="Jacksonetal1997" /><ref name="Mandryketal2001" />։ Սառույցից զերծ միջանցքի վաղ միջավայրում գերակշռել են սառցադաշտային արտահոսքերը և հալոցքաջրերը՝ սառույցով պատված լճերով և պարբերական ջրհեղեղներով՝ սառույցով պատված հալված ջրերի արտանետմամբ<ref name="Geotimescorridor" />։ Դանդաղեցված լանդշաֆտի կենսաբանական արտադրողականությունը դանդաղ աճել է<ref name="Mandryketal2001" />։ Սառույցից զերծ միջանցքի՝ որպես մարդկանց միգրացիայի ճանապարհի հնարավոր ամենավաղ կենսունակությունը գնահատվել է 11,5 հազար կալ BP տարի առաջ<ref name="Mandryketal2001" />։ Բերինգիայի նախկին խոտաբույսերի տունդրայում կեչու անտառները տարածվել են 14,3ka<sup>14</sup><math>C</math> BP տարի առաջ (17k cal BP տարի)՝ ի պատասխան կլիմայական բարելավման, ինչը ցույց է տալիս լանդշաֆտի արտադրողականության բարձրացումը<ref name="Vasilevetal2002" />։ Կենսանշանների և միկրոբրածոների վերլուծությունները, որոնք պահպանվել են E5 լճի և հյուսիսային Ալյասկայի Թաղված լճի (Burial Lake) նստվածքներում, ցույց են տվել, որ վաղ մարդիկ այրել են Բերինգիական լանդշաֆտները դեռ 34000 տարի առաջ<ref name="Vachulaetal2020">{{cite journal|last1=Vachula|first1=R.S.|last2=Huang|first2=Y.|last3=Russell|first3=J. M.|last4=Abbott|first4=M.B.|last5=Finkenbinder|first5=M.S.|last6=O'Donnell|first6=J.A.|display-authors=3|date=20 May 2020|title=Sedimentary biomarkers reaffirm human impacts on northern Beringian ecosystems during the Last Glacial period|journal=Boreas|volume=49|issue=3|pages=514–525|doi=10.1111/bor.12449|doi-access=free}}</ref><ref name="Vachulaetal2019">{{cite journal|last1=Vachula|first1=R.S.|last2=Huang|first2=Y.|last3=Longo|first3=W. M.|last4=Dee|first4=S.G.|last5=Daniels|first5=W.C.|last6=Russell|first6=J.M.|display-authors=3|date=13 December 2018|title=Evidence of Ice Age humans in eastern Beringia suggests early migration to North America|journal=Quaternary Science Reviews|volume=205|pages=35–44|doi=10.1016/j.quascirev.2018.12.003|s2cid=134519782}}</ref>։ Այս ուսումնասիրությունների հեղինակները ենթադրում են, որ կրակն օգտագործվել է որպես մեգաֆաունա որսալու միջոց։ == Միգրացիայի ժամանակագրություն, պատճառներ և աղբյուրներ == [[Պատկեր:Journal.pone.0001596.g004.png|alt="Maps depicting each phase of the three-step early human migrations for the peopling of the Americas. (A) Gradual population expansion of the Amerind ancestors from their Central [[East Asia]]n gene pool (blue arrow). (B) Proto-Amerind occupation of Beringia with little to no population growth for ≈20,000 years. (C) Rapid colonization of the New World by a founder group migrating southward through the ice-free, inland corridor between the eastern Laurentide and western Cordilleran Ice Sheets (green arrow) and/or along the Pacific coast (red arrow). In (B), the exposed seafloor is shown at its greatest extent during the last glacial maximum at ≈20–18,000 years ago [25]. In (A) and (C), the exposed seafloor is depicted at ≈40,000 years ago and ≈16,0000 years ago, when prehistoric sea levels were comparable. A scaled-down version of Beringia today (60% reduction of A–C) is presented in the lower left corner. This smaller map highlights the Bering Strait that has geographically separated the New World from Asia since ≈11–10,000 years ago."|աջից|մինի|Բերինգիայի քարտեզը, որը ցույց է տալիս բաց ծովի հատակը և սառցադաշտը 40,000 և 16,000 տարի առաջ: Կանաչ սլաքը ցույց է տալիս «ներքին միգրացիայի» մոդելը սառույցից ազատ միջանցքի երկայնքով, որը բաժանում է հիմնական մայրցամաքային սառցաշերտերը, կարմիր սլաքը ցույց է տալիս «ափամերձ միգրացիայի» մոդելը, որը երկուսն էլ հանգեցնում են Ամերիկայի «արագ գաղութացման» Ք. 16000 տարի առաջ<ref>{{cite book|title=Die ersten Menschen|last=Burenhult|first=Göran|publisher=Weltbild Verlag|year=2000|isbn=978-3-8289-0741-6}}</ref>]] [[Հնդկացիներ|Ամերիկա մայրցամաքի բնիկ ժողովուրդները]] հաստատել են հնագիտական ներկայությունը Ամերիկայում, որը թվագրվում է մոտ 15000 տարի առաջ<ref name=":1" /><ref name="Dillehay2000" />։ Ավելի վերջին հետազոտությունները, սակայն, ենթադրում են, որ մարդու ներկայությունը թվագրվում է 18,000-ից 26,000 տարի առաջ՝ վերջին սառցադաշտային առավելագույնի ժամանակ<ref name="NYT-20210923">{{cite news|last=Zimmer|first=Carl|authorlink=Carl Zimmer|title=Ancient Footprints Push Back Date of Human Arrival in the Americas|url=https://www.nytimes.com/2021/09/23/science/ancient-footprints-ice-age.html|date=23 September 2021|work=[[The New York Times]]|accessdate=23 September 2021}}</ref><ref name="Bennett" /><ref name=":2" />։ Առանձին վայրերի ճշգրիտ թվագրման և ժամանակակից բնիկ ամերիկացիների [[Պոպուլյացիոն գենետիկա|պոպուլյացիոն գենետիկայի]] ուսումնասիրություններից ստացված եզրակացությունների վերաբերյալ մնում են անորոշություններ։ === Ժամանակագրություն === [[Պատկեր:Pre-clovis-sites-of-the-americas.svg|մինի|[[Ամերիկա|Ամերիկա մայրցամաքի]] քարտեզ, որը ցույց է տալիս [[Քլովիսի մշակույթ|մինչքլովիսյան]] վայրերում հայտնաբերված մեծաթիվ հնագիտական գտածոների թվագրումը։ Ըստ որի մարդկանց ժամանումը Ամերիկա մայրցամաք եղել է 11,500-11,000 չկալիբրացված տարիներ առաջ ([[BP (թվագրում)|YBP]])։ Տեխասի գտածոների [[Շերտագրություն (երկրաբանություն)|շերտագրությունը]] ցույց է տալիս, որ մինչ-քլովիսյան գտածոները թվագրվում են 13200-ից 15500 տարի առաջ<ref>{{Cite journal|last1=Waters|first1=Michael R.|last2=Forman|first2=Steven L.|last3=Jennings|first3=Thomas A.|last4=Nordt|first4=Lee C.|last5=Driese|first5=Steven G.|last6=Feinberg|first6=Joshua M.|last7=Keene|first7=Joshua L.|last8=Halligan|first8=Jessi|last9=Lindquist|first9=Anna|date=2018-01-31|title=The Buttermilk Creek Complex and the Origins of Clovis at the Debra L. Friedkin Site, Texas {{!}} Science|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.1201855|journal=Science|volume=331|issue=6024|pages=1599–1603|doi=10.1126/science.1201855|archive-url=https://web.archive.org/web/20180131001026/http://science.sciencemag.org/content/331/6024/1599|archive-date=31 January 2018|access-date=2022-02-18|last10=Pierson|first10=James|last11=Hallmark|first11=Charles T.|last12=Collins|first12=Michael B.|last13=Wiederhold|first13=James E.|s2cid=206531951}}</ref>։]] 21-րդ դարի սկզբին միգրացիայի ժամանակագրության մոդելները բաժանվում են երկու ընդհանուր մոտեցման<ref name="White2006">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VnZ8_2kSScC&pg=PA1|title=American Indian chronology: chronologies of the American mosaic|last=White|first=Phillip M.|publisher=Greenwood|year=2006|isbn=978-0-313-33820-5|page=1}}</ref><ref name="SpencerWells2">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WAsKm-_zu5sC&pg=PA138|title=The Journey of Man - A Genetic Odyssey|last1=Wells|first1=Spencer|last2=Read|first2=Mark|publisher=Random House|year=2002|isbn=978-0-8129-7146-0|pages=138–140|name-list-style=amp}}</ref>։ Առաջինը ''կարճ ժամանակագրության տեսությունն'' է, ըստ որի առաջին միգրացիան տեղի է ունեցել LGM-ից հետո, որն անկում է ապրել մոտ 19000 տարի առաջ<ref name="Blaiseetal1990" />, և այնուհետև հաջորդել են ներգաղթյալների աստիճանական ալիքները<ref>{{cite magazine|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2008/03/080313-first-americans.html|first=Stefan|last=Lovgren|title=Americas Settled 15,000 Years Ago, Study Says|magazine=[[National Geographic]]|date=March 13, 2008}}</ref>։ Երկրորդը ''երկար ժամանակագրության տեսությունն'' է, ըստ որի՝ մարդկանց առաջին խումբը մուտք է գործել Բերինգիա, ներառյալ Ալյասկայի սառույցից զերծ հատվածները, շատ ավելի վաղ, հնարավոր է 40,000 տարի առաջ<ref name="Bonattoetal2009">{{cite journal|last1=Bonatto|first1=Sandro L.|last2=Salzano|first2=Francisco M.|date=|year=1997|title=A single and early migration for the peopling of the Americas supported by mitochondrial DNA sequence data|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=94|issue=5|pages=1866–1871|bibcode=1997PNAS...94.1866B|doi=10.1073/pnas.94.5.1866|pmc=20009|pmid=9050871|name-list-style=amp|doi-access=free}}</ref><ref name="Cinq1979">{{cite journal|last=Cinq-Mars|first=J.|date=1979|title=Bluefish Cave 1: A Late Pleistocene Eastern Beringian Cave Deposit in the Northern Yukon|journal=Canadian Journal of Archaeology|issue=3|pages=1–32|jstor=41102194}}</ref><ref name="Bonnichsen1978">{{cite book|title=Early Man in America from a Circum-Pacific Perspective|last=Bonnichsen|first=Robson|date=1978|publisher=Archaeological Researches International Department of Anthropology, [[Ալբերտայի համալսարան|University of Alberta]]|isbn=9780888649997|editor=Alan L. Bryan|series=Occasional Papers No. 1|location=Edmonton|pages=102–118|chapter=Critical arguments for Pleistocene artifacts from the Old Crow basin, Yukon: a preliminary statement|chapter-url=https://books.google.com/books?id=JY10AAAAMAAJ&pg=PA102}}</ref>, որին հաջորդել է ներգաղթյալների շատ ավելի ուշ երկրորդ ալիքը<ref name="SpencerWells2" /><ref name="Bradshaw">{{cite web|url=http://www.bradshawfoundation.com/stephenoppenheimer/index.php|title=Journey of mankind|last=Oppenheimer|first=Stephen|work=Bradshaw Foundation}}</ref>։ Քլովիսի մշակույթի առաջին տեսությունը, որը 20-րդ դարում մեծապես գերակշռում էր Նոր աշխարհի մարդաբանության բնագավառում, վիճարկվել է 2000-ականներին Ամերիկա մայրցամաքի հնագիտական վայրերի հուսալի թվագրմամբ մինչև մեզնից 13000 տարի առաջ<ref name="Geotimescorridor" /><ref name="Jacksonetal1997" /><ref name="Mandryketal2001" /><ref name="Goodyear2005">{{cite book|title=Paleoamerican Origins: Beyond Clovis|last=Goodyear|first=Albert C.|publisher=Center for the Study of the First Americans, Texas A&M University|year=2005|isbn=978-1-60344-812-3|editor1=Robson Bonnichsen|series=Peopling of the Americas|pages=103–112|chapter=Evidence of Pre-Clovis sites in the eastern United States|editor2=Bradley T. Lepper|editor3=Michael R. Waters|editor4=Dennis Stanford|display-editors=1|chapter-url=https://scholarcommons.sc.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1026&context=sciaa_staffpub}}</ref><ref name="Dillehay2000">{{cite book|url=https://archive.org/details/settlementofamer00dill_0|title=The Settlement of the Americas: A New Prehistory|last=Dillehay|first=Thomas|date=2000|publisher=Basic Books|isbn=978-0-465-07669-7|location=New York}}</ref>։ Ամերիկա մայրցամաքի հնագիտական վայրերը, որոնք ունեն ամենահին թվագրումը և որոնք լայն ընդունելություն են գտել, բոլորն էլ համատեղելի են մոտ 15000 տարվա տարիքի հետ։ Սա ներառում է Բաթերմիլք Քրիք համալիրը Տեխասում<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/science/2018/10/24/continents-oldest-spear-points-provide-new-clues-about-first-americans/|title=Continent's oldest spear points provide new clues about the first Americans|last=Kaplan|first=Sarah|newspaper=Washington Post|date=October 24, 2018}}</ref>, Meadowcroft Rockshelter տեղանքը Փենսիլվանիայում և Մոնտե Վերդե տեղանքը Չիլիի հարավում<ref name="Dillehay2000" />։ Մինչքլովիսյան մարդկանց հնագիտական ​​ապացույցները ցույց են տալիս, որ Հարավային Կարոլինայի վերին տեղանքը 16000 տարեկան է, այն ժամանակ, երբ սառցադաշտային առավելագույնը տեսականորեն թույլ էր տալիս ստորին ափամերձ գծերին։ Հաճախ ենթադրվում է, որ սառույցից զերծ միջանցքը, որն այժմ Արևմտյան Կանադայում է, թույլ կտար միգրացիան մինչև [[Հոլոցեն|hոլոցենի]] սկիզբը։ Այնուամենայնիվ, 2016 թվականի ուսումնասիրությունը հակադրվել է դրան, ենթադրելով որ Հյուսիսային Ամերիկայի բնակչությունը նման միջանցքով դժվար թե է Քլովիսի մշակույթից ավելի վաղ տեղափոխված լինի այդ վայրեր։ Հետազոտությունը եզրակացնում է, որ այժմյան [[Ալբերտա]] և [[Բրիտանական Կոլումբիա]] տարածքներում սառույցից զերծ միջանցքը «աստիճանաբար գրավվել է [[Տայգա|տայգայի անտառներով]], որտեղ գերակշռում էին եղևնիները և սոճինները», և որ «Քլովիսի ժողովուրդը հավանաբար եկել է հարավից, ոչ թե հյուսիսից, հավանաբար, հետևելով վայրի կենդանիներին, ինչպիսիք են բիզոնները»<ref name="Nature-landbridge_2016">{{cite journal|last1=Pedersen|first1=Mikkel W.|last2=Ruter|first2=Anthony|last3=Schweger|first3=Charles|last4=Friebe|first4=Harvey|last5=Staff|first5=Richard A.|last6=Kjeldsen|first6=Kristian K.|last7=Mendoza|first7=Marie L.Z.|last8=Beaudoin|first8=Alwynne B.|last9=Zutter|first9=Cynthia|display-authors=3|date=August 10, 2016|title=Postglacial viability and colonization in North America's ice-free corridor|url=https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:0463dc92-986c-49c7-9ee2-ec85dfe1e62f|journal=Nature|volume=537|issue=7618|pages=45–49|bibcode=2016Natur.537...45P|doi=10.1038/nature19085|pmid=27509852|first10=Nicolaj K.|last10=Larsen|first11=Ben A.|last11=Potter|first12=Rasmus|last12=Nielsen|first13=Rebecca A.|last13=Rainville|first14=Ludovic|last14=Orlando|first15=David J.|last15=Meltzer|first16=Kurt H.|last16=Kjær|first17=Eske|last17=Willerslev|s2cid=4450936}}</ref><ref>{{cite news|title=Popular theory on how humans populated North America can't be right, study shows: Ice-free corridor through Alberta, B.C. not usable by humans until after Clovis people arrived|first=Emily|last=Chung|url=http://www.cbc.ca/news/technology/ice-free-corridor-north-americans-1.3715397|work=CBC News|date=August 10, 2016|access-date=August 10, 2016}}</ref>։ Ամերիկայի բնակչության այլընտրանքային վարկածը ափամերձ միգրացիան է, որը կարող էր հնարավոր լինել մոտ 16000 տարի առաջ Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիս-արևմուտքի ապասառցադաշտից (բայց այժմ ջրով ծածկված) ափի երկայնքով։ ==== Մինչ LGM մարդու ներկայությունն ապացուցող վկայություններ ==== {{Հիմնական|հրոերկրացիներ}} [[Պատկեր:Map_of_gene_flow_in_and_out_of_Beringia.jpg|alt=Schematic illustration of maternal geneflow in and out of Beringia.Colours of the arrows correspond to approximate timing of the events and are decoded in the coloured time-bar. The initial peopling of Berinigia (depicted in light yellow) was followed by a standstill after which the ancestors of indigenous Americans spread swiftly all over the New World, while some of the Beringian maternal lineages–C1a-spread westwards. More recent (shown in green) genetic exchange is manifested by back-migration of A2a into Siberia and the spread of D2a into north-eastern America that post-dated the initial peopling of the New World.|աջից|մինի|Նկար 2. Մայրական (mtDNA) գենային հոսքի սխեմատիկ նկարազարդում Բերինգիայի ներս և դուրս (երկար ժամանակագրություն, մեկ հնավայրի մոդել)։]] Մինչվերջին սառցադաշտային առավելագույն (LGM) միգրացիան Բերինգիայով Ամերիկա մայրցամաք հաստատվել է 2021 թվականին Նյու Մեքսիկոյի Ուայթ Սանդս ազգային պարկի մերձակայքում գտնվող ռելիկտային լճերի նստվածքներում մարդու ոտնահետքերի հայտնաբերմամբ, ինչը վկայում է մարդու ներկայության մասին, որը սկիզբ է առել LGM-ից 18,000-ից 26,000 տարի առաջ<ref name="NYT-20210923" /><ref name="Bennett">{{cite journal|author=Matthew Bennett|display-authors=et al.|date=23 September 2021|title=Evidence of humans in North America during the Last Glacial Maximum|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586|journal=Science|volume=373|issue=6562|pages=1528–1531|bibcode=2021Sci...373.1528B|doi=10.1126/science.abg7586|pmid=34554787|access-date=24 September 2021|s2cid=237616125}}</ref>։ Այս տարիքը հիմնված է լավ սահմանափակված շերտագրական տվյալների և նստվածքներում սերմերի [[Ռադիոածխածնային թվագրում|ռադիոածխածնային թվագրման]] վրա։ ՄԻնչ-LGM միգրացիան Բերինգիայով մեկ առաջարկվել է նաև Ամերիկա մայրցամաքի հնագիտական վայրերի ենթադրյալ մինչ-LGM տարիքը բացատրելու համար, ինչպիսիք են [[Յուկոն (Կանադայի տարածք)|Յուկոնի]] տարածքում գտնվող Բլյուֆիշ քարանձավները<ref name="Cinq1979" /> և Օլդ Քրոու խոնավ-ճահճուտները<ref name="Bonnichsen1978" /> և Փենսիլվանիայի Միադովքրոֆտ լեռակացարանները<ref name="SpencerWells2" /><ref name="Bradshaw" />։ Օլդ Քրոու վայրում հայտնաբերվել են մամոնտի ոսկորներ, որոնք կոտրված են տարբեր ձևերով, ինչը խոսում է սպանդանոցի մասին։ Դրանցում ռադիոածխածնի ժամկետները տատանվում են 25,000-ից 40,000 BP տարի։ Նաև այդ տարածքում հայտնաբերվել են քարե միկրոփշուրներ, որոնք վկայում են գործիքների արտադրության մասին<ref>{{cite encyclopedia|last=Morlan|first=Richard E.|title=Old Crow Basin|encyclopedia=The Canadian Encyclopedia|date=March 4, 2015|publisher=Historica Canada|url=https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/old-crow-basin}}</ref>։ Նախկինում Բլյուֆիշ քարանձավի և Օլդ Քրու ճահճուտներում և հարակից Բոնեթ Փլամ տեղանքում մսագործական նշանների, ինչպես նաև ոսկորների երկրաբանական ասոցիացման մեկնաբանությունները կասկածի տակ էին դրվում <ref name="Gibbon, Guy E 1998">{{cite encyclopedia|last=Bryant|first=Vaughn M., Jr.|title=Pre-Clovis|editor=Guy Gibbon|display-editors=etal|year=1998|encyclopedia=Archaeology of Prehistoric Native America: An Encyclopedia|series=Garland reference library of the humanities|pages=682–683|volume=1537|isbn=978-0-8153-0725-9|url=https://books.google.com/books?id=_0u2y_SVnmoC&pg=PA682}}</ref>։ Ի հավելումն վիճելի հնագիտական վայրերի, մինչ-LGM մարդու ներկայությունը վկայող փաստեր են հայտնաբերվել Ալյասկայի հյուսիսում գտնվող լճային նստվածքներում։ E5 լճից և Թաղված լճից նստվածքների բիոմարկերների և միկրոբրածոների վերլուծությունները վկայում են մարդու ներկայության մասին Արևելյան Բերինգիայում արդեն 34000 տարի առաջ<ref name="Vachulaetal2020" /><ref name="Vachulaetal2019" />։ Այս վերլուծություններն իսկապես համոզիչ են նրանով, որ հաստատում են Բլյուֆիշ քարանձավի և Օլդ Քրու վայրերից արված եզրակացությունները։ 2020 թվականին ապացույցներ ի հայտ եկան հյուսիս-կենտրոնական [[Մեքսիկա|Մեքսիկայում]] գտնվող մինչ-LGM նոր վայր՝ Չիքիհյուիթ քարանձավի հնագիտական վայր [[Սակատեկաս (նահանգ)|Սակատեկաս նահանգում]], որը թվագրվել է 26000 BP տարով, հիմնվելով այնտեղ հայտնաբերված բազմաթիվ քարե արտեֆակտների վրա<ref>{{cite journal|last1=Handwerk|first1=Brian|date=22 July 2020|title=Discovery in Mexican Cave May Drastically Change the Known Timeline of Humans' Arrival to the Americas|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/when-did-humans-reach-america-mexican-mountain-cave-artifacts-raise-new-questions-180975385/|journal=Smithsonian Magazine|language=en}}</ref>։ Մինչ LGM մարդու ներկայությունը Հարավային Ամերիկայում մասամբ հիմնված է վիճահարույց [[Պեդրա Ֆուրադա]] ժայռային ապաստարանի ժամանակագրության վրա, որը գտնվում է [[Բրազիլիա|Բրազիլիայում]], [[Պիաուի|Պիաուիում]]։ 2003 թվականի ուսումնասիրությունը վկայում է կրակի վերահսկվող օգտագործման մասին մինչև 40000 տարի առաջ<ref>{{Cite journal|last1=Santos|first1=G.M|last2=Bird|first2=M.I|last3=Parenti|first3=F.|last4=Fifield|first4=L.K|last5=Guidon|first5=N.|last6=Hausladen|first6=P.A|display-authors=3|year=2003|title=A revised chronology of the lowest occupation layer of Pedra Furada Rock Shelter, Piauı́, Brazil: The Pleistocene peopling of the Americas|journal=Quaternary Science Reviews|volume=22|issue=21–22|pages=2303–2310|bibcode=2003QSRv...22.2303S|doi=10.1016/S0277-3791(03)00205-1}}</ref>։ Լրացուցիչ ապացույցներ են բերվել Luzia Woman բրածոի մորֆոլոգիայից, որը նկարագրվել է որպես [[Ավստրալոիդ ռասա|Ավստրալոիդ]]։ Այս մեկնաբանությունը վիճարկվել է 2003 թվականի վերանայման ժամանակ, որը եզրակացվել է, որ խնդրո առարկա առանձնահատկությունները կարող են առաջանալ նաև գենետիկ շեղումից<ref>{{cite journal|last1=van Vark|first1=G.N.|last2=Kuizenga|first2=D.|last3=Williams|first3=F.L.|date=June 2003|title=Kennewick and Luzia: lessons from the European Upper Paleolithic|url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-physical-anthropology_2003-06_121_2/page/181|journal=[[American Journal of Physical Anthropology]]|volume=121|issue=2|pages=181–184; discussion 185–188|doi=10.1002/ajpa.10176|pmid=12740961|name-list-style=amp}}•{{nbsp}}{{cite journal|last1=Fiedel|first1=Stuart J.|year=2004|title=The Kennewick Follies: 'New' Theories about the Peopling of the Americas|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-anthropological-research_spring-2004_60_1/page/75|journal=[[Journal of Anthropological Research]]|volume=60|issue=1|pages=75–110|doi=10.1086/jar.60.1.3631009|jstor=3631009|s2cid=163722475}} •{{nbsp}}{{cite journal|last1=González-José|first1=R.|last2=Bortolini|first2=M.C.|last3=Santos|first3=F.R.|last4=Bonatto|first4=S.L.|date=October 2008|title=The peopling of America: craniofacial shape variation on a continental scale and its interpretation from an interdisciplinary view|url=https://semanticscholar.org/paper/548c11e06bf4064931b02c641819acc75777410b|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=137|issue=2|pages=175–187|doi=10.1002/ajpa.20854|pmid=18481303|name-list-style=amp|s2cid=32748672}}</ref>։ 2018 թվականի նոյեմբերին [[Սան Պաուլոյի համալսարան|Սան Պաուլոյի]] և [[Հարվարդի համալսարան|Հարվարդի համալսարանի]] գիտնականները հրապարակել են մի հետազոտություն, որը հակասում է Լուզիայի ենթադրյալ ավստրալո-մելանեզյան ծագմանը։ Օգտագործելով ԴՆԹ-ի հաջորդականությունը՝ արդյունքները ցույց են տվել, որ Լուզիան գենետիկորեն ամբողջովին ամերիհնդկացիական էր<ref>{{cite journal|last1=Moreno-Mayar|first1=J. Víctor|last2=Vinner|first2=Lasse|last3=de Barros Damgaard|first3=Peter|last4=de la Fuente|first4=Constanza|last5=Chan|first5=Jeffrey|display-authors=4|date=7 December 2018|title=Early human dispersals within the Americas|journal=Science|volume=362|issue=6419|pages=eaav2621|bibcode=2018Sci...362.2621M|doi=10.1126/science.aav2621|pmid=30409807|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Posth|first1=Cosimo|last2=Nakatsuka|first2=Nathan|last3=Lazaridis|first3=Iosif|last4=Skoglund|first4=Pontus|last5=Mallick|first5=Swapan|display-authors=4|date=15 November 2018|title=Reconstructing the Deep Population History of Central and South America|journal=Cell|language=English|volume=175|issue=5|pages=1185–1197.e22|doi=10.1016/j.cell.2018.10.027|issn=0092-8674|pmc=6327247|pmid=30415837|doi-access=free}}</ref>։ Meadowcroft-ի տեղանքում ամենավաղ դրականորեն հայտնաբերված արտեֆակտների տարիքը ցույց է տվել համապատասխանություն հետ-LGM ժամանակաշրջանին (13,8k–18,5k cal years BP)<ref name="Goodyear2005" /><ref name="Adovasioetal1990">{{cite journal|last1=Adovasio|first1=J. M|last2=Donahue|first2=J.|last3=Stuckenrath|first3=R.|year=1990|title=The Meadowcroft Rockshelter Rasdiocarbon Chronology 1975–1990|url=https://archive.org/details/sim_american-antiquity_1990-04_55_2/page/348|journal=[[American Antiquity]]|volume=55|issue=2|pages=348–354|doi=10.2307/281652|jstor=281652|name-list-style=amp|s2cid=163541173}}•{{nbsp}}{{cite web|url=https://www.thoughtco.com/archaeological-dating-cal-bp-meaning-3971061|title=What Does cal BP Mean?|last=Hirst|first=K. Kris|date=October 23, 2017|website=Thoughtco.com|access-date=October 30, 2018}}</ref>։ Քարերը, որոնք նկարագրված են որպես գործիքներ՝ մուրճաքարեր և [[Զնդան (գործիք)|զնդաններ]], հայտնաբերվել են Հարավային Կալիֆորնիայում՝ Չերուտի մաստեդոն (Cerutti Mastodon) հնավայրում, որոնք կապված են մաստոդոն ցեղի կմախքի հետ, և որոնք, ըստ երևույթին, մշակվել են մարդկանց կողմից։ Մաստոդոնի կմախքը թվագրվել է թորիում-230/ուրանի ճառագայթաչափական վերլուծությամբ՝ օգտագործելով դիֆուզիոն-ադսորբցիոն-քայքայված թվագրման մոդելներ, մինչև 130,7 ± 9,4 հազար տարի առաջ<ref>{{cite journal|last1=Holen|first1=Steven R.|last2=Deméré|first2=Thomas A.|last3=Fisher|first3=Daniel C.|last4=Fullagar|first4=Richard|last5=Paces|first5=James B.|last6=Jefferson|first6=George T.|last7=Beeton|first7=Jared M.|last8=Cerutti|first8=Richard A.|last9=Rountrey|first9=Adam N.|display-authors=3|year=2017|title=A 130,000-year-old archaeological site in southern California, USA|journal=Nature|volume=544|issue=7651|pages=479–483|bibcode=2017Natur.544..479H|doi=10.1038/nature22065|pmid=28447646|last10=Vescera|first10=Lawrence|last11=Holen|first11=Kathleen A.}}</ref>։ Մարդկային ոսկորներ չեն հայտնաբերվել, և փորձագիտական արձագանքը միանշանակ չէ․ գործիքների և ոսկորների վերամշակման մասին պնդումները պրոֆեսոր Թոմ Դիլլեհեյն անվանել է «անհավանական»<ref name="Rincon">{{cite news|last1=Rincon|first1=Paul|title=First Americans claim sparks controversy|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-39710311|work=BBC News|access-date=30 April 2017|date=26 April 2017|quote=[[Michael R. Waters]] commented that "To demonstrate such early occupation of the Americas requires the presence of unequivocal stone artifacts. There are no unequivocal stone tools associated with the bones... this site is likely just an interesting paleontological locality." [[Chris Stringer]] said that "extraordinary claims require extraordinary evidence – each aspect requires the strongest scrutiny," adding that "High and concentrated forces must have been required to smash the thickest mastodon bones, and the low energy depositional environment seemingly provides no obvious alternative to humans using the heavy cobbles found with the bones.}}</ref>։ [[Յանա (գետ)|Յանա գետի]] Ռնգեղջյուրի եղջույր հնավայրը (Rhino Horn - RHS) Արևելյան Արկտիկական Սիբիրում մարդկանց բնակեցումը թվագրել է 27 հազար <sup>14</sup><math>C</math> տարի BP (31,3 հազար կալ տարի BP)<ref name="Pitulkoetal2004">{{cite journal|last1=Pitulko|first1=V.V.|last2=Nikolsky|first2=P.A.|last3=Girya|first3=E. Yu|last4=Basilyan|first4=A.E.|last5=Tumskoy|first5=V.E.|last6=Koulakov|first6=S.A.|last7=Astakhov|first7=S.N.|last8=Pavlova|first8=E. Yu|last9=Anisimov|first9=M.A.|display-authors=3|date=2 January 2004|title=The Yana RHS Site: Humans in the Arctic Before the Last Glacial Maximum|journal=Science|volume=303|issue=5654|pages=52–56|bibcode=2004Sci...303...52P|doi=10.1126/science.1085219|issn=0036-8075|pmid=14704419|s2cid=206507352}}</ref>։ Ոմանց կողմից այդ թվագրումը մեկնաբանվել է որպես ապացույց, որ Բերինգիա միգրացիան անխուսափելի է եղել՝ հաստատելով Բերինգիայի օկուպացումը LGM-ի ժամանակ<ref name="Tammetal2007" /><ref name="Kitchetenal2008" />։ Այնուամենայնիվ, Յանա հնավայրի թվագրումը սառեցման շրջանի սկզբին է եղել, որը հանգեցրել էր LGM-ին<ref name="Brighametal2004" />։ Արևելյան Սիբիրում գտնվող հնագիտական վայրերի հավաքածուն ցույց է տալիս, որ սառեցման շրջանը պատճառ է դարձել դեպի հարավ մարդկանց նահանջի<ref name="Vasilevetal2002" /><ref name="Graf2008" />։ Սիբիրում մինչ-լիթիական վկայությունները ցույց են տալիս հաստատուն ապրելակերպ, որը հիմնված է եղել տեղական ռեսուրսների վրա, մինչդեռ հետ-LGM լիթիական ապացույցները ցույց են տալիս առավել միգրացիոն ապրելակերպ<ref name="Graf2008" />։ Ամենահին հնագիտական վայրերը Ալյասկայի Բերինգիա կողմում թվագրվում են BP 12k 14C տարի (14k Cal տարի BP)<ref name="Vasilevetal2002" /><ref name="GoebelBuvit2011">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bulgq1AeO4MC&pg=PA5|title=From the Yenisei to the Yukon: Interpreting Lithic Assemblage Variability in Late Pleistocene/Early Holocene Beringia|last1=Goebel|first1=Ted|last2=Buvit|first2=Ian|publisher=Center for the Study of the First Americans, Texas A&M University Press|year=2011|isbn=978-1-60344-384-5|page=5|name-list-style=amp}}</ref>։ Հնարավոր է, որ մինչ այդ Բերինգիայում հիմնավորվել է փոքրաթիվ բնակչություն։ համենայն դեպս, բացակայում են հնագիտական վայրերը, որոնք ավելի մոտ են գտնվում LGM-ին, կա՛մ Սիբիրյան, կա՛մ Բերինգիա Ալյասկայի կողմում։ Հյուսիսային Ալյասկայում գտնվող E5 լճից և Բրիալ լճից նստվածքների բիոմարկերների և միկրոբրածոների վերլուծությունները ցույց են տալիս մարդու ներկայությունը Արևելյան Բերինգիայում արդեն 34000 տարի առաջ<ref name="Vachulaetal2020" />։ Ենթադրվում է, որ այս նստվածքային վերլուծությունները եղել են Ալյասկայում ապրող մարդկանց միակ հնարավոր մնացորդները, որոնք կարող են վերականգնել վերջին սառցադաշտային ժամանակաշրջանում<ref name="Vachulaetal2019" />։ ՄինչՔլովիսյան կողմնակիցները չեն ընդունել այս բացահայտումների իսկությունը։ 2022 թվականին նրանք ասել են. «Նոր աշխարհի հնագիտական վայրերի ամենահին վկայությունը՝ մեծ թվով արտեֆակտներով, որոնք հանդիպում են առանձին և նվազագույն խախտված շերտագրական համատեքստերում, եղել են Արևելյան Բերինգիայում 13,000-ից 14,200 BP-ի միջև։ Սառցե ծածկույթից հարավ՝ ամենահին նման վայրերը ասոցացվում են Քլովիս համալիրի հետ կապված։ Եթե մարդկանց հաջողվել է զգալիորեն ճեղքել մայրցամաքային սառցաշերտերը մինչև 13,000 BP-ն, ապա դրա համար պետք է հստակ ապացույցներ լինեն առնվազն որոշ շերտագրական դիսկրետ հնագիտական բաղադրիչների տեսքով՝ համեմատաբար բարձր արտեֆակտերի քանակով նման ապացույցներ չկան»{{sfn|Surovell|2022}}։ ==== Գենոմային տարիքի գնահատականներ ==== [[Պատկեր:World_Map_of_Y-DNA_Haplogroups.png|մինի|Y-քրոմոսոմային հապլոխմբերի քարտեզ - դոմինանտ հապլոխմբեր նախագաղութային պոպուլյացիաներում՝ առաջարկվող միգրացիոն ուղիներով]] [[Հնդկացիներ|Ամերիկացի բնիկների]] գենետիկայի ուսումնասիրությունները կիրառել են բարձր լուծաչափության վերլուծական մեթոդներ, որոնք կիրառվել են ժամանակակից բնիկ ամերիկացիների և ասիական պոպուլյացիաների ԴՆԹ-ի նմուշների վրա, որոնք համարվում են դրանց սկզբնական պոպուլյացիաները՝ վերականգնելու բնիկ ամերիկացի բնակչությանը բնորոշ մարդկային Y-քրոմոսոմի ԴՆԹ-ի հապլոխմբերը (yDNA հապլոխմբեր) և մարդկային [[Միտոքոնդրիալ ԴՆԹ|միտոքոնդրիալ ԴՆԹ-ի]] [[հապլոիդ]] խմբերը (mtDNA հապլոխմբեր)<ref name="Bonattoetal2009" /><ref name="Tammetal2007">{{cite journal|last1=Tamm|first1=Erika|last2=Kivisild|first2=Toomas|last3=Reidla|first3=Maere|last4=Metspalu|first4=Mait|last5=Smith|first5=David Glenn|last6=Mulligan|first6=Connie J.|last7=Bravi|first7=Claudio M.|last8=Rickards|first8=Olga|last9=Martinez-Labarga|first9=Cristina|display-authors=3|year=2007|title=Beringian Standstill and Spread of Native American Founders|journal=PLOS ONE|volume=2|issue=9|page=e829|bibcode=2007PLoSO...2..829T|doi=10.1371/journal.pone.0000829|pmc=1952074|pmid=17786201|first10=Elsa K.|last10=Khusnutdinova|first11=Sardana A.|last11=Fedorova|first12=Maria V.|last12=Golubenko|first13=Vadim A.|last13=Stepanov|first14=Marina A.|last14=Gubina|first15=Sergey I.|last15=Zhadanov|first16=Ludmila P.|last16=Ossipova|first17=Larisa|last17=Damba|first18=Mikhail I.|last18=Voevoda|first19=Jose E.|last19=Dipierri|first20=Richard|last20=Villems|first21=Ripan S.|last21=Malhi|doi-access=free}}</ref><ref name="Kitchetenal2008">{{cite journal|last1=Kitchen|first1=Andrew|last2=Miyamoto|first2=Michal M.|last3=Mulligan|first3=Connie J.|year=2008|title=A Three-Stage Colonization Model for the Peopling of the Americas|journal=PLOS ONE|volume=3|issue=2|pages=e1596|bibcode=2008PLoSO...3.1596K|doi=10.1371/journal.pone.0001596|pmc=2223069|pmid=18270583|name-list-style=amp|doi-access=free}}</ref>։ Մոլեկուլային էվոլյուցիայի տեմպերի մոդելներն օգտագործվել են գնահատելու այն տարիքը, երբ բնիկ ամերիկացիների ԴՆԹ-ի տոհմերը ճյուղավորվել են Ասիայում իրենց մայր տոհմից և եզրակացնել ժողովրդագրական իրադարձությունների տարիքը։ Մի մոդել (Tammetal 2007), հիմնված բնիկ ամերիկացիների mtDNA հապլոտիպերի վրա (Նկար 2) առաջարկում է, որ միգրացիան դեպի Բերինգիա տեղի է ունեցել BP 30k-ից 25k cal տարվա ընթացքում, ընդ որում միգրացիան դեպի Ամերիկա տեղի է ունեցել մոտ 10k-ից 15k տարի հետո Բերինգիայում փոքրաթիվ հիմնադիր բնակչության մեկուսացումից հետո<ref name="Tammetal2007" />։ Մեկ այլ մոդել (Kitchen et al. 2008) առաջարկում է, որ միգրացիան դեպի Բերինգիա տեղի է ունեցել մոտավորապես 36k cal տարի BP, որին հաջորդել է 20k տարվա մեկուսացում<ref name="Kitchetenal2008" />։ Երրորդ մոդելը (Nomatto et al. 2009) առաջարկում է, որ միգրացիան դեպի Բերինգիա տեղի է ունեցել BP-ի 40k-ից 30k cal տարիների ընթացքում, մինչ LGM միգրացիան Ամերիկա մայրցամաք, որին հաջորդել է հյուսիսային բնակչության մեկուսացումը սառույցից ազատ միջանցքի փակումից հետո<ref name="Bonattoetal2009" />։ Ամազոնյան պոպուլյացիաներում ավստրալո-մելանեզացիների խառնուրդի ապացույցները հայտնաբերել են Սքոգլունդը և Ռայխը, 2016 թվականին<ref name=":0">{{cite journal|last1=Skoglund|first1=Pontus|last2=Reich|first2=David|date=December 2016|title=A genomic view of the peopling of the Americas|url=http://genetics.med.harvard.edu/reichlab/Reich_Lab/Welcome_files/SkoglundReich2016_Americas.pdf|journal=Current Opinion in Genetics & Development, journal|volume=41|pages=27–35|doi=10.1016/j.gde.2016.06.016|pmc=5161672|pmid=27507099|quote=Recently, we carried out a stringent test of the null hypothesis of a single founding population of Central and South Americans using genome-wide data from diverse Native Americans. We detected a statistically clear signal linking Native Americans in the Amazonian region of Brazil to present-day Australo-Melanesians and Andaman Islanders (‘Australasians’). Specifically, we found that Australasians share significantly more genetic variants with some Amazonian populations—including ones speaking Tupi languages—than they do with other Native Americans. We called this putative ancient Native American lineage “Population Y” after Ypykuéra, which means ‘ancestor’ in the Tupi language family.|name-list-style=amp}}</ref>։ Համապատասխանաբար հարավային Սիբիրից և Արևելյան Ասիայից mtDNA հապլոգրամների C և D դիվերսիֆիկացիայի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ D4h3 ենթահապլոխմբի մայրական տոհմը (Subhaplogroup D4h), որը բնիկ ամերիկացիների և [[Հան դինաստիա|Հան]] չինացիների մոտ հայտնաբերված տոհմ է<ref name="Kempetal2007">{{cite journal|last1=Kemp|first1=Brian M.|last2=Malhi|first2=Ripan S.|last3=McDonough|first3=John|last4=Bolnick|first4=Deborah A.|last5=Eshleman|first5=Jason A.|last6=Rickards|first6=Olga|last7=Martinez-Labarga|first7=Cristina|last8=Johnson|first8=John R.|last9=Lorenz|first9=Joseph G.|display-authors=3|year=2007|title=Genetic Analysis of Early Holocene Skeletal Remains From Alaska and its Implications for the Settlement of the Americas|url=http://pages.ucsd.edu/~rfrank/class_web/UnivHouse/Kemp%20et%20al.%202007.pdf|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=132|issue=4|pages=605–621|doi=10.1002/ajpa.20543|pmid=17243155|first10=E. James|last10=Dixon|first11=Terence E.|last11=Fifield|first12=Timothy H.|last12=Heaton|first13=Rosita|last13=Worl|first14=David Glenn|last14=Smith|citeseerx=10.1.1.576.7832}}</ref><ref name="Peregoetal2009">{{cite journal|last1=Perego|first1=Ugo A.|last2=Achilli|first2=Alessandro|last3=Angerhofer|first3=Norman|last4=Accetturo|first4=Matteo|last5=Pala|first5=Maria|last6=Olivieri|first6=Anna|last7=Kashani|first7=Baharak H.|last8=Ritchie|first8=Kathleen H.|last9=Scozzari|first9=Rosaria|display-authors=3|date=|year=2009|title=Distinctive Paleo-Indian Migration Routes from Beringia Marked by Two Rare mtDNA Haplogroups|journal=Current Biology, journal|volume=19|issue=1|pages=1–8|doi=10.1016/j.cub.2008.11.058|pmid=19135370|last10=Kong|first10=Qing-Peng|last11=Myres|first11=Natalie M.|last12=Salas|first12=Antonio|last13=Semino|first13=Ornella|last14=Bandelt|first14=Hans-Jürgen|last15=Woodward|first15=Scott R.|last16=Torroni|first16=Antonio|s2cid=9729731|doi-access=free}}</ref>, առաջացել է մոտ 20 հազար cal տարի BP, սահմանափակելով D4h3-ի առաջացումը հետ-LGM-ով<ref name="Derenkoetal2010">{{cite journal|last1=Derenko|first1=Miroslava|last2=Malyarchuk|first2=Boris|last3=Grzybowski|first3=Tomasz|last4=Denisova|first4=Galina|last5=Rogalla|first5=Urszula|last6=Perkova|first6=Maria|last7=Dambueva|first7=Irina|last8=Zakharov|first8=Ilia|display-authors=3|date=December 21, 2010|title=Origin and Post-Glacial Dispersal of Mitochondrial DNA Haplogroups C and D in Northern Asia|journal=PLOS ONE|volume=5|issue=12|page=e15214|bibcode=2010PLoSO...515214D|doi=10.1371/journal.pone.0015214|pmc=3006427|pmid=21203537|doi-access=free}}</ref>։ Տարիքային գնահատականները, որոնք հիմնված են Y-քրոմոսոմի միկրոարբանյակների բազմազանության վրա, տեղավորում են ամերիկյան հապլոգրամի Q1a3a (Y-DNA) ծագումը մոտավորապես 10k-ից 15k cal տարի BP<ref name="Bortolinietal2003">{{cite journal|last1=Bortolini|first1=Maria-Catira|last2=Salzano|first2=Francisco M.|last3=Thomas|first3=Mark G.|last4=Stuart|first4=Steven|last5=Nasanen|first5=Selja P.K.|last6=Bau|first6=Claiton H.D.|last7=Hutz|first7=Mara H.|last8=Layrisse|first8=Zulay|last9=Petzl-Erler|first9=Maria L.|display-authors=3|year=2003|title=Y-chromosome evidence for differing ancient demographic histories in the Americas|url=http://www.ucl.ac.uk/tcga/tcgapdf/Bortolini-AJHG-03-YAmer.pdf|journal=American Journal of Human Genetics|volume=73|issue=3|pages=524–539|doi=10.1086/377588|pmc=1180678|pmid=12900798|first10=Luiza T.|last10=Tsuneto|first11=Kim|last11=Hill|first12=Ana M.|last12=Hurtado|first13=Dinorah|last13=Castro-de-Guerra|first14=Maria M.|last14=Torres|first15=Helena|last15=Groot|first16=Roman|last16=Michalski|first17=Pagbajabyn|last17=Nymadawa|first18=Gabriel|last18=Bedoya|first19=Neil|last19=Bradman|first20=Damian|last20=Labuda|first21=Andres|last21=Ruiz-Linares}}</ref>։ ԴՆԹ-ի մոլեկուլային էվոլյուցիայի արագության մոդելների ավելի մեծ համապատասխանությունը միմյանց և հնագիտական տվյալների հետ կարելի է ձեռք բերել թվագրված բրածո ԴՆԹ-ի օգտագործմամբ՝ մոլեկուլային էվոլյուցիայի տեմպերը չափելու համար<ref name="Kempetal2007" />։ ==== Մեգաֆաունալ միգրացիաներ ==== Թեև չկա հնագիտական ապացույց, որը կարող էր օգտագործվել վերջին սառցե մաքսիմումի ընթացքում ափամերձ միգրացիոն երթուղին ապացուցելու համար, գենետիկական վերլուծությունը օգտագործվել է այս թեզը հաստատելու համար։ Ի լրումն մարդու գենետիկական ծագման, մեգաֆաունալ ԴՆԹ-ի շառավիղը կարող է օգտագործվել մեգաֆաունայի՝ խոշոր կաթնասունների, ինչպես նաև նրանց որսացող վաղ մարդկային խմբերի տեղաշարժման հետագիծը որոշելու համար։ Բիզոնը՝ մեգաֆաունայի մի տեսակը, ճանաչվել է որպես Եվրոպայից դուրս մարդկային միգրացիաների հետագծման իդեալական միջոց՝ Հյուսիսային Ամերիկայում դրանց առատության, ինչպես նաև որպես առաջին մեգաֆաունաներից մեկը լինելու համար, որի համար հնագույն ԴՆԹ-ն օգտագործվել է բնակչության շարժման օրինաչափությունները պարզելու համար։ Ի տարբերություն կենդանական աշխարհի այլ տեսակների, որոնք շարժվում էին Ամերիկաների և Եվրասիայի միջև ([[մամոնտներ]], [[ձիեր]] և [[առյուծներ]]), բիզոնները վերապրել են Հյուսիսային Ամերիկայի անհետացման դեպքը, որը տեղի ունեցել Պլեիստոցենի վերջում։ Նրանց [[Գենոմ|գենոմը]], այնուամենայնիվ, պարունակում է ապացույցներ, ինչը կարող է օգտագործվել երկու մայրցամաքների միջև միգրացիայի վերաբերյալ վարկածները ստուգելու համար<ref>Heintzman, Peter D.; Froese, Duane; Ives, John W.; Soares, André E. R.; Zazula, Grant D.; Letts, Brandon; Andrews, Thomas D.; Driver, Jonathan C.; Hall, Elizabeth; Hare, P. Gregory; Jass, Christopher N. (2016-07-19). "Bison phylogeography constrains dispersal and viability of the Ice Free Corridor in western Canada". ''Proceedings of the National Academy of Sciences''. '''113''' (29): 8057–8063. [[Doi (identifier)|doi]]:10.1073/pnas.1601077113. [[ISSN (identifier)|ISSN]] 0027-8424. [[PMID (identifier)|PMID]] 27274051.</ref>։ Մարդկային առաջին խմբերը հիմնականում քոչվոր էին, գոյատևելու համար ապավինում էին սննդի աղբյուրներին։ Շարժունակությունը մարդկանց հաջողության հասնելու մի մասն էր։ Որպես քոչվոր խմբեր՝ վաղ մարդիկ, հավանաբար, հետևում էին սննդին Եվրասիայից մինչև Ամերիկա, ինչը մի մասն է այն պատճառով, որ մեգակենդանական ԴՆԹ-ի հետագծումն այդքան օգտակար է այս միգրացիոն օրինաչափությունների վերաբերյալ պատկերացում կազմելու համար<ref>Society, National Geographic (2019-08-19). "Hunter-Gatherer Culture". ''National Geographic Society''. Retrieved 2022-02-18.</ref>։ [[Գորշ գայլ|Գորշ գայլը]] առաջացել է Ամերիկաներում և գաղթել [[Եվրասիա]] մինչև վերջին սառցադաշտային առավելագույնը, որի ընթացքում ենթադրվում էր, որ Հյուսիսային Ամերիկայում բնակվող գորշ գայլի մնացած պոպուլյացիաները կանգնել են անհետացման եզրին՝ մեկուսացվելով մնացած պոպուլյացիայից։ Սա, սակայն, կարող է այդպես չլինել։ Ալյասկայի [[Հավերժական սառցույթ|հավերժական սառույցի]] շերտերում հայտնաբերված հնագույն գորշ գայլի [[Ռադիոածխածնային թվագրում|թվագրումը]] ցույց է տալիս այդ պոպուլյացիաների անընդմեջ տեղափոխություն 12500 ռադիոածխածնային տարի BP-ից մինչև ռադիոածխածնային թվագրման հնարավորությունների սահմանները։ Սա ցույց է տալիս, որ երկու մայրցամաքների միջև գորշ գայլերի պոպուլյացիաների համար եղել է կենսունակ անցում<ref>Leonard, Jennifer A.; Vilà, Carles; Fox-Dobbs, Kena; Koch, Paul L.; Wayne, Robert K.; Van Valkenburgh, Blaire (2007-07-03). "Megafaunal Extinctions and the Disappearance of a Specialized Wolf Ecomorph". ''Current Biology''. '''17''' (13): 1146–1150. [[Doi (identifier)|doi]]:10.1016/j.cub.2007.05.072. [[ISSN (identifier)|ISSN]] 0960-9822.</ref>։ Այս ֆաունաների՝ վերջին սառցե մաքսիմումի ժամանակաշրջանում պոպուլյացիաների փոխանակման ունակությունը, ինչպես նաև Ամերիկա մայրցամաքում վաղ մարդկային մնացորդներից հայտնաբերված գենետիկական տվյալները ապացույցներ են տալիս, որոնք խոսում են դեպի Ամերիկա մինչ-Քլովիսյան միգրացիաների մասին։ === Պոպուլյացիաների սկզբնաղբյուրներ === Մարդաբանների միջև ընդհանուր համաձայնություն կա, որ Ամերիկա մայրցամաքի միգրացիայի սկզբնական պոպուլյացիաները ծագել են [[Ենիսեյ (գետ)|Ենիսեյ գետից]] (Ռուսական Հեռավոր Արևելք) ինչ-որ տեղ արևելք ընկած տարածքից։ mtDNA-ի A, B, C և D հապլոխմբերի տարածվածությունը արևելյան Ասիայի և բնիկ Ամերիկայի բնակչության շրջանում վաղուց է ճանաչվել, ինչպես նաև X հապլոխմբի առկայությունը<ref name="Schurr2000">{{cite journal|last=Schurr|first=Theodore G.|date=May 2000|title=Mitochondrial DNA and the Peopling of the New World|url=http://www.sas.upenn.edu/~tgschurr/pdf/Am%20Sci%20Article%202000.pdf|journal=American Scientist, journal|volume=88|issue=3|page=246|bibcode=2000AmSci..88..246S|doi=10.1511/2000.3.246}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, բնիկ ամերիկացիների չորս ասոցացված հապլոխմբերի ամենամեծ հաճախականությունը տեղի է ունենում հարավային Սիբիրի Ալթայ-[[Բայկալ լիճ|Բայկալ]] շրջանում<ref name="Zakharovetal2004">{{cite journal|last1=Zakharov|first1=I.A.|last2=Derenko|first2=M.V.|last3=Maliarchuk|first3=B.A.|last4=Dambueva|first4=I.K.|last5=Dorzhu|first5=C.M.|last6=Rychkov|first6=S.Y.|display-authors=3|date=12 January 2006|title=Mitochondrial DNA variation in the aboriginal populations of the Altai-Baikal region: implications for the genetic history of North Asia and America|journal=[[Annals of the New York Academy of Sciences]]|volume=1011|issue=1|pages=21–35|bibcode=2004NYASA1011...21Z|doi=10.1196/annals.1293.003|pmid=15126280|s2cid=37139929}}</ref>։ C-ի և D-ի որոշ ենթակադեր, որոնք ավելի մոտ են բնիկ ամերիկացիներին, հանդիպում են մոնղոլական, Ամուրի, ճապոնական, կորեական և այնու պոպուլյացիաների շրջանում<ref name="Schurr2000" /><ref name="Starikovskayaetal2005">{{cite journal|last1=Starikovskaya|first1=Elena B.|last2=Sukernik|first2=Rem I.|last3=Derbeneva|first3=Olga A.|last4=Volodko|first4=Natalia A.|last5=Ruiz-Pesini|first5=Eduardo|last6=Torroni|first6=Antonio|last7=Brown|first7=Michael D.|last8=Lott|first8=Marie T.|last9=Hosseini|first9=Seyed H.|display-authors=3|date=January 2005|title=Mitochondrial DNA diversity in indigenous populations of the southern extent of Siberia, and the origins of Native American haplogroups|journal=Annals of Human Genetics, journal|volume=69|issue=Pt 1|pages=67–89|doi=10.1046/j.1529-8817.2003.00127.x|pmc=3905771|pmid=15638829|last10=Huoponen|first10=Kirsi|last11=Wallace|first11=Douglas C.}}</ref>։ 2019 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ բնիկ ամերիկացիները Սիբիրի հյուսիս-արևելքում գտնվող [[Կոլիմա (գետ)|Կոլիմա գետի]] մոտ հայտնաբերված 10,000-ամյա բրածոների ամենամոտ ազգականներն են<ref>{{cite journal|last1=Sikora|first1=Martin|last2=Pitulko|first2=Vladimir V.|last3=Sousa|first3=Vitor C.|last4=Allentoft|first4=Morten E.|last5=Vinner|first5=Lasse|last6=Rasmussen|first6=Simon|last7=Margaryan|first7=Ashot|last8=de Barros Damgaard|first8=Peter|last9=de la Fuente|first9=Constanza|display-authors=3|year=2019|title=The population history of northeastern Siberia since the Pleistocene|url=https://www.nature.com/articles/s41586-019-1279-z|journal=Nature|volume=570|issue=7760|pages=182–188|bibcode=2019Natur.570..182S|doi=10.1038/s41586-019-1279-z|pmid=31168093|first10=Gabriel|last10=Renaud|first11=Melinda A.|last11=Yang|first12=Qiaomei|last12=Fu|first13=Isabelle|last13=Dupanloup|first14=Konstantinos|last14=Giampoudakis|first15=David|last15=Nogués-Bravo|first16=Carsten|last16=Rahbek|first17=Guus|last17=Kroonen|first18=Michaël|last18=Peyrot|first19=Hugh|last19=McColl|first20=Sergey V.|last20=Vasilyev|first21=Elizaveta|last21=Veselovskaya|first22=Margarita|last22=Gerasimova|first23=Elena Y.|last23=Pavlova|first24=Vyacheslav G.|last24=Chasnyk|first25=Pavel A.|last25=Nikolskiy|first26=Andrei V.|last26=Gromov|first27=Valeriy I.|last27=Khartanovich|first28=Vyacheslav|last28=Moiseyev|first29=Pavel S.|last29=Grebenyuk|first30=Alexander Yu.|last30=Fedorchenko|first31=Alexander I.|last31=Lebedintsev|first32=Sergey B.|last32=Slobodin|first33=Boris A.|last33=Malyarchuk|first34=Rui|last34=Martiniano|first35=Morten|last35=Meldgaard|first36=Laura|last36=Arppe|first37=Jukka U.|last37=Palo|first38=Tarja|last38=Sundell|first39=Kristiina|last39=Mannermaa|first40=Mikko|last40=Putkonen|first41=Verner|last41=Alexandersen|first42=Charlotte|last42=Primeau|first43=Nurbol|last43=Baimukhanov|first44=Ripan S.|last44=Malhi|first45=Karl-Göran|last45=Sjögren|first46=Kristian|last46=Kristiansen|first47=Anna|last47=Wessman|first48=Antti|last48=Sajantila|first49=Marta Mirazon|last49=Lahr|first50=Richard|last50=Durbin|first51=Rasmus|last51=Nielsen|first52=David J.|last52=Meltzer|first53=Laurent|last53=Excoffier|first54=Eske|last54=Willerslev|s2cid=174809069}}</ref>։ ==== Մարդու գենոմային մոդելներ ==== Բարձր լուծաչափով գենոմային վերլուծության զարգացումը հնարավորություն է ընձեռել ավելի հստակեցնել բնիկ ամերիկացիների ենթակադերը (subclades-հապլոխմբերի ենթախմբեր) և նեղացնել ասիական ենթակադերի շրջանակը, որոնք կարող են լինել ծնող կամ քույր ենթակադեր։ Օրինակ, X հապլոխմբի լայն աշխարհագրական տիրույթը մեկնաբանվել է որպես բնիկ ամերիկացիների համար արևմտյան եվրասիական կամ նույնիսկ եվրոպական ծագման պոպուլյացիայով պայմանավորված, ինչպես [[Սոլյուտրեյան մշակույթ|Սոլյուտրեյան]] վարկածում, կամ մինչև LGM միգրացիա Ամերիկա մայրցամաք<ref name="Schurr2000" />։ Ալթայի շրջանի աբորիգենների շրջանում X հապլոխմբի հնագույն տարբերակի վերլուծությունը ցույց է տալիս եվրոպական ցեղատեսակի հետ ընդհանուր ծագումը, այլ ոչ թե ծագումը եվրոպական շտամից<ref name="Zakharovetal2004" />։ X ենթակադերի հետագա բաժանումը թույլ է տվել նույնականացնել X2a ենթահապլոխումբը, որը համարվում է բնիկ ամերիկացիներին հատու<ref name="Tammetal2007" /><ref name="Peregoetal2009" />։ Բնիկ ամերիկացիների հետ կապված ենթակադերի հետագա սահմանմամբ, ասիական պոպուլյացիաների նմուշառման պահանջներն առավել սերտ առնչվող ենթակադերը գտնելու համար ավելի են կոնկրետանում։ D1 և D4h3 ենթախմբերը համարվել են բնիկ Ամերիկացիներին հատու խմբեր՝ հիմնվելով Ասիայի մի լայն տարածքում սկզբնաղբյուրների պոտենցիալ ժառանգորդներ համարվող պոպուլյացիաների մեծ ընտրանքում դրանց բացակայության վրա<ref name="Tammetal2007" />։ 3764 նմուշների մեջ [[Սախալին]]-[[Ամուր (գետ)|Ստորին Ամուր]] շրջանը ներկայացվել է 61 [[օրոկներ]] էթնոսով<ref name="Tammetal2007" />։ Մեկ այլ հետազոտությամբ Ամուր գետի ստորին շրջանի [[Ուլչիներ|ուլչիների]] մոտ հայտնաբերվել է D1a ենթահապլոխումբ (4-ը նմուշառված 87-ից կամ 4.6%), ինչպես նաև C1a ենթահապլոխումբ (1-ը 87-ից կամ 1.1%)<ref name="Starikovskayaetal2005" />։ C1a ենթահապլոխումբը համարվում է բնիկ ամերիկացիների C1b ենթահապլոխմբի մերձավոր քույրը<ref name="Starikovskayaetal2005" />։ D1a ենթահապլոիդային խմբերը հայտնաբերվել են նաև [[Հոկայդո|Հոկայդոյի]] «Ջոմոն» (Jōmon) հնավայրի հնագույն կմախքների մեջ<ref name="Adachietal2009">{{cite journal|last1=Adachi|first1=Noboru|last2=Shinoda|first2=Ken‐ichi|last3=Umetsu|first3=Kazuo|last4=Matsumura|first4=Hirofumi|date=March 2009|title=Mitochondrial DNA analysis of Jōmon skeletons from the Funadomari site, Hokkaido, and its implication for the origins of Native American|url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-physical-anthropology_2009-03_138_3/page/255|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=138|issue=3|pages=255–265|doi=10.1002/ajpa.20923|pmid=18951391|name-list-style=amp}}</ref>։ Ժամանակակից [[այնու]] ժողովուրդը համարվում են Ջոմոնի հետնորդները<ref name="Adachietal2009" />։ Ստորին Ամուրի շրջանում D1a և C1a ենթահապլոխմբերի հայտնվելը վկայում է այն մասին, որ այդ տարածաշրջանի սկզբնաղբյուրը տարբերվում է Ալթայ-Բայկալ աղբյուրի պոպուլյացիաներից, որտեղ նմուշառումը չի բացահայտել այդ երկու կոնկրետ ենթակլադերը<ref name="Starikovskayaetal2005" />։ Եզրակացությունները D1 ենթահապլոխմբի վերաբերյալ, որոնք ցույց են տալիս Ամուրի<ref name="Starikovskayaetal2005" /> և Հոկայդոյի<ref name="Adachietal2009" /> ստորին տարածքների պոտենցիալ աղբյուրի պոպուլյացիաները, հակասում են մեկ աղբյուրի միգրացիայի մոդելին<ref name="Bonattoetal2009" /><ref name="Tammetal2007" /><ref name="Kitchetenal2008" />։ [[Հան դինաստիա|Հան]] չինացիների շրջանում հայտնաբերվել է D4h3 ենթահապլոխումբ<ref name="Kempetal2007" /><ref name="Peregoetal2009" />։ Չինաստանից D4h3 ենթահապլոխումբը չունի նույն աշխարհագրական նշանակությունը, ինչ Ամուր-Հոկայդոյի D1a ենթահապլոտիպը, ուստի դրա հետևանքներն աղբյուրի մոդելների համար ավելի ենթադրական են։ Ենթադրվում է, որ նրա մայր տոհմը՝ Subhaplotype D4h ենթահապլոխումբը, առաջացել է Արևելյան Ասիայում, այլ ոչ թե Սիբիրում՝ մոտ 20 հազար կալ տարի BP-ում<ref name="Derenkoetal2010" />։ D4h2 ենթահապլոխումբը՝ D4h3-ի քույր կլադը, նույնպես հայտնաբերվել է Հոկայդոյից Ջոմոնի կմախքների մեջ<ref name="Adachietal2011">{{cite journal|last1=Adachi|first1=Noboru|last2=Shinoda|first2=Ken‐ichi|last3=Umetsu|first3=Kazuo|last4=Kitano|first4=Takashi|last5=Matsumura|first5=Hirofumi|last6=Fujiyama|first6=Ryuzo|last7=Sawada|first7=Junmei|last8=Tanaka|first8=Masashi|display-authors=3|date=November 2011|title=Mitochondrial DNA analysis of Hokkaido Jōmon skeletons: Remnants of archaic maternal lineages at the southwestern edge of former Beringia|url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-physical-anthropology_2011-11_146_3/page/346|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=146|issue=3|pages=346–360|doi=10.1002/ajpa.21561|pmid=21953438}}</ref>։ D4h3-ը ափամերձ հետք ունի Ամերիկա մայրցամաքում<ref name="Peregoetal2009" />։ Հոկայդոյի Ջոմոն հնավայրի կմախքների և ժամանակակից այնու ազգի գենետիկական պրոֆիլների հակադրությունը ցույց է տալիս ժամանակակից ԴՆԹ-ի նմուշներից ստացված աղբյուրի մոդելների ևս մեկ անորոշություն<ref name="Adachietal2009" />. {{քաղվածք|Այնուամենայնիվ, հավանաբար փոքր ընտրանքի չափի կամ հնագիտական վայրի անդամների միջև սերտ ազգակցական կապի պատճառով, Ֆունադոմարիի կմախքների հապլոխմբերի հաճախակիությունները միանգամայն տարբերվում էին ժամանակակից պոպուլյացիաներից, ներառյալ Հոկայդոյի Այնուն, որը համարվում էր Հոկայդոյի անմիջական ժառանգորդ Ջոմոնի ժողովուրդը։|}} Ակնհայտ չեն գենետիկական պրոֆիլի հետ ամենամոտ կապ ունեցող սկզբնաղբյուր պոպուլյացիաների ժառանգները, երբ տեղի է ունեցել տարբերակումը։ Ակնկալվում է, որ սկզբնաղբյուրի բնակչության մոդելները կդառնան առավել հուսալի՝ ավելի շատ արդյունքներ հավաքվելուն, ժամանակակից պրոքսի թեկնածուների ժառանգությունն ավելի լավ ընկալվելու, և բրածո ԴՆԹ-ն հետաքրքրվող շրջաններում գտնվելուն և դիտարկվելուն զուգընթաց։ ==== HTLV-1 գենոմիկա ==== Մարդու T-բջջային լիմֆոտրոֆ վիրուս տիպ 1՝ HTLV-1 (Human T-cell Lymphotrophic Virus type 1) վիրուս է, որը փոխանցվում է մարմնի հեղուկների փոխանակման և մորից երեխային կրծքի կաթի միջոցով։ Մորից երեխային փոխանցումը նմանակում է ժառանգական հատկանիշին, թեև մայրական փոխադրողներից նման փոխանցումը 100%-ից քիչ է<ref name="Lietal2004">{{cite journal|last1=Li|first1=Hong-Chuan|last2=Biggar|first2=Robert J.|last3=Miley|first3=Wendell J.|last4=Maloney|first4=Elizabeth M.|last5=Cranston|first5=Beverley|last6=Hanchard|first6=Barrie|last7=Hisada|first7=Michie|display-authors=3|date=|year=2004|title=Provirus load in breast milk and risk of mother-to-child transmission of Human T Lymphotropic Virus Type I|journal=The Journal of Infectious Diseases, journal|volume=190|issue=7|pages=1275–1278|doi=10.1086/423941|pmid=15346338|doi-access=free}}</ref>։ HTLV վիրուսի գենոմը քարտեզագրվել է, ինչը թույլ է տալիս նույնականացնել չորս հիմնական շտամները և վերլուծել դրանց հնությունը մուտացիաների միջոցով։ HLTV-1 շտամի ամենաբարձր աշխարհագրական խտությունները գտնվում են Աֆրիկայում և Ճապոնիայում<ref name="Verdoncketal2007">{{cite journal|last1=Verdonck|first1=K.|last2=González|first2=E.|last3=Van Dooren|first3=S.|last4=Vandamme|first4=A.M.|last5=Vanham|first5=G.|last6=Gotuzzo|first6=E.|display-authors=3|date=April 2007|title=Human T-lymphotropic virus 1: recent knowledge about an ancient infection|journal=The Lancet Infectious Diseases|volume=7|issue=4|pages=266–281|doi=10.1016/S1473-3099(07)70081-6|pmid=17376384}}</ref>։ Ճապոնիայում ամենաբարձր կենտրոնացումը [[Կյուսյու|Կյուսյուի]] վրա է<ref name="Verdoncketal2007" />։ Այն առկա է նաև Կարիբյան տարածաշրջանի և Հարավային Ամերիկայի աֆրիկյան ժառանգների և բնիկ բնակչության շրջանում<ref name="Verdoncketal2007" />։ Կենտրոնական և Հյուսիսային Ամերիկայում հազվադեպ է հանդիպում<ref name="Verdoncketal2007" />։ Դրա բաշխումը Ամերիկա մայրցամաքում համարվում է ստրկավաճառության հետ ներմուծման պատճառով<ref name="Gessainetal1992">{{cite journal|last1=Gessain|first1=A.|last2=Gallo|first2=R.C.|last3=Franchini|first3=G.|date=April 1992|title=Low degree of human T-cell leukemia/lymphoma virus type I genetic drift in vivo as a means of monitoring viral transmission and movement of ancient human populations|journal=Journal of Virology, journal|volume=66|issue=4|pages=2288–2295|doi=10.1128/JVI.66.4.2288-2295.1992|pmc=289023|pmid=1548762|name-list-style=amp}}</ref>։ Այնուները մշակել են հակամարմիններ HTLV-1-ի նկատմամբ, ինչը ցույց է տալիս նրա էնդեմիկությունը այնուների համար և նրա հնությունը Ճապոնիայում<ref name="Ishidaetal1985">{{cite journal|last1=Ishida|first1=Takafumi|last2=Yamamoto|first2=Kohtaro|last3=Omoto|first3=Keiichi|last4=Iwanaga|first4=Michiyo|last5=Osato|first5=Toyoro|last6=Hinuma|first6=Yorio|display-authors=3|date=September 1985|title=Prevalence of a human retrovirus in native Japanese: evidence for a possible ancient origin|journal=Journal of Infection|volume=11|issue=2|pages=153–157|doi=10.1016/s0163-4453(85)92099-7|pmid=2997332}}</ref>։ Ճապոնացիների (ներառյալ [[Այնու|այնուի]]) և Կարիբյան և Հարավային Ամերիկայի կղզիացած շրջանում սահմանվել և բացահայտվել է «A» ենթատեսակ<ref name="Miuraeta1994">{{cite journal|last1=Miura|first1=T.|last2=Fukunaga|first2=T.|last3=Igarashi|first3=T.|last4=Yamashita|first4=M.|last5=Ido|first5=E.|last6=Funahashi|first6=S.|last7=Ishida|first7=T.|last8=Washio|first8=K.|last9=Ueda|first9=S.|display-authors=3|date=February 1994|title=Phylogenetic subtypes of human T-lymphotropic virus type I and their relations to the anthropological background|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=91|issue=3|pages=1124–1127|bibcode=1994PNAS...91.1124M|doi=10.1073/pnas.91.3.1124|pmc=521466|pmid=8302841|first10=K.|last10=Hashimoto|doi-access=free}}</ref>։ Ճապոնիայում և Հնդկաստանում հայտնաբերվել է «B» ենթատեսակ<ref name="Miuraeta1994" />։ 1995 թվականին Բրիտանական Կոլումբիայի ափամերձ բնիկ ամերիկացիների մոտ հայտնաբերվել են A և B ենթատեսակներ<ref name="Picardetal1995">{{cite journal|last1=Picard|first1=F.J.|last2=Coulthart|first2=M.B.|last3=Oger|first3=J.|last4=King|first4=E.E.|last5=Kim|first5=S.|last6=Arp|first6=J.|last7=Rice|first7=G.P.|last8=Dekaban|first8=G.A.|display-authors=3|date=November 1995|title=Human T-lymphotropic virus type 1 in coastal natives of British Columbia: phylogenetic affinities and possible origins|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-virology_1995-11_69_11/page/7248|journal=Journal of Virology|volume=69|issue=11|pages=7248–56|doi=10.1128/JVI.69.11.7248-7256.1995|pmc=189647|pmid=7474147}}</ref>։ Անդյան մումիայի մոտ 1500 տարեկան ոսկրածուծի նմուշները ցույց են տվել A ենթատեսակի առկայությունը<ref name="Lietal1999">{{cite journal|last1=Li|first1=Hong-Chuan|last2=Fujiyoshi|first2=Toshinobu|last3=Lou|first3=Hong|last4=Yashiki|first4=Shinji|last5=Sonoda|first5=Shunro|last6=Cartier|first6=Luis|last7=Nunez|first7=Lautaro|last8=Munoz|first8=Ivan|last9=Horai|first9=Satoshi|display-authors=3|date=December 1999|title=The presence of ancient human T-cell lymphotropic virus type I provirus DNA in an Andean mummy|journal=Nature Medicine|volume=5|issue=12|pages=1428–1432|doi=10.1038/71006|pmid=10581088|first10=Kazuo|last10=Tajima|s2cid=12893136}}</ref>։ Գտածոն վիճարկվել է, քանի որ ԴՆԹ-ի նմուշը բավարար չէ եզրակացության համար, և որ արդյունքն արտացոլում է ժամանակակից աղտոտվածությունը<ref name="Coulthart2000">{{cite journal|last1=Coulthart|first1=Michael B.|last2=Posada|first2=David|last3=Crandall|first3=Keith A.|last4=Dekaband|first4=Gregory A.|date=March 2006|title=On the phylogenetic placement of human T cell leukemia virus type 1 sequences associated with an Andean mummy|journal=Infection, Genetics and Evolution, journal|volume=6|issue=2|pages=91–96|doi=10.1016/j.meegid.2005.02.001|pmc=1983367|pmid=16503510|name-list-style=amp}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, կրկին վերլուծությունը ցույց տվեց, որ ԴՆԹ-ի հաջորդականությունները համահունչ են, բայց ոչ միանշանակ «կոսմոպոլիտ կլադին» (ենթատեսակ Ա)<ref name="Coulthart2000" />։ Ամերիկա մայրցամաքում A և B ենթատեսակների առկայությունը վկայում է այն մասին, որ բնիկ ամերիկացիների սկզբնաղբյուրը կապված է այնու նախնիների՝ Ջոմոնի (Jōmon) հետ։ ==== Ֆիզիկական մարդաբանություն ==== Ամերիկա մայրցամաքում պալեո-հնդկական կմախքներ, ինչպիսիք են Քեննևիկ մարդը (Վաշինգտոն նահանգ), Հոյա Նեգրո կմախքը (Յուկատան), Լուզիա կինը և այլ գանգեր Լագոա Սանտա հնավայրից (Բրազիլիա), Բուլ կնոջ (Այդահո), Պենյոն կնոջ III կմախքները<ref name="Gonzalezetal2015">{{cite journal|last1=Gonzaleza|first1=Silvia|last2=Huddart|first2=David|last3=Israde-Alcántara|first3=Isabel|last4=Domínguez-Vázquez|first4=Gabriela|last5=Bischoff|first5=James|last6=Felstead|first6=Nicholas|display-authors=3|date=30 March 2015|title=Paleoindian sites from the Basin of Mexico: Evidence from stratigraphy, tephrochronology and dating|url=http://researchonline.ljmu.ac.uk/3138/1/Quaternary%20International%20Revised%20Version-D-13-00568R1%20%281%29.pdf|journal=[[Quaternary International]]|volume=363|pages=4–19|bibcode=2015QuInt.363....4G|doi=10.1016/j.quaint.2014.03.015}}</ref>, երկու գանգ Տլապակոյա տեղանքից (Մեքսիկա Սիթի)<ref name="Gonzalezetal2015" /> և 33 գանգերը Բաջա Կալիֆորնիայից<ref name="GonzalezJetal2003">{{cite journal|last1=González-José|first1=Rolando|last2=González-Martín|first2=Antonio|last3=Hernández|first3=Miquel|last4=Pucciarelli|first4=Héctor M.|last5=Sardi|first5=Marina|last6=Rosales|first6=Alfonso|last7=Van der Molen|first7=Silvina|display-authors=3|date=4 September 2003|title=Craniometric evidence for Palaeoamerican survival in Baja California|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2003-09-04_425_6953/page/62|journal=Nature|volume=425|issue=6953|pages=62–65|bibcode=2003Natur.425...62G|doi=10.1038/nature01816|pmid=12955139|s2cid=4423359}}</ref>, որոնցում առակ են գանգուղեղային գծեր, որոնք տարբերվում են ժամանակակից բնիկ ամերիկացիներից շատերից, ինչը ֆիզիկական մարդաբաններին ստիպում է ենթադրել, որ «պալեոամերիկյան» պոպուլյացիան ունի [[Ավստրալոիդ ռասա|ավստրալոիդ]], այլ ոչ թե սիբիրյան ծագում<ref name="Dillehay2003">{{cite journal|last=Dillehay|first=Thomas D.|date=4 September 2003|title=Tracking the first Americans|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2003-09-04_425_6953/page/23|journal=Nature|volume=425|issue=6953|pages=23–24|doi=10.1038/425023a|pmid=12955120|s2cid=4421265}}</ref>։ Ամենահիմնական տարբերակիչ հատկանիշը գանգի դոլիխոցեֆալիան է։ Որոշ ժամանակակից կղզիներ, ինչպիսիք են Բաջա Կալիֆորնիայի Պերիկուեսը և Տիերա դել Ֆուեգոյի [[Հրոերկրացիներ|ֆուեգիանները]], ցուցադրում են այդ նույն ձևաբանական հատկանիշը<ref name="GonzalezJetal2003" />։ Այլ մարդաբաններ պաշտպանում են այլընտրանքային վարկածը, որ բնօրինակ Բերինգիայի ֆենոտիպի էվոլյուցիան առաջացրել է հստակ ձևաբանություն, որը նման է բոլոր հայտնի պալեոամերիկյան գանգերին, որին հաջորդել է ավելի ուշ մերձեցումը ժամանակակից բնիկ ամերիկյան [[Ֆենոտիպ|ֆենոտիպին]]<ref name="Fiedel2004">{{cite journal|last=Fiedel|first=Stuart J.|date=Spring 2004|title=The Kennewick follies: "new" theories about the peopling of the Americas|journal=[[Journal of Anthropological Research]]|volume=60|issue=1|pages=75–110|doi=10.1086/jar.60.1.3631009|jstor=3631009|s2cid=163722475}}</ref><ref name="Chattersetal2014">{{cite journal|last1=Chatters|first1=James C.|last2=Kennett|first2=Douglas J.|last3=Asmerom|first3=Yemane|last4=Kemp|first4=Brian M.|last5=Polyak|first5=Victor|last6=Blank|first6=Alberto Nava|last7=Beddows|first7=Patricia A.|last8=Reinhardt|first8=Eduard|last9=Arroyo-Cabrales|first9=Joaquin|display-authors=3|date=16 May 2014|title=Late Pleistocene Human Skeleton and mtDNA Link Paleoamericans and Modern Native Americans|url=http://public.wsu.edu/~bmkemp/publications/pubs/Chatters%20et%20al%202014.pdf|journal=Science|volume=344|issue=6185|pages=750–754|bibcode=2014Sci...344..750C|doi=10.1126/science.1252619|pmid=24833392|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713045209/http://public.wsu.edu/~bmkemp/publications/pubs/Chatters%20et%20al%202014.pdf|archive-date=2015-07-13|first10=Deborah A.|last10=Bolnick|first11=Ripan S.|last11=Malhi|first12=Brendan J.|last12=Culleton|first13=Pilar Luna|last13=Erreguerena|first14=Dominique|last14=Rissolo|first15=Shanti|last15=Morell-Hart|first16=Thomas W., Jr|last16=Stafford|s2cid=206556297|url-status=dead}}</ref>։ Գենետիկական ուսումնասիրությունները չեն հաստատում ավստրալոիդ ծագման պալեոամերիկյան վարկածը, և բոլոր պալեո-հնդկացիներին և ժամանակակից բնիկ ամերիկացիներին հաստատապես վերագրում են մեկ հնագույն բնիկներին, որոնք Ամերիկա են մուտք գործել մեկ միգրացիայի միջոցով։ Միայն մեկ հնագույն նմուշում (Lagoa Santa) և Ամազոնի տարածաշրջանի մի քանի ժամանակակից պոպուլյացիաներում, ավստրալիական փոքր ծագման բաղադրիչը հայտնաբերվել է 3%, ինչը մնում է անբացատրելի՝ հետազոտության ներկա վիճակով<ref name=":0" /><ref>{{cite journal |last1=Willerslev |first1=Eske |last2=Meltzer |first2=David J. |title=Peopling of the Americas as inferred from ancient genomics |journal=Nature |date=17 June 2021 |volume=594 |issue=7863 |pages=356–364 |doi=10.1038/s41586-021-03499-y |pmid=34135521 |bibcode=2021Natur.594..356W |s2cid=235460793 }}</ref>։ 2015 թվականի հունվարին American Journal of Physical Anthropology ամսագրում հրապարակված զեկույցը վերանայել է գանգուղեղային փոփոխությունները, որոնք կենտրոնացած են վաղ և ուշ բնիկ ամերիկացիների միջև եղած տարբերությունների վրա և դրանց բացատրությունները՝ հիմնված գանգի մորֆոլոգիայի կամ մոլեկուլային գենետիկայի վրա։ Մոլեկուլային գենետիկայի վրա հիմնված փաստարկները հիմնականում, ըստ հեղինակների, ընդունել են Ասիայից մեկ միգրացիա՝ Բերինգիայում հավանական դադարով, գումարած հետագայում երկկողմանի գենային հոսքը։ Գանգուղեղային մորֆոլոգիայի վրա կենտրոնացած ուսումնասիրությունները պնդում են, որ պալեոամերիկյան մնացորդները «նկարագրվել են նույնքան ավելի մոտ աֆրիկացիների և ավստրալո-մելանեզացիների բնակչությանը, քան բնիկ ամերիկացիների ժամանակակից շարքին», ինչը ենթադրում է երկու մուտք դեպի Ամերիկա, որոնցից վաղը որը տեղի է ունեցել նախքան Արևելյան Ասիայի տարբերակիչ մորֆոլոգիայի զարգացումը (փաստաթղթերում նշված է որպես «Երկու կոմպոնենտների մոդել»)։ Երրորդ մոդելը՝ «Հերթական գենային հոսքը» [RGF] մոդելը, փորձում է հաշտեցնել այդ երկուսը, պնդելով, որ սկզբնական միգրացիայից հետո շրջանաձև գեների հոսքը կարող է բացատրել մորֆոլոգիական փոփոխությունները։ Այն մասնավորապես վերագնահատում է Հոյա Նեգրո կմախքի մասին նախնական զեկույցը, որն աջակցում էր RGF մոդելին, հեղինակները համաձայն չէին սկզբնական եզրակացության հետ, որը ենթադրում էր, որ գանգի ձևը չի համապատասխանում ժամանակակից բնիկ ամերիկացիների ձևերին՝ պնդելով, որ «գանգը ընկնում է ենթատարածք մորֆո-տարածության վրա, որը զբաղեցնում են ինչպես պալեոամերիկացիները, այնպես էլ որոշ ժամանակակից բնիկ ամերիկացիներ»<ref>{{cite journal|last1=de Azvedo|first1=Soledad|last2=Bortolini|first2=Maria C.|last3=Bonatto|first3=Sandro L.|last4=Hunemeier|first4=Tabita|last5=Santos|first5=Fabrıcio R. S|last6=Gonzalez-Jose|first6=Rolando|display-authors=3|date=January 2015|title=Ancient Remains and the First Peopling of the Americas: Reassessing the Hoyo Negro Skull|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=148|issue=3|pages=514–521|doi=10.1002/ajpa.22801|pmid=26174009}}•{{nbsp}}{{cite journal|last1=Azevedo|first1=Soledad de|last2=Quinto-Sánchez|first2=Mirsha|last3=Paschetta|first3=Carolina|last4=González-José|first4=Rolando|date=28 February 2017|title="The first human settlement of the New World " A closer look at craniofacial variation and evolution of early and late Holocene Native American groups|url=https://www.researchgate.net/publication/285045135|journal=Quaternary International|volume=431|issue=part B|pages=152–167|bibcode=2017QuInt.431..152D|doi=10.1016/j.quaint.2015.11.012|name-list-style=amp}}</ref>։ ==== Ցողունային կետեր ==== Ցողունային կամ Տոհմային կետերը (Stemmed points) լիթային/քարային տեխնոլոգիա են, որը տարբերվում է բերինգյան և քլովիսյան տեսակներից։ Նրանք տարածված են՝ սկսած ափամերձ արևելյան Ասիայից մինչև Հարավային Ամերիկայի Խաղաղօվկիանոսյան ափերը<ref name="Erlandson2011" />։ Ցողունային կետերի առաջացումը վերին պալեոլիթի ժամանակաշրջանում հայտնաբերվել է Կորեայում<ref>{{cite journal|last=Seong|first=Chuntaek|date=December 2008|title=Tanged points, microblades and late paleolithic hunting in Korea|url=https://archive.org/details/sim_antiquity_2008-12_82_318/page/871|journal=[[Antiquity (journal)|Antiquity]]|volume=82|issue=318|pages=871–883|doi=10.1017/s0003598x00097647|s2cid=127994558}}</ref>։ Ցողունային կետերի ծագումն ու բաշխումը մեկնաբանվել է որպես մշակութային նշաձող՝ կապված ափամերձ Արևելյան Ասիայի ծագման պոպուլյացիայի հետ<ref name="Erlandson2011" />։ == Միգրացիոն ուղիներ == === Ներքին երթուղի === [[Պատկեր:Peopling_of_America_through_Beringia.png|աջից|մինի|Քարտեզ, որը ցույց է տալիս [[Ամերիկայի մայրցամաքային բաժանում|մայրցամաքային բաժանման]] երկայնքով սառույցից զերծ միջանցքի մոտավոր դիրքը, որը բաժանում է Կորդիլերյան և Լաուրենտիդյան սառցաշերտերը: Նշված են նաև Քլովիսյան և Ֆոլսոմյան պալեո-հնդկական հնավայրերի գտնվելու վայրը:]] [[Պատկեր:Clovis Point.jpg|մինի|Քլովիսյան սայր, որն ամրացվում էր նիզակի կամ տեգի ծայրին]] Պատմականորեն, դեպի Ամերիկա միգրացիայի մասին տեսությունները պտտվում են Բերինգիայից Հյուսիսային Ամերիկայի ներքին տարածքով միգրացիայի շուրջ։ 1930-ականների սկզբին [[Նյու Մեքսիկո|Նյու Մեքսիկո նահանգի]] Քլովիսի մոտակայքում պլեիստոցենյան կենդանական մնացորդների հետ կապված արտեֆակտների հայտնաբերումը պահանջում էր Հյուսիսային Ամերիկայի բնակեցման ժամկետի երկարացում մինչև այն ժամանակաշրջանը, որի ընթացքում սառցադաշտերը դեռ ընդարձակ էին։ Դա հանգեցրել է Լաուրենտիդյան և Կորդիլերյան սառցաշերտերի միջև միգրացիոն երթուղու վարկածին՝ պայմանավորված վաղ բնակավայրի առկայությամբ։ Քլովիսյան տեղանքում կիրառվել է լիթային տեխնոլոգիա՝ բնորոշ ատամնավոր վերջավորությամբ կամ ձողերով նիզակների գլխիկներով, որն ամրացվում էր կոթունին։ Այնուհետև ''Քլովիսյան սայրին'' (Clovis Point) բնորոշ լիթային համալիրի տեխնոլոգիա հայնտաբերվել է Հյուսիսային Ամերիկայի մեծ մասում և Հարավային Ամերիկայում։ Քլովիսի բարդ տեխնոլոգիայի կապը ուշ պլեյստոցենյան կենդանական մնացորդների հետ հանգեցրել է այն տեսությանը, որ դա նշանավորում է խոշոր որսորդների ժամանում, որոնք գաղթել են Բերինգիայից, այնուհետև ցրվել են ամբողջ Ամերիկայով, այլ կերպ այն հայտնի է որպես ''Քլովիսի առաջին տեսություն''։ Քլովիս հնավայրի վերջին [[Ռադիոածխածնային թվագրում|թվագրումը]] ցույց է տվել 11,1k-ից մինչև 10,7k <sup>14</sup><math>C</math> տարի [[BP (թվագրում)|մեզնից առաջ]] (13k-ից 12,6k cal տարի BP) տարիքը, ինչը փոքր-ինչ ավելի ուշ է, քան ավելի հին մեթոդներից ստացված թվագրումը<ref name="watersstafford2007">{{cite journal|last1=Waters|first1=Michael R.|last2=Stafford|first2=Thomas W.|date=23 February 2007|title=Redefining the age of Clovis: implications for the peopling of the Americas|url=https://semanticscholar.org/paper/2127cb07b275c5be603cef1434db0b167b94c94f|journal=Science|volume=315|issue=5815|pages=1122–1126|bibcode=2007Sci...315.1122W|doi=10.1126/science.1137166|pmid=17322060|name-list-style=amp|s2cid=23205379}}</ref>։ Ավելի վաղ կատարած ռադիոածխածնային թվագրման վերագնահատումը հանգեցրել է այն եզրակացության, որ ռադիոածխածնային թվագրում ունեցող 22 Քլովիսի տեղամասերից ոչ պակաս, քան 11-ը «խնդրահարույց» են և պետք է անտեսվեն, ներառյալ տիպային տեղանքը Քլովիսում (Նյու Մեքսիկո)։ Քլովիսի հուշարձանների թվագրումը թույլ է տվել դրանք համեմատել Ամերիկայի այլ հնագիտական վայրերի, ինչպես նաև սառույցից ազատված միջանցքի բացման թվագրումների հետ։ Երկուսն էլ Clovis First տեսությունը դարձնում են խնդրահարույց։ Հարավային Չիլիի Մոնտե Վերդե տեղանքը թվագրվել է BP 14,8 հազար կալ. տարի<ref name="Dillehay2000" />։ Արևելյան Օրեգոնայում գտնվող Փեյսլի քարանձավի ուսումնասիրությունը տվել է ՝ 12,4 հազար տարի <sup>14</sup><math>C</math> BP (14,5 հազար կալ. տարի) թվագրում՝ մարդու [[Կոպրոլիտ|կոպրոլիտների]] (կղկղանքային քարերի) ԴՆԹ-ով և 11,3k-11k <sup>14</sup><math>C</math> (13,2k-12,9k cal տարի) թվագրում արևմտյան ցողունային կետեր պարունակող հորիզոններով<ref name="Jenkinsetal2012">{{cite journal|last1=Jenkins|first1=Dennis L.|last2=Davis|first2=Loren G.|last3=Stafford|first3=Thomas W., Jr|last4=Campos|first4=Paula F.|last5=Hockett|first5=Bryan|last6=Jones|first6=George T.|last7=Cummings|first7=Linda Scott|last8=Yost|first8=Chad|last9=Connolly|first9=Thomas J.|display-authors=3|date=13 July 2012|title=Clovis Age Western Stemmed Projectile Points and Human Coprolites at the Paisley Caves|url=https://ir.library.oregonstate.edu/concern/articles/dz010q608|journal=Science|volume=337|issue=6091|pages=223–228|bibcode=2012Sci...337..223J|doi=10.1126/science.1218443|pmid=22798611|first10=Robert M., II|last10=Yohe|first11=Summer C.|last11=Gibbons|first12=Maanasa|last12=Raghavan|first13=Morten|last13=Rasmussen|first14=Johanna L.A.|last14=Paijmans|first15=Michael|last15=Hofreiter|first16=Brian M.|last16=Kemp|first17=Jodi Lynn|last17=Barta|first18=Cara|last18=Monroe|first19=M. Thomas P.|last19=Gilbert|first20=Eske|last20=Willerslev|s2cid=40706795}}</ref>։ Ոչ-Քլովիսյան վիմական կոմպլեքսներով և մինչ-քլովիսյան տարիքով արտեֆակտային հորիզոնները հանդիպում են Հյուսիսային Ամերիկայի արևելքում, թեև առավելագույն տարիքները, որպես կանոն, հստակ սահմանափակված չեն<ref name="Goodyear2005" /><ref name="Adovasioetal1990" />։ Սառույցից զերծ միջանցքի թվագրման վերաբերյալ երկրաբանական բացահայտումները նույնպես մարտահրավեր են նետում այն գաղափարին, որ Քլովիսյան և նախաքլովիսյան մարդկանց կողմից Ամերիկաների օկուպացիան եղել է վերջին սառցադաշտային առավելագույնին հետևող այդ ճանապարհով միգրացիայի արդյունք։ Միջանցքի՝ մինչ-LGM փակումը կարող է մոտ լինել 30k cal BP տարվա, իսկ միջանցքից սառույցի նահանջի գնահատականները գտնվում են 12-13k Cal տարվա BP-ի սահմաններում<ref name="Geotimescorridor" /><ref name="Jacksonetal1997" /><ref name="Mandryketal2001" />։ Միջանցքի կենսունակությունը՝ որպես մարդկանց միգրացիայի երթուղի, գնահատվել է 11,5 հազար կալ տարի BP, որը ավելի ուշ է, քան Քլովիսյան և նախաքլովիսի շրջանների տարիքները<ref name="Mandryketal2001" />։ Թվագրված Քլովիսյան հնագիտական վայրերը վկայում են Քլովիսյան մշակույթի հարավից հյուսիս տարածման մասին<ref name="Geotimescorridor" />։ Ամերիկայի հնագիտական վայրերի համար նախաքլովիսյան դարաշրջանն առաջարկվել է բացատրել մինչ-LGM ներքին միգրացիայով<ref name="SpencerWells2" /><ref name="Bradshaw" />, չնայած մինչքլովիսյան վայրերը, ինչպիսիք են Մեդովքրոֆթ Ռոքշելլեր (Meadowcroft Rock Shelter)<ref name="Goodyear2005" /><ref name="Adovasioetal1990" />, [[Մոնտե Վերդե (հնավայր)|Մոնտե Վերդե]]<ref name="Dillehay2000" /> և [[Փեյսլի Քեյվ]] քարանձավը, չեն տվել հաստատված մինչ-LGM տարիք<ref>{{Cite web|url=http://www.uky.edu/Projects/MonteVerde/|title=ON MONTE VERDE: FIEDEL'S CONFUSIONS AND MISREPRESENTATIONS|website=web.archive.org|accessdate=2022-07-27|archive-date=2010-11-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20101120055835/http://www.uky.edu/Projects/MonteVerde/|dead-url=}}</ref>։ ==== Դենե-Ենիսեյան լեզվաընտանիքի դիտարկում ==== Հյուսիսային Ամերիկայի [[Նա-դենե լեզուներ|Նա-դենե լեզուների]] (օրինակ՝ [[Նավահո|նավահոներ]] և [[ապաչներ]]) և Սիբիրի [[Ենիսեյան լեզուներ|Ենիսեյան լեզուների]] միջև հարաբերությունն առաջին անգամ առաջարկվել է դեռևս 1923 թվականին և հետագայում զարգացել այլոց կողմից։ Մանրամասն ուսումնասիրություն է կատարվել Էդվարդ Վայդայի կողմից և հրապարակվել է 2010 թվականին<ref name="Vajda">{{cite encyclopedia|first=Edward J.|last=Vajda|author-link=Edward Vajda|date=18 April 2017|url=https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0064.xml|title=Dene-Yeniseian|encyclopedia=[[Oxford Bibliographies Online]]|doi=10.1093/OBO/9780199772810-0064}}</ref>։ Այս տեսությունը ստացել է բազմաթիվ լեզվաբանների աջակցությունը, իսկ հնագիտական և գենետիկական ուսումնասիրությունները լրացրեցին այդ աջակցությունը։ Արկտիկայի աշատանքային փոքր գործիքների ավանդույթը (Arctic Small Tool tradition) Ալյասկայի և Կանադական Արկտիկայի համար հնարավոր է ծնունդ է առել Արևելյան Սիբիրում մոտ 5000 տարի առաջ։ Սա կապված է Արկտիկայի հնագույն [[Պալեոէսկիմոսներ|պալեո-էսկիմոս]] ժողովուրդների հետ, մշակույթ, որը ծնունդ է առել դեռևս մ.թ.ա. 2500 թվականին։ Արկտիկայի աշխատանքային փոքր գործիքների ավանդույթի հավանաբար ծագում է Արևելյան Սիբիրի Սյալախ-Բել'կաչի-Իմյախտախ մշակութային հաջորդականությունից, որը թվագրվում է 6500-2800 կալ. BP տարի<ref>{{cite journal|last1=Flegontov|first1=Pavel|last2=Altınışık|first2=N. Ezgi|last3=Changmai|first3=Piya|last4=Rohland|first4=Nadin|last5=Mallick|first5=Swapan|last6=Bolnick|first6=Deborah A.|last7=Candilio|first7=Francesca|last8=Flegontova|first8=Olga|last9=Jeong|first9=Choongwon|display-authors=3|date=October 13, 2017|title=Paleo-Eskimo genetic legacy across North America|url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/203018v1|page=203018|doi=10.1101/203018|first10=Thomas K.|last10=Harper|first11=Denise|last11=Keating|first12=Douglas J.|last12=Kennett|first13=Alexander M.|last13=Kim|first14=Thiseas C.|last14=Lamnidis|first15=Iñigo|last15=Olalde|first16=Jennifer|last16=Raff|first17=Robert A.|last17=Sattler|first18=Pontus|last18=Skoglund|first19=Edward J.|last19=Vajda|first20=Sergey|last20=Vasilyev|first21=Elizaveta|last21=Veselovskaya|first22=M. Geoffrey|last22=Hayes|first23=Dennis H.|last23=O’Rourke|first24=Ron|last24=Pinhasi|first25=Johannes|last25=Krause|first26=David|last26=Reich|first27=Stephan|last27=Schiffels|website=[[bioRxiv]]|s2cid=90288469|hdl=21.11116/0000-0004-5D08-C|hdl-access=free}}•{{nbsp}}{{cite journal|last1=Flegontov|first1=Pavel|last2=Altınışık|first2=N. Ezgi|last3=Changmai|first3=Piya|last4=Rohland|first4=Nadin|last5=Mallick|first5=Swapan|last6=Adamski|first6=Nicole|last7=Bolnick|first7=Deborah A.|last8=Broomandkhoshbacht|first8=Nasreen|last9=Candilio|first9=Francesca|display-authors=3|date=5 June 2019|title=Palaeo-Eskimo genetic ancestry and the peopling of Chukotka and North America|url=https://reich.hms.harvard.edu/sites/reich.hms.harvard.edu/files/inline-files/2019_Flegontov_Nature_Paleoeskimos_0.pdf|journal=Nature|volume=570|issue=7760|pages=236–240|bibcode=2019Natur.570..236F|doi=10.1038/s41586-019-1251-y|issn=0028-0836|pmc=6942545|pmid=31168094|last10=Culleton|first10=Brendan J.|last11=Flegontova|first11=Olga|last12=Friesen|first12=T. Max|last13=Jeong|first13=Choongwon|last14=Harper|first14=Thomas K.|last15=Keating|first15=Denise|last16=Kennett|first16=Douglas J.|last17=Kim|first17=Alexander M.|last18=Lamnidis|first18=Thiseas C.|last19=Lawson|first19=Ann Marie|last20=Olalde|first20=Iñigo|last21=Oppenheimer|first21=Jonas|last22=Potter|first22=Ben A.|last23=Raff|first23=Jennifer|author-link23=Jennifer Raff|last24=Sattler|first24=Robert A.|last25=Skoglund|first25=Pontus|last26=Stewardson|first26=Kristin|last27=Vajda|first27=Edward J.|last28=Vasilyev|first28=Sergey|last29=Veselovskaya|first29=Elizaveta|last30=Hayes|first30=M. Geoffrey|last31=O’Rourke|first31=Dennis H.|last32=Krause|first32=Johannes|last33=Pinhasi|first33=Ron|last34=Reich|first34=David|last35=Schiffels|first35=Stephan}}</ref>։ Ներքին երթուղին համահունչ է Նա-Դեն լեզախմբին<ref name="Vajda" /> և X2a ենթախմբի Ամերիկանա տարածմանը ամենավաղ պալեոամերիկյան միգրացիայից հետո<ref name="Peregoetal2009" />։ Այնուամենայնիվ, որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ նա-դենե լեզուներով խոսող արևմտյան հյուսիսամերիկացիների նախնիները ծովափնյա գաղթ են կատարել նավով<ref>{{cite news|first=Brian|last=Handwerk|url=https://www.nationalgeographic.com/news/2010/2/100210-ancient-human-dna-hair-saqqaq-inuk/|title=Face of Ancient Human Drawn From Hair's DNA; Genome paints picture of man from extinct Greenland culture|date=February 12, 2010|work=National Geographic News}}</ref>։ === Խաղաղօվկիանոսյան ափամերձ երթուղի === Խաղաղօվկիանոսյան ափամերձ ''միգրացիայի տեսությունն'' առաջարկում է, որ մարդիկ առաջին անգամ Ամերիկա են հասել ջրային ճանապարհորդության միջոցով՝ հետևելով հյուսիսարևելյան Ասիայից դեպի Ամերիկա ափամերձ գծերին, որն ի սկզբանե առաջարկվել է 1979 թվականին Կնուտ Ֆլադմարկի կողմից՝ որպես այլընտրանք սառույցից զերծ ներքին միջանցքով հիպոթետիկ միգրացիայի համար<ref>{{cite journal|last=Fladmark|first=Knute R.|date=January 1979|title=Routes: alternate migration corridors for early man in North America|journal=American Antiquity|volume=44|issue=1|pages=55–69|doi=10.2307/279189|jstor=279189|s2cid=162243347}}</ref>։ Այս մոդելով կարելի է բացատրել արագ տարածումը դեպի ափամերձ վայրեր, որոնք չափազանց հեռու են Բերինգի նեղուցի տարածաշրջանից, ներառյալ այնպիսի վայրեր, ինչպիսիք են [[Մոնտե Վերդե]] [[Հնագիտական հուշարձաններ|հնագիտական հուշարձանը]] հարավային Չիլիում և [[Տայմա-Տայմա]] [[Ժայռապատկեր|ժայռապատկերները]] արևմտյան [[Վենեսուելա|Վենեսուելայում]]։ Ծովային միգրացիայի տարբերակին շատ նման է ''ափամերձ միգրացիայի վարկածը.'' միակ տարբերությունն այն է, որ այն ենթադրում է, որ նավակները ճանապարհորդության հիմնական միջոցն էին։ Նավակների առաջարկվող օգտագործումը որոշ չափով մեղմում է ափամերձ միգրացիայի ժամանակագրությունը, քանի որ չէր պահանջվի ափի սառույցից ազատվելու տևական ժամանակ (16-15,000 կալիբրացված/չափորոշված BP տարի). Նավարկելով հնարավոր կլիներ հեշտությամբ շրջանցել սառցե պատնեշները և բնակություն հաստատել ափով մեկ ցրված ապաստարաններում, նախքան ափամերձ ցամաքային ճանապարհի ապասառցապատման ավարտը։ Արևելյան Ասիայի ափամերձ բնիկ բնակչության ծովային իրազեկվածությունը ծովային միգրացիայի վարկածի էական մասն է<ref name="Erlandson2011" />։ 2007 թվականին ''Journal of Island and Coastal Archaeology'' ամսագրի մի հոդվածում առաջարկվել է «<nowiki/>[[Լամինարիա|լամինարիայի]] մեծ ճանպարհի ահիպոթեզը», ափամերձ միգրացիայի տարբերակ, որը հիմնված է Խաղաղ օվկիանոսի մեծ մասի երկայնքով լամինարիայի անտառների շահագործման վրա՝ Ճապոնիայից մինչև Բերինգիա, Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիս-արևմուտք և Կալիֆոռնիա, և մինչև Հարավային Ամերիկայի Անդյան ափը։ Շուրջ 16000 տարի առաջ, երբ Ալյասկայի և Բրիտանական Կոլումբիայի ափամերձ գոտիների սառույցը հալվել է, լամինարիայի այս տարածքները ([[Էստուար|ողողվող գետաբերանները]], մանգրային [[Մշտադալար արևադարձային անտառներ|մշտադալար անտառները]] և [[Կորալային խութեր|կորալային խութեըր]]) կարող էին ապահովել էկոլոգիապես միատարր միգրացիոն միջանցք, որն ամբողջովին ծովի մակարդակի վրա էր և, ըստ էության, առանց արգելքների։ 2016 թվականին բույսերի և կենդանիների ԴՆԹ-ի վերլուծությունը ցույց է տվել ափամերձ մեծ ճանապարհի հնարավոր լինելը<ref>{{cite journal|last=Callaway|first=Ewen|date=11 August 2016|title=Plant and animal DNA suggests first Americans took the coastal route|journal=Nature|volume=536|issue=7615|pages=138|bibcode=2016Natur.536..138C|doi=10.1038/536138a|pmid=27510205|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite news|first=Thomas|last=Summer|date=10 August 2016|title=Humans may have taken different path into Americas than thought Arctic passage wouldn't have provided enough food for the earliest Americans' journey|website=Science News|url=https://www.sciencenews.org/article/humans-may-have-taken-different-path-americas-thought}}</ref>։ [[Միտոքոնդրիալ ԴՆԹ|Միտոքոնդրիալ]] D4h3a ենթահապլոխումբը՝ D4h3-ի հազվադեպ ենթակլադը, որը հանդիպում է Ամերիկա մայրցամաքի արևմտյան ափի երկայնքով, ճանաչվել է որպես ափամերձ միգրացիայի հետ կապված կլադ։ Այս հապլոխումբը հայտնաբերվել է Anzick-1 անվանված մարդու կմախքի մեջ, որը հայտնաբերվել է Մոնտանայում՝ սերտորեն կապված Քլովիսյան մշակույթի մի քանի արտեֆակտների հետ, որոնք թվագրված են 12500 տարի առաջ<ref name="Rasmussen2014">{{Cite journal|last1=Rasmussen|first1=Morten|last2=Anzick|first2=Sarah L.|last3=Waters|first3=Michael R.|last4=Skoglund|first4=Pontus|last5=DeGiorgio|first5=Michael|last6=Stafford|first6=Thomas W., Jr|last7=Rasmussen|first7=Simon|last8=Moltke|first8=Ida|last9=Albrechtsen|first9=Anders|display-authors=6|date=February 2014|title=The genome of a Late Pleistocene human from aClovis burial site in western Montana|journal=Nature|volume=506|issue=7487|pages=225–229|bibcode=2014Natur.506..225R|doi=10.1038/nature13025|pmc=4878442|pmid=24522598|first10=Shane M.|last10=Doyle|first11=G. David|last11=Poznik|first12=Valborg|last12=Gudmundsdottir|first13=Rachita|last13=Yadav|first14=Anna-Sapfo|last14=Malaspinas|first15=Samuel Stockton V|last15=White|first16=Morten E.|last16=Allentoft|first17=Omar E.|last17=Cornejo|first18=Kristiina|last18=Tambets|first19=Anders|last19=Eriksson|first20=Peter D.|last20=Heintzman|first21=Monika|last21=Karmin|first22=Thorfinn Sand|last22=Korneliussen|first23=David J.|last23=Meltzer|first24=Tracey L.|last24=Pierre|first25=Jesper|last25=Stenderup|first26=Lauri|last26=Saag|first27=Vera M.|last27=Warmuth|first28=Margarida C.|last28=Lopes|first29=Ripan S.|last29=Malhi|first30=Søren|last30=Brunak|first31=Thomas|last31=Sicheritz-Ponten|first32=Ian|last32=Barnes|first33=Matthew|last33=Collins|first34=Ludovic|last34=Orlando|first35=Francois|last35=Balloux|first36=Andrea|last36=Manica|first37=Ramneek|last37=Gupta|first38=Mait|last38=Metspalu|first39=Carlos D.|last39=Bustamante|first40=Mattias|last40=Jakobsson|first41=Rasmus|last41=Nielsen|first42=Eske|last42=Willerslev}}</ref>։ ==== Ափամերձ միգրացիայի մոդելների գնահատման խնդիրներ ==== Ափամերձ միգրացիայի մոդելները տարբեր տեսակետներ են առաջարկել դեպի [[Նոր աշխարհ]] միգրացիայի վերաբերյալ, բայց դրանք զերծ չեն իրենց խնդիրներից. Նման խնդիրներից մեկն այն է, որ համաշխարհային ծովի մակարդակը վերջին սառցադաշտային շրջանի ավարտից ի վեր բարձրացել է ավելի քան 120 մետրով (390 ֆտ)<ref name="nasa-sea-level">{{cite web|url=http://www.giss.nasa.gov/research/briefs/gornitz_09/|title=Sea Level Rise, After the Ice Melted and Today|last1=Gornitz|first1=Vivian|date=January 2007|publisher=[[NASA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20070202144333/http://www.giss.nasa.gov/research/briefs/gornitz_09/|archive-date=2007-02-02|department=Goddard Institute for Space Studies|url-status=dead|access-date=23 April 2015}}</ref>։ Դա խորտակել է հնագույն ափամերձ գիծը, որով ծովեզրյա բնակիչները կշարժվեին դեպի Ամերիկա մայրցամաք։ Վաղ ափամերձ միգրացիայի հետ կապված վայրեր գտնելը չափազանց դժվար է, և ավելի խորը ջրերում հայտնաբերված ցանկացած տեղանքի համակարգված պեղումը պահանջաշատ է և թանկ։ Ամենավաղ միգրացիոն վայրերը գտնելու ռազմավարությունները ներառում են պոտենցիալ վայրերի հայտնաբերում ջրի տակ անցած պալեոափերի երկայնքով, տեղանքների որոնում տեկտոնական կամ իզոստատիկ թռիչքների ազդեցության տակ գտնվող տարածքներում և գետային տեղամասերի որոնում այն տարածքներում, որոնք կարող էին գրավիչ լինել ափի երկայնքով շարժվող միգրանտների համար<ref name="Erlandson2011" /><ref name="geotimesquest">{{cite web|url=http://www.geotimes.org/feb04/feature_Quest.html|title=Quest for the Lost Land|last1=Hetherington|first1=Renée|last2=Barrie|first2=J. Vaughn|date=February 2004|website=Geotimes|last3=MacLeod|first3=Roger|last4=Wilson|first4=Michael|name-list-style=amp}}</ref>։ Մյուս կողմից, վկայություններ կան ծովային տեխնոլոգիաների մասին, որոնք հայտնաբերվել են Կալիֆորնիայի [[Չանել (կղզի)|Չանել կղզիների]] բլուրներում՝ թվագրված մոտավորապես մ.թ.ա. 10,000 թվական<ref>{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2011/03/110303141540.htm|title=California islands give up evidence of early seafaring: Numerous artifacts found at late Pleistocene sites on the Channel Islands|date=3 March 2011|website=Science Daily|publisher=University of Oregon}}</ref>։ Եթե եղել է նախաքլովիսյան մշակույթից առաջ առափնյա միգրացիա, ապա բացառված չէ «չստացված գաղութացման» հավանականությունը։ == Տես նաև == * [[Հնդկացիական ժողովրդագրական աղետ]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանտուփ}} == Գրականություն == {{Սյուն|2}} *{{cite journal|last1=Bradley|first1=Bruce|last2=Stanford|first2=Dennis J.|year=2004|title=The North Atlantic ice-edge corridor: a possible Palaeolithic route to the New World|journal=World Archaeology|volume=36|issue=4|pages=459–478|doi=10.1080/0043824042000303656|name-list-style=amp|citeseerx=10.1.1.694.6801|s2cid=161534521}} * {{cite journal|last1=Bradley|first1=Bruce|last2=Stanford|first2=Dennis J.|year=2006|title=The Solutrean-Clovis connection: reply to Straus, Meltzer and Goebel|journal=World Archaeology|volume=38|issue=4|pages=704–714|doi=10.1080/00438240601022001|jstor=40024066|name-list-style=amp|s2cid=162205534}} * {{cite book|title=Pre-Clovis First Americans: The Origin of America's Clovis Culture|last1=Stanford|first1=Dennis J.|last2=Bradley|first2=Bruce|date=2012|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-22783-5}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nakwDwAAQBAJ&pg=PP1|title=Across Atlantic Ice: The Origin of America's Clovis Culture|last1=Stanford|first1=Dennis J.|last2=Bradley|first2=Bruce A.|publisher=University of California Press|year=2013|isbn=978-0-520-27578-2|name-list-style=amp}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=KGAaAQAAIAAJ&pg=PP1|title=Quest for the Origins of the First Americans|last=Dixon|first=E. James|publisher=University of New Mexico|year=1993|isbn=978-0-8263-1406-2}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=3t2dLm-7GQ4C&pg=PP1|title=Bones, Boats & Bison: Archeology and the First Colonization of Western North America|last=Dixon|first=E. James|publisher=University of New Mexico Press|year=1999|isbn=978-0-8263-2138-1}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nGTaBwAAQBAJ&pg=PP1|title=Early Hunter-Gatherers of the California Coast|last=Erlandson|first=Jon M.|publisher=Springer Science & Business Media|year=2013|isbn=978-1-4757-5042-3}} * {{cite journal|last1=Erlandson|first1=Jon M.|year=2001|title=The Archaeology of Aquatic Adaptations: Paradigms for a New Millennium|journal=Journal of Archaeological Research|volume=9|issue=4|pages=287–350|doi=10.1023/a:1013062712695|s2cid=11120840}} * {{cite book|title=The First Americans: The Pleistocene Colonization of the New World|last=Erlandson|first=Jon M.|publisher=California Academy of Sciences|year=2002|isbn=978-0-940228-50-4|editor=Nina G. Jablonski|pages=59–92|chapter=Anatomically modern humans, maritime voyaging, and the Pleistocene colonization of the Americas|chapter-url=https://books.google.com/books?id=RI32r548fUwC&pg=PA59}} * {{cite journal|last1=Erlandson|first1=Jon. M.|last2=Graham|first2=M. H.|last3=Bourque|first3=Bruce J.|last4=Corbett|first4=Debra|last5=Estes|first5=James A.|last6=Steneck|first6=R. S.|display-authors=3|date=30 October 2007|title=The Kelp Highway Hypothesis: Marine Ecology, The Coastal Migration Theory, and the Peopling of the Americas|url=https://semanticscholar.org/paper/ae7382a6dc40b7f2a11062c4d07c4585cdbfa144|journal=Journal of Island and Coastal Archaeology|volume=2|issue=2|pages=161–174|doi=10.1080/15564890701628612|s2cid=140188874}} * {{cite journal|last1=Eshleman|first1=Jason A.|last2=Malhi|first2=Ripan S.|last3=Glenn Smith|first3=David|year=2003|title=Mitochondrial DNA Studies of Native Americans: Conceptions and Misconceptions of the Population Prehistory of the Americas|url=https://semanticscholar.org/paper/a40ffbea9601cea8b7c973a8cedbea297a6de20a|journal=Evolutionary Anthropology (journal)|Evolutionary Anthropology|volume=12|issue=1|pages=7–18|doi=10.1002/evan.10048|name-list-style=amp|s2cid=17049337}} * {{cite journal|last1=Fedje|first1=Daryl W.|last2=Christensen|first2=Tina|date=October 1999|year=1999|title=Modeling Paleoshorelines and Locating Early Holocene Coastal Sites in Haida Gwaii|journal=American Antiquity|volume=64|issue=4|pages=635–652|doi=10.2307/2694209|jstor=2694209|name-list-style=amp|s2cid=163478479}} * {{cite journal|last1=Greenman|first1=E.F.|date=February 1963|title=The Upper Palaeolithic and the New World|url=https://archive.org/details/sim_current-anthropology_1963-02_4_1/page/41|journal=Current Anthropology|volume=4|issue=1|pages=41–66|doi=10.1086/200337|jstor=2739818|s2cid=144250630}} * {{cite journal|last1=Hey|first1=Jody|date=25 May 2005|title=On the Number of New World Founders: A Population Genetic Portrait of the Peopling of the Americas|journal=PLOS Biology|volume=3|issue=6|page=e193|doi=10.1371/journal.pbio.0030193|pmc=1131883|pmid=15898833}} *{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=RI32r548fUwC|title=The First Americans: The Pleistocene Colonization of the New World|last=Jablonski|first=Nina G.|publisher=California Academy of Sciences|year=2002|isbn=978-0-940228-50-4}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EHHe3W_zCc4C&pg=PP1|title=Respect for the Ancestors: American Indian Cultural Affiliation in the American West|last=Jones|first=Peter N.|publisher=Bauu Institute|year=2005|isbn=978-0-9721349-2-7}} * {{cite book|url=https://www.sociostudies.org/almanac/ham/iim_6_en/6|title=History and Mathematics: Economy, Demography, Culture, and Cosmic Civilizations|last1=Korotayev|first1=Andrey|last2=Berezkin|first2=Yuri E.|last3=Borinskaya|first3=Svetlana A.|last4=Davletshin|first4=Albert I.|last5=Khaltourina|first5=Daria A.|date=2017|isbn=978-5-7057-5247-8|editor1=Leonid E. Grinin|pages=9–77|chapter=Which genes and myths did the different waves of the peopling of Americas bring to the New World?|editor2=Andrey V. Korotayev|editor3=Yuri E. Berezkin|chapter-url=https://www.academia.edu/37624585}} * {{cite book|url=https://archive.org/details/whocamefirstnewc00laub|title=Who Came First: New Clues to Prehistoric Americans|last=Lauber|first=Patricia|publisher=National Geographic Soc Childrens books|year=2003|isbn=978-0-7922-8228-0|url-access=registration}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=_aIYDQAAQBAJ&pg=PP1|title=The Prehistory of the Northwest Coast|last1=Matson|first1=R. G.|last2=Coupland|first2=Gary|publisher=Taylor & Francis|year=2016|isbn=978-1-315-41739-4|name-list-style=amp}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=jWgZPz6oXSwC|title=First Peoples in a New World: Colonizing Ice Age America|last=Meltzer|first=David J.|publisher=University of California Press|year=2009|isbn=978-0-520-94315-5}} * {{cite book|title=The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas: North America|last=Snow|first=Dean R.|publisher=Cambridge University Press|year=1996|isbn=978-0-521-57392-4|editor=Bruce G. Trigger|volume=1: Part 1|pages=125–199|chapter=The First Americans and the Differentiation of Hunter-Gatherer Cultures|editor2=Wilcomb E. Washburn|chapter-url=https://books.google.com/books?id=QI-v8G-xXzgC&pg=PA125}} * {{cite book|url=https://archive.org/details/journeyofmangene00well|title=The Journey of Man: A Genetic Odyssey|last=Wells|first=Spencer|publisher=Princeton University Press|year=2002|isbn=0-691-11532-X|url-access=registration}} {{Սյունակ ավարտ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://pidba.utk.edu/main.htm The Paleoindian Database] – Թենեսի համալսարանի Մարդաբանության բաժին * [http://www.earthmagazine.org/article/first-americans-how-and-when-were-americas-populated "The first Americans: How and when were the Americas populated?"], Earth (magazine), հունվար 2016 * Norbert Francis, “Language in the Americas: Out of Beringia,” [http://lym.linguas.net/Download.axd?type=ArticleItem&id=285 ''Language and Migration''] 2021. * [http://www.smithsonianmag.com/science-nature/When-Did-Humans-Come-to-the-Americas-187951111.html?c=y&page=1 "When Did Humans Come to the Americas?" – ''Smithsonian Magazine'' February 2013] * [http://www.nps.gov/history/seac/outline/02-paleoindian/index.htm The Paleoindian Period] – United States Department of the Interior, National Park Service * Shepard Krech III, [http://nationalhumanitiescenter.org/tserve/nattrans/ntecoindian/essays/pleistocene.htm Paleoindians and the Great Pleistocene Die-Off] – National Humanities Center, Արվեստների և գիտությունների Ամերիկյան ակադեմիա, 2008. * {{YouTube|OV6A8oGtPc4|Journey of Man: A Genetic Odyssey (movie)}} – by Spencer Wells – PBS and National Geographic Channel, 2003 – 120 Minutes, UPC/EAN: 841887001267 {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Բնակչության գաղթ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկայի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Հյուսիսային Ամերիկայի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Հարավային Ամերիկայի պատմություն]] [[Կատեգորիա:Մինչկոլումբոսյան Ամերիկա]] [[Կատեգորիա:Ամերիկաներ]] [[Կատեգորիա:Պատմություն ըստ էթնիկ խմբի]] [[Կատեգորիա:Մարդաբանություն]] [[Կատեգորիա:Պոպուլյացիոն գենետիկա]] [[Կատեգորիա:Հնագիտություն ըստ մայրցամաքի]] [[Կատեգորիա:Ամերիկաների մշակույթ]] deffifoiqj51h6mzly5ra84h1g54tyt 4 1097240 8486882 8486294 2022-08-10T23:40:12Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 3 քննարկման բաժիններ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]]-ից wikitext text/x-wiki {{talk archive}} == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 --> == Քննարկման փակում == Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4 այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC) == Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» == [[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|<font color = "red"><big>'''ջ'''</big></font><font color = "black">'''եօ'''</font>]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC) r5hyezxw8nsvqtu3np9tui2vbba87n5 102 1097575 8486784 8486265 2022-08-10T19:41:22Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Karakhanyan Gayane */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''<br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1-->''' Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի: |} == [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] == * [[Վալենտինա Բերգամասկի]] == [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] == * [[Սանդի Յանելլա]] == [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] == * [[Ռամոնա Բախման]] * [[Ալեքսանդրա Փոփ]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] == * [[Նենսի Չայլյան]] * [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == * [[Վալենտինա Չերնոյա]] * [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]] | style="height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;" | <div style="padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;">[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]</div> {| style="background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;" | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:7--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]''' |[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |} {| |- | width="250" |<!--T:8--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]''' |[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]''' |[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]''' |[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]''' |[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]''' |[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- |- |} {| |} |} deeh7mxs3ix888181y06low6akm0trb 8486834 8486784 2022-08-10T21:04:53Z Armineaghayan 25187 /* Slava Sahakyan70 */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''<br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1-->''' Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի: |} == [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] == * [[Վալենտինա Բերգամասկի]] == [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] == * [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] * [[Սանդի Յանելլա]] * [[ՄՔ մարզադաշտ]] == [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] == * [[Ռամոնա Բախման]] * [[Ալեքսանդրա Փոփ]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] == * [[Նենսի Չայլյան]] * [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == * [[Վալենտինա Չերնոյա]] * [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]] | style="height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;" | <div style="padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;">[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]</div> {| style="background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;" | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:7--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]''' |[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |} {| |- | width="250" |<!--T:8--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]''' |[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]''' |[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]''' |[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]''' |[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]''' |[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- |- |} {| |} |} 1mp62oh8mf3u2u2cuvbz7fywgphonbo 8486947 8486834 2022-08-11T00:28:24Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Karakhanyan Gayane */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''<br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1-->''' Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի: |} == [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] == * [[Վալենտինա Բերգամասկի]] == [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] == * [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] * [[Սանդի Յանելլա]] * [[ՄՔ մարզադաշտ]] == [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] == * [[Ռամոնա Բախման]] * [[Ալեքսանդրա Փոփ]] * [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն]] == [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] == * [[Նենսի Չայլյան]] * [[Գայանե Կոստանյան]] == [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] == * [[Վալենտինա Չերնոյա]] * [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]] | style="height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;" | <div style="padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;">[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]</div> {| style="background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;" | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:7--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]''' |[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |} {| |- | width="250" |<!--T:8--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]''' |[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]''' |[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:10--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]''' |[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]''' |[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | {| |- | width="250" |<!--T:11--> '''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]''' |[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]] |} |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- | style="-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px" | |- |- |} {| |} |} 0jobpbw8aajvwtjhtwf3e77jbev5mg9 102 1097581 8486785 8486257 2022-08-10T19:42:19Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կանանց ԵՎՐՈ 2022 */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] || |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[MK մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || |- |4 || [[Նյու Յորք մարզադաշտ]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] || |- |5 || [[Ֆալմեր մարզադաշտ]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] || |} |} |} l437u1xwmp0vl7qxvpmqrrskqnnsuz3 8486829 8486785 2022-08-10T20:33:45Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կանանց ԵՎՐՈ 2022 */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[MK մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || |- |4 || [[Նյու Յորք մարզադաշտ]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] || |- |5 || [[Ֆալմեր մարզադաշտ]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] || |} |} |} 2bffrcqtzs56rr7ll83utx1jn8xuedi 8486832 8486829 2022-08-10T21:04:16Z Armineaghayan 25187 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] |- |4 || [[Նյու Յորք մարզադաշտ]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] || |- |5 || [[Ֆալմեր մարզադաշտ]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] || |} ipik7oy2xobrc1fejp1dmzu0mewkcmw 8487053 8486832 2022-08-11T08:14:53Z Slava Sahakyan70 65321 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] |- |4 || [[Նյու Յորք մարզադաշտ]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] || |- |5 || [[Ֆալմեր մարզադաշտ]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} k6jsl76ro42nnier9io3wqvc0oxlv6r 8487059 8487053 2022-08-11T08:16:59Z Slava Sahakyan70 65321 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] |- |4 || [[Նյու Յորք մարզադաշտ]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] || |- |5 || [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} lq1n7nmk7otmbj3o3il1use8aubdroc 8487119 8487059 2022-08-11T10:59:46Z Slava Sahakyan70 65321 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] || |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] |- |4 || [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:59, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- |5 || [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} eocvspf2vrs2vc3p7shewriwujhv85k 8487121 8487119 2022-08-11T11:03:21Z Slava Sahakyan70 65321 /* Կանանց ԵՎՐՈ 2022 */ wikitext text/x-wiki {| style="width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;" | {| style="height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;" | style="font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;" | <span style="float:right;padding-right:20px;"> '''Առաջարկվող ցանկ'''</span><br /><span style="float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;"> <!--T:19--> Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022</span> |- | style="padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;" | <span style="font-size:18px;"><!--T:2--> '''<!--T:1--> Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ: <!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --> '''Interwiki Women Collaboration 6''' __TOC__ <div style="background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;"><table align="center" style="background-color:#FFEEEE;"><tr><td>[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]</td><td><strong style="font-size: 97%;">Հարգելի՛ խմբագիրներ,<br> Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)</strong><br/></td><td></td></tr></table></div> == Կանանց ԵՎՐՈ 2022 == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]] || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] <br> [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]|| || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Կլարա Բյուլ]] || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27077870|Q27077870]] || |- | 3 || [[Շերիդա Սպիցե]] || [[:en:Sherida Spitse]] <br> [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]] || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Ռամոնա Բախման]] || [[:en:Ramona Bachmann]] <br> [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]] || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]] || [[:en:Alexandra Popp]] <br> [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]] || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}} |- | 6 || [[Բեթ Միդլ]] || [[:en:Beth Meadl]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]] || [[:d:Q20706960|Q20706960]] || |- | 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]] || [[:en:Guro Reiten]] <br> [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]] || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 8 || [[Այտանա Բոնմատի]] || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]] || [[:d:Q27995553|Q27995553]] || |- | 9 || [[Պերնիլե Հարդեր]] || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]] || [[:d:Q7169410|Q7169410]] || |- | 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]] || [[:en:Valentina Bergamaschi]] <br> [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]] || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 11 || [[Նադին Անգերեր]] || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]] || [[:d:Q273530|Q273530]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 11:03, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} == Հայ ֆուտբոլիստներ == {| class="wikitable" |+ |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- |- | 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]|| [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]] || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || |- | 3 || [[Գայանե Կոստանյան]] || [[:en:Gayane Kostanyan]] <br>[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]] || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] || |} == Հավաքականներ == {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում) || [[:en:Armenia women's national football team]]|| || [[:d:Q268070|Q268070]] || |- | 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]<br>[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]|| [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] || |} === Մարզադաշտեր === {| class="wikitable" |- ! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ<br>այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}} |- | 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] <br> [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- | 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] <br> [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] || |- |3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] |- |4 || [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:59, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |- |5 || [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]] || [[:en:Falmer Stadium]] <br> [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) |} t3yhbbtidwwfh6tir60ablg0hihthpm 0 1097650 8486755 8480808 2022-08-10T19:16:36Z InternetArchiveBot 101881 Ավելացրեք 1 գիրք [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն]] (20220810sim)) #IABot (v2.0.8.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Վիգեն Չըթըրյան''' ({{lang-fr|Vicken Cheterian}})<ref>{{Cite web|url=http://tert.nla.am/archive/NLA%20TERT/Jamanak/2015/10857.pdf|title=Ժընեւի մէջ ասուլիս|date=16 October 2015|website=Jamanak|accessdate=10 July 2022|archive-date=16 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201216082141/http://tert.nla.am/archive/NLA%20TERT/Jamanak/2015/10857.pdf|dead-url=}}</ref>, ծնունդով լիբանանցի<ref>{{Cite web|url=https://archive.ph/rFF2H|title=Vicken Cheterian: Kurds replaced the Armenians {{!}} Agos|date=2020-12-16|website=archive.ph|accessdate=2022-07-10}}</ref> հայ լրագրող և հեղինակ, որը [[միջազգային հարաբերություններ]] է դասավանդում [[Ժնև]]ի Վեբսթեր համալսարանում ([[Շվեյցարիա]])<ref>{{Cite web|url=https://www.opendemocracy.net/en/author/vicken-cheterian/|title=Author Page|website=openDemocracy|language=en|accessdate=15 December 2020}}</ref>։ Նա նաև դասախոսել է [[Ժնևի համալսարան]]ում և [[Լոնդոն]]ի SOAS համալսարանում (2012-2014)<ref name="unige" />։ Չըթըրյանը նաև հոդվածագիր է [[Ստամբուլ]]ում լույս տեսնող «[[Ակոս (ամսաթերթ)|Ակոս]]» շաբաթաթերթում<ref>{{Cite web|url=http://www.agos.com.tr/en/author/165/vicken-cheterian|title=Author: Vicken Cheterian|website=[[Ակոս (ամսաթերթ)|Ակոս]]|accessdate=16 December 2020}}</ref>։ Նա [[Ժնևի միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտ|Ժնևի Միջազգային և զարգացման հետազոտությունների բարձրագույն ինստիտուտի]] (IUHEI) ասպիրանտ է<ref name="unige">{{Cite web|url=https://www.unige.ch/gsi/fr/presentation/enseignants/cer/vicken-cheterian/|title=Vicken Cheterian|website=unige.ch|publisher=University of Geneva|language=fr|archiveurl=https://archive.today/08aqh|archivedate=16 December 2020}}</ref>։ == Աշխատություններ == * {{Cite book|title=War and Peace in the Caucasus: Ethnic Conflict and the New Geopolitics|last=Cheterian|first=Vicken|date=2008|publisher=Columbia University|isbn=978-0-231-70064-1|language=en}}<ref>{{Cite journal|date=19 August 2009|title=War and Peace in the Caucasus: Ethnic Conflict and the New Geopolitics|url=https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2009-09-01/war-and-peace-caucasus-ethnic-conflict-and-new-geopolitics|journal=Foreign Affairs|issn=0015-7120}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Apostolov|first=Mario|date=2010|title=War and peace in the Caucasus: ethnic conflict and the new geopolitics, by Vicken Cheterian, New York, Columbia University Press, 2008, viii+395 pp., ISBN 978-0-231-70064-1|url=https://archive.org/details/sim_nationalities-papers_2010-03_38_2/page/320|journal=Nationalities Papers|volume=38|issue=2|pages=320–322|doi=10.1017/S0090599200039684}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Bell|first=Joseph P.|date=2013|title=Cheterian, Vicken. War and Peace in the Caucasus: Ethnic Conflict and the New Geopolitics. New York: Columbia, 2008.: 978 0 231 70065 8|journal=The Journal of Slavic Military Studies|volume=26|issue=2|pages=352–354|doi=10.1080/13518046.2013.780526}}</ref> * {{Cite book|title=From Perestroika to Rainbow Revolutions: Reform and Revolution After Socialism|date=2013|publisher=Hurst|isbn=978-1-84904-144-7|editor-last=Cheterian|editor-first=Vicken|language=en}} * {{Cite book|title=Open Wounds: Armenians, Turks and a Century of Genocide|last=Cheterian|first=Vicken|date=2015|publisher=Hurst|isbn=978-1-84904-458-5|language=en}}<ref>{{Cite journal|last=Hofmann|first=Tessa|author-link=|date=2016|title=Open Wounds: Armenians, Turks, and a Century of Genocide by Vicken Cheterian|journal=Histoire sociale/Social history|volume=49|issue=100|pages=662–664|doi=10.1353/his.2016.0046}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Göçek|first=Fatma Müge|author-link=|date=2016|title=Open Wounds: Armenians, Turks and a Century of Genocide by Vicken Cheterian (review)|journal=Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association|language=en|volume=3|issue=1|pages=210–212|doi=10.2979/jottturstuass.3.1.19|issn=2376-0702}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Cora on Cheterian, 'Open Wounds: Armenians, Turks, and a Century of Genocide' {{!}} H-Nationalism {{!}} H-Net|url=https://networks.h-net.org/node/3911/reviews/181673/cora-cheterian-open-wounds-armenians-turks-and-century-genocide|journal=Networks.h-net.org}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Bayraktar|first=Seyhan|date=2018|title=Vicken Cheterian , Open Wounds: Armenians, Turks and a Century of Genocide (Oxford University Press, 2015). Pp. 393. $29.95 cloth.: 9780190263508|journal=International Journal of Middle East Studies|volume=50|issue=1|pages=157–159|doi=10.1017/S0020743817001118}}</ref><ref>{{Cite journal|date=14 December 2015|title=Open Wounds: Armenians, Turks, and a Century of Genocide|url=https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2015-12-11/open-wounds-armenians-turks-and-century-genocide|journal=Foreign Affairs|issn=0015-7120}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lancaster|first=Guy|date=2017|title=Book Review: Vicken Cheterian, Open Wounds: Armenians, Turks and a Century of Genocide|journal=Political Studies Review|volume=15|issue=1|pages=165–166|doi=10.1177/1478929916667031}}</ref> * “Roots of ISIS Violence and the Killing Fields of the Middle East,” ''Survival'', Vol. 57, Issue 2, 2015, pp.&nbsp;105–118. * "Origins and Trajectory of the Conflicts in the Caucasus", ''Europe-Asia Studies'', Vol. 64, No. 9, 2012, pp.&nbsp;1625–1649. * "Karabakh Conflict After Kosovo: No Way Out?", ''Nationalities Papers'', Vol. 40, No. 5, 2012, pp.&nbsp;703–720. * "Kyrgyzstan, Central asia's Island of Instability", ''Survival'', Vol. 52, No. 5, 2010, pp.&nbsp;21–27. * "History, memory and international relations: the Armenian diaspora and Armenian-Turkish relations", ''International Relations'', No. 141, 2010, pp.&nbsp;7–24. * "The August 2008 War in Georgia: from ethnic conflict to border wars", ''Central Asian Survey'', Vol. 28, No. 2, 2009, pp.&nbsp;155–170. * "From Reform and Transition to 'Colored Revolutions'" ''Journal of Communist Studies and Transition Politics'', Vol. 25, No. 2, 2009, pp.&nbsp;136–160. * "Georgia's Rose Revolution: Change or Repetition? Tension between State-Building and Modernization Projects", ''Nationalities Papers'', Vol. 36, No. 4, 2008, pp.&nbsp;689–712.<ref>{{Cite web|url=https://www.unige.ch/gsi/fr/presentation/enseignants/cer/vicken-cheterian/|title=Vicken Cheterian - Global Studies Institute - UNIGE|date=5 October 2015|website=www.unige.ch|language=fr|accessdate=14 April 2021}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Չըթըրյան, Վիգեն}} [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:Շվեյցարացի լրագրողներ]] ot6sj8i5vcucrqjcreem2jsqd5yin23 3 1097865 8486877 8481637 2022-08-10T23:39:22Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 2 քննարկման բաժիններ [[Մասնակցի քննարկում:Emptyfear]]-ից wikitext text/x-wiki {{Մոռացված}} == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 16:58, 13 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == Wikidata weekly summary #425 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** Closed request for comments: *** [[d:Wikidata:Requests for comment/Potd|Integration of POTD template]] ** Closed request for comments: *** [[:d:Wikidata:Requests for comment/How to avoid to use male form as a generic form in property labels in French ?|How to avoid to use male form as a generic form in property labels in French ?]] has been closed. Property labels in French should now includes both male and female or a verbal form if relevant (see [[:d:Property:P50|P50]]). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** Next installment of the LD4 Wikibase Working Hour: Featuring speaker Barbara Fischer, Liaison Counsel at the German National Library’s Agency for Standardization (DNB). On behalf of the DNB, Fischer initiated the WikiLibrary Manifesto. Fischer works to increase the quality of metadata through Authority Control to foster retrieval and linked data. Where: Zoom ([https://columbiauniversity.zoom.us/meeting/register/tJMqcuChrz0pHNGU6VOdDk6MsnxuWtGL0cRN Registration link]). When: 30 June 2022, 11AM-12PM Eastern US ([https://www.timeanddate.com/worldclock/converter.html?iso=20220630T150000&p1=179&p2=64&p3=75&p4=224&p5=136&p6=tz_cest Time zone converter]) *** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Data Quality Days (July 8-10)]]: you can [[d:Wikidata talk:Events/Data Quality Days 2022|propose discussion topics or sessions]] until June 19th. *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/4EE27P2OF7FPXWV4ZWSFZZV2VTH4ALCM/ Small wiki toolkits: Upcoming bots & scripts workshop on Thursday, June 30th, 16:00 UTC] "This workshop will introduce participants to Toolforge, how to create a developer account, access to Toolforge via ssh, and run bots and scripts on Toolforge and in background mode." *** (Tutorial) [https://www.aib.it/struttura/sezioni/lazio/laz-attiv/2022/99658-openrefine/ OpenRefine - A fundamental tool for every librarian's toolbox]. Thursday 23 June - 17: 00-19: 30. Write to laz-corsi{{@}}aib.it to book and receive the link of the event. *** [[Wikidata:Wiki_Mentor_Africa|Wikidata:Wiki Mentor Africa 3rd edition ]] - Creating tools on Wikimedia Toolforge using Python and Flask. Friday 24th June and Sunday 26th June 2022 - 16:00 - 17:00 (UTC) *** [https://www.dla-marbach.de/kalender/detail/517/ Collect, archive and provide games - a "panel about video game metadata"]. Fri. 24.6.2022 – Sat. June 25, 2022 ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #47, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=47 Numbers (3/n)] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://blogs.bl.uk/digital-scholarship/2022/06/working-with-wikidata-and-wikimedia-commons-poetry-pamphlets-and-lotus-sutra-manuscripts.html Working With Wikidata and Wikimedia Commons: Poetry Pamphlets and Lotus Sutra Manuscripts] *** [https://blog.rockarch.org/dimes-agent-pages-enhanced Using Wikidata Identifiers to Enhance Agent Discovery] ** Videos *** Wikidata editing tools (in Spanish) - [https://www.youtube.com/watch?v=tCXgQrLFFac YouTube] *** Dagbani Wikipedia Saha Episode 6: Creating Wikidata items from scratch (in Dagbani) - [https://www.youtube.com/watch?v=7tXp1cYMkQc&t=1022s YouTube] *** Fun with lexemes in some language! by [[d:User:Mahir256|Mahir256]] - [https://www.twitch.tv/videos/1506441428 Twitch] * '''Tool of the week''' ** [https://cardgame.blinry.org/?Q2223649 Wikidata Card Game Generator]: generate card games from Wikidata! * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Job opening: [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19290694?l=en UX Researcher - Wikidata] at Wikimedia Deutschland ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikibaseug@lists.wikimedia.org/thread/7HPE53X6PQXTJ2TEVGT6RBB5HLDOT2VF/ Wikimedia Deutschland welcomes new Wikibase.cloud Product Manager, Evelien Zandbergen] ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/OJNMNBMCMDZKSPBRUJLZZUFF6BNPYWAH/ Developer Portal is launched! Discover Wikimedia’s technical areas and how to contribute] ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/WILSSO5DZCISCQEYURBREJOJVTHT6XZC/ Starting on June 21, all Wikimedia wikis can use Wikidata Lexemes in Lua] (discussions welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]) ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/K3FBNXIRHADOVE2YUQ4G6HZ3TH4RGEJP/Wikimedia Deutschland looking for a partner affiliate to organize the WikidataCon 2023] * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10808|preceding halt on service]], [[:d:Property:P10809|following station on service]], [[:d:Property:P10814|number of housing units]], [[:d:Property:P10818|last entry]], [[:d:Property:P10822|homophone form]], [[:d:Property:P10823|fastest laps]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10807|HaBama person ID]], [[:d:Property:P10810|Shopee shop ID]], [[:d:Property:P10811|Scottish Highland Bridges ID]], [[:d:Property:P10812|Rusakters.ru ID]], [[:d:Property:P10813|Proza.ru author ID]], [[:d:Property:P10815|neftegaz.ru person ID]], [[:d:Property:P10816|National Union Catalog ID]], [[:d:Property:P10817|MAYA site company ID]], [[:d:Property:P10819|Kino.mail.ru series ID]], [[:d:Property:P10820|Kino.mail.ru person ID]], [[:d:Property:P10821|Kino.mail.ru film ID]], [[:d:Property:P10824|Ethereum token address]], [[:d:Property:P10825|BelTA dossier ID]], [[:d:Property:P10826|Talent Data Bank ID]], [[:d:Property:P10827|IRIS UNIVAQ author ID]], [[:d:Property:P10828|ARUd'A author ID]], [[:d:Property:P10829|IRIS UNITE author ID]], [[:d:Property:P10830|COR form ID, level 1]], [[:d:Property:P10831|COR lemma ID, niveau 1]], [[:d:Property:P10832|WorldCat Entities ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/opus number|opus number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Palmares Cultural Foundation process number|Palmares Cultural Foundation process number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/U.S. vaccine status|U.S. vaccine status]], [[:d:Wikidata:Property proposal/theme|theme]], [[:d:Wikidata:Property proposal/has narrative theme|has narrative theme]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical Person|Grammatical Person]], [[:d:Wikidata:Property proposal/title match pattern|title match pattern]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bartsch Nummer|Bartsch Nummer]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Theatrical Index person ID|Theatrical Index person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/National Archives of Australia Entity ID|National Archives of Australia Entity ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mozilla Hacks author ID|Mozilla Hacks author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/CVX vaccine code|CVX vaccine code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/BVMC Corporate Body|BVMC Corporate Body]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ClimateCultures Directory ID|ClimateCultures Directory ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Korean Academy of Science and Technology member ID|Korean Academy of Science and Technology member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Teresianum authority ID|Teresianum authority ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GSAFD ID|GSAFD ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bioconductor project|Bioconductor project]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MUSE book ID|MUSE book ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Truth Social username|Truth Social username]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Telmore Musik|Telmore Musik]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Beamish peerages database ID|Beamish peerages database ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Beamish peerages database person ID|Beamish peerages database person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/gov.uk person ID|gov.uk person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Komoot ID|Komoot ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kieler Gelehrtenverzeichnis ID|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Internet Sacred Text Archive ID|Internet Sacred Text Archive ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5HDE Islands with at least 1 spring or freshwater body] ([https://twitter.com/ash_crow/status/1536633197538197504 source]) *** [https://w.wiki/5Hkc Notable people who you share a birthday with (find the string "1966-08-25" and replace it with your date of birth)] ([https://twitter.com/wikiprojectnz/status/1536584209581879296 source]) *** [https://w.wiki/5JYc List of filmmakers with whom Jean-Louis Trintignant has played] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1537873890072043522 source]) *** [https://w.wiki/5KLN Cemeteries in France near churches] ([[d:Wikidata:Request_a_query#Cemeteries_near_churches|source]]) * '''Development''' ** Lexicographical data: *** Enabled Lua access to Lexemes for all Wikimedia projects *** Continued work on improving the language search for Lexeme languages on the new Special:NewLexeme page ([[phab:T307869]]) *** Improving the accessibility of a design system component and the new Special:NewLexeme page ([[phab:T290733]]) *** Making it easier to understand what to do when the spelling variant isn't available on the new Special:NewLexeme page ([[phab:T298146]]) ** REST API: Continuing work on making it possible to add a statement to an Item [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 06 20|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:57, 20 Հունիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23425673 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20:17, 20 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == Wikidata weekly summary #426 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/William Avery Bot 7|William Avery Bot 7]]. Task/s: Merge multiple references on the same claim citing Accademia delle Scienze di Torino. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The [https://etherpad.wikimedia.org/p/WBUG_2022.06.30 next Wikibase live session] is 15:00 UTC on Thursday 30th June 2022 (17:00 Berlin time). What are you working on around Wikibase? You're welcome to come and share your project with the community. *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call June 28, 2022: Andrew McAllister will introduce us to Scribe, an app that provides keyboards for second-language learners, and its use of Wikidata. This presentation should appeal to anyone who has worked on or is interested in learning more about the applications of lexicographical data in Wikidata as well as anyone who has an interest in language, open information, data and programming. [https://docs.google.com/document/d/13eADptzIpWfiqt_JHWM_staNtKoNaMVILLuNprn-29E/edit?usp=sharing Agenda] *** [https://www.twitch.tv/belett Live editing session on Twitch], in French, by Vigneron, June 28 at 19:00 CEST (UTC+2) *** 1 July: Abstract submission deadline for the Biodiversity Data Standards Conference [[:d:Q111972123|TDWG 2022]], including for a [https://www.tdwg.org/conferences/2022/session-list/#int19%20the%20role%20of%20the%20wikimedia%20ecosystem%20in%20linking%20biodiversity%20data session on "The role of the Wikimedia ecosystem in linking biodiversity data"] *** July 8-10: Data Quality Days (see the [[d:Wikidata:Events/Data_Quality_Days_2022#Sessions|first version of the program]] and the [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022/Participants|list of participants]]) *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/IEB3LHQEPHZJX4BTFQNHXR2JR5N2MVHF/ The Third Wikidata Workshop: Second Call for Papers]. Papers due: Friday, 29 July 2022 *** Celtic Knot Conference 2022: presentations from 12 projects communities working on minoritized languages on the Wikimedia projects - [https://www.youtube.com/playlist?list=PL66MRMNlLyR7p9wsYVfuqJOjKZpbuwp8U YouTube] ** Past: *** 21 June: Presentation [[:doi:10.5281/zenodo.6670026|Wikidata as a data collaboration across multiple boundaries]] at SciDataCon * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Papers *** [https://arxiv.org/pdf/2206.11022.pdf Connecting a French Dictionary from the Beginning of the 20th Century to Wikidata] *** [https://www.mdpi.com/2673-6470/2/3/19 Practices of Linked Open Data in Archaeology and Their Realisation in Wikidata] *** [http://www.semantic-web-journal.net/system/files/swj3124.pdf What Can Tweets and Knowledge Graphs Tell Us About Eating Disorders?] ** Videos *** Dagbani Wikipedia Saha Episode 7: Adding references and qualifiers to Wikidata items (in Dagbanli) - [https://www.youtube.com/watch?v=gCUxrDjD44I&t=227s YouTube] *** The Joys of Connecting Your Collections to Wikidata - [https://www.youtube.com/watch?v=8zjwkiarfug&t=24s YouTube] *** Using Wikidata to Enhance Discovery & Faculty Interest in Rapid Publishing - [https://www.youtube.com/watch?v=cWpalbgB5Es YouTube] ** Podcasts *** [https://anchor.fm/wiki-update/episodes/Data-Quality-Days-Discussion-With-Lydia-Pintscher--La-Lacroix-e1k4l5a Data Quality Days Discussion With Lydia Pintscher & Lèa Lacroix] ** Other *** [[:d:User:PAC2/Documented queries|Documented queries: a proposal]], feedback is welcome [[:d:User_talk:PAC2/Documented_queries|here]] * '''Tool of the week''' ** [https://data.isiscb.org/ IsisCB Explore] - is a research tool for the history of science whose books and subjects use imagery from Wikidata. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Template [[:d:Template:Item documentation|Item documentation]] now includes a query to the corresponding lexemes. This is an attempt to make navigation between lexemes and items easier. For the record, [[:d:Template:Item documentation|Item documentation]] is available in the header of the talk page for each item. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10836|inker]], [[:d:Property:P10837|penciller]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10826|Talent Data Bank ID]], [[:d:Property:P10827|IRIS UNIVAQ author ID]], [[:d:Property:P10828|ARUd'A author ID]], [[:d:Property:P10829|IRIS UNITE author ID]], [[:d:Property:P10830|COR form ID, level 1]], [[:d:Property:P10831|COR lemma ID, niveau 1]], [[:d:Property:P10832|WorldCat Entities ID]], [[:d:Property:P10833|Great Plant Picks ID]], [[:d:Property:P10834|BVMC organization ID]], [[:d:Property:P10835|UK Beetles ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/theme|theme]], [[:d:Wikidata:Property proposal/has narrative theme|has narrative theme]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical Person|Grammatical Person]], [[:d:Wikidata:Property proposal/title match pattern|title match pattern]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bartsch Nummer|Bartsch Nummer]], [[:d:Wikidata:Property proposal/foliage type|foliage type]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/GSAFD ID|GSAFD ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bioconductor project|Bioconductor project]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MUSE book ID|MUSE book ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Truth Social username|Truth Social username]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Telmore Musik|Telmore Musik]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Beamish peerages database ID|Beamish peerages database ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Beamish peerages database person ID|Beamish peerages database person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/gov.uk person ID|gov.uk person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Komoot ID|Komoot ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kieler Gelehrtenverzeichnis ID|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Internet Sacred Text Archive ID|Internet Sacred Text Archive ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Copains d'avant ID|Copains d'avant ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/P. League+ ID|P. League+ ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/WO2 Thesaurus ID|WO2 Thesaurus ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Super Basketball League ID|Super Basketball League ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/DeSmog ID|DeSmog ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Met Constituent ID|Met Constituent ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRFA ID|IRFA ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Adequat agency person ID|Adequat agency person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Israeli Company Registration Number|Israeli Company Registration Number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/UKAT term ID|UKAT term ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TGbus game ID|TGbus game ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TGbus franchise ID|TGbus franchise ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Austria-Forum person ID|Austria-Forum person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID|Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Odnoklassniki group numeric ID|Odnoklassniki group numeric ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/VocaDB Artist ID|VocaDB Artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/VocaDB Album ID|VocaDB Album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/VocaDB Song ID|VocaDB Song ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Moepedia ID|Moepedia ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [[Wikidata:SPARQL query service/qotw|"Queries of the week" archive]] [https://twitter.com/heald_j/status/1541375896791273474 (sources)] *** [https://w.wiki/5Khr Graph of fictional wars and their participants] [https://twitter.com/mlpoulter/status/1539639249678499840 (source)] *** [https://w.wiki/5M7x The 100 most common species as subjects of publications known to Wikidata] ([https://twitter.com/EvoMRI/status/1540927184520503296 source]) *** [https://w.wiki/5MZE Map of birthplaces of ASM Clermont Auvergne players] ([https://twitter.com/belett/status/1541347785219493889 source]) * '''Development''' ** Lexicographical data: We are wrapping up the coding on the new Special:NewLexeme page. Testing and rolll-out will follow soon. We are still working on making it easier to find languages in the language selector on the Special:NewLexeme page. ([[phab:T307869]]) ** REST API: We are continuing to code on the ability to create statements on an Item ([[phab:T306667]]) ** Investigating an issue with labels not being shown after merges ([[phab:T309445]]) ** Preparation for upcoming work: We are planning the next work on the Mismatch Finder to address feedback we have received so far as well as EntitySchemas to make them more integrated with other areas of Wikidata. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 06 27|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 15:08, 27 Հունիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 20:01, 27 Հունիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == Wikidata weekly summary #522 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ListedBuildingsUKBot|ListedBuildingsUKBot]]. Task/s: Add wikidata site links to appropriate wiki commons category pages for listed buildings with matching ID numbers. I've identified about 1000 entities that can be updated. e.g. [https://www.wikidata.org/wiki/Q26317428] should have a wiki commons link to [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Outhouse_to_Northeast_of_Red_House,_Bexleyheath] since they both refer to [https://historicengland.org.uk/listing/the-list/list-entry/1064204]. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** [https://www.twitch.tv/belett Live editing session on Twitch], in French, by Vigneron, July 5 at 19:00 CEST (UTC+2) *** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Wikidata Data Quality Days]], online, on July 8-10 *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/HN45PNQICAMLUR3XDWOSKSPS7RIPR5G3/ Invitation to Wikimedia Research Office Hours July 5, 2022] ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #48, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=48 Human rights] ** Past *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Videos *** Making Wiki work for Wales - [https://www.youtube.com/watch?v=b_BxfkX1fCI YouTube] *** Session on Wikibase - Wikimedia Deutschland and Wikipedians of Goa User Group (WGUG) - [https://www.youtube.com/watch?v=rE-ZXnTOG7M YouTube] *** Scribe: Wikidata-powered keyboard app for second language learners - [https://www.youtube.com/watch?v=4GpFN0gGmy4 YouTube] *** Linking OpenStreetMap and Wikidata A semi automated, user assisted editing tool - [https://www.youtube.com/watch?v=4fXeAlvbNgE YouTube] *** Wikidata MOOC (in French) by Wikimedia France - [https://www.youtube.com/channel/UCoCicXrwO5jBxxXXvSpDANw/videos 19 videos on YouTube] *** Wikidata Tutorials (in German) by OpenGLAM Switzerland - [https://www.youtube.com/playlist?list=PL-p5ybeTV84QYvX1B3xxZynfFWboOPDGy 7 videos on YouTube] ** Report *** [[c:User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2|User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2]] - rewriting the WikiCommons and Wikidata Infobox in Lua * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/AddStatement.js|User:Lectrician1/AddStatement.js]] is a userscript that can add values to properties that already exist on an item and new statements. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/IPRW3TAAZK3DPVGN5JKGVJRVPBUJDQNE/ Wikimedia Deutschland will be joining forces with the Igbo Wikimedians User Group and Wikimedia Indonesia to advance the technical capacities of the movement around Wikidata]. The goal of this collaboration is "to make our software more usable by cultures underrepresented in technology, people of the Global South and speakers of minority languages". ** Job openings in the software development team at Wikimedia Deutschland *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19886514?utm_campaign=google_jobs_apply&utm_source=google_jobs_apply&utm_medium=organic&l=en Junior Product Manager Wikidata] - ''"In this role you will be part of a cross-functional team, and be the product manager of product initiatives for Wikidata, the largest knowledge base of free and open data in the world."'' *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19887130/Product-Manager-Wikibase-Suite-m-f-d-?jobDbPVId=50403840&l=de Product Manager Wikibase Suite] - In this role ''"you will be part of an interdisciplinary team and the product team, and work closely with a broad variety of stakeholders in the Wikibase Ecosystem."'' * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10838|Survey of Scottish Witchcraft - Case ID]], [[:d:Property:P10839|Russia.travel object ID]], [[:d:Property:P10840|Yamaha Artists ID]], [[:d:Property:P10841|ifwizz ID]], [[:d:Property:P10842|IRFA ID]], [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Gitee username|Gitee username]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Punjabi tone|Punjabi tone]], [[:d:Wikidata:Property proposal/spoken by|spoken by]], [[:d:Wikidata:Property proposal/recordist|recordist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/part of molecular family|part of molecular family]], [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami artist ID|Anghami artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Boomplay artist ID|Boomplay artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MUSE publisher ID|MUSE publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/EU Knowledge Graph ID|EU Knowledge Graph ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kazakhstan.travel tourist spot ID|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique|identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Pbw Number of albums in Wikidata by language, in descending order] ([https://twitter.com/exmusica/status/1543663049491578881 source]) *** [https://w.wiki/5LNG Occupation about musicians in Wales] ([https://twitter.com/MusicNLW/status/1543846567387578369 source]) *** [https://w.wiki/5NH8 Map of tram depots in France] *** [https://w.wiki/5P8C Mountains higher than 2,500 meters in France] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543124319349477376 source]) *** [https://w.wiki/5P7u List of all Tour de France's stage winners by nationality from 1903 to 2022] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543119052951912449 source]) *** [https://w.wiki/5NvF French rugby teams according to the year of creation] ([https://twitter.com/belett/status/1542849367660548097 source]) *** [https://w.wiki/5NKA French members of parliament that were on the same legislature and are or have been married] ([https://twitter.com/ash_crow/status/1542173666162647040 source]) *** [https://w.wiki/5PH4 Number of countries on Wikidata where at least one pride parade has been held] ([https://twitter.com/jsamwrites/status/1543275391028236288 source]) *** [https://w.wiki/5Ne9 Football players whose birthday is today (different every day)] ([https://twitter.com/lubianat/status/1542556581753126913 source]) * '''Development''' ** Lexicographical data: *** We have finished most of the development on the new Special:NewLexeme page. You can try it at https://wikidata.beta.wmflabs.org/wiki/Special:NewLexemeAlpha. We will make this available on Wikidata for testing with real-world data on July 14th. *** We are continuing to work on the new search profile for languages to make setting the language of a new Lexeme easier ([[phab:T307869]]) ** REST API: We are putting finishing touches on the first version of the API route to add statements to an Item. It is still lacking support for automated edit summaries. ** We are working on word-level diffs to make it easier to see what changed in an edit ([[phab:T303317]]) ** We are investigating the issue of labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 04|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:23, 4 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 19:31, 4 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == Wikidata weekly summary #528 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 12, 2022: Houcemeddine Turki will speak on "Enriching and Validating Wikidata from Large Bibliographic Databases." This call will be part of the 2022 LD4 Conference on Linked Data, “Linking Global Knowledge.” While you can attend the call directly via the links below without registering for the conference, we encourage everyone to check out the full conference program and all the excellent sessions on [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/ Sched] at [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/https://docs.google.com/document/d/19fWaod_qy2J5y6Mqjbnccen7nyb4nj6EnudCDouefQU/edit Agenda] *** 7/30 [[m:Wikimedia Taiwan/Wikidata Taiwan/COSCUP 2022|OpenStreetMap x Wikidata @ COSCUP 2022]] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/libraries@lists.wikimedia.org/thread/Z2UL7F4Y76VESAQY6JAXDPXXN7XWHXOP/ 2022 LD4 Conference on Linked data]. July 11th through July 15th, 2022 ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #49, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=49 Bastille day] ** Past: *** Presentation [https://doi.org/10.5281/zenodo.6807104 Integrating Wikibase into research workflows] at the monthly Wikibase Stakeholders Group meeting on July 7 *** Data Quality Days 2022 [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022/Outcomes|see outcomes]]. The recorded sessions will be published soon! *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://www.openstreetmap.org/user/Geonick/diary/399523 New quality checks in the Osmose QA tool for links from OpenStreetMap to Wikidata] *** [https://blog.nationalarchives.gov.uk/mind-your-manors-hacking-like-its-1399/ Wikidata used extensively in medieval hack weekend at the University of York] (UK National Archives) *** [https://blogs.bl.uk/digital-scholarship/2022/06/working-with-wikidata-and-wikimedia-commons-poetry-pamphlets-and-lotus-sutra-manuscripts.html Working With Wikidata and Wikimedia Commons: Poetry Pamphlets and Lotus Sutra Manuscripts] (British Library) *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/07/wikidata-at-the-detroit-institute-of-arts/ Wikidata at the Detroit Institute of Arts] ** Papers *** [https://peerj.com/articles/13712.pdf Wikidata and the bibliography of life] ([[d:Q112959127|Q112959127]]) ** Videos *** Live editing: create a Lua template using Lexemes on Wiktionary, with Mahir256 ([https://www.youtube.com/watch?v=y9ULQX9b5WI on Youtube]) *** Adding wikidata to plaques on OpenStreetMap - [https://www.youtube.com/watch?v=yL1_47roRcw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/discographies.js|User:Lectrician1/discographies.js]]: Shows chronological data about artist's discographies on music albums and provides functions to add new items. ** [[m:User:Xiplus/TwinkleGlobal|User:Xiplus/TwinkleGlobal]] is a userscript that is used to combat cross-wiki spam or vandalism. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Wikidata now has more than 10 million items about humans. ** [[d:Q113000000|Q113000000]] was created. ** [[:d:Template:Item documentation |Template:Item documentation]] now includes [[:d:Template:Generic queries for architects|Template:Generic queries for architects]] and [[:d:Template:Generic queries for transport network|Template:Generic queries for transport network]] ** Due to summer vacations and our current workloads the response times from the Wikidata communications team (Léa and Mohammed) to requests and queries may be delayed. We will resume full capacity by October. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10855|opus number]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]], [[:d:Property:P10851|Kultboy platform ID]], [[:d:Property:P10852|Kultboy controller ID]], [[:d:Property:P10853|Kultboy magazine ID]], [[:d:Property:P10854|Kultboy company ID]], [[:d:Property:P10856|National Archives of Australia entity ID]], [[:d:Property:P10857|snookerscores.net player ID]], [[:d:Property:P10858|Truth Social username]], [[:d:Property:P10859|Material UI icon]], [[:d:Property:P10860|Yarkipedia ID]], [[:d:Property:P10861|Springer Nature person ID]], [[:d:Property:P10862|Komoot ID]], [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ce module ou cette infobox utilise la propriété|ce module ou cette infobox utilise la propriété]], [[:d:Wikidata:Property proposal/release artist|release artist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Match TV people ID|Match TV people ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Accademia dei Georgofili author ID|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/64 Parishes encyclopedia ID|64 Parishes encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Applied Ecology Resources Document ID|Applied Ecology Resources Document ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Prophy author ID|Prophy author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/International Baccalaureate school ID|International Baccalaureate school ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Liquipedia ID|Liquipedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Instagram post ID|Instagram post ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5RNR Current list of French departments] ([[:d:User:PAC2/Query/List of current French departments|documentation]]) *** [https://w.wiki/5RAN Prime ministers of Japan whose manner of death is homicide] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1545351731495706626 source]) *** [https://w.wiki/5PyH 1st level administrative subdivisions with more than 10 million inhabitants] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1543991969931722756 source]) *** [https://w.wiki/5RTB List of globes and how many times they've been used] * '''Development''' ** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Data Quality Days]]! ** Making plans for improving EntitySchemas and integrate them more into editing and maintenance workflows ** Implemented word-level diffs of labels, descriptions, aliases and sitelinks ([[phab:T303317]]) ** Continuing the investigation about labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) ** Lexicographical data: *** Continuing work on making it easier to pick the right language for a new Lexeme ([[phab:T298140]]) *** Fixing a bug where `[object Object]` was shown in the gramatical feature field ([[phab:T239208]]) *** Fixing a number of places where labels for redirected Items were not shown even though the redirect target had labels ([[phab:T305032]]) ** REST API: *** Finished the first version of the API route for creating statements on an Item (excluding autosummaries so far) *** Started work on the API route for removing a statement from an Item [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** [[Wikidata:Project chat#Translator notice: Please update description of "of (P642)"|Update the description]] of the [[:d:Property:P642|"of" property]] in your language. ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 11|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 13:30, 11 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 19:23, 11 Հուլիսի 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> o8mtc6fo8bzv5e9147tnluhwkzh770c 3 1097994 8486990 8470362 2022-08-11T04:53:31Z 23artashes 2675 wikitext text/x-wiki == Ողջույն == {| style="width:100%; background:transparent; font-size:100%" | style="background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px" | &nbsp;&nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան|Ի՞նչ չէ Վիքիպեդիան]] | style="background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%" | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|<span style="color:white">{{ROOTPAGENAME}}</span>]] {{-)}}</span> |- | style="background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]] | rowspan="8" style="background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em" | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք՝ մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։ Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։ [[Պատկեր:Signature button.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ {| class="infobox" style="width: 40em; background-color:transparent; border:1px solid #f2a800; float:right; clear:right; font-size:100%" cellspacing="4" |- style="vertical-align: top;" |[[Պատկեր:Writing star.svg|40px]]'''Մասնակցի՛ր այս ամիս կազմակերպվող նախագծերին։''' [[Պատկեր:Round logo of the Edit-a-thon on Armenian topics.png|80px|frameless|աջից|link=Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022|Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքիպեդիա:Շաբաթը մեկ հոդված|Շաբաթը մեկ հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում|Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում]] * [[Վիքիպեդիա:Կրթական ծրագիր|«Վիքիպեդիա» կրթական ծրագիր]] * [[Վիքիպեդիա:50000 կարևորագույն հոդվածներ|Ես ստեղծում եմ կարևորագույն հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ|Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|Այլ նախագծեր]] |} Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ Եթե հարցեր ունեք, դիմե՛ք [[Օգնություն:Գլխացանկ|օգնության համակարգին]], գրե՛ք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրե՛ք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրե՛ք <nowiki>{{Օգնեք ինձ}}</nowiki> և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։ Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:38, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> <div style="border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em"></div> <div style="font-size:90%; font-style:italic">{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!</div> |- | style="background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]] |- | style="background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]] |- | style="background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]] |- | style="background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին]] [[Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին|Վիքիպեդիայի մասին]] |- | style="background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսարիում|Գլոսարիում]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]] |} == Զգուշացում == {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած [[ԶԱՐԻՆԱ]] հոդվածը ջնջվել է, քանի որ այն ամբողջությամբ մեքենայական թարգմանության արդյունք էր։ Զգուշացնում եմ, որ կրկնելու դեպքում Դուք կարգելափակվեք։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:43, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:53, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) bww6eflxoj5r0nqhuzyeebbquwjo7cb 8486992 8486990 2022-08-11T04:55:21Z 23artashes 2675 wikitext text/x-wiki == Ողջույն == {| style="width:100%; background:transparent; font-size:100%" | style="background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px" | &nbsp;&nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան|Ի՞նչ չէ Վիքիպեդիան]] | style="background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%" | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|<span style="color:white">{{ROOTPAGENAME}}</span>]] {{-)}}</span> |- | style="background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]] | rowspan="8" style="background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em" | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք՝ մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։ Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։ [[Պատկեր:Signature button.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ {| class="infobox" style="width: 40em; background-color:transparent; border:1px solid #f2a800; float:right; clear:right; font-size:100%" cellspacing="4" |- style="vertical-align: top;" |[[Պատկեր:Writing star.svg|40px]]'''Մասնակցի՛ր այս ամիս կազմակերպվող նախագծերին։''' [[Պատկեր:Round logo of the Edit-a-thon on Armenian topics.png|80px|frameless|աջից|link=Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022|Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքիպեդիա:Շաբաթը մեկ հոդված|Շաբաթը մեկ հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում|Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում]] * [[Վիքիպեդիա:Կրթական ծրագիր|«Վիքիպեդիա» կրթական ծրագիր]] * [[Վիքիպեդիա:50000 կարևորագույն հոդվածներ|Ես ստեղծում եմ կարևորագույն հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ|Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|Այլ նախագծեր]] |} Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ Եթե հարցեր ունեք, դիմե՛ք [[Օգնություն:Գլխացանկ|օգնության համակարգին]], գրե՛ք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրե՛ք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրե՛ք <nowiki>{{Օգնեք ինձ}}</nowiki> և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։ Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:38, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> <div style="border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em"></div> <div style="font-size:90%; font-style:italic">{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!</div> |- | style="background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]] |- | style="background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]] |- | style="background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]] |- | style="background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին]] [[Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին|Վիքիպեդիայի մասին]] |- | style="background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսարիում|Գլոսարիում]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]] |} == Զգուշացում == {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած [[ԶԱՐԻՆԱ]] հոդվածը ջնջվել է, քանի որ այն ամբողջությամբ մեքենայական թարգմանության արդյունք էր։ Զգուշացնում եմ, որ կրկնելու դեպքում Դուք կարգելափակվեք։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:43, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:53, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Թայպան_(խումբ)]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Թայպան_(խումբ)]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:55, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) h4mdc8xupv35oekdtx7ibp1uqab192x 8486995 8486992 2022-08-11T04:57:32Z 23artashes 2675 wikitext text/x-wiki == Ողջույն == {| style="width:100%; background:transparent; font-size:100%" | style="background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px" | &nbsp;&nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան|Ի՞նչ չէ Վիքիպեդիան]] | style="background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%" | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|<span style="color:white">{{ROOTPAGENAME}}</span>]] {{-)}}</span> |- | style="background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]] | rowspan="8" style="background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em" | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք՝ մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։ Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։ [[Պատկեր:Signature button.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (<nowiki>~~~~</nowiki>) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ {| class="infobox" style="width: 40em; background-color:transparent; border:1px solid #f2a800; float:right; clear:right; font-size:100%" cellspacing="4" |- style="vertical-align: top;" |[[Պատկեր:Writing star.svg|40px]]'''Մասնակցի՛ր այս ամիս կազմակերպվող նախագծերին։''' [[Պատկեր:Round logo of the Edit-a-thon on Armenian topics.png|80px|frameless|աջից|link=Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022|Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]] * [[Վիքիպեդիա:Շաբաթը մեկ հոդված|Շաբաթը մեկ հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում|Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում]] * [[Վիքիպեդիա:Կրթական ծրագիր|«Վիքիպեդիա» կրթական ծրագիր]] * [[Վիքիպեդիա:50000 կարևորագույն հոդվածներ|Ես ստեղծում եմ կարևորագույն հոդված]] * [[Վիքիպեդիա:Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ|Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ]] * [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|Այլ նախագծեր]] |} Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ Եթե հարցեր ունեք, դիմե՛ք [[Օգնություն:Գլխացանկ|օգնության համակարգին]], գրե՛ք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրե՛ք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրե՛ք <nowiki>{{Օգնեք ինձ}}</nowiki> և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։ Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:38, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) </div> <div style="border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em"></div> <div style="font-size:90%; font-style:italic">{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!</div> |- | style="background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]] |- | style="background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]] |- | style="background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]] |- | style="background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին]] [[Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին|Վիքիպեդիայի մասին]] |- | style="background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսարիում|Գլոսարիում]] |- | style="background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em" | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]] |} == Զգուշացում == {{հարգելի մասնակից}}, Ձեր ստեղծած [[ԶԱՐԻՆԱ]] հոդվածը ջնջվել է, քանի որ այն ամբողջությամբ մեքենայական թարգմանության արդյունք էր։ Զգուշացնում եմ, որ կրկնելու դեպքում Դուք կարգելափակվեք։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 02:43, 17 Հուլիսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Դմիտրի_Կրավչենկո]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:53, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Թայպան_(խումբ)]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Թայպան_(խումբ)]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:55, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) ==Վատ թարգմանություն. «[[Լուսինը_ճանապարհ_չգիտի_(երգ)]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|50px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, այլ լեզվից թարգմանած «[[Լուսինը_ճանապարհ_չգիտի_(երգ)]]» հոդվածի Ձեր տարբերակը թարգմանության բարելավման կարիք ունի: Անհրաժեշտ է հոդվածի բովանդակությունը մեկ շաբաթվա ընթացքում բարելավվել, հակառակ պարագայում այն [[Օգնություն:Ինչու է ջնջվել իմ ստեղծած հոդվածը|ենթակա է ջնջման]]։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ օգնության կարիք կզգաք:<br><small>Զգուշացումն անտեսող, առանց բարելավման կրկին նույն բովանդակությամբ հոդված ստեղծող մասնակիցները ենթակա են [[ՎՊ:ԱՐԳ|արգելափակման]]:</small>--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 04:57, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) btkun58jruhl3b3cwmzibz4feepm9uj 0 1098582 8486610 8486253 2022-08-10T16:00:20Z Արարատ Թրվանց 44694 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատի օլիմպիադա}} '''Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադա''', [[ՖԻԴԵ]]-ի կողմից կազմակերպված բաց և կանանց շախմատային մրցաշար, որը տեղի է ունեցել [[Հնդկաստան]]ի [[Չեննայ]] քաղաքում։ Այն իր մեջ ներառել է նաև շախմատի մասսայականացմանն ուղղված տարբեր միջոցառումներ։ Սկզբում մրցաշարը նախատեսված էր անցկացնել [[Խանտի Մանսիյսկ]]ում, որտեղ տեղի է ունեցել 2010 թվականի [[Շախմատային օլիմպիադա 2010|շախմատի օլիմպիադան]], սակայն հետագայում ՖԻԴԵ-ի որոշմամբ մրցաշարի անցկացման վայրը տեղափոխել է [[Մոսկվա]]<ref name="move">{{cite web |url=https://tass.com/sport/1086966 |title=FIDE: 2020 Chess Olympiad to be in Moscow; Khanty-Mansiysk to host opening ceremony |website=tass.com |lang=en |date=5 November 2019 |publisher=TASS|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107022341/https://tass.com/sport/1086966 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադան պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի օգոստոսի 5-17-ը, սակայն [[COVID-19 համավարակ]]ի պատճառով այն հետաձգվել է։ Ուկրաինա ռուսների [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|ներխուժման]] կապակցությամբ ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել Ռուսաստանից մրցաշարերը հանելու հայտարարությամբ<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en|url=https://www.fide.com/news/1598|title=44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia|website=www.fide.com|access-date=2022-02-25|archive-date=2022-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225142939/https://fide.com/news/1598|deadlink=no}}</ref>։ 2022 թվականի մարտի 15-ին [[Շախմատի միջազգային ֆեդերացիա]]ն հանդես է եկել օլիմպիադայի անցկացման վայրի մասին նոր հայտարարությամբ՝ այն առաջին անգամ անցկացվում է [[Հնդկաստան]]ում՝ Չեննայ քաղաքում<ref name="автоссылка2">[https://www.thehindu.com/sport/other-sports/chennai-to-host-chess-olympiad/article65229167.ece Chennai to host Chess Olympiad — The Hindu<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>{{cite web |url=https://sportstar.thehindu.com/chess/chess-olympiad-chennai-july-india-russia-ukraine-war-aicf-fide-sports-news/article38472034.ece |title=Chennai to host first ever Chess Olympiad in India from July 28 |date=12 April 2022 |publisher=Sportstar |access-date=23 July 2022}}</ref>։ Օլիմպիադային մասնակցել է 1733 շախմատիստ, որոնցից 935-ը բաց մրցաշարին, 798-ը՝ կանանց<ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Alphabetical list of players in the Open event |publisher=Chess-results.com }}</ref><ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women |publisher=Chess-results.com }}</ref>։ Մրցաշարի բաց հատվածում հաղթող է ճանաչվել Ուզբեկստանի հավաքականը, որը եղել են մրցաշարի միակ անպարտելի թիմը՝ ութ հաղթանակ, երեք ոչ-ոքի՝ ընդհանուր 19 միավոր<ref>[https://www.fide.com/news/1915 Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad]</ref>։ 19 միավոր է վաստակել նաև երկրորդ տեղը զբաղեցրած [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի հավաքականը]], որը 9-րդ տուրում Ուզբեկստանից կրած պարտության և ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի։ Օլիմպիադայի բրոնզե մեդալը բաժին է հասել Հնդկաստանի երկրորդ թիմին<ref>[https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 44th Olympiad Chennai 2022 Open]</ref>։ Կանանց մրցաշարում ոսկե մեդալ է նվաճել Ուկրաինայի հավաքականը, որը յոթ հաղթանակից և չորս ոչ-ոքիից հետո վաստակել է 18 միավոր։ Երկրորդ տեղը 18 միավորով գրավել է Վրաստանի հավաքականը, որը ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի։ == Քաղաքի ընտրության կանոնակարգ == 2015 թվականի վերջին սկսվել է 44-րդ շախմատային օլիմպիադայի անցկացման վայրի հայտերի ներկայացման ընթացակարգը։ Մրցաշարով հետաքրքրված յուրաքանչյուր քաղաք պետք է մինչև 2016 թվականի մարտի 31-ը հայտ ներկայացներ ՖԻԴԵ-ին։ Հայտերը պետք է համապատասխաներ ՖԻԴԵ֊ի կանոնակարգին<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադայի անցկացման համար հայտ է ներկայացրել Խանտի Մանսիյսկը։ Բացի Խանտի Մանսիյսկից, շախմատի օլիմպիադայի անցկացման համար հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արգենտինայի և Սլովակիայի ազգային ֆեդերացիաները<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Վերջնական որոշումը կայացվել է ՖԻԴԵ-ի 87-րդ կոնգրեսում, որը տեղի է ունեցել 2016 թվականի սեպտեմբերին, Բաքվում․ ՖԻԴԵ-ի այդ ժամանակվա նախագահ [[Կիրսան Իլյումժինով]]ը հավանություն է տվել Խանտի Մանսիյսկի հայտին<ref>{{cite web |url=https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |title=87th FIDE Congress Baku, Azerbaijan General Assembly 11-13 September 2016 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223231/https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url=https://tass.com/sport/899436 |title=Russia to host 2020 World Chess Olympiad |date=13 September 2016 |website=tass.com |publisher=TASS |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223232/https://tass.com/sport/899436 |deadlink=no }}</ref>։ == Խնդիրներ և տարաձայնություններ == === COVID-19 համավարակ === 2019 թվականի նոյեմբերին Համբուրգում տեղի ունեցած ՖԻԴԵ-ի Շախմատի համաշխարհային Գրան-պրիի խաղի բացման արարողության ժամանակ ՖԻԴԵ֊ի նորընտիր նախակահ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարել է, որ շախմատի 44֊րդ օլիմպիադան Խանտի Մանսիյսկից կտեղափոխվի կտեղափոխվի Մոսկվա, ավելին՝ Խանտի-Մանսիյսկում պետք է տեղի ունենար մրցաշարի բացման արարողությունն ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար նախատեսված անդրանիկ խաղերը<ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/top-tournaments-coming-2020-candidates-olympiad |title=High profile tournaments coming in 2020! |author=Andre Schulz |date=23 November 2019 |publisher=ChessBase |access-date=14 February 2020 }}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 24-ին ՖԻԴԵ-ն պաշտոնական հայտարարել է, որ COVID-19 համաճարակի աճման պատճառով օլիմպիադան կհետաձգվի և այն տեղի կունենա 2021 թվականի ամռանը՝ նույն վայրերում<ref>{{cite web |url=https://www.fide.com/news/460 |title=Statement by the FIDE Council regarding the Chess Olympiad |date=24 March 2020 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114410/https://www.fide.com/news/460 |deadlink=no }}</ref><ref name="postponed">{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |title=FIDE Postpones Chess Olympiad To 2021 |author=Peter Doggers |date=24 March 2020 |publisher=[[Chess.com]] |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525083520/https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |deadlink=no }}</ref>։ === Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա === 2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ ռուսական զորքերի Ուկրաինա ներխուժման հաջորդ օրը ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել նոր հայտարաությամբ՝ {{քաղվածք|''ՖԻԴԵ֊ի խորհուրդը որոշել է, որ 44-րդ շախմատային օլիմպիադան, հաշմանդամություն ունեցող շախմատիստների մրցույթը և ՖԻԴԵ-ի կոնգրեսը տեղի չեն ունենա Ռուսաստանում։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի գտնենք օլիմպիադայի կազմակերպիչ երկրին և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրենք ՖԻԴԵ-ի 2022 թվականի կոնգրեսի անցկացման վայրի և ժամկետների մասին։|<ref>[https://www.fide.com/news/1598 44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia]</ref>}} 2022 թվականի մարտի 15-ին ՖԻԴԵ-ն հայտարարել է, որ մրցաշարը տեղի կունենա Հնդկաստանի Չենայ քաղաքում։ Շախմատի միջազգային ֆեդերացիան նաև հավելել է, որ Ռուսաստանի հավաքականը զրկված է օլիմպիադայում հանդես գալու իրավունքից''<ref name="Шахматная олимпиада недосчиталась фигур">{{cite web|title=Шахматная олимпиада недосчиталась фигур|url=https://www.kommersant.ru/doc/5482313|publisher=КоммерсантЪ|date=28 июля 2022}}</ref>։ == Մասնակից թիմեր == Մրցաշարին մասնակցել են 186 ազգային ֆեդերացիա ներկայացնող 188 թիմ, ինչը սահմանել է նոր ռեկորդ։ Հնդկաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, ներկայացրել է երեք թիմ։ Կանանց մրցաշարին մասնակցել են 160 ֆեդերացիա ներկայացնող 162 թիմ<ref>[https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&flag=30 Chess-Results Server Chess-results.com — 44th Olympiad Chennai 2022]</ref>։ Չինաստանի տղամարդկանց և կանանց հավաքականները, որոնք սովորաբար համարվում են ֆավորիտներ, հրաժարվել են մասնակցել մրցաշարին՝ կորոնավիրուսի համաճարակի հետևանքով առաջացած ռիսկերի պատճառով<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5482313 Шахматная олимпиада недосчиталась фигур]</ref>։ {| class="wikitable collapsible" style="width:100%;" |- ! Շախմատի 44-րդ օլիմպիադայի մասնակից թիմեր |- | {{div col|colwidth=17em}} * ''{{AFG}}'' * {{ALB}} * {{ALG}} * {{AND}} * {{ANG}} * {{ARG}} * {{ARM}} * {{ARU}} * {{AUS}} * {{AUT}} * {{AZE}} * {{BAH}} * {{BHR}} * {{BAN}} * {{BAR}} * {{BEL}} * ''{{BER}}'' * {{BHU}} * {{BOL}} * {{BOT}} * {{BRA}} * ''{{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}}'' * ''{{BRU}}'' * {{BUL}} * {{BDI}} * {{CMR}} * {{CAN}} * {{CPV}} * ''{{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}}'' * {{CAF}} * ''{{CHA}}'' * {{CHI}} * {{TPE}} * {{COL}} * {{CMR}} * {{CRC}} * {{CRO}} * {{CUB}} * {{CYP}} * {{CZE}} * ''{{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}}'' * {{DEN}} * {{DJI}} * ''{{DMA}}'' * {{DOM}} * {{ECU}} * {{EGY}} * {{ESA}} * {{ENG}} * {{GNQ}} * {{ERI}} * {{EST}} * {{ETH}} * ''{{FRO}}'' * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GAB}} * {{GAM}} * {{GEO}} * {{GER}} * {{GHA}} * {{GRE}} * {{GUM}} * ''{{դրոշավորում|Գերնսի}}'' * {{GUY}} * ''{{դրոշավորում|Հայիթի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հոնդուրաս}}'' * {{HKG}} * {{HUN}} * {{ISL}} * {{IND}} '''(հյուրընկալող երկիր)''' * {{IND}}-2 * {{IND}}-3 * {{INA}} * {{IRI}} * {{IRQ}} * {{IRL}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{CIV}} * {{JAM}} * {{JPN}} * ''{{դրոշավորում|Ջերսի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հորդանան}}'' * {{KAZ}} * {{KEN}} * {{KOS}} * {{KUW}} * {{KGZ}} * {{LAT}} * {{LBN}} * ''{{դրոշավորում|Լեսոթո}}'' * {{LBR}} * {{LBA}} * ''{{LIE}}'' * {{LTU}} * ''{{LUX}}'' * ''{{MAC}}'' * ''{{դրոշավորում|Մադագասկար}}'' * ''{{դրոշավորում|Մալավի}}'' * {{MAS}} * {{MDV}} * {{MLI}} * {{MLT}} * ''{{դրոշավորում|Մավրիտանիա}}'' * ''{{դրոշավորում|Մավրիկիոս}}'' * {{MEX}} * {{MDA}} * {{MON}} * {{MGL}} * {{MNE}} * ''{{MAR}}'' * {{MOZ}} * {{MYA}} * {{NAM}} * ''{{NRU}}'' * ''{{դրոշավորում|Նեպալ}}'' * {{NED}} * ''{{դրոշավորում|Նիդերլանդական Անտիլներ}}'' * {{NZL}} * ''{{NGR}}'' * {{MKD}} * {{NOR}} * ''{{դրոշավորում|Օման}}'' * <s>{{PAK}}</s><!--- PLEASE DO NOT REMOVE PAKISTAN AND LET IT REMAIN STRICKEN BECAUSE OF THE LAST-MINUTE BOYCOTT.---> * {{PLW}} * {{PLE}} * {{PAN}} * ''{{PNG}}'' * ''{{դրոշավորում|Պարագվայ}}'' * {{PER}} * {{PHI}} * {{POL}} * {{POR}} * ''{{դրոշավորում|Պուերտո Ռիկո}}'' * ''{{QAT}}'' * {{ROU}} * {{RWA}} * ''{{SKN}}'' * ''{{LCA}}'' * ''{{VCT}}'' * ''{{SMR}}'' * {{STP}} * {{KSA}} * {{SCO}} * {{SEN}} * {{SRB}} * ''{{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}'' * {{SLE}} * ''{{դրոշավորում|Սինգապուր}}'' * {{SVK}} * ''{{դրոշավորում|Սլովենիա}}'' * {{SOM}} * {{RSA}} * {{KOR}} * {{SSD}} * {{ESP}} * {{SRI}} * {{SUD}} * {{SUR}} * {{SWE}} * {{SUI}} * {{SYR}} * {{TJK}} * {{TAN}} * {{THA}} * {{TLS}} * {{TOG}} * {{TTO}} * {{TUN}} * {{TUR}} * {{TKM}} * {{UGA}} * {{UKR}} * {{UAE}} * {{USA}} * ''{{դրոշավորում|Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ}}'' * {{URU}} * {{UZB}} * {{VEN}} * '''{{VIE}}''' * {{WAL}} * ''{{YEM}}'' * {{ZAM}} * {{ZIM}} {{div col end}} |} ;Նշումներ {{refbegin}} * ''Շեղատառ'' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն բաց մրցաշարին։ * '''Թավատառ''' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն կանանց մրցաշարին։ * Պակիստանը բոյկոտել է միջոցառումը։ {{refend}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://chessolympiad.fide.com// Պաշտոնական կայք] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ]] [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ սպորտում]] gbgihayzoygakh8edb8rnznbm7amv5e 8486645 8486610 2022-08-10T16:48:59Z Արարատ Թրվանց 44694 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատի օլիմպիադա}} '''Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադա''', [[ՖԻԴԵ]]-ի կողմից կազմակերպված բաց և կանանց շախմատային մրցաշար, որը տեղի է ունեցել [[Հնդկաստան]]ի [[Չեննայ]] քաղաքում։ Այն իր մեջ ներառել է նաև շախմատի մասսայականացմանն ուղղված տարբեր միջոցառումներ։ Սկզբում մրցաշարը նախատեսված էր անցկացնել [[Խանտի Մանսիյսկ]]ում, որտեղ տեղի է ունեցել 2010 թվականի [[Շախմատային օլիմպիադա 2010|շախմատի օլիմպիադան]], սակայն հետագայում ՖԻԴԵ-ի որոշմամբ մրցաշարի անցկացման վայրը տեղափոխել է [[Մոսկվա]]<ref name="move">{{cite web |url=https://tass.com/sport/1086966 |title=FIDE: 2020 Chess Olympiad to be in Moscow; Khanty-Mansiysk to host opening ceremony |website=tass.com |lang=en |date=5 November 2019 |publisher=TASS|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107022341/https://tass.com/sport/1086966 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադան պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի օգոստոսի 5-17-ը, սակայն [[COVID-19 համավարակ]]ի պատճառով այն հետաձգվել է։ Ուկրաինա ռուսների [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|ներխուժման]] կապակցությամբ ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել Ռուսաստանից մրցաշարերը հանելու հայտարարությամբ<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en|url=https://www.fide.com/news/1598|title=44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia|website=www.fide.com|access-date=2022-02-25|archive-date=2022-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225142939/https://fide.com/news/1598|deadlink=no}}</ref>։ 2022 թվականի մարտի 15-ին [[Շախմատի միջազգային ֆեդերացիա]]ն հանդես է եկել օլիմպիադայի անցկացման վայրի մասին նոր հայտարարությամբ՝ այն առաջին անգամ անցկացվում է [[Հնդկաստան]]ում՝ Չեննայ քաղաքում<ref name="автоссылка2">[https://www.thehindu.com/sport/other-sports/chennai-to-host-chess-olympiad/article65229167.ece Chennai to host Chess Olympiad — The Hindu<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>{{cite web |url=https://sportstar.thehindu.com/chess/chess-olympiad-chennai-july-india-russia-ukraine-war-aicf-fide-sports-news/article38472034.ece |title=Chennai to host first ever Chess Olympiad in India from July 28 |date=12 April 2022 |publisher=Sportstar |access-date=23 July 2022}}</ref>։ Օլիմպիադային մասնակցել է 1733 շախմատիստ, որոնցից 935-ը բաց մրցաշարին, 798-ը՝ կանանց<ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Alphabetical list of players in the Open event |publisher=Chess-results.com }}</ref><ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women |publisher=Chess-results.com }}</ref>։ Մրցաշարի բաց հատվածում հաղթող է ճանաչվել Ուզբեկստանի հավաքականը, որը եղել են մրցաշարի միակ անպարտելի թիմը՝ ութ հաղթանակ, երեք ոչ-ոքի՝ ընդհանուր 19 միավոր<ref>[https://www.fide.com/news/1915 Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad]</ref>։ 19 միավոր է վաստակել նաև երկրորդ տեղը զբաղեցրած [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի հավաքականը]], որը 9-րդ տուրում Ուզբեկստանից կրած պարտության և ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի։ Օլիմպիադայի բրոնզե մեդալը բաժին է հասել Հնդկաստանի երկրորդ թիմին<ref>[https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 44th Olympiad Chennai 2022 Open]</ref>։ Կանանց մրցաշարում ոսկե մեդալ է նվաճել Ուկրաինայի հավաքականը, որը յոթ հաղթանակից և չորս ոչ-ոքիից հետո վաստակել է 18 միավոր։ Երկրորդ տեղը 18 միավորով գրավել է Վրաստանի հավաքականը, որը ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref>{{cite web |url=https://fide.com/news/1910 |title=Women's Olympiad: Four-way tie on the top with two rounds to go |publisher=FIDE |date=7 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref>։ Հնդկաստանի առաջին թիմը մրցաշարի ընթացքում վաստակել է 17 միավոր և զբաղեցրել երրորդ տեղը։ 17 միավոր են վաստակել նաև Միացյալ Նահանգների և Ղազախստանի հավաքականները, սակայն ավելի ցածր գործակիցների պատճառով զբաղեցրել են համապատասխանաբար չորրորդ և հինգերորդ տեղերը<ref name="best-women">{{cite web |url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref>։ == Քաղաքի ընտրության կանոնակարգ == 2015 թվականի վերջին սկսվել է 44-րդ շախմատային օլիմպիադայի անցկացման վայրի հայտերի ներկայացման ընթացակարգը։ Մրցաշարով հետաքրքրված յուրաքանչյուր քաղաք պետք է մինչև 2016 թվականի մարտի 31-ը հայտ ներկայացներ ՖԻԴԵ-ին։ Հայտերը պետք է համապատասխաներ ՖԻԴԵ֊ի կանոնակարգին<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադայի անցկացման համար հայտ է ներկայացրել Խանտի Մանսիյսկը։ Բացի Խանտի Մանսիյսկից, շախմատի օլիմպիադայի անցկացման համար հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արգենտինայի և Սլովակիայի ազգային ֆեդերացիաները<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Վերջնական որոշումը կայացվել է ՖԻԴԵ-ի 87-րդ կոնգրեսում, որը տեղի է ունեցել 2016 թվականի սեպտեմբերին, Բաքվում․ ՖԻԴԵ-ի այդ ժամանակվա նախագահ [[Կիրսան Իլյումժինով]]ը հավանություն է տվել Խանտի Մանսիյսկի հայտին<ref>{{cite web |url=https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |title=87th FIDE Congress Baku, Azerbaijan General Assembly 11-13 September 2016 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223231/https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url=https://tass.com/sport/899436 |title=Russia to host 2020 World Chess Olympiad |date=13 September 2016 |website=tass.com |publisher=TASS |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223232/https://tass.com/sport/899436 |deadlink=no }}</ref>։ == Խնդիրներ և տարաձայնություններ == === COVID-19 համավարակ === 2019 թվականի նոյեմբերին Համբուրգում տեղի ունեցած ՖԻԴԵ-ի Շախմատի համաշխարհային Գրան-պրիի խաղի բացման արարողության ժամանակ ՖԻԴԵ֊ի նորընտիր նախակահ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարել է, որ շախմատի 44֊րդ օլիմպիադան Խանտի Մանսիյսկից կտեղափոխվի կտեղափոխվի Մոսկվա, ավելին՝ Խանտի-Մանսիյսկում պետք է տեղի ունենար մրցաշարի բացման արարողությունն ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար նախատեսված անդրանիկ խաղերը<ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/top-tournaments-coming-2020-candidates-olympiad |title=High profile tournaments coming in 2020! |author=Andre Schulz |date=23 November 2019 |publisher=ChessBase |access-date=14 February 2020 }}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 24-ին ՖԻԴԵ-ն պաշտոնական հայտարարել է, որ COVID-19 համաճարակի աճման պատճառով օլիմպիադան կհետաձգվի և այն տեղի կունենա 2021 թվականի ամռանը՝ նույն վայրերում<ref>{{cite web |url=https://www.fide.com/news/460 |title=Statement by the FIDE Council regarding the Chess Olympiad |date=24 March 2020 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114410/https://www.fide.com/news/460 |deadlink=no }}</ref><ref name="postponed">{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |title=FIDE Postpones Chess Olympiad To 2021 |author=Peter Doggers |date=24 March 2020 |publisher=[[Chess.com]] |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525083520/https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |deadlink=no }}</ref>։ === Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա === 2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ ռուսական զորքերի Ուկրաինա ներխուժման հաջորդ օրը ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել նոր հայտարաությամբ՝ {{քաղվածք|''ՖԻԴԵ֊ի խորհուրդը որոշել է, որ 44-րդ շախմատային օլիմպիադան, հաշմանդամություն ունեցող շախմատիստների մրցույթը և ՖԻԴԵ-ի կոնգրեսը տեղի չեն ունենա Ռուսաստանում։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի գտնենք օլիմպիադայի կազմակերպիչ երկրին և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրենք ՖԻԴԵ-ի 2022 թվականի կոնգրեսի անցկացման վայրի և ժամկետների մասին։|<ref>[https://www.fide.com/news/1598 44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia]</ref>}} 2022 թվականի մարտի 15-ին ՖԻԴԵ-ն հայտարարել է, որ մրցաշարը տեղի կունենա Հնդկաստանի Չենայ քաղաքում։ Շախմատի միջազգային ֆեդերացիան նաև հավելել է, որ Ռուսաստանի հավաքականը զրկված է օլիմպիադայում հանդես գալու իրավունքից''<ref name="Шахматная олимпиада недосчиталась фигур">{{cite web|title=Шахматная олимпиада недосчиталась фигур|url=https://www.kommersant.ru/doc/5482313|publisher=КоммерсантЪ|date=28 июля 2022}}</ref>։ == Մասնակից թիմեր == Մրցաշարին մասնակցել են 186 ազգային ֆեդերացիա ներկայացնող 188 թիմ, ինչը սահմանել է նոր ռեկորդ։ Հնդկաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, ներկայացրել է երեք թիմ։ Կանանց մրցաշարին մասնակցել են 160 ֆեդերացիա ներկայացնող 162 թիմ<ref>[https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&flag=30 Chess-Results Server Chess-results.com — 44th Olympiad Chennai 2022]</ref>։ Չինաստանի տղամարդկանց և կանանց հավաքականները, որոնք սովորաբար համարվում են ֆավորիտներ, հրաժարվել են մասնակցել մրցաշարին՝ կորոնավիրուսի համաճարակի հետևանքով առաջացած ռիսկերի պատճառով<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5482313 Шахматная олимпиада недосчиталась фигур]</ref>։ {| class="wikitable collapsible" style="width:100%;" |- ! Շախմատի 44-րդ օլիմպիադայի մասնակից թիմեր |- | {{div col|colwidth=17em}} * ''{{AFG}}'' * {{ALB}} * {{ALG}} * {{AND}} * {{ANG}} * {{ARG}} * {{ARM}} * {{ARU}} * {{AUS}} * {{AUT}} * {{AZE}} * {{BAH}} * {{BHR}} * {{BAN}} * {{BAR}} * {{BEL}} * ''{{BER}}'' * {{BHU}} * {{BOL}} * {{BOT}} * {{BRA}} * ''{{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}}'' * ''{{BRU}}'' * {{BUL}} * {{BDI}} * {{CMR}} * {{CAN}} * {{CPV}} * ''{{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}}'' * {{CAF}} * ''{{CHA}}'' * {{CHI}} * {{TPE}} * {{COL}} * {{CMR}} * {{CRC}} * {{CRO}} * {{CUB}} * {{CYP}} * {{CZE}} * ''{{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}}'' * {{DEN}} * {{DJI}} * ''{{DMA}}'' * {{DOM}} * {{ECU}} * {{EGY}} * {{ESA}} * {{ENG}} * {{GNQ}} * {{ERI}} * {{EST}} * {{ETH}} * ''{{FRO}}'' * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GAB}} * {{GAM}} * {{GEO}} * {{GER}} * {{GHA}} * {{GRE}} * {{GUM}} * ''{{դրոշավորում|Գերնսի}}'' * {{GUY}} * ''{{դրոշավորում|Հայիթի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հոնդուրաս}}'' * {{HKG}} * {{HUN}} * {{ISL}} * {{IND}} '''(հյուրընկալող երկիր)''' * {{IND}}-2 * {{IND}}-3 * {{INA}} * {{IRI}} * {{IRQ}} * {{IRL}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{CIV}} * {{JAM}} * {{JPN}} * ''{{դրոշավորում|Ջերսի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հորդանան}}'' * {{KAZ}} * {{KEN}} * {{KOS}} * {{KUW}} * {{KGZ}} * {{LAT}} * {{LBN}} * ''{{դրոշավորում|Լեսոթո}}'' * {{LBR}} * {{LBA}} * ''{{LIE}}'' * {{LTU}} * ''{{LUX}}'' * ''{{MAC}}'' * ''{{դրոշավորում|Մադագասկար}}'' * ''{{դրոշավորում|Մալավի}}'' * {{MAS}} * {{MDV}} * {{MLI}} * {{MLT}} * ''{{դրոշավորում|Մավրիտանիա}}'' * ''{{դրոշավորում|Մավրիկիոս}}'' * {{MEX}} * {{MDA}} * {{MON}} * {{MGL}} * {{MNE}} * ''{{MAR}}'' * {{MOZ}} * {{MYA}} * {{NAM}} * ''{{NRU}}'' * ''{{դրոշավորում|Նեպալ}}'' * {{NED}} * ''{{դրոշավորում|Նիդերլանդական Անտիլներ}}'' * {{NZL}} * ''{{NGR}}'' * {{MKD}} * {{NOR}} * ''{{դրոշավորում|Օման}}'' * <s>{{PAK}}</s><!--- PLEASE DO NOT REMOVE PAKISTAN AND LET IT REMAIN STRICKEN BECAUSE OF THE LAST-MINUTE BOYCOTT.---> * {{PLW}} * {{PLE}} * {{PAN}} * ''{{PNG}}'' * ''{{դրոշավորում|Պարագվայ}}'' * {{PER}} * {{PHI}} * {{POL}} * {{POR}} * ''{{դրոշավորում|Պուերտո Ռիկո}}'' * ''{{QAT}}'' * {{ROU}} * {{RWA}} * ''{{SKN}}'' * ''{{LCA}}'' * ''{{VCT}}'' * ''{{SMR}}'' * {{STP}} * {{KSA}} * {{SCO}} * {{SEN}} * {{SRB}} * ''{{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}'' * {{SLE}} * ''{{դրոշավորում|Սինգապուր}}'' * {{SVK}} * ''{{դրոշավորում|Սլովենիա}}'' * {{SOM}} * {{RSA}} * {{KOR}} * {{SSD}} * {{ESP}} * {{SRI}} * {{SUD}} * {{SUR}} * {{SWE}} * {{SUI}} * {{SYR}} * {{TJK}} * {{TAN}} * {{THA}} * {{TLS}} * {{TOG}} * {{TTO}} * {{TUN}} * {{TUR}} * {{TKM}} * {{UGA}} * {{UKR}} * {{UAE}} * {{USA}} * ''{{դրոշավորում|Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ}}'' * {{URU}} * {{UZB}} * {{VEN}} * '''{{VIE}}''' * {{WAL}} * ''{{YEM}}'' * {{ZAM}} * {{ZIM}} {{div col end}} |} ;Նշումներ {{refbegin}} * ''Շեղատառ'' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն բաց մրցաշարին։ * '''Թավատառ''' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն կանանց մրցաշարին։ * Պակիստանը բոյկոտել է միջոցառումը։ {{refend}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://chessolympiad.fide.com// Պաշտոնական կայք] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ]] [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ սպորտում]] b5n0ru2e8ezj9gtr5rfpqqdg4ujh7so 8486653 8486645 2022-08-10T17:00:55Z Արարատ Թրվանց 44694 /* Մասնակից թիմեր */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատի օլիմպիադա}} '''Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադա''', [[ՖԻԴԵ]]-ի կողմից կազմակերպված բաց և կանանց շախմատային մրցաշար, որը տեղի է ունեցել [[Հնդկաստան]]ի [[Չեննայ]] քաղաքում։ Այն իր մեջ ներառել է նաև շախմատի մասսայականացմանն ուղղված տարբեր միջոցառումներ։ Սկզբում մրցաշարը նախատեսված էր անցկացնել [[Խանտի Մանսիյսկ]]ում, որտեղ տեղի է ունեցել 2010 թվականի [[Շախմատային օլիմպիադա 2010|շախմատի օլիմպիադան]], սակայն հետագայում ՖԻԴԵ-ի որոշմամբ մրցաշարի անցկացման վայրը տեղափոխել է [[Մոսկվա]]<ref name="move">{{cite web |url=https://tass.com/sport/1086966 |title=FIDE: 2020 Chess Olympiad to be in Moscow; Khanty-Mansiysk to host opening ceremony |website=tass.com |lang=en |date=5 November 2019 |publisher=TASS|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107022341/https://tass.com/sport/1086966 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադան պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի օգոստոսի 5-17-ը, սակայն [[COVID-19 համավարակ]]ի պատճառով այն հետաձգվել է։ Ուկրաինա ռուսների [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|ներխուժման]] կապակցությամբ ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել Ռուսաստանից մրցաշարերը հանելու հայտարարությամբ<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en|url=https://www.fide.com/news/1598|title=44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia|website=www.fide.com|access-date=2022-02-25|archive-date=2022-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225142939/https://fide.com/news/1598|deadlink=no}}</ref>։ 2022 թվականի մարտի 15-ին [[Շախմատի միջազգային ֆեդերացիա]]ն հանդես է եկել օլիմպիադայի անցկացման վայրի մասին նոր հայտարարությամբ՝ այն առաջին անգամ անցկացվում է [[Հնդկաստան]]ում՝ Չեննայ քաղաքում<ref name="автоссылка2">[https://www.thehindu.com/sport/other-sports/chennai-to-host-chess-olympiad/article65229167.ece Chennai to host Chess Olympiad — The Hindu<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>{{cite web |url=https://sportstar.thehindu.com/chess/chess-olympiad-chennai-july-india-russia-ukraine-war-aicf-fide-sports-news/article38472034.ece |title=Chennai to host first ever Chess Olympiad in India from July 28 |date=12 April 2022 |publisher=Sportstar |access-date=23 July 2022}}</ref>։ Օլիմպիադային մասնակցել է 1733 շախմատիստ, որոնցից 935-ը բաց մրցաշարին, 798-ը՝ կանանց<ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Alphabetical list of players in the Open event |publisher=Chess-results.com }}</ref><ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women |publisher=Chess-results.com }}</ref>։ Մրցաշարի բաց հատվածում հաղթող է ճանաչվել Ուզբեկստանի հավաքականը, որը եղել են մրցաշարի միակ անպարտելի թիմը՝ ութ հաղթանակ, երեք ոչ-ոքի՝ ընդհանուր 19 միավոր<ref>[https://www.fide.com/news/1915 Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad]</ref>։ 19 միավոր է վաստակել նաև երկրորդ տեղը զբաղեցրած [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի հավաքականը]], որը 9-րդ տուրում Ուզբեկստանից կրած պարտության և ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի։ Օլիմպիադայի բրոնզե մեդալը բաժին է հասել Հնդկաստանի երկրորդ թիմին<ref>[https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 44th Olympiad Chennai 2022 Open]</ref>։ Կանանց մրցաշարում ոսկե մեդալ է նվաճել Ուկրաինայի հավաքականը, որը յոթ հաղթանակից և չորս ոչ-ոքիից հետո վաստակել է 18 միավոր։ Երկրորդ տեղը 18 միավորով գրավել է Վրաստանի հավաքականը, որը ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref>{{cite web |url=https://fide.com/news/1910 |title=Women's Olympiad: Four-way tie on the top with two rounds to go |publisher=FIDE |date=7 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref>։ Հնդկաստանի առաջին թիմը մրցաշարի ընթացքում վաստակել է 17 միավոր և զբաղեցրել երրորդ տեղը։ 17 միավոր են վաստակել նաև Միացյալ Նահանգների և Ղազախստանի հավաքականները, սակայն ավելի ցածր գործակիցների պատճառով զբաղեցրել են համապատասխանաբար չորրորդ և հինգերորդ տեղերը<ref name="best-women">{{cite web |url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref>։ == Քաղաքի ընտրության կանոնակարգ == 2015 թվականի վերջին սկսվել է 44-րդ շախմատային օլիմպիադայի անցկացման վայրի հայտերի ներկայացման ընթացակարգը։ Մրցաշարով հետաքրքրված յուրաքանչյուր քաղաք պետք է մինչև 2016 թվականի մարտի 31-ը հայտ ներկայացներ ՖԻԴԵ-ին։ Հայտերը պետք է համապատասխաներ ՖԻԴԵ֊ի կանոնակարգին<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադայի անցկացման համար հայտ է ներկայացրել Խանտի Մանսիյսկը։ Բացի Խանտի Մանսիյսկից, շախմատի օլիմպիադայի անցկացման համար հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արգենտինայի և Սլովակիայի ազգային ֆեդերացիաները<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Վերջնական որոշումը կայացվել է ՖԻԴԵ-ի 87-րդ կոնգրեսում, որը տեղի է ունեցել 2016 թվականի սեպտեմբերին, Բաքվում․ ՖԻԴԵ-ի այդ ժամանակվա նախագահ [[Կիրսան Իլյումժինով]]ը հավանություն է տվել Խանտի Մանսիյսկի հայտին<ref>{{cite web |url=https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |title=87th FIDE Congress Baku, Azerbaijan General Assembly 11-13 September 2016 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223231/https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url=https://tass.com/sport/899436 |title=Russia to host 2020 World Chess Olympiad |date=13 September 2016 |website=tass.com |publisher=TASS |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223232/https://tass.com/sport/899436 |deadlink=no }}</ref>։ == Խնդիրներ և տարաձայնություններ == === COVID-19 համավարակ === 2019 թվականի նոյեմբերին Համբուրգում տեղի ունեցած ՖԻԴԵ-ի Շախմատի համաշխարհային Գրան-պրիի խաղի բացման արարողության ժամանակ ՖԻԴԵ֊ի նորընտիր նախակահ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարել է, որ շախմատի 44֊րդ օլիմպիադան Խանտի Մանսիյսկից կտեղափոխվի կտեղափոխվի Մոսկվա, ավելին՝ Խանտի-Մանսիյսկում պետք է տեղի ունենար մրցաշարի բացման արարողությունն ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար նախատեսված անդրանիկ խաղերը<ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/top-tournaments-coming-2020-candidates-olympiad |title=High profile tournaments coming in 2020! |author=Andre Schulz |date=23 November 2019 |publisher=ChessBase |access-date=14 February 2020 }}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 24-ին ՖԻԴԵ-ն պաշտոնական հայտարարել է, որ COVID-19 համաճարակի աճման պատճառով օլիմպիադան կհետաձգվի և այն տեղի կունենա 2021 թվականի ամռանը՝ նույն վայրերում<ref>{{cite web |url=https://www.fide.com/news/460 |title=Statement by the FIDE Council regarding the Chess Olympiad |date=24 March 2020 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114410/https://www.fide.com/news/460 |deadlink=no }}</ref><ref name="postponed">{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |title=FIDE Postpones Chess Olympiad To 2021 |author=Peter Doggers |date=24 March 2020 |publisher=[[Chess.com]] |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525083520/https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |deadlink=no }}</ref>։ === Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա === 2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ ռուսական զորքերի Ուկրաինա ներխուժման հաջորդ օրը ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել նոր հայտարաությամբ՝ {{քաղվածք|''ՖԻԴԵ֊ի խորհուրդը որոշել է, որ 44-րդ շախմատային օլիմպիադան, հաշմանդամություն ունեցող շախմատիստների մրցույթը և ՖԻԴԵ-ի կոնգրեսը տեղի չեն ունենա Ռուսաստանում։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի գտնենք օլիմպիադայի կազմակերպիչ երկրին և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրենք ՖԻԴԵ-ի 2022 թվականի կոնգրեսի անցկացման վայրի և ժամկետների մասին։|<ref>[https://www.fide.com/news/1598 44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia]</ref>}} 2022 թվականի մարտի 15-ին ՖԻԴԵ-ն հայտարարել է, որ մրցաշարը տեղի կունենա Հնդկաստանի Չենայ քաղաքում։ Շախմատի միջազգային ֆեդերացիան նաև հավելել է, որ Ռուսաստանի հավաքականը զրկված է օլիմպիադայում հանդես գալու իրավունքից''<ref name="Шахматная олимпиада недосчиталась фигур">{{cite web|title=Шахматная олимпиада недосчиталась фигур|url=https://www.kommersant.ru/doc/5482313|publisher=КоммерсантЪ|date=28 июля 2022}}</ref>։ == Մասնակից թիմեր == Մրցաշարին մասնակցել են 186 ազգային ֆեդերացիա ներկայացնող 188 թիմ, ինչը սահմանել է նոր ռեկորդ։ Հնդկաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, ներկայացրել է երեք թիմ։ Կանանց մրցաշարին մասնակցել են 160 ֆեդերացիա ներկայացնող 162 թիմ<ref>[https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&flag=30 Chess-Results Server Chess-results.com — 44th Olympiad Chennai 2022]</ref>։ Չինաստանի տղամարդկանց և կանանց հավաքականները, որոնք սովորաբար համարվում են ֆավորիտներ, հրաժարվել են մասնակցել մրցաշարին՝ կորոնավիրուսի համաճարակի հետևանքով առաջացած ռիսկերի պատճառով<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5482313 Шахматная олимпиада недосчиталась фигур]</ref>։ {| class="wikitable collapsible" style="width:100%;" |- ! Շախմատի 44-րդ օլիմպիադայի մասնակից թիմեր |- | {{div col|colwidth=17em}} * ''{{AFG}}'' * {{ALB}} * {{ALG}} * {{AND}} * {{ANG}} * {{ARG}} * {{ARM}} * {{ARU}} * {{AUS}} * {{AUT}} * {{AZE}} * {{BAH}} * {{BHR}} * {{BAN}} * {{BAR}} * {{BEL}} * ''{{BER}}'' * {{BHU}} * {{BOL}} * {{BOT}} * {{BRA}} * ''{{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}}'' * ''{{BRU}}'' * {{BUL}} * {{BDI}} * {{CMR}} * {{CAN}} * {{CPV}} * ''{{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}}'' * {{CAF}} * ''{{CHA}}'' * {{CHI}} * {{TPE}} * {{COL}} * {{CMR}} * {{CRC}} * {{CRO}} * {{CUB}} * {{CYP}} * {{CZE}} * ''{{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}}'' * {{DEN}} * {{DJI}} * ''{{DMA}}'' * {{DOM}} * {{ECU}} * {{EGY}} * {{ESA}} * {{ENG}} * {{GNQ}} * {{ERI}} * {{EST}} * {{ETH}} * ''{{FRO}}'' * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GAB}} * {{GAM}} * {{GEO}} * {{GER}} * {{GHA}} * {{GRE}} * {{GUM}} * ''{{դրոշավորում|Գերնսի}}'' * {{GUY}} * ''{{դրոշավորում|Հայիթի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հոնդուրաս}}'' * {{HKG}} * {{HUN}} * {{ISL}} * {{IND}} '''(հյուրընկալող երկիր)''' * {{IND}}-2 * {{IND}}-3 * {{INA}} * {{IRI}} * {{IRQ}} * {{IRL}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{CIV}} * {{JAM}} * {{JPN}} * ''{{դրոշավորում|Ջերսի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հորդանան}}'' * {{KAZ}} * {{KEN}} * {{KOS}} * {{KUW}} * {{KGZ}} * {{LAT}} * {{LBN}} * ''{{դրոշավորում|Լեսոթո}}'' * {{LBR}} * {{LBA}} * ''{{LIE}}'' * {{LTU}} * ''{{LUX}}'' * ''{{MAC}}'' * ''{{դրոշավորում|Մադագասկար}}'' * ''{{դրոշավորում|Մալավի}}'' * {{MAS}} * {{MDV}} * {{MLI}} * {{MLT}} * ''{{դրոշավորում|Մավրիտանիա}}'' * ''{{դրոշավորում|Մավրիկիոս}}'' * {{MEX}} * {{MDA}} * {{MON}} * {{MGL}} * {{MNE}} * ''{{MAR}}'' * {{MOZ}} * {{MYA}} * {{NAM}} * ''{{NRU}}'' * ''{{դրոշավորում|Նեպալ}}'' * {{NED}} * ''{{դրոշավորում|Նիդերլանդական Անտիլներ}}'' * {{NZL}} * ''{{NGR}}'' * {{MKD}} * {{NOR}} * ''{{դրոշավորում|Օման}}'' * <s>{{PAK}}</s><!--- PLEASE DO NOT REMOVE PAKISTAN AND LET IT REMAIN STRICKEN BECAUSE OF THE LAST-MINUTE BOYCOTT.---> * {{PLW}} * {{PLE}} * {{PAN}} * ''{{PNG}}'' * ''{{դրոշավորում|Պարագվայ}}'' * {{PER}} * {{PHI}} * {{POL}} * {{POR}} * ''{{դրոշավորում|Պուերտո Ռիկո}}'' * ''{{QAT}}'' * {{ROU}} * {{RWA}} * ''{{SKN}}'' * ''{{LCA}}'' * ''{{VCT}}'' * ''{{SMR}}'' * {{STP}} * {{KSA}} * {{SCO}} * {{SEN}} * {{SRB}} * ''{{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}'' * {{SLE}} * ''{{դրոշավորում|Սինգապուր}}'' * {{SVK}} * ''{{դրոշավորում|Սլովենիա}}'' * {{SOM}} * {{RSA}} * {{KOR}} * {{SSD}} * {{ESP}} * {{SRI}} * {{SUD}} * {{SUR}} * {{SWE}} * {{SUI}} * {{SYR}} * {{TJK}} * {{TAN}} * {{THA}} * {{TLS}} * {{TOG}} * {{TTO}} * {{TUN}} * {{TUR}} * {{TKM}} * {{UGA}} * {{UKR}} * {{UAE}} * {{USA}} * ''{{դրոշավորում|Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ}}'' * {{URU}} * {{UZB}} * {{VEN}} * '''{{VIE}}''' * {{WAL}} * ''{{YEM}}'' * {{ZAM}} * {{ZIM}} {{div col end}} |} ;Նշումներ {{refbegin}} * ''Շեղատառ'' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն բաց մրցաշարին։ * '''Թավատառ''' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն կանանց մրցաշարին։ * Պակիստանը բոյկոտել է միջոցառումը։ {{refend}} == Առաջին տասնյակի արդյունքներ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Անգլիացի Դեյվիդ Հաուելը ցուցաբերել է լավագույն արդյունք, նա 8 հնարավորից վաստակել է 7½։ Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության<ref name="best-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref> * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[Գուկեշ Դոմարաջու]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://chessolympiad.fide.com// Պաշտոնական կայք] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ]] [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ սպորտում]] tm6tqc7m52tszaitfelxx80834qg2ux 8486672 8486653 2022-08-10T17:24:34Z Արարատ Թրվանց 44694 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատի օլիմպիադա}} '''Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադա''', [[ՖԻԴԵ]]-ի կողմից կազմակերպված բաց և կանանց շախմատային մրցաշար, որը տեղի է ունեցել [[Հնդկաստան]]ի [[Չեննայ]] քաղաքում։ Այն իր մեջ ներառել է նաև շախմատի մասսայականացմանն ուղղված տարբեր միջոցառումներ։ Սկզբում մրցաշարը նախատեսված էր անցկացնել [[Խանտի Մանսիյսկ]]ում, որտեղ տեղի է ունեցել 2010 թվականի [[Շախմատային օլիմպիադա 2010|շախմատի օլիմպիադան]], սակայն հետագայում ՖԻԴԵ-ի որոշմամբ մրցաշարի անցկացման վայրը տեղափոխել է [[Մոսկվա]]<ref name="move">{{cite web |url=https://tass.com/sport/1086966 |title=FIDE: 2020 Chess Olympiad to be in Moscow; Khanty-Mansiysk to host opening ceremony |website=tass.com |lang=en |date=5 November 2019 |publisher=TASS|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107022341/https://tass.com/sport/1086966 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադան պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի օգոստոսի 5-17-ը, սակայն [[COVID-19 համավարակ]]ի պատճառով այն հետաձգվել է։ Ուկրաինա ռուսների [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|ներխուժման]] կապակցությամբ ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել Ռուսաստանից մրցաշարերը հանելու հայտարարությամբ<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en|url=https://www.fide.com/news/1598|title=44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia|website=www.fide.com|access-date=2022-02-25|archive-date=2022-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225142939/https://fide.com/news/1598|deadlink=no}}</ref>։ 2022 թվականի մարտի 15-ին [[Շախմատի միջազգային ֆեդերացիա]]ն հանդես է եկել օլիմպիադայի անցկացման վայրի մասին նոր հայտարարությամբ՝ այն առաջին անգամ անցկացվում է [[Հնդկաստան]]ում՝ Չեննայ քաղաքում<ref name="автоссылка2">[https://www.thehindu.com/sport/other-sports/chennai-to-host-chess-olympiad/article65229167.ece Chennai to host Chess Olympiad — The Hindu<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>{{cite web |url=https://sportstar.thehindu.com/chess/chess-olympiad-chennai-july-india-russia-ukraine-war-aicf-fide-sports-news/article38472034.ece |title=Chennai to host first ever Chess Olympiad in India from July 28 |date=12 April 2022 |publisher=Sportstar |access-date=23 July 2022}}</ref>։ Օլիմպիադային մասնակցել է 1733 շախմատիստ, որոնցից 935-ը բաց մրցաշարին, 798-ը՝ կանանց<ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Alphabetical list of players in the Open event |publisher=Chess-results.com }}</ref><ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women |publisher=Chess-results.com }}</ref>։ Մրցաշարի բաց հատվածում հաղթող է ճանաչվել Ուզբեկստանի հավաքականը, որը եղել են մրցաշարի միակ անպարտելի թիմը՝ ութ հաղթանակ, երեք ոչ-ոքի՝ ընդհանուր 19 միավոր<ref>[https://www.fide.com/news/1915 Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad]</ref>։ 19 միավոր է վաստակել նաև երկրորդ տեղը զբաղեցրած [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի հավաքականը]], որը 9-րդ տուրում Ուզբեկստանից կրած պարտության և ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref name="chessbase-final">{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref name="fide-final">{{cite web |url=https://www.fide.com/news/1915 |title=Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad |publisher=FIDE |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref> ։ Օլիմպիադայի բրոնզե մեդալը բաժին է հասել Հնդկաստանի երկրորդ թիմին<ref>[https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 44th Olympiad Chennai 2022 Open]</ref>։ Կանանց մրցաշարում ոսկե մեդալ է նվաճել Ուկրաինայի հավաքականը, որը յոթ հաղթանակից և չորս ոչ-ոքիից հետո վաստակել է 18 միավոր։ Երկրորդ տեղը 18 միավորով գրավել է Վրաստանի հավաքականը, որը ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref>{{cite web |url=https://fide.com/news/1910 |title=Women's Olympiad: Four-way tie on the top with two rounds to go |publisher=FIDE |date=7 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref>։ Հնդկաստանի առաջին թիմը մրցաշարի ընթացքում վաստակել է 17 միավոր և զբաղեցրել երրորդ տեղը։ 17 միավոր են վաստակել նաև Միացյալ Նահանգների և Ղազախստանի հավաքականները, սակայն ավելի ցածր գործակիցների պատճառով զբաղեցրել են համապատասխանաբար չորրորդ և հինգերորդ տեղերը<ref name="best-women">{{cite web |url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref>։ == Քաղաքի ընտրության կանոնակարգ == 2015 թվականի վերջին սկսվել է 44-րդ շախմատային օլիմպիադայի անցկացման վայրի հայտերի ներկայացման ընթացակարգը։ Մրցաշարով հետաքրքրված յուրաքանչյուր քաղաք պետք է մինչև 2016 թվականի մարտի 31-ը հայտ ներկայացներ ՖԻԴԵ-ին։ Հայտերը պետք է համապատասխաներ ՖԻԴԵ֊ի կանոնակարգին<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադայի անցկացման համար հայտ է ներկայացրել Խանտի Մանսիյսկը։ Բացի Խանտի Մանսիյսկից, շախմատի օլիմպիադայի անցկացման համար հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արգենտինայի և Սլովակիայի ազգային ֆեդերացիաները<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Վերջնական որոշումը կայացվել է ՖԻԴԵ-ի 87-րդ կոնգրեսում, որը տեղի է ունեցել 2016 թվականի սեպտեմբերին, Բաքվում․ ՖԻԴԵ-ի այդ ժամանակվա նախագահ [[Կիրսան Իլյումժինով]]ը հավանություն է տվել Խանտի Մանսիյսկի հայտին<ref>{{cite web |url=https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |title=87th FIDE Congress Baku, Azerbaijan General Assembly 11-13 September 2016 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223231/https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url=https://tass.com/sport/899436 |title=Russia to host 2020 World Chess Olympiad |date=13 September 2016 |website=tass.com |publisher=TASS |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223232/https://tass.com/sport/899436 |deadlink=no }}</ref>։ == Խնդիրներ և տարաձայնություններ == === COVID-19 համավարակ === 2019 թվականի նոյեմբերին Համբուրգում տեղի ունեցած ՖԻԴԵ-ի Շախմատի համաշխարհային Գրան-պրիի խաղի բացման արարողության ժամանակ ՖԻԴԵ֊ի նորընտիր նախակահ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարել է, որ շախմատի 44֊րդ օլիմպիադան Խանտի Մանսիյսկից կտեղափոխվի կտեղափոխվի Մոսկվա, ավելին՝ Խանտի-Մանսիյսկում պետք է տեղի ունենար մրցաշարի բացման արարողությունն ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար նախատեսված անդրանիկ խաղերը<ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/top-tournaments-coming-2020-candidates-olympiad |title=High profile tournaments coming in 2020! |author=Andre Schulz |date=23 November 2019 |publisher=ChessBase |access-date=14 February 2020 }}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 24-ին ՖԻԴԵ-ն պաշտոնական հայտարարել է, որ COVID-19 համաճարակի աճման պատճառով օլիմպիադան կհետաձգվի և այն տեղի կունենա 2021 թվականի ամռանը՝ նույն վայրերում<ref>{{cite web |url=https://www.fide.com/news/460 |title=Statement by the FIDE Council regarding the Chess Olympiad |date=24 March 2020 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114410/https://www.fide.com/news/460 |deadlink=no }}</ref><ref name="postponed">{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |title=FIDE Postpones Chess Olympiad To 2021 |author=Peter Doggers |date=24 March 2020 |publisher=[[Chess.com]] |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525083520/https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |deadlink=no }}</ref>։ === Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա === 2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ ռուսական զորքերի Ուկրաինա ներխուժման հաջորդ օրը ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել նոր հայտարաությամբ՝ {{քաղվածք|''ՖԻԴԵ֊ի խորհուրդը որոշել է, որ 44-րդ շախմատային օլիմպիադան, հաշմանդամություն ունեցող շախմատիստների մրցույթը և ՖԻԴԵ-ի կոնգրեսը տեղի չեն ունենա Ռուսաստանում։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի գտնենք օլիմպիադայի կազմակերպիչ երկրին և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրենք ՖԻԴԵ-ի 2022 թվականի կոնգրեսի անցկացման վայրի և ժամկետների մասին։|<ref>[https://www.fide.com/news/1598 44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia]</ref>}} 2022 թվականի մարտի 15-ին ՖԻԴԵ-ն հայտարարել է, որ մրցաշարը տեղի կունենա Հնդկաստանի Չենայ քաղաքում։ Շախմատի միջազգային ֆեդերացիան նաև հավելել է, որ Ռուսաստանի հավաքականը զրկված է օլիմպիադայում հանդես գալու իրավունքից''<ref name="Шахматная олимпиада недосчиталась фигур">{{cite web|title=Шахматная олимпиада недосчиталась фигур|url=https://www.kommersant.ru/doc/5482313|publisher=КоммерсантЪ|date=28 июля 2022}}</ref>։ == Մասնակից թիմեր == Մրցաշարին մասնակցել են 186 ազգային ֆեդերացիա ներկայացնող 188 թիմ, ինչը սահմանել է նոր ռեկորդ։ Հնդկաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, ներկայացրել է երեք թիմ։ Կանանց մրցաշարին մասնակցել են 160 ֆեդերացիա ներկայացնող 162 թիմ<ref>[https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&flag=30 Chess-Results Server Chess-results.com — 44th Olympiad Chennai 2022]</ref>։ Չինաստանի տղամարդկանց և կանանց հավաքականները, որոնք սովորաբար համարվում են ֆավորիտներ, հրաժարվել են մասնակցել մրցաշարին՝ կորոնավիրուսի համաճարակի հետևանքով առաջացած ռիսկերի պատճառով<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5482313 Шахматная олимпиада недосчиталась фигур]</ref>։ {| class="wikitable collapsible" style="width:100%;" |- ! Շախմատի 44-րդ օլիմպիադայի մասնակից թիմեր |- | {{div col|colwidth=17em}} * ''{{AFG}}'' * {{ALB}} * {{ALG}} * {{AND}} * {{ANG}} * {{ARG}} * {{ARM}} * {{ARU}} * {{AUS}} * {{AUT}} * {{AZE}} * {{BAH}} * {{BHR}} * {{BAN}} * {{BAR}} * {{BEL}} * ''{{BER}}'' * {{BHU}} * {{BOL}} * {{BOT}} * {{BRA}} * ''{{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}}'' * ''{{BRU}}'' * {{BUL}} * {{BDI}} * {{CMR}} * {{CAN}} * {{CPV}} * ''{{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}}'' * {{CAF}} * ''{{CHA}}'' * {{CHI}} * {{TPE}} * {{COL}} * {{CMR}} * {{CRC}} * {{CRO}} * {{CUB}} * {{CYP}} * {{CZE}} * ''{{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}}'' * {{DEN}} * {{DJI}} * ''{{DMA}}'' * {{DOM}} * {{ECU}} * {{EGY}} * {{ESA}} * {{ENG}} * {{GNQ}} * {{ERI}} * {{EST}} * {{ETH}} * ''{{FRO}}'' * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GAB}} * {{GAM}} * {{GEO}} * {{GER}} * {{GHA}} * {{GRE}} * {{GUM}} * ''{{դրոշավորում|Գերնսի}}'' * {{GUY}} * ''{{դրոշավորում|Հայիթի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հոնդուրաս}}'' * {{HKG}} * {{HUN}} * {{ISL}} * {{IND}} '''(հյուրընկալող երկիր)''' * {{IND}}-2 * {{IND}}-3 * {{INA}} * {{IRI}} * {{IRQ}} * {{IRL}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{CIV}} * {{JAM}} * {{JPN}} * ''{{դրոշավորում|Ջերսի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հորդանան}}'' * {{KAZ}} * {{KEN}} * {{KOS}} * {{KUW}} * {{KGZ}} * {{LAT}} * {{LBN}} * ''{{դրոշավորում|Լեսոթո}}'' * {{LBR}} * {{LBA}} * ''{{LIE}}'' * {{LTU}} * ''{{LUX}}'' * ''{{MAC}}'' * ''{{դրոշավորում|Մադագասկար}}'' * ''{{դրոշավորում|Մալավի}}'' * {{MAS}} * {{MDV}} * {{MLI}} * {{MLT}} * ''{{դրոշավորում|Մավրիտանիա}}'' * ''{{դրոշավորում|Մավրիկիոս}}'' * {{MEX}} * {{MDA}} * {{MON}} * {{MGL}} * {{MNE}} * ''{{MAR}}'' * {{MOZ}} * {{MYA}} * {{NAM}} * ''{{NRU}}'' * ''{{դրոշավորում|Նեպալ}}'' * {{NED}} * ''{{դրոշավորում|Նիդերլանդական Անտիլներ}}'' * {{NZL}} * ''{{NGR}}'' * {{MKD}} * {{NOR}} * ''{{դրոշավորում|Օման}}'' * <s>{{PAK}}</s><!--- PLEASE DO NOT REMOVE PAKISTAN AND LET IT REMAIN STRICKEN BECAUSE OF THE LAST-MINUTE BOYCOTT.---> * {{PLW}} * {{PLE}} * {{PAN}} * ''{{PNG}}'' * ''{{դրոշավորում|Պարագվայ}}'' * {{PER}} * {{PHI}} * {{POL}} * {{POR}} * ''{{դրոշավորում|Պուերտո Ռիկո}}'' * ''{{QAT}}'' * {{ROU}} * {{RWA}} * ''{{SKN}}'' * ''{{LCA}}'' * ''{{VCT}}'' * ''{{SMR}}'' * {{STP}} * {{KSA}} * {{SCO}} * {{SEN}} * {{SRB}} * ''{{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}'' * {{SLE}} * ''{{դրոշավորում|Սինգապուր}}'' * {{SVK}} * ''{{դրոշավորում|Սլովենիա}}'' * {{SOM}} * {{RSA}} * {{KOR}} * {{SSD}} * {{ESP}} * {{SRI}} * {{SUD}} * {{SUR}} * {{SWE}} * {{SUI}} * {{SYR}} * {{TJK}} * {{TAN}} * {{THA}} * {{TLS}} * {{TOG}} * {{TTO}} * {{TUN}} * {{TUR}} * {{TKM}} * {{UGA}} * {{UKR}} * {{UAE}} * {{USA}} * ''{{դրոշավորում|Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ}}'' * {{URU}} * {{UZB}} * {{VEN}} * '''{{VIE}}''' * {{WAL}} * ''{{YEM}}'' * {{ZAM}} * {{ZIM}} {{div col end}} |} ;Նշումներ {{refbegin}} * ''Շեղատառ'' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն բաց մրցաշարին։ * '''Թավատառ''' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն կանանց մրցաշարին։ * Պակիստանը բոյկոտել է միջոցառումը։ {{refend}} == Առաջին տասնյակի արդյունքներ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Անգլիացի Դեյվիդ Հաուելը ցուցաբերել է լավագույն արդյունք, նա 8 հնարավորից վաստակել է 7½։ Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության<ref name="best-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref> * 1֊ին տախտակ: {{IND}} [[Գուկեշ Դոմարաջու]] 2867 * 2֊րդ տախտակ: {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ: {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ: {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային: {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://chessolympiad.fide.com// Պաշտոնական կայք] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ]] [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ սպորտում]] altz4nmb4pnd7sk6ptdc3gvrimtx7gp 8486908 8486672 2022-08-11T00:03:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատի օլիմպիադա}} '''Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադա''', [[ՖԻԴԵ]]-ի կողմից կազմակերպված բաց և կանանց շախմատային մրցաշար, որը տեղի է ունեցել [[Հնդկաստան]]ի [[Չեննայ]] քաղաքում։ Այն իր մեջ ներառել է նաև շախմատի մասսայականացմանն ուղղված տարբեր միջոցառումներ։ Սկզբում մրցաշարը նախատեսված էր անցկացնել [[Խանտի Մանսիյսկ]]ում, որտեղ տեղի է ունեցել 2010 թվականի [[Շախմատային օլիմպիադա 2010|շախմատի օլիմպիադան]], սակայն հետագայում ՖԻԴԵ-ի որոշմամբ մրցաշարի անցկացման վայրը տեղափոխել է [[Մոսկվա]]<ref name="move">{{cite web |url=https://tass.com/sport/1086966 |title=FIDE: 2020 Chess Olympiad to be in Moscow; Khanty-Mansiysk to host opening ceremony |website=tass.com |lang=en |date=5 November 2019 |publisher=TASS|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107022341/https://tass.com/sport/1086966 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադան պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի օգոստոսի 5-17-ը, սակայն [[COVID-19 համավարակ]]ի պատճառով այն հետաձգվել է։ Ուկրաինա ռուսների [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|ներխուժման]] կապակցությամբ ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել Ռուսաստանից մրցաշարերը հանելու հայտարարությամբ<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en|url=https://www.fide.com/news/1598|title=44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia|website=www.fide.com|access-date=2022-02-25|archive-date=2022-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225142939/https://fide.com/news/1598|deadlink=no}}</ref>։ 2022 թվականի մարտի 15-ին [[Շախմատի միջազգային ֆեդերացիա]]ն հանդես է եկել օլիմպիադայի անցկացման վայրի մասին նոր հայտարարությամբ՝ այն առաջին անգամ անցկացվում է [[Հնդկաստան]]ում՝ Չեննայ քաղաքում<ref name="автоссылка2">[https://www.thehindu.com/sport/other-sports/chennai-to-host-chess-olympiad/article65229167.ece Chennai to host Chess Olympiad — The Hindu<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>{{cite web |url=https://sportstar.thehindu.com/chess/chess-olympiad-chennai-july-india-russia-ukraine-war-aicf-fide-sports-news/article38472034.ece |title=Chennai to host first ever Chess Olympiad in India from July 28 |date=12 April 2022 |publisher=Sportstar |access-date=23 July 2022}}</ref>։ Օլիմպիադային մասնակցել է 1733 շախմատիստ, որոնցից 935-ը բաց մրցաշարին, 798-ը՝ կանանց<ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Alphabetical list of players in the Open event |publisher=Chess-results.com }}</ref><ref>{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=15&turdet=YES&flag=30&zeilen=99999 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women |publisher=Chess-results.com }}</ref>։ Մրցաշարի բաց հատվածում հաղթող է ճանաչվել Ուզբեկստանի հավաքականը, որը եղել են մրցաշարի միակ անպարտելի թիմը՝ ութ հաղթանակ, երեք ոչ-ոքի՝ ընդհանուր 19 միավոր<ref>[https://www.fide.com/news/1915 Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad]</ref>։ 19 միավոր է վաստակել նաև երկրորդ տեղը զբաղեցրած [[Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքական|Հայաստանի հավաքականը]], որը 9-րդ տուրում Ուզբեկստանից կրած պարտության և ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref name="chessbase-final">{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref name="fide-final">{{cite web |url=https://www.fide.com/news/1915 |title=Uzbekistan youngsters surprise winners of 44th Chess Olympiad |publisher=FIDE |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref> ։ Օլիմպիադայի բրոնզե մեդալը բաժին է հասել Հնդկաստանի երկրորդ թիմին<ref>[https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 44th Olympiad Chennai 2022 Open]</ref>։ Կանանց մրցաշարում ոսկե մեդալ է նվաճել Ուկրաինայի հավաքականը, որը յոթ հաղթանակից և չորս ոչ-ոքիից հետո վաստակել է 18 միավոր։ Երկրորդ տեղը 18 միավորով գրավել է Վրաստանի հավաքականը, որը ավելի ցածր գործակիցների պատճառով արժանացել է արծաթե մեդալի<ref>{{cite web |url=https://fide.com/news/1910 |title=Women's Olympiad: Four-way tie on the top with two rounds to go |publisher=FIDE |date=7 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/chess-olympiad-2022-r10 |title=Chennai R10: Uzbekistan and Armenia share the lead, heartbreak for Gukesh |author=Carlos Alberto Colodro |publisher=ChessBase |date=9 August 2022 |access-date=9 August 2022}}</ref>։ Հնդկաստանի առաջին թիմը մրցաշարի ընթացքում վաստակել է 17 միավոր և զբաղեցրել երրորդ տեղը։ 17 միավոր են վաստակել նաև Միացյալ Նահանգների և Ղազախստանի հավաքականները, սակայն ավելի ցածր գործակիցների պատճառով զբաղեցրել են համապատասխանաբար չորրորդ և հինգերորդ տեղերը<ref name="best-women">{{cite web |url=https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Women – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref>։ == Քաղաքի ընտրության կանոնակարգ == 2015 թվականի վերջին սկսվել է 44-րդ շախմատային օլիմպիադայի անցկացման վայրի հայտերի ներկայացման ընթացակարգը։ Մրցաշարով հետաքրքրված յուրաքանչյուր քաղաք պետք է մինչև 2016 թվականի մարտի 31-ը հայտ ներկայացներ ՖԻԴԵ-ին։ Հայտերը պետք է համապատասխաներ ՖԻԴԵ֊ի կանոնակարգին<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Օլիմպիադայի անցկացման համար հայտ է ներկայացրել Խանտի Մանսիյսկը։ Բացի Խանտի Մանսիյսկից, շախմատի օլիմպիադայի անցկացման համար հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արգենտինայի և Սլովակիայի ազգային ֆեդերացիաները<ref>{{cite web |url=https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |title=2020 Chess Olympiad to be held in Khanty-Mansiysk |date=14 September 2016 |website=asertac.az |publisher=AZERTAC|access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223230/https://azertag.az/en/xeber/2020_Chess_Olympiad_to_be_held_in_Khanty_Mansiysk-992328 |deadlink=no }}</ref>։ Վերջնական որոշումը կայացվել է ՖԻԴԵ-ի 87-րդ կոնգրեսում, որը տեղի է ունեցել 2016 թվականի սեպտեմբերին, Բաքվում․ ՖԻԴԵ-ի այդ ժամանակվա նախագահ [[Կիրսան Իլյումժինով]]ը հավանություն է տվել Խանտի Մանսիյսկի հայտին<ref>{{cite web |url=https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |title=87th FIDE Congress Baku, Azerbaijan General Assembly 11-13 September 2016 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223231/https://old.fide.com/images/stories/NEWS_2016/FIDE_News/GA_Agenda_2016/2016_General_Assembly_Minutes_Baku.pdf |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url=https://tass.com/sport/899436 |title=Russia to host 2020 World Chess Olympiad |date=13 September 2016 |website=tass.com |publisher=TASS |access-date=14 February 2020 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109223232/https://tass.com/sport/899436 |deadlink=no }}</ref>։ == Խնդիրներ և տարաձայնություններ == === COVID-19 համավարակ === 2019 թվականի նոյեմբերին Համբուրգում տեղի ունեցած ՖԻԴԵ-ի Շախմատի համաշխարհային Գրան-պրիի խաղի բացման արարողության ժամանակ ՖԻԴԵ֊ի նորընտիր նախակահ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարել է, որ շախմատի 44֊րդ օլիմպիադան Խանտի Մանսիյսկից կտեղափոխվի կտեղափոխվի Մոսկվա, ավելին՝ Խանտի-Մանսիյսկում պետք է տեղի ունենար մրցաշարի բացման արարողությունն ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար նախատեսված անդրանիկ խաղերը<ref>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/top-tournaments-coming-2020-candidates-olympiad |title=High profile tournaments coming in 2020! |author=Andre Schulz |date=23 November 2019 |publisher=ChessBase |access-date=14 February 2020 }}</ref>։ 2020 թվականի մարտի 24-ին ՖԻԴԵ-ն պաշտոնական հայտարարել է, որ COVID-19 համաճարակի աճման պատճառով օլիմպիադան կհետաձգվի և այն տեղի կունենա 2021 թվականի ամռանը՝ նույն վայրերում<ref>{{cite web |url=https://www.fide.com/news/460 |title=Statement by the FIDE Council regarding the Chess Olympiad |date=24 March 2020 |website=fide.com |publisher=FIDE |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511114410/https://www.fide.com/news/460 |deadlink=no }}</ref><ref name="postponed">{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |title=FIDE Postpones Chess Olympiad To 2021 |author=Peter Doggers |date=24 March 2020 |publisher=[[Chess.com]] |access-date=24 March 2020 |archive-date=2020-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525083520/https://www.chess.com/news/view/fide-postpones-chess-olympiad-to-2021 |deadlink=no }}</ref>։ === Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա === 2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ ռուսական զորքերի Ուկրաինա ներխուժման հաջորդ օրը ՖԻԴԵ֊ն հանդես է եկել նոր հայտարաությամբ՝ {{քաղվածք|''ՖԻԴԵ֊ի խորհուրդը որոշել է, որ 44-րդ շախմատային օլիմպիադան, հաշմանդամություն ունեցող շախմատիստների մրցույթը և ՖԻԴԵ-ի կոնգրեսը տեղի չեն ունենա Ռուսաստանում։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի գտնենք օլիմպիադայի կազմակերպիչ երկրին և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրենք ՖԻԴԵ-ի 2022 թվականի կոնգրեսի անցկացման վայրի և ժամկետների մասին։|<ref>[https://www.fide.com/news/1598 44th Chess Olympiad and FIDE Congress will not take place in Russia]</ref>}} 2022 թվականի մարտի 15-ին ՖԻԴԵ-ն հայտարարել է, որ մրցաշարը տեղի կունենա Հնդկաստանի Չենայ քաղաքում։ Շախմատի միջազգային ֆեդերացիան նաև հավելել է, որ Ռուսաստանի հավաքականը զրկված է օլիմպիադայում հանդես գալու իրավունքից''<ref name="Шахматная олимпиада недосчиталась фигур">{{cite web|title=Шахматная олимпиада недосчиталась фигур|url=https://www.kommersant.ru/doc/5482313|publisher=КоммерсантЪ|date=28 июля 2022}}</ref>։ == Մասնակից թիմեր == Մրցաշարին մասնակցել են 186 ազգային ֆեդերացիա ներկայացնող 188 թիմ, ինչը սահմանել է նոր ռեկորդ։ Հնդկաստանը, որպես հյուրընկալող երկիր, ներկայացրել է երեք թիմ։ Կանանց մրցաշարին մասնակցել են 160 ֆեդերացիա ներկայացնող 162 թիմ<ref>[https://chess-results.com/tnr653632.aspx?lan=1&art=0&flag=30 Chess-Results Server Chess-results.com — 44th Olympiad Chennai 2022]</ref>։ Չինաստանի տղամարդկանց և կանանց հավաքականները, որոնք սովորաբար համարվում են ֆավորիտներ, հրաժարվել են մասնակցել մրցաշարին՝ կորոնավիրուսի համաճարակի հետևանքով առաջացած ռիսկերի պատճառով<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5482313 Шахматная олимпиада недосчиталась фигур]</ref>։ {| class="wikitable collapsible" style="width:100%;" |- ! Շախմատի 44-րդ օլիմպիադայի մասնակից թիմեր |- | {{div col|colwidth=17em}} * ''{{AFG}}'' * {{ALB}} * {{ALG}} * {{AND}} * {{ANG}} * {{ARG}} * {{ARM}} * {{ARU}} * {{AUS}} * {{AUT}} * {{AZE}} * {{BAH}} * {{BHR}} * {{BAN}} * {{BAR}} * {{BEL}} * ''{{BER}}'' * {{BHU}} * {{BOL}} * {{BOT}} * {{BRA}} * ''{{դրոշավորում|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}}'' * ''{{BRU}}'' * {{BUL}} * {{BDI}} * {{CMR}} * {{CAN}} * {{CPV}} * ''{{դրոշավորում|Կայմանյան կղզիներ}}'' * {{CAF}} * ''{{CHA}}'' * {{CHI}} * {{TPE}} * {{COL}} * {{CMR}} * {{CRC}} * {{CRO}} * {{CUB}} * {{CYP}} * {{CZE}} * ''{{դրոշավորում|Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն}}'' * {{DEN}} * {{DJI}} * ''{{DMA}}'' * {{DOM}} * {{ECU}} * {{EGY}} * {{ESA}} * {{ENG}} * {{GNQ}} * {{ERI}} * {{EST}} * {{ETH}} * ''{{FRO}}'' * {{FIN}} * {{FRA}} * {{GAB}} * {{GAM}} * {{GEO}} * {{GER}} * {{GHA}} * {{GRE}} * {{GUM}} * ''{{դրոշավորում|Գերնսի}}'' * {{GUY}} * ''{{դրոշավորում|Հայիթի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հոնդուրաս}}'' * {{HKG}} * {{HUN}} * {{ISL}} * {{IND}} '''(հյուրընկալող երկիր)''' * {{IND}}-2 * {{IND}}-3 * {{INA}} * {{IRI}} * {{IRQ}} * {{IRL}} * {{ISR}} * {{ITA}} * {{CIV}} * {{JAM}} * {{JPN}} * ''{{դրոշավորում|Ջերսի}}'' * ''{{դրոշավորում|Հորդանան}}'' * {{KAZ}} * {{KEN}} * {{KOS}} * {{KUW}} * {{KGZ}} * {{LAT}} * {{LBN}} * ''{{դրոշավորում|Լեսոթո}}'' * {{LBR}} * {{LBA}} * ''{{LIE}}'' * {{LTU}} * ''{{LUX}}'' * ''{{MAC}}'' * ''{{դրոշավորում|Մադագասկար}}'' * ''{{դրոշավորում|Մալավի}}'' * {{MAS}} * {{MDV}} * {{MLI}} * {{MLT}} * ''{{դրոշավորում|Մավրիտանիա}}'' * ''{{դրոշավորում|Մավրիկիոս}}'' * {{MEX}} * {{MDA}} * {{MON}} * {{MGL}} * {{MNE}} * ''{{MAR}}'' * {{MOZ}} * {{MYA}} * {{NAM}} * ''{{NRU}}'' * ''{{դրոշավորում|Նեպալ}}'' * {{NED}} * ''{{դրոշավորում|Նիդերլանդական Անտիլներ}}'' * {{NZL}} * ''{{NGR}}'' * {{MKD}} * {{NOR}} * ''{{դրոշավորում|Օման}}'' * <s>{{PAK}}</s><!--- PLEASE DO NOT REMOVE PAKISTAN AND LET IT REMAIN STRICKEN BECAUSE OF THE LAST-MINUTE BOYCOTT.---> * {{PLW}} * {{PLE}} * {{PAN}} * ''{{PNG}}'' * ''{{դրոշավորում|Պարագվայ}}'' * {{PER}} * {{PHI}} * {{POL}} * {{POR}} * ''{{դրոշավորում|Պուերտո Ռիկո}}'' * ''{{QAT}}'' * {{ROU}} * {{RWA}} * ''{{SKN}}'' * ''{{LCA}}'' * ''{{VCT}}'' * ''{{SMR}}'' * {{STP}} * {{KSA}} * {{SCO}} * {{SEN}} * {{SRB}} * ''{{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}'' * {{SLE}} * ''{{դրոշավորում|Սինգապուր}}'' * {{SVK}} * ''{{դրոշավորում|Սլովենիա}}'' * {{SOM}} * {{RSA}} * {{KOR}} * {{SSD}} * {{ESP}} * {{SRI}} * {{SUD}} * {{SUR}} * {{SWE}} * {{SUI}} * {{SYR}} * {{TJK}} * {{TAN}} * {{THA}} * {{TLS}} * {{TOG}} * {{TTO}} * {{TUN}} * {{TUR}} * {{TKM}} * {{UGA}} * {{UKR}} * {{UAE}} * {{USA}} * ''{{դրոշավորում|Ամերիկյան Վիրջինյան կղզիներ}}'' * {{URU}} * {{UZB}} * {{VEN}} * '''{{VIE}}''' * {{WAL}} * ''{{YEM}}'' * {{ZAM}} * {{ZIM}} {{div col end}} |} ;Նշումներ {{refbegin}} * ''Շեղատառ'' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն բաց մրցաշարին։ * '''Թավատառ''' նշված երկրները մասնակցում են օլիմպիադայի միայն կանանց մրցաշարին։ * Պակիստանը բոյկոտել է միջոցառումը։ {{refend}} == Առաջին տասնյակի արդյունքներ == {| class="wikitable" |+ Բաց մրցաշար<ref name="final-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=0&rd=11&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Final Ranking after 11 Rounds |publisher=Chess-results.com}}</ref> ! # !! Երկիր!! Մասնակիցներ!! Միջին<br/>վարկանիշ !! Միավոր !! Բերգերի գործակից |- | {{gold1}}|| '''{{UZB}}''' || '''[[Նոդիրբեկ Աբդուսատորով]], [[Նոդիրբեկ Յակուբոև]] [[Ժավոխիր Սինդարով]], [[Ջահոնգիր Վախիդով]], [[Շամսիդին Վոխիդով]]''' || '''2625''' || '''19''' || '''435.0''' |- | {{silver2}} || {{ARM}} || [[Գաբրիել Սարգսյան]], [[Հրանտ Մելքումյան]], [[Սամվել Տեր-Սահակյան]], [[Մանուել Պետրոսյան]], [[Ռոբերտ Հովհաննիսյան]] || 2642 || 19 || 382.5 |- | {{bronze3}} || {{IND}}-2 || [[Գուկեշ Դոմարաջու]], [[Նիհալ Սարին]], [[Ռամեշբաբու Պրագնանանդհա]], [[Բասկարան Ադհիբան]], [[Ռաունակ Սադհվանի]] || 2649 || 18 || {{CNone}}<!--- PLEASE DO NOT ADD THE TIE-BREAKER SCORE BECAUSE THERE IS NO TIE.---> |- | 4 || {{IND}} || [[Պենտալա Հարիկրիշնա]], [[Սանտոշ Գուջրատի Վիդիտ]], [[Արջուն Էրիգայսի]], [[ Սունիլդուտ Լինա Նարայանան]], [[Կրիշնան Սաշիկիրան]] || 2696 || 17 || 409.0 |- | 5 || {{USA}} || [[Ֆաբիանո Կարուանա]], [[Լևոն Արոնյան]], [[Ուեսլի Սո]], [[Լենիեր Դոմինգես]], [[Սամուել Շանկլանդ]] || 2771 || 17 || 352.0 |- | 6 || {{MDA}} || [[Իվան Սկիցկո]], [[Անդրեյ Մակովեյ]], [[Վլադիմիր Խամիցևիչ]], [[Յուլիան Բալգատ]], [[Դրագոշ Չերեշ]] || 2462 || 17 || 316.5 |- | 7 || {{AZE}} || [[Շահրիար Մամեդյարով]], [[Ռաուֆ Մամեդով]], [[Գադիր Հուսեյնով]], [[Վասիֆ Դուրարբեյլի]], [[Նիջաթ Ազադ օղլի Աբասով]] || 2680 || 16 || 351.5 |- | 8 || {{HUN}} || [[Վիկտոր Էրդյոս]], [[Ֆերենց Բերկես]], [[Թամաշ Բանուս]], [[Գերգեյ Կանտոր]], [[Պետեր Աչ]] || 2607 || 16 || 341.5 |- | 9 || {{POL}} || [[Յան Քշիշտոֆ Դուդա]], [[Ռադոսլավ Վոյտաշեկ]], [[Կացպեր Պերուն]], [[Վոյցեխ Մորանդա]], [[Մատեուշ Բարտել]] || 2683 || 16 || 322.5 |- | 10 || {{LTU}} || [[Թոմաս Լաուրուշաս]], [[Տիտաս Ստրեմավիչուս]], [[Կարոլիս Յուկշտա]], [[Պաուլուս Պուլտինևիչուս]], [[Վալերի Կազակովիչ]] || 2540 || 16 || 297.0 |} Անգլիացի Դեյվիդ Հաուելը ցուցաբերել է լավագույն արդյունք, նա 8 հնարավորից վաստակել է 7½։ Յուրաքանչյուր խաղատախտակի վրա ոսկե մեդալի արժանացած շախմատիստներն ըստ հերթականության<ref name="best-open">{{cite web|url=https://chess-results.com/tnr653631.aspx?lan=1&art=21&flag=30 |title=44th Olympiad Chennai 2022 Open – Board-prizes (Final Ranking after 11 Rounds) |publisher=Chess-results.com}}</ref> * 1֊ին տախտակ։ {{IND}} [[Գուկեշ Դոմարաջու]] 2867 * 2֊րդ տախտակ։ {{IND}} [[Նիհալ Սարին]] 2774 * '''3֊րդ տախտակ։ {{ENG}} [[Դեյվիդ Հաուել]] 2898''' * 4֊րդ տախտակ։ {{UZB}} [[Ջահոնգիր Վախիդով]] 2813 * պահեստային։ {{POL}} [[Մատեուշ Բարտել]] 2778 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://chessolympiad.fide.com// Պաշտոնական կայք] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ]] [[Կատեգորիա:Ընթացիկ իրադարձություններ սպորտում]] bko8b0yy1sbfvdvg8tt8ehzu08uijyi 2 1098646 8487143 8481865 2022-08-11T11:30:02Z Արսեն2013 123952 wikitext text/x-wiki '''Թոմաս Մեխիաս Օսորիո''' ({{lang-es|Tomás Mejías Osorio}}, ), իսպանացի ֆուտբոլիստ «Անկարասպոր» թուրքական ակումբի դարպասապահ։ 2009 թվականի Միջերկրյածովյա խաղերի հաղթող, Իսպանիայի մինչև 20 տարեկանների հավաքականի կազմում։ == Կենսագրություն == 12 տարեկան հասակում Թոմասը սկսել է մարզվել Մդրիդի «Ռեալ»-ի երիտասարդական թիմում։ Մինչ այդ եղել է «Կոսլադա» ակումբ։ 2007/08 մրցաշրջանում Մեխիասը նորամուտ է ունեցել «<nowiki/>[[Ռեալ Մադրիդ Կաստիլիա]]<nowiki/>» ակումբի երկրորդ թիմի կազմում, որը հանդես է եկել Սեգունդե B-ում։ 2011 թվականի մայիսի սկզբին գլխավոր թիմի մարզիչ [[Ժոզե Մոուրինյո|Ժոզե Մոուրինյոն]] որոշում է կայացրել հանգիստ տալ թիմի հիմնական դարպասապահ [[Իկեր Կասիլյաս|Իկեր Կասիլյասին]]։ Մայիսի 10-ին «Ռեալ Մադրիդ» «<nowiki/>[[Խետաֆե (ֆուտբոլային ակումբ)|Խետաֆե]]<nowiki/>» ակումբների մրցախաղում, իսպանացին հանդես է եկել պահեստային դարպասապահ։ Որից հետո, երբ նրանց հակառակորդները բաց են թողել չորս անպատասխան խաղ, Թոհմասը դուրս է եկել փոխարինման [[Անտոնիո Ադան|Անտոնիո Ադանին]]։ Մնացած յոթ րոպեին Մեխիասը պաշտպանել է իր դարպասը В оставшиеся семь минут матча Мехиас сохранил свои ворота в неприкосновенности, чем помог «Реалу» одержать разгромную победу в домашней игре с ''тёмно-синими''<ref>{{Cite web|url=http://soccernet.espn.go.com/report/_/id/301989?cc=5739|title=Madrid make Barca wait|archive-url=https://web.archive.org/web/20121024220017/http://soccernet.espn.go.com/report/_/id/301989?cc=5739|archive-date=2012-10-24|access-date=2011-12-28|deadlink=yes}}</ref>. В сезоне 2011/12 испанский вратарь оказался в заявке команды на первый матч сезона против [[Реал Сарагоса|«Реала Сарагосы»]], но на поле он так и не появился<ref>{{Cite web|url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/en/First_Team/1193040487651/1330065069247/noticia/Convocatoria/Twenty_men_tabbed_for_league_debut.htm|title=Twenty men tabbed for league debut|archive-url=https://web.archive.org/web/20121010211947/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/en/First_Team/1193040487651/1330065069247/noticia/Convocatoria/Twenty_men_tabbed_for_league_debut.htm|archive-date=2012-10-10|access-date=2011-09-01|deadlink=yes}}</ref>. 11 февраля 2014 года на правах аренды до конца сезона Мехиас перешёл в клуб [[Чемпионат Футбольной лиги Англии|английского Чемпионшипа]] [[Мидлсбро (футбольный клуб)|«Мидлсбро»]]<ref>[http://www.gazettelive.co.uk/sport/football/transfer-news/toms-mejas-osorio-boro-sign-6697512 ^ Boro sign Real Madrid goalkeeper Tomás Mejías Osorio on loan] {{Wayback|url=http://www.gazettelive.co.uk/sport/football/transfer-news/toms-mejas-osorio-boro-sign-6697512|date=20140310130424}}, ''Gazette Live'' (11 февраля 2014)</ref>, где воссоединился с бывшим тренером «Реала» [[Каранка, Айтор|Айтором Каранкой]]. 1 марта дебютировал в составе «Боро» в выездной игре против [[Шеффилд Уэнсдей|«Шеффилд Уэнсдей»]] (0:1)<ref>[http://www.bbc.com/sport/0/football/26299961 ^ Sheffield Wednesday 1-0 Middlesbrough] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/sport/0/football/26299961|date=20140307215247}}, ''BBC Sport'' (1 марта 2014)</ref>. 5 января 2017 года Мехиас вернулся в Испанию, перейдя на правах аренды до конца сезона в [[Райо Вальекано|«Райо Вальекано»]], представляющий [[Второй дивизион Испании по футболу|Сегунду]]<ref>[http://www.mundodeportivo.com/futbol/liga-segunda-division/20170105/413128176837/tomas-mejias-cedido-al-rayo.html ^ Tomás Mejías, cedido al Rayo] {{Wayback|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/liga-segunda-division/20170105/413128176837/tomas-mejias-cedido-al-rayo.html|date=20170106153449}}, ''Mundo Deportivo'' (5 января 2017)</ref>, однако сыграл там лишь в 2 встречах. Летом 2018 года на правах свободного агента перешёл в [[Республика Кипр|кипрскую]] [[Омония (футбольный клуб, Никосия)|«Омонию»]], однако, проведя там один сезон, через год вновь вернулся в «Мидлсбро»<ref>[https://www.bbc.com/sport/football/48867949 ^ Tomas Mejias: Middlesbrough re-sign Spanish goalkeeper on two-year deal] {{Wayback|url=https://www.bbc.com/sport/football/48867949|date=20190704231404}}, ''BBC Sport'' (4 июля 2019)</ref>. == Достижения == * Победитель [[Средиземноморские игры|Средиземноморских игр]]: 2009 * Победитель [[Чемпионат Испании по футболу (Сегунда B)|Сегунды B]]: 2011/12 == Примечания == {{примечания}} httd6dcj81ph86nufjw53227kkbgfn0 0 1098945 8487082 8485607 2022-08-11T09:45:56Z 23artashes 2675 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Սեռ]], [[Կատեգորիա:Գենդերային հետազոտություններ]], [[Կատեգորիա:Նույնականություն]], [[Կատեգորիա:Սեռական կողմնորոշում]], [[Կատեգորիա:Մարդու սեռականություն]] wikitext text/x-wiki Գենդեր տերմինը առաջին անգամ սեռականության ոլորտում գործածել է հոգեբան [https://www.encyclopedia.com/psychology/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/stoller-robert-j-1925-1991 Ռոբերտ Ստոլերն] իր «Սեռ և գենդեր»<ref>{{Cite web|url=https://www.perlego.com/book/1505189/sex-and-gender-the-development-of-masculinity-and-femininity-pdf|title=📖[PDF] Sex and Gender by Robert J. Stoller {{!}} Perlego|website=www.perlego.com|language=en|accessdate=2022-08-08}}</ref> անունով աշխատությունում (Ստոլլեր 1968)։ «Գենդեր» բառի գործածման իմաստը «<nowiki/>[[տղամարդկայնության]]<nowiki/>» և «<nowiki/>[[կանացիության]]<nowiki/>» սոցիոմշակութային իմաստները կենսաբանականից առանձնացնելն էր։<blockquote>'''''Գենդերը մարդկանց առնականության և կանացիության ներքին ընկալումն է և փորձը, նաև հասարակական կառուցվածքը, որտեղ սահմանվում են որոշակի վարքագծեր տղամարդկանց և կանանց դերերի համար` կախված պատմությունից, հասարակություններից, մշակույթներից և դասակարգերից։ Գենդերը կապված է հասարակության ակնկալիքների հետ և լոկ կենսաբանական հարց չէ:'''''</blockquote>Գենդերը սահմանվում է [[մշակույթ]]<nowiki/>ով։ Որոշ մշակույթներում [[Տղամարդ|տղամարդուց]] ակնկալվում է, որ նա պետք է լինի զուսպ, ոչ շատախոս, լուրջ, ոչ թեթևաբարո, իսկ այլ մշակույթներում տղամարդուց ակնկալվում է, որ նա, ընդհակառակը, պետք է լինի կրքոտ, վառ արտահայտի իր զգացմունքներն ու հույզերը, խոսելիս շատ ժեստեր գործածի և այլն։ Նույնը և [[կանանց]] նկատմամբ։ Եթե որոշ մշակույթներում կնոջը վերագրվում է միայն ընտանիքի պահպանման և վերատադրման գործառույթը և չի խրախուսվում կարիերա ունենալը, ապա այլ մշակույթներում կնոջ և տղամարդու իրավունքները հավասար են, կանանց վերարտադրողական և սեռական իրավունքները հիմնականում ևս պաշտպանվում են։ Ուստի, կնոջ և տղամարդու գենդերները համընհանուր չեն, դրանք դիտարկվում են յուրաքանչյուր մշակույթի համատեքստում։ '''Գենդերային ինքնությունը'''<ref>{{Cite journal|date=2022-02-04|title=Gender Identity: Definitions, Development of Gender Identity - Usual Patterns, Development of Gender Identity - Unusual Patterns|url=https://emedicine.medscape.com/article/917990-overview}}</ref> այն է, ինչ մենք ունենք մեր մտքում [[Հասարակություն|հասարակության]] մեջ մեր դերի մասին` կին, տղամարդ կամ այլ գենդեր։<blockquote>'''''Գենդերային ինքնությունն''''' անհատի կողմից իր իսկ գենդերի ընկալումն է և անհատական փորձը, որը կարող է համապատասխանել կամ չհամապատասխանել ծննդյան ժամանակ տրված [[Սեռ (կենսաբանություն)|սեռ]]<nowiki/>ին։ Այն սոցիալական ինքնության կատեգորիա է և վերաբերում է անհատի նույնականացմանը որպես տղամարդ, կին կամ այլ գենդեր։</blockquote> [[Կատեգորիա:Սեռ]] [[Կատեգորիա:Գենդերային հետազոտություններ]] [[Կատեգորիա:Նույնականություն]] [[Կատեգորիա:Սեռական կողմնորոշում]] [[Կատեգորիա:Մարդու սեռականություն]] kbn3rimo0abnxlbsovzv01jt028s3fl 0 1098959 8486550 8485591 2022-08-10T13:46:05Z Արարատ Թրվանց 44694 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}} '''Սանդի Յանելլա''' ({{lang-it|''Sandy Iannella''}}, {{ԱԾ}}), [[Իտալացիներ|իտալացի]] [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, [[Իտալիա]]յի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի և «[[Սասուոլո ՖԱ (կանայք)|Սասուոլո]]» թիմի հարձակվող։ Նախկինում խաղացել է «Լիվոռնո»<ref>[http://femminile.football.it/schedasquadra.php?id_squadra=4 Profile] in Football.it</ref>, ապա՝ Ա սերիայում հանդես եկող «Տոռես» և «Կունեո» թիմերում։ Սանդին արձակվել է «Կունեո»-ից այն բանից հետո, երբ այդ թիմն [[Սերիա A (Իտալիա)|Իտալիայի ֆուտբոլի առաջնության]] Ա սերիայում խաղալու իր արտոնագիրը վաճառել է «Յուվենտուս»-ին<ref>{{cite press release|url=http://www.figc.it/Assets/contentresources_2/ContenutoGenerico/32.$plit/C_2_ContenutoGenerico_2538684_StrilloComunicatoUfficiale_lstAllegati_0_upfAllegato.pdf|title=Comunicato Ufficiale N°28/A (2017–18)|date=2 August 2017|access-date=4 August 2017|publisher=Italian Football Federation (FIGC)|language=Italian|archive-url=https://web.archive.org/web/20170802210638/http://www.figc.it/Assets/contentresources_2/ContenutoGenerico/32.$plit/C_2_ContenutoGenerico_2538684_StrilloComunicatoUfficiale_lstAllegati_0_upfAllegato.pdf|archive-date=2 August 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref>։ [[2017 թվական]]ի [[օգոստոսի 7]]-ին նա պայմանագիր է ստորագրել «Սասուոլո»-ի հետ<ref>{{cite press release|url=http://www.sassuolocalcio.it/femminile/2017/08/07/calciomercato-arriva-sandy-iannella/|title=Calciomercato: arriva Sandy Iannella|date=7 August 2017|access-date=14 August 2017|publisher=Sassuolo Calcio Femminile|language=Italian}}</ref>։ Նախքան [[Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ում ընդգրկվելը Սանդի Յանելլան հանդես է եկել մինչև 19 տարեկանների հավաքականի կազմում<ref>[http://www.uefa.com/teamsandplayers/players/player=99268/profile/index.html Profile] in [[UEFA]].com</ref><ref>[https://globalsportsarchive.com/people/soccer/sandy-iannella/194476/ Profile] in Global Sports Archive</ref>։ ==Մարզական նվաճումներ== ;''Տոռես'' թիմի կազմում * Ա սերիայի չեմպիոն <!-- -->2009–10, <!-- -->2010–11, <!-- -->2011–12, <!-- -->2012–13 * Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի գավաթակիր, <!-- -->2007–08, <!-- -->2010–11 * Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի սուպերգավաթակիր, <!-- -->2009, <!-- -->2010, <!-- -->2011, <!-- -->2012, <!-- -->2013 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Յանելլա, Սանդի}} [[Կատեգորիա:Իտալացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Իտալիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] jajaamb6lq6b7g7xg3fh33ploegq6ei 8486552 8486550 2022-08-10T13:48:32Z Արարատ Թրվանց 44694 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}} '''Սանդի Յանելլա''' ({{lang-it|''Sandy Iannella''}}, {{ԱԾ}}), [[Իտալացիներ|իտալացի]] [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, [[Իտալիա]]յի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի և «[[Սասուոլո ՖԱ (կանայք)|Սասուոլո]]» թիմի հարձակվող։ Նախկինում խաղացել է «Լիվոռնո»<ref>[http://femminile.football.it/schedasquadra.php?id_squadra=4 Profile] in Football.it</ref>, ապա՝ Ա սերիայում հանդես եկող «Տոռես» և «Կունեո» թիմերում։ Սանդին արձակվել է «Կունեո»-ից այն բանից հետո, երբ այդ թիմն [[Սերիա A (Իտալիա, կանայք)|Իտալիայի ֆուտբոլի առաջնության Ա սերիայում]] խաղալու իր արտոնագիրը վաճառել է «Յուվենտուս»-ին<ref>{{cite press release|url=http://www.figc.it/Assets/contentresources_2/ContenutoGenerico/32.$plit/C_2_ContenutoGenerico_2538684_StrilloComunicatoUfficiale_lstAllegati_0_upfAllegato.pdf|title=Comunicato Ufficiale N°28/A (2017–18)|date=2 August 2017|access-date=4 August 2017|publisher=Italian Football Federation (FIGC)|language=Italian|archive-url=https://web.archive.org/web/20170802210638/http://www.figc.it/Assets/contentresources_2/ContenutoGenerico/32.$plit/C_2_ContenutoGenerico_2538684_StrilloComunicatoUfficiale_lstAllegati_0_upfAllegato.pdf|archive-date=2 August 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref>։ [[2017 թվական]]ի [[օգոստոսի 7]]-ին նա պայմանագիր է ստորագրել «Սասուոլո»-ի հետ<ref>{{cite press release|url=http://www.sassuolocalcio.it/femminile/2017/08/07/calciomercato-arriva-sandy-iannella/|title=Calciomercato: arriva Sandy Iannella|date=7 August 2017|access-date=14 August 2017|publisher=Sassuolo Calcio Femminile|language=Italian}}</ref>։ Նախքան [[Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ում ընդգրկվելը Սանդի Յանելլան հանդես է եկել մինչև 19 տարեկանների հավաքականի կազմում<ref>[http://www.uefa.com/teamsandplayers/players/player=99268/profile/index.html Profile] in [[UEFA]].com</ref><ref>[https://globalsportsarchive.com/people/soccer/sandy-iannella/194476/ Profile] in Global Sports Archive</ref>։ ==Մարզական նվաճումներ== ;''Տոռես'' թիմի կազմում * Ա սերիայի չեմպիոն <!-- -->2009–10, <!-- -->2010–11, <!-- -->2011–12, <!-- -->2012–13 * Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի գավաթակիր, <!-- -->2007–08, <!-- -->2010–11 * Իտալիայի կանանց ֆուտբոլի սուպերգավաթակիր, <!-- -->2009, <!-- -->2010, <!-- -->2011, <!-- -->2012, <!-- -->2013 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Յանելլա, Սանդի}} [[Կատեգորիա:Իտալացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Իտալիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] snnjv08glum5bvpnnzt8c44ugavq5ux 0 1098968 8486597 8485586 2022-08-10T15:23:11Z Ապատ63 36683 /* Սիլոսների տեսակներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}}[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|մինի|300x300փքս|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]]:]] [[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|մինի|300x300փքս|[[Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա:]] '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս === Աշտարակային սիլոս === Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ կոնվեյերների մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|ձախից|մինի|2015 թվականին կառուցվող բետոնե սիլոս]] === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռյին սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] nyp1ne9m5vyvhj5sk7d5ugursjm8acw 8486606 8486597 2022-08-10T15:36:31Z Ապատ63 36683 /* Սիլոսների տեսակներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} [[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|մինի|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ]] [[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|մինի|300x300փքս|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]]:]] [[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|մինի|300x300փքս|[[Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա:]] '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս === Աշտարակային սիլոս === Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|ձախից|մինի|2015 թվականին կառուցվող բետոնե սիլոս]] === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռյին սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] ln522oviqva9cegijaured772uzanc0 8486630 8486606 2022-08-10T16:31:52Z Ապատ63 36683 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>'''Վերնագիր'''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|184px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռյին սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] hfm7vqo8y69yq6js3m1mxm9highywlr 8486669 8486630 2022-08-10T17:22:22Z Ապատ63 36683 /* Ռազմական օգտագործման սիլոսներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>'''Վերնագիր'''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|184px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ <gallery caption="" class="center"> <!-- Listed alphabetically by state, then town --> File:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|[[Percy Hobson (athlete)|Percy Hobson]] Park water tower, [[Bourke, New South Wales]], Australia (2021). File:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|[[Thallon, Queensland]], Australia (2021). File:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|[[Yelarbon]], Queensland, Australia (2019). File:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|[[Coonalpyn, South Australia]], Australia (2018). File:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|[[Brim, Victoria]], Australia (2015). File:Rosebery Silo Art 001.JPG|[[Rosebery, Victoria]], Australia (2018). File:Tungamah Silo Art2.jpg|[[Tungamah]], Victoria, Australia (2019). File:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|thumb|Kantola Biscuit Factory, [[Hämeenlinna]], [[Finland]] (2019). </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] 15ffz3exez21uug4wlnyl5vyilx07k4 8486673 8486669 2022-08-10T17:24:42Z Ապատ63 36683 /* Սիլո արվեստ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>'''Վերնագիր'''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|184px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === <gallery caption="" class="center"> <!-- Listed alphabetically by state, then town --> File:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|[[Percy Hobson (athlete)|Percy Hobson]] Park water tower, [[Bourke, New South Wales]], Australia (2021). File:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|[[Thallon, Queensland]], Australia (2021). File:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|[[Yelarbon]], Queensland, Australia (2019). File:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|[[Coonalpyn, South Australia]], Australia (2018). File:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|[[Brim, Victoria]], Australia (2015). File:Rosebery Silo Art 001.JPG|[[Rosebery, Victoria]], Australia (2018). File:Tungamah Silo Art2.jpg|[[Tungamah]], Victoria, Australia (2019). File:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|thumb|Kantola Biscuit Factory, [[Hämeenlinna]], [[Finland]] (2019). </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] q5n5oywcbf40kx91xqmwf2emaog152e 8486687 8486673 2022-08-10T17:47:37Z Ապատ63 36683 /* Պատկերասրահ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «<nowiki/>[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռների սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>'''Վերնագիր'''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|184px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի|Չիլիում]]]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված նյութը անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման նյութը կարող է փոշիացված լինել, որպես սերմերի միջուկ կամ որպես եգիպտացորեն: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և կարող է ավելի հեշտ բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ պարունակում են սնամեջ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռ, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր գործընթացների միջոցով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների լայն տեսականիով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծական և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկ փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել են»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսները ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինությունները և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Դրանք պատրաստ վիճակում պահում էին հրամանի դեպքում [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռները]] արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների շնորհիվ՝ միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === <gallery class="center"> Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|Յելրբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] d9ygh7qt969zkfhjvycr09g39paqcth 8486706 8486687 2022-08-10T18:23:52Z Ապատ63 36683 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|184px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|250x250փքս|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg||կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] fordfxag2ng174g2tjd4b91yvrpa6ar 8486708 8486706 2022-08-10T18:28:01Z Ապատ63 36683 /* Պարկային սիլոս */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg||կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] nuzfk7q5ouo69azsxju5zx2zhxiuxxl 8486717 8486708 2022-08-10T18:39:51Z Ապատ63 36683 /* Պատկերասրահ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազանքի» դարաշրջանը: Ունի նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] a051u39z6ux0u3bjheo5m2nj3a4dytw 8486777 8486717 2022-08-10T19:31:53Z Ապատ63 36683 /* Սիլո արվեստ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազատեսության ժամանակների» (Dream Time) ասպելաբանական դարաշրջանը: Կա նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] 3vla4thb4o6u2fo38z16f6raz9q6zqm 8486800 8486777 2022-08-10T19:53:40Z Ապատ63 36683 /* Սիլո արվեստ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի Մոնտո քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Այնտեղի «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի երեք տարբեր պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և ասպելաբանական՝ «Երազատեսության ժամանակների» (Dream Time) դարաշրջանը: Կա նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] nv79yyobpvvwmqguynfflsw8fkxmo2k 8486807 8486800 2022-08-10T20:02:00Z Ապատ63 36683 /* Սիլո արվեստ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա<ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/giant-mural-of-new-zealands-prime-minister-unveiled-in-australia-2041860|title=Giant Mural Of New Zealand's Prime Minister Unveiled In Australia|website=NDTV.com|accessdate=2022-08-10}}</ref>, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի [[Մոնտո (Քվինսլենդ)|Մոնտո]] քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազների» դարաշրջանը: Կա նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] tl14osyc9gnra3ibo9m37v9xkwijkna 8486809 8486807 2022-08-10T20:05:48Z Ապատ63 36683 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]]): Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար: Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար: Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի: Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից: Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով: Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ: Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի: === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը: Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը: Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով: Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ: === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը: Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով: Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին: Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք: Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս: Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ: == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը: Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար: Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում: Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում: Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]: ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>: 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>: Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա<ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/giant-mural-of-new-zealands-prime-minister-unveiled-in-australia-2041860|title=Giant Mural Of New Zealand's Prime Minister Unveiled In Australia|website=NDTV.com|accessdate=2022-08-10}}</ref>, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի [[Մոնտո (Քվինսլենդ)|Մոնտո]] քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան: Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազների» դարաշրջանը: Կա նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] dokchw26d2vot3pig2xsl0z7cvvnpi6 8486902 8486809 2022-08-11T00:01:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Կառույց|նկարագրություն=Հացահատիկի պողպաե բունկերներ Ռալսում, Տեխաս, ԱՄՆ}} '''Սիլոս''' կամ '''սիլո''' (հունարեն σιρός – ''սիրոս'', «[[Հատիկաընդեղեն բույսեր|հատիկ]] պահելու փոս»), սորուն նյութերը<ref>{{Cite web|url=https://practicalmaintenance.net/wp-content/uploads/Maintenance-of-Ash-Handling-Plants-and-Pneumatic-Conveying-Systems.pdf|title=Maintenance of Ash Handling Plants and Pneumatic Conveying Systems}}</ref> պահելու կառույց։ Սիլոսները [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ օգտագործվում են ֆերմենտացված կերեր պահելու համար, որը հայտնի է որպես [[սիլոս]] (չշփոթել հատիկեղենի ամբարի հետ, որն օգտագործվում է հացահատիկ պահելու համար)։ Սիլոսները սովորաբար օգտագործվում են հացահատիկի, [[Ածուխ|ածխի]], [[Ցեմենտ|ցեմենտի]], տեխնիկական ածխածնի, փայտի տաշեղների, սննդամթերքի և թեփի զանգվածային պահեստավորման համար։ Այսօր լայնորեն կիրառվում են երեք տեսակի սիլոսներ՝ աշտարակային սիլոսներ, բունկերային սիլոսներ և պարկերի սիլոսներ։ == Սիլոսների տեսակներ == Կան տարբեր տեսակի սիլոսներ՝ ըստ դրանց պահպանման տեսակի կամ օգտագործման։ * Աշտարակային սիլոս * Բունկերային սիլոս * Պարկային սիլոս * Հրթիռային սիլոս {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:Silos_im_Rheinhafen_Karlsruhe.jpg|կենտրոն|154px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Silos,_Acatlán,_Hidalgo,_México,_2013-10-11,_DD_02.JPG|կենտրոն|374px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Plokštinė missile base, the dome covering missile silo, 2019.jpg|կենտրոն|274px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Port_Giles_silos.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Ցեմենտի պահեստավորման համար նախատեսված կոնաձև սիլոսներ | align="center"|Հացահատիկային բույսեր|Հացահատիկային]] սիլոսներ Ակատլանում, [[Իդալգո (նահանգ)|Հիդալգո]], Մեքսիկա | align="center"|Հարթ հրթիռային սիլոսներ՝ դրանք ծածկող գմբեթներով<br>այժմ՝ Սառը պատերազմի թանգարան [[Պլունգե]]ում, [[Լիտվա]]) | align="center"|Հացահատիկի սիլոսներ Պորտ Ջայլսում, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]] |} === Աշտարակային սիլոս === [[Պատկեր:Silo_construction.jpg|աջից|317x317px|մինի|Բետոնե սշտարակային սիլոս]] Պահեստավորման համար նախատեսված առավել տարածված սիլոսներն [[Աշտարակ (կառույց)|աշտարակային]] սիլոսներն են. Դրանք [[Գլան|գլանաձև]] են, սովորաբար 10-ից 90 ֆտ (3-ից 27 մ) տրամագծով և 30-ից 275 ֆտ (10-ից 90 մ) բարձրությամբ, ընդ որում մոնոլիտ և վեր խոյացող բետոնե սիլոսներն ավելի մեծ տրամագծով և բարձրությամբ սիլոսներ են։ Նրանք կարող են պատրաստվել տարբեր նյութերից՝ օգտագործելով [[Փայտ|փայտե]] տակառատախտակներ, [[Երկաթբետոն|բետոնե]] ձողեր, ձուլածո բետոն և պողպատե վահանակներ, որոնք ամեն մեկն իր առավելությունն ունի ըստ արժեքի, ամրության և հերմետիկության։ Հացահատիկի, ցեմենտի և փայտի տաշեղները պահող սիլոսները սովորաբար բեռնաթափվում են օդաճնշման խողովակներով կամ փողրակ-փոխադրիչներով (շնեկներով)։ Սիլոսային պահոցները կարող են բեռնաթափվել երկաթուղային վագոնների, բեռնատարների կամ [[Հոսքային գիծ|կոնվեյերների]] մեջ։ Աշտարակային սիլոսի հեղինակն է ամերիկացի գիտնական Ֆրանկլին Հիրամ Քինգը 1890-ական թվկաններին, [[Վիսկոնսին|Վիսկոնսինում]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dot.state.mn.us/culturalresources/docs/crunit/vol3.pdf|title=Historic Context Study of Minnesota Farms, 1820-1960: Vol 3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=VD4nAQAAMAAJ&pg=PA15&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false|title=The Construction of Silos|last=King|first=Franklin Hiram|date=1891|publisher=University of Wisconsin, Agricultural Experiment Station|language=en}}</ref>։ === Բունկերային սիլոս === [[Պատկեր:Bunker_Silo.jpg|մինի|225x225px|Շաքար պահելու բունկերային սիլոս [[Չիլի]]ում|ձախից]] Բունկերային սիլոսները սովորաբար բետոնե պատերով [[Խրամատ|խրամատներ]] են, որոնք լցվում և սեղմվում են տրակտորների և բեռնատար մեքենաների միջոցով ([[սիլոսացում]])։ Դրանք թանկ չեն, և դրանք հարմար են շատ մեծ գործառնությունների համար։ Լցված խրամատը ծածկում են բրեզենտով՝ հերմետիկորեն փակելու համար, որից հետո տրակտորներ և բեռնատարներ են անցնում դրանք սեղմելու համար։ Բունկերային սիլոսները գնդաձև են և ունեն խողովակ, որով սնունդը տեղափոխվում է վերամշակող գործարան։ === Պարկային սիլոս === [[Պատկեր:Wrapped_bales_3235.jpg|մինի|Պահետավորված հյութալի կեր հերմետիկ տուկերով|193x193փքս]] Պարկային սիլոսները ամուր պլաստիկ խողովակներ են, սովորաբար մոտ 8-ից 12 ֆուտ (2,4-ից 3,6 մ) տրամագծով և փոփոխական երկարությամբ՝ ըստ պահեստավորվող նյութի քանակի։ Դրանք փաթեթավորվում են այդ նպատակով պատրաստված մեքենայի միջոցով և ամրացվում են երկու ծայրերից։ Դրանք բեռնաթափվում են տրակտորով և բեռնատար կամ մինի բեռնիչ մեքենաներով։ Պարկը լցվելուն պես ամրացվում է երկու կողմից։ Պարկային սիլոսները պահանջում են փոքր կապիտալ ներդրումներ։ Դրանք կարող են օգտագործվել որպես ժամանակավոր միջոց, երբ բերքի աճի կամ բերքահավաքի պայմանները պահանջում են ավելի շատ տարածք, թեև որոշ տնտեսություններ դրանք օգտագործում են ամեն տարի։ === Ամբար === [[Պատկեր:Silo_27_types.JPG|մինի|Այս սիլոսում ավազի և մանրախիճի 27 տարբերակ կա: [[Կոպենհագեն]], [[Դանիա]]|195x195փքս]] Ամբարը<ref>{{cite web|url=http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|title=GRAIN SYSTEMS INC. {{!}} Farm Grain Storage Bins|website=www.grainsystems.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201224420/http://www.grainsystems.com/farm/storage/farmgrainbins.php|archive-date=2011-12-01|url-status=dead}}</ref> սովորաբար շատ ավելի կարճ է, քան սիլոսը, և սովորաբար օգտագործվում է չոր նյութեր պահելու համար, ինչպիսիք են ցեմենտը կամ հացահատիկը։ Հացահատիկը հաճախ չորացվում է հացահատիկի չորանոցում նախքան ամբարում պահելը<ref>{{Cite web|url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-grain-dryer.htm|title=What is a Grain Dryer? (With pictures)}}</ref>։ Ամբարները կարող են լինել կլոր կամ քառակուսի, բայց կլոր կոնտեյներները, որպես կանոն, ավելի հեշտ է դատարկել՝ անկյունների բացակայության պատճառով, որպեսզի պահեստավորված հումքն անկյուններում չմնա և չբորբոսնի։ Պահեստավորման հումքը կարող է փոշիացված լինել, օրինակ՝ սերմերի միջուկը կամ եգիպտացորենը։ Պահպանվող նյութի չոր բնույթի պատճառով այն ավելի թեթև է, քան [[Սիլոս|սիլոսը]] և ավելի հեշտությամբ կարելի է բեռնաթափվել ամբարի հատակին հարմարեցված հացահատիկի բեռնաթափիչներով։ Բերքահավաքից հետո չորացումը հեշտացնելու համար հացահատիկի որոշ ամբարներ լինում են սնամեջ՝ ծակոտկեն կամ պաշտպանիչ կենտրոնական լիսեռով, որը թույլ է տալիս օդի ավելի հեշտ ներթափանցումը պահեստավորված հացահատիկի մեջ։ === Պլաստիկ սիլոս === [[Պատկեր:Plastic_grain_bins_for_farm_operations.jpg|մինի|Պլաստիկ հացահատիկի սիլոսների տեսականի, որոնք արտադրվել են Buffer Valley Industries-ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://buffervalley.com/|title=Buffer Valley Industries {{!}} Grain Bins {{!}} Farm Storage|language=en-CA|accessdate=2022-08-10}}</ref> [[Սասկաչևան (նահանգ)|Սասկաչևանում]], [[Կանադա]]|197x197փքս]] Պլաստիկ սիլոսները, որոնք նաև հայտնի են որպես ձագարաձև հատակով ռեզերվուարներ, արտադրվում են տարբեր տխնոլոգիաներ կիրառելով, ինչպիսիք են՝ ճնշմամբ, ռոտացիոն կամ փչելով կաղապարումը։ Դրանք պատրաստվում են պոլիէթիլենային պլաստմասսաների տարբեր տեսակներով։ Սիլոսները թեթև են և փոքր ծավալով պահեստավորման մեծ հնարավորություն են տալիս անասնաբուծությամբ և հացահատիկի արտադրությամբ զբաղվող ֆերմերներին։ Թեթև քաշը և մատչելիությունը պլաստիկ սիլոսները դարձնում են ավանդական պողպատե սիլոսների համեմատ հիանալի այլընտրանք։ Ի տարբերություն հյուսվածքային սիլոսների, որոնցում հավանական է, որ «հացահատիկը փտի և վնասատուները վնասեն, ինչը շատ ֆերմերների հիասթափեցրել է»<ref name=":0" />, պլաստիկ սիլոսներն ավելի ապահով են՝ պահելով հացահատիկը թարմ և անվնաս։ Դրանք կարող են նախագծված լինել որպես անշարժ ձագարաձև բունկերներ կամ շարժական տարաներ։ == Ռազմական օգտագործման սիլոսներ == === Հրթիռային սիլոսներ === Հրթիռային սիլոս կամ հրթիռային հոր անվանում են այն կիսաստորգետնյա կառույցները, որտեղ պահում են [[Հրթիռային զենք|հրթիռային զինատեսակներ]], որոնց նպատակը և դիզայնը համապատասխանում է [[Բալիստիկ հրթիռ|բալիստիկ հրթիռների]] արձակմանը։ Հրթիռային սիլոսները մի տեսակ զրահապատ հենակետեր են՝ [[Միջուկային զենք|միջուկային]] հարձակմանը դիմակայելու համար նախատեսված զենքերը պահելու նպատակով։ 1960-1970-ական թվականներին զանգվածաբար կառուցվել են նման շինություններ և արժեն միլիոնավոր դոլարներ։ Այդ հորերում պատրաստ վիճակում պահում էին [[Միջմայրցամաքային հրթիռ|միջմայրցամաքային հրթիռներ]]՝ հրամանի դեպքում արագ գործի դնելու համար։ Այդ հորերում անձնակազմի համար նախատեսված էին լոգասենյակներ և ննջասենյակներ, և հսկիչները փոխվում էին 24 ժամը մեկ։ Պատերազմի ժամանակ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում այս միջուկային սիլոսները մոտ 82-ն էին, հիմնականում՝ անապատներում։ Հետագայում այդ պարիսպները «ենթադրաբար ապամոնտաժվել» են Միացյալ Նահանգների կողմից՝ ըստ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ի հետ պայմանավորվածությունների, միջուկային պատերազմի շունչը նվազեցնելու ակնկալիքով, և այդ սիլոսներից մի քանիսն այժմ [[Թանգարան|թանգարաններ]] են։ == Սիլո արվեստ == Սիլո արվեստը («Silo art») վերջերս և հստակ ավստրալական արվեստի շարժում է, որը սկսվել է 2015 թվականին [[Արևմտյան Ավստրալիա (նահանգ)|Արևմտյան Ավստրալիայի]] Նորթամ քաղաքում։ Սիլոսները սովորաբար զարդարված են ամենատարբեր թեմաներով հսկայական [[Որմնանկարչություն|որմնանկարներով]]։ ''Ավստրալական սիլո արվեստի արահետում'' ներկայացված են սիլո արվեստի 35 օրինակ 2020 թվականի դրությամբ, որոնց թիվն աճում է<ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/|title=Australia's Ultimate Road Trip|date=29 January 2020|website=Australian Silo Art Trail|access-date=1 February 2020}}</ref>։ 2021 թվականի դրությամբ շարունակվում է իրավական պայքար է գնում «սիլո արվեստի արահետ» տերմինի օգտագործման հետ կապված. [[Վիկտորիա (նահանգ)|Վիկտորիա նահանգում]] Yarriambiack Shire խորհուրդը փորձում է [[Ապրանքանիշ|ապրանքային նշանը]] գրանցել 2017 թվականից, իսկ GrainCorp-ը՝ Ավստրալիայի հացահատիկային խոշորագույն վաճառողը, դեմ է այդ մենաշնորհին՝ ասելով, որ տերմինը պետք է օգտագործվի շատ խորհուրդների համար<ref>{{cite news|last=Fuller|first=Kelly|title='Silo art trail' trademark battle over who owns the right to use phrase|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=8 February 2021|url=https://www.abc.net.au/news/2021-02-09/who-should-own-the-phrase-silo-art-trail/13130398|access-date=23 May 2021}}</ref>։ Բազմաթիվ շրջկենտրոնների հին [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|ջրային աշտարակները]] նույնպես զարդարված են սիլո արվեստով<ref>{{cite web|url=https://glamadelaide.com.au/the-ultimate-guide-to-south-australias-regional-silo-art-more/|title=The Ultimate Guide To South Australia's Regional Silo Art (& More!)|last=Schneider|first=Grace|date=3 May 2018|website=Glam Adelaide|access-date=1 February 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.australiansiloarttrail.com/water-tower-art|title=Australian Water Tower Art|website=Australian Silo Art Trail|access-date=23 May 2021}}</ref>։ [[Մելբուռն|Մելբուրնում]] սիլոյի վրա Նոր Զելանդիայի վարչապետ [[Ջասինդա Արդերն|Ջասինդա Արդերնի]] հսկայական պատկերը, որը գրկել է մահմեդական կնոջը, խորհրդանշական պատկեր է, որը տարածվել է աշխարհով մեկ 2019 թվականին [[Հրաձգություն Քրայստչերչի մզկիթում|Քրայսթչերչ մզկիթի հարձակումներից]] հետո. Այն նկարվել է արվարձանում գտնվող Թինինգ փողոցի 75 ոտնաչափ (23 մ) սիլոյի վրա<ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/giant-mural-of-new-zealands-prime-minister-unveiled-in-australia-2041860|title=Giant Mural Of New Zealand's Prime Minister Unveiled In Australia|website=NDTV.com|accessdate=2022-08-10}}</ref>, այն բանից հետո, երբ [[Քրաուդֆանդինգ|քրաուդֆանդինգի]] միջոցով մեկ օրում հավաքվել է 11,000 [[Ավստրալիական դոլար|A$]]<ref>{{cite news|last=Noonan|first=Andie|title='Beacon of tolerance': Jacinda Ardern mural set for silo in Melbourne suburb|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=23 April 2019|url=https://www.abc.net.au/news/2019-04-23/jacinda-ardern-mural-for-melbourne-brunswick-silo-christchurch/11038584|access-date=1 February 2020}}</ref>։ [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդի]] Հյուսիսային Բերնեթ շրջանի [[Մոնտո (Քվինսլենդ)|Մոնտո]] քաղաքը զբոսաշրջության քարտեզի վրա է դրվել որպես Ավստրալիայի ամենահյուսիսային սիլոյի արվեստի ինստալյացիան։ Նրա «Երեք լուսին» սիլոսները պատկերում են անցյալի մի քանի պատմություններ, այդ թվում՝ [[Ոսկու արդյունաբերություն|ոսկու արդյունահանման]], [[Գյուղատնտեսական կենդանիներ|անասունների]] հավաքման և «Երազների» դարաշրջանը։ Կա նաև որմնանկար [[Ջրհան աշտարակներ և ջրամբարներ|հին ջրաշտարակի]] վրա<ref>{{cite news|title=Queensland town of Monto using silo art to draw tourists and tell stories about its heritage|newspaper=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|first=Johanna|last=Marie|date=14 July 2020|url=https://www.abc.net.au/news/2020-07-15/monto-silo-art-most-northern-on-trail/12451612|access-date=16 July 2020}}</ref>։ === Պատկերասրահ === {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="25%"|[[Պատկեր:Coonalpyn Silo Art 004.jpg|կենտրոն|320px]] | width="20%"|[[Պատկեր:AU-NSW-Bourke-Percy Hobson mural-2021.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Yelarbon silos IMG 20190607 114008.jpg|կենտրոն|174px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Thallon silo art - The Watering Hole, 2021, 03.jpg|կենտրոն|320px]] |- | align="center"|Կունալպին, [[Հարավային Ավստրալիա (նահանգ)|Հարավային Ավստրալիա]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Պերսի Հոբսոն պարկի ջրային աշտարակ, Բուրկ, [[Նոր Հարավային Ուելս (նահանգ)|Նոր Հարավային Ուելս]] | align="center"|Յելարբոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Թալլոն, [[Քվինսլենդ (նահանգ)|Քվինսլենդ]], Ավստրալիա (2021) |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ <center>''''''</center> | width="20%"|[[Պատկեր:MG 2268 Silo art-crop-1920px.jpg|կենտրոն|244px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Rosebery Silo Art 001.JPG|կենտրոն|294px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Tungamah Silo Art2.jpg|կենտրոն|254px]] | width="25%"|[[Պատկեր:Kantola biscuit factory silos with artwork.jpg|կենտրոն|284px]] |- | align="center"|Բրիմ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2015) | align="center"|Ռոսբերի, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2018) | align="center"|Տունգամահ, [[Վիկտորիա (նահանգ)]], Ավստրալիա (2019) | align="center"|Կանտոլայի թխվածքաբլիթների գործարան,, Համինլինա, [[Ֆինլանդիա]] (2019) |} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} {{ՎՊԵ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]] [[Կատեգորիա:Աշտարակներ]] [[Կատեգորիա:Շենքեր և կառույցներ]] [[Կատեգորիա:Լոգիստիկա]] [[Կատեգորիա:Տեխնիկական անոթներ]] [[Կատեգորիա:Քաղաքացիական ճարտարագիտություն]] [[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական տեխնիկա]] [[Կատեգորիա:Ագրոտեխնիկա]] dje7s0kcq97gqthblu09hkpgu5n7n0s 0 1098985 8487083 8485576 2022-08-11T09:46:09Z 23artashes 2675 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Ճամայկայի մշակույթ]], [[Կատեգորիա:Խոհանոց ըստ երկրի]] wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Ackee and Saltfish.jpg|մինի|Ակի և աղած ձուկ՝ Ճամայկայի ազգային ուտեստ ակի մրգից և աղած ձուկից]] '''Ճամայկայի խոհանոց''', [[Ճամայկա|Ճամայկայի]] խոհանոցը ներառում է խոհարարական տեխնիկայի, համերի և համեմունքների խառնուրդ, որոնք բերվել են կղզում բնակեցված ամերիկացի հնդկացիների, աֆրիկացիների, իռլանդացիների, բրիտանացիների, ֆրանսիացիների, պորտուգալացիների, իսպանացիների, հնդկացիների, չինացիների և մերձավորարևելցիների կողմից։ Ճամայկայի խոհանոցը հարստացել է արևադարձային Հարավարևելյան Ասիայից կղզի բերված գյուղատնտեսական մշակաբույսերով և ապրանքներով։ Տեղական խոհանոցն ունի նաև ծովամթերքի, արևադարձային [[Միրգ|մրգերի]] և մսամթերքի լայն ընտրանի։ Ճամայկայի որոշ ճաշատեսակներ այլ երկրներից կղզի բերված տարբերակներ են։ Դրանք հաճախ փոփոխվում են՝ ներառելով տեղական արտադրանքը և համեմունքները։ Մյուսները նոր են կամ խառը և զարգացած են տեղում։ Ճամայկայի հայտնի ճաշատեսակները ներառում են այծով կարի, տապակած պելմենիներ, ինչպես նաև աքի և աղած ձուկ։ Հայտնի են ճամայկայական կարկանդակներ կամ կարկանդակներ, տարբեր խմորեղեն, հաց և խմիչքներ։ Ճամայկայի խոհանոցը տարածվեց արտագաղթողների հետ, հատկապես 20-րդ դարում, կղզուց այլ երկրներ, քանի որ ճամայկացիները տնտեսական հնարավորություններ էին փնտրում այլ երկրներում։ == Պատմություն == [[Պատկեր:Coco_bread_wrapped_beef_patty.jpg|մինի|Կոկոսի հացով փաթաթված ճամայկայական թխվածքաբլիթ]] === Խոհանոցի զարգացում === Աֆրիկյան խոհանոցը կղզում զարգացել է Աֆրիկայից ստրուկների հոսքի արդյունքում։ Սա, օրինակ, կալլալան է, որն առաջացել է անգոլական calulu ուտեստից։ Ճամայկայի ամենահայտնի ճաշատեսակի՝ ակիի պտուղը կղզի են բերել նաև Արևմտյան Աֆրիկայի ժողովուրդները։ Իսպանացիները, ովքեր առաջին անգամ կղզի են ժամանել եվրոպացիներից, նպաստել են իսպանացի հրեաների կողմից ներմուծված ձկներից պատրաստված քացախային էսկովիչի (escovitch) (իսպանական [[էսկաբեչե]]) ուտեստների հայտնվելուն։ Ավելի ուշ <bdi>[[Կոռնուոլ|կլոռնուոլական]]</bdi> ավանդույթները ազդեցին մսով և համեմունքներով լցոնված մսով և համեմունքներով մսով լցոնված ճամայկայի պանրի առաջացման վրա, որը հայտնի տեղական արագ սնունդ էր<ref>[https://books.google.com.ua/books?id=ZM04DwAAQBAJ&pg=PT157 Байки о Ямайке. Поленов В., 2017]</ref>։ Չինական և արևելյան հնդկական խոհանոցն ավելի մեծ ազդեցություն թողեց վարձակալված բանվորների միջոցով, ովքեր փոխարինեցին ստրուկներին ազատվելուց հետո։ Դրանց շնորհիվ կղզում հայտնվել են ռոտի տորթեր և այծի մսով կարի։ Աղած ձողաձուկը ներմուծվել է 1500-ականներին ինկվիզիցիայից փախած պորտուգալացի հրեաների կողմից և այժմ օգտագործվում է ազգային կերակրատեսակում՝ ակի և աղած ձուկ, բայց ձուկը նաև ստրկացված աֆրիկացիների հիմնական բաղադրիչն էր՝ որպես հասանելի սպիտակուց։ === Ճամայկայի խոհանոց և ռաստաֆարի === Ճամայկայի խոհանոցը ներառում է [[Ռաստաֆարական շարժում|ռաստաֆարյան ազդեցությունները]]։ Ռաստաֆարացիները բուսակերական մոտեցում են ցուցաբերում ճաշ պատրաստելու, կերակուր պատրաստելու և ուտելու նկատմամբ, և նրանք շատ յուրահատուկ բուսական ուտեստներ են տրամադրել ճամայկայի խոհանոցին։ Միևնույն ժամանակ ռաստաֆարին խոզի միս չի ուտում, բայց խոզի միսը շատ սիրված ուտեստ է Ճամայկայում։ == Հանրաճանաչ ուտեստներ == Ճամայկայի նախաճաշը ներառում է ակի և աղած ձուկ՝ համեմված կալալուով, խաշած կանաչ բանանով և տապակած տորտիլաներով կամ պելմենիներով<ref name="breakfast">Deborah S. Hartz [https://news.google.com/newspapers?id=bp0TAAAAIBAJ&sjid=PgcEAAAAIBAJ&pg=1279,382584&dq=stamp+and+go+jamaica Authentic Jamaican breakfast] Aug 1, 1991 Ocala Star-Banner page 44</ref>։ Ամենատարածված միսը հավի միսն է։ Որպես կողմնակի ճաշատեսակ սովորաբար մատուցվում է [[բրինձ]] կամ [[լոբի]]։ Ճամայկայում միս պատրաստելու ավանդական ձևը այրումն է։ Միսը քսում են չոր կամ մարինացվում տաք համեմունքների խառնուրդով, այնուհետև դանդաղ եփում են ածուխի վրա։ Ենթադրվում է, որ այն հորինել են փախած ստրուկները, ովքեր անտառում միս էին բուժում կամ ծխում, և որպեսզի ծուխը չերևա, նրանք դա անում էին փոսում կամ օջախը ծածկում արմավենու տերևներով։ Այսօր Ճամայկայում դրա համար օգտագործվում են տակառներ։ == Աղանդեր և քաղցրավենիք == Մանգոն և թթու պաղպաղակը երկու հայտնի աղանդեր են։ Ճամայկայի պաղպաղակը գալիս է տարբեր համային տեսականիով, այդ թվում՝ գրեյպենուտ, ռոմ, չամիչ և վիշապի ստաուտ<ref>[https://www.rosacooking.com/ru/gizzada-kokosovoe-pechene-s-iamaiki/ Гиззада — кокосовое печенье с Ямайки]</ref>։ Այլ հայտնի աղանդերներից են քաղցր կարտոֆիլի պուդինգը, եգիպտացորենի պուդինգը, կիսավա տորտիլլան, կոկոսի գիզադան, կոկոսի քերիչով տորթը, տոտո, բանանի բլիթներ, կոկոսի կաթիլներ, բանանի [[տարտ]] և գոյաբադա։ Tie A Leaf կամ dukanu-ն օսլայից (սովորաբար եգիպտացորենի ալյուրից կամ կասավայից) պատրաստված կերակուր է կոկոսի կաթով, այնուհետև փաթաթում և կապում են բանանի տերևի մեջ նախքան եփելը։ Աշհամ՝ չորացրած եգիպտացորենը աղում և խառնում են շագանակագույն շաքարի հետ։ Թամարինդի գնդիկները քաղցրավենիք են, որոնք պատրաստվում են շագանակագույն շաքարավազով գլորված մրգի կպչուն միջուկից և վերածվում են կլոր քաղցր և թթու գնդիկների։ Պատրաստվում է նաև կծու տարբերակ՝ կծու պղպեղի հավելումով։ Bustamante Backbone-ը առաջին վարչապետ Ալեքսանդր Բուստամանտեի անունով կոնֆետ է։ == Ճամայկայի սնունդը արտասահմանում == [[Պատկեր:Jerk_chicken-1001.jpg|մինի|Խորոված հավ]] Ճամայկայի խոհանոցը հասանելի է ամբողջ Հյուսիսային Ամերիկայում, Մեծ Բրիտանիայում և այլ վայրերում, որտեղ ճամայկայի զգալի բնակչություն կա։ Միացյալ Նահանգներում մեծ թվով ռեստորաններ տեղակայված են Նյու Յորքի, Ատլանտայի, Ֆորտ Լոդերդեյլի, Վաշինգտոնի, Ֆիլադելֆիայի և այլ մետրոպոլիայի շրջաններում։ Կանադայում ճամայկայական ռեստորանները կարելի է գտնել Տորոնտոյի մետրոպոլիայի տարածքում, ինչպես նաև Վանկուվերում, Մոնրեալում և Օտտավայում։ Ճամայկայի խոհանոցը ներառված է նաև Darden Restaurants-ին պատկանող ամերիկյան Bahama Breeze ռեստորանների ցանցի ճաշացանկում։ Golden Krust Caribbean Bakery & Grill-ը մոտավորապես 120 արտոնագրված ռեստորաններից բաղկացած ցանց է Միացյալ Նահանգներում։ Այս ռեստորաններում վաճառվում են ճամայկայական բլիթներ, բլիթներ, հացեր և այլ հայտնի ճամայկայական ուտեստներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * {{Commons category-inline}} * [https://www.clixlr8.com/how-to-bake-jamaican-sweet-potato-pudding/ clixlr8.com] — A Recipe Guide On How To Bake Jamaican Sweet Potato Pudding By Elaine A. Ayre * [https://books.google.com.ua/books?id=IMEWEAAAQBAJ&pg=PT136 Ямайка: книга для путешественников. Муллингс В., 2021] [[Կատեգորիա:Ճամայկայի մշակույթ]] [[Կատեգորիա:Խոհանոց ըստ երկրի]] hy2t57a72vm1sdsnz7cpw0jry3ksnhu 0 1099015 8486929 8486365 2022-08-11T00:07:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Դպրոց}} '''Միացյալ Համաշխարհային քոլեջ Թաիլանդում''' ({{lang-en|'''U'''nited '''W'''orld '''C'''ollege '''T'''hailand '''I'''nternational '''S'''chool}} ('''UWCT'''), {{lang-th|VKUรระเทททยรรงเรียนนนนาาา}}) միջազգային դպրոց՝ 2-18 տարեկան երեխաների համար և գիշերօթիկ դպրոց՝ 16-18 տարեկան երեխաների համար։ Այն կրթություն է ապահովում [[Միջազգային Բակալավրիատ|միջազգային բակալավրիատի]] ծրագրով (IB Primary Years Programme, en_IB Middle Years Programme, en_IB Diploma Programme), և համարվում է «<nowiki/>[[Միացյալ Համաշխարհային Քոլեջներ]]<nowiki/>» շարժման 18 քոլեջներից մեկը։ Դպրոցը հիմնադրվել է 2008 թվականին և մինչև 2016 թվականին «[[Միացյալ Համաշխարհային Քոլեջներ|Միացյալ Աշխարհի Քոլեջներ]]» շարժման միանալը<ref name="Thai">{{Cite web|url=https://www.th.uwc.org/news/?pid=2559&nid=8&storyid=22&lang=th|title=UWC Thailand|website=UWC Thailand|date=|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210918172714/https://www.th.uwc.org/news/?pid=2559&nid=8&storyid=22&lang=th|archive-date=2021-09-18|access-date=18 сентября 2021|deadlink=no}}</ref>, կրում էր «Պխուկետի միջազգային ակադեմիա» (Phuket International Academy Day School, PIADS ) անվանումը. Դպրոցը գտնվում է արևադարձային «Խաո Պրա Տեո» անձրևային ջունգլիների ազգային պարկի ստորոտում՝ ({{lang-th|เตตห้ามล่าสัตว่่าเ .าพระททว}}, {{lang-en|Khao Phra Thaeo Non-Hunting Area}}<ref>{{Cite web|url=https://phuket.zagranitsa.com/place/16047/natsionalnyi-park-kkhao-pra-teo-khao-phra-thaeo-na|title=Национальный парк Кхао Пра Тео (Khao Phra Thaeo National Park)|website=ЗАГРА<big>'''N'''</big>ИЦА|date=|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210918172705/https://phuket.zagranitsa.com/place/16047/natsionalnyi-park-kkhao-pra-teo-khao-phra-thaeo-na|archive-date=2021-09-18|access-date=18 сентября 2021|deadlink=no}}</ref>) Թաիլանդի Պխուկետ կղզում։ Քոլեջը գտնվում է wellness «Tanyapura» սպորտային համալիրի հարևանությամբ և 2019 թվականի ապրիլի 21-ից «<nowiki/>[[Wayback Machine|Wayback Machine»]]-ում ({{lang-en|Thanyapura}}<ref>{{Cite web|url=https://uwcthailand.ac.th/thanyapura/|title=Thanyapura Phuket|website=UWC Thailand|date=|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20211123121415/https://uwcthailand.ac.th/thanyapura/|archive-date=2021-11-23|access-date=18 сентября 2021|deadlink=no}}</ref>), որը հանդիսանում է շահույթ չհետապնդող գործընկեր՝ մասնագիտացած պրոֆեսիոնալ մարզիկների մարզման մեջ։ Այսպիսով, դպրոցի աշակերտները հնարավորություն ունեն մուտք գործել համալիրի ենթակառուցվածքներ, ինչպես նաև սպորտային, առողջարարական և հոգեբանական ծրագրերին, ինչպես դպրոցական ծրագրի շրջանակներում, այնպես էլ որպես լրացուցիչ դասընթացներ՝ մասնագիտական աճի կամ ակտիվ հանգստի համար՝ կախված նրանց հետաքրքրություններից։ Դրա շնորհիվ աշակերտներն ու շրջանավարտները պարբերաբար մասնակցում և մրցանակային տեղեր են զբաղեցնում տեղական և միջազգային մրցումներում, ներառյալ Հարավասիական խաղերը և [[Օլիմպիական խաղեր]]ը<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://uwcthailand.ac.th/zh/3-gold-1-silver-and-2-bronze-medals/|title=3 Gold, 1 Silver and 2 Bronze medals|date=2019}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.thephuketnews.com/uwc-swimming-champ-has-tokyo-2020-in-her-sights-74200.php|title=Phuket Sport: UWC swimming champ has Tokyo 2020 in her sights|author=The Phuket News Com|website=The Phuket News Com|date=2021-07-30|access-date=2021-09-18|archive-date=2021-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210628213944/https://www.thephuketnews.com/uwc-swimming-champ-has-tokyo-2020-in-her-sights-74200.php|deadlink=no}}</ref>։ == Պատկերասրահ == <gallery> Պատկեր:UWC Thailand campus canteen.jpg Պատկեր:UWC Thailand community.jpg Պատկեր:UWC Thailand campus.jpg Պատկեր:UWC Thailand multicultural day.jpg Պատկեր:UWC Thailand mindfulness.jpg Պատկեր:UWC Thailand Opening.jpg Պատկեր:UWC Thailand olympic pool.jpg Պատկեր:UWC Thailand recess.jpg Պատկեր:UWC Thailand swim team.jpg Պատկեր:UWC Thailand sailing.jpg Պատկեր:UWC Thailand workshop.jpg Պատկեր:UWC Thailand walkway.jpg Պատկեր:UWC THAILAND AERIAL.jpg </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Թաիլանդի մասնավոր դպրոցներ]] 2t87gx0s89ydkrw7y64a6ql4geaqppf 4 1099058 8486881 8486293 2022-08-10T23:40:02Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]]-ից wikitext text/x-wiki {{talk archive}} == Ադմինական իրավունքների չարաշահում == Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&user=Voskanyan&page=&wpdate=&tagfilter=&wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։ --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։ Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) ::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) {{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC) == Ադմինական իրավունքների չարաշահում == Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&user=Voskanyan&page=&wpdate=&tagfilter=&wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։ --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։ Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) ::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) {{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC) :Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC) djbebgpx0ye45qqubf69n3jlem4c8a9 0 1099061 8486926 8486401 2022-08-11T00:06:57Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589); ծանոթագրությունը տեղափոխում եմ կետադրական նշանից առաջ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:A Picnic Panic.png|մինի|Պատկեր «A Picnic Panic» (1935) անիմացիոն ֆիլմից]] '''Ռետինե խողովակային անիմացիա`''' առաջին անիմացիոն ոճն էր, որը համընդհանուր կիրառվում էր ամերիկյան անիմացիոն ոլորտում։ Որոշիչ հատկանիշը իրերի մեծամասնության չափազանց ճկուն շարժումն է, ինչի արդյունքում բոլոր առարկաներն ու կերպարները նմանվում են ռետինե խողովակի<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=-bqrDgAAQBAJ&q=Rubber+hose+animation&pg=PA70&redir_esc=y|title=Animated Performance: Bringing Imaginary Animal, Human and Fantasy Characters to Life|last=Beiman|first=Nancy|date=2017-08-06|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-350-03962-9|language=en}}</ref>։ Թեև ոճը դուրս եկավ կիրառումից 1930-ական թվականներին, վերջին տարիներին այն կրկին որոշ չափով վերածնվեց՝ «Cuphead», «Bendy and the Ink Machine» և «Steven Universe» մուլտիպլիկացիոն ֆիլմերի միջոցով։ == Ծանոթագրություններ == <references /> [[Կատեգորիա:Մուլտիպլիկացիա]] [[Կատեգորիա:Անավարտ հոդվածներ]] arnz4ioumen46vzt6nob63qbex7y6ji 0 1099062 8486631 8486406 2022-08-10T16:40:39Z Voskanyan 23951 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների: Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս - նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս - Յուհան * Աուսմա Կանտանե - Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի - Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] - Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] - Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս - ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս - Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] - Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ - կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս - Գլուդա * Լույս Շմիտս - Տետերիս * Գունար Պլացենս - կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր - արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս - Այնիս * Էդուարդ Չակստե - Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին: Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ: Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] ivt1v3lv99uejp691xse86iqe6jw2qy 8486632 8486631 2022-08-10T16:41:06Z Voskanyan 23951 ավելացվեց [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների: Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս - նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս - Յուհան * Աուսմա Կանտանե - Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի - Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] - Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] - Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս - ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս - Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] - Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ - կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս - Գլուդա * Լույս Շմիտս - Տետերիս * Գունար Պլացենս - կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր - արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս - Այնիս * Էդուարդ Չակստե - Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին: Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ: Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] 81jg6rf0g9m9cnpt1kfm0givys501ik 8486633 8486632 2022-08-10T16:42:20Z Voskanyan 23951 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]], [[Կատեգորիա:Խորհրդային սև-սպիտակ ֆիլմեր]] wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների: Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս - նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս - Յուհան * Աուսմա Կանտանե - Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի - Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] - Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] - Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս - ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս - Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] - Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ - կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս - Գլուդա * Լույս Շմիտս - Տետերիս * Գունար Պլացենս - կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր - արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս - Այնիս * Էդուարդ Չակստե - Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին: Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ: Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային սև-սպիտակ ֆիլմեր]] 0lz58smgynsh7rv42r2h1acuncmzkb2 8486635 8486633 2022-08-10T16:43:46Z Voskanyan 23951 /* Դերերում */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների: Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս – ''նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս – ''Յուհան * Աուսմա Կանտանե – ''Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի – ''Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] – ''Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս – ''ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս – ''Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] – ''Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ – ''կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս – ''Գլուդա * Լույս Շմիտս – ''Տետերիս * Գունար Պլացենս – ''կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր – ''արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս – ''Այնիս * Էդուարդ Չակստե – ''Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին: Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ: Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային սև-սպիտակ ֆիլմեր]] nzdwkmggsmsyppgtk1iy0370s2znszk 8486642 8486635 2022-08-10T16:47:22Z Voskanyan 23951 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների: Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս – ''նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս – ''Յուհան * Աուսմա Կանտանե – ''Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի – ''Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] – ''Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս – ''ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս – ''Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] – ''Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ – ''կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս – ''Գլուդա * Լույս Շմիտս – ''Տետերիս * Գունար Պլացենս – ''կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր – ''արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս – ''Այնիս * Էդուարդ Չակստե – ''Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին: Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ: Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային սև-սպիտակ ֆիլմեր]] hmpu9oagsus8d37pvexlwear1ygqzou 8486911 8486642 2022-08-11T00:03:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ |imdb_id = 0351163 }} '''«Նավապետ Նուլը»''' ({{lang-lv|'''Kapteinis Nulle'''}}), [[1964]] թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Լեոնիդ Լեյմանիսը Էգոնս Լիվսի համանուն վիպակի հիման վրա։ == Սյուժե == Վալդիս Նուլը «Ձինտարս» ձկնորսանավի երիտասարդ, հավակնոտ նավապետն է։ Նա ունի իր ժամանակակից հայացքը ձկնորսության մեթոդաբանության վերաբերյալ, բայց ձկան որսաշրջանը թելադրում է իր պայմանները։ Ստեղծված հանգամանքների բերումով կոլտնտեսության ղեկավարությունը ստիպված է անձնակազմի կազմում ընդգրկել նախկին նավապետ Բաուզեին, հարբեցող Յուհանին և այլ, ոչ պակաս կասկածելի աշխատողների։ Նավապետին պակասող փորձն ու հմտությունը շատ է պարտադրված ձկնորսների մոտ։ == Դերերում == * Էդուարդ Պավուլս – ''նավապետ Վալդիս Նուլ * Կառլիս Սեբրիս – ''Յուհան * Աուսմա Կանտանե – ''Սաբինա * Գունար Ցիլինսկի – ''Իմանտ * [[Արթուր Դիմիտերս]] – ''Բաուզե * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''Դունդուր * Ռուդոլֆ Կրեյցումս – ''ձկնորս * Էգոնս Բեսերիս – ''Ուկա * [[Ալֆոնս Կալպակս]] – ''Օրկանս Էնկիս * Վալդեմար Զանդբերգ – ''կոլտնտեսության նախագահ * Ալֆրեդ Վիդենիեկս – ''Գլուդա * Լույս Շմիտս – ''Տետերիս * Գունար Պլացենս – ''կոկ Լակստիգալա * Հերբերտ Զոմմեր – ''արշավախմբի ղեկավար * Էդգար Մուցենիեքկս – ''Այնիս * Էդուարդ Չակստե – ''Չուրկստե == Քննադատություն == Ֆիլմը քննադատական բացասական արձագանքներ է ստացել ժամանակաշրջանի իշխող սոցիալիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից․ {{քաղվածքի սկիզբ}} Սցենարների ժանրային շերտընդմիջությունը, բազմաթիվ խնդիրներ բեմադրելու ձգտումը, երբ անկարող է կապել դրանք միասնական կոնֆլիկտի մեջ, հանգեցրել է և հանգեցնում է լուրջ սխալների նաև ավելի պահանջկոտ և իրենց նկատմամբ ավելի խստապահանջ վարպետների մոտ։ Ռեժիսոր Լ. Լեյմանիսը «Նավապետ Նուլը» (1964) ֆիլմում նկարահանել է յուրաքանչյուր դրվագ՝ մանրակրկիտ իմաստավորելով նրա մանրուքները։ Ֆիլմում շատ տպավորիչ կադրեր կան (օպերատոր Մ. Զվիրբուլիս), հստակ կառուցված միզանսցեն, դերասանական կատարումը փոքր-ինչ չափազանցված է կինեմատոգրաֆի համար, այն մոտ է թատերական ներկայացմանը, ինչը ակտիվորեն հակասում է վավերագրական կինոյի ոճով նկարահանված ֆիլմի սկզբին։ Մի քանի ձգձգված ներածական տեսարաններին հետևում է Նուլի (է. Պավուլս) առաջին հանդիպման դրամատիկ ուժեղ դրվագը իր թիմի հետ։ Նավապետը երիտասարդ է, ավյունով լեցուն, նավը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, իսկ թիմը անկարգապահ, անկազմակերպ նավաստիների խումբ է։ Լ. Լեյմանիսը կարող էր սահմանափակվել գլխավորով՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկանց վերադաստիարակման գործընթացին։ Բայց հետո հայտնվում է ևս մեկ կոնֆլիկտ։ Տրաուլերում հայտնվում է աղջիկ՝ ինժեներ Սաբինան։ Նա, հակառակ թիմի անդամների մեծամասնության ցանկության, ցանկանում է փորձարկել իր ստեղծած ցանցը։ Մի շարք անհաջող փորձերից հետո (դրանք կարող էին ավելի կամ պակաս լինել, դրանից ոչինչ չէր փոխվի) ամեն ինչ բարեհաջող է ավարտվում։ Եվ պարզվում է նաև, որ Սաբինան և նավապետ Զուլը սիրում են միմյանց։ Ինչո՞ւ Լ. Լեյմանիսը՝ շնորհալի ռեժիսոր և դրամատուրգ, չմշակեց հիմնական կոնֆլիկտը, իսկ իր բոլոր ջանքերն ուղղեց մտացածին իրավիճակներին և տրաֆարետորեն լուծված սիրային պատմությանը։ Դա թուլացնում է մեծ, կարևոր թեմայի հնչողությունը։ Թուլացնում է հեղինակային մտքի տարակուսանքի պատճառով, շատ բան ասելու ցանկության պատճառով՝ այն գլխավորի նկատմամբ պատշաճ ուշադրության բացակայության դեպքում, առանց որի դրամատուրգիան կորցնում է կապող օղակները։ {{բք|ru|Жанровая чересполосица в сценариях, стремление к постановке многих проблем при неумении связать их в единый конфликт приводили и приводят к серьёзным просчётам и мастеров более требовательных и взыскательных к себе. Режиссёр Л. Лейманис в картине «Капитан Нуль» (1964) снимал каждый эпизод, тщательно осмысливая мельчайшие его детали. В фильме много эффектных кадров (оператор М. Звирбулис), четко выстроенных мизансцен; актерское исполнение несколько утрировано для кинематографа, оно близко к театральному, что активно противоречит началу фильма, снятому в манере документального кино. После несколько затянутого вступления следует яркий драматически сильный эпизод первой встречи Нуля (Э. Павулс) со своей командой. Капитан молод, полон задора, корабль оснащен новейшей техникой, а команда — группа недисциплинированных, разболтанных матросов. Л. Лейманис мог бы ограничиться главным, обратив все своё внимание на процесс перевоспитания людей. Но затем появился ещё один конфликт. На траулере оказалась девушка — инженер Сабина. Она, вопреки желанию большинства членов команды, хочет испытать изобретённую ею сеть. После ряда безуспешных попыток (их могло быть больше или меньше, от этого ничего не изменилось бы) все кончается благополучно. И выясняется также, что Сабина и капитан Нуль любят друг друга. Почему Л. Лейманис, одаренный режиссёр и драматург, не разработал основной конфликт, а все свои усилия обратил на надуманные ситуации и трафаретно решенную любовную историю? Это ослабляет звучание большой, важной темы. Ослабляет из-за рассредоточенности авторской мысли, из-за желания сказать многое при отсутствии должного внимания к тому главному, без чего драматургия теряет связующие звенья.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Кино Советской Латвии»{{Sfn|Сосновский|1976}}}} == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Էգոնս Լիվս * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Լեյմանիս * Բեմադրող օպերատոր՝ Միկս Զվիրբուլիս * Բեմադրող նկարիչներ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ, Հերբերտ Լիկումս * Կոմպոզիտոր՝ Ինդուլիս Կալնինշ * Հնչյունային ռեժիսոր՝ Գլեբ Կորոտեև == Մրցանակներ == Էդուարդ Պավուլսը պարգևատրվել է Մերձբալթյան հանրապետությունների, Բելառուսի և Մոլդովայի կինոփառատոնի դիպլոմով (1965) տղամարդու դերի լավագույն կատարման համար։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{книга|автор=Сосновский И. Л.|заглавие=Кино Советской Латвии|место=М.|издательство=Искусство|год=1976|страниц=|ref=Сосновский}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8648/annot/ Ֆիլմի մասին Кино-Театр. Ру կայքում] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1964 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային սև-սպիտակ ֆիլմեր]] n9s3tdbfrmir9bnbejmqx6o1xh5459i 0 1099064 8486595 8486466 2022-08-10T15:02:48Z 517design 18540 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Aygedzor_district_of_Yerevan_in_2009.jpg|մինի|Այգեձոր թաղամասի մի մասը՝ զուգահեռ անցնող Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի հարևանությամբ (2009)]] '''Այգեձոր'''` [[Երևան|Երևանի]] թաղամասերից մեկը, որն այժմ [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]] վարչական շրջանի մաս է կազմում: Չնայած այն փաստին, որ թաղամասի սահմանները ստույգ գծանշված չեն, կարելի է ասել, որ այն զբաղեցնում է մոտավորապես 4000 քառակուսի մետր տարածք: Այն հիմնականում զբաղցված է առանձնատներով ու այգիներով: == Պատմությունը == 19-րդ դարի դրությամբ Այգեձորը կազմել է [[Կոնդ]] թաղամասից հյուսիս-արևմուտք ու Կոնդի մաս կազմող [[Ձորագյուղ (Երևան)|Ձորագյուղ]] թաղամասից հյուսիս ընկած տարածքը՝ հանդիսանալով փաստորեն Ձորագյուղի բնական հյուսիսային շարունակությունը: 20-րդ դարում Ձորագյուղի հերթական սողանքից հետո որոշվում է քանդել Ձորագյուղի՝ Սուրբ Սարգիս եկեղեցու հարևանությամբ Հրազդանի կիրճում գտնվող թաղամասը: Սակայն Այգեձորը չի վնասվել ու քանդվել: Այն գտնվել է Երևանից ու Կոզեռն գերեզմանատնից դեպի Աբուհայաթ ու Եղվարդի բարձրունքները ընկած ճանապարհի հարևանությամբ, հանդիսանալով Երևանից դուրս գտնվող տարածք: 20-րդ դարում ըստ [[Ալեքսանդր Թամանյան|Ալեքսանդր Թամանյանի]] Երևանի գլխավոր նախագծի [[Կոզեռնի գերեզմանատուն|Կոզեռնը]] քանդվեց, իսկ նորակառույց [[Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն|Օպերայից]] դեպի [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]] նորակառույց շրջանը կառուցվեց պողոտա, որը ստացավ [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյանի]] անունը: Պողոտան դարձավ Այգեձորի հյուսիսային սահմանագիծը: Արևելյան սահմանագիծը [[Պռոշյան փողոց (Երևան)|Պռոշյան փողոցն]] է: Հարավ-արևմտյան սահմանագիծը ի սկզբանե հանդիսացել է [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] կիրճը: Այգեձորի հարավային սահմանագիծը կիրճում կառուցված Կառավարական առանձնատներն են: Ինչը համարել Այգեձորի հյուսիս-արևմտյան սահմանագիծ բարդ է ասել: Կիրճը հարավից հյուսիս անցնում է՝ հասնելով Կիևյան կամրջին, այնուհետև վերածվելով Բլուր կոչվող թաղամասին: 21-րդ դարի սկզբի դրությամբ Այգեձորում գտնվող տարածքները ունեն բարձր արժեք: Այստեղ են գտնվում դիվանագիտական մի շարք ծառայություններին պատկանող կամ վարձակալվող առանձնատներ, ինչպես նաև բազմաթիվ հյուրատներ: Թաղամասի գրեթե ողջ երկայնքով անցնում է Այգեձորի փողոցը: == Գրականություն == * Երվանդ Շահազիզ — «Հին Երևանը» — Մուղնի Հրատարակչություն, 2003 * Թադևոս Հակոբյան — «Երևանի պատմությունը» {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Արաբկիր վարչական շրջանի թաղամասեր]] [[Կատեգորիա:Անավարտ հոդվածներ Երևանի մասին]] 446kaqknfw7vzopj9lp01v1ljd5g8bl 8486917 8486595 2022-08-11T00:05:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Aygedzor_district_of_Yerevan_in_2009.jpg|մինի|Այգեձոր թաղամասի մի մասը՝ զուգահեռ անցնող Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի հարևանությամբ (2009)]] '''Այգեձոր'''` [[Երևան|Երևանի]] թաղամասերից մեկը, որն այժմ [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]] վարչական շրջանի մաս է կազմում։ Չնայած այն փաստին, որ թաղամասի սահմանները ստույգ գծանշված չեն, կարելի է ասել, որ այն զբաղեցնում է մոտավորապես 4000 քառակուսի մետր տարածք։ Այն հիմնականում զբաղցված է առանձնատներով ու այգիներով։ == Պատմությունը == 19-րդ դարի դրությամբ Այգեձորը կազմել է [[Կոնդ]] թաղամասից հյուսիս-արևմուտք ու Կոնդի մաս կազմող [[Ձորագյուղ (Երևան)|Ձորագյուղ]] թաղամասից հյուսիս ընկած տարածքը՝ հանդիսանալով փաստորեն Ձորագյուղի բնական հյուսիսային շարունակությունը։ 20-րդ դարում Ձորագյուղի հերթական սողանքից հետո որոշվում է քանդել Ձորագյուղի՝ Սուրբ Սարգիս եկեղեցու հարևանությամբ Հրազդանի կիրճում գտնվող թաղամասը։ Սակայն Այգեձորը չի վնասվել ու քանդվել։ Այն գտնվել է Երևանից ու Կոզեռն գերեզմանատնից դեպի Աբուհայաթ ու Եղվարդի բարձրունքները ընկած ճանապարհի հարևանությամբ, հանդիսանալով Երևանից դուրս գտնվող տարածք։ 20-րդ դարում ըստ [[Ալեքսանդր Թամանյան|Ալեքսանդր Թամանյանի]] Երևանի գլխավոր նախագծի [[Կոզեռնի գերեզմանատուն|Կոզեռնը]] քանդվեց, իսկ նորակառույց [[Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն|Օպերայից]] դեպի [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]] նորակառույց շրջանը կառուցվեց պողոտա, որը ստացավ [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյանի]] անունը։ Պողոտան դարձավ Այգեձորի հյուսիսային սահմանագիծը։ Արևելյան սահմանագիծը [[Պռոշյան փողոց (Երևան)|Պռոշյան փողոցն]] է։ Հարավ-արևմտյան սահմանագիծը ի սկզբանե հանդիսացել է [[Հրազդան գետ|Հրազդանի]] կիրճը։ Այգեձորի հարավային սահմանագիծը կիրճում կառուցված Կառավարական առանձնատներն են։ Ինչը համարել Այգեձորի հյուսիս-արևմտյան սահմանագիծ բարդ է ասել։ Կիրճը հարավից հյուսիս անցնում է՝ հասնելով Կիևյան կամրջին, այնուհետև վերածվելով Բլուր կոչվող թաղամասին։ 21-րդ դարի սկզբի դրությամբ Այգեձորում գտնվող տարածքները ունեն բարձր արժեք։ Այստեղ են գտնվում դիվանագիտական մի շարք ծառայություններին պատկանող կամ վարձակալվող առանձնատներ, ինչպես նաև բազմաթիվ հյուրատներ։ Թաղամասի գրեթե ողջ երկայնքով անցնում է Այգեձորի փողոցը։ == Գրականություն == * Երվանդ Շահազիզ — «Հին Երևանը» — Մուղնի Հրատարակչություն, 2003 * Թադևոս Հակոբյան — «Երևանի պատմությունը» {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Արաբկիր վարչական շրջանի թաղամասեր]] [[Կատեգորիա:Անավարտ հոդվածներ Երևանի մասին]] gvzjnw8pcve8s6hg7rrjporx1o1b8l6 0 1099066 8486634 8486459 2022-08-10T16:43:42Z Voskanyan 23951 /* Դերերում */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ }} «'''Իլգա-Իվոլգա'''» ({{lang-lv|Vālodzīte}}), 1972 թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը Վոլդեմար Բաալի սցենարով [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]]<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/2694/annot/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում</ref>։ == Սյուժե == [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Պատերազմի]] հենց սկզբում [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|Կարմիր բանակի]] սպա Ֆեոդոր Պոլիգինը գերի է ընկել։ Գերությունից փախչելուց հետո նա, լինելով ծանր վիրավոր, ապաստան է գտնում «Իվոլգի» խուտորում՝ ծեր Յազեպի մոտ։ Վերքը Ֆեոդորին հնարավորություն չէր տալիս անհապաղ հեռանալ, և նա որոշ ժամանակ թաքնվում էր մեծ գոմում։ Յազեպի թոռնուհին՝ Իլգան և Ֆեոդորը սիրահարվում են միմյանց, սակայն ստիպված են լինում իրենց հետապնդող ոստիկանության պատճառով այլ ապաստան փնտրել: Պարտիզաններին հաջողվում է վիրավոր սպային տեղափոխել ռազմաճակատի գծից այն կողմ։ Իլգային պատսպարում է պարտիզանական կապավորի ընտանիքը, սակայն շուտով նրան մատնում է գյուղացիներից մեկը։ Իլգան ձերբակալության ժամանակ սպանվում է պատժիչների կողմից։ Քրիստինեին հաջողվում է փրկել նրա նորածին դստերը, որին Ֆեոդորը տեսնում է միայն երկար տարիներ անց՝ արդեն որպես հասուն աղջիկ, որն արտասովոր նման է մորը: == Դերերում == * [[Լիգա Լիեպինյա]] – ''Իլգա * Գենադի Կորոլկով – ''Ֆեոդոր Պոլիգին * Նիկոլայ Երյոմենկո (ավագ) – ''Ֆեոդորը հասուն տարիքում * Վալենտինս Սկուլմե – ''Յազեպ * [[Իվար Կալնինշ]] – ''Յուրիս * Դինա Կուպլե – ''Քրիստինա * Յուրիս Պլյավինշ – ''Արթուր * Ալիտա Ալկնե-Բրուգանե – ''Արթուրի մայրը * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''ավտոբուսի ուղևոր Էպիզոդներում * Յանիս Զեննե, Ա. Բանդիերիս, Առնո Ուպենիեկս, Ռոբերտս Ցեպլիտիս == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Վոլդեմար Բաալ * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Յանիս Սթրեյչ * Բեմադրող օպերատոր՝ Մարիս Ռուձիտիս * Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս * Բեմադրող նկարիչ՝ [[Ինարա Անտոնե]] * Հնչյունային օպերատոր՝ Սաիդա Տրեգուլովա * Օպերատոր՝ Գ. Կրիևս * Կոստյումների նկարիչ՝ Նատալյա Շապորինա * Նկարիչ-գրիմարար՝ Էդիտե Բարկևիչա * Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո * Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ * Տնօրեն՝ Գ. Բլումենտալս<ref>[https://www.kinopoisk.ru/film/521688/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] e72pljepwjtba559fou59lnu3l475ut 8486636 8486634 2022-08-10T16:43:58Z Voskanyan 23951 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ }} «'''Իլգա-Իվոլգա'''» ({{lang-lv|Vālodzīte}}), 1972 թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը Վոլդեմար Բաալի սցենարով [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]]<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/2694/annot/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում</ref>։ == Սյուժե == [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Պատերազմի]] հենց սկզբում [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|Կարմիր բանակի]] սպա Ֆեոդոր Պոլիգինը գերի է ընկել։ Գերությունից փախչելուց հետո նա, լինելով ծանր վիրավոր, ապաստան է գտնում «Իվոլգի» խուտորում՝ ծեր Յազեպի մոտ։ Վերքը Ֆեոդորին հնարավորություն չէր տալիս անհապաղ հեռանալ, և նա որոշ ժամանակ թաքնվում էր մեծ գոմում։ Յազեպի թոռնուհին՝ Իլգան և Ֆեոդորը սիրահարվում են միմյանց, սակայն ստիպված են լինում իրենց հետապնդող ոստիկանության պատճառով այլ ապաստան փնտրել: Պարտիզաններին հաջողվում է վիրավոր սպային տեղափոխել ռազմաճակատի գծից այն կողմ։ Իլգային պատսպարում է պարտիզանական կապավորի ընտանիքը, սակայն շուտով նրան մատնում է գյուղացիներից մեկը։ Իլգան ձերբակալության ժամանակ սպանվում է պատժիչների կողմից։ Քրիստինեին հաջողվում է փրկել նրա նորածին դստերը, որին Ֆեոդորը տեսնում է միայն երկար տարիներ անց՝ արդեն որպես հասուն աղջիկ, որն արտասովոր նման է մորը: == Դերերում == * [[Լիգա Լիեպինյա]] – ''Իլգա * Գենադի Կորոլկով – ''Ֆեոդոր Պոլիգին * Նիկոլայ Երյոմենկո (ավագ) – ''Ֆեոդորը հասուն տարիքում * Վալենտինս Սկուլմե – ''Յազեպ * [[Իվար Կալնինշ]] – ''Յուրիս * Դինա Կուպլե – ''Քրիստինա * Յուրիս Պլյավինշ – ''Արթուր * Ալիտա Ալկնե-Բրուգանե – ''Արթուրի մայրը * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''ավտոբուսի ուղևոր Էպիզոդներում * Յանիս Զեննե, Ա. Բանդիերիս, Առնո Ուպենիեկս, Ռոբերտս Ցեպլիտիս == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Վոլդեմար Բաալ * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Յանիս Սթրեյչ * Բեմադրող օպերատոր՝ Մարիս Ռուձիտիս * Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս * Բեմադրող նկարիչ՝ [[Ինարա Անտոնե]] * Հնչյունային օպերատոր՝ Սաիդա Տրեգուլովա * Օպերատոր՝ Գ. Կրիևս * Կոստյումների նկարիչ՝ Նատալյա Շապորինա * Նկարիչ-գրիմարար՝ Էդիտե Բարկևիչա * Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո * Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ * Տնօրեն՝ Գ. Բլումենտալս<ref>[https://www.kinopoisk.ru/film/521688/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] 937ryzyda3ib58y0oz2zbz0oa8d0ija 8486639 8486636 2022-08-10T16:45:14Z Voskanyan 23951 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ }} «'''Իլգա-Իվոլգա'''» ({{lang-lv|Vālodzīte}}), 1972 թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը Վոլդեմար Բաալի սցենարով [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]]<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/2694/annot/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում</ref>։ == Սյուժե == [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Պատերազմի]] հենց սկզբում [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|Կարմիր բանակի]] սպա Ֆեոդոր Պոլիգինը գերի է ընկել։ Գերությունից փախչելուց հետո նա, լինելով ծանր վիրավոր, ապաստան է գտնում «Իվոլգի» խուտորում՝ ծեր Յազեպի մոտ։ Վերքը Ֆեոդորին հնարավորություն չէր տալիս անհապաղ հեռանալ, և նա որոշ ժամանակ թաքնվում էր մեծ գոմում։ Յազեպի թոռնուհին՝ Իլգան և Ֆեոդորը սիրահարվում են միմյանց, սակայն ստիպված են լինում իրենց հետապնդող ոստիկանության պատճառով այլ ապաստան փնտրել: Պարտիզաններին հաջողվում է վիրավոր սպային տեղափոխել ռազմաճակատի գծից այն կողմ։ Իլգային պատսպարում է պարտիզանական կապավորի ընտանիքը, սակայն շուտով նրան մատնում է գյուղացիներից մեկը։ Իլգան ձերբակալության ժամանակ սպանվում է պատժիչների կողմից։ Քրիստինեին հաջողվում է փրկել նրա նորածին դստերը, որին Ֆեոդորը տեսնում է միայն երկար տարիներ անց՝ արդեն որպես հասուն աղջիկ, որն արտասովոր նման է մորը: == Դերերում == * [[Լիգա Լիեպինյա]] – ''Իլգա * Գենադի Կորոլկով – ''Ֆեոդոր Պոլիգին * Նիկոլայ Երյոմենկո (ավագ) – ''Ֆեոդորը հասուն տարիքում * Վալենտինս Սկուլմե – ''Յազեպ * [[Իվար Կալնինշ]] – ''Յուրիս * Դինա Կուպլե – ''Քրիստինա * Յուրիս Պլյավինշ – ''Արթուր * Ալիտա Ալկնե-Բրուգանե – ''Արթուրի մայրը * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''ավտոբուսի ուղևոր Էպիզոդներում * Յանիս Զեննե, Ա. Բանդիերիս, Առնո Ուպենիեկս, Ռոբերտս Ցեպլիտիս == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Վոլդեմար Բաալ * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Յանիս Սթրեյչ * Բեմադրող օպերատոր՝ Մարիս Ռուձիտիս * Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս * Բեմադրող նկարիչ՝ [[Ինարա Անտոնե]] * Հնչյունային օպերատոր՝ Սաիդա Տրեգուլովա * Օպերատոր՝ Գ. Կրիևս * Կոստյումների նկարիչ՝ Նատալյա Շապորինա * Նկարիչ-գրիմարար՝ Էդիտե Բարկևիչա * Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո * Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ * Տնօրեն՝ Գ. Բլումենտալս<ref>[https://www.kinopoisk.ru/film/521688/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] nghgo782c54hpqahbqh3cc1bxyzj3j2 8486640 8486639 2022-08-10T16:45:53Z Voskanyan 23951 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:1972 ֆիլմեր]], [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ }} «'''Իլգա-Իվոլգա'''» ({{lang-lv|Vālodzīte}}), 1972 թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը Վոլդեմար Բաալի սցենարով [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]]<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/2694/annot/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում</ref>։ == Սյուժե == [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Պատերազմի]] հենց սկզբում [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|Կարմիր բանակի]] սպա Ֆեոդոր Պոլիգինը գերի է ընկել։ Գերությունից փախչելուց հետո նա, լինելով ծանր վիրավոր, ապաստան է գտնում «Իվոլգի» խուտորում՝ ծեր Յազեպի մոտ։ Վերքը Ֆեոդորին հնարավորություն չէր տալիս անհապաղ հեռանալ, և նա որոշ ժամանակ թաքնվում էր մեծ գոմում։ Յազեպի թոռնուհին՝ Իլգան և Ֆեոդորը սիրահարվում են միմյանց, սակայն ստիպված են լինում իրենց հետապնդող ոստիկանության պատճառով այլ ապաստան փնտրել: Պարտիզաններին հաջողվում է վիրավոր սպային տեղափոխել ռազմաճակատի գծից այն կողմ։ Իլգային պատսպարում է պարտիզանական կապավորի ընտանիքը, սակայն շուտով նրան մատնում է գյուղացիներից մեկը։ Իլգան ձերբակալության ժամանակ սպանվում է պատժիչների կողմից։ Քրիստինեին հաջողվում է փրկել նրա նորածին դստերը, որին Ֆեոդորը տեսնում է միայն երկար տարիներ անց՝ արդեն որպես հասուն աղջիկ, որն արտասովոր նման է մորը: == Դերերում == * [[Լիգա Լիեպինյա]] – ''Իլգա * Գենադի Կորոլկով – ''Ֆեոդոր Պոլիգին * Նիկոլայ Երյոմենկո (ավագ) – ''Ֆեոդորը հասուն տարիքում * Վալենտինս Սկուլմե – ''Յազեպ * [[Իվար Կալնինշ]] – ''Յուրիս * Դինա Կուպլե – ''Քրիստինա * Յուրիս Պլյավինշ – ''Արթուր * Ալիտա Ալկնե-Բրուգանե – ''Արթուրի մայրը * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''ավտոբուսի ուղևոր Էպիզոդներում * Յանիս Զեննե, Ա. Բանդիերիս, Առնո Ուպենիեկս, Ռոբերտս Ցեպլիտիս == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Վոլդեմար Բաալ * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Յանիս Սթրեյչ * Բեմադրող օպերատոր՝ Մարիս Ռուձիտիս * Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս * Բեմադրող նկարիչ՝ [[Ինարա Անտոնե]] * Հնչյունային օպերատոր՝ Սաիդա Տրեգուլովա * Օպերատոր՝ Գ. Կրիևս * Կոստյումների նկարիչ՝ Նատալյա Շապորինա * Նկարիչ-գրիմարար՝ Էդիտե Բարկևիչա * Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո * Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ * Տնօրեն՝ Գ. Բլումենտալս<ref>[https://www.kinopoisk.ru/film/521688/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1972 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] g6ua6cru4ruq4w7jk6bnquhm3f7lhov 8486913 8486640 2022-08-11T00:04:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ }} «'''Իլգա-Իվոլգա'''» ({{lang-lv|Vālodzīte}}), 1972 թվականի [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Սթրեյչը Վոլդեմար Բաալի սցենարով [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]]<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/2694/annot/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում</ref>։ == Սյուժե == [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Պատերազմի]] հենց սկզբում [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|Կարմիր բանակի]] սպա Ֆեոդոր Պոլիգինը գերի է ընկել։ Գերությունից փախչելուց հետո նա, լինելով ծանր վիրավոր, ապաստան է գտնում «Իվոլգի» խուտորում՝ ծեր Յազեպի մոտ։ Վերքը Ֆեոդորին հնարավորություն չէր տալիս անհապաղ հեռանալ, և նա որոշ ժամանակ թաքնվում էր մեծ գոմում։ Յազեպի թոռնուհին՝ Իլգան և Ֆեոդորը սիրահարվում են միմյանց, սակայն ստիպված են լինում իրենց հետապնդող ոստիկանության պատճառով այլ ապաստան փնտրել։ Պարտիզաններին հաջողվում է վիրավոր սպային տեղափոխել ռազմաճակատի գծից այն կողմ։ Իլգային պատսպարում է պարտիզանական կապավորի ընտանիքը, սակայն շուտով նրան մատնում է գյուղացիներից մեկը։ Իլգան ձերբակալության ժամանակ սպանվում է պատժիչների կողմից։ Քրիստինեին հաջողվում է փրկել նրա նորածին դստերը, որին Ֆեոդորը տեսնում է միայն երկար տարիներ անց՝ արդեն որպես հասուն աղջիկ, որն արտասովոր նման է մորը։ == Դերերում == * [[Լիգա Լիեպինյա]] – ''Իլգա * Գենադի Կորոլկով – ''Ֆեոդոր Պոլիգին * Նիկոլայ Երյոմենկո (ավագ) – ''Ֆեոդորը հասուն տարիքում * Վալենտինս Սկուլմե – ''Յազեպ * [[Իվար Կալնինշ]] – ''Յուրիս * Դինա Կուպլե – ''Քրիստինա * Յուրիս Պլյավինշ – ''Արթուր * Ալիտա Ալկնե-Բրուգանե – ''Արթուրի մայրը * [[Էվալդս Վալտերս]] – ''ավտոբուսի ուղևոր Էպիզոդներում * Յանիս Զեննե, Ա. Բանդիերիս, Առնո Ուպենիեկս, Ռոբերտս Ցեպլիտիս == Նկարահանող խումբ == * Սցենարի հեղինակ՝ Վոլդեմար Բաալ * Բեմադրող ռեժիսոր՝ Յանիս Սթրեյչ * Բեմադրող օպերատոր՝ Մարիս Ռուձիտիս * Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս * Բեմադրող նկարիչ՝ [[Ինարա Անտոնե]] * Հնչյունային օպերատոր՝ Սաիդա Տրեգուլովա * Օպերատոր՝ Գ. Կրիևս * Կոստյումների նկարիչ՝ Նատալյա Շապորինա * Նկարիչ-գրիմարար՝ Էդիտե Բարկևիչա * Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո * Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ * Տնօրեն՝ Գ. Բլումենտալս<ref>[https://www.kinopoisk.ru/film/521688/ «Իլգա-Իվոլգա» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:1972 ֆիլմեր]] [[Կատեգորիա:Խորհրդային դրամա ֆիլմեր]] 44q50hezv7o2ttccyld6308ngdbeyll 0 1099071 8486491 2022-08-10T12:21:01Z Beko 1511 Նոր էջ «{{խմբագրում եմ|~~~|{{subst:#time: Y-m-d H:i:s|4 hours}}}} {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել Ավետարան|...»: wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]]|2022-08-10 16:20:49}} {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 հատվածները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), դատարանը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի կերպարվեստի թանգարան|Լիոնի կերպարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Նկարագիր == Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս կադրից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ էին, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 5allho0qaw36elw3jd55y82uo6obz2y 8486492 8486491 2022-08-10T12:21:52Z Beko 1511 catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]]|2022-08-10 16:20:49}} {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 հատվածները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), դատարանը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի կերպարվեստի թանգարան|Լիոնի կերպարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Նկարագիր == Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս կադրից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ էին, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] iealehkzzmccnjzawj3y9xts1oyg4be 8486493 8486492 2022-08-10T12:23:22Z Beko 1511 /* top */ wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]]|2022-08-10 16:20:49}} {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 հատվածները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), դատարանը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Նկարագիր == Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս կադրից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ էին, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] pjgvmqlno4jafi7x5dng5ihhobaofzt 8486501 8486493 2022-08-10T12:37:32Z Beko 1511 Ծանոթագրությունը խմբագրվել է ProveIt-ով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:Beko|<font face="Helvetica="black">'''Բեքո'''</font>]][[User talk:Beko|^{<span style="color:blue;cursor:help">Քննարկում</span>}]]|2022-08-10 16:20:49}} {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է Ջրհեղեղի առասպելից մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 հատվածները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), դատարանը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն Նոյին և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին տապան կառուցել: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս կադրից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] 8zp9pu37ic3amb9c2e4vubh3m13hw7f 8486509 8486501 2022-08-10T12:53:14Z Beko 1511 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ , կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ , ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] c3dsdohe36fj1mpl0rjer038lasga70 8486514 8486509 2022-08-10T12:54:51Z Beko 1511 /* Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] imqyj73ynwnd4dx1d77j2x9d8gbgo3m 8486517 8486514 2022-08-10T13:00:21Z Beko 1511 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] m09dvauap4tez0zurb9rs38tlltff3i 8486520 8486517 2022-08-10T13:07:08Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նկարներ 1826]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:Նկարներ 1826]] mfevsll9swylhu1x74qp1jd87gxsj86 8486521 8486520 2022-08-10T13:07:40Z Beko 1511 հեռացվել է [[Կատեգորիա:Նկարներ 1826]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է: Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները: Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում: Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]: Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ: Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից: Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>: == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով: Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին: երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին: Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը: == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] : Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր: Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] o16ds3blwvo9hbbpkil5q571ivqo9qy 8486920 8486521 2022-08-11T00:05:57Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է։ Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում։ Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]։ Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ։ Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից։ Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով։ Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին։ երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին։ Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը։ == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] ։ Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր։ Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] tnsyo4c0w26o725wb7myijhvvtq1n2r 8487032 8486920 2022-08-11T07:04:14Z Beko 1511 /* Թեմա */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է։ Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում։ Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա և այլաբանություն == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]։ Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ։ Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, ով, չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից։ Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ նայեք ավանդույթներին և անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով։ Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին։ երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին։ Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը։ == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] ։ Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր։ Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] a4cjagnq7eie1tbzwqfcvk0urp94aeh 8487036 8487032 2022-08-11T07:09:48Z Beko 1511 /* Թեմա և այլաբանություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է։ Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում։ Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա և այլաբանություն == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]։ Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ։ Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, որը՝ չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից։ Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ հետևեք անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով։ Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին։ երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին։ Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը։ == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] ։ Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր։ Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] hfqdycqq24nfsteprhpf0i5o4utyspz 8487047 8487036 2022-08-11T08:08:33Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ նկար}} '''Տեսարան ջրհեղեղից''' կամ '''Ջրհեղեղ''' ({{lang-fr|Scène du Déluge}}), [[Ժոզեֆ-Դեզիր Կոր|Ժոզեֆ-Դեզիր Կորի]] [[1826]] թվականին նկարած կտավն է։ Այն պատկերում է [[Մեծ ջրհեղեղ|Մեծ ջրհեղեղի առասպելից]] մի հատված։ Նկարի համար հիմք են ծառայել [[Ավետարան|Ավետարանի]] [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքի]] 7.1-12 գլուխները։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1827]] թվականի [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Լուվրի սալոն]]ում (Ֆրանսիայի ազգային թանգարան), Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը մասնակցել է որպես Հռոմի մրցանակի հաղթող և, հետևաբար, չէր կարող մրցանակ ակնկալել այս սալոնում։ Պետությունը աշխատանքը ձեռք է բերել 3000 ֆրանկով<ref>Bibliothèque-documentation du musée des Beaux-Arts de Lyon, dossier Scène du Déluge de Court.</ref>։ Նկարը [[Լիոնի գեղարվեստի թանգարան|Լիոնի գեղարվեստի թանգարանի]] հավաքածուի մի մասն է։ == Թեմա և այլաբանություն == Աստվածաշնչյան «Ծննդոց» գրքում նկարագրված է, թե ինչպես Աստված հեղեղել է երկիրը՝ խնայելով միայն [[Նոյ|Նոյին]] և նրա ընտանիքին, որոնց հրահանգված էին [[Նոյյան տապան|տապան կառուցել]]։ Մնացած բոլորը զոհվել են մեծ ջրհեղեղի ժամանակ։ Նոյի կյանքը պատկերելու փոխարեն Կորը պատկերում է պատմության մյուս կողմը։ Պատկերված տղամարդը պետք է ընտրություն կատարի սեփական որդուն կամ հորը փրկելու միջև։ Նա ընտրում է իր հորը, որը՝ չնայած տղամարդու ջանքերին, դուրս է մնացել նրա ձեռքից։ Նկարը կարելի է կարդալ որպես անցյալին կառչելու մասին այլաբանություն։ Եթե միշտ հետևեք անցյալին, ապա բաց կթողնեք այն բոլոր հնարավորությունները, որոնք կարող է բերել ապագան<ref>{{Cite web |url=https://narrativepainting.net/?p=517 |title=Narrative Painting - Joseph Désiré Court, Scene of Deluge, 1827⁠ |date=2019-08-16 |website=Narrative Painting |language=en-US |accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Նկարագիր == Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը պատկերում սահմանափակվել է չորս կերպարներով։ Առանձնանում է երկու խումբ՝ կնոջ և երեխայի զույգը, որ զբաղեցնում է պատկերի ստորին աջ հատվածը։ Կնոջ և երեխայի քրոմատիկ, կլոր ֆորմաները հակադրվում են տղամարդկանց մկանուտ մարմինների գծերին։ երկրորդ զույգը տղամարդու և ծերունու զույգն է, որը հատում է պատկերի գրեթե ողջ տարածությունը։ Նրանք միավորված են միմյանց մեկնած ձեռքերով և պատկերված են ավելի տաք երանգներով։ Լույսը կենտրոնանում է կերպարների վրա, ողջ ժայռը հավասարապես լուսավորված չէ, և տղամարդու մարմնի վերևում մենք տեսնում ենք այն ծածկված ստվերներով։ Աջ կողմի ճյուղը կարծես ամենամոտ կետն է դիտողին, և կարծես դուրս է գալիս նկարից, և հակառակ ձախ կողմում ավելի մուգ հարթություն, որտեղ հազիվ տեսանելի է ժայռի գիծը , շատ թեթև լուսավորված է նռնաքարային կարմիր երանգներով, որոնք համապատասխանում են կենտրոնական կերպարի մազերին։ Լուսավորված դեմքերի հայացքները բոլորը կենտրոնացած են տղամարդու ստվերված կերպարի վրա, որը հակադրվում է նրա մարմնի պարզությանը։ == Պատմական նախադրյալներ == Հռոմի մրցանակը շահելուց վեց տարի անց է Ժոզեֆ-Դեզիր Կորը նկարել «Տեսարան ջրհեղեղից» կտավ, որը ցուցադրվել է նույն տարի [[Փարիզ|Փարիզում]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[Բուրբոններ|Բուրբոնների]] վերականգնման տարիներին, երբ երկիրը ղեկավարում էր [[Շառլ Բուրբոն|Շառլ Բուրբոնը]] ։ Ցուցահանդեսը բացել է իր դռները նոյեմբերի 4-ին՝ Թագավորի օրը։ Ժյուրիի անդամներին հիմնականում ընտրել էր թագավորը, մրցանակները հանձնվում էին նրա ներկայությամբ՝ ցույց տալով պետության մտադրությունը՝ իր հետքը թողնել գեղարվեստի և ժամանակակից կյանքի վրա<ref>Eva Bouilli, Le Salon de 1827 : classique ou romantique ?, PU Rennes, art et société, 2009</ref>։ == Գեղարվեստական ​​նախադրյալներ == 1827 թվականի Սալոնում բևեռացել էր [[Նեոդասականություն|նեոդասական դպրոցի]] և [[Ռոմանտիզմ|ռոմանտիզմի]] հակադրությունը։ Դա ոչ միայն գեղարվեստական ​​հոսանքների հակադրություն էր, այլև, պետության համար գեղագիտական իդեալը արժևորելու և այս Սալոնը ֆրանսիական դպրոցի ցուցափեղկ դարձնելու հարց էր։ Չնայած պատմական նկարների գերակշռությանը, որոնք ունեին պետության աջակցությունը, այնուամենայնիվ, ռոմանտիկ շարժման հետ կապված թեմաների բազմազանություն կար՝ անգլիական և իտալական գեղանկարչությունից ոգեշնչված բնապատկերներ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]] թեմաներով նկարներ, կային ավելի նորարարական տեխնիկայով կատարված ավանդական թեմաներով նկարներ, օրինակ՝ [[Օգյուստ Դելակրուա|Օգյուստ Դելակրուայի]] «Քրիստոսը Ձիթենու պարտեզում» նկարը։ Մեդալակիր աշխատանքները հիմնականում նեոդասական կտավներ են եղել, բայց մի քանի ռոմանտիկ նկարիչներ ևս պարգևատրվել են։ Ռոմանտիզմը բավականին բարենպաստ կերպով գնահատվել է իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Օգյուստ դը Ֆորբինի ազդեցությամբ, ով կողմ էր նորարարությանը՝ ինչը վկայում էր պետության կողմից բազմաթիվ ռոմանտիկ կտավների ձեռքբերումը<ref>{{Cite book|title=L’art ne s’apprend pas aux dépens des moeurs!” Construction du champ de l’art, genre et professionnalisation des artistes (1789-1848)|last=Séverine Sofio|publisher=Centre Maurice Halbwachs, Équipe Enquête-Terrain-Théorie|year=2014}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆրանսիայի գեղանկարչություն]] [[Կատեգորիա:1826 նկարներ]] [[Կատեգորիա:Այլաբանություն]] gogiwuwp9jx9c3bt6u28ho2g8e6xa9b 1 1099072 8486502 2022-08-10T12:37:42Z Beko 1511 +{{ԹՀ|fr|Scène du Déluge (Joseph-Désiré Court)|169838276}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|fr|Scène du Déluge (Joseph-Désiré Court)|169838276}} ckjlepzxbrz72y85i4q708wlnnsqcjf 0 1099073 8486511 2022-08-10T12:54:14Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Մուհամմադ Օմար]]»-ից «[[Մուհամմեդ Օմար]]» wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Մուհամմեդ Օմար]] 9ir225jd2r1fa8cvjn8py7dorc52kep 14 1099075 8486522 2022-08-10T13:08:11Z Beko 1511 Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Նկարներ ըստ տարեթվի]]»: wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Նկարներ ըստ տարեթվի]] 4z1161lfct5qfyd1yelk8dllzx0tw9x 8486523 8486522 2022-08-10T13:08:39Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:19-րդ դարի նկարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Նկարներ ըստ տարեթվի]] [[Կատեգորիա:19-րդ դարի նկարներ]] hj9j49y2jwsp0k0svzaj3orj5q83vqu 8486524 8486523 2022-08-10T13:08:48Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:1826]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Նկարներ ըստ տարեթվի]] [[Կատեգորիա:19-րդ դարի նկարներ]] [[Կատեգորիա:1826]] lnuulgv678966oj0j00aes50img0y2d 0 1099076 8486527 2022-08-10T13:11:36Z ArmSirius 64149 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նա...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', աֆղանական Թալիբան շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա Մուհամմեդ Օմարի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և Քվետտա Շուրայի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը դե ֆակտո դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման դե յուրե առաջնորդը իսլամական աստվածաբան Հայբաթուլա Ախունձադան է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} jguio2tmscambhlnd2gnfpni1nkgfdz 8486529 8486527 2022-08-10T13:12:27Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', աֆղանական Թալիբան շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա Մուհամմեդ Օմարի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և Քվետտա Շուրայի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը դե ֆակտո դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման դե յուրե առաջնորդը իսլամական աստվածաբան Հայբաթուլա Ախունձադան է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] 20uz0iomej1msrsxw5j9lkneqbgmgh4 8486531 8486529 2022-08-10T13:12:49Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', աֆղանական Թալիբան շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա Մուհամմեդ Օմարի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և Քվետտա Շուրայի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը դե ֆակտո դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման դե յուրե առաջնորդը իսլամական աստվածաբան Հայբաթուլա Ախունձադան է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] 9t3an0fvukt6p7x0ewbq848o66okgi8 8486532 8486531 2022-08-10T13:13:02Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', աֆղանական Թալիբան շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա Մուհամմեդ Օմարի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և Քվետտա Շուրայի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը դե ֆակտո դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման դե յուրե առաջնորդը իսլամական աստվածաբան Հայբաթուլա Ախունձադան է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] s7d0yt83q2arsdh2o926t2tkx7vogkm 8486533 8486532 2022-08-10T13:14:30Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', [[Աֆղանստան|աֆղանական]] «[[Թալիբան]]» շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա [[Մուհամմեդ Օմար]]ի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և [[Քվետտա Շուրա]]յի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը [[դե ֆակտո]] դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման [[դե յուրե]] առաջնորդը իսլամական աստվածաբան [[Հայբաթուլա Ախունձադա]]ն է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ պուշթուն է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: Աֆղանստանում պատերազմի ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել Թալիբանը։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է Հերաթ և Նիմրուզ նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և Քաբուլի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: Ինտերպոլը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա «Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ Աշրաֆ Հանին փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] 8qu01ufexyp6doqbo1e5uyh4c6m0ceo 8486538 8486533 2022-08-10T13:21:18Z ArmSirius 64149 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', [[Աֆղանստան|աֆղանական]] «[[Թալիբան]]» շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա [[Մուհամմեդ Օմար]]ի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և [[Քվետտա Շուրա]]յի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը [[դե ֆակտո]] դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման [[դե յուրե]] առաջնորդը իսլամական աստվածաբան [[Հայբաթուլա Ախունձադա]]ն է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ [[Պուշթուններ|պուշթուն]] է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: [[Աֆղանական պատերազմ (1979-1989)|Աֆղանստանում պատերազմի]] ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել «Թալիբանը»։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է [[Հերաթ]] և [[Նիմրուզ]] նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: [[ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտ|ԱՄՆ պետդեպարտամենտը]] նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և [[Քաբուլ]]ի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: [[Ինտերպոլ]]ը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա [[Թալիբանի հարձակում (2021)|«Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից]] հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ [[Աշրաֆ Հանի]]ն փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին Թալիբանի առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] kl2l7f277nr04wbpd5a7z985ytdien8 8486540 8486538 2022-08-10T13:22:18Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', [[Աֆղանստան|աֆղանական]] «[[Թալիբան]]» շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը: 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա [[Մուհամմեդ Օմար]]ի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և [[Քվետտա Շուրա]]յի խորհրդի ղեկավարը: 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը [[դե ֆակտո]] դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման [[դե յուրե]] առաջնորդը իսլամական աստվածաբան [[Հայբաթուլա Ախունձադա]]ն է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>: == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ [[Պուշթուններ|պուշթուն]] է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>: [[Աֆղանական պատերազմ (1979-1989)|Աֆղանստանում պատերազմի]] ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>: 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել «Թալիբանը»։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>: Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է [[Հերաթ]] և [[Նիմրուզ]] նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>: [[ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտ|ԱՄՆ պետդեպարտամենտը]] նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և [[Քաբուլ]]ի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>: [[Ինտերպոլ]]ը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>: 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>: 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա [[Թալիբանի հարձակում (2021)|«Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից]] հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ [[Աշրաֆ Հանի]]ն փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>: 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին «Թալիբանի» առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>: 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] pheqc8u8cii1xppusqru7h0d9y3ygcw 8486919 8486540 2022-08-11T00:05:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} Մոլլա '''Աբդուլ Ղանի Բարադար''' ({{lang2|ps|prs|عبدالغني برادراخوند}}, {{ԱԾ}})<ref name="Interpol">{{cite web|title=BARADAR, Abdul Ghani|url=http://www.interpol.int/public/data/noticesun/notices/data/2006/10/2006_25910.asp|publisher=[[Interpol]]|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/670ww8Q6X?url=http://www.interpol.int/|archivedate=2012-04-18}}</ref>, նաև հայտնի է որպես մուլլա '''Բարադար Ահունդ''', [[Աֆղանստան|աֆղանական]] «[[Թալիբան]]» շարժման դաշտային հրամանատարն ու քաղաքական թևի առաջնորդը։ 1994 թվականի ստեղծված «Թալիբան» ահաբեկչական շարժման հիմնադիրներից մեկը։ Մոլլա [[Մուհամմեդ Օմար]]ի տեղակալը (հնարավոր է նաև ազգականը) և [[Քվետտա Շուրա]]յի խորհրդի ղեկավարը։ 2009 թվականից մինչև 2021 թվականը [[դե ֆակտո]] դիտարկվել է որպես «Թալիբանի» առաջնորդ<ref name="Moreau">{{cite news |first=Ron |last=Moreau |title=America's New Nightmare |url=http://www.newsweek.com/id/208637 |publisher=[[Newsweek]] |date=2009-07-25 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100208151717/http://www.newsweek.com/id/208637 }}</ref>, թեև շարժման [[դե յուրե]] առաջնորդը իսլամական աստվածաբան [[Հայբաթուլա Ախունձադա]]ն է<ref>{{Cite web |url=https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |title=Кто привел «Талибан*» к захвату Афганистана — Газета.Ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-21 |archive-date=2021-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210821165903/https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/17_a_13888058.shtml |deadlink=no }}</ref>։ == Կենսագրություն == Էթնիկ ծագմամբ [[Պուշթուններ|պուշթուն]] է՝ դուրրանի ցեղի պոպալզայ կլանից<ref>{{книга |заглавие=Koran, Kalashnikov, and laptop: the neo-Taliban insurgency in Afghanistan |издательство=[[Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press]] |год=2008 |isbn=0231700091 |страницы=47 |ссылка=https://books.google.com/books?id=LV7-WYlOgRIC&pg=PA47&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=mullah%20baradar&f=false |язык=en |автор=Giustozzi, Antonio}}</ref>։ [[Աֆղանական պատերազմ (1979-1989)|Աֆղանստանում պատերազմի]] ժամանակ կռվել է խորհրդային զորքերի դեմ<ref name="FT">{{cite news |first=Matthew |last=Green |title=Taliban strategist was seen as future negotiator |url=http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html |publisher=[[Financial Times]] |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100217053129/http://www.ft.com/cms/s/0/43706130-1ae7-11df-88fa-00144feab49a.html }}</ref><ref name=Moreau/>։ 1994 թվականին օգնել է Օմարին՝ հիմնել «Թալիբանը»։ Ղանին, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Հաֆս Նեջդա, կազմակերպել է վերապատրաստման ճամբարներ և հարձակումներ է ծրագրել ցեղային առաջնորդների և օտարերկրացիների վրա<ref>{{cite news |title=Profile: Mullah Abdul Ghani Baradar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm |publisher=BBC News |date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218050421/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8517693.stm }}</ref>։ Թալիբների կառավարման ժամանակ (1996-2001) տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել, այդ թվում եղել է [[Հերաթ]] և [[Նիմրուզ]] նահանգների կառավարիչը <ref>{{cite news |title=The Hunt For Bin Laden |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html |publisher=[[TIME]] |date=2001-11-26 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2011-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604103922/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1001287-5,00.html }}</ref><ref>{{книга |заглавие=Volume 30 of Historical dictionary of Afghan wars, revolutions, and insurgencies |издательство=[[Rowman & Littlefield]] |год=2005 |isbn=0810849488 |страницы=lxxxiii |ссылка=https://books.google.com/books?id=xyW-uxh7m5gC&pg=PR83&dq=mullah+baradar&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=baradar&f=false |язык=en |автор=Adamec, Ludwig W.}}</ref> և Արևմտյան Աֆղանստանում ռազմական կորպուսի հրամանատարը<ref name=Moreau/>։ [[ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտ|ԱՄՆ պետդեպարտամենտը]] նրան դիտարկել է որպես գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ և [[Քաբուլ]]ի ռազմական կորպուսի հրամանատար<ref>{{cite web|title=B1, 1.4(D)|publisher=[[US State Department]]|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UTLxPzV?url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB295/doc17.pdf|archivedate=2012-06-17}}</ref>։ [[Ինտերպոլ]]ը նրան համարում էր պաշտպանության նախարարի տեղակալ<ref name=Interpol/>։ 2010 թվականի փետրվարի 8-ին ձերբակալվել է Պակիստանի հետախուզության կողմից<ref name="BBC20100216">{{cite news |title=Taliban commander Mullah Baradar 'seized in Pakistan' |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm |publisher=BBC News |Date=2010-02-16 |accessdate=2010-02-16 |archivedate=2010-02-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218044645/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/8517375.stm }}</ref>։ 2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Աֆղանստանի կառավարության խնդրանքով վաղաժամկետ ազատ է արձակվել Պակիստանի բանտից <ref>{{Cite web |url=http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |title=Auf Bitte Afghanistans: Pakistan lässt ranghöchsten Taliban frei — Ausland — FOCUS Online — Nachrichten<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2013-09-21 |archive-date=2013-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926062926/http://www.focus.de/politik/ausland/auf-bitte-afghanistans-pakistan-laesst-ranghoechsten-taliban-frei_aid_1108005.html |deadlink=no }}</ref>։ 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Աֆղանստանի կառավարական ուժերի վրա [[Թալիբանի հարձակում (2021)|«Թալիբան» շարժման հաջող հարձակումից]] հետո, երբ երկրի կառավարությունը տապալվեց և նախագահ [[Աշրաֆ Հանի]]ն փախավ երկրից, երկրի վրա վերահսկողությունն անցավ Աբդուլ Ղանի Բարադարին<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|title=Смена власти в Афганистане: талибы вошли в Кабул|author=Ирина Шелудкова|website=euronews|date=2021-08-15|access-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210815123701/https://ru.euronews.com/2021/08/15/afghanistan-transition-of-power|archive-date=2021-08-15}}</ref>։ 2021 թվականի օգոստոսի 17-ին Բարադարը, 2001 թվականին «Թալիբանի» առաջին կառավարության անկումից հետո առաջին անգամ, վերադարձել է Աֆղանստան<ref>{{Cite web |url=https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |title=Taliban says co-founder Abdul Ghani Baradar has arrived in Afghanistan — Axios<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2021-08-18 |archive-date=2021-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210818122410/https://www.axios.com/taliban-president-abdul-ghani-baradar-afghanistan-635cf0eb-5d3e-4e40-b71b-44126141ecea.html |deadlink=no }}</ref>։ 2021 թվականի սեպտեմբերի 3-7-ը եղել է Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության կառավարության ղեկավարը<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vesti.ru/article/2608577|title=Мулла Барадар возглавил афганское правительство|website=vesti.ru|date=2021-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20210907205808/https://www.vesti.ru/article/2608577|archive-date=2021-09-07}}</ref>։ 2021 թվականի սեպտեմբերի 7-ից Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության փոխվարչապետի պաշտոնակատարն է<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|title=Талибы сформировали временное правительство Афганистана|website=РИА Новости|date=2021-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210908083526/https://ria.ru/20210907/taliby-1749059026.html|archive-date=2021-09-08}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Աֆղանստանի քաղաքական գործիչներ]] bhqvun71iuqpo330g4i5j4c1azhei0f 1 1099077 8486539 2022-08-10T13:21:34Z ArmSirius 64149 +{{ԹՀ|ru|Барадар, Абдул Гани|124333816}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Барадар, Абдул Гани|124333816}} qbjom0nbij6d3r4ezjit7sht7g9trvi 0 1099078 8486545 2022-08-10T13:41:11Z KhachKar 122889 Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1070541750|Krikor Pambuccian]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> (<nowiki>{{ԱԾ}}</nowiki>), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]<nowiki/>յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և հայտնվել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում 1936-1942 թվականներին։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]<nowiki/>ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]<nowiki/>ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]<nowiki/>ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]<nowiki/>ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]<nowiki/>ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]<nowiki/>ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989) և Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս (Արիզոնայի պետհամալսարան, ԱՄՆ) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գրքի շնորհանդեսը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]<nowiki/>ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}}{{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:1996 մահեր]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] di1rhsa6zte34eith92cbck8xzpdw6w 8486546 8486545 2022-08-10T13:41:32Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> (<nowiki>{{ԱԾ}}</nowiki>), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]<nowiki/>յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և հայտնվել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում 1936-1942 թվականներին։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]<nowiki/>ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]<nowiki/>ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]<nowiki/>ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]<nowiki/>ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]<nowiki/>ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]<nowiki/>ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989) և Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս (Արիզոնայի պետհամալսարան, ԱՄՆ) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գրքի շնորհանդեսը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]<nowiki/>ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}}{{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:1996 մահեր]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] f3gsejvsn9922gbhucfvb4rgpsy1mb8 8486547 8486546 2022-08-10T13:42:17Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]<nowiki/>յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և հայտնվել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում 1936-1942 թվականներին։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]<nowiki/>ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]<nowiki/>ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]<nowiki/>ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]<nowiki/>ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]<nowiki/>ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]<nowiki/>ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]<nowiki/>ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989) և Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս (Արիզոնայի պետհամալսարան, ԱՄՆ) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գրքի շնորհանդեսը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]<nowiki/>ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}}{{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:1996 մահեր]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] pe9aj376ccek3kum7aq2ap5f42v5p05 8486548 8486547 2022-08-10T13:45:18Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989) և Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս (Արիզոնայի պետհամալսարան, ԱՄՆ) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գրքի շնորհանդեսը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}}{{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:1996 մահեր]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] j4g6f0jryuwa082p3c71byuetl5f8zj 8486553 8486548 2022-08-10T13:49:18Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:1996 մահեր]] [[Կատեգորիա:1915 ծնունդներ]] nygjmy0f6uow38wni2xekt9sfwjdh9k 8486554 8486553 2022-08-10T13:49:48Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] do1is183ihgf0uf3tjk57h1ngzqeczb 8486555 8486554 2022-08-10T13:50:05Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] 1cxi2d85bkfbv856mys1jy83kqi45c9 8486556 8486555 2022-08-10T13:50:16Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռումինահայ պրոֆեսորներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ պրոֆեսորներ]] sme9b2tqefvtie04nzoa3ejla06fdc1 8486560 8486556 2022-08-10T14:01:53Z KhachKar 122889 /* top */ wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 17:41:32}} {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ |պատկեր= Գրիգոր Փամբուկչյան.jpg}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ պրոֆեսորներ]] nb4s93ukdl083nai9m2zw0tw4s3b5pg 8486561 8486560 2022-08-10T14:02:34Z KhachKar 122889 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ |պատկեր= Գրիգոր Փամբուկչյան.jpg}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս|Դամասկոսով]], [[Կահիրե|Կահիրեով]], [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայով]], [[Լառնակա|Լառնակայով]] և հաստատվել [[Կոնստանցա|Կոնստանցայում]]։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ պրոֆեսորներ]] b4p4njmhzo3hrmsffoe8mk3y3nene2u 8486591 8486561 2022-08-10T14:39:23Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բժիշկ |պատկեր= Գրիգոր Փամբուկչյան.jpg}} '''Գրիգոր Փամբուկչյան'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/810795|title=Ռումինահայ մեծանուն բժիշկ Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերն ամփոփող գրքի շնորհանդեսը` Բուխարեստում|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-08}}</ref> ({{lang-ro|Krikor Pambuccian}}, {{ԱԾ}}), Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] պրոֆեսոր և [[Ռումինիա]]յի Հայ առաքելական ծխական եկեղեցու երկարամյա փոխնախագահ (1944-1993)<ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/krikor-pambuccian-1915-1996-si-destinul-morfologiei-normale-si-patologice-din-romania-95-de-ani-de-la-nastere/|title=Krikor Pambuccian (1915-1996) şi destinul Morfologiei normale şi patologice din România. 95 de ani de la naştere {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Կենսագրություն == Գրիգոր Փամբուկչյանը ծնվել է Արևելյան [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] (ներկայիս [[Թուրքիա]]) [[Ադանա]] քաղաքում։ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] ժամանակ նրա ընտանիքը ստիպված է եղել հեռանալ և դեգերել որպես քաղաքացիություն չունեցող փախստական։ [[Նանսենյան անձնագիր|Նանսենյան անձնագրով]] նրանք անցել են [[Դամասկոս]]ով, [[Կահիրե]]ով, [[Ալեքսանդրիա]]յով, [[Լառնակա]]յով և հաստատվել [[Կոնստանցա]]յում։ Այնտեղ նա սովորել է Գերմանական ավետարանական տարրական դպրոցում (''Deutsche Evangelische Volksschule'') և ''Mircea cel Bătrân'' միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է որպես վալեդիկտոր (աշակերտի ակադեմիական տիտղոս, որն ավարտական միջոցառման ժամանակ հրաժեշտի ելույթ է ունենում)։ Փամբուկչյանը 1936-1942 թվականներին բժշկություն է սովորել Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է գումարտակի բժիշկ, այնուհետև բարձրացել է ակադեմիական կարիերայի աստիճաններով՝ 1973 թվականին դառնալով Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի [[պաթոլոգիա]]յի պրոֆեսոր<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 49-59</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/KRIKOR-PAMBUCCIAN.html*articleID_1501-dArt.html|title=Numarul 19 (1061) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/DASCAL-MENTOR-MODEL.html*articleID_1638-dArt.html|title=Numarul 22 (1064) - Iunie - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|title=medica.ro - Credite EMC - Conferintele Nationale ale Societatilor Medicale din Romania - Revistele Oficiale ale Societatilor Medicale din Romania - Asociatia Medicala Romana|website=www.medica.ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304223238/http://www.medica.ro/reviste_med/download/stoma/2014.2/Stoma_Nr-2_2014_Art-1.pdf|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ Փամբուկչյանի որդիներից մեկը՝ Շտեֆանը (1957-2020) նույնպես պաթոլոգ է դարձել<ref>{{Cite web|url=https://www.loyolapathology.org/pambuccian|title=Stefan E. Pambuccian, MD|website=Loyola Pathology}}</ref>։ Գրիգոր Փամբուկչյանը, որպես Ռումինիայի Հայ առաքելական ծխական համայնքի փոխնախագահ, ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Ռումինիայի համար դժվարին պահին նպատակ ուներ իր ուժերի ներածի չափով պահպանել Ռումինիայի հայ համայնքի կրոնական ժառանգությունը<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, pp. 61-73</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.araratonline.com/lansare-de-carte-viata-prof-dr-krikor-pambuccian-un-diamant-redescoperit-dupa-100-de-ani/|title=Lansare de carte / Viața Prof. Dr. Krikor Pambuccian sau cum să redescoperi un diamant după 100 de ani {{!}} araratonline.com|website=www.araratonline.com|accessdate=2016-10-22}}</ref>։ == Աշխատություններ == 1942 թվականի իր թեզում («''Փորձարարական քիմիական քաղցկեղ''») Գրիգոր Փամբուկչյանն ուսումնասիրել է առնետների մոտ [[կուպր]]ի առաջացրած [[քաղցկեղ]]ը։ Հետագայում հետազոտական թեմաների շրջանակն ընդլայնվել է՝ ներառելով սրտի և արյան անոթների [[պաթոլոգիա]]ն, սրտի ուռուցքները, մարսողական տրակտի, [[լյարդ]]ի և [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի պաթոլոգիան, նորածնի պաթոլոգիան, նախաքաղցկեղային հիվանդությունները, բերանի խոռոչի պաթոլոգիան (մասնավորապես՝ կարմիր տափակ մկնատամը), տոքսինների պատահական և պրոֆեսիոնալ ազդեցությունը (1960-ական թվականների վերջում և 1970 թվականների սկզբին կատարելով Կոպշա Միչեի շրջակա միջավայրի թունավոր (քաղցկեղածին) բնույթի խոր ուսումնասիրություն), ֆենիլհիդրազինինի վրա տոքսիկ ռեակցիաները, վիրուսային հիվանդությունների հիպերտոքսիկ ձևերը, թոքային բորբոքային ինֆեկցիաները, գլխուղեղային քսանթոմատոզը, ներքին օրգանների վնասվածքները [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ խանգարումների]] և [[Ռևմատոիդ արթրիտ|ռևմատոիդ արթրիտի]] ժամանակ, տրիխինոզը, [[Ասպիրին|ասպիրինի]] և ասպիրինի ու [[պրեդնիզոն]]ի խառնուրդի ազդեցությունը [[ստամոքս]]ի լորձաթաղանթի վրա, [[Սիֆիլիս|սիֆիլիսի]] և տրիխինոզի, [[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ|նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշի]] և ադրենոիդների հորմոնների հիպերսեկրեցիայի հետևանքով առաջացած [[Հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիա|հիպերտրոֆիկ կարդիոմիոպաթիայի]] փորձնական հետազոտությունները։ Նա դարձել է բերանի խոռոչի վրա [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամնաբուժական իմպլանտների]] ազդեցության պաթոլոգիական ուսումնասիրության առաջամարտիկը՝ դոկտոր Գրիգորե Օսիպով-Սինեշտիի (1907-1989), Էռնստ Հելմուտ Պրուինի (1913-2008) և Բենեդիկտ Հենրիխի հետ համատեղ<ref>Prof. Dr. Ştefan Pambuccian, ''Activitatea ştiinţifică'', pp. 85-95 in: Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.viata-medicala.ro/*articleID_1578-dArt.html|title=Numarul 21 (1063) - Mai - 2010 - Arhiva - Viata Medicala|website=www.viata-medicala.ro|accessdate=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305002209/http://www.neue-gruppe.com/download/news/Heft%2033%20-%20Fruehjahr%202009.pdf|archivedate=2016-03-05|accessdate=2015-09-21}}</ref>։ == Ճանաչում == 1978 թվականին [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]] [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն Առաջինը]] Գրիգոր Փամբուկչյանին պարգևատրել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի շքանշանով<ref>Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015, p. 69</ref>։ == Ընտանիք == Գրիգոր Փամբուկչյանի երեք զավակները գիտնականներ են։ Որդիներից մեկը՝ Վիկտորը, մաթեմատիկոս ([[Արիզոնայի համալսարան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]) և թարգմանիչ է, մյուսը՝ դոկտոր Շտեֆան Փամբուկչյանը՝ անատոմապաթոլոգ ([[Միննեապոլիս]], [[ԱՄՆ]]), դուստրը դոկտոր Ալիս Փամբուկչյան-Գրիգորյանն է ([[Փարիզ]])<ref name=":0" />։ == Հիշատակի հավերժացում == 2015 թվականին, գիտնականի 100-ամյակի առթիվ, լույս է տեսել Գրիգոր Փամբուկչյանին նվիրված գիրքը (Գրիգոր Փամբուկչյանի կյանքի էջերը), որի հեղինակը նրա որդին է՝ Վիկտոր Փամբուկչյանը։ Գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Ռումինիայի Հայոց միության Դուդյան մշակույթի տանը։ Հատորը ներկայացնում է բժշկի կենսագրության կարևորագույն պահերը, նրա մասնագիտական գործունեությունը, ներկայացվում են տեղեկություններ և փաստեր ռումինահայ համայնքի և թեմական կյանքի վերաբերյալ<ref name=":0" />։ Գրիգոր Փամբուկչյանի կիսանդրին տեղադրված է [[Բուխարեստ]]ի Կարոլ Դավիլայի անվան բժշկական և դեղագործական համալսարանի սրահում<ref name=":0" />։ == Հրապարակումներ == * (համահեղինակ) ''Morfopatologia aparatului cardiovascular'' (1959) * (համահեղինակ) ''Diagnosticul precoce al tumorilor maligne'' (1964) * (համահեղինակ) ''Trichineloza'' (1970) * (համահեղինակ) ''Anatomia patologică'' (1980) * ''Morfopatologie stomatologică'' (1987) == Գրականություն == Victor Pambuccian, ''File din viața lui Krikor Pambuccian''. Editura Ararat, București, 2015 == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ|30em}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Փամբուկչյան, Գրիգոր}} [[Կատեգորիա:Հայերն Օսմանյան կայսրությունում]] [[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ բժիշկներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ պրոֆեսորներ]] ibnxko47k8ymx5cyfk3hoq5zlcu37zi 1 1099079 8486557 2022-08-10T13:50:38Z KhachKar 122889 +{{ԹՀ|en|Krikor Pambuccian|1070541750}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Krikor Pambuccian|1070541750}} d9nwz4zzfzu79tuy8ay5oipqeub0xth 8486564 8486557 2022-08-10T14:04:10Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Krikor Pambuccian|1070541750}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}} j5i0kq2npo1b3u07aw7pbs6zwz7atr7 6 1099080 8486559 2022-08-10T14:01:07Z KhachKar 122889 {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Գրիգոր Փամբուկչյան | Աղբյուր = https://www.ziuaconstanta.ro/stiri/ziua-dobrogei/dobrogeaetnica-repere-si-somitati-medicul-sufletelor-krikor-pambuccian-l-am-considerat-pe-doctor-ca-o-fiinta-deosebita-676843.html?imagini=1&open | Հեղինակ = հայտնի չէ | Ամսաթիվ = մինչև 1996 թ. | Հոդված = Գրիգոր Փամբուկչյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} wikitext text/x-wiki == Ամփոփում == {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Գրիգոր Փամբուկչյան | Աղբյուր = https://www.ziuaconstanta.ro/stiri/ziua-dobrogei/dobrogeaetnica-repere-si-somitati-medicul-sufletelor-krikor-pambuccian-l-am-considerat-pe-doctor-ca-o-fiinta-deosebita-676843.html?imagini=1&open | Հեղինակ = հայտնի չէ | Ամսաթիվ = մինչև 1996 թ. | Հոդված = Գրիգոր Փամբուկչյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} dxu8oz4w5mbyu78ckemniwhky1yy6zb 0 1099081 8486570 2022-08-10T14:15:38Z ԵՆարինե 78953 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https:/...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները<ref name="bre2" /> և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer2" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություն == {{ծանցանկ|refs=<ref name="bre">{{Книга |заглавие = Большая российская энциклопедия. Том 18 |часть = Макаронные изделия |ссылка часть = https://bigenc.ru/technology_and_technique/text/2165349 |место = М. |год = 2011 |страницы = 510 }}</ref> <ref name="fasmer">{{Книга |автор = Фасмер М. |ответственный = Перевод с нем. и дополнения О.Н. Трубачева |заглавие = Этимологический словарь русского языка. В 4 т. Том 2 |часть = Макароны |ссылка часть = https://lexicography.online/etymology/vasmer/%D0%BC/%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8B |издание = 2-е изд., стер |место = М. |издательство = Прогресс |год = 1986 |страницы = 561 |страниц = 672 }}</ref>}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. 95uj9bzlp4ymezh2oc4a4j4sob4tgof 8486572 8486570 2022-08-10T14:18:07Z ԵՆարինե 78953 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները<ref name="bre2" /> և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer2" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. j5iwxirszg290a7cutllts1fkou3dd7 8486575 8486572 2022-08-10T14:20:34Z ԵՆարինե 78953 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer2" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. 3t38nmh6wemz2riqd4sjsyy2q86j1uu 8486579 8486575 2022-08-10T14:22:54Z ԵՆարինե 78953 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց\]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer2" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց\]] 73ikjwxi8crkm19wvqisgmyw34h1u0x 8486581 8486579 2022-08-10T14:24:47Z ԵՆարինե 78953 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից»<ref name="fasmer2" />, որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց\]] [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] eedknruw0col83muf4vv94y96xfzev4 8486583 8486581 2022-08-10T14:25:46Z ԵՆարինե 78953 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից», որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց\]] [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] ryli8tdxdridil5lpyi65rxwifo7czh 8486624 8486583 2022-08-10T16:27:14Z Voskanyan 23951 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից», որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց\]] [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] reec0rj8984t83nqvj8t49pzfxdtl1z 8486625 8486624 2022-08-10T16:27:31Z Voskanyan 23951 /* Գրականություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները: Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից: Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից», որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>: == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ: Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո: Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում: Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը: Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ: Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ: Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց]] [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] n1yd04fn1cj76fm2lvnry1yq38ig7po 8486915 8486625 2022-08-11T00:04:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} '''Մակարոն''' ({{lang-it|maccheroni}}), տարբեր [[Տրամագիծ|տրամագծերի]] և երկարությունների խողովակների տեսքով [[մակարոնեղեն]]<ref name="country2">Maccheroni47473hb, [http://www.maccheroni.it/storia.htm History of Maccheroni] (it)</ref><ref name="oxdict2">Oxford Dictionary, [http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/macaroni Macaroni]</ref><ref>https://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/M/maccherone.shtml Dizionari - Corriere</ref>։ Խողովակաձև մակարոնների թվին են պատկանում փետուրները, եղջյուրիկները և խխունջները։ Հայերենում «մակարոն» բառը փոխառվել է {{lang-fr|maccaroni}} և {{lang-de|Makkaroni}} լեզուներից, որոնք իրենց հերթին այն վերցրել են {{lang-it|maccheroni}} բառից։ Բառի ծագումը կարելի է կապել հուն. μακαρία (մակարիյա) բառի հետ<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakari%2Fa μακαρία], (def. III), Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>, որը նշանակում է «ապուր գարու ալյուրից կամ հատիկներից», որը մատուցվել է մահացածների հիշատակին<ref>[http://www.askoxford.com/concise_oed/macaroni?view=uk Macaroni], on Compact Oxford English Dictionary</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=macaroni&searchmode=none "Macaroni"], Online Etymology Dictionary</ref><ref>[http://www.yourdictionary.com/macaroni Macaroni], on Webster's New World College Dictionary</ref><ref>Andrew Dalby, ''Food in the Ancient World from A to Z'', Routledge, 2003, on [https://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA251&dq=laganon+makaria&hl=en&ei=EJsYTN_bNYKe_AbPusSdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=laganon%20makaria&f=false Google books]</ref><ref>Reader's Digest Oxford Complete Wordfinder</ref><ref>Dhirendra Verma, ''Word Origins'', on [https://books.google.com/books?id=rpgIQyInjWkC&pg=PA220&dq=%22makaria%22+macaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false Google books]</ref><ref>Mario Pei, ''The story of language'', p.223</ref><ref>William Grimes, ''Eating Your Words'', Oxford University Press, on [[iarchive:eatingyourwords00grim/page/120|<!-- quote="makaria" macaroni. --> Internet Archive]]</ref><ref>Mark Morton, ''Cupboard Love: A Dictionary of Culinary Curiosities'', on [https://books.google.com/books?id=qn-DASgdhiAC&pg=PA185&dq=%22makaria%22+makaroni&hl=en&ei=Jp0YTLbxOsOM_AbN9L2mDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q&f=false Google books]</ref>։ == Արտադրություն == [[Պատկեր:Cornettes3.jpg|մինի|Եղջյուրիկներ]] Համաշխարհային շուկայում առաջարկվող մակարոնեղենն ունի նախնական բաղադրիչների տարբեր բաղադրատոմսեր և արտադրության տարբեր տեխնոլոգիաներ։ Բարձրորակ մակարոնեղենի պատրաստման համար հրամայական է օգտագործել ալյուր այսպես կոչված կոշտ ցորենի հատիկներից։ Կոշտ ցորենի սորտերը սովորական սորտերից տարբերվում են հացահատիկի մեջ գլյուտենի ավելի շատ պարունակությամբ։ Սա պատրաստի արտադրանքը դարձնում է արտաքին տեսքով գեղեցիկ և հաճելի՝ ուտելու համար. բարձրորակ մակարոնեղենը պահպանում է իր ձևն ու առաձգականությունը ջրի մեջ եռացնելուց հետո։ Քանի որ հացահատիկի մեջ գլյուտենի քանակը կախված է ցորենի հասունացման վերջին փուլում չոր և արևոտ եղանակից, մակարոնեղենի ալյուր պատրաստելու համար հարմար հացահատիկ կարող է արտադրվել միայն երկրագնդի որոշակի վայրերում։ Կոշտ ցորենի սորտերը մեծ և կայուն պահանջարկ ունեն համաշխարհային շուկայում, ինչն էլ պայմանավորում է նման հացահատիկի բարձր գները։ [[Պատկեր:Pipe_rigate.jpg|մինի|Խխունջներ]] == Ազգային ավանդույթներ == Ավանդաբար [[Իտալիա|Իտալիայում]] մակարոնեղենը եփում են al dente և մատուցում տարբեր սոուսների, հավելումների հետ, որոնք հատուկ ստեղծված են [[Խոհարարություն|խոհարարական]] մասնագետների կողմից՝ ճաշատեսակին ավելացնելու համար։ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] ազգային խոհանոցում նման [[սոուս]] է տարբեր բաղադրատոմսերով պատրաստված կետչուպը։ Այլ երկրների խոհանոցներում մակարոնեղենը հաճախ միայն [[խավարտ]] է, որը մատուցվում է [[Միս|մսի]] կամ այլ ճաշատեսակների հետ։ Մակարոնեղենն [[Ավանդույթ|ավանդաբար]] տարածված արտադրանք է աշխարհի շատ երկրների [[Բանակ|բանակներում]] և հաճախ պահանջված է հեռավոր ուղևորությունների ժամանակ։ Նման հանրաճանաչությունը պայմանավորված է նրանով, որ մակարոնեղենը՝ որպես կիսաֆաբրիկատ, ունի փոքր քաշ, երկար [[պահպանման ժամկետ]], փաթեթավորման և տեղափոխման հեշտություն և եփման համեմատաբար պարզ ու արագ եղանակներ։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ|2}} == Գրականություն == * {{Книга|ответственный=Гл. ред. И.А. Пугачёв|заглавие=Товарный словарь. Том 5|часть=Макаронные изделия|место=М.|издательство=Госторгиздат|год=1958|столбцы=274—275|ref=Товарный словарь}} * [http://docs.cntd.ru/document/1200157298 ГОСТ 31743-2017]. Изделия макаронные. Общие технические условия. {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց]] [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] 616bm70gfowyh922zimvurpn5gwicg1 1 1099082 8486571 2022-08-10T14:16:55Z ԵՆարինե 78953 +{{ԹՀ|ru|Макароны|122913893}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Макароны|122913893}} 31ibw7wku5naj3npol3ggf38u03dj6b 14 1099083 8486608 2022-08-10T15:58:32Z Atheist Armenian 41345 Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Երևանի հուշարձաններ]]»: wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Երևանի հուշարձաններ]] l4oa9asgujphndzbsr8r0ks2kk4ae3n 8486609 8486608 2022-08-10T15:59:41Z Atheist Armenian 41345 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջան]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Երևանի հուշարձաններ]] [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջան]] izfuv7seaoa2d1oajf9p4jw0vofsx4z 0 1099084 8486614 2022-08-10T16:13:31Z KhachKar 122889 Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1096575589|Petru Th. Missir]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Petru_Th._Missir_(1).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Petru_Th._Missir_%281%29.jpg/220px-Petru_Th._Missir_%281%29.jpg|մինի| '''Պետրու Թ. Միսիր''']] '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է Ռումինիայի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրակա ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]<nowiki/>յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea-''ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցությա հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է Ռումինիայի ակադեմիայի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] nopzxnifgfvjvri7cbqntnrm7n025w3 8486615 8486614 2022-08-10T16:13:55Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} [[Պատկեր:Petru_Th._Missir_(1).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Petru_Th._Missir_%281%29.jpg/220px-Petru_Th._Missir_%281%29.jpg|մինի| '''Պետրու Թ. Միսիր''']] '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է Ռումինիայի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրակա ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]<nowiki/>յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea-''ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցությա հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է Ռումինիայի ակադեմիայի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] q96b8pyduherkwbmho9dg4uvu6zt3h5 8486616 8486615 2022-08-10T16:14:51Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է Ռումինիայի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրակա ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]<nowiki/>յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea-''ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցությա հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է Ռումինիայի ակադեմիայի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] ijln7nsjfimqheesz6p7mc3b6dxh8yz 8486618 8486616 2022-08-10T16:16:22Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]<nowiki/>յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea-''ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցությա հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է Ռումինիայի ակադեմիայի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] fwg1ob7ownxfw4kydqavyl9eiv17566 8486619 8486618 2022-08-10T16:22:17Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea''-ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցության հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է [[Ռումինական ակադեմիա]]յի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] 1isuw3k288v0siemn05h5c6r55138qm 8486620 8486619 2022-08-10T16:22:42Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea''-ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցության հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">{{in lang|ro}} Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է [[Ռումինական ակադեմիա]]յի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Միսիր, Պետրու}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] 29uqwyisa1tbuj8acj665kpmh4n9yg4 8486623 8486620 2022-08-10T16:27:00Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 20:13:55}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ [[Պատկեր:Junimea members 1883.jpg|250px|մինի|ձախից|alt=|''Junimea'' խմբակցություն, 1883 թվական։ Պետրու Միսիրը 8-րդ շարքում ձախից երրորդն է]] Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea''-ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցության հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է [[Ռումինական ակադեմիա]]յի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Միսիր, Պետրու}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] 37uz0jo0fm0nnsp5f2obmxxddct2nk4 8486626 8486623 2022-08-10T16:28:07Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը: Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ [[Պատկեր:Junimea members 1883.jpg|250px|մինի|ձախից|alt=|''Junimea'' խմբակցություն, 1883 թվական։ Պետրու Միսիրը 8-րդ շարքում ձախից երրորդն է]] Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea''-ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցության հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է [[Ռումինական ակադեմիա]]յի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Միսիր, Պետրու}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] 0d9zaqkqpp38m0yy3nc1ziv87f3lhgu 8486914 8486626 2022-08-11T00:04:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Պետրու Թ. Միսիր''' ({{lang-ro|Petru Th. Missir}}, {{ԱԾ}}), [[Հայերը Ռումինիայում|ռումինահայ]] գրականագետ, լրագրող, իրավաբան, քաղաքական գործիչ։ == Կենսագրություն == Պետրու Թ. Միսիրը ծնվել է [[Ռումինիա]]յի [[Ռոման (Ռումինիա)|Ռոման]] քաղաքում՝ ծագումով [[Հայերը Ռումինիայում|հայ]] վաճառականների ընտանիքում։ 1873 թվականին նա ավարտել է [[Յասի|Յասիի]] ազգային քոլեջը։ [[Վիեննայի համալսարան|Վիեննայի համալսարանի]] իրավաբանական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին նա ընդունվել է ''România jună'' ընկերություն և դարձել նրա քարտուղարը։ Հետագայում նա իրավունք է ուսանել [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան|Բեռլինի համալսարանում]], որտեղ դոկտորի կոչում է ստացել 1879 թվականին։ Ռումինական գրական ''Junimea'' («Հունիս») ընկերության անդամ էր, որտեղ նաև ծառայում էր որպես կազմակերպության լիազորված անձ<ref name="sasu" />։ [[Պատկեր:Junimea members 1883.jpg|250px|մինի|ձախից|alt=|''Junimea'' խմբակցություն, 1883 թվական։ Պետրու Միսիրը 8-րդ շարքում ձախից երրորդն է]] Միսիրը եղել է [[Յոն Լուկա Կարաջալե|Յոն Լուկա Կարաջալեի]] ամբողջ կյանքի ընկերը և Տիտու Մայորեսկուի ու Պետրե Պ. Կարպի մտերիմը։ 1880-1884 թվականներին Յասիում որպես մագիստրատ աշխատելուց հետո<ref>{{Cite web|url=http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf|title="În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ", in Caiete Critice, Nr. 7/2011, p.68-9|last=Platon|first=Mircea}}</ref> նա սկսած 1884 թվականից բնական և միջազգային իրավունք է դասավանդել Յասիի համալսարանում։ 1890 թվականից Միսիրը [[Բուխարեստի համալսարան|Բուխարեստի համալսարանի]] պրոֆեսոր էր և 1893 թվականին մասնակցել է Միջազգային մասնավոր իրավունքի [[Հաագա]]յի կոնֆերանսին։ Նա ''Junimea''-ի այն անդամներից էր, ովքեր միջոցներ են հավաքել ի պաշտպանություն [[Միհայ Էմինեսկու|Միհայ Էմինեսկուի]]։ Միսիրը խմբագրել է ''Era nouă'' (1889-1900) շաբաթաթերթը և եղել ''Revista română-ի'' (1902) խմբագրական հանձնաժողովի կազմում<ref name="sasu" />։ 1891 թվականին ''Era nouă''-ն սկսել է ասոցացվել Սահմանադրական կուսակցության՝ Պահպանողական կուսակցության Կարպի գլխավորած ''յունիմիստների'' այլախոհական խմբակցության հետ, որին նա կրկին միացել է 1900 թվականին։ 1912 թվականին եղել է [[Ռումինիայի Սենատ|Ռումինիայի Սենատի]] փոխնախագահ<ref name="mpmissir68">Mircea Platon, [http://caietecritice.fnsa.ro/pdfs/CC%207%202011.pdf "În linie dreaptă: Conservatorul Petru Th. Missir şi statul reprezentativ"], in ''Caiete Critice'', Nr. 7/2011, p.68-9</ref>։ Հաջորդ տարի նա մտել է Տակե Իոնեսկուի Պահպանողական-դեմոկրատական կուսակցություն։ 1926 թվականին ընտրվել է [[Ռումինական ակադեմիա]]յի պատվավոր անդամ<ref name="sasu">Aurel Sasu (ed.), ''Dicționarul biografic al literaturii române'', vol. I, p. 433. Pitești: Editura Paralela 45, 2004. {{ISBN|973-697-758-7}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{DEFAULTSORT:Միսիր, Պետրու}} [[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունքի մասնագետներ]] [[Կատեգորիա:Հումբոլդտի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ իրավաբաններ]] [[Կատեգորիա:Ռումինահայ լրագրողներ]] 7vj87ai360shof2blzddm170ta0l9b4 1 1099085 8486621 2022-08-10T16:22:51Z KhachKar 122889 +{{ԹՀ|en|Petru Th. Missir|1096575589}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Petru Th. Missir|1096575589}} 9a36ydgw4u7pmmfxlyftfvvrpep2c38 8486629 8486621 2022-08-10T16:30:20Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Petru Th. Missir|1096575589}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}} pju58464im3ncmwtxrktnwtruzcvlpw 0 1099086 8486622 2022-08-10T16:24:22Z Ayb student 124465 Նոր էջ «Օդի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի աղտոտման տեսակ է, որն ազդում է օդի վրա և սովորաբար առաջանում է ծխի կամ այլ վնասակար գազերի, հիմնականում ածխածնի, ծծմբի և ազոտի օքսիդներից:Այլ կերպ ասած, օդի աղտոտվածությունը օդի աղտոտումն է թունավոր ազդեցություն ունեցող նյ...»: wikitext text/x-wiki Օդի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի աղտոտման տեսակ է, որն ազդում է օդի վրա և սովորաբար առաջանում է ծխի կամ այլ վնասակար գազերի, հիմնականում ածխածնի, ծծմբի և ազոտի օքսիդներից:Այլ կերպ ասած, օդի աղտոտվածությունը օդի աղտոտումն է թունավոր ազդեցություն ունեցող նյութերով: Մեր օրերում աշխարհի խոշոր քաղաքներից շատերն ունեն աղտոտված օդի խնդիր։ Նույնիսկ 2000 տարի առաջ հռոմեացիները բողոքում էին իրենց քաղաքների աղտոտված օդից:Օդի աղտոտվածությունը երկար ժամանակ դասակարգվել է որպես վտանգ մարդու առողջության և Երկրի բազմաթիվ էկոհամակարգերի համար: == Օդի աղտոտվածության տեսակներ == [[Պատկեր:Air Pollution-Causes&Effects.svg|մինի|Օդի աղտոտվածությունից առաջացած բազմաթիվ խնդիրներ]] Օդի աղտոտվածությունը սովորաբար նկարագրվում է որպես առաջնային կամ երկրորդային աղտոտիչներ: Առաջնային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք կատարվում են մարդկանց կամ բնական աղբյուրների կողմից: Առաջնային աղտոտիչների օրինակներ են մեքենաների արտանետվող գոլորշիները կամ գազը, ծխի մուրը, փոշու փոթորիկները և հրաբխային ժայթքումներից առաջացած մոխիրը։ Երկրորդային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք առաջանում են քիմիական ռեակցիաներից, երբ աղտոտիչները խառնվում են այլ առաջնային աղտոտիչների կամ բնական նյութերի հետ, ինչպիսիք են ջրային գոլորշին: Շատ երկրորդական աղտոտիչներ առաջանում են, երբ առաջնային աղտոտիչը արձագանքում է արևի լույսին: Օզոնը և սմոգը երկրորդական աղտոտիչներ են: Օզոնը գազ է, որը դադարեցնում է արևի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները: Սակայն, երբ այն գտնվում է գետնին մոտ, այն կարող է թունավորել մարդկանց և այլ օրգանիզմների: ==== Արդյունաբերական օդի աղտոտվածությունը ==== Արդյունաբերական շատ էլեկտրակայաններ այրում են հանածո վառելիք՝ իրենց էներգիան ստանալու համար: Այնուամենայնիվ, հանածո վառելիքի այրումից կարող են առաջանալ շատ օքսիդներ (քիմիական միացություններ, որոնք ներսում ունեն թթվածին և այլ տարրեր): Փաստորեն, հանածո վառելիքի այրումը կազմում է մթնոլորտում առկա ծծմբի օքսիդների 96%-ը: Որոշ արդյունաբերություններ պատրաստում են նաև քիմիական նյութեր, որոնք առաջացնում են թունավոր գոլորշիներ (ծուխ): ==== Ներքին օդի աղտոտվածություն ==== Օդի աղտոտվածությունը միայն դրսում չէ։ Օդի աղտոտվածություն կարող են լինել նաև տներում, դպրոցներում և շենքերում: Երբեմն շենքի ներսում օդը նույնիսկ ավելի վատ է, քան դրսի օդը: Շատ բաներ, որոնք մարդիկ օգտագործում են ամեն օր, կարող են աղտոտել օդը: Շենքերում, որտեղ պատուհանները սերտորեն փակված են օդի արտահոսքը դադարեցնելու համար, ներսում օդը կարող է ավելի շատ աղտոտվել, քան դրսի օդը: ==== Թթվային տեղումներ ==== Թթվային տեղումները տեղումներ են, ինչպես անձրևը, ձնախառն անձրեւը կամ ձյունը, որոնք պարունակում են օդի աղտոտվածության թթուներ: Երբ այրվում են հանածո վառելանյութերը, դրանք օքսիդներ են բաց թողնում օդ։ Երբ այդ օքսիդները մթնոլորտում խառնվում են ջրի հետ, նրանք թթու են առաջացնում, որոնք թափվում են տեղումների տեսքով։ Թթվային տեղումները կարող են սպանել կենդանի էակներին, ինչպիսիք են ձկները և ծառերը՝ նրանց բնակության վայրը չափազանց թթվային դարձնելով: Թթվային անձրեւը կարող է վնասել նաեւ կրաքարից եւ բետոնից պատրաստված շենքերը ինչպես նաև արձաններ։ ==== Օզոնային անցք ==== Համաշխարհային մտահոգությունը օզոնային շերտի փոսն է: Երկրի օզոնային շերտը պաշտպանում է կյանքը՝ Արեգակի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից, սակայն 1970-ականներին գիտնականները պարզեցին, որ որոշ քիմիական նյութեր, որոնք արտանետվում են մթնոլորտ, ստիպում են օզոնը վերածվել թթվածնի: Սա թույլ է տալիս ավելի շատ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ հասնել Երկիր: 1980-ականների ընթացքում գիտնականները պարզեցին, որ Հարավային բևեռի վերևում գտնվող օզոնային շերտը նոսրացել է 50-98%-ով։ == Մարդու առողջություն == 1992 թվականի մարտի 17-ին Մեքսիկայում 14 տարեկանից ցածր բոլոր երեխաները օդի աղտոտվածության պատճառով չկարողացան դպրոց գնալ։ Դա հաճախ չի պատահում, բայց ամեն օր օդի աղտոտվածության ենթարկվելը կարող է մարդկանց առողջական բազմաթիվ խնդիրներ առաջացնել: Երեխաները, տարեցները և հատկապես ալերգիա ունեցող մարդիկ կարող են բազմաթիվ խնդիրներ ունենալ օդի աղտոտվածության պատճառով: Birmingham-ի համալսարանի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ թոքաբորբի և օդի աղտոտվածության հետևանքով առաջացած մահերը կապված են շարժիչային տրանսպորտային միջոցներից, ինչպիսիք են մեքենաները: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտնել է, որ 2,4 միլիոն մարդ մահացել է օդի աղտոտվածության ուղղակի խնդիրների պատճառով։ qcpfgnqj1k2d34mte61xiqdaygh2liq 8486916 8486622 2022-08-11T00:05:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki Օդի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի աղտոտման տեսակ է, որն ազդում է օդի վրա և սովորաբար առաջանում է ծխի կամ այլ վնասակար գազերի, հիմնականում ածխածնի, ծծմբի և ազոտի օքսիդներից:Այլ կերպ ասած, օդի աղտոտվածությունը օդի աղտոտումն է թունավոր ազդեցություն ունեցող նյութերով։ Մեր օրերում աշխարհի խոշոր քաղաքներից շատերն ունեն աղտոտված օդի խնդիր։ Նույնիսկ 2000 տարի առաջ հռոմեացիները բողոքում էին իրենց քաղաքների աղտոտված օդից:Օդի աղտոտվածությունը երկար ժամանակ դասակարգվել է որպես վտանգ մարդու առողջության և Երկրի բազմաթիվ էկոհամակարգերի համար։ == Օդի աղտոտվածության տեսակներ == [[Պատկեր:Air Pollution-Causes&Effects.svg|մինի|Օդի աղտոտվածությունից առաջացած բազմաթիվ խնդիրներ]] Օդի աղտոտվածությունը սովորաբար նկարագրվում է որպես առաջնային կամ երկրորդային աղտոտիչներ։ Առաջնային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք կատարվում են մարդկանց կամ բնական աղբյուրների կողմից։ Առաջնային աղտոտիչների օրինակներ են մեքենաների արտանետվող գոլորշիները կամ գազը, ծխի մուրը, փոշու փոթորիկները և հրաբխային ժայթքումներից առաջացած մոխիրը։ Երկրորդային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք առաջանում են քիմիական ռեակցիաներից, երբ աղտոտիչները խառնվում են այլ առաջնային աղտոտիչների կամ բնական նյութերի հետ, ինչպիսիք են ջրային գոլորշին։ Շատ երկրորդական աղտոտիչներ առաջանում են, երբ առաջնային աղտոտիչը արձագանքում է արևի լույսին։ Օզոնը և սմոգը երկրորդական աղտոտիչներ են։ Օզոնը գազ է, որը դադարեցնում է արևի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։ Սակայն, երբ այն գտնվում է գետնին մոտ, այն կարող է թունավորել մարդկանց և այլ օրգանիզմների։ ==== Արդյունաբերական օդի աղտոտվածությունը ==== Արդյունաբերական շատ էլեկտրակայաններ այրում են հանածո վառելիք՝ իրենց էներգիան ստանալու համար։ Այնուամենայնիվ, հանածո վառելիքի այրումից կարող են առաջանալ շատ օքսիդներ (քիմիական միացություններ, որոնք ներսում ունեն թթվածին և այլ տարրեր)։ Փաստորեն, հանածո վառելիքի այրումը կազմում է մթնոլորտում առկա ծծմբի օքսիդների 96%-ը։ Որոշ արդյունաբերություններ պատրաստում են նաև քիմիական նյութեր, որոնք առաջացնում են թունավոր գոլորշիներ (ծուխ)։ ==== Ներքին օդի աղտոտվածություն ==== Օդի աղտոտվածությունը միայն դրսում չէ։ Օդի աղտոտվածություն կարող են լինել նաև տներում, դպրոցներում և շենքերում։ Երբեմն շենքի ներսում օդը նույնիսկ ավելի վատ է, քան դրսի օդը։ Շատ բաներ, որոնք մարդիկ օգտագործում են ամեն օր, կարող են աղտոտել օդը։ Շենքերում, որտեղ պատուհանները սերտորեն փակված են օդի արտահոսքը դադարեցնելու համար, ներսում օդը կարող է ավելի շատ աղտոտվել, քան դրսի օդը։ ==== Թթվային տեղումներ ==== Թթվային տեղումները տեղումներ են, ինչպես անձրևը, ձնախառն անձրեւը կամ ձյունը, որոնք պարունակում են օդի աղտոտվածության թթուներ։ Երբ այրվում են հանածո վառելանյութերը, դրանք օքսիդներ են բաց թողնում օդ։ Երբ այդ օքսիդները մթնոլորտում խառնվում են ջրի հետ, նրանք թթու են առաջացնում, որոնք թափվում են տեղումների տեսքով։ Թթվային տեղումները կարող են սպանել կենդանի էակներին, ինչպիսիք են ձկները և ծառերը՝ նրանց բնակության վայրը չափազանց թթվային դարձնելով։ Թթվային անձրեւը կարող է վնասել նաեւ կրաքարից եւ բետոնից պատրաստված շենքերը ինչպես նաև արձաններ։ ==== Օզոնային անցք ==== Համաշխարհային մտահոգությունը օզոնային շերտի փոսն է։ Երկրի օզոնային շերտը պաշտպանում է կյանքը՝ Արեգակի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից, սակայն 1970-ականներին գիտնականները պարզեցին, որ որոշ քիմիական նյութեր, որոնք արտանետվում են մթնոլորտ, ստիպում են օզոնը վերածվել թթվածնի։ Սա թույլ է տալիս ավելի շատ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ հասնել Երկիր։ 1980-ականների ընթացքում գիտնականները պարզեցին, որ Հարավային բևեռի վերևում գտնվող օզոնային շերտը նոսրացել է 50-98%-ով։ == Մարդու առողջություն == 1992 թվականի մարտի 17-ին Մեքսիկայում 14 տարեկանից ցածր բոլոր երեխաները օդի աղտոտվածության պատճառով չկարողացան դպրոց գնալ։ Դա հաճախ չի պատահում, բայց ամեն օր օդի աղտոտվածության ենթարկվելը կարող է մարդկանց առողջական բազմաթիվ խնդիրներ առաջացնել։ Երեխաները, տարեցները և հատկապես ալերգիա ունեցող մարդիկ կարող են բազմաթիվ խնդիրներ ունենալ օդի աղտոտվածության պատճառով։ Birmingham-ի համալսարանի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ թոքաբորբի և օդի աղտոտվածության հետևանքով առաջացած մահերը կապված են շարժիչային տրանսպորտային միջոցներից, ինչպիսիք են մեքենաները։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտնել է, որ 2,4 միլիոն մարդ մահացել է օդի աղտոտվածության ուղղակի խնդիրների պատճառով։ nc52of5l5rua0nyp990tij4f9uxybt5 8487084 8486916 2022-08-11T09:46:32Z 23artashes 2675 անաղբյուր հոդված wikitext text/x-wiki {{Անաղբյուր էջ|2022,8,11}} Օդի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի աղտոտման տեսակ է, որն ազդում է օդի վրա և սովորաբար առաջանում է ծխի կամ այլ վնասակար գազերի, հիմնականում ածխածնի, ծծմբի և ազոտի օքսիդներից:Այլ կերպ ասած, օդի աղտոտվածությունը օդի աղտոտումն է թունավոր ազդեցություն ունեցող նյութերով։ Մեր օրերում աշխարհի խոշոր քաղաքներից շատերն ունեն աղտոտված օդի խնդիր։ Նույնիսկ 2000 տարի առաջ հռոմեացիները բողոքում էին իրենց քաղաքների աղտոտված օդից:Օդի աղտոտվածությունը երկար ժամանակ դասակարգվել է որպես վտանգ մարդու առողջության և Երկրի բազմաթիվ էկոհամակարգերի համար։ == Օդի աղտոտվածության տեսակներ == [[Պատկեր:Air Pollution-Causes&Effects.svg|մինի|Օդի աղտոտվածությունից առաջացած բազմաթիվ խնդիրներ]] Օդի աղտոտվածությունը սովորաբար նկարագրվում է որպես առաջնային կամ երկրորդային աղտոտիչներ։ Առաջնային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք կատարվում են մարդկանց կամ բնական աղբյուրների կողմից։ Առաջնային աղտոտիչների օրինակներ են մեքենաների արտանետվող գոլորշիները կամ գազը, ծխի մուրը, փոշու փոթորիկները և հրաբխային ժայթքումներից առաջացած մոխիրը։ Երկրորդային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք առաջանում են քիմիական ռեակցիաներից, երբ աղտոտիչները խառնվում են այլ առաջնային աղտոտիչների կամ բնական նյութերի հետ, ինչպիսիք են ջրային գոլորշին։ Շատ երկրորդական աղտոտիչներ առաջանում են, երբ առաջնային աղտոտիչը արձագանքում է արևի լույսին։ Օզոնը և սմոգը երկրորդական աղտոտիչներ են։ Օզոնը գազ է, որը դադարեցնում է արևի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։ Սակայն, երբ այն գտնվում է գետնին մոտ, այն կարող է թունավորել մարդկանց և այլ օրգանիզմների։ ==== Արդյունաբերական օդի աղտոտվածությունը ==== Արդյունաբերական շատ էլեկտրակայաններ այրում են հանածո վառելիք՝ իրենց էներգիան ստանալու համար։ Այնուամենայնիվ, հանածո վառելիքի այրումից կարող են առաջանալ շատ օքսիդներ (քիմիական միացություններ, որոնք ներսում ունեն թթվածին և այլ տարրեր)։ Փաստորեն, հանածո վառելիքի այրումը կազմում է մթնոլորտում առկա ծծմբի օքսիդների 96%-ը։ Որոշ արդյունաբերություններ պատրաստում են նաև քիմիական նյութեր, որոնք առաջացնում են թունավոր գոլորշիներ (ծուխ)։ ==== Ներքին օդի աղտոտվածություն ==== Օդի աղտոտվածությունը միայն դրսում չէ։ Օդի աղտոտվածություն կարող են լինել նաև տներում, դպրոցներում և շենքերում։ Երբեմն շենքի ներսում օդը նույնիսկ ավելի վատ է, քան դրսի օդը։ Շատ բաներ, որոնք մարդիկ օգտագործում են ամեն օր, կարող են աղտոտել օդը։ Շենքերում, որտեղ պատուհանները սերտորեն փակված են օդի արտահոսքը դադարեցնելու համար, ներսում օդը կարող է ավելի շատ աղտոտվել, քան դրսի օդը։ ==== Թթվային տեղումներ ==== Թթվային տեղումները տեղումներ են, ինչպես անձրևը, ձնախառն անձրեւը կամ ձյունը, որոնք պարունակում են օդի աղտոտվածության թթուներ։ Երբ այրվում են հանածո վառելանյութերը, դրանք օքսիդներ են բաց թողնում օդ։ Երբ այդ օքսիդները մթնոլորտում խառնվում են ջրի հետ, նրանք թթու են առաջացնում, որոնք թափվում են տեղումների տեսքով։ Թթվային տեղումները կարող են սպանել կենդանի էակներին, ինչպիսիք են ձկները և ծառերը՝ նրանց բնակության վայրը չափազանց թթվային դարձնելով։ Թթվային անձրեւը կարող է վնասել նաեւ կրաքարից եւ բետոնից պատրաստված շենքերը ինչպես նաև արձաններ։ ==== Օզոնային անցք ==== Համաշխարհային մտահոգությունը օզոնային շերտի փոսն է։ Երկրի օզոնային շերտը պաշտպանում է կյանքը՝ Արեգակի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից, սակայն 1970-ականներին գիտնականները պարզեցին, որ որոշ քիմիական նյութեր, որոնք արտանետվում են մթնոլորտ, ստիպում են օզոնը վերածվել թթվածնի։ Սա թույլ է տալիս ավելի շատ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ հասնել Երկիր։ 1980-ականների ընթացքում գիտնականները պարզեցին, որ Հարավային բևեռի վերևում գտնվող օզոնային շերտը նոսրացել է 50-98%-ով։ == Մարդու առողջություն == 1992 թվականի մարտի 17-ին Մեքսիկայում 14 տարեկանից ցածր բոլոր երեխաները օդի աղտոտվածության պատճառով չկարողացան դպրոց գնալ։ Դա հաճախ չի պատահում, բայց ամեն օր օդի աղտոտվածության ենթարկվելը կարող է մարդկանց առողջական բազմաթիվ խնդիրներ առաջացնել։ Երեխաները, տարեցները և հատկապես ալերգիա ունեցող մարդիկ կարող են բազմաթիվ խնդիրներ ունենալ օդի աղտոտվածության պատճառով։ Birmingham-ի համալսարանի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ թոքաբորբի և օդի աղտոտվածության հետևանքով առաջացած մահերը կապված են շարժիչային տրանսպորտային միջոցներից, ինչպիսիք են մեքենաները։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտնել է, որ 2,4 միլիոն մարդ մահացել է օդի աղտոտվածության ուղղակի խնդիրների պատճառով։ g87g69vzrtgr3f34ymsdev0z3gks5yx 8487086 8487084 2022-08-11T09:47:56Z 23artashes 2675 wikitext text/x-wiki {{Անաղբյուր էջ|2022,8,11}} {{միացնել|Մթնոլորտի աղտոտում}} Օդի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի աղտոտման տեսակ է, որն ազդում է օդի վրա և սովորաբար առաջանում է ծխի կամ այլ վնասակար գազերի, հիմնականում ածխածնի, ծծմբի և ազոտի օքսիդներից:Այլ կերպ ասած, օդի աղտոտվածությունը օդի աղտոտումն է թունավոր ազդեցություն ունեցող նյութերով։ Մեր օրերում աշխարհի խոշոր քաղաքներից շատերն ունեն աղտոտված օդի խնդիր։ Նույնիսկ 2000 տարի առաջ հռոմեացիները բողոքում էին իրենց քաղաքների աղտոտված օդից:Օդի աղտոտվածությունը երկար ժամանակ դասակարգվել է որպես վտանգ մարդու առողջության և Երկրի բազմաթիվ էկոհամակարգերի համար։ == Օդի աղտոտվածության տեսակներ == [[Պատկեր:Air Pollution-Causes&Effects.svg|մինի|Օդի աղտոտվածությունից առաջացած բազմաթիվ խնդիրներ]] Օդի աղտոտվածությունը սովորաբար նկարագրվում է որպես առաջնային կամ երկրորդային աղտոտիչներ։ Առաջնային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք կատարվում են մարդկանց կամ բնական աղբյուրների կողմից։ Առաջնային աղտոտիչների օրինակներ են մեքենաների արտանետվող գոլորշիները կամ գազը, ծխի մուրը, փոշու փոթորիկները և հրաբխային ժայթքումներից առաջացած մոխիրը։ Երկրորդային աղտոտիչները այն աղտոտիչներ են, որոնք առաջանում են քիմիական ռեակցիաներից, երբ աղտոտիչները խառնվում են այլ առաջնային աղտոտիչների կամ բնական նյութերի հետ, ինչպիսիք են ջրային գոլորշին։ Շատ երկրորդական աղտոտիչներ առաջանում են, երբ առաջնային աղտոտիչը արձագանքում է արևի լույսին։ Օզոնը և սմոգը երկրորդական աղտոտիչներ են։ Օզոնը գազ է, որը դադարեցնում է արևի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։ Սակայն, երբ այն գտնվում է գետնին մոտ, այն կարող է թունավորել մարդկանց և այլ օրգանիզմների։ ==== Արդյունաբերական օդի աղտոտվածությունը ==== Արդյունաբերական շատ էլեկտրակայաններ այրում են հանածո վառելիք՝ իրենց էներգիան ստանալու համար։ Այնուամենայնիվ, հանածո վառելիքի այրումից կարող են առաջանալ շատ օքսիդներ (քիմիական միացություններ, որոնք ներսում ունեն թթվածին և այլ տարրեր)։ Փաստորեն, հանածո վառելիքի այրումը կազմում է մթնոլորտում առկա ծծմբի օքսիդների 96%-ը։ Որոշ արդյունաբերություններ պատրաստում են նաև քիմիական նյութեր, որոնք առաջացնում են թունավոր գոլորշիներ (ծուխ)։ ==== Ներքին օդի աղտոտվածություն ==== Օդի աղտոտվածությունը միայն դրսում չէ։ Օդի աղտոտվածություն կարող են լինել նաև տներում, դպրոցներում և շենքերում։ Երբեմն շենքի ներսում օդը նույնիսկ ավելի վատ է, քան դրսի օդը։ Շատ բաներ, որոնք մարդիկ օգտագործում են ամեն օր, կարող են աղտոտել օդը։ Շենքերում, որտեղ պատուհանները սերտորեն փակված են օդի արտահոսքը դադարեցնելու համար, ներսում օդը կարող է ավելի շատ աղտոտվել, քան դրսի օդը։ ==== Թթվային տեղումներ ==== Թթվային տեղումները տեղումներ են, ինչպես անձրևը, ձնախառն անձրեւը կամ ձյունը, որոնք պարունակում են օդի աղտոտվածության թթուներ։ Երբ այրվում են հանածո վառելանյութերը, դրանք օքսիդներ են բաց թողնում օդ։ Երբ այդ օքսիդները մթնոլորտում խառնվում են ջրի հետ, նրանք թթու են առաջացնում, որոնք թափվում են տեղումների տեսքով։ Թթվային տեղումները կարող են սպանել կենդանի էակներին, ինչպիսիք են ձկները և ծառերը՝ նրանց բնակության վայրը չափազանց թթվային դարձնելով։ Թթվային անձրեւը կարող է վնասել նաեւ կրաքարից եւ բետոնից պատրաստված շենքերը ինչպես նաև արձաններ։ ==== Օզոնային անցք ==== Համաշխարհային մտահոգությունը օզոնային շերտի փոսն է։ Երկրի օզոնային շերտը պաշտպանում է կյանքը՝ Արեգակի վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից, սակայն 1970-ականներին գիտնականները պարզեցին, որ որոշ քիմիական նյութեր, որոնք արտանետվում են մթնոլորտ, ստիպում են օզոնը վերածվել թթվածնի։ Սա թույլ է տալիս ավելի շատ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ հասնել Երկիր։ 1980-ականների ընթացքում գիտնականները պարզեցին, որ Հարավային բևեռի վերևում գտնվող օզոնային շերտը նոսրացել է 50-98%-ով։ == Մարդու առողջություն == 1992 թվականի մարտի 17-ին Մեքսիկայում 14 տարեկանից ցածր բոլոր երեխաները օդի աղտոտվածության պատճառով չկարողացան դպրոց գնալ։ Դա հաճախ չի պատահում, բայց ամեն օր օդի աղտոտվածության ենթարկվելը կարող է մարդկանց առողջական բազմաթիվ խնդիրներ առաջացնել։ Երեխաները, տարեցները և հատկապես ալերգիա ունեցող մարդիկ կարող են բազմաթիվ խնդիրներ ունենալ օդի աղտոտվածության պատճառով։ Birmingham-ի համալսարանի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ թոքաբորբի և օդի աղտոտվածության հետևանքով առաջացած մահերը կապված են շարժիչային տրանսպորտային միջոցներից, ինչպիսիք են մեքենաները։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտնել է, որ 2,4 միլիոն մարդ մահացել է օդի աղտոտվածության ուղղակի խնդիրների պատճառով։ gkhpl4wvcuu752sl8i5x3a7crxb4wb9 0 1099087 8486655 2022-08-10T17:05:26Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|Stadium mk}}, հայտնի է նաև «Միլտոն Քինս Սթեդիում» և «Denbigh Stadium» անվանումներով), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագո...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|Stadium mk}}, հայտնի է նաև «Միլտոն Քինս Սթեդիում» և «Denbigh Stadium» անվանումներով), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]-ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>: Երկյարուս մարզադաշտ է՝ ընդհանուր առմամբ 45 հազար նստատեղով: Սակայն ներկայոմս օգտագործվում է միայն ստորին յարուսը՝ 22 հազար նստատեղով<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>: Այս մարզադաշտում է իր տնային հանդիպումներն ու մարզումներն անցկացնում «Միլտոն Քինս Դոնզ» ֆոտբոլային ակումբը: Երբեմն անց են կացվում նաև ռեգբիի մրցախաղեր. ռեգբիի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության հանդիպումներից երեքը կայացել է ՄՔ մարզադաշտում<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg| File:MKDonseaststandexternal.jpg| Image:Lookingatcowshed.jpg| Image:Cowshed.jpg| Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG| Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} r1iimsfyc5zy85fzxct72dahan572er 8486660 8486655 2022-08-10T17:12:13Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|''Stadium mk''}}, հայտնի է նաև «''Միլտոն Քինս Սթեդիում''» և «''Denbigh Stadium''» անվանումներով), [[մարզադաշտ]] [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]-ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>: Երկյարուս մարզադաշտ է՝ ընդհանուր առմամբ 45 հազար նստատեղով: Սակայն ներկայոմս օգտագործվում է միայն ստորին յարուսը՝ 22 հազար նստատեղով<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>: Այս մարզադաշտում է իր տնային հանդիպումներն ու մարզումներն անցկացնում «Միլտոն Քինս Դոնզ» [[Ֆուտբոլ|ֆոտբոլ]]ային ակումբը: Երբեմն անց են կացվում նաև [[ռեգբի]]ի մրցախաղեր. ռեգբիի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության հանդիպումներից երեքը կայացել է ՄՔ մարզադաշտում<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg| File:MKDonseaststandexternal.jpg| Image:Lookingatcowshed.jpg| Image:Cowshed.jpg| Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG| Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանայի մարզադաշտեեր]] nbz3i0dzubdqfj34xb4jq3xqhj4obfc 8486662 8486660 2022-08-10T17:12:47Z Slava Sahakyan70 65321 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|''Stadium mk''}}, հայտնի է նաև «''Միլտոն Քինս Սթեդիում''» և «''Denbigh Stadium''» անվանումներով), [[մարզադաշտ]] [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]-ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>: Երկյարուս մարզադաշտ է՝ ընդհանուր առմամբ 45 հազար նստատեղով: Սակայն ներկայոմս օգտագործվում է միայն ստորին յարուսը՝ 22 հազար նստատեղով<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>: Այս մարզադաշտում է իր տնային հանդիպումներն ու մարզումներն անցկացնում «Միլտոն Քինս Դոնզ» [[Ֆուտբոլ|ֆոտբոլ]]ային ակումբը: Երբեմն անց են կացվում նաև [[ռեգբի]]ի մրցախաղեր. ռեգբիի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության հանդիպումներից երեքը կայացել է ՄՔ մարզադաշտում<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg| File:MKDonseaststandexternal.jpg| Image:Lookingatcowshed.jpg| Image:Cowshed.jpg| Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG| Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանայի մարզադաշտեր]] pbud93u8h37m6oo25lnulbm6234l646 8486663 8486662 2022-08-10T17:14:40Z Slava Sahakyan70 65321 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|''Stadium mk''}}, հայտնի է նաև «''Միլտոն Քինս Սթեդիում''» և «''Denbigh Stadium''» անվանումներով), [[մարզադաշտ]] [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում: Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]-ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>: Երկյարուս մարզադաշտ է՝ ընդհանուր առմամբ 45 հազար նստատեղով: Սակայն ներկայոմս օգտագործվում է միայն ստորին յարուսը՝ 22 հազար նստատեղով<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>: Այս մարզադաշտում է իր տնային հանդիպումներն ու մարզումներն անցկացնում «Միլտոն Քինս Դոնզ» [[Ֆուտբոլ|ֆոտբոլ]]ային ակումբը: Երբեմն անց են կացվում նաև [[ռեգբի]]ի մրցախաղեր. ռեգբիի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության հանդիպումներից երեքը կայացել է ՄՔ մարզադաշտում<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg| File:MKDonseaststandexternal.jpg| Image:Lookingatcowshed.jpg| Image:Cowshed.jpg| Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG| Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] egoytv3016v97bwzz5yuhr8290xrpu0 8486910 8486663 2022-08-11T00:03:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«ՄՔ մարզադաշտ»''' ({{lang-en|''Stadium mk''}}, հայտնի է նաև «''Միլտոն Քինս Սթեդիում''» և «''Denbigh Stadium''» անվանումներով), [[մարզադաշտ]] [[Անգլիա]]յի [[Միլտոն Քինս]] քաղաքում։ Հանդիսավոր բացումը տեղ է ունեցել [[2007 թվական]]ին, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]յի թագուհի [[Էլիզաբեթ II]]-ի մասնակցությամբ<ref>[http://www.bbc.co.uk/threecounties/content/articles/2007/11/30/queen_mk_2007_feature.shtml The Queen visits Milton Keynes] BBC News{{ref-en}}</ref>։ Երկյարուս մարզադաշտ է՝ ընդհանուր առմամբ 45 հազար նստատեղով։ Սակայն ներկայոմս օգտագործվում է միայն ստորին յարուսը՝ 22 հազար նստատեղով<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/w/wimbledon/6366309.stm Milton Keynes stadium is on track] BBC Sport{{ref-en}}</ref>։ Այս մարզադաշտում է իր տնային հանդիպումներն ու մարզումներն անցկացնում «Միլտոն Քինս Դոնզ» [[Ֆուտբոլ|ֆոտբոլ]]ային ակումբը։ Երբեմն անց են կացվում նաև [[ռեգբի]]ի մրցախաղեր. ռեգբիի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության հանդիպումներից երեքը կայացել է ՄՔ մարզադաշտում<ref>[http://www.miltonkeynes.co.uk/news/stadium-mk-in-the-running-to-host-world-cup-rugby-matches-in-2015-1-4343764 Stadium mk in the running to host World Cup rugby matches in 2015] {{ndash}} [[Milton Keynes Citizen]], 8 October 2012</ref><ref>[http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf Rugby World Cup 2015 Schedule] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131111042123/http://www.rugbyworldcup.com/mm/Document/Tournament/Mediazone/02/06/65/07/rwc-2015-match-schedule.pdf |date=2013-11-11 }}, стр. 3{{ref-en}}</ref>։ == Պատկերասրահ == <gallery> File:Stadiummkweststand.jpg| File:MKDonseaststandexternal.jpg| Image:Lookingatcowshed.jpg| Image:Cowshed.jpg| Image:Denbigh stadium east stand 16 May 07.JPG| Image:Denbigh south stand 16 may 07.JPG| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{commons category|Stadium MK}} * [http://www.buckinghamgroup.co.uk/images/pdfs/sports/sports_stadium_mk.pdf Stadium:mk's section on Buckingham Group Contracting]{{Dead link|date=July 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20070930154807/http://www.mkweb.co.uk/mkmap/home.asp?X_Coord=486956&Y_Coord=235303&bgimage=3&icons=no&Scale=3 Aerial shot of the site in 1999] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] e3vd7h33jyve4j6hweildt52wma0dd2 1 1099088 8486656 2022-08-10T17:06:28Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{ԹՀ|ru|Стэдиум МК}}»: wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Стэдиум МК}} r5wv7x1plbbz8v91c23dgmmm71r7nbh 8486664 8486656 2022-08-10T17:16:28Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Стэдиум МК}} {{Interwiki Women6/հոդված}} fxnhkzqpczoips5vt17ncg27m7d5e1f 0 1099089 8486657 2022-08-10T17:07:03Z ArmSirius 64149 Նոր էջ «{{խմբագրում եմ|~~~|{{subst:#time: Y-m-d H:i:s|4 hours}}}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=The Silent Patient early 2019 UK edition.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվա...»: wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=The Silent Patient early 2019 UK edition.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 1jwnahvfkwbrulf4e89cvvh7p8p24j8 8486665 8486657 2022-08-10T17:19:33Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=«Լռակյաց_հիվանդը.png» }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 0gwyjgepqkrbrq9mzwbmfpgc5xrixbm 8486667 8486665 2022-08-10T17:19:58Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց_հիվանդը.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} bdz1pqbvpyoq6c8q9cljyf3j9rk7r99 8486670 8486667 2022-08-10T17:22:26Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} Լռակյաց հիվանդը, 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 7how9u79psdw6bkbb0f4yh7v2jpfgo3 8486674 8486670 2022-08-10T17:25:06Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} '''Լռակյաց հիվանդը''' ({{lang-en|The Silent Patient}}), 2019 թվականի հոգեբանական թրիլլեր է, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է "Գրոուվ" կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում ։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսու: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրում է, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է իր զարմիկի հետ: Նա պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը  խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է. որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել է Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես մեկ այլ սցենարով նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում պարզվել էր սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռանում է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցնում է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանում է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրում էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար՝ գրելով... ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան՝ գովաբանելով գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը: Դեկան Հերալդը այն անվանել է խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} h8gfkaetijqymel5uslw6idwafht4gp 8486679 8486674 2022-08-10T17:30:19Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[User:ArmSirius|<font face="Comic Sans MS" color="black">'''ArmSirius'''</font>]][[User talk:ArmSirius|<sup><span style="color:purple;cursor:help">Քննարկում</span></sup>]]|2022-08-10 21:07:03}} {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} '''Լռակյաց հիվանդը''' ({{lang-en|The Silent Patient}}), հոգեբանական թրիլլեր, որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող Ալեքս Մայքլիդիսը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են Լուիզ Սափրիլին և Ջեք Հոքինսը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է «Գրոուվ» կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսում: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրել էր, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է նրա զարմիկի հետ, որը պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է, որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել էր Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես պարզվել էր մեկ այլ սցենարով (նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում) սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռացել է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցրել է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանել է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրել էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ ==Արձագանք== Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ The Independent-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար, գրելով՝ «ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով»<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' The Guardian-ը համաձայնել է դրան, գովաբանելով «գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը»: Դեկան Հերալդը այն անվանել է «խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում»: The Washington Post-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել Kirkus Reviews-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} mz2j9099f1pgb0dyg5cq05k4xobgfoj 8486691 8486679 2022-08-10T17:52:24Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} '''Լռակյաց հիվանդը''' ({{lang-en|The Silent Patient}}), [[հոգեբանական թրիլլեր]], որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող [[Ալեքս Մայքլիդիս]]ը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են [[Լուիզա Բրիլի]]ն և [[Ջեք Հոքինս]]ը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է «Գրոուվ» կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսում: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրել էր, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է նրա զարմիկի հետ, որը պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է, որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել էր Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես պարզվել էր մեկ այլ սցենարով (նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում) սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռացել է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցրել է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանել է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրել էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ == Արձագանք == Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ [[The Independent]]-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար, գրելով՝ «ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով»<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' [[The Guardian]]-ը համաձայնել է դրան, գովաբանելով «գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը»: Դեկան Հերալդը այն անվանել է «խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում»: [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել [[Kirkus Reviews]]-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 0mm1uf7n1a80k2bfhlyd39jnow9b5nn 8486692 8486691 2022-08-10T17:52:56Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:2019 գրքեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} '''Լռակյաց հիվանդը''' ({{lang-en|The Silent Patient}}), [[հոգեբանական թրիլլեր]], որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող [[Ալեքս Մայքլիդիս]]ը: Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>: Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են [[Լուիզա Բրիլի]]ն և [[Ջեք Հոքինս]]ը<ref name="US Macmillan 2016" />: Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>: == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է «Գրոուվ» կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում: Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսում: Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը: Դրանում նա նկարագրել էր, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է նրա զարմիկի հետ, որը պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն: Թեոն հասկանում է, որ դեպքը խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա: Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է, որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին: Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել էր Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես պարզվել էր մեկ այլ սցենարով (նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում) սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ: Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռացել է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցրել է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանել է ամուսնուն: Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրել էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ == Արձագանք == Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ [[The Independent]]-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար, գրելով՝ «ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով»<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' [[The Guardian]]-ը համաձայնել է դրան, գովաբանելով «գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը»: Դեկան Հերալդը այն անվանել է «խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում»: [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>: Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել [[Kirkus Reviews]]-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:2019 գրքեր]] ehty2h6kxfbg8z1dtoeqxluyknl2d0q 8486907 8486692 2022-08-11T00:02:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք |պատկեր=Լռակյաց հիվանդը.png }} '''Լռակյաց հիվանդը''' ({{lang-en|The Silent Patient}}), [[հոգեբանական թրիլլեր]], որը գրել է բրիտանացի-կիպրացի գրող [[Ալեքս Մայքլիդիս]]ը։ Դեբյուտային վեպը հրապարակվել է Celadon Books հրատարակչության կողմից 2019 թվականի փետրվարի 5-ին<ref name="US Macmillan 2016">{{cite web | title=The Silent Patient – Alex Michaelides | website=US Macmillan | date=14 June 2016 | url=https://us.macmillan.com/thesilentpatient/alexmichaelides/9781250301697 | access-date=7 July 2020}}</ref>։ Նույն օրը թողարկված աուդիոգրքի տարբերակը կարդում են [[Լուիզա Բրիլի]]ն և [[Ջեք Հոքինս]]ը<ref name="US Macmillan 2016" />։ Գիրքը պատմում է անգլիացի հոգեթերապևտ Թեո Ֆաբերի մասին, որը աշխատոում է մի հիվանդի հետ, ով ամուսնու սպանությունից հետո դարձել է լռակյաց<ref name="Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News">{{cite web | title=Annapurna & Plan B Developing New York Times Bestseller ‘The Silent Patient’ For Big Screen – Deadline | website=Deadline – Hollywood Entertainment Breaking News | url=https://deadline.com/2019/03/annapurna-plan-b-developing-new-york-times-bestseller-the-silent-patient-for-big-screen-1202569721/ | access-date=7 July 2020 |first=Anthony |last=D'Alessandro}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goodreads Choice Awards 2019|url=https://www.goodreads.com/choiceawards/best-books-2019|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=Goodreads}}</ref>։ == Սյուժե == Հայտնի նկարչուհի Ալիսիա Բերենսոնը մեղավոր է ճանաչվել ամուսնու՝ լուսանկարիչ Գաբրիել Բերենսոնի սպանության մեջ։  Պատասխանատվության նվազեցման մասին հայտարարության պատճառով նա տեղափոխվել է «Գրոուվ» կոչվող դատաբժշկական ստորաբաժանում։ Թեո Ֆաբերը դատական հոգեթերապևտ է, որը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Բերենսոնի գործի նկատմամբ և հաջողությամբ սկսում է աշխատել Գրոուվում։ Իր խնդրանքով նա սկսում է աշխատել Ալիսիայի հետ, որը եկած օրվանից չէր խոսում։ Չնայած նրան, որ Ալիսիան թերապիայի ամբողջ ընթացքում լուռ էր, այնուամենայնիվ նա Թեոյին է տալիս իր օրագիրը։ Դրանում նա նկարագրել էր, թե ինչպես է սպանությունից մի քանի շաբաթ առաջ իր տան մոտակայքում դիմակով մարդ նկատել։ Թեոն միաժամանակ բացահայտում է, որ իր կինը՝ Քեթին, արտամուսնական կապ ունի անհայտ տղամարդու հետ։ Ալիսիայի մասին ավելին իմանալու համար Թեոն կապվում է նրա զարմիկի հետ, որը պատմում է իրենց մանկության մի միջադեպի մասին, որը տեղի էր ունեցել Ալիսիայի մոր ինքնասպանությունից անմիջապես հետո։ Ալիսիայի հայրը, իր կնոջ խորը սգի մեջ, բարձրաձայն ցանկացել է, որ Ալիսիան մահանար իր կնոջ փոխարեն։ Թեոն հասկանում է, որ դեպքը խորը ազդեցություն է ունեցել Ալիսիայի հոգեկան առողջության վրա։ Թերապիաներից մեկի ժամանակ Թեոյին հաջողվում է համոզել Ալիսիային խոսել և նա պատմում է, որ դիմակավորված անձը ներխուժել է իր բնակարան և սպանել ամուսնուն՝ Գաբրիելին։ Ճակատագրի հեգնանքով պարզվում է, որ Թեոն հենց այդ նույն դիմակավորված մարդն էր։ Նա ներխուժել էր Բերենսոնների տուն, որպեսզի սպանի Գաբրիելին, որը ինչպես պարզվել էր մեկ այլ սցենարով (նկատի ունենալով, որ վեպը պատմվում է երկու տարբեր ժամանակային շրջանակներում) սիրավեպ է ունեցել Թեոյի կնոջ հետ։ Հրացանը պահելով նրանց երկուսի վրա Թեոն Գաբրիելին ընտրության հնարավորություն է տվել. փրկել իրեն կամ Ալիսիային, և նա որոշել է փրկել իրեն. Թեոն հեռացել է չգնդակահարելով և ոչ մեկին, քանի որ նա միայն մտադիր էր բացահայտել Գաբրիելի եսասիրությունը։ Գաբրիելի դավաճանությունը հիշեցրել է Ալիսիային իր հոր մասին, և նա սպանել է ամուսնուն։ Լսելով այդ լուրը՝ Թեոն ծրագրել էր օգնել Ալիսիային ապաքինվել վնասվածքից՝ դառնալով նրա հոգեթերապևտը։ == Արձագանք == Վեպն ընդհանուր առմամբ դրական արձագանքներ է ստացել քննադատների կողմից։ [[The Independent]]-ը գովաբանել է գիրքը սյուժեի, կերպարների և ոճի համար, գրելով՝ «ձեռագիրը սուր է և հակիրճ, ոճը՝ զուսպ, գիրքը ծանրացած չէ արտաքին նկարագրություններով»<ref name="Coughlan 2019">{{cite web | last=Coughlan | first=Claire | title=The Silent Patient: High-octane debut lives up to its hype | website=independent | date=23 February 2019 | url=https://www.independent.ie/entertainment/books/book-reviews/the-silent-patient-high-octane-debut-lives-up-to-its-hype-37843986.html | access-date=7 July 2020}}</ref>'':'' [[The Guardian]]-ը համաձայնել է դրան, գովաբանելով «գրքի խիտ, հակիրճ լինելը և լարվածության հմուտ խորացումը՝ ընդհուպ մինչև վեպի ցնցող հանգուցալուծումը»։ Դեկան Հերալդը այն անվանել է «խելացի պատմություն, որը զուգորդվում է հերոսների հետաքրքիր ուսումնասիրությամբ և, վերջապես, տպավորիչ հարվածով, որը ընթերցողին ապշած է թողնում»։ [[Վաշինգտոն Փոստ|The Washington Post]]-ը սյուժեին գովել է որպես «թարմ», բայց քննադատել է դրա «սարսափների ծեծված արահետները, տափակ տեսարանները և ծիծաղաշարժ շեղող կերպարները»<ref name="Rosenblit 2020">{{cite web | last=Rosenblit | first=Rachel | title=‘The Silent Patient’ ends with a major twist. Should a savvy reader have seen it coming? | website=Washington Post | date=16 June 2020 | url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/the-silent-patient-ends-with-a-major-twist-should-a-savvy-reader-have-seen-it-coming/2020/06/16/39299b10-afd3-11ea-8758-bfd1d045525a_story.html | access-date=7 July 2020}}</ref>։ Եվս մեկ բացասական արձագանք է ստացվել [[Kirkus Reviews]]-ում, որը գիրքը անվանել է «անշնորհք, մտացածին և հիմար»<ref name="Michaelides ">{{cite web | title=THE SILENT PATIENT | website=Kirkus Reviews | url=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/alex-michaelides/the-silent-patient/ | access-date=7 July 2020}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:2019 գրքեր]] 7yu1g5rx6puf5vqzoiksa6jwqajpenm 1 1099090 8486659 2022-08-10T17:08:46Z ArmSirius 64149 +{{ԹՀ|en|The Silent Patient|1100856175}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|The Silent Patient|1100856175}} h4duh2w5b7h0kjgkibtdqfhndow0aft 6 1099091 8486668 2022-08-10T17:21:54Z ArmSirius 64149 {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = «Լռակյաց հիվանդը» գրքի շապիկը | Աղբյուր = https://www.goodreads.com/book/show/40097951-the-silent-patient. | Հեղինակ = Alex Michaelides | Ամսաթիվ = 2019 թվականի փետրվարի 5 | Հոդված = Լռակյաց հիվանդը | Նպատակ = Հոդվածի նկարազարդում | Փոխարինում = | Այլ տեղեկություն = }} wikitext text/x-wiki == Ամփոփում == {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = «Լռակյաց հիվանդը» գրքի շապիկը | Աղբյուր = https://www.goodreads.com/book/show/40097951-the-silent-patient. | Հեղինակ = Alex Michaelides | Ամսաթիվ = 2019 թվականի փետրվարի 5 | Հոդված = Լռակյաց հիվանդը | Նպատակ = Հոդվածի նկարազարդում | Փոխարինում = | Այլ տեղեկություն = }} 2lg4cgfxxivyufji3j8hx9blrwc4yed 0 1099092 8486720 2022-08-10T18:46:44Z 517design 18540 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Լուկա Վոլոնտե''' ([[մարտի 17]], [[1966]], [[Սարոնո]], [[Իտալիա]]) իտալացի քաղաքական գործիչ, Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն (ԵԺԿ) ԵԱՀԿ խմբակցության նախկին նախագահ: Ավարտել է [[Միլանի համալսարան|Միլանի համալսարանի]] քաղաքագիտության բաժինը...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Լուկա Վոլոնտե''' ([[մարտի 17]], [[1966]], [[Սարոնո]], [[Իտալիա]]) իտալացի քաղաքական գործիչ, Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն (ԵԺԿ) ԵԱՀԿ խմբակցության նախկին նախագահ: Ավարտել է [[Միլանի համալսարան|Միլանի համալսարանի]] քաղաքագիտության բաժինը։ Քրիստոնեա ու կենտրոնամետ դեմոկրատների միության անդամ: == Քաղաքական կարիերա == [[1994]] թվականին Լուկա Վոլոնտեն դարձել է Իտալիայի Ժողովրդական Կուսակցության (ԻԺԿ) տեղական կառույցների պատասխանատուն։ Նա հետևել է Ռոկո Բուտիլիոնեին ԻԺԿ-ն լքելու ընթացքում ու դարձել նորաստեղծ Քրիստոնեա դեմոկրատների միության հինադիր անդամ: Լուկա Վոլոնտեն ընտրվել է Պատգամավորների պալատի անդամ [[Լոմբարդիա|Լոմբարդիայի]] երկրորդ ընտրատարածքից [[1996]] թվականի ընտրությունների ժամանակ։ Նա վերընտրվել է 2001, 2006 և 2008 թվականներին։<ref>{{Cite web|url=https://storia.camera.it/deputato/luca-giuseppe-volonte-19660317|title=Luca Giuseppe Volonte' / Deputati / Camera dei deputati - Portale storico|website=storia.camera.it|accessdate=2022-08-10}}</ref> 2010 – 2013 թվականներին նա զբաղեցրել է Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովում Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խորհրդարանական խմբի նախագահի պաշտոնը<ref>{{Cite web|url=https://pace.coe.int/en/members/6400/volonte|title=Mr Luca VOLONTÈ|website=ԵԽԽՎ պաշտոնական կայք|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կոռուպցիոն սկանդալ == 2016 թվականի հունիսին «<nowiki/>[[Խավիարային դիվանագիտություն|Խավիարային դիվանագիտության]]<nowiki/>» վերաբերյալ Եվրոպական կայունության նախաձեռնության հրապարակած հետաքննական զեկույցներից հետո [[Միլան|Միլանի]] դատախազությունը մեղադրանք է առաջադրել Լուկա Վոլոնտեին երկու՝ փողերի լվացման և կաշառք ընդունելու փաստերի առիթով։ [[2017]] թվականին պարզվեց նաև, որ Վոլոնտեն ներգրավված է եղել [[Ադրբեջանական լվացքատուն|ադրբեջանական լվացքատան]] սկանդալում՝ փողերի լվացման մի բարդ սխեմայում, որն օգտագործվում էր եվրոպացի քաղաքական գործիչներին կաշառելու համար՝ փորձելով մաքուր պահել [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] հեղինակությունը արտերկրում: Դատախազության տվյալներով՝ Վոլոնտեն ստացել է 2,39 միլիոն եվրո՝ Եվրոպայի խորհրդում ադրբեջանցի պաշտոնյաներին աջակցություն կազմակերպելու համար<ref>{{Cite web|url=http://www.ilfattoquotidiano.it/2017/07/24/corruzione-immunita-parlamentare-non-preclude-perseguibilita-la-cassazione-annulla-proscioglimento-volonte/3751620/|title=Corruzione, "immunità parlamentare non preclude perseguibilità". La Cassazione annulla proscioglimento Volontè|date=2017-07-24|website=Il Fatto Quotidiano|language=it-IT|accessdate=2022-08-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ilfattoquotidiano.it/2016/06/25/corruzione-tangente-da-due-milioni-dallazerbaijan-indagato-a-milano-ex-udc-volonte/2859414/|title=Corruzione, "tangente da due milioni dall'Azerbaijan": indagato a Milano ex Udc Volontè|date=2016-06-25|website=Il Fatto Quotidiano|language=it-IT|accessdate=2022-08-10}}</ref>: 2021 թվականի հունվարին Միլանի դատարանի X քրեական բաժինը Լուկա Վոլոնտեին դատապարտեց չորս տարի ազատազրկման՝ ադրբեջանցի քաղաքական գործիչներից կաշառք վերցնելու համար<ref>{{Cite web|url=https://www.occrp.org/en/daily/13628-italian-court-sentences-former-council-of-europe-mp-for-bribery|title=Italian Court Sentences Former Council of Europe MP for Bribery|website=www.occrp.org|language=en-GB|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == <references /> [[Կատեգորիա:Միլանի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Իտալիայի քաղաքական գործիչներ]] i4lfgme8ik898n0n47l3dz8a3matw31 8486905 8486720 2022-08-11T00:02:27Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589); ծանոթագրությունը տեղափոխում եմ կետադրական նշանից առաջ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Լուկա Վոլոնտե''' ([[մարտի 17]], [[1966]], [[Սարոնո]], [[Իտալիա]]) իտալացի քաղաքական գործիչ, Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն (ԵԺԿ) ԵԱՀԿ խմբակցության նախկին նախագահ։ Ավարտել է [[Միլանի համալսարան|Միլանի համալսարանի]] քաղաքագիտության բաժինը։ Քրիստոնեա ու կենտրոնամետ դեմոկրատների միության անդամ։ == Քաղաքական կարիերա == [[1994]] թվականին Լուկա Վոլոնտեն դարձել է Իտալիայի Ժողովրդական Կուսակցության (ԻԺԿ) տեղական կառույցների պատասխանատուն։ Նա հետևել է Ռոկո Բուտիլիոնեին ԻԺԿ-ն լքելու ընթացքում ու դարձել նորաստեղծ Քրիստոնեա դեմոկրատների միության հինադիր անդամ։ Լուկա Վոլոնտեն ընտրվել է Պատգամավորների պալատի անդամ [[Լոմբարդիա|Լոմբարդիայի]] երկրորդ ընտրատարածքից [[1996]] թվականի ընտրությունների ժամանակ։ Նա վերընտրվել է 2001, 2006 և 2008 թվականներին<ref>{{Cite web|url=https://storia.camera.it/deputato/luca-giuseppe-volonte-19660317|title=Luca Giuseppe Volonte' / Deputati / Camera dei deputati - Portale storico|website=storia.camera.it|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ 2010 – 2013 թվականներին նա զբաղեցրել է Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովում Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խորհրդարանական խմբի նախագահի պաշտոնը<ref>{{Cite web|url=https://pace.coe.int/en/members/6400/volonte|title=Mr Luca VOLONTÈ|website=ԵԽԽՎ պաշտոնական կայք|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կոռուպցիոն սկանդալ == 2016 թվականի հունիսին «<nowiki/>[[Խավիարային դիվանագիտություն|Խավիարային դիվանագիտության]]<nowiki/>» վերաբերյալ Եվրոպական կայունության նախաձեռնության հրապարակած հետաքննական զեկույցներից հետո [[Միլան|Միլանի]] դատախազությունը մեղադրանք է առաջադրել Լուկա Վոլոնտեին երկու՝ փողերի լվացման և կաշառք ընդունելու փաստերի առիթով։ [[2017]] թվականին պարզվեց նաև, որ Վոլոնտեն ներգրավված է եղել [[Ադրբեջանական լվացքատուն|ադրբեջանական լվացքատան]] սկանդալում՝ փողերի լվացման մի բարդ սխեմայում, որն օգտագործվում էր եվրոպացի քաղաքական գործիչներին կաշառելու համար՝ փորձելով մաքուր պահել [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] հեղինակությունը արտերկրում։ Դատախազության տվյալներով՝ Վոլոնտեն ստացել է 2,39 միլիոն եվրո՝ Եվրոպայի խորհրդում ադրբեջանցի պաշտոնյաներին աջակցություն կազմակերպելու համար<ref>{{Cite web|url=http://www.ilfattoquotidiano.it/2017/07/24/corruzione-immunita-parlamentare-non-preclude-perseguibilita-la-cassazione-annulla-proscioglimento-volonte/3751620/|title=Corruzione, "immunità parlamentare non preclude perseguibilità". La Cassazione annulla proscioglimento Volontè|date=2017-07-24|website=Il Fatto Quotidiano|language=it-IT|accessdate=2022-08-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ilfattoquotidiano.it/2016/06/25/corruzione-tangente-da-due-milioni-dallazerbaijan-indagato-a-milano-ex-udc-volonte/2859414/|title=Corruzione, "tangente da due milioni dall'Azerbaijan": indagato a Milano ex Udc Volontè|date=2016-06-25|website=Il Fatto Quotidiano|language=it-IT|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ 2021 թվականի հունվարին Միլանի դատարանի X քրեական բաժինը Լուկա Վոլոնտեին դատապարտեց չորս տարի ազատազրկման՝ ադրբեջանցի քաղաքական գործիչներից կաշառք վերցնելու համար<ref>{{Cite web|url=https://www.occrp.org/en/daily/13628-italian-court-sentences-former-council-of-europe-mp-for-bribery|title=Italian Court Sentences Former Council of Europe MP for Bribery|website=www.occrp.org|language=en-GB|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Ծանոթագրություններ == <references /> [[Կատեգորիա:Միլանի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:Իտալիայի քաղաքական գործիչներ]] es11iny4h2osween00rmqh7u2csnc9y 0 1099093 8486728 2022-08-10T19:00:05Z KhachKar 122889 Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1081135467|Oxendius Vărzărescu]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above n" style="background-color: #DFB0DF;" |<div class="fn" style="display:inline">Օշենտիոս Վրզարյան</div> |- ! class="infobox-label" scope="row" | եկեղեցի | class="infobox-data org" | [[Armenian Catholic Church|Հայ Կաթողիկե եկեղեցի]] |- class="note" ! class="infobox-label" scope="row" | Տեղադրվել | class="infobox-data" | 1687 թ |- class="note" ! class="infobox-label" scope="row" | Ժամկետն ավարտվեց | class="infobox-data" | 10 մարտի 1715 |- class="infobox-data" ! colspan="2" class="infobox-header" style="background-color:#DDDDDD;" | Անձնական տվյալներ |- class="infobox-header" colspan="2" style="background-color:#DDDDDD;" ! class="infobox-label" scope="row" | Ծնվել է | class="infobox-data" | 1655<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki><div class="birthplace" style="display:inline"> [[Botoşani|Բոտոշանի]], [[Western Moldavia|Արևմտյան Մոլդովա]]</div> |- class="birthplace" style="display:inline" ! class="infobox-label" scope="row" | Մահացել է | class="infobox-data" | 10 մարտի 1715<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> [[Vienna|Վիեննա]], [[Habsburg monarchy|Հաբսբուրգների միապետություն]] |} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, [[Լատիներեն|լատ]] .՝ Oxendius Verzellescus, [[հունգարերեն]] ՝ Verzár Oxendius, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]<nowiki/>ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը [[Բիստրիցա]] էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]<nowiki/>ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել Կոստանդնուպոլսում<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է Վիեննա, որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ * https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ cwq6mj4yp2p719gah4mz94ie1crj2yp 8486729 8486728 2022-08-10T19:00:30Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, [[Լատիներեն|լատ]] .՝ Oxendius Verzellescus, [[հունգարերեն]] ՝ Verzár Oxendius, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]<nowiki/>ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը [[Բիստրիցա]] էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]<nowiki/>ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել Կոստանդնուպոլսում<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է Վիեննա, որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ * https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ cv3vdmdpwenpis7xelozcgsuza1s0a9 8486730 8486729 2022-08-10T19:01:16Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, [[Լատիներեն|լատ]] .՝ Oxendius Verzellescus, [[հունգարերեն]] ՝ Verzár Oxendius, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]<nowiki/>ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը [[Բիստրիցա]] էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]<nowiki/>ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել Կոստանդնուպոլսում<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է Վիեննա, որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ * https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ sybjeqbuuke0mqqtrwxqzibsg9vhp16 8486731 8486730 2022-08-10T19:02:34Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]<nowiki/>ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը [[Բիստրիցա]] էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]<nowiki/>ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել Կոստանդնուպոլսում<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է Վիեննա, որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ * https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ mfbp6cq8umjv19ado3i43rncu1ix9lo 8486733 8486731 2022-08-10T19:04:11Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ * https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ lfa6w1yeuztho6n1ygteu14gvbwixz9 8486735 8486733 2022-08-10T19:06:40Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] 5agtugdom9ik0ptwpqm3wiwocd6zao6 8486742 8486735 2022-08-10T19:11:45Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] eezzkiinhqw6jj0dxi15fj2lh31c9mp 8486743 8486742 2022-08-10T19:12:01Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայ եպիսկոպոսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] [[Կատեգորիա:Հայ եպիսկոպոսներ]] gysz95yrrqgoj0lehd6jdsbhtmsn0da 8486744 8486743 2022-08-10T19:12:10Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Սպանված կրոնական առաջնորդներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] [[Կատեգորիա:Հայ եպիսկոպոսներ]] [[Կատեգորիա:Սպանված կրոնական առաջնորդներ]] 6kimb22ioepctcbomip08pmsurv5dqs 8486751 8486744 2022-08-10T19:14:46Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:00:30}} {{Տեղեկաքարտ Անձ |պատկեր= Օշենտիոս Վրզարյան.jpg}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] [[Կատեգորիա:Հայ եպիսկոպոսներ]] [[Կատեգորիա:Սպանված կրոնական առաջնորդներ]] m03xes7pw4ycuwyghw8uykz55y3jrf8 8486752 8486751 2022-08-10T19:15:14Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ |պատկեր= Օշենտիոս Վրզարյան.jpg}} '''Օշենտիոս Վրզարյան''' ({{Lang-ro|Oxendius Vărzărescu}}, {{lang-lat|Oxendius Verzellescus}}, {{lang-hu|Verzár Oxendius}}, {{ԱԾ}}), [[Գեռլա|Գեռլայի]] [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի|Հայ կաթողիկե եկեղեցու]] առաջին եպիսկոպոսը։ Ռումինիայի «հայկական քաղաքի»՝ Գեռլայի հիմնադիրը<ref name=":0">{{Cite web|url=http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/|title=OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715) {{!}} Personalități Armene|accessdate=2022-08-10}}</ref>։ == Կենսագրություն == Օշենտիոս Վրզարյանը ծնվել է 1655 թվականին [[Բոտոշանի]]ում։ Նա [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայ առաքելական]] քահանա էր, որը Բիստրիցա էր եկել մոլդովահայերի հետ<ref name=":0" />։ 1670 թվականին Վրզարյանը գտնվել է [[Հռոմ|Հռոմում]], որտեղ սովորել է և նշանակվել [[Տրանսիլվանիա|Տրանսիլվանիայի]] հայոց եպիսկոպոս։ 1672-1686 թվականներին նա կնքել է իր եկեղեցու միությունը Հռոմի հետ։ 1687 թվականին նա եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (օծվել) [[Լվով|Լվովի]] հայ կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս [[Վարդան Հունանյան]]ի կողմից<ref name=":0" />։ Հայկական ոսկով նա գնացել է [[Վիեննա]]՝ գնելու մի տարածք, որտեղ կարող էին բնակություն հաստատել հայերը՝ քաղաք կառուցելու համար։ Այսպես ծնվել է [[Գեռլա]] քաղաքը, որտեղ նա իր հովվական գործը կատարել է գրեթե տասներկու տարի<ref name=":0" />։ Թուրքերի հետ մարտերի ժամանակ Օշենտիոս Վրզարյանը գերի է ընկել և երեք տարի կալանավորված է եղել [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]<ref name=":0" />։ 1712 թվականին Վրզարյանը գնացել է [[Վիեննա]], որտեղ մահացել է 1715 թվականի [[մարտի 10]]-ին։ Կասկածներ կան, որ նրան թունավորել են<ref name=":0" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Աղբյուրներ == * Bálint Kovács - "Über Rom nach Siebenbürgen", in "Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde", nr. 1/2006, pp.&nbsp;44–50. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians and the Episcopate of Gherla" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theology Catholic", Year XLIX, 2004, pp.&nbsp;7–28. * Ernst Christoph Suttner - "The Armenians of Poland and Hungary in the 17th Century in Concomitant Communion with the Church of Rome and the Armenian Patriarchal Church" in "Studia Universitatis Babeş-Bolyai" Theologia Catholica, no. 3/2008, pp.&nbsp;101–110. == Արտաքին հղումներ == * [http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ OXENDIUS, Vărzărescu (1655-1715)] * [https://baabel.ro/2015/10/zilele-culturii-armene-dedicate-episcopului-varzarescu/ ZILELE CULTURII ARMENE – DEDICATE EPISCOPULUI VĂRZĂRESCU] [[Կատեգորիա:Հայ հոգևորականներ]] [[Կատեգորիա:Հայ եպիսկոպոսներ]] [[Կատեգորիա:Սպանված կրոնական առաջնորդներ]] m84vykvk5hdx6c0ng3jn4d61dj1o8ku 0 1099094 8486737 2022-08-10T19:08:42Z ArmSirius 64149 Նոր էջ «[[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս Մեծ Բրիտանիայի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը Համիլթոնում (Բերմուդյան կղզիներ): == Թեմա և մասնակիցներ ==...»: wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս Մեծ Բրիտանիայի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը Համիլթոնում (Բերմուդյան կղզիներ): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է հրեա փախստականների հարցը, որոնք ազատ են արձակվել դաշնակից զորքերի կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս նացիստների վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված Եվրոպայի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 5z2o6a75wiiheis58xexgfi9m5bkoxa 8486740 8486737 2022-08-10T19:10:38Z ArmSirius 64149 /* top */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն]]ում ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է հրեա փախստականների հարցը, որոնք ազատ են արձակվել դաշնակից զորքերի կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս նացիստների վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված Եվրոպայի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 5beobvs1394yixx3s5pm038wt7e22pk 8486741 8486740 2022-08-10T19:11:19Z ArmSirius 64149 /* top */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է հրեա փախստականների հարցը, որոնք ազատ են արձակվել դաշնակից զորքերի կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս նացիստների վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված Եվրոպայի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} ma7x4ol07uroc4znf5r3o9uyepveovg 8486747 8486741 2022-08-10T19:13:38Z ArmSirius 64149 /* Թեմա և մասնակիցներ */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ Էվիանի խորհրդաժողովում<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} stfrlg9y3g9i7klx10j2kyl4pj99e2i 8486749 8486747 2022-08-10T19:14:16Z ArmSirius 64149 /* Արդյուքներ */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան սիոնիստական «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «Նյու Յորք թայմս»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր Հարրի Թրումենը ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը ինքնասպան է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 4omm9hdpf4irglx2m81duo0e12etxuv 8486753 8486749 2022-08-10T19:15:54Z ArmSirius 64149 /* Արձագանք */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը Պաղեստին 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, Լեհաստանի Վտարանդի կառավարության հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} bnfuqfxehcchx0f4sckv63vur4xwuvt 8486759 8486753 2022-08-10T19:17:57Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը [[Պաղեստին]] 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, [[Լեհաստան]]ի «Վտարանդի կառավարության» հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://web.archive.org/web/20040513133343/http://www.wymaninstitute.org/articles/2003-04-bermuda.php The Allies' Refugee Conference--A «Cruel Mockery» by Dr. Rafael Medoff] {{Արտաքին հղումներ}} lk2z023m6xxdh8k95l8estdzdju1970 8486764 8486759 2022-08-10T19:20:14Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի միջազգային կոնֆերանսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]]): == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում: Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ: Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>: Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>: == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար: Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը [[Պաղեստին]] 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր: Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>: == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>: Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին: Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, [[Լեհաստան]]ի «Վտարանդի կառավարության» հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://web.archive.org/web/20040513133343/http://www.wymaninstitute.org/articles/2003-04-bermuda.php The Allies' Refugee Conference--A «Cruel Mockery» by Dr. Rafael Medoff] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի միջազգային կոնֆերանսներ]] cyxxncej1xuzml1zszbiu9q3lbe4qiq 8486904 8486764 2022-08-11T00:02:07Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]])։ == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում։ Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ։ Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>։ Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>։ == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար։ Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը [[Պաղեստին]] 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր։ Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>։ == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>։ Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին։ Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, [[Լեհաստան]]ի «Վտարանդի կառավարության» հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://web.archive.org/web/20040513133343/http://www.wymaninstitute.org/articles/2003-04-bermuda.php The Allies' Refugee Conference--A «Cruel Mockery» by Dr. Rafael Medoff] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի միջազգային կոնֆերանսներ]] pnmenrnm43ruewz6t4wynnpp1akusxy 8487132 8486904 2022-08-11T11:23:35Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Բերմուդյան համաժողով]]»-ից «[[Բերմուդյան կոնֆերանս]]» wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]])։ == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում։ Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ։ Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>։ Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>։ == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար։ Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը [[Պաղեստին]] 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր։ Բերմուդյան խորհրդաժողովի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>։ == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>։ Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին։ Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, [[Լեհաստան]]ի «Վտարանդի կառավարության» հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://web.archive.org/web/20040513133343/http://www.wymaninstitute.org/articles/2003-04-bermuda.php The Allies' Refugee Conference--A «Cruel Mockery» by Dr. Rafael Medoff] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի միջազգային կոնֆերանսներ]] pnmenrnm43ruewz6t4wynnpp1akusxy 8487136 8487132 2022-08-11T11:24:08Z ArmSirius 64149 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Bermuda_conference_-_april_1943.jpg|right|thumb|280x280px|Բերմուդյան համաժողով]] '''Բերմուդյան համաժողով,''' միջազգային կոնֆերանս [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել 1943 թվականի ապրիլի 19-30-ը [[Համիլթոն (Բերմուդներ)|Համիլթոնում]] ([[Բերմուդյան կղզիներ]])։ == Թեմա և մասնակիցներ == Քննարկման թեման դարձել է [[Նացիզմից փախած հրեաներ|հրեա փախստականների]] հարցը, որոնք ազատ են արձակվել [[Դաշնակցային ուժեր|դաշնակից զորքերի]] կողմից, և նրանց մասին, ովքեր դեռևս [[Նացիստական Գերմանիա|նացիստների]] վերահսկողության տակ են մնացել օկուպացված [[Եվրոպա]]յի տարածքում։ Սակայն համաժողովն ի սկզբանե անցկացվել է ոչ թե հրեաներին փրկելու նպատակով, այլ ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում հասարակական կարծիքը հանդարտեցնելու նպատակով, որը վրդովմունք է հայտնել նացիստների կողմից հրեաների զանգվածային սպանությունների կապակցությամբ։ Կոնֆերանսը կազմակերպվել էր այնպես, որ լրագրողներն այնտեղ չընդգրկվեն, թույլ չտվեցին մասնակցել նաև հրեական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին<ref name="yvs">{{cite web|url=http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|title=Bermuda Conference|publisher=[[Яд ва-Шем|Yad Vashem]]|accessdate=2015-11-17|lang=en|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303184909/http://yad-vashem.org.il/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206001.pdf|deadlink=no}}</ref>։ Միացյալ Նահանգների պատվիրակությունը գլխավորում էր Հարոլդ Վ. Դոդդսը։ Բրիտանական պատվիրակությունը գլխավորում էր Ռիչարդ Լոուն՝ արտաքին գործերի նախարարությունում կրտսեր նախարարը<ref>David Blair, "The Bermuda Conference that Failed to Save the Jews, " ''The Daily Telegraph'' (London), Saturday 31 January 2015.</ref>։ == Արդյուքներ == ԱՄՆ-ն չի ավելացրել իր ներգաղթի քվոտաները հրեա փախստականների համար։ Չի հաջողվել նույնիսկ չեղարկել 1939 թվականի Սպիտակ գիրքը, որը սահմանափակում է հրեական ներգաղթը [[Պաղեստին]] 5 տարվա ընթացքում 75 հազար մարդու ընդհանուր թվի համեմատությամբ, չնայած դա հրեական կազմակերպությունների կարևորագույն պահանջներից մեկն էր։ Բերմուդյան կոնֆերանսի միակ ձեռքբերումը փախստականների հարցերով միջկառավարական կոմիտեի գործունեության վերսկսումն էր, որը ստեղծվել է դեռևս պատերազմից առաջ [[Էվիանի կոնֆերանս|Էվիանի խորհրդաժողովում]]<ref>{{ЭЕЭ|10563|Бермудская конференция}}</ref>։ == Արձագանք == Մեկ շաբաթ անց ամերիկյան [[Սիոնիզմ|սիոնիզտական]] «Հրեական բանակի կոմիտեն» հայտարարություն է տվել «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ին՝ կոնֆերանսի արդյունքները դատապարտելով որպես ծաղրուծանակ՝ ավելի վաղ տրված խոստումների ֆոնին, որոնք կօգնեն հրեա ժողովրդին և կթեթևացներ հրեական տառապանքները գերմանական օկուպացիայի ներքո<ref>"To 5,000,000 Jews in the Nazi Death-Trap Bermuda was a Cruel Mockery, " ''New York Times'', 4 May 1943, p. 17.</ref>։ Սենատոր [[Հարի Ս. Թրուման|Հարրի Թրումանը]] ետ է կանչել իր անդամակցությունը կոմիտեին, քանի որ այդ հայտարարությունն ընդունել է որպես վիրավորանք այն ամերիկացի սենատորներին, որոնք մասնակցել են խորհրդաժողովին։ Ի նշան համաժողովի արդյունքների դեմ բողոքի, [[Լեհաստան]]ի «Վտարանդի կառավարության» հրեական խորհրդատվական մարմնի անդամ Շմուել Զիգելբոյմը [[Ինքնասպանություն|ինքնասպան]] է եղել։ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://web.archive.org/web/20040513133343/http://www.wymaninstitute.org/articles/2003-04-bermuda.php The Allies' Refugee Conference--A «Cruel Mockery» by Dr. Rafael Medoff] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի միջազգային կոնֆերանսներ]] tjkw45j2dpykb5linrj5durxnzvl4qw 1 1099095 8486738 2022-08-10T19:09:19Z ArmSirius 64149 +{{ԹՀ|ru|Бермудская конференция|120815700}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Бермудская конференция|120815700}} jpq1o606o4devgtw2440dke8p1iodyx 8487134 8486738 2022-08-11T11:23:35Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Քննարկում:Բերմուդյան համաժողով]]»-ից «[[Քննարկում:Բերմուդյան կոնֆերանս]]» wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Бермудская конференция|120815700}} jpq1o606o4devgtw2440dke8p1iodyx 1 1099096 8486745 2022-08-10T19:12:18Z KhachKar 122889 +{{ԹՀ|en|Oxendius Vărzărescu|1081135467}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Oxendius Vărzărescu|1081135467}} 54jsy1tdfw4psww4jf1377x52d36nqc 8486761 8486745 2022-08-10T19:18:47Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Oxendius Vărzărescu|1081135467}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}} 47wb8rg4kj6m8ihlm7urmen4tbex6k9 6 1099097 8486748 2022-08-10T19:14:13Z KhachKar 122889 {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Օշենտիոս Վրզարյան | Աղբյուր = http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ | Հեղինակ = հայտնի չէ | Ամսաթիվ = հայտնի չէ | Հոդված = Օշենտիոս Վրզարյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} wikitext text/x-wiki == Ամփոփում == {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Օշենտիոս Վրզարյան | Աղբյուր = http://personalitati.araratonline.com/oxendius-varzarescu-1655-1715/ | Հեղինակ = հայտնի չէ | Ամսաթիվ = հայտնի չէ | Հոդված = Օշենտիոս Վրզարյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} 10a2c06xlj60g0usebjowoxvr407zft 0 1099098 8486772 2022-08-10T19:27:03Z Karakhanyan Gayane 100381 Նոր էջ «{{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա =...»: wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} cbua65cazwaczgu5m3l8mkkf5p77zrf 8486773 8486772 2022-08-10T19:31:05Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կարիերա հավաքականում */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} ktcsclmnujfryzn6hfooyje93gixmbc 8486774 8486773 2022-08-10T19:31:27Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Կարիերա հավաքականում */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 3wi4i4p2n621ipippmq1mfmpkwksmg5 8486776 8486774 2022-08-10T19:31:44Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Ձեռքբերումներ */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} mq81g12twqlj601ps952z3x1gdbjogy 8486779 8486776 2022-08-10T19:35:29Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] 51jct9mr7fm7cg87052gjw9wxmodj72 8486780 8486779 2022-08-10T19:35:56Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] 2x17u20ob0wzot8l929e3tsxm5l2my2 8486781 8486780 2022-08-10T19:36:42Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Գերմանիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] [[Կատեգորիա:Գերմանիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] plpzijnh2rz49zfnpf3soq6r7ftoehu 8486783 8486781 2022-08-10T19:38:05Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] [[Կատեգորիա:Գերմանիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]] 20mft7uef73cgbfqfofk3anvqfu5fhq 8486790 8486783 2022-08-10T19:46:18Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Ձեռքբերումներ */ wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ: «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>: 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա]]՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] [[Կատեգորիա:Գերմանիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]] dvgy7mezh7v9ipo9w5hcdrtg703wfvu 8486903 8486790 2022-08-11T00:01:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլիստ}} '''Ալեքսանդրա Փոփ''' ({{lang-de|''Alexandra Popp''}}, {{ԱԾ}}), [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում հանդես եկող գերմանացի [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլիստ]], [[«Վոլֆսբուրգ»]] կանանց ֆուտբոլային ակումբի խաղացող, [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] հավաքականի խաղացող։ == Ակումբային կարիերա == [[Պատկեր:2019-05-30 Fussball, Frauen Länderspiel, Deutschland - Chile StP 1128 by Stepro.jpg|մինի|ձախից|Ալեքսանդրա Պոպը ազգային հավաքականի մարզաշապիկով (2019)]] Ալեքսանդրա Փոփն իր կարիերան սկսել է [[«Շվարց-Վայս»]] ֆուտբոլային ակումբում [[Սիլշեդե|Սիլշեդեից]], որից հետո տեղափոխվել է [[«Ռեկլինգհաուզեն»]] թիմ։ 2008 թվականին պայմանագիր է կնքել [[Բունդեսլիգա|Առաջին Բունդեսլիգայի]] [[«Դույսբուրգ 2001»]] ակումբի հետ։ «Դույսբուրգ»-ի կազմում Ալեքսանդրա Փոփը դարձավ ՈՒԵՖԱ-ի գավաթակիր (2008/09), Գերմանիայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (2009/10), Գերմանիայի գավաթի կրկնակի հաղթող (2008/09, 2009/10): Միևնույն ժամանակ նա պարգևատրվել է [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալով]]<ref name="fritz">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref>։ 2012 թվականից խաղում է «Վոլֆսբուրգում»։ == Կարիերա հավաքականում == 2006 թվականից Ալեքսանդրա Փոփը հանդես է եկել Գերմանիայի տարբեր պատանեկան և երիտասարդական հավաքականներում։ 2010 թվականի փետրվարի 17-ին Փոփն իր դեբյուտը նշեց հիմնական ազգային հավաքականի կազմում [[Հյուսիսային Կորեայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԿԺԴՀ]]-ի դեմ խաղում։ Նա իր առաջին գոլը խփեց 2010 թվականի փետրվարի 26-ին [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիայի]] հավաքականի դարպասներին<ref>{{Cite web|url=http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|title=SPIELERPROFIL: ALEXANDRA POPP|access-date=2014-09-01|archive-date=2014-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140905150500/http://www.dfb.de/frauen-nationalmannschaft/statistik/alle-spielerinnen-von-a-bis-z/?spieledb_path=%2Fteams%2F27385%2Fnational_player%2F11196|deadlink=no}}</ref>։ Աշխարհի 2019 թվականի առաջնությունում, որը հունիսին անցկացվեց [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]], Ալեքսանդրան խփեց իր թիմի չորս գոլերից մեկը խմբային փուլի երրորդ խաղում Հարավային Աֆրիկայի հավաքականի դեմ՝ Գերմանիան հաղթեց 4:0 հաշվով։ Նիգերիայի հավաքականի դեմ 1/8 եզրափակչում Փոփը կրկին գոլի հեղինակ դարձավ, իսկ նրա թիմը հաղթեց 3:0 հաշվով և դուրս եկավ քառորդ եզրափակիչ։ == Ձեռքբերումներ == [[Պատկեր:Alexandra Popp.jpg|մինի|Ալեքսանդրա Փոփ՝ 2013 թվականին DFB գավաթի հաղթանակից հետո]] === Ակումբային === ==== «Դույսբուրգ 2001» ==== * [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գավաթ՝ հաղթող (1) 2008/09 * Գերմանիայի առաջնություն՝ արծաթե մեդալակիր (1) 2009/10 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (2) 2008/09, 2009/10 ==== «Վոլֆսբուրգ» ==== * [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգա]]՝ հաղթող (2) 2012/13, 2013/14 * Գերմանիայի առաջնություն՝ չեմպիոն (5) 2012/13, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * Գերմանիայի գավաթ՝ հաղթող (6) 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 === Հավաքականում === * Ամառային օլիմպիական խաղերի հաղթող (1)՝ 2016 * Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր (1)՝ 2022 * Ալգարվեի գավաթ՝ հաղթող (2)՝ 2012, 2014 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 20 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2010 * Աշխարհի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ բրոնզե մեդալակիր (1) 2008 * Եվրոպայի առաջնություն (մինչև 17 տարեկան)՝ հաղթող (1) 2008 === Անհատական === * [[Ֆրից Վալտերի մեդալ|Ֆրից Վալտերի արծաթե մեդալ]] (2009)<ref name="fritz2">{{cite web|url=http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|title=Hegering und Popp ausgezeichnet|publisher=RP Online|date=7 August 2009|accessdate=23 June 2011|lang=de|archive-date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120913013800/http://www.rp-online.de/niederrhein-nord/duisburg/sport/hegering-und-popp-ausgezeichnet-1.1036657|deadlink=no}}</ref> * Շքանշան «Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգին մատուցվող ծառայությունների համար» (2011)<ref>{{Internetquelle|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|titel=Ministerpräsidentin Hannelore Kraft verleiht den Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen an 22 Bürgerinnen und Bürger|werk=nrw.de|datum=2011-11-07|zugriff=2014-06-14}} {{Wayback|url=http://www.nrw.de/landesregierung/verleihung-des-verdienstordens-an-22-buergerinnen-und-buerger-11808|date=20150107044027}}</ref> * 2010 թվականի աշխարհի առաջնության տարվա լավագույն խաղացող (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * Աշխարհի առաջնության լավագույն ռմբարկու 2010 (մինչև 20 տարեկան)<ref name="ball2">{{cite web|url=http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|title=Popp and Kulig in dreamland|publisher=FIFA.com|date=1 August 2010|accessdate=18 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722140453/http://www.fifa.com/u20womensworldcup/news/newsid=1280261.html|archivedate=22 July 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref> * [[Գերմանիայի տարվա ֆուտբոլիստ|Գերմանիայի տարվա լավագույն ֆուտբոլիստ]] (2014, 2016)<ref>{{cite web|url=http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|title=Fußballerin des Jahres 2014: Das Ergebnis|language=de|publisher=kicker.de|date=10 August 2014|accessdate=10 August 2014|archive-date=2014-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811101510/http://www.kicker.de/news/fussball/frauen/startseite/609250/artikel_fussballerin-des-jahres-2014_das-ergebnis.html|deadlink=no}}</ref> * Եվրոպայի առաջնության լավագույն ռմբարկու ([[Բեթ Միդ|Բեթ Միդի]] հետ համատեղ) (2022)<ref name="champ">{{Cite web|last=|date=31 July 2022|title=Beth Mead finishes as UEFA Women's EURO 2022 Top Scorer|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0277-15c1d8897e0d-09f5a660e308-1000--top-scorer-beth-mead/|access-date=31 July 2022|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|language=}}</ref> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Գերմանացի կին ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]] [[Կատեգորիա:Գերմանիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]] [[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]] ijjma429kdftio0f46mhpssvllcp3yu 1 1099099 8486778 2022-08-10T19:33:54Z Karakhanyan Gayane 100381 Նոր էջ «{{ԹՀ|ru|Попп, Александра}} {{Interwiki Women6/հոդված}}»: wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Попп, Александра}} {{Interwiki Women6/հոդված}} i4lv1vnwj6gu5ct4xv6ss5l5qc951co 0 1099100 8486787 2022-08-10T19:45:53Z KhachKar 122889 Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1099338858|Mikael Agopov]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki   '''Միքայել Հակոբով''' (Mikael Agopov, {{ԱԾ}}), ֆիննահայ շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Ֆինլանդիայի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի մարտի 5-ին։ Հակոբովը երեք անգամ հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]<nowiki/>յի շախմատի առաջնությունում 2011, 2015 և 2018 թվականներին<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] bib37zep5aww1ne5avkji4w2bejailz 8486789 8486787 2022-08-10T19:46:10Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} '''Միքայել Հակոբով''' (Mikael Agopov, {{ԱԾ}}), ֆիննահայ շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Ֆինլանդիայի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի մարտի 5-ին։ Հակոբովը երեք անգամ հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]<nowiki/>յի շախմատի առաջնությունում 2011, 2015 և 2018 թվականներին<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] blw396x5hlhq15yfk8mkpbjduw6gf8h 8486794 8486789 2022-08-10T19:49:23Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] 6wqxwel8ixi278h4354ove87hnwmuef 8486795 8486794 2022-08-10T19:50:01Z KhachKar 122889 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] c9euwiwsh8xjz1smant54ijjjtrn80i 8486797 8486795 2022-08-10T19:50:37Z KhachKar 122889 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] 1jloaasfpn00bu6rg2ccxtsjljj55ip 8486799 8486797 2022-08-10T19:51:56Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Վարկանիշի փոփոխության գրաֆիկ == {{Էլո գծապատկեր}} == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] 3dn3okyk15h7f7hsv1rg0wt1hs5snu2 8486801 8486799 2022-08-10T19:55:04Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-10 23:46:10}} {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Վարկանիշի փոփոխության գրաֆիկ == {{Էլո գծապատկեր}} == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840 Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը ՖԻԴԵ-ի կայքում] {{ref-en}} * [https://www.chessgames.com/perl/ezsearch.pl?search=Mikael+Agopov Միքայել Հակոբովի պարտիաները] {{ref-en}} * [https://www.365chess.com/players/Mikael_Agopov Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը] 365chess.com կայքում {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] il81ebotdirt89ms1nlrldmrvqr6k6x 8486804 8486801 2022-08-10T19:58:57Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Վարկանիշի փոփոխության գրաֆիկ == {{Էլո գծապատկեր}} == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840 Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը ՖԻԴԵ-ի կայքում] {{ref-en}} * [https://www.chessgames.com/perl/ezsearch.pl?search=Mikael+Agopov Միքայել Հակոբովի պարտիաները] {{ref-en}} * [https://www.365chess.com/players/Mikael_Agopov Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը] 365chess.com կայքում {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] 3rx1y0cacetx2hhqyuohzofb715nak6 8486805 8486804 2022-08-10T19:59:22Z KhachKar 122889 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայ միջազգային վարպետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ}} '''Միքայել Հակոբով''' ({{lang-fi|Mikael Agopov}}, {{ԱԾ}}), [[հայերը Ֆինլանդիայում|ֆիննահայ]] շախմատիստ, [[միջազգային վարպետ]] (1999 թվական)<ref name="fide">{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840|title=Agopov, Mikael FIDE Chess Profile - Players Arbiters Trainers|website=ratings.fide.com|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ [[Ֆինլանդիա]]յի եռակի չեմպիոն (2011, 2015 և 2018)։ Նրա ամենաբարձր վարկանիշը եղել է 2465 (2015 թվականի հունիսին)։ 2022 թվականի օգոստոսի դրությամբ նա Ֆինլանդիայի 5-րդ լավագույն ակտիվ խաղացողն է<ref name="fide" />։ == Կենսագրություն == Միքայել Հակոբովը ծնվել է 1978 թվականի [[մարտի 5]]-ին։ Հակոբովը երեք անգամ՝ 2011, 2015 և 2018 թվականներին, հաղթել է [[Ֆինլանդիա]]յի շախմատի առաջնությունում<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/eng/news/807243/mikael-agopov-becomes-champion-of-finland.html|title=Mikael Agopov becomes Champion of Finland|website=armenpress.am|language=en|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ 2013 թվականին [[Վիլյանդի|Վիլյանդիում]] կայացած Իլմար Ռաուդի 100-ամյակին նվիրված միջազգային մրցաշարում Հակոբովը Վլադիսլավ Կովալյովի հետ կիսել է առաջին հորիզոնականը<ref>{{Cite web|url=https://menu.err.ee/264840/viljandi-maleturniir-loppes-kulalismaletajate-voiduga|title=Viljandi maleturniir lõppes külalismaletajate võiduga|last=ERR|date=2013-07-07|website=ERR|language=et|accessdate=2020-03-25}}</ref>։ Միքայել Հակոբովը Ֆինլանդիայի հավաքականի կազմում շախմատային հինգ [[Շախմատային օլիմպիադա|օլիմպիադայի]] (1998, 2008-2014<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/players/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: Men's Chess Olympiads :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) և Եվրոպայի թիմային վեց [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|առաջնության]] (1999, 2007-2015<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/playerse/vnhhvxfe.html|title=OlimpBase :: European Men's Team Chess Championship :: Mikael Agopov|website=www.olimpbase.org|accessdate=2022-08-10}}</ref>) մասնակից է։ Օլիմպիադաներում նա խաղացել է 45 պարտիա և վաստակել 24 միավոր (17 հաղթանակ, 14 ոչ-ոքի, 14 պարտություն)<ref name=":0" />։ Եվրոպայի թիմային առաջնություններում նա խաղացել է 50 պարտիա և վաստակել 20 միավոր (11 հաղթանակ, 18 ոչ-ոքի, 21 պարտություն)<ref name=":1" />։ == Վարկանիշի փոփոխության գրաֆիկ == {{Էլո գծապատկեր}} == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://ratings.fide.com/card.phtml?event=501840 Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը ՖԻԴԵ-ի կայքում] {{ref-en}} * [https://www.chessgames.com/perl/ezsearch.pl?search=Mikael+Agopov Միքայել Հակոբովի պարտիաները] {{ref-en}} * [https://www.365chess.com/players/Mikael_Agopov Միքայել Հակոբովի անձնական քարտը] 365chess.com կայքում {{Արտաքին հղումներ}} {{DEFAULTSORT:Հակոբով, Միքայել}} [[Կատեգորիա:Հայ շախմատիստներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:Հայ միջազգային վարպետներ]] 7nxvazebpj9c02gmdxfyjfiap2ivylj 1 1099101 8486802 2022-08-10T19:55:19Z KhachKar 122889 +{{ԹՀ|en|Mikael Agopov|1099338858}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Mikael Agopov|1099338858}} mvtubvoaljep95xaswyeogikqky6i58 8486811 8486802 2022-08-10T20:08:05Z KhachKar 122889 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Mikael Agopov|1099338858}} {{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}} ra1554dkwmafa6goh21xbzkzzivm11t 0 1099102 8486873 2022-08-10T23:30:25Z Karakhanyan Gayane 100381 Նոր էջ «'''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's...»: wikitext text/x-wiki '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} h3gm97v2ksytd033w2u70h3qyqwxt6q 8486874 8486873 2022-08-10T23:31:51Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Եվրոպայի ֆուտբոլի առաջնություն}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 4pwrivvbrums7dz5q0jxf6cvtf8r06o 8486875 8486874 2022-08-10T23:32:19Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Ֆուտբոլ}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} bsugoitweu28lansgan07d88o881eay 8486876 8486875 2022-08-10T23:36:13Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ffvi0jlwtp0oowly6qpugcu6ndqixhc 8486885 8486876 2022-08-10T23:40:53Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:UEFA Women's Euro 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} nvacvv1g7xxv49e4ul8gjnuzmgblj5v 8486886 8486885 2022-08-10T23:41:10Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} lmjbi4qe8bjqy2wviq0zah6b4iemfqv 8486888 8486886 2022-08-10T23:53:24Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:Լոգոտիպ|մինի|alt=Պատկեր|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 30862m15gtvrm8mqwnwrysh1dgum5t1 8486889 8486888 2022-08-10T23:54:59Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:SVG file, nominally 284 × 352 pixels, file size: 13 KB)|մինի|alt=Պատկեր|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} mtxc6alm5td4e24q8577s202ve2tuvc 8486892 8486889 2022-08-10T23:56:57Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:UEFA Women's Euro 2022 logo.svg|մինի|alt=Պատկեր|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ik6mq13yvnzvlvd93lcgv8zt8jytibg 8486894 8486892 2022-08-10T23:57:22Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:UEFA Women's Euro 2022 logo.svg|մինի|alt=|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} kuhhqef3vgyg2lyurf6d7xf44t8927w 8486895 8486894 2022-08-10T23:57:41Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:UEFA Women's Euro 2022 logo.svg|մինի|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} gkjl5f4p71fts3w4378ztflkm7b2qwo 8486896 8486895 2022-08-10T23:58:03Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր: Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>: == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան: Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի: Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ: * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար: Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>: <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} lmjbi4qe8bjqy2wviq0zah6b4iemfqv 8486898 8486896 2022-08-11T00:00:47Z ԱշբոտՏՆՂ 48669 Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589) wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 40h9ueehg4jhgnoaka2u6ab9nxa6n6e 8486935 8486898 2022-08-11T00:11:40Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 logo.svg]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} ngk6fvllw9zcw18t9tvxgqyhwfs2bs2 8486936 8486935 2022-08-11T00:12:40Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} 8a4ix75iyov049jrhu7fh02zk5ly8y0 8486937 8486936 2022-08-11T00:13:42Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} bz0sfuw2e7v2bmhp1de5tqo0hx8tdmy 8486938 8486937 2022-08-11T00:18:06Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար| |տարեթիվ = 2022}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} geo82fy62vhmg6r283xpt07gbeoh60n 8486939 8486938 2022-08-11T00:19:10Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար| |տարեթիվ = 2022 |վայր= {{Դրոշ|Անգլիա}}}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} jppdixp6flh0o4km9amqw5pf62pwfvs 8486940 8486939 2022-08-11T00:19:40Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} bz0sfuw2e7v2bmhp1de5tqo0hx8tdmy 8486941 8486940 2022-08-11T00:20:53Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] mz6wgxqwb4m5aym8d0soyz82i9ly1sc 8486942 8486941 2022-08-11T00:21:07Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն]] ar4orsyoj5x7nc9y4xwwv0weo7qop9j 8486943 8486942 2022-08-11T00:21:41Z Karakhanyan Gayane 100381 հեռացվել է [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] qsk0dvilkezzqgul85gbo46a2qh9wm5 8486944 8486943 2022-08-11T00:22:47Z Karakhanyan Gayane 100381 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] o5eannr8csadpoz7rw0fh40jd7k6qbq 8486948 8486944 2022-08-11T00:32:42Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center>Մրցանակային տեղերը == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] cshf7q5anifsk51vpvx1plkfe28lg1r 8486949 8486948 2022-08-11T00:33:29Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> Մրցանակային տեղերը == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] 1frvigok2ouqf5oi5i05j8xgij1x2w0 8486950 8486949 2022-08-11T00:34:39Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մարզադաշտեր */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն - == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] g3w6of5mb0ob936utc1mc2pjw9g8rgn 8486952 8486950 2022-08-11T00:39:47Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն - {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ Երկրորդ տեղ - {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] Երրորդ տեղ - {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] 6esidqsk21x8ev28btpke3qg6v6hv1i 8486953 8486952 2022-08-11T00:40:26Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ Երկրորդ տեղ - {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] Երրորդ տեղ - {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] rt3a5di8ssmjhdcg6erbyum9gtzhrh4 8486954 8486953 2022-08-11T00:41:08Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] l189fysu4ur85vumxauw4hu9afcxtfb 8486955 8486954 2022-08-11T00:41:38Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] 4mavesk3476qamart3uynyt5flb52sw 8486956 8486955 2022-08-11T00:47:30Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Առաջնության վիճակագրություն == Հաճախում՝ 574 865 <small>(18 544 մեկ խաղի հաշվով)</small> Խաղացված հանդիպումներ՝ 31 Խփած գոլեր՝ 95 Լավագույն խաղացող՝ Բեթ Միդ Լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ Լենա Օբերդորֆ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] m5xcvfw3xwiwviv8tyx4ktv3jacc8a8 8486957 8486956 2022-08-11T00:47:58Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Մրցանակային տեղերը */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == * Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ * Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] * Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Առաջնության վիճակագրություն == Հաճախում՝ 574 865 <small>(18 544 մեկ խաղի հաշվով)</small> Խաղացված հանդիպումներ՝ 31 Խփած գոլեր՝ 95 Լավագույն խաղացող՝ Բեթ Միդ Լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ Լենա Օբերդորֆ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] 1eckfu8k05733c23eyo40g6c5no1wam 8486963 8486957 2022-08-11T00:49:45Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == * Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ * Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] * Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Առաջնության վիճակագրություն == * Հաճախում՝ 574 865 <small>(18 544 մեկ խաղի հաշվով)</small> * Խաղացված հանդիպումներ՝ 31 * Խփած գոլեր՝ 95 * Լավագույն խաղացող՝ Բեթ Միդ {{Դրոշ|Անգլիա}} * Լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ Լենա Օբերդորֆ {{Դրոշ|Գերմանիա}} == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] rqw449whkdpgap16j3x4g7959dk6dne 8486964 8486963 2022-08-11T00:54:04Z Karakhanyan Gayane 100381 /* Առաջնության վիճակագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ միջազգային ֆուտբոլային մրցաշար}} [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == * Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ * Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] * Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Առաջնության վիճակագրություն == * Հաճախում՝ 574 865 <small>(18 544 մեկ խաղի հաշվով)</small> * Խաղացված հանդիպումներ՝ 31 * Խփած գոլեր՝ 95 * Լավագույն ռմբարկու՝ {{Դրոշ|Անգլիա}} Բեթ Միդ, {{Դրոշ|Գերմանիա}} Ալեքսանդրա Փոփ (6 գոլ) * Լավագույն խաղացող՝ {{Դրոշ|Անգլիա}} Բեթ Միդ * Լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ {{Դրոշ|Գերմանիա}} Լենա Օբերդորֆ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] nni9xh4feb4y0z1qd678g2oxx4zr4nu 8486965 8486964 2022-08-11T00:56:04Z Karakhanyan Gayane 100381 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն.png|մինի|alt=Գեղեցիկ լոգոտիպ|ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022 ]] '''ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն''', Եվրոպայի առաջնության 13-րդ խաղարկությունն էր, որը տեղի ունեցավ 2022 թվականի հուլիսի 6-ից 31-ը, բացման խաղը կայացավ [[Օլդ Թրաֆորդ|«Օլդ Թրաֆորդում»]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025a-0ec3e65d35d5-cb88b0ad5597-1000/|title=Women's EURO 2021 to open at Old Trafford|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-02-23|accessdate=2022-01-08}}</ref>, եզրափակիչը՝ «<nowiki/>[[Ուեմբլի մարզադաշտ|Ուեմբլիում]]<nowiki/>»<ref name="schedule">{{cite web|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0258-0e223dbee206-0b8de08ec9ba-1000--women-s-euro-2021-provisional-schedule/|title=Women's EURO 2021 provisional schedule|website=[[UEFA.com]]|lang=en|date=2019-12-04}}</ref><ref>{{cite web|title=UEFA Women's EURO moved to July 2022|url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/025c-0f3d8be5c46b-a606252552ee-1000--/|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2020-04-023}}</ref>: Ի սկզբանե մրցաշարը պետք է անցկացվեր 2021 թվականի հուլիսի 7-ից օգոստոսի 1-ը, սակայն [[COVID-19|կորոնավիրուսի]] համաճարակի պատճառով մրցաշարը հետաձգվեց մինչև 2022 թվական։ Պատմության մեջ երկրորդ անգամ առաջնության եզրափակիչ մասում մասնակցեց 16 թիմ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին [[ՈՒԵՖԱ]]-ի գործադիր կոմիտեի նիստում, որը տեղի ունեցավ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի]] մայրաքաղաք [[Դուբլին|Դուբլինում]], որոշվեց կազմակերպել մրցաշարը՝ [[Անգլիա|Անգլիան]], որը նախկինում հյուրընկալել էր Եվրոպայի առաջնությունը 2005 թվականին, հայտարարվեց ընդունող երկիր։ Կանանց Եվրո 2021-ի եզրափակիչ փուլում առաջին անգամ մրցավարի տեսաօգնական համակարգը (VAR) աշխատել է տեխնոլոգիայի հետ համատեղ, որը հայտնաբերում է, երբ գնդակը հատում է դարպասի գիծը<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/newsid=2625412.html|title=Format change for 2020/21 UEFA Nations League|lang=en|website=[[UEFA.com]]|date=2019-09-24}}</ref>։ == Տեղի ընտրություն == Անգլիան պաշտոնապես հայտարարեց մրցաշարը հյուրընկալելու իր մտադրության մասին 2017 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/international/2021-womens-euros-bid-england-success-lionnesses-2017-semi-finals-netherlands-a7884221.html|title=England to bid for 2021 Women's Euros after success of 2017 tournament|publisher=''independent.co.uk''|author=Jack Austin|date=August 9th, 2017}}</ref>, մրցակիցների թվում էին Ավստրիան և Հունգարիան<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45329737|title=Women's Euro 2021: FA submits bid to host Women's European Championship|publisher=''bbc.com''|date=August 29th, 2018}}</ref>, բայց ի վերջո, մինչև վերջնաժամկետը` 2018 թվականի օգոստոսի 31-ը, առաջնությունը հյուրընկալելու հայտ է ներկայացրել միայն մեկ երկիր՝ Անգլիան։ Այս կապակցությամբ, որոշում է կայացվել մրցաշարի անցկացման վայրի վերաբերյալ՝ առանց քվեարկության ընթացակարգի։ Սակայն միակ թեկնածուի հայտը պետք է համապատասխաներ ՈՒԵՖԱ-ի պահանջներին<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/45374721|title=England only applicant to host European Women's Championship in 2021|publisher=''bbc.com''|date=31 August 2018}}</ref>։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հայտնի դարձավ մրցաշարի հյուրընկալող երկիրը։ == Որակավորման մրցաշար == [[ՈՒԵՖԱ]]-ի անդամ 48 երկրներ հնարավորություն ունեն մասնակցելու Եվրոպայի առաջնության ընտրական փուլին՝ ընդունող երկիրն ավտոմատ կերպով որակավորում է ստանում, մնացած 47 թիմերը կմասնակցեն ընտրական մրցույթին՝ որոշելու 15 թիմերը, որոնք կմասնակցեն Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Ի տարբերություն նախորդ ընտրական խաղերի, նախնական փուլը չեղյալ է հայտարարվել, և բոլոր մասնակիցները սկսել են որակավորման փուլը ընտրական խմբային մրցաշարով։ Որակավորման մրցույթը բաղկացած է երկու փուլից՝ <ref>{{cite web|title=Regulations of the UEFA European Women's Championship, 2019-21 competition|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefaorg/Regulations/02/57/97/03/2579703_DOWNLOAD.pdf|publisher=''uefa.com''|format=PDF}}</ref>: * '''Ընտրական խմբային մրցաշար''' (կանցկացվի 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբեր) - 47 թիմեր բաժանված են ինը խմբերի՝ հինգ կամ վեց թիմերով։ Խմբերով հանդիպումներն անցկացվում են շրջանաձև մրցակարգով։ Խմբերի ինը հաղթողները և առաջին երեք տեղերը զբաղեցրածները (չհաշված իրենց խմբի վեցերորդ թիմի հետ արդյունքը) ուղղակիորեն իրավունք են ստանում Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարին։ Վերջին վեց փոխչեմպիոնները դուրս են գալիս փլեյ-օֆֆ փուլ։ * Փլեյ-օֆֆ (անցկացվելու է 2020 թվականի հոկտեմբերին)՝ վեց թիմ պետք է խաղա փլեյ-օֆֆում մնացած երեք տեղերի համար։ Թիմերի զույգերը միմյանց հետ խաղում են երկու խաղ, հաղթողները նվաճում են Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչ մրցաշարի ուղեգիր։ 2019 թվականի փետրվարի 22-ին [[Շվեյցարիա|Շվեյցարիայի]] [[Նիոն]] քաղաքում գտնվող ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում տեղի ունեցավ որակավորման խմբային փուլի վիճակահանությունը։ Եվրոպայի առաջնության ընտրական մրցաշարը անցկացվեց 2019 թվականի օգոստոսից մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։ == Եզրափակիչ մրցաշար == === Մասնակիցներ === Առաջնության ուղեգիր է նվաճել 16 թիմ։ Ռուսաստանի հավաքականը դուրս մնաց մրցույթից՝ Ուկրաինա զորքեր մտցնելու պատճառով<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0272-148df8afec70-8ace600b6288-1000--%d1%84%d0%b8%d1%84%d0%b0-%d1%83%d0%b5%d1%84%d0%b0-%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%bb%d1%8e%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%bb%d1%83%d0%b1%d1%8b-%d0%b8-%d1%81%d0%b1%d0%be%d1%80%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%b8%d0%b7-%d0%b2%d1%81%d0%b5%d1%85-%d1%82%d1%83%d1%80%d0%bd%d0%b8%d1%80%d0%be%d0%b2/|title=ФИФА/УЕФА исключили российские клубы и сборные из всех турниров {{!}} Об УЕФА|author=UEFA.com|website=UEFA.com|date=2022-02-28|access-date=2022-02-28}}</ref>։ {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! ! Թիմ ! Որակավորման մեթոդ ! Որակավորման ամսաթիվը ! Մասնակցություն եզրափակչին ! Վերջին մասնակցությունը ! Լավագույն արդյունք ! Վարկանիշ |- |1|| {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]] || Կազմակերպիչ || 2018 թվականի դեկտեմբերի 3|| {{sort|01|9}}|| 2017 ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]]||8 |- |2|| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] ||I խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1989|1989]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1991|1991]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1995|1995]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2001|2001]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2009|2009]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]]||3 |- |3||{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]] ||A խմբի հաղթող ||2020 թվականի հոկտեմբերի 23 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||4 |- |4||{{Դրոշ |Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] ||{{sort|01|C խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1987|1987]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]]||12 |- |5||{{Դրոշ |Շվեդիա}} [[Շվեդիա]] ||{{sort|01|F խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի հոկտեմբերի 27 ||{{sort|01|11}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Gold_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1984|1984]]||2 |- |6||{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] ||{{sort|01|G խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի նոյեմբերի 27 ||{{sort|01|7}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||5 |- |7||{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]] ||{{sort|01|B խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||15 |- |8||{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] ||{{sort|01|H խմբի հաղթող}} ||2020 թվականի դեկտեմբերի 1 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||19 |- |9||{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]] ||{{sort|01|D խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 18 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||10 |- |10||{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]] ||{{sort|01|E խմբի հաղթող}} ||2021 թվականի փետրվարի 19 ||{{sort|01|4}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2013|2013]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2005|2005]]||25 |- |11||{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]] ||B խմբի 2-րդ տեղ / Լավագույն արդյունքը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|12}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Silver_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1993|1993]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 1997|1997]]||14 |- |12||{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]] ||F խմբի 2-րդ տեղ/ Երկրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|3}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Քառորդ եզրափակիչ''||16 |- |13||{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]] ||G խմբի 2-րդ տեղ / Երրորդ ցուցանիշը 2 տեղերի մեջ ||2021 թվականի փետրվարի 23 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||[[Պատկեր:Bronze_medal_icon.svg]] [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]]||21 |- |<s>14</s>||<s>{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]</s>||<s>{{sort|01|A խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող}}</s>||<s>2021 թվականի ապրիլի 13</s>||<s>{{sort|01|6}}</s>||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|<s>2017</s>]] ||''Խմբային փուլ''||24 |- |15||{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]] ||H խմբի 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||20 |- |16||{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]] ||C խմբում 2-րդ տեղ / Փլեյ-օֆֆի հաղթող ||2021 թվականի ապրիլի 13 ||{{sort|01|1}} ||Դեբյուտ||Դեբյուտ||48 |- |17||{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]] ||E խմբի 2-րդ տեղ / Ռուսաստանի հավաքականին փլեյ-օֆֆի պարտվողը ||2022 թվականի մայիսի 2<ref>[https://www.forbes.com/sites/asifburhan/2022/05/02/russia-women-to-be-replaced-by-portugal-at-uefa-womens-euro-2022/?sh=6ce8119b7e84|title=Russia Women To Be Replaced By Portugal At UEFA Women’s Euro 2022]</ref> ||{{sort|01|2}} ||[[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2017|2017]] ||''Խմբային փուլ''||30 |- |} === Վիճակահանություն === {| valign="top" |- | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 1 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]]||41,443 |- |{{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]||43,961 |- |{{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]||41,924 |- |{{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]||40,898 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 2 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]||39,714 |- |{{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]||38,913 |- |{{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]||38,758 |- |{{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]||36,399 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 3 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]||35,265 |- |{{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]||34,951 |- |{{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]||34,066 |- |{{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]||33,693 |} | {| class="wikitable" !colspan=2 class="bright"|Զամբյուղ 4 |- !width="200"|Թիմ !width="100"|Գործակից |- |{{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]||33,458 |- |{{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]||30,117 |- |{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]||29,765 |- |{{Դրոշ|Հյուսիսային Իռլանդիա}} [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]||19,526 |} |} === Մարզադաշտեր === Հանդիպումները կկայանան Անգլիայի ութ քաղաքների ինը մարզադաշտերում<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/46412019|title=Women's Euro 2021: England named hosts of European Championship|publisher=''bbc.com''|date=2018-12-03}}</ref>։ <center> {{Clear}} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- |- !Գտնվելու վայրը՝ Շեֆիլդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրենտֆորդ !Գտնվելու վայրը՝ Բրայթոն !Գտնվելու վայրը՝ Լի |- | Բրամալ Լեյն | Բրենտֆորդի Համայնքային մարզադաշտ | Բրայթոնի Համայնքային մարզադաշտ | Լի Սպորտային գյուղ |- | Տարողություն՝ '''32,702''' | Տարողություն՝ '''17,250''' | Տարողություն՝ '''30,750''' | Տարողություն՝ '''12,000''' |- | | | | |- | [[Պատկեր:Bramall Lane End.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Brentford Community Stadium 2020.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Falmer Stadium - main stand 2.jpg|200px]] | [[Պատկեր:LeighStadium-May2008.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր !rowspan="5" colspan="2"| {{Location map+|England|float=none|width=400|caption=|places= {{Location map~|England|lat=51.523|long=-0.284|label='''[[London]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=53.472|long=-2.242|label=<div style="position:relative; top:-8px; left:-12px;">'''[[Manchester]]'''</div>|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.370|long=-1.471|label='''[[Sheffield]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=50.906|long=-1.391|label='''[[Southampton]]'''|position=left}} {{Location map~|England|lat=50.862|long=-0.083|label='''[[Brighton and Hove]]'''|position=bottom}} {{Location map~|England|lat=52.010|long=-0.734|label='''[[Milton&nbsp;Keynes]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.428|long=-1.362|label='''[[Rotherham]]'''|position=right}} {{Location map~|England|lat=53.491|long=-2.529|label='''[[Leigh, Greater Manchester|Leigh]]'''|position=left}}}} !Գտնվելու վայրը՝ Մանչեսթեր |- | «Մանչեսթեր Սիթի» Ակադեմիայի մարզադաշտ | «Օլդ Թրաֆորդ» |- | Տարողություն՝ '''7,000''' | Տարողություն՝ '''74,994''' |- | |'''Բացման խաղ''' |- | [[Պատկեր:Academy Stadium outside.jpg|200px]] | [[Պատկեր:Old Trafford inside 20060726 1.jpg|200px]] |- !Գտնվելու վայրը՝ Լոնդոն !Գտնվելու վայրը՝ Ռոթերհեմ !Գտնվելու վայրը՝ Սաութհեմփթոն !Գտնվելու վայրը՝ Միլթոն Քեյնս |- | Ուեմբլի | Նյու Յորք | Սենթ Մերիս | Մարզադաշտ MK |- | Տարողություն՝ '''90,000''' | Տարողություն՝ '''12,021''' | Տարողություն՝ '''32,363''' | Տարողություն՝ '''22,000''' |- | Եզրափակիչ | | | |- | [[Պատկեր:Wembley-Stadion 2013 16x10.jpg|200px]] | [[Պատկեր:The New York Stadium.JPG|200px]] | [[Պատկեր:StMary'sStadium-1.jpg|200px]] | [[Պատկեր:StadiumMKEnglandU21.jpg|200px]] |} </center> == Մրցանակային տեղերը == * Չեմպիոն {{Դրոշ|Անգլիա}} [[Անգլիա]], 1-ին անգամ * Երկրորդ տեղ {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]] * Երրորդ տեղ {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]], {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]] == Առաջնության վիճակագրություն == * Հաճախում՝ 574 865 <small>(18 544 մեկ խաղի հաշվով)</small> * Խաղացված հանդիպումներ՝ 31 * Խփած գոլեր՝ 95 * Լավագույն ռմբարկու՝ {{Դրոշ|Անգլիա}} Բեթ Միդ, {{Դրոշ|Գերմանիա}} Ալեքսանդրա Փոփ (6 գոլ) * Լավագույն խաղացող՝ {{Դրոշ|Անգլիա}} Բեթ Միդ * Լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ {{Դրոշ|Գերմանիա}} Լենա Օբերդորֆ == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլ]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություններ]] [[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]] 66fqz3i8u7jcl1q5znnyursuqnjbb79 1 1099103 8486946 2022-08-11T00:25:20Z Karakhanyan Gayane 100381 Նոր էջ «{{ԹՀ|ru|Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022}} {{Interwiki Women6/հոդված}}»: wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022}} {{Interwiki Women6/հոդված}} 8l16k1en47l9d6t6r8os0idnbndb777 0 1099104 8486969 2022-08-11T02:27:18Z Старий Джен 123930 Ստեղծվել է «[[:ru:Special:Redirect/revision/124659200|Кравченко, Дмитрий Витальевич]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ|գույն=|անուն=Դմիտրի}} '''Դմիտրի Վիտալիևիչ Կրավչենկո''' ({{Lang-ru|Дмитрий Витальевич Кравченко}}, ծնվ. [[Մայիսի 6|մայիսի 6,]] [[1991]], [[Արմավիր (Ռուսաստան)|Արմավիր]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Ռուսաստան]]) — ռուս [[գրող]], [[բանաստեղծ]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[Դերասանական արվեստ|դերասան]], հեռուստահաղորդավար<ref>{{Cite web|url=https://kazanfirst.ru/articles/456585|title=Поэт Дмитрий Кравченко: «Молодежи нужно писать нон-стоп» KazanFirst|website=kazanfirst.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|date=2022|website=Префектура Северного Административного округа|language=[[Русский]]}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://stihi.ru/avtor/karelin4|title=Дмитрий Витальевич Кравченко / Стихи.ру|website=stihi.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Ռուս գրողների միության անդամ <ref>{{Cite web|url=https://blagoveshensk.bezformata.com/listnews/assotciatciya-soyuzov-pisateley-i-izdateley/100018411/|title=Ассоциация союзов писателей и издателей проводит конкурсы|website=blagoveshensk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://spravedlivo.ru/9671510|title=В канун годовщины начала Великой Отечественной войны 'Поэтический десант' СР выступил перед сотрудниками МВД|website=spravedlivo.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/06/13/6754456544/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tagancity.ru/page/v-taghanroghie-proshiel-ii-vsierossiiskii-poetichieskii-konkurs-v-ramkakh-fiestivalia-poslushaitie?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=В Таганроге прошел II Всероссийский поэтический конкурс в рамках фестиваля «Послушайте» - Официальный портал Администрации города Таганрога|website=tagancity.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Հեղինակ է «Բազմակողմ» [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծությունների ժողովածուի]] և «Ռոստովի սագա» [[Վեպ|վեպի]] <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/nashumevshey-knigi-rostovskaya-saga/99790481/|title=Презентация нашумевшей книги «Ростовская сага»|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://news-armavir.ru/2020/12/22/narodnyy-poet|title=Народный поэт|website=Новости Армавира, события, факты, комментарии. Освещение городской жизни в газете "Армавирский собеседник"|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/08/02/65446653445/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kvn.ru/news/14395|title=Сб. Калининградской области: «Чем мы всем насолили?»}}</ref>։ == Կենսագրություն == === վաղ տարիներին === Դմիտրի Կրավչենկոն ծնվել է 1991 թվականի մայիսի 6-ին Արմավիրում՝ ինժեների ընտանիքում։<ref>{{Cite web|url=https://rostov-gorod.ru/press_room/news/8896/141649/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Жители города смогли встретиться с автором книги «Ростовская сага»}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.pronline.ru/Poet-Dmitrii-Kravchienko-prighlashaiet-vsiekh-tsienitieliei-poezii-na-svoi-kontsiert.html|title=Пресс-релиз: Поэт Дмитрий Кравченко приглашает всех ценителей поэзии на свой концерт - PRonline|website=www.pronline.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm10964305/|title=Dmitriy Kravchenko|website=IMDb|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Մանկուց սիրահար է եղել սպորտին, զբաղվել է կարատեով, վոլեյբոլով, ֆուտբոլով<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/community/46740347-molodoy-poet-dmitriy-kravchenko-vystupit-v-biblioteke-34-im-a-voznesenskogo-v-sao/|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ 14 տարեկանում ավարտել է CMS ստանդարտը հունահռոմեական ոճի ըմբշամարտում <ref>{{Cite web|url=http://pushkino.tv/news/otdykh-i-razvlecheniya/176515/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Чем заняться в выходные с 29 по 31 июля 2022 года? :: Новостной портал города Пушкино и Пушкинского городского округа|website=pushkino.tv|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/tags/persons/kravchenko-dmitriy/|title=Дмитрий Кравченко — последние новости|website=Lenta Ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.rostovlife.ru/tv/shows/view/id/2586|title=Ростов Лайф - ТВ - Программы - Одна история. Дмитрий Кравченко - поэт и борец в одном лице|website=www.rostovlife.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Ստեղծագործական ուղին սկսվեց Ռոստովի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի ուսանողական մշակութային կենտրոնի բեմից<ref>{{Cite web|url=https://kiselevsk.bezformata.com/listnews/book-simpatiya/99870205/|title=BООК-симпатия|website=kiselevsk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/rostovskaya-saga-nochnie-gonki/99422895/|title=«Ростовская сага»: ночные гонки|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pechorin.net/articles/view/obiavlien-longh-list-shiestogho-siezona-miezhdunarodnoi-priemii-imieni-fazilia-iskandiera|title=Объявлен лонг-лист шестого сезона Международной премии имени Фазиля Искандера {{!}} Новости {{!}} Статьи {{!}} Pechorin.net - портал больших литературных возможностей|website=pechorin.net|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություն == === Կարիերային սկիզբ === Դմիտրի Պոեզիան սկսել է գրել մանկուց, սակայն ձեռագրերը չեն պահպանվել<ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|language=русс}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ Իր առաջին գիտակից բանաստեղծությունը նա գրել է 16 տարեկանում՝ Դոնի Ռոստով կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ, ուստի կարելի է ասել, որ հենց այս քաղաքն է խթան տվել հեղինակի ստեղծագործությանը, և ներկա է Դոնի Ռոստովը։ իր շատ գործերում<ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/14488/587379/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=«Многогранный»: презентация в галерее «Ростов»|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://armvest.ru/news/dmitriy-kravchenko-iz-armavira-stal-pobeditelem-vi-festivalya-filatov-fest-po-versii-zriteley/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Дмитрий Кравченко из Армавира стал победителем VI фестиваля «Филатов Фест» по версии зрителей|website=armvest.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ === Հեռուստատեսությամբ === 2014 թվականից աշխատել է «Դոն-ՏՌ» պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման համառուսաստանյան պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերությունում՝ որպես հաղորդումների հաղորդավար։<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/article/1503452|title=Радио "Дон-ТР": второе рождение на частоте 89.0 FM|website=vesti.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DX337GPx__Q|title=«ВЕСТИ. Культура — Культурная среда» 29.04.15|language=ru-RU|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ 2017 թվականին աշխատանքի է հրավիրվել [[Մոսկվա]]<ref>{{Cite web|url=https://ks-region69.com/news/133987-dom-pojezii-andreja-dementeva-predstavil-na-knizhnom-festivale-krasnaja-ploshhad-v-moskve-sbornik-molodyh-pojetov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=«Дом поэзии Андрея Дементьева» представил на книжном фестивале «Красная площадь» в Москве сборник молодых поэтов}}</ref>, աշխատել է Silver Rain ռադիոկայանում <ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/12879/513845/|title=Наше время - Все публикации|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sovlit.ru/tpost/rs7f92a6pa-filatov-fest-nazval-imena-pobeditelei|title=«Филатов Фест» назвал имена победителей|website=sovlit.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ընտանիք == * Հայր - Կրավչենկո Վիտալի Անատոլևիչ, նախկին մարզիկ, [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ|հունահռոմեական ըմբշամարտի]] և [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտի]] [[ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ|սպորտի վարպետ]], [[ձեռնարկատեր]] : * Մայր - Կրավչենկո Սվետլանա Վասիլևնա, [[ձեռնարկատեր]] : == Անձնական կյանքի == Դմիտրին ամուսնացած չէ, երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է եղել սինխրոն լողի օլիմպիական չեմպիոն Մարինա Գոլյադկինայի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/marinagoliadkina/2841522.html|title=«Надеюсь, в следующем году Диме предстоит вести под венец олимпийскую чемпионку». Украденная свадьба Марины Голядкиной|website=Sports.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://life.ru/p/1219610|title=Победительнице ЧМ по плаванию сделали предложение прямо на пьедестале — видео|date=2019-06-01|website=Life.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sport24.ru/news/other/2022-06-21-sinkhronnoye-plavaniye-alla-shishkina-intervyu-zhurnalistika-yutub-kanal-bez-vody-valeriy-karpin-sbornaya-rossii-po-futbolu-yelena-vyalbe|title=«Мечтаю о ТЭФИ и Пулитцеровской премии». Как 3-кратная чемпионка Олимпиады Шишкина сменила бассейн на журналистику - 21 июня 2022 - Sport24|website=sport24.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ == Ֆիլմագրություն == * [[2014]] - «Երալաշ» * [[2017]] - Աղջիկները չեն հանձնվում * [[2018]] - «Ոստիկան ռուբլուց» * [[2018]] - «Որակի նշան» * [[2019]] - «Թեմիսը տեսնում է» * [[2019]] - «ՍենյաՖեդյա» * [[2019]] - «Նույնականացում» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Հետք (հեռուստասերիալ)|Հաջորդ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Վորոնիններ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «Պահպանված կանայք» * [[2019]] - «Գեղեցիկ կին» * [[2019]] - «Կույր շրջադարձ» * [[2019]] - «Լավ մարդ» * [[2020]] - «Միշան փչացնում է ամեն ինչ» * [[2020]] - «<nowiki/>[[Սպանության անատոմիա]]<nowiki/>» * [[2020]] - «Սփոյլեր» * [[2021]] - «Ֆիթնես» == Հղումներ == * {{Instagram|id=dominicrow|name=Дмитрий Кравченко}} == Նշումներ == <references group="" responsive="1"></references> {{Քույրհղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]] [[Կատեգորիա:Ռուս բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:1991 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 6 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Pages with unreviewed translations]] hqz5t7nwuh4i8grhs778vc5g012eqjn 8486970 8486969 2022-08-11T02:28:18Z Старий Джен 123930 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ|գույն=|անուն=Դմիտրի}} '''Դմիտրի Վիտալիևիչ Կրավչենկո''' ({{Lang-ru|Дмитрий Витальевич Кравченко}}, ծնվ. [[Մայիսի 6|մայիսի 6,]] [[1991]], [[Արմավիր (Ռուսաստան)|Արմավիր]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Ռուսաստան]]) — ռուս [[գրող]], [[բանաստեղծ]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[Դերասանական արվեստ|դերասան]], հեռուստահաղորդավար<ref>{{Cite web|url=https://kazanfirst.ru/articles/456585|title=Поэт Дмитрий Кравченко: «Молодежи нужно писать нон-стоп» KazanFirst|website=kazanfirst.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|date=2022|website=Префектура Северного Административного округа|language=[[Русский]]}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://stihi.ru/avtor/karelin4|title=Дмитрий Витальевич Кравченко / Стихи.ру|website=stihi.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Ռուս գրողների միության անդամ <ref>{{Cite web|url=https://blagoveshensk.bezformata.com/listnews/assotciatciya-soyuzov-pisateley-i-izdateley/100018411/|title=Ассоциация союзов писателей и издателей проводит конкурсы|website=blagoveshensk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://spravedlivo.ru/9671510|title=В канун годовщины начала Великой Отечественной войны 'Поэтический десант' СР выступил перед сотрудниками МВД|website=spravedlivo.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/06/13/6754456544/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tagancity.ru/page/v-taghanroghie-proshiel-ii-vsierossiiskii-poetichieskii-konkurs-v-ramkakh-fiestivalia-poslushaitie?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=В Таганроге прошел II Всероссийский поэтический конкурс в рамках фестиваля «Послушайте» - Официальный портал Администрации города Таганрога|website=tagancity.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Հեղինակ է «Բազմակողմ» [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծությունների ժողովածուի]] և «Ռոստովի սագա» [[Վեպ|վեպի]] <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/nashumevshey-knigi-rostovskaya-saga/99790481/|title=Презентация нашумевшей книги «Ростовская сага»|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://news-armavir.ru/2020/12/22/narodnyy-poet|title=Народный поэт|website=Новости Армавира, события, факты, комментарии. Освещение городской жизни в газете "Армавирский собеседник"|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/08/02/65446653445/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kvn.ru/news/14395|title=Сб. Калининградской области: «Чем мы всем насолили?»}}</ref>։ == Կենսագրություն == === վաղ տարիներին === Դմիտրի Կրավչենկոն ծնվել է 1991 թվականի մայիսի 6-ին Արմավիրում՝ ինժեների ընտանիքում։<ref>{{Cite web|url=https://rostov-gorod.ru/press_room/news/8896/141649/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Жители города смогли встретиться с автором книги «Ростовская сага»}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.pronline.ru/Poet-Dmitrii-Kravchienko-prighlashaiet-vsiekh-tsienitieliei-poezii-na-svoi-kontsiert.html|title=Пресс-релиз: Поэт Дмитрий Кравченко приглашает всех ценителей поэзии на свой концерт - PRonline|website=www.pronline.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm10964305/|title=Dmitriy Kravchenko|website=IMDb|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Մանկուց սիրահար է եղել սպորտին, զբաղվել է կարատեով, վոլեյբոլով, ֆուտբոլով<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/community/46740347-molodoy-poet-dmitriy-kravchenko-vystupit-v-biblioteke-34-im-a-voznesenskogo-v-sao/|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ 14 տարեկանում ավարտել է CMS ստանդարտը հունահռոմեական ոճի ըմբշամարտում <ref>{{Cite web|url=http://pushkino.tv/news/otdykh-i-razvlecheniya/176515/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Чем заняться в выходные с 29 по 31 июля 2022 года? :: Новостной портал города Пушкино и Пушкинского городского округа|website=pushkino.tv|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/tags/persons/kravchenko-dmitriy/|title=Дмитрий Кравченко — последние новости|website=Lenta Ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.rostovlife.ru/tv/shows/view/id/2586|title=Ростов Лайф - ТВ - Программы - Одна история. Дмитрий Кравченко - поэт и борец в одном лице|website=www.rostovlife.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Ստեղծագործական ուղին սկսվեց Ռոստովի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի ուսանողական մշակութային կենտրոնի բեմից<ref>{{Cite web|url=https://kiselevsk.bezformata.com/listnews/book-simpatiya/99870205/|title=BООК-симпатия|website=kiselevsk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/rostovskaya-saga-nochnie-gonki/99422895/|title=«Ростовская сага»: ночные гонки|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pechorin.net/articles/view/obiavlien-longh-list-shiestogho-siezona-miezhdunarodnoi-priemii-imieni-fazilia-iskandiera|title=Объявлен лонг-лист шестого сезона Международной премии имени Фазиля Искандера {{!}} Новости {{!}} Статьи {{!}} Pechorin.net - портал больших литературных возможностей|website=pechorin.net|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություն == === Կարիերային սկիզբ === Դմիտրի Պոեզիան սկսել է գրել մանկուց, սակայն ձեռագրերը չեն պահպանվել<ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|language=русс}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ Իր առաջին գիտակից բանաստեղծությունը նա գրել է 16 տարեկանում՝ Դոնի Ռոստով կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ, ուստի կարելի է ասել, որ հենց այս քաղաքն է խթան տվել հեղինակի ստեղծագործությանը, և ներկա է Դոնի Ռոստովը։ իր շատ գործերում<ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/14488/587379/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=«Многогранный»: презентация в галерее «Ростов»|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://armvest.ru/news/dmitriy-kravchenko-iz-armavira-stal-pobeditelem-vi-festivalya-filatov-fest-po-versii-zriteley/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Дмитрий Кравченко из Армавира стал победителем VI фестиваля «Филатов Фест» по версии зрителей|website=armvest.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ === Հեռուստատեսությամբ === 2014 թվականից աշխատել է «Դոն-ՏՌ» պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման համառուսաստանյան պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերությունում՝ որպես հաղորդումների հաղորդավար։<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/article/1503452|title=Радио "Дон-ТР": второе рождение на частоте 89.0 FM|website=vesti.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DX337GPx__Q|title=«ВЕСТИ. Культура — Культурная среда» 29.04.15|language=ru-RU|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ 2017 թվականին աշխատանքի է հրավիրվել [[Մոսկվա]]<ref>{{Cite web|url=https://ks-region69.com/news/133987-dom-pojezii-andreja-dementeva-predstavil-na-knizhnom-festivale-krasnaja-ploshhad-v-moskve-sbornik-molodyh-pojetov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=«Дом поэзии Андрея Дементьева» представил на книжном фестивале «Красная площадь» в Москве сборник молодых поэтов}}</ref>, աշխատել է Silver Rain ռադիոկայանում <ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/12879/513845/|title=Наше время - Все публикации|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sovlit.ru/tpost/rs7f92a6pa-filatov-fest-nazval-imena-pobeditelei|title=«Филатов Фест» назвал имена победителей|website=sovlit.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ընտանիք == * Հայր - Կրավչենկո Վիտալի Անատոլևիչ, նախկին մարզիկ, [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ|հունահռոմեական ըմբշամարտի]] և [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտի]] [[ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ|սպորտի վարպետ]], [[ձեռնարկատեր]] : * Մայր - Կրավչենկո Սվետլանա Վասիլևնա, [[ձեռնարկատեր]] : == Անձնական կյանքի == Դմիտրին ամուսնացած չէ, երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է եղել սինխրոն լողի օլիմպիական չեմպիոն Մարինա Գոլյադկինայի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/marinagoliadkina/2841522.html|title=«Надеюсь, в следующем году Диме предстоит вести под венец олимпийскую чемпионку». Украденная свадьба Марины Голядкиной|website=Sports.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://life.ru/p/1219610|title=Победительнице ЧМ по плаванию сделали предложение прямо на пьедестале — видео|date=2019-06-01|website=Life.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sport24.ru/news/other/2022-06-21-sinkhronnoye-plavaniye-alla-shishkina-intervyu-zhurnalistika-yutub-kanal-bez-vody-valeriy-karpin-sbornaya-rossii-po-futbolu-yelena-vyalbe|title=«Мечтаю о ТЭФИ и Пулитцеровской премии». Как 3-кратная чемпионка Олимпиады Шишкина сменила бассейн на журналистику - 21 июня 2022 - Sport24|website=sport24.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ == Ֆիլմագրություն == * [[2014]] - «Երալաշ» * [[2017]] - Աղջիկները չեն հանձնվում * [[2018]] - «Ոստիկան ռուբլուց» * [[2018]] - «Որակի նշան» * [[2019]] - «Թեմիսը տեսնում է» * [[2019]] - «ՍենյաՖեդյա» * [[2019]] - «Նույնականացում» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Հետք (հեռուստասերիալ)|Հաջորդ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Վորոնիններ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «Պահպանված կանայք» * [[2019]] - «Գեղեցիկ կին» * [[2019]] - «Կույր շրջադարձ» * [[2019]] - «Լավ մարդ» * [[2020]] - «Միշան փչացնում է ամեն ինչ» * [[2020]] - «<nowiki/>[[Սպանության անատոմիա]]<nowiki/>» * [[2020]] - «Սփոյլեր» * [[2021]] - «Ֆիթնես» == Հղումներ == * {{Instagram|id=dominicrow|name=Дмитрий Кравченко}} == Նշումներ == {{Reflist|2}} {{Քույրհղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]] [[Կատեգորիա:Ռուս բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:1991 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 6 ծնունդներ]] bg86xcz4pdid1ow4hq3vz9t5k2b1yxu 8486971 8486970 2022-08-11T02:29:15Z Старий Джен 123930 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ|գույն=|անուն=Դմիտրի}} '''Դմիտրի Վիտալիևիչ Կրավչենկո''' ({{Lang-ru|Дмитрий Витальевич Кравченко}}, ծնվ. [[Մայիսի 6|մայիսի 6,]] [[1991]], [[Արմավիր (Ռուսաստան)|Արմավիր]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Ռուսաստան]]) — ռուս [[գրող]], [[բանաստեղծ]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[Դերասանական արվեստ|դերասան]], հեռուստահաղորդավար<ref>{{Cite web|url=https://kazanfirst.ru/articles/456585|title=Поэт Дмитрий Кравченко: «Молодежи нужно писать нон-стоп» KazanFirst|website=kazanfirst.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|date=2022|website=Префектура Северного Административного округа|language=[[Русский]]}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://stihi.ru/avtor/karelin4|title=Дмитрий Витальевич Кравченко / Стихи.ру|website=stihi.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Ռուս գրողների միության անդամ <ref>{{Cite web|url=https://blagoveshensk.bezformata.com/listnews/assotciatciya-soyuzov-pisateley-i-izdateley/100018411/|title=Ассоциация союзов писателей и издателей проводит конкурсы|website=blagoveshensk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://spravedlivo.ru/9671510|title=В канун годовщины начала Великой Отечественной войны 'Поэтический десант' СР выступил перед сотрудниками МВД|website=spravedlivo.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/06/13/6754456544/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tagancity.ru/page/v-taghanroghie-proshiel-ii-vsierossiiskii-poetichieskii-konkurs-v-ramkakh-fiestivalia-poslushaitie?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=В Таганроге прошел II Всероссийский поэтический конкурс в рамках фестиваля «Послушайте» - Официальный портал Администрации города Таганрога|website=tagancity.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Հեղինակ է «Բազմակողմ» [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծությունների ժողովածուի]] և «Ռոստովի սագա» [[Վեպ|վեպի]] <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/nashumevshey-knigi-rostovskaya-saga/99790481/|title=Презентация нашумевшей книги «Ростовская сага»|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://news-armavir.ru/2020/12/22/narodnyy-poet|title=Народный поэт|website=Новости Армавира, события, факты, комментарии. Освещение городской жизни в газете "Армавирский собеседник"|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/08/02/65446653445/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kvn.ru/news/14395|title=Сб. Калининградской области: «Чем мы всем насолили?»}}</ref>։ == Կենսագրություն == === վաղ տարիներին === Դմիտրի Կրավչենկոն ծնվել է 1991 թվականի մայիսի 6-ին Արմավիրում՝ ինժեների ընտանիքում։<ref>{{Cite web|url=https://rostov-gorod.ru/press_room/news/8896/141649/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Жители города смогли встретиться с автором книги «Ростовская сага»}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.pronline.ru/Poet-Dmitrii-Kravchienko-prighlashaiet-vsiekh-tsienitieliei-poezii-na-svoi-kontsiert.html|title=Пресс-релиз: Поэт Дмитрий Кравченко приглашает всех ценителей поэзии на свой концерт - PRonline|website=www.pronline.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm10964305/|title=Dmitriy Kravchenko|website=IMDb|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Մանկուց սիրահար է եղել սպորտին, զբաղվել է կարատեով, վոլեյբոլով, ֆուտբոլով<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/community/46740347-molodoy-poet-dmitriy-kravchenko-vystupit-v-biblioteke-34-im-a-voznesenskogo-v-sao/|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ 14 տարեկանում ավարտել է CMS ստանդարտը հունահռոմեական ոճի ըմբշամարտում <ref>{{Cite web|url=http://pushkino.tv/news/otdykh-i-razvlecheniya/176515/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Чем заняться в выходные с 29 по 31 июля 2022 года? :: Новостной портал города Пушкино и Пушкинского городского округа|website=pushkino.tv|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/tags/persons/kravchenko-dmitriy/|title=Дмитрий Кравченко — последние новости|website=Lenta Ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.rostovlife.ru/tv/shows/view/id/2586|title=Ростов Лайф - ТВ - Программы - Одна история. Дмитрий Кравченко - поэт и борец в одном лице|website=www.rostovlife.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Ստեղծագործական ուղին սկսվեց Ռոստովի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի ուսանողական մշակութային կենտրոնի բեմից<ref>{{Cite web|url=https://kiselevsk.bezformata.com/listnews/book-simpatiya/99870205/|title=BООК-симпатия|website=kiselevsk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/rostovskaya-saga-nochnie-gonki/99422895/|title=«Ростовская сага»: ночные гонки|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pechorin.net/articles/view/obiavlien-longh-list-shiestogho-siezona-miezhdunarodnoi-priemii-imieni-fazilia-iskandiera|title=Объявлен лонг-лист шестого сезона Международной премии имени Фазиля Искандера {{!}} Новости {{!}} Статьи {{!}} Pechorin.net - портал больших литературных возможностей|website=pechorin.net|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություն == === Կարիերային սկիզբ === Դմիտրի Պոեզիան սկսել է գրել մանկուց, սակայն ձեռագրերը չեն պահպանվել<ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|language=русс}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ Իր առաջին գիտակից բանաստեղծությունը նա գրել է 16 տարեկանում՝ Դոնի Ռոստով կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ, ուստի կարելի է ասել, որ հենց այս քաղաքն է խթան տվել հեղինակի ստեղծագործությանը, և ներկա է Դոնի Ռոստովը։ իր շատ գործերում<ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/14488/587379/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=«Многогранный»: презентация в галерее «Ростов»|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://armvest.ru/news/dmitriy-kravchenko-iz-armavira-stal-pobeditelem-vi-festivalya-filatov-fest-po-versii-zriteley/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Дмитрий Кравченко из Армавира стал победителем VI фестиваля «Филатов Фест» по версии зрителей|website=armvest.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ === Հեռուստատեսությամբ === 2014 թվականից աշխատել է «Դոն-ՏՌ» պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման համառուսաստանյան պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերությունում՝ որպես հաղորդումների հաղորդավար։<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/article/1503452|title=Радио "Дон-ТР": второе рождение на частоте 89.0 FM|website=vesti.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DX337GPx__Q|title=«ВЕСТИ. Культура — Культурная среда» 29.04.15|language=ru-RU|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ 2017 թվականին աշխատանքի է հրավիրվել [[Մոսկվա]]<ref>{{Cite web|url=https://ks-region69.com/news/133987-dom-pojezii-andreja-dementeva-predstavil-na-knizhnom-festivale-krasnaja-ploshhad-v-moskve-sbornik-molodyh-pojetov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=«Дом поэзии Андрея Дементьева» представил на книжном фестивале «Красная площадь» в Москве сборник молодых поэтов}}</ref>, աշխատել է Silver Rain ռադիոկայանում <ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/12879/513845/|title=Наше время - Все публикации|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sovlit.ru/tpost/rs7f92a6pa-filatov-fest-nazval-imena-pobeditelei|title=«Филатов Фест» назвал имена победителей|website=sovlit.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ընտանիք == * Հայր - Կրավչենկո Վիտալի Անատոլևիչ, նախկին մարզիկ, [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ|հունահռոմեական ըմբշամարտի]] և [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտի]] [[ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ|սպորտի վարպետ]], [[ձեռնարկատեր]] : * Մայր - Կրավչենկո Սվետլանա Վասիլևնա, [[ձեռնարկատեր]] : == Անձնական կյանքի == Դմիտրին ամուսնացած չէ, երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է եղել սինխրոն լողի օլիմպիական չեմպիոն Մարինա Գոլյադկինայի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/marinagoliadkina/2841522.html|title=«Надеюсь, в следующем году Диме предстоит вести под венец олимпийскую чемпионку». Украденная свадьба Марины Голядкиной|website=Sports.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://life.ru/p/1219610|title=Победительнице ЧМ по плаванию сделали предложение прямо на пьедестале — видео|date=2019-06-01|website=Life.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sport24.ru/news/other/2022-06-21-sinkhronnoye-plavaniye-alla-shishkina-intervyu-zhurnalistika-yutub-kanal-bez-vody-valeriy-karpin-sbornaya-rossii-po-futbolu-yelena-vyalbe|title=«Мечтаю о ТЭФИ и Пулитцеровской премии». Как 3-кратная чемпионка Олимпиады Шишкина сменила бассейн на журналистику - 21 июня 2022 - Sport24|website=sport24.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ == Ֆիլմագրություն == * [[2014]] - «Երալաշ» * [[2017]] - Աղջիկները չեն հանձնվում * [[2018]] - «Ոստիկան ռուբլուց» * [[2018]] - «Որակի նշան» * [[2019]] - «Թեմիսը տեսնում է» * [[2019]] - «ՍենյաՖեդյա» * [[2019]] - «Նույնականացում» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Հետք (հեռուստասերիալ)|Հաջորդ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Վորոնիններ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «Պահպանված կանայք» * [[2019]] - «Գեղեցիկ կին» * [[2019]] - «Կույր շրջադարձ» * [[2019]] - «Լավ մարդ» * [[2020]] - «Միշան փչացնում է ամեն ինչ» * [[2020]] - «<nowiki/>[[Սպանության անատոմիա]]<nowiki/>» * [[2020]] - «Սփոյլեր» * [[2021]] - «Ֆիթնես» == Հղումներ== * {{Instagram|id=dominicrow|name=Дмитрий Кравченко}} == Նշումներ == {{Reflist|2}} {{Քույրհղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]] [[Կատեգորիա:Ռուս բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:1991 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 6 ծնունդներ]] 80z3vazmmiy71rzn72713irymvkht71 8486972 8486971 2022-08-11T02:29:38Z Старий Джен 123930 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ|գույն=|անուն=Դմիտրի}} '''Դմիտրի Վիտալիևիչ Կրավչենկո''' ({{Lang-ru|Дмитрий Витальевич Кравченко}}, ծնվ. [[Մայիսի 6|մայիսի 6,]] [[1991]], [[Արմավիր (Ռուսաստան)|Արմավիր]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Ռուսաստան]]) — ռուս [[գրող]], [[բանաստեղծ]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[Դերասանական արվեստ|դերասան]], հեռուստահաղորդավար<ref>{{Cite web|url=https://kazanfirst.ru/articles/456585|title=Поэт Дмитрий Кравченко: «Молодежи нужно писать нон-стоп» KazanFirst|website=kazanfirst.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|date=2022|website=Префектура Северного Административного округа|language=[[Русский]]}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://stihi.ru/avtor/karelin4|title=Дмитрий Витальевич Кравченко / Стихи.ру|website=stihi.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Ռուս գրողների միության անդամ <ref>{{Cite web|url=https://blagoveshensk.bezformata.com/listnews/assotciatciya-soyuzov-pisateley-i-izdateley/100018411/|title=Ассоциация союзов писателей и издателей проводит конкурсы|website=blagoveshensk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://spravedlivo.ru/9671510|title=В канун годовщины начала Великой Отечественной войны 'Поэтический десант' СР выступил перед сотрудниками МВД|website=spravedlivo.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/06/13/6754456544/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tagancity.ru/page/v-taghanroghie-proshiel-ii-vsierossiiskii-poetichieskii-konkurs-v-ramkakh-fiestivalia-poslushaitie?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=В Таганроге прошел II Всероссийский поэтический конкурс в рамках фестиваля «Послушайте» - Официальный портал Администрации города Таганрога|website=tagancity.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Հեղինակ է «Բազմակողմ» [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծությունների ժողովածուի]] և «Ռոստովի սագա» [[Վեպ|վեպի]] <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/nashumevshey-knigi-rostovskaya-saga/99790481/|title=Презентация нашумевшей книги «Ростовская сага»|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://news-armavir.ru/2020/12/22/narodnyy-poet|title=Народный поэт|website=Новости Армавира, события, факты, комментарии. Освещение городской жизни в газете "Армавирский собеседник"|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/08/02/65446653445/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kvn.ru/news/14395|title=Сб. Калининградской области: «Чем мы всем насолили?»}}</ref>։ == Կենսագրություն == === վաղ տարիներին === Դմիտրի Կրավչենկոն ծնվել է 1991 թվականի մայիսի 6-ին Արմավիրում՝ ինժեների ընտանիքում։<ref>{{Cite web|url=https://rostov-gorod.ru/press_room/news/8896/141649/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Жители города смогли встретиться с автором книги «Ростовская сага»}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.pronline.ru/Poet-Dmitrii-Kravchienko-prighlashaiet-vsiekh-tsienitieliei-poezii-na-svoi-kontsiert.html|title=Пресс-релиз: Поэт Дмитрий Кравченко приглашает всех ценителей поэзии на свой концерт - PRonline|website=www.pronline.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm10964305/|title=Dmitriy Kravchenko|website=IMDb|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Մանկուց սիրահար է եղել սպորտին, զբաղվել է կարատեով, վոլեյբոլով, ֆուտբոլով<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/community/46740347-molodoy-poet-dmitriy-kravchenko-vystupit-v-biblioteke-34-im-a-voznesenskogo-v-sao/|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ 14 տարեկանում ավարտել է CMS ստանդարտը հունահռոմեական ոճի ըմբշամարտում <ref>{{Cite web|url=http://pushkino.tv/news/otdykh-i-razvlecheniya/176515/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Чем заняться в выходные с 29 по 31 июля 2022 года? :: Новостной портал города Пушкино и Пушкинского городского округа|website=pushkino.tv|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/tags/persons/kravchenko-dmitriy/|title=Дмитрий Кравченко — последние новости|website=Lenta Ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.rostovlife.ru/tv/shows/view/id/2586|title=Ростов Лайф - ТВ - Программы - Одна история. Дмитрий Кравченко - поэт и борец в одном лице|website=www.rostovlife.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Ստեղծագործական ուղին սկսվեց Ռոստովի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի ուսանողական մշակութային կենտրոնի բեմից<ref>{{Cite web|url=https://kiselevsk.bezformata.com/listnews/book-simpatiya/99870205/|title=BООК-симпатия|website=kiselevsk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/rostovskaya-saga-nochnie-gonki/99422895/|title=«Ростовская сага»: ночные гонки|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pechorin.net/articles/view/obiavlien-longh-list-shiestogho-siezona-miezhdunarodnoi-priemii-imieni-fazilia-iskandiera|title=Объявлен лонг-лист шестого сезона Международной премии имени Фазиля Искандера {{!}} Новости {{!}} Статьи {{!}} Pechorin.net - портал больших литературных возможностей|website=pechorin.net|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություն == === Կարիերային սկիզբ === Դմիտրի Պոեզիան սկսել է գրել մանկուց, սակայն ձեռագրերը չեն պահպանվել<ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|language=русс}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ Իր առաջին գիտակից բանաստեղծությունը նա գրել է 16 տարեկանում՝ Դոնի Ռոստով կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ, ուստի կարելի է ասել, որ հենց այս քաղաքն է խթան տվել հեղինակի ստեղծագործությանը, և ներկա է Դոնի Ռոստովը։ իր շատ գործերում<ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/14488/587379/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=«Многогранный»: презентация в галерее «Ростов»|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://armvest.ru/news/dmitriy-kravchenko-iz-armavira-stal-pobeditelem-vi-festivalya-filatov-fest-po-versii-zriteley/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Дмитрий Кравченко из Армавира стал победителем VI фестиваля «Филатов Фест» по версии зрителей|website=armvest.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ === Հեռուստատեսությամբ === 2014 թվականից աշխատել է «Դոն-ՏՌ» պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման համառուսաստանյան պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերությունում՝ որպես հաղորդումների հաղորդավար։<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/article/1503452|title=Радио "Дон-ТР": второе рождение на частоте 89.0 FM|website=vesti.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DX337GPx__Q|title=«ВЕСТИ. Культура — Культурная среда» 29.04.15|language=ru-RU|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ 2017 թվականին աշխատանքի է հրավիրվել [[Մոսկվա]]<ref>{{Cite web|url=https://ks-region69.com/news/133987-dom-pojezii-andreja-dementeva-predstavil-na-knizhnom-festivale-krasnaja-ploshhad-v-moskve-sbornik-molodyh-pojetov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=«Дом поэзии Андрея Дементьева» представил на книжном фестивале «Красная площадь» в Москве сборник молодых поэтов}}</ref>, աշխատել է Silver Rain ռադիոկայանում <ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/12879/513845/|title=Наше время - Все публикации|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sovlit.ru/tpost/rs7f92a6pa-filatov-fest-nazval-imena-pobeditelei|title=«Филатов Фест» назвал имена победителей|website=sovlit.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ընտանիք == * Հայր - Կրավչենկո Վիտալի Անատոլևիչ, նախկին մարզիկ, [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ|հունահռոմեական ըմբշամարտի]] և [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտի]] [[ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ|սպորտի վարպետ]], [[ձեռնարկատեր]] : * Մայր - Կրավչենկո Սվետլանա Վասիլևնա, [[ձեռնարկատեր]] : == Անձնական կյանքի == Դմիտրին ամուսնացած չէ, երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է եղել սինխրոն լողի օլիմպիական չեմպիոն Մարինա Գոլյադկինայի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/marinagoliadkina/2841522.html|title=«Надеюсь, в следующем году Диме предстоит вести под венец олимпийскую чемпионку». Украденная свадьба Марины Голядкиной|website=Sports.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://life.ru/p/1219610|title=Победительнице ЧМ по плаванию сделали предложение прямо на пьедестале — видео|date=2019-06-01|website=Life.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sport24.ru/news/other/2022-06-21-sinkhronnoye-plavaniye-alla-shishkina-intervyu-zhurnalistika-yutub-kanal-bez-vody-valeriy-karpin-sbornaya-rossii-po-futbolu-yelena-vyalbe|title=«Мечтаю о ТЭФИ и Пулитцеровской премии». Как 3-кратная чемпионка Олимпиады Шишкина сменила бассейн на журналистику - 21 июня 2022 - Sport24|website=sport24.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ == Ֆիլմագրություն == * [[2014]] - «Երալաշ» * [[2017]] - Աղջիկները չեն հանձնվում * [[2018]] - «Ոստիկան ռուբլուց» * [[2018]] - «Որակի նշան» * [[2019]] - «Թեմիսը տեսնում է» * [[2019]] - «ՍենյաՖեդյա» * [[2019]] - «Նույնականացում» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Հետք (հեռուստասերիալ)|Հաջորդ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Վորոնիններ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «Պահպանված կանայք» * [[2019]] - «Գեղեցիկ կին» * [[2019]] - «Կույր շրջադարձ» * [[2019]] - «Լավ մարդ» * [[2020]] - «Միշան փչացնում է ամեն ինչ» * [[2020]] - «<nowiki/>[[Սպանության անատոմիա]]<nowiki/>» * [[2020]] - «Սփոյլեր» * [[2021]] - «Ֆիթնես» == Նշումներ == {{Reflist|2}} == Հղումներ== * {{Instagram|id=dominicrow|name=Дмитрий Кравченко}} {{Քույրհղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]] [[Կատեգորիա:Ռուս բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:1991 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 6 ծնունդներ]] 7xzs6horq07unas4qou4jqcatn74gjg 8486989 8486972 2022-08-11T04:53:29Z 23artashes 2675 վատ թարգմանություն wikitext text/x-wiki {{ՎԹ1|2022,8,11}} {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ|գույն=|անուն=Դմիտրի}} '''Դմիտրի Վիտալիևիչ Կրավչենկո''' ({{Lang-ru|Дмитрий Витальевич Кравченко}}, ծնվ. [[Մայիսի 6|մայիսի 6,]] [[1991]], [[Արմավիր (Ռուսաստան)|Արմավիր]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Ռուսաստան]]) — ռուս [[գրող]], [[բանաստեղծ]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[Դերասանական արվեստ|դերասան]], հեռուստահաղորդավար<ref>{{Cite web|url=https://kazanfirst.ru/articles/456585|title=Поэт Дмитрий Кравченко: «Молодежи нужно писать нон-стоп» KazanFirst|website=kazanfirst.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|date=2022|website=Префектура Северного Административного округа|language=[[Русский]]}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://stihi.ru/avtor/karelin4|title=Дмитрий Витальевич Кравченко / Стихи.ру|website=stihi.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Ռուս գրողների միության անդամ <ref>{{Cite web|url=https://blagoveshensk.bezformata.com/listnews/assotciatciya-soyuzov-pisateley-i-izdateley/100018411/|title=Ассоциация союзов писателей и издателей проводит конкурсы|website=blagoveshensk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://spravedlivo.ru/9671510|title=В канун годовщины начала Великой Отечественной войны 'Поэтический десант' СР выступил перед сотрудниками МВД|website=spravedlivo.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/06/13/6754456544/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tagancity.ru/page/v-taghanroghie-proshiel-ii-vsierossiiskii-poetichieskii-konkurs-v-ramkakh-fiestivalia-poslushaitie?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=В Таганроге прошел II Всероссийский поэтический конкурс в рамках фестиваля «Послушайте» - Официальный портал Администрации города Таганрога|website=tagancity.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref>։ Հեղինակ է «Բազմակողմ» [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծությունների ժողովածուի]] և «Ռոստովի սագա» [[Վեպ|վեպի]] <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/nashumevshey-knigi-rostovskaya-saga/99790481/|title=Презентация нашумевшей книги «Ростовская сага»|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://news-armavir.ru/2020/12/22/narodnyy-poet|title=Народный поэт|website=Новости Армавира, события, факты, комментарии. Освещение городской жизни в газете "Армавирский собеседник"|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://s-kuranty.ru/2019/08/02/65446653445/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Сергиевские куранты {{!}} Самые важные и интересные новости о событиях Санкт-Петербурга|website=Сергиевские куранты|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kvn.ru/news/14395|title=Сб. Калининградской области: «Чем мы всем насолили?»}}</ref>։ == Կենսագրություն == === վաղ տարիներին === Դմիտրի Կրավչենկոն ծնվել է 1991 թվականի մայիսի 6-ին Արմավիրում՝ ինժեների ընտանիքում։<ref>{{Cite web|url=https://rostov-gorod.ru/press_room/news/8896/141649/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=Жители города смогли встретиться с автором книги «Ростовская сага»}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.pronline.ru/Poet-Dmitrii-Kravchienko-prighlashaiet-vsiekh-tsienitieliei-poezii-na-svoi-kontsiert.html|title=Пресс-релиз: Поэт Дмитрий Кравченко приглашает всех ценителей поэзии на свой концерт - PRonline|website=www.pronline.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm10964305/|title=Dmitriy Kravchenko|website=IMDb|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Մանկուց սիրահար է եղել սպորտին, զբաղվել է կարատեով, վոլեյբոլով, ֆուտբոլով<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/community/46740347-molodoy-poet-dmitriy-kravchenko-vystupit-v-biblioteke-34-im-a-voznesenskogo-v-sao/|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ 14 տարեկանում ավարտել է CMS ստանդարտը հունահռոմեական ոճի ըմբշամարտում <ref>{{Cite web|url=http://pushkino.tv/news/otdykh-i-razvlecheniya/176515/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Чем заняться в выходные с 29 по 31 июля 2022 года? :: Новостной портал города Пушкино и Пушкинского городского округа|website=pushkino.tv|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/tags/persons/kravchenko-dmitriy/|title=Дмитрий Кравченко — последние новости|website=Lenta Ru}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.rostovlife.ru/tv/shows/view/id/2586|title=Ростов Лайф - ТВ - Программы - Одна история. Дмитрий Кравченко - поэт и борец в одном лице|website=www.rostovlife.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ Ստեղծագործական ուղին սկսվեց Ռոստովի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի ուսանողական մշակութային կենտրոնի բեմից<ref>{{Cite web|url=https://kiselevsk.bezformata.com/listnews/book-simpatiya/99870205/|title=BООК-симпатия|website=kiselevsk.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://rostovnadonu.bezformata.com/listnews/rostovskaya-saga-nochnie-gonki/99422895/|title=«Ростовская сага»: ночные гонки|website=rostovnadonu.bezformata.com|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pechorin.net/articles/view/obiavlien-longh-list-shiestogho-siezona-miezhdunarodnoi-priemii-imieni-fazilia-iskandiera|title=Объявлен лонг-лист шестого сезона Международной премии имени Фазиля Искандера {{!}} Новости {{!}} Статьи {{!}} Pechorin.net - портал больших литературных возможностей|website=pechorin.net|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ստեղծագործություն == === Կարիերային սկիզբ === Դմիտրի Պոեզիան սկսել է գրել մանկուց, սակայն ձեռագրերը չեն պահպանվել<ref>{{Cite web|url=https://sao.mos.ru/news/news/detail/10075612.html|title=Молодой поэт Дмитрий Кравченко выступит в библиотеке №34 им. А. Вознесенского в САО|language=русс}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ Իր առաջին գիտակից բանաստեղծությունը նա գրել է 16 տարեկանում՝ Դոնի Ռոստով կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ, ուստի կարելի է ասել, որ հենց այս քաղաքն է խթան տվել հեղինակի ստեղծագործությանը, և ներկա է Դոնի Ռոստովը։ իր շատ գործերում<ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/14488/587379/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=«Многогранный»: презентация в галерее «Ростов»|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://armvest.ru/news/dmitriy-kravchenko-iz-armavira-stal-pobeditelem-vi-festivalya-filatov-fest-po-versii-zriteley/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https://yandex.ru/news/search?text=|title=Дмитрий Кравченко из Армавира стал победителем VI фестиваля «Филатов Фест» по версии зрителей|website=armvest.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ === Հեռուստատեսությամբ === 2014 թվականից աշխատել է «Դոն-ՏՌ» պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման համառուսաստանյան պետական ​​հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերությունում՝ որպես հաղորդումների հաղորդավար։<ref>{{Cite web|url=https://www.vesti.ru/article/1503452|title=Радио "Дон-ТР": второе рождение на частоте 89.0 FM|website=vesti.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DX337GPx__Q|title=«ВЕСТИ. Культура — Культурная среда» 29.04.15|language=ru-RU|accessdate=2022-07-28}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=http://www.taglib.ru/news/Lekciya_%C2%ABVajnost_poezii_v_razvitii,_kak_lichnosti%C2%BB.html|title=Лекция «Важность поэзии в развитии, как личности»}}</ref> ։ 2017 թվականին աշխատանքի է հրավիրվել [[Մոսկվա]]<ref>{{Cite web|url=https://ks-region69.com/news/133987-dom-pojezii-andreja-dementeva-predstavil-na-knizhnom-festivale-krasnaja-ploshhad-v-moskve-sbornik-molodyh-pojetov?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D|title=«Дом поэзии Андрея Дементьева» представил на книжном фестивале «Красная площадь» в Москве сборник молодых поэтов}}</ref>, աշխատել է Silver Rain ռադիոկայանում <ref>{{Cite web|url=https://www.nvgazeta.ru/news/12879/513845/|title=Наше время - Все публикации|website=www.nvgazeta.ru|accessdate=2022-07-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sovlit.ru/tpost/rs7f92a6pa-filatov-fest-nazval-imena-pobeditelei|title=«Филатов Фест» назвал имена победителей|website=sovlit.ru|language=ru|accessdate=2022-07-28}}</ref>։ == Ընտանիք == * Հայր - Կրավչենկո Վիտալի Անատոլևիչ, նախկին մարզիկ, [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ|հունահռոմեական ըմբշամարտի]] և [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտի]] [[ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ|սպորտի վարպետ]], [[ձեռնարկատեր]] : * Մայր - Կրավչենկո Սվետլանա Վասիլևնա, [[ձեռնարկատեր]] : == Անձնական կյանքի == Դմիտրին ամուսնացած չէ, երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է եղել սինխրոն լողի օլիմպիական չեմպիոն Մարինա Գոլյադկինայի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/marinagoliadkina/2841522.html|title=«Надеюсь, в следующем году Диме предстоит вести под венец олимпийскую чемпионку». Украденная свадьба Марины Голядкиной|website=Sports.ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://life.ru/p/1219610|title=Победительнице ЧМ по плаванию сделали предложение прямо на пьедестале — видео|date=2019-06-01|website=Life.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://sport24.ru/news/other/2022-06-21-sinkhronnoye-plavaniye-alla-shishkina-intervyu-zhurnalistika-yutub-kanal-bez-vody-valeriy-karpin-sbornaya-rossii-po-futbolu-yelena-vyalbe|title=«Мечтаю о ТЭФИ и Пулитцеровской премии». Как 3-кратная чемпионка Олимпиады Шишкина сменила бассейн на журналистику - 21 июня 2022 - Sport24|website=sport24.ru|language=ru|accessdate=2022-07-27}}</ref> ։ == Ֆիլմագրություն == * [[2014]] - «Երալաշ» * [[2017]] - Աղջիկները չեն հանձնվում * [[2018]] - «Ոստիկան ռուբլուց» * [[2018]] - «Որակի նշան» * [[2019]] - «Թեմիսը տեսնում է» * [[2019]] - «ՍենյաՖեդյա» * [[2019]] - «Նույնականացում» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Հետք (հեռուստասերիալ)|Հաջորդ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «<nowiki/>[[Վորոնիններ]]<nowiki/>» * [[2019]] - «Պահպանված կանայք» * [[2019]] - «Գեղեցիկ կին» * [[2019]] - «Կույր շրջադարձ» * [[2019]] - «Լավ մարդ» * [[2020]] - «Միշան փչացնում է ամեն ինչ» * [[2020]] - «<nowiki/>[[Սպանության անատոմիա]]<nowiki/>» * [[2020]] - «Սփոյլեր» * [[2021]] - «Ֆիթնես» == Նշումներ == {{Reflist|2}} == Հղումներ== * {{Instagram|id=dominicrow|name=Дмитрий Кравченко}} {{Քույրհղումներ}} [[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]] [[Կատեգորիա:Ռուս բանաստեղծներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:1991 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Մայիսի 6 ծնունդներ]] c3uqi2rtlz010dp87b5r397cnc2vgd3 0 1099105 8486973 2022-08-11T02:40:13Z Старий Джен 123930 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}} «'''Թայպան'''» ({{Lang-ru|Тайпан}}) — Ռուսական երաժշտական ​​խումբ է, որը հիմնադրվել է 2009 թվականին և բաղկացած է երաժիշտներ Ռոման Սերգեևից և Իլգիզ Խուսնետդինովից<ref>{{Cite web|url=https://riakursk.ru/kurskaya-gruppa-taypan-vyyasnyaet-otnosheniya-v-sude/|title=Курская группа «Тайпан» выясня...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}} «'''Թայպան'''» ({{Lang-ru|Тайпан}}) — Ռուսական երաժշտական ​​խումբ է, որը հիմնադրվել է 2009 թվականին և բաղկացած է երաժիշտներ Ռոման Սերգեևից և Իլգիզ Խուսնետդինովից<ref>{{Cite web|url=https://riakursk.ru/kurskaya-gruppa-taypan-vyyasnyaet-otnosheniya-v-sude/|title=Курская группа «Тайпан» выясняет отношения в суде - РИА Курск|last=Р. И. А. Курск|website=riakursk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://46tv.ru/odnoj-strokoj/v-kurske/143378-kurskaja-gruppa-tajpan-suditsja-iz-za-avtorskih-prav.html|title=В Курске участники группы «Тайпан» подали в суд друг на друга|website=46ТВ Курское Интернет Телевидение|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://100biografiy.ru/muzyka/tajpan|title=Тайпан: состав группы и биографии участников, их личная жизнь и планы|date=2020-05-18|website=100Biografiy - Сайт о биографиях знаменитостей|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/shapito/2020/12/15/u-rossii-est-tri-krasha-morgenshtern-little-big-i-klava-koka|title=У России есть три краша — Моргенштерн, Little Big и Клава Кока 🎵 Рассказываем, какую музыку слушали россияне в (нелегком) 2020 году|website=|publisher=[[Meduza]]|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Խումբն իր ժողովրդականությունը ձեռք է բերել 2020 թվականին բոլոր երաժշտական ​​հարթակներում<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> շնորհիվ «Луна не знает пути» սինգլի շնորհիվ՝ Աղունդա Ցիրիխովայի հետ համատեղ ({{Lang-en|Agunda}}) <ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B5-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D1%82-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8-demo-version-single/1496360562|title=Луна не знает пути (Demo Version) - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-01-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://fbm.ru/novosti/kultura/servis-jandeks-muzyka-sostavil-rejting-populjarnyh-pesen-2020-goda.html|title=Сервис "Яндекс.Музыка" составил рейтинг популярных песен 2020 года|date=2020-12-30|website=FBM.ru - Финансы Бизнес Маркетинг|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.krsk.kp.ru/online/news/4166157/|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку в 1,5 раза больше|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>։ == Պատմություն == === 2009-2019 թթ. Ստեղծման պատմություն === Ռոման Սերգեևը, լինելով [[ուսանող]], նվագել է [[ՈւՀԱ|KVN-]] ում<ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20362|title=Тайпан|website=Тайпан|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://the-flow.ru/videos/hleb-luna-ne-znaet-puti|title=Группа Хлеб уходит в кальян-рэп в клипе "Луна не знает пути"|website=The-Flow.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>, միջոցառումներին հանդես է եկել որպես [[վոկալիստ]] <ref>{{Cite web|url=https://kanobu.ru/news/artist-goda-morgenshtern-vkontakte-nazvala-samyie-populyarnyie-treki-ispolnitelej-ipodkastyi-2020-430977/|title=Треком года соцсеть назвала песню «Луна не знает пути» от «Тайпан» и Agunda, она же получила победу в номинации «Фит года».}}</ref>։ Ռոմանը շարունակեց ստեղծել էլեկտրոնային կոմպոզիցիաներ <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bvz7Mi-eYug|title=Луна не знает пути - Аgunda // Первое официальное интервью|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, ստանձնելով «DJ Romira» բեմական անունը <ref>{{Cite web|url=https://www.shazam.com/ru/track/506023468/-|title=Shazam|website=Shazam|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка2">{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=https://ya-izvesten.ru/tajpan-agunda-biografiya-lichnaya-zhizn-pesni/|title=Тайпан & Agunda : биография, личная жизнь, песни {{!}}|date=2020-02-06|website=ya-izvesten.ru|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Ռոմանը որոշ ժամանակ համագործակցում էր [[Սանկտ Պետերբուրգ|Սանկտ Պետերբուրգից]] երաժշտական արտիստ «DJ MEXX»-ի հետ <ref name="автоссылка4">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=www.kommersant.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка12">{{Cite web|url=https://100biografiy.ru/muzyka/tajpan|title=Тайпан: состав группы и биографии участников, их личная жизнь и планы|date=2020-05-18|website=100Biografiy - Сайт о биографиях знаменитостей|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://star-magazine.ru/tajpan-gruppa/|title=Тайпан (группа): биография, википедия, песни, личная жизнь|last=Madeleine|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://inde.io/news/34492-reyting-chto-slushali-polzovateli-vkontakte-v-2020-godu|title=Рейтинг: что слушали пользователи «ВКонтакте» в 2020 году|website=Инде|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ == Բաղադրյալ == === Ներկայիս անդամներ === * Ռոման Սերգեև - [[կոլեկտիվ|խմբի]] հիմնադիր, [[երաժշտական պրոդյուսեր]] <ref>{{Cite web|url=https://popcake.tv/news/tajpan-i-agunda-raspalis|title=Тайпан и Агунда распались|website=POPCAKE|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://mooscle.com/issledovanie-zvuka-komu-podpevayut-rossiyane/|title=Исследование «Звука»: кому подпевают россияне?|date=2020-06-10|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ * Իլգիզ Խուսնետդինով - [[վոկալիստ]] <ref name="автоссылка13">{{Cite web|url=https://www.thevoicemag.ru/lifestyle/music/vkontakte-podveli-muzykalnye-itogi-goda/|title=«ВКонтакте» подвели музыкальные итоги года|website=The Voice|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> ։ === Նախկին անդամներ === * Յուրի Բոգուտդինով <ref>{{Cite web|url=https://moika78.ru/news/2021-05-30/603620-dance-monkey-stala-samoj-populyarnoj-pesnej-v-poiske-prilozheniya-shazam/|title=Dance Monkey стала самой популярной песней в поиске приложения Shazam {{!}} moika78.ru - Новости СПб|date=2021-05-29|website=Новости Мойка78 - Мойка78 - новости|language=ru-RU|accessdate=2022-08-05}}</ref> . * Դմիտրի Ռիստիկիվի - [[վոկալիստ]] <ref name="автоссылка132">{{Cite web|url=https://www.thevoicemag.ru/lifestyle/music/vkontakte-podveli-muzykalnye-itogi-goda/|title=«ВКонтакте» подвели музыкальные итоги года|website=The Voice|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> ։ * Սերգեյ Ագեև <ref>{{Cite web|url=http://www.content-review.com/articles/52115/|title=Топ-10 самых прослушиваемых хитов года или какую музыку слушали россияне в 2020 году|website=Content-Review.com|language=ru|accessdate=2022-08-05}}</ref> * Նիկիտա Մակարով == Դատական գործ == Սերգեյ Ագեևը և Յուրի Բոգուտդինովը հայց են ներկայացրել թիմի ստեղծող Ռոման Սերգեևի դեմ՝ «Լիցենզային պայմանագրերն անվավեր ճանաչելու և միջոցներ հավաքելու մասին»։ Մասնակիցներից յուրաքանչյուրի համար Ռոմանից պահանջել են 100 հազար ռուբլի<ref name="автоссылка42">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=www.kommersant.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.dddkursk.ru/lenta/2021/01/21/069454/|title=В Курске судятся участники популярной группы «Тайпан»|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.intermedia.ru/news/355435|title=Artik & Asti претендуют на пять призов «Жара Music Awards»|date=2021-02-16|website=www.intermedia.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Միջադեպը տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Ռոմանը միայն մեկ անգամ է վճարել հայցվորներին պայմանագրով նախատեսված դրամական փոխհատուցումը՝ այն լրացնելով որոշակի հողատարածքով<ref>{{Cite web|url=https://www.vashdosug.ru/msk/concert/article/2571015/|title=Хит-парад: что Россия слушала зимой 2020|website=www.vashdosug.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://vsluh.ru/novosti/obshchestvo/odnoklassniki-nazvali-samye-obsuzhdaemye-sobytiya-i-izvestnykh-lyudey-v-2020-godu_355717/|title=&quot;Одноклассники&quot; назвали самые обсуждаемые события и известных людей в 2020 году|website=Вслух.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ * Միևնույն ժամանակ, վիճելի պայմանագրերի հիման վրա Ռոմանը կնքել է SOYUZ MUSIC երաժշտական ​​լեյբլի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.glamour.ru/music-and-movie/morgenshtern-zivert-i-jony-sberzvuk-vyyasnil-kakuyu-slushayut-chasche-vsego|title=Morgenshtern, Zivert и Jony: СберЗвук выяснил, какую музыку слушают чаще всего|last=Condé Nast|date=2020-12-02|website=Glamour|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref>, աշխատանքների օգտագործման պայմանագիր, որի արդյունքում նա արդեն ստացել է գումար<ref>{{Cite web|url=https://riakursk.ru/kuryanin-otsudil-u-prodyusera-16-mln-rublyay-za-pesnyu-agundy-luna-ne-znaet-puti/|title=Курянин отсудил у продюсера 16 млн рублей за песню Агунды "Луна не знает пути" - РИА Курск|last=Р. И. А. Курск|website=riakursk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ Այս հարցով դատավարությունն ավարտվել է <ref>{{Cite web|url=https://kray.press/news/life/v-kurske-prodyuser-gruppyi-tajpan-vyiplatit-157-mln-rublej-za-trek-luna-ne-znaet-puti|title=В Курске продюсер группы «Тайпан» выплатит 15,7 млн рублей за трек «Луна не знает пути» {{!}} ИА Край|website=kray.press|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kursknews.ru/obshhestvo/uchastniki-kurskoj-gruppy-tajpan-podali-v-sud-drug-na-druga.html|title=Участники курской группы «Тайпан» подали в суд друг на друга|date=2021-01-21|website=Курские новости|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ * Դատարանը որոշել է մերժել ներկայացված պահանջներն ամբողջությամբ <ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/internet/45651919-kurskaya-gruppa-taypan-delit-dengi-cherez-sud/|title=Курская группа «Тайпан» делит деньги через суд|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка10">{{Cite web|url=https://fonar.tv/article/2020/02/14/v-belgorode-net-snega-rasskazyvaem-kak-na-vyhodnyh-byudzhetno-pokatatsya-na-lyzhah-v-sochi|title=В Белгороде всю зиму не было снега. Но он есть в горах! Как белгородцам бюджетно покататься на лыжах в Сочи?|website=fonar.tv|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/music/kakuyu-muzyiku-slushali-kazahstantsyi-2020-godu-reyting-423204/|title=Какую музыку слушали казахстанцы в 2020 году - рейтинг "ВКонтакте"|last=tengrinews.kz|date=2020-12-15|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> == Մրցանակներ == * Մուլտիպլատինե երաժշտական սկավառակ - «Լուսինը չգիտի ճանապարհ» <ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/culture/showbiz/morgenshtern_rep_i_k-pop_kakuyu_muzyku_slushayut_v_seti_rossiyane|title=Моргенштерн, рэп и k-pop. Какую музыку слушают в Сети россияне?|last=Игорь Карев|date=2021-07-15|website=AiF|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref> ։ * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] - «Դու մենակ ես»: * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Climb»: * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Նավ»։ * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Flickering Lights»: * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] - Beatmaker: * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] երկրներում վաճառքի ամենամեծ քանակով <ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/culture/showbiz/socset_vkontakte_nazvala_samye_populyarnye_treki_2020_goda|title=Соцсеть «ВКонтакте» назвала самые популярные треки 2020 года|date=2020-12-11|website=AiF|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref> ։ * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] երկրներում մեծ թվով վաճառքի կարգավիճակի համար: * Տարվա պիտանիությունը [[ՎԿ|Vkontakte-]] ից <ref>{{Cite web|url=https://belnaviny.by/kultura/socset-vkontakte-nazvala-samyx-populyarnyx-pevcov.html|title=Соцсеть «ВКонтакте» назвала самых популярных певцов|website=BELNAVINY|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> * Տարվա երգ [[ՎԿ|Vkontakte-]] ից <ref>{{Cite web|url=https://sobesednik.ru/shou-biznes/20201215-plachu-na-tehno-i-pokinula-cha|title="Плачу на техно" и "Покинула чат": в топ-10 хитов года вошли 7 песен на русском|website=sobesednik.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> == Դիսկոգրաֆիա == {{Արտաքին մեդիաֆայլեր|width=240px|align=right|video1='''YouTube'''<br>• [https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ «Луна не знает пути» (2020)]<br>• [https://www.youtube.com/watch?v=5jnei-p0wvA «Набирай высоту» (2020)]}} === Միայնակները === {| class="wikitable" ! rowspan="3" |Տարի ! rowspan="3" |Անուն ! colspan="3" |Գծապատկերներ ! rowspan="3" |Նշումներ |- ! colspan="3" align="center" |[[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] |- ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopRadio</small> <small>&YouTube Hits</small><ref name="автоссылка14">{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopRadio</small> <small>Hits</small><ref name="автоссылка14" /> ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopYouTube</small> <small>Hits</small><ref name="автоссылка14" /> |- | rowspan="5" align="center" |2019 |«Ау» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B0%D1%83-single/1474356575|title=Ау - Single by Тайпан|date=2019-04-19|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Медина» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Детство» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5qbPiJAhSlQ|title=Тайпан - Детство|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Пьяный» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Школа» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LS6TBusghCc|title=Тайпан - Школа (ПРЕМЬЕРА 2019)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- | rowspan="21" |2020 |«Луна не знает пути» | align="center" |6 | align="center" |103 | align="center" |4 |<small>թվային սինգլ</small><ref name="автоссылка11">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Дипчик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B8%D0%BA-single/1546300535|title=Дипчик - Single by Тайпан|date=2020-01-28|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Ты одна» | align="center" |12 | align="center" |6 | align="center" |9 |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D1%82%D1%8B-%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0-single/1499077739|title=Ты одна - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-02-18|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Корабль» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/ru/album/%D1%88%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%BC-single/1527570485|title=Альбом «Шоколадом - Single» (GAZIROVKA)|website=Apple Music|language=ru|accessdate=2020-08-28}}</ref> |- |«Всё о ней» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B2%D1%81%D1%91-%D0%BE-%D0%BD%D0%B5%D0%B9-single/1546404122|title=Всё о ней - Single by Тайпан|date=2020-03-31|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Набирай высоту» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%B9-%D0%B2%D1%8B%D1%81%D0%BE%D1%82%D1%83-single/1508560839|title=Набирай высоту - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-04-02|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Кубик Рубик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BA-%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BA-single/1505499417|title=Кубик Рубик - Single by Тайпан & NEEL|date=2020-04-04|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Сладкая фанта» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Новый год» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«ММденс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%81-single/1515171066|title=ММДенс - Single by Тайпан, HYDY & NEVERNO|date=2020-06-07|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Лунная» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Опиум» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Диско» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%BE-single/1519486626|title=Диско - Single by Тайпан|date=2020-06-29|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Вижен» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B2%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%BD-single/1524099669|title=Вижен - Single by Тайпан|date=2020-07-24|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Надоела» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D0%BB%D0%B0-single/1526310591|title=Надоела - Single by Тайпан|date=2020-08-14|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Хулиган» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Падала звезда» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0-%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0-single/1527819567|title=Падала звезда - Single by Тайпан, Sharai & Gariko|date=2020-09-07|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«ДИСКОТЕКА» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не догоняй» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Пьяные» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Забудь всё» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- | rowspan="25" |2021 |«Малолетка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B0-single/1549917620|title=Малолетка - Single by Тайпан & Руслан Арыкпаев|date=2021-01-25|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Ты моя» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D1%82%D1%8B-%D0%BC%D0%BE%D1%8F-single/1549785577|title=Ты моя - Single by Тайпан, Sharai & Gariko|date=2021-02-01|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Дождись» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B8%D1%81%D1%8C-single/1551369669|title=Дождись - Single by Тайпан|date=2021-02-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Мерцают огни» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Дым и Яд» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Королева Роллс Ройс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Битмейкер» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не нравится твой сон» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мама» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Выпускной» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Свела с ума» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мало страсти» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Айс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Нам так мало лет» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Комета» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Лунный свет» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Саншай» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Парень молодой» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Белая птица» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«AMG» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Сколько выпила ты» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не вернусь» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Ураган» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мандаринка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не хочу» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- | rowspan="8" |2022 |«With Me» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/with-me-single/1596166810|title=With me - Single by Тайпан|date=2022-01-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Братик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA-single/1625079040|title=Братик - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-05-25|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Половина моя» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0-%D0%BC%D0%BE%D1%8F-single/1624693155|title=Половина моя - Single by Тайпан|date=2022-06-01|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Там, где дождь» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Пацан с района» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BD-%D1%81-%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B0-single/1628328696|title=Пацан с района - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-06-14|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Бандана» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B0-single/1628292679|title=Бандана - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-07-01|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Музыка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0-single/1633450942|title=Музыка - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-07-21|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Lonely» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/lonely-single/1631527033|title=Lonely - Single by Тайпан|date=2022-08-03|language=en-US|accessdate=2022-08-05}}</ref> |- | colspan="11" align="center" style="font-size:90%" |«—» նշանակում է, որ երգը չի եղել աղյուսակում: |} === Մասնակցություն այլ արտիստների թողարկումներին === {| class="wikitable" !Տարի !Նկարիչ !Անուն !պիտակ |- |2020 թ |Ագունդա |«Луна не знает пути» |Սոյուզ Երաժշտություն |- |2021 թ |ՄորոզԿա |«Белая птица» |Տայպան երաժշտություն |} == Տարեկան գծապատկերներ == {| class="wikitable plainrowheaders" !Երգ !Գծապատկեր (2020) !Տեղ !Արևելք |- | rowspan="3" |Թայպան (feat. Ագունդա - « [[Լուսինը ճանապարհ չգիտի (երգ)|Լուսինը ճանապարհ չգիտի]] » |[[լավագույն հարված|TopHit]] Radio & YouTube - Տարեվերջյան լավագույն հիթեր | align="center" |6 |<ref name="автоссылка142">{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |[[լավագույն հարված|TopHit]] YouTube - Տարեվերջյան լավագույն հիթեր | align="center" |չորս |<ref name="автоссылка142" /> |- |[[Shazam (ծառայություն)|Շազամ]] | align="center" |մեկ |<ref name="автоссылка122">{{Cite web|url=https://soyuz-music.ru/luna-ne-znaet-puti-shturmuet-charty/|title=«Луна не знает пути» штурмует чарты. — SOYUZ-MUSIC|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |} == Նշումներ == {{Reflist|2}} == Հղումներ == {{Պաշտոնական կայք|https://vk.com/taipanmusic|}} qsbci35p0tizs0d9vw9hbxd8li7grcg 8486991 8486973 2022-08-11T04:55:19Z 23artashes 2675 վատ թարգմանություն wikitext text/x-wiki {{ՎԹ1|2022,8,11}} {{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}} «'''Թայպան'''» ({{Lang-ru|Тайпан}}) — Ռուսական երաժշտական ​​խումբ է, որը հիմնադրվել է 2009 թվականին և բաղկացած է երաժիշտներ Ռոման Սերգեևից և Իլգիզ Խուսնետդինովից<ref>{{Cite web|url=https://riakursk.ru/kurskaya-gruppa-taypan-vyyasnyaet-otnosheniya-v-sude/|title=Курская группа «Тайпан» выясняет отношения в суде - РИА Курск|last=Р. И. А. Курск|website=riakursk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://46tv.ru/odnoj-strokoj/v-kurske/143378-kurskaja-gruppa-tajpan-suditsja-iz-za-avtorskih-prav.html|title=В Курске участники группы «Тайпан» подали в суд друг на друга|website=46ТВ Курское Интернет Телевидение|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://100biografiy.ru/muzyka/tajpan|title=Тайпан: состав группы и биографии участников, их личная жизнь и планы|date=2020-05-18|website=100Biografiy - Сайт о биографиях знаменитостей|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/shapito/2020/12/15/u-rossii-est-tri-krasha-morgenshtern-little-big-i-klava-koka|title=У России есть три краша — Моргенштерн, Little Big и Клава Кока 🎵 Рассказываем, какую музыку слушали россияне в (нелегком) 2020 году|website=|publisher=[[Meduza]]|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Խումբն իր ժողովրդականությունը ձեռք է բերել 2020 թվականին բոլոր երաժշտական ​​հարթակներում<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> շնորհիվ «Луна не знает пути» սինգլի շնորհիվ՝ Աղունդա Ցիրիխովայի հետ համատեղ ({{Lang-en|Agunda}}) <ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B5-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D1%82-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8-demo-version-single/1496360562|title=Луна не знает пути (Demo Version) - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-01-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://fbm.ru/novosti/kultura/servis-jandeks-muzyka-sostavil-rejting-populjarnyh-pesen-2020-goda.html|title=Сервис "Яндекс.Музыка" составил рейтинг популярных песен 2020 года|date=2020-12-30|website=FBM.ru - Финансы Бизнес Маркетинг|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.krsk.kp.ru/online/news/4166157/|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку в 1,5 раза больше|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>։ == Պատմություն == === 2009-2019 թթ. Ստեղծման պատմություն === Ռոման Սերգեևը, լինելով [[ուսանող]], նվագել է [[ՈւՀԱ|KVN-]] ում<ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20362|title=Тайпан|website=Тайпан|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://the-flow.ru/videos/hleb-luna-ne-znaet-puti|title=Группа Хлеб уходит в кальян-рэп в клипе "Луна не знает пути"|website=The-Flow.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>, միջոցառումներին հանդես է եկել որպես [[վոկալիստ]] <ref>{{Cite web|url=https://kanobu.ru/news/artist-goda-morgenshtern-vkontakte-nazvala-samyie-populyarnyie-treki-ispolnitelej-ipodkastyi-2020-430977/|title=Треком года соцсеть назвала песню «Луна не знает пути» от «Тайпан» и Agunda, она же получила победу в номинации «Фит года».}}</ref>։ Ռոմանը շարունակեց ստեղծել էլեկտրոնային կոմպոզիցիաներ <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bvz7Mi-eYug|title=Луна не знает пути - Аgunda // Первое официальное интервью|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, ստանձնելով «DJ Romira» բեմական անունը <ref>{{Cite web|url=https://www.shazam.com/ru/track/506023468/-|title=Shazam|website=Shazam|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка2">{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=https://ya-izvesten.ru/tajpan-agunda-biografiya-lichnaya-zhizn-pesni/|title=Тайпан & Agunda : биография, личная жизнь, песни {{!}}|date=2020-02-06|website=ya-izvesten.ru|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Ռոմանը որոշ ժամանակ համագործակցում էր [[Սանկտ Պետերբուրգ|Սանկտ Պետերբուրգից]] երաժշտական արտիստ «DJ MEXX»-ի հետ <ref name="автоссылка4">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=www.kommersant.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка12">{{Cite web|url=https://100biografiy.ru/muzyka/tajpan|title=Тайпан: состав группы и биографии участников, их личная жизнь и планы|date=2020-05-18|website=100Biografiy - Сайт о биографиях знаменитостей|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://star-magazine.ru/tajpan-gruppa/|title=Тайпан (группа): биография, википедия, песни, личная жизнь|last=Madeleine|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://inde.io/news/34492-reyting-chto-slushali-polzovateli-vkontakte-v-2020-godu|title=Рейтинг: что слушали пользователи «ВКонтакте» в 2020 году|website=Инде|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ == Բաղադրյալ == === Ներկայիս անդամներ === * Ռոման Սերգեև - [[կոլեկտիվ|խմբի]] հիմնադիր, [[երաժշտական պրոդյուսեր]] <ref>{{Cite web|url=https://popcake.tv/news/tajpan-i-agunda-raspalis|title=Тайпан и Агунда распались|website=POPCAKE|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://mooscle.com/issledovanie-zvuka-komu-podpevayut-rossiyane/|title=Исследование «Звука»: кому подпевают россияне?|date=2020-06-10|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ * Իլգիզ Խուսնետդինով - [[վոկալիստ]] <ref name="автоссылка13">{{Cite web|url=https://www.thevoicemag.ru/lifestyle/music/vkontakte-podveli-muzykalnye-itogi-goda/|title=«ВКонтакте» подвели музыкальные итоги года|website=The Voice|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> ։ === Նախկին անդամներ === * Յուրի Բոգուտդինով <ref>{{Cite web|url=https://moika78.ru/news/2021-05-30/603620-dance-monkey-stala-samoj-populyarnoj-pesnej-v-poiske-prilozheniya-shazam/|title=Dance Monkey стала самой популярной песней в поиске приложения Shazam {{!}} moika78.ru - Новости СПб|date=2021-05-29|website=Новости Мойка78 - Мойка78 - новости|language=ru-RU|accessdate=2022-08-05}}</ref> . * Դմիտրի Ռիստիկիվի - [[վոկալիստ]] <ref name="автоссылка132">{{Cite web|url=https://www.thevoicemag.ru/lifestyle/music/vkontakte-podveli-muzykalnye-itogi-goda/|title=«ВКонтакте» подвели музыкальные итоги года|website=The Voice|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> ։ * Սերգեյ Ագեև <ref>{{Cite web|url=http://www.content-review.com/articles/52115/|title=Топ-10 самых прослушиваемых хитов года или какую музыку слушали россияне в 2020 году|website=Content-Review.com|language=ru|accessdate=2022-08-05}}</ref> * Նիկիտա Մակարով == Դատական գործ == Սերգեյ Ագեևը և Յուրի Բոգուտդինովը հայց են ներկայացրել թիմի ստեղծող Ռոման Սերգեևի դեմ՝ «Լիցենզային պայմանագրերն անվավեր ճանաչելու և միջոցներ հավաքելու մասին»։ Մասնակիցներից յուրաքանչյուրի համար Ռոմանից պահանջել են 100 հազար ռուբլի<ref name="автоссылка42">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=www.kommersant.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.dddkursk.ru/lenta/2021/01/21/069454/|title=В Курске судятся участники популярной группы «Тайпан»|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.intermedia.ru/news/355435|title=Artik & Asti претендуют на пять призов «Жара Music Awards»|date=2021-02-16|website=www.intermedia.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ Միջադեպը տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Ռոմանը միայն մեկ անգամ է վճարել հայցվորներին պայմանագրով նախատեսված դրամական փոխհատուցումը՝ այն լրացնելով որոշակի հողատարածքով<ref>{{Cite web|url=https://www.vashdosug.ru/msk/concert/article/2571015/|title=Хит-парад: что Россия слушала зимой 2020|website=www.vashdosug.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://vsluh.ru/novosti/obshchestvo/odnoklassniki-nazvali-samye-obsuzhdaemye-sobytiya-i-izvestnykh-lyudey-v-2020-godu_355717/|title=&quot;Одноклассники&quot; назвали самые обсуждаемые события и известных людей в 2020 году|website=Вслух.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref>։ * Միևնույն ժամանակ, վիճելի պայմանագրերի հիման վրա Ռոմանը կնքել է SOYUZ MUSIC երաժշտական ​​լեյբլի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.glamour.ru/music-and-movie/morgenshtern-zivert-i-jony-sberzvuk-vyyasnil-kakuyu-slushayut-chasche-vsego|title=Morgenshtern, Zivert и Jony: СберЗвук выяснил, какую музыку слушают чаще всего|last=Condé Nast|date=2020-12-02|website=Glamour|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref>, աշխատանքների օգտագործման պայմանագիր, որի արդյունքում նա արդեն ստացել է գումար<ref>{{Cite web|url=https://riakursk.ru/kuryanin-otsudil-u-prodyusera-16-mln-rublyay-za-pesnyu-agundy-luna-ne-znaet-puti/|title=Курянин отсудил у продюсера 16 млн рублей за песню Агунды "Луна не знает пути" - РИА Курск|last=Р. И. А. Курск|website=riakursk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ Այս հարցով դատավարությունն ավարտվել է <ref>{{Cite web|url=https://kray.press/news/life/v-kurske-prodyuser-gruppyi-tajpan-vyiplatit-157-mln-rublej-za-trek-luna-ne-znaet-puti|title=В Курске продюсер группы «Тайпан» выплатит 15,7 млн рублей за трек «Луна не знает пути» {{!}} ИА Край|website=kray.press|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kursknews.ru/obshhestvo/uchastniki-kurskoj-gruppy-tajpan-podali-v-sud-drug-na-druga.html|title=Участники курской группы «Тайпан» подали в суд друг на друга|date=2021-01-21|website=Курские новости|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> ։ * Դատարանը որոշել է մերժել ներկայացված պահանջներն ամբողջությամբ <ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/internet/45651919-kurskaya-gruppa-taypan-delit-dengi-cherez-sud/|title=Курская группа «Тайпан» делит деньги через суд|website=Рамблер/новости|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref name="автоссылка10">{{Cite web|url=https://fonar.tv/article/2020/02/14/v-belgorode-net-snega-rasskazyvaem-kak-na-vyhodnyh-byudzhetno-pokatatsya-na-lyzhah-v-sochi|title=В Белгороде всю зиму не было снега. Но он есть в горах! Как белгородцам бюджетно покататься на лыжах в Сочи?|website=fonar.tv|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/music/kakuyu-muzyiku-slushali-kazahstantsyi-2020-godu-reyting-423204/|title=Какую музыку слушали казахстанцы в 2020 году - рейтинг "ВКонтакте"|last=tengrinews.kz|date=2020-12-15|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> == Մրցանակներ == * Մուլտիպլատինե երաժշտական սկավառակ - «Լուսինը չգիտի ճանապարհ» <ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/culture/showbiz/morgenshtern_rep_i_k-pop_kakuyu_muzyku_slushayut_v_seti_rossiyane|title=Моргенштерн, рэп и k-pop. Какую музыку слушают в Сети россияне?|last=Игорь Карев|date=2021-07-15|website=AiF|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref> ։ * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] - «Դու մենակ ես»: * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Climb»: * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Նավ»։ * [[Երաժշտության վկայագրեր|Պլատինե երաժշտական սկավառակ]] ՝ «Flickering Lights»: * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] - Beatmaker: * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] երկրներում վաճառքի ամենամեծ քանակով <ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/culture/showbiz/socset_vkontakte_nazvala_samye_populyarnye_treki_2020_goda|title=Соцсеть «ВКонтакте» назвала самые популярные треки 2020 года|date=2020-12-11|website=AiF|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref> ։ * [[ոսկե սկավառակ|Ոսկե երաժշտական սկավառակ]] [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] և [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] երկրներում մեծ թվով վաճառքի կարգավիճակի համար: * Տարվա պիտանիությունը [[ՎԿ|Vkontakte-]] ից <ref>{{Cite web|url=https://belnaviny.by/kultura/socset-vkontakte-nazvala-samyx-populyarnyx-pevcov.html|title=Соцсеть «ВКонтакте» назвала самых популярных певцов|website=BELNAVINY|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> * Տարվա երգ [[ՎԿ|Vkontakte-]] ից <ref>{{Cite web|url=https://sobesednik.ru/shou-biznes/20201215-plachu-na-tehno-i-pokinula-cha|title="Плачу на техно" и "Покинула чат": в топ-10 хитов года вошли 7 песен на русском|website=sobesednik.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> == Դիսկոգրաֆիա == {{Արտաքին մեդիաֆայլեր|width=240px|align=right|video1='''YouTube'''<br>• [https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ «Луна не знает пути» (2020)]<br>• [https://www.youtube.com/watch?v=5jnei-p0wvA «Набирай высоту» (2020)]}} === Միայնակները === {| class="wikitable" ! rowspan="3" |Տարի ! rowspan="3" |Անուն ! colspan="3" |Գծապատկերներ ! rowspan="3" |Նշումներ |- ! colspan="3" align="center" |[[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] |- ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopRadio</small> <small>&YouTube Hits</small><ref name="автоссылка14">{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopRadio</small> <small>Hits</small><ref name="автоссылка14" /> ! style="width:3.5em;" |<small>[[Tophit|TopHit]] TopYouTube</small> <small>Hits</small><ref name="автоссылка14" /> |- | rowspan="5" align="center" |2019 |«Ау» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B0%D1%83-single/1474356575|title=Ау - Single by Тайпан|date=2019-04-19|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Медина» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Детство» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5qbPiJAhSlQ|title=Тайпан - Детство|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Пьяный» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Школа» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LS6TBusghCc|title=Тайпан - Школа (ПРЕМЬЕРА 2019)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- | rowspan="21" |2020 |«Луна не знает пути» | align="center" |6 | align="center" |103 | align="center" |4 |<small>թվային սինգլ</small><ref name="автоссылка11">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Дипчик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B8%D0%BA-single/1546300535|title=Дипчик - Single by Тайпан|date=2020-01-28|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Ты одна» | align="center" |12 | align="center" |6 | align="center" |9 |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D1%82%D1%8B-%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0-single/1499077739|title=Ты одна - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-02-18|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Корабль» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/ru/album/%D1%88%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%BC-single/1527570485|title=Альбом «Шоколадом - Single» (GAZIROVKA)|website=Apple Music|language=ru|accessdate=2020-08-28}}</ref> |- |«Всё о ней» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B2%D1%81%D1%91-%D0%BE-%D0%BD%D0%B5%D0%B9-single/1546404122|title=Всё о ней - Single by Тайпан|date=2020-03-31|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Набирай высоту» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%B9-%D0%B2%D1%8B%D1%81%D0%BE%D1%82%D1%83-single/1508560839|title=Набирай высоту - Single by Тайпан & Agunda|date=2020-04-02|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Кубик Рубик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BA-%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BA-single/1505499417|title=Кубик Рубик - Single by Тайпан & NEEL|date=2020-04-04|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Сладкая фанта» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Новый год» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«ММденс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%81-single/1515171066|title=ММДенс - Single by Тайпан, HYDY & NEVERNO|date=2020-06-07|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Лунная» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Опиум» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Диско» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%BE-single/1519486626|title=Диско - Single by Тайпан|date=2020-06-29|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Вижен» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B2%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%BD-single/1524099669|title=Вижен - Single by Тайпан|date=2020-07-24|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Надоела» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D0%BB%D0%B0-single/1526310591|title=Надоела - Single by Тайпан|date=2020-08-14|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Хулиган» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Падала звезда» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0-%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0-single/1527819567|title=Падала звезда - Single by Тайпан, Sharai & Gariko|date=2020-09-07|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«ДИСКОТЕКА» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не догоняй» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Пьяные» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Забудь всё» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- | rowspan="25" |2021 |«Малолетка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B0-single/1549917620|title=Малолетка - Single by Тайпан & Руслан Арыкпаев|date=2021-01-25|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Ты моя» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D1%82%D1%8B-%D0%BC%D0%BE%D1%8F-single/1549785577|title=Ты моя - Single by Тайпан, Sharai & Gariko|date=2021-02-01|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Дождись» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B4%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B8%D1%81%D1%8C-single/1551369669|title=Дождись - Single by Тайпан|date=2021-02-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Мерцают огни» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Дым и Яд» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Королева Роллс Ройс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Битмейкер» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не нравится твой сон» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мама» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Выпускной» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Свела с ума» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мало страсти» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Айс» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Нам так мало лет» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Комета» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Лунный свет» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Саншай» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Парень молодой» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Белая птица» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«AMG» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Сколько выпила ты» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не вернусь» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Ураган» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Мандаринка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Не хочу» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- | rowspan="8" |2022 |«With Me» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/with-me-single/1596166810|title=With me - Single by Тайпан|date=2022-01-14|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Братик» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA-single/1625079040|title=Братик - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-05-25|language=en-US|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |«Половина моя» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0-%D0%BC%D0%BE%D1%8F-single/1624693155|title=Половина моя - Single by Тайпан|date=2022-06-01|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Там, где дождь» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small> |- |«Пацан с района» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BF%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BD-%D1%81-%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B0-single/1628328696|title=Пацан с района - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-06-14|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Бандана» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B0-single/1628292679|title=Бандана - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-07-01|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Музыка» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0-single/1633450942|title=Музыка - Single by Тайпан & IL'GIZ|date=2022-07-21|language=en-US|accessdate=2022-08-02}}</ref> |- |«Lonely» | align="center" |— | align="center" |— | align="center" |— |<small>թվային սինգլ</small><ref>{{Cite web|url=https://music.apple.com/us/album/lonely-single/1631527033|title=Lonely - Single by Тайпан|date=2022-08-03|language=en-US|accessdate=2022-08-05}}</ref> |- | colspan="11" align="center" style="font-size:90%" |«—» նշանակում է, որ երգը չի եղել աղյուսակում: |} === Մասնակցություն այլ արտիստների թողարկումներին === {| class="wikitable" !Տարի !Նկարիչ !Անուն !պիտակ |- |2020 թ |Ագունդա |«Луна не знает пути» |Սոյուզ Երաժշտություն |- |2021 թ |ՄորոզԿա |«Белая птица» |Տայպան երաժշտություն |} == Տարեկան գծապատկերներ == {| class="wikitable plainrowheaders" !Երգ !Գծապատկեր (2020) !Տեղ !Արևելք |- | rowspan="3" |Թայպան (feat. Ագունդա - « [[Լուսինը ճանապարհ չգիտի (երգ)|Լուսինը ճանապարհ չգիտի]] » |[[լավագույն հարված|TopHit]] Radio & YouTube - Տարեվերջյան լավագույն հիթեր | align="center" |6 |<ref name="автоссылка142">{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-01}}</ref> |- |[[լավագույն հարված|TopHit]] YouTube - Տարեվերջյան լավագույն հիթեր | align="center" |չորս |<ref name="автоссылка142" /> |- |[[Shazam (ծառայություն)|Շազամ]] | align="center" |մեկ |<ref name="автоссылка122">{{Cite web|url=https://soyuz-music.ru/luna-ne-znaet-puti-shturmuet-charty/|title=«Луна не знает пути» штурмует чарты. — SOYUZ-MUSIC|language=ru-RU|accessdate=2022-08-01}}</ref> |} == Նշումներ == {{Reflist|2}} == Հղումներ == {{Պաշտոնական կայք|https://vk.com/taipanmusic|}} aliumb8d4ohrpjqzwmtn683a3kqex5d 0 1099106 8486974 2022-08-11T02:46:09Z Старий Джен 123930 Ստեղծվել է «[[:ru:Special:Redirect/revision/124583728|Луна не знает пути (песня)]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki   [[Категория:Статьи о песнях с автором слов, но без композитора|С]] [[Категория:Синглы по алфавиту]] [[Категория:Песни по алфавиту]] [[Категория:Википедия:Статьи без изображений (не распределённые по типам)|Музыкальное произведениеЛуна не знает пути (песня)]] [[Категория:Википедия:Статьи без изображений (не распределённые по типам)|композицияЛуна не знает пути (песня)]] [[Категория:Синглы 2020 года]] [[Категория:Проект:Музыка:Последняя правка в 2022 году]] [[Категория:Проект:Музыка:Последняя правка в текущем месяце]] {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=Թայպան, Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ}} [[Կատեգորիա:Pages with unreviewed translations]] bj610xs1ramd33fo1uuwhy32nsuqcx8 8486975 8486974 2022-08-11T02:46:24Z Старий Джен 123930 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=Թայպան, Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ}} n5zndptpv8wwdzywrdnzv5zkvzjcnqs 8486976 8486975 2022-08-11T02:47:27Z Старий Джен 123930 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ}} tb6861jjn89cxs9q3we54sri2jdg3tv 8486977 8486976 2022-08-11T02:48:06Z Старий Джен 123930 /* Նշումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ|2}} pnx8xipazhilh6jbbj591an14zxm4sz 8486978 8486977 2022-08-11T02:56:18Z Старий Джен 123930 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13|շապիկ=Сингл - Луна не знает пути (Тайпан, Agunda).jpg}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ|2}} 3w0v5qymol2xqi6io3dqf2b9i94vhy9 8486993 8486978 2022-08-11T04:57:11Z 23artashes 2675 ներկայացնում եմ արագ ջնջման wikitext text/x-wiki {{արագ|</div>}} {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13|շապիկ=Сингл - Луна не знает пути (Тайпан, Agunda).jpg}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ|2}} lkrss3vur57z4hczed9ofaem24niapj 8486994 8486993 2022-08-11T04:57:31Z 23artashes 2675 վատ թարգմանություն wikitext text/x-wiki {{ՎԹ1|2022,8,11}} {{արագ|</div>}} {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13|շապիկ=Сингл - Луна не знает пути (Тайпан, Agunda).jpg}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ|2}} 4y9uiw14dhtmwq72e8bth3hzop5vfnd 8486996 8486994 2022-08-11T04:57:59Z 23artashes 2675 wikitext text/x-wiki {{ՎԹ1|2022,8,11}} {{Տեղեկաքարտ Սինգլ|անվանում=Луна не знает пути|կատարող=[[Թայպան (խումբ)|Թայպան]], Ագունդա|թողարկված=14 հունվարի, 2020 թ|ձայնագրված=2020|տևողություն=2:13|շապիկ=Сингл - Луна не знает пути (Тайпан, Agunda).jpg}}'''«Լուսինը չգիտի ճանապարհը»''' ({{Lang-ru|Луна не знает пути}}) — ռուս [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]] [[Թայպան (խումբ)|Թայպանի]] և Ագունդայի սինգլն է, որը թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/10235835|title="ВКонтакте" назвала самые популярные треки и альбомы 2020 года|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://pobeda26.ru/news/kavkaz-novosti-okruga/2020-01-30/pesnya-yunoy-osetinki-vzorvala-populyarnye-rossiyskie-charty-206773|title=Песня юной осетинки взорвала популярные российские чарты|website=pobeda26.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.mn.ru/smart/dohody-mirovogo-rynka-muzyki-dostigli-216-mlrd-v-2020-godu-vse-blagodarya-strimingu|title=Доходы мирового рынка музыки достигли $21,6 млрд в 2020 году. Все благодаря стримингу|website=Московские новости|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == ֆոն == Ինչպես գիտեք, 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Աղունդա Ցիրիխովան գրել է իր երգը <ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/10262585|title=В "Яндекс.Музыке" рассказали о самых популярных у пользователей композициях|website=tass.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201211/vkontakte-1588788522.html|title=ВКонтакте подвела музыкальные итоги года|last=Р. И. А. Новости|date=20201211T1537|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4129691/|title=Взорвавший ТикТок «August», и, конечно, песни Коржа: Стало известно, что слушали белорусы в 2020 году|website=|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, և սկսել է ստուդիա փնտրել [[Վլադիկավկազ|Վլադիկավկազում]], որտեղ կարող է ձայնագրել այս ստեղծագործությունը <ref>{{Cite web|url=https://muz-tv.ru/news/luna-ne-znaet-puti-kto-takaya-agunda/|title=«Луна не знает пути»: Кто такая Agunda?|website=muz-tv.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://soundtimes.ru/populyarnye-pesni/tajpan-agunda-luna-ne-znaet-puti|title=Тайпан & Agunda «Луна не знает пути»: история песни, интересные факты, содержание, текст|website=soundtimes.ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Երգը ձայնագրվել է [[Թայպան (խումբ)|Taipan]] խմբի ձայնագրման ստուդիայում <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/21712099.5/4336940/|title=ВКонтакте подводит музыкальные итоги года: саундтрек самоизоляции, лучший артист и подкаст года|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/3951131/|title=Shazam назвал 10 самых популярных песен среди россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]}}</ref>, թողարկվել է [[2020]] [[Հունվարի 14|թվականի հունվարի 14-]] ին Soyuz Music լեյբլով <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201126/odnoklassniki-1586409514.html|title=Премия соцсети "Одноклассники" объявила номинантов|last=Р. И. А. Новости|date=20201126T1401|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Սինգլի թողարկումից հետո լուսինը ճանապարհ չգիտի, Ագունդան և [[Թայպան (խումբ)|Թայպանը]] թողարկեցին նաև մի քանի ժամանակագրական [[Սինգլ|սինգլներ]] <ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5117058|title=Суд в Курске разрешил спор об авторстве самой прослушиваемой песни во «Вконтакте» на 16 млн рублей|date=2021-12-06|website=|publisher=[[Коммерсант (издательский дом)]]|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201225/itogi-1590801230.html|title=Аналитики рассказали, что читали, смотрели и слушали россияне в 2020 году|last=Р. И. А. Новости|date=20201225T0806|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/13/12/2021/61b6c5b79a794711d7ecc045|title=«ВКонтакте» назвала Моргенштерна артистом года|website=РБК|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ == Տեսահոլովակը == Երգի տեսահոլովակը թողարկվել է 2020 թվականի մարտի 17-ին soyuzmusic YouTube ալիքում՝ թողարկումից մի քանի ամիս անց։<ref>{{Cite web|url=https://mel.fm/teens/6357108-agunda|title=«Я придумала припев в школьном коридоре». Как текст песни 16-летней Агунды взорвал музыкальные чарты|website=Мел|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/online/news/4119714/|title=Названы самые популярные песни года у россиян|publisher=[[Комсомольская правда]]|language=русский}}</ref>։ Տեսահոլովակի մասնակիցներն էին Ագունդան, Ռոման Սերգեևը, ինչպես նաև հենց Թայպանի թիմը<ref>{{Cite web|url=https://www.cnews.ru/news/line/2021-01-26_abonenty_tele2_stali_slushat|title=Абоненты Tele2 стали слушать музыку через «Сберзвук» в 1,5 раза дольше|website=CNews.ru|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://ura.news/news/1052465898|title=Названы самые популярные в России песни 2020 года|website=ura.news|accessdate=2022-08-02}}</ref>։ Տեսահոլովակի ռեժիսորը Soyuz Music երաժշտական ​​լեյբլն է, իսկ կրեատիվ պրոդյուսերը Ռոման Սերգեևն է<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=UqzIVmXCjRQ|title=ТАЙПАН & Agunda - Луна не знает пути (Премьера клипа)|language=ru-RU|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://daily.afisha.ru/news/44598-sberzvuk-nazval-predpochteniya-slushateley-samym-populyarnym-artistom-stal-morgenshtern/|title=«СберЗвук» назвал предпочтения слушателей. Самым популярным артистом стал Моргенштерн|website=Афиша|accessdate=2022-08-02}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://kavkaz.mk.ru/social/2020/01/31/trek-shkolnicy-iz-severnoy-osetii-vyshel-v-rossiyskie-i-zarubezhnye-topy-video.html|title=Трек школьницы из Северной Осетии вышел в российские и зарубежные топы: видео|website=kavkaz.mk.ru|language=ru|accessdate=2022-08-03}}</ref>։ == Գծապատկերներ == {| class="wikitable" !Գծապատկեր (2021) ! Ավելի բարձր<br /><br /> դիրք |- |{{RUS}} ( [[YouTube Music]] ) <ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Agunda_&_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BF%D0%B0%D0%BD|title=Слушать все песни, треки, музыку Agunda & Тайпан бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|accessdate=2022-08-02}}</ref> | align="center" | չորս |} == Նշումներ == {{Ծանցանկ|2}} icpyjq2qwjpwofclrheujz7ks2sm421 0 1099107 8486982 2022-08-11T03:50:12Z Atheist Armenian 41345 Նոր էջ «{{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բո...»: wikitext text/x-wiki {{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բուլղարիա}} |մոտակա քաղաք = [[Պլովդիվ]] |տարածք = [[Թրակիա]] |բարձրություն ծ. մ. = |բարձրություն = |ձևավորվել է = |հիմնադրվել է = [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]] |կառուցվել է = |կառուցման նպատակ = |ավերվել է = |վերակառուցվել է = |վերականգնվել է = |ռեստավրատոր = |ճարտարապետ = |քանդակագործ = |ճարտարապետություն = |այցելիության թիվ = |այցելիության տարի = |այցելիության ծանոթ․ = |կառավարող մարմին = |սեփականատեր = |նշանակություն1 = |գույն1 = |նշանակություն1_պաշտ. անուն = |նշանակություն1_տեսակ = |նշանակություն1_չափանիշ = |նշանակություն1_ամսաթիվ = |ապացանկ1_ամսաթիվ = |նշանակություն1_մաս = |նշանակություն1_համար = |նշանակություն1_ազատ1արժեք = |նշանակություն1_ազատ2արժեք = |նշանակություն1_ազատ3արժեք = }} '''Ֆիլիպպոպոլիս''' (նաև՝ Ֆիլիպուպոլիս, {{lang-grc|Φιλιππούπολις}}, Φιλιππόπολις, կամ Φιλιπούπολις, այլ անվանումներից են՝ {{lang-lat|Thracian Eumolpia/Pulpudeva}}, {{lang-lat|Roman Trimontium}}), [[թրակիա]]կան հնագույն քաղաք, որը ներկայումս գտնվում է [[Բուլղարիա]]յի [[Պլովդիվի մարզ]]ի վարչական կենտրոն [[Պլովդիվ]] քաղաքում։ Հետագա ժամանակներում քաղաքը դառնում է տարածաշրջանի ամենամեծ և կարևոր քաղաքներից մեկը ու [[Լուկիանոս]]ի կողմից կոչվում է «բոլոր քաղաքներից ամենամեծն ու ամենագեղեցիկը»։ Իր արձանագրված պատմության մեծ մասի ընթացքում քաղաքը հայտնի է եղել ''Ֆիլիպպոպոլիս'' անվանումով ({{Lang-grc|Φιλιππούπολις}}, թարգմանաբար՝ Philippoúpolis, բառացի՝ «Փիլիպոսի քաղաք»)՝ [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս II Մակեդոնացու]] անունով։ Հետագայում Ֆիլիպպոպոլիսը դառնում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մի մասը և [[Հռոմեական Թրակիա]] պրովինցիայի մայրաքաղաքը։ [[Ամիանոս Մարկելլինոս]]ի վկայությամբ՝ հռոմեական ժամանակաշրջանում Ֆիլիպպոպոլիսն ուներ 100,000 բնակչություն<ref name="Книга за Пловдив">{{cite book|author1=Елена Кесякова|title=Книга за Пловдив|author2=Александър Пижев|author3=Стефан Шивачев|author4=Недялка Петрова|publisher=Издателство "Полиграф"|year=1999|isbn=954-9529-27-4|location=Пловдив|pages=47–48|language=bg}}</ref>։ Ֆիլիպպոպոլիսը գտնվում էր [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա գետի]] (հնում՝ Հեբրուս) ափին գտնվող բարեբեր վայրում։ Քաղաքը պատմականորեն զարգացել է յոթ [[սիենիտ]]ային բլուրների վրա, որոնցից մի քանիսը ունեն 250 մետր բարձրություն, ինչի պատճառով Պլովդիվը Բուլղարիայում հաճախ անվանում են «Յոթ բլուրների քաղաք»: ==Պատմություն== ===Նախահռոմեական պատմություն=== [[File:Philippopolis walls.png|thumb|Հելլենիստական շրջանի երեք բլուրների ամրացման համակարգի հատակագիծը]] Ֆիլիպպոպոլիսի տարածքում բնակության ամենավաղ նշանները թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակով, երբ ստեղծվեցին առաջին բնակավայրերը<ref name="Popular">{{cite web|title=Archaeologists Explore Ancient Roman Forum of Philippopolis|url=http://popular-archaeology.com/issue/03012014/article/archaeologists-explore-ancient-roman-forum-of-philippopolis|website=Popular Archaeology|access-date=7 October 2016|date=14 April 2014}}</ref><ref name="filipopol">"Philippopolis Album", Kesyakova Elena, Raytchev Dimitar, Hermes, Sofia, 2012, {{ISBN|978-954-26-1117-2}}</ref><ref name="plovdiv1">[http://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/history/ History (Plovdiv)] Official website in English</ref><ref name="райчевски">{{cite book | last = Райчевски| first = Георги | year = 2002 | title = Пловдивска енциклопедия | publisher = Издателство ИМН | location = Пловдив | pages = 341| isbn = 978-954-491-553-7}}</ref><ref name="кесякова">{{cite book | last = Кесякова | first = Елена |author2=Александър Пижев |author3=Стефан Шивачев |author4=Недялка Петрова | year = 1999 | title = Книга за Пловдив | publisher = Издателство "Полиграф" | location = Пловдив | pages = 17–19 | isbn = 954-9529-27-4}}</ref><ref>[http://dariknews.bg/view_article.php?article_id=1097386 Darik]</ref>։ Հնագետները [[Նեբեթ Թեփե]]ում հայտնաբերել են նուրբ խեցեղեն<ref>[http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html "Plovdiv: New ventures for Europe's oldest inhabited city"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511233048/http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html |date=2011-05-11 }}. ''The Courier''. January–February 2010.</ref> և առօրյա կյանքի առարկաներ դեռևս [[Էնեոլիթ|պղնձեդարյան]] դարաշրջանից, ինչը ցույց է տալիս, որ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում այնտեղ արդեն հաստատված բնակավայր է եղել<ref>[http://www.bg.cobiss.net/scripts/cobiss?ukaz=DISP&id=0955075541846121&rec=11&sid=2 Детев П., Известия на музейте в Южна България т. 1] (Bulletin des musees de la Bulgarie du sud), 1975г., с.27, {{ISSN|0204-4072}}</ref><ref>Детев, П. ''Разкопки на Небет тепе в Пловдив'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 27–30.</ref><ref>Ботушарова, Л. ''Стратиграфски проучвания на Небет тепе'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 66–70.</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *{{cite book |last=Freed |first=John |year=2016 |title=Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |isbn=978-0-300-122763 }} 3qkdsc4mysax4nbf4eqalqaop3o8u0i 8486983 8486982 2022-08-11T03:51:27Z Atheist Armenian 41345 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Պատմական քաղաքներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բուլղարիա}} |մոտակա քաղաք = [[Պլովդիվ]] |տարածք = [[Թրակիա]] |բարձրություն ծ. մ. = |բարձրություն = |ձևավորվել է = |հիմնադրվել է = [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]] |կառուցվել է = |կառուցման նպատակ = |ավերվել է = |վերակառուցվել է = |վերականգնվել է = |ռեստավրատոր = |ճարտարապետ = |քանդակագործ = |ճարտարապետություն = |այցելիության թիվ = |այցելիության տարի = |այցելիության ծանոթ․ = |կառավարող մարմին = |սեփականատեր = |նշանակություն1 = |գույն1 = |նշանակություն1_պաշտ. անուն = |նշանակություն1_տեսակ = |նշանակություն1_չափանիշ = |նշանակություն1_ամսաթիվ = |ապացանկ1_ամսաթիվ = |նշանակություն1_մաս = |նշանակություն1_համար = |նշանակություն1_ազատ1արժեք = |նշանակություն1_ազատ2արժեք = |նշանակություն1_ազատ3արժեք = }} '''Ֆիլիպպոպոլիս''' (նաև՝ Ֆիլիպուպոլիս, {{lang-grc|Φιλιππούπολις}}, Φιλιππόπολις, կամ Φιλιπούπολις, այլ անվանումներից են՝ {{lang-lat|Thracian Eumolpia/Pulpudeva}}, {{lang-lat|Roman Trimontium}}), [[թրակիա]]կան հնագույն քաղաք, որը ներկայումս գտնվում է [[Բուլղարիա]]յի [[Պլովդիվի մարզ]]ի վարչական կենտրոն [[Պլովդիվ]] քաղաքում։ Հետագա ժամանակներում քաղաքը դառնում է տարածաշրջանի ամենամեծ և կարևոր քաղաքներից մեկը ու [[Լուկիանոս]]ի կողմից կոչվում է «բոլոր քաղաքներից ամենամեծն ու ամենագեղեցիկը»։ Իր արձանագրված պատմության մեծ մասի ընթացքում քաղաքը հայտնի է եղել ''Ֆիլիպպոպոլիս'' անվանումով ({{Lang-grc|Φιλιππούπολις}}, թարգմանաբար՝ Philippoúpolis, բառացի՝ «Փիլիպոսի քաղաք»)՝ [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս II Մակեդոնացու]] անունով։ Հետագայում Ֆիլիպպոպոլիսը դառնում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մի մասը և [[Հռոմեական Թրակիա]] պրովինցիայի մայրաքաղաքը։ [[Ամիանոս Մարկելլինոս]]ի վկայությամբ՝ հռոմեական ժամանակաշրջանում Ֆիլիպպոպոլիսն ուներ 100,000 բնակչություն<ref name="Книга за Пловдив">{{cite book|author1=Елена Кесякова|title=Книга за Пловдив|author2=Александър Пижев|author3=Стефан Шивачев|author4=Недялка Петрова|publisher=Издателство "Полиграф"|year=1999|isbn=954-9529-27-4|location=Пловдив|pages=47–48|language=bg}}</ref>։ Ֆիլիպպոպոլիսը գտնվում էր [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա գետի]] (հնում՝ Հեբրուս) ափին գտնվող բարեբեր վայրում։ Քաղաքը պատմականորեն զարգացել է յոթ [[սիենիտ]]ային բլուրների վրա, որոնցից մի քանիսը ունեն 250 մետր բարձրություն, ինչի պատճառով Պլովդիվը Բուլղարիայում հաճախ անվանում են «Յոթ բլուրների քաղաք»: ==Պատմություն== ===Նախահռոմեական պատմություն=== [[File:Philippopolis walls.png|thumb|Հելլենիստական շրջանի երեք բլուրների ամրացման համակարգի հատակագիծը]] Ֆիլիպպոպոլիսի տարածքում բնակության ամենավաղ նշանները թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակով, երբ ստեղծվեցին առաջին բնակավայրերը<ref name="Popular">{{cite web|title=Archaeologists Explore Ancient Roman Forum of Philippopolis|url=http://popular-archaeology.com/issue/03012014/article/archaeologists-explore-ancient-roman-forum-of-philippopolis|website=Popular Archaeology|access-date=7 October 2016|date=14 April 2014}}</ref><ref name="filipopol">"Philippopolis Album", Kesyakova Elena, Raytchev Dimitar, Hermes, Sofia, 2012, {{ISBN|978-954-26-1117-2}}</ref><ref name="plovdiv1">[http://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/history/ History (Plovdiv)] Official website in English</ref><ref name="райчевски">{{cite book | last = Райчевски| first = Георги | year = 2002 | title = Пловдивска енциклопедия | publisher = Издателство ИМН | location = Пловдив | pages = 341| isbn = 978-954-491-553-7}}</ref><ref name="кесякова">{{cite book | last = Кесякова | first = Елена |author2=Александър Пижев |author3=Стефан Шивачев |author4=Недялка Петрова | year = 1999 | title = Книга за Пловдив | publisher = Издателство "Полиграф" | location = Пловдив | pages = 17–19 | isbn = 954-9529-27-4}}</ref><ref>[http://dariknews.bg/view_article.php?article_id=1097386 Darik]</ref>։ Հնագետները [[Նեբեթ Թեփե]]ում հայտնաբերել են նուրբ խեցեղեն<ref>[http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html "Plovdiv: New ventures for Europe's oldest inhabited city"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511233048/http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html |date=2011-05-11 }}. ''The Courier''. January–February 2010.</ref> և առօրյա կյանքի առարկաներ դեռևս [[Էնեոլիթ|պղնձեդարյան]] դարաշրջանից, ինչը ցույց է տալիս, որ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում այնտեղ արդեն հաստատված բնակավայր է եղել<ref>[http://www.bg.cobiss.net/scripts/cobiss?ukaz=DISP&id=0955075541846121&rec=11&sid=2 Детев П., Известия на музейте в Южна България т. 1] (Bulletin des musees de la Bulgarie du sud), 1975г., с.27, {{ISSN|0204-4072}}</ref><ref>Детев, П. ''Разкопки на Небет тепе в Пловдив'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 27–30.</ref><ref>Ботушарова, Л. ''Стратиграфски проучвания на Небет тепе'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 66–70.</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *{{cite book |last=Freed |first=John |year=2016 |title=Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |isbn=978-0-300-122763 }} [[Կատեգորիա:Պատմական քաղաքներ]] 7gmap20e8s5e4p09353leuxsh5lg2bd 8486984 8486983 2022-08-11T03:51:41Z Atheist Armenian 41345 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Թրակիա]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բուլղարիա}} |մոտակա քաղաք = [[Պլովդիվ]] |տարածք = [[Թրակիա]] |բարձրություն ծ. մ. = |բարձրություն = |ձևավորվել է = |հիմնադրվել է = [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]] |կառուցվել է = |կառուցման նպատակ = |ավերվել է = |վերակառուցվել է = |վերականգնվել է = |ռեստավրատոր = |ճարտարապետ = |քանդակագործ = |ճարտարապետություն = |այցելիության թիվ = |այցելիության տարի = |այցելիության ծանոթ․ = |կառավարող մարմին = |սեփականատեր = |նշանակություն1 = |գույն1 = |նշանակություն1_պաշտ. անուն = |նշանակություն1_տեսակ = |նշանակություն1_չափանիշ = |նշանակություն1_ամսաթիվ = |ապացանկ1_ամսաթիվ = |նշանակություն1_մաս = |նշանակություն1_համար = |նշանակություն1_ազատ1արժեք = |նշանակություն1_ազատ2արժեք = |նշանակություն1_ազատ3արժեք = }} '''Ֆիլիպպոպոլիս''' (նաև՝ Ֆիլիպուպոլիս, {{lang-grc|Φιλιππούπολις}}, Φιλιππόπολις, կամ Φιλιπούπολις, այլ անվանումներից են՝ {{lang-lat|Thracian Eumolpia/Pulpudeva}}, {{lang-lat|Roman Trimontium}}), [[թրակիա]]կան հնագույն քաղաք, որը ներկայումս գտնվում է [[Բուլղարիա]]յի [[Պլովդիվի մարզ]]ի վարչական կենտրոն [[Պլովդիվ]] քաղաքում։ Հետագա ժամանակներում քաղաքը դառնում է տարածաշրջանի ամենամեծ և կարևոր քաղաքներից մեկը ու [[Լուկիանոս]]ի կողմից կոչվում է «բոլոր քաղաքներից ամենամեծն ու ամենագեղեցիկը»։ Իր արձանագրված պատմության մեծ մասի ընթացքում քաղաքը հայտնի է եղել ''Ֆիլիպպոպոլիս'' անվանումով ({{Lang-grc|Φιλιππούπολις}}, թարգմանաբար՝ Philippoúpolis, բառացի՝ «Փիլիպոսի քաղաք»)՝ [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս II Մակեդոնացու]] անունով։ Հետագայում Ֆիլիպպոպոլիսը դառնում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մի մասը և [[Հռոմեական Թրակիա]] պրովինցիայի մայրաքաղաքը։ [[Ամիանոս Մարկելլինոս]]ի վկայությամբ՝ հռոմեական ժամանակաշրջանում Ֆիլիպպոպոլիսն ուներ 100,000 բնակչություն<ref name="Книга за Пловдив">{{cite book|author1=Елена Кесякова|title=Книга за Пловдив|author2=Александър Пижев|author3=Стефан Шивачев|author4=Недялка Петрова|publisher=Издателство "Полиграф"|year=1999|isbn=954-9529-27-4|location=Пловдив|pages=47–48|language=bg}}</ref>։ Ֆիլիպպոպոլիսը գտնվում էր [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա գետի]] (հնում՝ Հեբրուս) ափին գտնվող բարեբեր վայրում։ Քաղաքը պատմականորեն զարգացել է յոթ [[սիենիտ]]ային բլուրների վրա, որոնցից մի քանիսը ունեն 250 մետր բարձրություն, ինչի պատճառով Պլովդիվը Բուլղարիայում հաճախ անվանում են «Յոթ բլուրների քաղաք»: ==Պատմություն== ===Նախահռոմեական պատմություն=== [[File:Philippopolis walls.png|thumb|Հելլենիստական շրջանի երեք բլուրների ամրացման համակարգի հատակագիծը]] Ֆիլիպպոպոլիսի տարածքում բնակության ամենավաղ նշանները թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակով, երբ ստեղծվեցին առաջին բնակավայրերը<ref name="Popular">{{cite web|title=Archaeologists Explore Ancient Roman Forum of Philippopolis|url=http://popular-archaeology.com/issue/03012014/article/archaeologists-explore-ancient-roman-forum-of-philippopolis|website=Popular Archaeology|access-date=7 October 2016|date=14 April 2014}}</ref><ref name="filipopol">"Philippopolis Album", Kesyakova Elena, Raytchev Dimitar, Hermes, Sofia, 2012, {{ISBN|978-954-26-1117-2}}</ref><ref name="plovdiv1">[http://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/history/ History (Plovdiv)] Official website in English</ref><ref name="райчевски">{{cite book | last = Райчевски| first = Георги | year = 2002 | title = Пловдивска енциклопедия | publisher = Издателство ИМН | location = Пловдив | pages = 341| isbn = 978-954-491-553-7}}</ref><ref name="кесякова">{{cite book | last = Кесякова | first = Елена |author2=Александър Пижев |author3=Стефан Шивачев |author4=Недялка Петрова | year = 1999 | title = Книга за Пловдив | publisher = Издателство "Полиграф" | location = Пловдив | pages = 17–19 | isbn = 954-9529-27-4}}</ref><ref>[http://dariknews.bg/view_article.php?article_id=1097386 Darik]</ref>։ Հնագետները [[Նեբեթ Թեփե]]ում հայտնաբերել են նուրբ խեցեղեն<ref>[http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html "Plovdiv: New ventures for Europe's oldest inhabited city"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511233048/http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html |date=2011-05-11 }}. ''The Courier''. January–February 2010.</ref> և առօրյա կյանքի առարկաներ դեռևս [[Էնեոլիթ|պղնձեդարյան]] դարաշրջանից, ինչը ցույց է տալիս, որ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում այնտեղ արդեն հաստատված բնակավայր է եղել<ref>[http://www.bg.cobiss.net/scripts/cobiss?ukaz=DISP&id=0955075541846121&rec=11&sid=2 Детев П., Известия на музейте в Южна България т. 1] (Bulletin des musees de la Bulgarie du sud), 1975г., с.27, {{ISSN|0204-4072}}</ref><ref>Детев, П. ''Разкопки на Небет тепе в Пловдив'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 27–30.</ref><ref>Ботушарова, Л. ''Стратиграфски проучвания на Небет тепе'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 66–70.</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *{{cite book |last=Freed |first=John |year=2016 |title=Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |isbn=978-0-300-122763 }} [[Կատեգորիա:Պատմական քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Թրակիա]] ky3acsrk5vb63mp4pj5hhb59crzqwjo 8486985 8486984 2022-08-11T03:51:55Z Atheist Armenian 41345 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Պլովդիվի մարզ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բուլղարիա}} |մոտակա քաղաք = [[Պլովդիվ]] |տարածք = [[Թրակիա]] |բարձրություն ծ. մ. = |բարձրություն = |ձևավորվել է = |հիմնադրվել է = [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]] |կառուցվել է = |կառուցման նպատակ = |ավերվել է = |վերակառուցվել է = |վերականգնվել է = |ռեստավրատոր = |ճարտարապետ = |քանդակագործ = |ճարտարապետություն = |այցելիության թիվ = |այցելիության տարի = |այցելիության ծանոթ․ = |կառավարող մարմին = |սեփականատեր = |նշանակություն1 = |գույն1 = |նշանակություն1_պաշտ. անուն = |նշանակություն1_տեսակ = |նշանակություն1_չափանիշ = |նշանակություն1_ամսաթիվ = |ապացանկ1_ամսաթիվ = |նշանակություն1_մաս = |նշանակություն1_համար = |նշանակություն1_ազատ1արժեք = |նշանակություն1_ազատ2արժեք = |նշանակություն1_ազատ3արժեք = }} '''Ֆիլիպպոպոլիս''' (նաև՝ Ֆիլիպուպոլիս, {{lang-grc|Φιλιππούπολις}}, Φιλιππόπολις, կամ Φιλιπούπολις, այլ անվանումներից են՝ {{lang-lat|Thracian Eumolpia/Pulpudeva}}, {{lang-lat|Roman Trimontium}}), [[թրակիա]]կան հնագույն քաղաք, որը ներկայումս գտնվում է [[Բուլղարիա]]յի [[Պլովդիվի մարզ]]ի վարչական կենտրոն [[Պլովդիվ]] քաղաքում։ Հետագա ժամանակներում քաղաքը դառնում է տարածաշրջանի ամենամեծ և կարևոր քաղաքներից մեկը ու [[Լուկիանոս]]ի կողմից կոչվում է «բոլոր քաղաքներից ամենամեծն ու ամենագեղեցիկը»։ Իր արձանագրված պատմության մեծ մասի ընթացքում քաղաքը հայտնի է եղել ''Ֆիլիպպոպոլիս'' անվանումով ({{Lang-grc|Φιλιππούπολις}}, թարգմանաբար՝ Philippoúpolis, բառացի՝ «Փիլիպոսի քաղաք»)՝ [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս II Մակեդոնացու]] անունով։ Հետագայում Ֆիլիպպոպոլիսը դառնում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մի մասը և [[Հռոմեական Թրակիա]] պրովինցիայի մայրաքաղաքը։ [[Ամիանոս Մարկելլինոս]]ի վկայությամբ՝ հռոմեական ժամանակաշրջանում Ֆիլիպպոպոլիսն ուներ 100,000 բնակչություն<ref name="Книга за Пловдив">{{cite book|author1=Елена Кесякова|title=Книга за Пловдив|author2=Александър Пижев|author3=Стефан Шивачев|author4=Недялка Петрова|publisher=Издателство "Полиграф"|year=1999|isbn=954-9529-27-4|location=Пловдив|pages=47–48|language=bg}}</ref>։ Ֆիլիպպոպոլիսը գտնվում էր [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա գետի]] (հնում՝ Հեբրուս) ափին գտնվող բարեբեր վայրում։ Քաղաքը պատմականորեն զարգացել է յոթ [[սիենիտ]]ային բլուրների վրա, որոնցից մի քանիսը ունեն 250 մետր բարձրություն, ինչի պատճառով Պլովդիվը Բուլղարիայում հաճախ անվանում են «Յոթ բլուրների քաղաք»: ==Պատմություն== ===Նախահռոմեական պատմություն=== [[File:Philippopolis walls.png|thumb|Հելլենիստական շրջանի երեք բլուրների ամրացման համակարգի հատակագիծը]] Ֆիլիպպոպոլիսի տարածքում բնակության ամենավաղ նշանները թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակով, երբ ստեղծվեցին առաջին բնակավայրերը<ref name="Popular">{{cite web|title=Archaeologists Explore Ancient Roman Forum of Philippopolis|url=http://popular-archaeology.com/issue/03012014/article/archaeologists-explore-ancient-roman-forum-of-philippopolis|website=Popular Archaeology|access-date=7 October 2016|date=14 April 2014}}</ref><ref name="filipopol">"Philippopolis Album", Kesyakova Elena, Raytchev Dimitar, Hermes, Sofia, 2012, {{ISBN|978-954-26-1117-2}}</ref><ref name="plovdiv1">[http://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/history/ History (Plovdiv)] Official website in English</ref><ref name="райчевски">{{cite book | last = Райчевски| first = Георги | year = 2002 | title = Пловдивска енциклопедия | publisher = Издателство ИМН | location = Пловдив | pages = 341| isbn = 978-954-491-553-7}}</ref><ref name="кесякова">{{cite book | last = Кесякова | first = Елена |author2=Александър Пижев |author3=Стефан Шивачев |author4=Недялка Петрова | year = 1999 | title = Книга за Пловдив | publisher = Издателство "Полиграф" | location = Пловдив | pages = 17–19 | isbn = 954-9529-27-4}}</ref><ref>[http://dariknews.bg/view_article.php?article_id=1097386 Darik]</ref>։ Հնագետները [[Նեբեթ Թեփե]]ում հայտնաբերել են նուրբ խեցեղեն<ref>[http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html "Plovdiv: New ventures for Europe's oldest inhabited city"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511233048/http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html |date=2011-05-11 }}. ''The Courier''. January–February 2010.</ref> և առօրյա կյանքի առարկաներ դեռևս [[Էնեոլիթ|պղնձեդարյան]] դարաշրջանից, ինչը ցույց է տալիս, որ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում այնտեղ արդեն հաստատված բնակավայր է եղել<ref>[http://www.bg.cobiss.net/scripts/cobiss?ukaz=DISP&id=0955075541846121&rec=11&sid=2 Детев П., Известия на музейте в Южна България т. 1] (Bulletin des musees de la Bulgarie du sud), 1975г., с.27, {{ISSN|0204-4072}}</ref><ref>Детев, П. ''Разкопки на Небет тепе в Пловдив'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 27–30.</ref><ref>Ботушарова, Л. ''Стратиграфски проучвания на Небет тепе'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 66–70.</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *{{cite book |last=Freed |first=John |year=2016 |title=Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |isbn=978-0-300-122763 }} [[Կատեգորիա:Պատմական քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Թրակիա]] [[Կատեգորիա:Պլովդիվի մարզ]] g66a5wff4nefxvdnyaqehf59hyebhx5 8486986 8486985 2022-08-11T03:53:01Z Atheist Armenian 41345 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Բուլղարիայի հուշարձաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Պատմական վայր |անվանում = '''Ֆիլիպպոպոլիս''' |անվան բնօրինակ = {{lang-grc|'''Φιλιππούπολις'''}} |բնօրինակի լեզու = |պատկեր = |նկարագրություն = | lat_degrees = | lat_minutes = | lat_seconds = | lat_direction = | long_degrees = | long_minutes = | long_seconds = | long_direction = |դիրք = [[Պլովդիվ]], [[Պլովդիվի մարզ]], [[Բուլղարիա]] {{դրոշ|Բուլղարիա}} |մոտակա քաղաք = [[Պլովդիվ]] |տարածք = [[Թրակիա]] |բարձրություն ծ. մ. = |բարձրություն = |ձևավորվել է = |հիմնադրվել է = [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]] |կառուցվել է = |կառուցման նպատակ = |ավերվել է = |վերակառուցվել է = |վերականգնվել է = |ռեստավրատոր = |ճարտարապետ = |քանդակագործ = |ճարտարապետություն = |այցելիության թիվ = |այցելիության տարի = |այցելիության ծանոթ․ = |կառավարող մարմին = |սեփականատեր = |նշանակություն1 = |գույն1 = |նշանակություն1_պաշտ. անուն = |նշանակություն1_տեսակ = |նշանակություն1_չափանիշ = |նշանակություն1_ամսաթիվ = |ապացանկ1_ամսաթիվ = |նշանակություն1_մաս = |նշանակություն1_համար = |նշանակություն1_ազատ1արժեք = |նշանակություն1_ազատ2արժեք = |նշանակություն1_ազատ3արժեք = }} '''Ֆիլիպպոպոլիս''' (նաև՝ Ֆիլիպուպոլիս, {{lang-grc|Φιλιππούπολις}}, Φιλιππόπολις, կամ Φιλιπούπολις, այլ անվանումներից են՝ {{lang-lat|Thracian Eumolpia/Pulpudeva}}, {{lang-lat|Roman Trimontium}}), [[թրակիա]]կան հնագույն քաղաք, որը ներկայումս գտնվում է [[Բուլղարիա]]յի [[Պլովդիվի մարզ]]ի վարչական կենտրոն [[Պլովդիվ]] քաղաքում։ Հետագա ժամանակներում քաղաքը դառնում է տարածաշրջանի ամենամեծ և կարևոր քաղաքներից մեկը ու [[Լուկիանոս]]ի կողմից կոչվում է «բոլոր քաղաքներից ամենամեծն ու ամենագեղեցիկը»։ Իր արձանագրված պատմության մեծ մասի ընթացքում քաղաքը հայտնի է եղել ''Ֆիլիպպոպոլիս'' անվանումով ({{Lang-grc|Φιλιππούπολις}}, թարգմանաբար՝ Philippoúpolis, բառացի՝ «Փիլիպոսի քաղաք»)՝ [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս II Մակեդոնացու]] անունով։ Հետագայում Ֆիլիպպոպոլիսը դառնում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մի մասը և [[Հռոմեական Թրակիա]] պրովինցիայի մայրաքաղաքը։ [[Ամիանոս Մարկելլինոս]]ի վկայությամբ՝ հռոմեական ժամանակաշրջանում Ֆիլիպպոպոլիսն ուներ 100,000 բնակչություն<ref name="Книга за Пловдив">{{cite book|author1=Елена Кесякова|title=Книга за Пловдив|author2=Александър Пижев|author3=Стефан Шивачев|author4=Недялка Петрова|publisher=Издателство "Полиграф"|year=1999|isbn=954-9529-27-4|location=Пловдив|pages=47–48|language=bg}}</ref>։ Ֆիլիպպոպոլիսը գտնվում էր [[Մարիցա (գետ)|Մարիցա գետի]] (հնում՝ Հեբրուս) ափին գտնվող բարեբեր վայրում։ Քաղաքը պատմականորեն զարգացել է յոթ [[սիենիտ]]ային բլուրների վրա, որոնցից մի քանիսը ունեն 250 մետր բարձրություն, ինչի պատճառով Պլովդիվը Բուլղարիայում հաճախ անվանում են «Յոթ բլուրների քաղաք»: ==Պատմություն== ===Նախահռոմեական պատմություն=== [[File:Philippopolis walls.png|thumb|Հելլենիստական շրջանի երեք բլուրների ամրացման համակարգի հատակագիծը]] Ֆիլիպպոպոլիսի տարածքում բնակության ամենավաղ նշանները թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակով, երբ ստեղծվեցին առաջին բնակավայրերը<ref name="Popular">{{cite web|title=Archaeologists Explore Ancient Roman Forum of Philippopolis|url=http://popular-archaeology.com/issue/03012014/article/archaeologists-explore-ancient-roman-forum-of-philippopolis|website=Popular Archaeology|access-date=7 October 2016|date=14 April 2014}}</ref><ref name="filipopol">"Philippopolis Album", Kesyakova Elena, Raytchev Dimitar, Hermes, Sofia, 2012, {{ISBN|978-954-26-1117-2}}</ref><ref name="plovdiv1">[http://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/history/ History (Plovdiv)] Official website in English</ref><ref name="райчевски">{{cite book | last = Райчевски| first = Георги | year = 2002 | title = Пловдивска енциклопедия | publisher = Издателство ИМН | location = Пловдив | pages = 341| isbn = 978-954-491-553-7}}</ref><ref name="кесякова">{{cite book | last = Кесякова | first = Елена |author2=Александър Пижев |author3=Стефан Шивачев |author4=Недялка Петрова | year = 1999 | title = Книга за Пловдив | publisher = Издателство "Полиграф" | location = Пловдив | pages = 17–19 | isbn = 954-9529-27-4}}</ref><ref>[http://dariknews.bg/view_article.php?article_id=1097386 Darik]</ref>։ Հնագետները [[Նեբեթ Թեփե]]ում հայտնաբերել են նուրբ խեցեղեն<ref>[http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html "Plovdiv: New ventures for Europe's oldest inhabited city"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511233048/http://www.acp-eucourier.info/Plovdiv-New-venture.1034.0.html |date=2011-05-11 }}. ''The Courier''. January–February 2010.</ref> և առօրյա կյանքի առարկաներ դեռևս [[Էնեոլիթ|պղնձեդարյան]] դարաշրջանից, ինչը ցույց է տալիս, որ մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում այնտեղ արդեն հաստատված բնակավայր է եղել<ref>[http://www.bg.cobiss.net/scripts/cobiss?ukaz=DISP&id=0955075541846121&rec=11&sid=2 Детев П., Известия на музейте в Южна България т. 1] (Bulletin des musees de la Bulgarie du sud), 1975г., с.27, {{ISSN|0204-4072}}</ref><ref>Детев, П. ''Разкопки на Небет тепе в Пловдив'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 27–30.</ref><ref>Ботушарова, Л. ''Стратиграфски проучвания на Небет тепе'', ГПАМ, 5, 1963, pp. 66–70.</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Գրականություն == *{{cite book |last=Freed |first=John |year=2016 |title=Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |isbn=978-0-300-122763 }} [[Կատեգորիա:Պատմական քաղաքներ]] [[Կատեգորիա:Թրակիա]] [[Կատեգորիա:Պլովդիվի մարզ]] [[Կատեգորիա:Բուլղարիայի հուշարձաններ]] j850l85kvbeaehzk4t36oelkdjpxaoh 0 1099108 8487005 2022-08-11T06:11:46Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփական...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} oni7i3ye85i0ol783navryo0kn324x3 8487008 8487005 2022-08-11T06:16:20Z Slava Sahakyan70 65321 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] ppd98y3sutkr1kp13xz7x004jgr2g7m 8487041 8487008 2022-08-11T07:43:36Z Slava Sahakyan70 65321 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի 2011–12 առաջնությունում «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն»-ը առաջին «տնային» հանդիպումը նորակառույցում անց է կացրել 2011 թ. գոստոսի 6-ին «Դոնքասթեր Ռովերս»-ի դեմ և հաղթել 2:1 հաշվով<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>: Ի դեպ՝ այդ նույն թիմի դեմ է մրցել նաև հին մարզադաշտում՝ «Գոլդսթոուն Գրաունդ»-ում 1997 թվականի ապրիլի 26-ին անցկացրած վերջին հանդիպման ժամանակ<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] 92sxjc0qhygux1pj55no0xs9nkv4sdd 8487051 8487041 2022-08-11T08:11:55Z Slava Sahakyan70 65321 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի 2011–12 առաջնությունում «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն»-ը առաջին «տնային» հանդիպումը նորակառույցում անց է կացրել 2011 թ. գոստոսի 6-ին «Դոնքասթեր Ռովերս»-ի դեմ և հաղթել 2:1 հաշվով<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>: Ի դեպ՝ այդ նույն թիմի դեմ է մրցել նաև հին մարզադաշտում՝ «Գոլդսթոուն Գրաունդ»-ում 1997 թվականի ապրիլի 26-ին անցկացրած վերջին հանդիպման ժամանակ<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref>: == Ուշագրավ փաստեր == * «Ֆալմեր» մարզադաշտում անց են կացվել [[ռեգբի]]ի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության մրցախաղերից մի քանիսը<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref>: * Բրիտանացի [[դիջեյ]] Fatboy Slim-ը, ով «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» թիմի երկրպագուներից է, [[2012 թվական]]ի [[հունիսի 1]]-ին և 2-ին կազմակերպել է առաջին համերգները «Ֆալմեր» մարզադաշտում<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>: * [[2011 թվական]]ին «Ֆալմեր» մարզադաշտն արժանացել է Structural Steel Design Award մրցանակի<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref>, [[2012 թվական]]ի մայիսին էլ՝ հաղթելով [[Իտալիա]]յի [[Թուրին]] քաղաքում կայացած մրցույթում՝ New Venue Award մրցանակի<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>: * «Ֆալմեր» մարզադաշտում հանդիսականների առավելագույն թվաքանակի ռեկորդը սահմանվել է 2022 թվականի մայիսի 7-ն, երբ այստեեղ 31 637 ֆուտբոլասերներ հետևել են [[Անգլիայի Պրեմիեր Լիգա|Անգլիայի Պրեմիեր լիգա]]յի 2021–22 մրցաշրջանի «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ|Մանչեստր Յունայտեդ]]» թիմերի մրցապայքարին<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] 8k8dlo8gli9tzgzgfhyqeezvyrvdf9h 8487101 8487051 2022-08-11T10:36:16Z Slava Sahakyan70 65321 /* Ուշագրավ փաստեր */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Ֆալմեր» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''Falmer Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Արևելյան Սասիքս|Արևելյան Սասեքս]] կոմսության Ֆալմեր գյուղի մոտ՝ [[Բրայթոն|Բրայտոն]] քաղաքից 8-10 կլոմետր հեռավորության վրա: 31 780 նստատեղ ոււնեցող մարզական այդ կառույցի սեփականատերն ու հիմնական օգտագործողը Brighton & Hove Albion ֆուտբոլային ակումբն է: 2010 թվական հունիսի 22-ին ակումբը հայտարարել է, որ ամերիկյան American Express ֆինանսական ընկերությունը դարձել է մարզադաշտի հովանավորը<ref>footballtradedirectory.com: [http://www.footballtradedirectory.com/news/2010/june/albion-sells-stadium-naming-rights.html Abion verkauft Namensrecht des Stadions an American Express] Artikel vom 22. Juni 2010 (englisch)</ref>, և այդ կաակցությամբ կնքված պայմանագրի պահանջների համաձայն՝ մարզադաշտն ստացել է American Express Community Stadium (կրճատ՝ AMEX) պաշտոնական անվանումը: 2019 թվականի գոոստոսին հայտարարվեց, որ ակումբն ու American Express-ը պայմանավորվել են ևս 12 տարով երկարաձգել իրենց գործընկերությունը և կնքել են մի նոր պայմանագիր, որի համաձայն ընկերությունն ակումբին վճարելու է մոտավորապես 130 միլիոն եվրո, բացի այդ՝ հովանավորելու է Brighton & Hove Albion ակումբի բոլոր թիմերի մարզաշապիկների ձեռքբերումը<ref>{{Internetquelle |url=https://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?head=Brighton-verlaengert-Partnerschaft-mit-American-Express&folder=sites&site=news_detail&news_id=19873 |titel=Brighton verlängert Partnerschaft mit American Express |werk=stadionwelt.de |datum=2019-08-09 |abruf=2019-08-09}}</ref>: Նորակառույց մարզադաշտում առաջին աշտոնական խաղը տեղի է ունեցել 2011 թվականի հուլիսի 16-ին «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «Իսթբորն Բորո» թիմերի միջև. դա Sussex Senior Cup գավաթի խաղարկության եզրափակիչ հանդիպումն էր և ավարտվել է տանտերերի հաղթանակով՝ 2-0 հաշվով: Իսկ մարզադաշտի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել հուլիսի 30-ին. այս անգամ տանտերերն ընկերական հանդիպում են անցկացրել «[[Տոտտենհեմ Հոտսպուր|Տոտենհեմ Հոթսպուր]]»-ի հետ և պարտվել 2:3 հաշվով<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-14352820 Spurs eröffnen neues Falmer Stadium] Artikel vom 30. Juli 2011 (englisch)</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի 2011–12 առաջնությունում «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն»-ը առաջին «տնային» հանդիպումը նորակառույցում անց է կացրել 2011 թ. գոստոսի 6-ին «Դոնքասթեր Ռովերս»-ի դեմ և հաղթել 2:1 հաշվով<ref>guardian.co.uk: [http://www.guardian.co.uk/football/match/2011/aug/06/brightonfootball-v-doncaster Spielbericht Brighton & Hove Albion gegen Doncaster Rovers] Artikel vom 6. August 2011 (englisch)</ref>: Ի դեպ՝ այդ նույն թիմի դեմ է մրցել նաև հին մարզադաշտում՝ «Գոլդսթոուն Գրաունդ»-ում 1997 թվականի ապրիլի 26-ին անցկացրած վերջին հանդիպման ժամանակ<ref>theargus.co.uk: [http://www.theargus.co.uk/news/9160665.Albion_vs_Doncaster_tickets_go_on_sale/?action=complain&cid=9541301 Kartenvorverkauf startet] Artikel vom 26. Juli 2011 (englisch)</ref>: == Ուշագրավ փաստեր == * «Ֆալմեր» մարզադաշտում անց են կացվել [[ռեգբի]]ի [[2015 թվական]]ի աշխարհի առաջնության մրցախաղերից մի քանիսը<ref>sussexexpress.co.uk: [http://www.sussexexpress.co.uk/news/local/rugby-world-cup-2015-matches-to-be-played-at-amex-in-falmer-1-5050958 Rugby World Cup 2015 matches to be played at Amex in Falmer] Artikel vom 2. Mai 2013 (englisch)</ref>: * Բրիտանացի [[դիջեյ]] Fatboy Slim-ը, ով «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» թիմի երկրպագուներից է, [[2012 թվական]]ի [[հունիսի 1]]-ին և 2-ին կազմակերպել է առաջին համերգները «Ֆալմեր» մարզադաշտում<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-15443698 DJ Fatboy Slim in first Brighton Amex stadium concert] (englisch)</ref>: * [[2011 թվական]]ին «Ֆալմեր» մարզադաշտն արժանացել է Structural Steel Design Award մրցանակի<ref>theconstructionindex.co.uk: [http://www.theconstructionindex.co.uk/news/construction-news/brighton-stadium-among-steel-design-winners Stadion gewinnt Structural Steel Design Award 2011] (englisch)</ref>, [[2012 թվական]]ի մայիսին էլ՝ հաղթելով [[Իտալիա]]յի [[Թուրին]] քաղաքում կայացած մրցույթում՝ New Venue Award մրցանակի<ref>bbc.co.uk: [http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-18084063 Brighton Amex stadium wins best new venue award] Artikel vom 16. Mai 2012 (englisch)</ref>: * «Ֆալմեր» մարզադաշտում հանդիսականների առավելագույն թվաքանակի ռեկորդը սահմանվել է 2022 թվականի մայիսի 7-ին, երբ այստեեղ 31 637 ֆուտբոլասերներ հետևել են [[Անգլիայի Պրեմիեր Լիգա|Անգլիայի Պրեմիեր լիգա]]յի 2021–22 մրցաշրջանի «Բրայտոն էնդ Հոուվ Ալբիոն» և «[[Մանչեսթեր Յունայթեդ|Մանչեստր Յունայտեդ]]» թիմերի մրցապայքարին<ref name=ES>[https://www.thesun.co.uk/sport/football/18494426/brighton-fans-taunt-man-utd/ Besucherrekord gegen Manchester United am 7. Mai 2022] [[The Sun]], 7. Mai 2022</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> Amexstadjuly10.jpg| Falmer Stadium - night.jpg| Falmer Stadium - main stand.jpg| Falmer Stadium - League debut.jpg| Falmer Stadium Panorama.jpg| </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat}} * amexstadium.co.uk: [http://www.amexstadium.co.uk/ Website des Stadions] (englisch) * brighton-hove.gov.uk: [http://www.brighton-hove.gov.uk/index.cfm?request=c1170616 Community Stadium - History] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/premier-league/amex-stadium-brighton-and-hove-albion.html Stadionbeschreibung] (englisch) * kssgroup.com. [http://www.kssgroup.com/projects/amex-stadium.php Stadion auf der Website der KSS Group] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] rci3743la68774ya7924bgxlcg0a7v3 1 1099109 8487006 2022-08-11T06:14:17Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{ԹՀ|en|Falmer Stadium}}»: wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Falmer Stadium}} 0xqkx0faf39nimc2c9biw38zjihp8cg 8487009 8487006 2022-08-11T06:17:35Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|Falmer Stadium}} {{Interwiki Women6/հոդված}} bfxxdf2ocodyvt8a8iruba887448ghn 0 1099110 8487019 2022-08-11T06:57:20Z ArmSirius 64149 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://busine...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «Ազատության շարժում» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից Սլովենիայի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում։ Կրթությունը ստացել է Լյուբլյանայի համալսարանում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա Ատլանտայի Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում Ֆուլբրայթի ծրագրով դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ Յանեզ Դրնովշեկի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է Նովա Գորիցայի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ Ալենկա Բրատուշկի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալենկի Բրատուշկների անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 3oa20fiel7po136l5y8lvfo0iagk54m 8487025 8487019 2022-08-11T06:59:39Z ArmSirius 64149 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում։ Կրթությունը ստացել է Լյուբլյանայի համալսարանում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա Ատլանտայի Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում Ֆուլբրայթի ծրագրով դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ Յանեզ Դրնովշեկի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է Նովա Գորիցայի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ Ալենկա Բրատուշկի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալենկի Բրատուշկների անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 18vtjy4j3capx21kr5wpc5vaq9zgff2 8487029 8487025 2022-08-11T07:01:50Z ArmSirius 64149 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ Յանեզ Դրնովշեկի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է Նովա Գորիցայի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ Ալենկա Բրատուշկի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալենկի Բրատուշկների անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} k6emtteaqo427f1ujz4u2azaivumfnu 8487030 8487029 2022-08-11T07:03:38Z ArmSirius 64149 /* Քաղաքական գործունեություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ [[Յանեզ Դրնովշեկ]]ի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է [[Նովա Գորիցա]]յի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ [[Ալյոնկա Բրատուշեկ]]ի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալյոնկա Բրատուշեկի անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} 0cwdzrt79bg1yntapeb9pwoa6dikj04 8487031 8487030 2022-08-11T07:04:04Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ [[Յանեզ Դրնովշեկ]]ի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է [[Նովա Գորիցա]]յի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ [[Ալյոնկա Բրատուշեկ]]ի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալյոնկա Բրատուշեկի անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]] m0tlrsyk6qg1o1utfkshm12dk3an6cb 8487033 8487031 2022-08-11T07:04:20Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ [[Յանեզ Դրնովշեկ]]ի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է [[Նովա Գորիցա]]յի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ [[Ալյոնկա Բրատուշեկ]]ի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալյոնկա Բրատուշեկի անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] s8fgjim7tjzco3kyp4od5dvx0dl52ai 8487034 8487033 2022-08-11T07:04:36Z ArmSirius 64149 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ [[Յանեզ Դրնովշեկ]]ի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է [[Նովա Գորիցա]]յի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ [[Ալյոնկա Բրատուշեկ]]ի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալյոնկա Բրատուշեկի անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]] 7l4paskqmufsf0edki0j27bh1v1w4db 8487035 8487034 2022-08-11T07:05:04Z ArmSirius 64149 /* Կենսագրություն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}} '''Ռոբերտ Գոլոբ''' ({{Lang-sl|Robert Golob}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի գործարար<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|title=Dr Robert Golob - Chairman GEN-I|website=Business Investor Guide|access-date=2022-04-25|archive-date=2021-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419003032/https://businessinvestorguide.com/business-leaders/dr-robert-golob-chairman-gen-i-2/|deadlink=no}}</ref> և քաղաքական գործիչ, «[[Ազատության շարժում (կուսակցություն)|Ազատության շարժում]]» կուսակցության առաջնորդ: 2022 թվականի հունիսի 1-ից [[Սլովենիա]]յի վարչապետ է: == Կենսագրություն == Ծնվել է 1967 թվականի հունվարի 23-ին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում]]։ Կրթությունը ստացել է [[Լյուբլյանայի համալսարան]]ում։ 1994 թվականին Լյուբլյանայի համալսարանում ստացել է էլեկտրատեխնիկայի դոկտորի կոչում: Այնուհետև նա [[Ատլանտա]]յի [[Ջորջիայի Տեխնոլոգիական ինստիտուտ]]ում [[Ֆուլբրայթի ծրագիր|Ֆուլբրայթի ծրագրով]] դոկտորական աստիճան է ստացել<ref>{{cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=Assoc. Prof. Robert Golob, PhD. President of Management Board, GEN-I d.o.o.|website=University of Ljubljana Faculty of Engineering|access-date=27 April 2022|archive-date=2021-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210127014621/https://lest.fe.uni-lj.si/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite news|title=Preskočil razred, skočil na čelo države|url=https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave|access-date=27 April 2022|work=Primorske novice|date=25 April 2022|accessdate=2022-06-20|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425051606/https://www.primorske.si/slovenija/preskocil-razred-skocil-na-celo-drzave}}</ref>: 2004 թվականին Ռոբերտ Գոլոբը դարձել է GEN-I-ի էներգառեսուրսային ընկերության համահիմնադիրը<ref>{{Cite web|url=https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|title=prof. dr. Robert Golob|website=Laboratorij za energetske strategije|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117192744/https://lest.fe.uni-lj.si/sl/alumni/prof-dr-robert-golob/|deadlink=no}}</ref><ref name="автоссылка1" />, որը վերահսկվում է պետության կողմից<ref>{{Cite web|language=sl-si|url=https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|title=Kandidata za zamenjavo Goloba zavrnjena|website=www.delo.si|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109102319/https://www.delo.si/gospodarstvo/novice/pot-za-zamenjavo-goloba-je-postavljena/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl-SI|url=https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|title=Dogajanje v Gen-I blizu vrelišču: lastniki v nov poskus imenovanja uprave|website=N1|date=2021-11-16|access-date=2022-04-26|archive-date=2021-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20211116144604/https://n1info.si/novice/gospodarstvo/dogajanje-v-gen-i-blizu-vreliscu-lastniki-v-nov-poskus-imenovanja-uprave/|deadlink=no}}</ref>, որտեղ նախագահ է մնացել մինչև 2021 թվականը: === Քաղաքական գործունեություն === 1999 թվականի մայիսից մինչև 2000 թվականի հունիսը Գոլուբը եղել է էկոնոմիկայի նախարարության պետքարտուղար վարչապետ [[Յանեզ Դրնովշեկ]]ի կառավարությունում: 2002 թվականին ընտրվել է [[Նովա Գորիցա]]յի քաղաքային խորհրդում<ref>{{Cite web|url=https://listarobertagoloba.si/ekipa/|title=Ekipa|publisher=listarobertagoloba.si|accessdate=31 May 2022}}</ref>: 2011 թվականին Գոլոբը անդամակցել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցությանը, որը հիմնել է Լյուբլյանայի քաղաքապետ Զորան Յանկովիչը<ref>{{Cite web|url=https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|title=Janković za N1: Robertu Golobu sem pripravljen odstopiti Pozitivno Slovenijo|date=9 December 2021|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20211209160105/https://n1info.si/novice/slovenija/jankovic-robertu-golobu-sem-pripravljen-odstopiti-pozitivno-slovenijo/|deadlink=no}}</ref>: 2013-2014 թվականներին, կուսակցության ներսում լարվածություն է առաջացել հիմնադիր և նախագահ Զորան Յանկովիչի և վարչապետ [[Ալյոնկա Բրատուշեկ]]ի միջև, Գոլոբը միջնորդական դեր է խաղացել երկու կողմերի միջև<ref>{{Cite web|url=https://old.delo.si/novice/politika/pozitivna-slovenija-zacasno-premirje.html|title=Pozitivna Slovenija: Začasno premirje|date=4 October 2013}}</ref>: Կուսակցության ներսում վերջնական պառակտմամբ 2014 թվականի ապրիլին նա միացավ Ալյոնկա Բրատուշեկի անջատված կուսակցությանը՝ դառնալով նրա փոխնախագահներից մեկը<ref>{{Cite web|lang=sl|url=https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|title=Poslovno poročilo – stranka Zavezništvo Alenke Bratušek za leto 2014|date=April 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2021-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210513120131/https://sab.si/wp-content/uploads/2021/04/Poslovno-porocilo-ZaAB-2014-koncno.pdf|deadlink=no}}</ref>: Այս կուսակցության համար անհաջող 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որտեղ նա ստացել է միայն չորս տեղ, Ռոբերտ Գոլոբը հեռացել է ազգային մակարդակով քաղաքականությունից՝ ակտիվ մնալով միայն տեղական մակարդակում՝ Նովա Գորիցա մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականից մինչև 2014 թվականը Գոլոբը գլխավորել է Քրոմբերկ-Լոկեի շրջանային ժողովը՝ մինչև 2022 թվականը մնալով դրա անդամներից մեկը: GEN-I ընկերության նախագահի մանդատի գործողության ավարտից հետո Գոլոբը որոշել է կրկին ակտիվ մասնակցություն ունենալ քաղաքականությանը: 2022 թվականի հունվարին նա գլխավորել է ոչ մեծ արտախորհրդարանական «Կանաչ գործողություններ» կուսակցությունը և այն վերանվանել «Ազատության շարժում»<ref>{{Cite web|url=https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|title=Robert Golob elected new head of renamed green party|work=The Slovenia Times|date=26 January 2022|access-date=2022-06-20|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126221742/https://sloveniatimes.com/robert-golob-elected-new-head-of-renamed-green-party/|deadlink=no}}</ref>: 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Սլովենիայի պետական ժողովում «Ազատության շարժումը» խորհրդարանական ընտրություններում ստացավ 41 տեղ՝ 90-ից<ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=2022-04-24|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|language=sl|url=https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|title=Po 99 odstotkih preštetih glasov zmaga Gibanja Svoboda, v DZ-ju le pet strank|website=RTVSLO.si|access-date=24 April 2022|archive-date=2022-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220424231025/https://www.rtvslo.si/slovenija/parlamentarne-volitve-2022/po-99-odstotkih-prestetih-glasov-zmaga-gibanja-svoboda-v-dz-ju-le-pet-strank/621056|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lihtenvalner|first=Katja|date=2022-04-24|title=Slovenia's populist PM loses election to environmentalist party-election commission|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220425143750/https://www.reuters.com/world/europe/slovenias-populist-pm-faces-close-election-race-against-environmentalist-party-2022-04-23/}}</ref><ref>{{Cite news|date=2022-04-24|title=Volilna udeležba skoraj 70-odstotna|language=sl|work=Delo|url=https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/?#!|access-date=2022-04-25|accessdate=2022-04-25|archivedate=2022-04-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220424182112/https://www.delo.si/novice/slovenija/volitve-2022/slovenija-voli/#!}}</ref>: == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]] [[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]] 0old1wnoo7aieg5dtb2xodq9u67cuie 1 1099111 8487022 2022-08-11T06:57:54Z ArmSirius 64149 +{{ԹՀ|ru|Голоб, Роберт|123869659}} wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|ru|Голоб, Роберт|123869659}} 1wc20fpdm2usy5k8iw9eqiayuhz0ywb 14 1099112 8487048 2022-08-11T08:08:52Z Beko 1511 Created blank page wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 8487056 8487048 2022-08-11T08:16:24Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:ԱԿերպարվեստ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:ԱԿերպարվեստ]] 58yq439o6dqdvcoyrid2uqowtq39i2m 8487057 8487056 2022-08-11T08:16:36Z Beko 1511 հեռացվել է [[Կատեգորիա:ԱԿերպարվեստ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կերպարվեստ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Կերպարվեստ]] ci40qu0lspef2s5pgcni8xf2ii5yoxk 8487058 8487057 2022-08-11T08:16:50Z Beko 1511 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Գրականություն]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Կերպարվեստ]] [[Կատեգորիա:Գրականություն]] gukt62vvjllsh082zm7js15jumb3lx8 0 1099113 8487067 2022-08-11T08:50:15Z Ավետիսյան91 27159 Նոր էջ «'''Արծրուն Մարգարյանի սպանություն''', ՀՀ ներքին գործերի և ազգային անվտանգության փոխնախարար, ներքին զորքերի հրամանատար, գեներալ-մայոր [[Արծրուն Մարգարյան|Արծրուն Մարգարյանի]] սպանությունը (ըստ պաշտոնական վարկածի՝ ինքնասպանությունը), որը տեղի է ունեցել 1999 թվականի...»: wikitext text/x-wiki '''Արծրուն Մարգարյանի սպանություն''', ՀՀ ներքին գործերի և ազգային անվտանգության փոխնախարար, ներքին զորքերի հրամանատար, գեներալ-մայոր [[Արծրուն Մարգարյան|Արծրուն Մարգարյանի]] սպանությունը (ըստ պաշտոնական վարկածի՝ ինքնասպանությունը), որը տեղի է ունեցել 1999 թվականի փետրվարի 8-ին [[Նոր Հաճն|Նոր Հաճնի]] մերձակայքում։ == Մահափորձ == 1998 հունվարի 21-ին անհայտ անձինք կրակել էին Մարգարյանի ոտքերին, սակայն դեպքին հանրության արձագանքը այնքան էլ լուրջ չէր և շատերն այն համարում էին մահափորձի իմիտացիա և ինքնավնասում<ref>{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/591f9333e3d84d0d37fc29ab|title=Սպանությունից 18 տարի անց|last=Սիմոնյան|first=Սյուզան|date=2017-02-11|website=ՀՐԱՊԱՐԱԿ|language=hy-AM|accessdate=2022-07-31}}</ref>։ == Սպանություն == 1999 թվականի փետրվարի 9-ին կեսօրին հայտնի դարձավ, որ Նոր Հաճնի ճանապարհի խաչմերուկին հարող ամայի տարածքում գտնվել է Արծրուն Մարգարյանի դին՝ հրազենային վիրավորվամբ։ Արծրուն Մարգարյանը փետրվարի 8-ի երեկոյան երկու թիկնապահների հետ գնացել էր Նոր Հաճն, թիկնապահներից մեկի «ժիգուլի» մակնիշի պետական համարանիշով մեքենայով։ Նա հորաքրոջ տանը մասնակցել է խնջույքի, վերադարձի ճանապարհին մեքենան կայանել են բնական կարիքները հոգալու նպատակով, որտեղ էլ տեղի է ունեցել սպանությունը։ Նրա վրա հայտնաբերվել է 2 կրակոց, մեկը՝ կրծքավանդակի հատվածում, մյուսը՝ գլխի։ Մարգարյանի դին հայտնաբերվել է մոտ 12 ժամ անց, փետրվարի 9-ի կեսօրին։ == Քրեական գործ == Հայաստանի գլխավոր դատախազությունը նույն օրը քրեական գործ է հարուցել սպանության վերաբերյալ։ Սպանության կասկածանքով կալանավորվել են Մարգարյանի թիկնապահներ Արսեն և Արմեն Խաչատրյանները։ 5 ամիս բանտում պահելուց հետո նրանց ազատ արձակեցին։ Հետո կալանավորեցին Հրանտ Պապիկյանին, որը ներքին զորքերի բժշկական ծառայության պետն էր։ Նա իրավապահներին հայտնել էր, որ Արծրուն Մարգարյանը հրահանգել էր կրակել իր վրա։ Դատախազությունը շրջանառեց ինքնասպանության վարկածը, որը հաստատեց նաև Հրանտ Պապիկյանը, ինչից հետո վերջինս ազատ արձակվեց։ == Արձագանք == [[Վազգեն Սարգսյան|Վազգեն Սարգսյանը]] և պաշտպանության նախարարության հրամանատարները դատախազության կողմից ինքնասպանության վարկածի շրջանառելու հաջորդ օրը հավաքվեցին պաշտպանության նախարարության Աշտարակի խճուղու վրա գտնվող հին շենքում՝ փաստացի վերջնագիր ներկայացնելով իրավապահներին։ Ինքնասպանության վարկածն անընդունելի էր նաև հանրության համար, քանզի, ըստ նրանց, երկու մահացու կրակոցներով խոցված մարդը չի կարող ինքնասպան համարվել։ Քննարկվում էր քաղաքական շարժառիթներով սպանության վարկածը։ Արծրուն Մարգարյանը և նրա սպանությունից երկու ամիս առաջ իր տան մուտքի մոտ սպանված ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար Վահրամ Խոռխոռունին Վազգեն Սարգսյանի մտերիմ ընկերները և զինակիցներ էին։ Վազգեն Սարգսյանի մտերիմները սեփական հետաքննություն են անցկացրել և համոզված են, որ իշխանություններն ամեն ինչ արել են, որ գործը չբացահայտվի։ Այդ ժամանակ դաշնակցական թերթերը փորձեցին Արծրուն Մարգարյանի սպանությունն օգտագործել [[Վանո Սիրադեղյան|Վանո Սիրադեղյանի]] դեմ, որը հակասաություններ ուներ Վազգեն Սարգսյանի հետ։ Արծրուն Մարգարյանի գործով հարցաքննվել էին Արմեն Տեր-Սահակյանը, որը հայտնի էր որպես Վանո Սիրադեղյանի ստեղծած «բանդայի պարագլուխ»<ref>{{Cite web|url=https://www.pastinfo.am/hy/news/2021/10/02/555559/1279710|title=Ցմահ դատապարտյալներից երեքը հացադուլ են հայտարարել, նրանց թվում է՝ զինված բանդայի պարագլուխ Արմեն Տեր-Սահակյանը|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.pastinfo.am|accessdate=2022-08-11}}</ref> և ներքին զորքերի նախկին հրամանատար Վահան Հարությունյանը։ Հարությունյանը 2000 թվականի հունվարի 20-ի ցուցմունքում հայտնել է. {{Քաղվածք|Վազգենը Վանոյին դեմ է արել փակուղու, և նա՝ Վանոն, ասել էր, որ Բուդոյի (Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիկնազորի պետ Ռոմեն Ղազարյան) ավտոմեքենայից տեղյակ է (գնդակոծություն և սպանության փորձ), իբր Արմեն Տեր-Սահակյանի տղերքն են ինքնագլուխ գործել, իսկ մնացած դեպքերից տեղյակ չէ։|Վահան Հարությունյան, 2000թ, հունվարի 20}} Վահան Հարությունյանը նաև հայտնել է, որ Արծրուն Մարգարյանի ոտքերին կրակելուց հետո Արմեն Տեր-Սահակյանի թիմակիցները մշտապես իրեն հրավիրել են խնջույքի, իսկ ինքը միշտ հրաժարվել է գնալ՝ տարբեր պատճառաբանություններով։ Մի դեպքում նա հայտնել է, որ Վազգեն Սարգսյանի հետ հանդիպման է գնում, իսկ նրան հրավիրողը վրդոհվել և ասել է, որ հին տղերքով հավաքվել են և շուտով Վազգենի հարցերն էլ կլուծեն։ Վահան Հարությունյանը կապ է հաստատել հիվանդանոցում գտնվող Արծրուն Մարգարյանի հետ և այդ մասին հայտնել նրան։ Վերջինս ասել է. «Ոչ մի տեղ չգնաս, քեզ սպանելու են։ Մյուս օրերից մեկում ինձ ընդունեց Վազգեն Սարգսյանը։ Նա նույնպես արդեն տեղյակ էր և ասաց. «Նրանք երևի քեզ էին քաշում իրենց մոտ, որ սպանեին, որովհետև Վանոյի փրկությունը նաև դրանում է»»<ref>[https://armlur.am/652110/ «Ինքնասպանություն» երկու կրակոցով՝ գլխի և սրտի շրջաններում. հայրենի իրավապահների զավեշտը]</ref>։ Սյունիքի նախկին փոխմարզպետ և Մեղրու ՆԳ շրջանային վարչության նախկին պետ Դավիթ Մաթևոսյանը, որն առաջինն էր տեղյակ պահել ՆԳ նախարարությանը Մարգարյանի անհետացման մասին և ներկա էր եղել դեպքի վայրի զննությանը, հայտնել է, թե ինչպես է զննություն կատարող անձն առանց ձեռնոցների, մահացած Մարգարյանի ձեռքից վերցրեց ատրճանակը։ {{Քաղվածք|«Երկու կրակոցի հետք կար մարմնին։ Մի վերքից երևում էր, որ փամփուշտն առջևից էր մտել, կրծքավանդակից ու երիկամից դուրս էր եկել, երկրորդը ծոծրակից էր մտել և դուրս էր եկել աչքից։ Երկու կրակոցներն էլ մահացու էին»։|Դավիթ Մաթևոսյան}} == Կենսագրություն == {{Հիմնական|Արծրուն Մարգարյան}} Արծրուն Մարգարյանը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել արցախյան առաջին պատերազմին։ Մասնակցել է Բերձորի և Քարվաճառի ազատագրման և Մեղրիի շրջանի պաշտպանության գործողություններին։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.azatutyun.am/a/31966780.html Վահրամ Խորխոռունու և Արծրուն Մարգարյանի սպանությունները | Նորագույն պատմություն] 9itw78tpbawo5zpw3varmotozu2k7jt 8487069 8487067 2022-08-11T08:52:04Z Ավետիսյան91 27159 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki '''Արծրուն Մարգարյանի սպանություն''', ՀՀ ներքին գործերի և ազգային անվտանգության փոխնախարար, ներքին զորքերի հրամանատար, գեներալ-մայոր [[Արծրուն Մարգարյան|Արծրուն Մարգարյանի]] սպանությունը (ըստ պաշտոնական վարկածի՝ ինքնասպանությունը), որը տեղի է ունեցել 1999 թվականի փետրվարի 8-ին [[Նոր Հաճն|Նոր Հաճնի]] մերձակայքում։ == Մահափորձ == 1998 հունվարի 21-ին անհայտ անձինք կրակել էին Մարգարյանի ոտքերին, սակայն դեպքին հանրության արձագանքը այնքան էլ լուրջ չէր և շատերն այն համարում էին մահափորձի իմիտացիա և ինքնավնասում<ref>{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/591f9333e3d84d0d37fc29ab|title=Սպանությունից 18 տարի անց|last=Սիմոնյան|first=Սյուզան|date=2017-02-11|website=ՀՐԱՊԱՐԱԿ|language=hy-AM|accessdate=2022-07-31}}</ref>։ == Սպանություն == 1999 թվականի փետրվարի 9-ին կեսօրին հայտնի դարձավ, որ Նոր Հաճնի ճանապարհի խաչմերուկին հարող ամայի տարածքում գտնվել է Արծրուն Մարգարյանի դին՝ հրազենային վիրավորվամբ։ Արծրուն Մարգարյանը փետրվարի 8-ի երեկոյան երկու թիկնապահների հետ գնացել էր Նոր Հաճն, թիկնապահներից մեկի «ժիգուլի» մակնիշի պետական համարանիշով մեքենայով։ Նա հորաքրոջ տանը մասնակցել է խնջույքի, վերադարձի ճանապարհին մեքենան կայանել են բնական կարիքները հոգալու նպատակով, որտեղ էլ տեղի է ունեցել սպանությունը։ Նրա վրա հայտնաբերվել է 2 կրակոց, մեկը՝ կրծքավանդակի հատվածում, մյուսը՝ գլխի։ Մարգարյանի դին հայտնաբերվել է մոտ 12 ժամ անց, փետրվարի 9-ի կեսօրին։ == Քրեական գործ == Հայաստանի գլխավոր դատախազությունը նույն օրը քրեական գործ է հարուցել սպանության վերաբերյալ։ Սպանության կասկածանքով կալանավորվել են Մարգարյանի թիկնապահներ Արսեն և Արմեն Խաչատրյանները։ 5 ամիս բանտում պահելուց հետո նրանց ազատ արձակեցին։ Հետո կալանավորեցին Հրանտ Պապիկյանին, որը ներքին զորքերի բժշկական ծառայության պետն էր։ Նա իրավապահներին հայտնել էր, որ Արծրուն Մարգարյանը հրահանգել էր կրակել իր վրա։ Դատախազությունը շրջանառեց ինքնասպանության վարկածը, որը հաստատեց նաև Հրանտ Պապիկյանը, ինչից հետո վերջինս ազատ արձակվեց։ == Արձագանք == [[Վազգեն Սարգսյան|Վազգեն Սարգսյանը]] և պաշտպանության նախարարության հրամանատարները դատախազության կողմից ինքնասպանության վարկածի շրջանառելու հաջորդ օրը հավաքվեցին պաշտպանության նախարարության Աշտարակի խճուղու վրա գտնվող հին շենքում՝ փաստացի վերջնագիր ներկայացնելով իրավապահներին։ Ինքնասպանության վարկածն անընդունելի էր նաև հանրության համար, քանզի, ըստ նրանց, երկու մահացու կրակոցներով խոցված մարդը չի կարող ինքնասպան համարվել։ Քննարկվում էր քաղաքական շարժառիթներով սպանության վարկածը։ Արծրուն Մարգարյանը և նրա սպանությունից երկու ամիս առաջ իր տան մուտքի մոտ սպանված ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար Վահրամ Խոռխոռունին Վազգեն Սարգսյանի մտերիմ ընկերները և զինակիցներ էին։ Վազգեն Սարգսյանի մտերիմները սեփական հետաքննություն են անցկացրել և համոզված են, որ իշխանություններն ամեն ինչ արել են, որ գործը չբացահայտվի։ Այդ ժամանակ դաշնակցական թերթերը փորձեցին Արծրուն Մարգարյանի սպանությունն օգտագործել [[Վանո Սիրադեղյան|Վանո Սիրադեղյանի]] դեմ, որը հակասաություններ ուներ Վազգեն Սարգսյանի հետ։ Արծրուն Մարգարյանի գործով հարցաքննվել էին Արմեն Տեր-Սահակյանը, որը հայտնի էր որպես Վանո Սիրադեղյանի ստեղծած «բանդայի պարագլուխ»<ref>{{Cite web|url=https://www.pastinfo.am/hy/news/2021/10/02/555559/1279710|title=Ցմահ դատապարտյալներից երեքը հացադուլ են հայտարարել, նրանց թվում է՝ զինված բանդայի պարագլուխ Արմեն Տեր-Սահակյանը|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.pastinfo.am|accessdate=2022-08-11}}</ref> և ներքին զորքերի նախկին հրամանատար Վահան Հարությունյանը։ Հարությունյանը 2000 թվականի հունվարի 20-ի ցուցմունքում հայտնել է. {{Քաղվածք|Վազգենը Վանոյին դեմ է արել փակուղու, և նա՝ Վանոն, ասել էր, որ Բուդոյի (Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիկնազորի պետ Ռոմեն Ղազարյան) ավտոմեքենայից տեղյակ է (գնդակոծություն և սպանության փորձ), իբր Արմեն Տեր-Սահակյանի տղերքն են ինքնագլուխ գործել, իսկ մնացած դեպքերից տեղյակ չէ։|Վահան Հարությունյան, 2000թ, հունվարի 20}} Վահան Հարությունյանը նաև հայտնել է, որ Արծրուն Մարգարյանի ոտքերին կրակելուց հետո Արմեն Տեր-Սահակյանի թիմակիցները մշտապես իրեն հրավիրել են խնջույքի, իսկ ինքը միշտ հրաժարվել է գնալ՝ տարբեր պատճառաբանություններով։ Մի դեպքում նա հայտնել է, որ Վազգեն Սարգսյանի հետ հանդիպման է գնում, իսկ նրան հրավիրողը վրդոհվել և ասել է, որ հին տղերքով հավաքվել են և շուտով Վազգենի հարցերն էլ կլուծեն։ Վահան Հարությունյանը կապ է հաստատել հիվանդանոցում գտնվող Արծրուն Մարգարյանի հետ և այդ մասին հայտնել նրան։ Վերջինս ասել է. «Ոչ մի տեղ չգնաս, քեզ սպանելու են։ Մյուս օրերից մեկում ինձ ընդունեց Վազգեն Սարգսյանը։ Նա նույնպես արդեն տեղյակ էր և ասաց. «Նրանք երևի քեզ էին քաշում իրենց մոտ, որ սպանեին, որովհետև Վանոյի փրկությունը նաև դրանում է»»<ref>[https://armlur.am/652110/ «Ինքնասպանություն» երկու կրակոցով՝ գլխի և սրտի շրջաններում. հայրենի իրավապահների զավեշտը]</ref>։ Սյունիքի նախկին փոխմարզպետ և Մեղրու ՆԳ շրջանային վարչության նախկին պետ Դավիթ Մաթևոսյանը, որն առաջինն էր տեղյակ պահել ՆԳ նախարարությանը Մարգարյանի անհետացման մասին և ներկա էր եղել դեպքի վայրի զննությանը, հայտնել է, թե ինչպես է զննություն կատարող անձն առանց ձեռնոցների, մահացած Մարգարյանի ձեռքից վերցրեց ատրճանակը։ {{Քաղվածք|«Երկու կրակոցի հետք կար մարմնին։ Մի վերքից երևում էր, որ փամփուշտն առջևից էր մտել, կրծքավանդակից ու երիկամից դուրս էր եկել, երկրորդը ծոծրակից էր մտել և դուրս էր եկել աչքից։ Երկու կրակոցներն էլ մահացու էին»։|Դավիթ Մաթևոսյան}} == Կենսագրություն == {{Հիմնական|Արծրուն Մարգարյան}} Արծրուն Մարգարյանը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել արցախյան առաջին պատերազմին։ Մասնակցել է Բերձորի և Քարվաճառի ազատագրման և Մեղրիի շրջանի պաշտպանության գործողություններին։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.azatutyun.am/a/31966780.html Վահրամ Խորխոռունու և Արծրուն Մարգարյանի սպանությունները | Նորագույն պատմություն] [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] lgo36n537bhtvh4t0ienpb93yppkitz 8487077 8487069 2022-08-11T09:05:57Z Ավետիսյան91 27159 ավելացվեց [[Կատեգորիա:1999 Հայաստանում]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki '''Արծրուն Մարգարյանի սպանություն''', ՀՀ ներքին գործերի և ազգային անվտանգության փոխնախարար, ներքին զորքերի հրամանատար, գեներալ-մայոր [[Արծրուն Մարգարյան|Արծրուն Մարգարյանի]] սպանությունը (ըստ պաշտոնական վարկածի՝ ինքնասպանությունը), որը տեղի է ունեցել 1999 թվականի փետրվարի 8-ին [[Նոր Հաճն|Նոր Հաճնի]] մերձակայքում։ == Մահափորձ == 1998 հունվարի 21-ին անհայտ անձինք կրակել էին Մարգարյանի ոտքերին, սակայն դեպքին հանրության արձագանքը այնքան էլ լուրջ չէր և շատերն այն համարում էին մահափորձի իմիտացիա և ինքնավնասում<ref>{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/591f9333e3d84d0d37fc29ab|title=Սպանությունից 18 տարի անց|last=Սիմոնյան|first=Սյուզան|date=2017-02-11|website=ՀՐԱՊԱՐԱԿ|language=hy-AM|accessdate=2022-07-31}}</ref>։ == Սպանություն == 1999 թվականի փետրվարի 9-ին կեսօրին հայտնի դարձավ, որ Նոր Հաճնի ճանապարհի խաչմերուկին հարող ամայի տարածքում գտնվել է Արծրուն Մարգարյանի դին՝ հրազենային վիրավորվամբ։ Արծրուն Մարգարյանը փետրվարի 8-ի երեկոյան երկու թիկնապահների հետ գնացել էր Նոր Հաճն, թիկնապահներից մեկի «ժիգուլի» մակնիշի պետական համարանիշով մեքենայով։ Նա հորաքրոջ տանը մասնակցել է խնջույքի, վերադարձի ճանապարհին մեքենան կայանել են բնական կարիքները հոգալու նպատակով, որտեղ էլ տեղի է ունեցել սպանությունը։ Նրա վրա հայտնաբերվել է 2 կրակոց, մեկը՝ կրծքավանդակի հատվածում, մյուսը՝ գլխի։ Մարգարյանի դին հայտնաբերվել է մոտ 12 ժամ անց, փետրվարի 9-ի կեսօրին։ == Քրեական գործ == Հայաստանի գլխավոր դատախազությունը նույն օրը քրեական գործ է հարուցել սպանության վերաբերյալ։ Սպանության կասկածանքով կալանավորվել են Մարգարյանի թիկնապահներ Արսեն և Արմեն Խաչատրյանները։ 5 ամիս բանտում պահելուց հետո նրանց ազատ արձակեցին։ Հետո կալանավորեցին Հրանտ Պապիկյանին, որը ներքին զորքերի բժշկական ծառայության պետն էր։ Նա իրավապահներին հայտնել էր, որ Արծրուն Մարգարյանը հրահանգել էր կրակել իր վրա։ Դատախազությունը շրջանառեց ինքնասպանության վարկածը, որը հաստատեց նաև Հրանտ Պապիկյանը, ինչից հետո վերջինս ազատ արձակվեց։ == Արձագանք == [[Վազգեն Սարգսյան|Վազգեն Սարգսյանը]] և պաշտպանության նախարարության հրամանատարները դատախազության կողմից ինքնասպանության վարկածի շրջանառելու հաջորդ օրը հավաքվեցին պաշտպանության նախարարության Աշտարակի խճուղու վրա գտնվող հին շենքում՝ փաստացի վերջնագիր ներկայացնելով իրավապահներին։ Ինքնասպանության վարկածն անընդունելի էր նաև հանրության համար, քանզի, ըստ նրանց, երկու մահացու կրակոցներով խոցված մարդը չի կարող ինքնասպան համարվել։ Քննարկվում էր քաղաքական շարժառիթներով սպանության վարկածը։ Արծրուն Մարգարյանը և նրա սպանությունից երկու ամիս առաջ իր տան մուտքի մոտ սպանված ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար Վահրամ Խոռխոռունին Վազգեն Սարգսյանի մտերիմ ընկերները և զինակիցներ էին։ Վազգեն Սարգսյանի մտերիմները սեփական հետաքննություն են անցկացրել և համոզված են, որ իշխանություններն ամեն ինչ արել են, որ գործը չբացահայտվի։ Այդ ժամանակ դաշնակցական թերթերը փորձեցին Արծրուն Մարգարյանի սպանությունն օգտագործել [[Վանո Սիրադեղյան|Վանո Սիրադեղյանի]] դեմ, որը հակասաություններ ուներ Վազգեն Սարգսյանի հետ։ Արծրուն Մարգարյանի գործով հարցաքննվել էին Արմեն Տեր-Սահակյանը, որը հայտնի էր որպես Վանո Սիրադեղյանի ստեղծած «բանդայի պարագլուխ»<ref>{{Cite web|url=https://www.pastinfo.am/hy/news/2021/10/02/555559/1279710|title=Ցմահ դատապարտյալներից երեքը հացադուլ են հայտարարել, նրանց թվում է՝ զինված բանդայի պարագլուխ Արմեն Տեր-Սահակյանը|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.pastinfo.am|accessdate=2022-08-11}}</ref> և ներքին զորքերի նախկին հրամանատար Վահան Հարությունյանը։ Հարությունյանը 2000 թվականի հունվարի 20-ի ցուցմունքում հայտնել է. {{Քաղվածք|Վազգենը Վանոյին դեմ է արել փակուղու, և նա՝ Վանոն, ասել էր, որ Բուդոյի (Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիկնազորի պետ Ռոմեն Ղազարյան) ավտոմեքենայից տեղյակ է (գնդակոծություն և սպանության փորձ), իբր Արմեն Տեր-Սահակյանի տղերքն են ինքնագլուխ գործել, իսկ մնացած դեպքերից տեղյակ չէ։|Վահան Հարությունյան, 2000թ, հունվարի 20}} Վահան Հարությունյանը նաև հայտնել է, որ Արծրուն Մարգարյանի ոտքերին կրակելուց հետո Արմեն Տեր-Սահակյանի թիմակիցները մշտապես իրեն հրավիրել են խնջույքի, իսկ ինքը միշտ հրաժարվել է գնալ՝ տարբեր պատճառաբանություններով։ Մի դեպքում նա հայտնել է, որ Վազգեն Սարգսյանի հետ հանդիպման է գնում, իսկ նրան հրավիրողը վրդոհվել և ասել է, որ հին տղերքով հավաքվել են և շուտով Վազգենի հարցերն էլ կլուծեն։ Վահան Հարությունյանը կապ է հաստատել հիվանդանոցում գտնվող Արծրուն Մարգարյանի հետ և այդ մասին հայտնել նրան։ Վերջինս ասել է. «Ոչ մի տեղ չգնաս, քեզ սպանելու են։ Մյուս օրերից մեկում ինձ ընդունեց Վազգեն Սարգսյանը։ Նա նույնպես արդեն տեղյակ էր և ասաց. «Նրանք երևի քեզ էին քաշում իրենց մոտ, որ սպանեին, որովհետև Վանոյի փրկությունը նաև դրանում է»»<ref>[https://armlur.am/652110/ «Ինքնասպանություն» երկու կրակոցով՝ գլխի և սրտի շրջաններում. հայրենի իրավապահների զավեշտը]</ref>։ Սյունիքի նախկին փոխմարզպետ և Մեղրու ՆԳ շրջանային վարչության նախկին պետ Դավիթ Մաթևոսյանը, որն առաջինն էր տեղյակ պահել ՆԳ նախարարությանը Մարգարյանի անհետացման մասին և ներկա էր եղել դեպքի վայրի զննությանը, հայտնել է, թե ինչպես է զննություն կատարող անձն առանց ձեռնոցների, մահացած Մարգարյանի ձեռքից վերցրեց ատրճանակը։ {{Քաղվածք|«Երկու կրակոցի հետք կար մարմնին։ Մի վերքից երևում էր, որ փամփուշտն առջևից էր մտել, կրծքավանդակից ու երիկամից դուրս էր եկել, երկրորդը ծոծրակից էր մտել և դուրս էր եկել աչքից։ Երկու կրակոցներն էլ մահացու էին»։|Դավիթ Մաթևոսյան}} == Կենսագրություն == {{Հիմնական|Արծրուն Մարգարյան}} Արծրուն Մարգարյանը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել արցախյան առաջին պատերազմին։ Մասնակցել է Բերձորի և Քարվաճառի ազատագրման և Մեղրիի շրջանի պաշտպանության գործողություններին։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [https://www.azatutyun.am/a/31966780.html Վահրամ Խորխոռունու և Արծրուն Մարգարյանի սպանությունները | Նորագույն պատմություն] [[Կատեգորիա:Սպանություններ Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:1999 Հայաստանում]] gt0sjpv24ya9cuamzvyenxeyulh7zww 14 1099114 8487070 2022-08-11T08:53:34Z Ավետիսյան91 27159 Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Սպանություններ ըստ երկրի]] [[Կատեգորիա:Հանցագործությունն Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Մահը Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Բռնություններ Հայաստանում]]»: wikitext text/x-wiki [[Կատեգորիա:Սպանություններ ըստ երկրի]] [[Կատեգորիա:Հանցագործությունն Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Մահը Հայաստանում]] [[Կատեգորիա:Բռնություններ Հայաստանում]] igb4wktcaam8p5x4kj8006xq8s8inh1 3 1099115 8487085 2022-08-11T09:46:32Z 23artashes 2675 Նոր էջ «{{subst:Ծանուցում/Անաղբյուր|Օդի_աղտոտվածություն}}»: wikitext text/x-wiki ==Անաղբյուր հոդված. «[[Օդի_աղտոտվածություն]]»== [[Պատկեր:Emblem-important-red.svg|70px|left]]{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Հարգելի,&nbsp;անանուն խմբագիր | Հարգելի&nbsp;{{BASEPAGENAME}}}}, Ձեր ստեղծած «[[Օդի_աղտոտվածություն]]» հոդվածում նշված չեն դրանում ներկայացված տեղեկությունները հաստատող վստահելի աղբյուրները։ Եթե հոդվածում մեկ շաբաթվա ընթացքում հոդվածում առկա տեղեկությունները հաստատող [[:Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|վստահելի, հեղինակավոր և երկրորդական]] նվազագույնը մեկ աղբյուր [[:Վիքիպեդիա:Ծանոթագրություններ|չավելացվի]], ապա հոդվածը պետք է հեռացվի համաձայն Վիքիպեդիայի կանոնների։ Դիմե՛ք ինձ, եթե ունեք հարցեր կամ եթե [[Կաղապար:Օգնեք ինձ|օգնության]] կարիք կզգաք: --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 09:46, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC) qe3hw4soo0g7nb6c077gghtjiqsxcpu 0 1099116 8487092 2022-08-11T10:19:24Z GeoO 14988 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր}} '''Նորաշեն''' (հայտնի է նաև «16-րդ թաղամաս» կամ «16 կվարտալ» անուններով), թաղամաս [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)|Աջափնյակ վարչական շրջանում]]<ref>{{Cite book|url=https://armstat.am/file/doc/99471773.pdf|title=Երևան քաղաքի պատմաաշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական բնութագիր...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր}} '''Նորաշեն''' (հայտնի է նաև «16-րդ թաղամաս» կամ «16 կվարտալ» անուններով), թաղամաս [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)|Աջափնյակ վարչական շրջանում]]<ref>{{Cite book|url=https://armstat.am/file/doc/99471773.pdf|title=Երևան քաղաքի պատմաաշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական բնութագիրը|publisher=armstat.am|publication-date=2011 թվական}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/Annexes/3/erit-2_010.pdf|title=Երևանի զարգացման 2010-2013թթ. ծրագիր|website=arlis.am}}</ref>։ Թաղամասի կառուցումը սկսվել է 1980-ականների կեսերից։ == Նկարագրություն == === Փողոցներ === Նորաշեն թաղամասը ներառում է հետևյալ փողոցները. * [[Գևորգ Չաուշի փողոց (Երևան)|Գևորգ Չաուշի փողոց]] * [[Մելքումովի փողոց (Երևան)|Մելքումովի փողոց]] * [[Բեկնազարյան փողոց (Երևան)|Բեկնազարյան փողոց]] * [[Մազմանյան փողոց (Երևան)|Մազմանյան փողոց]] * Նորաշեն թաղամաս * 16-րդ թաղամաս === Նշանակալի կառույցներ === * [[Երևանի թիվ 185 հիմնական դպրոց]] * [[Երևանի թիվ 50 մանկապարտեզ]] == Ծանոթագրություններ == <references /> 4ejoqiknqs4dcs6v77kcvrkx4dnw2l3 8487093 8487092 2022-08-11T10:20:31Z GeoO 14988 /* Ծանոթագրություններ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր}} '''Նորաշեն''' (հայտնի է նաև «16-րդ թաղամաս» կամ «16 կվարտալ» անուններով), թաղամաս [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)|Աջափնյակ վարչական շրջանում]]<ref>{{Cite book|url=https://armstat.am/file/doc/99471773.pdf|title=Երևան քաղաքի պատմաաշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական բնութագիրը|publisher=armstat.am|publication-date=2011 թվական}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/Annexes/3/erit-2_010.pdf|title=Երևանի զարգացման 2010-2013թթ. ծրագիր|website=arlis.am}}</ref>։ Թաղամասի կառուցումը սկսվել է 1980-ականների կեսերից։ == Նկարագրություն == === Փողոցներ === Նորաշեն թաղամասը ներառում է հետևյալ փողոցները. * [[Գևորգ Չաուշի փողոց (Երևան)|Գևորգ Չաուշի փողոց]] * [[Մելքումովի փողոց (Երևան)|Մելքումովի փողոց]] * [[Բեկնազարյան փողոց (Երևան)|Բեկնազարյան փողոց]] * [[Մազմանյան փողոց (Երևան)|Մազմանյան փողոց]] * Նորաշեն թաղամաս * 16-րդ թաղամաս === Նշանակալի կառույցներ === * [[Երևանի թիվ 185 հիմնական դպրոց]] * [[Երևանի թիվ 50 մանկապարտեզ]] == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Երևանի վարչական բաժանում}} dhcm1vcfogd18ajy7f1j81aan3lhs3f 8487095 8487093 2022-08-11T10:20:48Z GeoO 14988 ավելացվեց [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջանի թաղամասեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր}} '''Նորաշեն''' (հայտնի է նաև «16-րդ թաղամաս» կամ «16 կվարտալ» անուններով), թաղամաս [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)|Աջափնյակ վարչական շրջանում]]<ref>{{Cite book|url=https://armstat.am/file/doc/99471773.pdf|title=Երևան քաղաքի պատմաաշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական բնութագիրը|publisher=armstat.am|publication-date=2011 թվական}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/Annexes/3/erit-2_010.pdf|title=Երևանի զարգացման 2010-2013թթ. ծրագիր|website=arlis.am}}</ref>։ Թաղամասի կառուցումը սկսվել է 1980-ականների կեսերից։ == Նկարագրություն == === Փողոցներ === Նորաշեն թաղամասը ներառում է հետևյալ փողոցները. * [[Գևորգ Չաուշի փողոց (Երևան)|Գևորգ Չաուշի փողոց]] * [[Մելքումովի փողոց (Երևան)|Մելքումովի փողոց]] * [[Բեկնազարյան փողոց (Երևան)|Բեկնազարյան փողոց]] * [[Մազմանյան փողոց (Երևան)|Մազմանյան փողոց]] * Նորաշեն թաղամաս * 16-րդ թաղամաս === Նշանակալի կառույցներ === * [[Երևանի թիվ 185 հիմնական դպրոց]] * [[Երևանի թիվ 50 մանկապարտեզ]] == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջանի թաղամասեր]] lsco0dwwxa78v377ly3rw31uqiipfwu 8487096 8487095 2022-08-11T10:23:20Z GeoO 14988 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր|մասն է=[[Աջափնյակ վարչական շրջան]]|կարգավիճակ=Երևանի թաղամաս|մտնում է={{Դրոշավորում|Երևան}}|ազգային կազմ=[[հայեր]]|լեզու=[[հայերեն]]}} '''Նորաշեն''' (հայտնի է նաև «16-րդ թաղամաս» կամ «16 կվարտալ» անուններով), թաղամաս [[Աջափնյակ (վարչական շրջան)|Աջափնյակ վարչական շրջանում]]<ref>{{Cite book|url=https://armstat.am/file/doc/99471773.pdf|title=Երևան քաղաքի պատմաաշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական բնութագիրը|publisher=armstat.am|publication-date=2011 թվական}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/Annexes/3/erit-2_010.pdf|title=Երևանի զարգացման 2010-2013թթ. ծրագիր|website=arlis.am}}</ref>։ Թաղամասի կառուցումը սկսվել է 1980-ականների կեսերից։ == Նկարագրություն == === Փողոցներ === Նորաշեն թաղամասը ներառում է հետևյալ փողոցները. * [[Գևորգ Չաուշի փողոց (Երևան)|Գևորգ Չաուշի փողոց]] * [[Մելքումովի փողոց (Երևան)|Մելքումովի փողոց]] * [[Բեկնազարյան փողոց (Երևան)|Բեկնազարյան փողոց]] * [[Մազմանյան փողոց (Երևան)|Մազմանյան փողոց]] * Նորաշեն թաղամաս * 16-րդ թաղամաս === Նշանակալի կառույցներ === * [[Երևանի թիվ 185 հիմնական դպրոց]] * [[Երևանի թիվ 50 մանկապարտեզ]] == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} {{Երևանի վարչական բաժանում}} [[Կատեգորիա:Աջափնյակ վարչական շրջանի թաղամասեր]] h4kxqqtu2t4kc7zhhcrv5hach97hp0c 0 1099117 8487097 2022-08-11T10:24:32Z GeoO 14988 Վերահղվում է դեպի [[Նորաշեն (Երևանի թաղամաս)]] wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Նորաշեն (Երևանի թաղամաս)]] bscnflck0wwy2spkmlw1dref4d7r2xn 0 1099118 8487098 2022-08-11T10:24:51Z GeoO 14988 Վերահղվում է դեպի [[Նորաշեն (Երևանի թաղամաս)]] wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Նորաշեն (Երևանի թաղամաս)]] bscnflck0wwy2spkmlw1dref4d7r2xn 0 1099119 8487103 2022-08-11T10:40:08Z Vetrenyveter 115952 Նոր էջ «'''Weki Meki''' ({{lang-ko|위키미키}}, կրճատ՝ '''WEME''' կամ '''WKMK''') հարավկորեական [[գըրլ բենդ]], որը ձևավորվել է 2017 թվականին «Fantagio Entertainment» ընկերության կողմից։ Խումբը բաղկացած է ութ անդամներից՝ Սույոն, Էլլի, Յուջոն, Դոյոն, Սեյ, Լուա, Ռինա և Լյուսի։ Խմբի դեբյուտը կայացել է 2017 թվականի օգ...»: wikitext text/x-wiki '''Weki Meki''' ({{lang-ko|위키미키}}, կրճատ՝ '''WEME''' կամ '''WKMK''') հարավկորեական [[գըրլ բենդ]], որը ձևավորվել է 2017 թվականին «Fantagio Entertainment» ընկերության կողմից։ Խումբը բաղկացած է ութ անդամներից՝ Սույոն, Էլլի, Յուջոն, Դոյոն, Սեյ, Լուա, Ռինա և Լյուսի։ Խմբի դեբյուտը կայացել է 2017 թվականի օգոստոսի 8-ին «''Weme»'' մինի ալբոմով: == Կարիերա == === Նախադեբյուտ === Անդամները իրենց կարիերան սկսել են որպես թրեյնիներ «Fantagio i-Teen»-ի հովանավորության տակ, որը տաղանդավոր նորեկների զարգացման ծրագիր էր «Fantagio Entertainment»-ի ներքո, և հայտնի էին «'''i-Teen Girls'''» անունով: 2015 թվականին «i-Teen Girls»-ի անդամներ Կիմ Դոյոնը, Չոյի Յուջոնը, Լուան, Լյուսին և Էլլին (ինչպես նաև նախկին թրեյնիներ Չու Յեջինն ու Լի Սումինը) բազմաթիվ կամեոներ ունեցան լեյբլ ընկերների՝ «<nowiki/>[[Astro (խումբ)|Astro]]<nowiki/>» խմբի նախընտրական առցանց վեբ դրամայում: Էլլին, Չոյի Յուջենը, Կիմ Դոյոնը և Սեյը (Լի Սեոջոջոնը, «LOUDers Entertainment»-ի ներքո) մրցում էին «Mnet»-ի «Produce 101» ընտրական հեռուստատեսային ծրագրում, որը հեռարձակվում էր 2016 թվականի հունվարի 22-ից ապրիլին 1-ը: Չոյի Յուջոնը և Կիմ Դոյոնը դասվել են մրցույթի 11 վերջնական լավագույն մասնակիցների շարքին և առաջին անգամ հանդես են եկել «I.O.I» աղջիկների խմբում<ref>{{cite web|url=http://www.melon.com/album/detail.htm?albumId=2683309|title=아이오아이 (I.O.I) 1st Mini Album 'Chrysalis'|website=Melon|publisher=LOEN Entertainment|language=ko|access-date=2017-07-10}}</ref>: 2017 թվականի հուլիսի 6-ին «Fantagio»-ն հայտարարեց, որ իրենց աղջիկների նոր խումբը կոչվելու է ''Weki Meki''<ref>{{cite web|url=http://www.moonrok.com/fantagio-announces-official-name-new-girl-group-wekimeki/|title=Fantagio Announces Official Name of New Girl Group, WeKiMeKi|date=2017-07-06}}</ref> === 2017-2018. Դեբյուտ «Weme»-ի, «Lucky և Kiss»-ի, «Kicks»-ի հետ === [[Պատկեր:171202_위키미키_01.png|մինի|218x218փքս|Weki Meki in December 2017]] [[Պատկեր:Weki_Meki_Logo.svg|մինի|The official logo of Weki Meki]] 2017 թվականի օգոստոսի 8-ին Weki Meki-ն թողարկեց իր դեբյուտային երգի՝ «Weme»-ի ամբողջական տարբերակը: «EP»-ն պարունակում է վեց երգ, գլխավոր երգի հետ միասին, որը վերնագրված է «I Don't Like Your Girlfriend» վերնագրով։ Ալբոմում նեռարված է նաև երգի տեքստ, որը գրել է Չոյի Յուջունը<ref>{{Cite news|url=http://entertain.naver.com/read?oid=112&aid=0002937488&gid=999339&cid=1066015|title=김도연X최유정 걸그룹 위키미키, 8월 8일 데뷔 확정(공식)|trans-title=Kim Do-yeon and Choi Yoo-jung girl group Weki Meki debut confirmed for August 8 (official)|date=2017-07-10|website=Naver|access-date=2017-07-10|language=ko}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://m.entertain.naver.com/music/now/read?oid=311&aid=0000760253|title=[단독] 최유정, IOI 이어 위키미키 데뷔 앨범 작사 참여|date=2017-08-02|website=Naver|access-date=2017-08-02|language=ko}}</ref>: Մեկ ամիս անց թողարկվեց նրանց դեբյուտային «EP»-ի սահմանափակ «B տարբերակը»: Նոյեմբերին, ըստ «Gaon Music Chart»-ի, թողարկումից սկսած վաճառվել է ավելի քան 47,000 «EP»-իի օրինակ, և այն համարվում է ամենաշատ ալբոմ վաճառած աղջիկների խումբը 2017 թվականին դեբյուտ ունեցած խմբերից<ref>{{Cite news|url=http://www.xportsnews.com/jenter/?ac=article_view&entry_id=916821|script-title=ko:위키미키, 2017 데뷔 신인 걸그룹 중 앨범 판매량 1위|date=2017-11-23|website=XportNews|access-date=2017-11-24|language=ko}}</ref>: 2018 թվականի փետրվարի 1-ին տեղի ունեցավ «Weki Meki, mohae?» ռեալիթի շոուի պրեմիերան «YouTube»-ով ։ Շոուն ընդհանուր ուներ 60 դրվագ և այն տևեց մինչև 2018 թվականի ապրիլի 1-ը։ Շոուն հետևեց աղջիկներին իրենց 60-օրյա արշավին, մինչև նրանք արդեն դառան հայտնի այդոլներ<ref>{{Citation|title=[WekiMeki 위키미키 모해?] EP1 윜밐 숙소 100% 리얼 공개! (위키미키 리얼리티 비긴즈)(ENG SUB)|url=https://www.youtube.com/watch?v=OE-sPsAR7oA&list=PLHxCtb-5Ashd4HvZovNTEz85XqWTPXEJ1|language=en|access-date=2021-10-23}}</ref>։ 2018 թվականի փետրվարի 21-ին Weki Meki-ն թողարկեց իրենց երկրորդ ընդլայնված ալբոմը, որը կոչվում էր «Lucky»<ref>{{Cite web|url=https://www.soompi.com/2018/02/21/watch-weki-meki-goes-la-la-la-mv-first-comeback-since-debut/|title=Watch: Weki Meki Goes "La La La" In MV For First Comeback Since Debut {{!}} Soompi|website=www.soompi.com|access-date=2018-02-21}}</ref>: Ալբոմը ընդհանուր պարունակում է վեց երգ, ներառյալ «La La La» և «Butterfly» գլխավոր սինգլները, վերջինս 2009 թվականի «Take Off » սպորտային ֆիլմի օրիգինալ սաունդթրեքի ռիմեյքն է, որը խումբը թողարկել է 2018 թվականի ձմեռային [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական խաղերին]] աջակցելու համար<ref name="Butterfly">{{Cite web|url=https://www.soompi.com/2018/01/11/watch-weki-meki-shows-support-2018-pyeongchang-olympics-mv-butterfly/|title=Watch: Weki Meki Shows Support For 2018 PyeongChang Olympics With MV For "Butterfly" {{!}} Soompi|website=www.soompi.com|access-date=2018-02-21}}</ref>։ Weki Meki-ն թողարկեց իրենց առաջին «Kiss, Kicks» ալբոմը 2018 թվականի հոկտեմբերի 11-ին<ref>{{Cite news|url=http://www.osen.co.kr/article/G1110994621|title=[Official] Weki Meki will return on October 11 with 'Kiss, Kicks'... Lovely + Teen Crush Concept|last=OSEN|date=2018-09-22|access-date=2018-09-22|language=ko}}</ref>: Ալբոմը պարունակում է ընդհանուր առմամբ երեք երգ, ներառյալ «Crush» գլխավոր սինգլը՝ ռեփ հատվածներով, որը գրվել է խմբի անդամ Յուջունը<ref>{{Cite news|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8479564/weki-meki-crush-video|title=Weki Meki Get Dangerous in Music Video for 'Crush': Watch|work=Billboard|access-date=2018-10-12}}</ref> === '''2019-այսօր: «''Hide and Seek»'', «''New Rules»'' and «''I Am Me»''''' === Խումբը մայիսի 14-ին թողարկեց իր երկրորդ սինգլ ալբոմը «Lock End LOL»-ը, ներառյալ «Picky Picky» գլխավոր սինգլը<ref>{{cite web|url=https://music.apple.com/us/album/lock-end-lol-single/1463160248|title=LOCK END LOL – Single by Weki Meki|language=en-us|access-date=2019-06-02}}</ref>։ «Week End LOL» անվանումով սինգլ ալբոմի ''վերափաթեթային'' տարբերակը՝ «Tiki-Taka (99%)» առաջատար սինգլով թողարկվեց օգոստոսի 8-ին<ref>{{cite web|url=https://music.apple.com/us/album/week-end-lol-ep/1475888918|title=Week End Lol – EP by Weki Meki|language=en-us|access-date=2019-08-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.fantagio.kr/profiles/%ec%9c%84%ed%82%a4%eb%af%b8%ed%82%a4/|title=위키미키 WEKIMEKI (Fantagio official profile)|language=ko-KR|access-date=2019-08-26}}</ref>։ Փետրվարի 6-ին «Fantagio Music»-ը հաստատեց, որ խումբը կվերադառնա «Dazzle Dazzle» թվային սինգլ ալբոմով 2020 թվականի փետրվարի 20-ին, ինչպես նաև հաստատեց, որ խմբի անդամ Յուջունը 2019 թվականի հոկտեմբերից իր ընդմիջումից հետո կմիանա խմբին<ref>{{Cite web|url=http://star.hankookilbo.com/News/Read/202002061186329358|title=위키미키 측 "2월 컴백 확정, 최유정도 함께 하는 완전체" [공식]|website=한국일보|language=ko|access-date=2020-02-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.xportsnews.com/?ac=article_view&entry_id=1234318|title=위키미키, 2월 20일 전격 컴백…디지털 싱글 '대즐대즐'|date=11 February 2020|website=Xportsnews|language=ko|access-date=2020-02-16}}</ref>։ Մայիսի 29-ին «Fantagio»-ն թողարկեց թիզեր խմբի երրորդ «EP»-ի՝ «Hide and Seek»-ի համար, որը թողարկվեց 2020 թվականի հունիսի 18-ին: Այն բաղկացած է հինգ երգից՝ ներառյալ «Oopsy» վերնագրային երգը և նախկինում թողարկված «Dazzle Dazzle» սինգլը<ref>{{cite news|title=Weki Meki Drops Mood Teaser For "HIDE and SEEK" Comeback|url=https://www.soompi.com/article/1402656wpp/weki-meki-announces-summer-comeback|access-date=7 June 2020|agency=Soompi|publisher=Soompi}}</ref>: Հոկտեմբերի 8-ին Weki Meki-ն թողարկեց իր չորրորդ «EP»-ը՝ «New Rules»-ը, որը ներառում էր հինգ երգ, ներառյալ «Cool» երգը և դրա անգլերեն տարբերակը «100 Facts», որը նրանց առաջին երգն է անգլերեն լեզվով<ref>{{Cite web|url=https://n.news.naver.com/entertain/article/109/0004277345|title=위키미키, 10월 8일 컴백 확정…미니 4집 'NEW RULES' 발매 [공식]|website=entertain.naver.com|language=ko|access-date=2020-09-22}}</ref>։ 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ին Weki Meki-ն թողարկեց իր հինգերորդ «EP»-ն՝ «I Am Me.»-ը, որը ներառում էր վեց երգ, ներառյալ «Siesta» վերնագրային երգը<ref>{{Cite web|url=https://n.news.naver.com/entertain/now/article/076/0003799565|title=[공식] 위키미키, 18일 'I AM ME.' 컴백확정…데뷔 4주년 새로운 전환점|website=n.news.naver.com|language=ko|access-date=2021-11-09}}</ref>։ == Անդամներ == * Սույոն (지수연) լիդեր<ref>{{cite news|url=http://entertain.naver.com/read?oid=109&aid=0003586502|script-title=ko:[단독] 위키미키 리더, 김도연·최유정 아닌 메보 지수연|trans-title=[Exclusive] The leader of Weki Meki is not Kim Do-yeon or Choi Yu-jeong, but the main vocal Ji Su-yeon|work=Naver News|access-date=August 7, 2017|language=ko}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EC%A7%80%EC%88%98%EC%97%B0&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6136945|title=지수연 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * էլլի (엘리)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EC%97%98%EB%A6%AC&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6133448|title=엘리 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Յուջոն (최유정)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EC%B5%9C%EC%9C%A0%EC%A0%95&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=3568751|title=최유정 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Դոյոն (김도연)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EA%B9%80%EB%8F%84%EC%97%B0&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=3568745|title=김도연 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Սեյ (세이)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EC%84%B8%EC%9D%B4&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6136944|title=세이 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Լուա (루아)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EB%A3%A8%EC%95%84&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6133450|title=루아 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Ռինա (리나)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EB%A6%AC%EB%82%98&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6133449|title=리나 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> * Լյուսի (루시)<ref>{{Cite web|url=https://people.search.naver.com/search.naver?where=nexearch&query=%EB%A3%A8%EC%8B%9C&sm=ppl_cts&ie=utf8&key=PeopleService&os=6133453|title=루시 :: 네이버 인물검색|website=people.search.naver.com|access-date=2019-04-25}}</ref> == Սկավառակագրություն == {| class="wikitable" |+Ընդլայնված երգերի ցանկ՝ մանրամասն տվյալներով՝ ըստ չարթերում դիրքերի և վաճառքի ! rowspan="2" |Վերնագիր ! rowspan="2" |Տվյալներ ! colspan="2" |Դիրքը չարթերում ! rowspan="2" |Վաճառք |- !Կոր. !Ճապ. |- !''Weme'' | * Թողարկվել է` Օգոստոսի 8, 2017 թվական * <nowiki>Լեյ{{}}բլ` Fantagio Music</nowiki> * Ձևաչափ` CD, թվային |7 |— | * Կոր՝ 49,476 * Ճապ՝704 |- !''Lucky'' | * Թողարկվել է` February 21, 2018 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային, SMC |2 |36 | * Կոր՝ 34,395 * Ճապ՝ 2,225 |- !''Hide and Seek'' | * Թողարկվել է` June 18, 2020 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային |13 |— | * Կոր՝ 16,848 |- !''New Rules'' | * Թողարկվել է` October 8, 2020 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային |13 |— | * Կոր՝ 12,207 |- !''I Am Me.'' | * Թողարկվել է` November 18, 2021 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային |12 |— | * Կոր՝ 17,366 |- | colspan="5" |"—" նշանակում է որ չեն հայտնվել չարթերում կամ չեն թողարկվել |} === Սինգլ Ալբոմներ === {| class="wikitable" |+Սինգլ ալբոմների ցանկը՝ մանրամասն տվյալներով, ըստ չարթերում դիրքերի և վաճառքի ! rowspan="2" |Վերնագիր ! rowspan="2" |Տվյալներ ! colspan="2" |Դիրքը չարթերում ! rowspan="2" |Վաճառք |- !Կոր. !Ճապ. |- !''Kiss, Kicks'' | * Թողարկվել է` Հոկտեմբերի 11, 2018 թվական * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային |5 |— | * Կոր՝ 22,281 |- !''Lock End LOL'' | * Թողարկվել է` Մայիսի 14, 2019 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ֆորմատ` CD, թվային |6 |91 | * Կոր՝ 20,051 |- | colspan="5" |"—" նշանակում է որ չեն հայտնվել չարթերում կամ չեն թողարկվել |} === Կրկին Թողարկվածներ === {| class="wikitable" |+Վերաթողարկումների ցանկը՝ մանրամասն տվյալներով, ըստ չարթերում դիրքերի և վաճառքի ! rowspan="2" |Վերնագիր ! rowspan="2" |Տվյալներ ! colspan="1" |Դիրքը չարթերում ! rowspan="2" |Վաճառք |- !Կոր․ |- !''Week End LOL'' | * Թողարկվել է` August 8, 2019 * Լեյբլ` Fantagio Music * Ձևաչափ` CD, թվային |7 | * Կոր՝ 9,149 |} === Սինգլներ === {| class="wikitable" |+Երգերի ցանկը ըստ թողարկման տարվա, չարթերում դիրքերի, վաճառքի և ալբոմի անվան ! rowspan="2" |Վերնագիր ! rowspan="2" |Տարի ! colspan="2" |Դիրքը չարթերում ! rowspan="2" |Վաճառք ! rowspan="2" |Ալբոմ |- !Կոր. !ԱՄՆ |- !I Don't Like Your Girlfriend |2017 |95 |— | * Կոր՝ 21,447 |''Weme'' |- !La La La | rowspan="3" |2018 |— |— | rowspan="9" |N/A |''Lucky'' |- !Crush |— |14 |''Kiss, Kicks'' |- !All I Want with Hello Venus & Astro |— |— |''FM201.8'' |- !Picky Picky | rowspan="2" |2019 |— |— |''Lock End LOL'' |- !Tiki Taka (99%) |— |— |''Week End LOL'' |- !Dazzle Dazzle | rowspan="3" |2020 |— |— | rowspan="2" |''Hide and Seek'' |- !Oopsy |— |— |- !Cool |— |25 |''New Rules'' |- !Siesta |2021 |— |— |''I Am Me.'' |} === Գովազդային Երգեր === {| class="wikitable" !Վերնագիր !Տարի !Ալբոմ |- !Butterfly |2018 |''Lucky'' |- !The Girls Running on the Sanmagiyet-gil (산막이옛길을 달리는 소녀) |2020 |Որ-ալբոմային սինգլ |} === Համագործակցություններ === {| class="wikitable" !Վերնագիր !Տարի !Ալբոմ |- !All I Want (with ASTRO, Hello Venus) |2018 |''FM2018_12Hz'' |} === Սաունդթրեքներ === {| class="wikitable" !Վերնագիր !Տարի !Ալբոմ |- !Love Diamond | rowspan="2" |2018 |''Gangnam Beauty OST Part 1'' |- !A Rose Smile (장미의 미소) |''My Only One OST Part 7'' |- !Again and Again (자꾸만) |2020 |''Melo, Not Solo OST'' |- !Luv |2021 |''Pumpkin Time OST'' |} === Կոմպիլացիոն Երգեր === {| class="wikitable" !Վերնագիր !Տարի !Ալբոմ |- !One More Time | rowspan="3" |2018 |''Two You Project-Sugar Man 2 Part.12'' |- !Sweety |''Immortal Songs: Singing the Legend (Let's Sing Spring)'' |- !Sunset Glow (붉은 노을) |''tvN 300 x NC Fever Music 2018'' |- !Shinsa-dong and the Man (신사동 그 사람) |2020 |''Immortal Songs: Singing the Legend (Joo Hyun-mi Part 2)'' |} == Տեսանկարահանումներ == === Երաժշտական տեսահոլովակներ === {| class="wikitable" !Տարի !Վերնագիր !Ռեժիսոր !Ռեֆ. |- |2017 !I Don't Like Your Girlfriend |Սեո Հյոնսոն (GIGANT) | |- | rowspan="3" |2018 !Butterfly |Անհալտ | |- !La La La |Սեո Հյոնսոն (GIGANT) | |- !Crush |Հոն Վոն Քի (Zanybros) | |- | rowspan="2" |2019 !Picky Picky |Ջիմմի (VIA) | |- !Tiki Taka (99%) |Հոն Վոն Կի(Zanybros) | |- | rowspan="4" |2020 !Dazzle Dazzle |Քիմ Սընհուն (IDIWORKS) | |- !Oopsy |Սուբին Քոնգ (OVJ) | |- !Cool |Չոյի Յոն Հի (zo_oa) | |- !The Girls Running on the Sanmagiyet-gil (산막이옛길을 달리는 소녀) |Անհայտ | |- |2021 !Siesta | | |} == Ֆիլմագրություն == === Ռեալիթի Շոուներ === {| class="wikitable" !Տարի !Վերնագիր !Ալիք !Դրվագ |- |2018 |''Weki Meki, What's Up?'' |Mohae |60 |- |2022 |''Honey Jam Log: Homecoming Party Weki Meki'' |Universe |8 |} === Դրամաներ === {| class="wikitable" !Տարի !Վերնագիր !Ալիք !Դեր |- |2019 |''Be Melodramatic'' |JTBC | - |} == Մրցանակներ և անվանակարգեր == === Բրենդային մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- |2017 | rowspan="2" |Weki Meki |Ամենասպասված Կին Արտիստ՝ 2018 |Անվանակարգ |- |2018 |Ամենասպասված Նոր Աստղ՝ 2019 |Հաղթանակ |} === Gaon Chart Music-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- |2018 |Weki Meki |Տարվա Նոր Արտիստը(Album) |Անվանակարգ |} === Golden Disc-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- | rowspan="3" |2018 |''Weme'' |«Disc Daesang» |Անվանակարգ |- | rowspan="2" |Weki Meki |Տարվա Նոր Արտիստ |Անվանակարգ |- |Համաշխարհային Ճանաչման Մրցանակ |Անվանակարգ |} === Korean Culture Entertainment-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- |2018 |Weki Meki |Ք-փոփ Երգողի Մրցանակ |Հաղթանակ |- |2020 |Weki Meki |Ք-փոփ Արտիստի Մրցանակ |Հաղթանակ |} === Melon Music-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- |2017 |Weki Meki |Լավագույն նոր արտիստ |Անվանակարգ |} === Mnet Asian Music-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- | rowspan="2" |2017 | rowspan="2" |Weki Meki |«Qoo10» Տարվա Նոր Արտիստ |Անվանակարգ |- |Ամենալավ Նոր Կին Արտիստը |Անվանակարգ |} === Seoul Music-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- | rowspan="3" |2018 | rowspan="4" |Weki Meki |Նոր Արտիստը Մրցանակ |Անվանակարգ |- |Ճանաչման Մրցանակ |Անվանակարգ |- |Hallyu հատուկ մրցանակ |Անվանակարգ |- |2022 |«U+Idol» Լայվի Ամենալավ Արտիստը Մրցանակ |Անվանակարգ |} === Soribada Best K-Music-ի կողմից մրցանակներ === {| class="wikitable" |+ !Տարի !Անվանակարգ/աշխատանք !Մրցանակ !Արդյունք |- |2019 |Weki Meki |Արվեստագետը Մրցանակ |Հաղթանակ |} * 924n4ei0tpu5a0sa30yh2ndej66a8vf 0 1099120 8487110 2022-08-11T10:48:21Z KhachKar 122889 Վերահղվում է դեպի [[Միքայել Հակոբով]] wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Միքայել Հակոբով]] bhu4rzibs1f1s4pxrg5szxfr2x047lu 0 1099121 8487111 2022-08-11T10:48:44Z KhachKar 122889 Վերահղվում է դեպի [[Միքայել Հակոբով]] wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Միքայել Հակոբով]] bhu4rzibs1f1s4pxrg5szxfr2x047lu 0 1099122 8487112 2022-08-11T10:50:37Z KhachKar 122889 Վերահղվում է դեպի [[Միքայել Հակոբով]] wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Միքայել Հակոբով]] bhu4rzibs1f1s4pxrg5szxfr2x047lu 0 1099123 8487114 2022-08-11T10:52:39Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Նյու Յորք» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''AESSEAL New York Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Հարավային Յորքշիր]] կոմսության [[Ռոթերհեմ]] քաղաքում: Հանդիսանում է «տնային» մրցասպարեզը «Ռոթերհեմ Յունայթեդ» ֆուտբոլային ակումբի, որը միաժամանակ նրա սեփականատերն...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Նյու Յորք» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''AESSEAL New York Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Հարավային Յորքշիր]] կոմսության [[Ռոթերհեմ]] քաղաքում: Հանդիսանում է «տնային» մրցասպարեզը «Ռոթերհեմ Յունայթեդ» ֆուտբոլային ակումբի, որը միաժամանակ նրա սեփականատերն ու կառավարիչն է: Անվանման հիմքում ընկած է այն ընկերության անունը, որը նախկինում շուրջ 150 տարի շարունակ զբաղեցրել է տարածքը և հայտնի է եղել նրանով, որ հակահրդեհային [[Հիդրատներ|հիդրատ]]ներ է մատակարարել [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ամերիկ]]յան [[Նյու Յորք]] քաղաքին: Տարածքի համար տևական վեճերից հետո [[2011 թվական]]ի հունիսին նոր մարզադաշտի 17 մլն. ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ շինարարությունը վերջապես սկսվել է: Նորակառույցն իր դռները պաշտոնապես բացել է [[2012 թվական]]ի [[մարտի 12]]-ին: Ընդ որում՝ բացման հանդսավոր արարողությանը մասնակցել է Քենտի [[կոմս]] Էդվարդ դը Քենտը<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>: Առաջին խաղն այստեղ կայացել է [[2012 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]-ին «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ի և «Բառնսլի»-ի միջև և ավարտվել է 2:1 հաշվով՝ հօգուտ տանտերերի<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի առաջնության առաջին խաղը նորակառույց մրցասարեզում տեղի է ունեցել [[2012 թվական]]ի [[օգոստոսի 18]]-ին. «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ը մրցել է «Բերտոն Ալբիոն»-ի դեմ և 11 441 հանդիսականների ներկայությամբ հաղթանակ տարել խոշոր՝ 3:0 հաշվով<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Պաշտոնապես գրանցված առաջին գոլի հեղինակ է դարձել Դանիել Նարդիելլոն<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref>: «Նյու Յորք» մարզադաշտում կայացել են նաև մջազգային մրցախաղեր: [[2014 թվական]]ի [[ապրիլի 14]]-ին ֆուտբոլի Անգլիայի մինչև 18 տարեկանների հավաքականն այստեղ մրցել է գերմանացի հասակակիցների հետ և 9000 ֆոտբոլասերների ներկայությամբ հաղթանակ տարել 2-1 հաշվով<ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2606447/England-U18-2-1-Germany-U18-match-report-Harry-Winks-Dean-Rittenburg-inspire-win-Rotherham.html "England U18 2-1 Germany U18: Winks and Ritterberg come off the bench to earn Young Lions late victory over old rivals"], ''Daily Mail'', le 17 avril 2014</ref>: 2022 թվականի հուլիսին այստեղ անց են կացվել [[Եվրոպա]]յի կանանց ֆուտբոլի առաջնության հանդիպումներից մի քանիսը: * «Նյու Յորք» մարզադաշտում հանդիսականների առավելագույն թվաքանակի ռեկորդը սահմանվել է [[2013 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 7]]-ին, երբ այստեեղ 11 758 ֆուտբոլասերներ հետևել են «Շեֆիլդ Յունայթեդ»-ի դեմ տանտերերի մրցապայքարին<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Հյուսիսային տրիբունան Main Stand NYS.jpg|Գլխավոր տրիբունան </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} iffijafrkd1r7g33agsfgrdfbbp9gea 8487117 8487114 2022-08-11T10:57:05Z Slava Sahakyan70 65321 /* Արտաքին հղումներ */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Մարզադաշտ}} '''«Նյու Յորք» մարզադաշտ''' ({{lang-en|''AESSEAL New York Stadium''}}), մարզադաշտ [[Անգլիա]]յի [[Հարավային Յորքշիր]] կոմսության [[Ռոթերհեմ]] քաղաքում: Հանդիսանում է «տնային» մրցասպարեզը «Ռոթերհեմ Յունայթեդ» ֆուտբոլային ակումբի, որը միաժամանակ նրա սեփականատերն ու կառավարիչն է: Անվանման հիմքում ընկած է այն ընկերության անունը, որը նախկինում շուրջ 150 տարի շարունակ զբաղեցրել է տարածքը և հայտնի է եղել նրանով, որ հակահրդեհային [[Հիդրատներ|հիդրատ]]ներ է մատակարարել [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ամերիկ]]յան [[Նյու Յորք]] քաղաքին: Տարածքի համար տևական վեճերից հետո [[2011 թվական]]ի հունիսին նոր մարզադաշտի 17 մլն. ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ շինարարությունը վերջապես սկսվել է: Նորակառույցն իր դռները պաշտոնապես բացել է [[2012 թվական]]ի [[մարտի 12]]-ին: Ընդ որում՝ բացման հանդսավոր արարողությանը մասնակցել է Քենտի [[կոմս]] Էդվարդ դը Քենտը<ref>{{en}} [http://www.thestar.co.uk/news/video-rotherham-united-s-new-york-stadium-opened-1-5494907 "Rotherham United’s New York Stadium opened"], ''The Star'', le 13 mars 2014</ref>: Առաջին խաղն այստեղ կայացել է [[2012 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]-ին «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ի և «Բառնսլի»-ի միջև և ավարտվել է 2:1 հաշվով՝ հօգուտ տանտերերի<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-south-yorkshire-18937565 |titel=New Rotherham United stadium hosts first football match |werk=bbc.co.uk |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-07-22 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Անգլիայի ֆուտբոլի լիգայի առաջնության առաջին խաղը նորակառույց մրցասարեզում տեղի է ունեցել [[2012 թվական]]ի [[օգոստոսի 18]]-ին. «Ռոթերհեմ Յունայթեդ»-ը մրցել է «Բերտոն Ալբիոն»-ի դեմ և 11 441 հանդիսականների ներկայությամբ հաղթանակ տարել խոշոր՝ 3:0 հաշվով<ref>{{Internetquelle |url=https://www.bbc.com/sport/football/19221565 |titel=Spielbericht Rotherham United gegen Burton Albion |werk=bbc.com |hrsg=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |sprache=en |datum=2012-09-18 |abruf=2021-04-13}}</ref>: Պաշտոնապես գրանցված առաջին գոլի հեղինակ է դարձել Դանիել Նարդիելլոն<ref>[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/19221565 Rotherham started life in their new ground with a comfortable win against Burton Albion on the opening day.] BBC Sport (ang.) [data dostępu: 7 sierpnia 2013]</ref>: «Նյու Յորք» մարզադաշտում կայացել են նաև մջազգային մրցախաղեր: [[2014 թվական]]ի [[ապրիլի 14]]-ին ֆուտբոլի Անգլիայի մինչև 18 տարեկանների հավաքականն այստեղ մրցել է գերմանացի հասակակիցների հետ և 9000 ֆոտբոլասերների ներկայությամբ հաղթանակ տարել 2-1 հաշվով<ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2606447/England-U18-2-1-Germany-U18-match-report-Harry-Winks-Dean-Rittenburg-inspire-win-Rotherham.html "England U18 2-1 Germany U18: Winks and Ritterberg come off the bench to earn Young Lions late victory over old rivals"], ''Daily Mail'', le 17 avril 2014</ref>: 2022 թվականի հուլիսին այստեղ անց են կացվել [[Եվրոպա]]յի կանանց ֆուտբոլի առաջնության հանդիպումներից մի քանիսը: * «Նյու Յորք» մարզադաշտում հանդիսականների առավելագույն թվաքանակի ռեկորդը սահմանվել է [[2013 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 7]]-ին, երբ այստեեղ 11 758 ֆուտբոլասերներ հետևել են «Շեֆիլդ Յունայթեդ»-ի դեմ տանտերերի մրցապայքարին<ref name = "BBC_League2">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23910057|title=Rotherham 3 – 1 Sheff Utd|date = 7 September 2013|work=BBC Sport|publisher=BBC|access-date=7 September 2013}}</ref>: == Պատկերասրահ == <gallery> NYS North Stand.jpg|Հյուսիսային տրիբունան Main Stand NYS.jpg|Գլխավոր տրիբունան </gallery> == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == {{Commonscat|New York Stadium|AESSEAL New York Stadium}} * aessealnewyorkstadium.com: [https://www.aessealnewyorkstadium.com/ Website des AESSEAL New York Stadium] (englisch) * footballgroundguide.com: [https://footballgroundguide.com/leagues/england/championship/new-york-stadium-rotherham-united.html Rotherham United – AESSEAL New York Stadium] (englisch) * tothe92.co.uk: [http://www.tothe92.co.uk/groundguide/rotherham.html Rotherham United FC – New York Stadium] (englisch) * building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk: [http://www.building-rotherham-united-new-york-stadium.co.uk/index.html Website über den Bau des New York Stadium] (englisch) {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:Մարզադաշտեր Անգլիայում]] [[Կատեգորիա:Ֆուտբոլային մարզադաշտեր]] kwkk2d7lqkcahn6a7q25ezc172gcms3 1 1099124 8487116 2022-08-11T10:56:30Z Slava Sahakyan70 65321 Նոր էջ «{{ԹՀ|en|New York Stadium}}»: wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|New York Stadium}} qfwlvoqs7f7d1tc97x0oshle82tng1y 8487118 8487116 2022-08-11T10:58:29Z Slava Sahakyan70 65321 wikitext text/x-wiki {{ԹՀ|en|New York Stadium}} {{Interwiki Women6/հոդված}} 1xb8snrry4htl56hvf8ivczc7r8rk40 6 1099125 8487126 2022-08-11T11:17:52Z Ապատ63 36683 {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Ղազարոս Ավագյան | Աղբյուր = https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=4212 | Հեղինակ = անհայտ | Ամսաթիվ = մինչև 22.01.1945 | Հոդված = Ղազարոս Ավագյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} wikitext text/x-wiki == Ամփոփում == {{Ոչ ազատ պատկեր | Նկարագրություն = Ղազարոս Ավագյան | Աղբյուր = https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=4212 | Հեղինակ = անհայտ | Ամսաթիվ = մինչև 22.01.1945 | Հոդված = Ղազարոս Ավագյան | Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում | Փոխարինում = {{FU-մահացած}} | Այլ տեղեկություն = }} jq3yxqeko94ti825v9tky6njyvylawr 0 1099126 8487133 2022-08-11T11:23:35Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Բերմուդյան համաժողով]]»-ից «[[Բերմուդյան կոնֆերանս]]» wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Բերմուդյան կոնֆերանս]] ttvktjfgojnfhoy9cxtsd862cl5m29b 1 1099127 8487135 2022-08-11T11:23:35Z ArmSirius 64149 ArmSirius տեղափոխեց էջը «[[Քննարկում:Բերմուդյան համաժողով]]»-ից «[[Քննարկում:Բերմուդյան կոնֆերանս]]» wikitext text/x-wiki #ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Քննարկում:Բերմուդյան կոնֆերանս]] 47sj5qggn98y8y57xhzjihhx45wnu1d 0 1099128 8487148 2022-08-11T11:58:53Z KhachKar 122889 Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1084297097|Gregory Page (musician)]]» էջի թարգմանությամբ wikitext text/x-wiki '''Գրեգորի Դևիդ Փեյջ Հովելյան''' (Gregory David Page Hovelian, {{ԱԾ}}), ամերիկահայ երգիչ-երգահան և կիթառահար։ == Կենսագրություն == Փեյջը ճամփորդող հայ էստրադային երգիչ Գրեգորի Հովելյանի որդին է, որին նա չէր հանդիպել ավելի քան 40 տարի։ Նրա իռլանդուհի մայրը՝ Մոյրա Փեյջը, միայն աղջիկներից բաղկացած բրիտանական առաջին խմբերից մեկի՝ ''The Beat-Chics''-ի մենակատարուհին և սաքսոֆոնահարն էր, որը շրջագայել էր ''[[The Beatles]]''-ի հետ<ref>{{Cite web|url=http://www.gregorypage.com/about-gregory/about-gregory-page.html|title=About Mr. Gregory Page|website=Gregorypage.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180123072955/http://www.gregorypage.com/about-gregory/about-gregory-page.html|archivedate=2018-01-23|accessdate=2014-07-29}}</ref>։ Փեյջը ծնվել է Հյուսիսային Լոնդոնում (Անգլիա)։ Նա ամաչկոտ տղա էր, գրքերի և նկարների սիրահար, միայնակ վազվզում էր անտառներում և դաշտերում՝ Անգլիայի իր գյուղական տան շուրջը։ Տասնչորս տարեկանում նա մեկնել է [[ԱՄՆ]], իսկ հաջորդ 5 տարիներին բանաստեղծություններ է գրել և սովորել [[կիթառ]] նվագել։ Այս ընթացքում նա մտերմորեն ծանոթացել է երաժշտությանը։ [[Ջեյմս Թեյլոր]]<nowiki/>ը և [[Փոլ Սայմոն]]<nowiki/>ը նրա մեծ սերն էին, բայց նա հիանում էր [[Լեոնարդ Քոհեն]]<nowiki/>ով, [[Նիք Դրեյք]]<nowiki/>ով և այլ սենտիմենտալ երաժիշտներով, որոնք գրում էին աղքատների և լքվածների տառապանքների մասին։ [[Հարավային Կալիֆոռնիա]]<nowiki/>յում Փեյջը սկսեց կասկածել ինքն իրեն և իր աշխատանքին։ Սիրած աղջկա մերժումը նրա հուսահատության մեկնարկային կետն էր։ Գրելով այս թշվառ աշխարհի մասին և որոշ մխիթարություն գտնելով իր տեսածն ու զգացածը ներկայացնելու իր ջանքերում՝ թափառական և ճնշող անորոշությունից հետո 27 տարեկանում նա վճռեց դառնալ երգահան։ Փեյջը կարծում էր, որ դա իր փրկության միակ միջոցն է, մեկուսացած և մաքուր գործունեություն, որտեղ նա ազատ կլինի, պատասխանատու կլինի միայն իր առջև և, այնուամենայնիվ, կարող է ստեղծել մի գործ, որը ուրախություն և հասկացություն կհաղորդի ուրիշներին։ Փեյջի երաժշտությունն օգտագործվել է [[BBC]]-ում, NPR-ում, ինչպես նաև ֆիլմերի և հեռուստատեսության [[սաունդթրեք]]<nowiki/>ներում, ներառյալ՝ ''Ray Donovan''-ը ''և Better Things''-ը<ref>{{Cite web|url=http://www.kpbs.org/events/2018/jan/09/david-lindley-with-gregory-page/?et=84024|title=David Lindley With Gregory Page - January 9, 2018|date=2018-01-09|website=Kpbs.org|accessdate=2020-05-08}}</ref>։ Բացի սեփական երաժշտության վրա աշխատելուց, Փեյջն աշխատել է նաև մի շարք արտիստների հետ, ինչպիսիք են [[Ջեյսոն Մրազ|Ջեյսոն Մրազը]], Ջոն Դոուն, [[Ջուել]]<nowiki/>ը, [[Թոմ Բրոսո]]<nowiki/>ն, [[Սթիվ Պոլց]]<nowiki/>ը, [[Ջոն Ռայլի|Ջոն Ռայլին]] և [[Էյ Ջեյ Կրոս]]<nowiki/>ը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.sandiegoreader.com/news/2009/sep/09/page-stage/|title=Page to the Stage {{!}} San Diego Reader|website=www.sandiegoreader.com|language=en|accessdate=2022-08-11}}</ref>։ 1990-ական թվականներին Փեյջը ''The Rugburns'' խմբի անդամ էր<ref>[{{AllMusic|class=artist|id=p44921|pure_url=yes}} The Rugburns biography], [[AllMusic]]</ref>։ Փեյջը [[Ջեյսոն Մրազ]]<nowiki/>ի և [[Տոկա Ռիվերա]]<nowiki/>յի ''2018 Live in Stereo'' շրջագայության հատուկ հյուրն էր, որի ընթացքում նրանք այցելեցին ամբողջ [[Միացյալ Նահանգներ]]<nowiki/>ի մեծաթիվ քաղաքներ<ref>{{Cite web|url=https://www.jasonmraz.com/blog/tour/454149/live-in-stereo-with-toca-rivera.|title=Live in Stereo with Toca Rivera|website=Jasonmraz.com}}</ref>։ Փեյջը ներկայումս ապրում է [[Հարավային Կալիֆոռնիա]]<nowiki/>յում և հաճախակի շրջագայում է [[Եվրոպա|Եվրոպայում]] և [[Ավստրալիա|Ավստրալիայում]]<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.sandiegouniontribune.com/|title=The San Diego Union-Tribune - San Diego, California & National News|website=San Diego Union-Tribune|language=en-US|accessdate=2022-08-11}}</ref>։ Նա թողարկել է իր պոեզիայի երկու գիրք՝ «Դատարկ էջ» (''The Blank Page'')<ref>{{Cite web|url=https://www.sandiegouniontribune.com/entertainment/music/sdut-gregory-page-interview-2015jan14-story.html|title=Gregory Page readies musical triple-play|last=Twitter|last2=Email|date=2015-01-14|website=San Diego Union-Tribune|language=en-US|accessdate=2022-08-11|last3=Facebook}}</ref> և ''«''Գնանք, մոլորվենք» (''Let's Go Get Lost'')։ Նրա երրորդ՝ « Չափսի փոքրացում» (''Growing Smaller'') գիրքը լույս է տեսել 2020 թվականին։ == Սկավառակագրություն == * ''God Makes Ghosts'' * ''"Live" in Australia'' * ''Under the Rainbow'' * ''Grace in Arms'' * ''Music for Mortals'' * ''Drawing Down The Moon" (1992)'' * ''The Romantic Adventures of Harry'' (1995/2005)<ref name="amusic">{{Cite web|url={{AllMusic|class=artist|id=p206105/discography|pure_url=yes}}|title=Gregory Page Allmusic discography|accessdate=2010-02-05}}</ref> * ''A Dream To Remember'' (1995) * ''The Romantic Adventures Of Harry'' (1996) * ''Fare Thee Well'' (1998, Produced By John Doe) * ''"Live" From Lestat's'' (1999) * ''"Live" From The Basement in Oz'' (1999) * ''Music For Mortals'' (2000) * ''Unhappy Hour'' (2001) * ''And I Look Up'' (2001) * ''Under The Rainbow'' (2002) * ''God Makes Ghosts'' (2002) * ''Grace In Arms'' (2003) * ''The Reality of Dinosaurs'' (2004)(EP) * ''Sleeping Dogs'' (2005) * ''Daydreaming At Night'' (2006) * ''Love Made Me Drunk'' (2006)<ref name="amusic" /> * ''Daydreaming At Night'' (2006) * ''Happiness Is Being Lonely'' (2007)<ref name="amusic" /> * ''Knife in My Chest'' (2008, Produced By Jason Mraz) * ''All Make Believe'' (2008)<ref name="amusic" /> * ''Bird in a Cage'' (2009) * ''Once & For All'' (2010, Produced By Jason Mraz) * ''Promise Of A Dream'' (European Release 2010) * ''Heartstrings'' (2010) * ''My True Love'' (2011) * ''Shine, Shine, Shine'' (2012) * ''Right Side Up'' (2014, Recorded by Jason Mraz & Kellogg Boynton) * ''One Way Journey Home'' (2015) * ''Let's Fall In Love Again'' * ''So It Goes'' (2017) * ''A Wild Rose'' (2018) * ''One Hell Of A Memory'' (2020) <nowiki>;</nowiki>Համագործակցություններ * ''John C. Reilly & Friends'' * ''The American Folksingers ~ Volume 1 & 2'' (With Tom Brosseau) * ''The Hatchet Brothers ~ "Love Hurts" & "Tools Of The Trade"'' * ''The Rugburns ~ "Morning Wood", "Mommy I'm Sorry" & "Taking The World By Donkey""'' == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://www.gregorypage.com/ Պաշտոնական կայք] * [http://www.allmusic.com/artist/p206105/discography Discografie op www.allmusic.com] * [https://web.archive.org/web/20140728234422/http://www.gramophonegregory.com/ Gramophone Gregory] * [https://web.archive.org/web/20140808133523/http://www.davepagemusic.com/ www.davepagemusic.com] * [https://archive.is/20140725201418/http://www.v2benelux.com/artist_detail.php?artist=Gregory+Page V2 Records Benelux] {{Արտաքին հղումներ}} [[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկահայեր]] [[Կատեգորիա:Անգլիացի տղամարդ երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ կիթառահարներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ կոմպոզիտորներ]] [[Կատեգորիա:1963 ծնունդներ]] [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ երգիչներ]] [[Կատեգորիա:Բրիտանահայ երաժիշտներ]] e2ogiaxl01h10irost6q8e5darf6qp7